3232 arbo 1/2 | 2016 arbo 1/2 | 20163232 arbo 1/2 | 2016 arbo 1/2 | 2016

Een goed ontwerp is een veilig ontwerp, maar een veilig ontwerp maakt nog geen goed ontwerp. Met een nieuwe methode uit Australië kan de veiligheids-kundige vooraf invloed uitoefenen op een ontwerp.

Bij voorkeur vooraf veiligInvloed op een ontwerp met CHAIR

is dan een corroderende leiding. Dat geldt ook voor een verstuikte enkel.

Manieren van sturenEr zijn genoeg mogelijkheden voor de veiligheidskundige om in het ontwerp-proces te sturen. Andrew Hale en Paul Swuste hebben in 1999 een interessant artikel 1 geschreven over het bieden van veiligheidskundige ondersteuning in het ontwerpproces. Daarin noemen zij vier verschillende niveaus waarop arbo-disciplines het ontwerpproces kunnen beïnvloeden:1. het leveren van criteria voor het pro-

gramma van eisen;2. het leveren van regels (doelcriteria);3. het leveren van opties en ervaringen;4. het toetsen van gebruik, inclusief sto-

ringen, onderhoud, schoonmaak en sloop.

Veiligheid integreren in het ont-werpproces van een nieuw ge-bouw of een nieuwe installatie?

Het lijkt voor de hand liggend, maar is nog altijd niet vanzelfsprekend. Veilig-heidskundigen houden zich nog vaak bezig met het pas achteraf aanpassen van een ontwerp. Onveilige ontwerp-keuzes komen dan naar voren tijdens rondgangen, audits, bijna-ongevallen en inspecties. Maar ook achteraf, als het kwaad al is geschied door een ongeval of erger. Vervolgens komen er maatregelen om incidenten of herhalingen te voorko-men.Het is echter belangrijk om niet alleen achteraf correctief bezig te zijn, maar vooral ook om vooraf bij te sturen in het ontwerpproces, als de beslissingen over ontwerp, budget en planning nog niet definitief zijn genomen. Hierna is in-grijpend wijzigen namelijk vaak niet meer mogelijk. Dit geeft meteen het spanningsveld aan waarbinnen de vei-ligheidskundige manoeuvreert. Het meenemen van een verhoogde borstwe-ring als onderdeel van het ontwerp, is vooraf eenvoudiger af te stemmen dan wanneer het budget al is vastgesteld. Daarnaast kan tijdige plaatsing van zo'n borstwering ook werken als collectieve bescherming voor de bouwers. Door achteraf toch voor bescherming te wil-len zorgen, komt men vaak uit bij een

harnas met een vallijn, een maatregel in de laatste categorie van de arbeidshygië-nische strategie. De veiligheidskundige houdt zich steeds minder bezig met het ontwerp. Dit blijkt onder andere uit de vooropleiding van aankomend HVK’ers, die steeds minder technisch van aard is. De focus is bij de meeste bedrijven ook verschoven van technische naar persoonlijke veiligheid. Speerpunten van het arbobeleid zijn vooral het niveau op de cultuurladder en het voorkomen van lost time incident (LTI), in plaats van technische veiligheid. Grootschalige incidenten – zoals dat bij BP Texas City Refinery in 2005 en veel recenter bij Shell – laten zien dat mana-gen op technische veiligheid minstens zo belangrijk is als managen van per-soonlijke veiligheid. Feit is dat een ver-lopen sticker op een brandblusser veel toegankelijker en makkelijker meetbaar

tekst Jabin de Jong

De focus is bij veel bedrijven verschoven van technische naar persoonlijke veiligheid

33arbo 1/2 | 2016 arbo 1/2 | 2016 33arbo 1/2 | 2016 arbo 1/2 | 2016

Bij voorkeur vooraf veilig

Figuur 1 (zie pag. 46) is een visuele weergave van deze vier verschillende niveaus waarop de arbodisciplines het ontwerp kunnen beïnvloeden, weerge-geven in de verschillende stappen van het ontwerpproces. Er is een duidelijke Plan Do Check Act (PDCA)-cyclus in de

figuur terug te zien: ervaringen uit het verleden worden meegenomen in het nieuwe ontwerp.

MethodiekenEr zijn diverse hulpmiddelen beschik-baar om te komen tot een goed ontwerp.

De toepasbaarheid ervan verschilt per sector. Het uitvoeren van een Hazard And Operability Study (HAZOP) op het ontwerp kan bij een technische installa-tie vroegtijdig dan wel achteraf gebreken aan het licht brengen. Voor het ontwerp van een gebouw is deze methodiek niet

3434 arbo 1/2 | 2016 arbo 1/2 | 20163434 arbo 1/2 | 2016 arbo 1/2 | 2016

direct toepasbaar. Een goede HAZOP is grotendeels afhankelijk van de kennis van de deelnemers en het leiderschap van de voorzitter. Een tekortkoming van deze systematiek is dat die vaak geen inzicht geeft in de risico’s als gevolg van gecombineerd falen. Zo ontbreekt eigen-lijk het gidswoord 'en'. Naast de HAZOP zijn er talloze andere methodieken. Dat feit op zich geeft al aan dat men het ‘ei van Columbus’ nog niet heeft uitgevonden. Verder zijn de meeste van deze methodieken bedoeld voor installaties. Dus wat doen we met gebouwen?

CHAIREen concreet hulpmiddel vinden om een gebouw te ontwerpen, is lastiger.

De Construction Hazard Assesment Impli-cation Review (CHAIR) is er zo een. Deze techniek is geïnitieerd en uitge-werkt door Workcover, een in Australië werkzaam agentschap van de overheid. Deze methodiek splitst het ontwerp- proces op in drie fases: de conceptuele ontwerpfase, de bouw- en sloopfase, en de onderhoudsfase. Tijdens elke fase brengen partijen de goede disciplines op het juiste moment samen in teams (de zogenoemde CHAIRS) en worden risi-co’s geïdentificeerd met – maar niet be-perkt tot – gidswoorden. Vervolgens gaat men risicoreducerende maatrege-len bedenken. De systematiek kent dus bepaalde overeenkomsten met HAZOP, maar is specifiek gericht op de ontwerp-kant van het bouwproces. Door toepassing van CHAIR ontstaat een helder beeld van de risico’s. Op ba-sis hiervan kan men werken aan een veilig ontwerp en de in kaart gebrachte risico’s opnemen in het Veiligheid- en Gezondheidsplan en het V&G-dossier. Nu is een V&G-plan niet zelden een op-somming van alle risico’s die binnen het bedrijf gelden, met onvoldoende aandacht voor de risico’s zoals genoemd in het Arbobesluit (zie kader). Daarmee ligt het gevaar voor tunnelvisie en onvol-ledigheid op de loer. Bij een CHAIR is

die kans aanzienlijk kleiner door de open manier van werken en de kennis en kunde van de teamleden. De rol van de veiligheidskundige is die van kennis-drager, die kan sturen op het ontwerp door bijvoorbeeld opties en ervaringen te bieden.

Steeds meer bedrijven zien het nut in van een veilig ontwerp. Een praktisch voorbeeld hiervan zijn tankstations. Steeds vaker staan de airco-units op sta-hoogte in plaats van op het dak, waar-mee men werken op hoogte grotendeels voorkomt. Een andere maatregel is om een gebouw te voorzien van kantelbare ramen, zodat de glazenwasser niet op hoogte hoeft te werken. Daardoor liggen de kosten initieel misschien wat hoger, maar op termijn spaart dit de huur van een hoogwerker uit en is er minder in-structie nodig. Uiteindelijk resultaat: minder incidenten en ongevallen.Wat ook het ontwerp is, het is belangrijk om de juiste disciplines op het juiste moment bij het ontwerpproces te be-trekken. Hierdoor voorkom je frustratie achteraf door hoge kosten, onbetrouw-baarheid en onwerkbaarheid en beperk je de kans op incidenten tot een mini-mum. Een veilig ontwerp is niet alleen prettig voor de veiligheidskundige, het draagt ook bij aan de continuïteit en efficiëntie van een bedrijf.

Noot

[1] Tïjdschrift voor toegepaste Arboweten-schap 3 f19991 nr l. Te downloaden via: http://bit.ly/1OFSwZX. Jabin de Jong is veiligheidskundige en werkzaam bij Copla Opleiding-Training-Consultants.

Figuur 1: Het ontwerpproces van Hale en Swuste

WettekstArtikel 2.28 van het Veiligheids- en gezondheidsplan luidt:b. een inventarisatie en evaluatie van de specifieke gevaren die het gevolg zijn van de gelijktijdige en achtereenvolgende uitvoering van de bouwwerkzaamheden en in voorkomend geval van de wissel-werking met doorgaande exploita-tiewerkzaamheden.

Door CHAIR toe te passen ontstaat een helder beeld van de risico’s

Criteria

Creativiteit

Ervaring

Functionele analysefuncties

programma van eisen

Principle regels & leverenvan opties en ervaringen

UitvoeringsregelsToetsen uitvoeringsvorm

Gebruik inclusief bijstoringen, onderhoud,schoonmaak en sloop

PrestatiesAfwijkingen