UNIVERZITET U BIHAU

TEHNIKI FAKULTET

BIHA

ISLAMSKA

UMJETNOST Seminarski rad

Profesor: dr.Zinaid Raljevi Student:

Asistent: Irfan Hoi Adelina Telalovi

2

Sadraj:

Uvod 4

1 Porijeklo islama 5

1.1 Muhammed a.s. 6

1.2 Kur'an 7

1.3 Damija 7

2 Beskonani uzorak/ara u islamskoj umjetnosti 8

3 Dekorativna umjetnost u islamu 9

3.1 Biljni uzorci 9

3.2 Kaligrafija 9

4 Glavni uticaji na islamsku umjetnost 10

4.1 Arapski uticaj 11

4.2 Turski uticaj 11

4.3 Perzijski uticaj 11

5 Historijat islamske umjetnosti po vladajuim dinastijama 12

3

5.1 Umajade 12

5.2 Abasidi 13

5.3 Umajade u paniji 14

5.4 Fatimidi 15

5.5 Selduci 16

5.6 Ajubiti i Mameluci 16

5.7 Nasiridi 17

5.8 Timuridi 19

5.9 Osmanlije 20

5.10 Safavidi 23

5.11 Moguli 25

6 Islamska umjetnost u BiH Otomanski period 28

7 Moderna islamska umjetnost 29

Zakljuak

4

Hadis

Uvod

Umjetnost je ogledalo kulture i njenog pogleda na svijet. Nigdje se ova injenica ne

primjenjuje bolje nego na umjetnost islamskog svijeta. Ovdje umjetnost ne samo da odraava

kulturoloke vrijednosti, nego pokazuje pogled na spiritualni svijet, svemir, ivot i odnos

djelia naspram cjeline.

Da bi se razumjela islamska umjetnost, pojam same umjetnosti treba razmotriti s drugog

gledita nego to ga ima zapadni svijet. U islamu su umjetnost i vjera usko povezane, ali u

okviru strogog kanona ostavljaju jedna drugoj dovoljno slobode koja umjetnicima doputa

proizvoditi djela koja nas u svakom sluaju privlae. Kroz labirint geometrijskih ukrasa,

snano je dojmljiva logika te umjetnike geometrije. Poslanik Muhammed a.s. je preporuio

5

da se ne slikaju ljudi ni ivotinje, te tako postavio aksiom bitno anaturalistike islamske

umjetnosti. Islamska je umjetnost na taj nain dobila vlastito lice obiljeeno suncem i suom,

borbom i tradicijom, koje je za kratko vrijeme dozrelo i jasno se razlikovalo od drugih

strujanja svjetske umjetnosti.

Za muslimane, stvarnost poinje i centarirana je kod Allaha d.. Sve to postoji podlijee

Njegovoj volji i Njegovim zakonima. Sve stvari su povezane pod vodstvom Allaha d.., kao

dijelovi sveobuhvatnog plana, koji ukljuuje sve aspekte ivota i postojanja, neovisno da li je

unutar ili van vremena i prostora, prihvatajui makrokosmos sa svim velianstvenim

pojavama i najsitnije forme mikrokosmosa. Bog stvara i odrava sve to je stvorio, onako

kako On hoe i sve mu se vraa na posljednji sud. Sa ovakvim sistemom vjerovannja,

muslimani su uvjereni u balans i harmoniju svega to postoji, pa ak i kada se ini da postoje

zbunjujue kontradikcije i nepravilnosti, pripisuju to ovjekovom ogranienom razumijevanju

i znanju.

Bog je lijep i voli ljepotu, rekao je Muhammed a.s. prije otprilike 1400 godina. Ovakvi

hadisi su poticaj muslimanima da ukraavaju i uljepavaju svoje bogomolje, kue, pa ak i

svakodnevne predmete. Naglasak u islamskoj umjetnosti je na ornamentaciji, vie nego na

umjetnosti radi umjetnosti.

Izraz "islamska umjetnost" opisuje ne samo umjetnost stvorenu da slui u vjerske svrhe, nego

i umjetnost i arhitekturu u muslimanskim zemljama, napravljene za vladare muslimane od

strane umjetnika muslimana. Kako islam nije samo religija, nego i nain ivota, potie razvoj

drugaije kulture sa jedinstvenim umjetnikim izrazom koji se ogleda u umjetnosti i

arhitekturi irom svijeta.

Zemlje koje su muslimani osvojili su imale svoje ranije umjetnike tradicije. U poetku,

umjetnici koji su radili pod bizantijskom ili sasanidskom upravom nastavili su svoj autohtoni

rad, ali za muslimanske vladare.

Prvi primjeri Islamske umjetnosti se oslanjaju na ranije tehnike, stilove i forme koji

odraavaju spoj klasinih i iranskih dekorativnih motiva. ak i vjerski monumenti nastali pod

vlau Umajada koji imaju jasnu islamsku funkciju i znaenje, kao sto je Kupola na stijeni u

Jeruzalemu, pokazuju mjeavinu grko-rimskih, bizantijskih i sasanidskih elemenata.

Postepeno, pod uticajem vjere i poetne islamske drave, iskrsnula je jedinstvena islamska

umjetnost.

Vladavina dinastije Umajada se smatra (661-750 g.) se smatra formativnim periodom

islamske umjetnosti. Jedna metoda klasifikacije islamske umjenosti koja se koristi u

islamskim galerijama Metropolitan muzeja, je prema dinastiji pod ijom je vladavinom

nastalo umjetniko djelo. Ovakav vid periodizacije slijedi opa pravila historije islama, koja

je podijeljena i isprekidana vladavinom mnogih dinastija, poevi od Umajada i Abasida,

zakljuno sa dinastijama Safavida, Otomana i Mughala.

Svojom geografskom rasprostranjenou i dugom historijom, islamska umjetnost je

neizbjenan predmet u spektru regionalnih, pa ak i nacionalnih stilova i uticaja, kao i

6

promjena tokom raznih perioda svoga razvoja. Unato tome, islamska umjetnost je zadrala

svoje unutranje kvlitete i jedinstven identitet. Iako religija islam utjelovljuje nain ivota i

slui kao kohezivna sila izmeu etniki i kulturno razliitih naroda, umjetnost proizvedena za

i od muslimanskih drutava ima svoje osnovne identifikacije i ujedinjenja obiljeja. Moda

najvanije od njih je sklonost za ukraavanjem cijele povrine. etiri osnovne komponente

islamskih ukrasa su kaligrafija, biljni obrasci, geometrijski oblici i figuralna reprezentacija.

1. Porijeklo islama

Rije islam znai pokornost, a muslimani su oni koji se pokoravaju volji Allaha d..

Islam je nastao u dananjoj Saudijskoj Arabiji u ranom sedmom vijeku nove ere. Za manje od

stotinu godina nakon Muhamedove smrti, islamska drava se je proirila od Atlantskog

okeana na zapadu do centralne Azije na istoku.

Dvije dominantne znaajke islamske umjetnosti i arhitekture, vanost kaligrafske

ornamentalnosti i oblik damije, su prvotno bili povezani uz islamsko vjerovanje, te su se

razvili u rano doba religije.

1.1. Muhammed a.s.

Muhamed, punim imenom: Abu al-Qasim Muhammad Ibn Abd Allah Ibn Abd al-Muttalib Ibn

(Meka, 12. aprila 570. - Medina, 8. juni 632.), utemeljitelj islama.

Muhamed je po Islamu zadnji Boji poslanik (arap. Resulullah) i muslimani ga piu kao

Muhamed a.s. (arap. "mir Boji bio s njim").

Islam inae, za sebe tvrdi da je prva i prava vjera ljudskog roda od samog stvaranja, dakle, od

Adama (Adema) i Eve (Have). Opravdanje za takvo miljenje nalaze u samom nazivu svoje

vjere: "Islam" znai "Predanost Bogu", a "musliman" je izvedenica iz "Islam" te znai

"Predan Bogu". S tog gledita, vjerovjesnici i poslanici Jednog Boga bile su i neke

starozavjetne osobe: od Adama (Adema), preko Noe (Nuha), Abrahama (Ibrahima), Mojsija

(Musaa), pa do samog Isusa Krista (Isaa).

Godine 610. Muhameda je u peini na brdu Hira blizu Meke posjetio melek (aneo) Dibril ili

Debrail (Gabrijel). Ta se no slavi kao najvea no u godini i pribraja se u islamske praznike.

On mu je tada izrecitirao prvih pet stihova (ajeta) poglavlja (sure) 'Alek. Tako je poela

Objava Kur'ana Muhamedu koja je trajala pune 23 godine.

U deset godina Muhamed je uspio ujediniti Arapski poluotok te uspostavio, danas po

brojnosti, drugu monoteistiku religiju svijeta. Muhamed je umro (preselio na Ahiret) 632.

godine u svom domu u Medini. Brojni vjernici i danas posjeuju njegov grob (kabur) te mu

tako odaju poast.

Po Muhammedu a.s. svi muslimani su braa, lanovi velike zajednice. Za ivota, Poslanik je

bio kako duhovni, tako i svjetovni voa, odakle potie tradicija da vjersko i politiko vodstvo

http://bs.wikipedia.org/wiki/Saudijska_Arabijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Poslanik_Muhamedhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Dr%C5%BEavahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Atlantski_okeanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Atlantski_okeanhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Azijahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Mekahttp://hr.wikipedia.org/wiki/12._travnjahttp://hr.wikipedia.org/wiki/570http://hr.wikipedia.org/wiki/Medinahttp://hr.wikipedia.org/wiki/8._lipnjahttp://hr.wikipedia.org/wiki/632http://hr.wikipedia.org/wiki/Islamhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Islamhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Adamhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Adamhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Noahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Abrahamhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Mojsijehttp://hr.wikipedia.org/wiki/Isus_Kristhttp://hr.wikipedia.org/wiki/610.http://hr.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEibrilhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Gabrielhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Islamski_blagdanihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Kuranhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Monoteizamhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Religijahttp://hr.wikipedia.org/wiki/632.http://hr.wikipedia.org/wiki/Groblje

7

budu u rukama jednog ovjeka. Njegovi nasljednici su bile halife, ije je pravo na vlast

poivalo na postavci da su vodili porijeklo od porodice ili prvih pristalica Muhammeda a.s.

1.2. Kur'an

Kur'an (ar. je sveta Boja knjiga koja je objavljena Bojem poslaniku Muhammedu (

(s.a.v.s.) u periodu od 610 do 632 godine, i to 13 godina u Meki i 10 u Medini. Neki islamski

uenjaci smatraju da je Kur'an nazvan tim nazivom zato to u sebi sakuplja i sadri ajete, sure,

zapovjedi, zabrane, obeanje, prijetnjevijesti o prolim narodima itd. Po ovome bi rije Kur'an

znaila "Zbirka". To je znaenje rijei "Kur'an" sa jezike strane, dok ta rije, po vjerovanju

muslimana, oznaava posljednju Boiju Knjigu, koja je preko Meleka Dibrila objavljena

posljednjem Boijem poslaniku Muhamedu s.a.v.s.[1]

to se umjetnosti tie, sredinje mjesto te knjige u islamskoj kulturi, i gracioznost arapskog

pisma doveli su do irenja pisane rijei, posebice putem odlomaka Kur'ana, natpisa na

damijama i razvoja kaligrafskih stilova i ornamenata u svim granama islamske umjetnosti.

1.3. Damija

622. godine, od koje poinje islamski kalendar, Muhamed seli u grad Jatrib (kasnije Medinu).

U svojoj sloenoj kui okuplja skupinu vjernika koji oblikuju damiju, sastavljenu od

pravougaonog zatvorenog dvorita, zidom s jedne strane i trijemom za hlad za siromanije

sljedbenike. Zato skoro sve damije prate plan Muhamedove kue, koja je u sutini

sastavljena od zatvorenog dvorita, zgrade za molitvu na jednom kraju, i arkada sa strane.

Kada su muslimani osvojili Siriju 636., oni su mnoge naputene crkvene bazilike

prenamijenili u damije tako da su nainili nove ulaze i premjestili mjesto odvijanja obreda.

To su bile duge, trobrodne zgrade s poploanim krovom i oltarom na istonom kraju.

Orijentaciju i prostornu organizaciju damija odreivao je, i danas odreuje, smjer molitve,

prema Meki koji simbolizira mihrab.

U Muhamedovo je vrijeme molitva drana s vrha krova po uzoru na idovski obiaj. ini se

da je sirijska tradicija gradnje niskih tornjeva uz kuteve zgrade (kod muslimana damije)

dovela do minareta s kojeg se poslije Muhamedova vremena drao obred. Najstariji je onaj

puoliki u Samarri (Irak).

Prva upotreba propovjedaonice ili minbera, jo jedne strukture svojstvene damiji, se

dogodila u Medini iz praktinih razloga.

Damija je dobila osnovni oblik u vrijeme dinastije Umajada: uzduna pravokutna velika

prostorija s mnotvom stupova (ponekad nadsvoena kupolom) ima naglaeno mjesto za

molitvu okrenuto prema Meki u obliku ivana (nie) mihrab, zdenac u dvoritu za ritualno

http://bs.wikipedia.org/wiki/Arapskihttp://bs.wikipedia.org/wiki/Allahhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Poslanici_Islamahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Muhammedhttp://bs.wikipedia.org/wiki/S.a.v.s.http://bs.wikipedia.org/wiki/610http://bs.wikipedia.org/wiki/632http://bs.wikipedia.org/wiki/Mekahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Medinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Islamhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Melekhttp://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEibrilhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Muhamedhttp://bs.wikipedia.org/wiki/S.a.v.s.http://bs.wikipedia.org/wiki/S.a.v.s.

8

pranje ruku prije molitve i visoke minarete (tanki visoki toranj krunog ili poligonalnog

tlocrta, s unutranjim stepenicama koje vode do balkona, s kojeg mujezin poziva na molitvu).

Iako je u islamskoj arhitekturi, posebno u ranijim primjerima, tipiniji luk u obliku potkove,

zailjeni je luk takoer bio poznat. Podrijetlom vjerojatno iz Sirije, prihvatili su ga Umajade, a

bio je svojstven i abasidskim damijama, tokom 9. i 10. stoljea je prenesen u Egipat.

U Velikoj damiji u Cordobi (Mezquita), iz 786.-965. god., ritam tankih stupova i dvostrukih

lukova je pojaan ritminim ponavljanjem ukrasnih ara kao i cigli u boji tako da se stvara

iluzija pr oduljavanja prostorije u dubinu.

Kupole, svojstvene upravo islamskoj arhitekturi, su se razvile iz sasanidskih i ranokranskih

arhitektonskih izvora. Najstarija ouvana je Kupola na stijeni (kasno 7. stoljee) u

Jeruzalemu, jedna od veih religijskih struktura na svijetu, a predstavlja mjesto sa kojega je

Muhamed doivio duhovno i tjelesno prosvjetljenje. Ova damija ima kupolu postavljenu na

visoki valjak i prstenastog je plana s dva ambulatorija ili hodnika, to je preuzeto iz rimske

arhitekture koja je imala utjecaja u Jeruzalemuu 4. St.

Pod Osmanlijama su damije graene po uzoru na bizantsku ostavtinu u Turskoj s velikom

glavnom kupolom i vie manjih. Meu njima se svakako istiu dvije arhitekta Sinana koje su

posluile kao uzor damijama u Turskoj, Siriji, Egiptu i sjevernoj Africi: Selimija u Edirni i

Aja Sofija u Istanbulu, obje bizantske crkve koje su kasnije pretvorene u damije.

2. Beskonani uzorak (ara) u islamskoj umjetnosti

Ideja o beskonanosti, naspram beznaajnosti ovjekovog prolaznog zemaljskog postojanja,

poznata je svim muslimanima i svim pravcima islamske umjetnosti. Najosnovniji oblik je

stvaranje beskonane are koja se u potpuno razvijenoj formi pojavljuje u ranim fazama i

glavni je element islamske umjetnosti u svim periodima. Beskonano nastavljanje neke are,

apstraktne, poluapstraktne ili ak dijelom figurativne, predstavlja duboko vjerovanje u

vjenost i odbacivanje sadanjeg postojanja. inei vidljivim samo dio are koja u svom

potpunom obliku postoji samo u beskonanosti, umjetnik uspijeva povezati statini,

ogranieni, naizgled konaan objekt (predmet) sa vjenou.

Beskonana ara moe biti primijenjena na bilo koju povrinu, poklopac male metalne kutijice

ili na monumentalnu kupolu. Isti je odnos i prema kutijici i prema kupoli, jer se razlikuju

samo po formi, ne i kvalitetu. Sa ovom mogunou davanja jednake vrijednosti svemu to

postoji ili dovodei sve na istu razinu u svijetu vizualnih umjetnosti, daje osnovu za jedinstvo

stila koja prevazilazi granice epoha ili zemalja.

Ornamentacija povrine razgradjuje materiju

Temeljni pricip islamskog stila potie iz ideje o razgradnji materije. Ideja o transformaciji je

stoga od najvee vanosti. Ornamentacija povrine bilo koje vrste, bilo kojim medijem,

9

beskonanom arom slui istoj svrsi: da prikrije i razgradi materiju, bio to arhitektonski

monument ili mala kutijica. Rezultat je svijet koji nije odraz stvarnog objekta, nego je svijet

preklopljenih elemenata koji slui transcendenciji kratkotrajnog i ogranienog individualnog

postojanja umjetnikog djela, povlaei ga u vei i jedini pravi svijet, beskonanog i trajnog.

Ova ideja posebno je naglaena u arhitektonskoj dekoraciji. vrsti zidovi su prerueni u gips i

dekorativne ploice, svodovi i lukovi su prekriveni cvijetnim i epigrafskim ornamentima koji

razgrauju njihovu strukturalnu snagu i funkciju, dok su kupole popunjene prozranim

dizajnom beskonanim arama, koje tako uspijevaju odagnati vrstou kamena i zidova i dati

im poseban kvalitet, kao da je kristalizacija dizajna njihova jedina stvarnost.

Ovo je vjerovatno element koji nema istinsku paralelu u historiji umjetnosti, jer islamska

umjetnost pridruuje religioznom iskustvu, pa stoga moze biti nazvana i religijskom

umjetnosti.

Iako su mnogi osnovni oblici i koncepti ostali manje-vie stabilni i nepromijenjeni kroz

islamsku umjetnost, pogotovo arhitekturu, raznolikost individualnih formi je zapanjujua.

Gotovo je svaka zemlja, u svakom periodu stvorila forme umjetnosti koja nije imala paralelu

sa drugima, a varijacije na zajedniku temu su zaista izvanredne.

3. Dekorativna umjetnost u islamu

Dva bitna elementa u islamskoj dekorativnoj umjetnosti su biljni uzorci i kaligrafija.

3.1. Biljni uzorci

Islamski umjetnici su obino upotrebljavali cvijee i drvee kao dekorativne motive za

uljepavanje tkanina, predmeta, zgrada i linih potreptina. Njihovi dizajni su inspirisani

internacionalnim i lokalnim tehnikama. Na primjer, Mughalska dekorativna umjetnost je

inspirisana evropskim botanikim umjetnicima, kao i tradicionalnom perzijskom i idijskom

florom. Krajnje nagizdan i zapetljan oblik umjetnosti, biljni uzorak se koristio kao baza za tip

dekoracije beskonanom arom, koristei arabeske i pokrivajui cijelu povrinu. Bekonani

ritmovi preneeni na ponavljanje krivih linija proizvode smirujui, oputajui efekat, a mogu

se mijenjati varijacijama linija, boja i tekstura.

3.2. Kaligrafija u islamskoj dekoraciji

Zbog zabrane slika u Kur'anu koristilo se kurzivno arapsko pismo u kaligrafskoj umjetnosti

kao linije, ime su nastale slike od slova, tzv. kaligrami.

http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zabrana_slika&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Kuranhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Arapsko_pismohttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaligram&action=edit&redlink=1

10

Osim naturalistikih, polu-naturalistikih i apstraktnih geometrijskih oblika koji se koriste u

beskonanim arama, arapska kaligrafija je igrala dominantnu ulogu u islamskoj umjetnosti i

bila je integrisana u sve svrste dekorativnih shema, jer je direktna veza izmeu jezika

muslimana i religije islama. Dijelovi Kur'ana su jo uvijek glavni izvor islamske kaligrafske

umjetnosti i dekoracije.

Prema tome, gotovo sve islamske zgrade imaju natpise na kamenim ili mozainim

povrinama, malteru ili gipsu. Natpisi su esto, iako ne uvijek, citati iz Kur'ana. Ponekad i

jedna rije, kao Allah ili Muhammed moe biti ponovljena mnogo puta preko cijele

povrine zida. Kaligrafski natpisi su usko povezani sa geometrijom zgrade i esto se koriste

kao okvir oko glavnih arhitektonskih elemenata, vrata ili krovnih svodova.

Kaligrafska pisma

Dva su glavna pisma u tradicionalnoj islamskoj kaligrafiji, uglasto kufsko i kurzivno naskhi.

Kufsko pismo, najraniji oblik, nastalo u Kufi, juno od Bagdada, naglaava vertikalne poteze

slova. Koriteno je tokom prvih pet stoljea islama u arhitekturi, za kopije Kur'ana, na tekstilu

i grnariji.

Od 11. stoljea je pismo Naskhi postepeno zamijenilo kufsko.

Naroiti oblik umjetnike arapske kaligrafije razvio se poetkom 20. stoljea u Osmanskom

carstvu.

4. Glavni uticaji u islamskoj umjetnosti

Prvi sljedbenici Muhameda, koji dolaze s Arapskog poulotoka, nisu imali prirodne umjetnike

tradicije kao carstva koja su kasnije pokorili, i uzeli kao svoja uporita. Kako se islam irio,

njegova umjetnost se razvijala, tako da su na nju utjecali razliiti vremenski uvjeti i

dostupnost materijala u osvojenim zemljama, te je upijala i prilagoavala uroenike stilove

umjetnosti. Motivi iz jednog podruja uskoro postaju univerzalni u cjelokupnom

muslimanskom svijetu.

Islamska se umjetnost tako razvila iz nekoliko izvora. U ranu su islamsku arhitekturu prenijeti

rimski, ranokranski, i bizantski stilovi; utjecaj sasanske umjetnostiarhitketure i ukrasne

umjetnosti predislamske Perzije pod Sasanidima je bila iznimno znaajna; srednjoazijski

stilovi su doneeni s turskim i mongolskim prodorima; a kineski je utjecaj imao tvorno

djelovanje na islamsko slikarstvo, lonarstvo, i odijevanje.

Danas sa sigurnou znamo da su mnogi gotiki oblici kranske Europe nastali u islamskoj

arhitekturi te preneeni posredstvom sve eih provala kriara.

http://hr.wikipedia.org/wiki/20._stolje%C4%87ehttp://hr.wikipedia.org/wiki/Osmansko_carstvohttp://hr.wikipedia.org/wiki/Osmansko_carstvo

11

4.1. Arapski uticaj

Arapski elementi su sigurno i najvaniji. Arapi su doprinijeli razvoju islamske umjetnosti sa

porukom islama, jezikom Kur'ana i arapskim pismom. Pismo je postalo najznaajniji element

islamske umjetnosti, vodei do razvoja beskonane raznolikosti apstraktnih ornamenata i

cijelog sistema linearne apstrakcije koja je jedinstvena za sve oblike islamske umjetnosti.

Arapi su bili zainteresirani matematikom i astronomijom i prodobljivanjem znanja koje su

naslijedili od rimljana. Primjenjivali su znanje o geometrijskim principima i uroeni osjeaj

za ritam (karakteristino i za poeziju i muziku) da bi formulirali kompleksne ponavljajue

are, viene na svim islamskim dekoracijama.

4.2. Turski uticaj

Turski element u islamskoj umjetnosti se uglavnom sastoji od autohtonog koncepta

apstrakcije koji su ljudi u Centralnoj Aziji primjenjivali na bilo koju kulturu ili oblik

umjetnosti koje su susretali na dugom putovanju od duboke unutranjosti Azije do Egipta.

Donijeli su tradicije kako figurativnog, tako i nefigurativnog dizajna iz istone u zapadnu

Aziju, stvarajui nepogreivu tursku ikonografiju. Vanost turskog elementa u islamskoj

umjetnosti se moda najbolje oituje iz injenice da je vei dio islamskog svijeta bio pod

vladavinom turaka od 10. do 19. stoljea. Islamska umjetnost puno duguje vladavini turskih

dinastija i uticaju turske misli i tradicije.

4.3. Perzijski uticaj

Perzijski element u islamskoj umjetnosti je moda najtee definisati, jer ini se da se sastoji

od naroito lirino-poetinog stava, metafizike sklonosti koja u carstvu emocionalnog i

religijskog iskustva vodi do cvjetanja misticizma. Glavne kole muslimanskog slikarstva se

nastale u Iranu na osnovi perzijske literature. Ne samo cijela ikonografija, nego si posebni

prizori, apstraktno-poetini u svojoj realizaciji, stvoreni su u Iranu krajem 14. i u 15. stoljeu,

to je neuporedivo sa ostatkom islamskog svijeta. Isti stav, koji u slikarstvu stvara formu

umjetnosti velike ljepote, ali potpune fantazije i nerealnosti, prenosi se i na na arhitekturu,

stvarajui forme dekoracije koje negiraju samu prirodu arhitekture i osnovna naela o teini i

pritisku, spajajui sve elemente u jedinstvo fantastine nerealnosti, plutajui svijet mate.

Iako je ova tri elementa islamske kulture ponekad lako definisati i razdvojiti, u veini perioda

su tako ispreplitani i integrirani jedan sa drugim, da je teko uoiti koje je koji. Cijeli islamski

svijet dijeli fundamentalne umjetnike oznake koje ovaj ogroman teritorij spaja u

nadnacionalnu, nadetniku i nadgeografsku cjelinu, koja je u historiji ovjeanstva slina

samo Starom Rimu.

12

5. Historijat islamske umjetnosti po vladajuim dinastijama

5.1. Umajade (661.-750.g.)

Umajade su prva dinastija nakon vladavine etvorice vladara, tzv. Pravednih kalifa, koji su vladali nakon smrti Muhammeda a.s. Prvi vladar iz dinastije Umajada bio je Muavija, vladar

Sirije. Za vrijeme njegove vladavine, sjedite islamske moi premjeteno je sa Arapskog

poluotoka u Siriju. Muavija je prvi uveo pravo na prijestolje putem nasljedstva (dinastijom), a

ne putem izbora (urom).

Period vladavine Umajada se smatra formativnim periodom u islamskoj umjetnosti. Iako su

arapski jezik i islam prihvaeni kao oficijelni jezik i religija u razliitim zemljama pod

vodstvom Umajada, umjetnici su nastavili da rade ustaljenim tokom. Glavni umjetniki uticaj

je dolazio iz kasne antike klasine naturalistike tradicije, koja je prevladavala na istonim

obalama Mediterana. Ovaj uticaj dopunjavan je formalnijim nainima koje su razvili

bizantijci i sasanidi i posebno se odnosio na rad sa metalom, tekstilom i likovnim

predstacljanjem ivotinjskih, biljnih i figuralnim motiva. Vremenom, meutim, umjetnici su

razvili nove tehnike, forme i dekoracije koje su njihov rad razlikovale od prijanjih. Kroz pro

ces prihvatanja, adaptacije i stvaranja, novi umjetniki izraz je postao upeatljivo islamski.

Kao i za umjetnost, period Umajada je bio kritian i za razvoj islamske arhitekture. Dok su se

nastavljale prijanje arhitektonske tradicije, zahtjevi koje je nova religija postavljala i obiaji

koje su uveli arapski vladari, doveli su do drugaijeg koritenja prostora. U sluaju religioznih

zgrada, Umajade su obino gradili monumente na mjestima od historijskog ili simbolikog

znaaja.

Kupola na stijeni (Qubbat as-Sakhra) u Jeruzalemu (691.g.), poznat i kao Omarova damija

ili Zlatna kupola, prvi je znaajniji arhitektonski poduhvat Umajada, jedna od najljepih u

islamskom svijetu; najstarija postojea muslimanska graevina i uope islamski spomenik.

Nalazi se na Brdu hrama u Starom gradu u Jeruzalemu. Napravljena je na poznatom mjestu

gdje se nalazio Solomonov hram.

Kupola na stijeni je prilagoena mjestu koje je od starine bilo idovska i kranska svetinja.

Prema predaji, Sveta stijena - vrh planine Moriah, koja se nalazi u sredini damije je mjesto

Ibrahimove rtve, ali i Muhammedovog a.s. podizanja na Nebo.

Poslanikova a.s. (Al-Masjid al-Nabawi), uveana prijanja kua

Muhammeda a.s.

Sadanja Poslanikova a.s. damija moe u normalnim uslovima primiti 650.000 klanjaa, dok

za vrijeme ramazana i hada broj klanjaa za vrijeme jednog namaza prelazi i milion.

Damija sa dvoritem zauzima povrinu od 333.500 m. Ima deset minareta od kojih su est

velika po 104 m. Damija ima 85 vrata koja su iroka 3, a visoka 6 metara, 27 pokretnih

kubbeta koja su teka po 80 tona, njihov prenik je oko 18 metara; damija se kontrolie sa

543 kamere; ozvuenje u Damiji sainjava 206 pojaala, svaki jaine po 600 vati i 3500

zvunika. Tu se nalaze i dvije velike biblioteke, institut za snimanje i produkciju Mesdida, i

brojne druge pomone slube. Takoer, Mesdid ima i veliki parking koji se nalazi ispod

zemlje, a na koji se moe parkirati 4444 auta.

http://hr.wikipedia.org/wiki/Pravedni_kalifihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Muhamedhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Muavija&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%A0ura&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Islamhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Brdo_hrama&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Stari_grad_%28Jeruzalem%29http://hr.wikipedia.org/wiki/Jeruzalemhttp://hr.wikipedia.org/wiki/%C5%BDidovihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Kr%C5%A1%C4%87anihttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Moriah&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Abrahamova_%C5%BErtva&action=edit&redlink=1

13

Takodjer je znaajna Velika , napravljena na mjestu biveg rimskog

hrama i bizantijske crkve, bazilike Ivana Krstitelja (Jahja a.s.), pretvorena u zajedniku crkvu

Umajadskog glavnog grada. Damija u svojoj unutranjosti ima grobnicu za koju se tvrdi da

se u njoj nalazi glava Ivana Krstitelja (Jahja a.s.), potovan i od muslimana i od krana.

Glava je pronaena u iskopavanjima prilikom pravljenja damije. Veliku vanost damiji

pripisuju i iitski muslimani radi toga to se u njoj nalaze glave Hasana i Husejna, koji su

unuci Poslanika Muhammeda s.a.v.s. U Damiji se nalazi i grob Salahudina Ejubije, slavnog

islamskog vojskovoe.

Nova damija je bila najipresivnija graevina u to vrijeme, unutranji zidovi su bili

dekorisani sa prelijepim mozaicima. Zgrada se smatrala jednim od uda svijeta jer je bila

jedna od najveih graevina na svijetu. Spoljanji zidovi su bazirani na starome hramu

jupitera i kreu se od 100 do 157.5 metara. Minaret na sjeveroistonom dijelu se naziva jo i

Isaov a.s. minaret, jer muslimani smatraju da e se Isa a.s. pojaviti na njemu pred Sudnji dan.

to se tie sekularne arhitekture, umajadske pustinjske palae Mshatta, Qasr Amra (Jordan),

Anjar (Libanon), Khirbat al-Mafjar (Palestina), dokaz su bogatstva njihovih vlasnika i

kreativnosti umajadskih arhitekata.

5.2. Abasidi (750.- 1258.g.)

Dinastija Abasida je preselila prijesto iz Damaska u Bagdad, grad koji je osnovao al-Mansur

762. Godine i prvi veliki grad kojeg su u cjelosti napravili muslimani. Grad je postao novo

islamsko sredite i simbolizirao je usklaivanje istonih i zapadnih umjetnikih formi. Sa

istoka je dolazila inspiracija iz Irana, evroazijske stepe, Indije i Kine, dok se sa zapada

osjeao uticaj Antike i bizantijske Evrope. Kasnije, ulogu glavnog grada na kratak period

preuzela je Samara. Prva tri stoljea abasidske vladavine su bili zlatno doba, gdje su Bagdad i

Samara vaili za kulturna i komercijalna sredita islamskog svijeta. Za ovo vrijeme, razvio se

karakteristian stil i razvijene su nove tehnike koje su se proirile na druge zemlje i snano

uticale na islamsku umjetnost i arhitekturu.

Kako danas gotovo nita nije ostalo od abasidskog Bagdada, Samara je znaajna u

razumijevanju umjetnosti i arhitekture ovog perioda. U Samari se razvio novi nain rezbarenja

povrina, tzv. ukoeni stil, kao i ponavljanje apstraktnih geometrijskih formi ili pseudo-biljnih

oblika, koji su kasnije na zapadu poznati kao arabeske.

Abasidska arhitektura obiljeena je pustinjskom utvrdom Al- Ukhaidir, juno od Bagdada,

Velika damija u Samari, Damija Ibn Tuluna u Kairu, Abu Dulafova u Iraku, Velika damija

u Tunisu, te Velika damija u Kairouanu, Tunis.

(847-861), koju je podigao halifa Mutavakil, najmonumentalniji je

sakralni objekat u historiji islama. Graena od opeke, usred zidom opasanog prostora od oko

31.000 kvadratnih metara, mogla je da primi u safove 100.000 vjernika. Njen impozantni

prostor (240 x 156 m), podijeljen na 25 brodova paralelno rasporeenih prema zidu kible, bio

je prekriven ravnim krovom oslonjenim na stupce od opeke, ije je osmostrano stablo bilo

obuhvaeno sa etiri tanka mramorna stuba. Zidovi su joj bili ukraeni vielunim niama,

http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Hasan_i_Husejn&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Muhammedhttp://bs.wikipedia.org/wiki/S.a.v.s.http://bs.wikipedia.org/wiki/Saladinhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Minarethttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sudnji_dan_%28islam%29

14

dok je pravougaoni mihrab na bonim stranama imao stupce od ruiastog mermera, sa

kapitelima i bazama zvonastog oblika. Na njima su stajala dva luka sa poljima prekrivenim

zlatnim mozaikom. Svjeinu ambijentu u dvoritu davao je vodoskok iz velikog bazena od

egipatskog granita. Preostali simbol ove monumentalne graevine jest pedeset metara visoki

spiralni minaret, sa spoljanjom krunom rampom, postavljen u pravcu srednje ose na

sjeveru.

(izmeu 876-879) jedna je od najveih znamenitosti egipatske

prijestolnice. Mada je graena po uzoru na damije u Samari, ali skromnijih dimenzija (140 x

33 i 122 x 26 m), na njoj su vidljiva brojna originalna rjeenja. etvrtasto dvorite bilo je

povezano sa palaom jednom ulicom dugom 600 m. Fasada joj je ralanjena sa dva niza

slomljenih lukova i pravougaonim prozorima, a ukraena zupastim niama. Njen raznoliki

ukras u upljikastoj tukaturi doima se predivna ipka, koja u vidu upljikastih traka pokriva

unutranje arkade i mihrab, a prisutna je i na zvonastim kapitelima. Po tehnici i efektu

nazubljene osnove, ova tukatura pokazuje nov apstraktni stil kosoga reza porijeklom iz

Samare. Trea je najvea damija na svijetu.

Abu Du je izgraena u vrlo kratkom vremenskom periodu oko (860-1.) kao

damija nove oblasti Dafariyya. Za razliku od velike damije u Samari, njena unutranjost je

dobro sauvana dok su spoljanji zidovi u velikoj mjeri uniteni i samo se naziru. Dimenzije

ove damije su za nijansu manje u odnosu na Veliku damiju u Samari, unutranje dimenzije

su 213x135m. Svi lukovi se pruaju normalno u odnosu na zid qible. Debeli pravougaoni

stubovi nose pune panele sa kratkim lunim prekidom na njima. Dekoracije u opeci su

inferiorne u odnosu na one na Velikoj damiji i esto su postavljene nepravilno. I ona ima

ravan drveni krov. Spoljni zid ima etiri kule na svakom uglu po jednu i izmeu njih se nalaze

utvrenja, po 11 na istonom i zapadnom i po 8 na severnom i junom zidu.

Drugi vidovi umjetnosti su bili oslikavanje svile, slikanje na zidovima i keramika, a posebno

je znaajan izum sjajnih slika, slikanih na glei sa metalik pigmentom. Ova tehnika je postala

jedinstvena za bagdadske keramiare i grnare. Takoer, kaligrafske dekoracije su se prvi put

poele pojavljivati na grnariji u ovom periodu.

Kraj vladavine Abasida 1258. godine, doao sa prodorom Mongola u Bagdad, oznaio je kraj

univerzalnog arapsko-muslimanskog carstva.

5.3. Umajade u paniji

Kada je umajadski halifat u Damasku svrgnut sa vlasti od strane Abasida 750.g., posljednji

prezivjeli lan umajadske dinastije Abd al- Rahman I je pobjegao u paniju, uinio Kordobu

glavnim gradom, ujedinio Andaluziju, uspostavljajui diplomatske odnose sa sjevernim

kranskim kraljevinama, sjevernom Afrikom i Bizantom, odravajui kulturni kontakt sa

Abasidima u Bagdadu.

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Qibl&action=edit&redlink=1

15

Kordoba je postala drugi najvaniji kulturni centar muslimanskog svijeta poslije Bagdada.

Umajadska umjetnost i arhitektura u paniji najbolje je prikazana na Velikoj Damiji u

Kordobi, ija gradnja krunisala formativni period hispano-islamske umjetnosti i arhitekture.

Za vrijeme vladavine Umajada, Kordoba je bila najvei intelektualni centar Evrope, sa

slavnim bibliotekama i kolama.

Ova regija je bila poznata po fuziji klasinih rimskih i islamskih arhitektonskih uticaja, sto je

uslijedilo razvojem hispano-islamskog stila u slikarstvu, reljefnoj i metalnoj skulpturi i

dekorativnoj umjetnosti, keramici.

ili Mezkita (panski naziv za "damiju") u Cordobi, danas je rimo-katolika

katedrala, a prije toga jedna od najveih, i po arhitekturi zasigurno jedna od najljepih damija

u svijetu.

Na lokaciji damije se nalazila stara kranska, vizigotska crkva koja je izgraena oko 600.

godine. Prvi muslimanski Emir Abdurahman I je kupio lokaciju stare crkve od tamonje

kranske zajednice i na tom mjestu zapoeo gradnju centralne damije koja je ubrzo postala

druga damija po veliini u islamskom svijetu. Gradnja je poela 784. godine i prvobitno je

nazvana Aldama po supruzi Abdurahmana I.

Damija je prola nekoliko velikih faza obnove: Abdurahman III je izgradio novi minaret, dok

je Al-Hakim II, 961. godine uveao plan graevine i izgradio novi Mihrab. Zadnju veu

nadogradnju je uradio El-Mansur 987. godine.

Bila je najvea od skoro 1000 damija u gradu i tada druga po veliini damija u svijetu. Sa

halifinim dvorcem je bila povezana uzvienim trotoarom, to je poslije postala tradicija za

islamske vladare. Cordoba je bio grad, koji je bio pod stalnim invazijama raznih osvajaa i to

je ostavilo traga na arhitekturi grada. Zgrada je poznata po svojim vieslojnim lukovima sa

preko 1000 stubova. Vieslojni lukovi (prikazano na slici) su bili potpuno novo arhitektonsko

dostignue. Velika damija je dostigla sadanje dimenzije 987. godine, kada je kompletirano

dvorite.

1236. godine Kordoba je osvojena od kralja Ferdinanda III i tada je damija pretvorena u

kransku crkvu. Najvea promjena je uraena gradnjom renesansne katedrale koja je

izgraena u sredini Velike damije, gdje stoji do dananjih dana.

5.4. Fatimidi (909.-1171.g.)

Pod vladavinu dinatistije Fatimida spadalo je podruje dananjeg Alira, Tunisa, Sicilije,

Egipta i Sirije. Osvajanjem Egipta 969. godine, Fatimidi su osnovali grad Kairo i uinili ga

novim iitskim glavnim gradom, koji je svojim poloajem na trgovakom putu izmeu

Mediterana i Indije, postao suparnik Abasidskom sunitskom glavnom gradu, Bagdadu. Egipt

preuzima vodstvo u kulturnom ivotu zapadnog islama. U umjetnosti, dinastija Fatimida je

poznata po damijama al-Azhar (u sklopu koje je bio i al-Azhar univerzitet) i al-Hakim u

Kairu, keramikoj umjetnosti u obliku grnarije ukraene figurativnim slikama, rezbarenju

slonovae, kao i reljefnih skulptura. Fatimidska umjetnost je poznata po primjeni dizajna na

gotovo sve vrste povrina.

http://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Cordobahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Katedralahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Kr%C5%A1%C4%87anstvohttp://bs.wikipedia.org/wiki/Emirhttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdurahman_I&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdurahman_III&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Minarethttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Al-Hakim_II&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/wiki/Mihrabhttp://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=El-Mansur&action=edit&redlink=1http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ferdinand_III&action=edit&redlink=1

16

Al-Azhar . Prvo je nazvana Damia-l-kahire (Kairska damija), ali je potom to ime

promijenjeno u Al-Azhar u ast Poslanikove a.s., kerke Fatime ez-Zehre (na arapskom:

najblistavija) od koje su Fatimidi uzeli svoje ime. Izgradnja damije poela je 969.godine, a

zavrena je 972.

Al-Azhar univerzitet drugi je najstariji univerzitet u svijetu sa kontinuiranim radom od svog

osnivanja. Osnovan kao medresa 972. godine uz fatimidsku damiju Al-Azhar iz 970. godine,

najstarija je obrazovna institucija u Egiptu koje propagira islamsku vjeru, arapski jezik i

kulturu. Od 1961. u njoj su uvedeni i profani predmeti.

-Hakima na vrhu ulice Muizz je izgraena krajem 10. stoljea i nazvana prema

prvom fatimidskom imamu koji je roen u Egiptu, Al-Hakimu. Ona ima minarete na obje

strane proelja koji su ostaci pilona faraonskog egipatskog hrama, a iznutra je veliko

kvadratno dvorite okrueno kolonadom arkada s otrim lukovima.

5.5. Selduci

Sredinom 11.stoljea, Selduci dobijaju borbu za mo u Iranu i sjeveru Indije. Vladali su na

podruju dananjeg Irana, Iraka, Sirije i dijela Turske (Anadolija).

Na podruju Anadolije, Selduci su prvi donijeli islamsku umjetnst i arhitekturu. Kako su bili

nasljednici Seldzuka iz Irana, usvojili su perzijsko-islamske tradicije koje su se odraavale na

dizajnu, materijalima i tehnikama koje su koristili na damijama, medresama, mauzolejima i

palaama.

Damija Ala al-Din (11561220), Karatay (1252) i Ince Minareli (1258) medrese u Konyi,

Sifahiye (121718) i Gk medresa (1271) u Sivasu, Velika damija i bolnica Divrigi (1228

29), Khuand Khatun kompleks u Kayseriu (123738), su meu najpoznatijim preivjelim

spomenicima selduke anadolijske arhitekture.

U islamskoj umjetnosti, dinastija je prije svega najpoznatija po Imamovoj

Isfahanu, koju je izgradio Malik ah. Razvili su fundamentalne oblike i arhitektonska

rjeenja, koja su primjenjivana u kasnijim periodima. Ova damija se smatra remek-djelom

perzijske arhitekture, ija konstrukcija je poela 1611.godine.

5.6. Ajubidi i Mameluci

Dinastija Ajubida je dola na vlast pod vodstvom kurdskog generala Salah al-Dina, u Evropi

poznatog kao Saladin. Nakon odbrane Kaira od krstake armije, Saladin je proglasio kraj

halifata Fatimida i uspostavio Ajubidski sultanat. Iako je sultanat ovisio o mamelucima (ratni

zarobljenici bijelci, uglavnom turskog i kavkaskog porijekla, koje su perzijski i egipatski

vladari u srednjem vijeku uvrtavali u vojsku i osobnu gardu) zbog vojne organizacije, kraj

ajubidske dinastije su uzrokovali upravo mameluci, koji su zbacili posljednjeg ajubidskog

sultana sa prijestola i osnovali mameluki sultanat (1250.-1517.godine).

http://hr.wikipedia.org/wiki/Imamhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Minarethttp://hr.wikipedia.org/wiki/Faraonhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Egipatski_hram&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Arkadahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Lukhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Perzijahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Egipathttp://hr.wikipedia.org/wiki/Srednji_vijek

17

U umjetnosti, Ajubidi su bili poznati po radu sa metalom i keramikom, emajliranim staklom i

rezbarenju drveta. Tehnike koje su se razvile u ovom periodu bile su osnov za dalji razvoj

umjetnosti u mamelukom periodu.

Ajubidi su takoer bili energini graditelji, pa je pod njihovom vlau nastalo dosta

arhitektonskih djela u Egiptu, Siriji itd.

Sekularna arhitektura iz ovog perioda ukljuuje utvrene citadele u Kairu i Aleppou.

Istovremeno, osnivanje medresa, kao to su Zahiriya u Aleppou i Salih Najm al-Din Ayyub u

Kairu, naglaavaju ajubidsko zanimanje za sunitsko obrazovanje. Dalje, medresa al-Sahiba u

Damasku, sagraena 1233. godine po nalogu Saladinove sestre Rabia Kathun, kao i Mauzolej

Salih Najm al-Din Ayyuba, po nalogu Saladinove ene, ogledaju vanost ena kao

pokrovitelja u arhitekturi. to se tie komemorativnih graevina, Mauzolej imama al-Shafija i

Grobnica abasidskih halifa u Kairu, su od posebnog znaaja.

Mameluka umjetnost je proizvela mnoge arhitektonske monumente, iji su eksterijeri i

interijeri bili bogato ukraeni raznim tehnikama- gips, reljefi i dekorativno slikarstvo. Primjeri

mameluke umjetnosti su medresa-mauzolej sultana Hasana i medresa-mauzolej sulatana

Kalauna u Kairu, te Kait-Bey medresa mauzolej.

Uglavnom se period vladavine Mameluka pamti kao zlatno doba srednjovjekovne

bliskoistone islamske kulture.

5.7. Nasridi (1232.- 1492.g.)

Osniva dinastije je Muhamed I al-Ghalib od Arjone. Nasridi su vladali Grenadom i

susjednim Jaenom, Almerijom i Malagom. Unato velikim politikim previranjima, Grenada

je dva i po stoljea predstavljala veliki kulturni centar muslimankog zapada, privlaei tada

vodee uenjake i pisce. Nasridska dinastija je stvorila kulturu bez premca u muslimanskoj

paniji, oivljavanjem sjaja prvih velikih islamskih vladara, Umajada.

Teke politike krize u 15.stoljeu, u kombinaciji sa ujedinjenjem kranskih kraljevstva

Kastilje i Aragona, rezultat- braka Ferdinanda i Izabele, ija je misija bila protjerivanje

muslimana sa iberijskog poluotoka, dovela je do pada dinastije Nasrida. Kraj vladavine ove

dinastije je bio kraj gotovo 800 godina duge islamske prisutnosti na iberijskom poluotoku.

Tokom 14. stoljea, nasridski sultani su se posvetili ukraavanju palaa. Jedinstven umjetniki

poduhvat bila je slavna Alhambra, ili Crveni dvorac, koja svojim bogatim interijerom,

brojnim vrtovima, fontanama i tokovima vode, predstavlja jedno od najvelianstvenijih

primjera islamske arhitekture.

Alhambra Granada je oduvijek bila poznata po bogatim izvorima vode i mjesto vrtova.

Poetkom 13. stoljea (1238. godine), muslimanski vladar, osniva dinastije Nasrida, zapoeo

je kompleks na mjestu pred-dinastijske utvrde. Njegovi nasljednici su je do 14. stoljea znatno

proirili. U vojoj kompletnoj formi je bila Calat Alhambra ( , Al-Qal'at al-amr' , "crvena tvrava"), je kompleks sastavljen od od palate i tvrave konstruiran sredinom 14.

Stoljea, zauzimajui vrh brda Assabica na jugoistonoj granici grada Granada, sada u

autonomnoj zajednici Andalusia, u paniji.

http://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%A0panija

18

Maurske palate Alhambre su sagraene za posljednje muslimanske emire (vladare) u paniji,

dvor dinastije Nasrida. Kranskim osvajaima koncem 15. stoljea, Alhambra u Granadi je

bila pojmom luksuza. Alhambra je ostala neoteena jer je predstavljala slom islamskog

kraljevstva od pobjedonosnih kranskih kraljeva koji su je ouvali zbog spomenikih, ali i

estetskih vrijedosti. Nakon Rekonkviste od strane Reyes Catlicos ("Katolikih monarha")

1492., neki dijelovi su koriteni od strane kranskih valdara. Palata Karla V, koju je sagradio

Karlo V, car Svetog Rimskog Carstva 1527., je umetnuta u Alhambru, u okviru utvrenja

Nasrida. Nakon to se dozvolilo da bude zaputena vijekovima, Alhambra je ponovno

"otkrivena" u 19. vijeku od strane evropskih naunika i turista, pa je tada poela i

rekonstrukcija.

Alhambra je doslovno mali grad koji se prostire oko 800 metara pratei vrh breuljka koji

gleda na Granadu. Ukljuivala je kraljevske odaje, portale, damije, kupatila, odaje za sluge,

vojne barake, tale, radionice, lijevaonicu i mnogobrojne vrtove.

Izvana izgleda kao golema tvrava svijetlih zidova od peene crvene opeke. No, unutranjost

je raskona palaa preobilno ukraenih prostorija, dvorita i sveanih vrtova, a izvedena je u

udesno nepravilnom stilu muslimanskih palaa. U Dvorani suda nalaze se zamreni

stalaktitni ukrasi, obilje aplikacija od opeke. Ispred nje se nalazi Lavlje dvorite (Platio de los

Leones) s arkadama, koje odraavaju muslimansku ideju raja (perzijski: faradis). U dvoritu

prska mramorni vodoskok okruen lavovima isklesanim od kamena (koji potjeu od ranije

utvrde), zidovi sjenovitih laa obloeni su obojenim emajliranim ploicama (azulejos), fini

stupovi podupiru stalaktitima isjeckane lukove. Nasridski vladar je mogao sjediti u miradoru

(centralnoj zgradi) vrta i gledati unutra, a s druge strane zgrade cijelu plodnu dolinu

kraljevstva Granade.

Zbog ivahno obojenih i pozlaenih ukrasa palae (viebojnih mramora, sjajnih ploica i

lepravog tuko ornamenta) svi paviljoni i dvorita izgledaju prozrano i nestvarno (ali imaju i

izvrsnu akustiku).

Ostali dijelovi kompleksa su:

Damija s Mirtinim dvoritem (Platio des Arrayanes),

Dvorana barke

Ambasadorska dvorana

Kupalite

Kraljiin budoar

Lindarajin vrt

Dvorana dviju sestara

Dvorana Abecerraja (Palaa lavova)

Palau Karla V., zapoetu 1527. godine, gradio je Pedro machuca u samoj Alhambri, i u

izvanredno je istom klasinom stilu, kao da objavljuje pobjedu tog kranskog kralja nad

Maurima.

http://bs.wikipedia.org/wiki/Karlo_V,_car_Svetog_Rimskog_Carstva

19

5.8. Timuridi

Mongolsku vladavinu u Iranu naslijedila je dinastija Timurida, posljednja koja je potekla iz

centalno-azijske stepe. 1370. godine, osniva dinastije Timur, koji je pripadao turko-

mongolskom plemenu, postao je vladar i Samarkand uinio glavnim gradom. Za 35 godina

podinio je cijelu centalnu Aziju, veinu Irana, Irak, te dijelove june Rusije i Indijskog

subkontinenta. Na zapadu, njegova vojska je porazila mameluku armiju u Siriji i osmanlijsku

u Ankari.

Dovodei zanatlije iz osvojenih zemalja u Samarkand, Timur je zapoeo jednu od

najblistavijih epoha u islamskoj umjetnosti. Timuridska umjetnost i arhitektura su bile

inspiracija zemljama od Anadolije do Indije.

Poznata arhitektonska postignua timurida su Kernan i Yezd damije, Aq Saray palaa u

Uzbekistanu, Timurova damija u Samarkandu, popularnija kao Damija Bibi Khanum,

nazvana po njegovoj eni, koja je sagradila medresu pored te damije, Plava damija u

Tabrizu i Gur-i Amir u Samarkandu, Timurova grobnica.

, u svijetu je poznata kao najupeatljiviji primjer kombinacije

iranske kulture i arhitekture koju poznajemo kao Islamsko plavetnilo. Ova damija je

izgraena 1465. godine, a gradnju je finansirala supruga sultana Dehanaha; najmonijeg

vladara iz dinastije Kara Kujunlu. U blizini damije se nalazi i turbe sultana Dehanaha i

lanova njegove porodice. Ova damija je postala poznata kao Plava damija zbog

raznovrsnosti i keramike preciznosti, raznovrsnih linija i perfektno usklaenog prelamanja

boja na njenom eksterijeru. Cjelokupno keramiko ureenje ove damije izvedeno je u azurno

plavoj boji i estokutnim ploicama, a njeno kubbe je ukraeno prelijepim prizorima iz

prirode naslikanim topljenim zlatom. Vei dio Plave damije uniten je u zemljotresu koji je

to podruje pogodio 1778. godine, ali je ipak damija kasnije obnovljena. Glavna vrata ove

damije koja su uljepana usijecanim raznobojnim keramikim ploicama jo uvijek stoje na

svome mjestu i rairenih ruku primaju vjernike i poklonike iranske umjetnosti i kulture.

Ova damija se u historijskim djelima spominje i kao Muzaferijska graevina. Poznati

turski geograf i historiar Katib elebi je u djelu Historija svijeta u 17. Stoljeu zapisao:

Kube ove damije nadvisuje Kesraovu kulu. Ova graevina je velianstvena, ukraavaju je

prelijepe keramike ploice i grandiozno kubbe, a ko god u nju ue srce mu ne dozvoljava da

iz nje izae.

Na svim keramikim detaljima na zidovima Plave damije pie Ali Velijullah, a pored

spominjanja hazreti Alije tu su i imena ostalih lanova Poslanikove a.s. porodice. Eksterijer

zidova je uraen u ciglama, a damijski pod je poploan blistavim keramikim ploicama.

Obiljeja timuridskog stila su bili monumentalni razmjeri, mnotvo minareta, polihromatske

ploice i loptaste duple kupole. Dio kulturne tradicije timurida nastavili su osmanlije, safavidi

i mughali.

20

5.9. Osmanlije (1400.-1900.)

Osmansko Carstvo je osnovalo je pleme turaka Oghuza sa zapadnih podruja dananje

Turske. U poetku nastalo kao rezultat raspadanja seldukog sultanata u Anadoliji,

postepeno su prisvajali bive bizantske teritorije u Andadoliji i na Balkanu. Osvajanjem

Konstantinopola, nekadanjeg centra bizantijskog i istono-rimskog carstva, grad je jo

jednom postao centar, ovaj put zapadne islamske umjetnosti i kulture.

Nakon osvajanja Istanbula, Aja Sofija , velika bizantijska crkva je pretvorena u damiju, te

postala izvor inspiracije za osmanske arhitekte. Aja Sofija ili Crkva Svete mudrosti (grki:

Hagia = svet, Sophia = mudrost) predstavlja remek-djelo bizantske arhitekture i umjetnosti

uope. Bila je najvea crkva u Istonom Rimskom odnosno Bizantskom carstvu, izgraena u

doba vladavine cara Justinijana. Jedno od najveih graditeljskih dostignua u povijesti

ovjeanstva izgraeno je za samo pet godina: od 532. do 537. Crkva je bila posveena Kristu

kao personifikaciji Svete Mudrosti.

Izgraena je od kamena i opeke, visoka 55 metara, a promjer kupole iznosi joj 31 metar.

Gradili su je arhitekt Antemije iz Trala i matematiar Izidor iz Mileta. Aja Sofija je prva

kupola na pandantivima koja je bila izgraena do tog razmjera pa je zato od velikog znaaja

za sve bizantske graevine, kao i kasnije one na zapadu.

Crkva je bila krunidbena crkva bizantskih careva. Izgraena za Cara i njegov dvor, a ne kao

crkva za molitvu cijele zajednice. Sveenstvo je zauzimalo polovicu centralnog prostora, a car

sa svojom pratnjom drugu polovicu.

Nakon otomanske okupacije grada 1453. crkva je pretvorena u damiju, a izvana su dodana

etiri minareta. Mozaici, koji su postojali u crkvi, prekriveni su vapnom. Aju Sofiju je 1935.

godine Mustafa Kemal Atatrk dao pretvoriti u muzej. Pored Aja Sofije nalazi se grob cara

Konstantina Velikog.

Mehmed II Osvaja je naruio gradnju dvije palae (Stara i Nova, kasnije Topkapi palaa),

kao i damijski kompleks Mehmedija, koji je ukljuivao religijske, edukacione, socijalne i

komercijalne funkcije.

.U poetku zamiljena kao ljetna rezidencija i sjedite vlade, u Topkapi palai

je u 16. stoljeu bio smjeten harem, dravna administracija i vojna uprava. Nalazi se na rtu

zvanom Vrh Seraglio, na istonom kraju starog grada Istanbula, i gleda na Bosfor i Mramorno

more. Ogromni kompleks palae prekriva povrinu od 70 ha. Mehmed II poeo je 1462.

njezinu gradnju, a Osmansko Carstvo vladalo je iz nje gotovo 400 godina.

Danas posjetitelji ulaze u palau kroz Srednja vrata koja vode u Drugo dvorite, ili Dvorite

Divana, gdje se okupljalo Dravno vijee kojim je predsjedao Veliki vezir. Sultan je mogao

prisustvovati sastancima samo iza prozora s reetkastim zaslonom. S jedne strane dvorita

nalazio se harem labirint od gotovo 400 stanova, prostorija, dvorana i terasa grupiranih oko

dvije velike odaje.

Prostorije eunuha nalaze se blizu ulaza i sastoje od neugodnih sobica, koje nisu bile nita

bolje od onih u kojima su ivjele manje vane konkubine. Eunusi su odluivali koju

http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Turci_Oghuzi&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Gr%C4%8Dkihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Bizantska_umjetnosthttp://hr.wikipedia.org/wiki/Isto%C4%8Dno_Rimsko_Carstvohttp://hr.wikipedia.org/wiki/Bizanthttp://hr.wikipedia.org/wiki/Justinijanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/532.http://hr.wikipedia.org/wiki/537.http://hr.wikipedia.org/wiki/Kristhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Antemije_iz_Trala&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Izidor_iz_Milet&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Osmansko_Carstvohttp://hr.wikipedia.org/wiki/1453.http://hr.wikipedia.org/wiki/Minarethttp://hr.wikipedia.org/wiki/1935http://hr.wikipedia.org/wiki/Kemal_Atat%C3%BCrkhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Muzejhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Konstantin

21

konkubinu predstaviti Sultanu, a njegove miljenice hodale su zlatnim putem" do njegovih

privatnih odaja. Svaka od njegove etiri ene imala je svoju prostoriju, ali samo je Sultanova

majka imala cijeli sprat za sebe.

Tree dvorite sadri velianstveno ukraenu prijestolnu dvoranu, knjinicu Ahmeda III s

jedinstvenom zbirkom grkih i arapskih rukopisa, te zapanjujuom zbirkom halja prekrivenih

dragim kamenjem i nainjenih od srebrnih i zlatnih niti, koje su nosili samo sultani. Sve ovo

blijedo je u usporedbi s velianstvenou same Riznice etiri prostorije prepune dragulja,

ukljuujui smaragdni bode Topkapi, dijamant Kasikci, peti po veliini na svijetu, i dva

ogromna nebruena smaragda, pozlaeno prijestolje sultana Murata III, sveana svilena

odjea za ceremonije, kineska keramika i zbirka rukopisa.

Sultani su ju napustili 1855. g. u korist nove Dolmabahe palae.

Vladavina Sulejmana Velianstvenog, esto nazvana zlatno doba je definirana geografskom

ekspanzijom, trgovinom i ekonomskim rastom, kao i kulturnim i umjetnikim procvatom.

Meu najveim postignuima ovog perioda su damije i kompleksi koje je gradio mimar

Sinan, najpoznatiji osmanski arhitekt (mimar).

Osmansku arhitekturu najvie karakteriziraju kupolaste damije. Rana forma je Ulu Cami

damija u Bursi (oko 1400.godine), a kasnije osmanske graevine su Sulejmanija i Selimija,

obje djelo Sinana, Plava damija i Sultan Ahmet Cami damija.

Sulejmanija ili Mihrimah - u Istanbulu, koja je izgraena oko 1550. godine,

vrhunsko je djelo najveeg osmanskog arhitekta i graditelja Sinana. Njen tlocrt, nadahnut Aja

Sofijom, trebao je ipak nadmaiti. Sinan je isplanirao graevinu tako da je postavljanjem

savrenog kruga na savreni kvadrat dobio ozbiljno geometrijsko remek-djelo u kojem ukrasi

igraju sekundarnu ulogu.

Sve je podreeno velikom interijeru koji je natkriven kupolama i smislu za ureeni prostor

koji on odaje. Damiju ini skup kupola i lukova koji vodi do glavne kupole, visoke 55

metara i iroke preko 25 metara. etiri divovska stuba u unutranjosti podupiru sredinju

kupolu i polukupolu iznad kible, a 138 prozora od obojenog stakla proputa prigueno svjetlo.

Za razliku od Justinijanove katedrale, ispred damije nalazi se otvoreno dvorite sa

stupovima, a sama damija je u aritu grupe graevina u koju spada utemeljitev grob,

medresa, bolnica, kuhinje i hamami. Ovaj arhitektonski kompleks bio je novost za islamski

svijet i njegova harmoninost bila je izvanredno obiljeje turskog graditeljstva.

Selimija (turski: Selimiye Camii) u Edirneu, koja se gradila od 1569. do 1579. godine,

najvanije je djelo najveeg osmanskog arhitekta i graditelja Sinana (1489.-1588.). Damija

sa svojim drutvenim kompleksom (medresa, bazar, sat-kula, vanjsko dvorite i knjinica) je

2011. godine upisana na UNESCO-v popis mjesta svjetske batine u Europi kao "najskaldniji

izraz osmanske arhitekture gdje graevine oko damije djeluju kao jedinstvena institucija.

Kako je podignuta na platformi na rubu grada, svojim okvirom vertikalnih linija etiri

minareta dominira krajolikom. Minareti koji poput igala paraju nebo, visoki su oko 90 metara,

http://hr.wikipedia.org/wiki/Istanbulhttp://hr.wikipedia.org/wiki/1550.http://hr.wikipedia.org/wiki/Arhitekthttp://hr.wikipedia.org/wiki/Sinanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Krughttp://hr.wikipedia.org/wiki/Kvadrathttp://hr.wikipedia.org/wiki/Kupolahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Luk_%28arhitektura%29http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Stub&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kibla&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Medresahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Hamamhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Turskihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Edirnehttp://hr.wikipedia.org/wiki/1569.http://hr.wikipedia.org/wiki/1579.http://hr.wikipedia.org/wiki/Arhitekthttp://hr.wikipedia.org/wiki/Sinanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Medresahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Bazarhttp://hr.wikipedia.org/wiki/UNESCOhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Popis_mjesta_svjetske_ba%C5%A1tine_u_Europihttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Platforma&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Minaret

22

a iroki samo 4 metra. Samo su carske damije smjele imati vie minareta, Selimija je

posebna, jer su one obino imale samo dva. Damija je takoer posebna jer ima kupolu koja

je vea od kupole Aja Sofije i iznutra izgleda kao da lebdi nepoduprta. Njezina teina je vjeto

razdijeljena preko kruga potpornih zidova i polukopola na osam potpornih stupova (od milja

nazvanih slonovskim nogama) i seriju lukova ispod njih.

Sinan je u Selimiji usavrio ideje i sredstva iskuane u starijim graevinama i postigao

otomanski ideal postavljanje savrenog kruga iznad savrenog kvadrata. Iznutra je centralni

plan istaknut platformom u sreditu ispod kupole. Prozori sa svakog sprata osvjetljavaju

unutranjost od kamena boje krema, suzdrane keramike dekoracije i sjajnih tepiha.

Ahmedija/ sagraena je u doba vladavine sultana Ahmeda kao islamski

odgovor na Aju Sofiju, a ostala je simbol i sredite vjerskog ivota. Smatra se za jedno od

najveih remekdjela islamske arhitekture. Plava damija zauzima posebno mjesto meu

osmanskim graevinama sagraenih na trgu Sultanahmet. Ova graevina, koju je sagradio

arhitekta Sedefkar Mehmed Aga, Sinanov uenik, je u pravom smislu reci remek djelo

arhitekture.

Plave zidne ploice iz Iznika dominirale su u unutranjosti, po emu je damija i dobila svoje

ime po kojem je poznata u zapadnom svijetu. S obzirom da te ploice nisu bile zamiljene kao

originalni ukras damije, uglavnom su uklonjene tako da unutranjost vie nije dominantno

plave boje. Unutranjost je bogato ukraena: zidove su stihovima iz Kur'ana ukrasili najbolji

kaligrafi 17. stoljea, a pod je prekriven tepisima koje daruju vjernici. Vie od 200 obojenih

prozora koji proputaju dnevno svjetlo pruaju velianstveni ugoaj. Najvaniji element u

unutranjosti je mihrab koji je napravljen od najkvalitetnijeg mramora, a takoer sadri i

komad svetog crnog kamena iz damije u Meki.

Napredak u arhitektonskoj dekoraciji je ukljuivao i novi stil biljne polihromatske dekoracije

na keramikim ploicama i grnariji (posebno zbog otkria svijetlo crvenog pigmenta koji se

koristio na keramici- poznat kao Iznik crvena), dok su slikari razvili novi kanon boje,

kompozicije i ikonografije. Jedan od najslavnijih osmanskih zanata bilo je pravljenje tepiha,

koji su svojom upotrebom, formom i dekoracijom utjelovili glavne dijelove islamske kulture.

Takoer, osmanski kaligrafi su razvili pismo Diwani, novi kurzivni stil arapske kaligrafije,

koji je postao posebno popularan tokom vladavine Sulejmana Velianstvenog.

Uglavnom, vaan aspekt osmanske umjetnosti je igra kontrastima: izmeu strukturne kvalitete

i rastvaranja materijala,te realistinih formi sa finim detaljima i apstrakcije beskonane are.

Osim Istanbula, mnogi gradovi u provincijama su bili priznati kao veliki umjetniki i

trgovaki centri: Iznik za keramiku, Bursa za svilu i tekstil, Kairo za tepihe, Bagdad za knjige.

Osmanska vizualna kultura ostavila trag na razliitim regijama kojima su vladali i unato

lokalnim varijacijama, naslijee osmanske umjetnosti se jo uvijek moe vidjeti na

graevinama od Balkana do Kavkaza, od Alira do Bagdada, koje sadri tipine elemente:

hemisferine kupole, tanke minarete u obliku olovke i zatvorena dvorita sa kupolastim

trijemovima.

http://hr.wikipedia.org/wiki/Kupolahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Stuphttp://hr.wikipedia.org/wiki/Luk_%28arhitektura%29http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tepih&action=edit&redlink=1

23

5.10. Safavidi (1502.- 1736.g.)

Poetkom 16. Stoljea, Iran je ujedinjen pod vladavinom dinastije Safavida, najvee dinastije

koja je potekla iz Irana. Safavidi su vladali Iranom od 1501. do 1736. godine, a prilikom

njihovog vojno-politikog vrhunca carstvo se protezalo i preko teritorija dananjeg

Azerbajdana, Armenije, Gruzije, istonog Iraka, Afganistana, Pakistana, Turkmenistana,

Uzbekistana, Tadikistana, Rusije i istone Turske, te istone obale Arapskog poluotoka.

Sama safavidska dinastija bila je kurdsko-azarskog podrijetla, a njenim eponimskim

osnivaem smatra se Safi-ad-din iz Ardabila. Stvarni utemeljitelj carstva bio je Ismail I.,

mladi osvaja koji je jo kao tinejder pod svoju krunu ujedinio goleme teritorije Velikog

Irana i obnovio politiku homogenost iranskog stanovnitva regije koje je bilo uzdrmano

konstantnim turkijskim i mongolskim prodorima iz pravca Sredinje Azije.

Krajem 16. stoljea, safavidska prijestolnica bio je Isfahan, grad u srcu stare Perzije, centar

istone islamske umjetnosti i kulture. U priblino dva i po stoljea vladavine Iranom,

razdoblje safavidske dinastije ostalo je upameno po spektakularnim arhitektonskim

ostvarenjima u njihovim prijestolnicama Tabrizu, Kazvinu i Isfahanu kao i drugim gradovima,

po estokim ratovima protiv Osmanskog Carstva na zapadu i Uzbecima na sjeveru odnosno

saveznitvom s Mogulskim Carstvom na istoku, po uinkovitom dravnom aparatu i

bankarskom sistemuu, te ponovnoj uspostavi trgovakih veza izmeu Orijenta i Zapadnog

svijeta.

Damija ejha Lutfullaha, Sare Kejserije i Imamova (ahova) damija u Isfahanu ukraene su

uklopljenim keramikim mozaicima. U gradnji ovih sakralnih objekata je obilno koritena

mala kockasta sedmobojna cigla, a zidovi su dodatno ukraeni motivima iz prirode uraenim

u keramici visokog kvaliteta. Keramikim ploicama i motivima su ukraeni i zidovi, kubbeta,

ulazna vrata, munare i minber, te cjelokupan strop. U doba Safavida ostvaren je fascinantan

napredak u upotrebi keramike i gipsa.

- (Mejdani nak-e dahan u znaenju: "Trg slike svijeta"), poznat i kao

Imamov trg i , je kvadratini trg u sreditu grada Isfahana u Iranu. Izgraen je od

1598. do 1629. godine, okruen iznimnim graevinama iz vremena kada su Perzijom vladali

Safavidi. Promjera 160 x 508 metara (89.600 m) je jedan od najveih trgova na svijetu.

Zbog toga je upisan na UNESCO-v popis mjesta svjetske batine u Aziji i Oceaniji 1979.

godine.

Trg je zamiljen kao veliko kvadratino mjesto za skupljanje velike mase ljudi i trgovite

robama iz cijeloga svijeta na koji se ulazilo kroz Carski bazar, natkrivenu trnicu, na sjeveru.

Sredinja graevina na trgu je koja je zamijenila stariju Damiju Dameh na

junoj strani trga. Ona ima najveu kupolu u gradu, s jedne strane ima medresu gdje su se i

prepisivale knjige, a s druge zimsku damiju gdje su vjernici molili za loeg vremena. Ulaz s

trga joj nije u istoj osi kao ostatak damije, jer je trg orijentiran prema stranama svijeta, a

damija prema kibli u Meki.

jha Lotfalaha se nalazi na istonoj strani trga i ona je bila dvorskom i haremskom

damijom, te zbog toga je manja od ahove damije i nema minarete. Tek nakon to je

http://hr.wikipedia.org/wiki/Iranhttp://hr.wikipedia.org/wiki/1501.http://hr.wikipedia.org/wiki/1736.http://hr.wikipedia.org/wiki/Azerbajd%C5%BEanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Armenijahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Gruzijahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Irakhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Afganistanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Pakistanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Turkmenistanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Uzbekistanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Tad%C5%BEikistanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Rusijahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Turskahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Arapski_poluotokhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Kurdihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Azerihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Eponimhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Safi-ad-din_Ardabili&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Ardabilhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ismail_I.&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Veliki_Iranhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Veliki_Iranhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Iranski_narodihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Turkijski_narodihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Mongolsko_Carstvohttp://hr.wikipedia.org/wiki/Sredi%C5%A1nja_Azijahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Iranhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Tabrizhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Kazvinhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Isfahanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Iransko-turski_ratovihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Osmansko_Carstvohttp://hr.wikipedia.org/wiki/Uzbecihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Mogulsko_Carstvohttp://hr.wikipedia.org/wiki/Bankahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Put_svilehttp://hr.wikipedia.org/wiki/Orijenthttp://hr.wikipedia.org/wiki/Zapadni_svijethttp://hr.wikipedia.org/wiki/Zapadni_svijethttp://hr.wikipedia.org/wiki/Isfahanhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Iranhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Perzijahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Safavidihttp://hr.wikipedia.org/wiki/UNESCOhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Popis_mjesta_svjetske_ba%C5%A1tine_u_Aziji_i_Oceanijihttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%A0ahova_d%C5%BEamija&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Kupolahttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kibla&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Mekahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Haremhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Minaret

24

otvorena javnosti ukazao se njezin dekor od pocakljene opeke koji je raskoniji od onog u

ahovoj damiji.

S obzirom da je u doba vladavine ove dinastije zabiljeen visok nivo sigurnosti unutar Irana,

nije teko shvatiti da su vladari ove dinastije imali dovoljno i vremena i finansija za gradnju

velianstvenih graevina i dvorskih kompleksa kao to su A'ali Qapu, Hat Behet (Osam

dennetskih vrtova) i salon Araf u Isfahanu.

Stropovi i zidovi u safavidskim dvorcima ukraeni su lijepo izraenim umjetnikim djelima

nastalim u drvetu, a po metodi uklapanja raznih vrsta drveta sa raznim bojama u jednu

cjelovitu sliku. U drvenim zidnim prevlakama koje su raene izvan damija i sakralnih

objekata raeni su motivi iz prirode u kojima se nerijetko pojavljuju i ljudski i ivotinjski

likovi. Na zidovima, po stropovima i vratima su primjetna i djela tradicionalne iranske

likovne umjetnosti.

nalazi se na zapadnoj strani Imamovog trga, nasuprot damiji ejha

Lutfullaha. Ova graevina je na globalnom nivou prepoznata kao jedno od najbriljantnijih i

najvanijih remek-djela iranske arhitekture. Izgraena je 1644. godine po nareenju kralja

Abbasa Prvog. Ovaj dvorac je ujedno predstavljao i glavni ulaz u sve dvorske zgrade u krugu

Imamovog trga poznatijeg jo i kao Trg centar svijeta.

Ime A'ali Qapu znai visok i velianstven dvorac. Ovaj dvorac je postao popularan i po

umjetnikim djelima u gipsu koje je izradio tada najpoznatiji iranski umjetnik Reza Abbasi.

Djelo ruku ovog umjetnika nalazi se na posljednjem, sedmom spratu i poznato je kao soba za

muziku. U zidovima ovog sprata nalaze se razne vrste staklenog posua izraenog od vrlo

tankog stakla. Upravo u tome se krije i tajna sonine izolacije prisutne na tom spratu, a samo

rjeenje koje se ogleda u postavljanju staklenog i kristalnog materijala u upljine u zidovima

odraava umijee, kreativnost i dovitljivost iranskih umjetnika i graditelja.

Dvorac A'ali Qapu visok je 48 metara, a na spratove se penje krunim stepenicama

uklesanim u kamenu. U historijskim dokumentima je zapisano da su safavidski kraljevi sa

balkona na treem spratu posmatrali vojne parade i igru pola na trgu, te da su na tom mjestu

proslavljali i novogodinje praznike, te primali strane delegacije.

Nedaleko od dvorca A'ali Qapu nalazi se imaret kojeg okruuje predivna

bata prepuna cvijea. Izgraen je 1669. godine kada je Iranom vladao Sulejman Safavi, a

nekada je nazivana najljepim dvorom svijeta. Hat Behet je dvor izgraen na dva sprata

sa predivno ukraenim kupolama i dekoracijama koje su izraene u etiri odvojena segmenta

koji se spajaju na rubovima. Sredinji balkon je okrenut prema sjeveru, a strop postavljen na

visokim stubovima projektovan je tako da natkriva sve etiri strane dvora. Strop je ispunjen

predivnim motivima uraenim u gipsu.

Kritiarima umjetnosti je veoma bitan sklad u odnosu izmeu prostora, atmosfere i raznih

segmenata ovog dvorca. Oni napominju da je ova graevina jedinstvena u svojim

raznolikostima, te da je upravo to promovira u jedinstveno umjetniko djelo. Bitno je i

saznanje da su sve keramike ploice ak i u bazenima i fontanama posavljene na broju

osam. Francuski arheolog Andre Godar je o tome napisao: Dvorac Hat Behet ima jedan

salon koji je otvoren sa sve etiri strane, a na njegova etiri ugla nalaze se prelijepe graevine.

25

Ovaj dvorac je do dana dananjeg sauvao svoju svjeinu i njenost koja je svojstvena samo

vrhunskim djelima umjetnosti.

Isfahanska arhitektura najbolje se oituje na primjeru damije ejha Lutfullaha i Velike

damije ah Abbasa (Masjid-i Shah).

Napredak u safavidskom slikarstvu se pokazao kroz svijetlo obojene stilizirane motive, kao si

visoko realistino figurativno slikarstvo. U dekorativnim umjetnostima, safavidski umjetnici

su zablistali na podruju knjige- pozlaivanjem, iluminacijom, kaligrafijom i lakom bojenih

konih korica.

Perzijska safavidska umjetnost se oituje u arhitekturi, dizajnu i slikarstvu. Slikarstvo

pogotovo je dalo takvo bogatstvo i raznovrsnost, neuporedivo u islamskoj umjetnosti i dovelo

je do pojave individualnih umjetnika i stvaranja linih stilova.

5.11. Mughali/Moguli

Tokom 16. stoljea u Indiji je na vlast dola nova vladajua dinastija Mughal, donijevi sa

sobom bogatu islamsku civilizaciju i po prvi put ujedinila ovaj potkontinent nakon 1500

godina. Prvi mogulski vladar Babur (Tigar) stigao je iz Perzije i bio je u srodstvu s

mongolskim carevima dinastije Timurida, praunuk Timura Velikog. On je s kasnijim

Mughalima izgradio carstvo koje je poetkom 18. stoljea obuhvaalo cijelu Indiju osim

junog vrha. Mughali su poticali umjetnost i pridonijeli irenju islama u cijeloj Indiji.

Najvea arhitektonska dostignua su: Humayunova grobnica u Delhiju, kompleks palaa

Fatehpur Sikri, mauzolej Itmad al-Daula u Agri, Crvena utvrda u blizini Agre, Vrata Delhija i

Biserna damija u Delhiju, te Taj Mahal.

Babura je naslijedio car Akbar, koji je u poetku vladao iz Agre na sjeveru srednje Indije gdje

je izgradio uvenu Crvenu utvrdu . Utvrda je sluila kao kraljevska rezidencija mogulskih

vladara sve do 1857. godine kada su Britanci protjerali posljednjeg vladara, Bahadur aha

Zafara. Upisana na UNESCO-v popis mjesta svjetske batine u Aziji i Oceaniji 2007. godine.

Crvena utvrda je bila arite srednjovjekovnog grada Shahjahanabada (Stari Delhi), a njen

plan i estetika predstavljaju vrhunac kreativnosti Mogula koji su doivjeli vrhunac za

vladavine cara aha Dahana. On je u nju preselio svoju prijestolnicu iz Agra kako bi veliao

svoju vladavinu ambicioznim programom izgradnje.

Crvena utvrda ima vrlo visoku razinu umjetnikog oblikovanja i dekoracija, koje su sinteza

perzijske, europske i indijske umjetnosti, a koji je rezultirao u razvoju jedinstvenog, tzv.

"ahdahanskog stila" koji je vrlo bogat oblicima i bojama. Pored toga vai za jednu od

najvanijih arhitektonskih kompleksa u Indiji, koji predstavlja dugo razdoblje historije i

umjetnosti.

http://hr.wikipedia.org/wiki/16._stolje%C4%87ehttp://hr.wikipedia.org/wiki/Islamska_umjetnosthttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Babur&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Timuridihttp://hr.wikipedia.org/wiki/18._stolje%C4%87ehttp://hr.wikipedia.org/wiki/Islamhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Agra_%28Uttar_Pradesh,_Indija%29http://hr.wikipedia.org/wiki/Crvena_utvrdahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Britancihttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bahadur_%C5%A0ah_Zafar&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bahadur_%C5%A0ah_Zafar&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/UNESCOhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Popis_mjesta_svjetske_ba%C5%A1tine_u_Aziji_i_Oceanijihttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Perzijska_umjetnost&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Zapadna_umjetnosthttp://hr.wikipedia.org/wiki/Indijska_umjetnosthttp://hr.wikipedia.org/wiki/Povijest_Indije

26

U dvoritu se nalazi damija Moti Masjid koja je izgraena 1659.

godine kao privatna damija cara. Ona je mala etvrtasta graevina s tri kupole i trolunim

proeljem koje se stepenitem sputa do dvorita.

Dva najjunija paviljona u dvoritu su zenane, tj. "enske odaje": Mumtaz Mahal (danas

muzej) i veliki raskoni Rang Mahal koji je slavan po pozlaenom svodu i mramornom

bazenu.

Godine 1569. Akbar gradi Fatehpur Sikri (Grad Pobjede) u sjevernom dijelu srednje

Indije. Podignut je u ast sufijskog sveca eika Salima istija koji je ivio kao pustinjak u

peini kod Sikrija, koji je prorekao roenje njegova sina i nasljednika Jahangira. Fatepuh Sikri

je bio prvi planirani grad Mogulskih vladara Indije u kojemu su graevine prva mjeavina

indijske, perzijske i islamske arhitekture. Zbog toga je Fatehpur Sikri upisan na UNESCO-v

popis mjesta svjetske batine u Aziji i Oceaniji 1986. godine. Forma i tlocrt grada su imale

snaan uticaj na evoluciju indijskog urbanizma, pogotovo Shahjahanabad (Stari Delhi).

Fatehpur Sikri je bio glavni grad Mogulskog Carstva od 1571. do 1585. godine, kada ga je car

Akbar napustio zbog rata sa afganskim plemenima i izabrao novi glavni grad, Lahore.

Iako je trebalo 15 godina da se izgradi, naputen je samo nakon 14 godina jer njegovo

vodosnabdijevanje nije moglo podravati njegov sve vei broj stanovnika. Danas je on "grad

duhova".

Grad koji je 1585. opisao engleski putnik kao znatno vei od Londona i naseljeniji, sastojao

se od niza palaa, javnih zgrada i damija, kao i mjesta za dvorjane, vojsku, sluge i cijele

populacije ija historja nije zapisana.

Fatehpur Sikri je jo uvijek okruen izvornim, 11 km dugim zidom s njegove tri strane, dok je

etvrta bila ogrnaiena danas nestalim jezerom, ali osim kompleksa carskih graevina, na

stjenovitoj litici promjera 1,5 x 3 km, veina grada je nestala. Arhitektura carskog kompleksa

se odlikuje mnogim uticajima, uglavnom iz Gujarata i Bengala (odakle je dola veina

obrtnika i umjetnika), ali i hindukih i dainskih u dominantnim islamskim elemenata

arhitekture. Neke od najvanijih graevina su:

Buland Darwaza (Velika vrata) je 54 metra visok portal u kompleks iz 1577. godine.

Ujedno su i najvei portal na svijetu. Njegov sredinji trijem ima ulaze na tri strane, a njegov

najvei, koji se prema udubljenju nie suava na ljudske proporcije, je poznat kao "Potkova".

Jo uvijek postoji obiaj da se za sreu na njegova drvena vrata ostavljaju konjske potkove.

Bio je posveen Akbarovoj uspjenoj vojnoj u Gujaratu, a njegova dva islamska natpisa na

perzijskom kau: Isa a.s. sin Marije je rekao: Svijet je most, prei preko njega, ali ne gradi

kue na nj. Onaj koji se nada satu moe se nadati vjeno. Svijet podnosi samo sat. Provedi ga

u molitvi, jer je ostalo nevieno".

Jama Masjid / je moda najstarija graevina kompleksa. U nju se ulazi

kroz masivni ajvan (luni portal) koji vodi u dvorite u obliku indijskih damija s brojnim

ajvanima. Jedinstvena odlika dvorita su nizovi chhatrija (kupolastih paviljona) koji vode do

svetita, tj. molitvene dvorane. Unutra se nalaze tri mihraba u svakom od sedam brodova, dok

je sredinji mihrab nadsvoen kupolom i dekoriran geometrijskim inkrustacijama mramora.

http://hr.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamijahttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Paviljon&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/1569.http://hr.wikipedia.org/wiki/Sufizamhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Salim_%C4%8Cisti&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Pustinjakhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jahangir&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Indijska_umjetnosthttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Perzijska_umjetnost&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Islamska_arhitekturahttp://hr.wikipedia.org/wiki/UNESCOhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Popis_mjesta_svjetske_ba%C5%A1tine_u_Aziji_i_Oceanijihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Mogulsko_Carstvohttp://hr.wikipedia.org/wiki/Kupolahttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Paviljon&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Mihrabhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Brod_%28arhitektura&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Kupolahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Inkrustacijahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Mramor

27

Ova damija je jedna od najveih u Indiji (165 x 133 m) i mogla je primiti otprilike 10.000

vjernika. U dvoritu Damije nalazi se i koji je prizemna kvadratna

graevina od mramora s drevnim kanopusom ukraenim mozaikom od ljuski koljaka. Oko

mauzoleja je cirkumambulacija (ophod za ceremonijalno kruenje relikvija) u obliku

nadsvoenog trijema s bogato izrezbarenim kamenim pregradama. Jedna od najljepih

dijelova su mramorni rogovi koji podupiru blago zakrivljene okapnice oko parapeta (zidi na

kraju krova).

Diwani Am ili Dvorana za javni prijem je u obliku kvadratinog paviljona s vie prolaza s

velikim otvorenim proeljem ispred Turske sultanske kue i Turskog kupatila.

Diwani Khas ili Dvorana za privatni prijem je obina kvadratini paviljon s etiri chhatrisa

na krovu, ali je slavna po sredienjm stupu na kojemu je balkon koji ima grede-etnice na sve

etiri strane prvog kata paviljona. Ovdje je Akbar, iznad glava gostiju, primao i raspravljao o

privatnim stvarima sa svojim gostima.

Anup Talao je oranamentalni bazen sa sredinjom platformom do koje vode etiri mosta. oko

njega se nalaze najvanije graevine kompleksa poput Akbarove rezidencije Kwabgaha

("Kua snova"), Panch Mahala, Diwani Khasa, Ankh Michaulija i Astrolokog sata.

Panch mahal je petokatna palaa ije se otvorene terase smanjuju s visinom, do gornjeg

velikog chhatrija. Iznutra je ispunjen raskono izrezbarenim kamenim pregradama, zbog ega

se smatra da je sluila kao dvor za dame. Ukupno ima 176 raskona stupa.

Naubat Khana ("Kua bubnjeva") iznad Slonovskih vrata (Hathi Pol) je mjesto gdje su

bubnjari njavljivali dolazak Cara.

Dvorite Panchici je podijeljeno kao velika ahovnica za za drutvenu igru poput moderne

Ludo igre, ali gdje su figure bili pravi ljudi.

U 16. stoljeu Indija je bila zemlja brojnih religija. Akbar je shvatio da put prema miru vodi

preko tolerancije prema svim vjerama. Zbog toga je ovdje sagradio Ibadat Khanu ili

, kao mjesto gdje ljudi razliitih vjerskih pripadnosti mogu dolaziti i raspravljati

o svojim vjerskim idejama. Muslimani, hinduisti, sikhi, pa ak i krani iz Europe bili su

dobrodoli.

Nakon samo 15 godina Akbar je preselio svoju prijestolnicu u Lahore, to zbog vojni na

sjeverozapadu, to zbog nedostatne vodoopskrbe u Fatehpur Sikriju. Tu je izgradio slavnu

Utvrdu Lahore i Vrtove .

Vrtovi alimar su perzijski vrt koji je u Lahoreu dao izgraditi 1641.-42. godine. Nalaze se 5

km od sredita grada i znaajno su tjecali na vrtnu arhitekturu irom sredinje Azije.

Utvrda Lahore je izgraena na stratekom poloaju izmeu drugih mogulskih utvrda u

Kabulu, Multanu i Kamiru. U njenom obliku dominira perzijski uticaj koji su obogatili

autohtonim stilovima Akbarovi nasljednici. Utvrda je podijeljena na dva dijela, upravno

sredite (koje je povezano s mnogim ulazima) s velikim vrtovima i javnim zgradama kao to

http://hr.wikipedia.org/wiki/Mozaikhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Muslimanihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Hinduistihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Sikhihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Kr%C5%A1%C4%87anihttp://hr.wikipedia.org/wiki/Europahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Lahorehttp://hr.wikipedia.org/wiki/Utvrda_Lahorehttp://hr.wikipedia.org/wiki/%C5%A0alimar_vrtovi_u_Lahoreuhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Kabulhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Multan&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Ka%C5%A1mirhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Perzija

28

je Divan-e-Aam (vladarska prijemna dvorana) i privatni zatvoreni dio s palaom u sjevernom

dijelu. Do palae se dolazilo kroz "Slonovska vrata", a sadravala je i Mahal ("Dvorana

ogledala"), prostrane spavae sobe i manje vrtove. Palaa je izvana bila bogato ukraena

plavim perzijskim kai keramikim ploicama. Glavni ulaz je gledao na Damiju Marjam

Zamani, a velika Alamgri vrata su se otvarala na Hazuri Bagh i velianstvenu Damiju

Badahani. Pored njenih trinaest monumentalnih portala, u palai se nalaze paviljoni ee

Mahal, Naulaha i Moti Masdid.

Godine 1605., Akbarov sin Jahangir postao je car. Njega je naslijedio njegov sin Shah Jahan

koji je proirio carstvo prema jugu i izgradio mnoge gradove i palae. Jedno od najveih

mughalskih dostignua bio je velianstveni Taj Mahal , podignut kao mauzolej Mumtaz

Mahal, voljenoj enu Shaha Jahana, koja je umrla 1631. godine. Gradnja je trajala 17 godina i

u njoj je sudjelovalo stotine radnika iz cijele Indije, a postoji i pria da je ah nakon izgradnje

naredio da glavnom zidaru odstrane ruku, kako bi sprijeio repliciranje ovog remek-djela.

Sastoji se od centralne oktagonalne graevine, krunisane lukoviastom kupolom, ija je

ukupna visina oko 75 m i koja je skoro u potpunosti izgraena od bijelog mermera; uz nju

stoje dva simetrina zdanja od crvenog pjeara - jedno na sjeverozapadu a drugo na

jugoistoku. Na sjeverozapadu se nalazi damija, a na jugoistoku kua za odmor. Dimenzije

itavog kompleksa pravougaonog tlocrta oivienog zidom iznose 300 m x 560 m. Ispred

pomenuta tri zdanja nalazi se ogroman vrt, podijeljen na etiri dijela simetrino rasporeenim

kanalima. Tad je kraljevski mauzolej za velikog vladara i njegovu omiljenu enu. Citati iz

Kur'ana su raporeeni na paljivo odabrana mjesta. Opi plan i duhovni karakter ovog remek-

djela zasnivaju se na idejama koje su razvili sufijskii mistici. Ovaj "San u mermeru", kako ga

nazivaju historiari umjetnosti, sagraen je na obali rijeke Damne za Ariumand Banu Began

koju je ah Dahan odlikovao poasnim imenom Mumtaz Mahal, Dragi Kamen Palae.

Pod uticajem perzijskih i evropskih slikara, mogulski umjetnici su razvili nove vrste

iluminacije rukopisa, npr. ilustrovani Dastan-i Amir Hamza, najvei poznati islamski rukopis,

te Anwari Divan.

Period vladavine Mughala je takoer obiljeen i radovima sa metalom i zlatarstvom.

Mughalski vladari su posebno voljeli zlato, srebro i drago kamenje. Ovo je dalo znaajan

doprinos razvoju pravljenja nakita i rezbarenja dragog kamenja (ad, jaspis, smaragd).

6. Islamska umjetnost u BiH Otomanski period

U 15. i 16. vijeku cijela je BiH bila pod turskom vlau koja je gotovo potpuno zatomila

uticaje renesanse i baroka (osim u bibliotekama u osamljenim franjevakim samostanima u

Visokom, Kreevu, Fojnici, Kraljevoj Sutjesci itd.), ali zato je pogodovala razvoju islamske

umjetnosti u tim krajevima. Tanije, sve od 15. do 19. vijeka na prostoru BiH koegzistiraju tri

umjetnike tradicije: renesansno-katolika, bizantsko-pravoslavna (prepisivanje i iluminiranje

Evandelja i rukopisa, kao i slikanje ikona) i najjaa - islamsko - turska.

Tursko osvajanje BiH godilo je urbanom ivotu i u relativno kratkom vremenu, Osmanlije

http://hr.wikipedia.org/wiki/Keramikahttp://hr.wikipedia.org/wiki/Portalhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Paviljon&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/1605.http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jahangir&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Shah_Jahan&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/Taj_Mahalhttp://hr.wikipedia.org/wiki/Mauzolejhttp://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mumtazu_Mahal&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mumtazu_Mahal&action=edit&redlink=1http://hr.wikipedia.org/wiki/1631.http://bs.wikipedia.org/wiki/D%C5%BEamija

29

obogaene Arapskim i Bizantskim iskustvima, izgradili su toliko da se moe mjeriti samo sa

graditeljstvom u dalmatinskim gradovima od 12. do 16. vijeka (npr. samo u Foi je u 16.

vijeku izgradeno 17 damija, 29 javnih esmi, 6 hamama (javna kupatila), 13 hanova

(prenoita) i karavansaraja).

a u Viegradu, 16. vijek, UNESCO-va svjetska batina.

Sarajevo je primjer neplanskog otvorenog grada gdje su najvanije gradevine javnih funkcija,

zanata i trgovina koncentrirane oko jedne nepravilne ulice arije (perz. cahar-su = etiri

strane, u Sarajevu znana kao Bacarija iz 15. vijeka sa 50 vrsta zanata). Najpoznatiji primjer

otomanske arhitekture u BiH je upravo u Sarajevu: Gazi Husrev-begova damija, po