Iplik Ve Bobin

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

TEKSTİL TEKNOLOJİSİ

İPLİK VE BOBİN542TGD381

Ankara, 2011

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan ÇerçeveÖğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olaraköğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenmemateryalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

PARA İLE SATILMAZ.

i

AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGİRİŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ....................................................................................................31. İPLİK....................................................................................................................................3

1.1. Ring İplik Makinesi ......................................................................................................31.1.1. İplik Yapmanın Amacı .......................................................................................... 31.1.2. Makinelerin Görevleri ........................................................................................... 41.1.3. Teknolojik Şeması .................................................................................................41.1.4. Çalışma Prensipleri................................................................................................ 41.1.5. İplik Makinesini Üretime Hazırlamak ve İplik Elde Etme ....................................8

1.2. Açık Uç (Open-End) İplik Makinesi...........................................................................111.2.1. Açık Uç (Open-End) İplik Makinesinin Kısımları ..............................................12

1.3.Makine ve Çalışma Ortamını Temizleme ....................................................................17UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 18ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 27

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..................................................................................................292. BOBİN ............................................................................................................................... 29

2.1. Bobin Yapmanın Amacı.............................................................................................. 302.2. Bobin Makinesinin Görevleri...................................................................................... 302.3.Bobin Makinesinin Teknolojik Şeması ........................................................................30

2.3.1. Bobin Makinesinin Kısımları ..............................................................................312.4. Bobin Makinesinin Çalışma Prensipleri......................................................................31

2.4.1. Tam Otomatik Bobin Makineleri.........................................................................312.4.2. Yarı Otomatik Bobin Makineleri.........................................................................35

2.5. Makine ve Çalışma Ortamını Temizleme ...................................................................352.6. Bobin Makinesini Üretime Hazırlamak ve Bobin Elde Etmek ...................................362.7. Bobin Çeşitleri ............................................................................................................362.8. Bobin Sarım Çeşitleri..................................................................................................37

2.8.1. Çapraz Sarım .......................................................................................................372.8.2. Düz (paralel) Sarım.............................................................................................. 38

UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 39ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 43

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 44CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................46KAYNAKÇA......................................................................................................................... 47

İÇİNDEKİLER

ii

AÇIKLAMALARKOD 542TGD381

ALAN Tekstil Teknolojisi

DAL/MESLEK Alan Ortak

MODÜLÜN ADI İplik ve Bobin

MODÜLÜN TANIMIFitil-cer şeridinden istenilen özelliklerde iplik ve bobinyapma ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenmemateryalidir.

SÜRE 40/24

ÖN KOŞUL Ön koşul yoktur.

YETERLİK İplik ve bobin yapmak

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçGerekli ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak iplik vebobin elde edebileceksiniz.

Amaçlar1. Tekniğine uygun iplik yapabileceksiniz.2. Tekniğine uygun bobin yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: İşletme ortamıDonanım: Fitil makinesi, iplik makinesi, iplik, laboratuvartipi bobin makinesi, hava tabancası, üstüpü

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonraverilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test,doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.)kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi vebecerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Tekstil alanında nitelikli, yaratıcı ve uygulama yapabilen, motivasyonu yüksek,hedefleri olan, gelişen ve değişen teknolojiyi yakalayıp uyum sağlayan birey olmanızgerekmektedir.

Gelişen teknoloji ve sanayi istekleri doğrultusunda üretilmiş ve her geçen gün yenileriüretilmeye devam eden makineler, üretimde kolaylıklar getirmiştir. Kolaylıkların yanı sırakullanıldığı yere göre önem taşıyan iplik çeşit numaralarının da tekstil üretiminde büyük rolübulunmaktadır.

Üretilen iplikler küçük kopslardan bobin hâline getirilerek diğer işletmelere nakledilir.Dokuma ve örme işlemlerinde kolaylık, nakliye ve depolamada taşıma ve yer açısındanavantajları olduğundan ipliklerin bobinler hâline getirilmesi gerekmektedir.

Bu modül ile tekstil sektörünün beklediği niteliklerde yetişmenizi amaçladığımızsizlerin, gerekli ortam sağlandığında istenilen numara ve özellikte iplik yapmak ,daha sonrada iplikleri bobin hâline getirebilmek için gerekli bilgi ve becerileri kazanmanızsağlanacaktır.

GİRİŞ

2

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda uygun ortamsağlandığında iplik yapabileceksiniz.

İplik ve iplik yapımı ile ilgili gerekli bilgileri toplayınız.

Konu hakkında atölyeler, kütüphaneler, internet, çeşitli mesleki kataloglar,

makine üreticileri, web siteleri ve katalogları, süreli yayınlardan bilgi toplayınız.

Topladığınız bilgileri arkadaşlarınızla tartışınız ve raporlaştırarak dosyalar

oluşturunuz.

Hazırladığınız raporu arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. İPLİK

1.1. Ring İplik MakinesiRing iplik makinesi bilezikli iplik makinası olarak da isimlendirilir. İplik üretim hattındaipliğin elde edildiği makinadır.1.1.1. İplik Yapmanın Amacı

Eğrilebilen tekstil lifleri (bitkisel lifler, hayvansal lifler, kimyasal lifler) kullanımyerine uygun özelliklerde iplik makinesinde elde edilir.

Resim 1.1: Ring iplik makinesi


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

1.1.2. Makinelerin Görevleri

İplik makinesinin görevleri şunlardır:

Fitil şeridini istenilen numaraya kadar çekerek inceltmek, Çekilmiş elyaf kümesine büküm vererek mukavemet kazandırmak, Sarma tertibatı yardımıyla ipliği masura üzerine sararak kops elde etmek

Resim 1.2: Elyafın çekilmesi, bükülmesi ve sarılması

1.1.3. Teknolojik Şeması

Resim 1.3:.Ring iplik makinesinin teknolojik şeması

1.1.4. Çalışma Prensipleri

İplik makinesi üç kısımdan oluşmuştur:

Besleme ve çekim kısmı Büküm kısmı Sarım kısmı

5

Şekil 1.1: Ring iplik makinesinin kısımları

Besleme kısmı

Besleme kısmı fitil yumaklarının cağlıktaki fitil askılarına takıldığı yerdir.

Resim 1.4: Fitil askısı ve cağlık

Bu kısmın görevi çekim ile inceltilecek olan fitilin yumağına askılık yapmak vekılavuzlar vasıtasıyla fitili, çekim silindirlerine doğru yönlendirmektir. İplik makinesinincağlığı üzerinde fitil bobinlerinin takıldığı fitil askıları vardır. Bu cağlık, fitil bobinlerinin

6

sıralanabileceği şekildedir. Son yıllarda bu kısmın önemi gittikçe artmaktadır. Otomatik raylıfitil doldurma ve boşaltma tertibatları yaygınlaşmaktadır.

Çekim kısmı

İplik makinesindeki çekim sisteminin görevi,fitil şeridini istenilen oranlarda çekerekinceltmek(kesitteki lif sayısını azaltmak), elyafkümesini büküme hazır hâle getirmektir.

Çekim işlemi, silindir çiftleri arasında hızfarkından dolayı gerçekleşir. Silindir hızları giriştençıkışa doğru artar.

Bu kısımda üç adet çekim silindiri, üç adet debaskı silindiri vardır. Çekim silindirleri metal veyivlidir. Baskı silindirleri ise kauçuk kaplıdır vehareketini çekim silindirlerinden alır. Ortadaki baskısilindiri üzerinde manşon vardır. Manşonlar elyafındaha iyi açılmasını ve çekilmesini sağlar. Orta(ikinci) silindirle çıkış silindiri arasında elyafuçuntularını tutup temizleyen keçe kaplı bir silindirmevcuttur.

Resim 1.5: İplik makinesi çekim kısmı

Büküm kısmı

Çekilerek inceltilmiş elyaf kümesine mukavemetkazandırmak amacıyla büküm verilmelidir. Bu da bükümişlemi ile gerçekleştirilir.

Büküm, liflerin bir arada tutulması ve mukavemetkazandırılması için ipliğe verilen spiral dönmelerdir.

Büküm işlemi, ring iplik makinesi çıkış silindiri ile iğarasındaki mesafede, kopçanın bilezik etrafında dönmesiylegerçekleşir.

Bir ucu son çekim silindir çiftinde tutulan elyafkütlesinin, diğer ucu kopça yardımıyla bilezik etrafındadönmektedir. Böylece bir ucu sabit, diğer ucu dönme hareketiyapan elyaf kütlesi, kopçanın bilezik etrafında bir devriyle birbüküm almış olur.

Resim 1.6: İplik makinesi büküm kısmı

7

Sarım kısmı

Fitil şeridindeki elyaf kütlesi, iplik makinesinde istenilen oranlarda çekilip inceltilir,liflerin dağılmadan bir arada durabilmesi için de bükülür ve iplik oluşur. Oluşan ipliğin deiplik kalemlerine sarılması gerekir. İpliğin kalemlere sarılarak kopsun oluşmasını sağlayanmakine elemanları iğ, kopça, bilezik ve planga (araba) tertibatıdır.

Resim 1.7: İplik makinesi sarım kısmı

İğ

İplik masurasının takıldığı ve belirli bir devirde dönme hareketi yapan elemandır.İğler, üzerine yerleştirilen masuralarla, dakikada 7000–20000 devir/dakika yaparak ipliğinsarılmasını ve sarımdan önce de büküm kazanmasını gerçekleştirir.

Kopça

Ring eğirme makinesinde ipliğin masuraya sarılırken içinden geçtiği, ipliğe gerginlikveren, iğle birlikte bükümü gerçekleştiren ve hareketini iplikten alan çelik veya plastikmalzemedir.

Yün iplikçiliğinde J tipi kopça kullanılırken pamuk iplikçiliğinde C tipi kopçakullanılmaktadır.

8

Bilezik ile kopça arasındaki sürtünme, kopçayı iğ devrinden % 1–2 devir geri bırakır.Kopçanın iğ devrinden geri kalması ipliğin masuraya sarılmasına sebep olur. İğ devri ilekopça devri eşit olsaydı sarım olmazdı.

Araba (planga) tertibatıBüküm verilen ipliği düzenli bir şekilde masura üzerine yerleştirerek kopsun

oluşmasını sağlar.

Balon kontrol bileziğiBalon kontrol bilezikleri iplikteki gerilmeyi azaltır ve iplik balonunu ikiye böler.

Böylece kopça hızının artması sağlanır.

Domuz kuyruğu (İplik rehberi)Balon kırıcı bileziğin üzerinde yer alan domuz kuyruğu rehber, iplik gerilimini üstten

sınırlayarak azaltır ve sarım sırasında ipliğin iğ ekseninde merkezlenmesini sağlar.

Balon ayırıcı plakalar (Seperatör)Seperatörler, iplik balonlarını birbirinden ayrı tutmaya yarayan plakalardır.

Masura ve kopsRing iplik makinesinde eğrilen ipliğin üzerine sarıldığı iplik patronuna masura,

üzerine iplik sarılmış masuraya da kops denir.

BilezikBilezik kopçanın dönüş yolunu oluşturan sert çelikten yapılmış elemandır.Bilezikler makinenin temel elemanı iken kopçalar tüketim malzemesidir. Yün

iplikçiliğinde yünün kırılgan olması nedeniyle yağlı bilezik kullanılır.

1.1.5. İplik Makinesini Üretime Hazırlamak ve İplik Elde Etme

İplik makinesinde üretim başlamadan önce genel temizlik yapılır. Fitil yumakları fitilaskılarına takılır.

9

Resim 1.8: İplik makinesi fitil askıları

Manşon, çekim silindirleri ve temizleme keçelerinin kontrolü ve temizliği yapılır.

Resim 1.9: Manşon, çekim silindirleri ve temizleme keçeleri

Masuralar iğlere takılır (takım değiştirme).

Şekil 1.2: İplik makinesinde takım değişimi

10

İplik numarasına göre kopça seçimi yapılarak bileziklere takılır.

Resim 1.10: İplik makinesinde kopça, bilezik ve iğ

Seperatör kontrolleri yapılır.

Resim 1.11: İplik makinesinde seperatör

Fitil ucu kılavuz ve gezdirici gözden geçirilerek çekim-baskı silindir çiftlerine verilir.Fitil, çekim silindirlerinde çekilerek inceltilir. Çıkış silindiri; kopça, bilezik yardımıyla liflereistenilen sayıda büküm verir böylece iplik yapılır. İğ, masura, bilezik, kopça ve plangayardımıyla elde edilen iplik masura üzerine sarılır.

11

Resim 1.12: İplik makinesi sarım kısmı

1.2. Açık Uç (Open-End) İplik Makinesi

Resim 1.13. Açık uç(open-end) iplik makinesi

12

Açık uç eğirme, önemli iplik eğirme metotlarından biridir. Ring eğirme yöntemindeüretim hızının sınırlı kalmasından dolayı alternatif olarak ortaya çıkan bir eğirme yöntemidir.

Açık uç iplik makinesinde, 12 tex’ten 150 tex’ e (Nm 85’e, Ne 4’ten Ne 50’ye) kadariplik elde edilir.

Açık uç eğirme makinelerinde temel prensip elyaf grubunu tek lif hâlinde ayırdıktansonra düzenli bir şekilde tekrar toplayarak iplik formuna getirmektir.

Açık uç eğirme işlemi öncesinde elyaf harman, hallaç dairesinde harmanlanıp açılaraktemizlenir.

Harman-hallaç dairesinden çıkan elyaf topakları tarak makinesinde taraklama işlemiile temizlenip paralel hâle getirilerek tarak bandı formunda cer makinelerine beslenir.

Cer makinelerine birden fazla sayıda beslenen band hâlindeki elyaf, cer makinesindeçekim işlemine tabi tutulur. Cer makinesinden şerit hâlinde çıkan elyaf, kovalarla Open-Endiplik makinesine beslenir. Bu sistemde , ring eğirme sistemindeki fitil aşaması yoktur.

1.2.1. Açık Uç (Open-End) İplik Makinesinin Kısımları

Open-End iplik makinesinin çalışma prensibi üç ana kısımdan oluşmuştur:

Şekil 1.3: Açık uç(open-end) iplik makinesinde iplik oluşumu

Band besleme kısmı

13

İçlerine cer bandları istiflenmiş kovalar, Open-End iplik makinesi alt kısımlarınayerleştirilir. Cer bandları kovalardan alınarak makinenin eğirme kısmına beslenir.

Resim 1.1: Açık uç(open-end) iplik makinesine band besleme

Eğirme kısmı

Open-End iplik makinelerinde kovalardan beslenen bandlar eğirme bölgesine girer veburada açma, temizleme, çekim ve büküm işlemlerine tabi tutulur.

Şekil 1.4: Açık uç(open-end) iplik makinesinde eğirme elemanları

Open-End iplik makinesinde eğirme kısmı üç bölümden oluşur:

Elyaf açma kısmıOpen-End eğirme sisteminde elyaf bandı, açıcı silindir ile tek lif hâline getirilir. Açma

silindiri elyaf beslemeyi de ayarlar. Elyafın az veya çok beslenmesi silindir hızı değiştirilerek

14

ayarlanabilir. Bu ayar aynı zamanda oluşacak iplik inceliği ve numarasının değişimini desağlar.

Resim 1.15: Açık uç(open-end) iplik makinesinde elyafın açılması

Açma silindirinden rotora, lifler hava akımı olan elyaf iletim kanalı ile sevk edilir.Lifler rotora girerken çekilerek yönlendirilir. Bu durum rotor çevresel hızının, hava akımınınhızından yüksek olmasından kaynaklanır.

Elyaf birikimiRotor yüksek hızda dönerken, lifler rotor içinde kenarlara doğru (merkezkaç kuvveti

etkisiyle) toplanarak iplik oluşumu için gerekli miktarda istiflenir.

Resim 1.16: Rotorda iplik oluşumu

Büküm vermeÇıkış tüpüne kılavuz iplik verilir. İplik, çıkış tüpüne girdiğinde rotor ile içindeki hava

döndüğünden iplik ucu da dönmeye başlar. Rotordaki merkezkaç kuvveti çıkış tüpüne girenipliği çekmeye çalışır.

15

Şekil 1.5: Rotorda ipliğe büküm verme

İplik kolunun her dönüşü ipliğe çıkış tüpünde bir büküm verir. İpliğe verilen bubüküm geriye doğru akarak iplikteki liflerin bükümünün açılması sağlanır. İplikteki liflerrotor yüzeyine giderek buradaki liflerle bağlanıp onları da ipliğe ekler.

Çıkış tüpünden sürekli olarak çıkan lifler ipliğe eklenirken, rotorun hareketi ile debüküm verilmiş olur.

Resim 1.17: Open-end makinesinde iplik büküm tüpü

Lifler bükülürken ipliğin ucuna eklenir. Bu şekilde bir araya getirilip bükülen liflerkesintisiz olarak çekilir. Aynı zamanda iplik ucu rotor çeperi üzerinde çekim hızı oranındakendi etrafında döner.

Bobin sarma kısmı

İplik, rotorun dönüş yönüne oranla bir miktar daha önde gider. Bu şekilde iplikçekilerek sabit bir hızla bobinlere sarılır.

16

Resim 1.18: Açık uç (open-end) iplik makinesinde ipliğin bobinlenmesi

Open-End eğirme sisteminde iplik üretildikten sonra bobinlere sarılır. Open-Endmakinelerinde bobinleme işlemi normal bobin makinelerinden pek farklı değildir. Silindirikveya konik bobinler elde edilebilir. Open-End makinesinde parafinleme de yapılmaktadır.

Resim 1.19: Açık uç (open-end) iplik makinesinde bobinin parafinlenmesi

Open-End makinelerinde bobin dolduğunda otomatik olarak sevk edilebilmekte veyerine yeni bobin masurası takılabilmektedir.

17

Resim 1.20. Açık uç (open-end) iplik makinesinde bobin değişimi

Dolu bobinler takım değiştirme sistemleri tarafından alınır ve sevk edilip üst üstepaketlenebilmektedir.

Resim 1.21: Açık uç(open-end) iplik makinesinde bobin sevki

1.3.Makine ve Çalışma Ortamını Temizleme

Makinede temizlik ve bakım her çalışma öncesi ve sonrasında yapılması gerekenönemli unsurlardan biridir.

Bakımın amacı, makinelerde yıpranmaları zamanında tespit ederek kazalara ve büyükonarımlara sebep olmadan gidermek, böylece makinelerin ve tesislerin uzun zaman verimlibir şekilde çalışmasını sağlamaktır.

Makinelerin periyodik olarak bakılması ile makinenin uzun ömürlü olması, çalışmaveriminin ve kalitesinin artması, zamandan kazanç gibi etkileri olur. Gerekirse makinelerinparçaları onarılır, değiştirilir ve yağlanır (Bakım ve onarımla ilgili bilgi bobin konusundadetaylı olarak verilmiştir.).

Makinede temizlik ve bakım; Saatlik, Günlük, Haftalık, Aylık Yıllık yapılır.

18

UYGULAMA FAALİYETİ

Kirman ile iplik elde ediniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Kirmanı ve kullanacağınız elyafı hazırlayınız. Temizlik kurallarına uyunuz.

Elyafı elinizle çekerek inceltiniz ve ucunukirmana bağlayınız.

Bir tutam elyaf hazırlayınız.

Elyafı çekerek incelmesini sağlayınız.

Elyaf iletiminin sürekliliğinisağlayınız.

İpliğin her yerde aynı incelikteolmasını, elinizle kontrol edereksağlayınız.

Elyafı inceltip bir yandan kirmanı döndürerekmukavemeti arttırınız ve ipliğe büküm veriniz.

İşlemin düzgün yapılması için takipediniz.


19

Elyafın sürekli sağımını sağlayınız.

Elyafın açarken içerisinde bulunanyabancı maddelerden arınmasınısağlayınız.

İstediğiniz uzunluğu elde edene kadar iplikyapımına devam ediniz.

20

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler içinEvet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizideğerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. Kirmanı ve kullanacağınız elyafı hazırladınız mı?

2. Elyafı elinizle çekerek inceltip ucunu kirmana bağladınız mı?

3. Elyafı çekerek incelmesini sağladınız mı?

4.Elyafı inceltip bir yandan kirmanı döndürerek mukavemeti artırıpipliğe büküm verdiniz mi?

5. Elyafın sürekli sağımını sağladınız mı?

6. Sonuçları arkadaşlarınızla tartışarak karşılaştırdınız mı?mi? istenilen numarayla karşılaştırdınız mı?7. Zamanı iyi kullandınız mı?

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme” ye geçiniz.

21

Ring iplik makinesinde üretim yapınız.


Makinenin temizliğini yapınız. Temizlik kurallarına uyunuz.

Makinenin fitil askılarına fitil bobinlerinitakınız.

Fitilin dağılmamasına özengösteriniz.

Fitilin ucunu makineye besleyiniz.

Boş kopsları iplik makinesineyerleştiriniz. Fitil nakil ve çekimsilindirlerinin temiz olmasınadikkat ediniz.

Makinede son kontrolü yaparak çalıştırınız.

İşlemin düzgün yapılması içintakip ediniz.

Dolan kopsları çıkarıp boş kopslarıtakınız.


22

İplik veya fitil kopuşlarında bağlayınız.

İşlem tamamlandıktan sonramakineyi durdurunuz.

Makine dolunca kopsları alınız ve bobindairesine iletiniz.

Makineyi temizleyiniz, diğerişleme hazır bırakınız.

23

KONTROL LİSTESİ



1. Makinenin temizliğini yaptınız mı?2. Makinenin fitil askılarına fitil bobinlerini taktınız mı?3. Fitilin ucunu makineye beslediniz mi?4. Makine de son kontrolü yaparak çalıştırdınız mı?5. İplik veya fitil kopuşlarında bağladınız mı?6. Makine dolunca kopsları alınız ve bobin dairesine ilettiniz mi?

7Giriş silindir baskıları, apronları ve çekim silindir baskılarınıkapattınız mı?

8. Makineyi çalıştırdınız mı?

9Sonuçlar arkadaşlarınızla karşılaştırınız mı?mi? istenilen numarayla karşılaştırdınız mı?

10. Zamanı iyi kullandınız mı?

DEĞERLENDİRME


.

24

Açık uç (Open-End) iplik makinesinde üretim yapınız.


Cer kovasını makine arkasınayerleştiriniz.

Makinenin band besleme bölgesine cerkovalarını yerleştiriniz.

Bandları kılavuzdan geçiriniz. Kovalardan gelen bandların ucunu

düzelterek rotor istasyonu üzerindekiband kılavuzlardan geçiriniz vebeslemeye veriniz.

Bandları besleme gözüne veriniz.

Besleme gözüne verilen bandların açmasilindirlerine doğru yönlenmesinisağlayınız.

Kopan ipliği bağlayınız. Makine çalışırken kopan iplikler süreklihareketli olan gezer robot tarafındanfotoseller aracılığı ile hissedildiktensonra bağlama işlemi için durur.Bağlama işlemi robot üzerindeki yedekiplik ile ekleme yapmasını kontrolediniz.


25

Makine çalışırken eğer kopan ipliği sizbağlamak isterseniz bobindeki ipliğinucu ile rotor istasyon kapağını açarakeğirme kısmı sevk silindirlerinden çıkaniplik ucunu elinize alınız İki iplik ucunukısa tutarak küçük bir düğüm ilebağlayınız. Bağladığınız ipliği kontrolediniz.

Kopan şeridi bağlayınız. Open-end eğirme makinesinde şerityokluğu gezer robot tarafından tespitedildiğinde uyarı ledini yakarak yolunadevam eder. Sürekli yanan uyarı ledisöndürülerek rotor istasyon tuşuna(2)basınız. Kayıt ve ışık işaretlerini siliniz.Şerit ucu düzelterek şerit sıkıştırıcı(3)içinden geçirerek giriş kanalına(4)sokunuz. Şerit ucu ,iyice içeriye alınanakadar rotor istasyon tuşuna basınız.Rotor temizliği çalıştırarak yaklaşık 3saniye hava presi uygulayınız. Gezerrobot ilk fırsatta sarım başlangıcı yapar.Rotor istasyon kapağı açıkken beslemeyapmayınız.

Dolan bobini değiştiriniz.

Dolan bobinin değişmesi gerektiğindemakine gezer robotunun devreye girerekdeğişim işlemini yaptığını kontrol ediniz.

26

KONTROL LİSTESİ



1. Cer kovasını makine arkasına yerleştirdiniz mi?

2. Bandları kılavuzdan geçirdiniz mi?

3. Bandları besleme gözüne verdiniz mi?

4. Kopan ipliği bağladınız mı?

5. Kopan şeridi bağladınız mı?

6. Dolan bobini değiştirdiniz mi?7. Makineyi çalıştırdınız mı?8. Sonuçları arkadaşlarınızla tartışarak karşılaştırınız mı?

mi? istenilen numarayla karşılaştırdınız mı?9. Zamanı iyi kullandınız mı?

DEĞERLENDİRME


27

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi fitil makinesinden gelen bandları kullanılabilecek inceliğegetiren makinedir?A) Tarama makinesiB) Fitil makinesiC) Ring iplik makinesiD) Çekme makinesi

2. Aşağıdakilerden hangisi iplik makinesinin görevidir?A) Yıkama işlemini yapmakB) Kurutma işlemini yapmakC) Fitili çekimle inceltmek ve mukavemet kazandırmakD) İpliğe germe işlemi yapmak

3. Aşağıdakilerden hangisi iplik makinesinin kısımlarındandır?A) Ovalama manşonlarıB) Besleme kısmıC) Kurutma kısmıD) Ön açma kısmı

4. İplikler, iplik makinesinde aşağıdakilerden hangisine sarılır?A) MasurayaB) ÇuvalaC) KovalaraD) Fitil kalemine

5. Aşağıdaki hangi makinede elyafa büküm verilir?A) Elyafa tarak makinesinde büküm verilir.B) Elyafa cerde gerçek büküm verilir.C) İplik makinesinde büküm veren kısım yoktur.D) Fitile ring iplik makinesinde büküm verilir.

6. Aşağıdakilerden hangisi iplik makinesinde bulunan kısımdır?A) TamburB) FırçaC) TelefonD) Bilezik

7. Ring iplik makinesi çıkışında elyaf hangi formatta elde edilir?A) Fitil şeridiB) İplikC) LifD) Kumaş


28

8. Aşağıdakilerden hangisi ring iplik makinesinden çıkan “yarı mamul”e uygulanankontroldür?A) NumaraB) RenkC) YağD) Çekmezlik

9. Aşağıdakilerden hangisi iplik makinesinin asıl amaçlarındandır?A) Bobin yapmakB) Fitil şeridinden istenen numarada iplik yapmakC) Fitil yapmakD) Üretim miktarını artırmak

10. Cer bandından iplik yapan makine aşağıdakilerden hangisidir?A) Open-End iplik makinesiB) Fitil makinesiC) Ring iplik makinesiD) Çekme makinesi

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevapverirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

29


Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda uygun ortamsağlandığında tekniğine uygun bobin yapabileceksiniz.

Bobin ve bobin yapımı ile ilgili gerekli bilgileri toplayınız.

İşletmeler, fabrikalar, atölyeler, kütüphaneler, internet, kataloglar, makine

üreticileri, web siteleri ve makine katalogları araştırıp bilgi toplayınız.

Topladığınız bilgileri arkadaşlarınızla tartışınız ve raporlaştırarak dosyalar

oluşturunuz.

Hazırladığınız raporu arkadaşlarınızla paylaşınız.

2. BOBİNİpliklerin düzgün bir gerilim altında, bobin patronuna sarılarak daha sonraki işlemler

için uygun hâle getirilmesine bobinleme, bunu yapan makineye de bobin makinesi denir.

İplikhaneden kops (100 ile 150 gram) hâlinde gelen iplikler konik veya düz silindirikbobin patronu üzerine çapraz veya paralel olarak sarılır. 2,5–3 kilogram şeklinde oluşanyapıya bobin adı verilir.

Resim 2.1: Bobin ve oluşumu


AMAÇ

ARAŞTIRMA

30

2.1. Bobin Yapmanın Amacı

İplik makinelerinden kops hâlinde alınan kısa metrajlı ipliklerin sonraki işlemlerdedaha kolay bir çalışma olanağı sağlaması için uzun metrajlar hâlinde bobin üzerinesarmaktır.

2.2. Bobin Makinesinin Görevleri

Ring iplik makinesinde kops hâlinde sarılmış olarak alınan iplikleri kopstandaha fazla uzunlukta bobinler hâlinde sarmak

Dokuma ve örme hatalarına ve makinelerde kopuşlara neden olabilecek iplikdüzgünsüzlüklerini (neps, balık, düğüm, kalınlık ve incelik vb.) gidermek

Bobin olarak boyama işlemi görecek iplikler için boyanın ipliğe kolaycayayılmasını sağlayacak delikli boya bobinlerine sarmak

Ring iplik makinesinde büküm kısa bir mesafede verildiği için büküm dağılımıdüzgün değildir. İpliği, kopstan bobin hâline geçirirken büküm dağılımınıdüzgünleştirmek

Resim 2.2: Bobin makinesinin görevleri

2.3.Bobin Makinesinin Teknolojik Şeması

Resim 2.3: Bobin makinesinin teknolojik şemaları

31

Bobin makineleri tam otomatik ve yarı otomatik olarak iki farklı teknolojiye sahiptir.

2.3.1. Bobin Makinesinin Kısımları

Resim 2.4: Bobin makinesinin kısımları

2.4. Bobin Makinesinin Çalışma Prensipleri

Bobin makineleri çalışma prensibi teknolojik olarak iki şekilde incelenmektedir:

2.4.1. Tam Otomatik Bobin Makineleri

Kopslar makineye kova arabaları ile gelir ve havuza boşaltılır.

Resim 2.5: Bobin makinesine kops besleme

32

Havuzdaki titreşim sayesinde kopslar, düzenli bir şekilde ve sıra ile kopsları iğegötüren bandın kops tutucusuna düşer. Burada kops bobinaj pozisyonunda tutulur.

Resim 2.6: Bobin makinesine otomatik kops besleme

Bobinden gelen iplik ucu, hava emişi yardımıyla kopstan gelen uç ise mekanik olaraktutulur düğümlenir.

Resim 2.7: Bobin makinesinde kops ve bobinden uç alma

Kopstan çıkan iplikler balon kırıcısından ve ön temizleme tertibatından geçer.Gerdirme tertibatından geçen ipliğe de gerdirme uygulanmış olur.

Resim 2.8: Bobin makinesinde iplik gerdirme

33

Buradan iplik temizleyicisine gelen ipliğin hataları kesilerek giderildikten sonra splicebağlama ile tekrar bağlanır.

Şekil 2.1: Bobin makinesinde kesilen ipliği splice bağlama

İplik besleyicisine gelen ipliği, dönme hareketi yapan üzeri yivli baraban adı verilensilindirler sağa sola gezdirerek bobine çapraz sarım işlemini gerçekleştirir.

Resim 2.9: Bobin makinesinde bobinin sarılması

Bobin, istenilen çapa gelindiğinde bobin başlığı otomatik olarak durur. Bobin değişimiiçin bobin sarım işleminin tamamlanmış olması gerekir. İstenen ve ona göre ayarlanan sarımmiktarından sonra iğ ve bobin yukarı kalkar. Dolu bobin sevk edilir ve yerine yeni bobintakılır.

Resim 2.10: Bobin makinesinde yapılan bobin

34

Daha sonra iğ aşağı inerek iplik sarma işlemine tekrar başlanır. Dolu bobin sevki vebobin masurası besleme otomatlar veya işçi tarafından yapılır.

Resim 2.11: Bobin makinesinde yapılan bobinlerin paketlenmesi

Makinelerin üzerinde toz emme tertibatı bulunur. Bu tertibatın önemi bobin dairesindefazla uçuntuların özellikle temizleme elemanlarının optik gözlerini tıkayarak işlevsiz hâlegelmesine neden olmaktadır.

Resim 2.12: Bobin makinesinde toz emme tertibatı

Bu tertibat emiş yaparken diğer bir yandan da üfleme yapmaktadır. Emiş bölgesiolarak yerlere, üfleme olarak da genelde temizleyici gibi uçuntuların birikebileceği yerlereyapmaktadır. Özellikle üfleme yapılan yerlerin her hafta kontrol edilmesi gerekmektedir

Parafinleme

Özellikle trikotajda kullanılacak az bükümlü ipliklerin örme makinesi makineparçalarından geçerken iplik kayganlığının arttırılması için ipliğin yüzeyi, bobinlemesırasında parafinlenir. Bu işlem için bobin makinesine bir aparat ilave edilmiştir.

Parafin tertibatı

İplik kopstan çıkıp diğer bobin elemanlarından geçtikten sonra parafin kabininegirerek parafine temas eder. Parafinin sertliği, parafin aparatının baskı gücü, ortam ısısınagöre değişen oranda parafin iplik üzerinde kalır.

35

Resim 2.14: Bobin makinesinde ipliğin parafinlenmesi

2.4.2. Yarı Otomatik Bobin Makineleri

Yarı otomatik bobin makinesinin çalışma prensibi, tam otomatik bobin makinesi ilekops besleme ve bobin değişimi haricinde aynıdır.

Yarı otomatik bobin makinesine kopslar, kova arabaları ile getirilip magazinlere iplikuçları ayrılarak işçiler tarafından beslenir.

Resim 2.15: Yarı otomatik bobin makinesine kops besleme

Boş masuraların takılması ve dolu bobinlerin çıkarılması da işçiler tarafındanyapılmaktadır.

2.5. Makine ve Çalışma Ortamını Temizleme

Tüm makinelerde olduğu gibi bobin makinelerinde de öncelikli olarak bakımlarınınyapılması ve temiz tutulması gerekmektedir. Düzenli bakım, makinenin verimini artıracak vekaliteli ürün alınmasını sağlayacaktır.

Makineden sorumlu kişi, her çalışma öncesi ve sonrasında temizliğini yapmalı, takımdeğiştirme sırasında kopsları yerleştirdiği hazneleri kontrol etmeli, yabancı maddelerdentemizlemelidir.

Makinenin üst kısımlarında ve iplik geçiş yerlerinde uçuntudan oluşan lifbirikintilerinden ve tozlardan arındırmalıdır.

36

2.6. Bobin Makinesini Üretime Hazırlamak ve Bobin Elde Etmek

Makine üretime başlamadan önce temizliği ve gözle kontrolleri yapıldıktan sonra boşmasura, makineye takılır. Kopslar magazinlere yerleştirilip uç verilir. Makine çalıştırılır.

Resim 2.16: Bobin makinelerine kops ve masura besleme

2.7. Bobin Çeşitleri

Normal konik bobin(a) Bombeli konik bobin(b) Normal silindirik bobin(c) Bombeli silindirik bobin(d)

Şekil 2.5: Bobin çeşitleri

37

2.8. Bobin Sarım Çeşitleri

İpliklerin bobin üzerine sarılmaları iki şekilde gerçekleştirilebilir:

Resim 2.17: Bobinde şekil oluşumu

2.8.1. Çapraz Sarım

Bir bobin masurası üzerine, ipliklerin belli bir açı oluşturacak şekilde sarılmasıdır.Genellikle eğrilmiş ipliklerin bobinlemesi için tercih edilen bir sarım biçimidir.

Bobin makinelerinde çapraz sarım direkt veya endirekt sistemde gerçekleşir.

Şekil 2.6: Bobinde çapraz sarım

38

2.8.2. Düz (paralel) Sarım

Masura üzerine genellikle kaygan özelliği olan filament ipliklerin sarılması işlemidir.

Resim 2.18: Bobinde paralel sarım

39

UYGULAMA FAALİYETİBobin makinesinde üretim yapınız.


Makinenin temizliğini yapınız. Temizlik kurallarına uyunuz. İyi bir şekilde temizlenmesine

dikkat ediniz. Bobin makinesine kopsları taşıyınız.

Kopslardaki iplik ucunu bulunuz. Boş kops yuvalarını temizleyerek makine

haznesine sıralayınız.

Kopsları magazine yerleştiriniz ve makineyiçalıştırınız.

Kopsun yönünü magazine dikkatederek yerleştiriniz.


40

Boşalan hazneye dolu kops yerleştiriniz.

Dolan bobinleri boşlarıyla değiştiriniz.

Yüzeyi bozuk bobin patronutakmayınız.

Boş bobine iplik ucunu rezerve ediniz.

Dikkatli çalışınız.

Baraban yardımıyla bobine yön veriniz.

41

İplik parafinli isteniyorsa parafinleyiniz.

Zaman zaman parafini kontrolederek bitince yenileyiniz.

42

KONTROL LİSTESİ



1. Makinenin temizliğini yaptınız mı?

2. Boş kops yuvalarını temizleyerek makine haznesine sıraladınız mı?

3. Kopsları magazine yerleştirip makineyi çalıştırdınız mı?

4. Boşalan hazneye dolu kopsları yerleştirdiniz mi?

5. Dolan bobinleri boşlarıyla değiştirdiniz mi?

6. Boş bobine, iplik ucunu rezerve ettiniz mi?

7. Baraban yardımıyla bobine yön verdiniz mi?

8. İplik parafinli isteniyorsa parafinlediniz mi?

9. Hata olduğunda ipliği kesip yeniden bağladınız mı?

10.Makinelerde meydana gelen herhangi bir arıza veya iplik sarımbozukluğunda makineyi kapatıp işletme sorumlusuna haber verdinizmi?

11. Dolan bobinlerin kontrollerini yaptınız mı?

12. Sonuç istenilen değerlerde ise üretime devam ettiniz mi?

13. Sonuç istenilen değerlerde değilse ayarlar da değişiklik yaptınız mı?

14. Çıkan sonucu, verilen değerlerle karşılaştırdınız mı?

15. Sonuçları arkadaşlarınızla tartışarak karşılaştırınız mı?mi? istenilen numarayla karşılaştırdınız mı?16. Zamanı iyi kullandınız mı?

DEĞERLENDİRME


43


Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi iplik makinesinden gelen kopsları bobin hâline getirenmakinedir?A) Bobin makinesiB) Fitil makinesiC) Tarak makinesiD) Çekme makinesi

2. Aşağıdakilerden hangisi bobin makinesinin görevidir?A) Yıkama işlemini yapmakB) Kurutma işlemini yapmakC) Kopsları 2.5-3 kg’ lık bobin hâline getirmekD) Elyafı boyama işlemini yapmak

3. Aşağıdakilerden hangisi bobin makinesinin kısımlarındandır?A) Ovalama manşonlarıB) İplik gezdirici kısmıC) Kurutma kısmıD) Ön açma kısmı

4. Bobin makinesinde iplik kaç şekilde sarılır?A) 1B) 2C) 3D) 4

5. Aşağıdakilerden hangisi iplik kopuşunda bizi uyaran kısımdır?A) TamburB) FırçaC) TelefonD) Lamba ikaz sistemi

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevapverirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.


44

MODÜL DEĞERLENDİRMEAşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi ring iplik işleminin amacıdır?A) İpliğin yıkanmasıB) İpliğin kurutulmasıC) İpliğin yağlanmasıD) İpliğe büküm vermek

2. Aşağıdakilerden hangisi iplik makinesinin kısımlarındandır?A) Ovalama kısmıB) Sarım kısmıC) Kurutma kısmıD) Koparma kısmı

3. İplik makinesinde ipliğe büküm nerede verilir?A) Yuvarlak tarakta tarayarakB) Çıkış silindiri ve iğ arasındaC) Besleme silindiri ile besleyerekD) Tamburla şapkalar arasında

4. Ring iplikleri nereye sarılır?A) MasurayaB) KalemeC) İğeD) Fitile

5. Aşağıdaki hangi makineden çıkan yarı mamule numara kontrolü yapılır?A) BoyamaB) YıkamaC) KurutmaD) Ring iplik

6. Aşağıdakilerden hangisi bobin makinesinin kısımlarındandır?A) İğneli baretler kısmıB) Yıkama kısmıC) Parafin kısmıD) Koparma kısmı

7. Aşağıdakilerden hangisi, bobin makinesinin bakım şeklidir?A) Makineyi yıkamakB) Makinenin tozunu almakC) Sık parça değiştirmekD) Planlı bakım yapmak

MODÜL DEĞERLENDİRME

45

8. Aşağıdakilerden hangisi parafinleme işleminin amacıdır?A) Sürtünmeyi azaltmakB) İpliğin yağını almakC) İpliğin boyayabilmekD) İpliği keçeleştirmek

9. Bobin makinesinde bobinler kaç kg ağırlıkta olmalıdır?A) 0.5-1 kgB) 1,5-2 kgC) 2,5-3 kgD) 4 -8 kg

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevapverirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.Cevaplarınızın tümü doğru “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.

46

CEVAP ANAHTARLARIÖĞRENME FAALİYET-1’ İN CEVAP ANAHTARI

1. C2. C3. B

4. A5. D6. D7. B8. A9. B

10. A

ÖĞRENME FAALİYETİ-2’ NİN CEVAP ANAHTARI

1. A2. C3. B4. B5. D

MODÜL DEĞERLENDİRME’NİN CEVAP ANAHTARI

1. D2. B3. B4. A5. D6. C7. D8. A9. C

CEVAP ANAHTARLARI

47

KAYNAKÇA CANOĞLU Suat, İplik Teknolojisi II, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim

Fakültesi Tekstil Eğitimi Bölümü, İstanbul, 2005.

USTA İsmail, Temel İplik Bilgisi, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim

Fakültesi Tekstil Eğitimi Bölümü TEK 263, İstanbul, 2000/2001.

KAYNAKÇA

Documents

Iplik Ve Bobin