INTERCOLLEGIALE ENQUÊTE KLINISCHE FARMACIE … · INTERCOLLEGIALE ENQUÊTE KLINISCHE FARMACIE PSYCHIATRIE • Doel-In beeld brengen van de klinisch farmaceutische activiteiten van

INTERCOLLEGIALE ENQUÊTE KLINISCHE FARMACIE PSYCHIATRIEAPR CLAUDINE DE FRÉ – PC SINT-HIERONYMUS- ST-NIKLAAS

INTERCOLLEGIALE ENQUÊTE KLINISCHE FARMACIE PSYCHIATRIE

• Doel

• Manier

• Resultaten

• Besluit

• Vervolg


• Doel

- In beeld brengen van de klinisch farmaceutische activiteiten van apothekers in psychiatrische ziekenhuizen.

- Info delen met collega’s. Niet iedereen hoeft “het warm water uit te vinden”.

- Tot een handig registratie systeem voor klinisch farmaceutische activiteiten in psychiatrische ziekenhuizen komen.


• Manier

- Enquête gemaakt in Google Forms (november 2018).- Geeft automatisch een overzicht van alle reacties in de vorm van grafieken of

taartdiagrammen.

- Let op: bij in gave cijfers geef aan met “punt” of “komma” (wordt gezien als een ander getal). Maak vragen niet te uitgebreid: grafiek wordt te groot, onvolledige weergave…

- Toch opletten met Google

- Er werd gevraagd aan de apotheker-titularis om de enquête in te vullen.


• Manier : 17 Deelnemende psychiatrische ziekenhuizen (van de 32 PZ= 53% respons)• P.C. Ariadne (Apr Danny Vrijders)

• PZ ASSTER (Apr Nadine Joris)

• PC Sint-Jan-Baptist (Apr Charlotte Bauters)

• PZ Sint-Annendael (Apr Anouck Lemmens)

• Karus campus Gent (Apr Judith Van Vaerenbergh)

• P.C. Dr. Guislain (Apr Lore Van Kerckhove)

• Z.org KU Leuven | UPC KU Leuven (campus Kortenberg) (Apr Siska Desplenter)

• Multiversum (Apr Katrien Van De Velde)

• PZ Sint Alexius Grimbergen (Apr Mieke De Voght)

• PC St. Amandus, Beernem (Apr Jurgen Van Eeckhoudt)

• Karus campus Melle (Apr Marc Maenhout)

• APZ Sint-Lucia (Apr Inge Verhelst)

• PC Sint-Jan Eeklo (Apr Sheila De Baere)

• PC Sint Hieronymus (Apr Claudine De Fré)

• PC Gent – Sleidinge (Apr Kathleen Van De Velde)

• PSC Sint-Alexius Elsene (Apr Ann Polspoel)

• PZ Heilige Familie Kortrijk (Apr Tine Vandermeulen)


• Manier

- 13 identificatie vragen.

- Vragenlijst met 24 vragen ivm klinisch farmaceutische taken.


• Resultaten

- Identificatie vragen (personeelsbezetting)- Hoeveel FTE ziekenhuisapotheker is er in de ziekenhuisapotheek tewerk gesteld? (1.1 heb ik

afgerond naar 1)- 0.15 FTE in 1 psy ZH

- 0.5 FTE in 3 psy ZH


- 1 FTE in 6 psy ZH

- 1.5 FTE in 2 psy ZH- 2.25 FTE in 1 psy ZH



• Resultaten

- Identificatie vragen (personeelsbezetting)- Hoeveel FTE apotheker is er in de ziekenhuisapotheek tewerk gesteld?

- Geen in 10 psy ZH




- 1 FTE in 1 psy ZH




• Resultaten

- Identificatie vragen (personeelsbezetting)- Hoeveel FTE farmaceutisch technisch assistent is er in de ziekenhuisapotheek tewerk gesteld?

- 0 FTE in 2 psy ZH








- 1.6 FTE in psy ZH- 1.8 FTE in 2 psy ZH

- 3 FTE in 2 psy ZH


• Resultaten

- Identificatie vragen (personeelsbezetting)- Zijn er nog andere medewerkers tewerk gesteld in de ziekenhuisapotheek?

• In 3 psy ZH:

• Tijdelijk contract voor 4 maanden van 0.5FTE FTA

• 0.5FTE - chauffeur vr transport naar andere campus

• 1 FTE logistiek assistente


• Resultaten

- Identificatie vragen (personeelsbezetting)- Is er in de ziekenhuisapotheek een (ziekenhuis)apotheker specifiek vrijgesteld voor

klinische farmacie?- In 1 psy ZH (0.5 FTE)


• Resultaten

- Identificatie vragen (personeelsbezetting)- Hoe is de dagelijkse fysieke aanwezigheid van de individuele apothekers in het ziekenhuis (aantal uren per dag, aantal dagen per week)?

• elke dag 7,6 u behalve op vrijdag voor de apr, alle voormiddagen en vrijdag hele dag voor de ziekenhuisapotheker

• 8 u /dag op ma, di, wo en do - 9u op vrijdag

• 4 dagen / week 5u/d

• 8u per dag, 5 dagen per week (4x)

• ZH apr: 4 x 8u + 2 x 4u, apr: variabel uurrooster 4 x 8u en 3 x 8u + 1 x4u

• 6u/dag

• 5 dagen à 7.5u per dag (behalve woensdagnamiddag) (2x)

• 7,6 u/dag 5 dagen/week (4x)

• 1 dag per maand

• 4 keer per jaar (vergadering)


• Resultaten

- Identificatie vragen (aantal bedden en verdeling over A, T, K, Sp )


• Resultaten

- Vragenlijst met 24 vragen ivm klinisch farmaceutische activiteiten.


• Resultaten- Vraag 1: Hebt u toegang tot het EPD (electronisch patiënten dossier)? 11/17 positief

- Vraag 2: Kan u als apotheker gegevens in het EPD noteren? 7/17 positief

- Vraag 3: Wordt er een MFC (medisch farmaceutisch comité) georganiseerd in uw ziekenhuis? 17/17

- Vraag 3.1: hoeveel keer per jaar komt het MFC samen? - Maandelijks: 1/17

- 4/jaar: 13/17

- 5/jaar: 2/17

- 8/jaar: 1/17


• Resultaten

- Vraag 4: Is er een regelmatig overleg tussen de apothekers en leden van de directie? 12/17 positief.

- Vraag 4.1: hoeveel keer per jaar is er overleg tussen de apothekers en leden van de directie? - Maandelijks: 1/17- 8/jaar: 1/17- 4/jaar: 5/17- 3/jaar: 2/17

- 2/jaar: 3/17- Ad Hoc: 4/17


•Resultaten

-Vraag 5: Validatie voorschriften: voert u klinische validatie uit op de voorschriften? 15/17 positief


• Resultaten

- Vraag 5.1: Validatie voorschriften: 15 aparte vragen (en of dit geautomatiseerd gebeurd of niet)

- Controle op interacties

- Controle op juiste indicatie

- Controle op juiste therapieduur

- Controle op juiste toedieningsweg

- Controle op juiste toedieningsvorm

- Controle of dosis per keer juist is

- Controle of dagelijkse dosis juist is

- Controle of toedieningsmoment juist is

- Controle of er monitoring opgestart is


• Resultaten

- Vraag 5.1: Validatie voorschriften- Controle ifv nierinsufficiëntie

- Controle ifv leverinsufficiëntie

- controleren ifv leeftijd

- Controle op dubbele medicatie

- Controle op geneesmiddel-voedings interacties

- Check op goedkoper alternatief binnen formularium



0 2 4 6 8 10 12

Controle op interact ies

Controle op juiste indicatie

Controle op juiste therapieduur

Controle op juiste toedieningsweg

Controle op juiste toedieningsvorm

Controle of dosis per keer juist is

Controle of dagelijkse dosis juist is

Controle of toedieningsmoment juist is

Controle of er monitoring opgestart is

Controle ifv nierinsufficiëntie]

Controle ifv leverinsufficiëntie

controleren ifv leeftijd

Controle op dubbele medicatie

Controle op geneesmiddel-voedings interacties

Check op goedkoper alternatief binnen formularium

Validatie voorschriften

nooit uitzonderlijk soms altijd


• Resultaten

- Vraag 5.2: Op welke bronnen baseert het computersysteem zich? - APB Delphi Care: 16/17;

- GM-voedingsinteracties (database UZL), WHO ATC DDD dataset): 1/17


• Resultaten

- Vraag 5.2: Op welke bijkomende bronnen baseert u zich?



•Resultaten

-Vraag 6.2: Gebeurt de controle op contra-indicaties geautomatiseerd? 8/17 positief


•Resultaten

-Vraag 6.3: Op welke bronnen baseert het computersysteem zich bij de controle op contra-indicaties? Delphi Care: 8/8


•Resultaten

-Vraag 6.4: Op welke eventuele bijkomende bronnen baseert u zich bij de controle op CI? BCFI, SKP, uptodate.com



• Resultaten

- Vraag 8: Medicatiereconciliatie: Bij opname:- Apotheek bevraagt de patiënt over opname medicatie (patiëntcounseling): 3/17 uitzonderlijk- Arts bevraagt de patiënt over opname medicatie: 10/17 altijd, 4/17 soms, 2/17 uitzonderlijk, 1/17 nooit

- Verpleegkundige of opname verantwoordelijke bevraagt de patiënt over opname medicatie: 10/17 altijd, 6/17 soms, 1/17 uitzonderlijk

- Apotheek ondersteunt de bevraging van opname medicatie (vb adhv checklist ter beschikking stellen): 5/17 altijd, 2/17 soms, 2/17 uitzonderlijk, 8/17 nooit

- Apotheek neemt contact op met familie, huisapotheek, huisarts,.. ivm opname medicatie: 4/17 soms, 7/17 uitzonderlijk, 6/17 nooit


• Resultaten

- Vraag 8: Medicatiereconciliatie: Bij ontslag- Apotheek geeft medicatie info en advies aan patiënt bij ontslag (patiëntcounseling): 1/17 soms, 1/17

uitzonderlijk, 15/17 nooit- Arts geeft medicatie info en advies aan patiënt bij ontslag: 7/17 altijd, 9/17 soms, 1/17 uitzonderlijk

- Verpleegkundige geeft medicatie info en advies aan patiënt bij ontslag: 8/17 altijd, 6/17 soms, 3/17 uitzonderlijk

- Apotheek ondersteunt info en advies aan patiënt: 6/17 altijd, 6/17 soms, 2/17 uitzonderlijk, 3/17 nooit- Apotheek controleert therapietrouw: 1/17 altijd, 5/17 soms, 11/17 nooit


•Resultaten

-Vraag 9: Medication Review: Doet u aan Medication Review? 4/17 positief


• Resultaten

- Vraag 9.1:bij welke doelgroepen doet u Medication Review?• Ad hoc, bij patiënten opname langer dan 6 maanden, op vraag

• PVT patiënten

• AB-therapie, nieuwe opnames

• ouderen, opname-afdeling


• Resultaten

- Vraag 9.1: met welke frequentie doet u aan Medication Review?• ad hoc

• 1 X per jaar

• 1x/week


•Resultaten

-Vraag 10: Therapeutic Drug Monitoring- Apotheek stelt mee monitoringsprotocollen op: 5/17

- Er gebeurt monitoring bij antipscychotica: 13/17- Er gebeurt monitoring bij clozapine: 16/17

- Er gebeurt monitoring bij anticoagulantia: 14/17- Er gebeurt monitoring van plasmaspiegel lithium: 15/17

- Er gebeurt monitoring van plasmaspiegel carbamazepine: 15/17- Er gebeurt monitoring van plasmaspiegel valproïnezuur: 15/17


•Resultaten

-Vraag 10: Therapeutic Drug Monitoring- Er gebeurt monitoring bij Cordarone: 5/17

- Er gebeurt monitoring bij digoxine: 8/17

- Gebeurt er monitoring bij andere medicatie? (vraag 10.1) 2/17: Valdoxan, Fenytoine- (1 ZH had geen zicht op TDM)


•Resultaten

-Vraag 10.2: Volgt de apotheek de labo resultaten op bij de monitoring van bepaalde medicatie? - Nooit: 11/17- Uitzonderlijk: 4/17- Soms: 2/17


• Resultaten

- Vraag 11: Monitoring van specifieke patiëntengroepen. Voert u klinische activiteiten uit betreffende monitoring van specifieke patiëntengroepen (bv screening van patiënten ikvmetabool syndroom, ouderen, ptn met nierinsufficiëntie, ptn die HRM nemen)? 3/17 positief

- Vraag 11.1: welke patiënten groepen worden opgevolgd? • inname vit K antagonisten

• ouderen

• patiënten die neuroleptica nemen

- Vraag 11.2: Met welke frequentie worden bepaalde patiëntengroepen opgevolgd? Bij opstart, wijziging, maandelijks, wekelijks.


•Resultaten-Vraag 12: Opleiding aan verpleegkundigen.

- Apotheek verzorgt opleidingen (VPK) adhv E-learning: 2/17 op uitnodiging- Apotheek verzorgt opleidingen (VPK) via intranet: 9/17 op uitnodiging- Apotheek verzorgt ex-cathedra opleidingen (VPK): 13/17 op uitnodiging

- Apotheek verzorgt bevragingen/testen na het volgen van opleidingen (VPK): 6/17- Apotheek verzorgt bevraging/testen van kennis van procedures ivm apotheek/medicatie

(VPK): 5/17 op uitnodiging; 2/17 maandelijks- Apotheek verzorgt andere opleidingen aan VPK: 6/17 (opleiden van

referentieverpleegkundigen)


• Resultaten

- Vraag 12.2: Over welke onderwerpen werden/worden opleidingen gegeven aan verpleegkundigen?

• Psychofarmaca (Leponex, antipscychotica, anti-depressiva, anxiolytica,..)

• Transmuraal medicatiebeleid, thuismedicatie

• HRM (hoogrisicomedicatie)

• LASA (look-a-like, sound-a-like)

• Breken van medicatie/algemene info over medicatie/medicatie en zon/toedieningsvormen van medicatie

• Goed gebruik van geneesmiddelen (geneesmiddeleneducatie)

• Depot - inspuitingen

• Computerprogramma, richtlijnen

• Procedure geneesmiddelenflow, procedures medicatie, procedures narcotica


•Resultaten

-Vraag 13: Opleiding aan artsen:- Apotheek verzorgt opleiding (artsen) via intranet: 4/17 op uitnodiging

- Apotheek verzorgt opleiding (artsen) ex cathedra: 7/17 op uitnodiging

- Apotheek verzorgt opleiding (artsen) adhv E-learning: 1/17 op uitnodiging

- Apotheek verzorgt individuele opleiding aan arts: 1/17 op uitnodiging


• Resultaten

- Vraag 13.2: Over welke onderwerpen werden/worden opleidingen gegeven aan artsen?• Leponex

• Medicatie/computerprogramma

• Beschikbare protocollen Therapeutic Drug Monitoring

• Formularium

• Incidentmelding

• Patiëntfolders

• HRM

• Attestgeneesmiddelen

• Elektronisch voorschrift


•Resultaten

-Vraag 14: Teambesprekingen- Apotheek neemt deel aan teambesprekingen onder

verpleegkundigen: - 11/17 nooit

- 5/17 op uitnodiging

- 1/17 als vast lid


•Resultaten

-Vraag 14: Teambesprekingen- Apotheek neemt deel aan multidisciplinaire

teambesprekingen: - 9/17 nooit

- 6/17 op uitnodiging

- 2/17 als vast lid


• Resultaten

- Vraag 15: Info/educatie aan patiënten:- Apotheek verzorgt info/educatie aan pat ex-cathedra: 2/17 op uitnodiging- Apotheek verzorgt info/educatie aan pat op interactieve manier: 4/17 op

uitnodiging; 1/17 maandelijks- Apotheek stelt gids/boekje/patiënten folders ter beschikking van pat: 8/17 op

uitnodiging; 1/17 maandelijks; 3/17 wekelijks- Andere manier van info geven aan pat:

• patiënten kunnen langskomen in de apotheek indien info gewenst is over medicatie (in overleg met arts)

• soms bij opstart nieuw geneesmiddel gebruiksaanwijzing, patiëntenbijsluiter/folder

• participatie aan medicatiegroep op afdeling


• Resultaten

- Vraag 15.2: Over welke onderwerpen werd/wordt patiënten info/educatie gegeven?

• Psychofarmaca

• Puffs

• Patiënten folders

• Algemene info rond medicatie (hoe omgaan met medicatie, goed gebruik van medicatie)

• Hoog Risico medicatie

• Specifieke toedieningsvormen

• Folders /film inhalatoren in Infomedic

• Algemene vragen beantwoorden over de voorgeschreven medicatie

• Antidepressiva, medicatie bij middelenmisbruik


•Resultaten

-Vraag 16: Doet u aan interne audit of controles op de afdelingen? Voorbeelden kunnen zijn: klaarzetplateau controleren, medicatiekoelkast, medicatiekast, verdovende middelen, …- 15/17 positief (waarvan 10/15 met een checklist werken)


• Resultaten

- Vraag 16.1: Frequentie interne audit op afdelingen: - Nooit: 2/17- 1/jaar: 3/17 (vaak omwille van tijdsgebrek maar 1/j)- 2/jaar: 5/17

- 3/jaar: 1/17- 4/jaar: 2/17- Ad hoc: 3/17


• Resultaten- Vraag 17: Wordt de apotheek in uw ziekenhuis gezien als een soort van "info-center voor

(psycho)farmacologie"? (Wordt uw advies gevraagd betreffende (psycho)farmaca? Krijgt u vragen betreffende (psycho)farmaca?)

• Ja

• Zelden

• Dat gebeurt via mail al eens

• We krijgen wel eens vragen, meestal zijn het somatische vragen waar de psychiater minder kennis over heeft

• Ja, jongere artsen vinden het heel gewoon om de apotheek aan te spreken bij vragen

• We krijgen inderdaad regelmatig vragen van zowel verpleegkundigen als artsen, bijvoorbeeld met betrekking tot het overschakelen van psychofarmaca

• Ik vermoed niet, wel af en toe vragen van verpleegkundigen of artsen

• Soms

• Nee


•Resultaten

-Vraag 18: Is er een klinisch apotheker vast aanwezig op een afdeling? 1/17 (ouderenpsychiatrie, Sp-dienst, opname-afdeling)


•Resultaten-Vraag 19: Hebben de apothekers een specifieke opleiding psychofarmacologie gevolgd (bv BCNBP cursus, andere...)? 13/17 volgden de BCNBP cursus.


• Resultaten

- Vraag 20: Maakt u een jaarverslag klinische farmacie op? 2/17

- Vraag 21: Hebt u een visie/concreet plan omtrent klinische farmacie en werd dit goedgekeurd door het MFC of de directie? 5/17

- Vraag 22: Zijn er nog andere klinische activiteiten die u uitvoert maar niet opgenomen zijn in de vragenlijst? Welke?

- Steekproefcontrole op inname medicatie- Kwaliteitsprojecten (retrospectieve analyses): polyfarmacie, BZD gebruik, CIWA

protocol, off label use quetiapine en seroquel, ...


• Resultaten

- Vraag 24: Registreert u uw klinische activiteiten? 5/17

- Vraag 24.1: hoe registreert u uw klinische activiteiten? - Excel

- EPD- Enkel de interessante casussen/vragen worden

inhoudelijk bijgehouden


•Resultaten

-Vraag 24.2: Hebt u interesse in een registratiesysteem voor klinische activiteiten? 17/17 J


• Besluit

- Behoefte om meer klinisch farmaceutische activiteiten uit te voeren (tijd?)

- Nood aan registratiesysteem (eventueel cfr Masterproef Silke Verheyen)


• Vervolg

- Onderling ter beschikking stellen van materiaal (waar?)

- Registratiesysteem


Bedankt voor de medewerking en interesse J

Documents

INTERCOLLEGIALE ENQUÊTE KLINISCHE FARMACIE … · INTERCOLLEGIALE ENQUÊTE KLINISCHE FARMACIE PSYCHIATRIE • Doel-In beeld brengen van de klinisch farmaceutische activiteiten van