İsmail Beşikçi - Orgeneral Muğlalı Olayı. Otuzüç Kurşun

8/7/2019 İsmail Beşikçi - Orgeneral Muğlalı Olayı. Otuzüç Kurşun

http://slidepdf.com/reader/full/ismail-besikci-orgeneral-muglali-olayi-otuzuec-kursun 1/220



BiLiM otztst. 3

Isma il B esik ci'n in 1 2 y ild tr o ku rla rmaulasamayan y eni bir yap inm sundugumuz icin

s ev in cliy iz . D r . Be sik ci, bu cahsmasiyla yineCumhu riy et ta rih in in e n tarnsilan olaylanndanbirin e n esterin i v uru yo r. B u o lg ud an h arek etle,

tarih i v e resrni id eolo jiy i yarg ih yor v e k en dig en e! b iIims el c erc ev es in i d og ru lu yo r, Bu

cozumemelerin yazIldlgt donemdeyaym lan amamrs olmasi biiyiik bir sanssizhk, 0donemdek i ta rtismalan zeng in le stir eb ile cek bu

in celeme, b ugun de onem ini koruyor. Dr.Besik ci, s erg iledig i o rn ek le , sosya l b ilimc ile rin

u lusal soru n, curnh uriyet tarih i v e resrniideolojinin genel ce rceves i v e o zel olg ulaniis tf inde cahsab ilmesimn tu rn o lumsuz kosulla ra karsm

rnum kun oldug unu karuth yor, V e direnisi H eo zg urluk ler alarnru n g en islemesine katkid a bulunuyor.



BELGE rAYINLARI: 122

Birinci Bash' $ubat 1991

~ORGENERAL M USTAFA I"Hi(;LAU OLAYI I OTUZO<; KUR$UN I I sma il Be sik ci ID izg i: B ih liotek / B asks: Aydlnlar Matbaacilik / Kapak: Yusuf Asian I Kapak Baskt :

Orhan Ofsct I BELG E-U LU SLA RA RA SI Y AY IN CILIK : Basrnusahip Sakak Talas Han

16/302 Cagaloglu istanbul/Tel: 511 63 20



iSMAiL BES iK< ; i

ORGENERAL MUSTAFA" ' "MUGLALI OLAVIOtuzuc Kursun

Bilim Yontemi, Tiirkiye'deki Uygulama: 5



Onsoz

Bu arasurma Bilim Yontemi'nin Tiirkiye'deki uygulanmast ile ilgili dizininb es in cis id ir.t= ) Bu in ce lemede "Orgenerai Musta fa MUg la /l Olayi" o la ra k da b ilin en"Otuzu; Kursu n" O la yt iaerinde durulmaktadir. Olayla ilgili TBMM tutanaklan vetantk: ifadeleri verildikten sonra olaytn temel neden le ri aqlk llg a kavusturulmaya~all~llmaktadlr. Daha sonra, Turk universitesinin, Turk "solu'lnun ve Turk" so syalist" h areketin in , Kurt so ru nuna yaklasim bictm ; eie aiuup elestiritmekiedir.

Bu d iz iy e Cumhuriy et ta rih inden s eq rig im iz o te ki o lgula rla d evam edecegiz .

Ismail Besikci

Ankara

Mart 1978

C · ) Daha 3ncekiler icin bk.

Bil im Y611Jemi,TUrk iy e'dek i uygu la ff t( j 1. KUrtlerin M ecb uri [ska su , KOm ilI Y aym la rl, Ista nbu l 19 77,

250 s.

B il;m YOn/em i, T i4 rk iy e'd ek i Uygu lama 2. Tiak-Tarih Tezi, Gjjne; - Dil Teorisi ve KUrt Sorun«, Komal

Yayinlan, Ankara 1917,261 s.

B ilim YOlf- tem i, T ur kiy e'd ek i Uyguiama 3. Cumhuriyet Halk Ftrkast'mn TiUugjj (1927) ve KUrt

Sorunu, lstanbul1978, 316 s.

Bilim. Yon tem i, TUrk iy e'd ek i Uygu la fft( j 4. Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi (1937-1938),

B elge Yaym lar< , E kim 1990, 187 s.

5



11 YII 9 Ay Sonra

Iklncl Onsoz

Bu inceleme, 1978 ytluun Mart aytnda, basima haur bir bicimde Kom

Yayinevi'ne teslim edilmisti. Bu da bundan onceki incelemede oidugu gibi, 19;1979, 1980 ytllarinda bastlamadt. Kamal Yaymevi, 12 Eyliil doneminde,in ce lemeyi d e kaybetti.

Bu kitap, olaysn yeniden incelenmesi sonucunda haurlanmis degild.197781978 ytl lar tnda haztr lanan notlardan ve musvettelerden yararlantlarak kale!alinnustir. Bu notlarda ve milsvettelerde hicbir degi~iklik yaptlmamisttr, Da,do grusu, hep, 1977- 1978 ko§uUar:tdikkate altnmssur. Bu bakimdan okuyuculanbu incelemeyi, 1978 ytltnda yaytnlanmq gibi dii}unmeleri ve davranmalan gerekkarustndaytm.

Bu konuyu bugunku kosuiiar icinde inceiemeye ~all:;mak, kuskusuz cok da.

[arkli b ir metin o rta ya ctkanr. Fakat, daha onceki ve daha sonraki calismalan dikkcalarak, 1977-1978 kosullartntn giiz online almmastntn daha yararlt oldugu.du:;undum.

Butan bunlara ragmen, Bu lkinci Onsoz'de soz etmeden gecemeyecegim I :

k ita p var : Gene gaze te cile rd en GuM)' A sian 'in , 1989 Y unus N adi A rm agam kazan;roportaji. "Yas Tutan Tarih 33Kursun" (Pencere Yayinlan, Istanbul, Kasun 198Bu roportajda, 1943 ytlmda kursuna dizilen "33" kisinln, bugan ya:;ay.yaksnlariyla yaptlmts roportajlar yer aimoktadir. Olaytn cok dikkate deger beyonlerine degtnilmektedir. Roportaj kitaplasmadan once, Cumhuriyet Dergi',yaytnlanmuur. (SaYl174, 12 Temmuz 1989, s.21-23)

Ote yandan G una» Aslan'tn kitabina yazd,g, O nsoz'de, M usa Anter, sahi.oldugu Dicle Kaynag: Gazetesi'nin,)6 Aratik 1948 tarihli saytstnda, "OtuziKursun" o layim manset yaptiklanru, "/~i1Ieri Bakanuun cevobt tatminkdr degildirbiciminde yazdiklaruu belirtmekiedir. "Orgeneral Musta fa Mugla il Olayl"nm ve~"Otuzia; Kursun" Olaytnin incelenmesi sirasinda bu bilgilerin de dikkate alinmagerektigi kamsindayim.

Beige Yayinlan 'n a bu incelemeyi gun 1§lgma ftkardlgt i ein te§ekkJir ediyorum.

Ismail Beslk.

Ankara

Arallk 1989

6



"O tuzuc K ursun" olayi tck parti donem inin, uzerinde durulm asi gereken en onemli

olaylanndan biridir, 1943 yrh yaz aylannda cereyan eden bu olay 0 zamanki T urk basmma

k ati su reu e srzdinl manu su r. J 94 3 Y I I mda kursuna d iz i len otuz uc kisiden ikisinin kardesi

tarafmdan verilen dilekceye bes yd m uddetle h i~bir cevap verilm em istir, Fakat bu olay 1948

yrhm n sonlanna dogru TBMM 'nde soz lti bir sorunun sorulmasma neden olmustur, B u soru

onerg esinden som a, olay M eclis'te tarusilrm s, bu tarusrnalara iliskin baz i h aberler basm da

yer alrrusur, M eclis'in 15 A gustos 1956 gU nU y aprlan oturum unda ise, olaym cereyan ~kli

kaba harlan He aylkhga kavusturulrnustur.

Turkiye'nin ekonomik vc toplurnsal yapisr, bu yaprdaki gelismelerin tarihsel

dogrultusu, tek parti donemi, donemin ekonomik, politik ve toplumsal iliskileri, idcoloji,

demokrasi, siyasal panilcr, fevkalade hul ler , . . vs. gibi konular uzerinde ugrasanlar, "Otuzuc

Ku rsun " o layma h iv deginmemi~lcrdir. B u olg u bilincli veya bilincsiz olarak, VOg uzam an

da bilincli olarak, daim a gozdcn uzak tuuilm ustur. lhm al edilrnistir, Ad! "bilim sel" olan

h icbir eserde, yaz ida, bu olgu uzerinde durulm am isur. B ilim bu konuyu incelernem istir.

H erh ang i bir soruna iliskin tah lillerine, bu olg uyu bir etken olarak katmarmsur , Halbuki bu

olay tek parti doneminin, Seflik doncminin temel karakterini tek basma bile

belirleyebilecek bit guce sah ip tir .

F ak at, T iirk tm iv ersite sin in , "b ilim in in ", h ic bir z aman mesgul o tmad rg i, d aima goz ard i

etmeye cahsugt bu olay, 0 yillarda cok gene olan bir ozarun cahsm alarm a esash bir

ma lz eme te sk il e un istir, Oniv ersi ren in , p rofeso rlerin , mev cu t duzen lie daha cabuk ve kolay

uyus tugunu, butunlest ig ini , sana ic r lann ise, diizeni kavrama yanmda deg istirm e surecine de.

g irdig ini, rnevcut diiz enc kar§1 dircndigini, ge~itli kereler belirtmistik, Bu surece girenler

sanatcilann cok az bir ktsrm da olsa, genet o larak , sana tc ilann mevcut duzen ile uyusma,

b utu nlesrn e d urumlaru un , u niv ersitey e, p ro feso rlere n az aran daha az oldugu gOrUlmek(edir .

A hm ed A rif'in bes bolum luk siirinin adt "O lU zU ~ K ur~un"dur.(\) B u siirin ozellikle

Kiln toplumundaki etkileri cok buyuk olm ustur. Okuyuculann zihninde da ima sorular

y aratrm s, b u so ru la r onlan olay h akkmda dusunm eye, arasurm alara, sorusturm alara, olaym

ternel neden lerini ve olusurn un u an lamaya ' itm i~tk 1961-1969 ytllan arasmda CHP

Zonguldak M illetvekillig i yapan Em ekli G eneral K enan Eseng in 'in, "O rgeneral M ug lali

01aY I", adlt yaz t dizisinin'?', bu siirin yaratug i elkin potansiyeli krrmakicin kaleme

alm dig irn soyleyebiliriz , F iiliyatta ise, bu g irisim , olaym tarnsilrnasm a dah a yeni boyutlar

7



g etirm is, o layin bUtlin yon leriyle, i~ ve dl~ bag lannlan ile, celism e ve deg ism eleriyle,

z am an v e m ekan bo yu tu icin de k avranrn asm a n ed en o lm u~ tu c.o)

B u olay g enel olarak "O zalp O layi" veya "M ug lah O laY I" diye am hc.(4) B iz olayin ilk

an lan rm o lan "Otuz~ Kursu n" ad nu ku llanmayi tercih ettik .

8



I. Olgu VI. "Otuzuc Kursun"

"O tUZU1 t Kursu n" O lay i, 194 8 y ih ndan itibaren, TBMM 'n de k on usu lmaya

baslarumsu r, F aka t olay He ilgili en onemli acik lama la r 15 Agustos 1956 gunkuoturumda yap rlm isur. 0 g unk u Mcclis tutanaklanm ayn en veriyo ruz . O laym gC.9mi~iilc ilgili aciklamalar, Mcclis tutanaklanHe iIi~kilcri oli;iisiindc dipnotian araclhgl ilc

yapilacakur.



A. "Otuzuc; Kursun" Olay. Hakkmda Mecli!Goru!jrneleri

~32 vatanoasm oldurUlmesi dolayrsiyia eski Dahiliye ve Milli Mudafaavekilleri hakkrnda rneciis tahkrkan a9!llp acrlmamasma dair arzuhalencumeni mazbatasi ile Eski~ehir sskl mebusu Merhum 'Ismail HakkiGevik'in III nurnarah muvakkat arzuhal sncurneninin 15,111.1950tarlhllhaftallk karar cstval indeki 2123 saY'lftkaran n umumi heyelle gorli:'jutmesinedair takrin ve arwhal encurnsni mazbatasi (5/3,4/1B) (5) ~

RE Is ---MazbataYI okuyoruz.

CArzuhalencurnsni mazbatast okundu.)

MOFUT ERKUYUMCU (Bursa)- Muhalele! ~erhi okunmadr,REis- Son sncurnsn rnazbatasmda muhalefet !jerhi konmamrstrr.

KEM AL YOROKOGLU (Van)- Muhterem arkadaslar, bu hadiseyi Meclis

kursusOne gatiren Merhum Eski§ehir Mebusu Ismail Hakk: Qevik'e CenabiHaktan ma(Jlirel dilerim (6) Aynl zarnanda vine muhalefet senelerinde ayrnhadiseleri Hayeli Urnumiye gatiren muh!erem reisimiz Fikri Apaydm 'a(7)mtnnet ve §ukranlanml arzetmeyi vazile bilirim, t

Bu krsa girizgahlan sonra higbir hadisenin bu kubbede nihan (gizli)otmayacaqma vs butiln hadiselerin daima etkan umumiye huzurunda

aydmlanacaqma bit kat daha lnanrms bulunuyorum.Muhterem arkadaslar: Hadisa, maalesef kendileri burada degil, lsrnet

iilonu'nun Reisi Curnhur oldugu Yillarda careyan etmi:'jyani 1943 senesinde.

Bendeniz 0 zaman Van Cumhuriyet MOddeiumumusi clarakbulunuyordum. Ve bu hadisenin butun leferruatta en hurda noktalannakadar aydmlatrnayr vazife bilmekteyim.(S)

Halk Partisi Uderinin; temel rejim, temel adalet, hakim tsminatr, vatandas

hak ve hOrriyeti, matbuat hurriyet] ve nihayet ~iddet colitikast sczlerininrealiteden ns kadar uzak oldugunu, bu hadiseyi arzettigim zamananlasrlacakttr, yuksek huzurunuzda aydmlattlQlm zarnan, muhalefet liderinln

hakikatten, vatandas hak ve hOrriyetinden, realitelerden uzak olduQunu vetemel adalst sozlerinln birer vahi (bos) iddiadan ibaret oldugunugoreceksiniz.

Muhterem arkadaslar: Cumhuriyet Hak Partisi iktidan bilhassa $arkvllayetleri i9in gldaslOl, zutmun, j~kencenin, kahnn nusqundan (6zsuyundan) aiml~tH, Boyle bir zihniyete sahip bu iktidar zamamnda, 1943senesinde, Van hudut bOlgelerinde dikkata ~ayan bir asayi~sizlik mevcuttuki, biz iktidara geldigimiz zaman, Oemokrat Parti asayiji temin edemiyor,

diye bir tsrans tutturmustardr, Halbuki asayi~sizlik butun :'jiddeti Ue, bi.iWnkuvveti ile kendi devirlerinde hukurn sOrmu~tOr. Nitekim, muhteremarkadaslar, bzalp hududunda iran'dan slk sik baz: hayvan gasrplanoluyordu. iran hududundan geliyorlar ve bizim huduttan hayvanalf ahyorlar,iran'a gotOruyorlardl. Bizimkilerde bu asayil}sizligi, bu taarruzlan, bugasplan onlsrnek, buntara maniolmak yollartru brrakiyorlar, 0 zamanki



zihniyet icab: bir mukabeleyi bilrnlsil yapiycrler. Yani, bizden de bir krsrm

halkl te!ivik ediyorlar. lranlliarm hayvanatrrn aldrnp, azalp'te satryortar.

Bizim taranmrzdan hayvanlan gasp edilen lranhlar hOkOmete mOracaat

ediyorlar, diyorlar ki; daha evvelki gaslplar bizim rruntrkarruzdan

yaprlmarrustu, Siz bizim hayvanlanrmzi naksiz olarak golOrdOnOz. lade

ediniz~ Aksi taktirde devletin haysiyetini krracak harekette bulunacaqrz,

diyorlar. Bizimkiler vine aldrrrruyorlar, Bu vaziyet muvaeehesinde gunOn

birinde hudut karakollanru asak, Ozalp kaza rnerkezine bir bucuk kilometre

mesatede yaYllmakta olan hayvanatr alrp gbtOrOyorlar. Hakikaten devlet

olarak gayet qirkin bit mesele: Hudut taburu var, [andarmasi var, polisi vat,

hudut karakollan var. Adamlar bir bucuk kilometre mesafesine Kadar

geliyorlar. Kaza merkezinin, yayllmakta olan hayvanatim gotilruyorlar. Bu

hadise karstsrnda adamlar devletin haysiyetini krracak vaziyeti meydana

getiriyorlar. Bu sirada -OzkurO rnsvtakum bilhayr diyeeegim- Muglah(9)

Van'a geJlyor, vall ile temasa ge<;iyor. Ben orada MOddelumumi idimve

ayO!

zamanda Van'hYlm, benimle temasr mahzurlu goruyor ve Vali'nin evinde gizli

toplantilar yaplhyor.(IO) Ne yapaylm, su vaziyeti nasrl kurtarayrm? $u koyden

5, bu kayden 4, su koyden 6 olarak 3B ki§i topluyorlar, bunlar, iran'hlara

yatakhk ediyorlar !ieklinde itham ediliyorlar ve bu suretle idarecilerin aczini

kapatmak i9in i§i bu vatandaslann 61umune Kadar gotOruyorlar. $imdi

bunlan mahut Polis Vazife ve Selahiyeti Kanunu'nun 1B. Maddesi mucibince

nezaret alnna almlyorlar. Yuksok malumunuz oldugu v99hile bu kanunun 1B

maddesine gore tevkit edilen vatandasa Mliddeiumumi'nin mOdahale hakkl

yokt u rO I). yOnkO, kanu n bu selahiyeti idari mareilare vermlstir.

Muddtiumumi mOdahalede bulunursa vazlfasini suistimal etrnis savur r ve

takibata maruz kaur. Bu, 90k aCI bir haldir. Bu kanunun tatblkan $ark'ta

90k aCI neticeler dogurmu§tur. 0 zaman bir yazrrnda da bu kanunun

Sark'taki tatbi kat In1 0 Garp'taki tatbikatrna benzemedigi(\2) Kutla halinde

vatandaslann bir jandarma onbastsrrun yazlS! ile nezaret altma ahnrnasma

maruz brrakrldrquu, bu halin onlenmesini ve getekirse maddenintashihi lazrrn

geldigini Adliye Vekaletine yazdrrn. Biz, cevap ahncaya kadar elimiz

kolumuz bagh oturduk. Bu vatandaslardan birisi bana geliyor. tarih 20

Temmuz 1943. Efendim, diyor, bizi nezaret altrna aldrlar ve §imdi biraktrlar,

fakat bunlar bizi oldurecskler.

Arkadaslar. !iimdi baglflyorlar, hukuk devleti, hukuka bagll devlet dive. 0zaman da hukuk devleti, nizarm vardr, Hukuk nizammda vatandaslann

mahkeme Karan olmadan asrlacaqm r, kesilece{!ini, kureuna dizilecegini,

hatsalam alrruyor, Boyle ~eylerin hukuk nizarrunda ya!iad!glOl iddia eden bir

devir olrnaz.'!" Kendisine dedim ki: arkadasrrn. sen bir vehim iqindesin.

Boyle bir ~eye imkan yak. Cevap verdi, efendim, mesela senin bildii;iin gibi

degil, ifadesini a/dim, ni9in nezaret altma almdrklannr lesbit ellim, deliller;n!

topladirn. Hukukcu arkadaslar pek ala bilirler ki adli islerde Kaymakamlar ve

Nahiye MudOrleri hakktnda.Muddeiumumilik resen takibat yapamaz. Ben de

topladlglm dalillerla berabar keyfiyeti Vekalete bildirdim. Ve aynca vilayete

de bildirdim. Vilayetten -ni9in nezaret alnna aldmiz, sebebini bana bildirin,"dive bir yazt aldrrn. Vilayetin verdigi eavap entsrasandrr. SabTlOlZI

1a§Hmazsam, okuyaYlm.(Devam, devam sesleri) butun bildiklerimi

arzedeyim, bunlar su zabitlara geqsin, gelacek nesiller, Halk Partisinin v«lnonu'nun bugunkO nutuklan lie bugunku sozteri ile icraatlannrn

11



rnukayeseslni yapsrn.

TAHIR TA$ER (Klr~ehir)- Dosyayi okudum, sen de vazifeni

yaprnarmssm. (Soldan gurultUler, rnudahale etme sesleri) (141

KEMAL YOROKOGLU (Devamlaj=- Musade edin, oraya da gelecegim.

Strayla. Hiq merak buyurmaym. (Soldan devam devam seslsri) Vilayetinbana gonderdigi yaztyt okuyorum:

T.C.

Van Vilayeti

Mektubi Kalemi

SaYI: 41819

Van Cumhurlyet Miiddl!liumumiJj~ine

20.VII.1943 gun ve 1688 kenar yazm,za cevept«:

iranlJlara yatakllk yaptlklarmdan dolaYI karde,I Sultanve diger arkadaflarmm d6viildiiklerini iddia eden Van

Cezaevlnde mevkuf Kuruoglu ismail'in bu husustakl dilekt;esl

iizerine tanzlm edilip irsal buyurulan tahkikat evrakl tahkik

olundu.

26. VII. 1943

ceoutcuter« yardtm ve hiikumete haber vermedlklerinden

tahklkat devamt miiddetince adl gefen fahlslar Polls Vazi!e

ve Selahlyet Kanunu muclbince vilsyetten verilen emirle

mfJftekllerle bersber daha 20 klf/nln de nezaret etun«almdlklarl VB blnaenaleyh kaymakamllgm bu ifts kanunsuz

hareketi olmad'9r anla!U/mfft/r.BUgi edinilmesini saygl lie rica ederim.

Vall N.

Tevfik Yener

(imza)

Vilayenen gelen cevap budur, (Kim imzalarrus sesleri)

Efendim, Vali yerlne mektupcu Tevfik Yener imzalamrs. 0 zaman vali

Hamit Gnat isrninde bir zattr,

Kendiferini dinledik ve hadiseyi Vekalete bifdirdik. Vekaletin verdi!}i

cevap "keyfiyeti isanrruz gib; mustediye bildirin" !ieklinde idi. Hakikaten

bundan baska yaprlacak hicbir muameJe de yoktu.

Bu sira arz ettigim gibi vilayetle ordu muleUi§ligi arasrnda hadiseler gizli

tutul uyo rdu.

Serbest brrakrlanlar lekrar Polis Vazife ve Selahiyet Kanununa gore

nezaret altrna almryorlar,

Bu hengamede bunlar serbest bulundugu sirada 38 ki§iden 5 ki§iyi

zabrtta bize veriyorlar(l3) Zabrt bana geldi, tettik ettim, gordOm kl, adamlarrn

aleyhinde hlcbir kuvvotli dell1 yok, du§undum ... byle bir zihniyet ki, serbest

brraksak ~efendim ne yapahm? yakalaylp adliyeye veriyoruz, ama serbestbtraklyorlar" diyecekler. Bizzarure, Polis Vazife ve Selahiyet Kaoununun 18.

maddesiru i§lelmak zorunda kahyoruz. Asayi!ii temin edemiyoruz gibi bir lat

soylenmesini onlernsk ve bunu onlara bir koz olarak vsrmernek iqin,

12



tahklkatm salarnatl baktrrundan be!} ki!}iyi 1evkif ettim. Bu be!} ki!}iyi tevkif

ettigimizin 3. gunO diger geriye kalan 33 ki!}iyi tekrar topluyorlar, bir iki

suvari mOfrezesi lle, sonradan muttali olduqumuza gore, bunlara dlyorlar ki,

"bize e!}kiyalann gOzer~ahml gosterin-. Bunlar da masumane, peki diyorlar

ve mOlreze ile gidiyorlar. Tam iran hududunda. ahnan tertibat uzerlnernakinah WfekJerJe bu 33 vatandas 6JdOrO!Oyor. Diger bes ki!}iyi bilahars biz

tahUye ettik. Dava acnk, aglr cezada beraat ettiler. Bu be!} ki§inin hayan

kurtuldu.

Bu hadise 0 kadar gizli tutuldu ki, sulh hakimi, yermik'ii idi, Diyarbaklr'h

ldi, hadisenin olacagl gOn bana telefon actr, yocugunun qok aglr hasta

oldu!;junu soyledi ve doktora gotOrecegim dedi. Ve geldi benim odamdan

mOlemadiyen Ozalp'ta kaymakarm anyor, lelefon ediyordu. Nazan dikkatimi

celbetti; vallahi efendim hudutta bir te k rm a say is s iz fik le r oluyor, onun lcin

ora ile temasi tesis ve idame edemiyorum dedi. Hakikaten de hudutta bircok

hadiseler oluyordu. Ve 0 arkadas da mazur idi. MOdahale edemezdi. 90nkOrnudahale else, sen de sarkhsm, sen de onlarla berabersin, denecekti.

Bana da bir !}ey soylerniyorlar: biz bilahare vaziyeti ogreniyoruz. Bu arada

cezaevindeki ismail'in ihban Ozerine vllayettsn sorup kayliyeti derhal Adliye

Vekaletine biJdiriyorum.(16)

Vilayatten soruyorum, diyorum ki, bOyle bit hadisenin cerayan atti!;jine

rnuttali olduk, maselenin mahiyetini bildirin. Vilayat diyor ki: bir zabr t vat ve

bundan baska bir malumal yok ... MOsaade ederseniz cok enteresan olan

bu zabrt varekasrru okuyaYlm ve zabrtlara geqsin.

MURAD ALI ULGEN (Alyon Karahisarj- Gazeteler de yazsm.KEMA L YORU KoG LU (devamla)- Malbuat hurriyeli acaba sirndi mi var

o zaman rru vardr? Niqin bu muazzam hadiseye 0 zaman Turk rnatbuan bit

satir yazi ile dahi lemas strnedi?

Bu zabit varakasrru §imdi okuyacaqrm, cok !}ayani dikkattir ve tOyleriniz

Orperecek.

Ozalp Kaymaksmllgma

1. Liste muctbince poUsten 32 kif}i tesUm almm,,} ve kendi

arzu ve ltiraflanyla gefit yollan gostermek uzere iki subay

komutasmda iki gurup halinde hududa sevk edilmiftir.2. Bu ,shlslar hududun muntetit yerlerinde bizo« malum

olan yerlerden bafka 'bir ley gosterememif/er, en nlhayet

9aldlran'm 9illi ged/gi mmtlkasma goUirlilmekte Iken hudut

dlfmda guruplar uzerine ani atel afllmakla bu ,ahJslardan

bir kssm) suvarilerin hayvanlarma binerek, digerleri krsmen

veya yaya otsrek hududu gefmeye fal!$mlf/arsa da

mufrezeler bafmda bulunan slivari tegmeni Necdet BlIgez ile

suvari tegmeni BUal Ball'nm tertipli ve uyantk butunmster:

netIcesinde bu fahlslar hududun karll yakastndan iki atel

arastnda kalmlf imha edlJdik/eri ve kafmaya muvaffak

olamadlklart tahmln edilmektedir.

3. Taraflmlzdan 'hifblr zayiat olmadlgl arz otunur.(I1)

4. Van mmtlka komutanllgm8, 266. Alay komutanllgma ve

1 3



bUgl 191n 6zalp kaymaksmllfllns yazllmi~lIr.

Hudut Taburu Kumandam

Binbafjl

§OkriJ f(iter

Ozalp Kaymakamllglnm 3 Agustos 1943 tarihli ve J. BI. K. 37 saylll yaz:suretidir.

Van Valil/gine

26 Temmuz 1943 tarEh ve 5192 say," yazlnlzla gonderilen

IIstede tstmter! yazIII fjshlslardan 32 ki§i hakkmda hudut

tabur komutanllgmm rspor suretinln yuksnya 91kan/dlflml arz

ederlm. '

Kaymakam

Hilmi Tuncel

iran hududundan atas edi\iyor, biztmki te r de ates ediyor, bu

musademede askerlere hiqbir §ey olmuyor, 33 ki§i oluyor. Zabrt varakasrm

aldrrn, Adliye vekaletine g6nderdim. Decirn ki; hadlssnln olusuna gore bu,

askeri bir suctur. Askeri makarnlar taratrndan i§\enmi§tir, asked bir suit

oldUiju kanaatindeyim, keyliyeti takdirinize arz ederim. Bir de ili§ik olarak

takdim ettigim zabrt varakasmdan baska bir malumat yoktur. Hakikat

bunlann 61dOruidugu rnerkezindsdir. Adliye Vekaleti soruyor, biz tekrar

gonderiyoruz. Sonunda Adliye Vekale!i bu sucun askeri bir sue oldugu

neticesine vanyor ve key!iyeti Dahiliye V9 Milli Mudataa Vekaletlerine intikalettiriyor.

$imdi, 1943 senesinden ta 1948 senesine kadar mesele aliiha!ihi (oldugu

gibi, gizli) kallyor. Ve olenierin yakmlanndan birlsi de bizirn cezaevinde

mahkum oldugu iqin, ismail Oz er, Reisicumhur'a Medis Riyasetine,

Basvekalete ve Dahiliye Vekaletine mutamadiyen te!graflar yagdlrryor.

Adliye Vekaleti, sue, askeri bir suq oldugu lcin mOdahale edemiyor. 0 da

keyfiyeti takibat yapmak selahiyet ve vazltesinl haiz makamlara bildirdim,

diY0r. 1948·de. arzettiqirn 9ibi. bu i§ arzuhal enciimeninden Meclise lntikal

edince takibata baslaruvor. Bendeniz 0 zaman GumO§hane Aglr Geza Reisi

idim, §ahit sttattyla Asked mahkemede malurnatrma rnuracaat edildi. Vebildirdim.

Zablt varakaseun sahteligi su §ekilde tebayyun ediyotdu: ZaM varakast

nakkrnda soruyorlar. Diyorlar ki, ~ahlt, ayru zamanda bu iki mutreze birden

ate§ ediyor, aynea iki manga ile emniyet tedbirleri aldmyorlar ... Bu emniyet

tedbirlerini alan subay diyor ki, zabrt varakast hllaf hakikattrr. Iran

hududundan ate§ edilmi§ degildir. Tam dereye ge\digimiz zaman ewelee

kararlastmlmrs tertibata gore derhal makinah tlifeklerle bu vatandaslar

kursuna dizildiler.

Arkadaslar, cok hazindir, tabur kurnandaru ~ukrO Bey vatandaslan

kursuna dizen rnutreze kumandanlarma telelon ediyor diyor ki, Muglah Pasa

muvaffakiyetinizden dolay: sizi tebrik ediyor.0Sl Arkadaslar, sanki bir Rus

ordusunu imha etmlsler, bir futuhat yapmielar gibi bir de bunlan tebrik

ediyorlar. (soldan, namussuz. alcak heril, utanmaz nerlt sesleri). Ve

14



hadisenin bUtCtnmerkezi sikleti budur. Arzetligim gibi 33 vatandasm en utak

bir sucu yoktur. Biraz ewel arzettigim gibi devlet hudutta asayisi temin

edemedigi i9in, bir aczin i9inde bulundugu ic;:in bu aczlnl setretmek

(gizlemek, kapatmak) uzere, kudretsizligini 6rtmek icln 33 vatandasi

kanunsuz,nizarnsrz

oldurtuyor. Gec;:enlerde bir kongreye her k6yden bir

basvskil crkar diye mesaj gonderen In6nu demek ki, bu suretle 33

ba!ivekilin mahkeme karan olmadan imhasrna g6z yummu~tur.(19)

I. Olaytn Tantklari Ne Diyor?

Burada, TBMM Tutanaklanna biraz ara vererek, olayi yasayan cok on ern li li~ tarngm

o la yi n asil a nla tu kla nm belirtmeye cahsahm , Van Milletvekili Kemal Yorukoglu ve oteki

konusmacilann konusmalanmn verilmesine daha sonra devam edecegiz. Tamklann

a nla tnkla ny la ilg ili aciklamalar, yine d ipnotla ri a ra crhg i He yaprlacakur.

a) Yiizba$1 Dr. Resu ErsezerlO)

Yuzbasi , Dr. Resit Ersc zer , o layJ ar srrasl~da Ozalp'te askeri doktordur.

- ... Ozalp olavlanm anlayabilmek i9in, 0 gunku Ozalp hakkrnda biraz bilgi

vermek isterim. 1943'teki Ozalp, Van'a 84 km. ve hududa da 10 km.

mesafede bulunan bir kaza merkezi idi. Sonradan yeri degi~tiriidL Ve Van'a

yakla§tlr lid I. Oz alp mmtikas mda bi rkac as irete me nsu p halk toplu luklan

yasamaktadrr. bzalp'in dogusunda Arapsorlk kayu tam hudut uzerindsdir.

Guneyinde Milanengiz Kayu vardrr, Bu kaylerde Milan asireti mansuplanyasarlar, Milan Asiretinin bir krsrru da iran arazlsl i9indedir.(21) iran arazisi

icindeki Milan asirstinin, guneyindeki bOlgede Memikan a§ireti bulunur. Milan

asiretinin raisi Mehmet Misto (Mustafa) Memikan asiretinin reisi Mehmed

Hudi'dir, Mehmet Mlsto Turk oostu ve mifli emniyetimizin ajamdlr_(2Z) Rus

kuvvetlsrinin mikdan,m) sitahlart, konuslan, hareketleri hakkmda slk stk

bize habsr g6nderirdi. Memikan asireti iss dost degildir. Turk-Iran hududu,

kuzeyden gOneye uzanan engebeli bir arazidir ve her tarafmdan ge9it

vermez. En bOyUk gee;:it yeri Kotor deresi ve Kotor vadisidir. Bu vadi,

bzalp's 23 km. uzakhktadir. Su vadiye hakim tepelerde bizim Herstll

karakolum uz vard Ir. Huduttakl karakollanm IZ arasmda umum iyetle 23-25km. mesate bulunurdu. Her karakolda da kuwet bulunurdu. Her karakoldan

devriye postalan e;:lkarttlir ve hudut uzerinde devriye gezdirilirdi. Bu sureUe

ge9itler kontrol altmda bulundurulurdu.

1943 ylllarllida 009U bOlgelerinde oazt maddelerin yoklugu ka9akC;:lllk

olaylanna sebebiyet veriyordu. Bizim tarat rmrzda gaz ve 93Y bulunmuyordu.

Iran'da da seker ve ilae;: srkrntrs r vardrr. Oogu halk! e;:ay tiryakisidir.

Aydmlatma vasrtast olarak da gazyagma rnuhtaen. Bu maddeler huduttaki

kayler halkt tarafmdan takas suretiyle kacak olarak temin edilirlerdi.

Gorevliler de buna g6z yummak meeburiyetlnde idiler. GunkO gazyagl

gelmezse, resmi daireler dahil butun halk 1§lkslZ kalrnaqa mahkumdu.Iran'da et pahah idi. Bu baksrndan kayun kac;:ake;:iligi da oluyordu. Ender

olarak, talan suretiyle, suruterin kae;:lrIldlgl olayi vaki oluyor idi ise de,

ekseriya, anlasrnah olarak suruler gegerdi. Hatta, suruler ge9irilirken,

hudutta koyun basina bir lira ri..i§vet almdlgt bile halk arasrnda soylenirdl.

15



Surusunu satan sOrO sahibi ertesi gun tslas i~inde kaza merkezine ,gelir ve

surusunun eapulcular tarahndan ka~lrIldlglnl anlatarak §ikayette bulunurdu.

Bunun uzerine resmi tutanaklar yaplllr ve ust makamlara sunulurdu. Bu

tutanaklar, ust makamlar kanah ile, Muglall'ya kadar ula§tmllrdl.(24) Tedbir

olarak i~i~leri Bakanhqmdan bir emir gelmi§ti. Bu emre gore surUler hududa

10 km. mesafeye kadar otlatrnak rnaksadiyla sokulrnayacaktr. Iran

tarahndaki surUler de hududa yaklastmlmaztardr . Aneak, Mehmet Mrsto'nun

suruleri hududa kadar yaklasrr ve orada otlarlardr. Zira en iyi otlaklar hudut

civarmda idiler. Mehmet MIStO, TOrk dostu ve TOrk ajam olduquna guvenir

ve bizden bir fenallk geleeegine ihtirnal vermezdi. Fakat her nedense

Kaymakam Mehmet Mrstc'den ho§lanmazdl.(2S) Ozalp' ts bir tabur piyade bir

boluk [andarrna ve bir bolOk te suvan birligi vardrr. Bir gun, Mehmet

Mlsto'nun surusunO kacrrrnak i~in plan hazrrtarur, Plan muvattak olmustur

ve SI£W ve koyundan mOrekkep Mehmet Mlsto'nun surusu kacrr t lmrsnr .

SOrOnun bir krsrru slvll halk arasmda pay ediliyor. Bir krsrm da asker

kazanma giriyor.(26) Mehmet Mlsto bir mektup yazarak kendisinin Turk

hukurnetinin adarm olduqunu ve §imdiye kadar TOrklere hi~bir fenahglOlO

dokunmadrqrru, buna ragmen niye surusunun ka~lrlldlglm soruyor ve

sOrusunOn kendisine iade edilmesini rica ediyordu. Mektubunda §unlan da

bildi riyordu. (V)

"Ben yine sizin edemimzim. Memikanlann azalp'in surusunu kacrrmak

icin haztruk yaptlklanm haber aldrm, haber veriyorum, tedbir almlz." Birka~

gun sonra Vine bir mektup geldi. Ve Vine tedbir almarmz bildirildi. Bu

haberlere ragmen hi~bir tedbir allnmadlgl gibi, yasak olmasma ragmen

surunun, $erefhane dOzlUgOne gotOrOlmesine goz yumuldu. Birkaty gOnsonra bir Pazar gOnu siJrOnOn $erefhane dUzlUgunden ka~lfIldlglO!

ogrendik.12l<)Kaymakam bir teklif sleri surdu. Mehmet Mlsto'nun akrabalarml

top/allp tutuklayallm. SOriJnun geri verilmesi i~in bu suretle Mehmet Mlsto'yu

tehdit edelim. Eger siJriiyii geri vermezse akrabalarml siirecegimizibildirelim, dedi.(2'l) Ben, hem en, iyi amma Kaymakam bey, biliyorsunuz ki

Mehmet Misto birka~ defa bize haber gondererek tedbir alrnarruz: istedi.

'$ayet sOruyiJ kendisi kaciracak olsaydi hi~ tedbir almamm ister miydi?

Kaymakam, isterse 0 suruyu bulup bize verebilir, Memikanlardan ged alsm,

dedi. Ben, Vine, biliyorsunuz, Memikanlar, Milanhlardan kuvvetlidir, suruyu

Milanlilara vermezler ve Milanhlar da bir silahh Cfatl~mayl geze alamazlar. 0takdirde ne olacaktrr? Su adamlan haklkaten surecsk misiniz? Yoksa

k6y!erine jade mi edeeeksiniz? Koylerine iade ederseniz, hukumetin .

otoritesi sarsrhr, bundan sonra hi~bir tehdidinize inanmazlar.o0) Surecek

olsaruz da sucsuz ve gunahslz insanlara haksizhk yapml§ olacaksrmz.

Buldugunuz bu tedbir banee dogru degildir, dedim.(3i)

Ertesi gUn Van'a gidecektim. Kaymakam bana mektup verdi. Ve doktor,

dedi, sana bir mektup vereyim, onu vali baye veriverP2)

Van'da Van Valisi Hamil Onat't evinde ziyaret ettim. Kaymakam Hilmi

Tuneel'in mektubunu verdim. Okuduktan sonra, ona da kaymakama

soyledigim sozleri tekrar ederek toplatrlmanm dogru olmayacaglnl, zira bu

vatandaslann hicblr gunahlart olmadiquu, bunlann toplatrlmast ile de surunun

bize iade edileeegini zannetmediqimi anlattrm. Buna ragmen Vali Hamil

Onat, lelefonla kaymakarru aradr, ve konustuktan sonra, ~~ahen toplanlma

1 6



emnm verdi. Yazlll emrin de arkadan g6nderilecegini bildirdi. Ozalp'e

d6ndugOmde 40 kisinin toplatrlrms oldugunu 6Qrendim,1331Bunlardan be!}i

askardl, O q u hava deOiljimine ve ikisi de izine geJmiljJerdL igJerinden birisi

gavulj, birisi de onbasi idi. Hepsi de Mehmet Mlsto'nun akrabasr idi.(34) lki

gOn sonra Orgeneral Muglah geldi. Muglah otomobilden inar inmaz etratrm

k6ylu kadmlar alarak dilskceler verdi!er. Bunlar toptantanlann kadmlan va

krztan idiler.(35) Muglah ilk defa bu sirada bu toplatllma olayiru 6{Jranmilj

oluyordu. Askari gazinoya girinca, bu olayrn na olduOunu sordu. Vali

kendisina izahat verdi ve bunlar capulculara yataklik yapan va suru le r l rn iz in

kacmlmasrna yardrrn edan kimselardir, kendilerini toplattik, sorqulanru

yapacak ve SU91uolanlan a(w cezaya verecegiz, dedi.(36) Mugla/l bunun

iizerin«, sorgu ve mahkeme ne oluyormu§, hapsini oldiirWn digerierine ders

olur, dedi.(l7) Kaymakam ila vali gozgoze bak: !}tliar. Va na yapacaklannt

du!}unmaye basladilar. Bunlar, olaym bu suretla sonu91anacagml daha avvel

tahmin etmemi§lerdi,<l8J Birkac saat sonra Ozalp'ten aynhrkan, vali kayma-

kama, tutuklulann simdlllk muhalaza edilerek koylerina btraktlrnamaetru,

Van'da Muglah ile lekrar konusacaqrru, daha sonra, vereceg; amre gore ha-

reket etmesini bildirdL Mugla/l, bunter: 6fdiJrun derken, adam/arln! yiizuniibile g6rmek ve hakfarmda ba!jka bifgi almak liizumunu duymaml§rl.

Van'a dOnG§te, Vali, derhal Diyarbakrr'daki Umumi MGfetti§ Bay Avni

Dogan'l telefonla anyor ve derhal Van'a gelmasini rica ediyor. Geee,

orduevinde, Bay Avni Dogan ile Muglall bir ko§eye gekilerek gizli

konusuyorlar, Oaha ewel Muglalt Ankara'daki bir §ahlsla gizli bir tele10n

konusmasi yapmrstrr. Bir arahk Muglall, yOksek sasle, Avni Oogan'a, sen bu

i!je kenerns, ben emri yiiksek yerden eknm, icabederse sen; bile yokederim,diye bagmr.09) Oaha sonra Muglah, Valiye ve lUmen kornutarn, tGmgeneral

Rasim Saltuk'a donerek, tuluklulan emniyetten teslim etsinlar, slz de tabura

emir variniz, emniyetten teslim alsmlar, diyor. Vah telefonla kaymakaml

anyor ve tutuklulann labura taslirn edilmesini lstiyor. Fakat tutuklular

kaymakam tarafmdan evlerine gonderilmi§lir. 191erinden be§ ki!ii suclu diya

aynlml§, ve Van'a aglr cezaya gonderilmi§tir. Vali, ben sana bunlan muhafa-

za st, demedim mi, niye btraktin, derhal gerl toplattrr, ernrini veriyor.(401

Tutuklular kaymakam taraftndan brrakildiktan sonra, iylerinden asker

olanlan $ube reisi, binba§1 Sltkl Tutanak, askerlik subesine 9agrnyor. Ve

sizler askersiniz, diyor. Ben durumu bagenmiyorum, basrmza bGyOk b~lera91labllir, derhal kitalanruza donunuz.

lkisl kualanna donGyorlar,Oiger hasta olan u9G donecek vaziyette

degiUerdir. Bunlar koylerinde kahyorlar. Bu defa toplanlan 33 ki§idir,(4\) 09G

basta erdir. Tabur kumendem tiimenden afdlgIemir uzerine 7. bofiik

kumandam yuzba§1 Vahdi'yi qagmyor, ve rutukfu/arm hududa goriiriilerek6ldiir{j{melerini emrediyor. Fakat Vahdi Yuzba§l teerGbeli bir askerdir ve

Askeri Ceza kanununda SU9 clan emirler yaprlrnaz, diye bir madde vardir,

Blnbasrdan yazlh emir istiyor. Binba§1 da tecrubelidir, Yazrh emir vermasine

imkan yoktur. Fakat bu amri yapabileeek iki kilji vardrr, SOvar] bolUgGnde

Yedek Astegmen Bilal Bait ve Yedak Astegmen Durrnus Ozbsk. Bunlar,nenuz. kanuna nizama vakrf degillerdir. Emrin de Muglall'dan ge/digini

biliyorlar. l t i razsrz emir yedne gatiriliyor.(4ZJ Hepsini oldG diye buakryorlar.

Ama it;lerinden bid olmemi§Ur. Ve yoklama yapanlari aldatrrustrr. SGrOnerek

17



hududa 999iyor ve Mehmet Mlsto'ya iltlca ediyor. lite bundan sonra olay

herkes tarafmdan anla§llmii ve garak Mahmet Mlsto'dan va gereksa Van'da

tutuklu bulunan yaralmm kardesi tarahndan dilek~alarla Oumhurbaskanma,

Ba§bakan'a, Maclis Raisina, dilekceler vererek oiaYI duyuruycrlar. Va

musebbiblarin cezalandmlrnasuu istiyorlar. Fakat, maalesaf hic;biri cevapalarmyorlar. Ancak, Demokrat Parti mebuslan Meclise girdikten soma, bu

olayi kurcallyorlar. Ve musebbibinin mahkemeye sevkini temin ediyorlar.

Mu!';ilah'mn Van'da Avni Dogan'a aarfetti!';ii, "Benemri yuksek yerden afdlm~,

sozlerl 1951 Yllinda Meclis arasnrmasma yol acmrsnr. Muglah'ya 33

vatandasm mahkemesiz oldOrulme emrini veran, hangi yOksak §ahsiyetti?

Yapilan bOtOn arasturnatara ra!';jman, bu anla§lImaml§tlr. Dosyalarda yazllI

bir emir bulunrnadiq: gibi, Van'dan yapllan telelon muhaberatma ait, kaYlt ta

bulunamaml!illr.(4~)

Sw;:lu otarak Ozalp kayrnekarm taralmdan aynlan ve Van ~Ir CezaslOa

sevk edilen 5 ki§i de baraal ederek evlarine d6nmO§lerdir.w

b. Yedek Tegmen DurmUI Ozbek (44)

Y cdek T egmen D urm us ilibek, olaylar sirasm da, O zalp 'te Y edek Subay olarak askerlik

yapmaktadl f .

w . . . 3. Qrdu Komutam Orgeneral Mu{llall'dan glktlgl bildirilen emir, izladigi

kumanda zincirinin son halkasi ile, 33 vatandasirruzm kursuna dizildigi

Ozalp olaylanna bizi da kattr, Biz, arkada§lm. Yedek Subay llyas Yalgln Ue

birlikte, kursuna dizme olaymm cereyan eUigi varin yakmmdaki TakorengizAskeri Srrur Karakolunda gorevliydik, Biza galen'emir. kursuna dizme gorevi

verilsn suvari bOlOgOnden, -Necdet ve Bilal adu ysdeksubay arkadaslanm

ile, komutalanndaki birligi gozetleme ve herhangi bir saldrnya kaf§1 koruma

idi. Bu arada onOmOze irnzalarnamu igin. onceden duzenlsnmis bir de zacu

konrnustu, Zabitta olay, bir kursuna dizme degil de samklann stmr dl§mdan

vukubulan tscavuz sebebiyle meydana gelen silahh gatl§mada iki ate§

arasmda kalarak kaza kursunlanyla oldOkleri §eklinde ifade ediliyordu.(4S) 0

gOnOn olaganOstii iartlan iginda asasen igyOzOnOpek bilmedigimiz bu olayh

zapn imzaladik, Ancak kursuna dizilecegini ogrendigimiz 33 vatandasm

suclu oldu!';junu biliyordum,c461 Bizim eaasen gogunlukla srmroa gorevliolusurnuz sebebiyle fazla bir bilgi edinme irnkarurruz da yoklu.

Kur§una dizme gorevini yerine getirecek birli{le kumanda eden Yedek

Subay arkadaslar, Necdet ve BUal ashnda, tavuk kasameyacak derecede,

yulka yOrekli yaratlll~ta idiler.

Aralarmda lahminen 13·14 ya§lannda bir gocu"un va birliklerinden lzin]

olarak koylarine geldikletinde suclu dive yakalanan blrl .;avu§, biri onba§l,

Og erin de bulundugu 33 vatandas sirur klYlsmda onceden aynlan yare

getirildiler. Ve iki ayn gruba aynklllar.(47)

Arazi durumuna gora birbirlerini gormOyorlardr. Bir grubun ba§lOdaNecdet, diger grubun basrnda da Bilal Tegmen bulunuyordu, DI§andan

herhangi bir saldm yoktu, Te{lmenlarin havaya ate§ ederek verdikleri i§aret

Ozerine mangalar ates actr, Ve 33 vatandas bOylece kursuna dizildi.

~ncak benim bu ofayda dikkatimi r;eken, kUff}Unadizme gorevini yefine

18



getiren birJikJerin,karargahlarma, milJibir g6revi yerine getiren insanJarmruhhaleti kinde, "Dag 8a§Jn/ Duman Alml$" msrstn: si5yleyerek d6nmeJeriydi.Anladlglm kadanyla vatan hainligi etmis kimseleri kursunladtklen kanaatiic;indeidiler.(4IJ)

Ne var ki, kur~una dizilenlerin. sonradan sucsuz kimseler otduklanmogrendik. Ve hepimiz halen de unutamadrqrrruz bir acrya garkolduk ...Muglali'n In itirafma kadar sucsuz oldugumuz u isbatlamada buyuk s ikrntrlarqektik ....

c. Yedek Tegmen Seyi/ Bali (49)

Y edek T egmen Seyit B ilal B ali. olaylar suasm da Ozalp'te Yedek S ub ay o la ra k a sk erlik

y spmaktad ir ,

"... I~te bu Heretil hadisesini mutsakip Org. Mustafa Muglali, bzalp'egelerek durumu yerinde gormek istedi, Gerek askeri, gerekse rnulkl

yetkililerden aldrklan geni!i bilgilerden sonra Van'a donduklerlnda bu 32vatandasm yatakuk suclanndan derhal toplanlmasr emrini ver,". Bu emiruzerins Kaymakam, jandarma marifetiyle bunlarr toplatarak kaymakamlrkbinasuun altmdaki odaya yerle~tirdi.

OqOneO Ordu Kornutarurun donu~Onden pek az zaman somaDiyarbaku'daki Birinei Genel MOfetti~, Avni Dogan, Ozalp's gelip.Kaymakamdan ve Tb.K. dan bilgi istedi. Ve tutuklularla da konusaraknSuqsuz oldugunuz anla$llml$tJr, serbest bJrakdacakslnlz" dedi. Ertesi gOn

serbest brrakuan bu sahrslar 3. Ordudan gelen yeni bir emirle lekrartutuklanarak aym yere kondular.

BolOk Komutanrmlz Ostegmen Hasan Tuneay -daha bolOk Van'daiken- izinIi olarak ayrr1mI§ bulu ndugundan sevk ve idaresi 1. taktmkomutanr olan arkadass rn Tegmen Needet Bilgez'e vsrilrnlsti. BOIOgOmOzOnmeveudu 80 kadardr, Qavu$ ve onba§/farln hepsi Hasankaleli kii. Eratm birkrsrru Hasankaleli, bir kisrm Qanklfl ve DOzeeli,diger bir krsrru ise, at/anylageJenzatililerden oiusrnustu. Bize verilen yazlh emirde, "Bu tutuklu $ahlslarYilzba§/ Vahdet Yilzger; tarafmdan kaymakamllktan teslim almacak veHasank.aleliqavu!j ve erlerden kurulu iki manga relakerinde (50) 9il/i mevkiine

g6Wriifjjp gizli q/k/$ ve giri!j yerierinin tesbiti istenecek, !jayet kaqmagate$ebbUs ederlerse ilzerlerine ate$ edilecektir" mealinde idi. lclsrlndeAraprosik koyOnOnaOasl olup katilden Iran'a kecen Mehmedi Mlsto'nun kiz:da vard r , Bu kadrn 6zalp'te blr yed-i emine brrakr lmrsn. Yoksa hepsi 33 ki~i

idl.

Emir gereOinee 30 Temmuz 1943 gOnO sabaht bu ~ahJslar (Yuzba§1Vahdet YOzgelJ'in son anda hastahk bahanesiyfe gelmemesi yOzOnden)Tb.K. taraftndan verilen emir Ozerine ben ve Teg. Needet Bilgez'eekaymakamhktan tesfim alrnarak, Takorengiz Konu§u'nun emniyet tertlbati

alrms bulundugu Qilli mevkiine gotOrOldOler.11 va 12 kisilik iki kafile halindeIran hudut ta~1Ozerinde BolOk K. Vekili Needet Bilgez'in (gerek rnahkamsve gerekseMeciis tahkikat dosyafannda mevcut zabularda da belirtilmi~tir.)Konus komutanr Teg. Ekrem'in yanrnda hakirn bir tepeden k!hlJla verdigisrnri Ozerine iki manga tarafrndan aqllan ates ile oldOrOldOler.Bu mmtrkada

19



"Emoy" allireti vardrr ve a§iret reisi Omer agadlr. Milan asireti ile de

dO§mand mar,

~uraya dikkat ~ekerim. ~erefhane dOzlOgOnden kacrnlan sOrOnOn

ge~irildigi gizli giri§ ve ~Ikl§ yerlerinin tssblti verine, tamamen ters bir

y6nden giri§ ve ~Ikl§ yerlerinin lesbiti keyfiyetini takdirlerinize brrakmm.

Eger hayatta iseler bu hadiselerin dogruluguna, Hasankaleli ta kr rn c av u sum ,

Ourak VOce, ve Necdet Bilgez'in takun cavusu, Efendi Vavuz, ve seyisim,

Kamil $atlroglu da tamamen istirak ederler.

Bu olaydan soma kaymakam Hilmi Tuncel Van'a ahnrrus, verine

rnektuocu Tevfik Vener verilrnistl. Tb. Komutanllgmdan aldlglmlz -Yazlll-

emir geregince Haraprosik k6yO karersrndak: Kapi Karakolu mevkiinin

karsrsmdaki iran topraklannda yukanda adt ge~en Mehmadi M,sto HeTevfikYener va Van'dan galen Emniyet Miifetti$i Abdulfah'm muhaf,z, o/arak

kararla$tlllan yere gitmem emradildi. Taki rmmta gereken emniyet tertioatuualarak kararlasturlan yere adl ge~en zevatta gittim. Mehmet Misto, yanrn

tOrk~esiyle bizlere 6vgOde bulunduktan soma, ge~enlerde 61dOrOIen 32

ki§iden aglr yarall olarak kurtulan ve kendisine iltica eden Milanengiz Koyu

rnuhtan Sultan Kuro'nun karde§i Ibrahim'in, mOsade edildigi takdirde elimizi

6pmek istedigini bildirdi,(5I) Tevfik Vener bana: Ne dersin komutan! dive

hitap edince (emir sizin bendaniz sizteri korumakla gorevliyim) dive cevap

verdim. Sanra, "gelsin, gelsinH

dedi. Ibrahim getirildi, elimiz optOrOldO. Yurda

kabulii mOsadesi istendi. Karsrrnda bulunan M isto'nun agl unun,

-Maalesef- (T.C. As. Fab. 936) yazdi dipli fisekleri ta§ldlgml OzOlerek

g6rdOm ve donusumde rapar halinde yazrh alarak keyfiyeti Tb,Kornutanhqma sundum. Oamek ki bu bolgelerde yalruz hayvan degil,

mermilerimizin de karst tarafa ka~lflldlgl bir ger~ekti."('21

"Otuztic Kursun" olayirun cok onernli ti(,: tamginm beyanlanm bu sekilde ozetledikten

soma, 15 Agustos 1956 gunu, TBMM'nde yapilan gorusmeleri iz lem ey e devam edelim.

V an M illetvekili K em al Y orukog lu konusm asm a soyle d e vam ediyor:

"Arkadaslar, iste 33 vatandas leci bir §ekilde wi hukOmetin

kudretsizliQini setretmek (gizlemek) ve blr tedhi§ havast yaratmak ietin 33

TUrk'O, memleketin evlad 1 0 I katlettiriyor.(53)

Sene 1945, 33 vatandasrn oldurulmesinden iki sene ge~mi§, kemikleri

henOz ~urumemi§, kanlanrun klZllhQI 6zalp ve Van ulkundan henuz

siliomedigi blr strada Inonu ziyarete geliyor, kiminle geliyar? Mustafa

Muglah'Yl kaluna takarak Van'a geliyor. Aeisicumhur. Bu kOrsOde yemin

ediyar! Vatandas hak ve hOrriyetini arayacaglOa yemin eden reisicumhur

l n o n u : bir katili, bir Fatih gibi kaluna takarak Van'a geliyar ...(~4)

ZOHTO ORA Y (Aydln)- 0zaman Reisicumhur degildi.

MURA T ALi OLGEN (Alyan Karahisar)- Dik1atordu a zaman.

KEMAL YOROKOGLU (devamla)- Ne ise. Arkadaslar bu hareke1in

buyuk bir manasi var. 33 vatandasi 61dOren kurnandanla gelmesi mi? Buicab ederse 33 vatanda§1O daha oldOrOlmesinde mahzur yoktur. manaerm

tazammun eder. Bu liili va harekeli bir Reisk;umhur yapIY0r. Kendisine

muhtelif telgraflar etekildigi va hadiseden haberdar oldugu halde. Katlli

cezaevine g6nderecegi verde, Fatih gibi, milli kahraman gibi koluna takarak

20



Van'l gezlyor. Relsicumhur Inono bunu yapmaklan qekinmeml4lir.

• Mesele. muhterem arkadasrm buyurdular ki, vazitenlzl yaprnadmrz,Bendenit vaziyeti arzettim ve hakikalen mazbatada da get;iyor. Bu noktayitavzih ederim. 11k raporda aynen ~u cOmle var: Van Cumhuriyet

MOddaiumumiliginin i§anna atfen Adala! bakanhginin falan tarih ve falansaYlh yazrst ila, MiUi Savunma Bakanllgl va IQi§leti BakanllQln1n va22.1 .1944 tarlh Ii yazrslyle Genal Kurmay Ba§kanllg 1 0 1 0 dikkat nazarlaneelbedilmi§tir. Evrak dort seneden Iazla bit gecikme ile bekletHmi§tir.

$imdi gorOIOyorki, muhtersrn arkadaslar, ilk lahriki yapan benirn, VanCumhuriyet Savelflgldlr. Arkadasrrn hukukcudur. Bunu bilir. Bunun uzerineAdalet Vekaleti harakete ga(fiyor ve Askeri mahkemede muhakemeedilmesine karar veriyor. Nitekim Muglal. Askeri Mahkemede muhakeme

edi\di ve hatta vaziiesizlik itirazl yaplldl. Vazifesizlik itirazl red edildi. SUQuntamamen askeri oldugu kabul edildi. Binaenaleyh askeri bir sUQhakkrnda

mOddeimumumiligin yapaeagl bir §ey de yoklur. Kaldl ki, Vekalet saystdeseydi ki, harekete geqin. 0 zaman harekete geqebiJirdik. Kendi vazifemizdl§lOda bir tahkikat yaprnanm imkanslzllgl msydandadir,

Yine, Adliye Vekaleti yazlslnda; Van Cumhuriyet SavcI1I9mln i§'anuzerine talan filan verdim diyor. Fakat i§in hazin taratt aym Adliye Vekili,

1951 de kim idi bllmiyorum. Basvskatetten yazuan yaziya verdigi eevapta,efendim diyor: Evet bize bildirdl, biz de ait oldugu makama yazdtk, ontann

da bir ihmali mevcuttur. Ama simdi muttali oluyoruz.

Muhlerem arkaoaslar; hakim Oq kadeh lazla raki iqli9i lQin harekelegelen Adliye Vekaleti, biz e{ler suclu .idiysek buna tam sekiz sane soma rnrmuttali 0Iuyor?(5~)Adliye Vekaletindeki zat kendisini herhangi bir mOlahazaile evet diyor, §imdi muttali oldum. Ai kanunu (f,kml§, §u olrnus, bu olmus,

Bunu da ceza islerindeki muhterem zat yazrrus, Vakil de imza etmis, Bumeseleyi haizi ehemmiyet gormOyorum. Kaldl kl burada ucuz kahramanhkyapacak da de£lilim. Af kanunu qlkml~. soma mururu zamana ugraml§. Afve mururu zaman intizarrn amme meselesidir. Ceza kanunumuzda bununicin sarih hOkum vardrr. Mururu zaman olunca maznun hakkinda takibatyaprlrnasrru iSleyemez, bu hOkOmler muvaeehesinde muhterem hukukcuarkadaslanmin karsts rnda ueuz kahrarnanhk yoluna gidemem Tahir bey...Harkes evvela Kendi vicdaruna kars t hesap verir. Bu i§te vazifemi yapmarun

huzuru iqindeyim. Siz ne derseniz deyiniz. Mururu zaman olmasaydr, a1kanunu qlkmasaydr, memnuniyetle Turk Hakiminin(56) huzurunda hesap

vermeye qlkardlm, qekinmezdim. Hukukqusunuz, muhasebe ve murakabeyivicdanrmzda vapnktan soma soyleyin,

iSMET USLU (Seyhan)- Tam vazifenizi yapsaydmrz 34'de sizolurdunuz.

KEMAL YOROKOGLU (devamla)- Oogru, belki de olurduk, zatenbunlardan bize hiQ bahsetmiyortardl.(S7)$unu da arzedeyim ki, eger bunlar

bize teslim sdilmis olsalardi muhakkak ki, hicbir kuvvet bunlan Adliyenin

elinden alarnazdr. Hadisenin bOWn mahiyeti bundan ibarettir. (soldan.mazbata hakkmdaki fikirleriniz nedir? Biraz da bundan bahseder misiniz?sesleri)

Muhlerem arkadaslanm: meseleleri arz ediyorum, Muglal. 6tmO§gitmi§tir.

21



(58) Muglah'ya lalan ve filan emir vermi!}1ir, dive bendenizin elinde bir delil

mevcut olmadl(:p ic;in dalilsiz va rnesnatslz bu kursOda konusrnak biza

yakt§maz, ancak, bir noktaya lamas ettt rn, onu tekrar edayim: 3 3 vatanda§1

aldOran bir kumandan hakktnda takiba1 yapmayan idara, mutaaddit ls 'ar lara

ragman alakasiz kalan va davlat raisi srtattm halz iken bir katlli koluna takip

Van'a gatirmenin rnanastm yuksek lakdirleriniza arz ediyorum. Bunu yapan

zat zamamn devla! raisidir. Bu vaziyat c;ok manidar va c;ok §ayani dikkattir.

Bunaanalayh hadisayi takdiriniza arz ediyorum, temel adalel 0 devirde rn l

yoksa bu davirde mi? $imdi bagmyorlar, hakim teminatr, tamel adalet,

BugOn bunlardan bahsedenler 0 zamanlar neredeydi? 6-7 EylOi had l se s i nde

beyanda bulundu.(S9) V atan das tn h akkt bir taarruza ugradlgl zaman devlet

kuwetinin kendisini kurtaracaqmdan emin olmahdu, dedi. Zamanmda,

vatandas: haksiz yare oldurlmak iqin devlat kuwatlari harekata gec;mi§tir.

Hakk: korurnak ic;in degil. Vatanda§1 oldurmek iqin devlat kuvvatlarinin

hareke1e geqt:igi devrin devlet reisi bugun diyor ki; "hakkt taarruza ugrayam

deviet himaye etrnelidir." Binaanaleyh misallerle arz enigim gibi 0 zamanki

vaziyatle §imdi bu zatm dU§lugu tezat meydandadlr. Buna ragman bendeniz

kalklp da, ·in6nu bu vatandas lann oldurOlmesi hakkmda emir vermi§lir· dive

ifada bulunamam. (soldan kanaatin na? sesleri) Kanaatim arkadaslar : bu

hadiseden zamarun davlat reisinin habardar oldu{!udur.(6O)

$imdi, Adliya Encumeni'nin rnazbatasmda vekiller hakkmda serdedilen

noktayr nazar dogrudur ve kanuna uygundur. Mururu zaman a ugraml§tlr. At

kanunu qlkml§tlr v.s. Fakat takdir Vine yOksek heyatinizindir. Bendeniz de

bu i§. ic;in mahkemeye C;lkmaktan tereddi.it degil,§aref duyanm. Maruzatlm

bundan ibarettir. Hepinizi hOrmelle selamlanm.REis- Ahmet Hatr,

AHMET HA Tf (Bolu)- Muhterem arkadaslar, bu mevzuu medise intikal

ettigi zaman bendeniz Iblettayin bir vatandas olarak 0 havalide, cereyan

etrnis olan bu feci hadiselerden haberdar olan bir insanolarak bir mebusa

mektup yazrrus tatsilat vermi§ ve llaveten "Turk Adaletinin Turk vicdani

ammesinin bOyle en iptidai sakilde insanlann kursuna dizilmesine razi

olmadl{!101 tebaliOr attirmak size dusen vazltsdir" demi!}tim. Fakat bu hadisa

o kadar uzun bir tahkikata sahne oldu ki, kader biza mabus olarak bu i§in

latkik edildigi zamanda bu kOrsOya 91kmak lrnkaru verrnlsnr, (bravo seslari)

Arkadaslanrn, ben bu qok uzun mazisi olan dosyamn inca hukuki

m utalaalan na 9 ifi!} mayeceg im. Zaten bu nlar ba nim ihtisas Im10 d a.

haricindadir. Yalruz, 0 havalida bu hadisalar cerayan adarken orada

bulunmu§ bir arkadasrmzim, Buna ilavetan da garak 1. ethan harbinda vagerakse istiklal Harbinde gene 0 havalide bulunrnus bir arkadasmmm, En

der zamanlarda bile oradaki vatandaslann bu memlekate nasr l can siperane

hizmet ettiklerini gormO§tOm.(61) Vine bu hadisalarin caravan elliOi

zamanlarda 0 havalilarda mOtaahhit olarak bulundugum cihatla Valilerden,

kumandanlardan ta kUlubada ya§ayan kaylUsOne varmcaya kadar herkesla

temas edan bir insan olarak cersyan eden hadisalerin i9 yOzOnO bilanlerdenbiriyim. Bu hadise ne §ekilde nsticelenirse neticalansin ve bu rnazbatanm

akrbetl na olursa olsun, bildigim hakikatlarm bazilanru §u meclisin

kursusunden s6ylemezsam, burada yaptlglm yemina raOmen vazifemi ifa

,e1memi!} olacaglml du§unerek s6z ald i rn. (soldan bravo sesleri)

22



Bu hadiseleri bilmekle beraber diger soz ahsmun bir sebebi de o gOn buhadiseler careyan ederken seyirei kalml§ olan 0 gOnkO iktidann bugOnhOrriyetkahrarnaru kesilerek bize vaki hOeumlarmada i§aret etmek yerindeoiur,

Huzurunuza gelmi§ olan bu mazbata §u v.eya bu §ekilde uzun bircokmuamelelerden sonra 3 2 vatandasrn hakstz yere kursuna dizildigi hakikatiniortaya koymu§tur. ArI<.ada§lar.(62)ugOnen iptidai lnsan topluluklannda bile

lnsan hayatma klymet verildigi bir zamanda eumhuriyetle idare editen birmemlekette mOnferit olmayan bu vakalar, hakikaten vatandasr, her viedaruolan lnsaru dO§OndOreeekmahiyettedir. (meseleye gelelim, sesleri) Hangimeseleye gelelim arkadaslar? Ben bu hadisaleri bilen bir arkada§lmzlm.(onu sOyle,sesleri) Dnu izah ediyorum.

Arkada§lar, bu vakra mOnferitdegildir. Bu, 3 2 de degil, 42 de degil daha

coktur, Ve vine §unu da ilave edeyim ki, bir harekati askeriye veya bir tedip

harekan esnasmda telel alan lnsanlan da mevzubahis etmek istemem.(63)Fakat bilhassa isaret etmek istedigim, sudur ki, o vatandaslar, soylenildigigibi bu memlekete hiyanet etmi§ insanlar degildir. Eger bunlar hayin adamlarolmu§ olsalardr, 1. DOnya harbinde ve [stiklal Harbinde bunun asanrugOrurdOk.(64)

D havalide bulunanlar gayet iyi bitirler ki, onlar ellerinden geldigi kadarfedakarhk gOstermi§lerdir. Rus'latln ilededigi 0 zaman hiqbir yardrrna mazhar

olmryan vatandaslar Revandlz daglarmdan baslayarak Baskalsye kadarRus'lann tOdOIUrlOvaitlerine ragmen hieret etmi§ler sefatet t;ekmi§lerdir.Bunlara yardlm eden de olrnarrustrr.Geri d6ndOkierizaman bir koyde Oe;dart

hane olarak kalrmslardrr. KOrtharekati denen harekat ortaya qlktlgl zaman;o zamana ait meclis zabrtlan tetkik edilecek elursa, gorOleeektir ki:Erzurumlu RO§tU Pasa ismindeki bir zat "bu gosteritdigi gibi degildir-dernistir, MBu harekan bozuyorsunuz" dive mOdalaa ettigi ie;in 0 gOnkOzihniyet karsrsmda 0dOrOstadamm mudataas: tabii mOessirolamadr,

Arkadaslar: orada telef olan veya sefaletle Olenler ie;indeoyle kimselervardl ki, muharebelerdeki gOsterdikleri fevkalade gayretler ic;in kendilerinepasshk unvaru ve diger rOtbeler verilmi§tir. 10·12 yerinden yara alanlarsOrGlmO§,peri§an olmu§ veya imha edilmi§lerdir. Fakat maaleset 0 zamanyapllan §ikayetlere, 0 zamarun hOkOmetierikulaklanru tlkaml§lardlr.(651Son

tortusunu temizlemek de bize nasip olrnustur. Arna iyi bir §ekilde degildir.C;OnkObenden ewel konusan hukuke;u arkadasmuz kanun bakrmmdan bui§in takibine mahal olmadlgml soylediler. Ben diyorum ki, bu vatandaslarOldOrtilOyor,§ikayetler oluyer, takat bunun muamelesini yapmakla mOkeliefolan 0 devrin adamlan vazifelerini yapmlyor. Muvazzal kimseler vazifeleriniyaprnaymca zaman geqiyor mururu zaman vaki oluyor, ki bu da bu

hareketin tabii bir neticasidir. Fakat rnururu zaman var dive benim anamr,babarm tlldOren kimselerin ve bunu takip etmiyen kimselerin takibataugramamasl insafla kabili telif midir? Evet hukukyular ayle sOyluyor amabuna benim gonlOm ran degiktir. BugOn0 havalide emniyet tesis etmek iqinhamdolsun bugOn eskisiyle nisbet kabul etmiyeeek icraat ve faaliyetegeqilmi~ bulunuluyor. Arna vaziyet ciddidir. Ve bu muameleyi yapaninsanlann mesul edilmemeleri dogru degildir. Bir noktaya daha i§aret etmekisterim kl, hie; olmazsa insan hayatrru keyfi surette nihayete erdiren

23



adamlan af kanununun §umulGnden lstisna etmemiz leap ederdi.

Benim maruzanrn bundan ibarettir. Gte ta ratrm h ukuke u arkad as lanma

blraklyorum.

REI5- Tahir Tase r , Suyurunuz.

T AH IR T A$E R (Klr§ehirJ- Qok muhterem arkad8§lanm, orada hakikaten

i§lenmi§ bir cinayet vard r r . Su cinayet kimim ta ratm dan yap ih rs a yaprls m

yapanlar iqin yuz krzar t rc i bir hadisedir. Bu, 32 va tandasm muhakemesiz ve

tahkikatsrz kursuna dizilmesi, affedilir bir §ey degildir.(66) Bunu boylece

kabul etmek lazundrr, Yalruz yGksek heyetinizin bu hadiss hakkrnda ssash

bir bilgi edinebilmasi il;in §u rnazbatanm tarnarmyla okutulrnasmi istirham

ediyorum. Tamaman okunrnadr, MGsaade ederseniz mazbata tarnarruyla

okunsun, ondan soma mesele tenevvGr etsin (aydmlansrn). Mebus

arkadastanrmz da g6rO§lerini acsklas inlar . Benim de bu mevzuda g6ru§lerim

va r du . Mazbata tamarruyla okunduktan soma arz edecegim.

Su hususta yazlll bir takrir vermiyecegim.

M URA TALI OLG EN (Afyon Karahisar)- Mazbala dagllilmad ImI?

REIS-Oagltlldl efendim ... (Oagltlkh, hepimiz okuduk sesleri)

TAH iR TA$ER (devamla)- 0 halde devam ediyorum. Efendim bennottanrru bu mesetenin bugOn konusulacaquu tahmin edemediqirn i9in

yaruma alrnamrstrm. (ruznamede vardr, sesleri) Eve! bu mazbata da demin

konu§tugumuz yaralamaya ' sebebiyet verma mesela~i gibi 7 aydir

gGndemde. Su gune kadar bir turiU muzakere adilemedi. Hadise hakkmda

krsaca maruzatta bulunacaglm.

Orgenaral Mustafa Muglall Ozalp'a geliyor, Askeri mahfalde Van Valisi,

Kaymakam, Jandarma Tabur Kornutarn ~ukru Tutsr, Sulh Hakimi Saki Tekin

baraber oturup konusuyor lar . Mahalli durumlardan s oz 89lyorlar. Bunlardan

Van valisi ve Sulh hakimi Ozalp'te asayi§ bozuktur ka9ak9111k hadisesi

oluyor.- buna bir care bulun diyorlar.

Mustafa Muglall, derhal, Jandarma kumandanma, yahut tabur

kurnandaruna emir veriyo r, ve diyo r ki, bu adamlan yakahy acaksm IZ ,

icabma bakacaksuuz, Muglah'nm bu §ekildeki sozlerini islrnlerinl arz ettigim

mesul sahrs lar i§itiyorlar.

Mustafa Mugla!! bu emri verdikten soma, Van Valisi Hamil Onat Oza lpKaymakamma emir veriyor, bu adamlan yakalat, Polis Vazife ve Selahiyet

Kanununun 1S. maddesine g6re neza re t altrna alacaksiruz, diyor.

Kaymakam 32 vatandast yakalatlyor, Jandatma kumandanma teslim

ediyor. Tabur kurnandaru da bu §ahlslan iki yedek subaya teslim ediyor. Su

iki yedek subay bir mOfreze himayesi altmda 32 va tandas : hududa dogru

gotOruyorlar. Kokut deresi denen mahale geldiklerinde bu 32 vatandasm

e lle rin i, k ol/a am ve g 6z le rin i b a{1 /a ya ra k ma kin e/i tU fe k/e rfe b iy iy orfa r. (67) Ve

bu hadise hakkmda Jandarma Tabur kornutaru $OkrO TOter sahte bir zaon

varakasi tutuyor. 0 zamanki Van Muddeiumumisi Kemal YorGkoglu

arkadasrrmzm da dediOi gibi, guya bunlar hududa dogru gidiyorlarml§, kar§1

taraftan ate§ aC;llml§, bu 32 vatandas bu ikl ate§ arasmda kalrmslar ve

olmu§ler. Su §ekilde zabr t varakasi tutuluyor. Zab r t varakasi tutuladursun,

hadisede 61enlerden birisinin kardesl i~i vekalete aksettiriyor. $ayani

24



takdirdir kl, Adliye Vekaleti bu mesele Ozerinde gereken hassasiyetigosteriyor. Milli MOdafaa ve Oahiliye Vekaletleri hiqbir alaka gostermiyorlar.Adliye Vekaleti tutulan zabtm tatmin bah§ olmadlQlm anllyor va i§in tahkikiiqin keyfiyeti Van MOddeiumumiligine yaziyor. 0 zarnanki mOddeiumumiKemal YorOkoglu'dur.

Kemal YorOkoglu burada kendisini mOdafaa etti. Kemal YorOkogluarkadasirmz maalesef gereken hassasiyeti gostermemi§tir. Kendis! orah,hadiseye muttali oldugu halde sahle zabn varakasrrun dogrulugunainannuyor ve i§i Adliye Vekaletine bildiriyor. Adliye Vekaleti vine tatrninedilmiyor. i§i Oahiliye ve Milli MOdafaa VakaleUerine yaziyor vs maseleyimsydanacrkarmaya qall§lyor. Fakat maalesef sahte zabn varakasmdanbaska hiq bir deliI elde edilmiyor.

VEYSEL VAROL (Erzincan)- 0 zaman bir Marko Pasa'mn mevcutolduqunu bilmiyor musunuz?

TA HiR T A$E R (devamla)- Rica ederim gelin burada konusun,

Nihayet hadise bildiginiz gibi, 1943 den bu yana uzun bir zamangeqtikten sonra Fikri Apaydln Bey'in Mecllste muhalefette oldugu senelerdemesele ortaya atrhyor,

Netlce itibariyle Muglall hakkrnda Asked Mahkemece tahkikat yaprllyorve sucu sabit gorOlerek idamdan Muhavvel 20 sene aglr hapis cezasmamahkum ediliyor. Fakat cszasr inlaz edilmeden olOyor. ;;imdi, haklanndatahkikat ysprlmast istenen sahrslar 0 zamanki Dahiliye ve Milli MGdafaaVekilleri ve Genel Kurmay Baskarudrr, Bu sahrslann hareketleri vazifede

ihmal ve vazifeyi suistimal telakki edilerek bunlar hakkmda tahkikat acrhpacrlrnarnast hususunda YGksek Meclisce bir karar verilmesi isteniyor,mazbala bu sekildsdir.

$imdi, 1950 de crkarrlan 5677 saYI11AI kanunundan mesela bir haylizaman geqti, tabii rnururu zaman da cereyan eUi. Ne Milli MGdafaa ne deDahiHye VekiUeri ve Genel Kurmay Baskaru hakkrnda Meclis tahkikatt

acmaya hukuken ve kanunen imkan yoktur. Bendeniz cnlan rnudataaedecek degilim. Fakat, eger oniann bu i§tan haberleri var idi de, meseleyiresmiyete aksettirrnernislerse, tarih huzurunda vicdanen mesul olacaklerdir.Arada rnururu zaman vardrr, af kanunu da qlkml§tlr. Onun iqin bunlar

hakkmda meclis tahkikatl aerlrnasma imkan yoktur,

Bendeniz §Unoktayr tebarOz ettirmek istiyorum; damin de arzetti!;Jirngibi,Mustafa Muglail, Valinin, Kaymakamm, Hakimin ve Jandarma Taburkumandarunm yantnda emir verrnistir, bu otuz iki ki§iyi sana taslimediyorum, bunlan lemizliyeceksin, dive. Yukanda vazifelerini saydlglm buzeval bu sozlerl duyduklan halde sukut etmi§lerdir. Bunlann fiil vaharekeUari yaln IZ ve yalruz vazifeyi ihmal mahiyatinde gorOluyor. Adliyeyeteslirn edilmeleri lazim gelen bu 32 vatandasr Adliyeye tesllrn etmeyip AskeriMahkemeye teslim etmeleri(6S) ancak vazifeyi suistimal mahiyetindegorOlmO§tOr.Boyle §ey olmaz arkadaslar, Eger ortada i§lenmi§ bir suqvarsa bu do~rudan dogruya ~fiilen i§tirak'1ir. Binaenaleyh, ;;uraY-1Oevlet'invazifeyi ihmalden bu adamlar hakkmda vsrrnis oldugu Meni MuhakemeKaran bence dogru degildir.

Bendeniz bu noktaYI tsbaruz ettirmek icin soz alrnrs bulunuyorum. Oiger

25



taraftan ne Oahiliye Vakili ve Milli MOdafaa Vekili ve ne de Genel Kurmay

Baskaru haklannda Maclis tahkikatl a'1llmasma kanunen imkan yoktur.

Tabiatlyla, takdir YGksek heyetinizindir. Maruzatlrn bundan ibareUir.

REIs- Az:iz KOksal.

AZIZ K6KSAL (l'1el)- Bu vakra arzuhal EncOmeninde mOzakare edildigizaman ben de muhalefet partisi narmna 0 EncOmende aza bulunuyordum.

8u mevzuu birtr>k tarnsmatara sebep oldu. Bastmlmak ve uyutulmak igin

gok u{jra§lldl. Neticeitibariyle de aglr bas lid I. 0 zamanki, Milli Mudafaa

Vekilinden izahat istedim, Encumene gelsin, Iazsrn gelen izahan versin

dedim. Milli Mudafaa Vekili uzun zaman sonra geld; efendim, vaziyete yeni

muttali olduk, oraya adli mO§avir gOnderdik, lazirn gelen tahkikatl yaplp

raporunu verecek, ondan s on ra'q e lir lazsm gelen lzahatr veririm, dedL(69)Milli

MOgafaa Vekiline sordum, stz, vaziyste' yeni muttali old uk, diyor~unuz.

$imdiye kadar aradan uzun zaman geCfmi§tir. Vatandaslar itlaf edilmi§tir

(oldOrOlmO§tOr). Milli MOdafaa Vekaletinde buna ait hicbir dosya hiCfbirmalumat yok mudur ki, esasa yeni muttali olduk, diyorsunuz? Kagamakll

cevap verlyor, esasa "girmiyor. Netice. MUll MOdafaa Vekili !Ie bOyle bir

vakia olmustur, Laztrn galen §eyleri yapacaglz. §Oyle edacegiz. bOyle

edecegiz diye gane atlatmak siyasetini takip ediyor. Pe§ini brrakmadik,

ugra§tlk. Bununla uQra§tlkga da Cumhuriyat Halk Partisine mansup

encOman azatanmn asao: bozuluyor. onlann birCfOkhakaretamiz hitaplarrna

rnaruz kallyorduk. Ali Rlza Bay (Kemal Gedele§, akrabasl) kalktl dedi ki,

hain; vatan olan bu insanlar aklbetlerina dugar olmu§. cezalan verilmi§tir.(70)

Doktor Azlz Bey, bu namussuzlarm rnudataasuu neden yaplyor? dedi. Va

bana kabul oldugu kadar taarruzda bulundu.Onun Ozefine kalktrrn dedim ki, bu zaumuhtereme ben soruyorum, bu 32

vatandas arasmda kandisinin oglu da olsaydr , bugOnkO sozO soylerrni idi?

Meclis kOrsOsOndan. bOtOn milletin hak ve hukukunu mOdafaa edecegiz

diya yamin etmedik mi. neden bu yemininde hanis oluyor? H~ olmazsa ben

hakslzlIQI sOylOyorum, bu vatandaslar koyun bogazlamr gibi bogazlanml§,

hakstz yere itlaf edilmi§tir. Ban bundan vicdan azabt duyuyorum. bu

arkaoasm vicdaru yok mu, vicdan azabt duymuyor mu bu adamlar? dedim.

Netice itibariyle karar verdik. Heyeti Umumiye'ye intikal ettl. 8u vaziyete

geldi arkadaslar, Arkada§lm benim hakkirnda birtakun muammah sOl. soyledi

dedi. muamma falan higbir §ey yoktur. Oedigim gibi, YorOko{jlu'nun dediOi

gibi biz tetkik ettik 0 zaman hatmmda kaldlQlOa gore bir Cfapulculuk

meselesidir.

8u gapulculuk meselesinde 0 zamanki idare amirlerinin, maaJasef dahJO

tesirleri vardlr.(71) 9apulculaIJ Iran'a sevkediyorlar gelen mal ve ganayimdenhiss» allyorlar. Onlarda mukabil olarak taarruz ediyorlar. Kazrm Ozalp

Kazasma nutuz ediyorlar. sOrOladni ve hayvanlanOl sOrOp gf3tOrOyorlar.

8ana 0 zaman taarruz eden 0 zatt muhtereme sordum: Oiyorsunuz ki, bu

insanlar iki kursun arasinda kalml§, gOya hudutta geCfit noktalanru

gostereceklermi§. Gegit noktalan asasen bilinmiyor idi. Iran hududundanate§ aCfthyor bizimkiler de mukabele ediyor bu vatandaslar iki ate§ arasmda

kalarak olOyorlar. GozO korctast bu kursunlann blr tanesi olsun 0

vatandaslann arkasrnda bulunan jandarmalardan bir tanesine isabet etmaz

mi? Kur§unlar yalnlz 0 vatandaslara rm isabet ader? Bu kadar rnanttksizhk

26



olur mu? Bu, dogrudan do{Jruya imhadrr. ~imdi hal<ve haklkatten bahseden,bunun rnudataasrru yapan insanlar 0 zamanlar bu hak ..va hakikandU!iunmuyorlar rru idi? Vaka ~ok fecidir. Bu 32 vatandas imha edilrnlstir.Tahkikat avrakmdan hatrnmda kaldl!;ilna gore bir tanesi ksndlslne 010 susOvererek olOler arasina gizleniyor, bilahare Iran'a ga~iyor, karde§ine vaziyeUhaber veriyor, ben burada perisarurn, pasaportum olmadl!;il i~ingelemiyorum,lazun gelen i!ie, tevessul at, ben TOrkiye'ye geleyim, diyor. Evrakl tahkikiye

i~inde 9 U da mevcuttur. Hakikat bundan ibarettir, bildiklerim budur.

RE/s- MOfitErkuyumcu

MOFir ERKUYUMCU (Bursa)- Muhterem arkadastar, hadlse hakikatenfecidit. Bu feci hadisenin hazin tafsilahm Kemal Y6rukoglu arkadasr r ruz izaheUiler. Hepimiz bundan elem ve eza duyduk. Bu hadise, hakikaten, eskiiktidar i~in utarulacak bir hadisedir. 32 vatandasin koyun bogazlar gibi6ldurulmeleri. bundan sonra bu rnillstin asia gormeyeeegi bir hadise olarak

kalacaktrr, Qok uzunWduyulaeak, eza duyulacak bir hadisedir.Rapora galinee, raporda bakanlara isnadolunan sue, vaziteyi suiistimal

ve ihmal suclandu. Bunlar At Kanununun §umOlunegirmi!i rnururuzarnancadotmustur. Eger esk! bakanlara isnadolunun fiiller vazifeyi suiistimal ve ihmalise, yani hakikaten emir vermek suretiyle fWe istirak stmernislerse, AtKanunu ile suelan ortadan kalktlgl gibi rnururuzaman da caridir. Yalruzbilmiyorum, bunda, vazife suiistimali ve ihmal currnu tesbit sdilmis midir?Bunun tesbit edilmesi lazrmqelir. Bir fiilin :}U veya bu mahiyette olduqunuraporda rnutala etmeye imkan yoktur. Ben .komisyon sozcusunden vakomisyonun muhterem baskarundan rica ediyorum ki, evvelcs vaprlan

tahkikata bir vazife suiistimali ve ihmal olduqu sabit olrnus mudur? Sabitolrnussa lasrih edilmelidir. At Kanunu katil suclanru attetrnemtstir. Katilsuclarrrun cezalanndan 2/3 nisbetinde bir tenzil yaprlrrustrr. C,ezaKanununda taarnrnudan i§lenen katil suclan hakkmda verilen csza l darndr r .

At Kanunu, idam hOkOmlerini 20 seneye lndlrrnistlr. Bu itlbarta i§i buzaviyeden tetkik edeeek olursak hadisede af yoktur. TaamrnOden i§lenensuclar ilf!n Ceza Kanunu mucibince verilen cezaJar da rnururuzarna»tahakkuk etrnernistir. Bu itibarla muhterem encurnen baskanmdan ricaediyorum, dosyadaki tahkikatm seyri hakkrnda Yuksek Heyetinizi tenviretsinler. Hadisenin mahiyeti nedir? Vazifeyi ihmal midir? Yoksa eski

bakanlar bu fiile emir vermek suretiyle i§1irak mi etmi§lerdir? i§tiraketrnsrnislerse 0 zaman raper yerindedir.

Ewel emirde komisyonun verecegi izahatla YOksek Heyetinizin tenviredilrnesini arz ve rica ederim.

REi5- Kenan QIgman...

KENAN 91GMAN (Qankm)- Muhterem arkadaslar, bendeniz, §ahidibulunduQum bir vaka dolayrsryla huzurunuzu i§gal etmi:} bulunuyorum.MuQIall 'n In muhakemesin in carey am sIasmda fakuItede asistan Ilkyapr yordurn, kendilerin i Qerkes' ten tarud I{lim i~in g6ru§meye gitti m.

Kendisinden bu mesele hakkrnda izahat rica ettim. Anlanslan gerlSektenvazrh degildi, takat antatrslarma gore Iflkan mana, yukandan emir aldlgl§eklinde idi.

Mustafa Mu{Jlall dedi ki, ben nihayet bir ordu kumandaruyim. Hudutda

2 7



vukua gelen bir kacakcrhk hadlssslnde neden dolayt adamlan oldOrteyim?

Mustafa Mwjlall, bu hadisede seni goreyim, dive emir veren, j~j yaotr ran

zata iki defa mektup yazdtm, rnudataa ietin tevessUI edin, dive cevap

vermedi, dedi. Bunun kim oldugunu ogrenmek istedim, anladrqrma gore

bana, inonii a/dugu menesmt verdi ve oyle anladrm ki, dogrudan dogruyaReisicumhur olarak InonG, bunlarm imhast igin kendisi emir vermi~tir. Tahir

Tassr arkadasmuz, burada kcnusurksn Mustafa Muglalt'nm, vall va emniyet

amirinin yanmda efendim, bunlan harcayivsrin, dedigini soyledi.(72l

TAHiR TA§ER (KI~ehir)- Mazbatada yazll!.

KENAN 9/GMAN (Devamla)- Olabilir. Yalruz mezbatanm ne §ekilde

kaleme altndlgtnt gcrdUk. Kemal Yorukoglu arkadasrrmz, vaziyeti izah

ederlerken bunu gorduk. Tanzim edilen mazbata tam amen hakikann ~adesi

olmadlgl rnuhakkaknr. Ben bu §ekilde mO§ahedelerimi Meclis huzurunda

acik lamak i9in soz aldi rn. Hepinlzi burmstle selamlanm.

REI5- Mustafa Ekinci

MUSTAFA EKiNCi (Diyarbakm-« Muhterem arkadaslar, rnevzuu yakinen

bilenlerdenim. Ama §unu itiraf edeyim ki, bugOn gOndemde olduj)unu

bilmedigim icin tam mOcehhez olarak huzurunuza glkmadlm. Fakat

rnuzaksra rnsvzuu olduqunu gorUnce bildiklerimi huzurunuzda anlatmak igin

soz alnus bulunuyorum.

Bu mesele $arkta bir silsiie halinde i§lenen fecaatlerden biridir. $imdi, 33

vatandas tevkif ediliyor. Bunlar muhakeme edilmek uzere adliyeye sevk

ediliyor. Adliye ifadelerini allyor, tahkikat yapiyor, SU9 unsuru bulmadiq: i9in

bunlann hakktnda ademi takip karari veriyor. Vaziyeti boylace goren veorada U9vneO Ordu Kumandarn olan Mustafa Muglal! bu adarnlan askeri

nezarst allma aliyor.

$imdi, hadiseye bizzat sahtdolan, zarnarun umumi mUfetti§i Avni Dogan

Beyden dinleyelim. Onun naklettigi gibi bendeniz de naklediyorum. Avni

Dogan Bey mutettisi umumi olmak itibanyla bu i§le ilgilL 0 gUn bizzat

bzalp'a gidiyor. Mug!ah ile gorU§mek istiyor. Muglah'nm 9adlrda uykuda

oldugunu s6yttiyorlar. N6betgiieri dinlemeyerek bizzat Mugla!1 ile temas

ediyor. Bu 33 vatandasi adliyenin blraktlgl gibi kendisinin de brrakmasi

lazlmgeldigini munskasa ediyor. Bir 90k israrlara ragmen buna muvaffak

olarruyor. Oradan aynlmea Genel Kurmay Ba§kanllgtna §ifre gekiyor. AyneaDahiliye Vekaletine de §ifre cekiyor, "Bu 33 vatanda~m hayatl tehlikededir,

bunun it;in bir emri kati verilmedigi takdirde 61diiruleeekieri muhakkak" diveyazryor. Hem mektup yaziyor, hem de §ifre liekiyor. Buna ragmen ikinci

gun, 33 vatandas degil, 32, bid aHa mazhar 0luyorP3) 32 $i elleri kelePgeJi

oldugu halde, sevk edUiyor ve bi\djQiniz §ekilde olduriJlUyorlar. Ka91lklan igin

vuruldu, diVe de hadise bir rapora baglanml§ oluyor ve mesele 0 zaman

kaparuyor. Fakat a zamanki Demokrat Parti, Eski§ehir Mebusu rahrnetli,

Ismail Hakkt Bey, bunu bir soru mevzuu olarak MeeBse getiriyor. Meclisteki

bUtUn direnmesine ragmen bunu bir tahkikat mevzuu yaptirarmyor. Bir sene

soma Fikri Apaydm Bey, tahkikat acrlmas: hususunda bir takrir veriyor. 8utakrire, (Mesuller hakktnda tahkikat yaplltyor) dive cevap veriliyor. Nihayet

mesele Divarn harbe sevk ediliyor. Divanl harbde Muglall'ya 90k rsrar vaki

oluyor, Muglall da emir almadan bu i§i kendisinin yaptlgml mahkame

28



huzurunda soyleyerek sucu uzerine ahyor. Mahkum oluyor. Temyizegidiyor. Temyizde, Muglah'YI kurtarmak iqin bir meezubiyet (muhakemekabiliyeti olmamak) Karan aumyor, ehliyeti cezaiyeyi haiz olmadigl iddiasiylatahliyesi yaplhyor ve mesele de b6ylelikle kapanmis oluyor.

Okunan raporun rnuhtevasma gore, ihmalden bahsediliyor. Arkada!ilar,i~lenmi~ cinayeHer ve facialar silsilssi var. Su meseleyi ihmal sueu Hegeqi~tirmek dogru olmaz. Bunun ihmal ile kabili telil bir taraf yoktur. Bumesele Turk tarihinde bir facia olarak yazilacaktrr. Bu sucu i~leyenlerinteeziye edilmesi (cezalandmtrnasr) lazirndrr. Mesele AI Kanuriu Uekepanrms

sayrlmarnahdu, Meselede idarru mueip bir hal olduguna gore, Af Kanunu kalili!ilerinde, aneak, sueun cszasmm uqle ikisini affeder ve 09le birini cekmskmeeburiyelindedir. Mesele, mahkumiyetin uqunde, be§inde degil, buhadiselerin tasvi edilmemesindedir. Mutlaka bu suqun laillerinin aranmasi vebulunmasi lazrrndrr, Bu yapnd113takdirde, i!ilenen einayetin k6tUIOguve

tasvib edilmeyeeegi anlasinr. Boyte otmadlgl ve bu suclar Ortbas edildigitakdirde ise, bu, tasvib rnanasma gelir.

Bir silsileden bahsettim. Bu silsilenin iqinde 103 vatandasIn katli hadiseside meveutlur. Bu da yakm bir zamanda her halde Meclise gelecektir. Ve bu

mesele icin de huzurunuzda tafsilat vereeegim'(4)

Binaenaleyh, bu mesele, bir ihmal sucudur, diVe ortbas eihetine gilmekdo{Jruolrnaz. Suqlulann yeniden arastmlmasi laztmdrr . Ortada mururOzarnandiVe birmesele de asia yoktur. Bu gibi hadiselerde mOrOTOaman muddsti

20 senedir. 103 vatandasrn meselesi de vardrr, arz ettim. Eger 0 hadise,

1957 de Meclise geti ri1m§ olsayd I, m0ruruzaman mevzubahs 0 labilirdi.Halbuki, bu mesele 1943 te olrnustur. Aradan aneak 13 sene geqmi§tir. Bubakrrndan mururu zaman yoktur. Bu mesele Ozerinde islernek lazirndrr,arkadaslar, 90nku bu, $arklrlann, buyOk derdi ve rstrraordrr. Hepinizden

bilhassa rica ederim.

REis- EneOmen

ETEM AYBAR (Mardin)- Mesele, yalmz :;?arkiliann derdi degUdir,rnustarsk biTderttir.(7S)

MUSTAFA EKiNCi (Dlyarbakirj-> Muhakkak ki mtisterek bir derttir.

ARZUHAL ENCOMENJ REiSi ABOORRAHMAN FAHRI AGAOGLU(Konya)- Muhterem arkadaslarrm, evvela eneOmenimizi bir hadisenin

6rtbas ~dilmesi gibi bir iddiadan tenzih ederim.

MUSTAFA EKINCJ(Diyarbakuj-> Ben de tenzih ederek soyledlm.

ARZUHAL ENCOMENI REISI ABDORRAHMAN FAHRJ AGAOGLU

(Oevamla)- Bir de ben s6yleyeyim.

Bir hakikatm meydana qlkmasl icin eger tahkikal actlmasi ieabederse vebunda yOzde yOz bir fayda varsa buna ben de istlrak ederim. Nitekim arz

edecegim:

Vaka 33 vatandasm kursuna dizilmesidir. Bu bit taciadrr, Buna benzerbircok facialar da vardrr. Mesa/a, bir jandarma subaymm an/att/glna gore, birhayvan h/rs/zltgmm taili bulunamad/gmdan, koy imha edilmi~tir.(76)Hayvan

hlrslzhl;jmmmen'i hakkmda bir kanun vardir. (Blr hayvan nereden qahnml§sao k6yOn hududuna Kadar gider, caunan verine gotOrOlmezse0 k6yce tazrnin

2 9



~ili{) dar, yoksa toptan imhay, tazammun etmez. Buna benzer fecaatlannhepsi hakkmda tahkikat acrlsm, Bu meselede 33 ki§i kursuna dizilmi§tir,birisi kurtulrnustur, 0 da hapsedilmi§ ve Meclise mOracdat etmistir, Bu vakaelbette ne affa tabidir, ne de henuz mOruruzaman vardir, Bu katil davassyla

uzaktan yakmdan alakast olan, fer'an zimethal, hem fiil, mOliewik, emirvermi§. yardlm etrnis kimseier, alakahlar hakkmda tahkikat aerlmak, takibatyapllmak lazlmgelir.

Fakat ne olrnustur? Boyle bir vakada 0 gOnkOkanunlar da, bugOnkOkanunlar da her liSyden ewel adliyeye mOhimvazitsler veriyor.

Burada, vaka Ozalp vakasl hududu dahilinde oldugu iyin oradamOddeiumumi yok, Van MOddeiumumisinin sahas: dahilindedir. VanMOddeiumumisi namma sulh hakimi vakaYI tssbit stmistlr.

Zatr vaka nedir? Bu adamlar nasu kursuna dizilmi§tir? Kaqml§lar mi.kaqmaml§lar rm? Bu tahkikat evel emirde Memurin Muhakemat Kanununa rmtabidir? Mesuller ogrenildiktan soma, vazife maselesi ortaya qlkar. Askeri

sue ise, asked hakimler hakim gider. Askeri Muhakeme Kanunu bOyleemreder. Askerihakim suca el koyuncaya kadar, muddeiurnpmi onunlaalakadar olur. Bunlann hiqbirisi yapllmaml'i. Aradan sanelar geqmi§. Hadise1943 te oluyor. 1948 de BOyOkMillet Meclisi i§e el koyuyor. BOyOkMilletMeclisinin karan §udur. Tabii ihbar ve muracaat uzerins i§e ~Ikoyuyor. Asilmesuller askeri mahkemeye veriliyor. orada muhakeme ediliyorlar.

Bunun drs rnda BuyOk Millet Medisi gegici Dilekqe Komisyonununkararmdan aynen okuyorum. Dilekqe Komisyonu, 17.12.1949 tarih v« 8

sayrh haftahk karar cetvelinde nesrolunan bu karan Kayseri Milletvakili FikriApaydrn'in, 3.1.1949 tarihli onergesiyle Kamutaya intikal ettirilrnis veDilekge Komisyonunun ilk karannda rsrar mahiyetinde olan raporurnunakasa olunarak 19.1.1949 tarihinde aynen kabul olunrnustur/?"

Kamutaym bu karan uzerine vukuundan dort seneden fazla bir zamangeCfliktensonra hadiseye al konulmasma ihmalleriyle sebep olanlann lasbi!iBa§kanllga yazllml§ ve Ba§kanllgm emriyle kurulan bir BakanhklararasiKomisyonda hadise ilk deta incelenmistir.

GorOyorsunuz ki karar bir kare ihmala taallik etmektedir. Bu ihmal §uveya bu vekilin ise, BOyuk Millet Meclisinin tahkikat agllmasma kararvermesi ve takibati emretmesi §arttlr. Ba§ka tOrWyapllamaz. Eger vekillerialakadar etmiyorsa, yani mOddeiumumi, vall veya bir baskasuu alakadarediyorsa 0 zaman takibat ona gore bir seyir takibeder ve i§ BOyOkMilletMeclisinde mOzakeremevzuu olmaz.

Arkadaslar, bu karar uzerine bir komisyon kurulrnus, dosyada bukomisyonun raporu var. Genelkurmay Ba§kanliglOl temsilen !?erif Budak.Adale1BakanhglOi temsilen Abdullah Oner, MUllMOdafaaVekaletini temsilenbir askeri yarglg. 19i!ilerini temsilen de Emniyet Umum MOdOrOve HukukMu§aviri buhmrnuslardir, Bu komisyon mevzuu tetkik ediyor ve bir rapor

veriyor. Bu rapordan sonra yine bizden ewel bu i§i tetkik etmi§ olan gegiciAri.uhal EncOmeni rnazbatasmm d6rdOncu sayfasmda §u §ekilde bir kararverrnlstir,

(Hadiseyi yukanda tatsilatiyla zikredilen rapor ve yazrsrnatarla tesbiteden komisyonumuz eski Milli Savunma Bakarn Ali Rlza Artunkal, eski

30



l~i§leri Bakaru Hilmi Uran, eski Genelkurmay Ba§kanl Kaztm Orbay'rnvazilelerini suiistimal etmak suretiyle ve bulunduklan mevkilerin kendilerinesa{jladlgl selahiyetlere dayanarak 32 vatandasrn kursuna dizilmesihadisesinin mesullerini himayeye ~h§tlklatl ve resmi tahkikalln aqllmaslnl

bilerek onledikleri ve eski Van Cumhuriyet Savers: Kamal Yoriikoglu ila, eskiazalp Hukuk Yargici Baki Takin'in vazifelerini suiistimal etrnek suretiylehadiseye elkoymadrklan kanaatine varmakla bsraber, hadiseda vazifeleriniihmal va suiistimal ettikleri mevzubahs edilen ve yukanda isimlerinizikrettigimiz samstar arasmda eski bakanlar bulunmasmdan ve bakanlannmesuliyetlerinin tayini hususunda tahkikat ancak, Meclis tahkikatl olarak

yapl1abilecegi Anayasa hOkOmlarindenanlastlmaema ve di{jer vazifadarlannda bakana tebaan tahkikata tabi tutulabileceqine binaen. komisyonumuz,keyfiyeti bir Maclis tahkikatt a91hpacilmarnasma karar vermek hususundayOksek takdirina arz etmeyi uygun bulmustur.]

Bu ilk rnazbatadrr. Bu mazbatayi te1kik sttik ve boyle bit tahkikatmacrlmaamda hicbir fayda rnulahaza etmadik. (Tarihi nedir, sesleri) Tarihi7.VIII.1951 dir, Bu mazbata Meclis1e gorO~Olmeden ve bir kararabaglanmadan senaler birbirini takipediyor. Ve nihaye1ancurnenimize geliyor.Meseleyi tetkik ettik. Yalruz ihmal ve suiistimal ileri sOrOlmektedir.Tahkikatbunu gostermektedir. 8u sebepledir ki bir tahkikat acrlmasmda ne hukukenne de fillen bir layda rnulahaza etmedik. Ama bu bir katil hadisesidir.MOhimdir.Buna benzer lacialar olrnustur, 8uyuk Millet Meclisi taratmdan buhadiselerin tahklkan lazrmdir ve yOzde bir ihtimalle de elsa, bir fayda_mulahaza ediliyorsa, tahkikat acrlsm. Biz bunda hicblr zaman musir

degiliz... Arkada~lanma bu~ arzetmek is1erim. -DoGAN KOYMEN (Giresun)- Soz istiyorum, sual soracaqrrn.

REI5- Buyurun.

DO(;AN KOYMEN (Giresun)- Arzuhal Enci.imeni vekaletlerarasikurulmus olan komisyonun raporunda, vazifeyi suiis1imaJ ettikleri tesbitedilmistir, Yalruz bizim Arzuhal Encumeni bu komisyon kararrna gorevazilelerini suiistimal ettiklerini kabul ediyor. AI Kanunu i9inde kaldlglnlkabul ediyor. Halbuki Vekaletlerarasr komisyonun tesir altmda kallp da bu!iekilde rapor vermediklerini bize nastl temin &derler?

ENCOMEN RElsl ABDORRAHMAN FAHRI AGAOGLU (Konya)-Bahsetti~im rapor, bizden oncekl meseleyi tetkik eden, ancumeninrnazbatasidrr. Malumat olarak arz ettlrn. I~i tetkik eden, Meclis tabkikanrunacrlrnasrna IOzum kahp kalmayacagI Buyuk Millet Meclisinin takdirlnebirakilan encumenin rnazbatastdir. 8u sncumen, yalruz 0 raporda de~iI, 0raporun rnustsntdatr olan Askeri Mahkeme dosyasmdan alrnan malumata ve

, saireye gore kanaatinl izhar ediyor, 0 raporla iktifa etmiyor.

REI5- Buyurun, Devlet Vekili Cemil 8engo'

DEVLET VEKILI VE AOLlYE VEKALETI VEKILi CEMIL BENGU (Ordu}-

Efendim, bendeniz hadisenin ehemmiyeti Ozerinde aynca durrnayacaqrm.Bu, kafi derecede klymetti arkadaslanmrz tarafmdan izah edllmistir. Gerltimazbata, Meclis tahkikatl a~llmasml terciveder mahiyette degildir ve bununiqin de hukuki sabep olarak rnuroruzaman ve af vakralan ileri sOrOlmaktedir.Ancak bu vakralar tstkik mevzuu edilen hadieeye atfolunan sue vasrtlanna

31



g6re muteber olabilir. sue vasulan ihmal ve suiistimalden lbaret kaldlk~amazbatarun var rn rs bulunduqu bu netice dogru olarak kabul edilmekzaruridir. Ama hadisenin i~inde isimleri ge~en eski vekiller ve ErkanlHarbiye Reisi hakktnda ~imdiye kadar sue dhetinden, gerek vazifede,

ihrnal, gerek suiistirnal gerek zrmrnl veya sarih bir emirle veya manenkatrlrms bulunduklan hi~bir tahkikat yaprlmarntshr, Evvalce te~kil olunan

vekaletlerarasi encurnen elbetie ki, bu tahklkati gergekle~tiremezdi, ~unkOkendi selahiyeti buna musait degildi. Zira Meclis bu kimseler hakkrnda birtahkikat a911masma karar vermedikge boyle bir tahkikat tabii olarakyapuarnazd r, .

!?imdi, mesele burada dOgOmleniyor ve burada qOzOmleniyor. Yetki

YOksek heyetinize aittir. Hadisede aski vekillerin ve Erkaru HarbiyeUmumiye Reisinin istirakl var mrdir? yok mudur? (Soldan, var, sesleri)BugOn §U dakikada kimse, yoktur, diyemiyor ve yok oldu{junu isbata

muktedir degildir. Binaenaleyh takdir yOksek heyetinize aittir. i~lirakcihetinin mOsbet veya men!i halladilebilmesi icln kanaatimizce tahkikatacrlrnasma zaruret vardrr, (Soldan bravo sesleri, alkl§lar)

RE/S- Kemal Y6rOkogiu

KEMAL Y6ROKoGLU (Van)- Muhterem arkadaslar, hakikalen vekillerinbu i§te i§tiraklefi var mldlr? Muglall bunlarrn emriyle mi bu fiili j~lemi~tir?meselesi mOzlimkalmI§tlr. Muhterem Mustala Ekinci arkadasim IZ'buyurdularki, "Muglal!, Ozalp'e gidiyor, 33 ki§iyi nezaret altma aldmycr". Hadiselerini9inde bulundum. Bir dela asked nezaret altma almma meselesi yoktur.Vilayetle mutabrk kahnarak Polis Vazife ve Selahiyet Kanununa gore.nezaret alnna ahruyor. Ni9in 0 zaman gelip mi.iddeiumumiye malumatvermiyor. Onun vazifesi Oahiliye Vekaletine degil, MGddeiumumiyebildirmektir. ~Arkada§, bunlari 6ldOrecekler, harekete ge(t demesi lazrrndi.

MOddeiumumilik ewelden, bunlarrn kursuna dizileceklerini bilmez. Meselevali ile MUljlah arasmda gayet gizli goru§UlUyor. Avni Dogan 0 zamanDahiliye Vekilini ikaz edecegi Verde mOddeimumumiyi ikaz etrnis clsaydi vebu a rkadas lar In oldOrUlecekle rini soyleseyd i, rnuddei urnumilik eIbette

onleyici tedbirler alabilirdi.

Avni DO\ilan'mmahrem yazdlgl yazi elde edilernernlstlr. Eger bu mahrem

yazllml§ yazl elde edilmi§ olsaydt muhtemeldir ki vaziyet ~Uphesizdaha datavuzzuh ederdi (a9lkhga kavusurdu). Muhtemeldir ki bir emir verllrnistir.Zamarun DahUiyeve MiniMOdafaaVekilierinin, Avni Dogan'ln ikazma ragmenhareketsiz kalmalannm bir rnanast vardrr. Bunlar tahkikata tabi tutulabillr,Fakat sunu arz edeyim ki, bu emri bugOn bulmak bir meseledir. Fakat

hakikann butun vuzuhu ile meydana ~Ikmasl, verilmis bir emir varsa emriverenin bu sueta medhaldar olanlann cezasiz kalmamalan lazrmdu. Vesarttrr. Binaenaleyh bendeniz de tahkikatrn derinle~tirilmesinln yerindeolaca\ill kanaatindeyim ve Meclisi Aliden bunu bilhassa istirham ediyorum.(Soldan bravo sesleri, alkl~lar)

REJS- Mehmet DaimSOaip

MEHMET DAIM SOALP (Siird)- Muhterem arkadaslar, Fikri Apaydmarkadasrrmzin Meclisten dilegi lki vekil hakkrnda isnadolunan SU93 gore birtahkikat aerhp acr l rnarnast keyfiyeti olmustur. Halbuki bugUne kadar Arzuhal

32



Encumeninde surOpgelen goril§meler neticesinde Arzuhal Encilmeni kendivazife ve salahiyetine girmeyen blr hususu mOzakere etmi§ ve bugOn birraporla huzurunuza Itlkml!}tlr. Iki v'eki! hakkrndakl tahkikatm alt11lpCUjllmamaslaneak bir tahkikat komisyonunun tetkikatl neticesinde ve heyeti

celilenizin verec~i kararla olabilir.Arzuhal EncOmeni iki vekil hakkmda isnadedilen sucun mahiyetini lahlileyetki1i degildir. ~Bunlann sueu ihmaldir, veyahut i§tiraktirK diyemez... Mademki vekiller hakkrnda sue iddiasi ileri sOrOIOyor,0 sucun mevcut olupolmad.gml aneak bir tahkikat komisyonu tetkik ve neticeye baglayabili r .

(Bravo sesleri)

Bu llibarla vaktiyle vekaletler arasmda kurulan komisyonun yapml§oldugu tetkikat vekiller hakkmda bir tetkikat degildlr. QOnkOonlann vazifesi

drsmda kahr, ~imdi istenilen §ey, vekillerin hakkmda tahkikat oldugunagore, mutlaka bir tahkikat komisyonunun kurulup kurulmamasi hakkmda

karar vermek Iazirndtr. Bu ise Heyeti Celilenize aittir.Bu sebeple bendeniz bir takrir veriyorum. Arzuhal EncOmeninin

raporunun reddi ile bir tahkikat komisyonunun kurul rnasrna karar verrnenlzi

rica ediyorum. (8ravo sesleri, alkl§lar) '"

REI5- Encurnan

ARZUHAL ENCOMENI RElsl ABDORRAHMAN FAHRI AGAOGLU(Konya)- Muhterem arkadaslar, biraz ewel arz ettim, tahkikat acumasma

biz de tarattanz. Yalruz Mehmet Oaim SOaip izahatrnda yan"!} bir noktabelirttl, mOmasil hadiselerde emsal olabilir, onun icln tashih etmek

mecburiyetindeyim."Arzuhal EncOmeninin vazifesi degildirK diyor. ~Fikri Apaydm iki vekil

hakkmda tahkikat aCfllma~1talebiyle gelmi!}tir·, div~r. Bir vatandasmlstldasrytaqeliyor, Arzuhal EncOmenine, encOmen bir karar veriyor, FikriApaydm, Arzuhal EncOmeninin bu karanna itiraz ediyor ve karann BOyOkMillet Meclisinde gorO!}Olmesiniistiyor. BinaenaJeyh bir mebus tarafmdanfHan ya da falan vekil hakkmda tahkikat acrlmas: iqin takrlr vermil} degildir.

Bir vatandal}tn muracaati ile oluyor.

80yle olursa nas.1 olu(? DO§i.lnOn, herhangibi( vatanda§ Ba§vekilhakkmda tahkikat a1;11nasrn I iste rse bunlar In yolu evvala Arzuhal

EneOmenidir.

8u meselede tahkikat alt,lmaslna biz de i§tirak ediyoruz. (Soldan, bravosesleri, alkll}lar) _

SEBATI ATAMAN (Zonguldak)- Kisa maruzatta bulunacaglm arkadaslar ,

Tahkikat aCfllmas,luzurnu a§ikar. Ortada isnadedilen bir fiil var. 32 vatanoaskursuna dizilmi§. 8u fiille ilgili bakanlar meveut. Su bakanlann bu fimeri suitmahiyetinde midir? degil midir? Bunu Arzuhal EncOmeni soyteyemez. Bu fill

Ai Kanununa tabi midir? d~il midir? Bunu Arzuhal EneOmenisoyleyemez.8Uton bunlan tahkikat komisyonu sOyleyebilir. Binaenaleyh bir tahkikat

komisyonu te§kil edilmelidir.Yalruz bendeniz bir noktaya temas ede~im: YOksek malumunuzdur ki,

Oumhurbaskanlan sorumsuzdurlar. Vatan hainligi mOstesna vazifeleriyleilgili suclanndan dolaYI Oumhurbaskan la r t deail, Ba§vekil ve bakanlarmesuldOr. $imdi bu arada, Kemal YOrOkogluarkadasimm mevzubahs eUigi

3 3



bir husus vat ki, bu feci cinayete 0 zamanki Cumhurba§ksmmn, dolaYLstyla

temas ettigini v« alakadar oldugunu i§tabeder mahiyettedir.

Tahkikat komisyonunun, zamanm Cumhurba§kanmm bu einayetteki

rolUnO tesblt etmesinde §u fayda vardtr: Cumhurba§kanmln bu cinayette

herhangibit suretts temasi ve i§tiraki varsa i§ledigi suC1,vaziteden milhbaisdegil, alalade suetur. Binaenaleyh bir milletvekili sllatlyla le§ri masuniyetinin

kaldmlmasllazLmgelir.

Bu bakrrndan tahkikat komisyonunun bu eiheli lahkik edip

Oumhurbaskarurun bir SUC1§leyip i§lemedi!}ini, suc;:a i§tirak edip etmediOini

arastirmast c;:ok yerinde olacaknr. Bunu ifade etmek ic;:in soz alml§

bulunuyorum.

VAclD ASENA (Bahkesir)- Usul hakkmda . sOz istiyorum. (Kali, kafi

sesleri. feye sesleri)

REls- Vacid Bey gerek usul, gerekse sair hususlar hakkmda verUmi§takrirler vardu, Onlan okutaca!}lm.

Yuksek Rgis/i~e

Muzakera yeter, mazbatanm raddi ile Meclis tahkikatl aC;:llmasmul reye

konulm as rrn arz v e teklif ederim.

G ire su n Mebu su

D. Kc5ymen

REIS- Oaha sez alml§ arkadaslar mevcuttur. Takrir iki §Ikkl ifadeetmekte ise de mUzakerenin kifayatine dair olan krsrru evvela reylerinize

arzedecegim, Oiger kisrm sonra hallederiz.

MUzakereyi kali gorenier IUtfen i§aret buyursunlar ... Kabul etmeyenler ...

MUzakerenin kifayeti kabul edilmi§tir.

Oiger takrirleri okutuyorum

T .B .M . Mec /is i Reis/@ i ne

Meselenin ehemmiyetine binaen facia tarihinde Oahiliye ve Milli SavunmaVekiJIeri hakkmda tahkikat ac;:lImaslnl ve bunun ic;tUzugUn 177. maddesi

mucibince bit tahkik komisyonu te§kiline karar vetilmesini arz 'Ie -tekln

ederim.

DiyarbakJr

M . Ekinc/

Y iik se k Re is /ig e

~ifahen arzettigim gibi hadisede dahli olanlann (sorumlulugu olanlann)

suc;:derecelerini tesbit etmek 'Ie bu suelann mahiyetine gore zarnan a§lml

olup otmadlglnl anlamak ic;:in i§in letkik 'Ie tahkik edilmesi lazlmdlr. Bu

sebeple Arzuhal EncUmeni raporunun reddi lie tahkikat komisyonu

kurul rnasrm arz 'Ie lekln eds r lm ,

Siim

M .D . S iia !p

34



REJS- Mustafa Ekinci'nin takririnde Milli MOdafave Oahiliye haklanndatahkikat 8It1lmaSIistenmekte, Mehmet Daim SOalp1n teklifinde ise, hadiselie ilgili olanlann ~ilecek tahkikat komisyonunda tesbiti teklif edilmektedir.

MUSTAFA EKINCI (Oiyarbaklr}- Mehmet Oaim SOalp'in teklifine i~tirakediyorum.

REls- Mustafa Ekinei arkada§lmlz, Mehmet Oaim SOalp'in takririnei~tirak etti{Jine gore, 32 vatanda§1n bila muhakerns (sorgusuz sualsiz)oldOrOlmelerihadisesinde dahli olanlarm suq derecelerini tesbit etmek ve bu

suclann mahiyetine gore zaman a§lml olup olmadl{JlnI anlamak ittin tahkikata~,lmasma dair Mehmet Oaim SOalp'in teklifini reyinize arz ediyorum. Buteklifi dikkale alanlar... Almayanlar... Teklif nazara ahnml§tlr.

Bu lahkikatm, Nizamnamenin 177. maddesine gore, Maclisi Alice, ya

mevcut eneUmenlerden birine veya yeniden bir encOmen te§kili suretiyleyaptmtmas: mOmkOndOr.(Soldan yeniden bir eneOmen set;elim, sesleri)MOsade buyurun efendim, maddeyi okuyal1m ve ilitn iqinden beraberqlkahm.

(Maclis, bir madde hekkmdars'sen malumat edinmek isterse bir tahkikateneOmeni te§kil adilir veyahut meveut eneOmenlerden blri bu vazife ile

mOkellef olur.

Bu kabil tahkikatln ie rasr ru aza veyahut bir eneOmen teklif e<lebilir)Yenibir eneOmente§kilinin gOqlOgOnOakdirinize arz ederim.

Umumi hOkOmler ve teamOl, Te§kilatl Esasiye EneUmeni lie AdliyeEneOmeninden mUrekkep bir eneOmen tarafmdan tahkikat heyetinin teskiledilmesi yolundadu. Bu pratik bir yoldur va tearnul haline gelmi~!ir. Yeni bir

heye!in te~kili zor olaceknr,

MUSTAFA EKINCI (Oiyarbaklr}- Geri akhm. onu da geri aldirn.

REIs- Bu mesele hakkrnda dikkate alman takrir veqhile hadisede SUt;§aibesiyle ilgili otanlann tesbiti ittin yapllacak tahkikatta Adliye Encilmeninin

memur edilmesini, re'sen laklif adiyoruz.•

(Adliye ve Te§kilatl Esasiyaden mOte§ekkil Muhtelit EneUmen sesleri)

Nizamname, (Mevcut eneOmenlerdenbiri bu vazife ile mukellef olur) der.MEHMET DAIM SOALP (Siird)- 15 ki§ilik komisyon ie§kili hakklnda bir

takrir veriyoruz.

RE/s- Bu 15 ki§iyi 500 kOsur ki§ilik Meelisten nasrl seqeeegiz?Tatbikatta bir yanh§h{Jamaruz kalmamak iqin iqtOzOkmaddesini bir deladaha okuyahm. (Madde 177· Meclis bir madde hakkmda re'sen malumaledinmek lsterse bir tahkikat eneijmeni te§kil edilir veyahut meveuteneOmenlerdenbiri bu vazite UemOkeliefolur.

Bu kabil tahkikatln ie rast ru aza veyahut bir eneUmen teklif edebilir).

Efendim, Riyaset olarak bu meseleleri Adliye EncOmeninin gordOgUnOtebellur ettirdikten sonra diOer hususu reylerinize arzadecegim. 177. maddegere{Jinee kurulaeak tahkikat heyetinin, Adliye Eneumeni olrnasuu kabul

edenler IOtfen i§are! buyursunlar.

SJRRJATALAY(Kars)- Niqin? Anayasa EneUmenine oJuyor?

3 5



REI5-Buna g6(e arz ediyorum, yanh§ bir latbikata gitmeyelim.

H ALUK $AM AN (Bursar- Soz istiyorum.

REI5- Buyurun.

HALUK $AMAN (Bursa)- Efendim, \¢OzO!;jOmOzOn hadiseye temaseden iki maddesi vardir. Bir tanesi 172. madde, blr tanesi 177. maddedir.

172. madde diyor kl: "Karnutay sorusturrnaya giri§mek i9in ya Anayasa

ve Adalet komisyonlanndan kurulrnus olan Karma Komisyona veya be§ten

onbe§e kadar Oyesi bulunan ozel bir sorusturma komisyonuna havale eder:

Meclis, tahkikat, mevzuunu kabul etti!;jine gore, bu mevzuu 172.

maddeye gore Adalet ve Anayasa Komisyonlanndan mi.ite§ekkil Karma

Komisyona veya Yilksek Heyetiniz kabul e1l1!;jllaktirde 15 ki§iJik hususi bir

encOmene havale mOmkOndilr.

Aiyase!in me§gul oldu!;ju 177. madde ite bendeniz meselenin bir ilgisinigormemekleyim. 177. madde §byte diyor:

~Meclis, bir madde hakklnda re'sen malumat edinmek isterse bir tahkikat

encilmeni le§kil edilir. Veyahul mevcut encOmenlerden biri bu vazife ite

mOkeltef olur, Bu kabul tahkikatm ierasrm aza veyahut bit encOmen teklif

edebmr.~

Hadise bu degildir. Hadise, meclisin herhangibir mevzu hakkmda bilgi

edinmesi meselesi de!}iI. dogrudan do!}ruya muayyen bir mevzu Ozerinde

Meclis sorusturmast yapl[masldlr. Bundan dolaYI 172. maddenin tatbik

edilmesi Iszlmgelir.

eeie-: A911masl kabul edilen mevzubahs tahkikatm Tsskilan Esasiye ve

Adliye EncOmenlerinden mOrekkep Muhtelit EncOmen taratmdan yaprlrnasrru

reylerinize arz ediyorum. Kabul edenler ... Etmeyenler ... Kabul edilmi§tir.

au encilmenin 98h§ma milddeti hakkmda biT leklif vardr r .

Y iik sek Re is liOe

Tetkik EncOmeninin 09 ay i9iOOe rapor vetme~ini arz ve leklif ederim.

Trabzon

Sabr i D i/e k

REIS- Bu teklifl reyinize arzediyorum. (Altl ay olsun sesleri) Bir tekliftir.

kabul ~er veya etmezsiniz.

09 ayda masainin hitama erdirilmesi hakkmdaki teklifi reyinize arz

ediyorum. Kabul edenler ... Etmeyenler ...

Efendim, katip arkada§lar. reyleri tesbit edemediler. MOddeti az gOTenler

oldu. Icabmda mOddetin uzatr lmast i9in Umumi Heyete mOracaat ad iii r. Bu

encOmenin 09 ayda vazitesini bitirmesi hakkmdaki tek1ifi bu kaYltla lekrar

reyinize arz ediyorum. Kabul edenler ... Elmeyenler ... Kabul edilmi§tir.

Efendim, nizamnamenin bu meselelerle ilgili maddeleri vardir. Su hayelin

aralanndan teklif edecegi Tali EncOmen azalannm veya kendilerinin lcabi

hale gore baska yere 9itmeleri iqin salahiyel almalan lazrmdtr . Boyle blr

yetkiye sahipolmalan hususunu reyinize arz ediyoTum: Kabul edenler ...

36



Etmeyenler ... Kabul edilmiiltir.

Bu vaziyete gore mazbataYL reyinize arz etmeye mahal kalmaml§tLr. Ufak

bir iki i§imiz var, miizakereye devam edelim efendim. (Yorulduk sesleri)

Peki efendim. (78)

2. Olaytn 1943 Ythndan 1956 Ytltna Kadar Gelisiminin KisaBir Ozeti

Yukanda "Otuzuc Kursun" olaymm cereyan ~klini TBMM'nin 15 Agustos 1956

tarihli tutanaklanna dayanarak verdik, ~imdi olaym 1943'ten sonraki gelisimine kisa bir goz

atahm.

1 . "Otuztic Kursun" olayr 30 Temmuz 1943 tarihinde cereyan etmistir, Bunun

p lanlarrnm h az irlanm asr, uyg ulanm asr, milletvekillerinin ve ozellikle olaym iiC onernlitamg uu n an latu gr gibidir.

2. Elleri, kollan ve gozleri bagh olarak kursuna dizilen bu kisilerin cesetleri birbiri

uzerine Ylgtlml~ur. Yani bunlar birbiri uzerine duserek olmuslerdir. Fakat 32 kisiden biri,

Ibrahim Ozay agu yarah olarak birbiri uzerine ytgtlan cesetlerin en alunda kalrmsur.

Cesetlerin en altmda kaldlgl icin sonraki kursunlamalardan ve tekmelemelerden fazla

muteessir olmanusur, Ve cesetlerin en alunda kendisine uzun mtiddet olii susu vermeyi .

basarmisur. Katliam mufrezeleri yerinden iyice uzaklasnktan sonra g ece karanh k basugmda

suru ne su ru ne lran 'a g ecm istir. Orada, Milan Asireti Reisi ve TUrk Milli Istihbarat

Teskilanrun ajam Mchmet Misto'ya slgmml~tlr. Orada tedavi edilmis, daha sonra Suriye'yegecmistir. Olaym tamklarmdan Yd. Tgrn. Seyit Bilal Bali'nin sozunu.cuigi "cl opturrne''

O I a Y l bu suad a cereyan etm istir,

3 . K ursuna diz ilen 32 kisiden, S ultan O zay ve Ibrah im O zay'm kardesi Ism ail O zay

Van Cezaevinde hiiklimlUdUr. Van Cezaevinde hiiki.imlU Ismail Ozay, TBMM Bask an hgma

gonderdigi 15 EyliH 1943 tarihli telgrafiyla, Ozalp Kaymakarm ve Jandarma Komutamnm

emirleriyle kursuna dizilen 33 kisi arasmda bulunan kardesleri Sultan Ozay ve Ibrahim

Ozay'm katilleri hakkmda takibat yaptlmasi icin emir verilmesini talep etmistir. Bu

telgrafm olaydan 1.5 ay kadar sonra yazrlmast dikkat cekicidir, Bu vatandasm en hakh, en

masum o ldugu is le rd e bile h akkm i a ra yamad ig uu go ste rmekte dir.4. Daha soma Suriye'ye gitmeye muvaffak olan Ibrahim bzay, Van Cezaevinde

hUkiimlU bulunan kardesine bir mektup yazryor, Bu mektupta, hayatta oldugunu, perisan

oldugunu, pasaportu olmadl&1 icin TUrkiye'ye gelemedigini, durumu ile ilgilenmesini

istiyor,

5. Bu arada, Ozalp'ta kursuna dizilmek icin toplanan 38 kisiden tevkif edilen 5 kisi

yargdamyor ve yargtlsrna sonunda beraat ediyor.

6. Kardesinin hayatta oldugunu 5grenen Ismail Ozay, bu sefer, TBMM Baskanhgma

bir dilekce gonderiyor, 20 Arahk 1943 tarihli bu dilekcede, 30 Temmuz 1943 tarihinde

kursuna dizilenlerle aym suctan zanh bulunan 5 kisinin Van Agu Ceza Mahkemesindeyapilan yargilamalan sonucu beraat euiklerini bildiriyor. Ve yarah olarak lran'a iltica

imkani buhnus olan kardesi lbrahim'in afolunarak memlekete girmesine miisaade edilmesini

37



ve katiller hakkmda da takibat yapilmasmi istiyor. 1 sma il O z ay 'in sozu edilen 20 Arahk

1943 tarihli dilekcesi ~yledir:

M . . . iqerisinde benim de iki kardeslm dahil bulunari 33 vatandas tasvirednen llekilde hududa gOtOr01mOllorada lrnha edilmi§terdir. Bu mesete

hakkrnda §ikayetim vardrr. Tahkik ederek mOsebbiplerini taez,iye edin.Benim kardeslerimden birisi (Ibrahim) yarah olduj;)u halde kar§1 tarafageqmi§tir. Halen sagdlr. Onu affedin ve bu tarata geqirilmesini saglaym.Aynl meseleden dolaYI daha once be§ vatandas mahkemeye verilmi§netieede beraat etmi§lerdir. E!')erbenim kardes i rn de mahkemeye verilmi§olsaydr, beraat ederdi. AYni suetan mahkemeye verilen be§ ki§i beraatetti.M

7 . Bes yda yakm bir zaman bu telg rafa ve dilekceye h icbir cevap verilmiyor. Hiebir

islem yapilmiyor.

8. 1946'dan sonra Demokrat Pani muhalefe ti g elisiy or, D emo lc ra t P an ilile r ozellikle,Mill i Sef ve Deg i~mez Genel Baskan'i yrpratmak icin bu mese le yi k urc atamay a ve

k on usm ay a b ash yo rla r. Bunun uzerine 28.6.1948 gUnil Milli Savunma BakaDi Husnu

Cakir'm emriyle, Genelkurmay Sa~hg l Adli M U~virli~i, Orgeneral Mustafa Muglah ve

olaya ad t kansaa o tek i kisilerin ifadelerini altyor.

9. Bu arada Eskisehir Milletvekili 1smail Hakla Cevik, Kasun 1948'de Basbakan

Hasan Saka'ya (6) num arah dipnotunda sozu edilen sOzlii sorusunu soruyor, Yine (6)

numarah dipnotunda belirtildigi gibi, Basbaksn adma Milli Savunma Bakam Hilsnii Calm

sozlu soruyu cevaplandrnyor. Olaym adli mercilere intikal ettirildigini bildiriyor. Bu

ccvabmda Milli Savunma Bakani ~u hususu ozellikle vurguluyor:

~... Burada, kulislerde dendigi gibi siyasi va askeri mahiyeti ta§lyanhi~bir s ue yoktur. Bu, alelade bir kaqak~lhk v e 8§kiyahk vakasmrn mOessif

bi r neticesidir."fI9)

10. Daha sonra V an Cezaevinde hiikiimlti Ism ail O zay'm bu talepleri dilekce

komisyonunda incel end i,

~... Bu talepler dilekl$&komisyonunda incelenerek, Adalet, l~i~leri ve Millisavunma bakanllklanna havale edilmi§ ve bu bakanhklardan arman

csvaplara dayamlarak 7.XII.1948 tarihinde 743 nurnarau karar verilmi~ir.Hadiseyi tafsilatfyle ve bakanhklardan ahnan eevaplarm esaslanru dazikretmek suretiyle karara baglaml§ olan Geqici Dilekqe Komisyonukaranmn hOkOmI i k rasmda aynen §oyle denmi§tir:

'Geregi konu§uldu: Milli Savunma bakarurun komisyonda verdi!)i izahatagore, i§ askeri kaza mercilerine intikal ederek hazlrhk sorustur rnasr ~lIml§ve miisebbipleri haklarmda kanuni kovusturma yapllmasma ba§lanml§oldugundan bu durum karsramda komisyonumuzca yapllacak bir iiibulurimadlQma ve keyfiiyetin bu yolda dilekqe sahibi Ismail Ozay'a tebliQine

oy birligi ve vaka Van Cumhuriyet Savclhgma i§anna atfen Adalet

Bakanitj;)lIldan 6.XI.1943 tarih ve 5061163 sayIII yazl ile Milli Savunma velqi§leri Bakanhklanna ve ~2.1.1944 tarihli yazl ile de Genelkurmayba§kanitj;)ma yazllarak dikkat nazarlan 'tekilmi§ olduj;)u halde aneak, dMseneden fazta bir gecikme i I - e 8.VIl.1948 tarihinde hadiseye el konulrnasi ve

38



rnahatline askeri yargu~gonderilmesi ve ihbar Iizerlne derhal askeri ve' idarimakamlarca kanuni gereginin yaprlrnastna tsvessul olunmamasr dikka1i~ekecek rnahiyette garlildugunden bu hususta ihrnali garUlenler hakkmdakanuni kovusturrna yaprlmaa: i9in YOksek 8a§kanhga tezkere vazrlrnasma

~unrukla karar verildl. "(80)

1L Gecici D ilekce Kom isyon unun 17.12.1948 tarih ve 8 sayih haftahk karar

cetvelinde nesrolunan bu karar Kayseri Milletvekili Fikri Apaydm'in, 3.1.1949 tarihli '

onergesiyle kamutaya intikal ettirilmisrir,

Fikri A paydm 'm TBMM B askanhgm a verdig i onerge soyledir:

~... 6zalp ilgesinin Milenengiz k6yunden ismail Ozay irnzasryla20.12.1943 tarihli dilekge ile Meclis Ba§kanllgma vaki rnuracaati uzerine,

OiIekge Komisyon undan varil ip, 17.12.1 948 gun0 1evzi ed ilmifi oldu.7.12.1948 tarih ve 743 say11 haftahk karar celvelindeki karann Kamulayda

incelenip g6rOfiOImesini i9 liizOgOn 57. maddesine dayanarak arz ve tekhfederim.n(1I))

12. Fikri Apaydm'm bu onergesi, 19.1.1949 tarihli birlesimde tarusrlmis ve dilekce

komisyonunun karan aynen kabul edilmistir. Bu birlcsimdc Fikri Apaydm'dan baska, gecici

D ilekce K om isyonu B askam O rner Asrm Aksoy (G az ian tep ), lh san Olgun (Yozgat), Hasan

Polatkan (Eskisenir), Adnan Mendercs (KUtahya), Fuad Sirmen (Rize, Adalct Bakam) da

olay uzer ine konu~rnu~ardlr.(82)

13. Kamutaym bu karan uzerine vukuundan dort scnedcn tazla bir zaman gectikten

soma hadiscyc cl konulmasma ihmallcriylc scbcbolanlann tcsbiti Basbakanhga yazilrrus vc

8u)b'lkanligm cmriylc kurulan bir bakanhklarurast komisyonda hadisc ilk dcfa

incclcnmistir,

Adalct ve Milli Savunma Bakanliklarmdan hirer, iyi~lcri Bakanhgmdaa ik i ve

Genclkurmay Baskanl rgrndan bir ternsilcinin i~tirak1yla tcsekkul eden kornisyonun tanzim

c ttig i r ap e r )jOyledir:(g3)

~8u rapordan hadisenin afiaglda naklolunan §ekilde cereyan ettigianlasurnaktadir.

1943 senesi Temmuzunda 09uncu Ordu Mtifel1ifii Mustafa Muglall Ozalp

ilcasine gelmi§ ve Askeri mahtelde Van Valisi Hamil Onat, azalpKaymakaml Hilmi Tuncsl, 6zalp Sulh Yargici Baki Tekin, Tabur Komutam

$OkrOTOter ile beraber bulunurken, Van Valisiyle 6zalp Yargici baz: 6zalp'hvatandaslann hududun abur taratmdaki sahrslarla rnunasebetts bulunarakemniyet ve asayisl ihlal elmek1e olduklanndan §ikayel etrnislerdir. Bu~ikayet Ozerine Ordu Milfetti§i Tabur Komutaru $ilkru Tuter'e, bu adamlansana tsslim ettirece~im, icabma bakar hepsini temizlersin diye emir verrnisve bu emir uzerlne hazrr tanan !isteye isimleri ithal olunan 32 vatandas ValiHamil Onat'rn emriyle Ozalp Kaymakarru tarafmdan Polis Vazife veSelahiyet Kanununun Mulga 18'nel maddesine dayamlarak yakalattmlml§ ve

polis nezaretinden Hudut Tabur Kornutam $ukrii Tuter's teslim el1irilmi§tir.Bundan sonra, bu sahrstar Yedek Subay Nejdet Bilgez va Bila! Balikomutalanndaki iki mufrezeye tetrik olunrnus ve Kukur deresinde ellerikollan baglandlktan sonra uzerlerine makineli ti.itekle ate~ edilmek suretiyle

39



oldGrulmu§lerdir.

Tabur Kornutaru ~ukrG Tuter hadisanln bu mahiyetini tamamiyle

gizleyerek uydurma bir vaka raporu tanzim etmi§ ve bu taporda rnezkor 32

kisinin lran-Turk hududu Gzerindeki gizli gaqit ve yollan gostermek uzers

hud uda ssvkolu nduktan nI ve bu s Irada yald Iran'in yilt. 9edigi mmukasrndamuhaflzlanna tecavuz ederek karst tarata kaqmaya te§ebbGs sttiklsrini,

fakat mGfrezenin uyaruk davranmasi Gzerine buna muvaffak olamadiklenrn

ve kar§1 taraftan bu tarata kaql§1 himaye etmsk icin acrlan ale§le

mGfrezenin atesl arasrnda tamamiyle imha edilmi§ olduklanru tesbit etmistir.

Hadise bu uydurma vaka raporunda tasvir olundugu sekilde hudut tabur

kornutam tarahndan Van Mlntlka Kornutanhqma, 266 nel Alay Komutanli~lna

ve Ozalp Kayrnakamhqtna bildirilmi§ fakat hadiseden rnahalli kaza marcileri

haberdar edilme rnistir. OqGncu Ord u MOfetti§i Mustafa Muglall 13.V1Il.1943

tarih va 1681 7 savih yazlslyla hadiseyi Genelku rm ay Ba§kanligma $GkrG

Tuter'in uydurma vaka raporunda yazdrgl §ekilde aksettirmistir. Hadisa bukadarla kahnarms, mak\Clller arasinda iki kardesi bulunan Van Cezaevinde

hukOmlli ismail azay Adalet v« Iqi§lari Bakanlig Ina qektigi 15.9.1943 tarlhli

telqraflanyla hadiseyi ihbar etmistir. Bu ihbar uzerine Adalet Bakanltgl

meseleyi derhal Van CurTl'tluriyat Savellll1mdan sorrnus ve Van Cumhuriyat

Savclllgi vilayete muracaat ederek oradan aldlgl eevaba gore Tabur

Komutan I $likrli T liter'in 31.7.1943 1arih ve 3805 sayih YazI orneg ini

Bakanhqa gondermi§tir.

Adalet Bakanllgl bu yazlyl tatrninkar bulmadlgl icin 6.11.1943 tarih ve

163 saYI\! yazlslyla iqi§led Bakanhgma ayru tarih ve 217 saYIIi yazl He Mi!li

Savunma Bakanhqrna hadisenin calibi suphe (:;;uphe cekici) ve raparunkanaatbahs olrnadiqrru bildirerek mesete.nin tetkik ve lahkik edilmesi

icasettiqrni ve gereginin yaprlmas In I istsrnis, aynca 31.1.1944 tarihli

yazrsiyla Genelkurmay Ba:;;kanll£lInln dikkat nazanru da cekmistir.

Adalet Bakan!lglnln bu yaZISI uzerlns Mini Savunma Bakanligl A li RrzaArtu nkat imzas Iy la yazrlan bit yaz I He keyfiyeti Genelk urmay Baskan IIg Ina

bildirmekle beraber hadisanin ciheti askeriyeyi ne sebeple ilgilendirdigini vs

musebblpleri hakkmda yapllan tahkikat netieesinin bildirilmesini de OqOncO

Ordu Mufe1ti:;;liglnden istemistlr. OqGncG Ordu Mijfetti§ti!;}i bu yaziya

Genelku rm ay Bask anh" Ina evvelee y azd 191n 1 Yukand a zik rettig im IZ

13.8.1943 tarih ve 16817 say III tezkeresinin bir suretini gondermek suretiylecevap vsrrnis ve bunun uZerine MHli Savunma Bakanhgl, Adalet Bakanltgma

hadlseden en bOyuk adli amir olan Genelkurmay 8a§kanhglnln haberdar

edilrnis oldu!;}unu, fakat bu makamm bir muamele yapmaya Wzum

gormedibini bildirmi~tir. Hadise BGyuk Millet Meelisi Dilekqe Komisyonunda

gotG~lilmeye baslandiktan sonradrr ki, Milli Savunma Bakaru HusnG yaklr

irnzasryla yazrlan 28.6.1948 tarihll emir Ozerine Genefkurmay Baikanhgl

harekete geqmi§ ve hadisenin tahkikine baslarmsnr,

Muhbir ismail Ozay'm kJi§leri Bakanhgma qektigi 15.9.1943 tarihli telgraf

uZerine bu bakanlik i§i Van Valiliginden sormus ve Valliik yazdlQt eevapta

Tabur Kornutaru ~ijkru Tutsr'in uydurma raporunu ireti surdOgu iqin,mu§tekiye bu rapor dalresinde tebligat yaprlmasr Van Valiligine aynca

ernredilrnistir. jqi~leri B~kanlJbmm bu muameleyi yaptlgl Slfada hakikimahiyetinden tememtyte haberdar oldugu Birinc; Umumi Mfjfetti~ Avni Dogan

40



imzaslyla bu bakanll!Ja yazlfan 8.9.1943 tarih ve 857 saYIII !jifredenanla!jllmaktadlf. Filhakika bu §ifrede Umumi MOletti!} "hadisenin baztcephelerini izah eden hususi bir tahriratm Cuma gOnO hareket edecek posta

Ue do{lruca Bakan adma sunuldu{lunu" bildirmektedir. Bu hususi tahriratm

ask ve suret! /qi§IBri Bakanll!J1dosyalarmda bulunamaml!j ve 0 zamanki

h;i,leri Bakanl nBzdinde kakll!J1ve mumaileyh (adl g8q8n) taralmdan resmimuameleye konulmadl!J1an/a!jllmaktadlf.

Polis Vazife ve Selahiyet Kan ununun 18. maddesine dayanarak nezaret

altrna aldlrdlklan 32 vatanda§1 rnanuni merce olan adalete teslirn etmeyerek

hudut tabur komutaru $OkrO TOter'e taslim etmek suretiyle vazifelerini

sui is t i rnal etm;!} olan eski Vati Hamil Onat, azalp Kaymakarru Hilmi Tunce l ,

Ozalp eski Jandarma Kornutaru YOzba§1 Vasli Bayraktar, Van eski

mektupqusu Tevfik Yener, Ba~ged;kli Ali Sever haklanndaki lahkikat ise,

i~i!jteri Bakanll{lmca aneak, 1951 yrhnda yaptmlrms, ve sueun 5677 saYl1l Af

Kanununa tabi oldu{lunu tssbit eden MOfel1i§ fezlekesiyle bu husustaki

evrak 20.11.1951 tatih ve 131 saYll1 yazl Ue Damstay'a gonderilmi§tir.

Dam!jtay lklncl Dairesi, 6.111.1951 tarih ve 579/644 say III karanyla

zarnanast r ru sebebiyle davanm dO!jmesine karar vermi!jtir.

Hadiseyi yukanda naklettigimiz talsilatiyle tesbil eden Bakanhklararasi

komisyon raporu, yapllan ihbara dayanarak Adalet Bakanhglnln harekete

ge~mes;ne ve a~lk~ dikkat nazarlanrun ~ekilmi§ clrnasma ragmen 0

zamanki Mill; Savunma Bakam Ali Rlza Artunkal ite, Genelkurmay Ba!}kanl

Kazlm Orbay'm ve i~i§reri Bakant Hilmi Uran'," hadiseyi tahkike

yana!}madlklan ve tatminkar ve kanaatbahs (kanaat verici) olmadlgl

bildirilmi§ olan $OkrO TUter raporuyla iktifa ederek hadiseya ciddi surette elkoyrnadrklanru ve hadisenin Iailleri hakkmda kanuni hilfbir muameleye

levessOI etmediklerini belirtmekledir. Bunlann yanmda hadiseden haberda

olduklan halde hadiseye al koymamak suretiyle kanuni vazilelerini ila

etmeyen Van Cumhuriyet Savclsl Kemal YorOkoglu ve azalp Sulh Yargici

Baki Tekin'in mesuliyetlerini de tebarOz ettirmektedir.

Komisyonumuz rapor muhteviyatlOa muttali olduktan sonra Ba!}bakanlJga

yazdlQI, 4.6.1951 tarih ve 3607·4284·3566-4232 saYIII yazl He Birinci UmumMiifettig Avni Do!Jan tarafmdan yazl/arak as" veya sureti dosyalardabulunamayan hususi tahriratm buJunmasln1 ve muhtevasmm ogrenilmesine

ihtiya~ gorOIdOgOnO bitdirmi!j ve aynea azalp Hukuk Yargici Baki Tekin vaVan Cumhuriyet Savclsi Kemal Y6rOkogiu hakkinda bir muamele yaplhp

yapllmadlgmm bildirilmesini talep elmi!jtir.

Basbakanhk bu yaziya verdigi cevaba eklenen Adalet ve i~i§leri

Bakanllklan yazl sutetletinden Baki Tekin ve Kerna] YorOkOOlu'nun kanunen

su~ te§kit eden liillerine vent muttali oJundugu i~in haktannda bugOne kadar

bir tahkikat yapllamadlgl, bugOnden sonra ise hadisenin zamanasrmrna

ugramasl ve AI kanunu §umOlOne girmesi yOzOnden bir muamele

yapllmaslna imkan gOrOlmedigi, ad: g~n]erden Baki Tekin'in istita etme~k,

Kemal Y6rOkoglu'nun milletvekiti s~ilmek suretiyle meslekten aytllml§

olmalan sebebiyle haklarmda inzibali bir muameleye tevessOI irnkarurnn da

kalmadlgl Hilmi Uran'a yazllml§ olan hususi tahriratm bulunamadlglanlagllmaktadlr. "

41



14. Buarada Orgeneral M ustafa M u~lah ve olaya adi kansan Otek i k is il er in

yargdanm alanna devam edilir, O rg eneral M ustafa M ug lah G enelkurm ay M abkem esinin

20.3.1950 gun v e 9 50 -1 3 Esas ve 95 0-8 sayilr karan ile O nce idam a m ah kum edilir. Sonra

cezasi 20 yd agrr h ap se !1 ev rilir. Hasta oldugu gerekcesiyle hastahaneye yaunhr .

Gen elk un na y Ma hk emesin in karan Aske ri Ya rg ua yc a bozulur, Fakat dava GenelkurmayMahk emesin ce y en id en ele ahnmadan 11 A ralik 195 1'de O rg eneral M ustafa M ug Iah Olilr.

Dosy8S1 kapamr.

IS . O rgeneral M ustafa M ug lah 'nm dosyast kapam r, Fakat B skiseh ir M iUetvekili

Ismail Hakki Cevik , t~i~leri ve M illi Savunm a Bakanlan hakkmda yetkilerin i kotuye

kullandiklan ve g orevlerin i yapm adtklan gerekcesiyle T BMM 'ne, 15 Mart 1950 ta rih iode

Mec lis ta hkik att acilmasuu is te ye n b ir onerge v erir.($ 4)G ecici D ile kce Komisy on u 2 4 Ma rt

1950 tarih li raporunu D ilekce Kom isyonuna sunar /B5) Bun un liz erin e, n32 vatandasm

Oldtir iiJ .me si dolaY~~ll ylae sk i l~ i~ le ri v e Mi lli S avunma Bakanlan hakkmda Mec li s ta hkik au

acrlmasmiisteyen,

7A~ustos 195 1 tarih li D ilekce K om isyonu rap oru T BMM B askanh gm a

sunulur. "(86)

16. 1951 ytlmdan 1955 ythna kadar olay yine unutulur. SOz konusu edilm ez . 1955

ytllanna dogru OP iktidanna kar~lCHP muhalefeti yUkselir. CHP, iktidan, kamu

ozgurlUklerini kismakla, ve hukuk dl~l eylem lerde bulunm akla su~lar. 6-7 EyU U 1955

olaylan bu m uh alefeti daba da yU kseltir. C HP 6-7 E yllil olaylannm bU tU n sorum lulug unun

iktidara ait o ldugunu soyler, Buoun U zerine D P rnukabele-i bilm isil o larak O rgeneral

M ustafa M ug lah olaym i yine aktU el bir konu haline getirm eye ~1~lr. 195 1'de haz rrlanan

D ilekce K om isyonu rap oru, A rzuhal E ncUmenine gelir. A rzuhal Encum eni, 12 Subat 1956

(S7) v e 25 S ub a; 19 56(811)arih li rn az batalan TBMM 'n e-g O nderir. B u m az batalarla tah kik at

acilmasma g ere k o lmadlg l b clin ilir.

17 . c;al~manlD basm da belinug im iz , T BMM 'nin 15 A gustos 195 6 tarih li g Orii~m eleri

b u rnaz bata uz erin den yap rh r, H an rian acag t g ibi yap tlan uz un gO ri1F 1eier so nun da, A nu hal

E ncum eni m azbatasr reddedilir. Sorum lulat hakkinda M eclis tahkikau acilmasma karar

v erilir. T ah kikatm A rah k 19 56 tarih ine kad ar bitirilm esi istenir, B oylece 6-7 E yliil olaylan

d ols yisiy la muh af ele tin ik tid ara ~l yOne lttig i b ask t v e e le stirile r On le omeye .,a 1~br .

18. TBMM Tah lcikat K om isyonu 30 N isan 1958 'de konu ile ilg ili geni~ bit karat ahr.Bu katarda, olay, o laym nedenleri, kursuna diz ilenlerin isim leri, O rg eneral M ustafa

M ug lah 'm n verdig i g iz li em ir, olaym O teki sorurnlu lan, kursuna dizm e olayuun nasil

ce revane tug i , Org en eraJ Mu sta fa Mu glah 'nm huknme t He ilisk ileri g en i~ o lara k a nlan hr.

Tahkikat Kom isyonunun bu raporu, 1958 yiluun Mayis ayt baslannda TBMM'nde

g 6rii~U llir. Fakat, z am an asm undan, ~~it1 i af yasalanndan dolayi cezai kovusturm aya

g irisilernez , g irisilm ez . Sorun, siyasal ve hukuksal yO nleriyle kapaulnll~ olur. 30 N isan

195 8 taribli T ah kik at K om isyo nu rap oru ileride aynen verilecektir.

42



B. ItOtuzuc Kursun"

Ahmed Arif'nin siirinin KUrt top lumunda bUy ilk etkiler yarattigtm yukanda

belirtmistik, Sanatcilann, universitenin, bilimin h i~ ugrasmadig. konulara iliskinanlaumlan ise, sanaun toplumda yaratng: norma l e tk ile rd en cok daha kO klU ve yaygm

olm aktadsr. "O tuzuc K ursun", bO yle bir sanat ve dU $tinlirU nudlir. K urdistan'm ~e$it1i

kesim lerinde, okum a-yazma bile bilm eyen K urt g enclerinin , dag daki cobanlann, tarladaki

i~ i1erin , kah veh anelerdeki g arso nlan n vs, bu $iirlerin Kurtcelerini okuduklan srk sik

gozlenen olaylardandtr. Diyarbakir Sikiyonetiminde kalanlar, tutuklulara, Srkiyonetim

Komutanh gi, A skeri S avcih k, M ah kerne, Tutukevi mudurlugu, MIT g ib i ku rumla rda baski

ve iskence yap tldlg l siralarda, veya boyle bir ortam m yaranlm asm a ~1$ddl8:t anlarda,

genclerin, ahengini ve veznini de yaratarak, bu $iirlerin Kurtcelerini okuduklanm

h au rla ya ca kla rd Jr .

De IIxin lao

Llxln

BI hlsani naylm kUf/lft

Ku~kI min da bin aglre venemtri

o jr we ra ~end gotinln min. bene

j, m.rovln lama ra.(89)

Bu genclerin, "Ocakta kullenrnis koz'fcri, " kammd a sa kla dlg l sO z "le ri n ed ir? "Kac bin

yilhk hasret" ne icindir? Ncycdir?TUrkiye'de yazarlar, 1919-1922 ydlan arasmda Mustafa Kemal'in ve oteki Osmanh

pasalanmn, geleneksel ccvreleri, din adam lanm savasa katabilm ek icin dinci ideolojiyi

kullandtk lanm soyierler.i90) Bu dogrudur. Fak:at tek basma bu d eg ild ir. Ku rd is ta n'd a

yU rU tU1eneylem ie rd e Ku rt u lu s id eo lo jis i b ilin cli o la ra k kullam lrmsur,

- .... Oikkat edeceQimiz rnuhlrn bit mesele de Kurtluk cereyarudrr,

istanbul'da, bu hususta bOyuk bir faaHyet gordum. Ben rmnnkarmzdak!a!jiretleri tensik (duzene koyma) ve beylerini bizzat celp ile onlan tutabllirlrn.Kiirdistan'm Ermenistan o/acagml an/atmakfa mesele kofay halfo/ur.(9I)

•... Harbi umumide bulunan a!jiret alay kumandanlanm celb ile (yazlht;aQlrma) 89lkt;a bunlara, KOrtlOkmeselelerinin neticesini, Kiirt/eri Ermenilere

mahvettireceklerini anlattlm. Ve memleketimizin kurtanlmast it;in elbirliQiyle

t;ah§mazlarsa. iki cihanda lanete hak kazanacaklanm soyledim."(92.)

1919-1922 yillan arasm da, oz ellikle T urk-E rm eni savaslan strasmda KUrt ulus

ideolojisi birinci p landa kullamlmisur. Yukandaki ahnttlann acikca g osterdig ! g ibi

soylenen kisaca sudur: "Eg er E rm enilere karst savasm azsam z, Kurdistan's Ennenilere

verecekler, E rmenistan yapacaklar". Dogu Cephesi K omutam Kazrm Karabekir'in,

K urdistan'da, Kurtleri, E rrnenilere karst orgutleyebilm esi, b irinci p landa KUrt ulus

ideolojisin in yani bu sloganm kullam lmast sayesinde olmustur. Bunun g ibi, Urfa

savaslannda, R evandiz 'li A li Saip (U rsavas) (K urttnr) E rm enilere ve Fransiz lara karsr

Ku rtle ri O rgU t1 ey eb ilm ek ic in y in e b u slo gam kulla nrm sn r.

43



8abam gOderini l'erdi Ur/a iinUnde

(j~ te /cardal'",

O~ nad, sell'i

OmrUne doyamam" il~ dar par~as,

B ur~larddn, tepele rden, mineret« rden,Klrve, tuson, asiret ~ocuklarlj

Franst; kU'l'ununa karl' koyanda,

B,y,kla" yeni lerlemi, daha

Benim kii~ilk daYlm Nazi!.

Yakl"kll,

Hafif

Iy i silva",

Vurun

kardal demi,

N am us gO niidlir

Ve ,aha kaldirm" atttu .•

GOril idUgU gibi KUrtler, nam us icin, KUr t ulusunun onuru ve namusu icin

savasm rslardir. K urdistan, Erm enistan olm asm diye savasm islardir. Savas sonunda ise,

Kurd ista n E rmen ista n olmarmsnr, ama, KUn ulusunun nam usu tamamen hac zed ilmi stir.

K Urt ulusunun nam usuna haciz konm ustur, V e KUrt ulusunun namusunu h aczetm e eylem i,

"Erm enilerle savasm azsaruz, K urdistan, Erm enistan olacakur" diyen O sm anh pasalan(Kuvayi M illiyeciler, daha sonra Kemalistler) ile, lngiliz Emperyalizrni, Fransiz

Emp eryalizm i, ve ~eh in:jah Riza Sah Yonetiminin, mnsrerek, p olitik, ideolojik ve askeric ylem le ri ile g erc ek le stirilm istir. S o bakirndan Osman h p asalan nm , Kuva yi M itliy ec ilerin -

Kemalis tle rin , s avas sirasmda ve savas so nu nd ak i Kurdistan p olitik alanm iy ic e 9 6zUmIemek

gerekir. Bu p olitik ala nn d liny a dengesi, Ortado gu d en ge si, 1917 Ekim Dev rim in in y aratu gl

sonuclar, TU rk-KUrt, A rap -K urt, Pars-K urt, iliskileri acismdan anlam uun a91kh~a

kavusturulmasi gerektigi gibi, biiyiik devletlerin K i.irdistan 'la ve K i.in ulusu ile ilgili

arzulan acrsm dan da deg erlendirilm esi g erekir, B u bakirndan K urdistan nzerindeki L ozan

em peryalist b61i.i$Umlinden som a m eydana g elen olusumlan dikk atle iz lemek gerekir.

(Kilrdistan Ozerinde Emperyolis: B61it§Um Macadelesi, 1915 -1925 isim li arasurm arm zda bu

konu uze rinde e tra fh b ir $Ckild e durulacakttr .)Aruk, Ku rtle rd en , K tu th ik le rin i re dd etme le ri is te nmektedir. " Tlirk urn , mo tlu yum" d iy e

hayk irmad tk lan surece , rnutlu o lamayacak :lan s6y lenmek tedir. KUrdistan'da Kfu1.gekonusma

yasaklanm aktadrr. K urtce konusanlara zulUm yapslm akta, z indana aulmaktadir, Para

cezalanna m ahkum edilm ekte, idari m ueyyideler uygulanm aktadir. K Urt ulusunun ternel

dernokratik ve ulusal haklan icin, kendi kaderini tayin icin g iri$lig i butun eylem ler,

yukanda s6zU edilen em peryalist ve somurgeci d evletle rin muste re k ask eri e ylemle riyle

kanla bogulmaktadir , KUrt olu su kitleler h alind e ka tliamla ra maruz birakrlmakta, si.irgUnlere

g onderilm ektedir, K urdistan icin farkh yasalar crkanlm akta, oteki yasa1ar farkh bit sekilde

uygulanmaktadir. KUrt ulusunun butun ulusal ve dem okratik haklan gasbedilm istir,Kolelestirilm eye 9a l.t.p lmak ta dlr. KUn v e KU rd ista n ad la n d ille rd en v e ta rih le rd en silinmek

liz ere yokedilm eye cah silm aktadir, K isaca, KU rt ulusu aldaulrm sur. lh anete ug ram isur, B u

ihanet, bu aldaulm a, sadece O sm anh p asalanndan, kuvayi m illiyecilerden- K emalistlerden

44



gelmiyor. Daha 1921 ytllannda, KUrdis ta n E rmenis ta n o lma sm diye, KUr tle ri E rmenile re v e

Fransrzlara kaql firgutleyen KilrI:A l i 5 aip (U r sava s) daha son ra S ey h Sail ve a r~ lanm,

yani KUn yunseverlerini asan m ah kem enin bir uyesi, bir arada baskam olmustur, A li S aip ,

k en di u lu su na , KUrt ulu suna karsr g iri~ ti~ i bu ihanetlerine kaql Kemalistler tarafmdan

C ukurova'da g enis bir t;iftlik ve K ozan (A dana) m ebuslug u H e O dU lIendirilm i~tir. A ynca

Seyh Sail ve arkadaslanm y arg rla rk en , 6 0.0 00 altm rU!jvet almasina Kemalistler gOz

yummu~ tu r.( ~3 )Daha dogrusu S a r k Istik la l Mahk eme le rin de , Ku rt y un se ve rle rin in k elle le ri

acik artm naya t;lkanldlgm dan, rusvetler binlerce altm la ifade ediliyordu. A lan d a "Kurt"

veren de K urt idi, Irkt;l. ilhakci ve som urgeci eylem lerle dopdolu olan K em alisler icin ,

bundan daha iyi, "bijl ve yone t" po litik a sr uygulanamazdr, KU rt ulusu b in bir ce~it ihanet

karsismda idi. l~ genclerin K~e olarak,

Ocakt« killlenmi~ klizilm,

Karmmda siJzilm varH aldan bilene

bicim indeki dizeleri sik sik tekrarlam alan KU rt tarih inin acih ve dram atik g elisim ini

vurg uluyordu. "O tuzuc K ursun", okuyucuda, KU rt tarih in in, 1919-1923 yrllan arasm daki

dramatik donemecini ve daha sonraki yrllara ail ge lisme le ri du~UndUreb ilmek tedir .

O kuyucuyu cok yOnlU il isk ile ri an lamaya sevketmektedir, Bu bakimdan "OtuzU y Kursun",

elkin bir sanat ve dusun t i rUnU o la rak k ars umz a c ikmaktadu, S inan Sabr i'n in

Suskun ve sakll bir sablrla vurgunuz.

Hacz .edilm iJ namusumuz .a (94)

bicimindcki dizeleri, yine gecmisi ozetlemekte, bugunun bebeklerine, yannm genclcrine,

o nu rlu y asamanm b ilin cin i a silamay a c ah srn ak ta dir,

45



c. 1961-1969 CHP Zonguldak MilletvekiliEmek l i General Kenan Esengin'in "Orgeneral

Muglah Olayi" Hakkmdakl Gorusler!

Bundan onceki bolum lerde, ~O tuz ii~ K ursun" olayuu, TBMM Tutanak derg ilerine ve

olaym ~k. onemli U9 tanl~U lln if adele rine dayanarak. etrafh bir ~kilde anlatm aya ~ah ~tlk.

~im di olayi tah rif eden, carp rtan, KOn dusmam fakat M uA ;lah hayrani, bir somurge

generalinin anlaum lnl vermeye ~~lZ . Bu yazi d iz isin in am sc r, Mu gla lt'ya iad e-i itib ar

etrnek, 32 kisinin katledilm esinin cok hakh oldugunu gosterm ek, "O tuzU~ Kursun'un

top lumdak i e tk in lig :in i k irmaya ~lt~ak oldugunu tekrar belirtelim.

CH P M illetvekili K enan E seng in, yaz ism a, 16 A g u s r o s 1 9 4 I 'de. tran'm mgiliz ve R us

kuvvetle ri ta rs fmdan j~ga1 ed ild ig in i b elirtm ek le b ash yo r .

•... Su olayda, bizim SLnLrboyunca Sovyetler y9r19~mi~ti.Oaha sonra daSovyet i~gal balgesinde RLzaiyegalli ~vresjnde rnsrkezi Mahabat1a olmakuzete, bit demokrat KiM hOkiimeti. .!ieyhGaz i Mehmet b<l!jkanh(lmda,... vemerkezi Tebriz olan Azetbaycan Cumhuriyeti kurulmu!}tu. Bu Cumhuriyetinbaskam Pi~verj id L 01(95)

o yillarda lran'da KUrt ulusal hareketinin biiyiik bir yoA :unlukla geli~tig i

bilinm ektedir. F akat M ah abat KUrt C umhuriyetin in ku ru lu sun un 1946 o ldu gu ~ilp hesiz dir.

Yazar daha son ra O rgenc ra l Mus ta fa Mug lah 'Y I6vmek tedir:

~... Saym Muglall'nm bazt ozellikleri vardi. Bayunu biraz uzatmak iefin

ayakkabtlanmn tapugu normalden yuksekti. Saeflanmalabros kestirirdi. incebLy.klannm uc;:lansivri ve dikt1. Kuc;:ukkadehine konulan rakLs.mn i.izerinelimon slkarak iCf6rd1.Ben ona, hep, Menamen ayaklanmasmda, asteQmenKubilay'] alt;akt;a ~ehid eden, yobazlan asan, mert, cesur ve devrimei,kararlann sahibi MuQlalr gozu ile bakiycr, kendisine saygl va hayranhkduyuyardum."(%)

"Otuzij~ Kurs un " O layr ise , Jan darma Komu tam ~UkrU Tuter'in bastanbasa h ile le rle v e

tah rifa tJ ar la dolu r apo ru aynen ben imsener ek ~Oylean la tdmak tadtr :"Hudut tan iqeriye s izan Iran ~aki1arjne yatakhk etniekten suc;:luolarak

gazaitmda bulundurulan 33 ki~iyi, bu e§kiyalann hangi ge9itlerdengeldiklerini vs gittiklerini bize gOstermeleri ~in kaymakamhktan teslim aldlk.Hududa g6tOrduk. Hudutta ge9itleri bize gostermelerini istedik. Onlar bile,bizce belli olan bazl g~l&ri gOsterdiler. Soma 9aidlfan Mmtlkasmm 9illigedigi mevkiine geldigimizde hudut dllJlndan (ka'lldan) ate~ 89rldJ, bu 33ki§i de kisrnen bizim suvarilerimizin hayvanlarma binerek, kLsmen yayaolarak abur tarafa ka~ak istediler. Bu s i rada gerek abO r tarahan ~rlanate§, gerekse bizirn krtalarrmlz taraftndan a9.lan atesarasmda kaldr lar ve

bir sure soma kamilan imha (yak) oldular."(91)

D ikkat edilirse, som urg e g enerali, C HP eski m illetvekili K enan E seng in bu uydunna

ve h ileli raporu bile tah rif ederek vermektedir. CHP M illetvekili 33 ki~jden sik sik,

46



so yg un cu , c ap ulc u, e$iya, ta lan cr, h rrsiz ssfa tlanm kullan ara k s O z etm ekte, "3 3 v atan das

denen sski" demekte, "kursuna diz ilm eleriiyi oldu, oh olsun" dem eye g etirm ektedir. F akat

O rg eneral M ustafa M u~lah 'nm . bu katliamlan v e c in ay ed eri islemedigini de sik sik

belirUnektedir. Durusmada "arkadaslanm kurtarmak icin" sucu k en di iiz erin e almisur,

b oy le ce me rt b ir d av ramsta b ulu nmu stu r, d eme kted ir.

~... Mahkeme bOylece stirdiiriildO ve Orgeneral MuOlah bir arahk "bumemur ve subaylara ben emir verdim, onlann bir sueu yoktur. Eger 0zamanki tedbirlerim bir su~ ise suclu benim. Karanmzt verlrslniz" dediler vem9rt<;9 her§9yi ytiklendiler. Hakimin, "ya emrinizi 'verine getirmes9ydiI9r",sozO uzsrlne de "yapmasayd liar onlan da cezalandm rdlm", kar§IhgInIvermi§lerdi... BOylece subay ve memurlar kurtuldular ..."{9fl)

"... Orgeneral MuQlah, Balkan, Birinci DOnya ve Kurtulus Sava§lanndangelmi§. Atattirk devrimlerine qok baglJ, yurtsever, duygulu aym zamanda

mert ve cesur bir a sk erdi."< 'I9 )

"O tuzuc K ursun" olaymm onem li taruklanndan biri olan, YUz~1 D r. R esit E rsez er,

General K enan Esengin'in yazuan hakkmda sun tan yazmaktadir :

"... SaYIn Kenan Esengin. Mugtah'yr mOdafaa edebilmek i~in Meclisarastrrrnaamda ve mahkemede suclulann verdikleri ifadeleri delil olarakgostermekledir. Oysa, bunlar kanun dr§1 tutum ve hareketlerini hakhgosterebilmek i1;inhakikat hariei beyanlardir. ~ayet emekli general K.enanEsengin arast rrrnalannda, biraz da §ahiUerin ifadelerine vakil ayImI§

olsaydr, hakikatl anlayacak ve 33 vatandasm nasrl Oldiiruldi.ikleriniogrenecekti.OI(IOO)

"... Muglah, savm Kenan Esengin'in ileri surdugu gibi, i§tedigi sucunsorurnluluqunu mence kabullenmernistir. Aylarca suren mahkemeesnasmda, devamlr olarak verdigi emri inkar etmistir. Suqun sorumluluqunuiki yedek subay astegmenin Durrnus O z b e k ve Bilal Bali'nin omuzlannayuklemek isternlstir, Ben, demi~tir, oldurme emri vermedim. Bunlarr hududag6turun, ~apulculafln ge~tikleri geqiUeri gostersinler. Hudutta iki ate~arasmda kalarak olmO§lerdir. Fakat olay ssnasmda askerliklerini yapmaktaolan erlerin §ahadetleri lie, bunlarm lkl ate§ arasmda kalarak 61mediklerivesuvari takun komutanr iki astegmenin smri Uekursuna dizildikleri anlas i l tnca,bOylebir olaydan benim haberim yok, demi§, qlkml§tlr. Mahkemenin dsvarmboyunca, kendisine bOyle bir emir vsrrntsse. itiraf etmesini, yoksa ikiasteQmenin mahkum edilecekleri lkaz: yapllml§ ise de, mahkemenin songOnune kadar inkarda devam atmistir, Nihayet son gunti itiraf cesaretini

gOstermi!}tir.Bu mudur mertlik?"(IOI)

Bu beyanlar, olaym iki onem li tamgr, Yd. A stgm , D urm us Ozbek ve Yd. Astgm .

Bilal Balinin anIaumlannda da vardlf.(102)

CHP eski milletvekillerinden Ken an E sen gin 'in yazi dizisinin, "Otuzuc Kursun'unetkinlig ini kirm ak, 33 yoksul KU rt em ekcisine, cap ulcu, eskiya, ta la nc i, b rrsiz , v urg uncu,

h aydut... dem ek ve O rgeneral M ustafa M ug lah 'ya iade-i ilibar etm ek icin kalem e ah ndig un

belirtmistik, Bu bakimdan somurge generali K enan Eseng in, olaym ozunn, dugum

n ok talanm an latm ak tan b ilin cli olarak uzak durm ustur, B u arada, olaylan, belg e1eri tahrif

47



etmekten de cekmmemistir, Ome!in, yazar, TBMM'nin 7 A!USIOS 1951 tarihli bir

b ir lesiminden bahse tmek ted ir .

Tutanak.: Devre 10 Birlesim 2 Tarih 7 Agustos 1951(103)Halbuki TBMM'nin st)zU

edilen bu tarihteki birlesiminde, HOtuzUC Kursun" olayma iliskin hicbir ~ey

konusulmamrsnr.v"? BOylec e y az ar, ok uyu cular icin, kullandigi kaynakJan denedem e

olanaklanm ortadan kaldirmaktadir. Bunun gibi 15 A~ustos 1955 tarihinde de(105),

TBMM 'nin h erh an gi b ir birlesim i oh na~ llf.(I0 6)

G eneral K enan E seng in yazisuun bir yerinde ~yle diyor:

"... azalp'ten sonra, Van. Hosap, Ba§kale, Kelikom bolgeleri de gezildi.

Ordu Komutam birtikterin ve halkrn durumunu yakmdan goruyor, aClkl1

olaylar, hikayeler dinJiyor, ve ahnrnast gerekJi tedbitleri yerlnde komutanlarla

goru§Uyotdu. Hemen her verde hafk, "Pasarn svimizdan C;lkamlyoruz.

otleklarumza gidemiyoruz. Bu gidi§ Ue bOlUn hayvanlanrmz kacmlacaknr, Vabizi koruyunuz ya da kendlrnizl korumak ic;in bizeyeterli sUah veriniz" dive

yalvanyorlardI. "(29.1.1974)

.Halbuki boyle bir olay yoktur. Olaym tamklanndan Yuzbasr Dr. Restt Ersezer'in

belirtigi gibi olaym ash , gozaluna alman 40 kisinin yakmlanmn Orgeneral Muglah'dan,

yakmlanm (ana-baba, coluk-cocuk) serbest birakrlmalarmm istemeleridir. 35 numarah

dipnotu ve ona iliskin m etin bu bakimdan cok onemlidir. G{)rtildU~ti gibi, General K enan

E sen gin , o la yla n buyuk OICUde ta hrif e tmekte , iste di~ i bicimde anlatmaktadtr. Olmamrs

seyleri olmus g osterm ekte, olrnus o lanlan g iz lemeye calrsmaktadir,

y a za nn k ulla ndl~ 1 o le ki b elg eler de tah rifa t v e c arp urna la rla d olu du r. H an gi be lg ele rin

nasil kullamlmasi gerektigi ve, bangi belgelerin nasil secildigi konusunda da aym yol

izlenmistir, Biz tahrifaun 'V C yanhshklann bilincli olarak yaprldig; kanrsmdayiz. Bu,

"O tuzuc K ursun" olgusu etrafm da gelisen tarusm alan, sapurm ak ve arasurm alan engelle-

mey i ama clamak ta dir. Oku yuc uya sahte belg eler sunarak,ve onlan dah l t ah r if ederek , "lsteMuglah o1aYI, 33 vatandas denen eskiya olayi budur" dernektedir. Yazar boyle yapmakla,

"O tuz uc Kursun" denildig i zam an, daim a kendi anlatuklanna muracaat edileceg ini, sanm ak-

tadir, Ummaktadir, Bu bakrmdan olaym temel belg elerini, dU~Um noktalanm g iz lem eye

cahsmaktadir. Yanhs belgelere ve olmayan Meclis tutanaklanna dikkati ~ekmeye

cah~maktadlf . Tarusmalann s llrd lirU ldUgll v e o laym can ahc r nokta lannm anlauldig. esasbirlesimi ise gizlemeye, yok fane tmeye cahsmaktadir. yunkU esas tutanaklan inceleyen

ki~iler olayi ge rc ek yOnleri He Og renmektedirle r. CHP eski Milletvekili, sornurgegene ra l

Ken an E sen gin 'in e sa s k oi1 ctu~ u i se gerceklerin Ogrenilmesidir.

G eneral K enan E seng in 'in(um ~u yansi, som ut ge rcek le rden ne kadar biiyUk bir iizuntii

o duydugueu a c t k c a onaya koyuyor:

.... Gec;en gun Urfa'nlO Siverek ilc;esinden bir msktup al rmsnrn, Onda

diyordu ki, burada qok kims« TOrkt;ekonugmuyor, Turk oJduklafl haId8...

Oysa 1944 te ben Siverek'e gitmi§tim. Herkes Turklte konusuyordu. Ba§ka

dUde konusanlar yoktu. Ne oJdu da 30 Yll sonra bu kadar geriye dogru

9 itt ik. ~(1Da)

GorU ldiigO g ibi CHP eski m illetvekili Kenan Eseng in 'in "geriye dogru g itmek",

48



"ileriye dogru gitmek." anlayrsi ~agda~ olmaktan son derece uzak, Tam bit somurgeci

manngr, CHP eski milletvekiline gore, KUrt ernekcilerinin kursuna dizilrneleri,

katledilmeleri, "ileri gidisin" gostergeleridir, "Dogu'lda Kunce konusmanm yogunluk

kazanmasi ise, "g eriye dog ru gidis'fir. Tam anlamiyla CH P'ye uygun bir aydm. "Sol"

Kemalist, "llerici' sivil-asker bUrokrat omegi , Tam bit s omu rg e g en era li.

49



II. 1943 Yrllannda Tiirkiye'deki i~

Politika Gelismeleri ve Tiirkiye'nin DrsIliskileri

1930-1934 yrllart arasmda lran'da Buyukelcilik gorevi yapan Ridvanbeyoglu HusrevGere de, H aura uru n bic y erin de suntan anlattyor:

~... ~ah'a cevaben, hissiyatt nedbane ve dostanelerine, Gazi'ye kar§l

gosterdikleri rnuveddet ve muhabbetlerine te§ekkOrden sonra asll mesefeye

geqtim. Yani A~rt DaaJ vs hudut uzerindeki Kur t asiferine va 9§kiya/arma

kaf§J yapdmasJ gereken mUlterek askeri harekata tomes ettim. Kendisinin

iran ordusunun Baskurnandan r , yOksek bir asker oldu!)unu da ileri sursrek

butun muharebelerde gayenin du§man! imha oldu~una nazaran, kitalanrmzm

hudut mmtikasmda karsjlarrnda neat edecek e§kiya gruplarlnl imha it;in

suratla, §iddetle takibe mecbur olduklanm binaenaleyh hareket esnasmda,"hududu tscavuz" meselesinin mevzuubahs olamayaca!)IOI, her iki memleke-

tin asayisin, bozan. hudut Ozarinde haydutluk, kaqakqlhk yaparak doslluk

rnunasebetlerirnizi !hlal eden bu asilere kar§1 musterek asked haret

yapllmaslOin siyasi ehemmiyetini ve askeri Iayda lanru izah ettim •..

GOrO§me yanm saat sOrdu. ~ahslma kars t cidden qok Utifatkar da v r and r ,

Gazi'ys, derin hOrme! va prestij ve hayranhklanru mOkerreren ifade eUi.

Gazi'nin muazzam reform ve kalkmma proqrarrum kendi kudretleri nisbetinde

takip etmekte oidugunu anlatu, Mil§terek dO$manlar karllsmda ararmzdeki

dostlu!;)un takviyesi luzurnunu katiyetie tekrar etti... Bu mulakatm mufassal

raporunu Harlciye Vekaletimize gonderdi!)im zaman 18.9.1930 tarihll birmektupla da Gazi hazretle.line arzetmi!itim ..~(109l

Bu aciklama uzerinde buyuk bir dikkatle durmak gerekir. Zira, Cumhuriyet tarihi

boyunca Turk hukumetlerinin Kurdistan politikasmm ve bu meseleden dolayr gelistirilen

dis politik ve ekonomik iliskilerin krsa bir ozetidir, Kurtler, lngiliz (sonra lrak), Fransiz

(sonra Suriye), Iran ve TUrk devletleri tarafmdan mu§terek du~man Han edilrnistir.

Burada Turk buyukelcisinin I r a n Sahi ile konusmasi yer almaktadir, Tt1rk.BUyUkel.-;isiiranSabina, "Musterek dusman Kiirt1eri birlikte imha etmek zorundayiz, hudut Uzerinde

haydutluk, kacakcilrk yaparak ilostiuk mUnasebetlerimizi bozan Kurtleri mustereken

yoketmeliyiz" demektedir. Ve bunu, bir mecburiyet olarak iIeri stirmektedir. Ordu

birliklerinin Ktirtleri kovalarken, smm gayer rahathkla gecmeleri gerektigini, bunun budut

tecaviizii olamayacagmr, bu eylemlerin isbirligi halinde yUrlltiilmesi gerektigini

vurgulamaktadir. Gercekten KUrdistan uzerinde yilrilttilen eylemler, Kurdistan'i musterek

50



somurg e olarak kullanan devletler acism dao, nesnel bir z aru re ttir. Emp ery alist v e somurgecidevletlerin ternel cikan, K urdistan't ilh ak etm ek, som urg elestirm ek, K iln ulusunu tam am en

yoketmek olunca, Kurdistan'daki ve K iln ulusundaki, her tiirlU ulusal ve dem okratik

g e lismey i r nU§ t erek asker i, politik ve ideo lo jik eyle rn le rle bozmak d a ternel bir g orev olarak

belirmektedir,

T llrk Buyukelcisi R idvanbeyog lu Husrev G erede H e, Iran ~eh i~ R iza Peh levi'nin

konusm asi, 15 E ylnl 1930 tarih ine rastlam aktadtr. Y ani Agn direnmesine. 0 srra la rd a h an

ordusu, za ten , l ran 'da , Sim ko liderlig inde yliriltlilen KU rt ulusal h areketine kars r s avash alindedir.oIO ) V e bu tur onerileri nesnel olarak kabul etm ek zorundadir, N itekim , Seh insah

R iza Peh levi de, "M usterek dusm anlar kars rsmda her iki ulkenin arasm daki dostlugun

takv iy es i lu zumunu" b elirtm is tir, um

"O tuzuc Kursun" olayrmn 1943 Temmuz ayuun sonlannda meydana geldig ini

belirtm istik . 8-15 H aziran 1943 tarih inde de CHP'nin 6. BUyUk Kurultayt toplandi, 6.BUyUk Kurultay 8 Haziran 1943 tarihinde Milli Sef Deg ismez Genel Basken lsmet

lnonn'nun a~l$ konusm asr H e basladr, M illi S ef lsm et Inonu'nun bu konusm asr, o teki

konusmalan gibi basmda bliyiik cosku ve ovgulerle karsilandi. Partinin ve devletin bir

numarah resmi yaz arlanndan F alih R Illa A tay Kuru ltaym yapacagr i$ le ri ~ yle b elirle di:

w.. Altrnci Kurultay T.e. nin 21. barJ§ ve kalktnma yill ve 2. DOnyaSava§mm 4., ylll ieinde toptanmaktadrr, Bugun hepimizin ilk vazifemiz,

Partimizin kurucusu ve ebedi $efi Ataturk'u anmak ve Mifli $efe sarslfmazbagltl1glmlzl gogOs/erimizin bOtOnkuvvetiyle hayklrmak olacaktlr. Milli $ef,

rnilli birligin, milli basiretin, mllHkarar ve iradenin dOnyada timsali.olmustur.(Kurultay) Milli $efin sevk ve idaresi altinda Turk milletinin her zamandan

daha kuwetli birli{lini nan edecektir.~ (Ufus, 8.6.1943)

Milli Sef ve Deg ismez Genet Baskan lsmet lnonu'nun rejim ve ulke yonetimindeki

etkinligini ve karar sahibi lek kisi oldugunu gosterebilrnek icin, konusmasi ile ilgili

yaz ilann bash klanna kisaca g oz atmak yeter,

Ekrem Ugakltgil, Milli $e1iDinlerken, Ulus, 8.6.1943

Yen; Sabah, Milli $ef ve Kurultay, Yeni Sabah, 9.6.1943

Tesvir-i Efkar, Devlet Reisimizin MOhim Nutuklan, Tesvir-! Efkar,9.6.1943

Haydar ROgtOOktem, Milli $efin S6ylevi, Anadolu, 9.6.1943

M. Zekeriya Settel, Milli $efin Nutkundan ylkan, Yannki Turkiye, Tan,10.6.1943 (M. Zekeriya Sertel, bu yaz r s rnda wMilii$efW , "Mlili $efimiz- gibitabirleri 10 kez kullanml§, ~demokratla§mayaW

(!) katk Ida bulunuyor, diye

$eli ovmu§tor. MUli$ef ve De(li§mez Genel B~kan tarahndan atanan Parti(CHP) Bag imsrzlar G rubu'n un 21 'den 33 ki§iye - ~Ikarllmas I"demokratikle§mewolarak de{Jerlendirilmi§lir.)

ASlm Us, Aliz $efin Millets Vol G6steren Nutku, Vakil, 10.6.1943

Sadri Ettem, Altmci BuyOk Kurultaydan Degi§mez Genel Ba§kanlDinJerken,.Vakit, 10.6.1943

HOsey;n CaM Ya~tn, Kurultay Hattasr , Vatan, 13.6.1943

51



Kurultaym son giinii olan, 15 Haziran 1943'te CHP Genel Baskan Vekili ve Basbakan

~UkrU Saracoglu, bir konusma yapn, Turkiye'nin i~ ve dt~ politikasma iliskin bu

konusmanm so n bOliimii §<.lyle:

•... Arkadaslar, sozlsr i rne son verirkan, bOtun dunyanm ~u dart hakjkatr,

bir kere daha duyrnasi lazlmdlr ..

1. Turkuz, TOrk<;:uyOz,her gun biraz daha Turkqu olacaqiz,

2. Her i§imiz9 hakim rub: Terakki ve medaniyat ruhudur.

3. Turk miUetinin irade kaynaQI olan Ebedi $ef Atatiirk ararmzda ya~lyor

va daima ya~ayacaktlr. .

4. Devlelimizir. ve Partimizin ba~1 Milli $~f lsmet In6nu, butun varh~lmlzm

hem ba§l, hem de kalbidir . "

G()rUldii~U gibi Basbakan ve CHP Genel Baskan Vekili ~Ukrii Saracoglu, Kendi

subjektif kam !anm "h akikat" olarak ileri surm ektedir. T Urk basmmda, bu konusm a H e ilgili

olarak da b ir c ok liv tic U yazi yaymlanrmsur, Bu yazilardan bazilan sunlar :

Falih Rllkl Alay, Basvekilin Nutku, Ulus, 16.6.1943

Tesvir-i Efkar, Ba§vekilin Yeni Nutku, Tesvir-i Efhar, 17.6.1943

Ehrem U~aklJgil, Bir Nutuk ki, Ne Bir Kelime Fazla, Ne Bir Kelima Eksik,

Son Posta, 17.6.1943 .

Yeni Sabah, Sara~lu'nun Sozleri, Yeni Sabah, 17.6.1943

Falih Rlfk, Atay, Son Nutuk ve DI~andaki Tasirlen, U/us, 19.6.1943

Hi.iseyin Cahit Ya/qm, Kurul1aydan Sonra, Vatan, 19.6.1943

Ekrem Usakhgil, sozu edilen yazismda soyle diyor:

~... Petti kuru/raYI millet kuru/taY/. kuru/tay kiJrsusO millet kiirsOsi.i sayllir.

Saracoqlu millet kursOsunde soylerken sozu sik sik kesilerek alktsland),

Son cumlaleri ise radyonun getirdi~i akislerden anlayarak sozluyoruz kl,adeta bir vecd (yuksek heyecan) havasi uyandrrdr, Fakat imkan olsa da, 18

milyon Turk bir yere gelerek nutku dinleyebilseydi. netlce ayru olacaktr,

Saracoqlu'nun nutkunun son cOmlelerinden blrini butiln dunyayaduyutulmasl lazirn gelen 4 hakikatfen birr olarak ~u cOmle te~kil ediyordu:

'Turkuz, Ti.lrkguytiz ve her gOn blraz daha TOrkqu olacaglz.'

Kurultaya vscd havasrru veren son curntslerdan biri de, j~e bu cumleydi.

Ve TOrkO yOkselme yolunda ~ahlandlracak tek hakikatt en bOyuk

kOrsOmuzOn bu devresinde bu kadar kesin olarak teslim etmek 'iereli

Odemi§li'ye nasip oldu.

Me~rutjyet Yl!1annm binblr Irkl temsil eden binbir kulOp ve cemiyetleri

karsrsinda Turl<.IOgunu gu.rurla ilan edememenin aCIII~lnl yakmdan duymu§

olanlar arnk geni§ bir netes alabilirler."

CHP Genel Baskan Vekili ve Basbakan ~tikrti Saracoglu'nun bu konusmasi, OlkuDergisi tarafmdan da, ~ljyle duyurulmaktadir: "CHP Genel Baskan Vekili ve Basbakan

~tikrii Saracoglu, Devletimizin ve Partimizin basi, Milli Sef lsrnet 100nu, Buttin

Varhgmuzin Hem Ba;;1 Hem de Kalbidir, dedi''(Say; 42,16 Haziran 1943, ss.6-9)

52



Bu yaz ilardan acikca an~tldl!t gibi, Degismez Genel Baskan ve Milli Sef rejim ve

top lum uz erinde yo~un bir etk iye sah ip tir ve karat verici tek g ~tU r. A ym sekitde Turkculuk

akim unn etkinlig i de biiyiiktilr. Bu sap tam alann yap ilm asinda buyuk yarar vardir. Z ira

"O tuzuc K ursun" olaym da M illi S ef lsm et ln onu 'n un ad. sik sik g ccm ektedir. T urkculuk

aktmmm subaylar u ze rin dek i etk in lig i ise ta ru silmayacak de recede acikur, (CHP'nin AluncrBOyUk Ku ru lta yi H e ilg ili o la ra k bk. Aym Tarihi, sayi 115, Haziran 1943 ss.12~83)

"O tuzuc Kursun" olayi H e ilgili o la ra k sa pta nmasi gereken ikinci bir olgu yine

H aziran-Tem rnuz aylannda cereyan etm istir, B ilindig i g ibi 1932 yihnda Mela Mustafa

Barzani ve A gabeyi $eyh A hm et, G uney K Urdistan'da lngilizlere karst ve onlarm kuklasi

olan A rap m onarsisine karst y cn id en o ze rk lik mlicadelesine g irm islerdi, B u m ucadele

srrasm da Ing iliz yonetim i tarafm dan yakalannuslar, once B asra, soma da Suleyrnaniye 'de

z in dana aulrm slardi, 1 94 3 YIIl yaz ayJanna kadar orada kalrruslardr, lste bu ta rih le rd e S eyh

M ahmut B erzenci'nin o~lu $eyh Latif, Mela M ustafa B arz ani'yi z indandan kacirdt. Dalla

sonraki o la yla n Edg ar O'Ballance soyle anlauyor:

~... 1 9 43 te Molla(12) Mustafa SOleymaniye'den kat;tl. lran'a girdi ve

buradan da anavataru olan Irak'taki Sarzan'a gec;;ti. Burada Kurt milliyet9i!igi

propagandasma ba§ladl ve Kurt aleyhtan oldugu bilinen Irak hOkOmetine

kar§1 bUyuk destek sagladl.

1943 Hazlran'mda tam Turkiye sm r rmda baska bir KOrt asiret reisi, Sail

Siroki TOrk hukOmetine karst birkac a§ireti ayeklandtrdt, smtrdaki polis

karakollanna hOcum eUi ve ozerkliktalebinde bulundu. Salt Biroki He

birlesen Molla Mustafa silahh adamlanru topladi ve Irak smrnndaki polis

karakollanna akmlar duzenlsdi. Fakat bir gece icinde TOrk birlikleri SaitBiroki'yi yakaladJlar ve adarnlanru daglttllar. Fakat TOrkiye'deki bu yenilgiye

ragmen Molla Mustafa hareketini surourdu. 1_943 de lrak hukurnet: Molla

Mustafa'ya kar§J bir askeri bOltik yolladr, Molla Mustafa bu bOiOgu pusuya

dO§urdu ve yenilgiye ugrattl. ingilizlerin emrindeki Hintll askertar, Diyala

kasabasr ru geqici bit sure iqin durumu yatl§tlrmak maksadiyta i§ga! ettiler.

Molla Mustafa'mn hala. denetim aJtmdaY3§ayan ailesi Suleymaniye'denGuneydeki Hilal'e sOrUidO.(113) Erkek karde§i ~eyh Ahmet, MoHa Mustafa'

dan teslim olrnasuu istedi. Fakat Molla Mustafa, Irak asker; birliklerine kar§1

yUrUltugu ba§arih hOcumdan sonra kendine kar§1 gOvenini mahalli alandaki

itibanm artnrrnrst r . Su durum blrcok KUrt'On O'nun bayragl alnndatoplanmasma yol a c n , Hatta Irak ordusundan kacarak O'na kanlan Kurtler

bile oldu. Yrhn sonunda Molla Mustafa birkac yUz kuvvetli KUrt askerine

sahipti. Ve bu kuvvet Jrak ordusunun dagltJlmasl ve yenilgiya ugratilmasl

iqin oldukca kuvvetli bir topluluktu. Bu durum karstsmda Ingilizler Molla

Mustafa'ya ayaklanma taktiklerini brrakrnastru ve goru§melere gelmesini

soylediler. Molla Mustafa da kabul etti. Bu ayaklanmalar boyunca Molla

Mustafa yOksek seviyecle gorevli bulunan birkaq KUrt subayi ve hOkOmet

gorevlisi ile yakm iIi§ki ve irtibat kurrnustu. Sik slk komsu a§iretlere elqi

g6nderiyor, onlann desteklerini ahyordu. Aynca, Irak hOkOmeti ve Bagdat'ta

bulunan ingiliz ek;isi Ue de i1i§ki kurrnustu, lrak hOkOmati Molla Mustafa'ya

Iran'a ge<;mesini ve orada Pi§dar a§ireti ile birlikte yasarnas In Ionerdt. 0 bu

teklifi reddetti. Va KOrt haklannda diretti. Daha soma Kurt siyasi

orgOtlerindan tekJifler geldi. Ingilizlerin rs ranv la Basbakan Nur! Sait ilk once

53



Kurtlere kar§1 anlaYI§1Idavrandl, fakat talepler fazlala!ilnca Arap bakanlananlaYL!i ~ostermek deQit, onlan du§unmek konusunda bile isteksizdavrandrtar, Kurt aydmlan arasmda klasik feodalizmden, a§ln sosyalizmekadar buyuk aynllklar vardr, Kurdistan dl§lOda ya§ayan Kurtler ve a§iretrelsleri arasmda da bu turden aynllklar goruluyordu. Ozerklik talebinden

dolayl hukumet i~nde Kurt aleyhtan duygular geli§iyordu. Bu dururn IrakhUkumetini zaafa ugratabilir, bOlunmeye yol aeabllir, ve vogunlu!:iu Arapolan orduyu vokertebilirdi.~ (1961-1970 Irak Kiirdistan'/ Kurtufu~ M{)Cadei9si,

Qev. Mehmet GOreli, Yontem Yay. Istanbul 197355.54-56)

Anl~ lld lg l u ze re Kuz ey K iirdista n'd ak i Kurtle rin , GOney KUrd is tan 'daki Ki ir tl er le ili sk i

kurabilm elerinin h er zaman olanakh o lmasi, somurgect ve rrk91 TUrk yonetimini, KUrtler

Uz erin de ~ id de te , te ro re , c in ay etle re v e k atliam la ra d ay an an onlem le r a lmaya z orlamak tadrr.

"O tu zu c Ku rsu n" olaym da uzerinde durulmasi gereken bir oigu da yol yapim

cahsmalan He ilgilidir, 28 Hazira n 1943'te , Diyarbakir-Batman Demiryolu hatum i~letmeyeacan Baym dtrhk Bakam Sirn Day ~lan soylemektedin

ft•• , MUll mUdafaa bakimmdan bUyOkon9mi olan bu i§lere Gen91kurmayBa§kanll!:iIOln ve kahraman ordumuzun yakln ilgisinin bir gostergesi olanMilli Savunma Bakarurmzt ve bOyOk kornutanlanmrzt ararmzda gormekle

aynca haz ve iftihar duymaktaYlz.

... Sozlerime Ebedi $et AtatOrk'Onaziz hanrasuu bir kere daha tazimleanarak Reisicumhurumuz Milli getimiz InonO'ye kaf§1 beslediQimiz sonsuzminnet ve ba!:illilk duygulanm tekrar ederek hepinize tercOman olmak

isterim.~ (Aym Tarih;,SaYI 115, Haziran 1943, ss. 53-56)

Esat Tekeli, Diyarbakir-Batman Dem iryolunun A cilm asr (Ulus, 26.6.1943) baslikh

yazismda, sorunu yine "m illi guvenlik" atlsm dan incelem ektedir, M ahm ut Esat Bozkurt,

Demiryolu Politikasi (Yem Sabah, 26.6.1943) ~hklt yazismda ise, konuyu TUrk9lllUgUn

yaygmlasmasi acismdan ele almaktadir. Mahmut Esat Bozkurt, Diyarbakir-Batman

D em iryolu H atu'm n acrlm asi ile "TU rk ruhum beslendi" dem ektedir. Bu yaz ism da, 15 kez,

"T urk ", "TU rk ruhu", "TUrk ruhum" gibi sOzcUkleri kullannusur.

Buraya onemli bir nokta koyduktan sonra, (}teki at;lklamalara gecebiliriz. Yukanda,

"O blZ~ K ursun" olayr H e ilg ili h i9bir haberin, olaym cereyan ettig i 1943 yih yaz aylannda

Turk basuuna sizdmtmadrguu belirtmistik. Fakat 0 sira ta rd a, TU rk basmmda sik sik yer

alan haber ve yazilardan, hi~ SOzUedi lmeyen bazi i~ ve dl~ iliskilerden, olaym ge~ek

neden le ri konusunda bazi ~yle r ~ lk armaRln mUmkUn o lduRu kamsmdayiz .

1. H am il Sadi Selen, ~'da Bir Gez in ti,

". .. BOtOnyOksek d~larda olduOu gibi burada da eski dillerin izlerinerastgelinir5e de, TOrklOk her Verde hakim vaziyettedir. OoOu ToroslarOzerindekOltur izleri TUrklerin eseridir. Bunu gormek iliin Bitlis sokaklannda

biraz dolasrnak yeter."{1\4)

2. 1 EylUI 1942'denit ibaren . Turk Yurdu Derg isi 15 gUnlUk olarak yeniden yaym

h ay atma ba sh yor, Bu, derg inin D orduncu serisidir, 26. ciltten itibaren yaytna baslarm snr,

De rg in in i~ leyeceg i konular ~ sekilde belir ti lmist ir ,

5 4



1. TOrk~OIOOOnEsas Meseleleri

2. Edebiyat-$iir

3. l¢imaiyal ve lktisadiyat

4. TUrk'Un Ahlak, Din ve Felsefe Meseleleri

5. TUrk Tarihi ve Asar-I Alika

6. TOrk Dili ve Edebiyatl ve Bunlann Tarihi

7. TUrk CoQrafya, Etnografya ve Halkiyatl

8. TUrk GOzel Sanatl, Mimarisi, TIyatro va Musikisi

9. Talim ve Terbiye

1 0. TUrkOn SagI lO ' ve Sporu

11. Hal TercOmeleri, Seyahatlar, Hatrralar

12. lntikad ve Sibliografi

13. TurklOk Alemi ve $uuru

14. TUrk Dunyasl Vakalanrun iki Haftahk Halasasr ve Kronolojisi

15. Mektuplar, Cavaplar He Yeni Ne§rlyat(115)

3. V ine 1 941-194 2 yillarm dan itibaren, Bozkurt, G6kbiJrii, Tiake Dogru, Cmaraltl VS.

g ib i d erg ile r y aymla nmay a baslamisur. Nazilerin Avrupa'daki saldmlan, o ze llik le Sovye t

Sosya lis t Cumhuriy etle ri B ir lig i'n e dogru sa ldmla n g elistik ce , y og un la ~u k\'l, b u d erg ile rin

yaym lan da, M illi Sef', Deg i~mez Genel Baskan Iktidan tarafmdan buyuk bir destek

gOrmU~ti i r .4. Basmda sik sik, Turke Dog ru, TU rk N ed ir? Milliyetciligimiz, Irk ve Milliyetcilik,

Ah lsk ta T urk e Dogru, Huku kta TO rk e Dog ru , Mu asere ue Turke Dog ru , D ild e Turke Dogru,

M im ikte Ti.irke D og ru, E debiyatta TU rke D og ru, R om anda T urke D og ru, T iyatroda T Ude

Dog ru , M imarid e .T tirk e Dogru, Evd e T llrk e Dogru, Resim de T urke Dogru, Dek ord a Turk e

Dogru, ~ehircilikte Tlirke Dogru, Heykelde Ti.irke Dogru, Modada Tlirke Dogru, MusikideTurke Dogru, DanstaTtirke Dogru, Teknikte Turke Dogru, Felsefede Turke Dogru, Devlette

Ti.irke Dogru, TU rk R ejim i, T erb iyede Turke Dogru, Pedagojide Turke Dogru, Maarifte

TUrke Dog ru vs. gibi yazilar yaym lanmaktadll'} 1 l6 ) Bu yaz tla rd an b ir ka e o rn ek verelim,

K••• Demek ki mimik yani it; olu§ dill, milliyetinen dayarukh unsurlanndan

biridir. Hem kUltOr hem de Irk obekleri bakrmmdan Turk obeklerine girar

olduQu halde, tarihi sebeplerle ana dilled olan TOrkt;eyi kaybetmi§. verine

Kurtt;e s6ylemeye ba§laml§ olan ~ark TUrkleriyle, ana diUyefine Arapfas6ylflYfln Eli Turklflri, poz ve mimik, demek k[ zihniyet ve mitliyet

bekimmden vine Turk kalml§lardlr.oo(117 1

ft••• TOrkl Mimaride kendine donl Buttin geQmi!j zamanlarm mimari

saltanatmda hukum sursn sensln. Mimarinln sOs sanan degil, yapl sanatr,

ornoman (sUsleme) sanan degU. nisbet ve tenasOb sanan oldugunu

insanlara ogreten sensin. Bu yeryuzOnun bOyOk aylplanm Ortmek kiln kubbedenilen kapaklan kapatan sensin. Mazlumlann ahiyla sarsllan gOk kubbesini

tutmak i~[n diktigin minarelerin basmdaki g6z ya§lan gibi dakOlen

istalastikleri oyan sansln, 6 1 U taslara can veren sensin. Qinilerindeki

Qit;eklerle taoiatm Qir;eklarine Ornek olan, yepyeni biT bltkl vs geometri alemi

55



yaratarak Aflah1ayarl§ eden sensin. TOrk miman! Zamarumn beton tekniOini

ai, fakat mimari vicdarum sakm alma! DedellJrin tal/art Tiirkle§tirdil8r, sende betonu Turk/e§tff. Beton yapllannl gorenler, TOrkOn rOyaslO1 gormO§

olsunlar. TOrk! Mimaride kendine don!(I\8)

~... $ehirler de cemiyetler gibidir. Onlann da zOhtisi, millisi ve gayn

millisi vard r r , Tarihte koyler, kasabalar, §ehirler nasil TOrk oldular? BOyOk

felaket: Turk §ehircisi §ehirciligln TOrklUOOnden gafill I§te Grek, Amerikan

yapilarl Ya TOrk nerede'? Adana'da betondan bir TOrk VaplSI buldum.

Ko nferans salonunda m IVIm, yoksa bir TOrk evinin kuyulu, t;ardakhbaht;esinde mi?ft(ll9)

ft... 'Giyimde' demedim de 'mod ad a' dedim. QOnkO baY~1 korkuvorum.

'Muhafazak8r, mOrteci' diyecekler, dive ... Giyimde TOrkt;OIOk, Yarat i c r Turk

zevkine gOven. Giyim i§ini bir efkan umumiye meselesi yaylO. Bir giyim

akademisi ister. Klz Sanat Okullan giyimde TOrkQu olrnah, Kastamonu, Bolu,

Hatay, $ark kurnaslan, yeni TOrk rnodasma gore i§lenmeli. Kendimizemodalar yaratmahVlz. Ba§ka milletleri bizi takfide mecbu« etmeliyiz.

KendimizEl inanmahVlz. Ben Mara§ pabur;/armdan guzef pabuq g6rmedim.Kendimizden utanmasak on/arl giyeceniz. AgiZI havada zevk milliye~iliOini

anlamam. Bu millivet~lik ekonomik VElartistik Ie olmah. Yabancllara hayran

olmak §8§kmhktlr. TOrk durma milli bir giyim varat."<l20)

5 . Sadabat Pakti Bes Y II Daha U zauldi. T urkiye, Iran, Irak ve A fg anistan arasm da

25 H aziran 1937 'de yllrtirlllge g iren Sadabad Paku 5 Y d D alla U zalJkb. 25 B irincikanun1 9 4 2 ( 1 2 1 )

6 . H useyi« C ah it Yalctn, Sadabad Misal(l,

ft... Sadabad Misakl TOrk Cumhuriyetinin, milli hudutlan iqinde kalarak

memleketin terakki ve inki§afml temine t;ah§uken emnivet ve istiklalini

takvive maks ad IVla akdettiO i m iUetleraras I Andlasmalar s isle mini n

mOtemmim bir parcasrm te§kil adar.

Misakm get;irdiOi ilk teerObe devresi bOtun akidlere, .aratanndaki

rabttarun rnuhatazast ve inki§afl ISZlm olduOu kanaatrru telkin etmi§

olduOunda hit; §uphe yoklur. Sadabad misakl olmasavdl, ve bunu imza

eden devletlerden biri veva birkat;1 birtakun ihliraslara kapiisalardl" dUnyanm

harp afetinden masun kalml§ bu ko§esinde bugOn kanlara bulanrnrsolaceku, "(122)

7 . T urkiy e'd e A lm an M im ari S erg isi,

A lman m imari serg isin in ~lh~ mGn asebetiyle N afia V ek ili G en eral A li F uad C ebeso y

i leAlmanya'nm Ankara B(jytlk:el~isi Von Papen birer nutuk sOylediler.{W )

8. M illi Sef. ~g i$IDez G eaelBaskaa 7 . M ebus 1ntih abl lcin Narnzeder L iste sin i lla n

E tti.24 Subat 1943

~... Yeni mebus s~jmi vQsilesiyle bir beyanname na§reden CHP

O&Oi§mez Genel Ba§kanl Cumhurreisi Ismel InonO'nOn sOzlerinde TOrk

milleti sevgili va kahraman $efi lle, bir daha ba§ba§8 gelme. yurt i§lerine

dair, onun dilinden, kalbe ferahhk yOr&Oe inant; verici. OOOIler dinlemek

56



Irrsanm butdu. (jz kudretini Turk milfetinin ruhunda bulan BUyUk Millet

Meclisi, g~en dart Yllhk devre boyunca bUyUk i§ter basardr, .. OM ylldan

beri ararmzda bulunmayan AtatOtk'e, Ebed; ~ef diyorsak, bunu gUzet bir

soz sOylemi~ olmak, yahut bir hatrrayi ya§atmak gayreti ile yaprmyoruz,

AtatUrk Ebedi $eftir, yUnkO 0 duygulan ile milletin, hem duygu, hem

dO§Unceleriyle de InonO'nUn yOreginde her zarnan sa{}chr.ft

(124)

9. Y eni Secim ,

ft ••• $imdi, 7. Oevre Millet Medisini kuracak Milletvekillerini se<;mege

hazularuycruz. Milli $ef ve Partimizin Oe~i§mez Genel Baskaru, parti

namzetlerini, dUn veciz bir beyanname ile memtekete bildirdi. Ve memleketin

parti namzetlerine rev vermek suretiyle itirnadrm bir kers daha a<;19a

vurmaslnl istedi. •

Oerhal soyJeyeyim ki, secirn neticesi Ozerine bir §Ophe zenesinin bile

konrnasma imkan olamaz. Su memleket bugOI'l inanO caprnda bit $efin

basrnda bulunduqu CHP ne ba!JItII!JI, lnaru, rnunakasa kabul etmez bir

hakikat halini alml§tlr.(125)

10. Seyh M ahmut Berzenci'n in og lu seyh Latif, Seyh Ahmet Barzani ve M eJIa

Mustafa Barzani'y i z indanda bulundugu Siileymaniye'den k acmh, le ak y etk ilile ri $ eyh La tifi

lutuklamaya c alisu la r. F aka t $ey h L atif lran 'a g ec ri. Ru sla r kendisini iyi karsrladilar, (1943

yaz aylan) ,< t26l

11. B arz anilcr, GUney Kurdistan'da, GUney Kurdistan'm rnuh tariyeti icm ln giliz v e lrak

birliklerine kars: savasa basladr, (1943 y ilt y az aylan).(lV)

12 . TUrk dcmiryo \lannm Iran v e Irak hudu tlanna u la sunlrn asma cah~lhyor. 3 Tcmmuz1943.(128)

13. Yavuz Abadan, Buyuk Kurultay ve TUrk Kultnru,

ft... Milli ktilttirUn geli§mesi davasi, millet hakimiyeti prensibine denk

olarak bir bOtUndUr. Bu sebeple 'her ttiriO hurafeden uzak, milli ideolojiye

uygun, vatan, millet ve aileseverlik esaslanna' dayanacak olan terbiye,

1ikirde, karakterde, bedende, birbirinden aynlmaz' surette gOdOlecek, 'ilert

bir medeniyet toplulugu alan TOrk milleti i<;in kUltUrurUn bir parcasrehemmiyetsiz gorUlemeyecegi' cihetle, 'milletin kOJtUr ihtiyaci ve i§Jeri her

dah ile bOWn olarak takip olunacaknr. Bu bakundan, vatandaslarm, TUrkOn

derin tarih ve medeniyetini bilmesine ustun bir ehemmiyet veren', parti,

orijinal Him ve fikir eserteriyle, yOksek sanat eserlerinin vticuda gelmesini

saglayacak tedbirlere hususi bir itina gostermektedir. Miffi suurt«se t;k in fe §m i$ m iffe t b iitO n iq in de , §ahsiyetini, rnilli benligini idrak stmi§ TOrk

yurttasfannm mO§terek UlkUye <;evrilmi§ iradi yani hUr faaliyetlerinden

do~acak verirnlsrln yekunu mitli kliltUrO te§kil eder."(129)

14. 19 Haziran 1943 tarih li ve Berlin kaynakh bir h aber Turk-A lman dostluguhakkmda ~unlan soylemektedir:

ft... 1941 deki dost luk anlasm as I Nasyonal Sosyal ist AImanya 'n IR

Kemalist TUrkiye ile otan ili§kileri tayin eden bir unsur haline gelmi§tir.

5 7









bOlgenin genq evlatlan bilgilerini artrrarak, temiz Turk milleti duygulan iqindeTurk milletinin iyi unsurlan oiarak yeti:;;iyorlar. Bazi gOneydo{ju illerimizdeoturan bu halkrn zor gunlerde civar memleketlerdeki WrW Kurtkayna$malaflnl ve tahriklerini en kuyuk vatandas kusuru yapmadan

kayrtsrzhkla seyrederek rahathk ve guven ic;:in~e yasarnalanru takdirlekayda deger buluyorum. Turk ailesinin butun bu klymetli svlatlan botOn

yurttaslar ile beraber devletin her vazile katinda ~eref!i ve kusursuzinsanlar olarak c;:ah~lyorlar.. Bunlardan er olarak silah altrna ahnan gene;:askerleri, gegmi§te olduqu gibi, bugun de, vatan savunrnast borcunu yerinegetirmek uzere, ordumuzun sallan arasrnda havesle va gayretle vazile

yaptlklannl takdirle g6ruyoruz.~(149)

".". Irkt; Illk, kendi irkmdan saydIgI insanlan n oturdugu yabanct i.ilkeleradogru simrlanru geni§letmek davasiru guder... Bunlar bizde de, sosyalist,i§C;i, ernekci isirnlerts ortunsrak ve memleketimizde kanun dl§1 alankominizmin acrk doktirinlerini gizleyarek ve hatta bazen milliyetc;i bile

g6rOnerek, milli suuru uyusturrna taktigini tatbik ediyorlar.~11501

Butun bu haberlerden "Otuzuc Kursun" olayirun, Ganey Kurdistan'da, emperyalist ve

somurgeci guclerc kar~1 gclisen Kurt ulusal hareketi ile cok buyuk bit iliskisi oldugu ortaya

cikmaktadu. Ote yandan yine ayru yillarda, lran'da, Azerbaycan'da ve Kurdistan'da, yogun bir

ulusal hareket gelismekted ir. Bu gelismc lerin, Turk hiiktlmctlcrm i end iscye sevketmcsi

dogaldlr. <;UnkU Kurdistan'm otcki bolgelcrindc gcliscn ulusal harckctlerin, TUrk

somllrgeciliginin ve IrkC;:lhgmm boyundurugu alundaki bolgclcrdcki Kurtlcri de ctkilcycccgi

~iiphcsizdir. Bu bak undan xuurlarda olag,mlistU COl n iyl.'l tcdbirlcri ahnmaktadrr.K a~<.Ik,"I 1 kla, 1 1 4 1 yd utiukla, c~kiyaltk la, m ucadclc cd iyoruz, g~'rcL;~'si y lc K urt ulusuna kar~1

yogun h ir sindirtnc hurckcti surdiirulmcktcdir. Butun hunlann yaruuda, A lmauya 'da gctiscn

Nazi Irk~llLgl,Tiirkiyc'yi cikilerncktc hie gccikmcmistir. Rcsad FU<Jd Barancr'in "En BUyUk

Tchlikc" isirnli risalcsi, bununla ilg ilid ir. Fakat yazann dcgmmemcsinin aksinc, TUrk

Irkylhgl disa donuk olmaktan cok, ulkedcki Kurtlere kars: cikili oluyordu. Yani Kiirtlcrc

kar~t sUrdlirliHiyordu. 1 ~ { C , bir yandan, Guncy Kurdistan'da vc Iran'da gcliscn KUrt ulusal

harekctleri, vc bunun TUrk sornurgeciligindc yarattlgl endise, otc yandan Nazi Irk\lhgma

paralel olarak gelisen TUrk trk\lhgl, KUrt ulusuna karsr boyle bir cinayctin islenrnesine

neden olrnustur. Dikkat edilirse Barzanilerin, hapishaneden kacarak, Kurdistan'a gecisi veKUrt ulusal direnisininyeniden bas lamas i 1943 yrh Temmuz ayma rastlamaktadir. "Otuzuc

Kursun" olayi ise, 31 Temmuz 1943 gtinli cereyan etrnisti. .

Gerck Buyuk Sef Gazi Mustafa Kernal'in, gcrck Milli Scf lsmertnonu'nun cok yakm

bir adamr olan As im Us, /930-/950 llaura Notlari (istanbul 1966) isimli kitabmda bu

durumu ~oylc ozctliyor:

~... 21 Aralik 1945. Kurt mesalasinin TUrkiye icin tehlike teskil edan sekli

sudur: Ruslar, iran Azarbaycanm'da uyandrrdiklan mese!e gibi bir de iranhudutlan ic;inde KUrt meselasi yaratmak istiyorlar. Bu da kuc;uk bir Kurt

hi.ikUmeti te~kit ederek 0 vasita ile bizim huduttanrnrz ieinde tahrikatyapmaya ve bi.iyOk bir Kurdistan vucuda getirmeye cahsrnak Russiyasetinin ana hattrdrr, Buna mani olabilmek ic;:inyegane care Ttirkiye'ninIran hududu uzorinds Turk nUfusu teksif atmesidir. $arktaki hududumuzboyunca bir nutus yerlestirrne bolqesi yaprnahyrz. En kisa zamanda bu

61





m. "Otuzuc Kursun" OlaYI ile tJ.gili

Meclis Gorusmelerinln Basmdaki

Yankrlan

"O tu zu c K ursu n" OlaYI ile ilg ili M eclis gorusm elerinin 15 AA:US10S 1956 ta rih in de

y ap lld lg lD l b elirtm istik. B u b olumd e Me clis g oru sm elerin in basm a nasil y ansrd ig tm ~itli

gazetelerden alman omek lerle g ostermey e ~ 1 ~ c a & 1 Z . lncelenen gazetelerden Zafer iklidann

y an i O P nin g az etesid ir, feni Istanbul dah a ~ ok iktidar tarafhsidir, fem Sabah da Oy le dir .

Vatan muhale fe tin , CHP 'n in tarattandir, Ulu s, Cumhuriy et, M illiy et g ib i ga zete le r olaya yah i~ y er vermemisler veya t ; O k az ye r ve rmi sl erdir ,

1. 16 A gustos 1956 tarih li Zafer gazetesinde ~u haber var. (H aber 8 sutun uzerine

yazllml~ ve b irin ci sa yf ay t k ap hyor.)

CHP Iktidan Devrinde, Sorgusuz Sualsiz ve Kanunsuz Karde§i Karde§e6ldurtenler, ~arkta 32 vatandasi Katledenler Hakkmda Meclis Tahkikati

~llIyor.

Dun Toplanan Meclis SU Adilane Karan Ald•.

Haberindaha k ~u k h artlerle d iz ilen alt bashklan da ~ylc devamediyor:

Tahkjkan Yapaeak Komisyonea Bu Faclarnn lhdasmda MedhaldarBulunduklan (faeianm meydana gelmesinde rolu olduklan) Belirtilen lsmetIn5nG, Hilmi Uran, Kazrm Orbay ve 0 Devir Iktidannm Di~er Ban llerlGelenleri Hakkmda sorusturma B3§lIyor.

Mustafa Muglall'nm YargJlanmas. S.rasmda Kendisi lie G5ru§en QankmMebusu Kenan Qlgman, DOnko.Mecliste ~ayaOi Dikkat (dikkate deger) veTuyler Orpertici if§aatla Bulundu. Mustafa MuglalJ Kendisine $unu hadeEtmi§ti ~BuCinayeti Yapnran ve Emri Veren InonG'dOr,-

~arkta Ikamet Eden Vatandal}larlmlza Izdlrap Qektiren Eski Devrin Keyfl

ve Kanunsuz HareketlElrindenBir Tanssi Oaha Adalet Huzuruna GetiriUyor.

2. 1 6 A g usto s tarih li Yen ; S abah g az ete sin in ~ h gl da ~yle:

Kazlm Orbay, Hilmi Uran ve Artunkal Hakkmda Meclis Tahklkan~Ihyor. .

1943 Senesinde Merhum Orgeneral Muglall'nm emri ile 32 Vatanda,1OKur§una Dizilmesi Hadisesi OGnkGMeeliste Uzun MOzakereye Yol A~I.

Bazt Mabuslar In6nO'nOnde Bu Hadisede Mesuliyeti Oldugu lddiesuu IreriSOrduler.

3. 16 A gustos 195 6 tarih li VaJan gazetesinin ~bg l ise ~Oyle:

63





Ne de Genel Kurmay Ba~kan! Idim. Sadace Asker! sura Oyesiydim. Oc;uncu

Ordu Kurmayhgmdan 1942 Martmda Aynldlm. Genel Kurmay Ba~kanhgma

1944 Ocagmda Tayio Edildim, dedi.

10. 21 Agustos 1956 tarihli Zafer gazetesinde, hukumetin l srnet lnonu 'ye cevabmiiceren bir haber var,

CHP Iktidan 33 Vatandasrn Katlins Sebep Olanlardan Hesap

Sorrnarrustir,

Adliye Vekaleti Vakili Cemil Bengu'nun in6nll'ye cevabi: inoni. l ve diger

alakahtar aneak ~imdi hesap verme msvkiine gelmi~lerdir.

11. 21 Agustos 1956 tari hli Yeni J stanbul

Cemil BengG: inonG'nGn Kendisini MUrur-1.I Zaman va At Siperlerine

Gizlenerek MOdafaaya Qah§mamasl Lazrrn Gelir. Bakaurn, Bu Siper!er

Mudalaasll1l Temine Kafi Gelecek mi?

12.23 Agustos 1956 tarihli Zafer

33 Vatandasm Katline Sebep Oianlar

Muhteli! (karma) Komisyon Dun Faaliyele Ge9ti.

DunkO toptannda, 6zalp'taki taciayt tetkik iqin 9 kif?:ilik tali (yan) bir

encOmen se9i1d i. Bu encOmenin bugun ictirna stmesi (toplan rnasr)

bekleniyor.

13.26 AgUS lOs 1956 tarihli Zafer

bzalp Katliarrn Tetkikan (s.4)

14.5 EyHiI 1956 tarihli Zafer gazetesinde, olayla yine cok yakindan iJgili bir haber

var.

Yeni Kanun KaQaktflll{J1 Menedecek

Kaqak9t!191 on!emek ve bu maksatla yapllacak kcntrolfeti

kolayla§wmak maksadlyla hudur mmtlka/afl!lda emniyet belgeleri lhdasedilerek bu b61gelerdeki arazinin icabmda is!imlak ve halkin tsken Kanunu

hiikiimlerine gore ba$ka mahallere iskan edifmesi, mezkur bolgeletde

·Ii.izumlu 6nleme tedbirlerinin ahnmasi hususunda iera Vekilleri heyetine

sEilahiye!ler verilmi§ VE l hOkum'ilt9E1 tesbit ve Han olunacak EI$ya VEl

maddeierin merciinden miisade a/lnmakslzm bu b61gelere sokulmast

menedilmek.le beraber istihsal, imal ve sair suretletle tedarik edHmi§ alan

mallann sari ve istihtaklsri halinde isba! mukellefiyeti de vaz olunmustur,

15.6 EyHil1956 tarihli Zafer

Dogu'da, 6zalp'te, Muradiye'de CHP Eriyor. DP ye gel,fi~ var.

16. 17 EylUl1956 tarihli Zafer

Cenubi $arki Anadolu'da Yol lnsaatma H!z Verildi.

65



17 . 17 EyHU 1956 tarihinden itibaren Zafer gazetesi, "Sarktaki Kasliamlar" ~hgl

alunda bir yazr serisinin y aym la nac ag im h ab er vermistir, 17 Ey lU l1956 tarihli g azetede bu

yazi serisine ait fin haberler §fiyle verilmistir,

Zafer'in Dshset Vend If~aatl

;;arktaki Katliamfar

Cinayetler Serisinin let Vuzunu Ac;lkhyoruz.

Ozalp tactasi mOnferid bir hadise degildir. 1942-1943 yrllannda

Baskala, Muradiye ve Agn'da da bugune kadar gizll kalrrus korkunc

cinayetler i~lenmi§, vatandaslar sorgusuz, sualsiz, mahkemesiz, hukurnsuz

kursuna dizilmistlr. Bu Wyler Orpertici cinayetlerin mahallinde tssbit edilmi§

tatsl latrm butun etlplakhgl ile umumi efkara arzediyoruz.

Arkadas: m IZ Veda! Refioglu eng iz isyon iskencelsrine rahmet okutan

;;ark rnezalirnini vaka mahallinde tahkik ve tesbit ederek ve resimlerle birroportaj se risi haz rrlarn Istrr. Bu yaztlarda katledi len vatandaslann aile leri

cinayetlerin deh§et vs hayecan vsrici satahanru sizlere anlatacaklardrr.

'''Sarklaki Katliamlar" ba:jhgl ile yaymlanmasi duyurulan bu haberde U~tane de

fotograf yer alrnaktadir.

B ir kadmm fotogrrul alunda sunlar yazih:

Resmini gordOgOnOz bu kadlOmoglu Ozalp'te 32 arkadasi ile birUkle

katlsdilmistir.

Bir asker in fotografl aluna sunlar yazrlrm s :

Bu asker sorgusuz sualsiz kursuna dizilen bir vatandasm kardosidir.

Vatan mudataassnda aldlgl vazits ila Kora'ya gitmi§ ve §imdi koyOne

don rnustur.

Bir cocuqun !otog!afl altma isa sunlar yazrlrrus:

8u yavru bza!p taciasmda katlsdilen vatandaslanmrzden birinin

torunu, di~erinin yegenidir.

Birkaq gOne kadar later sutuntannoa.

18 EylUI 1956 tarihli Zafer gazetesinde bu m izanpaj aynen yer almaktadir, 1 9 E ylu l

1956 tarihli gazetede ise, ih tiyar bir koy lunun fotog rafuun altm a sunlarm yazddlg l

gorulmektedlr:

" ... Van tarafta resmini gordugi..inOz ihtiyar, vaka mahalline giderek

kendisini dinleyen arkada§lmlz Vedat Refioglu'na §oyle diyordu: Asian gibi

oglumu kursuna dizmeden ewel saatlerce, oldOresiye dovdOler. Soma beni

qaglrdllar. SGton vucudu yara bere ietindeydi. Tabanlan da davul gibi

§i§mi§ti. Evladlmm bu halini bana gostermek yetmiyormu§ gibi, git kar getir,

oglunun vucudunu, tabantanru ov, dediler. Ke§ke benim de carurru alsalarda bOyle bir i§e kosrnasalardt."

20 Ey llil tarihli gazetede d e o n h ab erler ay ru bicim de verilip, ro po rtajm 22 Eyliil1 95 6

P az ar g un tl b aslay acag i bildiriliyor. 21 E yltil tarihli gazetede ise birtakrm fotograflarla. I

66



b irlik te , ro p on aj su se kild e d uyuru lu yo r:

Zulrnu, vatandaslann yasarna haklanru selbetmeye kadar g61iiren bir

idarenin sebep oldugu korkunc cinayetler serisini, maha!linde, hadiseleri

bizzat ya§am I~ veya §ahit aim us vatandaslanrn IZIn malumatlarma mi.iracaal

suretiyle tesbit etmi~ bulunuyoruz.

Okuyuculanrmz bu sutunlarda TBMM nin tahkikatrna mevzu te§kil eden

6zalp katliarrunm ve henOz' umumi efkann rnechulu bulunan Baskale,

Muradiye, Agrl cinayetlerinin i~ yuzi.inu, Wyler urpertici satahanrn ibretle

okumak Irrsatrru bulacaktrr.

18, 22 E yliil 1956 tarih li Zafer g az ete sin de y aym la na ca gr gunlerdir haber vcrilen

r op onajm yaymls n rnayacag i bildirilir, Bu habe r 0yle:

Meclis Tahkikat Encurneninin aldlg! karar, lahkikat sonuna kadar,

rnszkur hadise ilgili nesriyann yapnmamasina ...

GMl ld llg ll g ib i yayinlanacagi g un lerd ir h ab er v erilcn ro po rtaj, "Z afer'in D ch sct V erici

Ifsaau, Sarktaki K auiarnlar" M eclis Arasurrna Komisyonu'nun kurdugu bit yan kurulun

aidlgl kara r u z erin e yayindan kaldinhr, Boylece K ilrtlcr vc K urdistan 'la ilg ili bit yaymda

dcvlet politikasi hukumet poliukasim asarak bir kere dah a kendini gosterir, Bu ashnda

"dcmokrasi"nin kolayhklanndandrr. "Olay mahkemeye iruikal etmisiir. Yayin yasagt

v ard ir". B oy lecc h uk um etin K tirtlcr v c K urd istan 'la ilg ili co k o nern li b ir k on ud a rn uh alefetc

kM?1 s ti rdUrdi. il !Ukampanya da durdurulmus olmaktad tr .

B u arada, 5 Eyltil t 956 vc t 7 Eyhi l 1956 t ar ih li ZaJer gazctclcrindc yayrnlanan haberlcruzerindc durmak gerekir. Yukanda bu haberlerin ozctini vermistik. Bu habcrlcrden de

anlasrlacagr uzere b ir taraftan Kurt ulusuna karst 1 94 3't~ islcnm is cin ay ctleri a<;lga

cik arm ay a calisan g az ctc, bir yandan da "kacakcihgaengel olmaya cahsiyoruz", "Dogu

Anadolu 'da yo! yap im cah sm alarm a h iz verild i" diy erek KU rt ulusal g elisirnini sindirm eye

cahsmaktadrr. Guneydogu Anadolu'da sum boy la nn in rn aymlanma si da yine bu tarihlerc

rastlamaktadir. 18 Haziran 1978'de Semdinli'de, "K oy e U lasn n Projesi' am altm da yine ele

ahnan yol cah sm alan yine ayru siyasal am aca h izm et etmektedir, Bu k on u ilerid c, "eHP ve

C aldrran (O zalp ) 19 30, C aldiran 194 3, C alduan 197 6" bolurnunde tekrar ele ah nacakur, (bk,

d ip n otu 2 67 )

67



IV. TBMM Tahkikat

Komisyonunun Raporu

TBMM Tahkikat Kom isyonu 30 N isan 1958 de konu He ilg ili genis bir karar ahr, Bu

karar yine, iktidann yaym orgaru Zafer Gazetesinde HimUyJe yaymlamr.

3 M ayis tarihli Zofer g az etesi TBMM Tah kik at K om isyon u rap oru nun yayinlan acagm a

door ~uon h aberi veriyor:

Ozatp Hadisesine ail raporun tam metnini yanndan itibarenyaYlnlamaya ba~llyoruz.

CHP devrinde cereyan eden azalp hadisesi, 3 2 vatandasm katli ileilgili tahkikat sona erdi.

Karma komisyon taratmdan hazrrlanan ve MecHs Genel Kurulunag6nderilen raper. CHP lktidan devrinde cereyan eden ibret verici bir faclayi

butUn 91plakllgl ve deh~etiyle orlayakoyrnaktadrr.

Halk Partisi iktldan devrinde mahkemesiz ve savunrnastz olarakOzalp'ts kursuna diziten vatandaslarla irgili clarak Meclisce tahkikatagiri§ildigi ve bundan bit mOddet evvsl, bir tahkikat komisyonu kurulduqu,

faaliyete gegtigi hanrlardadrr. Meclis komisyonu uzun suren bir Ifall§masonucunda, bu korkunc oiaYI en ince aynntilarma kadar ve e§siz bittitiztikle atasturnrs ve vardlgl sonucu bir rapor halinde duzenlemi§lir.

Masum vatandaslann kitle halinde oldurulmelarinin butun ayrrntuanm

kanuni ve hukuki mueyyidelerle karsrlastiran raper, gorO~(jlmek OzereTBMM Genel Kuruluna sunulrnustur.

Adliye va Anayasa komisyonlanndan maydana galen, Ham OzyOrOk'Onbaskanhk ettigi ve Sabri Dilsk'in mazbata muharriri (Zablt katibi) bulundugukarma komisyonunun hamladlgl raper §oyle sona ermsktadir: (bk. adlge9sn rapor sonuc krsrm)

... Hakikaten ibret vsrlci bu laciaYI eski devrin korkunc zlhniyetinlbutun 91plakllgl Ue ortaya koyan bu raporun tam metnini yann Zaier'de

okuyacaksm IZ.'

Ad! gecen rapor Zafer gazetesinin 4, 5, 6 Mayis 1958 tarihli sayilannda

yaymlanmisur. 4 Mayis 1958 tarihli gazete, raporun yayuuna soyle bir aciklama ile

bashyor:

H32 vatandasm oldiJrOlmasi fIe sonuclanan azalp OlaYIn! buWnaynntrlan jle veriyoruz.

68



Halk Partisi lktldannm keyll idaresini ortaya koyan bu oiaYI en inca

aynntrsi ile anlatan raporun metnl.

CHP lktldan devrlnde mahkemesiz 'Ie savunrnas tz olarak azalp'te

kursuna dlzilen 32 vatandasla ilgili arastrrmarun sona erdigini di.inkO

say r rmzca bildirmi§tik.

Eski devrin tamamen keyfi ldarssini gosteren bu deh§et verlcl olay

nekkmda, Meclis komisyonu gerekli titizlikle bir r e po r n az rr ta rm s n r. CHP

Iktidan run ibret verici olay Inasrl gerqekle§ti rd igin i bOtOn ay nntuan Ue

anlatabilmek k;ln bu raporun tam metnini sunuyoruz.

Raporun rnetni ~yledir: (Raporda geeen bazt kelimeler ve ifadeler turkcelestirilmisur.)

"Van ilinin azalp ilqesinden 32 vatandasm sorgusuz 'Ie savunmas i z

oldOrUlmeleri olaymda rolG olanlann suq derecelerini saptamak 'Ie suqlarm

niteliklerine gore zaman asi rm olup olmadlglnl anlamak iqin Yukse k Meclisin

15 Agustos 1956 tarih ve 2027 num ara II karanyla Anayasa 'Ie Ad liye

komisyonlanndan meydana gelirlleo karma komisyonun raporudur.

Van ilinin 6zalp Ilqesinden 32 vatandasm sorgusuz 'Ie savunrnas r z

oldurOlmeleri olayrnda suclu olanlann suq derecelerini saptamak 'Ie

suclarrnm niteligine gore zaman asum olup olmadlglnl anlarnak iqin

yaptlglmlz arastrrmada ulaijtlQlmlz sonucu, aiag1da, oldugu gibi sunuyoruz:

I. Olay

1943 senesi Temmuz aYlnda idarl makamlar tarafmdan Polis Vazife 'Ie

Selahiyetleri Kanunu'na g6re 96z ahma ahnan 33 ki§i daha soma ,askeri

makamlara testim sdllmislerdir. Daha soma da iqlerinden bir kadm serbest

blrakdml§ 'Ie geriye kalan 32 ki§i Turk-Iran hududundaki Qilli gedigi olarak

bilinen mmnkaya gotfirOlerek, uzerlerine piyade ti.ifekleri ve hafif makinah

tOleklerle ate§ edilmek suretiyle kursuna dizilmi§lerdir. Bu 32 ki§inin adlan

§unlardlr:

1. Harapsorik koyunden Hasan aglu Cellat Uzunta§

2. Harapsorik koyiinden Cellat oglu Ahmet Uzuntas

3. Harapsorik koyOnden Memi aglu Ahmet UyaOik

4. Harapsorik koyunden Mehmet oglu Arap Ali Polat

5. Harapsorik koyunden Timur oglu Serhenk Ozkaplan

6. Harapsorik k()yunden Huseyin oglu Haydar Akalln

7. Harapsorik k6yi.inden HOseyin o~lu 6mer Akahn

8. Harapsorik koyunden Timur oQlu Mehmet Ozkaplan

9. Harapsoril<: koyOnden Hmr oglu Ismail $en

10. Harapsorik koyunden Ali o~Ju Tatar Gok

11. Harapsorik k6yunden Ali oglu Mlsta Ertba§

12. Harapsorik koyOnden Mihi oglu Be§ir Deniz

69



13. Harapsorik k6yunden Cellat aglu Mustafa Uzuntas

14. Harapsorik k6yunden Yusuf o{llu Aco «elebl

15. Harapsorik koyOnden A co oglu Sueo «elebi

16. Milanengiz koyunden Ahmet oglu Salih Ta~ql17. Milanengiz koyunden Sevinq oglu ~OkrO Ta~91

18. Milanengiz koyunden Hrzu oglu Ali

19. Milanengiz koyunden Ali oglu Mehmet Ta!l91

20. Milanengiz koyOnden Kuro oglu Sultan Ozay

21. Milanengiz koyOnden Osman og:lu lsa

22. Milanengiz koyOnden Ismail oglu Yusuf

23. Milanengiz koyunden Matlmet oglu Haydar

24. Milanengiz koyunden Muhtar Ali25. Milanengiz k6yunden Orner oglu Seydi

26. Milanengiz k6yOnden Yusuf oglu Fmdl

27 . Milanengiz koyOndan Ahmal oglu Memi

28. Milanengiz koyOnden Isa o{!lu Paso

29. Milanengiz k6yOnden Bekir oglu Kazirn

30. Milanengiz k6yOnden Bekir oglu Ahmi

31, Milanengiz k6yunden Ahmet aglu Hiztr Kon

32. Milanengiz koyunden Kuro oglu Ibrahim OzayKursuna dizilen 32 kii}lden Ibrahim Ozay olay anmda oJmemi~, ve agJr

yarah olarak iran Oevleti hudutlan iqine firar ve olayi oradan TOrkiye'ye

ihbar ~detek 7 ay sonra olmO§tUr.

I~te bugOn, k r saca , Ozalp Olayl dadigimiz olay budur."

"Olaym Nedenleri'ne gecm eden once, bir ozellige dikkat etmek geregi vardir, Bu da

koylulerin, ozellikle Haraps orik k~y ijn deki koylulerin soyadlan He ilg ilid ir . Go riild iig ii

gibi soyadlan tamamen Turkcedir. Bu da Turk M illi lstihbarat Teskilau'mn ajam olan

M ehmet M isto'nun Kurtlerin asim ilasyonu ve oz benliklerinin u nu ttu ru lm asi yo lu nd a,

somurg ec i d ev le te n e k ad ar o nem li h iz rn etle rin in g ec tig in i g oste rir. Milanengiz kOyliilerinin

cogunun soyadlan bile yoktur. Daha onceleri de a~lklandlg l g ibi, bu M yler M ehm et

M isto 'nun denetim i alundadir. Bu denetim gerek akrabahk ve asiret iliskileriyle, gerek

Gret im i li sk i ler i s ii reciyle sUrdii rt ilmektedir .

O te y an da n liste in ce le nd ig i zaman, baba- ogu iun b ir a radaka tledild ig i anla sr lmak tadir .

Ornegin, Hasan ogiu Cellat Uzuntas, Cellar oglu Ahmet Uzuntas, Cellar oglu Mustafa

Uzuntas, Yusuf og lu Aco Celebi, A co oglu Suco Celebi. B irinci ornekte baba, ik i ogiu He

birlikte katledilm istir. B u arada kardeslerin bir arada katledildiklerine de rastlanmaktadir.

O rneg in, Timur og lu Serh enk Ozkap lan, T imur og lu M ehmetO zkap lan. H useyin og luHaydar Akahn, Huseyin og lu Orner Akalm . Kuro og iu Sultan Ozay, Kuro og lu tbrah im

Ozay, B ekir og lu K azirn, B ekir og tu Ahmi. Gor ti ld li gG g ibi bu o la yd a, 4 a ile de n b irb iriy le

kardes olan ikiser kisi katledilmistir,

70



II. Olaym Nedenleri

Meydana gelmesi kuskusuz olan bu olaym nede~leri komisyonumuzca

!}oylece saptanrms bulunrnaktadrr:

1943 senesi oncelerinde, Turk-iran hududunda, ilk krskrrtmanm, hangi

tarat uyrugundan geldigi acik olarak saptanamayan, talan ve yagma

,niteliginde bazi hudut olaylan cereyan etmektadir. Turk mahalli idare

rnakarnlan, l ranhlar tarafmdan hudutlanrmza karst giri!}ilen bu olaylan onleme

iddiasiyla, ve murnkun oldukca misilleme yapmak arnacryla, silahlan

jandarma teskilati taratrndan verilmi!} bir r;ete kurerek bu olaylara

rnudahalsda bir sakrnca g6rmemi~lerdir. Van valiliginin ve 0 suada iqi§leri

Bakaru alan Reeep Peker'in de onayi ile boyle bir !tete kurularak tiilen adt

g9gen harekat alaruna sokulmus bulunrnaktadrr, lcisleri Bakanllgl ciddi

devlet anlayrsma uygun olmayan bu goru§unu, daha sonra, sorumlulugu

olmayan ki§ilerden meydana gelen qetelerla hudut emniyatini saglamanm

murnkun ofarnayacaqma kanaat getirerek degi§lirmi!} ve geteledn

daglltlmaslnl Van valiligine emretmistir. Zaten baslanqrcta bu gibi qeteler

kuru lmasr ru tavslya etmi§ ve kuwetli bir olasrhkla, getelerin faaliyetlerlnden

qlkar elde a'tmi§ alan bzalp Kayrnakarm Hilmi Tuneel, lqi§leri Bakanhqmm

ikinei emri valilik kanal1yla kendisine ula§tlgl halde, bu emri fiilen

di nlem eyerek geteyi dag rtrnarn I§tl r. hte iranll bir a!}iret reisi alan Mehmedi

Mlslo'nun Turk hudutlan iqerisinde onemf bir talaru gerqakle!}tirmasinin aS11

nedeni, bu amra ragman dagltllmayan qetenin mevcudiyetidir. ~oyle ki:

Anla!}tldlgma gore lranh capulculara misilleme yapmak i9in sorurnluluqu

olmayan qeteier kurmak tikri !}U U9 ki§inin katasmdan cikrrus bulonmektadrr:

bzalp Kaymakaml Hilmi Tuncel, Ozalp Jandarma Kumandaru Yuzba§1 Vasti

Bayraktar ve Hudut Tabur Kumandant Binba§1 $ukru Tutar.

Bu uq resmi memur soz ve fiil birligi halinde qetayi kullanmakta ve iran

hudutlan iqerisine sokarak hayvan talan ettirmektedirler. Talan edilen

hayvanlann bir krs r ru qeteyi meydana geliren k6ylUiere da?)ltlhyorsa da diger

bir k Ism In In kuquk crkar hesaplanyla bu U9 gete idaredsin in tasarrufuna

baoh tutuldugu arasnrrnavla saptanrnrs bulunrnaktadir. Bu U9 kisiden asked

kuvvetlere kumanda eylemekte olan ~ukru Tutar'in getenin bir numarah

idarecisi oldugunu gosterir pokcok helirtiler mavcutlur. Bu aciklarnalardananlasrlacaq: uzers lqi§leri Bakanllgmm getelerin dagltllmasma dair alan

emrinin dinlenilmemis olmasmrn nedeni k09uk cikar hasaplandir. azalp'te

bOyle kanunsuz bir durumun varo!dugundan, Van'da Vali alan Hamit Onat'm

habarsiz bulunmasi rnurnkun degilse de, kendisi bunu inkarda rsrar etmi§tir.

I§te bu I;ele bir gun Iran hududu iqlerinde 6 km. sarkarak orada bir

a§iret reisi olan Mehmedi Mlsto admdaki iahsm, bir rivayete gore 400-500,

ba§ka bir rivayete gore de 1500-2000 hayvamru Turkiye'ye getiriyor.

Mehmadi Mlsto'nun dedeleri Turk dostu olarak tarunmrs kimselerdir. Hatta

bu aslret Birinci Dunya savasmda . a rmnuka Rus i§galine du!}tugu gGnlerde

bile kuvvetli i§lgal makamlanna de?)il, israrla TOrkiye'ye hizmet etmis olmaklatanmrmsnr . Mlsto'nun 1943 rllmda dahi Turk jstihbaratma hizmet eyl6diOisabittir. Hayvanlannm Turk geteleri tarafmdan talan edilmesinden uzOntu

duyan Mehmedi Misto ozel haberei gondererek ve mektup yazarak Ozalp

71



Kayrnakarnmrn sahsrnca TOrkiye'ye basvuruvor. Diyor ki: "gasbedilenhayvantannu bana iymkle geri veriniz. Ben slzin dostunuzum. Ricaml kabuletmezseniz, ben hayvanlanrru ayru usu!le geri aiabiiirim. Fakat bu takdirdeTUrk hUkUmetinin haysiyeti rencide olur, buna sebebiyet vermeyiniz."Mehmedi Mlsto'nun bu basvurusu olurnlu kar~lhk gormek §oyle dursun,

bizirn idaredler kendisiyle alay edip, ~gelip karin! da koynundan alaca!jlz"dive mektup yaziyorlar, Bunun uzerine MlstO,6 Temmuz 1943 tarihinde irani~indeki diger bazt asiratlerin de yardr r ruru temin ederek TUrk hudutlanm

a§lyor va Ozalp iilsamsrkezinin 1.5 km. yaklOmdaki otlakta otlamakta olanbzalp halkma ait 406 bas hayvaru surup lran'a kacrnyor. Otay bzalp'tekiresmi makarn sahiplerini telaslandmycr. Bunlar Mehmedi Mlsto'nunTurkiye'da boyle curetkarane bit talan yapabilmesinden TUrkvatandaslarrndan da yardrmcrlar buidugu kanaan ile harekete geqiyorlar.

Gerek Hilmi Tuncal'in, gerekse ~ukru Tuter'ino anda ~k kbtU ~eylertasarlarrus olrnalannm delili alarak olayi tazlasryla mObalagalandlrdlklaTln!

goruyoruz. Hilmi Tuncel, Van Vahligine, ~6zalp yakmlanna kadar Rusasksrlari gelmi§tir.~ dive hakikate aykm ~ifre verirksn, diger taraftan avruyalan raper. $Okru Tuter taratmoao yuksek askeri makamlara ulasnnhyor.Bu iki ~ahsm yuksek asked makamlan telaslandrrmak arnacmt guttukleriaqlkllr. Su arada, Ozalp'te arzuhalci Rifat isminde bir ~ahslO kaymakamamOracaatle kendisinin oaz: arazi ihti!al\an sebebiyle ge~inemedi~iMilanengiz koylerinden 40 ki§iyi, Mehmedi Mlsto'nun yataklari otarak ihbareyledigini ve bir liste verdigini goruyoruz. Kaymakam bu listeyi Vali HamitOnat'a bildirerak 40 ki§inin tutoktanmast i~in izin istiyor. Valinin de onayi ile40 ki§i Polis Vazife 'Ie Selahiyetleri Kanunu'nun ilgili hOkmune gore

96zaltlna aumycrlar. Bu 40 ki~i tutuklarna istemi ile bzalp SulhMahkemesine sevkediliyorlarsa da mahkeme, 21.7.1943 tarihinde iqlerindenyalnlz be~ ki§iyi tutuklayarak Van Cumhutiyet SavclliQma gonderiyor. Gerikalan 35 ki~i, haklannda tutuklamaya dahi yeter dam bulunmadlQmdan,serbest btrakthyorlar.

Mahallinde durum bu merkezdayken, Van'da hudut emniyetl kalmadli)1veRus askorlerinin hudutlanrmza tscavuz eyledigi teranaleriyle tela§a verilenyi.iksek makamlar da olay ita pek dogal olarak ilgileniyorlar. Vamik i~i§lariBakanllganl ve l?ilkru Tutsr'in amiri olan Rasum Saltuk'ia Erzurum'dakiOquncu Ordu Mufe1ti§li(jini tahrfk ediyorlar. 8unun uzerine Genel Kurmay

vaziyeti incelemesi iqin Ordu MOfetti§i Mustafa MU91all'yatalimat varirkeni<;i§leri8akanll91da Birinci Genel Mufetti§ ile Jandarma Genel KurnandanrruayO!i§ i<;inVan'a gondariyor.

Mustafa Mus)lall24 Temmuz 1943 gOnOVan'a ula§lyor. 24 Temmuz'u 25Temmuz'a baglayan geee Van Valisi Hamit Onat'm eviode, Mustafa Muglah,Hamit Onat, Tumgeneral Cevat Yahm, ve Tuggeneral Rasim Saltuk'un dakaturnalanyla bir tcplann yaplilyor. Bu toplannda Mustafa MU91ah,HamitOnat ve Rasim Saltuk'un mahkeme taratmdan serbest blrakllml§l olan,Mehmedi Mlsto'nun uzak veya yakmdan akrabalan bulunan 35 ki~inin

oldilrDlmeJerinde birle§tlkleri, ttimgeneral Cavat Yahm'm Mug[ah'ya ftPa§amkanun yollanndan yurumek daha uygun olur, etinlzl ate§e sokrnayimz" divenasihat yollu lkazda butunrnus otrnastndan anl~llniaktadlr.

Nitekim bu toplanndan bir gun sonra, 25 Temmuz 1943 gunu Vali Hamil

72



Onat'm bzalp Kaymakaml Hilmi Tuncel'e telelon ederek Polis Vazife veSalahiyetleri Kanunu'nun serbest birakrlan 35 ki§iye takrar uygulanmasl lie,buntann yaniden tutuk/anma/arlnt emretmi§ olrnas, ve ~yann organaralMuglall ile birlikte 6zalp'e gelecegiz, hazrrhkh olun" demi§ bulunrnasr bukorkunl1karan belirten bit belgedir. Valinin telelon emri uzerine Kaymakam

Hilmi Tuncel ad r g~n 35 ki§iyi tuteklamasi iqin .Jandarrnab6lOk kurnandaruVasli Bayraktar'a emir veriyor. Koyler derhal_taranmaya ba§lamyor. Sutarama sonunda koylerinde bulunamayan, iki ki§iden baska bid kadm, biri11 ya§mda cocuk, biri krtasrndan izinli gelmi§ muvazzaf qavu§ vs biri dehava degi§imli ar olmak uzere 33 ki§i yakalanlp 6zalp merkezine getirilerekemniyet komiserligindeki nezarethaneye konuluyorlar.

Bu olaylar cereyan etmekte iken Iqi§leti Bakarn'run ara§tlrmaya memurettigi Avnj Dogan, Jandarma Genel Komutam Aila! Nataraci ile birlikte Van'ageliyotlar. Avnt Dogan, Milli Emniyetten de 6zalp olaylan hakkmda bilgi

alml§ dururndadir. Hakll ve dogru olan kanaatr , 6za/p ta/anmm emrs ragmend~ltllmayan ysle/erin ba§mda bulunan Kaymakam Hilmi Tuncel, Jandarma

Kumandam Vasti Bayraktar VB hudut tabur kumandam $iikrii Tuter adIJ

~ ki§ilerin kotO tutumlan sonucu doi)dugu merkezindedir. BuyOkbit ctasruktabu uq kisidan naklen, daha 40 ki§inin tutuklanmalan anrndan itibaren, 0muhitte tutuk/ularm aid iirUlecek feri soy lentil e ri dol as maktad It.Dldurulecekleri soylenen ki§iler ve onlarrn yaklnlan karsilastrklan her

vazifeliden yardrrn istemektedirler.

Avni Dogan sorunu Muglall jle goru~mek istiyorsa da, Mug/all m{jfetti~ihafite a/lp g6ru~meyi bir gun sonraya brrakryor. Gerek Van'da ve gerekse

6zalp'e galdikten sonra Muglall ile - Avni Dogan ziyafet sotra/anndakar§J1a§lp bu ,§i goru§uyorlarsa da mufetti§in generali kanun yoluna

getirmesi kolay olmuyor. Hatta Muglall'nln "Memlaketin qlkafl iqin babarmbile asanm, Avni Dogan bu i§e kansmasm, onu krrbaclanrn" 'vasair

§ekillerde acaip beyanlarda bulundugu sabittir.

6zalp'te yanlndakilari daireda bltaklp tutuklulan gormeye giden AvniDogan'dan bu ki§iler, "Pasarn bizi kurtar" diVe yard r rn istiyorlar. AvniDogan'ln tutuklularla goru§meye ba§ladlgml haber alan VaH, Kaymakam veHudut Tabur Kumanoaru arkasrndan gelerek karakol onunde, kendisiylegoru§uyorlar. Mufetti§in karakoldaki polis memuruna tutuklulan gostererek,

~bu nsdir" dive sordugu sorusuna aldlgl cevap §udur: "Etendim bunlarpolisce tutuklanml§lardl. Mahkeme taratmdan serbest blraklfmca t9krartutukladlk. Muglall Pa.§abunlan gordu ve askeri mekamlara teslim edinizdedi. Bu nedenle tutuyoruz." Su cevap uzerlne, mahkemenin serbestblfaktlgl ki§ileri tutmarun kanuni olmadlglnl hatrrtatan Avni Dogan'a ~ukruTutar, "Efendim, bunlar casusturlar, ordunun konusunu du§mana

bildiriyorlar, Harp Divaruna verllsceklerdlr" dive mudahals ediyor. Bu cevapkarsismda mufetti§ Toter'e "0 halde derhal tsslim alrmz" deyip oradanaynllyor.

Buraya kadar verilen aeiklamalardan anla~;lIlacagluzsre Avni Dogan'm bu

ki§ilerin serbest birakurnalan yolunda Muglall nezdinde yaptlgl giri§imler deba§anll olarnamrs ve bizce aqlklanmasl zor nedenJerden dolayr askedmakamJarma teslimJerine izin vermi§ bulunrnaktadrr. Kendisi, Muglall'nm"bunlan asacaqrm, kesecegim" yollu, etksli ve duygusal beyanlarda

73



bulunduqunu vs fakat bOylesine korkun9 bir uygulamaya, yine de olanakvermedigini, Van Valis! Hamit Onat'rn ise, askari kumandanm kararlarmdan

kendisine bahsetrnedlq ini kom isyon umuz huzu runda savun musbulu nmak1adr.

26 Temmuz 1943 gOnO boylece ge9tikten sonra gerek Muglah vegerekse Avni Dogan Ozalp'ten aytlhyorlar. Aym gOn olaym can alacakncktasi olan su emir Orgeneral Mustafa Muglah tarafmdan Yedinci Kolorduve Van Mmtlka Komutanhklarma gonderiliyor. Son derece dikkate degerolan bu emrin bir suretini one rn inden dolaYI aynan 9lkanyoruz.

Ozu: Iran hududu uZ6r;ndekl yollar ve afiretler hakkmda

bUg; verecek 32 kif;

Zala Mahsustur:

VII. Kolordu K.

Van MmtlkB Komutanllgma1. azalp mmttkasmdaki tefti§lerlmde azalp hudut

mrnukasim ~ok iyl tamyan va s s k stk memleketlmiz 1~lerlnde~apulculuk yapan a,iretler hakktnda Qok iyl bUgl sahlbl ..olduklart anla,llan 1II,lk listede Isimierl yazlll kl,lIerln ~e,ltllgruplar ha IInde, subay ve erlerln beraberllg Inde hudutmmnkasma gotOrlilerek kendllerlnden esasll bllgl atmmasrmve iran hududunun glzll ve ~apulcularm g6rOnmedengelmesine elveri!J1i Y O I va patlkalartn ogrenilmesini Qokfaydalt buluyorum.

2. Bu adamlartn her ne kadar gorev! yerine getireceklerines6z vermelerine ragmen sozlerinden donmelerl ve hrsatbu lur larsa ka~ma la rt her an ala na k II bu lund ugu nda nmOfrezelerln ~ok uyanlk bulunmalart gere{Jinin mOfrezekomutannqma blldlrllmeelnl, ,ayet bu hale cOret edenler veer lerl n sllahlartnl almak amacryra uzer lerlne sa Iduanlarbulunduqu taktlrde derhal sllah kuuarutmaemm hi~blr zamanunutulmamastnl 6nemle rica ederim.

3. 26.7.1943 ve gezl 53 sayl lie Van Mlntlka ve Bilgi I~in

VII. Kor. K. Ilgma yazllml,tlt.3. Ordu Mufettl!jl

Orgeneral

Mustafa Muglal.

yazlh~ tarzmdan da anla~!lacagl gibi bu emir evvelce verilm~ topyakunoldOrme karat ve sozIOemitierinin, 0 zarnarun ah~llml~ usulleri dairesinde,bir dogrulanmasmdan ve saglamla§tltlimsmdan baska bit ~ey degildir.Nitekim GenslKurmay Ba,kanhgl Askeri Mahkemasinin, 2 Mart 1950 tarihve 950/13 karar ve 12 Nlsan 1952 tarih ve 952/4 karar saytil ilamlanndaayn ntilanyla belirtild igi ve bizim dinledigimiz tan iklan n oybirligiyle beyan

eyledikleri Ozerebu em ir ka ti b ir o/dO rm e em ridir.

R aporun katliam olaymm nasrl cereyan ettig i konusu il e ilg ili krs rmm v erm eden o nce

birkac nokta iizerinde daha durmanm yaran vardir. Birincisi, sornurgeci devletin sirur

74



boylannda, kaym akam , jandanna kum andam g ibi m em urlar araclh gl ile "eskiyalik" surecini

b iz zat b aslatm asi v e surdurmesidir. Bu talan ve yagmalarda arac olarak kullarulanlar yoksul

Kurt emekcileridir. Ve yagma ve talanlara konu olan m allar K Urt emekcilerinin UreuikIeri

rnallardir. Yoksul KUr t emekcilerinin urettikleri mallann, urtmlerin yine, devlet gucti ve

em ri say esin de, yin e y ok su l KU rt em ek cilerine y agm alatu nlrn asi, "b ol-y on et" p olitik asmmbir gereg idir. Talan edilen ve yag rnalanan urunlerin ve m aliann, tam am en, somurgeci

devletin burokrasisi arasm da p aylasrlm asi yine lizerinde durulm asi gereken bir konudur.

B oy lece so rn urg eci dev letin tiz erin de cok fazia durdugu, "asayis", "duz en", "intizarn" da

s ag lanrms o lmak tadir , Onemli bir nokta da O rg eneral M ustafa Muglalr'nm jenosid emrini

bizzat yazrh bir bicimde vermis olrnasrdu. B u o lay , Kurdistan'daki TUrk somurgeciliginin

c ure tin i g osterme si b ak immdan o nern lid ir,

III. Oldlirme Fiilinin Cereyan $ekli

Muglall'nm bu emri Rasim Saltuk'tan $OkrO Tutsr'e ulasr rken di{Jer

taraftan tutuklu 33 kisinin asked makamlara taslimins dair Van Vallsl Hamit

Onat ve bzalp Kaymakarru Hilmi Tuncel'in soziO emirleti de, Avni Do{Jan'm

da bilgisi dahilinde uygulanml~ ve Jandarma Karakol Kumandanl Gedikli

Qavu~ Ali Saber 30 :remmuz 1943 Cuma gOnU sabahleyin saat 03,30 da

!utuklu 33 vatandasi $GkrG Tuter'in taburuna teslim eylemi~tir,

Bu teslimden soma 30 Temmuz 1943 Cuma gOnO aksarm Hudut Tabur

Kurnandaru $ukrG Tutar'in bzalp Kaymakamllgma yazdlgl, sureti a§aglya91kanlan tezkere sonueu belirtmektedir,

(H udut T abur K um andam B inbasi ~ ilkrU T titer'in , O zalp K aym akam hgma, diye yazdrg:

ve 4 maddedcn ibaret tezkeresi daha once verilmistir. Bk, O tuz tk; K ursun O laY I H akkm da

Me c1 is Go ru smele ri, K ema l Yorukoglu'nun actklamalan.)

j~ bu sonucu do{jrulayan ve ewelce hazrrlarup sonradan lmzalatilan

zabrt varakalan ise aynen ~oyledir.

Zab,t varakas,30.7.1943 Cuma gOnO ke§if amaciyla Karatepe'den Qill!

Gedlgl Ganey Sirtianna dogru emniyet tertibatl olarak

gelmesi olanak dahlllnde olan Celailieri ke§fe devam

edlyorduk. Bu ssrada 100 kadar atll l1apulcunun hududu

getferek sOvarllerlm izln Ozerlne ate§ atftlklannl gordOk.

Bunun Ozerlne sOvarllerlmlz de ate§ atflnca tfapulcular geriye

dogru c;ekllml,lerdlr. Bu esnada blrcok slvil kl,ilerin Iran

Hududuna dogru katfmaya ba§ladlklarm, gordOk. Qapulcularm

durumu ve sayl OstOnlOklerl kar"smda du,en sOvarllerlmlze

yard,m amaclyla biz de lfarpl,maya katlldlk. Bu anda iran

hududuna dogru katfan bln;ok 8iv11klmseler lkl ate', araslnda

ka1m1,lard rr. QapuIcular hudut harlclne tfeki1ip 911mI}lerd ir.

Varlm saatten fazla devam eden bu farp"mada 33 plyade

mermisi harcanml, aneak 24 bo, kovan bulunabllml,tlr.

_ 75



1. Manga K. Durmu, 6z9mar

2. Manga K. Ya,ar Mert

6. BI. Tk. K. Ilyas YaJ91n

Takorenglz Tk. K. Durmu, 6zbek

Onb. Mehme' Kanlk

3. Manga K. Mustafa getln

Er S/nan t;elep

Zab,t VarakaBld". 30.7.1943

Do!)u hududurnuzun C;:aldlran mrntrkasmda smlrlanmlza

uzayan glZli girl, yollarlnl saptamak uzere mangamla blrllkte

Iran ~puleularmm yakm arkada,lanndan 16 kl,lIIk blr grupla

C;:ilil Gadi{li yanunde gidlyordum. Uzunea bir yun1yu,tensonra hududa yakm bir yerde hayvanlarlmlza katanma molasl

vermek 1I;ln yere indlglmizde hudut ta,mln Ozerinden 989ti91

Karatepe 8mlrlarmdan ani olarak Ozerlmlze ate, a911dl. Ben

askerlma mavzlye glrmesl 191n emir verirken blzl pu.uya

dO,Ormek amaelyla tertlp edUen bu vazlyetln kantlkllglndan

laydalanmaya kalkl,an yatak grubunun bir klsml erlar ve

yedek atlar uzertns va dlger blr klsml da kar,1 tarafa

ka9ma!)a te,ebbOs attlklerlndan bun lara ate, alfmak zorunda

katdim. Bu anda Nahlr O.gl eteklarlnde narlayen 200 kad.r

atll 41arpl!}maya ba,ladlk. Ellmlzden ka9an bu yatak grubunun90gu, itte bu ikl atat ara'sll'ida hududun 50'0-600 m. kadar

lIarlsinda aldOgOnO ,va birkalflmn da k'9maYI ba,arablldigini

kuvvetla tahmln atmaktayim. Ikl saat devam aden bu

9arpltmada taraflmlzdan hl9blr zaylat olmadlgl, 81 marmi

hareanarak 43 adet Iran bo, kovam buldugumuzu a91klayan

I , bu zablt varakasl Takorenglz mlntlk8Stnda dOzenlenml,tlr.

Sv. 81. K. V. T{Jm. Neede' BlIgez

Sv. 8/. I. Manga K. Efendi Yavuz

Sv. BI.II.

llanga K . Ibrahim TankSv. BI. III. manga K . Yusuf 6ma,

Bu tutaoaklann igeriginden 32 ki§inln kursuna dizilmi!l olduktananlasrlrnektadrr, 33. ncOki§i ise, bu ki§iler oldOrOlmeyesevkedilecekleri

anda YOzb8§1Vahdet YOz9ect'inmOdahalesiOzerine,Turk askerinin kadrna

kursun atmayacaglgerek~esiUe,serbest blrakllml§ olao MehmetMlsto'nun

Turk uyru"undaki klZI ZOhre'dir.Durumaskeri hiyerar§ii91ndeHudut Tabur

Kumandanll~lndan266.AlayKumandanllOmaveoradan da TOmen,Kolordu

Kumandanhklanyolu ile ve aynca ~OkrOTOtertarafmdan telefonla3. Ordu

Milfetti§i Mustafa Mu9lah'ya ve O'nun taratmdan da §u tezkere UsGenel

KurmayBa§kanllOlnabildirilmi§lir.

76



Gentitl Kurmay Bat}kan/Jgma

1. Ozalp mlntlkasmdakl teftl,lmde 6zalp mmnkesrru c;ok

Iyl tamyan ve Iran topraklarmda akrabalan ejup sik sik

memleketimlz 1c;lndegapuiculuk yap.n 8,lretler hakkmda c;ok

Iyl bUgl sahlbl olduklan anl8,llan ki,lIerln c;e,ltll gruplarhalinde hudut mmttkasme g6tOrOI.rek asasil bUgl ahnmasl ve

Iran hududunun gizl! ve gapulculartn gorOnmeden

hududumuza glrmelerlne elverl,1I yollann ogrenilmesini ve bu

mmukada otedenbert meydana gelen c;apulculuk olaylannm

onlenm.sl bakumndan c;ok 18ydall buldum.

2. Emir Ozerlne subay komutaslOda c;e,ltll gruplar halinda

hudut mlntlkasma sevkedllen 32 kil}1 91111gedlgl mmnkesma

gotOrOlmekteyken hududumuz dl!Jmda' gruplar Ozerine ani

olarak aC;llan ate,l. beraber bir klsml korunmalartna memur

edllen .Ovarll.rln hayvanlartnl almaga va dlger bir krsmt da

hududu gec;erek kac;maga te,ebbOs etml,lerse de derhal

sllah kullanmak zorunda alan muhallzlarla. hududun dl,lndanagllan ate, arasmda kalan ve klsmen hududun dl,ma C;lkmaYI

ba,a ran k I,ll erin Ciap I,ma sonucunda fir 8rlar10a meydan

verllmeden tamamen Imha edildlklerlnln tahmln edildigl,

3. yarpl,ma gruplannm birln. kornuta eden subaYIn

ellnden yaralandlgmt ve gruplarm gorevlerinl c;ok Iyi bir

surette yaptlklartnl Van Mmtlka Komutanllg,"m bllgllerlne

alfen arzederlm.3. Ordu Mufetlltjl

Organeral

Mustafa MU{Jla/J

Aynea olay, yukandaki tutanak ka{jl1lannlO esasi qerl(evesinde Van

Valiligi teraftndan It;:i§leri Bakanll{!lna da bHdiriliyor.

BiltOn bu tutanak kagltlan va bildiriler bastan a§agl sahte V E l gerl(9k

dl§ldlr. Yalandir, Bu cihet Ozalp olayrmn careyan ettigi devirde memleketinher tarannda ve ozaWkie Oogu ve hudut rmntrkalannda uygulanan butun

oldurrne fiiHerinin arm kili$e gerskr;eys ve ayru ornek tutanak ka{jltlanna

dayandinlmrs bulunmalanyla, Qilli Gedigi olayma katllml§ ordu personelinden

hiqbirinin iddia edilen silahh qatl§maya ragmen isabet atrnarnalan, 0

rmnukamn ordumuz tarahndan karl§ kan§ tarunrms olup yeni bir ke§fe gerek

bu lunrnarnasr ile, yarall olarak lran'a kaean Ibrahim bzaY'1n §ikayetleriyte,

Tegmen Bilal BaWnin kendi lddiasmm aksine olarak elinden yaralanmadl"mm

daha sonra anla§ltmaslyle, suvanlsrlrnlz lizerine hueum ettikleri iddia olunun

32 ki§inin oldOriilme yerine elleri arkalarmdan bagh olarak sevkedilmi~

olmalanyle, olay samklannm Genel Kurmay Ba§kanhgl Askeri Mahkemesinintaruk ile isbatlanml§ aynnnh ilamlanyle, ve nihayet komisyonumuzea yapr lan

arast i rmalar ta sablnlr. Bu nedenle lizerinde fazla durmuyoruz.

Olaym cereyantndan sonra bO!gede Turk makamlan taratmdan 200

77



ki~inin 6ldOriildOi;jU $Oylentisi doiasmaya ba~laY1nca bu s6ylentHer Hakkari

Valiligi taraflndan Iqi§leri Bakanliglna bi\diriliyor. Durumu Avn; Dogan'dan

saran \l;i§leri bakaru Hilmi Uran'a Genel MUfetti§in verdigi 8.9.1943 tarih ve

857 sayrh §ifrenin birinci ve ikinci maddelerinde sarun Manak ka{jltlarmda

oldugu gibi krsaca anlatndiktan soma OqOncU maddesinde aynen §oyle

denilmektedir.

"3. Olaym bazi yonlerini aciklayan ozel arastumalanrmn Cuma gOnO

hareket eden posta ile dogrudan yOksek ad In rza sunuldugunu arzederim."

Bu ifadeden anlasumaktadu ki, Avn; Dogan sorunun gen;:ek niteligini, lqi§leri

Bakarnrun ki§iliginde HUkOmete bildlrmis bulunmastadrr. Komisyonumuz, bu

gizli yazlyl iqi~leri Bakanllgmln ve Emniyet Genel MOdOrlOgOnun ar§ivlerinde

rsrarla ararrus ise de bulmak miimkun otmemist«. Hilmi Onat bOyle bit

yazrnm gondarilmi§ oldug unu Inkar eylememekle beraber iqeri{lini

hat Irlamad IgIru rsrarla savu nrnustur. Ani asrtmaktad rr ki, bu raper arslvtsrden

ve dosyalardan qekilip 91kanlmak surstiyls kasrth olarak ziyana ugratllml§olrnaktadrr.

Komisyonumuzun vardlgl sonuca ve Genel Kurmay Ba~kanllgl Askeri

Mahkemesinin cesitli taruklarla isbatlanrms ilamma gore 61dOrme olayi aynen

§oyle cereyan etrnistir:

6zalp Kaymakamllgmdan 33 ki§i teslirn ahndtktan soma bunlann

iqetisinde bulunan kadrn ~Okru Tutsr'ce amirlerine bilgi vermaye dahl gerek

gorOlmeden serbsst blraktlml~ va digerlerinin hududa gctUrOlmeleri tabur

subaylarmdan Yuzbas: Vahdat Yi.izgeq'e smredilmistir. Vahdet YOzgeq'in

oldurrnek ;9in mahkeme ilarm aramasi ve bu W I ; bizzat yapmaktan qekinmesi

Ozerine yedek Tegmen Neede! Bilgez ve Bilal Bali qagfllarak, gorev

Orgeneral Mustafa Muglalt'nun emridir, denilmek suretiyle, kendilerine

verilrnls ve aynca su !ertibat ahnmrstrr. Qilli Gedigine hakirn bir srrta bir

subay kornutasmda bir manga asker yerle§tirilmi§tir. Bu rnanqarun qorevi

61dOrOleeek kafile 0 bclgeye geldiginde havaya ate~ acmak sure!iyle tiilin

uygulanmasma baslanrnasuu Needst Silgez ve Bilal Bali'ye bildirmekten

ibarettir.

30 Temmuz 1943 Cuma gOnO sabahleyin hezarette bulunan 30 sivil veiki asker dl§afl'~!karllml§ elteri arkafarma ve kil;ifer birbirferine iplerfe

ba(Jlanmak suretiyle ad: gegen iki tegmenin kornutasrndaki takimrn onunskanlarak Qilli Gedig; y6nunde sevkedilmlslerdlr. Su strada zaten

oldurulecekterini bilen eUeri baglanan magdurlann (hakslzilga ugraml§larm)

yaivarlp yakarmaiafl feryadl figanlaf/ 90k yUrekler aCISI bir sahnedir.

Kafile Qilli Gedigine geldiginde ikiye aynlrms, iljaret rnanqasmm havaya

ates etrnesi uZerine, iki tegmen emirlerindeki mangalara ate~ emrini

verrnisler erler piyade ti.ifekleri va hafif makinah tOfeklerle 32 masum

vatandasi yayltm ate§i altma alarak katletrnislerdir. Bundan soma vine

$Okru Tutsr'in ewelce verdi!)i s6zlu emir geregince hakslzltga ugraml§lann

Dzerleri arantp para va saatleri gasbedilip ki§ilere dagrtllml§tlf.

Gerek Askeri Mahkemelerin kararlan gerekse bizim yaptlglmlz

arastrrrnalar, bu korkunc durumu aynen dogrulamakta ve bilgilerimizi

sal)lamla§tlrmaktadlr.

78



Olaym su y6nOnu de belirtelim ki, 6ldOri.ilenlerin arkadaslan olup,

vaktiyle Ozalp Sulh Mahkamesi tarahndan tutuklanan be§l ki§li lranhcapufculara yatakhk yaptikian veya Rus casusu olduklan hususlanndahi9bir delil elde adilmemls olmakla Van Aglr Ceza Mahkemesinde bsraat

ettirilmi~lerdir. HakJannda bazi deliUer bulundugu iddiaslyle tuluk)anan be§ki~inin beraat etmi~ bulunmalan, tutuklamaya yeter be!irlilerle dahi

suctanarnayan 33 ki§inin cok daha masum olduklanm aqlkqa

gosterm ekledir.

ButUn bu aqlklamalardan anlas Ilaca{JI uzsre Ozalp olayi dive ad landmlan

bu olay basmdan itibaren di.i§UnUlmu§ tertiplenip uygulanm I§. hun harca bir

cinayetten baska bir §ey de{Jildir.

Raporun Sorumlu Hukurnet Uyeleri ile ilgili krsrnma gccmeden once tutanak kagulan

ile ilgili bir iki nokta uzerinde durmak gerekir. Birinci tutanak kagrdmda bildirilen sayilar

ilg in ctir, "3 3 p iy ad e me rm isi harcandigi" be lir tiliyo r. Ka tled ilen k is ile rin de 32 (33) oldug udU~UnulUrse her kisi icin bir kursun "feda edildigi" anlasrlmaktadir. Kurt ernekcilerin "elleri

ark alann a ve k isiie r b irbirlerine b ag h" olarak katliam yerle rin c g o tu ru lme le ri y in e ilg in ctir,

Katledileceklerini anlayan kisilerin feryat ve Iiganlan yine oyle, Katledilen yoksul KUrt

em ekcilerinin p aralanrun, saatlerinin ve oteki m allanrun g asbedilip , som urg e ordusunun

birlikleri arasmda p aylasu nlrna sr, yin e, tizerinde dikkatle durulmasi gereken bir konudur.

lste som urgeci dcvletin ordulanmn somurgelerindeki kahramanhgi, cesurlugu bu Lip

mizansenlerlc belgelendiriliyor.

Burada bir konu uzerindc dikkatle durahm. 0 da "TUrk askcrinin kadina kursun

atm ayacag r" rniz anscni ile ilgilidir. A91k9a gorulmektedir ki, kisilcr ellen arkalarmdan

baghdir. V e k isile r y in e b ir birle rin e bag hdir. 32 kisilik grup kahn urganlarla, harckctleri

murnkun olmayacak dcrecede birbirlcrine baghdirlar. Bu kisilcr Icryat Iigan cimckte,

karledilmerneleri icin yal va rm ak tad Ifla r . ..Kah raman ordu ,. boy lesine bir g rubu, suvari

birlikleriyle, piyade birlikleriyle, makinah tufeklerle dort taraftan tarayarak kailetmekten

utanc duymuyor. "TUrk askeri kadma kursun sikmaz' diye asalet tasltyor. Boylesine bir

g rup uzerine ates acrnak hang i asaletin , kahramanhgrn geregidir? Ka tle dile n k is ile rin

paralanmn, saatlerinin, oteki mallannm gasbedilmesinden utanc duyulmuyor, "TUrk askeri

kadmakursan atmaz" denerek kahramanhk taslaruyor, Katledilen, birbirleri uzerine Ylgl larak

kan golU icinde yuzen cesetleri iteleyip kakalayarak, cepleri, koynu-kusnunu didiklemek,iclerindekini talan ve yagma etmek nasil bir kahramanhkur? Bu manzara Kllrdistan'daki

TUrk sornurgecilig in in icinde bulundugu derin drarnatik celiskiyi iyice goz ler online

sermektedir. Aslmda, kadm, Turk Milli lsuhbarat Teskilau'nm hizmetinde cahsan ajan

Mehmedi Misto 'nun klZldlr. Ve onun icin serbest brrakilrmsur. Bunun icin de Mehrnedi

Mrstonun olayi yok yakmdan bildigi halde Ttirk makamlarmdan hicbir ~ikaye[i olmarmsnr.

Ote yandan tutanak kagulan incelendigi zaman olaym 33 kisinin kauedilecegine gore

duzenlenrnis oldugu gorulur, Bunun icin "33 kursun harcandt" denilmcktedir. TUrk Milli

lstihbarat Teski lau 'nm ajani Mehmedi Mistonun son anda girisimi ile kill gruptan almmrs ,

grup 32ki~i kalmisur. Fakat eskiden dilzenlenen tutanak kagrtlanndaki 33 rakami 32 olarakdegistirilmemistir. Bu mizansenin dikkatle duzenlenmedigini, boyle bir dikkate de gerek

duyulmadrgrm gostermektedir , G5rtildligu gibi somurgeci devletin, "asalet", "onur",

"kahramanhk" taslamalannda bile bir kokusmusluk havasi vardir, Ashnda bir vahset Omegi

7 9



o la yla r, b ar ba rh k la r, c in ayetle r " ka h ramanhk" o la ra k s unulmakta dir,

IV. Ozalp OlaYI ve Sorumlu Hiiklimet Oyelerl

Komisyonumuz, Ankara'daki HOkOmetuyelerinin azalp olayt kal'§lsmdakidurumunu iki bakr rndan incelemlstlr, Birincisi azalp olaymdan evvelkidurum, ikindsi de olay careyan sUlkten sonraki durumdur. Ozalp olaymmcereyamndan sonraki durumda adam oldurmsk sueundan ayn, daha baskasuclar da soz konusu oldugu i<;in onu ayrica incelemek uzere buradaolaydan onceki durumu sunuyoruz:

bzalp Olayrmn oncelerine ait hukurnet tutumunu incelemek i<;inTurkiye'nin 0 tarihlerdeki durumunu krsaca belirtmek gerekir.

1943 Yllinda ikinci DOnyaSava~1bOWn~iddetiyle devam ediyordu. Dogusirur kornsurnuz buiunan Iran devletinin topraklan, TOrkiye'ye kar~1siyasetidaima ~(jpheli kalml~ olan Sovyetler 8irli{Ji'nin askeri i~gaH altinda ldl,Huduttaki birlikler dogrudan dogruya Rus askerleriyle temas halinegelmi~lerdi. Bu durumun, devletin genel emniyetinden sorumlu olan ki~ileri,DoQu hudutlanna kar~1ozellikle uyamk olmaga yoneltmesi gayet dogaldlr.C;:or<;iI'innonO'ye "Sava~ Dogu·ya kaYlyor, dikkatti olunuz" dive uyardlQIMustafa Mugla" tarahndan bir mOnasebetle ifade edilmi~tir. Bu itibarla 1943

$ubat aymda bir askeri sura tcotannsi iqin Istanbul'dan Ankara'ya gelenMustafa Muglah'nlOailesi lie vedal~maga bile bi rakumadan derhal, OqOncO

Ordu MOfeni~io/arak Erzurum'a ganderilmesinde, hOkOmetinozel bir arnacta~ldlgml tahminde hata yoktur, kanaatindeyiz. QOnkli, hiJklimetin hakh bironarn verdigi Dogu hududlanrruzda hudut olaylan devam edip gidiyor vebunlar asia 6nlenemiyordu. Mustafa MUQlall iS9 cebbar (kudretli, zorba),gayyur (gayretli, krskanc) ve ozellikle cok sert tarunrms biT kumandan idi.O'nun ozeUikle bu sertlik sdatl Ozerinde durmak gerekir. Mugtall'nm butungorev hayatl boyunca kendisine verilen gorevleri kenun, nizam, hak ve

adalet dUljiincelerini asia dikkate almadan yapmllj ve birqok adam a/durme

olay/a.rma adl kaflljmllj bir general idi. Dogu'da bOyle arfi icraat yapacaglOlO(yerine ve zarnaruna g6re hOkOm vereceginin)ve bu suretle hudul

emniyetini koruyabileceginin O'nu tayin edenlerce dO§unOlmemi§olmasimumkOndegildir. Bu nedenlerle Hilk'OmebnMu{Jlah'yabizzat kendisinde dahibulunmayan birtakirn geni§ yetkileri hiq olmazsa zimnen (aqlktan olmayarak,

dolaYlslyla) taOldlgl her W rW §Opheden uzaknr, Nitekim Ozalp otaymoansoma Erzurum'a gelen Reisicumhur Ismet In6nu'nun herkesin huzurunda,~Muglall Dogu'nun krahd«, ben O'nun burada bulunmasi sayesinde rahatuyuyorum" diyerek Muglah'nlOarkasrm ok§aml§ olmasmm bir anlarm vardlr.Mu~lall 1943 senesi $ubat aylOda Ordu MUfetti§i olarak Dogu'ya hareketederken, Genel Kurmay Ba§kam lie birlikte, Reisicumhurun huzuruna daveledilmi§ olduguna g6re, bu gorO§ffieclede buna benzer s6zlerin g~igi ve

surup giden hudut claylanrun onlenmesi gerektiginden soz edildigikuskusuzdur. Bizim Arasnrma Komisyonu olarak dinledigimiz gerc;eklerdeng6reli olarak haberi olabilecek makamlarda bulunrnus bOWn taruklarMugfah'nlO Dogu'daki butun hareketlerinde qok geni§ yetkiler ta§ldlgmlbelirtir durumlar taklOdl{jml oybirligiyle ifade etrnislerdir, Turk kanunlannda

80



hiqbir kimsa vs hiqbir makam iqin olaganustu yetkiler bulunmadlgma gore

Orgeneral Mustafa Muglall bu geni~ yatkileri nereden almn~ olabilir?

Bu soruya cevap varmeden once, TUrkiye'nin 1943 Yllindaki iq

yonetiminin ne oldugunu belirtmege zorunluluk vardrr, 1943 Turkiyesi Tak

Parti, Tek :;;ef esasi 'Ie parclast ile idare edilmekte idi, ldarsnln basmda

kendisine ayru zamanda Milli $ef unvaru da vsrilmisbulunan Reisicumhur

ismet inonti bulunuyordu. BOtOn onernli gorevlere yaprlacak tayinler ve

memlekette onernli sayrlabilecek her tOr olaylar Milli $efin bilgisine, onayma

va takdirine sunuluyordu. Bu pak dogal idL Dogu hudutlanrrnzda onernf

durumu 90zmeye ve Ttirkiya ordulanrnn Oqle birinin kurnandanhqma layin

edilen bir ki~inin seqiminin nasil oldugu bu aqlklamalardan kolayca anlasilrr,

Zaten bu hususlar dinledigimiz, yuksek makamlarda bulunrnus butUn

taruklann kesin kanaatlan olarak dosyarmza geqmi~ bulunrnaktadir, i§te bu

nedenletdendir ki Muglall, zavalh, 33 vatandasm oldurulmelerins engel

olmaqa cahsan ve kanundan. soz ~den ve yOksek dereceli bir devlet

memuru olan Avni Dogan'ln krrbaclanrnasmdan soz edebilecek kadar ileri

gidebilmi§tir. Vine bu nsden lerden dolaYld.r ki, daha sonralan,

tutuklandiktan sonra, rsrarta yardim istedigi tek ki§i lsrnet inonii olmus,

"srkenu slvaz/aYlp goreyim seni Mug/all diyen ki§i nerede~ diye yamp

yakilrnrstrr. Bu konuda MUI}lall'nm daha dikkate deger bir ifadesi de sudur:

"Bana bu i§leri yaptrran ki§iye iki kere mektup yazdirn, cevap bits vermedi",

Muglah'nun bu son beyaru asrn hassasiyetinden yaptl91 kabul edilse bile, bu

O'nun Reisieumhut isms! lnonu'ye iki mektup yazrrus 'Ie bunlardan hiqbirins

eevap alarnarms olrnasi garo;egini degi§tirmez.

Ozet olarak Muglall'nln .Doqu'va giderken kanunlu veya kanunsuz cok

geni~ yelkilerle donaulmrs bulunduqu ve bu yetkileri 0 zamanki idare

sistsmimiz geregi en geni$ yelkilete ve olanaklara sahp olan Milli $e1 ismet

lnonu'den aldlgl hususunda kanaat bildiren, Muglali'nln krzlan ve avukan da

dahil oldugu halde, tarnklann ifadeleri komisyonumuzea dikkate deger

g6rulmu§tur.

ButUn bu gerqekler 1943 YIII $ubat aymda 3. Ordu MufeUi§ligine hareket

eden Mustafa MUlillah'nm Ankara'dan aynhrken her haraketinda Hukurnetin

destegini kazandlg! kanaatrru ta§!d!9101 g6stermektedir. Nitekim a§ag.1da

aynntrlan ile sunulaeagl uzere 32 vatandas katledildikten sonra, olay, 5 YIIbutun hukumet makamlan tarafmdan rsrarta gizli tutulma{Ja qsh§llml§,

katillikleri daha sonra mahkeme ilarm ile sabil olan Mustafa Muglah vs

arkadaslan hakslzllga ugrayanlann g6zleri onunde hOr ve sarbest

gezebilmi§lerdir. azalp olaymm oneesindeki hOkumet tutumunu ve

durumunu incelerken bu gerqegi belirtmek zorunlu bulunmaktad i r ,

Artlk Mehmedi Mlslo'nun adamlanrun Ozalp'te, $Ukru Tuter, Hilmi

Tuneel, Vasfi Bayraktar qetesinin hareketlerine bir kar$lhk olrnak uzers

yaptlgt talarun Ankara'ya akislerini ineeleyebiliriz.

Yukanda sundugumuz uzere bu talan Kaymakam Hilmi Tuneel taratrndanRus askerlerinin baskrru seklinde lqi§leri Bakaru Hilmi Uran'ave Binbas:

$ukrti Tutsr tarahndan da Rahmi Saltuk ve Mustafa Muglall ve onlar

tar aflar ind an da Gan el ku rm ay Baskan IIg t na ulast mhyo r. Bu du rum

karsrsmda Dogu olaylanna kar§1 zaten hakil bir hassasiyet ta§lYan ii;i§leri

81



Bakam ile Genelkurmay Ballkam'nm sorunu incaleyin ve qozi.imleyin diVe

Mustafa Muglah ve Avni Dogan'a talimat vermis olrnalanndan daha dogal bir

§ey dO§uniliemez. Gerqi bu arada Binba§1 ~OkrO Tuter, Kaymakam Hilmi

Tuncel, YOzba§l Vasti Bayraktar tiriyorvlrasmrn (OqlOsOnOn) tartlpleri

sonueu g6z alnna ahnan vatandaslann oldOrOlmeleri olas1l1gmdan sozeden§ikayetler resmi makamlara aksettiriliyorsa da, Ankara'mn incelenmesi iqin

talimat verdigi bu sorunun bu sonuea varacagm: kabule yanasmamis

olmasr, onun katf! fWine katt!dtglnt isbata yetmez kanaatindeyiz. Bu itibarla

Genelkurmay Ba§kanl, Milli Savunma Bakaru ve iqi§leri Bakarurun

arast r rmalann sonueunu beklemeleri dogal saYllabilir. Unutmam~ gerekir.ki;

bu makamlann sahipleri dahi biraz ewel krsaca acrktarnasrm yapttgtmtz

idare biqiminin ikinei derecede mensuplatmdan baska bir §ey degillerdir. Ve

, Muglah bu idare biciminin birinci dereeedeki sorumlusundan kuvvet

aimaktad tr.

Ozet olarak, Dogu hudutlannrn i:\nemi, Ozalp talarurun, kendilerine Aus

tecavuzu biqiminde aksettirllrnis olmasi, tutuklulann dO§man casusu olarak

tamillml§ bulunmalan ve Muglah'nm ozel durumu itibanyla, olav uzerinde bit

l1ukuk devletinden beklenilen dikkatle durutmus ve bit bakima arastirmaya

memur ettigi kimselerin varacaldan sonucu beklemi§tir. Komisvonumuz da

lqi§leri Bakam Hilmi Uran, Milli Savunma Bakaru Ali Alza Artunkal ve

Genelkurmay Ba§kanl Mare§al Fevzi yakmak taraflanndan Mustafa

Muglah'ya "Ozalp'te tutuklanan 40 ki§iyi i:\ldur" dive aqlkqa bir talimat

verildigini isbata yeter de1ile sahip degildir. bu itibarla hOkOmetin bu

konudaki sorumluluqu yukartda sunduQumuz gibi karakteri malum bir

general;, neler yapab;lecegini adeta bile bile ve Devle! Reisi tarannda»

arkasi oksanarak Dogu bOlgesine g6ndermi§ olmasrnoan ibarettir.

Tunali Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi (1937·193Sj isim li incclem cden dc

baurtanacag i uz crc, Turk somurge yoncti m i "Dogu'' yu U Ly in cUig i y lik sc k dere cc li

m cmurlara d aim a g cn is y ctk ilcr v errnistir. Bu mcmurlann "nsugl asuk, kestig! kestik'fir.Dersirn'e gonderilcn Dorduncu Genel Mlifeui~ Korgcncral Abdu lla h A lpdog an , bu durumun

dah a o ncek i b ir O rn eg idir. Somurge Kurd is tan'm boyle sine keyfi yontcmle rle yone tilmcsi

isc dogaldir. Bununla beraber, M ug lah 'nm " ... butun gorev hayau boyunca, kendisine

verilen g orevleri, kanun, nizam , h ak ve adalet d~O ncelerini asia dikkate alm adan yap rm s veb irc ok ad am o ld urrn e o lay lan na adl kansmis b ir gene ra l id i... " ,g ib i if adele rle anlaulmasi ilgi

c ek ic id lr. Musta fa Muglah'mn, 1930 yilm daki, M enem en olaymda da gorevli oldugunu

daha once belir tm i stik ,

v. HOkOmetin Olaydan Sonraki Tutumu

1943 Ylh AQustosundan itibaren 1949 Ylh Ocak aymm 19, gOnOn9 kadar

geqen tam 5 yll, 5 ay, 19 gOn Ankara'daki resmi sorumlu makamlarkendilerine qe§itli kanallardan ihbarlar ve §ikayeUer yaplldlgl halde Ozalp

olayiru arastirma ve sorumlulan saptama konusunda hemen hic;bir harekette

butunmarruslardrr. Bu kasrth ihmalden delay: olaym ortbas edilmeye

qah§lldlQI veya bu surette de deliJlerin kaybolmasma olanak verildigi komis-

yonumuzca g6zlemlenmi§tir. Biz TBMM nde bize verilen bu g6revi daha

82





Demokrat Partili mebuslar 1946 ylilndan itibaren Mecliste Ozalp olayma

bir dereceye Kadar vaktf olunea bu i~i izleme{je baslarnrslardtr. Bu arada

yukanda ad. geqen Ismail Ozay taratmdan BtiyOk Meelise tao 15 Ey1011943

va 20 Arahk "1943 tarihlarinda yap,lm,§ buhrnan iki b8!jvurunun dilakqa

komisyonunda senelerdenban uyumakta oldugu g6rtilmO§tOr. MuhalifmiUetvakillerinin israrr Ozerine komisyon bu i§i gOndame alrnrs va konu

hakkmda ar;lklama istemak tizere Milli Savunma Bakarnrn huzuruna davet

stmlstlr. Bakan. TBMM nin OslOnlOgO prensibine. Anayasanm va Meclis iq

tGzGglinGn 81ii1k hlikumlarine kar§, hayrats dager bir kayrtsrzhkla va

komisyonun IiiSgnsm. tekrarlama 'lie isrerlanna ra{jmen. tam 11 ayaqlklamayapmaktan kaqmml$ ve komisyona gelmemi~ir. Milli Savunma Bakarurnn,

12.6.1947 tarihinde Komisyona verdig! eevapta. bu olay hakkrnda bir i§lem

yapilrnastna gerek gorQlmedigi bildirilmektedir. Bu cevaba ragmen g6revlerini

yapmak lqin q.rplnan muhalefet mUletvekilierinin israrlan uzerina kornisyon

Milli Savunma Bakanhgmm blr temsilcislni IiiSglrml~ 'lie bu tsmsilci sorunhakkmda bizzat bakaru n aqlklama yapacag In I, 11 .5.1948 gOn0 komisyona

bildlrmlstir. 0 srrada Milli Savunma Bakaru bulunan MOnir Birsel ile onun

verine geqen HusnO yakir komisyona aneak, 2.12.1948 gOnO gelabilmi§ va

konunun arasunlmasma 8.7.1948 tarihindan itibaran b8§landrg'nI bildirmi§tir.

8.7.1948 tarihlnde konunun arastmlmasma memur edilen askeri adli hakimin

verdigi rapordan da bir §ey ct,kmaymca ve bu arada Kayseri Milletvakili Fikri

Apaydm taratmdan yukanda belirtilen savsaklamanm sorumlulan hakkrnda

Macris arasnrmasr alS'timasl istegini ~eren bir onerge TBMM ne sunularak,

facia Turk kamuoyuna duyurulunca. hOktimet zorunlu olarak Bakanhklar

arasi blr komisyon kurulmasma karar vermi§ ve bu komisyon marifetiyledirki Ozalp olay, jlk defa nisbeten eiddi bir arasnrmaya konu edilmi§lir.

Su arasnrrnanrn sonucu, bilindigi uzere, Genelkurmay Ba~kanltgl Askad

Mahkemesinde Organaral Mustafa Muglalt ve arkadaslanmn aleyhinda bir

davarun acslmasrru ve sorunun bir hOkme baglanmaslnl saglam,§tlr. Buraya

Kadar yapilan aq.klamalardan §u yon acikhkla anlastlrnaktadrr. IlIi§lari

Bakaru Hilmi Uran, ve daha sonra onun verine geqen l?ukrO S6kmensuar.

MOnir HOsrev Gole, Mini Savunma Bakam Ali Rlza Artunkal ve yarine galien.

Cemil Cahit Toydemir, Munir Birse!, l?likrO yak,r; Genalkurmay Ba§kanl

Kazrrn Orbay ve yarine gec;en Salih Omurtak ile 1943 ylll Ternrnuz ay,nda

Ozalp'te saverhk yatkisiyle de donat,lml§ sulh hakimi Saki Takin vs 1948 ylllson una kadar gorav yapm.§ halefleri (yarine gelenler) ad, geqen gOravlari va

yatkHari k6tOye kullanma sucunun sugfulandlriaf.

Milli Savunma ve lr;i§lari Bakanlanrun sorumluluklartn. aglrla§l.ran bir

husus ta §udur: Ismail Ozay'ln §ikayati ve Van savclhgmm yaz. ile bildirimi

Ozerine, Adalet Bakanhgl 16.11.1943 tarih ve 506/163 saylh, ki§iya 02el ve

gizli kaydtnl ta§lyan yall ile 61dtirme olay. raporlannm incelenmeye de{jar

bu!undu{Juna 'lie bu ki§i1arin hudut taburunea taslim almmalanndaki tuhafltga

da lsaret ederek konunun lncelsnmesl ic;in k;l§leri va Adalat Bakanhklannm

dikkatini qekmi§tir. Bu yaz.ya Milli Savunma Bakarunca verilen eevapta

askeri yarglya ait olup, Ganalkurmay Ba~kaOi Kazlm Orbay'm, vanlen olay

tutanak kagltlartna Muglah'OIn raporlanna dayamlarek takibata gerek

gorUlmedigine ibaret olunmaktadir. Gerek Milli Savunma va gerekse IlIi§leri

Bakanlan taratmdan Adalet Bakanlig,oa bazl gizli, ve siJzlii at;lklama

84





adlan karl§an ki§ilerin huviyetlerl meydana t;lkml' bulunmaktadlr. Bu kl,nere

izafesi rnumkun gerUien suc;lar da

1. Adam oldUrma

2. Adam f3ldUrmeye azmettirme

3. SUt; demlerini saklama

4. GOrev; ihmal

5. GOrev; ve yetkiyi kbtUye kullanma. olmak Uzere be, t;e§iHir.

Ozalp olayma , adlan kart§an ki§iler isa ,unlardlr: (Kimlikler olay

tarihindeki slfatlartyla yazllml§lardlr)

1. Organarai Mustafa Muglah

2. Tuggeneral Rasim Saltuk

3. Binba§1 ~(ikrU Tuter

4. Tegmen Necdet Bilgez

5. TeOmen Bilal BaH

6. YUzba§1 Vahdet YUzg~

7. Van Valisi Hamil Onat

8. Ozalp Kaymakaml Hilmi Tuneel

9. Ozalp Jandarma 8()IUk kumandam Vasfi Bayraktar

10. Ozalp Jandarma Karakol Kumanda", Gedikli 9avu, Ali Seber

11. Birinci Genel MilieUi§ Avni DoOan

12. Milli Savunma Bakanl Ali Alza Artunkal

13. Ic;i§leri Bakam Hilmi Uran

14. Genelkurmay Bqkam Mare§al Fevzi c;akmak

15. Ozalp Sulh Hakimi Baki Tekin

16. k;i,leri Bakam !?iikrO SokmensUer

17. Ic;i§leri Bakam MUnir Husrev Q()le

18. Mill; Savunma Bakam Cem!1 Cahlt Toydemir

19. Milli Savunma Bakam MOnir Blrsel

20. Genelkurmay Bqkam Kazlm Orbay

21. Reisicumhur Ismat InenU

Bu ki§i1erin her birinin yukanda belirttigimiz 5 su~a Ithamlarmm mOmkOn

olup olmayacagl, mOmkUn olsa bile kesin hOkUm ve 56n saylll At Kanunu

dolaYlslyla vanlrnasi geraldi sonuca dair kanaatlmizi a,aglda sunuyoruz:

1. Mustafa MuOlah: Adam 6ldUrmekten hUkUmlOdOr. Ozalp olaYlRln bir

numarah sorumlusu alan bu ki§i olmUI}tOr.

2. Rasim Saltuk: Katilden suc;lanmasl tamamiyle olanakh olan bu ki,inln

lehinde kesin hOkOm mevcut olup kendisi olmU, bulunmaktadir.3, $OkrO TOter: Katilden suC;lanmasl tamarmyla yerinde alan bu ki,i

lehinde kesin hOkOm vardir,

4. Necdet Bilgez: Katilden su~anmasl tamarmyla olanakh alan bo ki§inin

86







vatandasi oldiitmesi it;in emir verip vermedigi sorunu, Muglah'nm te!ivik

gorOp gormedigi hususuyla ilgili bulundugu cihetle, bu konunun deliUeri

a!iaglda tarnsilacaktrr. Su nedenle inonO'nOn gorev! ihmal, gorev ve

yetkiyi suistimal sovlan ile sut;lanip su~anmayacagml krsaca sunduktan

sonra bu konuya gelecegiz.

azalp oiaYI meydana gelmesinden sonra qe§itli kanallardan va-

ku§kusuz hOkumet tarafmdan Reisicumhur Ismet InonO'ye ula§tlrllml§llr.

Kendisi bOyle feci bir fiilin mevcudiyetlne ragmen sorumlularm takibi

yolunda hiqbir harekette bulunmarmsnr. Ancak bu olaya ragmen Anayasa

Kanununun 41. maddesinin 1. bendi geregince Reisicum hur bu ihmalinden

bile sorumlu degildir.

SOtOn bu gert;eklere ragmen Mustafa Muglall'mn ban beyanlan ve

diger bazt belirtiler dolaYlslyla Ismet InonO'nun durumunu bir ba§ka

yonden de tektikte zorunluluk bulunmaktadir. Su cihet §udur: Acaba Ismet

ln6nO Mustafa Muglah'ya adam oldOrme cesaretini venlii§ miclir? Sa§ka birdeyimle Reisicumhur Ismet l n o n O'yOAnayasanm 41. maddssinin 2. bendi

geregince ki§isel fiilinden dolSYI, suctamak mUmkUn mOdUr?

Komisyonumuzun bu konuda saptadlgl noktalan a§aglda sr ra ile

arzediyoruz:

A. InonO'nOn Muglall'ya -Dogu'ya gil, hudut olaylanm hallet- diye genel

bit direktif verdi{Ji her tUrlO kuskudan uzektrr.

S. azalp olaymrn cereyamndan sonra Erzutum'a giden InonO'nOn,

orada ve herkesin huzurunda, Muglah'nm arkasmi ok§ayarak -Muglah

Dogu'nun krahdrr, ben, O'nun burada bulunmast sayesinde rahatuyuyorurn" diyerek katil oldugu daha sonra isbat edilen General!

onurlandlrdlgl sabittir.

C. Muglah'nm ifadesine gore, In6nO, ayru seyahatlnde kendisine,

-Muglah, senin D~u'dakj uygulamalann sayesinde biz Ankara'da rahat

uyuyoruz" diVe iltifal1a bulunmustur, Muglah'mn ovUlen, Dogu'daki

uygulamalan arasrnda 32 vatandasm sorgusuz sualsiz kursuna

dizilmelerinin mevcudiyetini Ismet InonO'nOn unutrnus olrnasi veya

unutrnus gorOnmesi dikkat ~kicidir.

D. Yine olaydan sonra InonG, olay mahalli olan Van'a giderek, orada

hakslzhga ugraml§larm gazleri onOnde MugJ all'nm k olu na g ire re k g ezmi§ tir.Bir katliam failinin, katliam bolgesinde, Devlet Reisi tarafrndanonurlandmlmasmm anlarm uzerinde durulabilir.

E. Komisyonumuz, tarnk slfat.yla dinledigimiz Kenan vlgman'dan §u

bilgiyi alml§tlr: Mugiah'nm tutuklulugu sirasmda hasta olarak yattlgl

hastanede onceden taOldlgl Kemal «tOman'la bi~k sohbetleri olmustur.

Su sohbetlerde Kemal «Igman'm Ozalp olaymm niteligi hakkmda Muglah'ya

sordugu sorulardan birlne aldl!)1 cevap §llyledir: "Ben askertm,

Bal}kumandantmm verdigi her emrl yapanm. BugOn de verse gene

yapanm: Tutuklu generalin Baskumandan sozu ile kastettigi anlamuzerinde dO!iunOlmeQe deger bir husustur.

F. Muglall'nlO avukan Hamit §evket ince'ye §u sozleri soylediOi

sabittir: "Ordu I~inden sanl se¢im. DoQu'daki 9!ikiyallgl onle. Senin gibi

demir bir adam oraya giderse 0 havaliye salah geUr, ne yaparsan yap ben

89



v anm arkand a," H am il ~e vke t Inc a'n in ifad es ine go re bu sOz l e r 0 zamanm

M illi $e ti taraftnd an M ug lah 'ya 'te kilm i!} v atanpe rv e rane b ir nutuktan bafka

b ir §e y d e gild ir .

G . M U lg la ll'n tn krzlanmn "babam lza bu i§ i yaptlran la r m e yd ana

q lks mlar" d iv e is rar e tm e le rin in b it an lam l otm ss l 9E !re kir .

H . M ug lah , -bana bu i§ i yaptlrana ild ke re yazd tm , Cavap b ile v erm ed i-

d iye b ir ifad e de bu lunm us tur ,

G e tQ e kte n , M ug lah 'n 1 0 Re is ic um h ur Is me t InonO 'ye 19.2.1949 tar ihl i

b ir m e ktubu ile 26.9.1949 tar ih li b ir te l yaz ls , d os yalanm lzd a

bulunmaktad l r .

I. Kom is yonufnuz huzurund a d in le ne n pe k e ok ta ruklann , Mus tafa

M u!) lah 'm n bir gore v gorO yorum zanmyla 3 3 TO rk v atand as nn old O rm ele ri

g ib i korkunc v e tO yle r O rpe rtic i b ir em r i, yO ks e k makam sah ip le r ine

dayanrp gO ve nme d e n v e rem e ye c eO i yoh .ind a kanaat be yan lnd a-

bu lon rnalan m hakh gos te re ce k ne d en le ri s ah ip o ld uklan ku§kus uzd ur.

J. Is me t InonO 'nO n De vle t Re is lig i boyunc a O z alp otayim n rs rar la g iz li

tu tu lmaga Qah§lld lQ I y uk ar ld a 8Q lk la nm l§ bu lu nmak ta d lr .

BO tO n bun lan ve orne !) in Van Valis ; H am il Onat'in Muglah ite

g6 rO § tO k te n s on ra tutuklu v atand as lan as ke ri m akam fara te s tim d e s akln ca

gorm em i§ c lmas rrn v e kab ine d e g i§ iktikle r in e ragme n s orunun e s rarh

n ite lig in i korum us olm as l,:!' kom is yonum uz d ikkatle d ege rle nd irm i§tir .V ard lg lm lz s onuc s ud ur kit b iJ tO n bu be lir ti le r v e s uc tlamalar katil ad am

old O rm e{le ad li an lar ruyla is bata ye te rli d e li l s aY llm ak m um kO n d eg ild ir . Bu

itiba r la M us tafa M uglah 'n m, H araps or ik v e M ilane ng iz k6y le rind e ya§ayan3 3 lns aru 61 d O rtm e s i o laylO da, lnonu'nun ki§ is e l fi iU nd e n d olaY I

s orum lu luQ u yanun e g itm eye , -ad li an lam ly la d e til m ev cut o lm ad lgm d an-

o la nak go rO fmem i §tir .

Sonug

30 Temmuz 1943 gO nO azalp kazaamm < l i t t i G ad i!) i bO lge s ind e

s orgus uz s uals iz kurs una d iz i1 en v atand a!jlanm lzm oklO r O lm e le rind e ro la

v e kusuru olanlarrn d urum tan yukand a ayr tn tllany la be lir ti lm i!jbu lunmaktad rr , Bun lard an b it krs rn ) a le yh le r ind e ki d e lille re ragme n

G ene lkurmay Ba§kanhgl A ske r i M ahkeme s in in ke s im hO kO m halin i a lan

hO kmO ; b i r krsrm haklarm d a ad am old O rm ek, ad am 61 d O rm ege azm ettirm ek

v eya ad am old O r me s U Q unun d e lille rin i g iz le me k s U lilan U e s U < tlan malarm a

ye te r d e lilin m e v c ut o lmamas l; d ige r b ir k lsm l hale n o lmO !j bu lunmalan

neden le r i y l e fU and a c e zal kovu !jtu rmaya lab i o lmaktan kurtu lmu~

bulunmaktad lr lar . D IO 'e r b ir k ls lm ki!ji le rin O z alp o iaY I d olaY ls ty la O z e rle r in e

d O §e n gore vle ri ihm al d ikle ri v aya kO tU ye kulland lk lan ali,kqa sab it is e d e

1950 Y l hn da 'ilk an 56n saY l1 l A f K anunu TCK nun 240 v e 230. madde l e r i

ge re g inc e yap,lac ak kovu~turmaY I d urd urrnus o ld uQund an bu kls lms am klar h akkm d a e e za d av as : c u;m aga olan ak kalm am l§tlr .

Bu itibar la O zalp 'e 3 2 v atand 8!jlm lZ m old O rU lm ele ri Iac iasm m yazlk k im e yd ana ge lm i§ bulund uguna, bu olaym me yrana ge lme s ine o lay

90



zamanmda, TOrkiye'de yOrOrlOkte olan idari ve siyasi zihniyetin ve

ozellikle lnsan ve vatandas hak ve hOrriyetleri anlaYI§lnrn neden olduguna,

olaym meydana gelmesinden sonra ise, facianm 6rtbas edillp scrurnunanrun

gizlenmesi yolunda 0 zarnanrn iktidanna baQll gorevli kl'lilerin bOyOk

gayretler harcadiklarrna dair kanaatrmm TBMM YOksek Ba§kanllQma

sunanm. 30 Nisan 1958

Adalet ve Anayasa komisyonlarmdan meydana gelen karma ara§tlrma

komisyonu:

Ba§kan V. Halil 6zyorOk (Konya

Mazbata (dilek~) yazan: Sabri Dilek (Trabzon)

Yazior; T. Barl§ (Sakarya)

Oye: Faik Ahmet Barut.;u (Ankara)

Oye: Nail Geveci (Aydin)

Dye: Vacid Asena (Bahkesir)

Oye: HOseyln Bayn (Bursa)

Dye: Mazlum Kayalar (Bursa)

Dye: I. Hadlmllo~lu (Denizli)

Dye: A. SaQlrolillu (Erzincan)

Dye: Ali ~ahin (Gaziantep)

Dye: Ahsen Aral (Hatay)

Oye: Mehmet Dolek (i~I)

Dye: Sait Bilgi.; (Isparta)

Dye: Neela Tekinel {Istanbul)

Dye: Needet Davran (izmir)

Dye: Ekmel Kavur (izmir)

Dye: Atlf Akin (Manisa)

Dye: M. Ali Ankan (Mardin)

Dye: Zeki Kumrulu (Ordu)

Oye: Nusret Kiri§yioQlu (Sakarya)

Dye: A. Kelemlu (Samsun)

Dye: Turhan Feyzioglu (Sivas)

Dye: Salih Zeki HanoQlu (Trabzon)

Dye: Ali Rlza AkblYlk~lu (U§ak)

Dye: Sltkl Korahan (Konya)

Dye: Mustafa Kemal BiberoQlu (Qorum)Yukanda TBMM Arasnrma Komisyonu'nun raporunu U lm tlyle verdik, Raporun

U im tlnde, dikkati ~ken en onem li h usus, arasnrm am n adi, siradan bit sucun arasunlrnasi

tavnyla ytlrU UllmU~ olm assdir, H albuki sue tam am iyla siyasal n itelik tedir. B ir jenosid

. 91





v . Kiirt SOruDU Karsismda Turk

Universitesinin Tutumu ve Bu Tutumun

Elestirisi

1930 yrlmda, Agn'daki KUrt ulusal direnisinin devam ettigi gunlerde, TUrk Adalet

Bakam Mahmut Esat (Bozkurt) Odemis' te halk onunde yapttgt konusmada ~Oyle

soyluyordu:

~... Biz TOrkiye dEmen, dunyanm en hOr Olkesinde ya§.yoruz.Mebusunuz inanclanndan samimiyetle bahsetmek it;in bundan daha mOsaitbir ortam bulamazd r, Onun i9in hislerlmi saklarmyacaqrm. Turk, bumemleketin yegane etendisi, yegane sahibidir. Sat TUrk soyundanolmayanlann bu memlekette bir tek haklan vardir: Hizrnstcl olma, kole olmahakkr,

Dost ve dO§manve daglarbu hakikatl bOylebilsinler."l151)

Bu sm. vine 1930 yillannda lran'a BUyUkel~iolarak gonderilen Husrev Gerede'nin, l e a n

Sahl ile yapligi ve yukanda bit MltimlinU verdigirniz konusmasry la birlikte ele almdig,

z .am an Cumh uriy etin K urd istan 'a ve KUrt ulusuna kar$1 yUrli l tUgti politika b tiy tik b ir

acikhkla ortaya crkar, Demek ki devrin Adalet Bakam(lSZ) "Turk olmayanlann, yani

Kurtlerin tek hakkr vardir, 0 da TUrk milletine kole olm a, TUrk milletine hizrnetci olma

hakkr" demektedir. 1923 yillanndan gunumnze kadar, biltUn Cumhuriyet tarihi boyunca, bu

politikanm butun gerekleri, devletin her tu.r olanaklan kullamlarak yerine getiri1m i$tir .

Devletin maddi baski araclan, devletin ideolojik baski araclan, kullamlarak, KUrt ulusunu

k ole le stirm ek , KU rt a dm i ve Kurdistan admi, dillerden ve tar ih l erden silmek icin her tUriU

olanak kullamlrmsur.

KUrtulusu ile, onu somurge le surmeye ve yoketmeye cahsan emperyalist ve somurgecidevletler arasmdaki celisme elbette uzlasmaz bit r;eli~edir. Fakat yukandaki soz en azmdan,

Turk Adalet Bakaru Mahmut Esat (Bozkurt) ile Kurt ulusu a ra smd a u zla sma z bir yeli$kinin

me v c ut o ld u gu nu gOstermektedir.

Bunln bunlara ragmen, boylesine Irkr;l ve katliarnct bit kisinin, IrkClhgml ve

katliamcrhgnu d a ar;lkr;a iftiharla Han ennis bir kisinin, TUrk universitesinde heykeli

dikilmistir, Bu heykel Ankara Oniversitesi Hukuk Fakultesi binasmdadir. Bu durum KUrt

ulusu ile, TUrk tmiversitesi arasmda ne kadar derin bit celisme, uzlasmaz bit ce1i$meotdugunu sornut bir bicimde ortaya koymaktadrr. "Kurtler ancak, TUrk ulusuna kole

olabilirlerl" diyen ve bu Oneri ve arzunun gerektirdig! her $Cyiyapan ve yapdmasma yardim

eden bit kisinin universitede heykeli dikiliyor. Bu olgu, TUrk universitesinin, KUrt ulus

olgusunun a ra su nlma sma , in ce le nrn esin e neden kapah oldugunu a~tklamaktadiC. Bu oigu,

93



trk!y1. som urgeci, ilhak!y1 v e i~birl~i K em alist ideolojinin eylem lerini m esru gosterm ek .

i!y in ol~ lU fd uAu flk irlerin , ne de n, "b ilim " d iye su nu ld uiu nu v e TU rk Univ ersitesi tara fmda n

tarn silm az , sarsilm az "b ilim v erisi", "b ilim M d iy e k abul edild ig ;in i 8!Ytklamaktadll'.

Turk i in ivers itesi eski ~lar h akkin da b ilims el b ilg ile r ureune caoasma girebilir, b a s k atop lum lar hakkm da da bilg i uretebilir. Fakat 1923'ten sonra, T ilrkiye hakkm da ilretilen

bilg ilerin, genet olarak bilim sel bir deg ;eri yoktur. Tarih sel gelisim , top lum yap ism daki

degismeler, Turk K am u H ukuku, Turk A nayasasi, TU rk Siyasal Par tiler Sistem i, TU rk

Kamu ldaresi, T ilrk T ek Parti Sistemi, Turkiye'nin Sosyo-Ekonom ik Y ap isi, ve bu yapsda

olusan ~ ~itli kurum lar arasmdaki iliskiler, U luslararast tli~ kile_ r, D e vletler H ukuku ... g ibi

k an ula r Uz erin de yap ilan a ra su rma ve incelemelerde, KUrt u lu s o lg u su , Ku rd is ta n'm b6IUnUp

parcalannushgr, dU nyadaki en onemli "bol-yonet" poluikasmm, Loz an e rn pe ry alist

b61~UmU sirasmda KUrdistan'da ve KUrt ulusuna ~ uyguJand.lg ;I, b ili~1i olarak g6zden

uzak tutulm ustur. D ikkate almmamisur, B u bakrrndan bu konularda uretilen bilg ilerin,h em en h ernen hepsi de em peryalist ve somugeci bir OU sahiptir, Bu bilgiler gizli ve a~lk

bir $Ckilde, K Urt vc K urdistan adun, dillerden ve w ih lerden silm eyi am actam aktadsr. Bu

k on ulard a Kemalist id eo lo ji a yo en b en im se ne rek E dime'de n ffitk kari'y e ka da r, h erk esin TU rk

oldug u ileri surulrnekte "TUrk olm ayanJar varsa", m utlaka, T urklesurilrneleri icin h er tU rlii

tedbirin almmasi gerektig i haurlaulm aktadrr. bu bakim dan M illi Istihbarat Teskilaunm

burolannda I.Irelilen bilg ilerle TUrk universuesinde uretilen bilg iler arasmda ·h i.; te onemlib ir fa rk yokiur,

O rneg in, K urdistan'm h erh ang i bir kesim indeki KU rt ulusal direnisleri sirasmda, TUrk,

fran. Irak ve Suriye Basbakanlan, D isisleri Bakanlan ve oteki gorevlileri, srk siktop landiklan, lng iliz ve Fransiz Basbakanlan ve D rsisleri Bakanlan H e ortak gorusm eler

yaptiklan halde, bu gO rU ~eleri g izli tutm ak icin bU yU k gayretler gostermislerdir, Gizli

tutamadiklanm da, "Firat sulannm paylasmu" gibi konularla gerekcelendirrnislcrdir,

Sadabad Pakunm ve daha sonraki paktlann nedeni ve ternel amaci, Kurdistan'i ve Kurt

ulusal bareketini dah a iyi kontrol etm ek oldugu h alde, T urk universitesi, bunu bam baska bir

b i~ imde sunmay t b a§ an lll~ ur.

Temel amaci, O rtadogu'daki statukoyu korumak ve percinlemek olan bu paktlann

so sy alist h arek etlerin g elismelerin i e ng elle ye ce gi, d evrimci-d ern ok ra tik h are ketle ri baski

a lu nd a tu ta cagt da ku~usuzdur. Bu, sapurm a, carpnm a ve m askelem e i~politilcada d a aynenvardir, B uum bunlar, Kiadis tan Ozer inde Emperyalis t BOliq ilm Mi lcadele si, 1915~1925isim li ara su rmada e tra lli o Ia rak ele almaca ku r,

TU rk O niversitesi K Urt ulus sorununu zam an ve m ekan boyutu icinde ele alm am akta

biiytik bir caba harcamaktadrr, Bu konuda buyuk bir suskunluk i~indedir. "Olgular

b irb irle rin e b ag -h dlf. b irb irle riy le e tk i-te pk i ilis kile ri ~ in dedir, o lg ula rd an b iris i k ey fi o la ra k:

O tekilerdcn aynlam az , g Ozardl edilem ez", ternel ilkesini haurlaytp , KUrt ulus olg usunun

iIi~ iler biitU nu ir;inde otdug u 6teki oig ulan nasil elkilediA ini. onlardan nastl elkilendiA ini

kavrama ve anlatma sUrecine g irmemektedir. Bu suskunluk bil~li bir suskunluktur.

<;Unkti Turk universitesi duzenin universitesidir. Duzenin egemen ideolojisi H ebOU inl~i~tir. Duzenin en gecerli olan davrams bicim i ise suskunlektur. Bilin r;1 i b ir

suskunluk, Bu baktm dan TU rk U niversitesi. 55 ylla yakm bir zam andrr, sU rdlirdU gu bu.

bilim dl~l ve dogrnatik tutum unda, h icbir degj~iklik, h icbir duzeltm e yapm ak gereg in!

duymamrsnr. Ostelik bu bilim dl~1 tutu rna 0 Kadar ahsmis, bu tutum la a kadar

94



biiU inl~i~tir ki, bu durumun sonsuza kadar sureceg ine 0 k ad ar tnannn sur ki, resmi

ideolojiye uym ayan gOrti~lerin sahiplerinin universiteden tasfiyesi i~in, devletin gizli

o rg utle riy le b ile i~ birli~ i y apmak ta du . R esm i: id eo lo ji c erce vesi ic in de, iy ice d ogmadkle se n

ve kem iklesen gO rO ~lerin sah ibi olan TO rI: tm iversitesi, zam an zam an M ini Istihbarat

Teskilaumn bit burosu gibi ~ah~maktan da kendini ala m am aktad ir. Bu bakimdan,

universite, tek patti dO nem inin nitelikleri konusunda g ~ler ileri siirU rken, K em alizm in,

.K urdistan 'a ve K Urt ulusuna kaql siirdiirdU g-U politikayr katiyen gorm em ekte, gorm ek

istem em ek ted ir, TU rk u niv ersitesi, H itler'in , M u sso lin i'n in ey lem lerin i d eg erlen direb ilir,

F ranco 'nun ve Salazar'm Afrika'daki somnrgeci iliskilerini degerlendirebillr, fakat,

KemalizminKi.irdistan.ai1i~kin eylemlerine, kati surette dokunamaz . Onlan

degerlendirernez . B unlan aY D11kendi m ilitarist som urgeci burjuvaz isi g ibi yok sayar.

Suskunlugunu sU rdi.irlir. C ;i.inkli e gem en sim flann ve egem en guclerin lstedig i budur:

S uskunluk. S uskunluk, dogmatiz mi, yanh sr, sU rdtinnekteki isrann en g ecerli yoludur,

On iv ersiten in , p ro feso rlerin , d uz en He bu k ad ar b liti.in le$ tig -i, re sm l id eo lo jiy i "b ilim "

diye sunmaya ~al~t1g1 bir onamda, "O tuzuc Kursun'un cok onem li bit fonksiyonu

o lmu stu r. ~ iirin 1 94 8-1 95 0 yillannda, M arksizm i O grerunenin ve O ~tm enin yasak oldugu

bir donemde, universiteye henuz baslam is bir O g renci tarafmdan yazddlttl da

unu tu lmamahd lC . Sunu da b elirte lim k i, "O tuzuc K ursun" olayi antaumyor, Bu ~ir kursuna

dizilenler icin bir agunr, ~iirden olaym ne zaman meydana geldigini an lam ak b ile mumkun

degil. Yalmz siir, ozellikle KUr t okuyucu Ja rd a, etkili ve devam h bir sorusturmayi

baslauyor, "Bu 33 ki~ i kim ", "Niye kursuna dizilmisler'', "Kursuna dizilenlerin sucu

neymis", "Olay ne zaman olmus", "OguUan kursuna dizilen aileler n e y apm rsla r? ","Haklanm aramislar mi. nasrl ararm star?", "B u olay karsrsmda devlet ne yaprms?", "Devlet

btiyUkler i nast l tavtr takm rm s?" "K ursuna dizenler ceza g5rmu~ler mi?", "Olay nasil ortaya

crkmis?", "Bu tur kursuna d izme o la yla n Turkiye'nin oteki kesimlerinde de otrnus mu?",

"N eden olm am rs?", "D ogu'da neden olm us?" ... vs, Bu sorusturm a O nce aileden bashyor,

D ah a sonra, akrabalar, koy, kassba, h alka h alka g elisiyor, Sorusturm a iiniversiteye kadar

uzamyor. Sorusturma surecinin gelisim i Kurt top lumunda siyasal bilincin olusumu

konusunda buyuk bir e lk in lik yarauyor,

B ir kere, "O tuzU ~ K ursun" h akkm da sorusturm a surecine g iren bir ki~i, K Urt ulusuna

ve K ilrdistan 'a karsr uyg uJanan oteki p olitikalar h akkm da da bilg i sah ibi olmus ve kenditop lum unun statusu h akkm da bilinclenm istir. Z ira, bu tlir bir sorusturm a surecinde, olayi

y asa ya nla r, b ile nler, d uy an la r, sad ece "O tu zU y KUC$un"o la yu u an la tm amakta , o na b en ze yen

O tek i o lay lan d a b irer b irer an latm aktad trlar. K urt d irenm elecin i, su rg un leri, A g n'yl, ZH an 'I,

Sason 'u , .seyh Said 'i, lh san Nuri'yi, Seyid R iza'yi, Berzenci'yi, S imko'yu birer birer

anlatmaktachrlar.

V ine bu sorusturma surecinde, Turk universnesinin, TU rk "solu"nun, TUrk

yazarlanmn, sanaicrlannm, Kurt to plumun un so ru nlan na ~I ne kadar yab an ci, n e kadar

ilg isiz oldug unu da kavnyor, Zira bu tur sorulara karsr bu tur kurum lann verdig i cevap lar,

"bilm iyoruz , onem li deg il"den baska bir ~ey deg il, V eya "ilericilik" adr alunda, ulusalharekete, a t t l Z d olu su kiifiirler ed ip , TU rk eg em en sim flanmn istek v e irad esi d og rulm su nda

hareket etm ek. Dersim orneg inde ifade ettigm uz g ibi, H asan Izzettin D in amo, B arb aro s

Baykara, K em al B ilbasar ve daha bircoklan bu tiir k utlircU y az arlard an dtr. B un lar resm i

ideoloji H e daim a uyusrnus, burunlesm isur. Bunun otesinde, sanat adm a bu ideolojinin

95





VL Kiirt Direnmeleri, Siirgiinler, Dersim

ve "Otuzuc Kursun" Olaylan Karsismda

Tiirk "Solu"nun ve Tiirk "Sosyalist"

Hareketinin Taklnmgl Tavrr ve Bu

Tavmn Elestirisi

A. Milli Demokratik Devrim An/aYII' ve Mihri Belli

Turk "sosyalist" harekeunin liderlerinden Mihri Belli 5 Arahk 1968 gunu, Ankara'da

Siyasal Bilgiler Fakiiltesinde, "Tiakiye'de Kars« Devrim" konulu bir konusma yaprmsur,

Konusnanm bir yerinde Mihri Belli sualan soylemektedir:

"... Asker~sivil aydm zurnre tutarsrzdrr, sallannhdtr, ama, emperyalizmef1plakyuzu ile kar§lmlza dikildiginde her zarnan anfi-smperyalist bir tutumlzlernistlr. 8u denenmistir, Ve bu kadan bu asamada CfOk6nemli bir devrimcipotansiyeli temsil eder. 8ugOnOn sorusu, 'Milli baglmslzhktan yana rmsm,

tam baqrmsrz TOrkiye'den yana rmsm, degil misin' sorusudur. 'Sosyalizmemaruyor musun, lnanrmyor musun?' sorusu sonraki i§.Ka/d/ ki Kema/izm ilesosyalizm arasmda a~llmaz duvarlar yoktur. AtatOrk'Onen bOyuk efabasl,genef kusaklara Turk milfi gururunu telkin etmek olrnustur. Milfi gurur iy;§eydir. Milli gurur insaru sosyalizme goturur. En saglam sosyalistler 0

yandan gelmi§lerdir, sosyaJizme. Bir adamda gerefek milli gurur varsakorkma! Ergeeflemel ilkelerde birle§irsin, onunla. Ergeg bu dOnyada, Turkolarak bS$1dik ys~amanm, kapitalizmin son asamasrclan emperyalizmindOnya yOzOndensilinmesi ile mi.imkOnolab~ecegini anlayacsknr. Ben bunukendimden bilirim. Bizim delikanhhglmlzda biz, 'Bir TOrkdOnyayabedel', 'Ne

Mutlu TOrkOmDiyene' sloganlarJRIciddiye alan bir kusakttk, U§ak zihniyeli,komprador zihniyeti, 'Amerikaslz ya§ayamaYlz', 'Va Amerikanuydusu, yaRus uydusu clmarruz mukadderdir' zihniyeti ezUmi§tiAtaturk TOrkiye'sinde...Va i$te AtaWrkt;u olarak, en derin bir miJli gurur it;indesin, ve 0 havanlabatlya okumaya gidiyorsun ... Ballda Anglosakson dOnya hakimiyetiylekar§lla§lyorsun. Ingiltere'nin imparatorlugu di.inyanm dortte birini kapsiyor.

Amerika kapitalist dOnyaOln en zengin Olkesidir. Bir Anglosakson dOnyahakimiyeti var .. Ve senseziyorsun ki bu dOnyada yetenegin ne olursaolsun, TUrkoJarak senin kaderin, ikind SIOI' dOnya vatandasi olmaknr .. Veonun, anglosaksonun, ve oteki emperyalist Ban Olkeler vatandasirun

kaderinde, (sOmOrenmetropolOn insaru oldugu iefin)daha dogdugu gOndenba§layarak, birinci SIO.' dOnyavatanda§1olmak yazlhdrr. Sen milli gururunlabunu kabul edecek misin? Etmeyecek misin? Etmeyeceksin! Etmediginanda da bu Anglosakson hakimiyetini Ylkman gerek. EmperyalisUerin dOnya

97







O rdusu, T iirkiye H alk K urtulus Partisi-Cephesi, Proleter D evrim ci A ydm hk g ibi O rgU der

vardtr. M ih ri Belli bu "ozelestiri'tyi yaz ark en, TU rk iy e'd e Kurtlerin ya~adlAml da

h aurla nll~ urp 36 l D evrirnci D og u K i1lliir O cak lan'm n elestirisini "K urt top lumuna bir z arar

g elm esin" diye, ve zaten KU rt O ~ ncilerin de yukanda sO zUedilen O rg ilder adm a eylem lerde

bu lu ndu klan g erekc esiyle bir k enara b uak an yaz ar, K ilrder kon usun da sunlan soy lem ektedir:

~... Hap ezilmi§ KOrt halkr, tarihinde hktbir zaman bugOnkU kadar zulme

uQramadl. BugUn TOrkiye'de baskr kuwetlerinin eline dO§en KOrt devrimciler

'tlUe I§kenceye ugruyorlar: Hem devrime; olduklan l'tin, hem de KUrt

olduklan ic;in. TOrkiye'de taslzm baskrsuu iki alanda YOOunla§tlrml§tlr. i § ( ; i

srrntrna kar§l ve karde§ KUrt halkrna kar§I ... Slklyonetimin, i§ltiJerin ve

KUrtler;n yo{jun olduQu bOlgelerde ilan edilmi§ olmas: da bunun bir karuttd«.

Bu, aym zamanda KOrt halkt ile, TUrkiye ;§lti srrufrmn kader birligi

dururnunda olduklannm da kanmdir, ~(157)

M ih ri B elli'nin bu beyanlan g ercek som utlan kati surette akseuirm em ekte, bilakis onu

g iz lem eye cah sm aktadir, "H ep ez ilm is olan K Urt halki, tarih inde h i~blr zam an bug iinkil

kadar zulme ugramadi" ib are si tamamen yanhsur, Kurt u lu s o lg u su nun zaman ve mekan

bOYUIU i~ inde ahnm am asmm ortaya ~tkardlA l bir sonuctur, 12 M art'tan sonra K Urt ulusu

elbette ~ ok bUy iik z uliim ve isk encelerle karsrlasn. Toplu koy aram aian , koy b asktnlan,

napalm bombalan ve gercek merm ilerle yap ilan Buca tatb ikatlan, G eneral A lpdogan

manevralan, SIDlr bolg elerinde ilan edilen sU rekli stkiyonetim idaresi, g ece I~tk yakma

yasag i, bu zulm Un ve iskencenin sadece bire r parcasrdir. Ogrencisinden to prak s ah ib i bazi

agalara, yoksul koylU siinden kO y im amma K adar yarg rlam a, M tT , iskence, z indan ..• ayn.

Fakat bu zulum , ve iskence, h icbir zarnan, B iiyU k Sef G azi M ustafa K em al donem indeki,

M illi Sef lsm et InOnU donem indeki zulurn ve iskenceye ulasmanusur. H er zam an oldugu

g ibi, 197 1 donerninde de K lirdistan 'da, zulum , iskence ... olm ustur. B anda rastlanandan cok

~k faz lasi olrnustur. Fakat, daragaclannda, D ede-Baba ve T orun olm ak G zere, U ~ nesil bir

arada asilmarmsur, Once, b abalan n, dede le rin g oz leri onun de ve ferya dlan arasmda, to runlar,

ogullar, sonra da babalar asrlrnam isur. 1971 donem inde K urdistan'da zulum , iskence

olm ustur, H er zam an oldug u g ibi. Fakat K onIer asiretler h alinde, koyler h alinde, kasabalar

h a linde, snr gun le re gonderilmemistir, Ailenin her bir uyesinin ayn ayn yerlere surgGne

gonde rilmes i a ilen in parcalanmas i nas il bir i~encedir? Y a T unceli K anununa, D ersim 'deki

je no sid e ylem le rin e, "O tu zU y Kursun'ta ne denir? B unlar g iz li tutulmasi ic in g iris ile n bG tiin

c ab ala ra ra gmen b ile bild ik le rim iz . .su o lg ula n g oz de n g ec ire lim ,

~... ~eyh Said isyanmdan sonra, ne kadar baba-oi)uJ mahkumlar varsa,

ewela babanm 96z0 6nOnde oQlunu astrnr, soma babayi asardr.(MiJddeiumumi SUreyya Orgeevren). Bu hususta babanm teryadl figanlan

zerre kadar kan kalbine tesir etmElzdiJIS8.)

~... ~ark mebuslanndan Ismet Pa§8ya itimat edenlerle etmeyenler(lS9j ve

korkudan ka~lp ta reye i§tirak EltmElyenler ve ka~lp ta rey vermayenler dahil

hepsinin bi.itOn akraba VEl taallukatrru kamilen netyO tebid eniler (sUrgOne

gonderdiler VEl uzaklast r rduar ) . Ve bir krs rnr rn da lstiklal Mahkemelerine

gonderdi1er. iftira, tezvir (yalan), tasni (yakl§tlrma) kampanyas: makinalan

~all§tlrthyor, dUnyada gorUlmemi§ kotGllikler, fenahklar isnad ediliyor,

haklkatrrus gibi muameleye konuluyor ve ki§iler cezalandrnhyordu. Hele

100

















































































































































































































































Documents

İsmail Beşikçi - Orgeneral Muğlalı Olayı. Otuzüç Kurşun