ISSN 2645-8888 6 EYLÜL 2021 SAYI Haftanın Soruları - 1

SAYI

16 EYLÜL 2021

Fiyatı : ¨ 42

Haftanın Soruları - 1ekini isteyiniz.

ISSN 2645-8888

9 7 7 2 6 4 5 8 8 8 0 0 8

SevgiliÖğrenciler,

Sizlerle yeni bir eğitim öğretim yılına başlamanınmutluluğunuyaşıyoruz.Dünyaveülkemizolağanüstübirbuçukyılgeçirdi.Busüreçtenenfazlaetkilenenokullarveöğrencileroldu.BizFinalolarakpandemininenzorgünle-rindedehepyanınızdaolduk.Busıkıntılıdöneminsonunageldiğimizkanısındayız.Başladığımızöğretimdöneminindünya,ülkemizvesizleriçindahamutluvesağlıklıgeç-mesinidiliyoruz.

Buhaftadanbaşlamaküzeresekizayboyuncaherhaftayenibirsayıylamasanızdaolacağız.Dergininyanısıravideodersanlatımıvesoruçözümleriyledebilgisa-yarlarınızavetelefonlarınızakonukolacağız.Sınavmara-tonunubirliktekoşacağız.

Final36sayıolacak.Buyılda iki ayrı kitapçıktanoluşacak.Birincisikonuanlatımlıolacak,ikincidergimizdehaftanınsorularındanoluşacak.Böyleceöğrendiğinizkonularıbolveözgünsorularlapekiştirmeimkanıbula-caksınız.

Günümüzde teknoloji, eğitimi kolaylaştıranönemlibiraraçhalinegeldi.Olağanüstüşartlarortadankalksadauzaktanöğrenmeveteknolojikullanımıartıköğretiminbirparçasıhalinegeldi.BizdeFinal’debuanlamdayenileş-tirmeleryaptık.Konuanlatımlarınadersvideolarıekledik.Herkonununbaşındasekizhanelibirşifregöreceksiniz.Buşifreileinternetadresimizegiripokonununvideosunudaizleyebileceksiniz.Ayrıcayinegeçenyıllardaolduğugibisoruçözümvideolarımızdaolacak.Final’inyeniyön-temibaşarınızıdahadaartıracak.Buöğretimyılındadaonbinlercesoruile“Tek başına yeterli kaynak”özelliği-mizisürdüreceğiz.

Geride bıraktığımız yıl da Final’in başarı geleneğibozulmadı.2021YKSdedeTürkiyeBirincisi çıkardık.Onbinlerceöğrencimizhayalettikleriüniversitelereyer-leştiler.BuyılFinal35.yayındöneminegiriyor.Geridebaşarıvegururdoluyıllarbıraktık.Şimdisırayenibaşarı-larda.Yayınkadromuz,teknikekibimizveTürkiye’nindörtbiryanınayayılankurumlarımızlasizleriTYTveAYT’yeha-zırlayacağız.

Dergimizinbaşarınızaönemlikatkılarsağlayacağınainanıyoruz.Sizedüşenbilinçlibirçalışmayapmanızveelinizeulaşandergileribiriktirmedençalışmanızdır.

Hepinizesağlıklı,mutluvebaşarılarladolubiröğre-timyılıdiliyorum.Herşeygönlünüzceolsun.

İBRAHİM TAŞEL

final YAYINCILIK KİTAP & DERGİYAZARLARI VE DANIŞMAN KADROSU

FİNAL’DEN SİZE

Haftalık TYT-AYT Eşit Ağırlık - Sözel Dergisiİmtiyaz Sahibi : İHSAN ÖZEN

Genel Yayın Yönetmeni & Sorumlu Müdür:İBRAHİM TAŞEL

Teknik Müdür : TAYFUN AYKAÇ

FİNAL’DE BU HAFTA

YIL: 35 SAYI : 1228 06 / 09 / 2021 YAYGIN SÜRELİ

Yayımcı: Final Yayıncılık Rek. San. ve Tic. Ltd. Şti.Merkez: Nailbey Mah. Yeşildere Sok. Hazar İş Mrk. No: 1 Kat: 5-13 ELAZIĞ Tel.: (0424) 236 66 00İdare Yeri: Büyükdere Cad. No: 23 Kat: 6 Şişli/İSTANBULTel.: (0212) 343 76 00 pbx Faks: (0212) 343 76 05e-posta: [email protected] www.final.com.tr

Sözel Bölüm Danışmanları:

İBRAHİM TAŞEL, SABRİ MURAT, SERHAT KABAKLI, OSMAN

OĞUZ, HASAN ÖZKAN, MEHMET KARATAŞ, HIDIR ACAR,

ORHAN EKTAŞ, İBRAHİM GÜLSU, A.MENDERES YEŞİL, DURAK

GEZER, NİHAT KOÇ, ŞAHİN UZUN, CENGİZ KARACA, HALUK

ÖZTÜRK, RAMAZAN YETİK, ZÜLKÜF PARLAK, A.SALİH

ÖZTÜRK, RAMAZAN BOZKURT, SÖZER ÜNAL, AYHAN ARIKAN,

KÜRŞAD UĞRAŞ, MEHMET LAÇİN, İLYAS ÖRSKAYA, HALİT

DERYA, SAVAŞ ÇİMENOĞLU, TAYFUN YILMAZ

Sözel Bölüm Yazarları:

Türkçe - Edebiyat: NECDET AKBULUT, HIDIR TORAMAN,

HAKAN TURAN, HADİ GÜNEŞ, GÖKHAN ÜNAL

Tarih : VEDAT GENCER, SAVAŞ ERDEM

Coğrafya : BÜLENT ULAŞ, LEYLA KARABULUT, SEVAL KALEM

Felsefe Grubu : NURETTİN ÖLMEZOĞLU, MEHMET AYDIN

DAĞDÖĞEN

Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi : VAHDETTİN AYDIN

Sayısal Bölüm Danışmanları:

ŞEVKET ERTEM, ZEKİ ÇOBANOĞLU, CELALETTİN GÜR, SEMİH

TANACI, MURAT GENÇOĞLU, HÜSEYİN YİTGİN, HASAN

AYDINER, YUSUF NALÇAKAR, FATİH NACAROĞLU, DOĞAN

KAYA, SEHER ERSAL, MURAT AYGÜN, ÇETİN YAZICI, YASİN

TAŞEL, BEDRİ SARIKUŞ, HÜSEYİN TOKUŞOĞLU, SABRİ TURAN,

HASAN DOĞAN, RAMAZAN BOZKURT, NECATİ DURSUN, MUS-

TAFA ERDEN, KAAN DİLEKOĞLU, NAFİZ ERDOĞAN, AHMET

BOZ, REFİK KOÇAK, HACI DURSUN, YETKİN GÜRTAŞ, ADNAN

YILMAZ, AHMET AYDOĞAN, GÜNTEN DURUKAN, ŞİNASİ VAROL,

MURAT GÜROCAK, SEYFETTİN DAL, VESİM GÜNEŞ, H. AHMET

ÇELİK, ASLAN CİNGİZ, TURAN ÇELİK, MUSA KARA, ÇAĞLA ŞEN

MATYAR, CEVDET AKTAŞ

Sayısal Bölüm Yazarları :

Matematik : ORHAN DOĞUKAN, FEHMİ ORUÇ, ERTUĞRUL

KİLİMCİ, FARUK GÜVERCİN, SELİM HACAN, BURHAN OMRAK

Geometri : VEDAT YILDIZ, VOLKAN UĞRAŞ, ZAFER YILDIZ,

SAMİ YILDIZ

Fizik : ABDULKADİR BÖRKLÜ, LEVENT ÖZEL, CİHAN KAYA

Kimya : İBRAHİM KESER, AZİZ KARATAŞ, M. HADİ CAN

Biyoloji : AHMET TURAN, RAMAZAN YILMAZ, FİRDEVS AYDIN

Video Çekim Ekibi :

FARUK GÜVERCİN, BERNA OMAY, MEHMET UĞUR GÖKTÜRK,

ULVİYE KARAYİĞİT, HADİ GÜNEŞ, SELİM HACAN, SAMİ YILDIZ,

CİHAN KAYA, M. HADİ CAN, FİRDEVS AYDIN, VEDAT GENCER,

BÜLENT ULAŞ, MEHMET AYDIN DAĞDÖĞEN, VAHDETTİN

Dizgi-Grafik Sorumlusu: H. İbrahim YILMAZ [email protected]: Refik BARLAK, Uğur TUFAN, Birgül ERTÜRK, Fatma GÜNDOĞDU,

Bülent KAYA, Ebru GÜNDÜZ, Metin ŞAHİN, Ayşegül MUNZUR, Eda TALO

BASKI: Milsan Basın Sanayi A.Ş. Basın Ekspres Yolu Cemal Ulusoy Cad. 38/A Tel: (0212) 4717150 Bahçelievler/İSTANBUL

Türkçe : ................ Sözcükte ve Söz Öbeklerinde Anlam - I

Türk Dili ve Edebiyatı : ............... Şiirde Biçimsel Özellikler

Matematik : .......................................................... Sayılar - I

Fizik : .................... Fizik Bilimine Giriş ve Madde Özellikleri

Biyoloji : ...... Bilimsel Yöntem ve Canlıların Ortak Özellikleri

Tarih : ....................... Tarih ve Zaman (Tarih Bilimine Giriş)

Coğrafya : ..................................................... Doğa ve İnsan

Felsefe : .................................................... Felsefeyi Tanıma

Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi : ......................... İnsan ve Din

1

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM - I

TürkçeBu bölüm, bütün puan türlerinde tercih yapacak tüm adayları yöneliktir.

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Sözcükler, tekbaşına anlam taşıyan seslerveyasesbirlikleridir.Varlıkların,kavramların,ha-reketlerin,durumveolaylarındildekikarşılıklarıdır.Sözcüğünyazılıyadasözlüanlatımdakikullanı-mınasözcüğün anlamıdiyoruz.

• Türkçesözcüklerinbazısıtekanlamlıdır.Bun-lar,kullanıldıklarıhercümledetekbirvarlığıveyadurumukarşılar: vatan,mısra,basınç,dizgi,balık,dağ,kar,ayakkabı,nal,bağlaç,denetim,duyuru…

• Dilimizdebazısözcüklertekbaşınabiranlamtaşımaz.Genellikleedatgöreviyapanbusöz-cükler kullanıldığı yere göre anlamkazanır:ama,fakat,gibi,kadar,ile,için,üzere…

• Türkçedesözcüklerinçoğu,zamanlabirdençok anlamkazanmıştır.Dil içindeki kullanı-mınabağlı olarak farklı anlamlara gelenbusözcüklereçok anlamlı sözcükler diyoruz.Örneğin “yurt,hava,dil, sağlam,açık, yan-mak,yetişmek,düşmek,uçmak...”gibisöz-cükler,dildekikullanımınabağlıolarakfarklıkavramları, nesneleri, hareket ve durumlarıkarşılayabilir.

Çok anlamlılık özelliği gösteren sözcüklerin farklı kullanımlarını örnekleyebiliriz:

Görmek:

1. Gözyardımıylabirşeyinvarlığınıalgılamak,seçmek:“Sözünüettiğinağacıgördüm.”

2. Anlamak,kavramak,sezmek:“Türkiradesininneolduğunudasengöreceksin.”

3. Yanınagidipkonuşmak:“Bugünmüdürügö-receğim.”

4. Belirlibirzamanıniçindebirolayatanıkolmak,yaşamak: “Her bölgedehalkın da rağbetinigörürdük.”

5. Almak:“Ondanikiyıldersgördü.”

6. Birşeyeerişmek:“Cebiparagördünihayet.”

7. Çokdeğervermek:“Gözüyalnızparayıgörü-yor.”

8. Birişlemeuğramak:“Teftişgörmek.”

9. Yüzü bir yöne doğru olmak, bakmak: “Evgüneşgörüyor.”

10. Ziyaretetmek:“Hastanedeonudagörmeyidüşünüyorum.”

11. Gözleringörmediğidurumlardabaşkaduyuorganlarıylaalgılamak:“Körler,parmaklarıylagörürler.”

12. Sahneolmak,geçirmek:“Buovaçoksavaşgördü.”

13. Gezmek:“Ankara’yıgördünmü?”

Saymak:

1. Birşeyinsayısınıbulmak:“Uyumakiçinko-yunlarısayıyordu.”

2. Sayıları arkaarkayasöylemek: “Birdenonakadarsayabiliyordu.”

3. Herhangibirsıradayeraldığınıkabuletmek:“Artıkkışıgeçtisayabiliriz.”

4. Herhangibirşeyyerinekoymak:“Herçiçek-tenbaleyledik/Arıyasaydılarbizi.”

5. Varsaymak,farzetmek:“Benidetörenehiçkatılmamışsayın.”

6. Arkaarkayasıralamak:“Birininiyiliklerinisay-mak.”

7. Ödemek,peşinvermek:“Antikavazoyabeşbinlirasaydı.”

8. Geçer tutmak: “Bunu saymam, sizi bir günerkendenbeklerim.”

9. Değeri, yaşlılığı dolayısıyla birine hürmetetmek:“Dayısınıdahaçoksayardı.”

10. Hesaba katmak, dikkate almak:” Bundanönceverdiğimisaymıyormusun?”

Atmak:

1. Bir cismi bir yöne doğru fırlatmak: “Topatmak.”

2. Uzaklaştırmak,ilgisinikesmek:“Yabancıişçi-leriiştenattılar.”

Konu Anlatım Videoları interaktif.final.com.tr’deaap12lvd

2

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

3. Koymak: “Yemeklerimizebiberatmayıâdetedinmişiz.”

4. Bir yerden başka bir yere taşımak: “Hazırarabavarkeneşyayıeveatalım.”

5. Birşeyikendimalıolmaktançıkarmak:“Bulüzumsuzeşyayıatmalı.”

6. Çıkarmak,dışarıyavermek:“Yabancıcisimlerivücutatar.”

7. Yalanveyaabartmalı sözsöylemek: “Geneatmayabaşladı.”

8. Solmak:“Güneştenperdelerinrengiattı.”

9. Göndermek,yollamak:“Mektupatmak.”

10. Patlatmak:“Kuyuyadinamitattılar.”

11. Örtmek:“Omuzlarınaipekbirşalatmıştı.”

Açık:

1. Açılmış,kapalıolmayan,kapalıkarşıtı:“Açıkpencereyebakıyordu.”

2. Engelsiz:“Orayagitmekiçinaçıkbiryolbula-madık.”

3. Boş:“Kâğıttaaçıkyerkalmadı.”

4. Görevlisiolmayan,boş:“Açıkkadroyok.”

5. İşlerdurumdaolan:“Açıkdükkânarıyor.”

6. Kolayanlaşılır:“Açıksöz.”

7. Koyuolmayan:“Açıkmavi.”

8. Bellibiryerinbirazuzağı:“Trenyolunehrinaçığındangeçer.”

9. Denizin kıyıdan uzakça olan yeri: “Gemileraçıklardaydı.”

Adam:

1. İnsan:“Adamadamdankorkmaz,utanır.”

2. Erkekkişi:“İyibiradamisterse,babasıdave-rirseevlenecek.”

3. Birinin yanında bulunup hizmetini yapankimse:“Öfkelidir,adamlarıondankorkar.”

4. Birininyararlandığı,kullandığıkimse:“Hemenhepsiparaçevrelerininadamlarıydı.”

5. Daimabirininyanındaolan,onun istekleriniyerinegetirenkimse: “Obenimadamımdır,hiçbirricamıgeriçevirmez.”

6. Görevlikimse:“Buişiçindebiradambulma-lıyız.”

7. Biralanıbenimseyenkimse:“Sanatçıadamadabuyakışırdoğrusu.”

Hayat:

1. Yaşam,dirim:“Hayat,sudabaşlamıştır.”

2. Doğumdanölümekadargeçensüre:“Yazarınhayatıbuadadageçti.”

3. İçinde yaşanılan şartların bütünü, yaşantı:“Köyhayatıdoğaldır.”

4. Meslekvedurum:“Askerlikhayatıboyunca…”

5. Geçim şartlarının bütünü: “Hayatımı yazıla-rımlakazanırım.”

6. Canlılığı gösteren hareket, kaynaşma: “Buköydehiçhayatyok.”

7. Canlıvarlık;yaşamayısağlayanşartlarınbü-tünü:“Aydahayatyok.”

Çokanlamlısözcükler,yukarıdakiörneklerdedegörüldüğügibi,farklıcümlelerdegerçekyadamecazanlamıylakullanılabilir.Öteyandanbusöz-cüklerterimselanlamkazanabilirveyadeyimoluş-turabilir.

Çok anlamlı sözcüklerin anlam türlerini aşağı-daki başlıklar altında inceleyebiliriz:

GERÇEK ANLAM

Sözcüklerincümledışındayadatekbaşınasöylendiğinde zihinlerde uyandırdığı ilk anlamatemel anlamdenir.Örneğin“gövde,ayak,dil,kol,sırt,yaprak,kanat,yanmak,uçmak”gibisözcükle-rinzihnimizdeuyandırdığıilkanlam,temelanlam-dır.

Birsözcüğüntemelanlamınabağlıolarakde-ğişikcümlelerdekazanmışolduğuyenianlamlaraiseyan anlamdenir.Birsözcük tekbaşınayananlambildirmez,yananlamsözcüğüncümledekikullanımınabağlıolarakortayaçıkar;onedenleyananlamasözcüğünkullanımanlamıdadenir.

Temelanlamlayananlamarasındakifarkı,eniyiörneklendirensözcüklerorganadlarıdır.Temelanlamıylabirorganıkarşılayanbusözcükler,za-manla farklı nesneleri karşılayarak yeni yeni an-lamlar kazanır. İşte sözcüklerin zamanladeğişiknesnelerivedurumlarıkarşılamaküzerekazanmışolduğubuanlamlarayananlamdiyoruz:

• köprününayağı

• paranınönyüzü

• dolabıngözleri

• kilidindili

3

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

• kapıkolu

• tekneninburnu

• dağınsırtı

• arabanınbeyni

Yukarıdaki örneklere dikkat edilirse yananlam, temel anlamdan tümüyle kopmuş değil-dir.Birbaşkadeyişlesözcüğün temelanlamıylayananlamıbirbiriyleilgilidir.Onedenlesözcüğünilkanlamıylasonradankazandığıanlamagerçek anlamdenir.

Konuyla ilgili örnekleri inceleyelim:

I. Titreyenparmaklarıylazarfıyırttı.

II. Kedi,çocuğuneliniyırtmıştı.

III. Topmermilerisisliufuklarıyırtarakgeliyordu.

“Yırtmak”sözcüğüI.cümledetemelanlamdakullanılmıştır.Ancak,II.cümlede“vücudukanata-cakkadarderinçizmek”,III.cümlede“yarıpgeç-mek,bölmek”anlamındakullanılmıştır.Sözcüğüntemelanlamınabağlıolarakkazanmışolduğubuikincilanlamlarayananlamdiyoruz.

MECAZ (DEĞİŞMECE) ANLAM

Sözcüğüntemelveyananlamlarıdışındakul-lanılmasıylaortayaçıkananlamamecaz (değiş-mece) anlamdenir.Başkabirdeyişle,sözcüklerikabul edilenin dışında başka anlamlara gelecekbiçimdekullanmaktır.Mecaz,gerçekanlamındanbaşkaanlamdakullanılansöz,metafordemektir.

Sözcüklertekbaşlarınagerçekanlambildirir;tamlama,deyimyadacümleiçerisindekullanılma-sıylamecazanlamkazanır.Birsözünmecazanlamkazanmasınınarkaplanındadeyimaktarmasıveyaadaktarmasıdediğimizanlamolaylarıvardır.Bun-larıörneklendirebiliriz:

• Müdürünsoğukbirsestonuvardı.

Bu cümlede “soğuk” sözcüğü aktarma yoluyla “sevimsiz veya yersiz, antipatik” anlamında kul-lanılmış ve mecaz anlam kazanmıştır.

• Çatma,kurbanolayımçehrenieynazlıhilal!

Bu dizede ise “hilal” sözcüğü mecaz anlamıyla, yani “bayrak” yerine kullanılmıştır. Aynı za-manda bir ad aktarması yapılmıştır.

Aşağıdaki cümlelerde de altı çizili sözcük-ler, gerçek anlamından tümüyle uzaklaşarak mecaz anlam kazanmıştır:

• Buyılsoğukhayvanlarıkırdı.(öldürmek)

• Birİspanyolşarkıcıvar,Beyoğlu’nukırıpgeçi-riyor.(hayranetmek)

• İngilizlerbuyılikikezsandığagitti.(oykullan-mak)

• Düşmanıocephedeezmiştik.(yenmek,sin-dirmek)

• Bugünişegirdi,mutluluktanuçuyor.(çokse-vinmek)

• Vaktindeyetişmezsenbiletinyanar.(geçerli-ğini,değeriniyitirmek)

• Şairinsertbiralaycılığıvardı.(hırçın,hiddetli)

• Kararıöğreninceyüzükızardı.(utanmak)

• Herkese kardeş gözüyle bakardı. (bakış,görüş)

• Adaletinsustuğuyerdehaksızlıkbaşlar.(etki-sinigöstermemek)

TERİMSEL ANLAM

Bilim,sanat,sporyadafarklımeslekdallarıylailgiliözelkavramlarıkarşılayansözcüklere terim adıverilir.Birsözcüğünterimolabilmesiiçinmut-lakabiralanyadameslekdalıylailgiliözelvebelirlibirkavramıkarşılamasıgerekir.Terimlerinkişidenkişiyedeğişmeyen,tekvekesinbiranlamıvardır.

Aşağıdaki tabloda farklı alanlara ait terim ör-nekleri yer almaktadır:

TerimlerAit olduğu

alanTerimlere dayalı anlatım

Başlangıçnoktası,merkezaçı,eğri,ışın

Geometri

Başlangıçnoktalarıortakolupveyineortakbirkapalıeğridengeçen,ikiışınarasındakalmaktaolanaçıyamerkezaçıdenmektedir.

Tanı,hekim,hasta Psikiyatri

Tanı,büyükölçü-dehekimlehastanıngörüşmesinevehekiminhastanınsözelifadeleriilesözelolmayanifadeleriniyorumlamasınadayanır.

Rakip,minder,tuşGüreşsporu

Rakibininomuzlarınımin-derebastırıpüçsaniyeiçinderakibinituşetti.

Kuvvetlisuçşüphesi,sanık,tutuklamakararı

Hukuk

Kuvvetlisuçşüphesininvarlığınıgösterenolgu-larınbulunmasıhâlinde,sanıkhakkındatutuklamakararıverilebilir.

Klorofil,hücre BiyolojiKlorofil,bitkilerinyaprakhücrelerindebulunur.

4

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

SÖZCÜKLERDE ANLAM İLİŞKİLERİ

1. ANLAMDAŞLIK (EŞ ANLAMLILIK) İLİŞKİSİ

Anlamcabirbirininyerinitutan,aynıkavramıkarşılayansözcüklereanlamdaşsözcüklerdenir.Ancakanlamdaşlık ilişkisidahaçok, farklıdillereaitsözcüklerarasındagörülenbirilişkidir.Türkçe-dekieşanlamlılıkdayabancıkökenlisözcüklerdenkaynaklanır:

Anlamdaş Sözcükler

Türkçe Yabancı Kökenli

toplum cemiyet

yöntem metot

sorumlu mesul

bellek hafıza

eleştiri tenkit

yasa kanun

güvenlik emniyet

bencil egoist

2. YAKIN ANLAMLILIK İLİŞKİSİ

Anlamları birbirine yakın olan sözcüklereyakın anlamlı sözcüklerdenir.Bunlaranlamdaşsözcüklerlekarıştırılmamalı.Anlamdaşsözcüklerbirbirininyerinitutan,birbirininyerinekullanılabi-lensözcüklerdirancakyakınanlamlısözcüklerara-sındaanlamcaeşitlikyoktur.

Yakın anlamlı sözcükleri örneklendirebiliriz:

• Toplamak-devşirmek-biriktirmek

• Anlamak-kavramak-sezmek

• Atmak-fırlatmak-bırakmak

• Almak-ayırmak-kaldırmak

• Ürpermek-üşümek-titremek-donmak

• Seçmek-ayırmak-tercihetmek

• Küsmek-gücenmek-darılmak

• Tasa-kaygı-endişe-düşünce-kuşku-korku

3. KARŞIT (ZIT) ANLAMLILIK

Anlamları birbirinin karşıtı olan sözcüklerekarşıtanlamlısözcüklerdenir.Bunlartümüylebir-birineaykırı (zıt)olannitelikvedurumlarıanlatır.Edebîanlatımlardakarşıtlıktanyararlanmak,söze

güçkatar.Karşıtlığıçağrıştıranbutürsanatsalsöy-leyişleretezat sanatıdenir.

Karşıt Anlamlı Sözcükler

dert derman

sevinç üzüntü

esaret hürriyet

yumuşakbaşlı dikbaşlı

dinç yorgun

hafif ağır

artı eksi

az çok

düşmek kalkmak

gözükara yüreksiz

Uyarı :

• Karşıtanlamlılıkileolumsuzlukbirbiriyleka-rıştırılmamalıdır.Birsözcüğünolumsuzbi-çimionunkarşıtanlamlısıdeğildir.Örneğin“konuşmak” sözcüğünün karşıt anlamlısı“konuşmamak”değil,“susmak”tır.

• Dilimizdehersözcüğünkarşıtıdayoktur.

4. SESTEŞLİK (EŞ SESLİLİK) İLİŞKİSİ

Söylenişleriaynı,anlamveköklerifarklıolansözcükleresesteşsözcükdenir.

• Ayakkabınınbağıçözüldü.(ip)

• Bağbudamamevsimiydi.(üzümbağı)

• Karagözlümefkârlanmagülgayrı(renk)

• Kara,henüzgörünmüyor.(toprak)

• Yüzüdurgundusuyun.(yüzey)

• Yüzkadararaçvardı.(sayı)

• Benböylebirsözsöylemedim.(kişi)

• Yanağındaküçükbirbenvardı.(siyahnokta)

• Buyiyecekleriiçimkaldırmıyor.(yürek,organ)

• Biriçimsugibiydi.(içilecekmiktar)

5

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Uyarı :

Sesteşsözcüklerçokanlamlısözcüklerlekarıştı-rılmamalıdır.Sesteşsözcüklerarasındaherhangibiranlamilgisiyoktur.Örneğin“Çınarınenbüyükkolu” ile“çocuğunsağkolu”tamlamalarındakialtıçizilisözcükleranlamcailgiliolduğuiçinbusözcüklerarasındasesteşlikilişkisiyoktur.

5. NİCELİK - NİTELİK İLİŞKİSİ

Herhangibirşeyingenelliklesayılabilen,öl-çülebilenyadaartıpazalabilenyanlarınıbildirensözcüklernicelikanlamlıdır:

• Üzerindeyüzlerceadanınbulunduğubirde-nizdi.(sayılabilirdurum)

• Kentinenyüksekkulesiydi.(ölçülebilirdurum)

• Otuzkişilikbirekibivar.(sayı)

• Parktabüyükbir kalabalık vardı. (sayılabilirdurum)

• Soğanvepatatesbuyıliyiparaediyor.(mik-tar)

Birşeyinnasılolduğunu,negibiözelliklerta-şıdığınıanlatansözcüklereisenitelikanlamlısöz-cüklerdenir.

• Mahalleninhuzurlubirhavasıvardı.

• Titizbirsinemayönetmeniydi.

• Nevefalıöğrenciymiş!

• Büyükprojelerindenbiriydi.

• Boşbirçabaydı.

• Konuklarıgüzelbirlokantayagötürdü.

6. GENEL - ÖZEL ANLAMLILIK İLİŞKİSİ

Birbirleriylekarşılaştırıldıklarındaanlamkap-samıgenişolansözcükleregenel anlamlı sözcük-ler,darolanlaraiseözel anlamlı sözcüklerdenir.Busözcüklerinyeraldığıcümlelerdeyageneldenözeleyadaözeldengenelebiranlatımsözkonu-sudur.

• Kadınlar, yaşlılar, çocuklar, gemideki tümmültecileryardımbekliyordu.

Bu cümlede düşüncenin sıralanışı bakımından özelden genele bir anlatım vardır: “Kadınlar”, “yaşlılar”, “çocuklar” özel anlamlı; “gemideki tüm mülteciler” ise genel anlamlıdır.

• Akarsularbaşlıcagöl,yağmur,kar,buzveyeraltısularıylabeslenir.

Bu örnekte ise anlatım bakımından genelden özele bir sıralama söz konusudur: “akarsular” genel anlamlı “göl”, “yağmur”, “kar”, “buz” ve “yer altı suları” ise özel anlamlıdır.

Aşağıdaki tabloda yer alan sözcükleri genel-özel anlamlılık ilişkisi bakımından inceleyelim:

Genel Anlamlı Özel Anlamlı

Bitki yonca

Akraba dayı

Eşya çanta

Sanat minyatür

Bölge Ege

Kuş kırlangıç

7. SOMUT - SOYUT ANLAM İLİŞKİSİ

Duyularımızla algılayabildiğimiz kavramlarıkarşılayan sözcükler somut anlamlıdır. Somutanlamlısözcükler“kâğıt,bulut,sis,köpük,böcek,gölge,rüzgâr,çocuk,hışırtı,sararmak,kararmak”gibinesneleri,durumlarıvehareketlerikarşılar.

Duyu organlarımızla algılayamadığımız, akılyoluyla algılayabildiğimiz kavramları karşılayansözcüklersoyut anlamlısözcüklerdir.Busözcük-ler“iyilik,erdem,akıl,umut,hayal,mutluluk,kaygı,evlilik,çocukluk,düşünmek,üzülmek…”gibikav-ramlarıyansıtır.

Uyarı 1:

Soyutdurumlarınvekavramların,somutanlamlısözcükleraracılığıylaanlatılmasınasomutlamadenir.Buanlatımyönteminebaşvurmamızdakiamaç,soyutdurumlarıveyakavramlarıanlaşı-lırdurumagetirmektir.Somutlamanınarkapla-nında genellikle soyut bir kavramın somut birkavramabenzetilmesisözkonusudur.

• Yalnızlıkbiryağmurdur

Yükselirakşamlarıdenizlerden

Budizelerde“yalnızlık”,somutbirvarlığa,yani“yağmura”benzetilereksomutlaştırılmıştır.

• Zaman,herderdinilacıdır.

Bucümledeisesoyutanlamlı“zaman”sözcüğü“ilaç”sözcüğüaracılığıylasomutlaştırılmıştır.

6

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Uyarı 2:

Soyutlamailesomutlamabirbiriylekarıştırılma-malıdır. Soyutlamada somut nesnelerin soyutkavramlarabenzetilmesiesastır.

• Çocukevinumududur.

• Papatyasevinçtirbizde,karanfilkeder.

Yukarıdaki örneklerde “çocuk” bir “umuda”;“papatya”, “sevince”, “karanfil” ise “kedere”benzetilmiştir.Somutvarlıklar,soyutkavramlarabenzetilereksoyutlamayapılmıştır.

8. YANSIMA SÖZCÜKLER

Doğadakicansızvarlıkların,hayvanlarınyadamakinelerinçıkardığıseslerintaklitedilmesiyleeldeedilmiş olan sözcüklerdir. Yansıma sözcüklerinköklerianlamsızdır.Adköküolarakdeğerlendirilenbuköklerdenadyadaeylemtüretilebilir:

Yansıma Kök Türemiş AdTüremiş Eylem

vın vınıltı vınla(mak)

pat patlak patla(mak)

çın çıngırak çınla(mak)

tık tıkırtı tıkla(mak)

gür gürültü gürülde(mek)

hor horultu horulda(mak)

üf üfürük üfle(mek)

Yansıma sözcükler ikileme görevinde de kulla-nılabilir:

• Çınçın

• Gürülgürül

• Fokurfokur

• Şırılşırıl

ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER

Örnek - 1 (TYT - 2019) :

Kimileri robotları insanlığın sonunugetirecekbirtehdit(tehlikelibirdurum)olarakgörüyor,kimileri I

deinsanlarıçalışmaktankurtaracak(alıkoyacak)bir II

yardımcıolarak.Suyasabunadokunmayan(sakın- III

calıkonularla ilgilenmeyen),evcilhayvanbenzerirobotlarhâlihazırda(şuanda)satılıyor.Burobotlar IV

etrafındakinesnelerinneolduğunuanlıyor(kavrı- V

yor),yüksektendüşmemeyibaşarıyor,komutlaracevapveriyorhattaoyunlaroynayabiliyor.

Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı parantez ( ) içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?

A)I B)II C)III D)IV E)V

Çözüm :

ParçadakiI,III,IVveVnumaralısözler,paranteziçindeverilenaçıklamaylauyuşmaktadır.AncakIInumaralısözcükparanteziçindekiaçıklamaylaör-tüşmez.Şöyleki“alıkoymak”sözcüğününanlamı“birmüddetiçinbiryerdeeğlemek,tutmak”veya“işineengelolmak”tır.Oysa“kurtarmak”sözcüğü,verilenparçada“çalışmakzorundabırakmamak”anlamınıyansıtacakbiçimdekullanılmıştır.

Doğrucevap(B)seçeneğidir.

Örnek - 2 (TYT - 2019) :

Arkaarkaya sesgetiren filmler çekmiş,bunlarınarasınaönemlibir sualtıbelgeseli ekleyerekbualandadaustalığınıgöstermişti.Herkesyeniça-lışmalarınımeraklabeklerkeno,uzuncabirsüresessizliğegömülmüş;röportajtekliflerinibilegeriçevirmişti. Geçen hafta ortak bir dostumuzdanyepyenibirbelgeselçekimi içinhazırlıklarabaş-ladığını işittim.Meğer inzivasüreci,aslındayeniprojeleriiçinkuluçkadönemiymiş.

Bu cümledeki altı çizili sözü anlamca karşılaya-bilecek bir kullanım aşağıdakilerin hangisinde vardır?

7

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

A) Toleranssızvekaramsarmizaçlıolduğuiçinherşeyesiyahayakınbirgrilikteyaklaşmak-tankeyifalırdı.

B) Yaşanan olaylara daima aynı penceredenbaktığı içinhiçbirzamanfarklıbirşeygöre-meyecekti.

C) Yaşadığıhayalkırıklıklarısonunda,kabuğunaçekilerekhayatındaki“keşke”lerinmuhasebe-siniyapmayabaşladı.

D) Yenitanıştığıinsanlarlailetişimkurarkenser-gilediğiiçinekapanıktavır,muhataplarınıol-dukçarahatsızediyordu.

E) Sabitfikirlivebenmerkezlibirsöylem;tekno-taylabestelenen,duraksızbirmusikitadıverirdinleyicilerine.

Çözüm :

“İnziva” sözcüğünün sözlük anlamı “Bir köşeyeçekilipbazıfiillerdenuzakdurmak.”tır.Verilenpar-çada“uzuncabirsüresessizliğegömülmüş; rö-portaj tekliflerinibilegeriçevirmişti.”cümlesibuanlamıpekiştirmektedir.Seçeneklerebakıldığında“kabuğunaçekilerekhayatındaki‘keşke’lerinmu-hasebesiniyapmayabaşladı.”sözlerinin“inziva”sözcüğününanlamınıkarşıladığıgörülecektir.

Doğrucevap(C)seçeneğidir.

Örnek – 3 :

Aşağıdakilerden hangisinde, “yurt” sözcüğünün anlamıyla kullanımı uyuşmamaktadır?

A) Birhalkınkültürünüoluşturduğutoprakpar-çası:“TürkyurdunaTürkiyedenir.”

B) Bakımamuhtaçkimselerinbakıldığı kurum:“Güçsüzleryurdunayerleştirildi.”

C) Birşeyinilkveyaçokyetiştirildiğiyer:“Pamu-ğunyurduÇukurova’dayaşıyorlardı.”

D) Sahip olunan arazi, emlak: “Baba yurdunusatmakistemiyordu.”

E) Memleket:“Hemkendilerinehemdehayvan-larınayurtarıyorlardı.”

Çözüm :

“Yurt”çokanlamlıbirsözcüktür.BusözcüğünA,B,CveDseçeneklerindekianlamıylaverilenör-neklerdeki kullanımı anlamca uyuşmamaktadır.Ancak“yurt”sözcüğüEseçeceğinde“memleket”değil“Yörüklerinyazınveyakışınoturduklarıyer”anlamındakullanılmıştır.

Doğrucevap (E)seçeneğidir.

Örnek – 4 (YGS - 2017) :

Sonzamanlardagençyetişkinedebiyatınınhızlafi-lizlendiğisöylenebilir.J.K.Rowling’inHarryPotter I

kitaplarıylacanlananveS.Meyer’inAlacakaranlık II

serisinin,kelimenintamanlamıylaparlattığıkahra- III

manlarladevamedensüreç,özellikleS.Collins’inAçlıkOyunları’ylataçlandırdığıyoldanilerliyor.Bu IV

süreceyüksekbütçelivebeyazperdeningençyıl-dızlarıylarenklenenuyarlamafilmlerinetkisiinanıl- V

maz...

Bu parçadaki altı çizili sözcüklerden hangisi mecaz anlamda kullanılmamıştır?

A)I B)II C)III D)IV E)V

Çözüm :

Soru kökündeki altı çizili sözcüklerden “filiz-lenmek” fiili “gelişmeye, büyümeye başlamak”;“canlanmak” fiili “etkinliği artmak”; “parlatmak”fiili“ortayaçıkarmak”;“taçlandırmak” ise“değerkazandırmak”anlamıkazanmıştır.Busözcüklerindördüdegerçekanlamıdışındamecazanlamdakullanılmıştır.Ancaksoncümledegeçen“inanıl-maz” sözcüğümecaz anlamda kullanılmamıştır;sözcükgerçekanlamınıkorumaktadır.

Doğrucevap (E)seçeneğidir.

8

ŞİİRDE BİÇİMSEL ÖZELLİKLER

Türk Dili ve Edebiyatı

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Bu bölüm, Sözel ve Eşit Ağırlık puan türünde tercih yapacak adaylara yöneliktir.

Yazınsalbirdilinkurallarına,zevkineuyularakyazılan,ölçülüveuyaklı anlatımbiçiminenazım denir.Şiirisenazmınüstünbirzevk,düşünceveidraksüzgecindengeçirilmişhâlidir.6.yy.danberibirçokdüşünürvesanatçışiiritarifetmeyeçalış-mıştır.Şiiribirtakımkurallarlasınırlamayaçalışanbutanımlar,bazıyönleriyleşiirkavramınaaçıklıkgetirmiştir.Gerçekteşiir,kendikendinitanımlayanbirsanattır.Şiirinneolduğunuşairdeokurdadin-leyicidetamolarakizahedemez.Türkşiirininusta-larındanNecipFazılKısakürek,budurumu“Arıbalyaparfakatbalıizahedemez.Ağaçtandüşenelmadayerçekimikanunundanhabersizdir.”sözleriyleanlatır.

ŞİİRLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR

Nazım: Kafiyeli(uyaklı),ölçülü,sözveyayazıanlamınagelir.Günümüzdeşiirineşanlamıdır.

Manzum: Nazım(şiir)şeklindesöylenmişsözveyayazıdemektir.

Manzume: Biçimbakımındanşiire,içerikba-kımındanöyküyebenzeyenyazınsaltürdür.Meh-metAkifErsoyveTevfikFikretbu türünbaşarılıörneklerinivermişşairlerdir.

Nazım Birimi: Birşiirioluşturandizelerinkü-melenmişbiçiminenazım birimi denir.Nazımbi-rimlerişunlardır:

a) Mısra (Dize): Bir şiiri oluşturan anlamlı enküçükbirimdir.Şiirioluşturansatırlardanherbirinemısradenir:

• Bakikalanbukubbedehoşbirsedaimiş

b) Beyit: Aynınazımölçüsüileyazılmış,anlamcabirbirine bağlı iki dizelik şiir birimine denir.Beyitençokdivanşiirindekullanılmıştır:

• Bülbüllerötergülleraçarşâdgönülyok Hiçböyleliğingörmemişizfasl-ıbaharın

c) Dörtlük: Dörderdizelikbölümlerdenoluşanşiirbirimidir.Dahaçokhalkedebiyatınazımbiçimlerindekullanılmıştır:

• DedimErzurumnen,dediilimdir Dedimgelirmisin,dediyolumdur DedimEmrahnedir,dedikulumdur Dedimsatarmısın,dediyokyok

d) Bent: Üç,beşveyadahafazladizelibölümler-denoluşanşiirbirimidir:

• nekadınlarsevdimzatenyoktular yağmurgiyerlerdisonbaharlabir azıcıkokşasamsankiçocuktular bıraksamkorkudansankiçocuktular nekadınlarsevdimzatenyoktular böylebirsevmekgörülmemiştir ...

Nazım Biçimi: Birşiirioluşturandışyapıözel-likleriolan“uyakdüzeni,nazımbirimiveölçüsü”negöreşiirinadlandırılmasıdır.Divanşiirinde“gazel,kaside,mesnevi,murabba,rubai...”;halkşiirinde“koşma,semai,varsağı,mani,türkü...”;Batıede-biyatındanalınan“sone,terzarima,triyole,balad...”nazımbiçimleridir.

Nazım Türü: Birşiirinkonusunagöreadlan-dırılmasıdır.Halkşiirinde“güzelleme,taşlama,ağıt,koçaklama;ilahi,deme,nefes,nutuk,şathiye,dev-riye”;divanşiirinde“tevhit,naat,münacaat,med-hiye,mersiye...”nazımtürleridir.

Şiirde Ahenk Unsurları

1. Aliterasyon: Bir şiirde belli sessiz harflerintekrarlanmasıylaoluşturulanahenktir:

• Sensizsabahsaatlerisessizvesakin

Sensonbaharınsonsuzsedasısın

Bu dizelerde “s” harfinin tekrarlanmasıylaoluşturulanahenkaliterasyondur.

2. Asonans: Bir şiirde ünlü harflerden birininveya birkaçının sıkça kullanılmasıyla ahenkoluşturmaktır:

• Gülbülbülügüldürürmü Ülfetederöldürürmü

Bubeyitte“ü”ünlüsesinintekrarlanmasıylaoluşturulanahengeasonansdenir.

Konu Anlatım Videoları interaktif.final.com.tr’deeat3pv9b

9

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

3. Tonlama: Şiiriniçeriközelliklerinegöreokun-ması, bu okuyuşta sesin gerektiği yerdeyükseltilmesi, gerektiği yerdealçaltılmasınatonlama denir.Lirikbirşiirileepikbirşiiraynıtonlamaileokunmaz.

4. Vurgu: Dizelerdekisözcüklerdenbirininveyasözcükteki hecelerden birinin diğerlerindendahabaskılı,dahakuvvetlisöylenmesidir.

5. Tekrir (Yineleme): Sözün etkisini ahenkliolarakartırmakiçinbirveyabirkaçsözcüğüntekrarlanmasıdır:

Yinegeceyinehüzün

Veyineiçimdesen

Veyinebiliyormusun

İçimdesenoluncahüzündegüzel

Bu dizelerde “yine” sözcüğü tekrarlanaraktekriradıverilenbirahenkoluşturulmuştur.

6. Ritim: Vezin (ölçü)vekafiyeninşiirdekisesözelliklerininöneçıkarılacakkadarustalıklakullanılmasındandoğanahenktir.Yani“uyak”ve“ölçü”deşiirinahenkunsurlarıdır.Buun-surlarındışında,şiireasılahengiverenşüphe-sizkişairin,şiirekendisindenkattığıcanlılıkveruhtur.

7. Vezin (Ölçü): Şiirdedizelerinhecesayısınaveyahecelerinsesdeğerine(açıklık-kapalılık)görebiruyumiçindeolmasına“ölçü”denir.Edebiyatımızdahecevearuzölçüsününya-nındabirdeserbestölçükullanılmıştır.

a) Hece Ölçüsü: Dizelerdeki hece sayısının -bellibirdüzeniçinde-denkliği(eşitliği)esa-sınadayananölçüdür.Hecesayısınıneşitliği,omısranın hece kalıbını gösterir. Birmısrakalıbıyediheceliise“yedili”,sekizheceliise“sekizli”,onbirheceliise“onbirli”olarakad-landırılır.

Bir şiirin ilk dizesi kaç hecedenoluşmuşsadiğerdizelerindeaynısayıdakihecelerdenoluş-masıgerekir.

Heceölçüsündedizeninbelliyerlerdenayrıl-masına“durgulanma”;ayrılmayerlerineise“durak”denir.Durak,kulaktagüzelbirahenkbırakanan-lamlısözöbekleriarasındaolur.Birşiirdedizelerarasındaki durak değişse de hece sayısı bütünmısralardaaynıolmalıdır.Birşiirdebütünmısra-larınduraklarıaynıolabileceğigibi,bellikurallarauyularakfarklıduraklardakullanılabilir.

HeceölçüsüTürklerinsözlüedebiyatdöne-mindenberikullandıkları“milliölçüsü”dür.

Yediliheceölçüsüyleyazılmışbirşiir,genel-likle4+3;sekizliheceölçüsüyleyazılmışsa4+4veya5+3;onbirliheceölçüsüyleyazılmışsa6+5veya4+4+3duraklıolur.Durakyapılırkensözcükbölünmez.

Ahobeni/obeni=7hece

Kâkülörtmüş/obeni=7hece

Benyârimi/unutmam=7hece

Unutsada/obeni=7hecelikalıp 4+ 3

Başımayıkdeğil/kederdenyastan=11hece

Ahettikçeduman/çıkıyorbaştan=11hece

Harâbayüztuttu/bezm-igülistan=11hece

Yaylabellideğil/yurtbellideğil=11heceli 6hecelidurak5hecelidurakkalıp

NOT :

Yukarıdakişiirlerdegörüldüğügibidurakyapılır-kensözcükleraslabölünmez.

• Birşiirdeheceölçüsüdeğişmezamadurakyerlerideğişebilir.

• Belimizde/kılıcımız/kirmâni=4+4+3

Taşıdeler/mızrağımın/temreni=4+4+3

Hakkımızda/devletetmiş/fermânı=4+4+3

Fermanpadişahın/dağlarbizimdir=6+5

Sondizeduraklanışagörediğerlerineuyma-mış.

b) Aruz Ölçüsü: Dizelerdekihecesayısınıneşit-liğiylebirliktehecelerinuzunluk(kapalılık),kı-salık(açıklık)özelliğinegöreoluşturulanArapedebiyatınaözgübirölçüdür.

Aruzvezninegöreünlüilebitenheceleraçık(kısa);ünsüzveyauzunünlüilebitenhecelerkapalı(uzun)kabuledilir.Buuzunvekısahe-celerineşitliğibuölçününtemelinioluşturur.Dizelerinsonhecesiherzamankapalıkabuledilir.Açıkhecelernokta(.)ile,kapalıhecelerçizgi(-)ilegösterilir.

• Kan dillideeskibahçeler de .... Ak şamkapanıncaperdeper de ....

Budizelerde6kapalıhece,4açıkhecevardırvebirbirinedenktir.

10

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Aruz Vezniyle İlgili Bazı Terimler

Takti:Aruzlayazılmışbirdizeyivezinparça-larınaayırmaktır.Heceölçüsündekarşılığıduraktır.Taktidesözcükbölünebilir.

Tef’ile:Aruzölçüsünüoluşturanherbirsöz-cüğedenir.(Feilâtün)

İmale (Uzatma):Kısabirheceyiölçügereğiuzunokumaktır.

Zihaf (Kısma): Uzunbirheceyiölçügereğikısaokumaktır.

Vasl (Ulama):Sessizlebitenbirsözcüğü,öl-çüyeuydurmakiçinondandahasonragelensöz-cüğünsesliharfinebağlayarakokumaktır.

Med (Çekme):İkikapalıhecearasındaaçıkheceye ihtiyaç duyulması hâlinde; kapalı hecebirazdahauzatılarakarayaaçıkbirheceyerleştiri-lerekyapılır.

Uyarı :

Edebiyatımızda aruz ölçüsünün kullanıldığıilk eser Yusuf Has Hacib’in yazdığıKutadgu Bilig’dir.

G EdebiyatımızdaI.Yenicilerin(Garipçilerin)et-kiliolduğu1940’lıyıllardahiçbirölçüyebağlıkalmadanşiiryazmaeğilimibaşlamıştır.Butarz şiirler “Serbest Şiir” olarak adlandırıl-mıştır.Aşağıdakişiirbirserbestşiirörneğidir.

Harbe Giden Çocuk

Harbegidensarısaçlıçocuk Geneböylegüzeldön Kirpiklerindetuz Harbegidensarısaçlıçocuk OrhanVeliKanık

Uyak (Kafiye):Dizesonlarındabulunan,ya-zılışlarıveokunuşlarıaynı,anlamyadagörevlerifarklısözcük,ekveharflerinoluşturduğusesben-zerliğinedenir.Halkşiirindebuna“ayak”daden-miştir.

Vebenrıhtımdabekleyentekyolcu Düşüncemizinenhaksız,enkorkuncu

Yukarıdakidizelerinsonsözcüklerindebenzeşen“cu”sesleriuyakoluşturmaktadır.

Redif: Dizesonlarında,uyaktansonragelenaynıişlevdekieklerveyayazılışlarıveanlamıaynıolansözcüklerarasındabulunanahenktir.

Redif

Ekbiçiminderedif Sözcükbiçiminderedif

1. Ekbiçiminderedif,uyaktansonragelenaynıgörevlieklerinsesbenzerliğinedayanır.

Tutunkızlartutun,birleşsineller Çalınsazlarçalın,kırılsınteller Dönünkızlardönünkıvrılsınbeller Uzun,siyahsaçlartelteldökülsün

Yukarıdakidörtlükte“eller,teller,beller”söz-cüklerisesyönündenbenzeşmektedir.Busözcük-lerdeki“-ler”ekleriaynıişlevdekullanıldığıiçinekhalinderediftir.

--------el–ler

--------tel–ler "Ekbiçiminderedif

--------bel–ler

Sözcükkökündeki“el”sesleriisekafiyedir.

2. Dize sonlarında yazılışı veanlamı aynı olansözcüklerderedifoluşturur.

Gökyüzündetütenolsam Yeryüzündebitenolsam

Yukarıdakidizelerde“olsam”sözcüklerisesçedeanlamcadabenzeşmektedir,busözcüklerredifoluşturmaktadır.

UYAK TÜRLERİ

Uyakikiyöndenincelenebilir:

— Sesbenzerliklerinegöreuyak

— Dizilişlerinegöreuyak

1. Ses Benzerliklerine Göre Uyak Türleri

a. Yarım Uyak

Dizesonlarındatekbirünsüzsesinbenzerli-ğinedayanankafiyetürüdür.SözlüTürkedebiyatıilehalkedebiyatındaçokkullanılmıştır.

G Tuzmisaliheryemeğeekildim Elektenelendim,kabadöküldüm NuhNebi’ninhaddesindençekildim Babaocağındanettidûrbeni

11

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Budizelerdeki;

----------ek–ildim

----------dök–üldüm "Redif

----------çek–ildim

“k”seslerideyarımkafiyedir.

G Aradımdabulamadımizini Çekemiyombusevdanınnazını KavuşupdaGüldâne’ninyüzünü Göremedimyüreğimedertolur

Budizelerde;

-----------iz–ini

-----------naz–ını "Redif

-----------yüz–ünü

Sözcükkökündebenzeşen“z”sesleriyarımkafiyedir.

b. Tam Uyak

Birünlübirünsüzharfinbirliktebenzeştiğika-fiyetürüdür.

G Nehastabeklersabahı Netazeölüyümezar Nedeşeytanbirgünahı Senibeklediğimkadar

Budizelerde;

l.velll.dizelerde“-ı”sesleribelirtmehâlekiolduğu için rediftir. Sözcüklerin kökündeki “ah”sesleriisetamuyaktır.

ll.velV.dizedesözcüklerkökhalindeoldu-ğundan“ar”sesleritamuyakoluşturmuştur.

G Dereboyusazolur Gülaçılıryazolur Benyarimegüldemem Gülünömrüazolur

Budörtlüktel, llvelV.dizelerde“olur”söz-cükleriredif,sözcüklerinkökündeki“az”sesleriisetamuyakoluşturmaktadır.

Uyarı :

Dizesonlarındauzunokunan“â,î,û”ünlüleriçiftsesdeğeritaşıdığıiçintamkafiyekabuledilir.

Dokunmakeyfineyalnıztetikbulunzirâ Denizkadıngibidir,hiçinanmakolmazhâ

Budizelerdeki“â”ünlüsüuzunolduğuiçintamkafiyeoluşturmuştur.

c. Zengin Uyak

Dizesonlarındaüçveüçtenfazlasesinben-zeştiğikafiyedir.

G ErtesigünbaşladıgündoğmadanyolculukSoğukbirmartsabahıbuztutuyorhersoluk

Budizelerinsonundabenzeşen“luk”seslerizenginuyakoluşturmuştur.

G Uçunkuşlaruçundoğduğumyere Ormanlarkoynundabirserindere

Budizelerinsonundabenzeşen“ere”seslerizenginuyakoluşturmuştur.

G Zamanolurkibütüngeceler Adınıdurmadanheceler

Bu dizelerin sonunda benzeşen “eceler”sesleri zengin uyak oluşturmaktadır. l. dizede“gece”sözcüğü“-ler”çoğulekialmış; ll.dizede“hece”sözcüğü“-le”yapımekiile“-r”kipekial-mıştır.Eklerinişleviaynıolmadığındanredifyoktur,zenginkafiyevardır.

G Birhüsndahibağladıhattınizâr-ıyâr Etrafıbağhûbolurolsabenefşe-zâr

Budizelerinsonundabenzeşen“âr”seslerizenginkafiyeoluşturmuştur.

d. Tunç Uyak

Kafiyelisözcüklerdenbirinindiğersözcüğüniçindeolduğugibiyeralmasıylaoluşankafiyeçe-şididir.

G Eyvah,eyvahSakarya’msanamıdüştübuyük?

Budavahor,budavaöksüz,budavabüyük...

Yukarıdaki dizelerde “yük” sözcüğü, ll. dizedeki“büyük” sözcüğünde bulunduğu için tunç uyakoluşturmuştur.

Sabahleyingökyüzüparlak,ufukaçıktı Güneşlibirhavadayaylımızyolaçıktı

Budizelerdede“çıktı”sözcüğü,“açıktı”söz-cüğününiçindeyeraldığındantunçuyakoluştur-maktadır.

Bursa’daesikbircamiavlusu

Mermerşadırvandaşakırdayansu

12

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

e. Cinaslı Uyak

Anlamlarıfarklı;yazılışlarıvesöylenişleriaynıolan ikisözcüğünbiraradakullanılmasınacinasdenir.Özelliklemaninazımbiçimindeçokkullanılır.

G Kararmışkaragözler Dermanımkaragözler Gemimderyadakaldı Yelkenimkaragözler

Budizelerde“karagözler”sözlerininyazılışıveokunuşuaynı,anlamıfarklıolduğuiçincinaslıuyakoluşturmuştur.

Kalbimdeyüzyaravar Habergötüryâravar

l. dizede “var” “mevcut” anlamında; ll. dizede“ulaşmak”anlamındakullanılarakcinasyapılmıştır.

G Ahobeniobeni Kâkülörtmüşobeni Benyârimiunutmam Unutsadaobeni

Bumanide de “o beni” sözcüklerinin yazılışı veokunuşları aynı anlamları ise farklıdır. Bu sözlerarasındadacinaslıuyakvardır.

DİZİLİŞLERİNE GÖRE KAFİYE ÇEŞİTLERİ

a. Düz Kafiye

Birşiirdeherbeytinkendiarasındakafiyeoluştur-masınadüzkafiyedenir.Divanedebiyatındames-nevi,Batıedebiyatındaikilibuşekildekafiyelenir.aa,bb,cc,dd...biçimindedir.

Bursa’daeskibircamiavlusu "a Küçükşadırvandaşakırdayansu "a

Orhanzamanındankalmabirduvar "b Onunlabiryaştaihtiyarçınar "b

Eliyordörtyanasakinbirgünü "c Birrüyadanartakalmanınhüznü "c

Uyarı :

1. Birdörtlükteilküçdizekendiarasındauyak-lanmış,sondizeserbestisebudizilişdedüzuyakveyakoşmatipiuyaksayılır.

Dedimincinedir,dedidişimdir " a

Dedimkalemnedir,dedikaşımdır " a

Dedimonbeşnedir,dediyaşımdır " a

Dedimdahavarmısöylediyokyok "b

2. Üçlükveyadörtlüklerlekurulannazımbiçim-lerindebütündizelerbirbiriyleuyaklıolursabudizilişbiçimidedüzuyakolur.

Artıknegelennebeklenenvar" a

Tenhayolunortasındarüzgâr " a

Teşrinyapraklarıylaoynar " a

Sevdiğimcanımyolundahâkeyeksânolduğum " a

İyddirçıknâzileseyrânekurbanolduğum " a

Eybenimaşkındabülbülgibinâlanolduğum " a

İyddirçıknâzileseyrânekurbanolduğum " a

b. Çapraz Kafiye

Birdörtlüktebirinciileüçüncü,ikinciiledör-düncüdizeninkafiyelenmesidir.

Heryandanküçülenbirodagibi a

Duvarlaryanaşmış,tavanalçalmış b

Sankibirtaşbebekkutudagibi a

Hayalimiçindeuzanmışkalmış b

c. Sarma Kafiye

Bir dörtlükte birinci ile dördüncü, ikinci ileüçüncüdizeninuyaklıolmasıdır.

Birsonbaharakşamısahillerdeyim a

Canlıbirheykelgibi,kayalardaben b

Dağınıksaçlarındapervasızesen b

Rüzgârlarınelindekırıkbirneyim a

d. Mani Tipi Kafiye

Birinci,ikincivedördüncüdizeninkendiara-sındakafiyelenipüçüncüdizeninserbestolmasıdır.

Böylebağlar----------------a

Yârbaşınböylebağlar-----a

Gülaçmazbülbülötmez---b

Yıkılsınböylebağlar--------a

e. Örüşük Kafiye

İlk kez İtalyan edebiyatında ve terzarimanazımbiçiminde kullanılan bu kafiye şekli, TürkedebiyatındaServetifünunşairleri tarafındande-

13

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

nenmiştir.Örüşükuyakdüzeniüçdizelibölümler-denoluşanşiirlerdeşöylekullanılır:

İçimdeeriyor------------a

Büyükbiracı------------b

Banahiçsormuyor------a

Bunekötübirsancı----b

Diyorumkibırak---------c

Beniartıkarabacı--------b

Döngeribak-------------c


Örnek - 1 :

Gülgülsedâimağlasabülbülacebdegül

Zirâkimineağlademişlerkiminegül

Aşağıdakilerden hangisinde kullanılan uyak türü yukarıda verilen beyittekiyle aynıdır?

A) Onlar,ohiçbirşeydenyapılmamışadamlar Üşümüş,yorgunvebütüngünadressoranlar

B) Gözsenigörmeliağızsenisöylemeli Bütündenizkıyılarındasenibeklemeli

C) Derdimvarbellergibi Söylememellergibi

D) Zannetmekişöyleböylebirsöz Gelsendahisöylebirsöz

E) Yalnızatlaryıkılırdüzlerdesuyaözlemlerinden Birbenmiyimyalnızlığayenilensen,sen,sen

Çözüm:

Sorukökündekibeytinikincidizesininsonsözcüğüolan “gül”, birinci dizedeki “degül” sözcüğününiçindeyeraldığıiçintunçkafiyedir.

Aseçeneğindeuyakyok,redifvardır.B’de“-meli”ekleri redif, “le” sesleri tamuyaktır.D’de “öyle”sesleri zenginkafiye“birsöz” rediftir.E’de“en”sesleri tamuyaktır.C’de ise “el” sözcüğü “bel”sözcüğününiçindeyeraldığıiçintunçuyaktır.

Doğrucevap(C) seçeneğidir.

Örnek - 2

Aşağıdaki dizelerin hangisinde redif yoktur?

A) Göktenturnalarçekilir İneryerleredökülür

B) Güldikensizbitmezimiş Bülbülgülsüzötmezimiş

C) Karac’oğlangeçmezdilek Ateşaldıyandıyürek

D) Turnalarhavadangeçer Mahyüzlerenurlarsaçar

E) Bakşukaşabakşugöze Ciğerkebapolduköze

Çözüm:

Aseçeneğinde“-ilir”ekleri,B’de“-mezimiş”,D’de“-er/-ar”E’de“-e”ekleriredifoluşturmuştur.Cse-çeneğinderedifyoktur,“ek”sesleritamuyaktır.


Örnek - 3 (AYT - 2019) :

I. Dedimdilberyanaklarınkızarmış Dediçiçektaktımgülyarasıdır Dedimtanetaneolmuşbenlerin Dedizülfümdeğditelyarasıdır

II. Sabahtanuğradımbenbirgüzele Dedimmahmurmusunsöylediyokyok Akellerinboğumboğumkınalı Dedimbayrammıdırsöylediyokyok

Aşağıdakilerden hangisi numaralanmış bu dört-lüklerin ortak özelliklerinden biri değildir?

A) 11’liheceölçüsününkullanılması

B) Benzertemalarınişlenmesi

C) Nazımşeklininkoşmaolması

D) Ahenkunsuruolarakredifeyerverilmesi

E) Tecahülüarifsanatındanyararlanılması

Çözüm :

Verilendörtlüklerinikisindede11’lihecekalıbıkul-lanılmıştır.İkidörtlüktedesevgilininfizikselözellik-lerianlatılmıştıryanitemalarbenzerdir.İkidörtlüktedekoşmanazımbiçimininilkdörtlükkafiyeşemasıveözelliklerivaryaninazımşekillerikoşmadır.İlkdörtlüğün2ve4.dizesinde“yarasıdır”,ikincidört-lüğün2ve4.dizesinde“söylediyokyok”sözleri

14

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

rediftiryaniahenkunsuruolarakredifeyerverilmiş-tir.Tecahülüarif,bilinenbirdurumubilmiyormuşgibi görünme sanatıdır. Tecahülüarif sanatındanyararlanılmasıikidörtlüğünortaközelliğideğildir.

Doğrucevap(E)seçeneğidir.

Örnek - 4 (AYT - 2019) :

Ahugözlüdilbersananeettim Sevdanınelindentükendimbittim Herneettimisekendimeettim Keremgibihergünyandıkçatüttüm Dertlerimisürüeyleyipgüttüm

Bu dizelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yan-lıştır?

A) Pastoralbirşiirtüründenalınmıştır.

B) Ahenkunsuruolarakredifkullanılmıştır.

C) Düzkafiyeşemasındanfaydalanılmıştır.

D) Birdenfazlaedebîsanattanyararlanılmıştır.

E) Nazımtürübakımındangüzellemedir.

Çözüm :

1.dizedeki “et–”, 2. dizedeki “bit–”, 3. dizedeki“et–”,4.dizedeki“tüt–”ve5.dizedeki“güt–”söz-cüklerinde“t”sesleriyarımkafiye;bunlardansonrakullanılangörülengeçmiş zaman vebirinci tekilkişi ekleride (–tim) redifolarakkullanılmış.Yaniahenkunsuruolarakredifkullanılmıştır(B).Dizeler“aaaaa”şeklindeyanidüzkafiyeşemasınagöresıralanmıştır(C).Dizelerdebenzetme(ahugözlü),telmih(Keremgibi)sanatlarınayerverilmiştir (D).Halkşiirindekonusuaşk,özlem,doğagüzellikleriolanşiirleregüzellemedenir.Budizelerdegüzel-lemeörneğidir (E).Dizelerpastoralşiir türündenalınmamıştır.Pastoralşiir,konusuçobanhayatı,kıryaşamıolanşiirtürüdür.

Doğrucevap(A)seçeneğidir.

Örnek - 5 (AYT - 2017) :

Halkahalkakâkülündendağdağoldugönül Hoşgelipdivanelikdağüstübağoldugönül

Bu beyitteki uyak türü, aşağıdakilerden hangi-siyle aynıdır?

A) Nehoşturkırlardayazınuyumak Bulutlarufuktabeyazbiryumak

B) Rüzgârlatitrerkenkaranlıkçamlar Yâdındacanlanıreskiakşamlar

C) Buıslıklauzayan,dönenkıvrılanyollar Uykuyavarmışgibigörünenyılanyollar

D) Çoksürseayrılıkaradangeçseçoksene Bizsendeolmasakbile,senbizdesingene

E) Günolursürüyüpbeniderbeder Busesrüzgârlarakarışırgider

Çözüm :

Verilendizede“oldugönül”sözcükleriredifioluş-turmuştur. “dağ” ve “bağ” sözcüklerindeki “ağ”sesleri tamuyakolarakkullanılmıştır.BuaçıdanbakıldığındaA seçeneğinde redif kullanılmamış-tır,tunçuyakvardır.Cseçeneğinde“ılan”seslerizenginuyağıoluşturmuştur.Dseçeneğinde“ene”seslerizenginuyağıoluşturmuştur.Eseçeneğinde“der”seslerizenginuyağıoluşturmuştur.Bseçe-neğitamuyağıoluşturmaktadır.


Örnek - 6 (AYT - 2018) :

Bülbülünaşkıdırdaldaöttüğü Çobanınsütedirkoyungüttüğü ToprağınHâbil’ikabulettiği Şüphesizyüzününyumuşaklığından

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden han-gisi yanlıştır?

A) Telmihsanatınabaşvurulmuştur.

B) Sarmakafiyedüzenindeyazılmıştır.

C) Redifeyerverilmiştir.

D) Yarımkafiyekullanılmıştır.

E) 11’liheceölçüsüyleyazılmıştır.

Çözüm :

Verilendörtlük11’lihecekalıbıylaoluşturulmuş-tur(E).I,IIveIII.dizelerde“tüğü/tiği”sesleriredifioluşturmaktadır (C). I, IIve III.dizelerde“t”ses-leri yarımkafiyeyi oluşturmuştur (D). 3.dizedeki“Hâbil” sözcüğü ile telmih sanatı yapılmıştır (A).Verilendörtlük“aaab”şeklindeyanidüzuyakör-güsüyleoluşturulmuştur.


15

MatematikBu bölüm, bütün puan türlerinde tercih yapacak tüm adayları yöneliktir.

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

SAYILAR - I

Rakam :

Sayılarıifadeetmekiçinkullanılansembollererakamdenir.

{0,1,2,3,4,5,6,7,8,9}kümesinineleman-larıonluksaymasistemindekullanılanrakamlardır.

Bu sayı sisteminde en küçük rakam 0, enbüyükrakam9dur.

Sayı :

Rakamlarınbirçoklukbelirtecekşekildebirarayagetirilmesiyleoluşanifadeyesayıdenir.

–9,0,14,123ifadeleribirersayıdır.

Uyarı :

Herrakambirsayıdır.Fakathersayıbirrakamdeğildir.

4hemrakam,hemdesayıdır.

26isebirsayıoluprakamdeğildir.

SAYILARIN SINIFLANDIRILMASI

1. Sayma Sayıları :

N+={1,2,3,4,…n,n+1,…}

kümesininherbirelemanınasaymasayısıdenir.

Enküçüksaymasayısı1dir.Saymasayıla-rınapozitifdoğalsayılarveyapozitiftamsayılardadenir.

2. Doğal Sayılar :

N={0,1,2,3,…n,n+1,…}

kümesininherbirelemanınadoğalsayıdenir.

Enküçükdoğalsayı0dır.

3. Tam Sayılar :

Z = {… –3, –2, –1, 0, 1, 2, 3 …}

kümesininherbirelemanınatamsayıdenir.

Tamsayılarkümesi;negatif tamsayılarkü-mesi,pozitif tamsayılar kümesi ve sıfırı elemankabuledenkümelerinbirleşimidir.

Negatiftamsayılar:Z– = {…, –3, –2, –1}

Pozitiftamsayılar:Z+ = {1, 2, 3, …}

Z = Z– ∪ {0} ∪ Z+dır.

Enbüyüknegatiftamsayı–1,

Enküçükpozitiftamsayıise1dir.

TAM SAYILARDA DÖRT İŞLEM

A) TAM SAYILARDA TOPLAMA :

1. Aynı İşaretli İki Tam Sayının Toplamı :

Aynıişaretlisayılartoplanırken,sayılartopla-nırişaretneisetoplamınönüneyazılır.

(+5) + (+7) = +12

(–8) + (–10) = –18

3+4=7işleminisayıdoğrusundagösterelim.

–2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7......

7 birim

3 birim 4 birim

.....

(–3)+ (–1)=–4 işleminisayıdoğrusundagöste-relim.

–2–3–4–5–6 –1 0 1 2 3

4 birim

3 birim1 birim

.....

Konu Anlatım Videoları interaktif.final.com.tr’deomhdrio6

16

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Uyarı :

Pozitifikitamsayınıntoplamıyinepozitifbirtamsayıdır.

Negatifikitamsayınıntoplamıyinenegatiftamsayıdır.

2. Zıt İşaretli İki Tam Sayının Toplamı :

Zıtişaretliikitamsayıtoplanırkensayılarişa-retsizgörülüpbüyüksayıdanküçüksayıçıkarılır.Büyüksayınınişaretiyazılır.

(+17) + (–5) = +(17 – 5) = +12

(–9) + (+3) = –(9 – 3) = –6

(+7) + (–10) = –(10 – 7) = –3

(+5)+(–2)işleminisayıdoğrusuüzerindegös-terelim.

–2 –1 0 1 2 3 4 5

3 birim

+5 birim

.....

2 birim

B) TAM SAYILAR KÜMESİNDE ÇARPMA :

Aynı işaretli ikisayınınçarpımıpozitif, farklıişaretliikisayınınçarpımınegatiftir.

İşaretlerinçarpımı:

(+).(+)=+

(–).(–)=+

(–).(+)=–

(+).(–)=–

Çarpmaişlemiyapılırkenönceişaretlerinçar-pımıyapılır.Sonrasayılarçarpılır.

(+7) x (–3) = –21

(–12)x(–4)=+48gibi.

C) TAM SAYILAR KÜMESİNDE ÇIKARMA :

A →Eksilen

B →Çıkan –

C →Fark

VeyaA–B=Cşeklindedir.

Birtamsayıdandiğerbirtamsayıçıkarılırkençıkarılansayının işareti (–) ileçarpılırve toplamaişlemiyapılır.

(–5) – (–7) = (–5) + (+7) = 2

(+3) – (+4) = (+3) + (–4) = –1

(+8)– (+5) işleminisayıdoğrusuüzerindegöste-relim.

–2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 .....

3 birim

8 birim

.....

5 birim

D) TAM SAYILAR KÜMESİNDE BÖLME :

Aynıişaretlisayılarınbirbirinebölümüpozitif

Zıtişaretlisayılarınbirbirinebölümünegatiftir.

İşaretlerin Bölümü :

(+):(+)=+ (+):(–)=–

(–):(–)=+ (–):(+)=–

Bölme işlemiyapılırkenönce işaretlerinbö-lümüyapılır.Sonrasayılarbirbirinebölünür.

(–8):(+1)=–8 (–16):(–2)=+8

(–18):(0)→Tanımsız0:(–100)=0

NOT :

›Say0

→Tanımsız,Say

00

›= dır.

17

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

E) İŞLEM SIRASI :

1. Üsvarsaalınır.

2. Paranteziçindekiişlemyapılır.

3. Çarpmaveyabölmeyapılır.

4. Toplamaveyaçıkarmayapılır.

Örnek - 1 :

2x(5–4:2+2)–3

işleminin sonucu kaçtır?

A) 7 B) 8 C) 9 D) 10 E) 11

Çözüm :

İşlemsırasınagöre,önceparanteziçindekibölmeişlemiyapılır.

2x(5–4:2+2)–3

= 2x 5 2 2 3- + -_ i = 2 x 5 – 3

=10–3=7bulunur.


Örnek - 2 :

x ∈ Z–vey∈ Z+

olmak üzere, 5x – 4y ifadesinin en büyük değeri kaçtır?

A) –4 B) –5 C) –6 D) –9 E) –10

Çözüm :

5x–4yifadesininenbüyükolmasıiçin

xyerineenbüyüknegatiftamsayı:–1

yyerineenküçükpozitiftamsayı:1seçilir.

5x–4y=5.(–1)–4.(1)=–5–4=–9bulunur.

Doğrucevap(D)seçeneğidir.

Örnek - 3 :

–15 – (–16) + 1 = A

–(–(–1)) = B

olduğuna göre, A + B toplamı kaçtır?

A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4

Çözüm :

A = –15 – (–16) + 1

A = –15 + 16 + 1 = 2

B = – (– (–1)) = –1

+ –

A=2, B=–1için

A+B=2+(–1)=1bulunur.


4. Rasyonel Sayılar :

a veb tamsayı veb! 0olmaküzere,ba

şeklindeyazılabilensayılararasyonelsayıdenirve

Q = : ,ba

a b ve bZ 0!!( 2şeklindegösterilir.

, ,19

927

27

=-

ifadeleribirerrasyonelsayıdır.

Uyarı :

Hertamsayıbirrasyonelsayıdır,fakatherras-yonelsayıbirtamsayıdeğildir.

5. İrrasyonel Sayılar :

Ondalık açılımında virgülden sonrası kesinolarakbilinmeyensayılarairrasyonel(rasyonelol-mayan)sayılardenir.

Qlilegösterilir.

5 , 23

, 21, r,e,…gibisayılarirrasyonelsayı-

lardır.

18

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

6. Reel Sayılar :

Rasyonelsayılarkümesiileirrasyonelsayılarkümesininbirleşiminereelsayılarkümesidenir.

lR=Q∪ Qlşeklindegösterilir.

Uyarı :

Hersaymasayısıbirdoğalsayıdır.

Herdoğalsayıbirtamsayıdır.

Hertamsayıbirrasyonelsayıdır.

Herrasyonelsayıbirreelsayıdır.

Örnek - 4 :

x, y, z sıfırdan farklı birer tam sayı ve x + y = 6.z

olduğuna göre, x + y + z toplamı aşağıdakiler-den hangisi olamaz?

A) 14 B) 18 C) 21 D) 35 E) 42

Çözüm :

x+y+ztoplamında,

x+y=6zyazalım.

.x y z z7z6

+ + =< olur.

Toplamın7ninkatıolmasıgerekir.

Bşıkkı7ninkatıdeğildir.


Örnek - 5 :

x,y,zdoğalsayılarve

x.y=15, y.z=23

olduğuna göre, x + y + z toplamı kaçtır?

A) 26 B) 32 C) 36 D) 39 E) 45

Çözüm :

x.y=15, y.z=23

eşitliklerinisağlayandoğalsayıdeğerleri,

x=15,y=1,z=23tür.

. .

. .

x y y z15 23

15 1 1 23

. . . .

= =J

L

KKKK_ _ _ _

N

P

OOOOi i i i

x+y+z=15+1+23=39bulunur.


Örnek - 6 (AYT - 2019) :

1,2,3,4,5,6ve7sayılarınıntamamı,aralarındatoplamaveyaçıkarmasembolleribulunanşekildeki7kutuya,herbirkutudabirersayıolacakbiçimdeyerleştirildiğindeeldeedilenişleminsonucu4ol-maktadır.

+ = 4A B+ + + – –

Buna göre, A . B çarpımı kaçtır?

A) 15 B) 24 C) 28 D) 30 E) 35

Çözüm :

A+B=xolsun.

++ = 4A B+ + + – +1442443 14243

( )x + 4 x

x + (x + 4) = 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7

2x + 4 = 28 & x = 12

A + B = 12 &A=5veB=7olup

A.B=5.7=35bulunur.


Örnek - 7 :

a,b,cbirbirindenfarklırakamlardır.

Buna göre, 3.a + 5.b + c toplamının en büyük değeri kaçtır?

A) 69 B) 70 C) 76 D) 78 E) 79

Çözüm :

3.a+5.b+ctoplamınınenbüyükolmasıiçinkat-sayısıbüyükolanharfeenbüyükrakamıseçme-liyiz.

Bunagöre,

a=8,b=9vec=7değerleriiçintoplamenbüyükolur.

3.(8)+5.(9)+7=24+45+7=76bulunur.


19

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 8 (TYT - 2019) :

Aşağıdaki kutuların içine1,2,3,4,5,6,7ve8sayıları,herkutuyafarklıbirsayıgelecekşekildeyerleştirildiğindetümeşitliklersağlanmaktadır.

: = 4

x = 4

– = 4

+ = A

Buna göre, A sayısı kaçtır?

A) 7 B) 8 C) 9 D) 10 E) 11

Çözüm :

• Çarpımları4olanfarklıikisayı1ve4tür.Bunedenle x = 41 4 olur.(1ve4kullanıldı.)

• Kalan2,3,5,6,7,8sayılarından : = 4 işleminisağlayandeğerler8ve2dir.

: = 48 2

• Gerikalan3,5,6,7sayılarıarasındafarkları4olansayılar7ve3tür.

• Ohalde, + = Aişlemindekikutulara5ve6sayılarıgelmelidir.

A = 5 + 6 = 11


Örnek - 9 :

a,b,cnegatiftamsayılardır.

a . b = 5 ve a . c = 3 olduğuna göre, b ca+

kaçtır?

A) 7 B) 8 C) 9 D) 10 E) 11

Çözüm :

a.b=5vea.c=3

↓ ↓ ↓ ↓

(–1) (–5) (–1) (–3)

eşitliğinisağlayana,bvecsayıları

a=–1,b=–5,c=–3olur.

Bunagöre,

ab c

15 3

18

8+=

-

- + -=--=

_ ibulunur.


Örnek - 10 :

x,y,zbirertamsayıolmaküzere,

5 < x < 16

–3 < y < 4

–5<z<–1

olduğuna göre, 3x – y – z ifadesinin en büyük değeri kaçtır?

A) 50 B) 51 C) 58 D) 63 E) 72

Çözüm :

x,y,z!Zve

5 < x < 16 & x = 6, 7, 8, 9, …, 15

–3 < y < 4 & y = –2, –1, …, 3

–5<z<–1&z=–4,–3,–2dir.

3x–y–zifadesininenbüyükdeğerialabilmesiiçinx inenbüyükyvezninenküçükdeğerialmasıgerekir.

x=15,y=–2,z=–4için

3x–y–zifadesi

3.(15)–(–2)–(–4)=45+2+4=51

enbüyükdeğerialır.


Örnek - 11 :

–3 3

2 3

–1 1

I.

II.

III.

ifadelerindeki boş kutuların içine çarpma (.), bölme (:) ve çıkarma (–) sembolleri hangi sırayla yerleştirilirse üç işlemin sonucu da aynı sayıya eşit olur?

I II III ––– ––– –––A) : – .

B) : . –

C) . : –

D) . – :

E) – . :

20

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Çözüm :

–3 3

2 3

–1 1

=–1

=–1

=–1

–

:

.

olacağındanbölme(:),çıkarma(–),çarpma(.)sıra-sındaolmalıdır.


Örnek - 12 :

a<0ve

a.b.c=–270

b.d=–60

a.c=40ise

a, b, c, d nin işaretleri sırasıyla aşağıdakilerden hangisidir?

A) +, –, +, – B) +, +, –, –

C) –, –, –, + D) –, –, +, +

E) –, +, +, +

Çözüm :

a.b.c=–270…(l)

a.c=40…(ll)

b.d=–60…(lll)

I.ifadedea.cninsonucuyazılırsa

40.b=–270den

bninnegatifolduğugörülür. (b<0)

II.ifadede

b.d=–60 (b<0)

bnegatifisedpozitiftir.(d>0)

III.ifadede

a.c=40sorudaa<0verilmişbunagöre,c<0dır.

Bunagöre,anegatif,cdenegatiftir.

a,b,c,d–––+bulunur.


Örnek - 13 :

nkenarlıbirdüzgünçokgenin içineyazılanbiradoğalsayısıylaoluşturulansembolilen+asayısıgösterilmektedir.

Örneğin, 5 sembolüile4+5=9sayısıgösteril-

mektedir.

Buna göre, 3 kaçtır?

A) 9 B) 10 C) 11 D) 14 E) 16

Çözüm :

3 ifadesinde 3 4 3 7= + = olur.

7ifadesininsonucu3+7=10bulunur.


Örnek - 14 :

xveytamsayıolmaküzere,

x = 12 – a, y = 8 + a

olduğuna göre, x.y çarpımının en büyük değeri kaçtır?

A) 95 B) 96 C) 98 D) 100 E) 120

Çözüm :

x = 12 – a, y = 8 + a

x + y = 12 – a + 8 + a

x + y = 20

Toplamlarıbilinenikisayınınçarpımınınenbüyükolmasıiçinsayılarbirbirineenyakınseçilmelidir.

x=10vey=10içinx.yençok

x.y=10.10=100olur.


Örnek - 15 :

a,b,cbirbirindenfarklırakamlarolmaküzere,

a + 3.b – 4c ifadesinin alabileceği en küçük değer kaçtır?

A) –42 B) –35 C) –30 D) –29 E) –28

21

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Çözüm :

a+3b–4cifadesininenküçükolmasıiçin,

avebninenküçük,cninenbüyükolmasıgerekir.

Bunagöre,

a=1,b=0vec=9içinifadeninenküçükdeğeribulunur.

a+3b–4c=1+0–36=–35olur. ↓ ↓ ↓ 1 0 9


Örnek - 16 :

a,b,cbirertamsayıolmaküzere,

a.b=18, b.c=24

olduğuna göre, a + b + c toplamının en küçük değeri kaçtır?

A) –43 B) –40 C) –39 D) –20 E) –21

Çözüm :

a+b+ctoplamınınenküçükolmasıiçina,b,cninnegatiftamsayıolmasıgerekir.

Ohalde,

a.b=18veb.c=24 ↓ ↓ ↓↓ –18 –1 –1 –24

a+b+c=(–18)+(–1)+(–24)

=–43bulunur.


Örnek - 17 :

x,y,zdoğalsayılardır.

(2x+y).(3x+2y+7z)=23

olduğuna göre, x + y + z toplamı kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Çözüm :

Eşitliğisağlayandeğerleridüşünelim.

(2x+y).(3x+2y+7z)=23=1.23

2x+y=1isex=0vey=1olur.

(2x+y).(3x+2y+7z)=23 ↓ ↓↓↓ 0 1 0 1

2+7z=23

7.z=21

z=3

x+y+z=0+1+3=4bulunur.


Örnek - 18 :

x,y,znegatiftamsayılarolmaküzere,

x y z3 5

223

= = ve

olduğuna göre, x + y + z toplamının en büyük değeri kaçtır?

A) –36 B) –37 C) –39 D) –40 E) –41

Çözüm :

x y z3 5

223

= =

x y3 5

2= ,

y z52

23

=

yx

56

= , zy

415

=

Farklıolanydeğerlerinieşitlersek,

.

.yx

5 3

6 3=

-

-

__ii

.

.zy

4 1

15 1=

-

-

__ii

yx

1518

=--

zy

415

=--

x=–18,y=–15,z=–4

içinx+y+ztoplamınınenbüyükdeğeri

–18–15–4=–37bulunur.


22

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 19 :

a,b,c! Z+vea<b<colmaküzere,

ab

c 68+ =

olduğuna göre, a + b + c toplamının en büyük değeri kaçtır?

A) 156 B) 160 C) 162 D) 166 E) 168

Çözüm :

Bilinmeyensayısıdenklemsayısındanfazlaoldu-ğundadenklemdeğerverilerekçözülür.Bunagöre,a<b<cşartınısağlayandeğerleridüşünelim.

a=32,b=64vec=66için

ab

c 68+ =

3264

66 68+ = sağlanır.

a+b+ctoplamınınenbüyükdeğeri,

32+64+66=162bulunur.


Örnek - 20 :

a,b,cbirbirindenfarklıpozitiftamsayılardır.

2a+3b+4c=120

olduğuna göre, a’nın en büyük değeri kaçtır?

A) 51 B) 52 C) 53 D) 54 E) 55

Çözüm :

a’nınenbüyükolmasıiçinbvecninenküçükol-masıgerekir.

Ohalde,b=2vec=1alınırsa

2a+3b+4c=120& 2a + 6 + 4 = 120

2a + 10 = 120

2 1 2a = 110

a=55bulunur.


Örnek - 21 :

avebpozitiftamsayılarolmaküzere,

a.b=18+3.b

olduğuna göre, b’nin alabileceği değerler top-lamı kaçtır?

A) 15 B) 16 C) 18 D) 39 E) 42

Çözüm :

a.b=18+3.b(Eşitliğinhertarafınıbilebölelim)

a = b18

3+

18sayısınıbölenpozitiftamsayılariçinadapozitiftamsayıdeğerlerialır.

Bunagöre,

b=1,b=2,b=3,b=6,b=9veb=18içinapozitif tamsayıolurkib’ninalabileceğideğerlertoplamı

1+2+3+6+9+18=39bulunur.


ARDIŞIK SAYILAR

Ardışıkterimlerarasındakifarkıeşitolansayıdizisineardışıksayılardenir.

I. Ardışık Tam Sayılar :

…,1,2,3,…n,n+1,n+2…şeklindebirerbirerartansayıdizisineardışıktamsayılardenir.

1denn’ekadarardışıktamsayılarıntoplamı:

1+2+3+…+n=.n n

21+_ idir.

II. Ardışık Çift Sayılar

…2,4,6,…2n,2n+2,2n+4,…

şeklinde2şer2şerartansayıdizisineardışıkçiftsayılardenir.

2den2n’ekadarolanardışıkçiftsayılarıntoplamı

2+4+6+…+2n=n.(n+1)

III. Ardışık Tek Sayılar :

…1,3,5,…2n–1,2n+1,2n+3…

şeklinde2şer2şerartansayıdizisineardışıkteksayılardenir.

23

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

1den2n–1’ekadarolanardışıkteksayılarıntop-lamı

1+3+5+…+2n–1=n2dir.

Uyarı :

1. 5iletambölünebilenardışıktamsayılarn∈Zolmaküzere,

5n,5n+5,5n+10,…şeklindeifadeedile-bilir.

2. 3ilebölündüğünde1kalanınıverenardışıktamsayılar,

3n+1,3n+4,3n+7,…şeklinde ifadeedilebilir.

Uyarı :

Ardışık sayı dizilerinin terim sayısı ve terimlertoplamınınbulunuşu,

Terimsayısı=‹

Art miktaron terim lk terimS

1›fl ›-

+

Terimlertoplamı=

‹on terim lk terimS2+d n.Terimsayısı

Örnek - 22 :

12 + 15 + 18 + … + 99 toplamının sonucu kaçtır?

A) 1355 B) 1445 C) 1550 D) 1600 E) 1665

Çözüm :

Terimsayısı=›fl ›

‹Art miktar

on terim lk terimS1

-+

= 3

99 121 30

-+ =

Terimlertoplamı=‹

. .Son terim lk terim

T S2+d _n i

= .2

99 1230

+

= . .2

11130 111 15 1665= = bulunur.


Örnek - 23 :

Ardışık iki tam sayıdan küçük olanın 5 katı ile büyük olanın 2 katının toplamı –19 ise, küçük sayı kaçtır?

A) –2 B) –3 C) –4 D) –6 E) –8

Çözüm :

Küçüksayı:x

Büyüksayı:x+1olsun.

5.x+2.(x+1)=–19

5x + 2x + 2 = –19

7x = –21

x = –3


Örnek - 24 :

7a+1ile6a+8ardışıktamsayılardır.

Buna göre, a’nın alabileceği değerler toplamı kaçtır?

A) 6 B) 8 C) 10 D) 12 E) 14

Çözüm :

Uyarı :

I. AileBardışıktamsayılarise

A–B=1yadaA–B=–1olabilir.

II. AileBardışıkçiftsayılarise


III. AileBardışıkteksayılarise


7a + 1 – (6a + 8) = 1!

7a + 1 – 6a – 8 1!

a–7=1yadaa–7=–1

a=8yadaa=6olabilir.

anınalabileceğideğerlertoplamı,

8+6=14bulunur.


(T.S)

24

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 25 (TYT - 2019) :

Ayça;56’danbaşlayarakileriyedoğrualtışaraltışarsayıpikibasamaklıbirABdoğalsayısınaulaştık-tansonra,ulaştığıbusayıdangeriyedoğrubeşerbeşersayarak15sayısınaulaşıyor.

Buna göre, A + B toplamı kaçtır?

A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10

Çözüm :

Ayça56sayısınaxdefa6eklemişolsun.

AB = 56 + 6x

AyçaABsayısındanydefa5çıkararak15sayısınaulaşmışolsun.

AB – 5y = 15 & AB = 5y + 15

AB = 56 + 6x = 5y + 15

41 + 6x = 5y ↓ ↓ 4 13 9 19 14 25 h h

Bueşitliğisağlayansonsuzsayıda(x,y)bulun-maktadır.AncakABikibasamaklısayıolacağındanx=4vey=13olur.

x=4içinAB=56+24=80

A=8veB=0içinA+B=8olur.


Örnek - 26 :

Birbirinden farklı iki basamaklı iki doğal sayınıntoplamıxtir.

Buna göre, x kaç farklı değer alabilir?

A) 175 B) 176 C) 177 D) 180 E) 182

Çözüm :

xinenküçükdeğeri:10+11=21

xinenbüyükdeğeri:99+98=197

21 # x # 197

Ohalde,197–21+1=177farklıdeğeralır.


Örnek - 27 :

Ardışık iki çift sayının kareleri farkı 60 olduğuna göre, küçük sayı kaçtır?

A) 12 B) 14 C) 16 D) 18 E) 20

Çözüm :

Küçüksayı:x

Büyüksayı:x+2olsun.

(x + 2)2 – x2 = 60

x x x4 4 602 2+ + - =

4x = 56

x=14bulunur.


Örnek - 28 :

1denn’ekadarolanardışıktamsayılarıntoplamıA,8den2n’ekadarolanardışıkçiftsayılarıntop-lamıBdir.

A + B = 852 olduğuna göre, A kaçtır?

A) 254 B) 260 C) 270 D) 280 E) 288

Çözüm :

1+2+3+4+…+n=A…(l)

8+10+12+14+…+2n=B…(ll)

I.satırı2ilegenişletipII.satırlaçıkaralım.

Bunagöre,

n2 4 6 8 2…+ + + + + = 2A

n8 10 12 2…+ + + + = B – –

12 = 2A – B

852 = A + B +

864 = 3A

A288 = bulunur.


25

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 29 :

2.4+4.6+6.8+…+16.18=A

ifadesinde her sayı 2 artırılırsa A ne kadar artar?

A) 108 B) 118 C) 120 D) 160 E) 352

Çözüm :

2.4+4.6+6.8+…+16.18=A

ifadesindehersayıikiartırılırsa

4.6+6.8+8.10+…+18.20=B

ifadesieldeedilir.

A’nınnekadararttığınıbulmakiçinBdenAyıçı-karalım.

4.6+6.8+8.10+…+18.20=B

2.4+4.6+6.8+…+16.18=A– –

B–A=18.20–2.4

=360–8=352bulunur.


Örnek - 30 :

a

b

c d e f

Yukarıdakişekildea,b,c,d,e,fharflerininyerine1den6yakadarolanrakamlarbirerkezyazılarakoklaryönündeartacakbiçimdeyerleştiriliyor.

Örnekbiryerleştirme:

1

4

6 5 3 2gibidir.

Buna göre, e harfinin yerine 2 yazılırsa, b har-finin yerine gelebilecek farklı rakamlar toplamı kaçtır?

A) 6 B) 9 C) 10 D) 11 E) 12

Çözüm :

a

b

c d e f

cyerinekesinlikle6gelmelidir.

e=2rakamıiçin,

4

5

6 3 2 1

b =

3

5

6 4 2 1

b =

3

4

6 5 2 1

b =

bninalabileceğifarklıdeğerlertoplamı4+5=9bulunur.


Örnek - 31 :

ABveCDikibasamaklısayılarolmaküzere,

AB AB

C D x x 24 36

olduğuna göre, (AB) x (CD) çarpımı kaçtır?

A) 106 B) 198 C) 200 D) 276 E) 300

26

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Çözüm :

AB.C=24veAB.D=36

(AB).(CD)çarpımındaCDsayısınıçözümleyelim.

AB.CD=AB.(10C+D)

=10.AB.C+AB.D

=10.24+36

= 276


Örnek - 32 :

Dört tanesi üç basamaklı olan birbirinden farklı 7 doğal sayının toplamı 550 olduğuna göre, küçük sayı en fazla kaç olabilir?

A) 44 B) 45 C) 46 D) 47 E) 48

Çözüm :

100

101

102

103

x

y

z +

550

ise x+y+z=144olur.

Buikibasamaklısayılardanenküçüğününenfazlaolabilmesi içinsayılarınbirbirineenyakınolmasıgerekir.

Bunagöre,x,y,zsayılarınıardışıkdüşünelim.

x + x + 1 + x + 2 = 144

3x + 3 = 144

3x = 141

x = 47

Bunagöre,busayılardanenküçüğüenfazla47olur.


Örnek - 33 :

112

11

23

. .. .. .. .

1den12yekadarolansayılarbirçemberüzerindeartardagelecekşekildesıralanıyor.

Çemberüzerindenseçilenardışıküçsayınıntopla-mınasıralıüçlütoplamıadıveriliyor.

18,ardışıküçsayınıntoplamı(5+6+7)olduğun-danbirsıralıüçlütoplamıdır.

Buna göre, aşağıda verilen sayılardan hangisi bir sıralı üçlü toplamı değildir?

A) 9 B) 15 C) 24 D) 28 E) 30

Çözüm :

Şıklarıinceleyelim,

A) 9sayısı2+3+4=9(Sıralıüçlütoplamı)

B) 15sayısı12+1+2=15(Sıralıüçlütoplamı)

C) 24sayısı11+12+1=24(Sıralıüçlütoplamı)

D) 28sayısıartardaseçilenüçsayınıntoplamışeklindeyazılamadığındansıralıüçlütoplamıdeğildir.

E) 30sayısı9+10+11=30(Sıralıüçlütoplamı)


Örnek - 34 :

x,y,zsayılarıx<y<zşartınısağlayanardışıkçiftsayılardır.

Buna göre, .

z xx y y z

-

- -_ _i i işleminin sonucu

kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

14444244443

1442443

Üçbasamaklısayılar

İkibasamaklısayılar

27

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Çözüm :

x<y<ziçin

y=kolsun

x=k–2

z=k+2

. .z x

x yk k

k k k ky z2 2

2 2-

-=

+ - +

- -- - -_ _ _ _i i i i

= 44

1= veya

x<y<zşartınauygunardışıkçiftsayılarıiçin,

x=2,y=4,z=6alınırsa

. . .

z x

x y y z

6 2

2 44

24 6 2

-

-=

-

-=-- - -

__ _

__ _ _ _

ii i

ii i i i

= 44

1= bulunur.


Örnek - 35 :

aa3 2

4-+

veaa

43 2+-

ifadeleri birer tam sayı belirttiğine göre, a’nın alabileceği değerler toplamı kaçtır?

A) 25- B) –1 C) 0 D) 1 E)

25

Çözüm :

.a

aaa

3 24

43 2

1-+

+-= olduğundan

aa3 2

41

-+

= yadaa

a3 2

41

-+

= - dir.

Bunagöre,

a + 4 = 3a – 2 a + 4 = –3a + 2

6 = 2a 4a = –2

a3 = a21

=-

anınalabileceğideğerlertoplamı321

25

- = bulu-

nur.


Örnek - 36 :

x, y, z tamsayıolmaküzereaşağıdaki toplamatablosuveriliyor.

+ x y z

x A 6

y 8 B

z 10 C

Bu toplama tablosuna göre, A B C

2+ +

toplamı

kaçtır?

A) 11 B) 12 C) 14 D) 16 E) 18

Çözüm :

Tabloyagöre,

i) x+y=8

x+z=6

y+z=10 + +

2.(x+y+z)=24olur.

ii) A=2x,B=2y,c=2zolur.

.A B C x y z

2 22+ +

=+ +_ i

=12bulunur.


Örnek - 37 :

Ardışık 13 tam sayının toplamı 221 olduğuna göre, bu sayılardan en küçüğü kaçtır?

A) 10 B) 11 C) 18 D) 19 E) 20

Çözüm :

Ortancasayıyaxdiyelim.

x x6 1…- + + -1 2 34444 4444

+x+ x x1 6…+ + +1 2 34444 4444

= 13x = 221

6tane 6tane

x = 17

Bunagöre,küçüksayıx–6=17–6=11bulunur.


28

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 38 :

a,b,cnegatiftamsayılardır.

3a+4b+5c=–200

olduğuna göre, a’nın en küçük değeri kaçtır?

A) –63 B) –62 C) –61 D) –60 E) –59

Çözüm :

anınenküçükolması içinb ilecninenbüyükolmasıgerekir.

b=–1vec=–1için 3a–4–5=–200

& 3a = –191

& a ∉ Z

b=–2vec=–1için 3a–8–5=–200

3a = –187

& a ∉ Z

b=–1vec=–2için 3a–4–10=–200

3a = –186

a=–62bulunur.


Örnek - 39 :

Üç basamaklı rakamları farklı, dört doğal sayı-nın toplamı 700 olduğuna göre, bu sayıların en büyüğü en fazla kaç olabilir?

A) 394 B) 393 C) 392 D) 391 E) 390

Çözüm :

Enbüyüksayınınenfazlaolmasıiçindiğersayılarınenküçükolmasıgerekir.

Enbüyüksayıxolsun.

Diğerüçsayı:102,102,102olur.

x + 102 + 102 + 102 = 700

x + 306 = 700 &x=394bulunur.


Örnek - 40 :

Aşağıdakişekildeokunyanındabelirtilentoplama(+),çıkarma(–),çarpma(x)veyabölme(÷)işlemininyapılmasıveeldeedilensonucunooklagösterilençemberiniçineyazılmasıgerekmektedir.

10 36

20 12 27

÷2 +2x3

–9

Buna göre,

m÷4

+2 x3

yukarıdaki şekle göre, m kaçtır?

A) 10 B) 9 C) 6 D) 4 E) 3

Çözüm :

m+2

m 3m+6÷4

+2 x3

Bunagöre,

mm

43 6+

= olur.

3m+6=4m

m6 = bulunur.


29

FizikBu bölüm, bütün puan türlerinde tercih yapacak tüm adayları yöneliktir.

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ ve MADDE ÖZELLİKLERİ

Fizik;gözlem,deneyveakılyürütmedenya-rarlanarakdoğaveevrendegerçekleşenolaylarıaçıklamayaçalışantemelbirbilimdalıdır.

Fiziğin çalışma alanı çok geniş olduğu içinfizikbilimifarklıdallaraayrılmıştır.

Fiziğin Alt Dalları

1. Mekanik : Kuvvetlerinetkisialtındakicisimle-rinstatikvekinetikdurumlarınıinceler.

2. Optik : Işığındavranışını,özelliklerini,maddeileetkileşiminiinceler.

3. Elektromanyetizma : Durgun ve hareketliyükleri,buyüklerinetkileşimlerini vesebepolduğuolayları,mıknatısları,manyetikalan,manyetikalandakielektrikyükleriniinceler.

4. Termodinamik :Sıcaklık, ısı, sistemlerin içenerjileriileısı-alışverişi,ısınınişvemekanikenerjiileilişkisiniinceler.

5. Nükleer Fizik : Atomçekirdeğininyapısınıvekararsızçekirdeklerinışımalarını(Radyoakti-vite)inceler.

6. Atom ve Molekül Fiziği : Atomlarıveatomla-rınbirarayagelerekoluşturduğumoleküllerinyapısını,enerjidüzeyleriniinceler.

7. Katıhal Fiziği :Genelliklekristalyapılımad-delerinelektrik,optik,manyetikvemekaniközellikleriniinceler.

8. Yüksek Enerji ve Plazma Fiziği : Yüksekenerjiliparçacıkların temelyapısınıanlamakvebuparçacıklarınbirbirleri ile olan etkile-şimleriniteorikvedeneyselolarakortayaçı-karmaktır.

Fizik aynı zamandabiyoloji, kimya, felsefe,spor,matematik,teknoloji,mühendislikdalları ileetkileşimhalindedir.

Biyolojidekalbinçalışması,kanbasıncı,sinirsistemindekielektrikakımı,fotosentezolayı,fizikbilgileriileaçıklanabilmektedir.

Kimyadasuyunelektrolizi,termodinamikya-salarıaçıklanırkenfizikbilimindenyararlanılmakta-dır.

Fiziksel Niceliklerin Sınıflandırılması

Birsayıileifadeedilebilenvarlığa nicelik (bü-yüklük)denir.Birbüyüklüğünkendicinsindenbili-nenbirbüyüklüklekarşılaştırılmasınaölçmedenir.

Günümüzdebüyüklüklereaitbirimlerulusla-rarasıbirimsistemi(SI)ilebelirlenmiştir.

Temel Büyüklükler

Büyüklük SI Birim Sistemi

Adı Sembolü Adı Sembolü

Uzunluk , metre m

Kütle m kilogram kg

Zaman t saniye s

Akımşiddeti i amper A

Sıcaklık T Kelvin K

Maddemiktarı n mol mol

Işıkşiddeti I candela cd

Yukarıdayazdığımıztemelbüyüklüklerdışın-dakibüyüklüklerinhepsitüretilmişbüyüklüklerdir.Aşağıda bazı türetilmiş büyüklüklerin adları vesembolleriverilmiştir.

Türetilmiş Büyüklükler

Büyüklük SI Birim Sistemi

Adı Sembolü Adı Sembolü

Özkütle d kilogram/metre3 kg/m3

Hız j Metre/saniye m/s

Kuvvet F Newton N

Elektrikyükü q Coulomb C

Isı Q Joule J

Konu Anlatım Videoları interaktif.final.com.tr’deky2dc9y9

30

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Skaler ve Vektörel Büyüklükler

Birbüyüklüğübelirtirkensadecesayıvebi-rimleifadeedilebilenbüyüklüklerskalerbüyüklük-lerdir.Sayıvebirim ilebirliktebiryönedesahipolanbüyüklüklervektöreldir.

Skalervevektörelbüyüklükleretablodakiör-nekleriverebiliriz.

Skaler Büyüklükler Vektörel Büyüklükler

Uzunluk

Kütle

Zaman

Sıcaklık

Sürat

Alan

Hacim

Enerji

Yerdeğiştirme

Hız

İvme

Kuvvet

Tork

ElektrikAlan

Momentum

Skalerbüyüklüklerintoplanmasındayöndik-katealınmaz,ölçülenaynıcinsbüyüklüklertopla-nır.

Vektörel büyüklükler yönlü büyüklüklerdir.Vektörelbüyüklüklerbirtarafındaokolandoğrularşeklindegösterilir.

–x +xYönü

x

Başlangıçnoktası

Bitişnoktası

Şekildeki vektöründoğrultusuxekseninde,yönüise+xyönündedir.Vektörlerpozitifvenegatifdeğeralabilir.Pozitifvenegatifdeğerlervektörünyönünügösterir.

Vektörel bir büyüklük eksi değer aldığındavektörünyönütersolur.

Örneğin,

A –A

şekildekigibi.

K

M

L

Birimkarelerüzerindeki K , L , M vektörleri

aynıdoğrultudadır.K ve M vektörleriaynıyönde

L vektörüisezıtyöndedir.Vektörlerinbüyüklüklerigösterilirkenyamutlakdeğeriçindeyazılıryadaüzerindekiokgösterilmez.

K =K=2birim

L =L=2birim

M =M=1birim

Vektörel büyüklüklerde toplama işlemi ya-pılırkenyönleridikkatealınır.Aynıyönlüvektörlertoplanırkenzıtyöndekivektörlerçıkartılır.

XF1=10 N F2=30 N

XcismiüzerineetkiedenF1 ve F2 kuvvetleri

aynıyönlüolduğuiçinXcismineuygulanantoplamkuvvet

F bileşke = F F1 2+ =40Nolur.

XF1=6 N F2=20 N

X cismine uygulanan kuvvetler zıt yöndeolduğu için X cismine etki eden bileşke kuvvetkuvvetlerinfarkınaeşittir.Xcismibüyükkuvvetinyönündehareketeder.

F bileşke=20–6=14Nolur.

Fbileşke=14 N

Bilim Araştırma Merkezleri

1. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

TÜBİTAK,ülkemizdebilimveteknolojides-tekleme,teşviketmeamacıyla1963yılındakurul-muştur.1993yılındanitibarenbirçokalandakitapvedergibasımınabaşlayankurum,üniversiteleri-mizin,kamukurumlarımızınvesanayimizinproje-lerinemaddidestekvermektedir.

Önceleri sadece bilim desteklemesi yapar-kengünümüzdeAr-Geprojelerinindesteklenmesi,tarımpolitikalarınayönverilmesigibibirçokalanıiçinealançalışmalarasahiptir.

31

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

2. Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA)

Kurum Amerika Birleşik Devletleri’nin uzayçalışmalarınınyanısıraDünyadışındatıbbiaraştır-malar,Güneşsistemindekigezegenleriveuydularıincelemektedir.NASAtarafındanyörüngeyeyer-leştirilen“Hubble Uzay Teleskobu” sayısızgö-kada,yıldızvegezegengözlemlemiştir.

3. Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN)

Fransa-İsviçresınırındakurulanCERNlabo-ratuvarlarınıntemelihızlandırıcılarvededektörlerüzerinekuruludur.

CERNdeyürütülençalışmalardaamaçmad-denin yapısı, maddenin en küçük parçacıkları,maddeyibiraradatutankuvvetlerianlamaktır.

4. Askeri Elektronik Sanayi (ASELSAN)

Türkiye’ninlidersavunmasanayiifirmasıolanASELSANyükseknitelikli insangücüveAR-GEçalışmalarıileözgünürünlerüretmektedir.

ASELSANaskerivesivilhaberleşmesistem-leri, radarveelektronikharpsistemleri,uçakveyapayuydularınelektronikaksamları,savunmavesilahsistemleri,denizsistemleri,komutakontrol,ulaşımsistemlerigibipekçokalandatasarım,ge-liştirmeveüretimyapmaktadır.

5. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK)

Kurumülkemizinnükleerteknolojidenyarar-lanmasınısağlamak,nükleeralandadüzenleyicivedenetleyiciolmayısağlamaktadır.

MersinAkkuyuNükleerGüçSantraliveSinopNükleerEnerjiSantrali’ninyapımıtamamlandığındaülkemizinenerjigereksinimininbüyükbirkısmıkar-şılanmışolacaktır.

6. Avrupa Uzay Ajansı (ESA)

Uzayaraştırmaprogramlarıhazırlayarakçalış-malarınıdünyaülkeleriylepaylaşmaktır.

Madde ve Özkütle

Kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan her şeymaddedir.Aynı zamandamaddeler tanecikli ya-pıdaoluptaneciklerarasıboşlukluyapıdadır.

Doğadamaddedörthaldebulunur.Katı,sıvı,gazveplazma.

Katımaddelerarasındakiboşlukyokdenecekkadarazdır.Katımaddelerintaneciklerisadecetit-reşimhareketiyaparlar.

Sıvı tanecikler birbirinden kısmen bağımsızhareketedebilirler,sıvıtaneciklerötelemevetitre-şim hareketiyaparlar.

Gazlarıntanecikleribirbirindenbağımsızhare-keteder,bulunduklarıkabınşeklinialırlar.

Plazmamaddeninyüksekenerjili iyonlaşmışhalidir.Bütündenötrolarakserbesthaldepozitifvenegatifiyonlardanoluşurlar.

Kütle

Maddenindeğişmeyenmiktarıdır.Genelliklemilegösterilir.Birimigramveyakilogramvebun-larınkatlarıdır.Eşitkolluteraziileölçülür.

Hacim

Birmaddeninuzaydakapladığıbölgeyedenir.Vilegösterilir,birimimetreküp(m3),santimetreküp(cm3)şeklindedir.

Hacimbirimleribinerkatbüyürveyaküçülür.

1 L = 1 dm3=1000cm3

1mL=1cm3

Sıvıların Hacimlerinin Ölçülmesi

Sıvılarınbelirlibirşekilleriyoktur.Konulduklarıkabındoldurduklarıkısmınınşeklinialırlar.Buyüz-densıvılarınhacimlerihacmibilinen(ölçekli)kaplaryardımıylabulunur.

Katıların Hacimlerinin Ölçülmesi

Düzgüngeometrikyapıdakikatıcisimlerinbo-yutlarıölçülerekhacimleribulunabilir.

Aşağıdabazıdüzgüngeometrikcisimlervehacimformülleriverilmiştir.

aa

a

ab

c

r

rh

V=a3

V=πr2h V= πr3

V=axbxc

Küp Prizma

Silindir Küre

43

32

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Düzgüngeometrikşekliolmayankatılarınha-cimleri,sıvılardanyararlanılarakbulunur.

Derecelikapiçindehacmibelirlenmişsıvıyakatı cisim yavaşça bırakılır. Batan cisim hacmikadarhacimdesıvınınyerinideğiştirir.

Eğerkatımadde,kurukum,kurutoprakgibibirmaddeyse tanecikler arasında hava boşluğuolacağıiçinyapılanölçümdehavanınhacmibulu-nabilir.

Özkütle

Sabitsıcaklıkvebasınçaltındamaddeninküt-lesininhacmineoranınaözkütledenir.dsembolüilegösterilir.

Özkütle=ü

HacimK tle

d = Vm

kütlebirimigram,hacimbirimicm3alınırsaözkütlebirimig/cm3olur.

3m

2m

m

0 V 2V 3V

Kütle (g)

Hacim (cm3)

Kütle-hacimgrafiğinineğimiözkütledeğeriniverir.

Özkütle

Hacim

Kütle

Özkütle

Özkütlesafmaddeleriçinsabitsıcaklıkveba-sınçaltındaayırtedicibirözelliktir.

Özkütleleribirbirindenfarklımaddelerhomo-jenolarakbirbirinekarıştırıldığındakarışımınözküt-lesikarışımagirenmaddelerinözkütleleriarasındabirdeğeralır.

Kütlelerim1, m2, m3 …

hacimleriV1, V2, V3 …

olansıvılarıntürdeşolarakkarışmasısağlandığındakarışımınözkütlesi

dK = V V V

m m m

1 2 3

1 2 3g

g

+ + +

+ + +

olur.

Karışımagirenikimaddeninhacimlerieşitise,

dK = d d

21 2+

Kütlelerieşitise

dK = . .

d d

d d2

1 2

1 2+

bağıntısındanhesaplanabilir.

Dayanıklılık

Maddenindışetkilerekarşıyapıbütünlüğünükorumasıiçingösterdiğidirencedayanıklılıkdenir.

Dayanıklılıkcisminşekline,boyutuna,yapıl-dığımaddeninsertliğine,esnekliğine,kimyasalbağyapısınabağlıolarakdeğişebilir.

KesitAlanı Dayanıklılıka ––––––––––– Hacim

şeklindeverilir.

Cisimlerinağırlıklarıarttıkçadayanıklıklarınınartmasıiçintabanalanlarınıngenişolmasıgerekir.

Yapışma ve Birbirini Tutma

Bir maddeyi oluşturan moleküller arasındabirçekimkuvvetivardır.Maddekatıhaldeikenbukuvvetbüyükolduğu içinkatılarınbelirlibirşeklivardır.Sıvılardaçekimkuvvetidahazayıfolduğuiçinsıvımolekülleribirbiriüzerindenkayarakhare-ketedebilirler.

Sıvınınkendimolekülleriarasındaoluşanbukuvvetekohezyon(birbirinitutma)kuvvetidenir.

Farklıcinstenikicisminatomvemolekülleriarasındaki çekim kuvvetine adezyon (yapışma)kuvvetidenir.Ellerimiziyıkadığımızdaelimizüze-rinde su damlacıklarının kalması, yağmur yağ-dığında camlarda su damlacıklarının kalmasıadezyonkuvvetineörnekverilebilir.

SuCıva

Cambirtüpüniçinecıvavesudoldurduğumuzdacıvanınkohezyonkuvvetibüyükolduğu için sıvıyüzeyi tümsek olurken suyun kohezyon kuvvetiküçükolduğuiçinsıvıyüzeyiçukurolur.

33

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Yüzey Gerilimi

Sıvı molekülleri arasında oluşan kohezyonkuvvetininsonucundayüzeygerilimioluşur.Tümsıvılardayüzeygerilimioluşur,kohezyonkuvvetibüyükolansıvılarınyüzeygerilimidebüyüktür.

Sıvınınsıcaklığınınartırılmasıyüzeygeriliminiazaltır.

Dışbasıncınarttırılmasısıvıyüzeyindekimo-leküllerinçekilmesineveyüzeygerilimininazalma-sınanedenolur.

Sıvı içineeklenenmaddesıvı içerisindeçö-zünmeyen cinsten ise yüzey gerilimini azaltır.Maddesıvıdaçözünüyorsayüzeygeriliminideğiş-tirebilirdedeğiştirmeyebilirde,örneğindeterjanyüzeygeriliminiazaltırken,tuzyüzeygeriliminiart-tırır.Şeker,asittuzuyüzeygeriliminideğiştirmez.

Kılcallık

Çapı çok küçük olan borulara kılcal borudenir.Adezyonkuvvetikohezyondanbüyükisesıvıborudayükselir.Kılcallıkarttıkçayükselmemiktarıdaartar.Şekil-a.

Kohezyonkuvvetiadezyondanbüyükisesıvıboruiçindealçalır.Kılcallıkarttıkçaalçalmamiktarıdaartar.Şekil-b

Sabit – aA > K

Sabit – bK > A


Örnek - 1 :

Aşağıdakilerden hangisi fiziğin alt dallarından biri değildir?

A)Termodinamik B)Mekanik

C)NükleerFizik D)KatıhalFiziği

E)KüreselAynalar

Çözüm :

Termodinamik, mekanik, nükleer fizik, katıhal fiziği fiziğinaltdallarıdır.Küreselaynalar ise fi-ziğinaltdallarındanoptiğin içindeincelendiğibirbölümdür.

Doğrucevap(E) seçeneğidir.

Örnek - 2 :

Aşağıda verilen fiziksel büyüklükler ile ölçüm aleti eşleştirmelerinden hangisi yanlış verilmiş-tir?

A) Uzunluk"cetvel

B) Kütle"Kilogram

C) Sıcaklık"Termometre

D) Akımşiddeti"Ampermetre

E) Ağırlık"Dinamometre

Çözüm :

Kütleeşitkolluteraziileölçülür,kilogramkütleninbirimidir.


Örnek - 3 :

“Fiziktebüyüklüklerikiyeayrılır,sadecesayıvebi-rimleifadeedilebilenbüyüklüklerskaler,sayı,birimveyönlübüyüklüklervektöreldir.”

Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi vek-törel bir büyüklüğe aittir?

A) Rüzgârkuzeydengüneye20km/hhızlaes-mekte

B) 3saatsonrabuluşacağız

C) Yazaylarındahavasıcaklığı40ºCyibuluyor.

D) Dirençüzerindengeçenakım20amperolarakölçüldü

E) Havuzyaklaşık15tonsualıyor.

Çözüm :

Sorununbaşındakibilgidedebelirtildiğigibivektö-relbüyüklükleryönüolanbüyüklüklerdir.

Aseçeneğinderüzgârınhızınınkuzeydengüneyeolduğu(yönü)verildiğiiçinvektörelbirbüyüklüktür.


34

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 4 :

I. Mutlakdoğrularbütünüdür.

II. Doğaveevreniaçıklamayaçalışır.

III. Gözlem,deneyveakılyürütmedenyararlanı-lır.

Fizik bilimi ile ilgili verilen yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur?

A)YalnızI B)IveII C)IveIII

D)IIveIII E)I,IIveIII

Çözüm :

Fizikbilimidediğerbilimlergibigelişimevedeği-şimeaçıktır.Buyüzdenmutlakdoğrularbütünüdürifadesiyanlıştır.

Doğrucevap(D) seçeneğidir.

Örnek - 5 :

“CisminkütlesihemDünya’da,hemdeAy’da20kgölçüldü.” ifadesinde belirtilmek istenen bü-yüklük,

I. Skalerdir.

II. Vektöreldir.

III. Türetilmiştir.

yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?

A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII

D)IveIII E)IIveIII

Çözüm :

Ölçülendeğercisminkütlesi, temelveskalerbirbüyüklüktür.

Doğrucevap(A) seçeneğidir.

Örnek - 6 :

I. Binalarınısıyalıtımı

II. Atomuoluşturanparçacıklar

III. Süperiletkenler

Yukarıdaki konulardan hangileri fiziğin çalışma alanına girer?



Çözüm :

Binaların ısıyalıtımı fiziğinaltdallarından termo-dinamiğin,atomaltıparçacıklaratomvemolekülfiziği,süperiletkenler isekatıhâlfiziğininçalışmaalanlarıdır.


Örnek - 7 (TYT - 2020) :

Formula1arabayarışlarınısunanbirspikeryayınesnasında,

• Enhızlıarababirturu2dakikadatamamladı.

• Havasıcaklığı23°C’dir.

• Pistinuzunluğu10kilometredir.

gibibilgilervermiştir.

Buna göre, spikerin verdiği bilgilerdeki birimle-rin SI birim sistemindeki karşılıkları aşağıdaki-lerden hangisidir?

Zaman Sıcaklık Uzunluk ———— ——————— ————

A) saat Fahrenheitderece kilometre

B) saniye Kelvin metre

C) dakika Celciusderece kilometre

D) saniye Celciusderece kilometre

E) saat Kelvin metre

Çözüm :

Uluslararasıbirimsisteminde(SIbirimsisteminde)zamanbirimisaniye,sıcaklıkbirimiKelvinveuzun-lukbirimimetredir.

Doğrucevap (B) seçeneğidir.

35

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 8 :

K

M

L

��1 birim

BirimkareleriçindekiK , L , M vektörlerişekildekigibidir.

Buna göre, K , L , M vektörlerinin toplamı kaç birimdir?

A)4 B)5 C)6 D)7 E)8

Çözüm :

Kvektörü2birim

Lvektörü1birim

Mvektörüise3birimdir.

Vektörleraynıyöndeoldukları içinbileşkevektörvektörlerinbüyüklükleritoplamınaeşittir.


Örnek - 9 :

I. TÜBİTAK

II. TAEK

III. CERN

Yukarıdaki bilim araştırma merkezlerinden han-gileri Türkiye’ye ait kurumdur?

A)YalnızI B)YalnızII C)IveII

D)IveIII E)I,IIveIII

Çözüm :

TÜBİTAKveTAEKTürkiye’dekurulanmerkezler-dir.CERNiseFransaveİsviçresınırındadır.


Örnek - 10 :

I. Metre

II. Saat

III. Kilogram

Yukarıdaki birimlerden hangileri SI birim siste-minde tanımlanmıştır?



Çözüm :

Uluslararası birim sisteminde (SI) uzunluk birimimetre,zamanbirimisaniyevekütlebirimikilog-ramdır.


Örnek - 11 :

I. Newton

II. Joule

III. Candela

Yukarıdaki birimlerden hangileri temel bir bü-yüklüğe ait değildir?



Çözüm :

Newtonkuvvet,jouleenerjivecandelaışıkşiddetibirimidir.Sadececandelatemelbirbüyüklüğeait-tir.


Örnek - 12 :

I. Barajyapımı

II. Binaaydınlatmaları

III. İnterneterişimhızınınartırılması

Yukarıdakilerden hangileri fizik biliminin ilgi alanları içindedir?



36

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Çözüm :

Barajyapımı,fiziğinmekanikdalınınuğraşalanla-rındandır.Binaaydınlatmalarıelektrik,internethızıiseoptiğinilgialanlarıiçindedir.


Örnek - 13 :

Tabanyarıçapı2cm,yüksekliği4cmolaniçiboşsilindiryoğunluğu1,5g/cm3olansıvıiletamamendolduruluyor.

Buna göre, silindirdeki sıvının kütlesi kaç gram-dır? (r=3)

A)48 B)56 C)64 D)72 E)96

Çözüm :

Silindirinhacmi

V = rr2hifadesinden

V=3.22.4cm3

V=48cm3olur.

Silindirsıvı iledoldurulduğundasıvınındahacmi48cm3olur.Sıvınınkütlesiözkütleformülünden,

dVm

= ,m

1 548

=

m=72golur.


Örnek - 14 :

Yoğunlukları2g/cm3ve4g/cm3olanX,Ysıvılarıtürdeşolarakkarıştırıldığındakarışımınözkütlesi2,5g/cm3oluyor.

Buna göre, X ve Y nin hacimleri oranı VV

Y

X kaç-

tır?

A)23 B)2 C)3 D)

43 E)

21

Çözüm :

Karışımınyoğunluğundan,

dV V

m mK

X Y

X Y=+

+

dVm

= denm=V.dolur.

dK = . .

V V

V d V d

X Y

X X Y Y+

+

,. .

V V

V V2 5

2 4

X Y

X Y=+

+

2,5VX+2,5VY = 2VX+4VY

0,5VX=1,5VY

V

V3

Y

X = olur.


Örnek - 15 :

Özkütle

X 1,6g/cm3

Y 2g/cm3

Z 2,4g/cm3

İçleridoluX,Y,Zkatımaddelerineaitözkütlede-ğerleritablodakigibidir.

TaşmaseviyesinekadarsuyladolukabaX,Y,Zcisimleriayrıayrıatılıyor.

Buna göre,

I. KütlelerieşitiseenfazlasıvıyıXcismitaşırır.

II. Taşırdıkları sıvı kütleleri eşit ise hacmi enbüyükolanXtir.

III. HacimlerieşitiseenfazlasıvıtaşıranZdir.

yargılarından hangileri doğrudur?

(dsu=1g/cm3)



Çözüm :

Cisimlerinözkütlesisuyunözkütlesindenbüyükol-duğuiçincisimlersudabatarlar.

CisimlerdeneşitkütledealındığındaXinözkütlesiküçükolduğuiçinhacmienbüyükolur.Taşırdığısıvıhacmideenfazlaolur.I.yargıdoğru.

Taşırdıklarısıvıkütlelerieşitiseüçünündehacmieşittir.II.yargıyanlış.

Hacimlerieşitisetaşırdıklarısıvıhacimlerideeşitolur.III.yargıyanlış.


37

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 16 :

Özkütlesi8g/cm3olanküpünboyutları2cmdir.Küpünkütlesi40gdır.

Buna göre, küp içindeki boşluğun hacmi kaç cm3 tür?

A)2 B)3 C)4 D)5 E)6

Çözüm :

Küpünkütlesi40g,özkütlesi8g/cm3tür.

d = Vm

den

V

840

= V=5cm3olur.

Birboyutu2cmolduğuiçinküpünhacmi

V=2x2x2=8cm3

3cm3küpüniçindeboşlukvardır.


Örnek - 17 :

L sıvısı

K

M sıvısı

K

Kborusunun,LveMsıvılarındakidengesişekildekigibidir.

Buna göre,

I. LninyüzeygerilimiMninkindenküçüktür.

II. LileKarasındakiadezyonkuvvetiLsıvısın-dakikohezyonkuvvetindenbüyüktür.

III. BorununkesitalanıdaraltılırsaLsıvısıbirmik-tardahayükselir.




Çözüm :

LsıvısıborudayükselipMsıvısıalçaldığıiçinLninkohezyonkuvvetiMninkindenküçüktür. II.yargıdoğru.

Kohezyonkuvvetibüyükolansıvılarınyüzeygeri-limleridebüyüktür.I.yargıdoğru.

Kesit alanı daraldıkça L sıvısı borudabirmiktardahayükselir.III.yargıdoğru.


Örnek - 18 :

I. Boyanınduvarayapışması

II. Boyadançıkarılanfırçatüylerininbirbirineya-pışması

III. Sudamlasınınmusluktaasılıkalması

Yukarıdakilerden hangileri adezyona örnektir?



Çözüm :

Yukarıdaverilenolaylarfarklımoleküllerarasındakietkileşimleilgiliolduğundanüçüdeadezyonaör-nektir.


Örnek - 19 :

Tabankenarlarıa,yüksekliği8aolankareprizma-nındayanıklılığıD1dir.BuprizmaısılişlemleküpedönüştürülüncedayanıklılığıD2oluyor.

Buna göre, DD

1

2 oranı kaçtır?

A)8 B)4 C)2 D)1 E)21

Çözüm :

a

a

8a

Kesitalanı:A1=a.a=a2

Hacim=V1 = a2.8a=8a3

Dayanıklılık:D1 = V

A

a

a

81

13

2

=

Küpoluncabirkenarınuzunluğuxoluyorsa:

V=x3=8a3

38

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

x=2avekesitalanı(2a)2 = 4a2vedayanıklılık

D2 = V

A

a

a

8

4

2

23

2

= olur.

Bunagöre,

D

D

a

a

a

a

8

8

4

41

2

3

2

3

2

= = bulunur.


Örnek - 20 :

m (g)

20

0 10V(cm3)

Şekilde bir sıvınınkütle - hacim grafiğiverilmiştir.

Buna göre, sıvının özkütle - hacim grafiği aşağı-dakilerden hangisidir? (Sıcaklıksabit)

d (g/cm3)

0,5

0 10V(cm3)

A) d (g/cm3)

2

0 10V(cm3)

B)

d (g/cm3)

2

0 20V(cm3)

C) d (g/cm3)

0,5

0 10V(cm3)

D)

d (g/cm3)

2

0 10V(cm3)

E)

Çözüm :

Sıvının10cm3ü20gramverildiğindenözkütlesi:

d = ü

hacimk tle

1020

2= = g/cm3olur.Sabitsıcaklıkta

sıvınınözkütlesisabittir.


Örnek - 21 (TYT - 2019) :

İçidoluküreşeklindekiözdeş100g’lıkaltınbilye-ler,başlangıçtaherbirininiçindekisıvımiktarıaynıolanüçadetözdeşderecelisilindirleriçerisineşe-kildekigibibırakılıyor.

25 cm3

20 cm3

15 cm3

10 cm3

5 cm3

Yer(yatay)

Bu gözlemden elde edilen verilere göre, altın için özkütle (d) - hacim (V) grafiği aşağıdakiler-den hangisi gibi olabilir?

d (g/cm3)

300

100

0 2515V(cm3)

A) d (g/cm3)

300

0 2515V(cm3)

B)

d (g/cm3)

20

0 15V(cm3)

C) d (g/cm3)

5

0 15V(cm3)

D)

d (g/cm3)

20

0 15V(cm3)

E)

Çözüm :

İkincibilyesudüzeyini15cm3çizgisinden20cm3 çizgisine,üçüncübilyedesudüzeyini20cm3çiz-gisinden25cm3çizgisineçıkarmıştır.Bunagöre,birbilyeninhacmi5cm3tür.

Kütle100gramverildiğinden:

Özkütle=ü

hacimk tle

5100

20= = g/cm3olur.

Bir maddenin hacmi artarken kütlesi de aynıorandaarttığındanözkütlesabitkalır.


39

BiyolojiBu bölüm, bütün puan türlerinde tercih yapacak tüm adaylara yöneliktir.

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

BİLİMSEL YÖNTEM ve CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Çeşitligözlemvedeneylersonucundaeldeedilmiş,doğruluğukanıtlanmışbilgilerbütününebilimdenir.

Bilim,araştırmalarsonucueldeedilenbilgi-lerdenoluşanbirüründür.Bilimselaraştırmalardaizlenenyolabilimsel yöntemdenir.Bilimselyön-temdeamaçgerçekleribulmakvegerçeklerara-sındakiilişkileriortayaçıkarmaktır.

Bilimselbirçalışmayapılırkençoğunluklaaşa-ğıdakisıralamatakipedilir.

Gözlemlerinyapılmasıveverilerintoplanması

Probleminbelirlenmesi

Hipotezkurulması

Hipotezedayalıtahminyapılması

Kontrollüdeneyyapılması

Sonuçlarındeğerlendirilmesi

Sonuçlarhipotezi Sonuçlarhipotezidestekliyorise desteklemiyorise

Hipotezingerçek Hipotezindeğiştirilmesihalinegelmesi

Gözlem; Birkonuileilgiliölçmealetleriyadaduyuorganlarıkullanılarakyapılanveritoplamasü-recidir.

Nitel Gözlem: Duyuorganlarıileyapılır.Sa-yısaldeğerlerleifadeedilmez.Özneldir.Sonuçlarıkesindeğildir,kişiyegöredeğişir.Bilimselçalış-madatercihedilmez.

Nicel Gözlem: Ölçümaletleriileyapılır.Sayı-saldeğerlerleifadeedilir.Nesneldir.Sonuçlarıke-sindir.Kişiyegöredeğişmez.Bilimselçalışmalardatercihedilengözlemşeklidir.

• Problembelirlendiktensonrahipotezadıveri-lengeçiciçözümönerilerioluşturulur.

• Hipotezler,gözlemvedeneylerletestedilenönermelerdir.

• Bilimselçalışmalardakontrollüdeneylerkul-lanılır.Kontrollüdeneyler,birolayıetkileyebi-lecekfaktörlerdensadecebirinindeğiştirilipdiğerlerininsabittutulmasıylayapılır.

• Kontrollüdeneyde,testedilecekfaktördeğiş-tirilirkenkontrolgrubundakitümşartlarsabittutulur.Deneydeetkisiaraştırılandeğişkene“bağımsız değişken” bağımsız değişkenebağlıolarakdeğişeneise“bağımlı değişken” denir.

• Teori,doğadagerçekleşenolaylarhakkındatekrarlanan,gözlemvedeneyleredayalıola-rakyapılan,arkasındagüçlüdelillerbulunanaçıklamadır.Birhipotez, ispatedilirse teori olur.Teorilerbirolayınnedengerçekleştiğiniaçıklar.Teoriler,yenibilgivebulgularortayaçıkıncadeğiştirilebiliryadareddedilebilir.

• Kanun,birolayınbelirlişartlardanasılgerçek-leştiğiniaçıklar.Birhipotez,hiçbirkuşkuyayervermeyecekşekildedoğrulanırvebilimselolarakkabuledilirsekanunhalinegelir.Ka-nunlardateorilergibideğişebilir.

• Teorivekanunlarfarklıbilimselbilgitürleridir.Teorilerhiçbirzamankanunlaradönüşemez.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

1. Hücresel Yapı

• Tümcanlılarhücreyadahücrelerdenmey-danagelmiştir.

• Bakteri, siyanobakteri, arke, amip, öglena,paramesyumgibicanlılartekhücrelidir.Bazımantarlar,bitkivehayvanlar iseçokhücre-lidir.

• Tekhücrelicanlılarda,tümhayatsalfaaliyet-leraynıhücreiçindegerçekleşir.Çokhücrelicanlılarda ise farklı olayların gerçekleştiğiözelleşmişbölgelervardır.

Konu Anlatım Videoları interaktif.final.com.tr’derphayfdi

40

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

• Hücreleryapısınagöreprokaryot(bakterivearkeler) ve ökaryot (protista, mantar, bitki,hayvan)olarakikikısımdaincelenir.

• Prokaryot ve ökaryot hücrelerde; ribozomorgeneli,sitoplazma,hücrezarı,DNA,RNAortakolarakbulunur.

2. Beslenme

• Canlıların hayatsal faaliyetlerini sürdürebil-mesiiçingereklibesinmaddelerini(organikveinorganikbesinler)karşılamalarınabeslenmedenir.

Ototrof Beslenme

• Fotosentezyadakemosentezyaparakihtiyaçduydukları organik besinleri kendisi üretencanlılardır.

• İnorganikmaddelerdenorganikbesinsentez-lerler.

• Fotosentez,ışıklıortamdagerçekleşir.Kemo-sentez,ışıklıvekaranlıkortamdagerçekleşir.

• Bazıbakteriler,bazıarkeler,maviyeşilalgler,bitkiler,ototrofbeslenir.

Heterotrof Beslenme

• Canlılarınihtiyaçduyduğuorganikveinorga-nikbesinleridışardanalarakbeslenmesidir.

• Hayvanlar,mantarlar,bazıbakterivebazıar-kelerheterotrofbeslenir.

NOT :

Bazıcanlılarınhemototrofhemheterotrofbes-lenmeözelliğivardır.(Böcekçilbitkiveöglena)

3. Solunum

• Besin monomerlerinin parçalanarak enerji(ATP)üretilmesidir.Gecevegündüzyaşamboyudevameder.

Oksijensiz Solunum: (Fermantasyon,Maya-lanma,AnaerobikSolunum)

• Hücreninsitoplazmasındagerçekleşir.Besinmonomerlerinin parçalanması tam değildir.Oksijenlisolunumagöredahaazenerji(ATP)üretilir.Laktikasitfermantasyonuveetilalkolfermantasyonugibiçeşitlerivardır.

Oksijenli Solunum: (AerobikSolunum)

• Hücrenin sitoplazmasında başlar. Ökaryothücrelerdemitokondride, prokaryot hücre-

lerdemezozomda tamamlanır.Organikbe-sinler, inorganiklere kadarparçalandığı içinoksijensiz solunuma göre daha fazla ATPüretilir.

NOT :

Bazıcanlılarhemoksijenlihemdeoksijensizso-lunumlaenerji(ATP)üretir.

4. Boşaltım

Metabolik faaliyetler sonucu oluşan artıkmaddelerinyadaihtiyaçfazlasıolupvücuttadepo-lanamayanmaddelerinvücuttanatılmasınaboşal-tımdenir.Tümcanlılardaboşaltımvardır.Boşaltımsistemiisetümcanlılardayoktur.

• Boşaltım da amaç iç dengeyi (homeostasi)sağlamaktır.

5. Hareket ve Duyarlılık

• Tümcanlılar,içvedışçevredengelenuyarılarıalgılayabilir,uyarılarakarşıaktifyadapasifduyarlılıkgösterirler.

• Canlılaraktif(enerjiharcanarakyapılanhare-ket)yadapasifhareketyaparlar.

6. Büyüme ve Gelişme

• Tekhücrelicanlılar,hücrehacminiarttırarakbüyür.Çokhücreli canlılarhemhücrehac-miniarttırarakhemdehücresayısınıarttırarak(mitozbölünme)büyür.

• Canlılardakiçeşitliyapılarınişlevselhalegel-mesinegelişmedenir.

7. Üreme

• Canlılarınnesillerinidevamettirmekamacıylakendilerinebenzeryenibireyleroluşturmala-rınaüremedenir.

• Canlı türlerinin üreme yeteneği vardır. Türiçindekitümbireylerinüremeyeteneğiyoktur.

• Hayatsalfaaliyetlerindevamıiçinüremeşartdeğildir.

Eşeysiz Üreme:

• Kalıtsalçeşitliliksağlanmaz.Mitozbölünme-lerlegerçekleştirilir.Eşeysizüreyencanlılar-dakikalıtsalçeşitlilikmutasyonlasağlanır.

Eşeyli Üreme:

• Kalıtsalçeşitlilikvardır.Eşeyliüremeyleolu-şan bireyler birbirlerinden ve ata bireydenfarklıkalıtsalözellikleresahiptirler.

41

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

NOT :

Bazıcanlılarhemeşeylihemdeeşeysizüreye-bilir.

8. Metabolizma

• Canlılardagerçekleşenyapım(anabolizma)veyıkım(katabolizma)tepkimelerinintamamınametabolizmadenir.

• Bütüncanlılarmetaboliktepkimelerigerçek-leştirmek için hücre zarı, sitoplazma,DNA,RNA,ribozom,enzimveATPsenteziözellik-lerinesahiptir.

• Vücutsalaktivite,hastalık,cinsiyet,hamilelik,vücut yüzeyi genişliği, ortamsıcaklığı, yaş-lanmagibi faktörlermetabolizmahızını de-ğiştirir.

Yapım Reaksiyonları: (Anabolizma, özüm-leme,sentez)

• Küçükmoleküllerin birleştirilerek, karmaşıkmoleküllerinsentezlenmesidir.

• Enerjiharcanır.Enzimkullanılır.Sadecehücreiçindegerçekleşir.Hücrenincanlıolduğunakanıttır.

Yıkım Reaksiyonları: (Katabolizma,yadım-lama)

• Karmaşık moleküllerin parçalanarak, basitmolekülleredönüşmesidir.

• Solunum reaksiyonları sadecehücre içindegerçekleşir.Canlılığakanıttır.Sindirimreak-siyonlarıisehemhücreiçindehemdehücredışındagerçekleşir.Canlılığakanıtdeğildir.

9. Dehidrasyon ve Hidroliz

Dehidrasyon:

• Monomerlerinbirleştirilmesidir.Enerjiharca-nır,enzimkullanılır.Sadecehücreiçindeger-çekleşir.Canlılığakanıttır.

• ntanemonomerbirleşirse(n–1)tanebağolu-şur.Bağsayısıkadarsuaçığaçıkar.Dehid-rasyonortamınyoğunluğunuazaltır.(Proteinsentezi,yağsentezi,nişastasentezigibi.)

Hidroliz:(Sindirim)

• Büyükbesinlerinsuharcanarak,enzimkul-lanılarak parçalanmasıdır. Dehidrasyonuntersidir.

• Enerji harcanmaz, enzim kullanılır. Hücreiçinde ya da hücre dışında gerçekleşebilir.Canlılığakanıtdeğildir.

DehidrasyonnMonomerBüyükbesin+(n–1)H2O Hidroliz

• Tümcanlılar,basitorganikmaddeleribirleş-tirerekkompleksorganikmaddesentezleye-biliryadakompleksorganikmaddeleribasitorganikmaddeleredönüştürebilir.

NOT :

Proteinsentezi,enzimsentezi,anabolizmavekatabolizmareaksiyonlarınıgerçekleştirme,ATPsentezi veATPkullanımı,mutasyonauğrama,organizasyon, adaptasyon, homeostasi, ribo-zombulundurma,DNAveRNAyasahipolmatümcanlılardavardır.


Örnek - 1 :

Nitelgözlem,duyuorganlarıileyapılır.Sayısalde-ğerlerleifadeedilmez,sonuçlarıkesinolmayıpki-şiyegöredeğişkenlikgösterir.

Buna göre, aşağıdaki seçeneklerde verilenler-den hangisi nitel gözlemdir?

A) Bukahvenintadıçokgüzelolmuş.

B) AhmetSelim’inboyu185cm’dir.

C) Hüseyin,81kgağırlığındadır.

D) Bugün saat 14.30’da havadaki nem oranı%35olmuştur.

E) Vücudumuzusavunmaklasorumluolanakyu-varlar3-4günyaşarlar.

Çözüm :

B,C,DveEşıklarıincelendiğindesonuçlarınkişiyegöredeğişmediğibuyüzdennicelgözlemolduğuanlaşılacaktır.A seçeneğindeki kahvenin tadınıngüzelolmasıisekişiyegöredeğişenbirdurumol-duğundannicelgözlemdir.


42

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 2 :

Bilimsel yöntemlerle ilgili aşağıdaki seçenek-lerde verilen tanımlardan hangisi yanlıştır?

A) Hipotez,problemingeçiciçözümyoludur.

B) Kontrollüdeneylerbirolayıetkileyecekfaktör-lerdensadecebirtanesideğiştirilerekyapılır.

C) Teoriler,yenibilgivebulgularneticesindede-ğiştirilebiliryadareddedilebilir.

D) Ölçümaletlerikullanılarakyapılangözlemlere,nicelgözlemdenir.

E) Hipotezkurulduktansonra,problembelirlenir.

Çözüm :

BilimselyöntemtanımlarıincelendiğindeEseçene-ğininyanlışolduğugörülecektir.Çünküönceprob-lembelirlenirsonrasındahipotezkurulur.


Örnek - 3 :

BirgöldebulunanKveLtürübalıklarınsıcaklığabağlıbireysayısınıgösterengrafikaşağıdaveril-miştir.

Birey sayısıK türü

L türü

0 5 10 15 20 25 30 Sıcaklık (°C)

Buna göre, K ve L türü balıklarıyla ilgili yapılan aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur?

A) KtürüLtürünegöresoğuksularadahadaya-nıklıdır.

B) Ltürününsıcaklıkdeğişiminetoleransıdahafazladır.

C) KveLtürlerienfazlabireysayısına16ºCdeulaşır.

D) LtürününyaşadığıtümsıcaklıkdeğerlerindeKtürüdeyaşar.

E) DerinliğinartmasıKtürününyaşamaihtimaliniartırır.

Çözüm :

GrafikincelendiğindeLtürünündahagenişbirsı-caklıkaralığındayaşayabildiğibuyüzdensıcaklıkdeğişiminedahatoleranslıolduğugörülecektir.


Örnek - 4 :

Aşağıdaki seçeneklerde verilen bilgilerden han-gisi yanlıştır?

A) Ototrofcanlılarfotosentezyadakemosentezyapar.

B) Fotosentezışıklıortamdagerçekleşir.

C) Kemosentezkaranlıkortamdagerçekleşebilir.

D) Tümcanlılarinorganikbesinleridışarıdanalır.

E) Hayvanlarvemantarlarototrofbeslenir.

Çözüm :

Ototrofbeslenencanlılarkendibesinlerinikendisiüretencanlılardır.Hayvanvemantarlarbesinlerinidışarıdanaldıklarıiçinheterotrofcanlılardır.


Örnek - 5 :

Aşağıdaki seçeneklerde verilen özelliklerden hangisi tüm canlılar için ortak özelliktir?

A) Beslenme

B) Hücrelerdenoluşma

C) Solunum

D) Boşaltım

E) Üreme

Çözüm :

Tümcanlılarçokhücrelideğildir.Buyüzdenhücre-lerdenoluşmacanlılarınortaközelliğideğildir.

Doğrucevap(B) seçeneğidir.

43

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 6 :

Aşağıdakiçimlenmeortamınaağırlıklarıaynıolannohuttohumlarıkonulmuştur.

I

15°CNormal gübrelinemli toprak

II

25°CGübresiz

kuru toprak

Bu deney düzeneklerini kullanarak gübre mik-tarının çimlenme üzerindeki etkisini araştırmak için aşağıdaki değişikliklerden hangisi yapılma-lıdır?

A) I.kabınsıcaklığı10ºCarttırılıpikincikabasukonulmalıdır.

B) I.ortamınsıcaklığı25ºCyeçıkarılmalıdır.

C) II.kabasukonulmalıdır.

D) II.ortamagübrekonulmalıdır.

E) I. kabınsıcaklığı 15 ºCarttırılıp, ikinci kabagübrekonulmalıdır.

Çözüm :

Gübremiktarınınçimlenmeüzerineetkisiniincele-yebilmekiçinikidüzenekarasındasadecegübrefarklı olmalı diğer tüm koşullar aynı olmalıdır. Aseçeneğindekideğişiklikleryapıldığındabudurumsağlanacaktır.


Örnek - 7 :

Aşağıdaki seçeneklerde verilen bilgilerden han-gisi tüm canlılarda gözlenmez?

A) Mutasyonauğrama

B) ATPüretme

C) Dehidrasyonvehidrolizyapma

D) Organvesistemleresahipolma

E) Solunumyapma

Çözüm :

Bazıcanlılartekhücrelidir.Buyüzdenorganvesis-temlertümcanlılardabulunmaz.


Örnek - 8 :

Aşağıdaki seçeneklerde verilen özelliklerden hangisi tüm canlılarda ortaktır?

A) Parazitbeslenme

B) Fotosentezyapma

C) Eşeysizüreme

D) Proteinsentezleme

E) MitokondrideATPsentezleme

Çözüm :

Canlılarınortaközellikleriincelendiğinderibozomorganelinin tümcanlılardabulunduğuveproteinsentezinintümcanlılar tarafındanyapıldığıgörü-lecektir.


Örnek - 9 :

Aşağıdaki seçeneklerde verilen olaylardan han-gisi canlıların hayatsal faaliyetlerini sürdürebil-mesi için gerekli değildir?

A) Boşaltım

B) Proteinsentezi

C) Üreme

D) Enzimkullanımı

E) Solunum

Çözüm :

Üremeolayıneslindevamıiçingereklidir.Bireyselyaşamiçingerekliolanbirdurumdeğildir.


44

TarihBu bölüm, bütün puan türlerinde tercih yapacak tüm adaylara yöneliktir.

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

TARİH VE ZAMAN(TARİH BİLİMİNE GİRİŞ)

Tarih: Toplumların geçmişteki tüm faaliyetle-rini mekân ve zaman göstererek, belgeler ışığında inceleyen, neden - sonuç ilişkileri kurarak objektif (tarafsız) bir şekilde aktaran sosyal bilim dalıdır.

Tarihin Konusu: İnsanlığın geçmişteki tüm faaliyetleridir. Ayrıca doğa olayları, sonuçları iti-barıyle insanları etkilediğinden tarihin konusu içe-risinde yer alır. Örneğin bir bölgenin topraklarının verimli olması ve uygun iklim özellikleri tarihin ko-nusu değilken bu nedenler sonucunda bölgeye ya-pılan göçler tarihin konusu olabilir. Bunun dışında siyasi ve sosyal nitelikli olaylar, bilimsel ve sanatsal gelişmeler, keşifler, icat ve buluşlar da tarihin ko-nusu içerisine girmektedir.

Tarihi Olay: Geçmişte meydana gelen baş-langıç ve bitiş tarihi belli olan gelişmelerdir. Tarihi olaylar; kendine has özelliklere sahiptir, somut bil-giler içerir, yer ve zaman bildirir.

Tarihi Olgu: Tarihi olaylar sonucunda mey-dana gelen uzun süreçte ortaya çıkan gelişmeler-dir.

Tarihi olgular; geneldir, süreklilik gösterir, so-yuttur. Tarihi olgularda belirli bir yer ve zaman söz konusu değildir.

Uyarı :

Tarihî olay biriciktir, özgündür, tekrarlanamaz ancak tarihî olgu geneldir ve tekrar edebilir.

Örnekler: Malazgirt Savaşı, Talas Savaşı, Haçlı seferleri gibi gelişmeler tarihi olay iken; Anadolu’nun Türkleşmesi, Bilimsel gelişmelerin ilerlemesi, Avrupa’da ekonomik değişimlerin ol-ması gibi süreçler tarihi olgu olarak nitelendirilmek-tedir.

Tarih Biliminin Yöntemi ve Nitelikleri

Tarih biliminin yöntemi ve amacı, geçmişte yaşanan olayları doğru bir şekilde analiz ederek sonuca ulaştırmaktır. Bu nedenle Tarih biliminin kendine has bilimsel özellikleri ve yöntemleri bu-lunmaktadır.

1. Kaynak Arama (Belge Bulma)

Tarihî olayların, doğru ve güvenilir bir şekilde değerlendirilmesinde kaynaklar önemli bir yere sa-hiptir.

Kaynaklar; ana kaynaklar (Birinci elden kay-naklar) ve ikinci elden kaynaklar olmak üzere iki gruba ayrılır.

Niteliğine Göre Kaynaklar

Ana Kaynaklar:

Olayın geçtiği döneme ait belge ve buluntular-dır:

Örneğin; Seyahatnameler, kitabeler, paralar, dev-letlerin resmî evrakları ana kaynaklar arasında yer almaktadır.

İkinci Elden Kaynaklar:

Olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynaklarından faydalanılarak meydana getirilen eserlerdir.

Cinsine Göre Kaynaklar

a) Sözlü Kaynaklar:

Kaynağı belli olan veya olmayan, ağızdan ağza söylenerek gelen kaynaklardır. Örneğin: Hikâyeler, destanlar, tarihî şiirler, efsaneler ve menkıbeler sözlü kaynaklar arasında yer alır.

b) Yazılı Kaynaklar:

Ferman, berat, arşiv malzemeleri, kitabeler (yazıtlar), şecereler (soy kütükleri), yıllıklar (anallar), takvimler, seyahatnameler, biyografiler, paralar, ar-malar, mühürler, gazeteler, tuğralar yazılı kaynaklar arasında yer almaktadır.

c) Yazısız Kaynaklar:

Fosiller, mağara resimleri, heykeller, kabart-malar, taş, toprak, kemik veya çeşitli malzeme-lerden yapılmış eşyalar, mezarlar, anıtlar, silahlar yazısız kaynaklar arasında yer almaktadır.

Konu Anlatım Videoları interaktif.final.com.tr’derjg2tniu

45

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

d) Görsel ve İşitsel Kaynaklar:

Tarihî olayların geçtiği dönemde çizilmiş ha-ritalar ve planlar görsel; CD’ler, VCD’ler, DVD’ler; sesli ve görüntülü kaynaklar arasında yer almakta-dır.

2. Tasnif (Sınıflandırma)

Tarih biliminin çok geniş bir çalışma ve araş-tırma alanına sahip olması, tarihin incelenmesini zorlaştırdığı için sınıflandırmaya ihtiyaç duyulmuş-tur. Bu nedenle tarih; zamana, mekâna ve konuya göre bölümlere ayrılarak incelenmiştir.

Zamana Göre Sınıflandırma: XIX. Yüzyıl Av-rupa Tarihi, Kanuni Dönemi, İlk Çağ, Tarih Öncesi Devirler, Tarihî Devirler zamana göre sınıflandır-maya örnektir.

Mekâna Göre Sınıflandırma: Anadolu Tarihi, Şanlıurfa Tarihi, Asya Tarihi mekâna göre sınıflan-dırmaya örnektir.

Konuya Göre Sınıflandırma: Kültür Tarihi, Siyasi Tarih, Dinler Tarihi gibi çalışmalar, konuya göre sınıflandırmaya örnektir.

3. Tahlil (Çözümleme)

Tarihçinin elde ettiği verilerin yeterli olup ol-madığının tespit edilme aşamasıdır.

4. Tenkit (Eleştiri)

Elde edilen verilerin gerçek veya sahte olup olmadığının incelenmesi aşamasıdır.

5. Terkip (Sentez)

Verilerin birleşik hâle getirildiği son aşamadır.

Tarih Biliminin Özellikleri

• Tarih geçmişte meydana gelen olayları ince-lediğinden tekrarlanamaz. Bu nedenle tarih çalışmalarında deney ve gözlem yöntemi kul-lanılamaz.

• Tarihte yer ve zaman ögeleri önemli bir yere sahiptir. Tarihsel olayların zamanını belirt-mekle; olayların neden-sonuç ilişkisi içinde ele alınması sağlanır. Yaşanan olayların gü-nümüz değer yargılarına göre değil de geçtiği

dönemin şartlarına göre daha sağlıklı bir şe-kilde değerlendirilmesi sağlanır.

• Tarihi bir olayın sonucu kendisinden sonraki bir olayın nedenini oluşturabilir.

• Tarih araştırmalarında elde edilecek yeni bul-gular mevcut bilgilerimizi pekiştirebileceği gibi değiştirebilmektedir.

• Tarihi olaylar araştırılırken objektif değerlen-dirmeler yapılmalıdır. Objektif değerlendir-melerde olaylar meydana geldiği dönemin koşullarına göre değerlendirilmeli, birden fazla kaynağa başvurulmalı ve kişisel görüşlere yer verilmemelidir.

• Bilimsel yasaları yoktur. Diğer bilimler, de-neme yanılma yoluyla ya da bilimsel testlerle kesin yargılara ulaştıkları halde; tarihin bu tür kanunları bulunmaz.

• Tarih süreklidir. İnsan var oldukça tarih de vardır.

• Tarihi olaylarda her sebep daima aynı sonucu doğurmamaktadır.

Uyarı :

Bir tarihi olayın veya olgunun ortaya çıktığı dö-nemi hakkında yanılma, dönemleri ve çağları birbirine karıştırma anlamına gelen anakronizm tarihin yanlış değerlendirilmesine neden olmak-tadır.

Yazılışlarına Göre Tarih Çeşitleri

Hikâyeci Tarih (Rivayetçi Tarih): Öncülü-ğünü Yunan tarihçi Herodot’un yaptığı bu yazım şeklinde neden sonuç ilişkilerine yer verilmezken yer ve zaman belirtilmektedir. Bilimsellikten uzak bu yazım şeklinde abartılara da yer verilmiştir.

Öğretici Tarih (Pragmatik Tarih): Öncü-lüğünü Thukydides’in yaptığı bu yazım şeklinde; geçmişte yaşanmış olaylardan ders çıkarmak aynı hataya düşmemek amaçlanmış milli bilincin güç-lendirilmesine çalışılmıştır.

Bilimsel Tarih (Neden - Nasılcı Tarih): Bu yazım şeklinde, olayların sebeplerini, gelişim sü-reçlerini ve sonuçlarını zihinde soru işareti kalma-yacak bir biçimde anlatmak amaçlanmıştır.

46

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Tarihe Yardımcı Bilim Dalları

Tarih, geniş bir inceleme alanına sahip olduğu için bazı yardımcı bilim dallarına ihtiyaç duymuştur.

Bu yardımcı bilim dallarından bazıları şunlardır:

Heraldik: Tarihte devletlerin kullandığı arma-ları inceleyen bilim dalıdır.

Paleografya: Yazıları, alfabeleri ve bunların zaman içerisindeki değişimlerini inceler.

Uyarı :

Yazıların tür ve şekillerinin bilinmesi, toplulukla-rın akrabalık ilişkileri, kullanıldığı dönem ve bölge hakkında ipuçları vermektedir.

Sicilografya: Tarihte devletlerin kullandığı mühürleri inceleyen bilim dalıdır.

Coğrafya: İnsan ve mekânın karşılıklı etkileşi-mini araştırır. Tarihi olayların meydana gelmesinde iklim, yeryüzü şekilleri gibi coğrafi faktörler etkili olabilmektedir.

Antropoloji: İnsan ırklarını inceleyen bilim dalıdır. İnsanın iskeleti, kafatası gibi fiziki yapısının araştırılmasında antropolojiden yararlanılmaktadır.

Nümizmatik (Meskûkât): Eski paraları ince-leyen bilim dalıdır.

Kronoloji: Geçmişten günümüze meydana gelen olay ve olguların zamanını tespit ederek sı-ralar.

Filoloji: Dil bilimidir. Diller arasındaki akraba-lık bağlarını, sözcük alışverişini araştırır.

Epigrafya: Anıtlar üzerindeki kitabeleri ve ya-zıtları inceleyen bilim dalıdır.

Diplomasi: Siyasi belgelerin cins, şekil ve içe-rik olarak değerlendirmesini yapar.

Etnografya: Toplumların yaşayış, gelenek, örf ve adetlerini inceler.

Kimya: Kimyada kullanılan “Karbon 14” me-toduyla tarihi buluntuların madde yapısı incelene-rek ait olduğu dönem belirlenmeye çalışılır.

Uyarı :

Tarih öncesi devirlerde yazı olmadığı için yazılı kaynaklara dayalı olan yardımcı bilim dallarından tarih öncesi devirlerin araştırılmasında yararlanı-lamaz.

Tarihin Dönemlendirilmesi

İnsanlığın ortaya çıkışıyla birlikte insanın karşı-laştığı temel sorunlardan biri, zamanı anlamlandır-mak olmuştur. İnsan, geçmişini bir düzene sokmak için asır, çağ, devir gibi terimlere başvurmuştur. Yazı sayesinde tarihin kaydını tutmaya başlayan insanoğlu yazının keşfini bir dönüm noktası olarak kabul etmiştir. Bunun sonucunda yazıdan önceki zamanlar tarih öncesi, yazıdan sonraki zamanlar ise tarihî dönemler olarak adlandırılmıştır.

Tarih Öncesi Çağların Genel Özellikleri

• Tarih Öncesi Çağlarda yazı olmadığı için yete-rince bilgi ve belge mevcut değildir.

• Tarih Öncesi Çağların başlama ve bitiş za-manlarıyla yaşanma süreleri bölgelere göre farklılık gösterir. Bu da toplumlar ve bölgeler arasında ulaşım ve haberleşme eksikliklerin-den kaynaklanmaktadır.

• Tarih Öncesi Çağlar her yerde aynı sırayı takip etmemiştir. Göç veya savaş gibi etkileşimler sonucunda bazı bölgelerde devirlerin süresi kısalmış ya da bazı devirler yaşanmadan bir üst devire geçilmiştir.

• Tarih Öncesi Çağlar insanların kullandıkları malzemelere göre Taş Devri ve Maden Devri olarak adlandırılmıştır.

Tarihi Devirler

Sümerlerin yazıyı bulmasıyla Tarihi Devirler başlamıştır. Bu devirlerin birbirinden ayrılmasında evrensel olaylar esas alınmıştır. (Kavimler Göçü, İstanbul’un Fethi, Fransız İhtilali)

Tarih Biliminin Faydaları

• Milletlerin ortak hafızası olan tarih, millî ve toplumsal kimliğin inşasında önemli rol oynar.

• Tarih, uyguladığı yöntem gereği bireylerde araştırma ve kanıt kullanma becerisini artırır.

• Geçmişteki hatalardan ders çıkarmamızı sağ-lar.

• Tarihsel empati ile geçmişte yaşamış insan-ların değer yargıları, olaylara ve dünyaya nasıl baktıkları, ne hissettikleri anlaşılabilir ve bunun sonucunda insanların geçmişi anlama becerisi gelişir.

47

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Takvim Bilgisi

Güneş Yılı Esaslı Takvim: Mısırlıların bul-duğu bu takvim farklı uygarlıkların katkılarıyla ge-liştirilerek günümüze kadar ulaşmıştır. Güneş yılı, Dünya’nın Güneş etrafındaki bir tur dönüşünü esas alır. Bu süre 365 gün 6 saattir.

Ay Yılı Esaslı Takvim: Bu takvimi Sümerler bulmuştur. Ay yılı, Ay’ın Dünya etrafındaki dönü-şünü esas alır ve on iki tur dönüşü bir yıla denk gelir. Bu süre 354 gündür.

Uyarı :

Her toplum kendine özgü bir takvim oluşturur-ken yaşamlarını en çok etkileyen olayı takvimle-rinin başlangıcı olarak kabul etmişlerdir. Örneğin İbraniler MÖ 3761’deki Yaradılış (Tekvin) yılını, Yunanlar ilk olimpiyat oyunlarının yapıldığı MÖ 776’yı, Hristiyanlar Hz. İsa’nın doğumu olan sı-fırı, Müslümanlar MS 622’de Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicretini takvimlerine baş-langıç olarak esas almışlardır.

Uyarı :

Takvim çalışmaları ile ilgili sorularda astronomi, gözlemevi (rasathane) ve gök biliminin, matema-tik ve fiziğin yalnız temel kavramlarından yararla-narak veri elde eden bilim dalı olan kozmografya gibi ifadelere dikkat edilmelidir.

Türklerin Kullandıkları Takvimler

On İki Hayvanlı Türk Takvimi: Türklerin İslamiyet’ten önce kullandığı takvimdir. Hangi ta-rihten itibaren kullanıldığı bilinmemekle birlikte bu takvim Kök Türkler ve Uygurlar tarafından kullanıl-mıştır. On İki Hayvanlı Türk takvimindeki maymun, tavşan, tavuk, yılan, koyun, sığır yılları zor seneler sayılmıştır. Diğer yıllar da bahtlı anlamında “kut” yılları olarak anılmıştır. Günümüzde Türkler; On İki Hayvanlı Türk takvimini kullanmamakta ancak bu takvim Çinliler tarafından hâlen kullanılmaya devam edilmektedir.

Hicri Takvim: Türkler, İslamiyet’in kabulün-den sonra Hicri takvimi kullanmaya başlamıştır. Bu takvimde Hz. Muhammed’in hicret ettiği yıl (622),

başlangıç kabul edilmiştir. Hz. Ömer Dönemi’nde oluşturulan bu takvim, ay yılını esas almıştır. Bu takvime göre bir yıl 354 gün 8 saat 48 dakikadır. Ayrıca bir ay yılı, bir güneş yılından yaklaşık 11 gün eksiktir. Diğer bir ismi kamerî (ay) takvimidir. Gü-nümüzde İslam dünyası, dinî günleri hicrî takvime göre belirlemektedir.

Celali Takvimi: Büyük Selçuklu Sultanı Celaleddin Melikşah’ın emriyle Ömer Hayyam başkanlığında kurulan bir astronomi heyetince ha-zırlanmıştır. Başlangıç olarak 1079 yılı kabul edil-miştir.

Rumi Takvim: Osmanlı Devleti’nde mali iş-lerde Hicri takvimin bazı eksikliklerinin tamamlan-ması amacıyla Rumi takvimi kullanmıştır. 1839’dan itibaren mart ayı, mali yılbaşı olarak kabul edilmiş-tir. Miladi takvimle arasında 584 yıllık fark vardır.

Miladi Takvim: Günümüzde dünyada en yay-gın kullanılan takvimdir. Bir yıl 365 gün 6 saattir. Başlangıcı, Hz. İsa’nın doğumundan bir hafta son-rası yani 1 Ocak’tır. Kökeni Mısırlılara dayanan bu takvimi Romalılar geliştirmiş ve Papa 13. Gregori-ous (Gregoryus) son şeklini vermiştir. Bu nedenle “Gregoryen takvimi” de denir. Türkiye’de 1 Ocak 1926 yılından itibaren Miladi takvim kullanılmaya başlanmıştır.

Uyarı :

Hicri takvim ay yılı esaslı diğerleri güneş yılı esaslıdır.

Yüzyıl Kavramı: Yüzyıl hesaplamalarında ve-rilen tarih bir ve iki basamaklı sayıdan oluşuyor ise I. yüzyıldır. Üç basamaklı sayıdan oluşan bir tarih ise yüzler basamağına bir eklenir. Dört basamaklı sayıdan oluşan bir tarih ise binler ve yüzler basa-mağındaki sayılar iki basamaklı kabul edilir ve bu sayıya bir eklenir.

Uyarı :

MÖ veya MS iki tarih arasındaki zaman farkını bulmak için çıkarma; MÖ ve MS tarihleri arasın-daki zaman farkını bulmak için ise toplama işlemi yapılır.

48

CoğrafyaBu bölüm, bütün puan türlerinde tercih yapacak tüm adayları yöneliktir.

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

DOĞA VE İNSAN

COĞRAFYANIN TANIMI VE KONUSU

Coğrafya biliminin ilgi alanında, canlılarıniçindeyaşadığıdoğalortamvardır.İlgialanındandolayıcoğrafyanınkonusunu;doğalortamilecan-lılar oluşturur. Coğrafya, doğal çevrenin canlılarüzerindekiyadacanlıların(insanların)doğalçevreüzerindekietkisinibellibirsistemiçindeinceleye-rek,sonuçlarınıortayaçıkarır.

Coğrafya biliminin inceleme alanında olan bazı unsurlar şunlardır:

• Doğalortamın;iklimkoşulları,sukaynakları,bitkiörtüsü,topraktürü,yerşekillerigibiözel-likleri

• Doğalortamınoluşumu

• Doğalkoşullarıninsanlarüzerindekietkisi

• Doğalortamıninsanlarlaolanetkileşimi

Coğrafya biliminde doğal sistemlerin etkileşim şeması

Coğrafya bilimi ikiye ayrılır.

1. Fiziki Coğrafya

Muhteşemdörtlüdiyeadlandırdığımızatmos-fer,litosfer,hidrosfervebiyosferfizikicoğrafyanınincelemealanındayeralır.Doğalortamınfizikselözelliklerinivebuortamdaoluşanyağış,deprem,dağ,ova,rüzgârgibidoğaolaylarınıinceler.

2. Beşeri ve Ekonomik Coğrafya

İnsanlarındoğalortamüzerindekibütünet-kinlikleri beşeri ve ekonomik coğrafyanın içinde

yeralır.İnsanlargeçiminisağlamakiçintarım,hay-vancılık,sanayi,ticaret,madencilik,ulaşım,turizmgibiekonomikfaaliyetlerdebulunur.Bufaaliyetlerintümübeşeriveekonomikcoğrafyatarafındanince-lenir.

Jeoloji

Jeofizik

Haritacılık(Kartoğrafya)

Toprak bilimi(Pedoloji)

Taş bilimi(Litoloji)

Hidroloji

Akarsu bilimi

Göl bilimi(Limnoloji)

Okyanus bilimi(Oseonografya)

Meteoroloji

Fizik

Biyoloji

Botanik

Zooloji

Tıp

Jeomorfoloji(Yer Şekilleri Bilimi)

Hidrografya(Sular Bilimi)

Klimatoloji(İklim Bilimi)

Biyocoğrafya(Canlılar Bilimi)

FİZİKİ COĞRAFYA

Coğrafyanın bölümleri ile fiziki coğrafya bölümleri ve fay-

dalandığı bilimler.

Beşericoğrafyanınincelemealanındayeralanbazıkonularla,beşeriveekonomikcoğrafyanınaltkollarınıneşleştirildiğiaşağıdakitabloyuinceleye-lim.

Beşeri ve Ekonomik Coğrafya

•NüfusCoğrafyası

•YerleşmeCoğrafyası

•KültürelCoğrafya

•SiyasiCoğrafya

•TarihiCoğrafya

•TarımCoğrafyası

•SanayiCoğrafyası

•UlaşımCoğrafyası

•EnerjiCoğrafyası

•TicaretCoğrafyası

•TurizmCoğrafyası

•SağlıkCoğrafyası

Konu Anlatım Videoları interaktif.final.com.tr’deoadh25sr

49

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

• Nüfus Coğrafyası:Nüfusunnitelikvenicelikgibiözellikleriniinceler.

• Yerleşme Coğrafyası:Yerleşmetipleri,yer-leşmelerinözellikleri iledağılışınaetki edenfaktörleriinceler.

• Kültürel Coğrafya: İnsanlarınkültürelyapı-larınıvebunlarınyeryüzünedağılışınıinceler.

• Siyasi Coğrafya: Siyasiolaylarınmekânsalbağlarını,nedenlerinivedağılışınıinceler.

• Tarihî Coğrafya:Coğrafyanıntarihivecoğrafidüşünceningelişimiüzerindedurur.

• Tarım Coğrafyası (Ziraat Coğrafyası): Ekim,dikim,hayvancılık,balıkçılıkgibietkinliklerinyeryüzündekidağılışınıvebudağılıştaetkiliolanfaktörleriinceler.

• Sanayi Coğrafyası: İklim, yeryüzüşekilleri,ulaşımvehammaddekaynaklarının sanayifaaliyetleriüzerindekietkilerinivesanayiböl-gelerinindağılışınıinceler.

• Ulaşım Coğrafyası: Ulaşımtürlerinivebunla-rınözellikleriniinceler.

• Enerji Coğrafyası:Enerjikaynaklarınınyeryü-zündekidağılışınıveözellikleriniinceler.

• Ticaret Coğrafyası:Ticaretekonuolancoğ-rafiolaylarınözelliklerini,dağılışınıveneden-leriniinceler.

• Turizm Coğrafyası: Turizm faaliyetlerininözelliklerini, dağılışını ve bunlara etki edenfaktörleriinceler.

• Sağlık Coğrafyası: Çeşitlihastalıklarındağılı-şınıvebunlaraetkiedenfaktörleriinceler.

Coğrafya biliminin yararlandığı bilimler şunlar-dır:

1. Astronomi:Uzaybilimi

2. Jeoloji: Yerbilimi

3. Jeofizik: Dünya’nıniçyapısınıinceleyenbilim

4. Hidroloji:Sularbilimi

5. Meteoroloji: Atmosfer olaylarını inceleyenbilim

6. Kartoğrafya: Haritabilimi

7. Zooloji: Hayvanbilimi

8. Botanik: Bitkibilimi

9. Antropoloji: İnsanbilimi

10. Etnoloji: İnsanırklarınıinceleyenbilim

11. Sosyoloji: Toplumbilimi

12. Demografya: Nüfusbilimi

Harita – Bölge – Dağılış

Beşeri ve Ekonomik Coğrafya

Fiziki Coğrafya

Biyoloji

Jeoloji

HidrografyaKlimatoloji JeomorfolojiBiyocoğrafya

MeteorolojiHidroloji

Sosyoloji

EkonomiPolitika İstatistik

Tarih

UlaşımKültürel

Coğrafya

EkonomikCoğrafya

PolitikCoğrafya

TarihiCoğrafya

UlaşımCoğrafyası

NüfusCoğrafyası

Coğrafya ve coğrafyaya yakın bilimler

Coğrafya Biliminin Ana İlkeleri

Coğrafyabilimidediğerbilimlergibiçalışma-larınıkendineözgü ilkelerle incelervesonuçlaravarır.Coğrafyabilimininüçanailkesivardır.

a. Nedensellik İlkesi

Coğrafyabilimiincelemealanındakikonularınnedenlerivesonuçlarıüzerindedurarakincelemeyapar.

b. Dağılış İlkesi

Coğrafyabiliminidiğerbilimlerdenayıranenönemliyöntemdağılışilkesidir.Coğrafyabilimiin-celemealanındayeralansıcaklık,basınç,nüfus,maden,nemgibiunsurlarındağılışınıharitalarkul-lanarakanlatır.

Üzüm Turunçgil0 340 km

50

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Bu haritayı incelediğimizde şu sonuçlara ulaşı-rız:

• Turunçgillerinyetiştiğialanüzümegöredahadardır.

• Üzüm,Türkiye’ninherbölgesindeyetişir.

• TurunçgilüretimiAkdenizveEgekıyılarındadahayoğundur.

• Üzüm bitkisi, Türkiye’nin doğal koşullarınauyumgösterir.

Örnek :

(I)Kutupiklimi,KuzeyKutbuçevresindeGrönlandAdası’nıniçkısımlarındaveAntarktika’daetkilidir.(II)Sıcaklıkortalamasıbütünyılboyunca0ºC’ninaltındadır.(III)Yağışlarsondereceazveherzamankarşeklindedir.(IV)Ortalamayıllıkyağış200mmcivarındadır.(V)Toprakbuzlarlakaplıolduğuiçinbitkiörtüsüyoktur.

BuaçıklamanınI.cümlesindecoğrafyanındağılış ilkesivardır.AyrıcaV.cümlesindecoğrafyanın ne-densellik ilkesiyleilgilibiraçıklamavardır.

c. Karşılıklı İlgi İlkesi (Bağlantı İlkesi)

Bu ilkede coğrafi olayların birbirleriyle olankarşılıklıetkileşimiaraştırılır.

Coğrafyanın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

İnsanoğlununkendiçevresinivebaşkayer-leri tanımamerakı coğrafyanın ortaya çıkış ne-deniolarakkabuledilir.Busüreç tarihselolarakMÖ1.yüzyıladenkgelir.Butarihtenöncekicoğrafiçalışmalardahaçokdünyanıntanınmasıyadaöl-çülmesiyleilgiliolmuştur.

Eski Çağ’da Coğrafya

Buçağdakicoğrafidüşüncelerşunlardır:

1. Dünya’nınşekliveboyutları

2. Paralelvemeridyenler

3. Coğrafikoordinatlarınbelirlenmesi

4. Yönlerinbelirlenmesi

EskiÇağ’dacoğrafyaileilgiliolarakanlatımyolu ile tasviryadabasitharitalarçizerek tasvirşeklindeolmuştur.

EskiÇağ’da felsefe ile uğraşan filozof diyeadlandırılanTales, Herodot, Amasyalı Strobon, BatlamyusveEratosthenesgibidüşünürlerinfi-kirleriarasındacoğrafidüşüncelervardır.

Orta Çağ’da Coğrafya

BuçağdakicoğrafigelişmeyiİslamDünya’sı-nın düşünürleri vematematikçileri temsil etmiş-tir. İslamDünya’sındakidüşünürlerözellikleEskiÇağ’dakicoğrafidüşünürlerinfikirlerindenfayda-lanmışlardır.

Buçağda;Mesudi, İbn-i Sina, Biruni, İdrisi, İbni Batuta ve İbni Haldungibidüşünürlerböl-geselvebeşerîcoğrafyayakatkılarıolmuştur.OrtaÇağ’daİslâmDünyasıtüccarlarınınticarifaaliyet-leri iletoplumlarınsuveotlakbulmaçabalarıdacoğrafyabiliminingelişmesineyardımcıolmuştur.

Yeni Çağ’da Coğrafya

Avrupa’dakirönesanshareketleridiğerpozitifbilimlerietkilediğigibicoğrafyabiliminideetkile-miştir.CoğrafiKeşifler,coğrafyabilimiiçinoldukçaönemliolmuştur.

BuçağdaOsmanlıİmparatorluğudacoğrafyabiliminingelişiminekatkıdabulunanbiliminsanla-rınıyetiştirmiştir.Piri Reis, Katip ÇelebiveEvliya Çelebi gibi.

Yakın Çağ’da Coğrafya

Buçağdakigezilerbilimselağırlıkkazanmıştır.James Cook, A. Mackenzi, W. Clark gibigezgin-lerbilimselçalışmalardabulunmuştur.

Modern Coğrafya

Dahaönceleri tasvirle ifadeedilenbir bilimdalıgörünümündeolancoğrafyabilimininçağdaşanlamdatemelleriXIX.yüzyılsonlarındaatılmıştır.Modern Çağ’da Coğrafya’nın bilim mantığındagösterdiğiaşamalarşunlardır:

a) AnsiklopedikDevre

b) KlasikDevre

c) BölgeselDevre

d) UygulamalıDevre

51

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

a) Ansiklopedik Devre

Eski,orta,yenivekısmenyakınçağınbirbö-lümünüiçinealır.Budevredeseyyahların(gezgin-lerin)yazdıklarıseyahatnamelervenotlarvardır.

b) Klasik Devre

ModernCoğrafya’nıntemelleriatılmıştır.19.yüzyılınbaşlarındaAlmanCoğrafyacılardaA. Von HumboltFizikiCoğrafya’nınKarl Ritterisebeşericoğrafyanıntemeliniatmıştır.

c) Bölgesel Devre

Vidal de la Blache bölgeselcoğrafyanınku-rucusudur.Coğrafiolaylarbölgeselbazdaincele-nir.

d) Uygulamalı Devre

Fiziki ve beşeri coğrafya verilerinin günlükyaşamdauygulanmasıdır.Budevredecoğrafibilgisistemlerininkullanılmasıortayaçıkmıştır.

Ülkemizde Coğrafya

Moderncoğrafyanınülkemizegirişi20.yüz-yıl başlarına denk gelmektedir. Bu dönemdeAvrupa’danülkemizedavet edilen yabancı coğ-rafyahocalarıveyurtdışındayetişmişFaikSabriDuran,AliMacitArda veHamitSadiSelengibiisimlerle ülkemizde coğrafya biliminin temelleriatılmıştır.BuisimlereekolarakCemalArifAlagöz,BesimDarkot,İbrahimHakkıAkyol,ReşatİzbırakveSırrıErinçgibiisimlerinülkemizdecoğrafyanıngelişmesinebüyükkatkılarıolmuştur.

COĞRAFYA

Yeryüzüşekilleri

Ekosistem

Su kaynakları

Yer’inşekli ve

hareketleri

İklim olayları

Topraktürleri

Ulaşımfaaliyetleri

Ekonomikfaaliyetler

Kültürelfaaliyetler

Bitkitoplulukları

Coğrafya biliminin ilgilendiği konulardan bazıları

ÇEVRE NEDİR?

Yaşadığımızortamaçevredenir.Çevre,doğalvebeşeriortamdanoluşur.İnsanoğlununfaaliyet-leriyleortayaçıkanyadaşekillenençevreyebe-şeri çevre,kendiliğindenoluşançevreyeisedoğal çevredenir.Hava,su,taşgibidoğalortamıoluş-turancansızunsurlarilebitki,hayvangibicanlıun-surlaretkileşimhalindedir.Buetkileşimsayesindedoğal kaynaklardan bazıları kendini yenileyerekyaşamındevamlılığınısağlar.

Doğal çevre unsurları şunlardır:

•Hava •Bitkiler •Yağmur

•Sıcaklık •Hayvanlar •Mağara

•Kar •Dalgalar •Kayaçlar

•Rüzgâr •Toprak •Çöl

•Plato •Dağ

Beşeri çevre unsurları ise şunlardır:

•Sanayi •Yol •Ormancılık

•Ticaret •Konut •Baraj

•Ulaşım •Hastane •Madencilik

•Tarım •Fabrika •Havaalanı

•Köprü •Okul •Otel

İnsanlar, doğal çevre üzerinde devamlı birdeğişikliğegitmiştir.Doğalçevreüzerindedeğişik-likleryaparkendoğalkaynaklardanfaydalanmıştır.İnsanlarındoğalçevreüzerindekibazıfaaliyetlerişunlardır:

• Barınmakvekorunmakiçinmeskenler(konut)yapmışlardır.

• Dinlenmekvetatilyapmakiçinotelvemotel-leryapmışlardır.

• Ticaretveulaşım içinyollar,köprüler,viya-düklerinşaetmişlerdir.

• Enerjiüretmekyadatarımiçinbarajlaryap-mışlardır.

• Yaşamıkolaylaştırmakiçinicatlarvebuluşlaryapmışlardır.

• Dahaçoküretmek içinsanayi tesisleriyap-mışlardır.

• Hayvanlarınetindenvesütündenyararlanmakiçinhayvancılıkfaaliyetleriyleuğraşmışlardır.

52

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Doğal çevreyi oluşturan yer şekilleri insan-ların beşeri ve ekonomik etkinliklerini belirler. Örneğin dağlık yerlerde;

• Ulaşımgelişmemiştir.

• Tarımalanıazdır.

• Nüfusveyerleşmeazdır.

• Ekonomikfaaliyetlersınırlıdır.

Ya da soğuk ve kurak (kutup iklimi) ile sıcak ve kurak (çöl iklimi) iklim bölgelerinde:

• Nüfusveyerleşmeaz,

• Geçimfaaliyetlerisınırlı,

• Ulaşımkoşullarıgelişmemiştir,

• Doğanın insanoğlunun üzerindeki olumsuzetkileridahafazladır.

Doğal çevrenin insan yaşamı üzerindeki etkisini gösteren bazı kanıtlar şunlardır:

• Fransa, İtalya, Yunanistan gibi ülkelerdekurakvegüneşliyazaylarıturizmiolumluet-kiler (Akdeniz iklim şartları).

• SıcaknemliEkvatoraliklimbölgesindeyaşa-yaninsanlarilesoğukvekuruikliminetkiliol-duğukutuplardayaşayaninsanlarıngiyimvekuşamları farklıdır.Kutuplarayakınyerlerdeyaşayanlarkürkgiyinirken,Ekvatoralbölgedeyaşayanlarsürekliinceveaçıkrenklikıyafet-leritercihetmektedir(iklim koşulları).

• Azyağışlıkırsalbölgelerde(Kuzey Afrika, İç Anadolu Bölgesi gibi)kerpiç,çokyağışlıkır-salbölgelerde(Ekvator, Karadeniz Bölgesi gibi) ahşapevleryaygındır(iklim koşulları).

• Kutuplara yakın yerlerdeki insanlar tarımlauğraşamaz,çünküzeminkarlaörtülüdür.Bucoğrafyadayaşayanlaravcılıkvetoplayıcılıklageçinirler (iklim etkisi).

• Dağlıkalanlardanüfusyerleşmeazdıryadaulaşımimkânlarıkısıtlıdır.

• AmazonHavzasındatarımalanlarıazdır(gür bitki örtüsünün etkisi).

Uyarı :

Doğalkoşulların,insanlarüzerindekietkisiülke-leringelişmişlikdurumunagörefarklılıkgösterir.

Gelişmişülkelerdedoğalkoşullarıninsanfa-aliyetleriüzerindekibaskısıyadaetkisidahaazdır

çünkügelişmişülkelerdebilimveteknolojininkul-lanımı ya da güçlü alt yapılarla doğal koşullarınyaşamfaaliyetleriüzerindekietkisienazaindiril-miştir.

• Aynı şiddetteki depremin yıkıcı etkisiFransa’yagöreMalezya’dadahafazladır.

• DağlıkolanNorveçveAfganistangibiikiül-kedenNorveç’deulaşımağı (karavedemiryolu)dahagenişvegelişmiştir,çünkü; tek-nolojikullanımıdahafazla,sermayebirikimiyeterlidir.

• Meteorolojik afetlerin etkisi Japonya ileBangladeş’defarklıdır,çünküJaponya’dage-liştirilenerkenuyarısistemleriilemeteorolojikafetlerinetkisienaza indirilmekteayrıcaaltyapıdahaiyiolduğuiçinafetlerincanvemalkaybıüzerindekietkisidahaazdır.

Buörneklerdendeanlaşılacağıüzeregeliş-miş,ülkelergerikalmışülkeleregöredoğayıkont-rolaltınaalabilmişlervedoğalkoşullarınolumsuzetkilerinienazaindirmişlerdir.

MUHTEŞEM DÖRTLÜ

Doğalortamı;hava,su,taşvecanlıgibiun-surlar oluşturur. Bu unsurlara muhteşem dörtlüdenir.

Litosfer Hidrosfer

Biyosfer

Atmosfer

Doğal sistemi oluşturan muhteşem dörtlü

a. Atmosfer (Hava Küre)

Dünya’mızınetrafınısarangazörtüsüneat-mosfer yani hava küre denir. Azot, oksijen, subuharı,karbongibigazlaratmosferioluşturangaz-lardır.Atmosfer,içerdiğigazlarlacanlılarayaşamaimkânısunar. İklimolaylarıatmosferdemeydanagelir.Buortamıklimatolojiinceler.

Atmosfer (Hava Küre): Dünya’yıçevreleyenveçeşitligazlardanoluşanörtüdür.

Litosfer (Taş Küre): Dünya’nınkayaçlarındanoluşankatıkıs-mıdır. Dünya’nın yüzeyi düz,kabarık ve çukur şekillerdenoluşur.

Hidrosfer (Su Küre):Dünya’dakiokyanuslar,de-nizler, göller, akarsular veyeraltısularındanoluşur.

Biyosfer (Canlılar Küresi): Bütüncan-lılarıiçerenortamdır.Atmosfer, litosfervehidrosferin kesişmealanı biyosferi oluş-turur.

53

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

b. Hidrosfer (Su Küre)

Yerkabuğununçukurkısımlarıokyanus,denizgölgibiyüzeysularıilekaplıdır.Akarsularveba-taklıklardayüzeysularıiçindeyeralır.Okyanuslar,denizler,göller,akarsular,bataklıklaryüzeysularınıoluşturur.Kaynaksuları iseyeraltısularınıoluş-turur.Yerüstüveyeraltısularınınolduğuortamıhidrografyainceler.

c. Biyosfer (Canlı Küre)

Biyosfer,doğalortamiçindecanlılarınoluş-turduğusistemeverilenisimdir.Bitkiler,hayvanlar,insanlarvemikroorganizmalarbiyosferioluşturur.Buortamıbiyocoğrafyainceler.

d. Litosfer (Taş Küre)

Yerkabuğununkatıolankısmınalitosferdenir.Kayaçlar,dağlar,ovalar,platolarlitosferioluşturanbaşlıcaunsurlardır.Buortamıjeomorfolojiinceler.

Coğrafyanınkonusunu;havaküre(atmosfer),suküre(hidrosfer),taşküre(litosfer)vecanlılarkü-resi(biyosfer)oluşturur.

Coğrafi yeryüzü

Doğal Çevrenin İnsan Faaliyetleri Üzerindeki Etkileri

Doğalçevre,geçmiştengünümüzekadarin-sanlarınekonomik,kültürelvesosyalyaşantısınıetkileyen çok önemli bir faktör olmuştur. Doğalçevrenininsanlarınfaaliyetleriüzerindekietkisi,ül-keleringelişmişlikderecesiyleilgilidir.Gelişmişül-kelerdedoğalçevreninolumsuzetkisidahaazdır.

Örneğin;Japonya’daalınantedbirlerledepremle-rinyıkıcıetkisiazaltılmıştır.Yadadağlıkolmasınakarşınkaravedenizyoluağıgenişletilerekülkeninher tarafına ulaşılmıştır.Buna karşın geri kalmışülkelerdenbiriolanAfganistan’dayerşekillerininengebeliolmasındandolayıdemiryoluağıyoktur.

Doğal çevrenin insan faaliyetleri üzerindekietkilerinigösterenbazıörneklerşunlardır:

• Ovaların alüvyal toprakla kaplı olmasındandolayıverimliolması

• Tarım arazilerinin az, yer şekillerinin dağlıkolduğualanlardanüfus ve yerleşmelerin azolması

• Geri kalmış, dağlık alanlarda hayvancılığınönemlibirekonomiketkinlikolması

• Limanşehirlerininhızlabüyümesivegelişmesi

İnsanın doğal çevre üzerindeki etkisini gösteren aşağıdaki örnekleri inceleyelim;

AdaülkesiolanİngiltereileBatıAvrupaülkesiolanFransaarasındaManşDenizivardır.Buikiül-keyibirbirinebağlayanManşTüneli1994yılındaaçılmıştır.Denizyüzeyinin91maltındaolanbutü-nelinuzunluğu38km’dir.

Manş Tüneli

ABD’deKaliforniya’daeskidençölolanCent-ralValley’dasulamaamaçlıbarajlarınyapılmasıylabualanverimlitarımalanınadönüştürülmüştür.Za-manlabualandanüfusartmıştır.

Central Valley Projesi’nden bir görünüm (Kaliforniya)

54

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Hollandakıyılarınınbüyükbirbölümüdenizseviyesindeyadadenizseviyesininaltındadır.Bunedenlebualanlarkıyı taşkınlarıvesuerozyonuaçısındanhassasbirözelliktedir.Butehlikelerdendolayı kıyı kuşağı kıyı korumasistemi ile korun-maktadır.

Buörneklerdende anlaşılacağı üzere insa-noğludoğanınolumsuzsonuçlarınıkontrolaltınaalmayıbaşarmıştır.Ancakplansızaraziplanlama-larıgözönünde tutulmadanyapılanbuçalışma-lardabazenbaşarıyaulaşılmamıştır.

Örnek (TYT - 2019) :

AşağıdakigrafikteBeşeriCoğrafya’nınbazıaltdal-larıgösterilmiştir.

Beşeri Coğrafya

Enerji Coğrafyası

Yerleşme Coğrafyası

Ulaşım Coğrafyası

...............I.................

...............II................

Bu grafikte numaralandırılarak boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

I II ————————— —————————

A) NüfusCoğrafyası SiyasiCoğrafya

B) BitkiCoğrafyası NüfusCoğrafyası

C) TurizmCoğrafyası BitkiCoğrafyası

D) SiyasiCoğrafya ToprakCoğrafyası

E) ToprakCoğrafyası TurizmCoğrafyası

Çözüm :

Bitkivetoprakcoğrafyası,FizikiCoğrafya’nınaltdallarıolduğundanbuifadelerinbulunduğuşıklarcevapniteliğitaşımamaktadır.


DoğalUnsurlar ve

Doğal Olaylar

İnsan HayatındakiEtkileri

Sıcaklık

Sıcaklığın çok yüksek veçok düşük olduğu yerlerdeyaşam zorlaşır. Belli dö-nemlerde görülen yükseksıcaklıklar gerekli tedbirleralınmadığı taktirde insansağlığınıolumsuzyöndeet-kiler.

Kar

Yoğun kar yağışı ulaşımınaksamasına,beşeriveeko-nomikfaaliyetlerinzarargör-mesinenedenolur.

Rüzgâr

Şiddetli rüzgârlar can vemalkayıplarınanedenolur.Elektriğinkesilmesine,bina-larınçatılarınınuçmasınaveekonomikfaaliyetlerinkesin-tiyeuğramasınanedenolur.

NemAşırı nem sıcaklıkla birle-şince insan sağlığını olum-suzetkiler.

YağmurAşırı yağışlar sellere nedenolduğu gibi insanların gün-lükyaşamınıolumsuzetkiler.

Kayaçlarİnsanlık tarihinin başlangı-cındangünümüzekadarbir-çokalandakullanılmıştır.

Bitkilerİnsanlarbitkilerdenfaydala-narakmatbaa,gemi,evgibiürünlereldeetmişlerdir.

Hayvanlar

İnsanlarhayvanlarıngücün-den faydalanarak tarımsalfaaliyetlerde yararlanmış-lardır. Ayrıca hayvanlarınderilerinden faydalanılarakçeşitlielbiseleryapmışlardır.

Deniz dalgaları

Teknolojinin gelişmesinebağlı olarak dalgalardanenerji üretmede yararlanıl-mayabaşlanılmıştır.

Akarsu

Tatlısukaynağıolanakarsu-lartarımsalfaaliyetlerdekul-lanıldığı gibi ulaşım, turizmenerjiüretme,balıkçılıkgibialanlardakullanılır.

Toprak

Toprak, ekip - biçme diyeadlandırdığımız tarımsal fa-aliyetvehayvancılıkaçısın-danönemlidir.

55

Doğa - İnsan Doğanın Etkisi İnsanın Etkisi

1 Kuraklığınolduğualanlardakerpiçevlerinyaygınolması

2 Nüfusunyoğunolduğualandaenerjitüketimininfazlaolması

3 Sanayifaaliyetlerinebağlıolarakbiryöreninaşırıgöçalması

4Kümeshayvancılığınınpazarayakınyerlerdedahayaygınol-ması

5 Sanayileşmeninolduğualanlardaişsizliğinazolması

6 Nüfusunyoğunolduğualanlardatüketiminfazlaolması

7 Nüfusabağlıdemografikyatırımlarınyoğunolması

8 Aşırıyağışlıyerlerdeevlerinahşapyapılıolması

9 Besihayvancılığının,tüketiciyeyakınyerlerdeolması

10Fosilyakıtınyoğunkullanıldığıalanlardaçevrekirliliğininmey-danagelmesi

11 Gürbitkiörtüsününyerleşmeyisınırlandırması

12 Yüksekyerlerdetarımınyerinehayvancılığınyapılması

13Nüfusunfazlaolduğukentlerdenüfusyoğunluğununulaşımfaaliyetlerinietkilemesi

14 Yerşekillerininengebeliolmasınınulaşımıolumsuzetkilemesi

15 Ekvatorveçevresindeyerleşmeüstsınırınınyüksekolması

16Kutuplardayaşayaninsanlarınenönemlibesinmaddesiniba-lığınoluşturması

17 Nemlivesıcakiklimbölgelerindenüfusunazolması

18Bolyağışlıvenemliiklimbölgelerindeahşaptanyapılmışevlereyaygınolarakrastlanması

19Ortakuşaktayaşayaninsanlarınmevsimleregöregiysiihtiya-cınınfazlaolması

20Soğukiklimbölgelerindekievlerinkalınduvarlıvedikçatılıol-ması

KONU TEKRARI

Aşağıda verilen ifadelerden hangilerinin doğanın insan üzerindeki etkisine, hangilerinin insan faaliyetlerinin etkisine örnek olduğunu tabloda ilgili yerlere işaretleyiniz.

Cevaplar :

Doğanın Etkisi : 1-8-11-12-14-15-16-17-18-19-20

İnsanın Etkisi : 2-3-4-5-6-7-9-10-13

56

FELSEFEYİ TANIMA

FelsefeBu bölüm, bütün puan türlerinde tercih yapacak tüm adaylara yöneliktir.

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

FELSEFENİN ANLAMI

Felsefe,insanoğlunahiçteyabancıgelmeyenfakatneolduğukonusundabirçokinsanınayrıntılıbirfikresahipolmadığıbiruğraştır.Felsefeyianla-makiçin;felsefeterimininkelimeanlamınabakmakgerekir.Yunancabilgeliksevgisi(bilgelikdostu)an-lamınagelenfelsefe(philosophia),sevmek(philia)vebilgelik(sophia)sözcüklerininbirleşimindentü-remiştir.Felsefeyleuğraşandüşünürlereisefilozof(philosophos)adıverilir.BuisimilkdefaPhytagros(Pisagor -MÖ580 - 500) tarafından kullanıldığıkabuledilir.

FELSEFENİN TANIMI

Felsefenintanımı,aynızamandafelsefibirko-nudur.Birbirindenfarklıbirçokfelsefetanımıvar-dır.Felsefeninbukadarçok tanımınınolmasınınnedenlerinişuşekildesıralayabiliriz;

– İlgilendiğikonularınçeşitliliği,

– Tarihselsüreçiçerisindefarklıişlevveamaç-laryüklenmesi,

– Metafizikkonularlailgilenmesidir.

Herfelsefetanımı,tanımıyapanfilozofunfel-sefidüşüncelerininözetiolarakgörülebilir.Buyö-nüyledeğerlendirildiğindeaşağıdabazıfilozoflarınfelsefetanımlarınıinceleyelim:

Platon (MÖ. 427 - 347)

Felsefe,diyalektikdüşünmeyoluylaideaların(formların)bilgisinikavramadır.

Farabi (870 - 950)

Felsefe, var olmaları bakımından varlıklarınbilinmesidir.

Immanuel Kant (1724 - 1804)

Felsefenin görevi yanlış anlamadan doğanaldanmacalarıortadankaldırmaktır.Üstelikbuöy-lesineövülüpdeğerverilenkuruntularınyitmesinesebepolsabile.

Hilmi Ziya Ülken (1901 - 1974)

Felsefe, insanınvarlıkhakkındakidüşüncesivebudüşünceüzerindekidüşüncesidir.Başkabirdeyişlefelsefevarlıkilmidir.

Yukarıda verilen tanımlardan da hareketlegenelanlamdafelsefe;evreni, insanvedeğerlerianlamakamacıylasürdürülenengenişbir araş-tırmabirleştirici,bütünleştiricibiraçıklamagayreti-dir,diyebiliriz.

Felsefe Teriminin İlişkili Olduğu Kavramlar

FELSEFE

Sevgi Sezgi Bilgi

Hikmet

DüşünmeHakikatGerçeklik

Akıl

İbniSinafelsefevehikmetkavramlarınıeşan-lamlıolarakkullanmıştır.İbniSina’yagörefelsefe“insanın,eşyanınvebütünvarolanlarınhakikatinevakıfolmaksuretiyleyetkinleşmesidir.”Tanrı,akılvedoğalnesnelergibivarlığıinsanıniradeveey-leminebağlıolmayanvarlıklarlailgilibilgiyeteoriye(nazari)felsefeder.Varlığıinsaniradesiveeylemioluşan varlıklardabilgiye isepratik felsefe adınıverir (ameli).Teorik felsefeninamacı insanınbil-meksuretiyleyetkinleşmesinisağlamakikenpratikfelsefeinsanınbilinenleriyapıpuygulayarakahlakiyetkinliğeulaşmasınıamaçlar.İbniSina,Gazali,ElKindi,İbniRüşdgibiİslamfilozoflarıgeneldefel-sefevehikmetkavramınıaynıanlamdakullanmış-lardır.

Felsefi Düşüncenin Ortaya Çıkışı

MÖ.6.yüzyıldaAntikYunan,bugünküYuna-nistanveAnadolu’nunEgeveAkdenizkıyılarındagelişmiş ekonomileriyle şehir devletleri tarzındayaşamlarınısürdürmektedir.Diğermedeniyetlerindüşünüş,bilim,teknikvematematikgibialanların-dakietkinliklerinikendilerininbualandakiürünle-riylesentezlemişlerdir.Busentezodönemininancıolanmitolojiilekaynaşması,felsefeyiortayaçıkar-mıştır.Thales,bugüninsanlığınortakbirikimiolanfelsefeninilkfilozofuolarakkabuledilmektedir.

Konu Anlatım Videoları interaktif.final.com.tr’dee7z72ato

57

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Felsefi Düşüncenin Özellikleri

1. Merak Etme

“Merakbirfilozofunendüşkünolduğuşeydir.Çünküfelsefeninbundanbaşkabirbaşlangıcıyok-tur.”derPlaton.Merakinsanıyeniarayışlarasürük-ler.Felsefedemerak,yaşamıtanımayıistemekveonuanlamayaçalışmakolarakanlaşılabilir.

2. Sorgulama

“Sorgulanmamışhayatyaşanmayadeğmez.”der Sokrates. Bir problemi çözmenin ilk adımısorusormaktır.Bunedenlefelsefidüşünceninenönemliayırtediciözelliğisorgulayıcıolmasıdır.

3. Şüphe Duyma

Herhangi bir düşünceyi körü körüne kabuletmefelsefeyeuygunbirtavırdeğildir.Buyüzdenşüphe;yenisorularavedüşüncelerekapıaçarvefarklıbakışaçılarıkazanmamızısağlar.

4. Eleştirel Olma

Eleştirel düşünce; akıl yürütme, analiz vedeğerlendirme süreçleriyle inşa edilen düşüncebiçimidir.Başkabirifadeyleeleştirelolmabirdü-şünceyielealırkenonuolduğugibikabuletmeye-rineakılsüzgecindengeçirmektir.

5. Refleksif Olma

“İnsanın varlık hakkındaki düşüncesi ve budüşünce üzerindeki düşüncesidir” der H. ZiyaÜlken.Bubakımdandüşünce,herhangibirnes-neyeveyadurumayönelikolabilirkendüşünceninkendineyadabaşkabirdüşünceyeyönelmesideolabilir.

6. Rasyonel Olma

Felsefi düşünce aklın ürünü önermelerdenoluşur.Buyüzdenkonuveyöntemaçısındanakıl-salbiruğraştır.Felsefeninzihinselbiretkinlikolma-sınınyanındaakılilkeleriveakılyürütmekurallarınauygunolmasıanlamınagelmekteolup,akılcıveyaakılsalolmaanlamınadagelir.

7. Sistemli Olma

Felsefidüşüncenindüzenlibiryapısıvardır.

Buyapı, filozoflarınkendisistemlerinikurupdü-şünceleriiçinbiraçıklamamodelioluştururlar.Bumodeliçerisindekidüşüncelerbirbiriileaşamalıvebağlantılıdır.Yanigelişigüzeldeğildir.

8. Tutarlı Olma

Felsefibirsistemkendiiçindeçelişkiliyargı-larbulunduramaz.Herfelsefidüşünceninolgusalanlamdaispatlanmasımümkünolmadığıiçinyapı-lacakdeğerlendirme,felsefidüşüncenindahaçokiçtutarlılığıylailgiliolacaktır.Buyüzdendüşüncebasamaklarınınbirbiriileçelişmemesiveyabirbiriileuyumluolmasıtutarlılığıgüçlendirecektir.

9. Evrensel Olma

Felsefedesorulacaksorularınevrenselolmasıgerekir.Busoruvesorunlarınbulunduğuçağıaş-masıveherkesiçingeçerliolmasıdurumunaev-rensellik denir. Yani felsefenin bütün insanlığıilgilendirensorunlarlauğraşmasıvebirçokuygar-lığınortakkatkılarıylaoluşmasıonunevrenselbirdeğertaşımasınısağlar.

10. Yığımlı İlerleme

Düşünürler, felsefeninortayaçıktığıçağdanitibarenbenzersorularafarklıyanıtlarvermişlerdir.Buyönüyleyığılımlıolma,felsefeninbirbirinietki-leyenvebuetkileşimleilerleyenbirniteliğesahipolmasınıifadeeder.Builerlemebilimdekigibinice-likselbirbirikimdeğildir.Filozoflarbirbirinietkileye-rekortakbilgibirikiminekatkısağlarlar.

11. Öznel ve Yaratıcı Olma

Herfelsefidüşünce,odüşünceyisavunanyadaortayakoyanfilozofunkişiselyaratıcılığıylade-ğerlendirilmelidir.Farklıfelsefisistemlerinçokluğuveaynıfelsefisistemiçerisindefarklıfelsefidüşün-celerinolmasıbununenbüyükkanıtıdır.

Felsefenin Bireysel ve Toplumsal İşlevleri

Felsefearacılığıyladüşünenbireyçokyönlüveayrıntılıdüşünebilen,anlamaveaçıklamabece-rileriyüksekvetahminyeteneğigelişmişbireydir.Felsefeninbu yönüyle enbüyük faydası insanınbilinçlibirvarlıkolarakyaşamınıkendiellerindetu-tabilmesininbazıolanaklarınasahipolmasıdır.Buyönüylefelsefeninbireyselvetoplumsalfonksiyon-larınısıralayalım:

58

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Birey için işlevleri;

– İnsanınkendihayatınayönverebilmesi

– Bireylerinçokyönlübakışkazanabilmesi

– Özgürcedüşünüpkendinitanıması

– Farklıdüşüncelereaçıkolması

– Olaylarıakılsüzgecindengeçirip,yenifikirlerortayakoyabilmesi

– Kendinibilinçlibirbireyolarakyetiştirmesi

– Önyargılardankaçınması

– Merakvehayretihtiyacınıkarşılaması

Toplum için işlevleri;

– İnsanözgürlüğünedeğerverip,bilgitoplumuolmasınayardımcıolma

– Ortakbirkültürünoluşmasınadeğerverme

– Farklı toplulukların bir arada yaşamasınıönemseme

– Bilimleringelişmesinekatkıdabulunma

– Aklavemantığadeğerverenbirtoplumolmayolundailerleme


Örnek - 1 (TYT - 2019)

Kimileri felsefeninçözümsüzmeseleler ile soyutyaşamdankopukfikirlerdenibaretolduğunusanır.Hattabunlarfelsefenin“boşkonuşma”olduğunubilesöylerler.Yaşamınhızlıcaakıpgeçtiğine,buyüzdenderindüşünmeningerekliolmadığınaina-nırlar.Dahasıbirtakımönemlikonularakıyısındanköşesindenilişenleri“felsefeyapma”diyerekazar-ladıkları bile olur. Oysa felsefe yapmak, “hayatıdoğrudan deneyimleme tavrından” ve “yaşamlayüzleşme”düşüncesinden ayrı tutulamaz.Hattafelsefeyleiçiçeolaninsan,yaşamınneolduğunusorgularkenaynızamandayaşamıngörünenyüzü-nünötesinedenüfuzeder.

Bu parçadan felsefeyle ilgili aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılamaz?

A) Varolanınardındakigerçeğiarar.

B) Bireyindeneyimlerindenbağımsızdeğildir.

C) Sorunlaragenelgeçersoyutçözümlersunar.

D) Herkesinilgilendiğibiralandeğildir.

E) Hayatınözünüveanlamınısorgular.

Çözüm :

ParçadanA,B,DveEseçeneklerineulaşılabilir.Ancakfelsefeninsorunlaragenelgeçersoyutçö-zümlersunmasıparçadançıkarılamaz.


Örnek - 2 (TYT - 2018)

Sokratesbilgeliğitanımlarkenonunözelliğininherşeyi bilmekdeğil, neyi bilip neyi bilmediğini bil-mekolduğunusöyler.Bubakımdanfelsefebilgelikarayışıdiyedetanımlanır.Felsefeöğrenimininin-sanlarakazandıracağıönemliözelliklerdenbiride,insanlarınbildiklerikonudakonuşmayı,bilmedikle-rindeysesusmayıöğrenmeleriolacaktır.Buözelliğikazanankişi fikrisorulduğundabilmediğibirko-nuda insanlarıyanlışyönlendirmeyecektir.Örne-ğinbiriona“Hangieylemlerimizerdemlidir?”diyesorduğunda,“erdem”kavramınıntanımınailişkinbirbilgisiyoksa“Bilmiyorum”deyip,karşısındakiniyanlışyönlendirmemişolacaktır.

Bu parçada felsefenin aşağıdaki işlevlerinden hangisi vurgulanmaktadır?

A) Hakikatiaramaveonaulaşmaisteğinigüçlen-dirmesi

B) Kavramsalverefleksifbilgininpratikyaşamaaktarılmasınısağlaması

C) Eleştirelbakışaçısınıgeliştirmesi

D) Tümelbilgiyihedefedindirmesi

E) Sorularınyanıtlarkadarönemliolduğununfar-kındalığınıkazandırması

Çözüm :

Parçadafelsefeninhemdüşünselhemdekavram-salbilgininpratik yaşamaaktarılması işleviüze-rindedurulmaktadır.

Doğrucevap(B) seçeneğidir.

59

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Örnek - 3

I. Vicdanlıbirinsandavranışlarınıgerçekleştirir-kendikkatlidavranır.

II. Bilgieldeetmededeneyimvetecrübelerol-dukçaönemlidir.

III. Varlığınkonusu;varlığınyapısı,belirlenmeil-kelerivekategorileridir.

Bu bilgiler sırasıyla felsefenin hangi alanlarıyla ilişkilidir?

I II III –––––––––– –––––––––– ––––––––––

A) Etik Epistemoloji Ontoloji

B) Ontoloji Etik Epistemoloji

C) Mantık Etik Estetik

D) EpistemolojiMantık Ontoloji

E) Etik Epistemoloji Estetik

Çözüm :

I.öncülAhlak(Etik)felsefesine,

II.öncülBilgi(Epistemoloji)felsefesine,

III.öncülVarlık(Ontoloji)felsefesine

örnekoluşturur.


Örnek - 4

Felsefeninilkortayaçıkışındanberisüregelenta-nımlarabaktığımızdafelsefeninkesinbirtanımınınolmadığını görmekteyiz. Felsefe farklı çağlarda,farklı filozoflarca çok değişik anlamlar almıştır.Kimifilozoflarfelsefeyibilimintemelisaymış,kimisimerakduygusundanhareketledoğruyubulma,ki-mileridehemkuramsalhemdepratikolarakta-nımlamışlardır.

Bu parçada felsefenin kesin bir tanımının olma-ması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

A) Filozoflarıntutarsızolmasından

B) Felsefeninyığılganbiralanolmasından

C) Felsefedeeleştiriyeyerolmamasından

D) Felsefeninsubjektifbiralanolmasından

E) Bazıkonularınevrenselolmasından

Çözüm:

Felsefenin kesin bir tanımının olmamasının enönemlinedenifelsefidisiplininöznelyani(subjek-tif)olmasındankaynaklanır.Sorudakiparçadadafarklızamanlardafarklı tanımlarınalındığıbelirtil-miştir.Herfilozofunfelsefeyifarklıtanımlamasınınnedenidedüşünürlerinöznelhareketetmelerindenkaynaklanır.

Doğrucevap(D) seçeneğidir.

60

İNSAN VE DİN

Din Kültürü ve Ahlâk BilgisiBu bölüm, bütün puan türlerinde tercih yapacak tüm adayları yöneliktir.

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

Evren Ne Demektir?

Evren ya da kâinat, uzayda bulunan tüm madde ve enerji biçimlerini içeren bütünün adı-dır. Pozitif bilimler açısından evren, gök cisimlerini barındıran uzay ve uzayda yer alan her şeyin top-lamıdır. Dolayısıyla modern fizik açısından evren, sonsuz boşluk ve bu boşlukta yer alıp da var oldu-ğunu bildiğimiz bütün atomik alemlerdir.

Kur’an’a göre evreni ve evrendeki canlı , cansız her şeyi Allah (c.c) yaratmıştır. Gezegenler, güneş, ay ve yıldızlar hep Allah’ın (c.c) eseridir. Kur’an’da şöyle buyrulmuştur “(O), göklerin ve yerin eşsiz yaratıcısıdır. Bir şeyi dilediğinde ona sadece “Ol!” der, o da hemen oluverir.” (Bakara suresi, ayet 117) Peygamberimizin (s.a.v) “Allah vardı ve ondan önce hiçbir şey yoktu...” sözünde belirttiği gibi başlangıçta yalnız Allah (c.c) vardı. Yüce Allah (c.c) evreni yaratmayı dilemiş, yeri ve gökleri düzenle-dikten sonra da insanı üstün varlık olarak yaratmış-tır.

Varlıklar Âlemi

Âlem kelimesi genellikle Kur’an-ı Kerim’de çoğul olarak kullanılmaktadır. Bunun yanında İslâm, dünya ve ahiret âlemleri olarak da iki ayrı âlemden söz etmektedir. Dünya ve ahiret âlemleri içinde bulunan bütün varlıklar o âlemi meydana getirmekte, bunların hepsi birden kâinatı oluştur-maktadır. Tüm bunları yoktan var eden Allah’tır (c.c). Dünya âlemi Fâni (geçici); ahiret alemi ise “bâkî (sonsuz)” olarak ifade edilir.

Varlıklar âlemini görünenler ve görünmeyen-ler olmak üzere iki kısma ayırabiliriz.

1. Gözle görülebilen varlıklar; güneş, ay, yıldız-lar, insanlar, hayvanlar, ağaçlar, bitkiler, dağ-lar, denizler vb. varlıklardır.

2. Gözle görülemeyen varlıklar; gözümüzle göre-mediğimiz, ancak varlığını dini kaynaklardan öğrendiğimiz varlıklardır. Melekler ve cinler, ahiret, cennet, cehennem bunlardandır. Bizler görmesek de Kur’an haber verdiği için onların var olduğuna inanırız.

İnsanın Evrendeki Konumu

İnsan evrendeki diğer varlıklardan üstün ola-rak yaratılmıştır. Yüce Rabb’imiz insana akıl, dü-şünme yeteneği ve özgür irade vermiştir, bunun sonucu olarak da sorumluluk yüklemiştir. İnsan aklıyla doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden ayırabilir. Olaylar arasında sebep sonuç ilişkisi kurabilir.

Allahû Teala’nın (c.c) vahiy aracılığıyla iletişim kurduğu, tavsiyelerde bulunduğu, sonsuz ve ebedi bir hayat vaat ettiği tek varlık olarak insanı kabul etmesi, onun evrendeki konumunu açıklaması ba-kımından önemlidir.

Kur’an-ı Kerim insanı bütün varlıklardan farklı bir biçimde ele alır ve insana büyük değer verir. İnsanın yaratılışı ve özellikleri ile ilgili ayetler in-celendiğinde insanın, yeryüzündeki varlıklar içeri-sinde üstün ve değerli bir konuma sahip olduğu görülür. “Biz, gerçekten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık” (İsra suresi, ayet 70) ayeti de insanın üstün ve değerli bir varlık olarak yaratıldığını ifade etmektedir.

İnsan Yeryüzünde Allah’ın Halifesidir

Halife kavramı, öncekinin yerine geçen, başkasının yerini alan kimse, nâib-vekil, tem-silci olan kimse demektir. Ayrıca Peygamberimizin (s.a.v) vefatından sonra onun yerine devlet başkan-lığına geçen yöneticilere de Halife denir.

İnsanın “Allah’ın (c.c) halifesi” olarak yaratıl-masının hikmeti, Allah’a (c.c) kulluk etmek, dün-yada onun istediği şekilde yaşamaktır.

İnsan yeryüzünde Allah’ın (c.c) halifesidir. Yüce Allah (c.c) Kur’an’da “... Sonra da şekillen-dirip kendi ruhundan ona üfleyen Allah’tır.” (Secde suresi 9. ayet) buyurmaktadır. İşte insanı diğer bütün varlıklardan ayıran ve şerefli kılan bu “ilahi ruh”tur. İnsan böyle bir yaratılışa sahip olduğu için Allah’ın (c.c) yeryüzündeki halifesi olma şerefine ermiştir. Bu husus bazı ayetlerde şöyle ifade edilir.

“Rabb’in meleklere: ‘Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım.’ demişti. Melekler ‘Orada bozguncu-luk yapacak, kan akıtacak birini mi var edeceksin,

Konu Anlatım Videoları interaktif.final.com.tr’de51dkybjr

61

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

oysa biz seni överek yüceltiyor, seni devamlı tes-pih ediyoruz ve övüyoruz.’ dediler. Allah ‘Ben sizin bilmediklerinizi bilirim.” dedi.” (Bakara suresi, 30. ayet)

İnsanı Diğer Varlıklardan Ayıran Özellikleri:

İnsan “eşrefi mahlukat” (yaratılmış varlıkların en üstünü) dır. Çünkü insan, akıllı ve düşünen bir varlıktır. Aklı ve düşüncesi ile iyiyi kötüden, doğ-ruyu yanlıştan, faydalıyı zararlıdan ayırır, çevre-sinde olup bitenleri anlar ve değerlendirir.

İnsan, bilen ve öğrendiklerini kavrayan bir var-lıktır. Kur’an’ın ilk inen ayetlerinde insanın bilen bir varlık olduğu vurgunladığı gibi, meleklerden üstün-lükleri hatırlatılırken bu yönüne dikkat çekilmiştir.

İnsan, özgür bir varlıktır. Onun vahye muha-tap olması kendisine verilen üstünlüğün ve değe-rin bir göstergesidir. Ayrıca insan davranışlarında özgür bir varlıktır. Allah (c.c) insana iyiyi, kötüyü bildirmiş, onu seçimlerinde serbest bırakmıştır. Kur’an’da “Şüphesiz biz ona (doğru) yolu göster-dik; ister şükreder, ister nankörlük eder” (İnsan su-resi, 3. ayet) buyrulmaktadır.

İnsanı diğer varlıklardan ayıran temel özellik-lerinden birisi de inanan bir varlık olmasıdır. İnsan, düşünebilme yeteneği sayesinde kendi öz benli-ğini, çevresini ve Rabb’ini tanır. Onun temel görevi Allah’ı (c.c) tanımak, ona kulluk etmektir.

Genel Olarak Dinin Tanımı

Arapça kökenli bir kelime olan din sözlükte “örf ve âdet, ceza, mükâfat, hâkimiyet, hüküm gibi çeşitli anlamlara gelir. Terim olarak din; “kuralları Allah (c.c) tarafından konulan, peygamberler ara-cılığı ile insanlara bildirilen, akıl sahibi insanların kendi istekleriyle hayırlı olan şeylere sevk ederek dünya ve ahirette mutluluğa ulaştıran ilâhi kanun-ların bütünüdür.”

DİNİN İNSAN HAYATINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ:

Dini değerler, toplumun birlik ve beraberlik içinde yaşamasını sağlar. Örf, adet, gelenek, kanun ve ahlaki ilkelerle toplum hayatına yön verir. Her türlü maddi ve manevi sıkıntılara karşı insanın di-rencini artırır. Allah (c.c) inancı insanı yüceltir. Dinin temel inanç esaslarından biri olan ahiret inancı, in-sanın hayatını düzene koymasını zorluklara karşı sabırlı ve dirençli olmasını sağlar. İnsan ölümle yok olmayacağı, ebedi bir hayatın var olduğu bilinciyle sabırlı ve mutlu olur.

Dinin Temel Esasları Nelerdir?

Dinin esasları içinde, insanların birer kul ola-rak Allah’a (c.c) karşı sorumlulukları; iman, ibadet, ahlâk esasları ve insanların birbiriyle olan ilişkile-rinde uymaları gereken kurallar yer almaktadır. İnsan, üstün ve şerefli bir varlık olarak iki ana un-surdan oluşmaktadır. Bu unsurlar, insanın fiziki yönü olan bedeni ile manevi yönü olan ruhudur.

Biyolojik Bir Varlık Olarak İnsan

Kur’an-ı Kerim’deki “Şüphesiz insanı en güzel biçimde yarattık” (Tin suresi, ayet 4) ve “...Sizi şekillendirdi ve şekillerinizi de güzel yaptı” (Teğabün suresi, ayet 3) ayetleri insanın Allah (c.c) tarafından en güzel biçimde yaratıldığını, ya-ratılışında estetik ve değer taşıyan bir varlık oldu-ğunu açıklamaktadır. Allah (c.c), en güzel şekilde yarattığı insanın yeryüzünde yaşamını sürdürmesi için evrendeki her şeyi onun hizmetine vermiştir. “(Allah) göklerde ve yerde bulunanların hepsini size yararlanın diye verdi. Muhakkak ki bunda düşünen insanlar için ibret vardır.” (Casiye suresi, ayet 13) buyrulmaktadır.

Psikolojik Bir Varlık Olarak İnsan

İnsanın yapısı sadece bedenden ibaret de-ğildir. İnsanın diğer varlıklardan farklı olarak ma-nevi yönü de vardır ve o, bu yönü sayesinde diğer canlılardan ayrılır. Allah insanı topraktan yaratıp şekillendirdikten sonra ona kendi ruhundan üfle-yerek can vermiştir. (Secde suresi, 7-9 ayetler) Bu ilahi ruha sınırlı da olsa sahip olan insan, psikolo-jik (ruhsal) bir varlık haline gelmiştir. Böylece akıllı, düşünen, inanan, öğrenen, öğreten, ibadet eden, geçmişine sahip çıkıp geleceğini şekillendiren bir varlık olmuştur. İnsan, nasıl maddi ihtiyaçlarını kar-şılamak zorunda ise, manevi ihtiyaçlarına da kar-şılamak zorundadır. Manevi ihtiyaçlarının başında inanmak, sevmek, güvenmek, gelir. İşte insanı yer-yüzündeki diğer varlıklardan ayıran ve üstün kılan özelliği akıl sahibi ve inanan bir varlık olmasıdır. Bu özellikler diğer varlıklarda yoktur.

İnsanın İnanma İhtiyacının Nedenleri

İnsan “Ben kimim?”, “Nereden geldim?” “Nereye gideceğim?”, “Yaşamın amacı nedir?”, “Dünyada bulunmanın anlamı nedir?”, “Öldükten sonra ne olacağım?” gibi konuları merak eder ve bu soruların cevabını arar. Bu soruların cevabını ancak din verir. Çünkü bu soruların cevapsız kal-

62

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

ması durumunda insan varoluş boşluğuna düşer, hiçlik ve yoklukla yüz yüze gelir. Din insana yaratılış amacını, öldükten sonraki hayatın nasıl olacağını haber vererek, onu ruhsal yönden rahatlatır.

Her insanda doğuştan bir yere ait olma duy-gusu vardır. Bu duygunun gereği olarak insan, kökenini arar, dünyanın tamamlayıcı bir parçası olmak, bir yere ait olduğunu hissetmek ister. İnsan bu ihtiyacını Yüce Yaratıcıya yönelme ve ona ait olduğunu hissetmekle; bir dinin mensubu olmakla giderebilir.

İnsandaki inanma ihtiyacının nedenlerinden biri de tabiat olayları karşısında duyduğu korku ve çaresizliktir. İnsanın tabiat olayları karşısındaki ça-resizliği, yaratılışında olan sığınma duygusunu ön plana çıkar. Dua ederek Allah’tan (c.c) yardım diler ve ona sığınır.

Din, tarihin her döneminde ve her toplumda var olan evrensel, köklü bir olgudur. Dinler tarihi alanında yapılan araştırmalarda, Tanrı inancı ol-mayan insanlara az da olsa rastlandığı olmuştur. Ancak yapılan araştırmalar tümüyle inançsız bir toplumun olmadığını, mutlaka bir inanca bir dine sahip olduğunu ortaya koymuştur. Batılı bilim adamlarından Henri Bergson “Bilimden, sanattan yoksun insan toplulukları geçmişte var olmuştur. Şimdi de vardır. Fakat dinsiz bir toplum kesinlikle var olmamıştır.” sözüyle bu gerçeği dile getirmiştir. Eski dönemlere ait mimari yapılar da, sanat eser-lerinde ve edebiyatta bir kısım dini motiflerin var olması eski çağlarda yaşamış insanların bir dine inandıklarını, ortaya koymaktadır. Din, bütün top-lumlarda var olan evrensel ve köklü bir olgu oldu-ğuna göre bunun temel nedeni nedir?

Bunun temel nedeni din duygusunun do-ğuştan gelen (fıtri) bir özellik olarak insanın kendi özünde var omalıdır. Yüce Allah (c.c) bu gerçeği, şöyle bildirmiştir: “Yüzünü doğru bir din olan İslam’a çevir, insanların fıtratına uygun olan dine çevir.” (Rum suresi, ayet 30) Fıtrat, “insanın do-ğuştan var olan hakkı (gerçeği) kabul ve anlama kabiliyetine, Allah’ın (c.c) birliğine ve ona tapma yeteneğine” denir. Ayrıca Peygamberimiz (s.a.v)’in “Her doğan İslam fıtratı üzerine doğar.” sözü in-sanın bir dine inanmaya yatkın olarak yaratıldığını ve din duygusunun yaratılışta var olduğunu göster-mektedir. İnsanın doğuştan din duygusuna sahip olduğu dinler tarihi, din sosyolojisi, din psikolojisi ve din eğitimi alanında yapılan inceleme ve araştır-malar ile de ispatlanmıştır.

Dinin İnsan Hayatındaki Yeri Ve Önemi

Din ve inanma insanın insan olma özellikle-rindendir. Din duygusu insanın fıtratında (yaratılı-şında) var olan bir duygudur. Bu anlamda din ve inanma, insan olma özelliklerindendir. Onu insan hayatından çıkarmak mümkün değildir. Tarih bo-yunca dinsiz bir toplum asla olmamıştır. İnsanlık tarihinin her döneminde din, canlılığını korumuş dinamik bir güç olmuştur. Bundan dolayı insan ha-yatının en temel ihtiyacı ve ayrılmaz bir vasfı haline gelmiştir.

Din, insan hayatında önemli yere sahiptir. İnsanlık tarihi kadar eski olan din, ilahi vahiy yo-luyla geldiğine inanılan, insanı mutlu kılmayı hedef alan sosyal bir kurumdur. Din, hedefine ulaşmak için insanla-insan, insanla-evren ve insanla-Allah arasındaki ilişkileri düzene koyan ilkeler getirmiş-tir. Böylece insanın hem maddi (bedeni) hem de manevi (ruhi, zihni ve kalbi) ihtiyaçlarını gidermek istemiştir.

Din, insanın insanca yaşamasına yardımcı olma açısından çok önemli bir yere sahiptir. Çünkü din, insan yaşamını derinden etkiler ve onun haya-tına yön verir. İnsanın yaratılış amacını gerçekleş-tirmesine, onun kendisiyle, toplumla ve yaratıcısı ile barışık olarak yaşamasına, doğuştan getirdiği yeteneklerini geliştirmesine, aklını ve özgür irade-sini kullanarak iyi insan olmasına katkıda bulunur.

Din, insanı düşünce açısından olgunlaştır-mayı, tutum ve davranışlarında ölçülü ve dengeli olmayı hedefler. “Allah, ölümü ve hayatı, hangi-nizin daha güzel davranışlarda bulunacağını imti-han etmek için yarattı” (Mülk suresi, 2. ayet) ayeti, dinin amacının insanı ahlaki olgunluğa ulaştırmak olduğunu göstermektedir. Bu anlamda din, insanın insan olduğunun farkında olan, insanlığının gerek-tirdiği sorumluluğu taşıyan, yaratılışına uygun ev-rensel değerlere sahip, aklını ve diğer yeteneklerini en iyi şekilde kullanabilen, hayatını bilerek yaşa-yan kişilikli insan olmasına yardımcı olur. Böylece gerek birey olarak, gerekse de toplum olarak hu-zurlu, mutlu yaşamasını sağlamış olur. İnsanın, mutlu olabilmesi için ruhi, bedeni ve sosyal ihtiyaç-larının karşılanması gerekir. Bu açıdan dinin insan hayatında önemli bir yeri vardır.

Bireysel Olarak Din

Peygamber Efendimizin (s.a.v) “Din güzel ahlaktır.” sözünden yola çıkarak bir birey dinin gerekliliklerini yerine getirdiği sürece Allah (c.c) ta-rafından dini sorumluluklarını yerine getirdiği için

63

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

bir kısım niteliklere sahip olur. İslamla birlikte diğer dinlerde bireyin kötülüklerden uzak durmasını, ahlaklı olmasını, toplumla uyum içinde yaşayarak sosyal olmasını sağlar.

Toplum Açısından Din

– Toplumun gelişmesine, sağlıklı bir toplumun olmasına katkı sağlar. Toplumda iyilik, gü-zellik, doğruluk, sevgi, saygı, kardeşlik gibi insanı yücelten değerlerin yerleşmesini sağ-lar. Böylece insanı, dünyada iyiliğe, güzelliğe, doğruluğa, ahirette de kurtuluşa götürür

İnanmanın Çeşitli Biçimleri

Farklı İnanç Biçimleri Nasıl Ortaya Çıkmıştır?

İnanmak, insanın iç dünyası ve isteğine bağlı bir davranıştır. Bu eylemin nedenini kişinin kendi-sinden başka kimsenin bilmesi mümkün değildir. Tümüyle insan ruhunun ve kişisel tercihlerinin so-nucudur. Bu nedenle insanlık tarihi boyunca çeşitli inanma biçimleri ortaya çıkmıştır.

Tarihi süreç içerisinde insanlık doğru yoldan saptıkça Allah (c,c) peygamberler göndererek on-ları doğru yola davet etmiştir. Peygamberler insan-ların iyiyi, doğruyu, güzeli ve gerçeği bulmalarına örnek davranışlarıyla yardımcı olmuşlardır. Bir kısım insanlar aklını kullanarak peygamberlerin çağrısına kulak vermiş ona inanmış, bir kısmı da, farklı nedenlerden dolayı bu çağrıya ilgisiz kalmış atalarının dinine inanmaya devam etmişlerdir.

Din bilimcileri inanç biçimlerini “Tanrı” kavra-mını esas alarak şöyle sınıflandırmışlardır.

Monoteizm (Tek tanrıcılık)

Politeizm (Çok tanrıcılık)

Gnostisizm (gizemcilik)

Agnostisizm (bilinemezcilik)

Ateizm (Tanrı tanımazlık)

Monoteizm (Tek Tanrıcılık):

Mono, bir ve tek, teizm ise tanrıcılık demektir. Tanrının varlığını ve birliğini savunup eşi ve ben-zeri bulunmadığına inanma biçimine denir. Daha çok vahiy kaynaklı ilahi dinlerdeki bir ve tek Allah inancını (tevhid) ifade için kullanılır. Ancak zamanla Yahudilik ve Hristiyanlıkta bu inanç bozulmuştur.

Yahudilikteki “Tek tanrı”, millileştirilip sadece Ya-hudilere hasredilmiş ve insanî sıfatlarla nitelendiril-miştir. Hristiyanlıktaki “Üçleme (Teslis: Baba, Oğul, Kutsal Ruh)”, tek tanrı şeklinde yorumlanmış, Hz. İsa ilahlaştırılmıştır.

Tevhit inancına göre evreni ve içindekileri yoktan var eden ve yaşatan Allah’tır (c.c). Allah (c.c) mutlak güç sahibidir. Onun eşi ve benzeri yoktur. Allah’ın gönderdiği bütün peygamberler insanları var olan, bir olan, eşi ve benzeri olmayan Allah (c.c) inancını benimsemeye çağırmışlardır. Diğer ilahi dinler ile karşılaştırıldığında, İslamiyet tek Allah (c.c) inancını hiçbir değişikliğe ve bozul-maya uğramadan korumuştur.

Bu inanç Kur’anda bir çok ayette özlü bir şe-kilde ifade edilmiştir:

1. “De ki, O Allah birdir. 2. Allah Samed’dir. (Her şey ona muhtaçtır, daimdir, hiç bir şeye ihti-yacı olmayandır) 3. O, doğmamıştır ve doğurulma-mıştır. 4. Ve hiç bir şey O nun dengi değildir.” (İhlas Suresi, 1 - 4. Ayetler)

“Eğer yerde ve gökte Allah’tan başka tanrılar bulunsaydı, yer ve gök kesinlikle bozulup gitmişti. Demek ki arşın Rabb’i olan Allah, onların yakıştır-dıkları sıfatlardan uzaktır.” (Enbiya Suresi, 22. Ayet)

Politeizm (Çok Tanrıcılık):

Bu inanç biçimine göre, evrende birden çok ilah vardır. Eski Yunan, Mısır ve Roma dinleri çok tanrılı dinlerdendi.

Bazı insanlar, canlı cansız bütün varlıklarda kutsal bir ruh bulunduğuna inanmışlar ve bu ruh-lara tapınmaya başlamışlardır. Böylece Ruhçuluk (Animizm) denilen bir din ortaya çıkmıştır. Yine bazı insanlar; güneş, yıldız, yağmur, şimşek, toprak vs gibi tabiat olaylarını ve kuvvetlerini ilahlaştırmış-lar ve tabiatçılık (Natürizm) inancının doğmasına sebep olmuşlardır. Sonra bu gibi kuvvetler şekil-lendirilmiş ve putlaştırılmıştır. Bunun neticesinde de Totemcilik (Totemizm), Fetişçilik (Fetişizm) ve Putçuluk (Paganizm) dinleri ortaya çıkmıştır. Bütün bu dinlerin hepsi çok tanrılı (politeist) bir din anla-yışına sahiptirler.

İslâm dini çok tanrıcılığı Allah’a (c.c) şirk(ortak)koşmak olarak değerlendirmiş, şirkin her türlüsüne şiddetle karşı çıkmıştır. Kur’an-ı Kerim: “Allah kendisine ortak koşmayı elbette bağışlamaz” (Nisa suresi, 48. ayet) yine “Onlar Allah’ı bıra-kıp kendilerine ne zarar ne de fayda verebile-

64

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i

cek şeylere tapıyorlar. ‘Bunlar, Allah katında bizim şefaatçilerimizdir’ diyorlar. De ki: “Siz Allah’a göklerde ve yerde bilemeyeceği bir şeyi mi haber veriyorsunuz? Haşa! O, onların ortak koştuklarından uzak ve yücedir.” (Yunus suresi, 18. ayet) buyurarak şirkin bağışlanmayacağını haber vermektedir.

Gnostisizm (Gizemcilik):

Gnos; bilgi, yüksek ilim demektir. Gnostisizm ise; bilinebilirlik, bilinircilik demektir. Fakat bu bilgi, bilimsel bilgiden ayrıdır. İslâm alimleri bu tür bilgiye “marifet” der. Başka bir ifade ile, gnostik bilgide bir gizemlilik ve kendiliğinden var olma gibi bir durum söz konusudur. Herkesin elde edeceği bir bilgi değildir. Ruhları yüksek bazı kimselere hastır.

Müslüman alimlerden bir kısmı “marifet”e önem vermişlerdir. Ancak hiçbir zaman bu tür gi-zemli ve mistik bilginin vahiyden üstün olduğunu iddia etmemişlerdir.

Gnostisizmi felsefi bir akım gibi algılayanlar, elde ettikleri bu tabiat üstü bilgiyi dini kaynaklardan daha üstün kabul etmişlerdir. Bu akım, insanların tekrar bedenen dirilemeyeceğine inanır. Onlara göre, kötülüklerin nesilden nesile devam etme-mesi için evlenmemek daha doğrudur.

Gizemcilikte amaç, Tanrıyla birleşme ve Tan-rıda yaşamadır. Gizemciler bu amaca varmak için de sezgi ve sevgi yöntemlerini kullanmaktadırlar.

Agnostisizm (bilinemezcilik):

Tanrının varlığının “bilinemez” olduğunu, din-lerin tanrıdan gelmediğini, başka bir tanrının, bir yaratıcının var olup olmadığının hiçbir zaman bi-linemeyeceğini söyleyen felsefi akımdır. Agnosti-sizm (bilinmezcilik) düşüncesi özellikle Allah (c.c) hakkındaki bilginin duyularımızla algılanamaya-cağını iddia eder. Çünkü AIlah (c.c), duyusal de-neyimlerimizin dışındadır. Dolayısıyla Allah’ı (c.c) duyularımızla algılayamayacağımız için var olup ol-madığı konusunda bir yargıya varmamız mümkün olamaz. Görüldüğü gibi agnostisizm, doğrudan Allah’ı (c.c) inkar edip reddetmemektedir. Agnosti-sizm kendini, “kesinlikle tanrı vardır.” diyen Deizm-den, “kesinlikle tanrı yoktur.” diyen Ateizmden de ayrı tutar.

Ateizm (Tanrı tanımazlık):

Allah’ın (c.c) varlığını inkar eden ve tanrı yokmuş gibi davranan öğretiye “ateizm” denir. Felsefi bir akım olan bu düşünce Allah’ı (c.c) ve ruhu inkar ederken alemin tesadüfler so-nucu meydana geldiğini iddia eder. Bu anla-mıyla ateizm, dini inançsızlığa ve dini olan tüm değerler ile dinlerin hepsine karşı olmak de-mektir. Temeli ve kaynağı materyalizm (madde-cilik) olan ateizm Pozitif bilimlerin gelişmesi ile bazı aydınlar arasında bir moda gibi yayılmıştır.

Ateizmin Ortaya Çıkışı

Orta Çağ Avrupa’sında kilisenin bilime, sa-nata, felsefeye karşı baskıcı ve olumsuz tutumu, buna karşı 14. yüzyıllarda başlayan aydınlanma ha-reketleriyle birlikte düşüncenin kilisenin egemenli-ğinden kurtulması sonucunda ateizm bilim, sanat, politika ve felsefe alanlarında etkisini artırdı, güç kazandı. Çünkü onlara göre kilise Tanrı kavramını kullanarak insanlara karşı baskı uyguluyor, onları maddi-manevi sömürüyor ve kendisi de herkese hükmeden bir tavır sergiliyordu. Bu yüzden bilim ve sanatta özgürleşip ilerlemek için başta Tanrı olmak üzere dini kavramlardan kurtulmak gerekti-ğine inandılar.

Konuyla İlgili Ayetler:

1. “İnkar edenler, göklerle yer bitişikken, bizim onları ayırdığımızı ve diri olan her şeyi sudan meydana getirdiğimizi görmediler mi? Hâlâ inan-mayacaklar mı?” (Enbiya suresi, ayet 30)

2. Ey iman edenler! Şeytanın adımlarını takip etmeyin. Kim şeytanın adımlarını takip ederse mu-hakkak ki o, edepsizliği (yüz kızartıcı suçları) ve kötülüğü emreder...” (Nur suresi, 21. ayet)

SORU ÇÖZÜM VİDEOLARINASIL İZLENİR?

Derginizde yer alan sayısal test sorularının çözüm videolarını izlemek için interaktif.final.com.tr adre-sine girip boş kutucuğa, çözümünü izlemek iste-diğiniz sorunun yanındaki şifreyi yazmanız yeterli.

Derginiz ve ilavelerinde yer alan sayısal soruların çözüm videoları 1 Temmuz 2022 tarihine kadar interaktif.final.com.tr’de izlenebilecek; bu tarihten sonra çözüm videoları siteden kaldırılacaktır.

ABONELİK BİLGİLERİ VE DANIŞMA İÇİN

Tel: (0212) 343 76 00 Faks: (0212) 343 76 05 Büyükdere Cad. Cem İş Merkezi No: 23 Kat: 6 Şişli / İSTANBUL

www.final.com.tr

1. Havale ya da EFT Yolu ile Abonelik

‹ş Bankas›’ndan veya herhangi bir bankadan, (1398) 2600 no. lu ‹ş Bankas› hesab›m›za havale/EFT yolu ile yapt›ğ›n›z ödemelerde ekstra indi-

rimden faydalanarak, dergimize abone olabilirsiniz.

Sanal marketimize üye olmadan havale ya da EFT yolu ile ödeme yapmak isterseniz, aşağ›daki bilgileri dekontunuza mutlaka yazd›r›p dekontu

(0212) 343 76 05 no. lu faksa gönderiniz.

• Ad›n›z ve soyad›n›z • Aç›k adresiniz • Telefon numaran›z • Dergi ad›

2. Kredi Kartı ile Sanal Market’ten Abonelik

Kredi kart›n›z› kullanarak abone olmak için, www.final.com.tr adresinden “Sanal Market”i t›klay›n›z;

a) WORLD-MAXIMUM-AXCESS-BONUS kredi kartlar›ndan herhangi birine sahipseniz 2, 4, 6 ya da 8 taksit seçeneklerinden yararlanarak

dergimize abone olabilirsiniz.

b) (0212) 343 76 00 no.lu telefonumuzdan müşteri temsilcilerimiz arac›l›ğ›yla, kredi kart›n›z› kullanarak, tek çekim ya da taksitli ödeme seçe-

nekleriyle abone olabilirsiniz.

3. Posta Çeki ile Abonelik

Posta çeki ile abone olmak için final dergisi 1054594 posta hesab›na;

a) Ad, soyad, aç›k adres, telefon no., dergi tercihini bilgilerini mutlaka yazdırınız.

b) Peşin ödemeyle abonelik için seçtiğiniz dergi bedelini posta çeki hesabına yatırınız.

4. Final Yay›nc›l›k Bürosu’ndan Abonelik

final’in, “Büyükdere Cad. Cem ‹ş Merkezi No: 23 Kat: 6 Şişli - ‹stanbul” adresindeki bürosuna gelerek ister peşin ödemeyle, isterseniz kredi

kart›na 2, 4, 6 ya da 8 taksit seçeneklerinden faydalanarak dergimize abone olabilirsiniz.

5. Abone Merkezlerinden Abonelik

Ayr›nt›l› bilgi için www.final.com.tr internet adresimizi ziyaret edebilir ya da 0212 343 76 00 numaral› telefonu arayabilirsiniz.

2021 – 2022

final Üniversite Hazırlık Dergisi Abonelik Seçenekleri

DERGİ ADI BİRİM FİYAT HAVALE / EFT İLE KREDİ KARTI İLE POSTA ÇEKİ İLE

TYT-AYT (SAY) ¨42.00 ¨1467.00 ¨1512.00 ¨1512.00

TYT-AYT (EA-SÖZ) ¨42.00 ¨1467.00 ¨1512.00 ¨1512.00

1. sayının ücretsiz ekidir. 6 EYLÜL 2021SAYI

1

1

Türkçe

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM

TEST 1

1. I. Birdenonukarşımdabulmakşaşırttıbeni.

II. Geçenhaftadüşürdüğüsaatinidahabula-mamış.

III. Kadın,çantasınıgeçengüngittiğimağa-zadabulmuş.

IV. Aradığımızelbiseyioradabulabilirmiyiz?

V. Aracınızınneresindearızaolduğunubul-dum.

“Bulmak”sözcüğü numaralandırılmış cüm-lelerin hangisinde “anlamak” anlamında kullanılmıştır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

2. I. Buiştenenindesonundasizkârlıçıkacak-sınız.

II. Elime bu tür bir makine almayalı nere-deysebiryılolacak.

III. Bizimsevinçlerimizdegündengünebüyü-yor.

IV. İkidebiraynışeylerisöylemesindensınıf-takiherkesusanmıştı.

V. Gitmesiönemlideğil,nezamanolsa onu bulurum.

Numaralandırılmış cümlelerde altı çizili sözcük veya söz öbeklerinden hangi ikisi anlamca birbirine en yakındır?

A)IveII. B)IveIV. C)IIveIII.

D)IveV. E)IIIveV.

3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde benzet-meye başvurulmuştur?

A) Bugüneş,döşenmişbaharbahçesi Suyunuzaklaşan,yaklaşansesi

B) Gözleringözlerimedeğince Felaketimolurduağlardım

C) Ümidimyıllarınselinedüştü Saçınınentitrektelinedüştü

D) Devredergüneştahtınıaya Bahtımınkabusuçökerkensulara

E) Yokuşsokaktayükselenay Yeterdiyor,yeterdünyanınetrafındadön-

düğün

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad aktar-ması vardır?

A) Haberiduyanherkessağasolakoşuştur-mayabaşladı.

B) Askerlerin yarasını sarmaya çalışıyordugençbirkadın.

C) O bölükte Rıfat Çavuş’tan başka sağkalanolmamıştı.

D) KıbrısSavaşı’nda yaralanandedesi çokduygulubiradamdı.

E) Yaramazlığıyüzündenmahalleningözün-dendüştü.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük mecaz (değişmece) anlamıyla kul-lanılmıştır?

A) Yaşlı adamın gözleri son günlerde iyicegörmezolmuştu.

B) Kadıncağız baygınbir şekilde telef olanhayvanlarınabakıyordu.

C) Onun incedüşüncelibiriolduğunumahal-ledekiherkesbilir.

D) SavaşyıllarındaAnadoluköylüsübüyükfelaketlergeçirdi.

E) Sanatçınınyaşadığıçağhakkındaaydınla-tıcıbilgilerveriyorbukitap.

2

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde duyular arası aktarma söz konusudur?

A) Hırsızlargeceninkaranlığındanyararlana-rakkaçtılar.

B) Demirciler sokağı yokmu hani, oradansoladönersin.

C) Kapıyıaraladı,sertbakışlarlaodadakilerisüzdü.

D) Kızarsacamları,pencereleriindiriryine.

E) Kuşlukvaktininsıcağınarağmenbinaloşveserindi.

7. Yazarken,kitaplarıbiryanabırakır,aklımdançıkarırım,kendigidişimiaksatırlardiye.Bunuyaparkenüsluptayapmacılıklığadadüşmem.Ben,eserlerimdeTürkçeyeyakışırurbalargiy-diririm.

Bu parçadaki altı çizili sözle anlatılmak is-tenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dileuygunsözcüklerseçmek

B) Dilinkurallarınıiyibilmek

C) Dilegerekenönemivermek

D) Sözcüklereyoğunanlamlaryüklemek

E) Dilinbireyüstündekietkilerinideğerlendir-mek

8. Birgözsüzüyorbenicamlardangece

Dönüyoretraftabirsürükamburcüce

Bu dizelerde aşağıdaki anlam olaylarından hangisi vardır?

A) Dolaylama

B) Adaktarması

C) Deyimaktarması

D) Somutlaştırma

E) Anlamdaralması

9. “Çalışmak”sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “Yenibirprogramhazırlamakiçinikiaydanfazlaçalıştık.”cümlesindeki anla-mıyla kullanılmıştır?

A) Motorçalışırkenbüyükbirgürültüçıkarı-yordu.

B) Öğretmen,çocuklarabirşeyleranlatmayaçalışıyor.

C) İkigündenberisöylemeyeçalıştığımdabuydu.

D) AhmetBey,uzunyıllarbizimleçalışıyor.

E) Birhaftaçalışarakborularınmontajınıta-mamladı.

10. I. Yeniüyelerbusendikadabirbiriylekay-naştı.

II. Meydandatoplananinsanlar,konuşmacıgecikincekaynaşmayabaşladı.

III. Unileşekerkaynaşıncayakadarhamuruyoğurun.

IV. Çocuklarlahayvanlarkısasüredekayna-şır.

V. Piknikyerindekarıncalarkaynaşıyordu.

Numaralanmış cümlelerde “kaynaşmak”sözcüğü anlamca ikişerli gruplandığında hangisi dışta kalır?


11. I. Şişeninağzıaçıkkalıncakolonyauçmuş.

II. Ekinlerboyvermiş,rüzgârlauçuyordu.

III. Baktım,masayabıraktığımçikolatapaketiuçmuştu.

IV. Eldeavuçtanevarsauçupgitmişti.

V. Dünbirkamyondereyeuçmuştu.

“Uçmak”sözcüğü, numaralanmış cümle-lerde kaç farklı anlamda kullanılmıştır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5


3

Türkçe

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tek bir kavramın birden çok sözcükle anlatılma-sına örnek yoktur?

A) İşitmeengellileriçinaçılanokuldaöğret-menliğebaşladı.

B) Bacasızsanayideneldeedilengelirbirön-cekiyılagöreazaldı.

C) Yaşlı adam merdivenleri güçlükle çıkı-yorduartık.

D) Karaelmasişçileriöncekigünyinesokağadöküldü.

E) Ege’ninincisibüyükbirdepremlesarsıldıgeçenlerde.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim açıklayıcısı ile birlikte verilmemiştir?

A) Herşeyeburunkıvırıyor,beğenmeyipkü-çümsüyordu.

B) Hâlivaktiyerinde,oldukçazenginbiraile-ninçocuğuydu.

C) Adamtambirdenizkurdu;çoktecrübeli,ustabirdenizci.

D) Gözgöregöreherkesingözüönündebor-cunuinkarediyor.

E) Günlerceçalışmaktangözüneuykugirme-miştizavallıadamın.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük diğerlerine göre daha genel anla-mıyla kullanılmıştır?

A) Yamaçlardakiardıçlarınkokusubizekadarulaşıyordu.

B) Bubölgedekiağaçlarhepkısaboyludur.

C) Şehringüneyindekiçamormanlarıhaftasonudoluptaşar.

D) Ağaç dikmek ve dikilen ağacı korumakulusalbirgörevdir.

E) Dere kenarındaki söğütlerin gölgesindebirazdinlendik.

4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde karşıt kav-ramlar bir arada kullanılmıştır?

A) Ölümühatırlatannevarburesimde Halbukihepimizhayattayız

B) İkikapılıbirhanda Yürüyorumgündüzgece

C) Öldük,ölümdenbirşeylerumarak Birbüyükboşluktabozuldubüyü

D) Yıkanırdıgölgesikuytubirderede Yaz,kışyeşilbirsaksıpencerede

E) Kimigünahkimisevaptartar Mahşerinheybetihergeçengünartar

5. I. Birhiçyüzündenikikardeşyıllarcabirbi-riyledargınkaldı.

II. Onlarınhuyudur,sudansebeplerletartışırvebirbiriniincitirlerdi.

III. Eftenpüftenbirşeyiçinbirbirinegirmiş-lerdiyineeltiler.

IV. Aslındaikisinindeanlattıklarıincir çekirde-ğinidoldurmazdı.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde altı çizili sözler yakın anlamlıdır?

A)IveII. B)IveIII. C)IIveIII.

D)IIveIV. E)IIIveIV.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili bölüm, “telaşlaçarearamak”anlamında kul-lanılmıştır?

A) Sıkıntılardankurtulup,rahatakavuşacağı-mızgünleridörtgözlebekliyoruz.

B) Babasıylakarşılaşmamakiçinköşebucaksaklanıyor.

C) Hastalanançocuğuhastaneyegötürecekbirarababulmakiçindörtdönüyor.

D) Bu aksaklığı zamanında fark etmesekdumanolmuştuk.

E) Düşünüptaşınıyor,birtürlüçıkışyolubu-lamıyordu.

TEST 2

4

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


7. Kırka bir yıl kaldı, heyhât Durmaz ruhum çırpar kanat Bir mum gibi yandı hayat Damla damla aktı gençlik

Bu dörtlüğün üçüncü dizesinde görülen anlam olayı aşağıdakilerden hangisidir?

A)Kişileştirme B)Benzetme

C)Adaktarması D)Dolaylama

E)Somutlaştırma

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde karşıt kav-ramlara yer verilmiştir?

A) Dilberinbaşındasamursaçolur Sevipsevipayrılmasıgüçolur

B) Neylersinölümherkesinbaşında Uyudunuyanmadınolacak

C) Nasılhatırlamazsınotürküyü Gökparçası,daldemeti,kuştüyü

D) Dağlardaateşleryanmıyorduartık Denizfenerleriçoktansönmüştü

E) Yokbiziarayan,sorankimsemiz Öylesinekaranlıkkigecemiz

9. Üstünkörübirincelemeyapıldı;sonradaolaytamamenkapandı.

Altı çizili sözün bu cümleye kattığı anlam aşağıdakilerden hangisinde vardır?

A) Sözünüyerinegetiremeyinceçokutandı.

B) Derslerine iyice çalışmış ve istediği bö-lümükazanmıştı.

C) Bütün işlerini baştan savma yaptığı içinbaşarılıolmuyor.

D) Seninsöylediklerininaslıastarıolmadığıiçinaklımdadeğil.

E) Herkesonakulakkesilmiş,bütündikka-tiyleonudinliyordu.

10. Deyimler,hembiçimcehemdeanlamcaka-lıplaşmış söz öbekleridir. Zengin anlamlariçerir.Sözgelimi;birkonuyuiyicearaştırarakyazmakiçinçalakalemyazmak;birişiyapma-

I

yagönlürazıolmamakiçinelivarmamak;artık II

geridönülemeyeceğinianlatmakiçinokyay- III

dançıkmak;karmakarışıkdurumagelenbirişiçin kördüğümolmak;borçluvesıkıntılıbir

IV

durumuanlatmakiçinikiyakasıbirarayagel- V

memekdeyimlerinikullanırız.

Bu parçada numaralanmış deyimlerden hangisi yanlış açıklanmıştır?


11. Kolaykolayyasakkoymamkendime.Amabirşeyiyasakladımmıonukesinlikleuygularım.Koyduğumyasağıçiğnediğimdurumlardaisekendimibenbiletanıyamazolurum.

Yukarıda geçen “kendimibenbiletanıyamazolurum.”sözüyle anlatılmak istenen aşağı-dakilerden hangisidir?

A) Kurallaraöncekendisininuymasıgerekti-ğinidüşünmek

B) Cezalandırma konusunda kendisinin debeklemediğikadaröfkelenebilmek

C) Kendikoyduğuyasağın,kendisinikapsa-madığınıdüşünmek

D) İnsanların,kendiniyeterincetanımadıkla-rınıfarketmek

E) Çiğnenenyasağıngereksizbiryasakoldu-ğunukabuletmek

5

Türkçe

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçen ikileme “önemsiz, sözü edilmeyedeğmez”anlamını içermektedir?

A) Adam,ilerigerikonuşmayabaşlayıncaca-nımızsıkıldı.

B) Bunlarınkonuylauzaktanyakındanbağ-lantısıyok.

C) Göktesalkımsalkımolanbulutlarsüzülü-yordu.

D) Bütündinlediklerimizaslındaeftenpüftenşeylerdi.

E) Gözlerinigözlerimedikmişmanasızmana-sızbakıyorsürekli.

2. Aşağıdakilerin hangisinde “bırakmak”söz-cüğünün anlamıyla kullanımı birbirine uy-mamaktadır?

Anlam––––––––––––––

Kullanım––––––––––––––––

A) Elde bulunanbir şeyi tutmazolmak.

Mermer masayabirkaç gül demetibıraktı.

B) Bir işi başkabirzamana ertele-mek.

Buseneyapılacaktatili önümüzdekiseneyebıraktık.

C) Birişinsorumlu-luğunu,yükümlü-lüğünübaşkasınavermek.

Bu adamda anla-madığı işi ehlinebırakmakmeziyetivardı.

D) Sarkıtmak,uzat-mak.

Karısına çok malbıraktığı söyleni-yor.

E) Bir alışkanlıktanvazgeçmek.

Gerçekten alkolübıraktımıbilmiyo-rum.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme, yapılışı bakımından ötekilerden farklıdır?

A) Buucuz,kabasabagiysileriçindealınterivardı.

B) Duyduklarınıdoğrudürüstanlatmangere-kiyor.

C) Hakandiğerlerinegöreyapılı,boyluboslubirçocuktu.

D) Busaçmasapanfikirlerinikendinesaklabence.

E) Yırtıkpırtıkayakkabılarıylakoşmayaçalışı-yordu.

4. Kadıncağız,ilgili ilgisizherkese,herrastladı-ğınabilmemkaçıncıdefadıryanayakılaolanbitenianlatıyordu.

Bu cümledeki altı çizili sözün cümleye kat-tığı anlam aşağıdakilerin hangisinde var-dır?

A) İfadesiniverirkenoldukçasoğukkanlıol-duğugözdenkaçmadı.

B) İzinegeldiğimdebenihergören,kendiso-runlarınıanlatıyordu.

C) Yaşlıkadın,yetkililerdenısrarlakaybolancüzdanınıbulmalarınıistiyordu.

D) O,yinebirebinkattığıaskerlikmacerala-rınıanlatmayabaşlarbirazdan.

E) Yangıngecesinianlatırkenolaylarıçarpıt-ması,suçlulukduygusundandı.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ötekiler-den farklı bir anlam olayı vardır?

A) Ege’ninincisisonyıllardaheralandaçokgelişti.

B) Babasıyıllarönce incehastalıktanvefatetmiş.

C) Böylebirfilebekçimizolduğusürecesü-rekligalipgeliriz.

D) Ekonomimizindüzelmesindebacasızsa-nayininrolübüyükolacaktır.

E) Çocuklarınbilişselgelişiminiolumsuzetki-liyoraptalkutusu.

TEST 3

6

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


6. Bu sözümonasanatçılar,sanatıninceliklerin-denyoksunyapılarıylapopülerolmayıbaşarı-yor.

Altı çizili sözün bu cümleye kattığı anlam, aşağıdaki cümlelerin hangisinde vardır?

A) Sözdeanlamderinliğiolmalı,lafkalabalığıdeğil.

B) Dörtyabancıdilbilenhocamız,kiradaotu-ruyordu.

C) Bizimkihemmaçizliyorhemdegüyadersçalışıyor.

D) Şarkısöylemekleçığlıkatmakfarklışeyler-dir.

E) Ünlüolabilmekiçinbirsürüsaçmalıkyapı-yor.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansıma sözcük kullanılmamıştır?

A) İki binada da patlamadan sonra yangınçıktı.

B) Fısıltıylakonuşmanızagerekyok,demişti.

C) Rüzgârınuğultusuherkesiürpertiyordu.

D) Kuşcıvıltılarıgeliyordukarşıyamaçlardan.

E) Evindöşemeleriatılanheradımdagıcırdı-yordu.

8. I. Arasırabirarkadaşımızdatoplanır,sohbetederiz.

II. Busorunlasıksıkkarşılaştığımızdoğru.

III. Enindesonundaülkemegeridöneceğim.

IV. Buakrabamızınadı, evdeseyrekolarak geçerdi.

Numaralanmış cümlelerin hangisindeki altı çizili sözler yakın anlamlıdır?

A)IveII. B)IveIII. C)IIveIII.

D)IveIV. E)IIIveIV.

9. Aşağıdakilerin hangisinde “sıkılmak”söz-cüğünün anlamıyla kullanımı birbirine uy-mamaktadır?

Anlam––––––––––––––

Kullanım––––––––––––––––

A) Birdurumunsü-rekliolmasındanutançduymak

Saatlerdirhepaynışeyleri dinlemek-tensıkıldımartık.

B) Tetik çekmek,ateşetmek

Köy düğünündehalaylarçekildi,si-lahlarsıkıldı.

C) Yangındabinayıboşaltmaya ça-lışmak

Alevlerin üstüneköpüklüsusıkıldı.

D) Bir hatadanötürüpişmanlık duy-mak,utanmak

Ne arlanmaz, sı-kılmaz adammışmeğerse!

E) El ile kavrayıpbüzmek, daralt-mak

Bu limonlarınhepsisıkılmış.

10. Sanateserinigerçektenkoparmak,onusa-decehayallebeslemeksanatınyıkımınayolaçar.

Altı çizili sözcüğün bu cümleye kattığı anlam aşağıdakilerden hangisinde vardır?

A) Sinemanıntiyatroylailgisinikesmektiyat-royaönemvermemekdüşünülemez.

B) Yazınınsonuçbölümündeasılanlatılmakistenenortayaçıkıyor.

C) Havalarınkurakgitmesibitkilerinçoğunuöldürdü.

D) Düş gücünü kullanarak projeyi geliştir-meyeçalış.

E) Bugünküsözlerinizdünkülerleçatışmıyormu?

7

Türkçe

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


1. İşyerindekiyerliyersizdavranışlarıvetutum-larıherkesinondansoğumasına,onunlailişki-sinikesmesinenedenoldu.

Altı çizili sözün bu cümleye kattığı anlam aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Gönderdiğisonelemanda işimizeyara-madı,biziyüzüstübıraktı.

B) Neolursaolsunbüyüklerkonuşurkenon-larınsözünüolurolmazkesmemelisin.

C) Uykuda kalman, geçerli bir bahanegibigörülemez.

D) Tembellik edip çalışmıyorsun, sonra daherkestenyardımistiyorsun.

E) Böyleyalanyanlışbilgilerlenereyekadargidebilirsin?

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük gerçek anlamında kullanılmıştır?

A) Akşamyemeğindensonrakoyubirsoh-betedaldıklarındangeçuyumuşlar.

B) Sonyaptıklarıylaherkesingözündedahada yükseldi.

C) Depreminolduğugecebütün apartman sokaktasabahladı.

D) Uzun araştırmalardansonranihayetger-çekortayaçıktı.

E) Herdefasındaçevrendekilerikaralamak-tanvazgeçmelisin.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük terim anlamlı değildir?

A) YazılarındabileErzurumağzınınözelliklerivar.

B) Sanatçı sabâmakamındaüçgüzel par-çaylaprogramakatıldı.

C) Oyundakirolünüçokiyiezberlemiş.

D) Onun ölçüsüzkonuşmalarıbiziüzdü.

E) Davaiçinbilirkişiraporubekleniyor.

4. Busengelişmelerdenhepimizazdaolsaet-kilenmiştik.

Altı çizili sözün bu cümleye kattığı anlam aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Başkalarının da haklı olabileceğini aslakabuletmez.

B) İzleyicileributürprogramlarlaaldatmayaçalışıyorlar.

C) Sıkıntılıgünleringeridekalacağınakimse-ninşüphesiyoktu.

D) Öylegörünüyorki işlerimizbir haylidü-zeldi.

E) Birparçayalnızlıkbazenhepimizeiyigelir.

5. I. Günlersonra,benitelefonlaaramıştı.

II. Bakarsın,gününbirindeçıkargelir.

III. Enkısazamandayurtdışınagideceğim.

IV. Uzunbirzamandilimindensonraonunlakarşılaştık.

V. Bugazeteyihergünsonunadekokuyor.

Yukarıdaki cümlelerde, altı çizili sözlerden hangileri birbirine yakın anlamda kullanıl-mıştır?

A)IveIII. B)IveIV. C)IIveIV.

D)IIIveV. E)IVveV.

6. I. Birzamanlarburalardatopkoştururduk.

II. Günlerceokurumdanhaberalamadığımızdaoldu.

III. Geçmiştehepimizböylebirhüzünyaşa-dık.

IV. Önceanlamadımfakatsonraonahakver-dim.

V. Eskiden beri bu hep böyledir, insanlareleştiriyisevmez.

Yukarıdaki cümlelerin hangi ikisinde altı çizili sözler yakın anlamlıdır?

A)IveII. B)IIveIV. C)IveIII.

D)IVveV. E)IIveV.

TEST 4

8

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


7. “Çıkarmak”sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde, “Hastayı yakındaki kasabayakadar sırtında taşıdı.” cümlesindeki “taşı-mak”sözcüğü ile eş anlamlı olarak kulla-nılmıştır?

A) Doğrususizitamolarakçıkaramadım.

B) Nöbetçi öğretmen öğrencileri dışarı çı-kardı.

C) Eşyalarıyukarıyatekbaşımaçıkardım.

D) Öfkesininiyeysebendençıkardı.

E) Buparaileayıçıkarırızherhalde.

8. İyiliklerini insanlarınbaşına kakmadan ede-mezmisinsen?

Bu cümledeki altı çizili sözün anlamı aşağı-dakilerin hangisinde vardır?

A) Olayıduyuncaaklımbaşımdangitti.

B) Sokağıngürültüsündenbaşımkazangibioldu.

C) Birazyumuşakdavransam tepemeçıkı-yor.

D) Bukiracıonyıldırhiçbaşımıağrıtmadı.

E) Yaptığıiyiliğiyüzünevurarakonuüzdü.

9. “Ayarlamak”sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kandırmak”anlamında kullanıl-mıştır?

A) İşleriniayarlayabilirsebizimlebirliktegele-bileceğinisöyledi.

B) Programınızıçalışmasaatlerinegöreayar-lamanızdoğruolur.

C) Arkadaşınınyardımıylaşirketinmüdürüylebirgörüşmeayarlamış.

D) Babamıayarlayabilirsembuakşamara-bayıdaalırım.

E) Birtatilprogramıayarlayabilmekiçinsaat-lercedüşündü.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük mecaz anlamıyla kullanılmıştır?

A) Çocuk,dengesiniyitirinceağaçtandüşü-vermişti.

B) Cebindençıkardığımetalparalarıkadınauzattı.

C) Şiirlerindeözlem,pişmanlık,karamsarlıktemalarınıişler.

D) Sabırsızoluşu,onuhatayasürüklüyordu.

E) Meseleyibüyütmekistemiyordukhiçbiri-miz.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somut bir kavram soyut anlam kazanmıştır?

A) Yaşamıyavanvedayanılmazkılanbudu-rumdankurtarmalıyız.

B) Renkliprizmayaçarpanışınlarkırılarakde-ğişikbirgörüntüoluşturuyordu.

C) Tekperdelikbuoyunuyla,oyunyazarlarıarasınagirmişti.

D) Testerenindişlerikörelmiş,testereişeya-ramazhâlegelmişti.

E) Havaakşamadoğrubirazserinlemişti.

12. Bugünküsözlerinizdünkülerleçatışmıyormu?

Altı çizili sözün bu cümleye kattığı anlam, aşağıdakilerden hangisinde vardır?

A) Kişikimizamankendisiyledeçelişir.

B) Farklıbirortamagirenmuhakkakbocalar.

C) Kızlarınıngiyiminedevamlıkarışırdı.

D) Yaşamıboyuncaonlarlaheptartışmıştı.

E) Plansızlığıaslındabaşarısınabirengeldi.

9

Türkçe

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


1. I. Buolaydanetkilenmeyecektir, geniş birinsandıro.

II. Engingörüşlübiriolduğunubilmiyordum.

III. Dışarıçıkıncabirazaçıldım,iyioldu.

IV. Ne kadar rahatbirisin,alınmadınbile.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangi ikisinde altı çizili sözcükler anlamca birbirlerine en yakındır?

A)IveII. B)IIIveIV. C)IIveIV.

D)IveIII. E)IveIV.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansıma sözcük yoktur?

A) Arabavızdiyeönümüzdengeçipgitti.

B) Radyodanedensebircızırtıvardı.

C) Radyodakimüzikyıllaröncesinegötürdübeni.

D) Tencerenin fokurtusu, kapıdan duyulu-yordu.

E) Kuzularmeliyorduyemyeşilkırlarda.

3. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözlerden hangisi nicelik bildirmektedir?

A) Bu tatlıçocuknediyor?

B) Bukazağınrenkleriçokgüzelmişdoğrusu.

C) Dünhavaoldukçasıcakvenemliydi.

D) Sonihaledeniyibirsonuçbekliyoruz.

E) Büyükadamolmakistiyordu.

4. Sanatçının her yönüyle değişik bir kişiliğivardı.Çevresindekilerehiçmihiçbenzemi-yordu. En küçük şeyleri bile büyütüyordu. Kendi içine, kendi düşlerine gömülmektenhoşlanıyordu.

Bu parçadaki altı çizili cümleyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Vurdumduymazlığı sınıfta kalmasınanedenoldu.

B) Pireyideveyapantutumlarınızıüzüntüyleizliyorum.

C) Patavatsız konuşmaları beni her zamantedirginediyor.

D) Burnukafdağındainsanlardanhiçmihiçhoşlanmam.

E) Dediğimdedikçaldığımdüdükder,başkabirşeysöylemez.

5. Aşağıdaki atasözlerinden hangisi gerçek anlamlıdır?

A) Ayağınıyorganınagöreuzat.

B) Akıllıdüşmanakılsızdosttanhayırlıdır.

C) Yiğitat,kendinekamçıvurdurmaz.

D) Kurtkışıgeçiriramayediğiayazıunutmaz.

E) Yüzvermearsızolur,azvermehırsızolur.

TEST 5

10

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


6. ----atasözününannevebabalarıuyaranbiryönüdevar.Çocuklarınıolumsuzyöndesü-reklieleştiren,onlarınduyguvedüşüncelerinidilediğigibi ifadeetmesiniengelleyenannebabalarçekingen, içinekapanıkbireylerye-tiştirir.

Bu parçada boş bırakılan yere düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi geti-rilebilir?

A) Çocuğaişbuyuranardıncakendigider

B) Akılyaştadeğilbaştadır

C) Neekersenonubiçersin

D) Çokbilençokyanılır

E) İnsanyedisindeneyseyetmişindedeodur

7. Geleceğin büyük insanlarını yetiştiren, kü-tüphanelerdir. Bilgilenmek, düşünmek,araştırmak,olgunlaşmak içinkütüphaneleregitmeliyiz.Kütüphanedenyeterinceyararlan-mayanbirkişi,havandasudövüyordemektir.

Bu parçada “havandasudövmek”deyiminin kullanılma gerekçesi aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Kütüphanelerdeheryayınıbulmanınzorolması

B) Kütüphanelerden yararlanmanın güç ol-ması

C) Kütüphanelerden herkesin aynı şekildeyararlanamayacağı

D) Kütüphanelerdentamanlamıylayararlan-makgerektiği

E) Kütüphanelerdehersorunaçözümbulu-namayacağı

8. Aşk,tanımıancaktanımlayanlasınırlandırıla-bilecek----.Diğerişiirtabiki.Biraşıkkendin-denöncekibütünaşktanımlarınıboşaçıkarır,birbakmışızkibirşairbütünşiirtanımlarını...Aşıkbirdeşairse:Aşıkolunankişiylebirliktevarolurbazışiirler.ElsaolduğuiçinElsa’nınMecnun’u olur. Aragon; Piraye olduğu içinPiraye’yeMektuplarıyazarNazım.

Bu parçanın giriş cümlesinde boş bırakılan yer düşüncenin akışına göre aşağıdakiler-den hangisiyle tamamlanmalıdır?

A) birbüyü

B) ikişeydenbiri

C) yeganekavram

D) eşsizbirduygu

E) tanımsızbirkavram

9. O,ödeneklitiyatrolarıntersineelinihepTürkyazarlarınauzattı.Onlarıneserlerinioynamayıbir lütuf sayarak, her fırsattaonlaraminnetyüklemekisteyerek,ikidebirbaşlarınakaka-rakdeğil----yapıyordu.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere aşa-ğıdakilerden hangisinin getirilmesi uygun değildir?

A)severek B)isteyerek

C)seçerek D)inanarak

E)zevkle

11

ŞİİRDE AHENK ÖGELERİ


fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

TEST 1

1. Vara vara vardım ol kara taşa

Hasret ettin beni kavim kardaşa

Sebep ne gözden akan kanlı yaşa

Bir ayrılık bir yoksulluk bir ölüm

Budizelerinahenkögeleriaşağıdakilerdenhangisindedoğruolarakverilmiştir?

A) Yarımuyak–sarmauyakörgüsü

B) Zenginuyak–çaprazuyakörgüsü

C) Tamuyak–düzuyakörgüsü

D) Cinaslıuyak–manitipiuyakörgüsü

E) Tamuyak–örüşükuyakörgüsü

2. Ağacın eyisi özünden olur

Yiğidin eyisi sözünden olur

El için ağlayan gözünden olur

Ağlama hey gözü yaşın sevdiğim

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerdenhangisi söylenemez?

A) “aaab”biçimindeuyaklanmıştır.

B) Nazımbirimidörtlüktür.

C) Ahenkunsurlarıönemsenmiştir.

D) Zenginuyağayerverilmiştir.

E) Redifkullanılmıştır.

3. Üryan geldim gene üryan giderim

Ölmemeye elde fermanım mı var

Azrail gelmiş de can talep eyler

Benim can vermeye dermanım mı var

Budizelerinuyakörgüsüaşağıdakilerdenhangisidir?

A)Çaprazuyak B)Sarmauyak

C)Düzuyak D)Manitipiuyak

E)Örüşükuyak

4. I Ateş yanmayınca tütün mü tüter

Ak göğsün üstünde çimen mi biter

Vakti gelmeyince bülbül mü öter

Öter gider bir gözleri sürmeli

II

Sabahtan uğradım onun yurduna

Dayanılmaz firkatine derdine

Yıkılası karlı dağlar ardına

Aşar gider bir gözleri sürmeli

Bu dizelerle ilgili olarak,

I. 11’liheceölçüsüyleoluşturulmuştur.

II. Uyaktürübakımındanbenzerdir.

III. Nazımbirimleriaynıdır.

IV. Redifkullanılmıştır.

V. Uyakbiçimlerifarklıdır.

yargılarındanhangileriyanlıştır?

A)IveII. B)IveV. C)IIveV.

D)IIIveIV. E)IVveV.

5. Aşağıdakidizelerinhangisindeuyakkulla-nılmamıştır?

A) Alma alma yanakları al gibi

Boyu uzar gider selvi dal gibi

B) Nicesinin gül benzini soldurur

Nicesini gelmez yola gönderir

C) Ben ölürsem söylenir dillerde

Bülbül efgan eder gonca güllerde

D) Akşam olur ben yerime yatamam

Eski derdi yenisine katamam

E) Karac’oğlan der ki oynadım güldüm

Muhabbet ne imiş yenice bildim


12

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

6. Sunayı da deli gönül sunayı

Ben yoluna terk ederim sılayı

Budizelerdekullanılanuyaktürüaşağıda-kilerdenhangisindevardır?

A) Şöylebirvakitleryiyipiçerken

Yiyipiçipyaylalardagezerken

B) Birhoşdururedanazgibi

Arkasındasaçıteltelsazgibi

C) Nicesultanlarıtahttanindirdi

Nicesiningülbenzinisoldurdu

D) Akıttımgözümdenyaşlar

Yavrusunaldırankuşlar

E) Elif’inuğrunakışlı

Yavrubalabanbakışlı

7. Şiirde,dizesonundakisözcüklerdenbiridiğerdizeninsonundayeralansözcüğüniçindeyeralırsaoluşanuyaktürüne“tunçuyak”denir.

Aşağıdakidizelerinhangisindebuaçıkla-mayıörneklendirenbirkullanımayerveril-miştir?

A) Beniseniseverimcanilecandan

Mevla’mayırmasınsevdiğimbenden

B) Karac’oğlansöylerkaşıkaradan

Hicapperdesinikaldıraradan

C) Sanabirsözümvardiyemiyorum

Sırrımıyadlaraveremiyorum

D) Akşamolurbenyerimeyatamam

Eskiderdiyenisinekatamam

E) Birselamalmadımdilindişinden

Yatamıyomhayalindendüşünden

8. Aşağıdakilerinhangisindeyayayraçiçindeverilenahenkögesiyoktur?

A) Düğmediktireyimlalilemercan

Yarsızkalandünyabaşımazindan

(Tamuyak)

B) Düğmelerdöktüreyimgöğsünağise

Çevreyanınmorsünbüllübağise

(Tunçuyak)

C) Zeynebpekküçüktürhaldanbilmiyor

Üneyledimhiçyanımagelmiyor

(Yarımuyak)

D) Karac’oğlanderkibunanefayda

Merhametkalmadıyolsuldapayda

(Redif)

E) Köprüsüyokgeçemedimselini

KervanyaylasınıPerçembelini

(Tamuyak)

9. Aşağıdakidizelerinhangisinderedifyok-tur?

A) Ağzındadişleriincidanesi

Hangitarihtedirbilmemsenesi

B) Layıkmıdıraşıkınıyorması

Yüzünedökülmüşaltınsırması

C) Görünceyaralardöndühicrana

Gerdandabenleribenzermercana

D) DüğünolurArapatlaryarışır

Bayramgelirkanlıkinlibarışır

E) Alagözlerinisevdiğimdilber

Seninbakışlarınbanayangider

13



fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1. Aşağıdakidizelerinhangisinde tamuyakvardır?

A) Bozukdünyasefasınaerilmez

Adûlariçindebirgüngörülmez

B) Neacayipdumanlıdırbaşımız

Kırkyediyeyüzdöndürdüyaşımız

C) İsmimezberdirdillerde

Gözlerimkaldıyollarda

D) DinleRuhsati’yinediyomsana

İyibiröğüttürsanmakiçene

E) Sefilbülbülboyuneğmişbakıyor

Sarıçiçekamberolmuşkokuyor

2. Aşağıdakidizelerinhangisindeekvesöz-cükhâlinderedifkullanılmıştır?

A) Birâhugözlüyegönülveresin

Bakmayapâyineyüzlersüresin

B) AşıkÖmereydüreyperî-resmim

Eğrilmişhilâledöndürdüncismim

C) Eyşahinbakışlıyükseğebakma

Sadıkâşıklarıodlarayakma

D) Banarahmeylemişgelsegerektir

Derdilekanolmuşsilsegerektir

E) Dostumunhayaligözümdengitmez

Çokturyarelerimonulmazbitmez

3. Harâba kul olduk bezm-i elemde

Abat olsak da bir, olmasak da bir!

Düştük çare nedir dâma âlemde

Azat olsak da bir, olmasak da bir!

Aşk oduna yanmış ciğer-kebâbız

Hicr ile giryânız, dide pür-âbız

Yapılmış, yıkılmış, hane-harâbız

Bünyât olsak da bir, olmasak da bir!


A) Dörtlüklerdenbiriçaprazuyakörgüsüyleyazılmış.

B) Birincidörtlüktezenginvetamuyakkul-lanılmış.

C) Cümlebiçiminderedifeyerverilmiş.

D) İkincidörtlükteahenktamuyakverediflesağlanmış.

E) Dörtlükler11’liheceölçüsüyleyazılmış.

4. Bulunmaz âlemde böyle dilrubâ

Aşk ü muhabbeti başlara belâ

Münkiri öldürmek sevaptır ammâ

Zâlim kadı üstümüze kan yazar

Budizelerdekullanılanuyaktürüaşağıda-kilerdenhangisidir?

A)Tamuyak B)Zenginuyak

C)Yarımuyak D)Cinaslıuyak

E)Tunçuyak

TEST 2


14

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

5. Aşk ehline derman sordum âlemde

Ne Eflâtun bilir ne Lokman yazar

I. erbâb-ıaşkolan

II. anlarınahvâlin

III. kalırmatemde

IV. perişanyazar

Sözlerinin tümükullanılarakçaprazuyakdüzeninde anlamlı bir dörtlük kurulmakistenirseaşağıdakikullanımlardanhangisisonikidizeyioluşturur?

A)III.–I. B)II.–I.

II.–IV. IV.–III.

C)I.–III. D)II.–III

II.–IV. I.–IV.

E)IV.–III.

II.–I.

6. Ok gibi hublar beni yaydan yabana attılar

Bilmediler kadrimi ucuz pahaya sattılar

Neydi vaktında güzeller buseler vadettiler

Bir söz ile hasılı şu gönlümü aldattılar

Budizelerleilgiliolarakaşağıdaverilenler-den hangisi yanlıştır?

A) Halkşiirigeleneğineaitbirşiirdenalınmış.

B) Düzuyakörgüsüyleoluşturulmuş.

C) Yarımuyakverediftenyararlanmış.

D) Nazımbirimidörtlüktür.

E) Şikayetağırlıklıbirüslupkullanılmış.

7. I. Yar ilen gezdiğim eller perişan

Bir ben değil cümle kullar perişan

II. Firkatin ucunda görünmez dağlar

Yıkılmış yapılmış virandır bağlar

III. Dertli kulum kendi çalar sazını

Kimse çekmez gayri onun nazını

IV. Aşk ile perişan görünce bizi

Her kime söylesem bu doğru sözü

V. Zümre-i hubanda yoktur emsâlin

Kimlere müyesser olur visâlin

Yukarıdakinumaralanmışdizeleruyaktür-lerine göre gruplandırılırsa aşağıdakiler-denhangisidışarıdakalır?

A)I. B)II. C)III. D)IV. E)V.

8. Geldim bu bahar yine kapına

Bırakma sana uzatılan bu eli

Gitmem kovsan da kapından asla

Bana gel bırak da yaban eli

BudörtlüğünIIveIV.dizelerindegörülenuyak türüaşağıdakidizelerinhangisindeyeralmaktadır?

A) Söyleryürekteağızaçıpyarayaraya

Miskinumarkiyaraileyârayaraya

B) Birtaşattımkarlıdağlarardına

Yuvarlandıdüştüyarinyurduna

C) Atımınkuyruğucurasazgibi

Divanavurmuşdaergenkızgibi

D) Taramışzülfünükaşınüstüne

Birselamgeldibaşımüstüne

E) Ordugeldikarşımızadüzüldü

Alnımızakarayazıyazıldı

15



fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1. Aşağıdakidizelerinhangisindeheceölçü-sünün farklıbirkalıbıkullanılmıştır?

A) Güzelbaşıniçünağlatmabeni

Dilbergambaşımdanaralandıgel

B) Gamdanhasaroldumekanımyurdum

İşidüpavazımdinlemezvirdim

C) Ahugözlümniyemelilgezersin

Kuğumusunciranmısınnesinsen

D) Benihelakettişivenazların

Sinemdeyerettiacısözlerin

E) Yalnız senin gezdiğin bahçede açmazçiçek,

Bizimdiyarımızdabinbirbaharısaklar!

2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde farklı biruyaktürükullanılmıştır?

A) Yaktı yanardağ gibi can yurdunu sonbakış,

Önündedünbeyazlargiyinirkenkarakış

B) Herkaçandildaraarzetsemhâlim

Ahuefkarındakalmazmelâlim

C) Gönlümünderinliklerindenbirkaçdemetgül

Çatılmasınkaşların,neolurartıkgül

D) Kınavurmuşellerininüstüne

Kurbanolamgözlerininmestine

E) Gevheriderbulmamkimsedevefa

Dostdiyesevdiğimettikimsefa

3. I

Fırtınayı andıran orkestra sesleri

Bir ürperiş getirir senin sinirlerine,

Istırap çekenlerin acıklı nefesleri

Bizde geçer en yanık bir musiki yerine

II

Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzun

Yabancı bir şehirde bir kadın heykelini,

Biz duyarız en büyük zevkini ruhumuzun

Görünce bir köylünün kıvrılmayan belini...

Aşağıdaverilenlerdenhangisi,numaralan-mışdörtlüklerdenherhangibiriyleilişki-lendirilemez?

A) Çaprazuyakörgüsüyleoluşturulduğu

B) Bütündizelerdeheceölçüsününaynıol-duğu

C) Tunçuyağınörneklendirildiği

D) Herikidörtlüktedetamuyağınkullanıldığı

E) Sadeceekhâlinderediflerdenyararlandığı

4. Yoluna vermişim can ile teni

İnkarım yok durur sevmişim seni

Lütfünle şad eyle ağlatma beni

Eğlenme dertlerin dermanı tez gel

Buşiirparçasındagörülenuyakveuyakörgüsü aşağıdakilerin hangisinde doğruverilmiştir?

A) Zenginuyak-sarmauyak

B) Zenginuyak-düzuyak

C) Tamuyak-sarmauyak

D) Tamuyak-düzuyak

E) Yarımuyak-çaprazuyak

TEST 3


16

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

5. Çağrışırbülbüllergelmiyorbağban

Hoyratdostbağındangülaldıgitti

Yüzbinmihnetçektimbirbağbezettim

Yaribenbesledimelaldıgitti

Nicemihnetçektimbindahagerek

Hayliömüristerbirdahagörek

Nazlıyarimaldıokanlıfelek

Aktıgözümyaşıseloldugitti

Budörtlükler,aşağıdakiuyakörgülerindenhangileriyleoluşturulmuştur?

A) Düzuyak–manitipiuyak

B) Çaprazuyak–düzuyak

C) Sarmauyak–örüşükuyak

D) Çaprazuyak–sarmauyak

E) Düzuyak–çaprazuyak

6. Ne feryat edersin divane bülbül

Senin bu feryadın gülşene kalsın

Bu dünyada eremezsem murada

Huzur-u mahşere divana kalsın

Nesin meth edeyim bir kaşı kare

Sen açtın sineme onulmaz yare

Dünya tabib gelse derdime çare

Derdimin dermanı Lokman’a kalsın

Budizelerle ilgiliaşağıdaverilenbilgiler-den hangisi yanlıştır?

A) Lirikbiranlayışhakimdir

B) 11’liheceölçüsüyleyazılmış

C) Herikidörtlüktederedifkullanılmış

D) Farklıuyakörgülerindenyararlanmış

E) Aynınazımbirimiyleoluşturulmuş

7. Aşağıdakidizelerdenhangisiölçüsüzbirşiirdenalınmışolabilir?

A) Ezeldenvermişimbuaşkaikrar

Parepareolsameylememinkar

B) Ateşsakınırmıpervanesinden

Geçermiaşık-ıdivanesinden

C) Banasendenoldubuaşkusevda

Senvarikenkimeeyleyimşekva

D) Elbettedergâhageçerdileğin

Kırılsındişleriçarh-ıfeleğin

E) Benömrümceköyleregittim

Avuçlarımlayüreğimigötürdüm

8. Senden ayrılalı her gün her saat

Düş olmuşum ah ü zare sevdiğim

Bu cevri çekmeğe kalmadı takat

Yandı gönül hicr-i nare sevdiğim

BudörtlüğünIveII.dizelerindekullanılanuyaktürü,aşağıdakilerdenhangisiyleben-zerdir?

A) Senisevdimdildendilleredüştüm

Mecnunolupçöldençölleredüştüm

B) Bunazünezaketsendevariken

Haramolsunbucantendevariken

C) Gülyüzünügörüpdivaneoldum

Cemalinşemsinepervaneoldum

D) Gözlerimkanağlardilimdadeyler

Banasendengayrıkimimdadeyler

E) Açılmadışudağlarınlalesin

Yıktınviranettinömrümkalesin

17



fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1. I

Ne sönmez ateştir aşkın ateşi

Gittikçe artırır serde savaşı

Yâr senin aşkından çeşmimin yaşı

Bahar seli gibi çağlar da gezer.

II

Benim yarim porsuk bağlar başını

İnci imiş sedef sandım dişini

El yanında baksam yıkar kaşını

Tenhalarda gülüşünü sevdiğim

Bu dizelerle ilgili olarak,

I. Uyakdüzenlerifarklıdır.

II. Dörtlükler4+4+3duraklıdır.

III. Rediflerdenyararlanmıştır.

IV. Aynıkafiyetürükullanılmıştır.

V. Benzetmelerebaşvurulmuştur.

yargılarındanhangileriyanlıştır?


D)IIIveIV. E)IVveV.

2. Kıymetli ırak uzak dediler

Zülüfü gerdana tuzak dediler

Hay vah Emrah’a yazık dediler

Ağlama hey gözün yaşın sevdiğim


A) Ekvesözcükdüzeyinderedifkullanılmış.

B) Yarımuyaktanyararlanmış.

C) Düzuyaktipiyleoluşturulmuş.

D) Dizeler,11’liheceölçüsüyleyazılmış.

E) Dörtlüknazımbirimikullanılmış.

3. Felek çakmağını üstüme çaktı

Beni bir onulmaz derde bıraktı

I. suLeylâLeylâ

II. vücudumşehrini

III. odlarayaktı

IV. yandımateşine

Sözlerinintümükullanılarakdüzuyakdü-zenindeanlamlıbirdörtlükkurulmakiste-nirseaşağıdakikullanımlardanhangisisonikidizeyioluşturur?

A)III.–I. B)II.–III.

II.–IV. IV.–I.

C)I.–III. D)II.–III

II.–IV. I.–IV.

E)IV.–III.

II.–I.

4. Bu meral bakışın ey per-i suret

Çok açtı bağrımda yara gözlerin

Bilmem huri midir yoksa ki afet

Yakar baktığını nara gözlerin gözlerin

BudörtlüğünIIveIV.dizelerindekullanılanuyakdüzeniveuyaktürüaşağıdakilerdenhangisindeverilmiştir?

A) Düzuyakdüzeni-tunçuyak

B) Çaprazuyakdüzeni-yarımuyak

C) Sarmauyakdüzeni-zenginuyak

D) Çaprazuyakdüzeni-zenginuyak

E) Manitipiuyakdüzeni-zenginuyak

TEST 4


18

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

5. Sabahtan uğradım ben bir fidana

Dedim mahmur musun, dedi ki yok yok

Ak elleri boğum boğum kınalı

Dedim bayram mıdır, dedi ki yok yok

Dedim inci nedir, dedi dişimdir

Dedim kalem nedir, dedi kaşımdır

Dedim on beş nedir, dedi yaşımdır

Dedim daha var mı, dedi ki yok yok


A) Dörtlükler,11’liheceölçüsüve6+5dura-ğıylayazılmış.

B) Düzuyakdüzenininkullanıldığıdizelerdeyarımuyaktanyararlanmış.

C) Aynınazımbirimiyleoluşturulmuş.

D) Ahenginrediflesağlandığıdizelereyerve-rilmiş.

E) Çaprazuyakörgüsüyleoluşandizelerdezenginuyakkullanılmış.

6. Dedim dilber didelerin ıslanmış

Dedi çok ağladım sel yarasıdır

Dedim dilber ak gerdanın dişlenmiş

Dedi zülfüm değdi tel yarasıdır

Dedim dilber sana yazılmış kanım

Dedi niçün böyle edesin sultanım

Dedim teşne vermiş ince miyanın

Dedi ben sarıldım kol yarasıdır

Budörtlüklerdekullanılanuyaktürüaşağı-dakilerdenhangisidir?

A)Yarımuyak B)Tamuyak

C)Zenginuyak D)Tunçuyak

E)Cinaslıuyak

7. I. Bahçemizde nar ağacı

Kimi tatlı kimi acı

II. Emrah der ki düştüm dile

Bülbül figan eder güle

III. Bu nükte yetmez mi arife kâfi

Sırra mahrem olan eylemez lâfı

IV. İkrarında sabit ber-karar olmaz

Aldatırlar seni sana yar olmaz

V. Bülbül-ü şeydalar bağlarda gezer

Elbet Mecnun olur, dağlarda gezer

Yukarıdakinumaralanmışdizelerinhangi-lerindehemuyakhemdesözcükhâlinderedifkullanılmıştır?


D)IIIveIV. E)IVveV.

8. Felek kemendini eyledi çengel

Yare varam diyom koymuyor engel

Budizelerdekullanılanuyaktürüaşağıda-kilerinhangisindevardır?

A) DaimdilimizdeHakk’ınkelâmı

Uğradostyanınaeyleselâmı

B) Gülünçevresiharm’ola

Çektiğinahüzarm’ola

C) Dildenişvelenipmestanesüzer

Gamzelerinokubağrımdagezer

D) Hançerifeleğinucuciğerde

Gittikçeartıyoryarabuserde

E) İstemembahçeyibağı

İçirdilerbanaağı

19

Matematik

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

SAYILAR - I (RAKAM - SAYI BİLGİSİ - DOĞAL SAYI - TAM SAYI - DÖRT İŞLEM)

TEST 1

1. Aşağıdaki işlemlerde �, �, � ve � sembolle-rinin her birinin yerine +, –, x, ÷ işlemlerinden uygun olanları getirerek eşitlikler sağlanıyor.

5 � 3 � 2 = 11

16 � 2 � 4 = 4

Buna göre, semboller için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

� � � � –––– –––– –––– ––––

A) – x + ÷

B) – + x ÷

C) + – ÷ x

D) x + – ÷

E) x – ÷ +

2. x, y ve z negatif tam sayılardır.

yx

43

= ve z = 3y

olduğuna göre, x + y + z toplamı en çok kaçtır?

A) 5 B) 12 C) –19 D) –15 E) –6

3. 32 1 d

a b 4

2 c 8

Satır, sütun ve köşegenleri üzerindeki sayıla-rın çarpımlarının aynı olduğu kareye çarpım karesi denir.

Buna göre, a, b c, d sayıları yerine farklı

tam sayılar yerleştirildiğinde ..

a bc d çarpımı

kaç olur?

A) 32 B) 2 C) 212 D) 16 E) 27

4. Ardışık n tane tek doğal sayı ile ilgili aşağıda-kiler bilinmektedir.

• Bu sayıların en büyüğü 2n + 7 dir.

• Bu sayıların toplamı x tir.

Buna göre, bu sayıların en küçüğü kaçtır?

A) 5 B) 7 C) 9 D) 11 E) 13

5. n bir doğal sayı olmak üzere, 4

10 32n -

doğal sayısının rakamları toplamı 98 dir.

Buna göre, n kaçtır?

A) 10 B) 11 C) 12 D) 13 E) 14

6. a+3 b

d c

:3

+a

+13

.13

Yukarıdaki şekilde mavi çember içinde yazan sayıya oklar yönünde oklar üstünde yazan işlemler uygulanarak mavi çember içindeki sayıya ulaşılıyor.

Buna göre, a kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

jk9ukz

32h25v

f358lb1eam

yo

24adb

dtlm

l7a

Çöz

üm V

ideo

ları

inte

rakt

if.fin

al.c

om.t

r’d

e

20

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


7. x bir tam sayı olmak üzere, 7x + 3 ile 5x – 13 sayıları ardışık iki çift sayıdır.

Buna göre, x’in alabileceği değerlerin çar-pımı aşağıdakilerden hangisine eşittir?

A) 60 B) 61 C) 62 D) 63 E) 64

8. x, y ve z birer doğal sayı olmak üzere; aşağı-daki kutuların içine toplama (+), çıkarma (–), çarpma (x) ve bölme (:) işlemleri her kutuya farklı bir işlem gelecek şekilde yerleştirildi-ğinde tüm eşitlikler sağlanmaktadır.

17 5 = x

y y = x

x z = y 2

Buna göre, x + y + z toplamı kaçtır?

A) 10 B) 12 C) 17 D) 19 E) 27

9. I. x 3 bir rasyonel sayı ise x de bir rasyonel

sayıdır.

II. x bir rasyonel sayı ise x de bir rasyonel

sayıdır.

III. x ve y birer irrasyonel sayı ise x + y de bir irrasyonel sayıdır.

önermelerinden hangileri daima doğrudur?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) Hiçbiri

10. A = 1 . 3 + 2 . 4 + 3 . 5 +...+ 14 . 16

sayısı veriliyor.

A sayısının her bir teriminin ikinci çarpanı 1 artırılırsa A sayısının değeri kaç artar?

A) 125 B) 117 C) 115 D) 105 E) 95

11. a ve b pozitif doğal sayılar olmak şartıyla

a b

= a + (a + 1) + (a + 2) +...+ (a + b)

olarak tanımlanmaktadır.

Buna göre,

m 1 5 4

= eşitli-

ğini sağlayan m değeri kaçtır?

A) 5 B) 7 C) 17 D) 19 E) 21

12.

1 2 3 n. . .

Kağan yukarıdaki gibi duran belli sayıdaki boş kutulara bilyelerini atacaktır. Bu ödev tek ve çift sayıları öğrenmesi için öğretmenin verdiği bir etkinliktir.

Kağan önce 1 numaralı kutudan başlayarak tek sayının yazılı olduğu her bir kutuya bir bilye atacaktır.

Çift sayıların yazılı olduğu kutulara da 2 şer bilye atacaktır.

Kağan toplamda 28 tane bilye kullandığına göre, n kaçtır?

A) 19 B) 20 C) 23 D) 25 E) 26

2chlgm9g6nod

gv5ggf

e4v94ejtkp

bl

nz91of

21

Matematik

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


1. a, b ve c reel sayılardır.

a < b < 0 < c olmak üzere

I. a2 + b

II. c – a + b

III. b – a–1

ifadelerinden hangilerinin değeri her zaman pozitiftir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III

2.

O

Yukarıdaki gibi iç içe geçmiş dört çember üzerinde bulunan noktalar, birer pozitif tam sayıyı temsil etmektedir. O noktasındaki tam sayı ise her bir çember üzerindeki sayıların or-talamasına eşittir.

Bu dört çember üzerindeki sayıların top-lamı en az kaçtır?

A) 28 B) 35 C) 56 D) 70 E) 84

3. x ve y tam sayıdır.

3x + 5y = 43

x + 21 > 4y

olduğuna göre, y’nin en büyük tam sayı de-ğeri kaçtır?

A) 3 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8

4. A = 2 . 3 + 3 . 4 + 4 . 5 +...+ 20 . 21

B = 32 + 42 + 52 +...+212

olduğuna göre, B nin A türünden değeri aşağıdakilerden hangisidir?

A) 2A + 101 B) A2 + 101 C) 2A + 114

D) A + 228 E) A + 114

5. x bir pozitif çift tam sayı olmak üzere;

x–= “x’den büyük en küçük tek tam sayı”

x–= “x’den küçük en büyük çift tam sayı”

olarak verilmiştir.

Buna göre, ( )x x x 10+ + = olduğuna göre x

kaçtır?

A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8

6. 1. Adım

2. Adım

3 2

5 1

.

.

.

.

.

.

Mehmet, 1. adımda üçgenin içine 3 rakamını, karenin içine 2 rakamını yazıyor. Bir sonraki adımda üçgen ve kare içindeki sayıların top-lamını üçgen içine, farklarının mutlak değerini kare içine yazıyor.

Buna göre, Mehmet’in 56. adımdaki üçge-nin içine yazması gereken sayı kaçtır?

A) 3.226 B) 5.228 C) 5.256

D) 3.228 E) 5.227

TEST 2

f4cf14

k7jv72

u1tklhloun3b

4ibe43

48tsg2

Çöz

üm V

ideo

ları

inte

rakt

if.fin

al.c

om.t

r’d

e

22

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


7. Matematik öğretmeni Murat, oğlu Ömer ile en büyük çarpımı bul oyunu oynamaktadır.

6 pozitif tam sayı ile oynanan bu oyunun ku-ralları şu şekildedir.

• Sayıları 3’erli 2 gruba ayır.

• Her bir grubun elemanlar toplamını he-sapla

• Bulduğun iki toplamı çarp

Tek seferde en büyük çarpımı bulursan oyunu kazanırsın. Oyundaki sayılar

3, 5, 9, 11, 20, 32

şeklinde ise Ömer oyunu kazanmak için 9 ile hangi iki sayıyı birlikte aynı gruba koy-malıdır?

A) 5,11 B) 3,20 C) 3,32

D) 11,20 E) 5,32

8. a, b, c reel sayılardır.

a2b > 0, a . c4 < 0, a . c5 > 0

olduğuna göre, c, b, a’nın işaretleri sıra-sıyla aşağıdakilerden hangisidir?

A) –, +, – B) –, –, + C) –, –, –

D) +, +, + E) +, –, +

9. x, y ve z birer rakamdır.

x . y . z = 36

olduğuna göre x + y + z toplamının alabi-leceği en büyük değer en küçük değerden kaç fazladır?

A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7

10. x, y, z sıfırdan farklı gerçel sayılar olmak üzere aşağıdaki ifadelerden hangisi sıfıra eşit olabilir?

A) x2 + y2 + z2

B) (x – y)2 + (y – z)2

C) x2 + (y – z)2

D) (x + 1)2 + (y – 1)2 + z2

E) (x – 1)2 + y2 + z2

11. P sayısı bir asal sayıdır.

Buna göre,

• P2 bir asal sayıdır.

• 2P – 1 bir asal sayıdır.

• P + 5 tek sayıdır.

• P + 6 çift sayıdır.

• 3P tek sayıdır.

ifadelerinden kaç tanesi kesinlikle doğru-dur?

A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

12. x

x

y = 2x + y

y = 2y – x

şeklinde bir tanımlama yapılıyor.

4 m = 73 olduğuna göre, m kaçtır?

A) 5 B) 7 C) 9 D) 11 E) 13

cczogszc842e

1pp

std

dd

lkeg61o4ty

t7y6tg

23

Matematik

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


1. a = 2

b = – 1 için

aa–b – ba + bb–a

işleminin sonucu kaçtır?

A) 8 B) 6 C) 2 D) –6 E) –8

2. n kenarlı bir düzgün çokgenin içine yazılan bir x doğal sayısıyla oluşturulan sembol ile n2 + 4x sayısı gösterilmektedir.

Örneğin; 4 sembolü ile 32 + 4 . 4 = 25

sayısı gösterilmektedir.

Buna göre, 3 + 2

4 ifadesinin de-

ğeri aşağıdakilerden hangisidir?

A) 18 B) 36 C) 72 D) 81 E) 94

3. 2n – 3, m + 7 ve m + n sayıları küçükten bü-yüğe sıralı ardışık tek sayılardır.

Buna göre, m değeri aşağıdakilerden han-gisidir?

A) 7 B) 8 C) 9 D) 10 E) 11

4. x, y ve z tam sayı olmak üzere,

z

x y : x’den küçük, y den büyük tam sayı

adeti z dir.

olarak tanımlanıyor.

4

–3 x ve6

y 1 olduğuna göre,

A

y x işleminde A değeri kaçtır?

A) 15 B) 16 C) 17 D) 18 E) 19

5. +

x 24

y 15

z 29

x y z

Yukarıdaki işlemde x, y, z pozitif tam sayılar-dır. Tabloda toplama işlemi verilmiştir.

Buna göre, y kaçtır?

A) 8 B) 10 C) 13 D) 18 E) 20

6. a < 0 < b olduğuna göre,

I. ab2

- negatiftir.

II. .a b1 negatiftir.

III. a – b2 pozitiftir.

ifadelerinden hangileri kesinlikle doğru-dur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

TEST 3

o8mcyu

l71n89

udvd

bv

7dk6fk

tmftb

p5gsg5y

Çöz

üm V

ideo

ları

inte

rakt

if.fin

al.c

om.t

r’d

e

24

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


7. x, y, z, t sayıları birer reel sayıdır.

yx

tz 3= =- ve 3x – 9z = 54

olduğuna göre, 3t – y işleminin sonucu kaçtır?

A) 9 B) 6 C) 3 D) –2 E) –6

8. aa

23 12++

ifadesinin tam sayı olmasını sağlayan kaç farklı a tam sayısı vardır?

A) 3 B) 4 C) 6 D) 7 E) 8

9. x x3 1= - olarak tanımlanıyor.

4 = a –3

eşitliğini sağlayan a değeri kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 25 D) 3 E)

27

10. a, b, c ve d birer rakam olmak üzere;

a b c d =d+c.a+b.a2

bağıntısı tanımlanıyor.

2 4 3 x =23

olduğuna göre, x kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

11. x ve y gerçel sayıları için x yx y

3-+= olduğuna

göre,

I. yx y+

doğal sayıdır.

II. Hem yx hem de x . y doğal sayıdır.

III. x ile y aynı işaretlidir.

ifadelerinden hangileri her zaman doğru-dur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

12. p pozitif bir doğal sayı olmak şartıyla

p : “Toplamları p olan iki pozitif doğal sayı-

nın çarpımının en büyük değeri”

p : “Toplamları p olan iki pozitif doğal sayı-

nın çarpımının en küçük değeri olarak tanım-lanmaktadır.”

Buna göre, 12 ifadesinin sonucu kaç-

tır?

A) 35 B) 36 C) 37 D) 38 E) 40

1sbezm

h1zpga

ku9mb

v

h77s5tp

atib2

d7lgie

25

Matematik

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


1. a, b, c 3 ün katı olan ardışık tek sayılardır.

a > b > c olduğuna göre, .

b c

a c b a

–

– –_ _i i

ifadesinin değeri kaçtır?

A) 12 B) 6 C) 2 D) –6 E) –12

2. 42

24

x

y 60 28

Yukarıda verilen sayı bulmacasındaki boyalı olmayan karelere 2’den 8’e kadar olan doğal sayıların tümü yazılacaktır. Karenin dışında verilen sayılar bulunduğu satır ya da sütun-daki sayıların çarpımıdır.

Buna göre x . y kaçtır?

A) 960 B) 720 C) 632 D) 144 E) 72

3. x, y, z, a, b, c sayıları birer tam sayıdır.

3, x, y, 18, z, 28, a, b, c şeklinde verilen sayı dizisinde herhangi iki ardışık sayı arasındaki fark eşittir.

Buna göre, c – y farkı kaçtır?

A) 35 B) 30 C) 28 D) 25 E) 20

4. a, b!R olmak üzere,

ab2 1- =

b a1 2- =

olduğuna göre, 4a – 2b ifadesinin değeri kaçtır?

A) 81 B)

61 C)

41 D) 2 E) 4

5. Aşağıdaki ifadelerden hangileri kesinlikle doğrudur?

I. İki irrasyonel sayının toplamı her zaman irrasyoneldir.

II. Rasyonel bir sayıyla irrasyonel bir sayının toplamı her zaman irrasyoneldir.

III. Toplama işlemi ile çarpma işleminin etkisiz elemanlarının çarpımı sıfırdır.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II


6. Aşağıda dört eş dilime ayrılmış 600 g lık küçük pasta ve 8 eş dilime ayrılmış 900 g lık büyük pasta gösterilmiştir.

600 g 900 g

Ali ve Ahmet bu iki pastayı eşit olarak payla-şacaktır. Ahmet küçük pastanın tamamını ve

büyük pastanın x1 ini almıştır.

Buna göre, x kaçtır?

A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 9

TEST 4

d2vosd

7ph5g1

lvlnh66i4yd

4

7ifsfs4yj2gs

Çöz

üm V

ideo

ları

inte

rakt

if.fin

al.c

om.t

r’d

e

26

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


7. 1’den 15’e kadar olan doğal sayılar her sayı kendisi kadar yan yana yazılarak

m = 1223334444...1515 sayısı elde ediliyor.

Buna göre, bu sayının soldan 27. basama-ğındaki rakamı kaçtır?

A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8

8. Ardışık üç doğal sayının toplamı a2a üç basa-maklı doğal sayısına eşittir.

Buna göre, a en çok kaç olabilir?

A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9

9. 76 zyx 54

Yukarıda verilen sayı doğrusunda 4 ile 5 arası üç eş parçaya, 5 ile 6 arası dört eş parçaya, 6 ile 7 arası altı eş parçaya bölünmüştür. x, y ve z bulundukları yerdeki sayıları temsil etmekte-dir.

Buna göre, x + y – z işleminin sonucu kaç-tır?

A) 413- B)

512- C)

21-

D) 21 E)

413

10. 24

60 y 90

x z

Şekildeki x, y ve z harflerinin her biri bağlı ol-duğu iki sayının ortak çarpanlarının en büyü-ğüne eşittir.

Buna göre, x + y + z toplamı kaçtır?

A) 48 B) 50 C) 52 D) 56 E) 60

11. x 6 1 y x –––––––– • • • a b + –––––––– 4 6 8

Yukarıdaki çarpma işlemine göre, a + b toplamı en az kaçtır?

A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10

12. x = 1’den x’e kadar olan asal sayıların top-

lamı

y = 1 ile y arasındaki çift sayıların toplamı

z = 0 ile z arasındaki tek sayıların adedi

k = 1’den k’ya kadar olan sayılardan pozitif

bölen sayısı “2” olanların adedi şeklinde ta-nımlanıyor.

14128 + + = p

olduğuna göre, p ifadesinin sonucu

kaçtır?

A) 41 B) 43 C) 49 D) 58 E) 60

io73rdv993c9

92sgi8

hyy76mgo6fm

r52gb

ze

27

Matematik

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


1. 4’e tam bölünemeyen pozitif tam sayılar kü-çükten büyüğe doğru yazılarak

1, 2, 3, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 13, ....

sayı dizisi elde ediliyor.

Buna göre, bu dizideki 101. sayı aşağıdaki-lerden hangisidir?

A) 130 B) 132 C) 134 D) 136 E) 137

2. Aşağıda üçgen, daire ve kare şekilleri içine herhangi bir pozitif sayı yazıldığında elde edi-lecek sonuçlar verilmiştir.

c

a

b

= 2a+1

= b2

= c–1

Buna göre, a =32 eşitliğini sağla-

yan a sayısı kaçtır?

A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7

3. Ablası Esra’dan verilen bir doğal sayıdan sayı-nın rakamları toplamını çıkartarak yeni bir sayı elde etmesini istiyor. Ablası bir basamaklı bir doğal sayı elde edene kadar Esra’dan her elde ettiği yeni sayı için bu işlemi yapmasını istiyor.

Ablası Esra’ya başlangıçta 126 sayısını ver-diğine göre, Esra iki basamaklı kaç tane sayı elde eder?

A) 11 B) 10 C) 9 D) 8 E) 7

4. a ve b doğal sayılardır.

, a b1 45

= +

olduğuna göre b nin alabileceği değerler toplamı kaçtır?

A) 10 B) 9 C) 8 D) 6 E) 5

5. 1 2 3 4 5

6 7 8 9 10

Ali, Berk, Can, Duru ve Ece adlı beş çocuk içinde 1’den 10’a kadar tam sayılarla numa-ralandırılmış kartlar bulunan bir kutudan birer kart çekiyorlar.

• Ali ve Can’ın çektiği kart numaraları top-lamı 12’dir.

• Beş çocuğun çektiği kart numaraları top-lamı 21’dir.

• Çocukların çektiği kartlardan sadece 1 ta-nesinin numarası asal sayıdır.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu beş çocuğun çektiği kartların üzerindeki numaralardan biridir?

A) 3 B) 4 C) 7 D) 9 E) 10

6. İki basamaklı farklı üç pozitif tam sayının top-lamı 216’dır.

Buna göre, bu sayılardan en küçüğü en çok kaçtır?

A) 70 B) 71 C) 72 D) 73 E) 74

TEST 5

fjk8uy

7ivcdh

bzrd

8l213m

lk

s7cctlf59aal

Çöz

üm V

ideo

ları

inte

rakt

if.fin

al.c

om.t

r’d

e

28

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


7. Arızalı bir hesap makinesi ile işlem yaparken basılan tuş tek ise 5 defa yazıyor, çift ise 3 defa yazıyor.

Örneğin, 132 sayısını yazmak isterken

1111133333222 şeklinde yazılıyor.

Buna göre bu hesap makinesi ile 1’den 27 ye kadar olan ardışık sayıları yazan biri hesap makinesini kontrol ettiğinde ek-randa gördüğü sayı kaç basamaklı olur?

A) 120 B) 144 C) 160 D) 183 E) 210

8. A, B, C her biri iki basamaklı rakamları farklı doğal sayılardır.

A = 3B + 2

C = 7B – 5

olduğuna göre A + B + C toplamı en çok kaçtır?

A) 140 B) 151 C) 162 D) 173 E) 184

9. KL iki basamaklı 2abc dört basamaklı doğal sayılar olmak üzere,

50 KL x ––––––– 2abc

biçiminde çarpma işlemi tanımlanmıştır.

Buna göre, çarpma işleminde K sayısı 3 arttırılır, L sayısı 2 azaltılırsa sonuç kaç artar?

A) 1200 B) 1300 C) 1340

D) 1400 E) 1600

10. x ve y sıfırdan farklı doğal sayılardır.

(2x – 3y) ve (3y – 2x) birer doğal sayı ise

x yx y

–+

ifadesinin değeri kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

11. a, b ve c sıfırdan ve birbirinden farklı rakamlar olmak üzere, ondalık gösterimleri

x = a, b

y = c, a

z = b, c

biçiminde olan üç sayı veriliyor.

Ondalık gösterimi verilen sayılardan sıralama konusunu yanlış öğrenen Selim, bu üç sayının sıralamasının birler basamağı yerine onda bir-ler basamağındaki değerin büyüklüğüne göre yapılacağını düşünerek x < y < z sıralamasını elde ediyor.

Buna göre, bu sayıların doğru sıralaması aşağıdakilerden hangisidir?

A) y < x < z B) y < z < x C) z < x < y

D) x < y < z E) z < y < x

12. Rakamları sıfırdan farklı üç basamaklı xyz doğal sayısı için

xyz yxz 4= +

xyz xzy 1= - işlemleri tanımlanıyor.

Buna göre, 342 146+` j işleminin sonu-

cunda elde edilen sayının rakamları top-lamı kaçtır?

A) 19 B) 18 C) 17 D) 16 E) 15

1ylgtk2p

dlu8

2rkjj7

z886kakvfiza

ig33di

29

Matematik

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


1. I. Her rasyonel sayı bir tam sayıdır.

II. Her pozitif tam sayı aynı zamanda doğal sayıdır.

III. İki rakamın toplamı daima sayma sayısıdır.

IV. İki farklı doğal sayının toplamı daima pozi-tif tam sayıdır.

Yukarıdaki bilgilerden hangisi ya da hangi-leri daima doğrudur?

A) Yalnız II B) I ve II C) II ve IV

D) III ve IV E) I ve IV

2. x, y ve z birer rakam xy iki basamaklı bir sayı-dır.

xy – (5x + 13y + z) = 17

olduğuna göre x + y + z toplamı en az kaç-tır?

A) 11 B) 10 C) 9 D) 8 E) 7

3. x pozitif bir tam sayı olmak üzere

x<

: x’in karekökünden küçük en büyük tam

sayı

x>

: x’in karekökünden büyük en küçük tam

sayı

Buna göre, 123 3–> <>

işleminin sonucu

kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

4. 5 6

30

Ok işaretine bağlı iki kutucuğun içinde bulu-nan doğal sayılar çarpılıp sonuç okun göster-diği kutucuğun içine yukarıdaki gibi yazılıyor.

12

24 18

Yukarıdaki şekil bu düzende doğal sayı-larla doldurulduğunda boş kutucuklara yazılacak sayıların toplamı kaçtır?

A) 11 B) 13 C) 14 D) 15 E) 17

5. x, y, z ardışık çift sayılar ve x < y < z dir.

Buna göre, z x

y x x z

–

– – –2

2 2

__ _

ii i

ifadesinin

değeri kaçtır?

A) 45- B)

43- C) 0 D)

21 E)

43

6. Reel sayılar kümesinde � işlemi

.

a ba b a b ise

b a a b ise2

<

*$

=-

*

şeklinde tanımlanıyor.

Buna göre, 211 2

25* *d n işleminin sonucu

aşağıdakilerden hangisidir?

A) 49 B)

411 C) 3 D)

415 E) 4

TEST 6

z5zs8n

69puhv

58co8ninvsrb

zg24ltz6osp

n

Çöz

üm V

ideo

ları

inte

rakt

if.fin

al.c

om.t

r’d

e

30

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları


7. Bir x gerçel sayısı için aşağıdakiler bilinmek-tedir.

• x sayısı 5 ile 6 arasındadır.

• m ve n sayılarından her biri 1’den farklı tam sayılar olmak üzere, x sayısı m n

şeklinde yazılabilmektedir.

Buna göre, m + n toplamının alabileceği en büyük değer kaçtır?

A) 11 B) 10 C) 9 D) 8 E) 7

8. I. xx

52 1+- rasyonel sayı ise x de rasyoneldir.

II. x5 3+ rasyonel sayı ise x de rasyonel-

dir.

III. x3 rasyonel sayı ise x de rasyoneldir.

Yukarıdaki gerçek sayılarla ilgili verilen yargılardan hangileri her zaman doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II


9. (A1) iki basamaklı ve (1AB) üç basamaklı iki doğal sayılardır.

A1 C x –––––––– 1AB

olduğuna göre, C’nin alacağı değerler top-lamı kaçtır?

A) 9 B) 11 C) 12 D) 15 E) 17

10. 1

5 73

13 15 17119

x

Yukarıda verilen örüntü; ardışık tek sayıların, kutuların içine yazılmasıyla oluşturulmuştur.

En alt satırda 15 tane kare olduğuna göre, x yerine hangi sayı yazılmalıdır?

A) 123 B) 125 C) 127 D) 129 E) 131

11. A = {x | 1 # x #100, x!z} kümesinin eleman-larından

• 6 ile bölünüp, 8 ile bölünemeyen p tane

• 8 ile bölünüp, 6 ile bölünemeyen q tane

• 6 veya 8 ile bölünemeyen r tane

olduğuna göre, p + q + r toplamı kaçtır?

A) 120 B) 112 C) 100 D) 98 E) 96

12. Bir tam kare sayının rakamları toplamı yine bir tam kare sayı ise bu sayıya “Çift Kare Sayı” denir.

Örneğin; 121 sayısının rakamları toplamı olan 4, bir tam kare olduğundan 121 çift kare sayı-dır.

Buna göre, iki basamaklı çift kare sayıların toplamı kaçtır?

A) 105 B) 117 C) 125 D) 136 E) 142

2ipno5

hyza8m745ser

yp9f7t

yc398y71e84v

31

Fizik

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ

TEST 1

1. Aşağıda verilen;

I. Isı

II. Kütle

III. Akımşiddeti

büyüklüklerinden hangileri temel büyük-lüktür?



2. Aşağıda verilen;

I. Zaman

II. Hacim

III. Hız

niceliklerinden hangileri skaler büyüklük-tür?



3. “Taş kömürü, Türkiye’deZonguldakbölge-sindeçıkarılmaktadır.

6000-9000kaloriarasındaenerjiverirvebusayededemir,çeliksanayisiiçinbüyükönemtaşır.”

Yukarıdaki paragrafta verilen bilgi fiziğin hangi alt dalının inceleme alanındadır?

A)Mekanik B)Nükleerfizik

C)Atomfiziği D)Katıhalfiziği

E)Termodinamik

4. Aşağıdaki birimlerden hangileri temel bü-yüklüklere aittir?

I. Metre

II. Coulomb

III. Candela



5. Aşağıda verilen durumlardan hangisi nük-leer fiziğin incelediği konular arasındadır?

A) Paraşütkumaşınındayanıklımalzemedenyapılması

B) Islanmayanveleketutmayankumaşlarınyapılması

C) Moleküllerarasıbağlarınoluşması

D) Radyoaktifbirmaddeninışımayapması

E) Köprülerin yapımındaki statik kurallarınuygulanması

6. I. Dinamometre

II. Eşitkolluterazi

III. Termometre

Yukarıda verilen ölçüm cihazları ile hangi büyüklükler sırasıyla ölçülür?

A) Kuvvet,kütle,sıcaklık

B) Kuvvet,uzunluk,ısı

C) Kuvvet,kütle,ısı

D) Kütle,uzunluk,sıcaklık

E) Kütle,basınç,ısı

lu6mu4

1akcui

6chgcj4ith1t

s75jkz6r8sl1

Çöz

üm V

ideo

ları

inte

rakt

if.fin

al.c

om.t

r’d

e

32

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

7. Uluslararası birim sistemine göre;

I. Amper

II. Kilogram

III. Saniye

birimlerinden kaç tanesi temel büyüklük birimidir?



8. Aşağıdaki büyüklüklerden hangisi türetil-miş bir büyüklüktür?

A)Kütle B)Işıkşiddeti

C)Akımşiddeti D)Sürat

E)Sıcaklık

9. Aşağıdaki büyüklük ve birim eşleştirmele-rinden hangisi yanlıştır?

A) Kütle "kilogram

B) Işıkşiddeti" lüx

C) Isı"Kalori

D) Elektrikakımı"amper

E) Zaman"saniye

10. Aşağıdaki birimlerden hangisi hem vektö-rel hem de skaler bir büyüklüğe aittir?

A)Metre B)Newton C)Kalori

D)Kandela E)Saniye

11. • Sıcaklık

• Maddemiktarı

• Ağırlık

• Uzunluk

• Zaman

Yukarıda verilen büyüklüklerden kaç ta-nesi temel büyüklüktür?

A)1 B)2 C)3 D)4 E)5

12. “Bircisminağırlığıcisminkütlesiveyerçekimivmesiiledoğruorantılıdır.

.m gG = ifadesiilebulunur.”

Yukarıdaki ifadede skaler olan nicelikler hangileridir?

A)YalnızG B)Yalnızm C)G vem

D) G ve g E)mve g

FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ

dp

pen6

ie89oaktf3rr

ae38444o9d

be

mioyos

33

Fizik

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

MADDE VE ÖZELLİKLERİ

1. Aşağıdakilerden hangisi maddelerin ayırt edici özelliklerinden biridir?

A)Kütle B)Hacim C)Sıcaklık

D)Isı E)Özkütle

2. Kütle

X Y

Z

Hacim

2m

m

02VV

ŞekildeX,Y,Zsıvılarınınkütle-hacimgrafik-leriverilmiştir.

Buna göre;

I. XinözkütlesiYninkineeşittir.

II. XinözkütlesiZninkindenbüyüktür.

III. YninözkütlesiZninkineeşittir.



D)IveII E)IIveIII

3.

a

a

a

Kenaruzunluklarıaolandemirküpündaya-nıklılığıDdir.

Buna göre, kenar uzunlukları 4a olan demir küpün dayanıklılığı kaç D dir?

A) 161 B)

81 C)

41 D)1 E)2

4.

h

r

2h

r

3h

3r

K

L

M

Yüksekliklerih,2h,3hyarıçaplarır,r,3rolanşekildekiK,L,Msilindirleriaynıtürmaddedenyapılmıştır.

Buna göre;

I. KnindayanıklılığıLninkindenbüyüktür.

II. KnindayanıklılığıMninkineeşittir.

III. LnindayanıklılığıMninkindenküçüktür.



D)IveII E)IveIII

5.

X Y Z

ŞekildekikaplardabulunanX,Y,Zsıvıların-danbirisubiriyağvebiridecıvadır.

Yağdaki kohezyon kuvveti sudakinden küçük olduğuna göre aşağıdakilerden han-gisi doğrudur?

X Y Z ––––––– –––––– ––––––

A) Su Cıva Yağ

B) Cıva Yağ Su

C) Cıva Su Yağ

D) Su Yağ Cıva

E) Yağ Cıva Su

TEST 2

Çöz

üm V

ideo

ları

inte

rakt

if.fin

al.c

om.t

r’d

e

so76gl93h8un

6847po

oohka8

jmetsk

34

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

MADDE VE ÖZELLİKLERİ

6. Kohezyon kuvvetiyle ilgili olarak;

I. Birgazkütlesininbasıncıarttırılırsakohez-yonkuvvetiartar.

II. Sıvınınsıcaklığıarttırılırsakohezyonkuv-vetiazalır.

III. Deniz suyundaki kohezyon kuvveti aynısıcaklıkta bulunan saf sudaki kohezyonkuvvetindenbüyüktür.




7. I. Dondurma kaşığının önce suya sonradondurmayadaldırılması

II. Sıva yapan ustanın malayı önce suyasonraharcasürmesi

III. Kasabın bıçağı önce masata sürmesisonraetikesmesi

olaylarından hangileri adezyon kuvvetini azaltmak amacıyla yapılır?


D)IveIII E)IIveIII

8. Cam yüzeye düşen yağ damlası dağılıyor,cıvadamlasıdağılmıyor.

Buna göre;

I. Yağdakikohezyonkuvveticıvadakindenazdır.

II. Yağdakikohezyonkuvvetiyağ-camara-sındakiadezyonkuvvetindenbüyüktür.

III. Cıvadakikohezyonkuvveticıva-camara-sındakiadezyonkuvvetindenbüyüktür.




9.

X Y Z

Özdeş kaplara konulmuş X, Y, Z sıvılarınınyüzeygörünümüşekildekigibidir.Busıvılar-dakikohezyonkuvvetlerininbüyüklükleriFX,FY,FZdir.

Buna göre, FX, FY, FZ arasındaki ilişki nedir?

A)FX<FY<FZ B)FY<FX<FZ

C)FX<FZ<FY D)FX=FZ<FY

E)FX=FY=FZ

10.

Su

300 g

Su

350 g

K

Suyla doldurulmuş bir taşma kabının suylabirliktekütlesi300gramdır.BukabaKcismiatılınca25gramsutaşıyor.

Kabın, K cisminin ve kapta kalan suyun toplam kütlesi 350 gram olduğuna göre, K cisminin özkütlesi kaç g/cm3 tür?

A)1,5 B)3 C)4 D)4,5 E)7

vk741zn2vylj

ld34ck

vtordk

4yf9pv

35


Biyoloji

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

TEST 1

1. Aşağıdakilerden hangisi canlıların ortaközelliklerindenbirideğildir?

A) Kalıtımıveyönetimisağlayanmolekülbu-lundurma

B) İçselvedışsaluyarılaracevapverme

C) Boşaltımorganıbulundurma

D) Hücreorganelibulundurma

E) Enzimsentezleme

2. Aşağıdakiseçeneklerdeverilenlerdenhan-gisicanlılarınortaközelliklerindendeğil-dir?

A) Adaptasyon

B) Beslenme

C) ATPüretme

D) Hücrelerdenoluşma

E) Yapımveyıkımolaylarınıgerçekleştirme

3. Aşağıdacanlılaraaitbazıortaközelliklerveril-miştir.

I. Hücreiçindeenerjiüretme

II. Neslindevamınısağlama

III. Metabolikatıklarıuzaklaştırma

IV. Ortamkoşullarınauyumsağlama

Canlılarhayattakalabilmek içinbuözel-liklerdenhangilerini gerçekleştirmek zo-rundadeğildir?

A)YalnızI B)YalnızII C)IIIveIV

D)I,IIveIV E)II,IIIveIV

4. Koşmayabaşladığımızdakalpritmimizvekanbasıncımızartar,dahasıknefesalıpvermeyebaşlarız, kaslarımızda yorgunluk belirtileribaşlar,artanvücutsıcaklığınınormaledüşür-mekiçinterlemeyebaşlarız.

Yukarıdaverilenmetabolikdeğişimleraşa-ğıdakiözelliklerdenhangisiileilgilidir?

A)Boşaltım B)Beslenme

C)Solunum D)Homeostazi

E)Hareket

5. Canlılarıntümünde,

I. Katabolizma

II. Eşeyliüreme

III. Proteinsentezi

IV. Mayozbölünme

olaylarındanhangilerigerçekleşir?

A)IveII B)IveIII C)IIveIII

D)IIveIV E)IIIveIV

6. Aşağıdakiseçeneklerdeverilenözellikler-denhangisitümcanlılardaortakdeğildir?

A) Büyüme

B) Sinirseldenetim

C) ATPtüketimi

D) DNAsentezi

E) Hidroliz

p9vn52

2zbize

m228ek

ocafpd

udc5c5

ovavvk

Çöz

üm V

ideo

ları

inte

rakt

if.fin

al.c

om.t

r’d

e

36


fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

7. Canlılarıntümünde,

I. Genetikmateryalbulundurma

II. Oksijensizsolunum

III. Eşeysizüreme

IV. Dokuoluşturma

özelliklerindenhangileriortaktır?

A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII

D)IIveIV E)IIIveIV

8. Aşağıdaki bilgilerden hangisi tüm türleriçindoğrubirifadedeğildir?

A) Üremeyeteneğivardır.

B) Nükleotittaşır.

C) Verimlidöloluşturur.

D) Dehidrasyonyapar.

E) Boşaltımorganıbulundurur.

9. K,LveMtürücanlılarınortamınnemmikta-rınabağlıdeğişimiaşağıdakigrafiktegösteril-miştir.

0 1 2 3 4 5 6 7

KL

M

Birey sayısı

Nem miktarı

Bunagöre, aşağıdaki bilgilerdenhangisiyanlıştır?

A) Ktürünemoranının4’tenfazlaolduğuor-tamlardayaşayamaz.

B) K,LveMtürüaynıortamdayaşayabilir.

C) M türününen fazlabirey sayısına sahipolduğuortamda,Ktürününüremehızıenfazladır.

D) LtürününbireysayısıartarkenKtürününbireysayısıazalabilir.

E) M türü karasal iklim koşullarında yaşa-mayauygundeğildir.

10. Tümcanlılarda,

I. İnorganikmaddedenorganikmaddesen-tezi

II. basitorganikmoleküldenkompleksorga-nikmoleküloluşumu

III. organikmaddeninbirbaşkaorganikmad-deyedönüşümü

olaylarındanhangileriortakolarakgerçek-leşmez?

A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII


11. Aşağıdakiseçeneklerdeverilenbilgilerdenhangisitümcanlılardaortaktır?

A) İnorganik maddelerden organik besinüretmek

B) Aktifhareketetmek

C) Monomerbesinlerikullanmak

D) Eşeyliüremeyapmak

E) Ökaryothücreyapısınasahipolmak

12. AşağıdakiseçeneklerdeverilenolaylardanhangisindeATPkullanılmaz?

A) Üreme

B) Enzimsentezi

C) Pasiftaşıma

D) Aktifhareket

E) Dehidrasyon

rgipg8

56orv9s2m

r77

ro4ed1

r4kjam4ed

u5b

37

TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

Tarih

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

TEST 1

1. Geçmişte meydana gelen başlangıç ve bitiş tarihi belli olan gelişmelere “tarihi olay” denir. Tarihi olay sonucunda uzun sürede gelişen durumlara ise “tarihi olgu” denir.

Bunagöreaşağıdakilerdenhangisi tarihiolguolupOsmanlıDevleti’ninaleyhineso-nuçlanmıştır?

A) Anadolu’nun Türkleşmesi

B) İslâmiyet’in yayılması

C) Milliyetçiliğin yayılması

D) Körfez Savaşı

E) Malazgirt Savaşı

2. Tarihbiliminde;

I. bilgilerin doğruluğunu netleştirmek

II. gözlem gücünü geliştirmek

III. objektif olabilmek

gibidurumlardanhangileriyeralmamakta-dır?


D) I ve III E) II ve III

3. Aşağıda verilen kaynaklardan hangileri-nintarihiaraştırmalardanetbilgilerineldeedilmesinisağladığısavunulamaz?

A) Tuğra

B) Antlaşma metinleri

C) Kitabeler

D) Tabletler

E) Fibula

4. MÖ 3500’lü yıllarda yazının kullanılmaya baş-lamasıyla birlikte yapılan faaliyetlerin kayıt altına alınması sonucunda tarih yazıcılığı baş-lamıştır. Tarih yazıcılığı, yaşanılan dönemin özelliklerine ve toplumların beklentilerine göre çeşitlilik göstermiştir.

Bunagöre,aşağıdakilerdenhangisi tarihyazıcılığıileilgiliolupobjektiftarihçiliğinbaşlamasınaortamhazırladığısöylenilebi-lir?

A) Anallar B) Tapatesler

C) Risaleler D) Kronikler

E) Vakayınameler

5. Tarihi olayların aydınlatılmasında özellikle yazılı belgelerin önemi büyüktür. Bu nedenle tarihçiler, yazının bulunmasından önceki dö-nemler için “Tarih Öncesi Devirler” yazının kullanıldığı dönemler için ise “Tarihi Devirler” ifadesini kullanmışlardır.

Bubilgileregöre,aşağıdaverilenbilimdal-larındanhangisiTarihiDevirleriaydınlat-madatariheyardımcıolupbudönemlerdedevletlerarasındakiantlaşmametinlerininçözümlenmesindefaydasağladığısöyleni-lebilir?

A) Arkeoloji B) Diplomatika

C) Kimya D) Coğrafya

E) Etnografya


38

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

6. Aşağıdaverilentariheyardımcıbilimdalla-rındanhangisiparalarınincelenmesindevedevletlerin iktisadi yapısınıaydınlatmadatariheyardımcıbirbilimdalıdır?

A) Heraldik B) Kimya

C) Nümizmatik D) İstatistik

E) Filoloji

7. Geçmiştengünümüzebüyükfikiradamla-rınınvetarihçilerintarihhakkındakigörüşvedüşüncelerinde:

I. Herodotos: Tarih, insanların ve insan topluluklarının başlarından geçenleri kay-detme yoluyla edinilen bilgidir.

II. İbn-i Haldun: Tarih, gerçeği araştırmak ve olayların sebeplerini bulup ortaya koy-maktır. Olayların ilkeleri incedir, nitelik ve sebepleri hakkındaki bilgi derindir.

III. Halil İnalcık: Gerçek bir tarih için belgelere gitmek, onları iyi tenkit edip değerlendir-melidir.

Şeklinde tanımlamalar yapılmıştır. Bunagöretarihçilerdenhangileritarihbilimindeeleştirininöneminevurguyaptığısöylenile-bilir?


D) I ve II E) I, II ve III

8. Tarih bilimi; bir sonuca ulaşmak amacıyla, bilime, mantığa ve tecrübeye dayanarak bir araştırma şekli ortaya koyarak kendi yönte-mini belirlemiştir.

Bunagöre,aşağıdakilerdenhangisitarih-çilerinolaylarıaçıklarkenizlediğiyöntem-lerdenbirisideğildir?

A) Tasnif B) Sentez C) Tenkit

D) Terkip E) Menhir

9. Arapça “erreha” fiilinden türeyen tarih; “Aya göre vakit tayin etmek, bir olayın meydana geldiği günü ve yılı, bunların rakamla yazılı-şını, bir şeyin oluş zamanını ve olaylar dizisini tespit etmek” gibi çok geniş anlamlara gel-mektedir. Batı dillerindeki karşılığı Yunanca “istoria”dan türetilen historia ve historie’dir.

Bunagöreaşağıdakilerdenhangisitarihinkonusuiçerisindedeğildir?

A) Savaşlar

B) Yerleşik hayatın başlaması

C) Irmakların kuruması

D) Antlaşmalar

E) Kuraklaşma sonrası yaşanan göçler

10. Tarih; toplumların başından geçen olayları zaman ve yer göstererek belgelere dayalı bir biçimde anlatan bunların sebep ve sonuçla-rını, birbirleriyle olan ilişkilerini objektif olarak ele alan sosyal bir bilimdir. Amaç olarak insa-nın kendisini konu alan tarih, yöntem olarak da kanıtların ortaya çıkarılmasını ve belirli bir yaklaşımla yorumlanmasını benimser. Geçmiş ve şimdiki zamandaki insan tecrübesinin ta-mamı tarihin konusu içerisine girmektedir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi tarihbilimindeyazılıkanıtsayılabilecekbirma-teryaldir?

A) Anallar B) Mezar taşları

C) Taş baltalar D) Değirmen taşları

E) Ok uçları

39


Tarih

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1. Olay;tarihte insanlığı etkileyen siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik, dinî konularda kısa sü-rede meydana gelen gelişmelerdir. Olaylar; kendine has özelliklere sahiptir, somut bilgiler içerir, yer ve zaman bildirir. Olayların başlan-gıç ve bitiş süreleri de bellidir.

Bunagöre;

I. Malazgirt Savaşı

II. Çanakkale Savaşı

III. Sakarya Savaşı

hangilerininolayolduğusöylenebilir?



2. Tarih hakkında değişik tanım ve yorumlar ya-pılmıştır. Bu farklılıklar bir görüş ve düşünce çeşitliliği olarak kabul edilmelidir. Bu tanımlar, tarihin konusu ve kapsamının genişliğini belir-tirken onun insan hayatındaki vazgeçilmezli-ğini de dile getirmektedir.

BunagöreaşağıdakilerdenhangisiTarihintanımıiçerisindeyeralanunsurlardanbi-risideğildir?

A) Yer B) Kesinlik

C) Sebep ve sonuç D) Belge

E) Zaman

3. Aşağıdakilerdenhangisitarihinsözlükay-naklarıiçerisindeyeralmaktadır?

A) Efsaneler B) Tabletler

C) Kitabeler D) Fermanlar

E) Beratlar

4. Osmanlı Devleti’nde sultan unvanının ilkkezOrhanBeyDönemi’ndekullanıldığınınortayaçıkmasıveI.Muratileilgilibilinenbilgiyanlışlığıtarihinaşağıdakihangiözel-liğiniyansıtmaktadır?

A) Yer göstererek olayları açıkladığı

B) Zaman belirterek olayları açıkladığı

C) Mutlak bir doğrunun hakim olmadığı

D) Objektif bir bilim olduğu

E) Olaylar arasında sebep ve sonuç ilişkisinin hakim olduğu

5. Tarihî olaylar, fen ve doğa bilimleri gibi tüm-dengelim ve tümevarım yöntemleriyle kav-ranamaz. Çünkü bu bilimlerin ilgilendiği konuların doğruluğu deneyle ortaya konabilir-ken tarih bilimi için deney uygulanabilecek bir metod değildir. Tarihî olaylar arasında sıkı bir bağlantı kurmak; fizik ve doğa bilimlerindeki gibi yasalar oluşturmak mümkün değildir. Di-siplinler arası iş birliğinin geliştiği günümüzde tarih biliminin ana uğraşısı, incelenmesi ve açıklanması zaman alan karmaşık tarihî olay-ları ortaya koymaya çalışmaktır.

Bunagöre,Tarihincelenmesiveaçıklan-masızamanalankarmaşık tarihîolaylarıaçıklarkenaşağıdakibilimdallarındanhan-gisinikullandığısöylenemez?

A) Coğrafya B) Felsefe

C) Kronoloji D) Etnografya

E) Fizik

TEST 2


40

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

6. Öğretici tarihte amaç, toplumların geçmişte elde etmiş oldukları zaferleri ve kahramanlık-ları anlatmaktır. Başka bir deyişle duygusal tarihtir. Mağlubiyetlerden ve başarısızlıklardan bahsetmez.

Bunagöre,öğreticitarihiçinaşağıdakiler-denhangisisöylenemez?

A) Kaynak kullanır.

B) Subjektiftir.

C) Duygular ön planda tutar.

D) Geçmişten ders çıkarılmasını sağlar.

E) Objektiftir.

7. Aşağıdaverilentariheyardımcıbilimdalla-rındanhangisininaçıklamasıyanlışolarakbelirtilmiştir?

A) Kronoloji, geçmişten günümüze meydana gelen olay ve olguların zamanını tespit ederek sıralar.

B) Coğrafya, insan ve mekânın karşılıklı etki-leşimini araştırır.

C) Heraldik, toplumların örf, âdet, gelenek ve yaşayışlarını inceler.

D) Arkeoloji, kazı yolu ile toprak ve su altın-daki maddi kalıntıları ortaya çıkarır.

E) Diplomasi, siyasi belgelerin cins, şekil ve içerik olarak değerlendirmesini yapar.

8. Tarih:Toplumların geçmişteki tüm etkinlikle-rini yer göstererek, zaman belirterek, sebep ve sonuç ilişkisi içerisinde belgelere dayana-rak objektif bir şekilde açıklayan bilim dalıdır.

Bunagöre,aşağıdakilerdenhangisitarihinözelliğiiçerisindeyeraldığısöylenilemez?

A) Objektiftir, duygular olaylara katılamaz.

B) Belgelerin değişebilme ihtimali yoktur bu nedenle kesin bilgi içerir.

C) Belgelerin değişme ihtimalinin olması tari-hin dinamik olduğunu göstermektedir.

D) Olaylar değerlendirilirken günümüz değer yargıları göz önünde bulundurulamaz.

E) Olayların tekrarı yoktur, sadece olaylar benzer olabilir.

9. Vedat öğretmen: Anadolu’daki ilk yazılı kay-naklar Asur tüccarlarının bıraktıkları Külte-pe’deki kaynaklardır. Asurlar, ilk kütüphaneyi ise Ninova’da kurmuşlardır.

YukarıdakibilgileriverenVedatöğretmenAsur tüccarlarının Kültepe’deki kaynak-larını okumak için tarihe yardımcı bilimdallarındanhangisindenfaydalanmakzo-rundadır?

A) Arkeoloji B) Sosyoloji

C) Paleografya D) Coğrafya

E) Heraldik

10. Takvim;zamanı yıllara, aylara, haftalara ve günlere ayırma yöntemidir. İnsanlar yaptıkları astronomik gözlemler sonucunda yıldızların, Ay’ın ve Güneş’in hareketlerine dayanan tak-vimler meydana getirmişlerdir.

Bunagöre,aşağıdakilerdenhangisiTürk-lerinkullandığıayyılıesaslıbirtakvimdir?

A) 12 Hayvanlı Türk Takvimi

B) Hicri Takvim

C) Celali Takvim

D) Rumi Takvim

E) Miladi Takvim

11. Yazı sayesinde tarihin kaydını tutmaya baş-layan insanoğlu yazının keşfini bir dönüm noktası olarak kabul etmiştir. Bunun sonu-cunda yazıdan önceki zamanlar tarih öncesi, yazıdan sonraki zamanlar ise tarihî dönemler olarak adlandırılmıştır. Böylece tarihî olayların daha rahat incelenmesi, araştırılması ve öğ-renilmesi için tarihçiler tarihi belirli dönemlere (çağlara) ayırmıştır. İnsanların, edindikleri tec-rübeleri gelecek nesillere aktarmak istemeleri tarih yazıcılığını ortaya çıkarmıştır.

Bunagöre,aşağıdakitarihyazıcılıklarındanhangisiobjektifbiranlayışdoğrultusundahazırlanmıştır?

A) Hikâyeci B) Öğretici C) Sosyal

D) Kronolojik E) Araştırmacı

41


Tarih

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1. Eski Taş (Paleolitik) yani Kaba Taş Ça-ğı’nda;

I. insanların avcılık ve toplayıcılıkla uğraş-maları,

II. mağara ve ağaç kavuklarında yaşamaları,

III. ateşi kontrol altına almaları

gibi durumlardan hangileri bu dönemdeyaşayaninsanlarınyerleşikyaşamageçe-mediklerinigöstermektedir?



2. YeniTaş(Neolitik)yaniCilalıTaşÇağı’nda;

I. tarımsal faaliyetlerin başlaması

II. ilk köylerin kurulması

III. Menhir, Dolmen, Tümülüs gibi ilk anıt me-zarlara rastlanılması

gibidurumlardanhangileritüketiciyaşam-danüreticihayatageçildiğinigöstermekte-dir?



3. Kazılar sonucu ortaya çıkarılan eski yerleşim yerlerinin pek çoğunda yiyecek pişirme ve saklama kapları; giysiler, silahlar gibi eşyalara rastlanmaktadır.

Bunagöre, yukarıdakibilgilerebakılarakulaşılabilecekenkapsamlıyargıaşağıda-kilerdenhangisidir?

A) Tarihi Çağlara geçilmiştir.

B) Göçebelik devam etmektedir.

C) Tüketici toplum yapısı mevcuttur.

D) İnsan gereksinimleri birbirine benzemek-tedir.

E) İnsanlar arasında savaşlar yaşanmamak-tadır.

4. AşağıdaTarihÖncesiÇağlaraait verilenbilgi,yorumkarşılaştırmalarındanhangisiyanlıştır?

A) Avcılık ve toplayıcılık: Tüketici hayatın ya-şanması

B) Mağara ve ağaç kavuklarında yaşam: Gö-çebe hayatın yaşanması

C) Menhir, Dolmen, Tümülüs: Ahiret inancı-nın oluşmaya başlaması

D) İlk köylerin kurulması: Yerleşik hayatın başlaması

E) Ekip biçme faaliyetleri: İlk büyük savaşla-rın başlaması

5. Arkeolog, insanlık tarihi ve tarih öncesi hak-kında bilgi toplamak için eski uygarlıkların geride bıraktığı mimari yapı, eşya, kemik gibi kalıntıları inceleyen bilim insanıdır.

Bunagöre,aşağıdakilerdenhangisiTarihÖncesiyerleşimyerlerindearkeoloklarta-rafındanbulunanbuluntulardanbirisiola-maz?

A) Bakır aletler

B) Tunç aletler

C) Toprak eşyalar

D) Tabletler

E) Demir aletler

6. İnsanoğlunun yeryüzünde görülmesiyle baş-layıp, yazının icadına kadar geçen döneme Tarih Öncesi Dönem denir.

TarihÖncesiDönemlerisırasıylayaşayanbirtoplumdaaşağıdakikalıntılardanhan-gisininolmasıbeklenemez?

A) Taştan baltalar

B) Anallar

C) Tunç heykeller

D) Çanak ve çömlekler

E) Değirmen taşları

TEST 3


42

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

7. I. orak

II. saban

III. sulama kanalı

gibiunsurlardanhangileribirbölgedeta-rımsalfaaliyetlerinyapıldığınınkesinkanı-tıdır?



8. Anadolu’da yazıdan önceki dönemi en iyi yansıtan yerleşim alanlarından bir diğeri ise Konya’nın Çumra ilçesi yakınlarında bulunan Çatalhöyük yerleşkesidir. Arkeolog J. Mella-art (Melart) tarafından ortaya çıkarılan “kent” oldukça iyi korunmuş yapılar topluluğundan meydana gelmektedir. Çatalhöyük, Anadolu coğrafyasında 2.000 yıldan fazla bir zamanda köy yaşamından kentsel hayata geçişin önemli bir kanıtıdır. İlk yerleşim yerlerinden biri olması nedeniyle insanlık tarihi açısından büyük önem taşıyan Çatalhöyük’te ezme ve öğütme taşlarının bulunması, buradaki insan-ların kendi ekmek ihtiyaçlarını karşıladıklarını göstermektedir. Ayrıca köpek ve sığır burada evcilleştirilen hayvanlar arasındadır. Çatalhö-yük, günümüzde “UNESCO Dünya Mirası” listesinde olan önemli bir yerdir.

Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda Çatal-höyük ile ilgiliaşağıdakilerdenhangisineulaşılamaz?

A) Tarih Öncesi Dönemlere ait bir yerleşim yeridir.

B) Yerleşik yaşamın izlerine rastlayabilmek mümkündür.

C) Üretici bir yaşam bölgede hakim olmuştur.

D) Dünya kültür mirasının başkenti konumun-dadır.

E) Değirmenlerin olduğu bir bölgedir.

9. Tunç Çağı veya Bronz Çağı; Antik Avrupa, Asya ve Orta Doğu halklarının ham madde ve alet kültürlerindeki bir evredir. Bölgeden böl-geye fark etmekle birlikte yaklaşık olarak MÖ 3000 - MÖ 1000 yılları arasında gerçekleşmiş-tir.

Bunagöre,TunçDevri’ninsiyasalaçıdanenönemliözelliğiaşağıdakilerdenhangi-sidir?

A) Devletler arasında yazılı antlaşmaların im-zalanması

B) Mülkiyet kavramının gelişmesi

C) Yazı ve paranın ortaya çıkması

D) Şehir devletlerinin kurulması

E) Hukuk kurallarının oluşması

10. AşağıdakilerdenhangisibirbölgedeTarihiÇağlarınbaşladığınıgösterendurumlardanbirisideğildir?

A) Kurganlar

B Anallar

C) Kitabeler

D) Antlaşma metinleri

E) Tablet

11. Aşağıdakidönemlerinhangisindenetbilgi-lereulaşmaihtimalidahafazladır?

A) Kabataş Devri

B) Orta Çağ

C) Cilalıtaş Devri

D) Tunç Devri

E) Demir Devri

43


Tarih

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1. Doğa koşulları toplumların yaşantısında ve uygarlıkların oluşmasında önemli bir etkendir.

Aşağıdakilerdenhangisibudurumakanıtolarakgösterilemez?

A) Nehir ve göl kenarında yaşayan toplum-ların tarımla uğraşarak ticaret kolonileri kurmaları

B) Yüksek bölgelerde yaşayan toplumların hayvancılıkla uğraşmaları

C) Dağlık bölgelerde yaşayan toplumların sa-vaşçı yönlerinin gelişmesi

D) Deniz kıyısında yaşayan toplulukların do-nanmalar oluşturmaları

E) Mezopotamya da yaşayan toplumların dini mabetler yapmaları

2. Tarihin çağlara ayrılmasında evrensel nitelik-teki olaylar, göz önünde bulundurulmuştur.

Bunagöre,aşağıdakilerdenhangisiTarihinçağlara ayrılmasında kullanılan evrenselbirolaydeğildir?

A) Kavimler Göçü

B) Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması

C) İstanbul’un fethi

D) Yazının icadı

E) Birinci Dünya Savaşı

3. AşağıdakiTariheyardımcıbilimdalların-dan hangisi hem Tarihi Çağları hem deTarihÖncesiÇağlarıaydınlatmadakulla-nılabilir?

A) Arkeoloji B) Kronoloji

C) Nümizmatik D) Diplomatika

E) Paleografya

4. AşağıdakilerdenhangisiTarihÖncesiDö-nemlerdeateşinkontrolaltınaalınmasıylabirlikteyaşanandurumlararasındadeğil-dir?

A) Beslenme gibi temel ihtiyaçların daha kolay karşılanması

B) Toprağın pişirilerek seramik üretiminin başlaması

C) Madenlerin işlenmesinin sağlanması

D) Isınma ve korunma ihtiyacının karşılan-ması

E) Yazılı kültürün daha hızlı bir şekilde başla-ması

5. AşağıdakilerdenhangisiTarihÖncesiDö-nemlerde tarımsalüretiminbaşlamasıylabirlikteyaşanandurumlararasındadeğil-dir?

A) Üretici toplum yapısına geçilmesi

B) Yerleşik yaşamın başlaması

C) Uluslararası ticaretin gelişmesi

D) Sınıflı toplum yapısının ortaya çıkması

E) Özel mülkiyet kavramının gelişmesi

6. Tarihsel belgeler; kişi, yer veya olay hakkında önemli tarihsel bilgiler içeren orijinal belge-lerdir ve bu nedenle tarihsel metodolojinin önemli bileşenleri olarak birincil kaynaklar olarak işlev görebilir. Bulunan yeni belge ve bulgular önceki bilgileri yok edebilir.

Buna göre Tarih biliminin hangi özelliğiüzerindedurulmuştur?

A) Kesin bilgiler içerdiği

B) Dinamik olduğu

C) Başka olaylarla benzerliğinin olduğu

D) Deney metodunun olmadığı

E) Yazısız belgelerden de yararlandığı

TEST 4


44

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

7. Aşağıdakilerdenhangisibirtoplumunyer-leşik hayata geçtiğinin göstergelerindenbirisideğildir?

A) Evlerin yapılması

B) Köy ve kent yaşantısına ait izlerin bulun-ması

C) Sulama kanallarının yapılması

D) Tapınakların inşa edilmesi

E) Kolonici faaliyetlerin yürütülmesi

8. Günümüzden yaklaşık 2.5 milyon yıl önce dünya, buzullarla kaplı olduğu için insan ya-şamına uygun değildi. Buzulların yavaş yavaş erimeye başlamasıyla birlikte kuzey yarım kürenin bazı alanlarında ılıman iklim kuşak-ları oluşmuştur ve ilk yerleşme ile ilgili ha-reketler bu kuşakta görülmeye başlamıştır. Bu yerleşimler günümüzden yaklaşık 12 bin yıl önce Anadolu’nun Güneydoğusunda ve Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır. Bu verimli topraklara “Bereketli Hilal” denilmiştir.

Sadeceyukarıdakibilgilerdoğrultusunda“Bereketli Hilal” ile ilgili aşağıdakilerdenhangisineulaşılamaz?

A) Bütün semavi inançların ortaya çıktığı yer-dir.

B) Yaşamaya uygun bir bölgedir.

C) Kuzey yarım kürede yer almaktadır.

D) Kültürel etkileşime müsait bir yerdir.

E) İlk yerleşim yeridir.

9. TarihÖncesiDönemlerde;

I. Savaşlar

II. Göç

III. Ticaret

durumlardanhangilerikültüreletkileşiminyaşanmasınaortamhazırlayangelişmelerarasındadır?



10. Aşağıdakilerdenhangisibirtoplumdatanrıkralverahipkralanlayışınıngöstergeside-ğildir?

A) Teokratik bir yönetimin olması

B) Kral, siyasi yetkilerin yanında dini yetkileri de üstlenmesi

C) İnanç özgürlüğünün hakim olması

D) Laik bir yönetimin oluşturulamaması

E) Demokratik bir yapının olmaması

11. I. Polisler

II. Site şehir devletleri

III. Kabilecilik

İlk Çağ’da yaşanan yukarıdaki gelişme-lerden hangileri merkezi otoritenin tamanlamıylakurulamadığınıvesiyasibirliğinsağlanamadığınıgösterendurumlardır?



45


Tarih

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1. Tarih yazımında en önemli prensip tarafsız yani objektif olmaktır.

Buna göre, tarihçi objektifliği sağlamakiçinaşağıdakilerdenhangisinebaşvurma-malıdır?

A) Olayı tüm yönleriyle ortaya çıkaracak bel-gelere başvurulmalıdır.

B) Daima öğretici tarih doğrultusunda hare-ket etmelidir.

C) Olayın oluşum süreci tamamlandıktan sonra yazılmalıdır.

D) Duygularından ve siyasi düşüncelerinden kendisini soyutlamalıdır.

E) Olayların yazıldığı dönemin koşulları dik-kate alınmalıdır.

2. AşağıdakilerdenhangisiİlkÇağ’daahiretinancınınolduğunugösterenkanıtlardanbirisideğildir?

A) Mezar kültürünün gelişmesi

B) Ölülerin eşyalarıyla gömülmesi

C) Ölülerin mumyalanması

D) Cennet ve cehennem inancının olması

E) Cihan hakimiyeti anlayışıyla hareket edil-mesi

3. Aşağıdakilerdenhangisiverimlitopraklaraveuygunyaşamşartlarınauygunolanbirbölgederastlanılandurumlardanbiriside-ğildir?

A) Sık sık istilaların yaşanması

B) Sentez bir kültürün oluşması

C) Nüfusun fazlalaşması

D) Feodal yapılanmaların hüküm sürmesi

E) Savunmaya daha çok önem vererek güçlü kale ve surların yapılması

4. Birbölgedekültüreletkileşimihızlandırangelişmelerarasında;

I. coğrafi konum,

II. ticari etkinlikler,

III. göç hareketleri

hangilerininyeraldığısöylenebilir?



5. Aşağıdakilerden hangisi İlk Çağ’da ya-şanan gelişmelerden birisi olup mağarayaşamanlayışınınkısmendeolsasonaer-mesineortamhazırlamıştır?

A) Toplumsal yaşamın ortaya çıkması

B) Ateşin kontrol altına alınması

C) Yeni mezheplerin ortaya çıkması

D) Üretici hayatın başlaması

E) Yerleşik hayatın başlaması

6. YeniTaşDevri’ndeyaşananaşağıdakige-lişmelerdenhangisinintarımsalfaaliyetlersonucundaortayaçıktığısavunulamaz?

A) Yerleşik hayata geçilmesi

B) Taştan yapılmış baltaların kullanılması

C) Özel mülkiyetin gelişmesi

D) Üretici hayatın başlaması

E) Ticari etkinliklerin başlaması

TEST 5


46

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

7. YontmaTaşDevri’nde;

I. doğaya bağımlı bir hayatın hüküm sür-mesi,

II. mağara ve ağaç kavuklarında yaşamın sürdürülmesi,

III. mağara duvarlarına çizilen resimler ile ile-tişimin sağlanması

gibidurumlardanhangilerigöçebeyaşa-mındevamettiğinigöstermektedir?



8. AşağıdakilerdenhangisiCilalıTaşDevri’ninözelliklerindenbirisidir?

A) Mezar kültürünün gelişmesi

B) Şehir devletlerinin kurulması

C) Düzenli ordularının oluşturulması

D) İhtiyaçların sadece toplayıcılıkla karşılan-ması

E) Yazılı hayatın başlaması

9. TarihÖncesiDönemlerde takas usulünedayalı ticaretin başlamasına bakılarakdoğrudanaşağıdakiyorumlardanhangisiyapılabilir?

A) Toplumlar arasında etkileşimin yaşandığı

B) Ateşin kontrol altına alındığı

C) Tarımsal üretime geçildiği

D) Yerleşik hayatın başladığı

E) Özel mülkiyet anlayışının oluştuğu

10. Osmanlı Devleti’nin önemli tarihçilerinden biri olan Naima Efendi; tarihi, sadece olaylar dizisinden ibaret görmemiş belgeler dışında sosyolojik yorumlara da yer vermiştir.

Bubilgileregöre,NaimaEfendi’nin tarihiolaylarındahaçokhangiözelliğiüzerindedurduğusavunulabilir?

A) Olayların belgelere dayandırılması

B) Neden - sonuç ilişkisi

C) Olayların gözlemlenmesi

D) Olayların toplumsal yaşama etkileri

E) Kronolojiye önem vermesi

11. Doğal afetler coğrafyanın konusu iken bu olumsuzluklar sonucunda meydana gelen göç, ölüm gibi durumlar tarihin konusu içinde yer almaktadır.

Bubilgiyegöre,

I. Tarihin konusu insan faaliyetleridir.

II. Doğa olaylarının nedenleri tarihin konusu içinde yer almaktadır.

III. Tarihin akışını değiştiren gelişmeler tarihin konusu içinde değerlendirilir.

yargılarındanhangilerineulaşılabilir?


D) I ve III E) I, II ve III

47

DOĞA VE İNSAN

Coğrafya

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

TEST 1

1.

Ekvator

I

III

IIIV

V

Yukarıdakiharitadanumaralandırılanyer-lerleilgiliaşağıdakilerdenhangisisöylene-mez?

A) Inumaralıyerdedoğanıninsanüzerindekietkisiazdır.

B) IInumaralıalandaiklimkoşullarıuygunol-duğuiçintarımsalfaaliyetleryoğundur.

C) IIInumaralıalandadoğalkoşullaruygunolmadığıiçinbeşerifaaliyetlersınırlıdır.

D) IVnumaralıyerdefizikişartlarbeşerifaali-yetlerietkilemektedir.

E) Vnumaralıyerdeyazkuraklığınabağlıola-rakdenizturizmigelişmiştir.

2. Atmosfer,hidrosfer,litosfervebiyosferbirbiriileetkileşimhalindedir.

Bunagöre;

I. Depremsonucutsunamilerinoluşması

II. Güneştengelenzararlıışınlarıninsansağ-lığınıtehditetmesi

III. Selsonucuinsanlarınhayatınıkaybetmesi

numaralandırılanyerlerdenhangisindeli-tosferinhidrosferietkilemesisözkonusuolmuştur?


D)IveII E)IIveIII

3. Coğrafyanıntopraklarıinceleyenaltdalı(I)

Nerededir? sorusunu cevaplayan coğrafyailkesi(II)

Yerküreyiçevreleyenveçeşitligazlardanolu-şanortam(III)

Yukarıdanumaralandırılancümlelerinilgiliolduğu kavramlarla doğru eşleştirilmesiaşağıdakilerdenhangisigibiolur?

I II III ––––––––––– ––––––––––– –––––––––

A) Litosfer Nedensellik Hidrosfer

B) Jeomorfoloji Sebep-sonuç Litosfer

C) Jeoloji Karşılıklıilgi Biyosfer

D) Limnoloji Bağlantı Potamoloji

E) Pedoloji Dağılış Atmosfer

4. I. Engebeli arazilerin tünel ve viyadüklerleaçılması

II. Akarsular üzerinde barajlar kurularakenerjiüretilmesi

III. Yüksek enlemlerde insanların daha çokbalıkçılıkveavcılıklageçinmesi

Yukarıdadoğa- insanetkileşimineörneklerverilmiştir.

Bunagöre,hangisindedoğanıninsanüze-rindekietkisibelirtilmiştir?


D)IveII E)IIveIII

DOĞA VE İNSAN

48

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

5. FizikiCoğrafya’nınYardımcıDalları

Yukarıdabelirtilenkavramharitasındaaşa-ğıdakilerdenhangisiileilgilibilgiverildiğisöylenemez?

A)Potamoloji B)Oseonografya

C)Pedoloji D)Sismoloji

E)Meteoroloji

6. Gelişmemişbölgeveülkelerdedoğanıninsanüzerindekietkisidahafazladır.

Bunagöre,aşağıdakiülkelerinhangisindebahsedilendurumun tam tersininyaşan-dığısöylenebilir?

A)Hollanda B)Vietnam

C)Bangladeş D)Pakistan

E)Filipinler

7. Coğrafya öğretmeni öğrencilerine coğrafyaöğrenmenin faydaları nelerdir diye sordu-ğundaaşağıdakicevaplarıalmıştır.

Beril

Zeynep

Mete

Mina

Kerem

Bunagörehangiöğrencininverdiğiceva-bındoğruolduğusöylenemez?

A)Zeynep B)Beril C)Mete

D)Mina E)Kerem

8. Evliya Çelebi

Muhammed İdrisi

İbn Battuta

İbni Haldun

ElBiruni

Yukarıdaverilenbiliminsanlarındanhangi-sininOrtaÇağ’dacoğrafyayakatkısağla-dığısöylenemez?

A) EvliyaÇelebi

B) İbnHaldun

C) Muhammedİdrisi

D) El-Biruni

E) İbnBattuta

---------Havaolaylarınıinceler

---------Okyanuslarıinceler

---------Depremiinceler

---------Akarsularıinceler

Haritavebilgiteknolojilerininnasılkullanılacağınıöğretir.

Dünyamızıveyaşadığımızmekânı,toplumutanımamızısağlar.

Doğalçevrebilincikazandırırvesürdürülebilirkalkınmayakatkısağlar.

Ülkelerintarihigeçmişlerihak-kındabilgiedinilmesinisağlar.

Ülkemizindünyaüzerindekijeopolitiğiileilgilibakışaçısıgeliştirir.

49

DOĞA VE İNSAN

Coğrafya

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1.

Yukarıdabazıaraştırmakonularıilecoğrafya-nınaltdallarıverilmiştir.

Konularilealtdallarıarasındayapılaneş-leştirmelerdenhangileriyanlıştır?

A)Yalnıza B)Yalnızb C)Yalnızc

D)aveb E)avec

2.

Ekvator

CoğrafyaöğretmeniöğrencilerineDünya’davolkanlarındağılımınıyukarıdakiharitayıgös-tererekifadeetmiştir.

Bunagöreöğretmenin,haritayıcoğrafya-nınhangi ilkesiniörneklendirerekkullan-dığısöylenebilir?

A)Sebep-sonuç

B)Karşılıklıilgi

C) Bağlantı

D) Dağılış

E) Nedensellik

3. • GüneydoğuAsya’dakiinsanlarındahaçokpirinçlebeslenmesi

• İstanbul’dasisnedeniylevapurseferleri-niniptaledilmesi

• OrtaKuşak’tayaşayaninsanlarınyıliçin-dekikılıkkıyafetdeğişimininfazlaolması

Yukarıdaverilenörneklerebakılarakaşağı-dakilerdenhangisineulaşılabilir?

A) Birdoğaolayınınbaşkabirdoğaolayınıtetiklediğine

B) İnsanlarınistekleridoğrultusundaçevreyişekillendirdiğine

C) Doğalunsurlarıninsanyaşamınıetkiledi-ğine

D) İnsanların çeşitli ekonomik faaliyetlerdebulunduğuna

E) Doğal unsurların insan faaliyetlerindenkaynaklandığına

4. Aşağıdakigrafikte fizikicoğrafyanınbazıaltdallarıgösterilmiştir.

FizikiCoğrafya

Jeomorfoloji(Yerşekilleri bilimi)

I

II

Biyocoğrafya(Canlılar Bilimi)

Bunagörenumaralandırılanyerlereaşağı-dakilerdenhangilerigetirilirsedoğrubilgiverilmişolur?

I II –––––––––––––––– ––––––––––––––––––

A) Enerjicoğrafyası Yerleşmecoğrafyası

B) Ulaşımcoğrafyası Kartografya

C) Pedocoğrafya Turizmcoğrafyası

D) Hidrografya Klimatoloji (SularCoğrafyası) (İklimBilimi)

E) Ülkelercoğrafyası Sanayicoğrafyası

TEST 2

Birülkeninyadaböl-geninjeopolitikönemiüzerinde etkili olanfaktörlerinincelenmesi

Sıradağların kıyıyaolan yakınlığının veuzanış biçiminin kıyıtopoğrafyasınaetkileri

Sıcaklıkkoşullarındakideğişimlerinbasınçverüzgârlar üzerindekietkileri

a)Jeomorfoloji

c)Klimatoloji

b)Siyasicoğrafya

DOĞA VE İNSAN

50

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

5. Coğrafya incelemealanınagöre; fiziki coğ-rafya,beşericoğrafyavebölgeselcoğrafyaolmaküzereüçbölüme,bubölümlerdeçeşitlialtdallaraayrılır.

Bunagöre;

• Devletlerin jeopolitik konumlarını ve ko-numlarınındışsiyasettekietkileriniincele-yen,

• Geçmişincoğrafiözelliklerinicoğrafyabi-limininyöntemveilkeleriniinceleyen

beşericoğrafyanınbölümlerisırasıylaaşa-ğıdakilerdenhangisidir?

A) Nüfuscoğrafyası,Dillercoğrafyası

B) Ekonomikcoğrafya,Yerleşmecoğrafyası

C) Siyasicoğrafya,Tarihicoğrafya

D) Kültürelcoğrafya,Dinlercoğrafyası

E) Ticaretcoğrafyası,Bölgelercoğrafyası

6. İnsanmüdahalesiolmadan,doğadakendili-ğindenmeydanagelenunsurlaradoğalunsurdenir.

Bunagöre;

• Tünel •Baraj

• Tarla •Geçit

• Okyanus

unsurlarındankaçtanesidoğalunsurdur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

7. Aşağıdainsanıncoğrafiortamdayapmışol-duğubazıetkinliklerverilmiştir.

I. Sanayiatıklarınınakarsularaaktarılması

II. Tarımalanlarınınoluşturulmasıiçinorman-lıkalanlarıntahripedilmesi

III. Enerji ihtiyacınınkarşılanmasıiçinrüzgârsantrallerininkurulması

Verilen etkinliklerin hangisinin doğaylauyumluolduğusöylenebilir?


D)IveII E)IIveIII

8. Aşağıdakibilgilerdenhangisiyanlıştır?

A) EratosthenesveStraboncoğrafibilgimi-rasına katkı sunan İlkÇağ’ın en önemlidüşünürleridir.

B) YakınÇağ’da,coğrafyabilimselkarakte-rinikazanmış,konusuvebölümlerigünü-müzdekişeklinialmıştır.

C) FriedrichRatzelsiyasicoğrafyanınöncüsüolmuştur.

D) Katip Çelebi’nin Cihannüma adlı kitabıYeni Çağ’da Osmanlı Devleti’nde coğ-rafyaadınaortayakonmuşönemlieser-lerdendir.

E) Karl Ritter fiziki coğrafyanın öncüsü ol-muştur.

51

DOĞA VE İNSAN

Coğrafya

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1. I. İstanbul’dasanayifaaliyetlerigeliştiğiiçinnüfusyoğunluğufazladır.

II. Ekvatoraliklimingörüldüğüyerlerdetropi-kalyağmurormanlarıbulunur.

III. Aktifvolkanlar,DoğuAfrika,Akdenizçev-resiAtlasOkyanusuortasıvePasifikAteşÇemberi’ndegörülür.

Yukarıda numaralandırılan yerlerde coğ-rafyanınhangiilkelerisırasıylakullanılmış-tır?

I II III –––––––––– –––––––––– ––––––––––

A) Bağlantı Dağılış Nedensellik

B) Nedensellik Bağlantı Dağılış

C) Dağılış Nedensellik Bağlantı

D) Karşılıklıilgi Dağılış Bağlantı

E) Nedensellik Dağılış Sebep-sonuç

2. Doğalçevreyi:hava,su,taşvecanlılaroluştu-rur.Buunsarlaramuhteşemdörtlüdenir.

Dörttemelortam

Yukarıdakikavramharitasında?işaretiylegösterilenboşkutucuklaraaşağıdakiler-denhangilerigetirilirseşemadoğruolur?

A) Biyocoğrafya,Hidrografya

B) Klimatoloji,Jeomorfoloji

C) Kartografya,Pedoloji

D) Oseonografya,Potamoloji

E) Meteoroloji,Biyocoğrafya

3.

V

IV

I

III

II

Görseldekimeskentipininharitadaverilennumaralıalanlarınhangisindeyaygınola-rakgörüldüğüsöylenebilir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

4. • İlkÇağ’daDünya’nınşekliveyapısıileilgilifikirlerönesürenbiliminsanı--I--dir.

• CoğrafyakelimesiilkkezİlkÇağ’da--II--tarafındankullanılmıştır.

Yukarıdanumaralandırılanboşluklaraaşa-ğıdakilerdenhangisigetirilirsedoğrubilgiverilmişolur?

I II ––––––––––––––– ––––––––––––

A) Platon KarlRitter

B) Strabon Eratosthenes

C) El-Harizmi İbnBattuta

D) AmasyalıStrabon Aristoteles

E) Tales Eratosthenes

TEST 3

Atmosfer:Buortamı--?--inceler.(Hava)

Hidrosfer:Buortamıhidrografyainceler.(Su)

Litosfer:Buortamı--?--inceler.(Taş)

Biyosfer:Buortamıbiyocoğrafyainceler.(Canlılar)

DOĞA VE İNSAN

52

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

5. • Sıcaklığın, nem ve yağışın yıl boyuncayüksek olduğu bölgelerde, insan toplu-luklarıyerleşimyeriolarakdağlarınyüksekkesimleriniseçmişlerdir.

• Sıcaklığınaşırıderecedeyüksekveyağışmiktarınınçokazolduğubölgelerde, in-sanlarinceveaçıkrenklikıyafetlerkullan-maktadır.

EkvatorI

III

II

IV

V

Bunagöre,haritadaverilenyerlerinhan-gisindebahsedilendurumlarındahafazlayaşandığısöylenebilir?

A)IveII B)IveIII C)IIveIII

D)IVveV E)VveI

6.

DoğalUnsur

Atmosfer Biyosfer Hidrosfer Litosfer

Orman1

Akarsu2

Vadi3

Ağaç4

Sis5

Yukarıdakitablodaverilenunsurlarınhangiortamiçerisindeyeraldığınındoğrusırala-nışıaşağıdakilerdenhangisidir?

Atmosfer Biyosfer Hidrosfer Litosfer –––––––– –––––––– ––––––––– ––––––––

A) 5 1,4 2 3

B) 3 1 4 2,5

C) 1 2 3 4,5

D) 2,3 1 4 5

E) 4 5,3 2 1

7. Aşağıdakilerdenhangisi, insanın doğayaolanetkisineörnekgösterilemez?

A) Türkiye’deİstanbulBoğazı’ndaYeniKapı-ÜsküdararasındaaçılanMarmaray ileAvrupaveAsyaarasındademiryoluula-şımağınınsağlanması

B) GüneydoğuAnadoluProjesi’ylesulu ta-rımageçilmesivebölgedendışarıyaolangöçlerinazalması

C) DoğuKaradenizBölümü’ndetoprakkay-masısonucuevlerinyıkılması

D) Mısır’ın SinaYarımadası’nda açılan Sü-veyş Kanalı ile Kızıldeniz’in Akdeniz’lebağlanması

E) Dubai şehrindeBasra Körfezi kıyılarınınpalmiyeağacışeklindedoldurulması

8. İnsanlar tarafındanüretilen,ortayaçıkarılanunsurlarabeşeriunsurdenir.

Aşağıdakilerdenhangisininbeşeriunsur-lardanbiriolduğusöylenebilir?

A)Doğalgaz B)Platolar

C)Tünel D)Yağmur

E)Demir

53

DOĞA VE İNSAN

Coğrafya

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1. DoğalOrtam EtkileşimAlanları –––––––––––––––––– ––––––––––––––––

I. Eğiminfazlaolduğu Atmosfer yerlerde,akarsuların aşındırmagüçleride fazlaolur.

II. Nemlibirhavakütlesi Hidrosfer birdağyamacıboyun- cayükselereksoğur veyağışbırakır.

III. Aşırıyağışlarsonucun- Litosfer daakarsuyataklarında taşkınlaryaşanır.

Yukarıdaverilendoğalortamveetkileşimalanlarınındoğrueşleştirilmesiaşağıdaki-lerdenhangisidir?

Atmosfer Litosfer Hidrosfer ––––––––– –––––––– –––––––––

A) II,III I,II I,III

B) III,I I,III II,III

C) I,II II,III III

D) II III I

E) III II III

2. Bilimveteknolojiningelişmesiiledoğalçev-renininsanyaşamıüzerindekietkisigiderekazalmıştır.Çevre- insanilişkilerindeinsanındeğiştiricietkisiartmıştır.

Bunagöre,aşağıdakiülkelerinhangisindedoğanın insan üzerindeki etkisinin daha fazlaolduğusöylenebilir?

A)Moğolistan B)Norveç

C)İngiltere D)Japonya

E)Almanya

3. Yer kabuğunun katı olan kısmına litosferdenir.

I. Dağlar

II. Ovalar

III. Kayaçlar

IV. Platolar

V. Göller

Numaralandırılanyerlerdenhangisinin li-tosferi oluşturan doğal unsurlardan biriolduğusöylenemez?


4. I. Demografya→ NüfusBilimi

II. Kartografya → HaritaBilimi

III. Hidroloji → SularBilimi

IV. Astronomi → UzayBilimi

V. Antropoloji → ToplumBilimi

Yukarıdacoğrafyabilimininyararlandığıbazıbilimlerverilmiştir.

Bunagöre,yapılaneşleştirmelerdenhan-gisiyanlıştır?


TEST 4

DOĞA VE İNSAN

54

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

5. İnsanlar; ihtiyaçlarını karşılamak, daha iyikoşullarda yaşamak için doğa üzerindekibaskılarınıartırmıştır.Budurumdoğanıngö-rünümünüdeğiştirmektedir.

Aşağıdakilerdenhangisinindoğalçevredemeydanagetirilendeğişimlerinsonucundaoluştuğusöylenemez?

A) Doğalkaynaklarıntükenmesi

B) Sel,taşkınveerozyonolaylarındaartışla-rınolması

C) Canlıçeşitliliğininazalması

D) Hava,suvetopraklarınkirlenmesi

E) Madençeşitliliğininartması

6. (I)Savaniklimigenelolarak10º-20ºkuzeyvegüneyenlemleriarasındakalanSudan,Çad,Nijerya,Kolombiya,Venezuella’dagörülür.(II)Yıllık sıcaklık ortalaması 20ºC civarındadır.Yıllıksıcaklıkfarkıise5ºC’dir.(III)Yıllıkyağışmiktarı1000-1500mmarasındadır.(IV)Ya-ğışlarınçoğuyazmevsimindedüşerveyağıştipikonveksiyoneldir.(V)Bitkiörtüsüyazya-ğışlarıileyeşerenuzunboyluotlardır.

Yukarıda verilen parçada kaç numaralıcümlede coğrafyanın dağılış ilkesindenyararlanılmıştır?


7. • Yeryüzündebulunanbitkivehayvantop-luluklarını,bunlarınözelliklerini,diğercoğ-rafifaktörlerleilişkileriniveyeryüzündekidağılışınıinceleyenbilimdalıdır.

• Karalar üzerinde ve denizler tabanındagörülen, iç ve dış etmen ve süreçlerlemeydanagelenyer şekillerini inceleyen,oluşum ve evrimlerini açıklayan, bunlarısınıflandıran,coğrafiyayılışlarınıaraştıranbilimdalıdır.

Hakkındabilgiverilenbilimdallarıaşağıda-kilerinhangisindesırasıyladoğruverilmiş-tir?

A) Klimatoloji–Jeomorfoloji

B) Biyocoğrafya–Jeomorfoloji

C) Hidrografya–Toprakcoğrafyası

D) Pedoloji–Limnoloji

E) Biyoloji–Hidroloji

8. Biruni,KaşgarlıMah-mud,İbn-iSina,Mu-hammedİdrisi

Kristof Kolomb,Ma-cellan,BartelmiDiaz,VasgodeGama

Thales, Batlamyus,Platon,Eratosthenes

Yukarıdafarklıçağlardacoğrafyabiliminekat-kılarıolanönemliisimlerverilmiştir.

Verilenisimlerinsırasıylahangiçağlaraaitolduklarısöylenebilir?

A) OrtaÇağ,YeniÇağ,İlkÇağ

B) YakınÇağ,YeniÇağ,OrtaÇağ

C) İlkÇağ,OrtaÇağ,YakınÇağ

D) YeniÇağ,OrtaÇağ,YakınÇağ

E) OrtaÇağ,YakınÇağ,YeniÇağ

I -------

II -------

III -------

55

DOĞA VE İNSAN

Coğrafya

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

1. • İnsanlarındinlenmefaaliyetlerisiyasicoğ-rafyanınincelemealanındayeralır.

• Demografyaharitabilimidir.

• Yerkabuğununkatıolankısımlarınınçu-kurlaşanalanlarıyüzeysuları ilekaplıdır.Buortamahidrosferdenir.

• Biyosfer, hidrosfer, litosfer ve atmosfermuhteşemdörtlüyüoluşturur.

• Coğrafyabiliminindağılışilkesindeharita-larönemlidir.

Yukarıdaverilenifadelerdenkaçtanesinindoğruolduğusöylenebilir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

2. Doğalortamlar,bunlarlailgilenencoğraf-yanın dalları, diğer bilim ve bilim dallarıdikkatealınırsa,

• Klimatoloji--I--

• Limnoloji--II--

• Pedoloji--III--

numaralı yerlere sırasıylaaşağıdaki kav-ramlardan hangisi getirilirse doğru bilgiverilmişolur?

A) Havadurumu,Okyanusbilimi,Gölbilimi

B) Toprak bilimi, Canlılar coğrafyası, Uzaybilimi

C) Canlılar bilimi, Hayvan coğrafyası, Bitkibilimi

D) İklimbilimi,Gölbilimi,Toprakbilimi

E) Akarsubilimi,Bitkibilimi,Yerbilimi

3. I. İlkcoğrafidüşüncelerAnadolu,MısırveMezopotamya’daortayaçıkmıştır.

II. OrtaÇağ’dapusulavekağıdınAvrupa’dakullanılmayabaşlaması,Rönesansvere-formhareketleribilimselgelişmelerinhız-lanmasınanedenolmuştur.

III. PiriReis’inKitab-ıBahriye isimli eserin-deki dünya haritası Yakın Çağ’da biliminsanlarınınhayranlığınıkazanmıştır.

Yukarıdacoğrafyabiliminin tarihselgeli-şimihakkındaverilenbilgilerdenhangileriyanlıştır?


D)IveII E)IIveIII

4. I. Yüksekenlemlerdekievlerinçatısınındikolması

II. Grönlandadasındanüfusunseyrekolması

III. Akdeniz ile Kızıldeniz arasında SüveyşKanalı’nıninşaedilmesi

IV. UludağveErciyesdağlarındakışturizmi,Akdenizkıyılarındadenizturizmininyapıl-ması

V. Yeryüzünde ilk medeniyetlerin OrtaKuşak’taortayaçıkması

etkileşiminegöreayrıldığındahangisidi-ğerlerindenfarklıbireşleştirmedeyeralır?


TEST 5

DOĞA VE İNSAN

56

fin

al E

şit

Ağ

ırlık

- S

özel

der

gis

i -

Haf

tan

ın s

oru

ları

5. BeşeriCoğrafya

Yukarıdaki kavram haritasında numa-ralandırılan yerlerden hangisinin beşericoğrafyanınaltdallarındanbiriolduğusöy-lenemez?


6. I. Doğalafetlerindağılışıvenedenleri

II. Türkiye’deşekerfabrikalarınınyaygınol-duğuyerler

III. Hayvanlarınnedenolduğusalgınhastalık-lar

IV. I.DünyaSavaşı’nıninsanlarüzerindekiet-kileri

Yukarıdaverilenlerdenhangilerinincoğraf-yanınincelemealananınagirdiğisöylene-mez?

A)IveII B)IIIveIV C)IIveIII

D)IVveII E)IveIII

7. – EskiÇağ’ınenönemlicoğrafyacılarından-dır.

– En önemli eseri coğrafi yer adları kı-lavuzu anlamına gelen GeographikaHyphegesis’tir.

– Eserdeçoksayıdayerinadıvecoğrafiko-ordinatlarıbelirtilmiştir.

Yukarıda özelikleri belirtilen bilim insanıaşağıdakilerdenhangisidir?

A)İbnBattuta B)Biruni

C)Mesudi D)Batlamyus

E)EvliyaÇelebi

8. Coğrafyanınİlkeleri

Yukarıdakikavramharitasında“?”ilebe-lirtilenyereaşağıdakilerdenhangisigetiril-melidir?

A)Sebep B)Dağılış C)Bağlantı

D)Sonuç E)Zaman

I.YerleşmeCoğrafyası

II.EnerjiCoğrafyası

III.MadenlerCoğrafyası

IV.NüfusCoğrafyası

V.KıtalarCoğrafyası

Nedensellik

?

Karşılıklıilgi

TÜRKÇE

TEST-1 1. E 2. D 3. B 4. E 5. C 6. C

7. A 8. B 9. E 10. C 11. E

TEST-2 1. C 2. E 3. D 4. A 5. D 6. C

7. B 8. D 9. C 10. A 11. B

TEST-3 1. D 2. D 3. B 4. C 5. B 6. C

7. D 8. D 9. C 10. A

TEST-4 1. B 2. D 3. D 4. E 5. B 6. C

7. C 8. E 9. D 10. E 11. A 12. A

TEST-5 1. E 2. C 3. C 4. B 5. B 6. C

7. D 8. B 9. C

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

TEST-1 1. C 2. D 3. A 4. C 5. B 6. D

7. B 8. D 9. E

TEST-2 1. B 2. D 3. D 4. A 5. C 6. C

7. E 8. A

TEST-3 1. E 2. C 3. B 4. D 5. B 6. C

7. E 8. B

TEST-4 1. A 2. D 3. B 4. D 5. E 5. B

7. E 8. E

MATEMATİK

TEST-1 1. B 2. C 3. A 4. C 5. D 6. C

7. D 8. D 9. A 10. D 11. C 12. A

TEST-2 1. B 2. A 3. B 4. D 5. A 6. B

7. D 8. A 9. B 10. B 11. E 12. C

TEST-3 1. B 2. A 3. D 4. A 5. B 6. C

7. B 8. E 9. B 10. A 11. C 12. A

TEST-4 1. E 2. A 3. B 4. D 5. D 6. D

7. D 8. D 9. E 10. A 11. C 12. A

TEST-5 1. C 2. C 3. B 4. B 5. B 6. B

7. D 8. A 9. D 10. E 11. C 12. B

TEST-6 1. C 2. E 3. D 4. B 5. B 6. A

7. B 8. A 9. A 10. C 11. E 12. B

FİZİK

TEST-1 1. D 2. B 3. E 4. C 5. D 6. A

7. E 8. D 9. B 10. A 11. D 12. B

TEST-2 1. E 2. B 3. C 4. A 5. D 6. E

7. C 8. D 9. A 10. B

BİYOLOJİ

TEST-1 1. C 2. D 3. B 4. D 5. B 6. B

7. A 8. E 9. C 10. A 11. C 12. C

TARİH

TEST-1 1. C 2. B 3. E 4. A 5. B 6. C

7. C 8. E 9. C 10. A

TEST-2 1. E 2. B 3. A 4. C 5. E 6. E

7. C 8. B 9. C 10. B 11. E

TEST-3 1. B 2. A 3. D 4. E 5. D 6. B

7. E 8. D 9. D 10. A 11. B

TEST-4 1. E 2. E 3. A 4. E 5. C 6. B

7. E 8. A 9. E 10. C 11. E

TEST-5 1. B 2. E 3. D 4. A 5. E 6. E

7. E 8. A 9. A 10. D 11. D

COĞRAFYA

TEST-1 1. B 2. A 3. E 4. C 5. C 6. A

7. E 8. A

TEST-2 1. E 2. D 3. C 4. D 5. C 6. B

7. C 8. E

TEST-3 1. B 2. B 3. A 4. E 5. A 6. A

7. C 8. C

TEST-4 1. A 2. A 3. E 4. E 5. E 6. A

7. B 8. A

TEST-5 1. C 2. D 3. E 4. C 5. E 6. B

7. D 8. B

EA - SÖZEL (SAYI-1) TESTLERİNİN CEVAPLARI

final yayıncılıkBüyükdere Caddesi Cem İş Merkezi

No: 23 Kat: 6 Şişli - İstanbul

Tel: 0212 343 76 00 Faks: 0212 343 76 05

Documents

ISSN 2645-8888 6 EYLÜL 2021 SAYI Haftanın Soruları - 1