JP Elektroprivreda BiH d.d. SarajevoZavisno drutvo Rudnik mrkog uglja Zenica d.o.o. ZenicaPogon Stara jama

DNEVNIK RADA

Pripravnik: Mentor:Adem Isakovi dipl. ing. ma. Niaz Kova dipl. ing. ma.

juni, 2013 god.UVOD

Prvi rudnik u Bosni i Hercegovini otvara se 1880 godine u Zenici, koji se zvao Jama Barbara, a kasnije je promjenjen naziv u Stara jama.Danas RMU Zenica ine tri pogonske jedinice: 1. Stara jama2. Raspotoje i3. Stranjani

Eksploataciono polje Stare jame nalazi se u sjevero-zapadnom dijelu Zeniko-Sarajevskog basena, gdje je razvijena ugljena serija sa vie ugljenih slojeva.Jama je sa povrinom povezana sa izvozno-ventilacionim otvorima kao to su: Izvozno okno, Poljski niskop, Sredinji niskop i Staro ventilaciono okno.Stara jama je do poetka 1992 godine vaila za savremenu jamu sa irokoelnom metodom otkopavanja pomou mehaniziovane, samohodne hidrauline podgrade. Eksploatacija ovom metodom izvodila se u TB-I u glavnom ugljenom sloju, a proizvodnja uglja se kretala izmeu 30 000 i 35 000 tona. Transpor uglja iz jame vren je kontinuiranim transportom koji su inili otkopni i sabirni grabuljari kao i linija magistralnog transporta sa est trakastih transportera instalisanih u glavnom izvoznom niskopu do povrine. U toku 1993 godine u jami "Stara jama" desila se velika rudarska nesrea u kojoj je pored ljudskih ivota dolo i do unitenja opreme i postrojenja kompletnog irokog ela i dijela glavnog izvoznog niskopa sa trakastim transporterima. Nakon rudarske katastrofe dolo je do potpune izolacije irokog ela sa samohodnom hidraulinom podgradom kao i kompletnog otkopnog polja zatvaranjem sa muljnim epovima i izolacionim pregradama od vrstog nesagorivog materijala. Zbog unitenja opreme umjesto irokoelne metodu otkopavanja poela se koristiti komorna metoda otkopavanja sa kombinovanim sistemom transporta i izvoza uglja preko izvoznog okna. Trenutno se u jami "Stara jama" vri zavrna otkopavanja komornom otkopnom metodom u tektonskom bloku TB-I. U toku posljednjih godina u TB-III i TB-IV uraene su kapitalne prostorije, gdje imajui u vidu dobre parametre geolokog ispitivanja kao i veliku toplotnu mo uglja nastavak otkopavanja bi se dugorono planirao iz TB-III i TB-IV sa komornom metodom otkopavanja. Meutim rudarsko-eksploatacioni uslovi u ovim blokovima omoguuju i uvoenje irokoelne otkopne metode nakon stvaranja uslova za instaliranje opreme irokog ela i obezbjeenje finansijskih sredstava za njihovu nabavku koja nee puno uticati na izbor transportnih sredstava. Transport rovnog uglja iz TB-III i TB-IV se vrio kombinovanim sistemima: sistemom otkopnih grabuljara i trakastih transportera do pretovarne-utovarne stanice, sistemom lokomotivskog transporta i izvoza preko izvoznog okna.Tokom mog pripravniog rada kroz prostorije TB-III, uli smo u TB-IV mehanizovanim nainom otkopavanja, otkopnom mainom AM-50z-w. Trenutno se vri izrada pripremnih prostorija, kojima se okruuje polje sirovine, zbog izrade komora u narednom period.

Tema br.1

GEOLOKE I HIDROGEOLOKE KARAKTERISTIKE LEITA

1. Geoloke karakteristike2. Hidrogeoloke karakteristike3. Tektonika

GEOLOKE KARAKTERISTIKE LEITA

Eksploataciono polje Stara jama zauzima sjeverozapadni dio Zeniko-Sarajevskog basena i to je jedini dio basena na kojem su razvijeni svi ugljeni slojevi, od VII podinskog do povlatnog ugljenog sloja, kojim se zavrava ugljenosna serija leita.Na eksploatacionom podruju Stare jame razvijeni su sediment miocenske starosti i to: Podinska ugljena zona sa VII, VI, V i IV podinskim ugljenim slojem; Glavna ugljena zona sa III, II i I podinskim, II podinskim i glavnim ugljenim slojem; Povlatna krenjaka zona sa povlatnim ugljenim slojem; Prelazna zona; Lavanska serija

Podinska ugljena zona

U eksploatacionom polju Stara jama vrena su istrana buenja kao i rudarski istrani i eksploatacioni radovi. Na osnovu tog daje se prosjeni litoloki profil ove zone. Na sedrastim krenjacima gornjeg oligomiocena dolazi prvo jedan ugljeni sloj debljine od 1m, a zatim dolaze gline, ugljevite gline i ugljeviti lapori ukupne debljine do 18m. Slijedi VII podinski sloj prodjene debljine od 23m. Ugljeni sloj je krenjakim proslojkom podijeljen na dva dijela. Na VII ugljeni sloj nataloene su gline i laporovite gline debljine oko 15m . VI podinski sloj je debeo 19m. Podina sloja je laporovita, a krovina glinovita. Izmeu V i VI podinskog sloja nalazi se sloj gline debeo oko 18m. V podinski sloj debeo je 12m. Na V podinskom sloju, debljine od 48m, nataloeni su slojevi lapora, pjeara i glina na kojima lei IV podinski sloj debljine od 1,5 m. Podinska ugljena zona slijedi dalje od IV sloja sve do III podinskog sloja, debljine od 150 m. Ovih 150 m interval izgraeno je od glinovitih i pjeskovitih lapora, koji su proarani kriljcem i ugljevitom glinom.

Glavna ugljena zona

Glavna ugljena zona poinje sa III podinskim, a zavrava se sa glavnim ugljenim slojem. U ovoj zoni razvijeni su, idui odozdo, III, II, i I podinski sloj, II predpodinski i glavni ugljeni sloj. U svim navedenim slojevima vri se ili je vrena eksploatacija uglja. Ukupna debljina zone iznosi 150 m. Rastojanje od III do I podinskog sloja u iznosu od 40m, izgraeno je od lapora, glina, glinovitih pjeara, uglja, ugljevitog lapora i ugljevitih glina te III, II i I podinskog sloja. Iznad I podinskog sloja do II predpodinskog sloja dolazi krenjaka zona, debljine do 40m, tako da je podina II predpodinskog sloja izraena od pjeskovitih utih i sivih krenjaka. Od II predpodinskog pa sve do glavnog ugljenog sloja dolaze glinoviti lapori, lapori, gline, glinoviti pjeari, pjeari ugljevite gline debljine 20-40m i kao zavrni lan ugalj glavnog ugljenog sloja.

Povlatna krenjaka zona

Povlatna krenjaka zona, debljine od 70 - 80 m, izgraena je najveim dijelom, od sivih i utih pjeskovitih krenjaka. Sredinom zone javljaju se krenjaki lapori i lapori. U gornjem dijelu zone razvijen je povlatni ugljeni sloj. Nad ovim slojem debljine do 20 m, dolaze uti i sivi krenjaci kojima se otro odvaja ova zona od navedene prelazne zone.

Prelazna zonaTankoslojeviti lapori, debljine do 300 m, izgrauju viu i visoku krovinu ugljenih slojeva. Lapori su najveim dijelom sivo obojeni, tanko uslojeni i listasti. Od sredine zone pa prema gore sa laporima se smjenjuju tanki slojevi sivih pjeara, a pri vrhu same zone javljaju se konglomerati.

Lavanska serija

Iznad sedimenata prelazne zone dolaze sedimenti lavanske serije koju grade: konglomerati, pjeari, gline, lapori, podreeno i rijetko slojevi krenjaka. Konglomerati su najveim dijelom krenjaki sa karbonatnim cementom. U krenjacima su naene kongerije.

Ugljeni slojevi

U eksploatacionom podruju "Stare jame" razvijeno je 10 ugljenih slojeva i to idui prema dolje: povlatni, glavni, II predpodinski, I podinski, II podinski, HI podinski, IV podinski, V podinski, VI podinski i VII podinski sloj.Otkopavanje je vreno u povlatnom, glavnom, I, II, III, V, VI i VII podinskom sloju. etvrti podinski sloj je bio otvoren rudarskim radovima, ali zbog slabe kvalitete uglja otkopavanje nije vreno. U II predpodinskom sloju izvoeni su pripremni radovi za otkopavanje u toku 1991. i 1992.godine.

Glavni ugljeni sloj

Glavni ugljeni sloj je kontinuirano razvijen po padu i pruanju ugljenih slojeva. Istranim buotinama je dokazana razvijenost ovog sloja i u najdubljim dijelovima ekspooatacionog i istranog podruja "Stara jama". Karakteristino za ovaj sloj je njegova debljina od 9-14 m, njegova uvijek krenjaka krovina i glino vita, odnosno laporotiva podina. Ugljeni sloj je izrazito sloene grae, jer je izraen od mat i sjajnog uglja, laporovitog i glinovitog uglja, ugljenog kriljca, ugljevitih glina i mnotvo krenjakih proslojaka, debljine i do 2m. Krenjaki proslojci izgrauju sredinji dio sloja pa je ugljeni sloj u eksploatacionom smislu podijeljen na gornji, srednji i donji dio.U centralnom dijelu tektonskog bloka (TB-1), debljina glavnog ugljenog sloja kree se od 10-12m.Detaljni geoloki profil glavnog ugljenog sloja registrovanog istranom buotinom B-6, prikazan je na slici br 1.

DETALJNI GEOLOKI PROFIL GLAVNOG UGLJENOG SLOJATB-I; BUOTINA B-6M=1:1000

Slika 1. Detaljni geoloki profil glavnog ugljenog sloja TB-I, B-6

DETALJNI GEOLOKI PROFIL GLAVNOG UGLJENOG SLOJAPOP-1, POP-2, POP-3, POP-4/OP-5-TB-I

Slika 2. Detaljni geoloki profil glavnog ugljenog sloja POP-1, POP-2, POP-3,POP-4/OP-5-TB-IHDROGEOLOKE KARAKTERISTIKE

Prema stogodinjem iskustvu u eksploataciji uglja moe se sa sigurnou rei da unutar eksploatacionog polja "Stara jama" ne postoje hidrogeoloki uslovi i prilike koji bi ugrozili kontinuitet u proizvodnji uglja. Razlozi takvim povoljnim prilikama lee u hidrogeolokim osobinama zastupljenih stijena i povoljnom morfologijom terena gledajui sa aspekta povrinske hidrologije. Daljna krovina eksploatisanih ugljenih slojeva, debljine do 400 m, izgraena je od glina i glinovitih lapora ime je sprijeeno prodiranje podzemnih voda u zoni ugljenih slojeva. Oborinska voda najveim dijelom se putem strmih i slabopropusnih padina sliva u potoke prema kojima su ostavljeni zatitni stubovi. Voda koja se javlja, najvie u fazi otvaranja leita, potie iz krenjaka neposredne krovine ugljenih slojeva, a vezana je za primarnu i sekundarnu poroznost. Voda se u ovim stijenama najveim dijelom zadrala pri formiranju samih stijena, a sasvim neznatno dolazi iz viih horizonata. Kod otvaranja leita, putem izrade jamskih prostorija dolazi do ocjeivanja vieleeih slojeva tako da otkopno polje u fazi otkopavanja uglja postaje potpuno suho. Sa napredovanjem rudarskih radova po dubini, dolazi do naglog ocjeivanja vieleeih sedimenata, to se manifestuje kroz smanjivanja dotoka vode u jamske prostorije i isuivanje gornjih horizonata.Ukupna otkopna i otvorena povrina "Stare jame" iznosi 1,5 km2. To je prema veliinama u ostalim rudnicima dosta velika povrina, a sa te drenirajue povrine dnevno se izbacuje na povrinu 3,5 m3/min. Odvodnjavanje jame vri se tako to se voda sa niih horizonata pumpama izbacuje na vie horizonte i tako kaskadno do povrine.Na osnovu hidrogeolokih prilika, veliine dotoka vode u jamske prostorije i sistema odvoenja vode na povrinu moe se rei da trokovi odvodnjavanja neznatno utiu na cijenu proizvodnje uglja.

TEKTONIKA LEITA

Geotektonska evolucija Zeniko-Sarajevskog bazena, a i ekspoatacionog polja "Stara jama", je dobro prouena. Najintenzivniji tektonski pokreti deavali su se u gornjem miocenu i to nakon stvaranja debele serije lavanskih konglomerata. Lavanksa serija sedimenata svojom velikom debljinom i rasprostiranjem dokaz je prisustva snanih i dugotrajnih tektonskih pokreta. Kao rezultat tih pokreta dolo je do razliitih i velikih nagiba slojeva. Ugljeni slojevi su generalnog pruanja SZ-JI, sa padom prema jugozapadu. Nagib ugljenih slojeva kree se izmeu 5 pa do 45. Najvie su prisutni rasjedi prvog reda, pravca pruanja paralelno sa generalnim pruanjem ugljenih slojeva ili sa pruanjem due ose bazena. Ti rasjedi kao i mladi rasjedi pruanja S-J ili SI-JZ, grade rovovsko-horstovski strukturno tektonski tip. Nagib rasjednih ravni kao i sputanja rasjednih blokova orijentisani su najveim dijelom prema jugozapadu.Rasjedi drugog reda pravca pruanja S-J sa nagibom rasjedne ravne i sputanjem rasjednih krila prema istoku ili zapadu, kao i rasjedi III reda pravca pruanja SI-JI, zajedno sa rasjedima I reda formirali su raznovrsne morfoloke oblike i veliine tektonskih blokova. Veliine i oblici tektonskih-blokova uslovljavaju aktivnii razvoj jamske eksploatacije.Potisci sjevernog trijaskog osnovnog gorja prouzrokovali su tangecijalne pokrete i formirale manje ili vee naborne strukture i navlaenja. Za podruje "Stara jama", a na osnovu podataka iz jamskih rudarskih radova i podataka istranog buenja i terenske prospekcije, uraena je strukturno-tektonska karta za glavni ugljeni sloj. Ta strukturno-tektonska karta je osnova na kojoj se zasnivaju geoloki radovi i interpretacije, a svoj znaaj posebno nalazi pri rudarskom planiranju razvoja eksploatacije i konkretnih projekata.Sjevernu granicu eksploatacionog polja "Stara jama" ini Podbreanski rasjed koji odvaja sadanju Staru jamu od bive jame Podbreje. U oba njegova krila vrena je eksploatacija uglja pa su i elementi tog rasjeda tano utvreni. Pruanje rasjeda je I-Z sa padom rasjedne ravni i sputanjem rasjednog krila od 300 m, prema jugu. Rasjed se zapadno prua prema Stranjanima gdje ima naziv Centralni rasjed i Biloj kao Horoinski rasjed.Drugi po veliini je koevski rasjed (R-5) koji ini junu granicu eksploatacionog podruja "Stara jama". Du rasjedne zone ovog rasjeda ugljenosni sedimenti su sputeni prema S.Z, tako da ovaj rasjed i sjeverni podbreanski od itavog eksploatacionog podruja prave jedan veliki tektonski blok.Unutar tog tektonskog bloka nalaze se jo etiri rasjeda skoro istog pruanja kao predhodni rasjedi, a sa razliitim padom rasjedne ravni. Ovim rasjedima veliki tektonski blok izdijeljen je na pet manjih tektonskih blokova koji predstavljaju tektonske eksploatacione blokove. Veliina eksploatacionih polja unutar ovih rasjeda su takvih dimenzija da omoguavaju savremeni (potpuno mehanizirani) nain dobijanja uglja.Sa zapadne strane eksploatacionog podruja "Stare jame" nalazi se Stranjanski rasjed koji odvaja Staru jamu od jame Stranjani. Pruanje rasjeda je SZ-JI sa padom rasjedne ravni prema jugozapadu.Tektonski blokovi Stare jame " i granini rasjedi prikazani su na prilogu br. 1.

Tema br.2

OPENITO O POSTANKU UGLJA

UgaljUgalj kao vrsta fosilnog goriva je crna ili crno-smea sedimentna stijena, sa sadrajem ugljika od 30% (lignit) do 98% (antracit), pomijeanog s malim koliinama sumpornih i duikovih spojeva. Nastao je raspadanjem i kompakcijom biljne tvari u movarama tokom milijuna godina. Ugalj se vadi u ugljenokopima, a primarno se upotrebljava kao gorivo.Razlikujemo dvije faze nastanka uglja:

U prvoj fazi nakupljena organska tvar taloi se u slatkovodnim sredinama i redukcijskim uslovima. Tada dolazi do truljenja organskih ostataka, djelovanjem ograniene koliine kisika I aerobnih bakterija. Tako organski ostaci potpuno prelaze u humusne tvari i treset.Druga faza ili pougljenjivanje dogaa se nakon slijeganja tla i prekrivanja treseta nanosima pijeska i gline i hemijskih faktora kao to su povien pritisak i temperature. To je proces redukcije u kojem se i dalje istiskuje voda, a treset poinje pretvaranje u lignit (mekani smei ugljen). Nastavkom dehidratacije stvara se tvdi smei, zatim kameni ugalj, a na kraju eventualno antracit. Pri povienoj temperaturi i povienom pritisku moe nastat grafit.

Ugalj moemo podijeliti na prirodni i umjetni:

1. Prirodni ugalj nastaje milijunima godina, procesom koji se zove karbonifikacija2. Umjetni ugalj moe se proizvesti posebnim postupkom tako dam se organska materija zagrijava bez prisustva zraka. Taj process se zove suha destilacija. Koks je najpoznatija vrsta umjetnog uglja. Drugi est primjer je drveni ugalj. Ugalj je sloena smjesa tvari koja se sastoji od razliitih ugljikovih i drugih spojeva.Organski spojevi su gorivi dio, a mineralne primjese (voda) ne gorivi dio ugljena koji mu smanjuje toplinsku vrijednost.

Glavni sastojci ugljena su:

1. Durit (lat. durus = tvrd) je heterogeni tamni sastojak. Tvori tamne pruge s neprozirnom osnovnom masom. Na uglaanoj povrini je mutan, tvrd i ne raspada se.2. Fuzit (lat. fusus = istegnut) je homogen i tvrd poput ae, prlja prste pri opipu i pri gorenju jako ai. Mekan je i lako se raspada.3. Klarit (lat. clarus = svijetao) je polusjajni sloeni sastojak ugljena. Pojavljuje se u proslojcima ili u debelim slojevima, a naziva se i svijetli ugljen.4. Vitrit (lat. vitreus = staklast) je sasvim svijetao, sjajan, proziran, krhak i sloen sastojak.

Tema br.3

MOJ PRVI SILAZAK U JAMU

SILAZAK U JAMU

Moj prvi silazak u jamu sastojao se u upoznavanju vertikalnog i horizontalnog transporta uglja kojim raspolaemo u jami, sistemom dopreme materijala viseom dizel lokomotivom DLZ 110-F, otkopnom mainom AM-50 Z-W, te sistemom odvodnjavanja i ventilacije u TB III/TB IV.

Postojei sistem transporta i izvoza uglja u jami Stara jama u TB III/TB IV sastoji se od tri podsistema:

podsistem transporta uglja grabuljastim i trakastim transporterima (kontinuirani transport), podsistem lokomotivskog transporta (ciklini transport), podsistem izvoza uglja izvoznim oknom (vertikalni transport).

Postojei sistem odvodnjavanja u jami Stara jamau TB III/TB IV sastojao se od pumpne stanice na VV-2 koju predstavlja pumpa 30DMS 805b i potopne pumpa, koje su transportovali vodu na pumpnu stanicu K-400, a odatle na pumpnu stanicu K-275 koja izbacuje vodu ka pogonu separacije.Sistem provjetravanja vren je preko pomonog ventilatorskog postrojenja koje ine dva centrifugalna ventilatora "KODA" N 3871, koji su preko ulazne zrane struje sa GOP-a vrili provjetravanje prostorija u TB III/TB IV, tada je vrena izrada radilita 302 i upotrebljavan je ventilator za kompresiono separativno provjetravanje koje doprema svje zrak na maksimalno8 m od orta.

Tema br.4

TRANSPORT MATERIJALA I MAINSKA POSTROJENJA U JAMI I VANI

Postojei sistem transporta i izvoza uglja u jami Stara jama prikazan je na linearoj emi prilogu br. 1.

Ovaj sistem transporta i izvoza ine tri podsistema i to: podsistem transporta uglja grabuljastim i trakastim transporterima (kontinuirani transport), podsistem lokomotivskog transporta (ciklini transport), podsistem izvoza uglja izvoznim oknom (vertikalni trannsport).

Transport grabuljastim transporterima

Grabuljasti transporteri su dvolanani i lako prenosni (demontani). Svi grabuljari su istog tipa i koriste se pri izradi pripremnih prostorija kao i izvozu u transportnim hodnicima komornih otkopa a vrlo esto i pri sanaciji jamskih prostorija.

Osnovne karakteristike ovih transportera su:-proizvoaGeomaina Zemun-tip TS 74-irina koritaB = 420 mm-oznaka lanca14 x 50 mm-teoriski kapacitet80 t/h-eksploatacioni kapacitet60 t/h-maksimalna duinaLmax. = 120 m-brzina lancav = 0,66 m/s-snaga motora1 x 22 kW (2x 22 kW)-broj okretaja EM1460 o/min-eksploataciona duinaLexp. = 60 m

Utovar materijala u grabuljaste transportere na pripremnim radilitima (na izradi ventnilacionih i transportnih prostorija te sanaciji) se vri veim dijelom mehanikom runom lopatom, tzv. zgrtalicom.Utovar iskopine sa komornog otkopa se vri dijelom runo zgrtanjem sa posebnim prirunim alatom (krocama) a drugim dijelom oslobaanjem limova, dasaka i polutica kojima je transporter prekriven (zadnji dio transportera) prije buenja, ladanja i miniranja u komornom otkopu. Daske, limovi i polutice se otkrivaju (vade) ispod materijala koji je pao na njih i stavljaju van stroja a materijal postepeno obruava odnosno dolazi u transportno korito i pri radu stroja se grabuljama razvlai vozi ka pogonu stroja. Ovdje treba obratiti panju na obavezno pokrivanje grabuljara i ravnomjerno doziranje kao i odstranjivanje veih komada koji bi mogli stvoriti probleme na daljem transportu. utovar iskopanog materijala pomou otkopne maine AM-50z-w se vri mehaniki utovarivaem koja materijal transpotuje na lanani transporter kombajna, a potom na sigma traku koja dalje transportuje materijal prema grabuljaru TS 74.

Transport trakastim transporterima

Trakasti transporteri ine liniju magistralnog transporta. Tehniko tehnoloke karakteristike postojeih trakastih trasportera u sistemu transporta su:

1. TRANI TRANSPORTER GTK 1000

- proizvoaTTU Tuzla- irina transporteraB = 1350 mm,- irina transportne gume B1 = 1000 mm,- poduna konstrukcijaUNP 8 (UNP 10) x 6000 mm,- tip reduktoraNKB 500 - proizvoa reduktoraTTU Tuzla- prenosni odnosi = 31,5- instalisana snaga1x 37 kW2x 37 kW1x 45 kW- broj obrtaja1450 o/min- gornji nosei valjci 108 x 380 mm,- donji povratni valjci 108 x 1150 mm,- oznaka transportne gume 1000 EP 315 4/2 K- nain spajanja gumemehaniki ploicama i lijepljenim spojem - pogonska stanicadvobubnjska- tip pogonskih bubnjeva 630 mm x 150 mm, sa dva izlaza,- veza bubnja i reduktoraklin- veza EM reduktorkoioni disk HDS EP 425- vrsta spojnice kandasta spojnica sa 6 pera i 12 pera- zatezna stanicazatezna pokretna kolica - zatezanjerunim povlanim vitlom preko koturaa sa elinim uetom,- tip zatezanja bubnja 400 x 1150 mm,- povratni bubanj 500 x 1150 mm,- pretovarni (presipni) bubanj 500 x 1150 mm,

2. TRANI TRANSPORTER ITG 800

- proizvoaGeomaina Zemun- irina transporteraB = 1230 mm,- irina transportne gume B1 = 800 mm,- poduna konstrukcijaUNP 8 x 6000 mm,- tip reduktoraPTG - 800- proizvoa reduktoraGeomaina Zemun- instalisana snaga1x 37 kW- broj obrtaja1450 o/min- gornji nosei valjci 108 x 315 mm,- donji povratni valjci 108 x 950 mm,- oznaka transportne gume 800 EP 315 4/2 K- nain spajanja gumemehaniki ploicama i zavrtnjima - pogonska stanicadvobubnjska- tip pogonskih bubnjeva 400 mm x 900 (850) mm, - veza bubnja i reduktoradvoredni galov lanac- veza EM reduktorperifles spojnica (elastina spojnica)- zatezna stanicazatezna pokretna kolica - povratno zatezni bubanj 400 x 900 mm,- pretovarni (presipni) bubanj 400 x 900 mm,

3. TRANI TRANSPORTER GWAREK-1000

- proizvoaKatowicw Poland- irina transporteraB = 1350 mm,- irina transportne gume B1 = 1000 mm,- poduna konstrukcijaUNP 8 i 50 x 6000 mm,- tip reduktoraGWAREK- proizvoa reduktoraKatowicw Poland- prenosni odnosi = 30,9- instalisana snaga2x 55 kW- broj obrtaja1450 o/min- gornji nosei valjci 108 x 380 mm,- donji povratni valjci 108 x 1150 mm,- oznaka transportne gume 1000 EP 315 4/2 K- nain spajanja gumemehaniki ploicama i lijepljenim spojem- pogonska stanicadvobubnjska- tip pogonskih bubnjeva 630 mm x 1220 mm, sa dva izlaza,- veza bubnja i reduktoraklin- veza EM reduktorkoioni disk - HDS EP 425- vrsta spojnice HDS-SH 55- zatezna stanicazatezna pokretna kolica - zatezanjerunim povlanim vitlom preko koturaa sa elinim uetom,- tip zatezanja bubnja 400 x 1150 mm,- povratni bubanj 500 x 1150 mm,- pretovarni (presipni) bubanj 500 x 1150 mm,

4. TRANI TRANSPORTER METALEX-1000

- proizvoaMetalex Makedonija- irina transporteraB = 1350 mm,- irina transportne gume B1 = 1000 mm,- poduna konstrukcijaUNP 8 x 5900 mm,- tip reduktoraNKB 500-- proizvoa reduktoraTTU "Tuzla"- prenosni odnosi = 31,5

- instalisana snaga2x 55 kW- broj obrtaja1450 o/min- gornji nosei valjci 108 x 380 mm,- donji povratni valjci 108 x 1150 mm,- oznaka transportne gume 1000 EP 1250/4 4/2 K- nain spajanja gumemehaniki ploicama i lijepljenim spojem- pogonska stanicadvobubnjska- tip pogonskih bubnjeva 630 mm x 1220 mm, sa jednim ili dva izlaza,- veza bubnja i reduktoraklin- veza EM reduktorkoioni disk - HDS EP 425- vrsta spojnice HDS-SH 55- zatezna stanicazatezna pokretna kolica - zatezanjerunim povlanim vitlom preko koturaa sa elinim uetom,- tip zatezanja bubnja 400 x 1150 mm,- povratni bubanj 500 x 1150 mm,- pretovarni (presipni) bubanj 500 x 1150 mm,

Trenutno su u funkciji tri trana transportera tipa GTK 1000 oznaeni internim oznakama TT-1, TT-2, TT-3 i jedan ITG-800 sa internom oznakom TT-4, te dva tipa GWAREK-1000 sa internim oznakama TT-1a i TT-2a i tipa METALEX-1000 sa internim oznakama TT-3a i TT-4a, isti su prikazani na linearnoj emi postojeeg transporta prilog br. 1.

Lokomotivski transport

Elementi podsistema lokomotivskog transporta su. lokomotiva, vagoneti i kolosijek (pruga).

Tehniko tehnoloke karakteristike lokomotive

U jami Stara jama koriste se elektrine akumulatorske lokomotive prikazana je na slici br. 3 sa sljedeim karakteristikama:

- razmak tranica500 mm,- masa lokomotive sa baterijom10 000 kg,- duina sa odbojnicima5347 mm,- irina1450 mm,- promjer tokova sa bandaama660 mm,- brzina lokomotive3,5 m/s- snaga lokomotive 19,2 kW- kapacitet baterija540 Ah- irina baterije1019 mm,- broj elija u bateriji48- snaga sijalica u reflektoru2 x 94 W

Slika br. 3 Elektrina akumulatorska lokomotiva

Ovo su lokomotive izvedene u S izvedbi te se mogu prImjenjivati u rudnicima gdje postoji pojava metana ili eksplozivnost ugljene praine kako to je sluaj sa jamom Stara jama. Trenutno su u opticaju dvije aku-lokomotive sa rezervnim dijelovima.

Tehniko tehnoloke karakteristike vagoneta

Lokomotiva sa vagonetima koji je prikazan na slici br. 4, obrazuje kompoziciju. Vagoneti su standardni zapremine V = 1,1 m3 za kolosijek 500 mm.

Osnovne karakteristike vagoneta:- zapremina vagonetaV = 1,1 m3- visina vagoneta1220 mm,- irina vagoneta900 mm,- duina vagoneta1590 mm,- rastojanje izmeu osovina500 mm,- prenik tokova350 mm,- rastojanje izmeu dva toka445 mm,- debljina lima sanduka vagoneta5 7 mm,- materijal tokovaelini liv.

Slika br. 4 Jamski vagonet

Na svakom vagonetu postoje sa obje strane kvaila (kuke) pomou kojih se veu jedan za drugi obrazujui kompoziciju. Pored kvaila vagonet posjeduje i odbojnike koji slue za ublaavanje udara prilikom zaustavljanja kompozicije kao i prilikom ukrcavanja (ubacivanja) pneumatskim ugurivaem u izvoznu posudu (ko).

Osnovni parametri jamskog kolosijeka

Lokomotiva i vagoneti se kreu po pruzi (inama) koje su od elika tipa VIGNOL. ine se postavljaju na pragove (drvene ili metalne) a za njih se uvruju pomou inskih eksera. ine se spajaju tzv. lonjama (ugaone ploe specijalne izrade) kroz koje se ubacuju vijci M 16 x 60 i doteu navrtkama.Osnovne karakteristike pruge i kolosijeka:- irina kolosijeka500 mm,- duina kolosijeka 1800 m,- tip ineVIGNOL- teina ine po duinskom metru15 kg/m,- pragovidrveni ili metalni,- irina pragova200 250 mm,- duina pragova1000 1500 mm,- broj inskih eksera po pragumin. 8 kom.Vertikalni transport (izvozno okno sa izvoznim postrojenjem)

Sa ovim podsistemom transporta se vri izvoz kroz izvozno okno do odvozita a potom slobodnim padom i lananikom do istresaa (vipera) na seperaciji.Podsistem vertikalnog transporta izvoza izvoznim oknom i izvoznim postrojenjem sainjavaju: izvozno okno, pribor za izvoz i ureaji u oknu, izvozna maina (postrojenje), izvozni toranj, izvozna uad.

Izvozno okno je krunog prenika 6 m i dubine 416 m. Kroz izvozno okno supostavljene eline vodilice za voenje izvoznih posuda (koeva). Vodilice su duine 6 m i na sastavu su privrene za nosae koji su fiksni (osigurani u oblozi okna). S jedne strane okna su postavljene stepenice za silazak s okna na navozite koje su zatiene zatitnim mreama. Na toj strani su pruene linije napajanja ureaja na horizontima (K -100 i K -275 m) kao i cjelokupne jame. Sa druge strane su postavljeni cjevovodi od centrifugalnih pumpi (K -100 i K 275 m) jer je odvodnjavanje jame kaskadno i jama se odvodnjava kroz izvozno okno prema vani. Takoe sa istone strane je smjeten cjevovod za napajanje jame pitkom vodom sa reducir ventilima kao i cjevovod od zraka (zrakom od kompresorske stanice se snabdjeva odvozite i navozite jer na njima postoji ureaji na zrak).Izvozni toranj prikan je na slici br. 5, a sastoji se od eline konstrukcije ravnih profila a na samom vrhu tornja smjetena je mainska hala namijenjena za izvoznu mainu.

Slika br. 5 Izvozni toranjGornji nivo okna se zove odvozite ,a donji nivo se zove navozite . Navozite je opremljeno sa tri planetarna vitla tipova: PV 11/15, PV 15/22 sa pune strane (strana na koju se navlae puni vagoneti) i PV 11/15 sa prazne strane.Ispred samog okna na navozitu su smjeteni pneumatski ugurivai sa vodilicama, konicama i mostovima.

Ovdje treba napomenuti da je na navozitu uraen zaobilazni hodnik u koji se smjetaju prazni vagoneti i formiraju praznu kompziciju. Sa prazne strane navozita imaju samo mostovi.

Sistem manipulisanja na navozitu sa punim praznim vagonetima: navlaenje punih vagoneta velikim vitlom PV 15/22 prema oknu, preuzimanje i navlaenje malim vitlom PV 11/15 prema oknu do konica, zaustavljanje izvoznog koa, otvaranje vrata i obaranje mostova, oslobaanje konica proputanje punih vagoneta, izbijanje punim vagonetima praznih vagoneta iz izvoznog koa u zaobilazni tok (prazna strana), pomjeranje (dizanje signalnim znakom) izvozne posude tj. namjetanje donje etae, na navozitu postoji istona i zapadna strana i obje imaju kako kolosijek tako i konice, mostove i pneumatske ugurivae.

to se tie odvozita isti je princip samo to se na njemu praznim vagonetima izbijaju puni vagoneti. Prilikom izbijanja u izvoznim koevima imamo zaustavne tokie (osovina sa dva tokia koji se kotrljaju po pruzi) koji idu naprijed nazad do graninika i na taj nain zaustavlja vagonet koji se ubacuje da ne izae iz koa.

Izvozno postrojenje je sistem KOEPPE toak (sa pogonskim koturom) sljedeih karakteristika:- tip izvozne maine Koeppe toak sa koturom na tornju- izvozdvoetani- ovjeenjedva gornja i jedno gornje ue- tip okna kruno- dubina izvoznog okna410 m- max put vonje odvozite navozite416,95 m- brzina vonje8,1 m/s- brzina revizione vonje0,5 m/s- masa korisnog tereta- kod uglja 4 vagoneta x 900 kg3600 kg- kod vonje ljudi 24 radnika x 75 kg1800 kg- kod jalovih vagoneta 4 vagoneta x 1200 kg4800 kg- max. pojedinana masa5000 kg- masa praznog koa sa ovjesnim priborom5000 kg- masa gornjeg ovjesnog pribora480 kg- masa donjeg ovjesnog pribora80 kg- broj koeva2 koa- broj etaa po kou2 etae/ kou- broj vagoneta po etai2 vagoneta /etai- broj vagoneta u jednoj izvoznoj posudi4 vagoneta- masa praznog vagoneta550 kg- masa punog vagoneta1250 1500 kg- gornje ue- prenik 32 oznakaC32 x 180 DIN 21251- masa ueta3400 kg- donje ue- oznaka uetaB115 x 21 x 130- oblik uetaplosnato- masa ueta3400 kg- prenik pogonskog toka 3000 mm- motor- snaga motora560 Kw- pogonski broj okretaja 740 o/min- glavni napon3 x 5000 V 50 Hz- pomoni napon3 x 380 V 50 Hz- konica- konica vonje (manevarska)- sigurnosna konica (teg)

Posebna panja se posveuje ovom podsistemu izvoza zbog sigurnosti kako ljudi tako i sredstava. Za odravanje ovog podsistema su zaduena lica koja vre smjenske, dnevne, sedmine, estomjesene i godinje preglede to mora biti evidentirano u knjigama. Ukoliko doe do otkaza odreene vrste koji naruavaju sigurnost isti se moraju odmah ukloniti a zabraniti rad izvoznog postrojenja do otklanjanja otkaza i provjere uraenog posla.

Planetarni vitlao PV 11/15- proizvoaREK-ESO Velenje- el. motorADT 160 L-4- pogonska snaga el. motor 15 KW- br. obrtaja el. motor 1450 o/min; 965 o/min- srednja brzinav=1,3 m/s- srednja vuna sila9500 N- ued=12,5mm; L=350 m- teina vitla1050 kg- lananikZ=75; t=19,05- lananik pogonskiZ=16; t=19,05- dvoredni lanacL=2210; t=19,05- planetarni zupanik m=6; z=30- unutarnji zupanik m=6; z=80- pogonski zupanik m=6; z=20Planetarni vitlao PV 15/22- proizvoaREK-ESO Velenje- el. motorADT 180L-4- pogonska snaga el. motor 22 KW- br. obrtaja el. motor 1450 o/min- srednja brzinav=1,28 m/s- srednja vuna sila14200 N- ued=16mm; L=600 m- teina vitla1930 kg- lananikZ=79; t=25,4- lananik pogonskiZ=14; t=25,4- dvoredni lanacL=3m; t=25,4- planetarni zupanik m=7; z=38- unutarnji zupanik m=7; z=96- pogonski zupanik m=7; z=20

Mainska postrojenja u jami i vaniKompresorska stanica sa sistemom dopreme zrakaKompresorska stanica pogona "Stara jama" raspolae sa dva klipna i jednim vijanim kompresorom, u pripremi je izrada projektnog plana za uvoenje jo jednog vijanog kompresora uz neophodnu prilagodbu prostorija kompresorske stanice u cilju zadovoljenja mikroklimatskih uslova neophodnih za nesmetan rad vijanih kompresora. U kompresorskoj stanici nalaze se i grubi i fini odvajai neistoa koji komprimirani zrak, zajedno sa posudama visokog pritiska i sistemom napajanja zrakom, snadbjevaju izvozno postrojenje i navozite-odvozite koprimiranim zrakom, neophodnim za rad odnosno transport materijala. Klipni i vijani kompresor prikazani su na slici br.6.

Slika 6. Klipni kompresor Trudbenik "Doboj" i vijani kompresor EKO 75-STehnike karakteristike klipnih kompresora:- proizvoaTrudbenik Doboj- tip motoraOKT 280-M6; 500V- interni broj E1CM 2120 INT.BR. 1/2- god. proizvodnje 1983- kapacitet12 m3/min- max. pritisak10 bar- masa 2375 kg- snaga motoraP=90kW- br. obrtaja975o/min

Tehnike karakteristike vijanog kompresora:- proizvoaEKO MAG Turska- tip kompresoraEKO75-S- interni broj 75843- god. proizvodnje 09/2011- kapacitet12,1 m3/min- max. pritisak10 bar- masa 1840 kg

Glavno i pomono ventilaciono postrojenje

Pomono ventilatorsko postrojenje ine dva centrifugalna ventilatora "KODA", tip N 3871 od kojih je jedan u radu, a drugi u rezervi sa slijedeim konstruktivnim karakteristikama:

- Protok Q = 33 m3/sek.- Depresijah = 980 Pa- Broj obrtaja ventilatoran = 585 min-5- Snaga motoraN = 75 kW

Za postojei sistem ventilacije radna taka ventilatora je:

- ProtokQ = 18,8 m3/sek- Depresijah = 750 Pa

Glavno ventilatorsko postrojenje na Sredinjem niskopu ine dva dvo aksijalna ventilatora tipa KGL-160 II, proizvod firme "KORFMAN" od kojih je jedan glavni, a drugi rezervni. Konstruktivne karakteristike navedenih ventilatora su:

- Protok Q = 30,00 - 80,00 m3/sek.- Depresijah = 1000 - 4000 Pa- Broj obrtaja ventilatoran = 1485 min-1- Snaga motoraN = 350/380 Kw

Za postojei sistem ventilacije radna taka ventilatora je:

- Protok Q = 21,41 m3/sek.- Depresijah = 2350 Pa

Raspodjela zraka u jami vri se vjetrenim regulacionim objektima (pregrade sa vratima i regulatori protoka zrane struje). Izolacija starih radova obavlja se stabilnim izolacionim objektima - muljnim epovima od termo - elektronskog pepela.

TOPLOTNA PODSTANICE

Toplotna podstanica (kotlovnica) pogona Stara jama je locirana u podrumskim prostorijama uravne zgrade pogona sa pripadajuim ureajima.

Toplotnu podstanicu ine: Podrumske prostorije Toplovodni kotao TK 250kW (dva kotla) Ekspanziona posuda V=300 l Cirkulacione pumpe za zagrijavanje prostorije upravne zgrade pogona Stara jama i kupatila (dvije pumpe - 1 radna i 1 rezervna) Cirkulacione pumpe za zagrijavanje sanitarne vode za kupanje radnika (dvije pumpe - 1 radna i 1 rezervna) Sabirnik vrele vode Sabirnik mlake vode Bojler (rezervoar-kaca), V= 5000 l Bojler (rezervoar-kaca), V= 4000 l Sipka za dopremu uglja s vana u kotlvnicu Sipka za izvoz pepela ( za sada ne postoji, a koriste se poljoprivredna kolica) Separatni ventilator Potopna pumpa za vodu bibaToplotna podstanica pogona Stara jama sa pripadajuim ureajima je prikazana na slici br.7.

Dnevnik rada

Dnevnik rada

26

33

Slika.7. ematski prikaz toplovodne podstanice sa pripadajuim ureajima

TEHNIKE KARAKTERISTIKE UREAJA U TOPLOTNOJ PODSTANICITOPLOVODNI KOTAO TK 250Kw- tehnike karakteristike

Vrsta kotla- toplovodni Tip kotla- TK 250 kW Proizvoa- TOPLING d.o.o Prnjavor Kapacitet- 250kW Gorivo- vrsto gorivo - ugalj Broj kotlova- dva- jednaka irina kotla- 1200 mm Duina kotla- 1396 mm Visina kotla- 2035 mm Masa kotla- 1360 kg Koliina vode u kotlu- 900 l Snaga kotla - 80-1000 kW Temp. dimnih gasova pri izlazui nominalnoj snazi kotla- 2500C Radni pritisak kotla- do 3 (bar) Ispitni pritisak kotla- 4 (bar) Temp.na ulazu u kotao- 700C Temp.na izlazu iz kotla- 900C

DIKTIR SISTEM EU 300-2S ( UREAJ ZA ODRAVANJE PRITISKA U SISTEMU GRIJANJA) Tip- 300 - 2S Tvornki broj- 0132 Godina proizvodnje- 2011 Zapremina rezervoara- 300 l Radni pritisak u rezervoaru- 1 4 bar Max.dozvoljeni pritisak- 6 bar Radna temperatura- 50900C Elektrino napajanje- 220/230 V Max.snaga postrojenja- 300500kW

CIRKULACIONA PUMPA Tip- TOP-S 65/7 (TOP-S 50/7) Proizvoa- WILO, Dortmund-Njemaka Elektrino napajanje- 3-400/230V Frekvencija- 50Hz

RAZDJELNIK - KOLEKTOR VODE Oznaka- DN 150-900C Broj ulaznih prikljuaka- 2 Broj izlaznih prikljuaka- 2 Manometar- P= 06 bar Termometar- t = 01200C

SABIRNIK MLAKE VODE (SABIRNI KOLEKTOR) Oznaka - DN 150 Broj ulaznih prikljuaka- 2 Broj izlaznih prikljuaka- 1 Manometar- P= 06 bar Termometar- t = 01200C

BOJLERI (REZEVOARI-KACA) Volumen- V=5000 l i V=4000 l Broj bojlera- 2 Broj prikljuaka- 2 (uzlaz tople i ulaz hladne vode) Izmjenjiva toplote (grija)- cijevni Tip bojlera (V=5000 l)- R/P 1547 Proizvoa- UNIONINVEST Sarajevo 1979 Tip bojlera (V=4000 l)- nepoznat proizvoa

OSTALI UREAJI Sipka je data na prilogu br.3 Potopna pumpa biba snage P=2kW i cjevovod 50mm Cijevna armatrua i ventili (2'' i 3/4'')

OTKOPNA MAINA KOMBAJN AM-50z-w

OPTI DIO

Kombajn AM-50z-w namijenjen je uglavnom za rad u jamskim podzemnim prostorijama voenih po horizontali ili nagibu: Poduno (uskopno/niskopno)18 Popreno5

Za vrijeme eksploatacije ne mogu biti prekoraeni sljedei parametri (slika 8): Maximalni popreni presjek jamske prostorije16,4 m2 Visina dobijanja3758 mm irina dobijanja4800 mm Maximalno udubljenje organa u podinu200 50 mm Jedinstvena izdrljivost na pritisak kod dobijanjakorisnih iskopina i jalovih stijena Re max=60 MPa

Slika 8.Maximalni presjek prostorije izraen kod jednog ciklusa maine

Tehnike karakteristike kombajna AM-50z-w: proizvoa REMAG S.A. tip stroja AM-50z-w ukupna masa 28 t jedinstveni pritisak na podinu 0,112 Mpa ukupna instalisana snaga 169 kW napon napajanja 500 V; 50Hz system upravljanja lokalni max.nagib staze 18 max.pritisak hidraulinog sistema 20 MpaDimenzije kombajna (slika 9): duina 7670 50 mm visina 1645 50 mm irina 2500 mm

Slika 9.Dimenzije kombajna

Sastavni dijelovi kombajna

Hodniki kombajn AM 50z-w sastavljen je od nie nabrojanih podsklopova i sistema:

Slika 10. Podsklopovi kombajna AM 50z-w

JAMSKA VISEA LOKOMOTIVA DLZ 110-FSastavni dio jamske visee lokomotive jesu nosea kolica NV5 i koiona kolica tip BTs1, prikazani na slici 11. Nosea kolica NV5 su namijenjena za vjeanje i prevoz tereta na viseim prugama kod kojih je koriten nosei I profil I-155. Visea pruga mora biti objeena prema vaeim propisima za prometnu prugu. Ova pruga se sastoji od sekcije ina koje koriste I profil I 155. Koiona kolica BT-s su namijenjena za rad na viseoj stazi tekog tipa (reda ZD24,A,B,C i sl..) pri prevozu viseom lokomotivom, u sluaju beskonanog ili otvorenog ueta. Svojom funkcijom osigurava kompoziciju i njene dijelove (nosna kolica, teret, kabine za prevoz osoba i sl.) protiv neeljenog pokreta i ugroavanja sigurnosti rada prilikom prekoraenja maksimalne dozvoljene brzine prevoza, tako da svojim eljustima stegne profil pruge.

TEHNIKI PODACI Tip motor ZETOR1404-turbo (prilagodjen za jamske uslove) Vrsta motora zapaljiv, sa direktnIm ubrizgavanjem goriva Maks. snaga motora 81 kW Broj valjka 4 Prosjena potronja goriva (radna) 6 l/Mh Gorivo motorna naftaEURO DIZEL 4 (5) Vazduni filtersuv dvostepeni Hlaenje obavezno vodom Podmazivanjepod pritiskom Kapacitet jedinice za hlaenje 30 litara Kapacitet rezervoara za gorivo 60 litara Koliina ulja u motoru 11 litara za tipu VW 50500SAE 10W40 ili SAE 10W60 Starter motora hidrauliki Pritisak napajanja startera 16- 25 MPa (moguce namjestiti prema uslovima)Glavni gabariti i teina pogonske jedinice (pogone) 4 duina [mm] ukupna8.650 motorni dio 2.700 kabine1.780 visina [mm] ukupna 1.425 od ine 1.235 irina ukupna [mm] 850+40 Materijal pogonskih koturaa VULKOLAN

Slika 11. Visea dizel lokomotiva DLZ 110-F

ODVODNJAVANJE

Pumpne stanice sa tehnikim karakteristikama pumpi prikazane su na linearnoj emi odvodnjavanja, prilog br. 3

Tema br.5

RUDARSKI RADOVI NA PRIPREMI I OTKOPAVANJU

RUDARSKI RADOVI NA PRIPREMI I OTKOPAVANJU

Tokom izrade mog pripravnikog rada, radovi u Staroj jami vrili su se u OP-5. Otkopno polje OP-5 nalazi se u centralnom dijelu jame "Stara jama" u sjeverozapadnom dijelu tektonskog bloka TB-I iznad kote K-97,84 m do K-95,05 m u u horizontalnom dijelu, pa sve do kota K-71,40 i K-72,07m. Otkopno polje OP-5 ogranieno je sa sjevera konturama starog rada (otkopa) prema poljskom niskopu, a sa jugoistone strane ogranieno je starim radom, gdje je sa irokoelnom metodom otkopana krovna ploa ugljenog sloja. Sa zapadne strane otkopno polje granii sa otkopnim poljem br.4. Sa june strane otkopno polje OP-5 ogranieno je ventilacionom vezom br. 402. Prirodna povrina OP-5 iznosi 32 798 m sa zapreminom V=354,221m3.

Glavni ugljeni sloj u dijelu predvienom za eksploataciju ima monost oko 12m, a njegov pad se kree od 5-10, a u zoni rasjeda i vei. Pad glavnog ugljenog sloja u OP-5 kree se oko 8. Otkopna metoda, koja se koristi za eksploataciju uglja je komorno otkopna metoda, kojom se iskopava samo oko 50 % mineralne sirovine. Dok se irokoelna metoda koristila prije rata, ona je dosta rentabilnija jer je iskoristivost mineralne sirovine 100%, meutim danas rudnik nije u mogunosti da obezbjedi sredstva za nabavku opreme za mehanizovano otkopavanje irokoelnom otkopnom metodom.

Prilikom izrade komora, prvo se vre otkopne pripreme, koje se sastoje od izrade krovne i podne otkopne prostorije i otkopne sipke. Krovna otkopna prostorija izrauje se po krovnom dijelu ugljenog sloja, a podne otkopne prostorije po podnom dijelu ugljenog sloja. Otkopna sipka se izrauje od podne otkopne prostorije pod uglom od 45 do vrha krovne otkopne prostorije, odnosno do proboja u prostoriju izlazne vazdune struje. Uspostavljanjem protonog provjetravanja preko izraenih otkopnih prostorija omoguava se poetak otkopavanja komornog otkopa.Nain izrade komornih otkopa prikazan je na prilogu br.2.

Zavretkom izrade krovne I podne otkopne prostorije kao I otkopne sipke, zavrava se i faza pripreme komornog otkopa. Formiranje otkopne fronte obavlja se izradom lijevka u irini otkopa. Izrada lijevka se sastoji u stepeniastom otpucavanju uglja od krovine do podine sloja. Formiranje I irenje lijevka poinje od odkopne sipke gdje se vri prvo irenje krovne stepenice, a zatim se stepeniasto proiruje i ostali dio lijevka do podine. Za svo vrijeme izrade lijevka otpucani ugalj pada kroz otkopnu sipku u podnu otkopnu prostoriju, odatle se grabuljastim transporterima otprema van otkopa, na predvienim mjestima presipa se na trake, a sa traka u vagonete, koji odvoze ugalj na povrinu. Sav taj transport se obavlja kroz prostorije: 405 (nalazi se u krovini).

Tema br.6

PROVJETRAVANJE JAMSKIH PROSTORIJA JAME STARA JAMA

4. Provjetravanje jame5. Potencijalne opasnosti

Provjetravanje jame

Da bi se obezbijedio siguran rad u jami, sve rudarske prostorije osim difuzno provjetravanih prostorija, provjetravaju se mehaniki u svim fazama tehnolokog procesa. Jama se provjetrava pomou jednog ili vie ventilacionih postrojenja postavljenih na povrini zemlje. Svaka jama mora imati glavni i reervni ventilator. Oni moraju imati najmanje dva nezavisna izvora.Metanska jama provjetrava se depresionim djelovanjem glavnih ventilatora, a nemetanska jama moe i kompresionim ili kombinovanim djelovanjem glavnih ventilatora. Radi poboljanja provjetravanja u jednom ventilacionom odjeljenju jame, moe se postaviti pomoni ventilator, a lokacija, nain ugradnje, reim rada i dr. odredjuju se tehnikom dokumentacijom.Slijepe jamske prostorije (prostorije koje nemaju drugog spoja sa ostalim jamskim prostorijama), provjetravaju se seperatno (pomou zasebnog ventilatora i cjevovoda), a ono moe biti kompresiono, depresiono i kombinovano,.U metanskoj jami se na radilitu, po pravilu, primjenjuje kompresioni nain provejtravanja. Duina separatno provejtravnih prostorija uslovljena je odgovarajuim proraunima, odnosno kvalitetom vazduha. Kraj cjevovoda kod separatnog provjetravanja ne smije biti udaljen od ela radilita vie od 8 m pri kompresionom provjetravanju i ne vie od 2 m pri depresionom provjetravanju.Da bi se obezbijedilo efikasno provjetravanje jamskih prostorija i radnih mjesta u njima, Pravilnikom o tehnikim normativima za podzemnu eksploataciju uglja su propisane minimalne, a negdje i maksimalne brzine protoka vazduha na radnim mjetima i u prostorijama, kojih se mora pridravati. Ako se separatno provjetravanje radilita u metanskoj jami prekida, radnici se moraju povui sa radilita. Provjetravanje difuzijom u metanskoj jami je dozvoljeno do 10 m, a na otkopnom radilitu se ne smije koristiti difuzno provjetravanje.Provjetravanje jame i radilita mora biti takvo da koncentracija metana ne bude vea od dozvoljene granice i to:

u ulaznoj vazdunoj struji samostalnog ventilacionog odjeljenja 0,5 % u izlaznoj 1,5 % na radilitima 1,5 % u povratnom vazduhu separatno provjetrenih radilita 1,5 % u glavnoj izlaznoj vazdunoj struji 1,0 %.

Ako je koncentracija metana vea od navedenih, rad ljudi i opreme u toj prostoriji nije dozvoljen, osim rada ventilatora za separatno provjetravanje radilita. U tabeli broj 1 su navedene granice eksplozivnosti i stehiometrijske smjese za neke zapaljive plinove.

Tabela 1 Granice eksplozivnosti i stehiometrijske smjese zapaljivih plinovaZapaljivi plinGranica eksplozivnosti u vol%Stehiometrijska smjesa u vol%

DGEGGESS

Metan CH45,314,99,5

Etan C2H63,112,55,64

Vodik H24,074,2029,50

Ugljen-monoksid CO12,5074,2029,50

Sumpor vodonik H2S4,3045,5012,24

Opasni su oni plinovi koji imaju niu donju granicu eksplozivnosti, a viu gornju, jer u tom sluaju imaju ire podruje eksplozivnosti. U asu nastanka eksplozije, dolazi do brzog razvijanja topline oksidacije, a zatim do naglog poveanja temperature i pritiska.Provjetravanje u "Staroj jami" se vri mehanikim nainom - depresiono pomou glavnog i pomonog ventilatorskog postrojenja sa dvije ulazne i dvije izlazne zrane struje. Za provjetravanje prostorija, zapadnog i centralnog dijela tektonskog bloka TB-III I TB-IV ulazna zrana struja se uvodi glavnim izvoznim oknom. Izlazna zrana struja se jednim dijelom izvodi na pomono ventilatorsko postrojenje u jugoistonom dijelu tektonskog bloka TB-1 (Ventilaciono okno), a drugim dijelom na glavno ventilatorsko postrojenje u sjevero-istonom dijelu tektonskog bloka TB-1 (Sredinji niskop).Druga ulazna zrana struja se uvodi prostorijom ventilaciono-transportnog niskopa ("Poljski niskop") u sjevero-istonom dijelu tektonskog bloka TB-1 i izvodi se na glavno ventilatorsko postrojenje u sjevero-istonom dijelu tektonskog bloka TB-1 (Sredinji niskop).Pomono ventilatorsko postrojenje ine dva centrifugalna ventilatora "KODA", tip N 3871 od kojih je jedan u radu, a drugi u rezervi sa slijedeim konstruktivnim karakteristikama:

- Protok Q = 33 m3/sek.- Depresijah = 980 Pa- Broj obrtaja ventilatoran = 585 min-5- Snaga motoraN = 75 kW

Za postojei sistem ventilacije radna taka ventilatora je:

- ProtokQ = 18,8 m3/sek- Depresijah = 750 Pa

Glavno ventilatorsko postrojenje na Sredinjem niskopu ine dva aksijalna ventilatora tipa KGL-160 II, proizvod firme "KORFMAN" od kojih je jedan glavni, a drugi rezervni.

Konstruktivne karakteristike navedenih ventilatora su:

- Protok Q = 30,00 - 80,00 m3/sek.- Depresijah = 1000 - 4000 Pa- Broj obrtaja ventilatoran = 1485 min-1- Snaga motoraN = 350/380 Kw

Za postojei sistem ventilacije radna taka ventilatora je:

- Protok Q = 21,41 m3/sek.- Depresijah = 2350 Pa

Raspodjela zraka u jami vri se vjetrenim regulacionim objektima (pregrade sa vratima i regulatori protoka zrane struje). Izolacija starih radova obavlja se stabilnim izolacionim objektima - muljnim epovima od termo - elektronskog pepela.Postojee stanje provjetravanja jame sa vjetrenim regulacionim objektima i stabilnim izolacionim objektima prikazano je na prilogu (linearna sema)Karakteristike pomonog i glavnog ventilatora:

Q = 33,0 m3/sec Q = 30,00 - 80,00 m3/sek.h = 980 Pah = 1000 - 4000 Pan = 585 min-1n = 1485 min-1N = 75 kWN = 350/380 kW

Ukupan ulaz Uu = 2103 m3/minUkupan izlaz Ui = 2144 m3/minRazlika R = 41 m3/minGlavni ventilator - 2350 PaPomoni ventilator - 350 PaBar. pritisak - 728 mm Hg

Tema br.6

POSEBNE MJERE ZATITE

1. Posebne mjere zatite pri otkopavanju2. Posebne mjere zatite od metana3. Posebne mjere zatite od ugljene praine4. Posebne mjere zatite od poara

POSEBNE MJERE ZATITE PRI OTKOPAVANJUPrimjenom projektovane tehnologije otkopavanja uglja zahtjeva dobru tehnoloku disciplinu kao i primjenu mjera zatite na radu koje proizilaze iz "Pravilnika o tehnikim normativima za podzemnu eksploataciju uglja". U sklopu osnovnih mjera i sigurnosti na radu, potrebno je da tehniki rukovodilac jame izda uputstva za rad na otkopu. Pri radu na otkopavanju mora se pridravati redosljeda izvoenja faza rada koje su date u tehnikom uputstvu za rad na otkopu. Rad sa eksplozivnim sredstvima mora biti u skladu sa odredbama tehnikih propisa koje se odnose na ovu oblast. Kontrolu plinskog stanja na komornom otkopu vriti automatski i operativno. Automatsku kontrolu metana obavljati pomou davaa postavljenih na prvoj stepenici u komornom otkopu i u vjetrenom hodniku u izlaznoj vazdunoj struji sa komornog otkopa, podeeni na alarm od 1,50 % metana. Operativnu kontrolu gasnog stanja vriti redovno i u skladu sa odredbama tehnikih propisa, posebno na otkopnoj fronti gdje se vri miniranje. Na poetku rada smjene odgovorni prvi kopa mora izvriti pregled otkopa u pogledu sigurnosti, a naroito pregledati krovinu (ispucalost), stanje bokova, komore i stepenica, te ako je sve uredno dozvoliti ulaz ostalim radnicima na otkop. Prilazne prostorije do otkopa, podni i krovni uskop, moraju se odravati za prolaz i ne smiju biti zakreni. Radnici u podnom uskopu koji rade na proputanju uglja moraju imati alatke sa dugom drkom i zadravati se u podgraenom dijelu uskopa. Rad na stepenicama otkopa mora biti obostavljen u fazi pokrivanja transporta u otkopu i njegovog skraivanja

POSEBNE MJERE ZATITE OD METANADo pojave veih koncentracja metana na pripremnim radilitima moe doi zbog dueg zastoja u radu separatnih ventilatora ili zbog naruenosti projektovane koliine i raspodjele zraka pa je zbog toga potrebno sprovoditi slijedee mjere zatite: U cilju zatite metana mora se sprovoditi kontrola metana na radilitima, operativno i automatski. Automatsku kontrolu metana vriti pomou davaa metana podeenih na alarmni prag od 1,5%, 1,0% i 0,5% instalisanih prema prilozima pojedinih faza ventilacije u prostorijama 0,5 m ispod stropa, a u povratnoj zranoj struji 15-20 rri od ela separatnog radilita. Operativnu kontrolu metana u toku svake smjene treba da obavljaju kopai, palioci mina, nadzornici i drugi, Ukoliko na pripremnim radilitima doe do poveanih izdvajanja metana od dozvoljene koncentracije potrebno je ugraditi separativni ventilator veeg kapaciteta. U cilju spreavanja nakupljanja metana ili stvaranja metanske trake, potrebno je pri izradi i podgraivanju jamskih prostorija sve eventualne upljine koje se stvaraju posebno u krovu prostorije dobro zapuniti i zaloiti, Ako doe do nakupljanja iznad MDK-a metana na radilitima pripreme, radnike sa radilita treba povui u svjeu zranu struju, a zatim pristupiti otplinjavanje prema tehnikim uputstvima izdatim od tehnikog rukovodioca jame, a koje je u skladu sa pravilnikom o tehnikim normativima za podzemnu eksploataciju.

POSEBNE MJERE ZATITE OD UGLJENE PRAINETehnologija izrade pripremnih prostorija omoguava stvaranje znatnih koliina lebdee ugljene praine koja se taloi du pravca vjetrenih struja i transportnog sistema. Za zatitu od stvaraja opasnih koncentracija ugljene praine, a u skladu sa Tehnikim projektom mjera zatite od ugljene praine, moraju se poduzimati i primjenjivati efikasne metode za: Obaranje lebdee ugljene praine. Vlaenje nataloene ugljene praine u prostorijama. ienje nataloene ugljene praine u jamskim prostorijama. Na radilitima otvaranja i pripreme, te na presipnim mjestima du transporta mora se vriti obaranje lebdee i vlaenje nataloene praine. Za obaranje lebdee i vlaenje nataloene ugljene praine mora se obezbjediti dovoljna koliina vode za obavljanje tih operacija. U tu svrhu du transportnog sistema na presipnim mjestima i na radilitima pripreme treba ugraditi na cjevovodu mlaznice za prskanje. Za spreavanje stvaranja opasnih koncentracija ugljene praine na pripremnim radilitima treba vriti vlaenje odnosno prskanje prostorije, treba vriti prije miniranja te za vrijeme utovara i transporta. Obaranje i vlaenje ugljene praine na pripremnim radilitima treba obavljati najmanje na duini od 20 m jamske prostorije raunajui od ela radilita. U cilju spreavanja prenoenja eksplozije ugljene praine treba postaviti protiv eksplozivne brane, vodene ili od kamena praine na nain kako je to predvieno Elaboratom o agresivnosti, zapaljivosti i eksplozivnosti ugljene praine u "Staroj jami" RMU "Zenica" DRI Tuzla 2005. godine. Mikrolokacija ugradnje protiv eksplozvinih brana data je na prilozima za pojedine faze izvoenja rudarskih radova.

POSEBNE MJERE ZATITE OD POARAPrirodna sklonost uglja samozapaljenju te tehnoloki faktor svrstava "Staru jamu" u i potencijalno ugroenu od endogenih poara. Tu se prije svega misli na prostrujavanje zraka kroz stare radove prsline i pukotine. Zatite od poara u jami "Stara jama" treba zasnivati na otklanjanju ili smanjenju uticaja i navedenih faktora kao i na redovnoj kontroli poarnih pokazatelja.Najpovoljnije mjesto u otkopnom polju u pogledu mogunosti razvoja oksidacionih procesa su kontakti prostorija TB-1 sa starim prostorijama. U cilju spreavanja nastajanja oksidacionih i procesa stare prostorije treba u potpunosti zapuniti industrijskim pepelom prije izrade novih prostorija, kako je to obraeno u poglavlju (Tehniko rjeenje izolacije starih radova).

Osim toga, za zatitu od poarnih opasnosti treba sprovoditi i slijedee mjere: Redovno ispitivati sa buotinama za predvrtavanje stare prostorije ispred napredovanja novim prostorijama. Vriti redovnu kontrolu stanja ventilacije. Vriti redovnu kontrolu izolacionih objekata starih radova i kratkih spojeva. Odravanje u ispravnom stanju sistema za zamuljivanje u jami i van jame. Do poetka I faze izvoenja radova pripreme TB-I izvriti remont sistema za zamuljivanje van jame i staviti ga u funkciju glavnog sistema. Postavljanje protiv poarnih aparata du transporta. Odravanje u ispravnom stanju razvoda vode u jami.

U svim dijelovima jame gdje postoji potencijalna opasnost od nastanka poara endogenog ili egzogenog karaktera (gumeni transporteri, trafo-stanice, pumpne stanice, pogoni gumenih i grabuljastih transportera i dr.) treba u skladu sa zahtjevima tehnikih propisa postavljati aparate za poetno gaenje poara.Na odgovarajuim mjestima potrebno je obezbjediti dovoljne koliine materijala i alata za interventno gaenje poara, odnosno izradu privremenih izolacionih objekata.Za rano otkrivanje nastanka oksidacionih procesa treba vriti kontrolu fiziko-hemijskih pokazatelja vazduha, temperature vazduha, vlanost vazduha i gubitak kiseonika prirataj CO i C02.