İran Halısı Desenleri

7/17/2019 İran Halısı Desenleri

http://slidepdf.com/reader/full/iran-halisi-desenleri 1/45

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ

İRAN HALISI DESENLERİ

Ankara, 2012



Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğ-retim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrenci-

lere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

PARA İLE SATILMAZ.



i

AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii

GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1

ÖĞRENME FAALİYETİ– 1 .................................................................................................... 3

1. İRAN HALISI ...................................................................................................................... 3 1.1. İran Halıları Çeşitleri .................................................................................................... 4

1.1.1. Keşan Halıları ........................................................................................................ 7

1.1.2. Isfahan Halıları ...................................................................................................... 7

1.1.3. Kirman Halıları ...................................................................................................... 8

1.1.4. Herat Halıları ....................................................................................................... 10

1.1.5. Bahçeli İran Halıları ............................................................................................ 11

1.1.6. Portekiz Halıları ................................................................................................... 11

1.2. İran Halılarının Ülke Ekonomisine Katkıları .............................................................. 11

1.3. İran Halılarının Ülkemizdeki Yeri Önemi .................................................................. 12

1.4. İran Halılarının Dünyadaki Yeri Önemi ..................................................................... 12

UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 14

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 15

ÖĞRENME FAALİYETİ– 2 .................................................................................................. 16

2. İRAN HALISININ RENK ÖZELLİKLERİ ...................................................................... 16

2.1. İran Halılarında Kullanılan Renkler ............................................................................ 16

2.1.1. Boyalar................................................................................................................. 16

2.1.2. Pers Boyaları........................................................................................................ 16

2.2. İran Halısının Desen Özellikleri.................................................................................. 21

2.3.İran Halılarında Kullanılan Motifler ............................................................................ 23 2.4. İran Halılarındaki Bordürler ........................................................................................ 27

2.5. İran Halı Örnekleri ...................................................................................................... 32

UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 35

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 38

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 39

CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................. 40

KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 41

İÇİNDEKİLER



ii

AÇIKLAMALAR

KOD 215ESB436

ALAN El Sanatları Teknolojisi

DAL/MESLEK El Dokumacılığı / Halı Desinatörlüğü

MODÜLÜN ADI İran Halısı Desenleri

MODÜLÜN TANIMI İran halı desenlerinin çizimini yapabilecek bilgi ve bece-

rilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir .

SÜRE 40/24

ÖN KOŞUL Kirkitli dokumalarda basit desen çizimleri modülü ve motifçizim temel teknikleri modüllerini almış olmak

YETERLİLİK İran halısı desenleri çizmek

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç

Geleneksel İran halı desenleri hazırlayabilecek siniz.

Amaçlar

1.

İran halısı hakkında bilgi sahibi olacaksınız. 2.

İran halı desenlerinin renklerini öğr eneceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Aydınlık ve temiz ortam

Donanım: Model, dergi, katalog yayınları, resim kâğıdı, kur-şun kalem, boya kalemleri, ışıklı masa, tepegöz, epidiyaskop,

büyüteç, aydınger, fotoğraflar (İran halı fotoğrafları), karelikâğıtlar, mecmua, kitap, İnternet ortamı

ÖLÇME VE

DEĞERLENDİRME

Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetindensonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksi-

niz.

Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seç-meli test, doğr u-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.)kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve bece-rileri ölçerek sizi değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR



1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Bu modül ile El Sanatları Teknolojisi alanında tekniğine uygun olarak İran halı desen-lerinin çizimi için gerek duyduğunuz bilgi ve becerilerinizi geliştirmiş olacaksınız

.Sanatsal görkemin en üst seviyesi olarak da ifade edilen İran halılarının tarihi, 2500 yıl

öncesine dayanmaktadır. İranlılar, halı dokumacılığında yaratıcılık ve becerinin en benzersizörneklerini yaratarak tüm eski uygarlıkların öncüsü olarak tarihe geçmiştir. Halı dokumayeteneği, babadan oğula aktarılarak bir aile geleneği haline gelmiştir. İran halı tarihini ince-

lemek, dünya üzerinde başka hiç bir uygarlıkta görülmemiş bir kültürel gelişimin yolunuizlemek demektir.

İran el halılarının ünü dünyanın dört bir yanına o denli yayılmıştır ki, sanayileşmiş vekalkınmış tüm ülkelerde bu halılara sahip olmak demek alanlarının varlıklı ve sanat ruhluinsanlar olduğu anlamını taşımaktadır. Bu sanat ve geleneksel el sanatları yüz yıllar geçtikçedaha mükemmel bir hale gelmiş ve bu alanda uğraş verenlere büyük şöhret ve başarılar k a-

zandırmıştır. El halısı sanatı dokumada kullanılan maddeler açısından; yün, ipek ve ipek -yünkarışımı halılar olmak üzere üçe ayrılır. Ayrıca halının atkı ve çözgülerinde bir miktar yüniplik kullanılır. İran el halılarının yaklaşık % 90’ı yünden dokunma halılardır.

İran halılarının çok ince kalitelerde dokuması, zeminlerinin hemen hemen tamamınınmotiflerle kaplı olması ve düz zemine yer verilmemesi en önemli özellikleridir.

Bu modül sonunda elde edeceğiniz bilgilerle tekniğine uygun olarak İran halılarınınkalitesini belirleyebilecek, renkleri tespit ederek, İran halılarının desen özellikler ine göredesen çizebileceksiniz.

GİRİŞ



2



3

ÖĞRENME FAALİYETİ– 1

İran halısının kalitesini belirleyebileceksiniz.

İnternet üzerinden araştırma yaparak İran halısının tarihçesi ve genel

özellikleri hakkında araştırma yapınız. Kitap, dergi, katalogları inceleyerek İran halısında kullanılan dokuma

tekniğini inceleyiniz.

1. İRAN HALISI

İran halısı, yün ipliği ve ipek kullanılarak yapılan ve daha çok İran ve Türk düğümteknikleri ile dokunan bitkisel boyalarla renklendirilen kaliteli halılardır.

Halıdan söz edildiği zaman akla ilk gelen ülkeler Türkiye ve İran’dır. Zira dünyanınen ünlü el sanatları arasında yer alan halının ilk örnekleri bu toplumun insanlarının ellerindençıkan, kendi teknikleri ile yarattıkları, akıl almaz bir işçilikle dokudukları ve inanılmaz bir

uyum sergileyen kök boyaları ile renklendirdikleri özgün el halılarıdır.

İran, el sanatları bakımından gelişmiş bir ülkedir. Günümüzde halı dokumacılığı İrandaki en yaygın el sanatıdır. İran halıları zengin renkleri, olağanüstü sanatsal desenleri vekaliteli tasarımları ile dünyaca ünlüdür. Tüm dünyadaki önemli binalarda müzelerde ve k o-

naklarda ilan edilen İran halısı en fazla değer verilen mülk olarak kabul görmektedir.

Özellikle halı dokumacılığı, çanak çömlek ve mücevherat imalinden hayli ileridir.16.yüzyıldan itibaren önemli bir yer tutmaya başlayan İran’ın el emeği ile dokunan halıları dün-yaca meşhurdur. Geleneksel motiflerle süslü halı ve kilim dokunur. Oto sanayi k urulmuşolmasına rağmen, ülke ihtiyacını henüz karşılayacak düzeyde değildir.

Acem halısı İran halısına verilen addır. Aslında, çoğunluğu ve en iyileri İran daki Aze-

ri, Türkmen ve Kaşkay gibi Türk halklarınca dokunan, başka bir deyişle Türk halılarıdır.

Düğüm tarzları da Türkiye de dokunan halılardan farklıdır. Acem düğümü veya İrandüğümü denilen dokuma tarzı Gördes düğümü veya Türk düğümü şeklinde anılan dokuma

tarzından daha gevşek, kalite ve dayanıklılık açısından daha zayıftır .


AMAÇ

ARAŞTIRMA



4

Resim 1.1: İran halı örnekleri

1.1. İran Halıları Çeşitleri

İran’da halıcılık, Selçuk Türkleriyle başlar. İran halılarının eski örnekleri bulunma-makta, yalnız, M.S. ve 14 ve 15 yüzyıla ait minyatürlerde halı desenlerine rastlanmaktadır.İran halıcılığı 16. yüzyıldan sonra özellik kazanmaya başlamıştır. En parlak dönemi de butarihlerden sonra olmuştur. Bu dönemde halı, saray için ve saraya bağlı olarak yapılıyordu.XIX. yy.’dan itibaren de iyi ticaret organizasyonları kurulması ile İran dünya halı ticar etinde

birinci halı ihracaatcısı ülke durumuna getirmiştir.

Sanatsal görkemin en üst seviyesi olarak da ifade edilen İran halılarının tarihi, 2500 yılöncesine dayanmaktadır. İranlılar, halı dokumacılığında yaratıcılık ve becerinin en benzersiz

örneklerini yaratarak tüm eski uygarlıkların öncüsü olarak tarihe geçmiştir. Halı dokumayeteneği, babadan oğula aktarılarak bir aile geleneği haline gelmiştir. İran halı tarihini ince-lemek, dünya üzerinde başka hiç bir uygarlıkta görülmemiş bir kültürel gelişimin yolunuizlemek demektir.

Bilinen en eski İran halısı, 1949 yılında Rus arkeolog Rudenko tarafından, Altay Dağ-ları’nın 5000 metre yukarısında gerçekleştirdiği kazılar esnasında ortaya çıkarılmıştır.Pazirik kilimi olarak adlandırılan bu halının orta kısmında koyu kırmızı bir renk ve biri geyikdiğeri ise İran atlılarını betimleyen iki geniş bordür yer almaktadır.

Günümüzde Rusya’da St. Petersburg Arkeoloji ve Hermitage müzesinde saklananPazırık Halısından alınan materyaller Rus ve İsviçre’deki bilim adamları tarafından karbon



5

testine tabi tutulmuş ve çıkan sonuçlar da halının M.Ö. 383–200 yılları arasına ait olduğu

saptanmıştır.

Pazırık halısının günümüze böyle bozulmadan gelmesi içinde bulunduğu mezardakisuyun donmuş olması ve böylece bozulmadan korunmasındandır. Halı bir buz topu olarak

bulunmuş ve çözüldüğünde birkaç yırtık ve kayıp bir köşesi dışında çok iyi durumda do-kunmuş simetrik bir el halısı olduğu gözlenmiştir. Halının yün lifleri çok iyi durumda vehalen elastikiyetini korumaktaymış. Halı özel yöntemlerle yıkanmış, kur utulmuş ve üzerinealkol, jelâtin ve gliserin içeren özel bir karışım sıkılmıştır.

Pazırık halısı bu haliyle başka bir bakım görmeden 1950’den beri St. PetersburgHermitage müzesinde sergilenmektedir . Pazırık halısı ner edeyse kare boyutlarındadır. (1.83

x 2.00 m) dokunmuş olup, tarihi İsa’dan önce 1. yüzyıla dayanmaktadır .

Resim 1.2:Pazırık halı motif Resim 1.3:Pazırık halı motifi

Resim 1.4:Kenar motiflerini süsleyen damalı geyiklerin detayı

Halıların varlığına ilişkin belgelenmiş ilk kanıt, M.S 224–641 tarihleri arasında yaşa-mış Sasaniler’e dayanmaktadır. M.S. 628 yılında İmparator Heraclius, Tak -ı Kisra’nın



6

(Ktesiphon) fethinden sonra Sasaniler’in başkentine çok çeşitli halılar getirmiştir. Getirilen

halılar arasında, “Spring time of Khosro” isimli ünlü halı da bulunmaktadır. Khosro I’inhükümdarlığı döneminde üretilen 27 m2lik bu halı, tüm zamanların en değerli halısı olaraktarihe geçmiştir. Arap tarihçilerin tanımlamalarına göre halının kenar larında mavi, kırmızı,

beyaz, sarı ve yeşil renkli çiçekler, arka planda toprak renk lerinin altına kaçan tonları, sugörüntüsü yaratan kristal benzeri parlak taşlar yer almaktadır. Ancak Araplar bu muhteşemhalıyı parçalara ayırarak, her birini birbirinden bağımsız olarak satmıştır.

İran halı sanatı, 16. yüzyılda Safaviler döneminde doruk noktasına ulaşmıştır. Bu s a-

nata ait ilk somut kanıtların da bu döneme ait olması bu bilgiyi doğrulamaktadır. Bu dönemeait yaklaşık olarak 1500 örnek dünyanın çeşitli yerlerindeki müzelerde ve özel koleksiyon-larda muhafaza edilmektedir. Şah Abbas hükümdarlığı süresince, ticaret ve sanatta ilerleme-

ler kaydedilmiştir. Şah Abbas, Avrupa ile ilişkileri destekleyerek ticareti geliştirmiş ve aynızamanda başkent İsfahan’ı görkemli bir şehre dönüştürmüştür. Bunlar dışında halılar için birkraliyet atölyesi kurmuş, bu atölyede yetenekli zanaatkar ve tasarımcıların muhteşem örne k-ler yaratmasını teşvik etmiştir. O dönemde dokunan halıların büyük çoğunluğunda ipek ku l-

lanılmıştır. Birçok uzman, bu halıların halı tasarım konusunda gelinen en yüksek seviyeyitemsil ettiğine inanmaktadır.

Şah Abbas ayrıca, halılarda altın ve gümüş iplik kullanımını geliştirmiştir. Bu yöntem-le üretilmiş olan halılardan biri olan ve taç giydirme töreninde kullanılmış halı bugün K o-

penhag’daki Rosenburg Şatosu’nda korunmaktadır. Bu özel parça, kadife yüzeyli bir havasahip olup altından parlayan bir alt tabana sahiptir. Elbetteki bu halılar sadece kraliyet me n-

supları ve asilzadeler için özel olarak dokunmuştur ve herhangi bir altın hazine kadar sıkı birşekilde korunmaktadır.

Resim 1.5: Madalyonlu k aşgar halısı



7

1.1.1. Keşan Halıları

Keşan Orta İran’da yer alır. İranın en güzel ve en kıymetli halılarındandır. Kadife gibi

parlak ve yumuşaktır, ince işlenmiştir. Her santimetrede 10-14 düğüm vardır. Genelliklekoyu renklerle dolu desenler işlenmiştir.

Burada dokunan halıların ana özelliği ipekli halılar olmalarıdır. Düğümlerde de ipekkullanılmıştır. Bunların oranlarına düğümlere bağlı olarak da altın ve gümüş sırmalara rast-

lanır. Altın ve gümüş sırmalar İsfahan halılarında da kullanılmıştır. Keşan halılarında da anakompozisyon madalyonlardır. Tebriz halılarında olduğu gibi zemin ortasını belirlemek ama-

cıyla bu madalyonlar yapılmışlar dır.

Keşan halılarında bu kompozisyonların daha erken başladıkları ve Tebriz halılarına buradan aktarıldıkları anlaşılmaktadır. Küçük boyutlu olmalarına rağmen zarif ve detaylıkompozisyonlara yer vermiştir. Bu halılarda av sahnelerine rastlanır, fangir dokunan halılariçinde çeşitli hayvan mücadeleleri yanında avlanan geyikler, yaban domuzu, kır keçisi, postve çeşitli hayvan figürlerine rastlanır.

Keşan halılarının bordürleri Tebriz halılarının bordürlerine benzemekle birlikte ortadayanlarda daha dar üçlü bordür sistemi tatbik edilmiştir.

Resim 1.6: Keşan halısı

1.1.2. Isfahan Halıları

17. yy.’da İran Şehinşah’ı Şah Abbasi tarafından İran’ın merkezi Isfahan’da çeşitli ha-

lılar dokunmuştur. Bu biraz da şah Abbas I.’in kurduğu atölyelerin gayretleriyle olmuştur.Fakat bu devir fazla sürmemiş, Şah Abbas’ın ölümünden sonra kısa zamanda dağılmıştır.Uzun zaman genel bir uyum altında Polonya halıları olarak literatüre giren bu halılarınİran’da dokunduğu anlaşılarak bu isim düzeltilerek ŞAH ABBAS DEVRİ ISFAHANHALILARI ismi en doğru isim olarak yerleştirilmiştir. Ismarlanmış olana yapıldıkları içinüzerinde POLONYA ailesi ile birlikte çeşitli Avrupa ülkelerinin armalarına da rastlanmakta-

dır. Teknik deseni ve kompozisyon özellikleri bakımından belli bir görüş ve kompozisyonuolması nedeniyle dikkati çeken Isfahan halıları eklektik bir üslup içinde yer alır. Bunun için



8

de Isfahan halılarını gruplandırmak zordur. Çeşitli ustalar elinden çıktığından çeşitli bölgesel

özellikleri de gösterir .

Yünlü ve ipekli olmalarıyla da Keşan halılarına benzer. Bazen altın ve gümüş ile dedokunduğu görülmektedir. Renkleri daha çeşitlidir. Diğer İran halıları gibi açıklı koyulukullanılan iki ana renk yerine İsfahan halılarında renk sayısı çok çeşitlidir. Aynı renklerinçok çeşitli tonlarıyla ortaya çıkmış olmaktadır. Diğer bir uygulama, içindeki madalyonlar asılmadalyon fikrinden uzaklaşmakta, ortadaki ayakta madalyonlar dışında kalan diğer madal-yonların çeşitli şekillerde renkleri bazı madalyonların içiçe veya yanyana zahiri görünüşle r-

dir ki bu durum zeminde farklı renkte olmasından doğmaktadır. Kırık dallar ve palamutlar-dan meydana gelen zemin çok hareketli huzursuz, göz alıcı bir tesir verir.

Tekniğin değişik olması Avrupa’yı cezbetmiş; ısmarlama olarak yapıldıkları için buhalılarda bir Avrupai zevk hissedilir. Doğu müzelerinde ve Polonya’da Şah Abbas I devri

Isfahan halıları çoktur. Avrupa’ya tonlarca ihraç edildiğinden Avrupa müzelerinde çok azsayıda Isfahan halıları vardır. Düğümlerde yüksek narlı kabartma rölyez etkisi vardır. Renk-

ler genellikle panteldir. Zemin tonları olan renkler yerine açık veya soluk renkler hâkimdir.Genellikle figürlü kompozisyonlara rastlanmaz.

Resim 1.7: İsfehan / İran halısı-17. yy.

1.1.3. Kirman Halıları

Kirman İran’ın güney doğusunda bir halı merkezidir. Daima kuzu yünü istimal edildi-

ğinde uzun, havlı, mukavim, yumuşak ve gayet sıkı dokunuşludur. Desen pek karışık vetamamiyle Şark ve İran tipidir. Belirli kompozisyonla göstermesinden dolayı ayrı bir özellikolarak ele alınıp incelenecektir. Bunlarda teknik desen, renk ve kompozisyon özellikleri yö-nünden farklılıklar gösterilir.



9

Sine düğümde dokunmuş halılarda sadece yünden dokunmuşlar ipek, altın gümüş sır-

malara yer verilmiştir. Atış ve Argaçları yünden olduğu halde bazen pamuk da kullanılmıştır.Bordürleri çok dardır. Esas bordür diğer halılarda gördüğümüz tali bordür genişliğinde ze-mine katılmıştır. Bu yüzden iki halı yan yana konulduğunda örnekler birbirinin üstündendevam ediyor gibidir. Bu halılar Avrupa ressamlarının tablolarında ve minyatürlerinde tasviredilmemiş halıların da kompozisyon bakımından Kirman halılarında ana unsur baklava ör-

nekleridir.

Tebriz, Keşan ve İsfahan halılarında zeminin ortasında bir madalyona rastlanmaz.Baklavalar sonsuza doğru bir sıralama gösterir. Bu baklavaların diziliş şekli de Kirma n halı-larının küçük palmet çiçekleriyle birleşmesinden meydana gelen baklava şeması görülür.Palmet baklavaları iki ayrı baklavaya dönüşmüştür. Bunların yünü baklavanın yönünü belir-

tecek şekildedir. Bu tipte aynı şekilde kıvrık baklavalarla ve ince uzun ya praklarla meydanagelmiş birbirini kesen üçlü baklavalar görülür, bunları tahrip etmek de zordur, örnekler çokgirifttir. Ancak örneklerin diziliş şekli baklavaların yönünü tayin etmeye yarar. Kirman halı-larının başka bir grubunu oluşturan halılar da vazolu halılar olarak bilinir. Bunlarda görülenşekiller vazo desenleri, iri palmetler, zambak çiçekler idir. Bu tipin ortadan kalktığı halılardada baklava şemasının ortadan kalkarak vazolu halıların ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. VazoluKirman halıları 16. yy.’ın ikinci yarısına tarihlenir.

17. yy. Kirman halılarında kompozisyonunu değişerek iri haşvari yapraklar çok şiddet-li dönüşlerle dalların parçalandığı görülür. Motiflerdeki canlılık ve hareket donuk bir şekle

dönüşür.

Resim 1.8: 17 – 18 yy.’a ait İran – K irman halısı



10

1.1.4. Herat Halıları

Sıkı örülmüş uzun ve dardır. İpi incedir. Bunlarda kullanılan yünler yumuşaktır. Do-

kunuşu yumuşak ve yünleri parlaktır. Hurma, balık yahut armut şeklindeki resimler ekseriye-ti teşkil eder. Zeminin rengi kırmızı veya koyu mavidir. Umumiyetle geniş kitabe ve resimler

ile hurma ve çiçek resimlerini havi bir zemini vardır. Galip renk hafif pembe ve mavi ilesiyahtır. Asır görmüş antikaları meşhurdur.

Herat halılarında diğer İran halılarında görülen madalyon düzeni yoktur. Merkezi be-lirli, bu merkez etrafında değişik uzaklıktaki bu kıvrım dalları meydana getirdiği ve gözlekestirilebilen bir madalyon düzeni vardır. Zemin kompozisyonları bir orta eksene göre met-rik şekilde yerleştirilmiş spirallerle doludur. İlk örneklerde bu spirallerin içer isinde figürler

bulunmaktadır. Aslında Herat halıları olarak tanımlanır. Sonraları hayvan motifleri ortadankalkarak bunların yerine Çin bulutları ve çiçek kompozisyonları geçer. Kompozisyonlardamerkez belirtilmemiş olmamakla birlikte simetrik bir düzen orta eksene göre yerleştirilir.Dört palmetin ortası halının da ortasını teşkil eder. Spiral kıvrımlar sonsuza doğru uzar .

İran düğümünde dokunmuşlardır, malzemeler genellikle yündür. Sipariş olanlarda al-tın, gümüş simli dokumalara da rastlanır. Renkleri de genellikle sarı, kırmızı, beyaz ve yeşi-lin çeşitli tonları olan sıcak renklerdir. Bu renklerin tonlarıyla zengin ve uyumlu bir armonielde edilmiştir. Bazen 13, 14 renk çeşidi ve tonu kullanılmıştır. Diğer grup İran halıları gibiİran halıları da 17. yüzyılın sonlarında asıl özelliklerini kaybetmişlerdir.

Resim 1.9: Herat halısı -17. Yüzyıl



11

1.1.5. Bahçeli İran Halıları

Geniş bahçe formlarının verildiği bu halılarda bazen bir taht sahnesi halının belirli kö-şelerine yerleştirilmiş bulunuyor. Zeminler bir orta eksen ortasında önce geniş k anallara,

bunların kesiştiği bilgilerde küçük havuzlarda bölünerek birbirini dikey olarak kesen dik-

dörtgen sahalar meydana gelir , sora her dikdörtgen sahada kendi arasında daha küçük arklar-la bölümlenir. Halıya bahçe formunun verildiği bahçe içinde tasvir bunun çeşitli çiçek ağaçve zümrüt, yakut vs. ile bir mozaik titizliği ile üslendiği anlaşılmaktadır. Bahçeli İran halılarıdüğümlü ve güzel bahçe veren suların hareketini ve dalgalanmayı belirten içinde balıklar,ördekler, çeşitli su hayvanlarının tasvir edildiği halılardır. Bahçelerdeki bölümlü kanallar veküçük arklar realist bir anlayışı ele alınmıştı. Bu tip halıların yapıldığı bölge oluşu K. Batıİran’da yapılabileceği içindeki figürlerle stilizasyona uğrayan bazen geometrik bir şekil be-

lirtilmiş ve hepsinin ona kompozisyonuna kendi içinde bütünleşmiş kanal ve arklardır.

1.1.6. Portekiz Halıları

Bu halıların İran’da dokunarak Portekiz’e gönderildiği anlaşılmaktadır. Halılar üze-rindeki kompozisyonlarda bu isim verilmesine farklılık kazandıracak çeşitli tasvirler vardı.Bu halılar da İran halılarına benzer . Geri kalan kısımlardaki figür tasvirler tamamıyla yaban-cı üsluptadır. Bu özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz. Halının ortasını teşkil eden son derecehareketli girintili çıkıntılı dış madalyon şek linden sonra sol üst köşede geri tasvirleşme yeralmıştır. Bu gemiler ortalarındaki bayraklardan anlaşılacağı gibi Portekiz armalarını taşır .

İki ucu baş başa şeklinde belirtilmiş o devrin kadırgalarına benzer. Uygurlar ın ev mi-

marisinin çatı formundaki kıvrımlar daha sonra Osmanlı kadırgalarını etkiler .

Ayrıca suyun dalga itişi açık mavi zemin ile tasvir edilmiştir. Gemi içindeki insanlarınkıyafetleri tamamiyle Avrupa karakterindedir. Kayhan halılarında gördüğümüz ilişkide Yu-nus efsanesini anlatan konulara yer verilmiştir. Bunlardan bir tanesinde gemiden karaya atı-lan bir insan ve baygın bunu yutmuş yarı insanların kılığında deniz yaratıkları ayrıca çeşitlideniz kuşları ördekler vs. Portekiz halıları üzerinde tasvir olunmuştur. Bu halıların batıİran’da dokunulduğu anlaşılmaktadır.

Gemi içerisindeki insanlar ve hayvanlar serbest halde; ayrıca, pencere diplerinde tasvir

edilmişlerdir. Fazla girintili çıkıntılı olan iç içe tasvir edilmiş ortasında da çoğu İran halıla-

rında gördüğümüz iri çiçek palmet ve yat şekilleri tasvir edilmiştir. Bu halılara yunus efsane-sini anlatan halılar da denmektedir. 18. yy. sonuna kadar devam eden bu halı grubu bu tarih-

ten sonra ortadan kalkmıştır.

1.2. İran Halılarının Ülke Ekonomisine Katkıları

İran’ın 28.000 köyünde, bütün şehirlerinde ve göçebe aşiretlerin yaşadığı tüm bölge-

lerde halı dokunmaktadır. İran İstatistik Merkezinin 1993 yılı verilerine göre 1.571.988’ikadın, 307.890’ı erkek ; toplam 1.879.878 kişi halı dokuma işiyle meşguldür. İlgili yan mes-lekler de düşünüldüğünde bu zanaattan geçimini veya geçiminin bir kısmını sağlayanlarınsayısı 8– 10 milyon kişi olarak tahmin edilmektedir. Yine 1993 yılı verilerine göre İran’ınyıllık halı üretimi 7,5 milyon m2 olarak belirtilmiştir ; ancak, uzmanlar İran’ın yıllık halı ür e-

tim kapasitesinin 12 – 15 milyon m2 olduğu görüşündedirler.



12

İran 1993 yılında 2 milyar dolardan fazla döviz getirisi olan 36,2 bin ton halı ihraç

ederek % 31’lik oranla dünya el halısı piyasasında ilk sırayı almıştır. Son yirmi yıl zarfında, çeşitli bölgelerde halı üzerine eğitim ve iyileştirme programla-rının uygulanması, kullanılan araç gereçlerin ıslahı, yeni şekillerde (yuvarlak, kare, köşegen)ve çok büyük boyutlarda (1200– 1500 m

2) halıların üretimine yönelik çalışmalar ve ülke için-de ve dışında fuarlara katılımlarla bu sanatın/zanaatın gelişmesine zemin hazır lanmıştır.

İran’daki toplam kurulu tezgâh sayısının yaklaşık 1 milyon veya 1,2 milyon olduğutahmin edilirken dokuma işiyle uğraşan nüfus sayısı ise 6 milyon kişidir. Mevcut verileregöre yılda yaklaşık olarak 9 milyon m² halı üretimi yapılmaktadır. Ancak bu veriler sadeceüretim düzeyini göstermekle beraber söz konusu millî endüstrisinin reel katma değer oranınıve yüksek sanatsal değer ve kalitesini tam olarak yansıtmamaktadır.

İran el halısının üretimi halkın ekonomik iş hayatıyla doğrudan ilintilidir. Ekonominin

durgun veya canlı olduğu zamanlarda halı üretiminde de düşüş yahut artış görülmektedir.Küresel bağlamdaki ekonomik konjonktür de İran halı ür etimini direkt ve gözle görülür birşekilde etkilemektedir. Ayrıca izlenen politikalar ve dövizde meydana gelen dalgalanmalarhalı ihracatını etkileyen diğer faktörler arasında yer almaktadır.

Belirtmek gerekir ki, halıcılık endüstrisi petrolden sonra İran’ın döviz geliri sağladığıen büyük kaynaklarından bir tanesidir. Halı ihracatının gelişmesi sürecinde, petrol ihracatı-nın düşmesi durumunda halının ülke ihracatındaki gerçek yerini alması beklenmektedir.

1.3. İran Halılarının Ülkemizdeki Yeri Önemi İran ve bölgelerinde dokunan halılar, farklı zenginlikte ve her birisi ayrı bir sanat ese-

ri olduğu için Türk halı sanatında önemli bir yere sahiptir. Geçmişte ve günümüzde İranhalılarında kullanılan desen, renk, düğüm şekli de Türk halıları ile bir etkileşim içerisindeolmuştur. Günümüzde halı şirketleri vasıtasıyla İran’a özgü halılar yapılmakta ve gönderil-mektedir.

1.4. İran Halılarının Dünyadaki Yeri Önemi

Efsanevi İran halısı dünyadaki diğer ülkelerin ulusal ve etnik yapılarına özgü sanayile-

rinden daha önde ve kalıcı bir şöhret kazanmış ve hatta bu şöhret, efsanelerin doğduğu kıtaolarak bilinen doğu dünyasında bile dilden dile dolaşır hale gelmiştir. Beşer tarihindeki ulus-lararası müzelerin en önemli dekoratif unsuru ve en büyük iftihar kaynağı olarak değerlend i-

rilen halılar, İran milletinin yetiştirdiği emsalsiz ustaların elinden çıkma eserlerdir. Nasırlaş-mış ve her biri marifetle dolu zarif ince parmakların sabırla ve özenle dokuduğu ve büyükzahmetlerle meydana getirdiği bu eserler gelecekte de İran milletinin iftihar kaynağı olmayadevam edecektir.

Yıllık halı üretiminin büyük bölümünü, cm2de en fazla 35 düğüm bulanan halılar teş-

kil etmekte ve gerek yurt içi, gerekse yurt dışında yoğun bir taleple karşılanmaktadır.



13

19. yüzyılın son çeyreğinde ve Kajk ar hükümdarlığı süresince ticaret ve sanat yeniden

önem kazanmıştır. Tebrizli tüccarların halıları İstanbul üzerinden Avrupa’ya ihr acatı ile halıdokumacılığı yeniden gelişmiştir. 19. yüzyıl sonunda Avrupa ve Amer ika’dan bazı şirketler bu bölgeye gelerek işletmeler kurmuş ve batı marketleri için üretimlere başlamıştır. Günü-müzde ise halı dokumacılığı İran’daki en yaygın el sanatıdır. İran halıları, zengin renkleri,olağanüstü sanatsal desenleri ve kaliteli tasarımları ile dünyaca ünlüdür. Tüm dünyadakiönemli binalarda, müzelerde ve konaklarda, İran halısı en fazla değer verilen mülk olarakkabul görmektedir.

XIX. yy.’dan itibaren de iyi ticaret organizasyonlarının kurulması İran dünya halı tica-retinde birinci halı ihracaatcısı ülke durumuna getirmiştir.

İran halı dokumacılığı günümüzde de devam etmektedir. Dünya İran halılarını izle-mekte ve değerlendirmektedir.



14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıda verilen bilgiler doğrultusunda halı dokuma ve desen hazırlama konularındaaraştırmalar yapıp dosya hazırlayınız.

İşlem Basamakları Öneriler

İran halılarının tarihi geçmişini araştırınız. İran tarihini anlatan kitaplar, broşürler,

müzeler ve elektronik ortamdan faydala-

nabilirsiniz.

İran - Keşan halıcılığının tarihini araştırı-nız.

İran - Keşan halıcılık tarihini anlatan basılı ve elektronik ortamdaki kaynak-lardan faydalanabilirsiniz.

Tarihsel süreçte dünyada ve İran’ da ya-şanan sorunların İran halıcılığına ekono-

mik etkilerini araştırınız.

İran’ın ekonomik tarihini basılı veelektronik ortamda araştırabilirsiniz.

İran halılarının tarihsel dönemine ve de-

senlerine göre sınıflandırılmasını araştırı-nız.

Basılı ve görsellerden araştırabilirsiniz.

Türkiye ve dünyada, İran halılarının yerive önemini araştırınız.

Elektronik ortamda İran halılarını araştı-rıp elde ettiğiniz bilgileri dosya veyaCD’de toplayınız.




15

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bi l-giler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) İran halısı, yün ipliği ve ipek kullanılarak yapılan ve daha çok İran ve Türk düğümteknikleri ile dokunan suni boyalarla renklendirilen kaliteli halılardır.

2.

( ) Halıdan söz edildiği zaman akla ilk gelen ülkeler Türkiye ve İran’dır.

3. ( ) İran, el sanatları bakımından geri bir ülkedir .

4.

( ) Sanatsal görkemin en üst seviyesi olarak da ifade edilen İran halılarının tar ihi,

2500 yıl öncesine dayanmaktadır. 5.

( ) Pazırık halısının günümüze bozulmadan gelmesi içinde bulunduğu mezardaki

suyun donmuş olması ve böylece bozulmasını önlemiştir.

6. ( ) Şah Abbas ayrıca, halılarda altın ve gümüş iplik kullanımını geliştirmiştir

7. ( ) İran ve bölgelerinde dokunan halılar, farklı zenginlikte ve her birisi ayrı bir sanateseri olduğu için Türk halı sanatında önemli bir yere sahip değildir .

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevapverirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Ce-

vaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.




16


İran halılarının renklerini ve desen özelliklerini öğrenebileceksiniz.

İran halı ve kilim desenlerinde kullanılan motiflerin renklerini inceleye-

rek, sonuçlarını sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

İran halı desenlerinde kullanılan motifleri inceleyerek sonuçlarını sınıfta

arkadaşlarınızla paylaşınız

2. İRAN HALISININ RENK ÖZELLİKLERİ

2.1. İran Halılarında Kullanılan Renkler

Bilinen en eski yün halı olan Pazirik eski İran’daki gelişmiş boya ve dokuma endüstr i-

sinin bir kanıtıdır. İran halısı olmasından ötürü Pers desen ve motiflerini ağırlıklı olarak taşı-yan bir halıdır.

Halıcılıkta boya, dokumacılık endüstrisinde önemli bir yer tutar. Geleneksel boyalardoğadaki kök boya, çivit otu, zerdeçal, kımız böceği, ceviz, nar kabuğu vb. çeşitli bitki veotlardan üretilmektedir. Günümüzde geleneksel doğal boyalar artık yerini yavaş yavaş ge-

nelde ithal edilen yapay kimyasal boyalara bırakmaktadır.

2.1.1. Boyalar

Sentetik boyaların kullanımından önce bütün boyalar doğal ve bitkiseldi. Kömürden

çıkarılan kimyasal bileşikler kimyasal boya üretim endüstrisini de genişletmiştir. Çoğu halıüreticisi günümüzde hem daha ucuz hem kullanımı daha kolay olduğu için kimyasal boyalarıtercih etmektedir. Ancak çoğu Pers üreticisi günümüzde hala yan etkisi olmaması ve sağlıkaçısından daha uygun olmasından ötürü doğal boyaları tercih etmektedir.

2.1.2. Pers Boyaları

R enklerin insan hayatında var olması doğayla bütünleşmesinin bir sonucudur. Ancakdoğuya özgü renkler insanların duygularını ifade ederken dış etkenlere/gerilimlere kar şı birtür refleks niteliği taşır. Belli çağlarda Persler renkleri dekoratif sanatlarda güçlü bir ifadeşekli olarak geliştirmiştir. Hiç kuşkusuz Persler’in öznel ve mistik düşünceleri geleneksel


AMAÇ

ARAŞTIRMA



17

seramik, minyatür ve çini sanatlarında renklerin kullanımının gelişimine katkısı büyük o l-

muştur.

Şu bir gerçektir ki Persler 8. yüzyıl boyunca (Safavilerin sonuna kadar) örme, b oyama

ve halı dokumasında renk ustalarıydılar. Günümüze kalan bazı başyapıtları dünyanın en bü-yük müzelerinde sergilenmektedir. 500 yıldan fazla bir zaman geçmesine rağmen renklerhala ilk günkü ihtişamını korumaktadır. Pers boya ustaları günlerini boya yaparak geçirirlerve tüm bu uğraşlar sonucunda ölümsüz ve emsalsiz renkler yarattılar.

Birçoklarının aksine birçok farklı boya yaratabilmek için kullanılabilecek maddeler bitkisel boyalar ise kullanılırlık ve geleneklere uygunluklarına göre daha yerel olarak kulla-

nılır.

İran halılarının tabii renkler şunlardır: Kırmızı, lacivert, mavi, çehre (beniz), yeşil, no-

hudi, kahverengi, kına rengi, turuncu, limon, gül rengi, darçini, fıstıki, iğde yaprağı, devetü-yü rengi, beyaz, siyah ve kurşuni. Bu renklerin her birinden bir açık renk daha yapılabilir.

Renkleri açmak için kullanılan mevat şunlardır: Zei, meyli, eşberk, ronas, kırmız dane, cevizkabuğu, soğan kabuğu, asma ya prağı, yabani sarı gül.

İplikleri boyamadan önce üç gün kadar kireç suyuna batırıp sonra boyarlardı. Bu su-

retle ipler gayet temiz ve parlak olur ise de kireç iplikleri çürüttüğünden halılar dayanıksızolurdu. Bu usul şimdi terkedilmiştir.

İran – Isfahan halılarının renkleri daha çeşitlidir. Diğer İran halıları gibi açıklı koyulukullanılan iki renk yerine Isfahan halılarında renk sayısı çok çeşitlidir. Aynı renklerin çok

çeşitli tonları kullanılmaktadır. Isfahan halılarında genellikle renkler pasteldir. Zemin tonlarıolan renkler yerine açık veya soluk renkler hâkimdir. İran halılarında genellikle açık mavininve açık kahverenginin tonları kullanılır.

Kirman halısının zemininde sarı renk kullanılmış; motifler ise lacivert, sarı, yeşil, si-

yah, kahverengi, turuncu renklerle uygulanmıştır.

Resim 2.1: İran- K irman Halısı 16– 17. yy.



18

İran halısının zemininde siyah kullanılmış motifler ise kırmızı, sarı, mavi, beyaz, yeşil,

siyah renkle uygulanmıştır. Halının küçük bordüründe ise kırmızı, beyaz, siyah renk kulla-nılmıştır.

Resim 2.2: İran halısı

17. yy.’a ai İran halısının zemininde siyah renk kullanılmış. Gül motiflerinde kırmızı,

mavi, sarı, yeşil, turuncu, koyu ve açık kahverengi, lacivert renkler kullanılmış; ya praklardaise, yeşil, sarı, turuncu, renkler uygulanmıştır. Büyük yapraklar ise açık yeşil, turuncu, kır-mızı, mavi renkler kullanılmıştır. Halının büyük bordürde ise kırmızı zemin üzerine sarı,mavi, lacivert, turuncu, yeşil, kırmızı renk lerle bitkisel motifler çalışılmıştır.

Z


17 yy.’a ait İran halısı 192x316 cm ölçülerinde yapılmıştır. Halının kırmızı zemin üze-

rinde, mavi, sarı kırmızı, renklerle bölünmüş madalyonları içine kırmızı, beyaz, mavi, sarırenklerle çiçek motifleri dokunmuştur. Yapraklarda ise mavi, kırmızı, beyaz renkler kulla-nılmıştır. Halının birinci bordüründe ise açık sarı zemin üzerine, kırmızı, mavi, sarı renklerle



19

bitkisel motifler dokunmuştur. İkinci bordüründe ise lacivert zemin üzerine kırmızı, beyaz,

sarı renklerle bitkisel motifler uygulanmıştır.


İran – İsfahan halısı, 17. yy.’a ait ve 210x490 cm ölçülerinde yapılmıştır. Halının ze-min rengi kırmızı ve üzerine turuncu, beyaz, mavi, lacivert, yeşil, renklerle gül motifleridokunmuştur. Beyaz, lacivert, sarı, kahverengi, mavi renklerle çiçek motif leri uygulanmıştır.Yapraklarda ise yeşil, mavi, renkler kullanılmıştır. Halının bordüründe zemin renginde lac i-vert kullanılmış ve kırmızı, mavi yeşil, beyaz, kahverengi renklerle bitkisel motifler dok un-

muştur.


İran – İsfahan halısı, 17. yy.’a ait ve 210x490 cm ölçülerinde yapılmıştır. Halının ze-min rengi kırmızı ve üzerine turuncu, beyaz, mavi, lacivert, yeşil, renk lerle gül motifleridokunmuştur. Beyaz, lacivert, sarı, kahverengi, mavi renklerle çiçek motif leri uygulanmıştır.Yapraklarda ise yeşil, mavi, renkler kullanılmıştır. Halının bordüründe zemin renginde lac i-vert kullanılmış ve kırmızı, mavi yeşil, beyaz, kahverengi renklerle bitkisel motifler dokun-

muştur.



20

Resim 2.6: İsfahan Halısı

İran – Kirman halısı 17– 18. yüzyıla aittir. Halının zemininde kahverengi renk kulla-

nılmış; motifler ise kırmızı, sarı, yeşil, siyah, renk lerle uygulanmıştır.

Resim 2.7: İsfahan halısı



21

İran halısı 19. yy.’a aittir. Halının zemininde siyah renk kullanılmış; gül motifleri kır-

mızı, siyah, sarı, turuncu, beyaz, mavi, yeşil renk lerle uygulanmıştır.

Resim 2.8: İsfahan halısı

Halının zemininde siyah renk kullanılmış; motifler ise beyaz, kırmızı, siyah renkle

uygulanmıştır.

Resim 2.9: İsfahan Halısı

2.2. İran Halısının Desen Özellikleri

İran halısı diyebileceğimiz halıların ancak 15. yüzyıldan sonra ortaya çıkması, 14. ve15. yüzyıllarda minyatürlerde görülen halıların kufiden gelişen bordürleriyle 13. yüzyıl Sel-

çuklu halılarının motiflerini benimseyerek tekrarlamış olmaları ile İran’da halı sanatınınTürklere bağlı gelişmesi kendini belli eder. Tarihlendirilen orijinal İran halıları 16. yüzyıldan



22

başlamaktadır. Selçuklu halılarında kufiden gelişen bordur daha sonraları örgülü ve çiçekli

kufi bordürler halinde minyatürlerdeki halı tasvirlerinden başka İspanya ve eski Kafkasyahalılarına varıncaya kadar yerini alarak etkisini göstermiş bu halılara büyük ölçüde zenginlikkazandırmıştır.

Klasik İran halı desenlerinin sayısı binden fazladır ve İran halı modelistlerinin yaratı-cılığı sayesinde bu eşsiz desenlerin sayısı günden güne artmaktadır. Bu yüzden dünyada halıkonusunda söz sahibi olan Çin, Hindistan, Pakistan ve Türkiye gibi ülkeler de İran halı d e-senlerinden faydalanmışlardır. Uzmanlar İran’ı “halı deseni cenneti” olarak tanımlamaktadır-lar.

İran Halılarının tarihi incelendiğinde dans ve eğlence sahnelerinde başka saray hayatı

ve dini konularla ilgili sahnelerde Keşan halılarında yer verilmiştir. Keşan halılarında bukompozisyonlara daha erken başladıkları ve Tebriz halılarına buradan aktarıldıkları anlaşıl-maktadır. Tebriz halılarında av sahnelerine rastlanır, fangir dokunan halılar içinde çeşitlihayvan mücadeleleri yanında avlanan geyikler, yaban domuzu, kır keçisi, post ve çeşitli hay-

van figürlerine rastlanır. Keşan halılarında ipek, altın gümüş sırmalar bulunduğu için Tebrizhalılarında daha ince detaylıdır .

İsfahan halılarında olduğu gibi Keşan halılarında da Avrupalı askerler için numar a-lanmış olarak dokunanlar da vardır. Bu halılarının kompozisyonlarında bu ailelerin armaları-na da rastlanmaktadır. Ismarlanmış olarak yapılan halıların içinde yazılı olanları da vardır.Bunlar İran Şahları tarafından hediyelik olarak dokunmuş olabilirler.

Tebriz halılarının madalyon şeması Kirman halılarının baklava şeması, Herat halıları-nın bitki kompozisyonları, Isfahan halılarının içerisinde karışık bir şekilde ortaya çıkar. Isfa-

han halılarında figürlü kompozisyonlara rastlanmaz. Bazılarında armada vardır. Kirman halılarında ana unsur baklava örnekleridir. Bordürleri kısadır. Esas bordür di-

ğer halılarda gördüğümüz tali bordür genişliğinde zemine katılmıştır. Bu yüzden iki halı yanyana konulduğunda örnekler birbirinin üstünden devam ediyor gibidirler. Kirman halılarının

başka bir grubunu oluşturan halılar da vazolu halılar olarak bilinir. Bunlarda görülen şekillervazo desenleri, iri palmetler zambak çiçekleridir.

Herat halılarında diğer halılarda görülen madalyon düzeni yoktur. Merkezi belirli, bu

merkez etrafında değişik uzaklıktaki bu kıvrım dalları meydana getirdiği ve gözle kestirilebi-len bir madalyon düzeni vardır. Zemin kompozisyonları bir orta eksene göre metrik şekildeyerleştirilmiş spirallerle doludur. İlk örneklerde bu spirallerin içerisinde figürler bulunmak-tadır.

Sonraları hayvan motifleri ortadan kalkarak bunların yerine Çin bulutları ve çiçekkompozisyonları yer alır. Kompozisyonlar da merkez belirtilmemiş olmamakla birlikte simet-

rik bir düzen orta eksene göre yerleştirilmiştir. Dört palmetin ortası halının da ort asını teşkileder. Spiral kıvrımlar sonsuza doğru uzar .

Bahçeli İran halıları, 16 yy.’da İran’da bahçelere çok önem verilmekteydi. Geniş tarla-lar dikdörtgen kare alanlara bölünerek birbirini kesen bu kanallar arklar, havuzlar yapılmış-

tır. Şah Abbas I. döneminde daha fazla önem verilen bu bahçe formları sanatı da etk ilenmişminyatürlerde halılarda bunların akislerini görmek mümkün olmuştur.



23

Bahçeli İran halıları; düğümlü ve güzel bahçe görünümü veren suların hareketini vedalgalanmayı belirten içinde balıklar, ördekler, çeşitli su hayvanlarının tasvir edildiği halı-lardır. Bahçelerdeki bölümlü kanallar ve küçük arklar realist bir anlayışla ele alınmıştır.

İran halılarında ise hem bitkisel formlar gerçeğine yakın ve çok figüratiftir hem dehayvan figürlü sahneler tıpkı av sahnesinde olduğu gibi estetik veya dramatiktir. Bilindiğinin

aksine Osmanlı saray halıları, tam natüralist değil, daha biçimsel ve kendine özgüdür , dola-yısıyla da İran tasarımları hiçbir şekilde taklit edilmemiştir.

Resim 2.10: Halı tezgâhı

2.3.İran Halılarında Kullanılan Motifler

Resim 2.11: İran halısı motifi Resim 2.12: İran halısı ejderha motifi



24

Resim 2.13: İran halısı motifler Resim 2.14: İran halısı

Resim 2.15: İran halısı motifler Resim 2.16: İran halısı

Resim 2.17: İran halısı motifi Resim 2.18: İran halısı

motifi

Resim 2.19: İran halısı motifler



25

Resim 2.20: İran halısı motifler Resim 2.21: İran halısı motifi

Resim 2.22. İran halısı motifler


motifi



26

Resim 2.25: İran halısı motifleri




27



motifi

2.4. İran Halılarındaki Bordürler

İran halılarının bordürlerindeki en mühim hususiyet çiçekli karakterleridir ki ekseriya

rozet şeklinde olan bu çiçeklerin yanlarında sarmaşık gibi sarılmış başka dekorasyon vardır.Bu güzel dekorasyonun bazısı arabesk şekillerinden bazısı da asma filizleri gibi tabii figü r-lerden alınmıştır.

Bazı parçaların suları (yolları veya çizgileri) zengin fakat uygun olmayan bir tarzda boyanmış ve zemin ile bir armoni temin etmiş münferit çiçekler, rozetler ve armut şekilleriile süslenmiştir. Desenleri geometrik olanları enderdir. Böylece Hint ve Çin bordürleri mü s-tesna olmak şartı ile bunlar bordürlerin en zarif, en hoş ve en artistik çizgili olanlarıdır. Bu n-

lar bazıları asırlarca evvel kullanılan motifleri ihtiva eder.

Desen 2.1: Horasan tipi



28

Desen 2.2: Çiçekli çalıyı temsil eden figür

Desen 2.3: Tek bir sıra armut motifi

Desen 2.4: Münferit bir halde olan tek yapraklarla süslenmiş

Desen 2.5: Çiçekli geometrik desenler

Desen 2.6: Çiçekli geometrik desenler

Desen 2.7: 8 köşeli yıldız



29

Resim 2.30: Çiçekli kenar bordürü Resim 2.31: Yıldızlı kenar bordürü

Resim 2.32: Geometrik kenar bordürü

Resim 2.33: Çiçekli kenar bordürü Resim 2.34: Çiçekli kenar bordürü



30

Resim 2.35: Çiçekli kenar bordürü Resim 2.36: Geometrik kenar bordürü


Resim 2.38: Geometrik kenar bordürleri



31

Resim 2.39: Çiçekli kenar bordürü




32

2.5. İran Halı Örnekleri

İran halısı ağaçlı veya hayvanlı halı diye adlandırılmaktadır. Halıda kırmızı zemin

üzerine ağaç, çiçek ve yaprak motifleri yer almaktadır. Ayrıca halıda at, aslan, geyik, kuşgibi hayvansal motif ler, insan figürleri halının dikdörtgen bordüründe siyah zemin üzerine

bitkisel motifler kullanılmıştır .

Resim 2.41:İran halısı

İran halısı 18 yy.’a ait, 135x305 cm ebadında halıda siyah zemin üzerine belli şeki l-lerde madalyon motifi, bu madalyonların içleri bitkisel motiflerle doldurulmuştur.




33

İran halısı 18 yy.’a ait 107x143 cm ölçülerinde halıda bitkisel motifler kullanılmıştır .

Resim 2.43: İran halısı bitkisel motiflerle dokunmuş halı

İran halısı 18.yy.’a ait, 134x200 cm ölçülerinde vazolu halı diye adlandırılır. Halıdavazo içerisinde gül, yaprak, dal ve kuş motifleri yer alır .

Resim 2.44: Vazolu İran halısı



34

İran halısı 18.yy.’a ait, 133x245 cm ölçülerinde yapılmıştır. Halıda kahverengi renk

zemin üzerine bitkisel motifler uygulanmıştır

Resim 2.45: Bitkisel motifli İran halısı

İran halısı 19. yy. öncesine ait, halıda vazo içerisinde bitkisel motifler yer alır .

Resim 2.46: Vazolu İran halısı



35


Aşağıda İran halı motifini parşömen kâğıdına hazırlayınız.

İşlem Basamakları Öneriler

Atölye ortamınızı hazırlayınız (çizimmasası veya ışıklı masanızı).

Ortamınızın aydınlık ve temiz olmasıönemlidir.

İran halılarında kullanılan desenlerdeki

renkleri inceleyiniz. Görsel ve basılı kaynaklardan faydalana-

bilirsiniz

İran halılarında kullanılan motiflerirenklendirmek için araç ve gereçlerinizihazırlayınız.

Parşömen kâğıdı, 2B 0,5 uçlu kur şunkalem, kuru boya kalemleri, silgi ve cet-velinizi hazırlayınız.

İran halılarının desenini ve renkler ini

inceleyiniz.

Resim 2.47: İran halısı deseni

İran halı desenini belirlediğiniz ölçülerdehazırlayınız.

Halı deseninizi ölçünüz. Parşömen kâğı-dınızı, A4 kâğıdı boyutunda keserek ha-

zırlayınız.

Resim 2.48: Motif




36

Parşömen kâğıdınıza, seçtiğiniz deseniuygun şekilde çiziniz.

Desen 2.8: İran halısı deseninin çizimi

Çizimlerinizi 2B 0,5 uçlu kurşun kalemleyapınız.

Desenin tamamını renklendir iniz.

Desen 2.9: Desenin boyanması

Halı dokumada kullanacağınız renklerle

deseninizi boyayınız. Çalışmanızın kırışmaması için fon kartı-

na yapıştırınız.

Desen 2.10: İran halısı deseni renklendirme



37

Halı deseni hazırlamada kullanılan mi-

limlik kareli kâğıdını seçiniz.

Deseni çiziniz.

Desen 2.11: Milimetrik kâğıda geçirilmesi

Kareli kâğıdınıza çizdiğiniz halı deseni-

nin uygun olarak karelerini çiziniz.

Desen 2.12: Milimetrik kâğıda karelenmesi

Motifi dokumaya hazır hale getiriniz.

Desen 2.13: Dokumaya hazırlanması



38


Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bil-giler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) Bilinen en eski yün halı olan Pazirik eski İran’daki gelişmiş boya ve dokuma en-

düstrisinin bir kanıtıdır.

2.

( ) Sentetik boyaların kullanımından önce bütün boyalar doğal ve bitkisel kökenliydi.

3. ( ) Renklerin insan hayatında var olması doğayla bütünleşmesinin bir sonucu

değildir.

4.

( ) Boyamada kireç, iplikleri dokumayı sağlamlaştırır.

5. ( ) İran halılarının tabii renkler i şunlardır ; k ırmızı, lacivert, mavi, çehre (beniz), yeşil,

nohudi, kahverengi, kına rengi, turuncu, limon, gül rengi, darçini, fıstıki, iğde yaprağı,devetüyü rengi, beyaz, siyah ve kurşuni.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız . Ce-vaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.




39

MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bil-

giler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) İranda geleneksel motiflerle süslü halı ve kilim dokunur.

2.

( ) İranda dokunan halıların düğüm tarzları Türkiye’de dokunan halılarla aynıdır.

( ) İran’da halıcılık, Selçuk Türkleriyle başlar .

4.

( ) İran halı sanatı, 20. yüzyılda Safaviler döneminde doruk noktasına ulaşmıştır.

5.

( ) Keşan halıları İran’ın en güzel ve en kıymetli halılarındandır .

6. ( ) Keşan halılarında av sahnelerine rastlanır, fangir dokunan halılar içinde çeşitli

hayvan mücadeleleri yanında avlanan geyikler, yaban domuzu, kır keçisi, post ve çe-

şitli hayvan f igürlerine rastlanır .

7. ( ) Isfahan halıları yünlü ve ipekli olmalar ıyla da Keşan halılarına benzemez.

8.

( ) Kirman halılarında ana unsur baklava örnekleridir.

9.

( ) Herat halılarında diğer İran halılarında görülen madalyon düzeni vardır.

10. ( ) Bahçeli İran halıları düğümlü ve güzel bahçe veren suların hareketini ve dalga-

lanmayı belirten içinde balıklar, ördekler, çeşitli su hayvanlarının tasvir edildiği halı-lardır .

11. ( ) İran’ın 28.000 köyünde, bütün şehirlerinde ve göçebe aşiretlerin yaşadığı tüm

bölgelerde halı dokunmaktadır.

12.

( ) İran ve bölgelerinde dokunan halılar, farklı zenginlikte ve her birisi ayrı bir sanateseri olduğu için Türk halı sanatında önemli bir yere sahip değildir .

13.

( ) Kömürden çıkarılan kimyasal bileşikler kimyasal boya üretim endüstrisini de ge-

nişletmiştir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevapverirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. C e-vaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

MODÜL DEĞERLENDİRME



40

CEVAP ANAHTARIÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI

1 Yanlış

2 Doğru

3 Yanlış

4 Doğru

5 Doğru

6 Doğru

7 Yanlış

ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Yanlış

4 Yanlış

5 Doğru

MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Yanlış

3 Doğru

4 Yanlış

5 Doğru

6 Doğru

7 Yanlış

8 Doğru

9 Yanlış

10 Doğru

11 Doğru 12 Yanlış

13 Doğru

CEVAP ANAHTARLARI



KAYNAKÇA

AYTAÇ Çetin, El Dokumacılığı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1997.

Carpet and Textile Patter ns by Nicholas purdon, 1996.

DİRİK General Kazım, Türk Halıcılığı ve Cihan Halı Tipleri Panora-

ması, Alâeddin Kıral Basımevi, İstanbul,1938.

Sovereign Carpets, Unknown masterpieces from European Collections

VAN İpek Yolu Fuarı, Divan carpet and kilim, 2011.

KAYNAKÇA

Documents

İran Halısı Desenleri