istanbul Sanayi Odası Çevre Şubesi

SanayideAtık Yönetiminde

Karşılaşılan SorunlarOdakule, 11.11.1998

(Seminer Notları)

DERLEYEN:

İSTANBUL SANAYİ ODASı

ÇEVRE ŞUBESİ

(

NURDAN Sİ~ )NEŞE ERIŞ

HALİL ÜNLÜ

İstanbul, Aralık 1998

Kapak, Mizanpaj, Dizgi: Aytekin Şatıroğlu

© Her hakkı ıııahfuzdur.

Bu kitapta yer alan tebliğlerde ileri sürülen görüşler, tebliğ sahibinin kişiselgörüşü olup İstanbul Sanayi Odası'nı bağlamaz.

İrtibat için:İstanbul Sanayi Odası Çevre Şubesi:Meşrutiyet Cd. No.118 Tepebaşı-İstanbul

Tel: (212) 252 29 00 (150) (151) (152)Fax: (212) 2514637E-mail: neris@iso.org.trE-mail: hunlu@iso.org.tr

Baskı: Erler Matbaacılık Sanayii ve Ticaret A.Ş.Nuruziya Sk. No.32 80050 Galatasaray-İstanbul

Tel: (212) 251 6041-42 - 244 2275Fax: (212) 249 29 77

•• •ıÇINDEKILERiçiNDEKiLER iii

BAŞLARKEN vii

AÇIŞ KONUŞMASıDr. Caner Zanbak (iSO ÇiK Başkan Yardımcısı)

OTOMOTiv SEKTÖRÜCihangir ŞEN (Mercedes-Benz Türk A.Ş. MalzemeAraştırma ve Proses Tekniği Kısım Müdürü) 5

Az atık üretilmesi 8Atıkların ayrılarak toplanması 8Oluşan atıkların geri kazanılması 9Tehlikeli atıkların bertarafında karşılaşılan sorunlar 10

TıBBi MÜSTAHZARAT SEKTÖRÜDr. Ünsal HEKiMAN (Hoechst Marion Roussel A.Ş.Fabrika Müdürü) 15

TEKSTiL SEKTÖRÜDoçDr. Hulusi BARlAS (iTKiB / iü Çevre MühendisliğiBölümü) 21

BOYA HAMMADDE VE YARDıMCı MADDE SEKTÖRÜYaprak sscu, (Marshall Boya ve Vernik San. A.Ş insanKaynaklar Koordinasyon Müdürlüğü Çevre Mühendisi) 35

ATıKLARıN TAŞıNMASı VE TESisLERiN ATıK YÖNETiMPROBLEMLERi

Dr. Caner Zanbak (iSO ÇiK Başkan Yardımcısı) 45

iZAYDAŞKenan EViN (iZAYDAŞ Genel Müdür) 53

ÇEVRE BAKANllGININ ATıK YÖNETIMI POLiTiKALARı VEUYGULAMAYA iLişKiN DÜZENLEMELERi

Melahat ÖZOGLU (Çevre Bakanlığı Atık Yönetimi DairesiKimya Mühendisi) 63

Tehlikeli Atıklar Konusunda Mevcut Mevzuatımız 63Yönetmelikte Sanayicimizin Yükümlülükleri 65Tehlikeli Atık Yönetimi Konusunda Bakanlığın Politikası 67Tehlikeli Atıkların Ara Depolanması 68Alternatif Bertaraf Yöntemleri 68Atıkların Uluslararası Ticareti 69Atıkların Taşınması 69iZAYDAŞ 71

GENEL TARTIŞMA BÖLÜMÜ 73

Sanayi sektörü, bir yandan daha çok üreterek, ekonomik gelişmeyi vekalkınmayı sağlarken, diğer yandan, üretim sonucu, ortaya çıkan atıklarıazaltmak için çare bulmak; başka bir deyişle, gelişmeyi, çevre ile uyumlu,sürdürülebilir bir anlayışla gerçekleştirmek durumundadır.

21. yüzyıla girerken, önlem alınmadığı takdirde, atıkların miktarı ve çeşitliliğiartacak, 2025 yılında, bugünkü seviyenin 4-5 katı olacak, atıkların bertarafı için,daha büyük alanlara ihtiyaç duyulacak ve daha büyük maliyetler ödenecektir.Ayrıca doğal kaynaklar, geri dönülmez bir biçimde tahrip edilecek, gelecekkuşakların bu kaynaklardan yararlanma hakkı tehlikeye girecektir.

Sanayileşmiş ülkelerin, son 30 yılda, çevre kirliliğini önleme ve atıkları bertarafetme konusundaki yönelim ve anlayışlarında şu değişikliklerin olduğunugörüyoruz:

• önce, sorun görmezlikten gelinmiş,

• ikinci olarak, kirleticileri dağıtarak, yayarak etkilerini azaltma denenmiş;

• üçüncü olarak, kirliliği ve atıkları kontrol ederek, üretim prosesinin sonundaçare aranmış;

• son olarak, atıkları ve çevre kirliliğini, üretim prosesinin başında azaltıcı veönleyici, çevre dostu üretime ve ürüne yönelici bir yaklaşımbenimsenmiştir.

Günümüzde, giderek ağırlaşan atık sorunlarına çözüm bulma konusunda benimsenmesigereken yaklaşım; öncelikle az atık üretme (atıklardan kaçınma), kaçınılmaz olarakortaya çıkan atıkları geri kazanma ve yeniden kullanma, geri kazarulamayan atıklarıçevreye en az zarar verecek biçimde bertaraf etme, tehlikeli ve zararlı atıkları ayrı birkategoride değerlendirme aşamalarını içermek durumunda olacaktır.

Önümüzdeki günlerde, atıklarla ilgili olarak, sanayi sektörünün sorumluluğu daha daartacak; ürünün üretimiyle bitmeyecek, ürünün dağıtımında da devam edecek, atıklarıngerek fabrika içinde, gerekse fabrika dışında geri kazanımı ve yeniden kullanımıkonusunda daha çok çaba gerektirecektir. Yalnız üretici değil, tüketici de atıklarınayırılmasında, yeniden kullanımında ve bertarafında daha çok sorumluluk üstlenecek,tüketim kalıplarını, yaşam tarzını, hatta alışkanlıklarını değiştirmek zorunda kalacaktır.

istanbul Sanayi Odası, enerjinin ve hammaddenin daha verimli kullanılması, atıklarınkaynağında azaltılması, geri kazanımı ve yeniden kullanımı için üyelerini teşvik etmekte,bu alanda üyelerinin bilinç düzeyinin yükseltilmesi için yoğun bir çaba göstermektedir. Buçabalarından birisi olan, "Sanayide Atık Yönetiminde Karşılaşılan Sorunlar" konuluSeminer'inde sunulan ve çeşitli alanlarda atık yönetimi konusunda deneyimleri aktarantebliğlerin derlendiği bu kitabın üyelerimize yararlı olacağına inanıyoruz.

Çevre Şubesi

AÇIŞ KONUŞMASıDr. Caner Zanbak

istanbul Sanayi OdasıÇevre ihtisas Kurulu

Başkan Yardımcısı

Değerli Çevre Bakanlığı temsilcileri. katılımcılar ve medyatemsilcileri. Sanayide Atık Yönetiminde KarşılaşılanSorunlar konulu seminerimize hoşgeldiniz diyorum.Sanayi sektörü, bir yandan daha çok üreterek ekonomikgelişmeyi sağlarken diğer yandan üretim sonucu ortayaçıkan atıkları azaltmak, geri kazanmak ve düzenli bertarafetmek ıçın çaba harcamaktadır. Bugün, üretimçalışmalarının çevreye uyumlu bir şekilde yapılmasının,erisilen kalkınma düzeyinin sürdürülebilirliği açısındanbir "Olmazsa Olmaz" haline geldiği tüm sanayicilertarafından bilinmektedir.Sanayiciler. ürünlerinin kalitesinin yanısıra üretimlerininde çevre dostu olmasından övünç duymaktadırlar.Kalitesine güvenen sanayicilerin reklamlarında artık şugerçek anlaşılmıştır ki. çevre dostu üretim yapmayan veyayapamayan sanayi kuruluşları kendilerini geliştirmektenmahrum edilmektedirler.İletişim olanaklarının hızla gelişmesi ve uluslararasıticaretin küreselleşmesi. sanayideki çevresel yönetimsorunlarını bölgeselolmaktan çıkarıp küresel niteliğebütündürmüştür. Atıkların yönetimi özellikle gelişmekteolan ülkelerde sanayinin en önemli sorunu halinegelmiştir. Ülkemizde bu sorun özellikle sanayinin yoğunolduğu bölgeler için acil çözümler gerektiren düzeylereulaşmıştır.Sanayiciler üretim sırasında ortaya çıkan atıkların çevreyedüzensiz olarak atıldığında kirlilik yaratıcı özellikler

taşıdıklarının bilincindedirler. Aynı zamanda, sanayicileratıkları oluşturan hammaddeleri satın almak icin paraödemekte ve de bu atıkların yönetimi için masrafyapmakta olduklarını da bilmektedirler. Dolayısı ile, atıküretmernek veya atıkları tekrar kullanabilmek hersanayicinin ulaşmak istediği bir hedeftir. Ancak, atıkoluşmasını tamamen önlemek teknolojik olarak mümkünolmadığından dolayı, sanayici atığını en aza indirme.tekrar kullanabilme ve de düzenli olarak bertarafedebilme çabası içindedir.

Bilindiği üzere, son üç yıllık süreçte iso her yıl "SanayiAtıklarının Yönetimi" konusunda en az bir seminerdüzenlernekte ve bu seminerlere sanayicilerimiz her yılartan bir ilgi ile katılmaktadır. Önceki seminerlerimizdesanayide atık yönetiminde dünya ve ülkemizdekiuygulama konuları işlenmekte ve 25 Ağustos 1995tarihinde yürürlüğe girmiş olan "Tehlikeli AtıklarınKontrolü Yönetmeliği" irdelenmekteydi. Son üç yıl içindeülkemiz sanayi tesislerinde atık yönetimi konusunda çokhızlı bir gelişme görülmektedir. 3-4 yıl öncesine kadaratıkların bir sorun olduğunun farkında olmadan çalışansanayi kuruluşları artık bu sorunun bilincine varmalarınınyanısıra atıkların geri kazanılması, yenidenkullanılabilmesi ve hatta düzenli bertaraf edilmesikonusunda arayış içine girmişlerdir.Sanayi atıklarının geri kazanılmasının üreten tesisteyapılması genelde mümkün olmamaktadır. Ancak, buatıkların yararlı girdi maddesi olabileceğinden hareketleiso sanayi atıkları için bir atık borsası oluşturmaçabalarını son dört yıl içinde sürdürmektc idi. 1998 sonuitibariyle iso Atık Borsası uygulamaya geçirilecektir.Benzer uygulamalar Kocaeli ve Bursa Sanayi Odalarıliderliğinde de bölgeselolarak yürütülmektedir. Bu,ülkemiz sanayicilerinin atık yönetimi konusuna verdikleriönernin bir göstergesidir.Burada şu saptamayı yapmakta yarar görmekteyiz: Atıklarher ne kadar geri kazanılabilir maddeler içerseler dahihiçbir zaman için değerli hammadde kaynağı olamazlar.Eğer hammadde kadar değerli olsalar idi. üreticileri onlarıbertaraf etme ihtiyacı duymazdı. Eğer bir atık tekrarkullanılabiliyor veya geri kazanılabiliyorsa o madde zaten

bir kaynak girdisidir ve de sonuç olarak miktarı az da olsabertaraf edilmesi gereken atık ortaya çıkacaktır.Sanayicinin asıl sorunu, özellikle ülkemizde, işte bunoktada başlamaktadır. Üzülerek şu gerçeğivurgulamamız gerekir ki. halihazırda ülkemizde sanayiatıklarının düzenli bertarafı için gerekli kapasite venitelikte 'atık geri kazanım ve bertaraf tesisleri' mevcutdeğildir. Dolayısı ile, bir sanayici olarak siz ne kadar çevreduyarlılığına sahip olursanız olun ve de atıkların bertarafedilmesi için gerekli harcamaları yapımaya hazırolursanız olun atıklarınızı yasalar çerçevesinde bertarafedebilme olanağından yoksunsunuz.

Şu gerçek unutulmamalıdır ki. imalat sanayiinde üretimdevam etmekte ve de atıklar oldukça yüksek miktarlardaortaya çıkmakta ve de bu atıklar "kesinlikle çevre dostu vedolayısı ile de yasalara uygun olmayan" yöntemlerletesislerden uzaklaştınlmakta ve alıcı ortamlarayüklenmektedir. Ve, bu alıcı ortamlar her geçen gün dahafazla hissettiğimiz şekillerde bu atıklar içindeki insansağlığını olumsuz etkileyen maddeleri yavaş yavaş-bazen de hızlı olarak- bizlere geri vermektedir.Sanayicilerimiz, kalkınmanın bu tür bir atık yönetimuygulaması ile sürdürülemeyeceğinin bilincindedirler.iso Çevre Şubesi tarafından düzenlenen bugünküserninerin konusu "Sanayide Atık Yönetiminde KarşılaşılanSorunlar" olup konu iki oturumda işlenecektir. Birincioturumda, atıkların yönetiminde karşılaşılan sorunlarsektörel bazda ele alınacak; ikinci oturumda ise tümsektörlerin genel sorunu olan konular iZAYDAŞve ÇevreBakanlığı yetkilileri tarafından irdelenecektir.Seminerimiz katılımcılarımız tarafından ortaya konulacakuygulama sorunlarının işleneceği genel tartışma ile sonaerecektir.Seminerimizin mesleki bilgi düzeyimizi artırmasınayardımcı olacağını umuyor. katılımınız için sizlere isoÇevre ihtisas Kurulu ve Çevre Şubesi adına teşekkürediyor. hoşgeldiniz diyorum.

• ••••

OTOMOTIV SEKTORUCihangir ŞEN'

Mercedes-Benz Türk A.Ş.Malzeme Areştırme veProses Tekniği Kısım

Müdürü

Sayın Başkan, sayın bakanlık temsilcileri. sayın misafirler.sayın katılımcılar. Hepiniz hoşgeldiniz.

Dünyada ve ülkemizde otomotiv sektörü ürettiği ürünler,yarattığı ekonomik değer ve iş imkanları ile önemli biryere sahiptir. Otomotiv sanayii tarafından birçok değişikteknolojinin birarada kullanılması ile üretilen ürünler isegerek iş gerekse özel yaşantımızda vazgeçilmez birkonumdadır.

Diğer yandan, otomotiv sanayii ürünlerinin üretimi.kullanımı ve bertarafı sırasında ekolojik sistemietkilediğinin bilincindedir ve bu etkiyi azaltmak üzereçevre korumaya yönelik aktivitelerini (doğal kaynaklarınverimli kullanımı, temiz üretim teknolojilerinin kullanımı,geri dönüşümlü malzemelerin kullanımı vb) sürekli olarakartırmaktadır.

Otomotiv Sanayii Derneği'ne kayıtlı 19 firmadan oluşanTürk otomotiv sektörü de teknolojik ve yönetimsel bağlarınedeniyle dünyadaki gelişmeleri yakından takipetmektedir. Bu sayede gelişen çevre koruma bilgisi vebilinci ile Türkiye'mizdeki altyapı eksikliklerine ve

. 1953 yılında Eskişehir'de doğdu. 1978 yılında Istanbul Üniversitesi Kimya Mühendisliği BölümündenKimya Yüksek Mühendisi olarak mezun oldu. 1980 yılında Istanbul Üniversitesi işletme [ktisadıEnstitüsünde Işletme Master Programını tamamladı. 1973-1979 yılları arasında TCDD malzemelaboratuvarında görev yaptı. 1979 yılında Mercedes-Benz Türk A.Ş.'de göreve başladı. Kalite YönetimiMüdürlüğünde Malzeme Araştırma Kısım Şefiiği yaptı. 1990-1992 yılları arasında OPEL-Türkiye ProlineSistem Proje Yöneticisi olarak Herberts-Türkiye'de çalıştı. 1992 yılından beri Mercedes-Benz Türk A.Ş.'deMalzeme Araştırma ve Proses Tekniği Kısım Müdürlüğü görevini yürütmektedir.

Otomotiv Sektörü

imkansızlıklarına rağmen yasal gereklerin ötesinde çevrekoruma önlemleri/faaliyetlerini hedeflernekte veyürütmektedır. Çoğunluğu ISO 14001 Çevre YönetimSistemi kurma ve belge alma aşamasında olan bizotomotiv sanayii firmaları, 1995 yılında kurulan OSDÇevre Komitesi yardımı ile bilgi alışverişini sağlamakta vebunun yamsıra sektörel bazda çevre problemlerini çözmeküzere de ortak girişimlerde bulunmaktayız. Bu kapsamdayer alan ortak çalışma alanlarından biri de atıkyönetimidir.

Türk Çevre Mevzuatının atık politikaları ve atıklarla ilgiliyönetmelikleri aşağıdaki gibidir:

• Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği(R.G. sayı 20814, 14.03.1991)

• Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği(R.G.sayı 21586, 20.05.1993)

• Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerin KontrolüYönetmeliği(R.G. sayı 21634,11.07.1993)

• Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği(R.G. sayı 22387, 27.08.1995)

1998 yılında Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğindebirtakım revizyonlar yapılrmşttr.Otomotiv sektörünün çok fazla ve değişik sayıda prosesikullandığım düşündüğümüzde bir otomotiv sanayiikuruluşunda ortaya çıkabilecek atıklar hem çeşit olarakhem de miktar olarak oldukça fazladır. Bunları şu şekildelisteleyebiliriz:

• Katı Atıklar• Ambalaj atıkları (tahta, karton, plastik folye, kağıt

vb)• Üretim atıkları (çeşitli metaller. kablo, plastik,

kumaş)• Standart dışı/hatalı ürünler (hurdaya ayrılan

malzemeler)• Biyolojik arıtma çamurları• Büro kağıtları

• Tehlikeli Atıklar

Otomotiv Sektörü

• Organik çözücü kullanılmasından kaynaklananatıklar (kirli solvent)

• Atık madeni yağlar ve bunlarla kontamine olmuşmalzemeler (üstübü. bez, ambalaj malzemeleri)

• Atık yağ-su, hıdrokarbon-su kanşımlan,emülsiyonlar

• Boya ve boya kullanılmasından kaynaklananatıklar (hurda boyaler. boya ambalajları, boya ilekontamine olmuş malzemeler. boya çamuru)

• Yapışkanlann/yapıştmcılenrı kullanımındankaynaklanan atıklar

• Araştırma laboratuvarıarından kaynaklanankimyasal atıklar

• Metal ve plastiklere yüzeyuygulanmasından kaynaklanan atıklarçamurları, fosfat çamurları, ısıi işlemkipiamacılık kimyasalları)

• Endüstriyel arıtma çamurları• (r+6 içeren atıklar• Piller, aküler. yazıcı/fotokopi

kartuşlen/kirnyasellan. floresan lambalar• Tıbbi Atıklar (sağlık servisleri)

işlemi(metal

tuzları,

• Evsel Nitelikli Atıklar• Yemekhane atıkları• Bürolarda oluşan çöpler• çevresel temizlik atıkları• İnşaat atıkları

Görüldüğü üzere bir otomotiv fabrikasında oluşan atıkcinsi çok fazladır ve bu çeşitlilik çevre mevzuatında yeralan tüm yönetmeliklerin uygulanmasını gerektirmektedir.Sektörde oluşan atık miktarı da oldukça önemli boyutlaraulaşmaktadır.Atıkların çevreye uyumlu yönetimi kapsamında genelolarak dört hedef benimsenmiştir.

• Az atık üretilmesi• Atıkların ayrılarak toplanması• Oluşan atıkların geri kazamlması• Atıkların çevreye en az zarar verecek şekilde bertarafı

Otomotiv Sektörü

Az atık üretilmesi:Çevre yönetim sisteminin ana ilkelerinden olan "doğalkaynakların verimli kullanımı" ile tam olarak cakışerı veekonomik olarak da firmalara büyük avantajlarsağlayacak "az atık üretimi" sürekli iyileştirme çalışmalarıiçinde yer alan kalıcı bir hedeftir. Hiçbir zaman hedefeertşildi demneyecek. azaltma yolunda sürekli çalışmayapılacaktır.Az atık üretilmesi için firma içi/dışı atık oluşumunakatkıda bulunan prosesler farklı bir bakış açısı ve ilgilitüm birimlerin katılımı ile yeniden değerlendirilmelidir.Bu amaçla. içinde yetişmiş olduğumuz tüketim toplumukültürü şartlanrnalanmn eğitimler yoluyla değiştirilmesigerekmektedir.

Atıkların ayrılarak toplanması:Atıkların kaynağından ayrılarak toplanması vemiktarlarının belirlenmesi bir sonraki adım olan atıkazaltılması. değerlendirilmesi ve atıkların çevreye uyumlubertaraf edilmesinde önemli imkanlar sağlar. Ancak.uygulamada kültür. alışkanlıklar. eğitim eksikliği vealtyapı sorunları ile karşı karşıya kalınmaktadır.Çalışanları atıkları ayrı ayrı toplamanın getireceği kazançkonusunda eğiterek bilinçlendirmek. değerlendirilecekatıkların niteliklerinin bozulmadan toplanması ve bertarafedilecek atık miktarının gereksiz yere artmasınınönlenmesi açısından çok önemlidir.Diğer taraftan ayrı toplanan atıkların depolanması.taşınması ve değerlendirilmesi/bertarafı için uygunaltyapının olmaması. firma dışındaki günlük yaşantıdabenzeri uygulamaların bulunmaması verilen eğitimlerinetkili olmasını engellemektedir.

Kalite Kongresinde Değirmendere Belediye Başkanıkonuşmasında kendilerinin toplumumuzia beraber birçalışma yaptıklarını fakat ayırdıkları atıkları nereyegöndereceklerini bilmediklerinden bu işle uğraşan birgrup vetandaşla anlaşma yoluna gittiklerini. onlara "Sizeşöyle şöyle kutular yaptık. Bu kutulardan gelinistediklerinizi alın. Diğerlerini başka türlü bertarafedeceğiz." dediklerini söylemişlerdi. Biz de benzersorunları yaşıyoruz.

Otomotiv Sektörü

Atık yönetim sistemi kurulmadan önce firmalarımızdamevcut bulunan taşeren firmalar. değerlendirilebiliratıklar karşılığında diğer atıklarımızı ve çöplerimizialmakta ve vahşi depolama alanlarına götürerekuzaklaştırmaktayd;lar ve bu kısmen hala devametmektedir. Atıkların içinden sadece ekonomik değeriolanlar tehlikeli olup olmadıklarına bakılmaksızınkontrolsüz ve ilkel bir şekilde eynlrnaktaydılar. Bu konudaçalışan firmalar genellikle çevre bilgi ve bilincine sahipolmadıklarından hem ayırma hem de değerlendirmeaşamasında yeni çevresel sorunlara ve ekonomikkayıplara neden olmaktaydılar.Otomotiv firmaları bir taraftan kendi bünyelerindeatıkların ayrılarak toplanması ve depolanması için gereklialtyapıyı oluşturur ve çalışanları eğitirken bir taraftan daayrı olarak toplanan atıkların değerlendirilmesi içinortaklaşa çevre bilincine sahip, olaya daha profesyonelceyaklaşan taşeren firma bulma/yaratma çabasındadırlar.Bu konuda devlet. belediyeler ve sanayi odalarının teşvikve katkısı ile uzman kuruluşlar oluşturulmalı ve atıkborsası kurulmalıdır.Biz OSD bünyesinde kendi atıklarımızın sınıflandırılmasınıyapıyor, ortak ftrrnalarla görüşüyoruz. Bunlarda özellikle,Çevre Bakanlığının lisansını arıyoruz. fakat orada da bazıproblemlerle karşılaşıyoruz. Değerlendirme yapacak, bumalzemeleri tekrar kullanacak firmalar bize fiyat teklifederken bize iZAYDAŞ'ınyarı fiyatını teklif ediyorlar hiçbirmaliyet unsuru belirlemeden.

Oluşan atıkların geri kazanılması:Ülkemizde birkaç iyi örnek dışında (kağıt. cam, metal.plastik malzemelerin değerlendirilmesi) özellikle tehlikeliatıklar (örneğin eski boyalar. boya çamurları, kirli tiner.kullanılmış yağ vb) ve evsel nitelikli değerlendirilebilirbazı atıklar (kumaş, suni deri, poliüretan köpükler.termoset plastikler vb) usulüne uygun olarakdeğerlendirilmektedir. Geri kazanım ile ilgili olarak, KatıAtıkların Kontrolü Yönetmeliğinde bazı ambalajlar içinkota ve depozito uygulama zorunluluğu yanında kimyasalbileşimi uygun biyolojik arıtma çamurlarının kompostolarak kullanabilme imkanı getirilmiştir. Diğer atıklarındeğerlendirilmesi teşvik edilmekle birlikte, örneğin atık

Otomotiv Sektörü

yağ, kirli tiner, boya çamuru için henüz yeterli uygun tesisbulunmamaktadır. Aksine, bu tür malzemelerin çevrekirliliğine yol açacak şekilde kullanılmalarına imkansağlayan bir piyasa mevcuttur.

Bizler söz konusu atıklarımızı altyapı eksiklikleri nedeniile uygun şekilde değerlendirme imkanıbulamadığımızdan şimdiye kadar sürdürülenuygulamanın aksine üzerine para vererek bertarafettirmekteyiz. Daha önce para alarak taşeronlareverdiğimiz atıkları şu anda bertaraf tesislerine göndererekpara ödemek zorundayız; bundan sikeyetcı değiliz fakatyönetirnde şimdiye kadar var olan ve olaylara sadeceekonomik yönden yaklaşan düşünce tarzının, çevreboyutunu da dikkate alacak şekilde yenidenyapılandırılmasını qerektlrrniştir. Bu yeni düşünce tarzınınazınlıkta olduğu ülkemizde çevresel bilince vesorumluluğa sahip firmaların çalışmalarını maruzkaldıkları haksız rekabete rağmen sürdürmelerinin önemliolduğu kanaatindeyiz.Atık değerlendirme konusunda yatırım yapacak firmalarındevlet tarafından da teşviki ve hatta bazı sektörlere(örneğin atık yağlar konusunda bir çalışma olduğunubiliyorum ama tebliğ bir' türlü çıkmadı) bu konudazorunluluk getirilmesi ihtiyaç duyduğumuz altyapınınkurulmasına yardımcı olacaktır.Otomotiv sanayii olarak rekabet içinde bulunduğumuzAvrupa ülkelerinde bu altyapı mevcuttur ve çevre yönetimsistemlerinin kurulması ve işletilmesinde büyük kolaylıksağlamaktadır. Sektör olarak ileride karşımıza çıkacak birkonu da 2015 yılından itibaren Avrupa'da hurdayaayrılacak araçların en az %95'inin geri kazanılmasızorunluluğudur. Bu konuda ülkemizde herhangi bir yasave çalışma bildiğim kadarıyla mevcut değildir. Aslında,daha az oranlarda 2005 yılında başlıyor ve 2015yılındandan sonra yasal bir zorunluluk olarak ortayaçıkmış durumda.

Tehlikeli atıkların bertarafında karşılaşılansorunlar:Tehlikeli Atıkları Kontrolü Yönetmeliğinin 1995 yılındayayınlanmasından sonra ilk defa ciddi olarak Türkiye

Otomotiv Sektörü

gündemine gelen 'tehlikeli atıkların bertarafı' konusundaönemli sorunlar mevcuttur. Bunları üç başlık altındaözetlemek mümkündür:Altyapı Eksiklikleri:

• lisanslı atık bertaraf tesisi mevcut değildir. Bukonuda ülkemizdeki tek yatırım olan iZAYDAş'ınlisanslandırılması halen tartışılmaktadır. Çimentofabrikalarının atık bertarafı konusunda alternatifolarak kullanımında henüz bir gelişme yoktur. Bununnasılolacağını da şu an için bilemiyoruz. AksarayMercedes fabrikası olarak biz birtakı çalışmalaryaptık fakat ileriye dönük umut verici neticeler eldeetmedik.

• Otomotiv sektöründen kaynaklanan tehlikeli atıklarınmiktar olarak en önemli kısmını oluşturan boya vefosfat çamurlarının susuzleştınlmesı konusundabüyük problemler yaşanmaktadır. Bu konudaİZAYDAŞ'ta yeni yatırımlar yapılacağını duyduk; bu,eğer gerçekleşirse bizim için olumlu bir gelişmeolacak.

• farklı tehlikeli atıkların taşınması, değerlendirilmesiveya bertarafı konusunda uzmanlaşmış kuruluşlarmevcut değildir.

• Atık borsası oluşmamıştır.• Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde adı geçen

'Atık Yönetim Komisyonu' bildiğim kadarıyla fiilenişlernemektedir. .

• Tehlikeli atıkların tanımlanması, stmflandmlmesı.değerlendirilmesi, arıtılması ve bertarafı gibikonularda bilgi ve eğitim eksikliği mevcuttur.

• Atıkların bertaraf ücretlerinin belirlenmesinde önemliolan analizleri yapabilecek yeterli laboratuvarlarbulunmamaktadır. Çeşitli kuruluşlarda yaptırdığımıanalizler maalesef birbirini tutmamaktadır.Dolayısıyla o konuda bazı zorluklarımız var.

Otomotiv Sektörü

Yönetmelikle İlgili Eksiklikler:

• Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği bu şekliylebize göre Türkiye için gerçekçi değildir;uygulanmasında zorluklar mevcuttur.

• Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde yer alan'Ulusal Tehlikeli Atıklar listesi' Basel Sözleşmesineuygun olarak atık kategorilerinin tek tek açılması vedetaylandırılması ile hazırlanmıştır. Bu liste çevre vesağlık üzerinde risk oluşturabilecek miktar vekonsantrasyonları içermemektedir ve sektörel bazdaöncelikler belirlenmemiştir. Almanya'dan aldığım birhabere göre -henüz yazılı olarak elime geçmedi-Avrupa Birliği'nin çıkardığı yeni yönetmeliklerdesektörel bazda atıklar sınıflandırılmış ve bunlarınneler olduğu yeniden belirlenmiş. Mesela bizboyahaneden çıkan boya ambalajını kısmentemizlesek dahi o tehlikeli atık olarak sayılmakta.Halbuki Avrupa'da bu, eğer içinde ağır metal ihtivaetmiyorsa tehlikeli atık niteliğinde kabuledilmernekte. Çünkü diyorlar ki. "O zamanboyadığınız veya hurdaya ayırdığınız her sacınparçası veya herhangi bir metalin zaten dışındabulunan baskı boyaları o maddenin tehlikeli kabuledilmesini gerektirecektir". Bunun gibi çok örnek var.

• Yönetmelikte yer alan 'Atık Yönetimi Komisyonu'tehlikeli atıkların yönetimini kolaylaştıracak şekildeilgili tüm sanayi sektörlerinin katılımınıöngörmektedir.

• Geçici depolama için öngörülen miktarların değişiksanayi kuruluşları için ayrı ayrı belirlenmesigereklidir.

• Ek-UA'dan atıkların hangilerinin yakılacağı.hangilerinin depolanacağı anlaşılamamaktadır. Buhusus açıklığa kavuşturulmalıdır. İZAYOAŞyanabilenherşeyi yakma eğilimindedir. Belki - doğru biryaklaşıdır ama gerçekten öyle mi olması gereklibilmiyorum.

• Atık bertaraf ücretlerinin tespiti için taraflarca kabuledilebilecek bir yöntem geliştirilmelidir. Konukuruluşların inisiyatifine bırakılmamalıdır. Örnek

Otomotiv Sektörü

oIarak İZAYDAş'ın boya çamuru bertarafücretlerindeki artış verilebilir:• 1997'de 10.500.000 TUton• 1998 yılı başında 135 DM/ton• 1998 Mart ayı Itibartyle 300 DM/ton• Bu ücretin 1999 yılı başında 1000-1200 DM/ton'a

yükseItileceği belirtilmiştir.Ekonomik Zorluklar:

• Bu durum bizi ekonomik olarak etkilemektedir. Çünküöncelikle. tehlikeli atık bertaraf fiyatları belirli vesabit oImadığı için bu konuda bütçe hazırIanmasındazorluk çekiyoruz. Bizim gibi büyük şirketlerde herşeybaştan bütçelenir. Bu bütçeyi yapma şansınamaalesef sahip değiliz. Ikide birde bizim kontroIlingkısmımızla, bütçeIendirme kısmımızIa, birbirimizIemücadele eder duruma geiyoruz. OnIar bizi işimizidoğru yapmamakIa, baştan öngörüleri tamkoymamakla suçluyorlar: biz ise "Türkiye'nin şartlarıbu" diyoruz.

• Tehlikeli atıkların bertarafı için yapılan masraflarteşvik kapsamında değildir.

• Buna bağlı olarak, tehlikeli atıkIarını usulüne uygunolarak bertaraf eden kuruluşlar ile diğer kuruluşlararasında haksız rekabet oluşmaktadır.

Belirttiğimiz sorunların benzerlerinin diğer sektörlerde deyaşandığının bilincindeyiz. Bu sorunların sistematik,hedefe yönelik ortak çalışmalar sonucunda çözümeulaşabileceğine inanıyoruz. Bu amaçla TÜSİAD, İso, OSD,KALDER, TAYSAD, Kimya Sanayicileri Derneği ve diğersanayi sektörlerine ait derneklerin çevre grupIarı ileüniversitelerin çevre bölümlerinden ilgili öğretimgörevlilerinin, Çevre MühendisIeri Odasının ve ilgili diğerkurumların katılımı ile sivil bir "çevre koordinasyonkurulu' oluşturulmalıdır. Bu kuruI çevre ile ilgili yapılacakolan aktiviteIeri planlayarak aynı amaçlı toplantılarıntekrarını önlemeli ve gerekli kanun ve yönetmeliklerinhazırlanması ve uyguIanmasında toplumsaI baskınınoluşmasine katkıda bulunmalıdır.Bakıyorsunuz, şu anda burada bir toplantı yapıyoruz.Daha önce Nurdan Sirman Hanımla da qörüştük.

Otomotiv Sektörü

KALDER'le de görüştük. İlk adımlarını attık bunun. Fakathenüz gerçekleşemedi. Bir takım aktiviteler var;konuşmacılar aynı, dinleyiciler aynı, katılımcılar aynı.Ama 15 gün, 1 ay, 2 ay ara ile tekrarlamyer. Bu ise hemilgiyi kısmen azaltmakta hem de daha büyük, daha farklıaktiviteleri yapmamızı ençelltyor.Bu arada, -yanlış hatırlıyorsam lütfen düzeltin- SayınÇevre Bakanımız İmren Aykut'un Ulusal Çevre Şurasınıödeneksizlik nedeniyle bu sene iptal ettiği gibi bir haberduydum. Halbuki biz sivil kuruluşlar biraraya gelip böylebir kuruloluşturursak bunu karşılanz diye düşünüyorum.Hepinize teşekkür ediyorum.

TıBBi MUSTAHZARAT SEKTÖRÜDr. Ünsal HEKiMAN"

Hoechst Marion RousselA.Ş.

Fabrika Müdürü

Hepinizi saygıyla selamlarım.Atıkla ilgili genel konulara fazla detayda girmekistemiyorum. Daha ziyade. ilaç sanayiinde konu ile ilgilisorunlara değinmek istiyorum. Sayın Caner lanbak veCihangir Şen Bey genel anlamda sorunlara değindiler.Belki çok kısa bir özetini yapabilirim.Atığınız var mı. sorununuz var. Dolayısıyla en iyisi atıküretmernek Atık için şöyle bir tarif yaparsak belki yerindeolur diyorum bugünkü çevre anlayışıyla: Atık. kötüyönetim ürünüdür. Ama bu demek değildir ki. atıksıfırlanacaktır. hiç atık üretilmeyecektir; bu. teorik biryaklaşımdır. pratikte kesinlikle mümkün değiL. Ama.bugünkü modern üretim anlayışıyla. bugünkü çağdaşçevre anlayışını birleştirdiğimiz zaman atıkların minimizeedilmesi her sektörde tahmin ediyorum mümkündür; enazından konuya bu şekilde yaklaşım gösterildiği taktirde.Az atık üretmek için ne yapmak lazım? Teknolojiyi doğruseçmek lazım. Teknolojiyi doğru seçmek lazım derkenaslında. bunu yaptığınız işin gereği olarak yapmanızlazım. Buradaki temel amaç gayet tabi ki. hamrneddeyi.enerjiyi mümkün olduğu kadar efektif. ekonomik kullanıp

istanbul Erkek Lisesi mezunu olup, Avusturya Graz Teknik Üniversitesi'nde Teknik Kimya Mühendisliğitahsili yapmıştır. 1980 senesi başından beri çalışmakta olduğu Türk Hoechst A.Ş.'de (Hoechst MarionRoussel A.Ş.) Kalite Kontrol Müdürlüğü, Proje Koordinasyon Müdürlüğü ve Fabrika Müdür Muavinliğigörevlennde bulunmuş, bu görevleri esnasında 1985-1988 yıllannda Graz Teknik Üniversitesi'ndekidoktora çalışmasını tamamlamıştır. Halen Hoechst Marion Roussel A.Ş.'de Fabrika Müdürü olarak görevyapmaktadır. Kendisi aynı zamanda, iSO Çevre ihtisas Kurulu üyesidir.

TIbbi Müstahzarat Sektörü

yüksek verim eldeetmek ve dolayısıyla ticaretin hedefiolan birim maliyeti düşürmek. Hepimizin buradaki gayesibu; başka türlü olamaz. Zaten bugünkü çevre anlayışı dabunu diyor; sürdürülebilir kalkınmanın prensibi doğalkaynakların ekonomik kullanımından geçiyor. Demek ki.yapacağımız işin ilk adımını atarken, teknolojiyi seeerkenbütün bunları düşünmemiz gerekiyor. Bir işi en ucuzyapmanın yolu doğru başlangıç yapmaktan geçiyor. Tabibu doğru başlangıcı yaparken ilk yatırım maliyeti belki oan için sorun olarak çıkabilir ama, uzun vadeli düşünmekdurumundayız; sadece o an için yatırım maliyetini değiL.uzun vadede işletme maliyetlerini de düşünecek olursanız,kapsamlı bir fizibilite hesabı yapacak olursanızteknolojinin seçimi gerçekten çok büyük anlam taşıyor.Peki. doğru teknolojiyi seçtiniz. fabrikanızı kurdunuz.Herşey bitti mi? Bitmedi. Yönetim sistemi çok önemli.Yönetim sistemi derken bugün çevre yönetim sisteminianlarken bunun yanında kalite kontrol artık gerilerdekaldı diye düşünüyoruz. Kalite güvence sistemi... Çünküürettiğiniz ürünün kaliteli olabilmesi o ürünü üretirkenattığınız her adımda kalitenin paralelinde üretilmesiyleolur; kalite mamüle sonradan ilave edilen birşey değil ki.ben onu nihai üründe kontrol edeyim. O zaman, imalatabaşlarken bütün imalat presesi esnasında, paralelindebenim yönetim sistemimin de efektif çalışması gerekiyorçevre yönetim sistemi ve kalite güvence sistemi olarak.Bütün bunları yaptığımız taktirde atık minimizasyonunayaklaşmış olabiliriz. Ancak, daha önce belirttiğimiz gibiatığı ancak minimize edebiliyoruz: hiç atıksız çalışmaimkanının olmadığınında gayet tabi ki bilincindeyiz:Atıklarımızı prosesimizde minimize etmek için gerekliönlemleri aldık ama atıkla karştlaşttk. Önümüzde ik taneyol var: geri kazanma -eğer kendi tesisimizde gerikazanıp tekrar kullanamıyorsak bunu sanayininistifadesine sunabilmek için atık borsasına qitrneli -veyahut da atığınızı bertaraf etme; başka bir seçeneğinizyok. Ama bu en kötü durumda yani atığı bertaraf ederkende yine bir hedef olması lazım: çevre yükünün bu seferminimizasyonu yani atığın uygun şekilde bertarafedilmesi. İşte sorun da işte burada başlıyor. Bugünküsemineri n esas konusu tahmin ediyorum bu olsa gerek.

TIbbi MüStdhzilTtıt Sektörü

Yavaş yavaş ilaç sanayiine doğru yaklaşacak olursak ...Proses atığı. evsel nitelikli atıklar oluşuyor fizikidurumlarına göre katı, sıvı. gaz vs şeklinde. Gayet kababir şekilde ayırmak, tehlikeli atıklar, diğer atıklar ve biziilgilendiren tıbbi atıklar...ilaç sanayiinin diğer sanayi sektörlerine göre belirli birfarklılığı var. ilaçta ikinci kalite söz konusu değildir.Defolu kumaş görürsünüz, defolu ayakkabı görürsünüz;reklam malzemesidir. %50 ucuzadır. Ama ilacın ikincikalitesi. defolu ilaç diyemezsiniz. Gazetelerin tüketiciköşelerinde görürsünüz; "hatalı ürününü firma geri aldı".Teşekkür edilir. O firma duyarlı, müşterisine saygılı firmaolarak lanse edilir. İlaç sanayiinde böyle birşeyolsa ofirmanın rnesul müdürü mahkemeye verilir.Dolayısıyla ilaç sanayiinin kendine has bazı kuralları var;demin dediğim gibi ilaç sanayiinde ikinci kalite sözkonusu değiL. Diğer sektörlerde aslında hedef olan sıfırhatalı ürün ilaç sanayii için yasal zorunluluk halindedir.ilaç sanayii böyle olunca ister istemez demin bahsettiğimkalite güvence sistemini en katı şekilde işletmesindekurmak durumundadır. Bunun neticesinde gayet tabiatıklarda da otomatik olarak minimizasyona gidilmişoluyor.Yönetim sistemi açısından genel yaklaşım olarak ilaçsanayiinde firmamızdaki uygulamalardan örnekverebilirim. Fakat bugün için ilaç sanayii gerçek anlamdabu konuların farkında ve önlemini almış durumda.

Bir firmanın önce bir kalite politikasının olması lazım.Kalite politikasının o firmanın bütün ticari hedeflerininüzerinde olması lazım; bir numaralı önceliğe sahip olmasıgerekiyor. Bunun gerçekleşebilmesi için demin de dediğimgibi kalite güvence sisteminin bulunması lazım. Çevre,sağlık ve teknik emniyet politikası bulunması gerekiyor.Bizim firmamızda bunlara ilaveten 'üçlü sorumluluk'ıresponsıble care) çalışmaları, ıso 14000 çevre yönetimsistemi ve sertifikası ve de kendi firmamızın global çevre,sağlık ve teknik emniyet standartları uygulanmaktayönetim sistemi açısından konuya demin değindiğimşekilde yaklaşacak olursak.

Tıbbi MüstahzaTiIt Sektörü

Tabi ki, ilaç sanayiinde de standart bir reçete oluşturmakmümkün değiL. "Ben böyle yapıyorum, öteki firma daböyle yapabilir" diye değil ancak, ben atıkminimizasyonunda bir örnek olması açısındansöylüyorum. Yani. yönetim sisteminde siz uygulamalarınızıyaptınız ama fiili olarak minimizasyonda neleryapabilirsiniz? Zaten burada yazılanlar ilaç sanayiindeuygulanması gereken hususlar olarak karşımıza çıkıyor.Bugün artık kullandığımız o film kaplı tabletler veyadrajelerin imalatında tamamen sulu terkibe geçmekgerekiyor. Eskiden solvent kullanılırdı. O solventleri gerikazanmak mümkün değiL. Aslında mümkün fakat çokbüyük yatırımlar gerekiyordu. Bunlar atmosfereveriliyordu. Hepimiz bunu teneffüs ediyorduk. Halbukisulu terkibe geçtiğiniz zaman imalatta çevre yükünüazaltmış oluyorsunuz.Kapalı sistemde çalışmak lazım; yani tozsuz sistem. Bununanlamı hem imalatta verimin artırılması, kayıplarınönlenmesi hem de çevre yükünün azaltılması, kontrolsüzkontaminasyonun önüne geçilmesidir.

Hammadde ambalajları dediğimiz zaman etkenmaddeleri ele alacak olursak tabi, konsantrasyonlarınedeni ile bunlar gerçek anlamda çok tehlikeli atıkoluşturmuş olur. Burada, ambalajların minimizasyonunagitmek lazım. O halde küçük çaplı ambalajlar büyük bigbaglerin kullanımına geçmekte fayda var.Su hazırlama tesislerinde kimyasal Kullanımdan mümkünolduğu kadar uzak durmak için ters osmoz. vs.; Buörnekler artırılabilir. Ben fazla vaktinizi almakistemiyorum. Sadece kısa bir hatırlatma yapmak açısındandeğinmek istedim.

İlaç sananyiinde tıbbi atık kavramı akla geliyor. İlaçsanayiinden çıkan her atık tıbbi atık mıdır? Her atık tıbbiatık değiL. Tıbbi atık yok mu? Tıbbi atık da var. Zatençelişki burada başlıyor. Tıbbi Atıkların KontrolüYönetmeliği Madde 2 Kapsam... Kapsama baktığınızzaman, hastane, tıp, diş hekimliği, veteriner hekimlik.muayenehaneler ve her birşey var. Eczane var, ilaçdepoları var. ama ilaç sanayii yok, ilaç fabrikası yok. TıbbiAtık Yönetmeliğinin ana kapsamı yetersiz. ilaç sanayiininereye sokabilirsiniz? Benzer diğer kuruluşlardan yani

Tıbbi Hüstahzarat Sektörü

depolardan dahi önemsiz. Depoyu göz önüne aldığınızzaman depoda ilaçlar koliler içinde duruyor. Açıkta değiL.Açıkta bir ilaç vs yok. Bunun imalatını yapan, etkenmaddesinden itibaren bütün proseste maddelerinişlenmesi esnasında ortam o maddelere açık, tehlike var.potansiyel var. Atık oluşuyor ama o atıkları oluşturansanayi burada geçmiyor. Sorun ve çelişkiler de zatenburadan kaynaklanıyor.İlaç sanayii atıkları tıbbi atık mıdır. değil midir? Soru ...istanbul bölgesinde iki tane bertaraf tesisi var; iSTAÇ veiZAYDAş'tan da istifade imkanımız oluyor. iSTAÇagittiğimiz zaman diyeler ki. "Sizin atıklarınız tıbbi atıkdeğiL. Ben yakmam. Ben sadece hastanelerden almrn" vs."Peki" diyorsunuz. iZAYDAŞ'a qidiyorsunuz, iZAYDAŞ'taTehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre dedepolanabilecek tipteki atıklarınızı yakma yönünegidiliyor. Nedeni belki ticari olabilir. Alınmasınlar ama bizöyle algılıyoruz. Önümüzdeki faturalara baktığımızzaman, depolama için 83 DM/ton, yakma için 1450 DM/tonpara ödemek durumunda kalıyorsunuz. Eğer iZAYDAş'ındediği doğru ise o zaman iSTAÇneden almıyor. Böyle birkarmaşa tctndeyiz.Konuya tabi. maliyet açısından baktığımız zamanenteresan bir durum görüyoruz. iSTAÇın fiyatları TLcinsinden. Ben Şekilde mukayese imkanı olsun diye DMolarak verdim çünkü iZAYDAŞ fiyatlarını DM olarakveriyor. DM olarak da baktığımız zaman iZAYDAŞ'ınfiyatlarına, DM bazında artım eğiliminde. Elimizdekifaturalara o günün ödeme kuruyla baktığımız zamançıkan rakamlar bu. 73 DM'tan 83 DM'a çıkmış, 1266DM'tan ise 1450 DM'a. iSTAÇın TL olan fiyatını DM'açevirdiğimiz zaman 344 DM. Orada yaktırabilsem demekki. 1450 DM yerine 344 DMvereceğim. Sizin dediğiniz gibibütçe yapmak mümkün değiL. ne ile karşılacağınızmümkün değil; karışık.Maalesef düşününce şu sonuca varıyoruz ... Sanayi çevreyekarşı ne kadar duyarlı olursa olsun, kendisine hizmetvermesi gereken "çevre şartları" -tırnak içinde ama belkide ünlem koymak lazımdı- henüz çok yetersiz vekarmaşa içinde diyorum ben. Biz iyi niyetliyiz. Atığımızıusulüne uygun çevre yükü oluşturmayacak şekilde

Ttbb! Müstilhzilrilt Sektörü

bertaraf edelim diyoruz ama yönetmelikler bazındayerımızı bulamıyoruz. Tesisler var, yine yerimizibulamıyoruz. Sorunlar içindeyiz.

Ne yapmamız lazım? Bunu yaparmyoruz, yapılmasınıtavsiye de etmiyoruz ama... "Çevre vicdanı" olmayansanayici diyelim. Biz çevre duyarlı firmalar olmasak ...Hepimiz çevre duyarlıyız ki buradayız. Mevcut düzennasıl? Kanuni açıdan benim hiçbir noksanım yok.Belediyelerin sanayi atıkları için resmi mukavele ilegörevlendirdiği müteahhitleri var. 6 m3'lük konteynerlerdesızın anklanmzı. sanayi atıklarını tehlikeli olupolmadıklarına bakmadan alıyorlar. Fiyatlarınabakıyorsunuz, 6 m3'lük bir konteyner için 15 milyon Tl;yani 90 DM. 6 m' tabi; 6 ton değil ama yani 1 ton benonun içine koyarım. Deminki rakamları göz önüne getirin:344 DM, 1450 DM ve burada 90 DM. O nedenle, çevreduyarlı olmak herhalde iyi birşeyama uzun vadede ticariaçıdan ne kadar dayanılır. onu bilemiyorum.Çok teşekkür ederim.

•TEKSTIL SEKTORU

Doç.Dr. Hulusi BARLAS·ıtıae / iü Çevre

Mühendisliği Bölümü

Değerli dinleyiciler. ben öncelikle hepinizi saygıylaselamlıyorum.Ünsal Bey'in konuşmasından sonra konuşmenu nasılyapacağımı bilemiyorum ama en azında denemekistiyorum. Çünkü endüstri kuruluşları oldukça duyarlıçevreye fakat mevzuat bir şekilde hallolsa herşeyçözülecek gibi oldu.Şekil 1, Mart 1998'de yaptığım bir konuşmanın birincisayfası. O günden bu güne bir değişme, ilave olmadı;ilave oldukça aralara. boşluklara yerleşti riyorum. Şekildebazı şeyler yukarıya doğru gidiyor, aditif çevre korumagibi bazıları aşağıya gidiyor, bazılar parçalara ayrılıyor,yeni yeni kavramlar ortaya çıkıyor. Yukarı doğru gidenoklara baktığımız zaman bunların içinde en önemliolanlardan bir tanesi proses entegre çevre koruması.

1975 yılında istanbul Üniversitesi Kimya Fakültesinden Kimya Yüksek Mühendisi olarak mezun olanDoç.Dr. Barlas 1980 yılına kildar aynı faküitede asistan olarak görev yapmıştır. 1980-1985 yılları arasındaAlmanya'da Münih Teknik Üniversitesinde doktora çalışmalarını sürdürerek çevre kimyası dalında doktoraderecesini almıştır. Bu sırada iki yıl süre ile Bavyera Çevre Bakanlığı projelerinde kadrolu araştırmacıolarak çalışmıştır.

1986-1987 yıllarında Istanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesinde yardımcı doçent olarak görevyapmıştır. 1988-1991 yıllarında Bayer Türk Kimya Sanayii Limited Şirketi'nde müdür yardımcılığı ve 1991-1993 yıllarında da Ekotek Çevre Teknolojisi ve Kimya Sanayii Limited Şirketi genel müdürlüğü yapmıştır.1993 yılı sonlarında istanbul Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümünde öğretim görevliliğine başlayanDr. Barlas 1995 yılında çevre kimyası dalında doçent ünvanını almıştır. Halen aynı kurumda öğretimüyeliği yapmakta ve 1996 yılından beri bölüm başkan yardımcılığı görevini sürdürmektedir. Aynı zamanda,MESAEP (Mediterranean Scientific Association of Environmental Protection) yönetim kurulu üyesi, ıTKıBArge ve Çevre Komitesi üyesi, ITKiB Pentaklorlenol Laboratuvarı sorumlusu, TADEV (Türk-AlmanDayanışma ve Eğitim Vakfı) mütevellisi ve Fresenius Environmental Bulletin Editorial Board üyesidir.

Tekstil Sektörü

Daha önce burada söz alan konuşmacılar Türkiye'nin öndegelen kuruluşları; imkanları var, dış ilişkileri var, herşeyiiyi yapabiliyorlar. Ama bir de tabi ki, küçük ve orta ölçekliişletmeler var Türkiye'de. Bizim sektrümüzde. yanitekstilde şu an Türkiye'de 30.000 tane işletme var.Bunların çoğunun dış bağlantılar yok. Dış şirketlerle ortakdeğiller ama ortak olan bir noktaları var: bunları hepsiyurt dışına ihracat yapmaya çalışıyorlar ve bununsonucunda Türkiye ihracatının üçte birinden fazlasınıoluşturuyorlar. Bilindiği gibi bugünlerdeki kriz nedeniyleolumsuz gelişmeler görülüyor. Fakat ihracat bu sektördeesas olduğu için Şekilde oluşan tablolar bu sektörünönünde engeller oluşturabiliyor. Bu engelleri aşabilmekiçin öncelikle büyük kuruluşlardan başlamak üzere ISO14000 belgeleri alıyorlar. ekolojik birtakım etiketleroluşturarak Şekildeki oluşan engelleri aşmaya çalışıyorlar.

Şekil t. Yirminci yüzyılda çevre konuları

21. yüzyıl c;> Gönüllü Kuruluşların ALTIN ÇAGı+

BrLiNçLİ TÜKETİcİ

..ı'·'rü\ebilir"ru"""SU kalkınma"

kuşaklararası~şitlik

"PROSES ENTEGRE /ÇEVRE KORVMA"

~SO14000_........

gönüllülük i

~

ürün sorumluluğununbaş şartımüşteri ile

Müşteri iı:teraktif

I' dıyalog. içinde olmaktır.

.. ~Product(\c\' \ fÇ\\ll\UK ~

~ Stewardship,.e~, .. , c#-,.e ..:,0.'. (ürün sorumluluğu)

~~\~'bö~'\ Aditif

Laşam-ı)iin~ü Dc~erkndirmesJ.

Besikten MezaraLife-Cycle Assessment

Von der Wıe!!..e hız zur Bahre

Tekstil Sektörü

Bunlardan bir tanesi bugünkü Dünya Gazetesi'nde küçükbir haber olarak yer alıyor (Şekil 2). Ekoteks belgesialdığını bildiriyor Güney Sanayi. Alttaki ifadelerden de buekolojik etiketi almak için ürünlerin (işletmenin değil) 100ayrı testten geçtiğini öğreniyoruz.

Bu kavramlarla ilgili olarak ihracatta bazı engellerlekarşılaşıyor tekstil sektörü. Biz bunlara 'çevre korumakaynaklı tarife dışı engeller' diyoruz. Dört-beş tane ayrınedenle bunlar engelolarak oluşturuluyor. Dış ülkelerdekifirmalar yani Türkiye'den ithalat yapan firmalar önceliklebu engelleri önümüze getiriyorlar:

• Üretim girdilerinin çevre dostu olmaması• Üretim sürecindeki çevre koruma önlemlerinin

yetersizliği• Ambalajlama. depolama ve taşıma süreçlerindeki

olası çevre sorunları

• Tüketim ve tüketim sürecinde oluşan atıkların çevresorunları yaratma olasılığı

• Ürünün insan sağlılığıüzerindeki zararlı etkileriŞekil 2. Bir sanayi kuruluşumuzun Eko-teks belgesi aldığı haberi

Güney SanayiÖko-Texbelgesi aldıTürkiye'nin köklü kuruluşu Güney Sanayi yetkilileri, ürettikleri kumaşlarındoğaya ve insan vücuduna zarar vermediğini "Öko-Tex" belgesi alarakkanıtladı.Öko-Tex belgesinin, Uluslararası Tekstil Ekolojisi Arama ve Test Birliğitarafından yayınlanan bir belge olarak tanındığını dile getiren yetkililer,belgeyi almaya hak kazanan ürünlerin 100 ayrı testten geçirildiğini ve tümtestlerden başarıyla geçerse etiketlerinde Öko-Teks Standart 100 işaretinitaşıma a hak kazandıörru ifade etti.

Tekstil sektörü ihracattaki engelleri aşabilmek içinöncelikle bu beş engel kaynağını yok etme durumunda.Bunları yok edemezse içinde bulunduğu kriz daha daartabilir.

Tekstil ve konfeksiyon firmaları da çevre yönetimsistemlerini kurarak ve ISO 14000 belgesi alarak

Tekstil Sektörü

ürünlerini ekolojik etiketlerle belgelendirerek bu engelleriaşmaya çalışmaktadırlar.

Çevre yönetiminin önemli bir kısmını atık yönetimioluşturmaktadır. Ülkemiz için en önemli sektörlerden biriolan tekstil endüstrisi için atık yönetimi konseptininoluşturulması sektörün onune çıkan engellerinaşılmasında önemli yararlar sağlayacaktır.Bir işletmedeki atık yönetimi politikası şu ana noktalarıesas almalıdır:

• Ürünün çevreyi koruyarak üretilmesi. çevreye zararvermeden tekrar kullanımı ve bertaraf edilmesi

• 'Atıkların oluşmaması' düşüncesi 'atıkların tekrarkullanılması' düşüncesinden önce gelecek şekilde biratık yönetimi oluşturulması

• Atıkları olabildiğince madde çevrimi içinde tutmayaçalışmak

• Engellenemeyen atıkların uygun şekildedeğerlendirilmesi ve gerektiğinde ayrıca işlemealınması. Bunlardan ikincil hammaddeler eldeedilebilecek şekilde ön işlemlerden geçirilmesi

Zaten 27.8.1995 tarihinde yayınlanan Tehlikeli AtıklarınKontrolü Yönetmeliği de 'önce atıkların oluşumununönlenmesi, eğer yine atık oluşuyerse tekrar kullanımı veyageri dönüşümü, buna rağmen geriye atık kalıyorsaçevreye uyumlu bir bertaraf etme' hiyerarşisini temelalmaktadır.Üretim işletmeleri hem üretim prosesi sırasında ortayaçıkan atıklar hem de ürettiği ürünün kultammmden sonraatık haline gelmesi yüzünden özel bir sorumluluktaşımaktadırlar. Hammadde ve ara ürün ihtiyaçları,tesislerin işletilmesi. ürünlerin piyasaya sürütmesi.tesislerden kaynaklanan çevre kirletici ernisyonlar. ortayaçıkardığı atıkler gibi nedenlerden dolayı üretim tesisleriantropojen madde akımları için özel bir öneme sahipbulunmaktadırlar.Diğer taraftan, sürdürülebilir kalkınma fikrinin getirdiğien önemli kavramlardan biri olan 'proses entegre çevrekoruma', üretim sırasında ortaya çıkan atıkların

Tekstil Sektörü

üretirne/proseslere ve tesislere entegre edilerek etkisizhale getirilmesini esas almaktadır (Crist c..Produktionsintegrierter Umweltschutz. WAP 6. 1996. 26-30).

Entegre çevre koruma. tüm ürün yaşam döngüsü("beşikten mezara") boyunca ekolojik sorumluluklarınüsttenilmesini şart koşmaktadır. Buna göre bir üreticiüründen ve ürünün. ürün bileşenlerinin ve bunlara aitişlemlerin ArGe·si. üretimi. satışı. nakliyesi. kullanımı.kullanımdan sonra bertaraf edilmesi sırasında ortayaçıkabilecek tüm çevresel etkilerden sorumlu olmaktadır(Barlas. H.. "Entegre Çevre Koruma ve Tekstil Sektörü".Acquetech-ss. Tekstil Sektöründe Çevre Kaynaklı SorunlarSempozyumu. İstanbul. Mart 1998). Burada ürünsorumluluğu (product stewardshipı kavramı ortayaçıkmaktadır (Korpalski. T.. Pragmatic Use of Priority life-Cycle Assessment Elements to Help Drive Productsstewardshtp. Technical Activities Board. San Fransisco.1994.207-210).

Ürün sorumluluğu tekstil ve konfeksiyon endüstrileri içinde son derece önem taşımaktadır. Ürün sorumluluğu esasolarak tekrar tekrar kullanımın. uzun önürlülüqün.düzenli/zararsız bir değerlendirmenin ve çevreye uyumlubir bertaraf edilmenin garanti altına alınmasınıkapsamaktadır. Ürün sorurnluluçu ayrıca.değerlendirilebilen atıkların ve ikincil hammaddelerinöncelikli kullanımını da içermektedir. Tekstil vekonfeksiyon alanında da bu konuda çeşitli pratikuygulama imkanları mevcuttur. .İyi bir atık yönetimi için işletmelerde alınması gerekenönlemler neler olabilir? Ben aslında bu konuşmanın anaçerçevesini Türkiye'nin tekstil. otomotiv. gıda gibi öndegelen sektörlerde. ihracata veya içeriye dönük olanüretimlerin önemli olanlarında her sektör için ayrı ayrıözel atık yönetim konseptlerinin oluşturulmasını önermeyedoğru konuşmarnı götürmeye çalışıyorum. Az öncekikonuşmacılardan da gördük ki. bazı ortak sorunlar var:oluşan atıkların taşınması. bunların belli yerlere verilmesi.yakılması. depolanması. vs. Ama ondan önceki işlemlerdebunların en az miktarda olabilmesi. en aza indirilebilmesiiçin. hatta her sektör için... İlaç sektöründe gördük.

Tekstil Sektörü

Ötekilere benzemeyen özellikleri var. Bunun için diyelimki. ilaç sektörü için ayrı bir atık yönetim konsept!oluşturulması gerekir. Ben bundan sonraki ifadelerimdeöncelikle bizim sektörümuz için yani tekstil için atıkyönetim konsepti oluşturulmasını önemıeye doğru gitmekistiyorum çünkü her sektörün bunu ayrı ayrıoluşturmasında daha hızlı, daha ucuz, daha pratik bazıçözümler çıkabileceğini dışarıdaki örneklerden biliyoruz.

Bu çerçevede küçük ve orta ölçekli işletmelerdeyapılabilecek bazı basit işlemler var. Bunlara örnekvermek gerekirse:

• İşletmede 'atık durum belirlemesi' (miktarı nedir,fraksiyonu nedir, nerelerden kaynaklanıyor?)

• İşletme bölümlerine göre söz konusu miktarlarınfraksiyon ve maliyet açısından belirlenmesi

• Atıkların maddesel bileşimlerinin belirlenmesi

• Atık borsalarından yararlanma• İşletme içi birimlerin ve teknolojilerin atık oluşumuna

neden olmaları açısından analizi• Atık oluşturan bölümlerde çalışanların konuya duyarlı

hale getirilmeleri• Çalışanlar için işletmeye özgü özet bilgilerin

hazırlanması ve eğitim çalışmaları düzenlenmesi

• Sorumlu kişilerin teknik ve hukuksal çevre korumabilgilerinin derinleştirilmesi

Yine küçük ve orta boy işletmelerde atıkla ilgili, atıkyönetimi ile ilgili var olan sorunlar ya da atık sorunumünferit. arasıra ortaya çıkabilen bir durum gibialgılanabiliyor çok zaman. Bunun engellenmesi yanisürekliliği. atık yönetimi ile ilgili çalışmaların sürekliliğiönemli. Bunun için de şu çalışmaların yapılması gerekir:

• Atık bilançolarının sürekli bir şekilde çıkarılması veaz önce bahsettiğim atık yönetimkonseptinin/planının belki işletme bazında bile ortayakonulması

• Işletmeye ait çevre ve atık durum raporununoluşturulup bunun ideal durumda kamuoyuna

Tekstil Sektörü

duyurulması/yayınlanması -Tabi Türkiye'de bizöğrencileri ödev için bile gönderdiğimizde atıklarınınolmadığı ifade ediliyor ama bugün biliyoruz ki.dünyanın birçok yerinde herkes artık çevreraporlarını yayınlayarak bunu kamuoyuna duyuruyor.Bunun uzun vadede çok çeşitli pratik ve aynızamanda ticari yararları olduğu, kamuoyuyla direktaçık iletişim oluşturduğu biliniyor.

• Yeni yatırımlar için yapılan çalışmalarda (makinalar.tesisler. hammadde ve yardımcı maddeler) atıkyönetimi konseptinin göz önünde tutulması

• Çevre yönetim sistemlerinin kurulması

• Eko-auditİşletmede atık oluşumunun önlenrnesinin: bütün atıklarıntekrar kullanımı ve geri dönüşümünden önce düşünülmesigereken bir noktadır. demişttk. Bunun için neleryapılabilir?

• Dışarıdan alınan malzemelere ve işletmenin kenditürlerine ait ambalajların atık oluşumunun önlenmesiçerçevesinde analizi (Örneğin; sürekli kullanılabilenambalajlar. malların büyük birimler halindesevkedilmesi. malzeme tasarrufu sağlayankonstrüksiyonlar. madde çeşitliliğinin azaltılması,tekrar kullanılabilen peletlerı

• Atıkların cinslerine göre ayrılması ve bertarafedilineeye kadar ayrı ayrı saklanması. kirlenmelerdenkorunması (Örneğin; yağmur suları veya başkakimyasallar ile)

• Dışarıdan alınan malzemelerin ambalajlarının satınalındığı yerlere geri verilmesi - Bu aslında var olanbir atığın başka bir yere transferi oluyor ama enazından o sektörle ilgili artı bir yere gelinebiliyor.

• Kullanılan malzemelerin sayılarının sınırlandırılması- Eğer işletmeye giren maddeler 10 çeşitse bunlarıbeşe, altıya düşürmeye çalışmak çünkü artan büyükparçalardan küçük ürünleri yaparken aynı cinsmalzemeyi kullanabiliriz.

Tekstil Sektörü

• Modern proses kontrol teknikleri, ve bilgisayarteknikleri ile istenilen özelliklerde ürünlerüretilebilmekte. böylece şikayetler ve aşırı stoklardankaynaklanan atıklar en aza çekilebilmektedir.

• Üretim sürekli büyük partiler halinde olduğunda ürünbaşına atık miktarı en aza tumektedir.

• Yeni ekipmanların satın alınması söz konusuolduğunda atık oluşumunun önlenmesi ile ilgiliesasların göz önünde tutulması

Tekstil endüstrisi en çok su kullanan sektörlerden biriolarak kimyasal ve kağıt işleyen sektörlerin de önünde yeralmaktadır. Oluşan atıklar içinde atıksu önemli bir oranoluşturmakta. Bunu arıttığımızda arıtma çamuruoluşmaktadır. Boyahane veya diğer bölümlerde renkliçamurlar oluşmaktadır. Ayrıca dışarıya fason iş yapantekstil işletmelerinde oluşan atıksular debi ve kirleticimaddelerin miktarı açısından büyük farklılıklargöstermektedir. Bu çamurların depolanması konusundaönemli bir sorun var. Atıksuların içindeki zararlı maddeleriazaltarak belki bu konuda bir gelişme sağlayabiliriz:

• Zararlı madde içeren katı maddelerinkonsantrasyonlarını azaltmak amacıyla atıksularınarıtma işlemlerine sokulması (Örneğin; nötralizasyon,çöktürme, flotasyon, filtrasyon.)

• Suyu ve değerli maddeleri tekrar kullanabilmekiçinbazı prnses entegre önlemlerinin, özel atıksuarıtım ve geri kazanım tesislerinin devreye alınması(Örneğin; atıksuda renk giderimi için ozonlama,kontrol edilen flotte uygulaması ile kimyasal maddekullanımının azaltılması, en az kimyasal maddeyeihtiyaç duyan çevreye uyumlu boyama tekniklerininkullanılması (Aniş, P., Tekstil Terbiye Endüstrisininçevresel Etkisi ve Çevre Dostu Üretim İçinYaklaşımlar, Tekstil Teknolojisi ve Kimyasındaki SonGelişmeler Sempozyumu, Bursa, 1997, 139- 152).)

• Biyolojtk olarak parçalanabilen ya da elimineedilebilen haşıllann kullanılması

Bunlardan ilk iki önlem atıksuyun oluşmasından sonra("end of pipe'ı söz konusu olabilir. Bunların yerine

Tekstil Sektörü

entegre çevre koruma kavramına uygun olarak 'sutasarruf edeni az su kullanan' teknik ve teknolojilerinuygulanması daha efektif sonuçlar verecektir (Örneğin; azsu ile çalışan, az buhar ve enerji tüketen makinalarınkullanılması. makinaların. fıçıların ve bidonların atıksuoluşturmadan temizlenmesi (ön temizleme ve daha sonragerekirse basınçlı su ile)).Suların optimum kullanımında proses entegre önlemlerolarak şunlar sayabiliriz:

• Boya ve terbiyede kullanılan hammaddelerin.recetelertn. proseslerdeki teknolojilerin eleştiriseldeğerlendirilmesi

• Atıksu içindeki zararlı maddelerin lokalizeedilebilmesi için proses basamaklarının incelenmesi

• Arıtılmış ve arıtılmamış proses atıksularının tekrartekrar kullanımı

• İşletmede 'atıksu yönetim sistemi' uygulanmasıSonuç olarak bu şekilde sıfır atıksu oluşumuna doğrugiden bazı geri kazanmaları atıksu yönetim sistemiuygulayarak elde edebiliriz.

Tekstil endüstrisi atıkları içinde üretim proseslennderıkaynaklanan ve tekstil yapısında olmayan en önemli atıkgrubunu çamurlar oluşturmaktadır. Çamurlar esas olarakernprenye proseslerinde, boyahanede ve endüstriyelatıksu arıtma tesisinde oluşmaktadır. Tekstil endüstrisiçamurları. başlıca boyarmadde atıkları. tekstil yardımcımaddeleri. elyaf artıkları içeren ve yapısı her zaman aynıolmayan bir kanşim şeklindedir. Boyalar kısmen krom.bakır gibi ağır metaller ve halojenli maddeleriçerebilmektedir. Bu yüzden çamurun. suyu giderildiktensonra depolanması gerekir.

Emisyonların azaltılması için şu teknik çözümlergetirilmelidir:

• Atık gazların kumaş filtreler veya elektrofiltreler ile"kuru" arıtılması

• Atık gazdaki buhar ve gaz halindeki zararlımaddelerin kondensasyon. absorpsiyon. adsorpsiyon.

Tekstil Sektörü

biyolojik sorpsiyon yöntemleri ve katalitik/termikyakma ile arıtılması

Burada filtrasyon tekniklerinin uygulanması ile zararlımaddeleri filtre üzerinde konsantre edilmesinin sözkonusu olduğunu belirtmek gerekir. Bu yüzden uzunvadede 'proses entegre çözümler'in amaca daha uygun vedaha etktlt/verlmlt olacağı açıktır.Üretim proseslerinin iyileştirilmesi ile zararlı maddelerinazaltılması, zararlı maddeler içermeyen (ya da minimummiktarda içeren) hammaddeler kullanılması ve atıkmaddelerin proseslere geri döndürülmesi atık gazlarlailgili sorunların çözümüne tek yololarak görünmektedir.Emisyonların bu yolla önlenmesi, ekolojik bir sıkıntıdanekonomik yararlarla çıkılması anlamını taşımaktadır.Fakat burada tekstil endüstrisinin -tüketici bir endüstridalı olarak- kimya endüstrisinin gelişimine ve fiyatpolitikalarına önemli bir bağımlılık gösterdiğiniunutmamak gerekir: kimyasal elyaf endüstrisi.boyarmadde endüstrisi ve tekstil yardımcı maddeleriendüstrisi (VTI (Nerband der Nord-Ostdeutschen rexrtl-und Bekleidungsindustrie LV. Materialien zurlndustrieabfallwirtschaft), 2/1998).

Tekstil endüstrisi kapsamındaki firmaların kurduğu birlikve dernekler ise üyelerine ait işletmelerde verimli bir atıkyönetimini gerçekleştirmek ve yerleştirmek için uygunönlemler alınmasını desteklemelidirler:

• Sektör ıçın toplantılar organize ederek atıkoluşumunun önlenmesi. atıkların tekrar kullanımı.model çözümler ile ilgili bilgilerin üyelere iletilmesinisağlamak

• işletmelerde verimli ve maliyet azaltıcı .bir atıkyönetimi için uygun araç ve yardımcı unsurlarınoluşturulması (Örneğin; geri kazanım borsaları,databanklar, organizasyon biçimleri. be rta rafsistemleri)

• Teknik ve organizasyon ile ilgili önlemleringerçekleştirilmesi için işletmelerin desteklenmesi

Tekstil Sektörü

ORTAKKARAR

Atık yönetimi ile ilgili hedeflerin gerçekleştirilmesindekive özellikle işletmede önlemlerin alınmasındaki başarıuygulanan yöntemlerin ve teknik araçların etkinliği kadarişletmenin organizasyonuna da bağlıdır. Kuralolarak atıkyönetimi. işletmenin toplam çevre koruma sistemi içindeyer almalıdır ya da bu sistem ile bağlantılı olmalıdır.

Tekstil ve konfeksiyon endüstrilerinde atık yönetimiproblemleri çoğunlukla atıksu ile bağlantılıdır. Yineemisyonlar da atık yönetiminde direkt etkili olurlar(örneğin; filtre atıkları. atık taşınması). Atık yönetimininsorunları. çevre korumanın genel sorunları (eko-audit) veişletmenin toplu yönetimi ile yakından ilişkilidir.Atık yönetimi işletmedeki tüm bölümleri yakındanilgilendiren bir konudur: (VTl (Nerband der Nord-Ostdeutschen Textil- und Bekleidungsindustrie E.V.Materialien zur IndustrieabfallwirtschaftL. 2/1998)-

• Araştırma-Geliştirme: Her yeni ürünün ve presesinçevreye uyumluluğunun belirlenmesi.

• Satınalma: Mal alınacak yerlerin ve malzemelerinçevre faktörü göz önüne alınarak seçimi.

• Üretim: Üretim proseslennin ve tesislerin çevrefaktörü göz önüne alınarak seçimi.

• Taşıma: çevreye uyumlu ambalaj ve çevreye uyumlutaşıma.

• Pazarlarna: Çevre bilinci yüksek müşteriler yardımıylareklam

Esas olarak tüm yönetim alanları direkt veya dolaylıolarak ekolojik faktörlerden etkilenmektedir. Buna ekolarak tek tek organizasyon birimlerindeki ekolojikhedefler ve sorumluluklar birbiri üzerinde etkili

Tekstil Sektörü

olmaktadır. Örneğin çevreye zarar veren bir tekstilyardımcı maddesi yerine çevreye zarar vermeyen birtekstil yardımcı maddesi alınmaya başlanması içinsatınalma bölümü, üretim bölümü ve atıksu arıtma tesisiişletmesi arasında ortak karar verilmesi gerekir. (Şekil 3)Bunu kolaylaştırmak için mevcut organizasyon yapısını vekurum kültürünü geliştirebilen ve işletmeye özgüözellikleri göz önünde tutan 'uyum önlemleri' alınmasıgerekir. Burada çevre yönetiminin herşeyden önce bir'öğrenme ve gelişim prosesi' olduğu unutulmamalıdır veişletmede çevre bilinci oluşturulabilmesi için mümkünolduğunca tüm çalışanlar konuyla ilintili halegetirilmelidir.Sonuç olarak şunu söylemeliyim ki. atık yönetimi ile ilgilisoruların kısa zamanda ve düşük maliyetle çözümüneyardımcı olmak amacıyla tekstil ve konfeksiyon sektörüiçin bir 'atık yönetim konsept!' oluşturulmalıdır. Buamaçla sektörde atık açısından bir durum belirlemesiyapılmalıdır. Bu analizin çekirdeğini sektörün ekonomikve teknolojik yapısının kerekterizasyonu oluşturmalıdır.Eğer bu aşama yapılmazsa genel yönetmeliklerinuygulanmasında ilaç sektörünün, fabrikalarının yeralmaması gibi durumlar söz konusu olabilmiş. Biz eğersektörtımüzde durumu tam olarak belirlersek,karakterizasyonu iyi yaparsak böyle durumlar olupolmadığını, atıkların ne yapıda olduğunu daha sonrakibasamaklarda ilerleyerek iyi bir atık yönetim konsept!oluşturebiliriz,

Daha sonra ise sektördeki mevcut 'önleme' ve'değerlendirme' potansiyelleri ortaya konulmalıdır. Yanibir önceki besernekte belirlediğimiz durumlarda birönleme potansiyeli var mı, yok mu? Yani. atık oluşumunuönleme potansiyeli ne kadar? Ya da bunlarındeğerlendirilmesi ile ilgili potansiyel ne kadar; var mı, yokmu?Elde edilen bilgilere dayanılarak sektördeki atıkdurumunun gelişimi ile ilgili geleceğe dönük tahminleroluşturulmalıdır. Yani sektörde atıklar şu yapıdadır.yüzdeleri şu orandadır hepsinin, bu atıklarla ilgili önlemepotansiyelleri veya değerlendirme potansiyellerişunlardır...

Tekstil Sektörü

Son olarak da, alınması gereken önlemler sıralanmalıdır.Böylelikle sektörde hem çevre yönetim sistemlerininkurulması hızlanırken hem de küçük ve orta ölçekliişletmeler için pratik, düşük maliyetli çözüm önerileriortaya konulmuş olacaktır. Bilindiği gibi son 10-15 yıldatekstille ilgili Avrupa'dan Türkiye'ye ve Kuzey Afrikayadoğru bir kayma olmuştur. Avrupa'daki tekstil sektörü ile20 sene önceki arasında yapı farklılığı vardır. BugünAvrupa'daki tekstil sektörünün atıkları oldukça farklıkarakterdedir Türkiye'dekine göre. Zaten 20 sene öncediyelim Almanya'da 2400 işletme varken bugün 1400'einmiştir. Onlar buna göre atık yönetim konseptlerioluşturmaktadırlar ve ona göre bu atıkları nasıldeğerlendireceklerini düşünmektedirler. Hatta kullanılmışelbiselerin nasıl değerlendirileceği (elyaf yapımı vs) ileuğraşmaktadırlar. Ama bizim şu basamaklarla Türkiye'yeözgü ve bu sektöre özgü bir atık yönetim konseptioluşturmarruz gerekir. Aslında bunun öteki sektörler içinde geçerli olduğunu düşünüyorum.Teşekkür ederim.

BOYA HAMMADDE VEYARDıMCı MADDE SEKTORU

..

Yaprak SEçiCMarshall Boya ve Vernik

San. A.Ş.insan Kaynaklar

Koordinasyon MüdürlüğüÇevre Mühendisi

Hepinize hoşgeldiniz diyorum.Ben bugün boya sektörü, kimya sanayiinin bir temsilcisiolarak Marshall Boya'da celıstıöımı yaklaşık iki boyuncayaşamış olduğum ve hala yaşamakta olduğum, dahadoğrusu yaşamakta olduğumuz problemlerdenbahsedeceğim sizlere.Aslında sektörler her ne kadar farklı olsa da şu anakadarki konuşmalarda. baktığımız zaman üç aşağı beşyukarı hemen hemen problemlerin aynı olduğunugörüyoruz. Zaten dönüp dolaşıp aynı problemlerdebirleşiyoruz ve bunların bir an önce ortadan kaldırılmasıhepimizin hedefi.Ben öncelikle ilgili yönetmeliklerin kapsamında bir atıküreticisinin yani sanayiler yükümlülüklerinin nelerolduğundan bahsetmek istiyorum. Atık üreticisi;

1995 yılında istanbul Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümünden mezun olmuştur. 1996 yılındanitibaren Marshall Boya ve Vernik San. A.Ş. insan Kaynakları Koordinasyon Müdürlüğüne bağlı olarakçevre mühendisi olarak görev yapmaktadır. Marshall'dan kaynaklanan tüm atıkların (katı-sıvı-gaz-tehlikeli)yönetimi, atıksu arıtma tesisi ve laboratuvarının işletilmesi ve kontrolü, ıso 14001 ÇYS kurmaçalışmalarının yürütülmesi, üçlü sorumluluk (responsibfe care) çalışmalarının sürdürülmesi ve kontrolü,ilgili yasal düzenlemelerın takibi konularında çalışmalarını sürdürmektedir. TKSD Çevre Ihtisas GrubuBaşkanlığının yanında TÜSiAD Çevre Çalışma Grubu ve KIPLAS Çevre Gruplarında aktif olarak görevalmaktadır.

Boya Hammadde ve Yardımcı Madde Sektörü

• Atık üretimini en az düzeye indirecek şekilde gereklitedbirleri almakla,

• Atıkların insan sağlığı ve çevreye yönelik yönelikzararlı etkilerini en aza düşürecek şekilde atıkyönetimini sağlamakla ve

• Ürettiği atıklarla ilgili kayıt tutmakle. uygunambalajlama ve etiketleme yapmakla sorumludur.

Gerek Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine gerekseKatı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine bakacak olursak buüç madde atık yönetiminin temelini oluşturur.Biz bu yükümlülükleri yerine getirmek için neleryapıyoruz? Herşeyden önce üçlü sorumluluk (responsiblecare) yönetim sisteminde ilk imza atanlardan MarshalL. Bukapsamla çevre, insan sağlığı ve teknik emniyetkonularında uygulamalarımız var. Artı. 1998 yılı başındanitibaren ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi kurmaçalışmalarını yürütüyoruz. Sistem, dökümantasyon olaraktamamlandı ve hatta işlemeye başladı. İnşaallah 1999 yılıOcak ayı içerisinde belgelendirme ile sonuçlandıracağız.

Bütün bu bahsettiğim hem üçlü sorumluluk ile olsun hemde ISO 14001 ile olsun yapmak istediğimiz, bu gibiyükümlülükleri yerine getirmek bu gibi sistemlerle.Ber de fabrika genelinde yürütülen proseslere istersenizkısaca bakalım. Bu prosesler şu şekilde özetlenebilir:

• Solvent bazlı boya üretimi• Su bazlı boya üretimi• Alkid reçine üretimi• Polyester reçine üretimi• Polyester tip tel emaye vernik üretimi• Poliüretan tip tel emaye vernik üretimi• Polimerizasyon disperselleri üretimi• Yapıştırıcı üretimi• Ahşap koruyucu vernik üretimi

Bu prosesler dahilinde çıkan atıkları tehlikeli atıklar vekatı atıklar olarak sınıflandırıyoruz. Bizim için sorun olantehlikeli atıklara önce bir bakalım. Çıkan tehlikeli atıklarınhepsini sıralamak epeyce vaktimizi alır; bu nedenleyoğunlukla çıkan tehlikeli atıkları kısaca şu şekildesıralayabiliriz:

Boya Hammadde ve Yardımcı Madde Sektörü

• Atıksu arıtma kum yağ tutucu + yoğunlaştırmaçamuru

• Üretim kaynaklı:• Filtre altı• Tel filtreler• Uygun olmayan ürünler• Uygun olmayan hammaddeler• Destilasyon atıkları• Karışık alkid atıkları

Bunlar en ağırlıklı olarak bizim fabrikamızda çıkantehlikeli atıklar arasında yer alıyor.Tehlikeli atık yönetiminde karşılaşılan sorunlarabaktığımızda ...

• Tehlikeli atık taşımacılığında lisanslı araç sahibifirma sayısının az oluşu ve bunun neden olduğusorunlar: Yaklaşık bir seneyi aşkın bir süredir biziZAYDAŞ ile çalışıyoruz. Yani bütün tehlikeliatıklarımızı İZAYDAş'ayolluyoruz. Başlangıçta lisanslıaraç olmaması nedeniyle herkesin yaşadığı sorunlarıbiz de yaşadık. Şu anda iki-üç firma lisans almışdurumda; belki sayı biraz daha fazla olabilir. Belkibiraz daha sayıca bunlar artsa hem ücret politikasıaçısından hem de sanayici olarak sizin seçmeşansınız açısından daha faydalı olabileceğinidüşünüyorum.Bir soruna daha değinmek istiyorum. Şu anda lisansalmış firmaları araç sayıları bence yeterli değiL. Sizlinsanslı bir firma ile çalışıyorsunuz ama aynı firmaaynı gün içinde ik yere, üç yere gitme durumundakalabiliyor. İZAYDAŞzaten bulunduğu yer olarak çokmerkezi bir yerde değil. genelde uzak atıkyöneticisine. Böyle bir durumda doğalolarak sizsanayici olarak belli bir talepte bulunuyorusunuz:"Atıklanrru İZAYDAŞ'a götürün". Karşı taraf size"hayır" diyemiyor. Bunun beraberinde getirdiği sorunne olabilir? Belki bir tane lisanslı aracı var fakat sizfirmayı lisanslı diye biliyorsunuz ama o arada lisansıolmayan, daha doğrusu lisans alabilme özelliğinesahip olmayan araçlarla da bu atıkların gidebilmedurumu söz konusu olabilir. Belki bu konuda yerel

Boya Hammadde ve Yardımcı Madde Sektörü

oteritelerin biraz daha sıkı denetimler yapmasıfaydalı olacaktır.

• Atık bertarafı ve atık geri kazanımına yönelik tesiseksikliği: Şu anda İZAYOAş'a yolluyoruz fakat gerikazanım tesislerinde hakikaten büyük bir noksanlıksöz konusu özellikle Türkiye genelinde. Siz atıküreticisi sanayıcı olarak bu atıklarınızısınıflandırıyorsunuz, fabrika içinde etiketliyorsunuz:birçok iş yükü getiriyor size ama bir noktaya geliyorve tıkanıyor. İster istemez, sizin bütün bu yapmışolduğunuz çalışmalar altyapı eksikliğinden dolayıbelki daha iyi bir sonuca gidebilecekken birtakımsorunlarla karşılaşıyorsunuz. Bence buna bir çözümbulmamız lazım öncelikli olarak.

• Atık borsasının etkin olmaması, geri kazanımtesislerinin yasalolarak yerelotoriteler tarafındankontrol altında tutulrnayışı: Katı atıklarımızdanbahsedeceğim bu noktada. Biz tehlikeli olmayanatıklarımızı ikinci elde değerlendirmek üzerebirtakım firmalara veriyoruz. Bunların içerisinde ofiskağıtları var, kimyasal atık bulaşık olmayannaylonlar var. Her ne kadar dikkat etsek de genelanlamda bir şekilde bunları geri kazanırken -sizebelli bir taahhütte bulunuyorlarsa da-bir miktartehlikeli atık belki bunlara karışabilir; bilmiyorum.Biz sanayici olarak elimizden geldiğince bunlarınkontrolünü yapmaya çalışıyoruz ara ara ziyaretlerdebulunarak. Ama bizim beklentimiz yerel oteritelerinde bu konuya biraz ağırlık vermesi. Hatta -yine biröneride bulunmak istiyorum- belki bu ikinci elolarak atık değerlendiren firmalar Bakanlıktarafından belgelendirme yoluna gidilebilir. Bu hembu tür firmaları teşvik edici olabilir hem de bu şekildebir rekabet ortamı yaratarak diğer firmaları da bellistandartlara uymaya mecbur etmiş olabtlirlsiniz.

• İZAYOAŞ'ın lisanssız bir bertaraf tesisi olarakçalışmalarını sürdürmesi: Lisans yok, biz halayolluyoruz. Hatta bazı yerlerden tepkiler de alıyoruz"lisanslı olmayan bir firmaya yolluyorsunuz"şeklinde. Fakat alternatif bir firma yok. BelkiİZAYOAŞ'ın eksiklikleri var ama hep birlikte bu

BOYdHsmmedde ve Ydrdımcı Mddde Sektörü

eksikliklerin gidE!rilmemiz ve gerçekten bu tesisiyaşar hale getirmemiz gerekiyor. Dediğim gibi.alternatifi olmayan bir tesis durumunda şu anda.Artı, hakikaten büyük yatırımlar yapılmış olan birtesis; böyle bir tesisin kapatılmasını doğrubulmuyorum.

• Tehlikeli atık bertaraf ücretlerinin yüksek olması,böylelikle haksız rekabet ortamının doğması: Çevregönüllüsü olmak, çevreyi korumak hakikaten büyükyatırımlar gerektiriyor. Bu yüzden de her zamandiyoruz: "Üst yönetimin desteği çok önemli". Çünküüst yönetim deyince genelde aklımıza para geliyoraçıkçası. Arkanızda üst yönetim olmalı ki çevreyleilgili yatırımlarda bulunabilesiniz. DolayısıylaiZAYDAş'a yollayan firmalarla tehlikeli atıklarınınormal evsel çöp alanlarına boşaltan veya yollayanfirmalar arasında bir haksız rekabet ortamı var çünküfiyatlar çok yüksek. Herkes bu tesislere yolluyor olsabu fiyatların bu kadar yüksek olacağını tahminetmiyorum. Dolayısıyla sanayicileri belki bu konudabiraz teşvik etmek ve bilgilendirmek gerekiyor.

• Yasal denetim mekanizmalarının yetersiz oluşu:Bununla aslında demin bahsettiğim ikinci eldeğerlendirme yapan firmaları kasdediyorum.

• iZAYDAŞ'ınklinik atıkları kabul etmiyor olması: Neyseki. çok fazla revir atığı çıkmıyor; ayda bir varil kadarbir revir atığımız var. Bunlar da hastane atıklarıkadar tehlikeli değil; pansumanlı bezler vs sonuçta.fakat bunlar yine de bir noktada problem yaşatıyor.Biz bunları şu anda ayrı olarak topluyoruz,etiketlemesini yapıyoruz. iZAYDAŞ'la songörüşmemde "yakma tesisinde bunları en kısa zamaniçinde kabul etmeye başlayacağız" şeklinde bir yanıtaldım.Piller için de daha önce yine bir görüşmedebulunmuştuk. Pilleri ayrı topluyordak. Pilleri de kabuledemeyeceklerini söylemişlerdi ancak artık kontrollüolarak pilleri kabul ettikleri yolunda duyumlar aldımiZAYDAŞ'ın. Dolayısıyla, ilk partiyi yollamayabaşlayacağız.

Boya Hammadde ve Yardımcı Madde Sektörü

• Yurtdışından gelen hammaddelere ait MSDSımatenat satety data stıeetı formlarının kullanıcıdillerinde olmaması: Bu malzeme güvenlik bilgiformlarının kullanıcı dilinde olmayışı hakikatenbüyük problemlere yol açabiliyor. Biz her ne kadarfabrika olarak olaya el attıysak da SatınalmaKoordinasyon Müdürlüğü aracılığıyla, hala gelenformların %90'a yakını yabancı dilde geliyor vebunları bir şekilde Türkçe'ye çevirmek hakikatenbüyük bir kü!fet çünkü bizim şu anda tlişlkteolduğumuz hammadde sayısını düşünecek olursak ...Bu, başlı başına bir zaman ve ayrıca bir grupoluşturup konu üzerinde bir çalışma gerektiriyor.Belki bu konuda devletin bir baskısı olabilir, diyedüşünüyorum. En azından bu tür malların Türkiyesınırlarına girerken kontrolü yapılabilir. Çünkü buformlar sizin rehberiniz. Hammadde olsun, atıkolsun... Atığın özelliğini belirlerken belkihammaddeden yola çıkacaksınız. Bu formları eğeryeteri kadar sızın işinize yarayacak halegetiremezseniz maalesef eksiklikler başgösterebiliyor.

• Yurtiçindeki firmalardan temin edilen hammaddelereait MSDS formlarının ve tehlike uyarı işaretlerinin çokeksik oluşu veya hiç temin edilememesi: Zaten bufirmaların çoğu MSDS formunun ne olduğunu bilebilmiyor. Dolayısıyla yurtiçinde satın aldığımızhammaddeler için tehlike uyarı işaretleri de çokeksik. Dolayısıyla bu konuda belki birtakımyaptırımlarda bulunmamız gerekecek.

• Bertaraf için atık etiketlemesi konusundaki bilgieksikliği: Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinebakarsak, bayağı karışıklıklar var. Belki insanlarınbilgi alabileceği bir masa oluşturulabilir bu formlarıdolduruken en azından yaygınlaşıncaya kadar.

1998 Ocak - 1998 Kasım tarihleri arasında iZAYDAŞ'ayolladığımız toplam tehlikeli atık miktarını hesapladım.Yaklaşık bir sene oldu. Bir senede 120 ton tehlikeli atıkyollarmştz. Tabi bunlar karışık; isim bazında vermiyorum.Toplam ödediğimiz miktar 38.400 USD. Ton başına düşenmiktar 320 USD. Nakliye için de 2.138 USD vermtşiz: aylık

Boya Hammadde ve Yardımcı Madde Sektörü

nakliye bedelini bulacak olursak 214 USD gibi bir paraortaya çıkıyor. Bu rakamlar hakikaten yüksek rakamlar.(Şekil 1 ve 2)

Şekil 1. Berlaraf edilen tehlikeli atık miktarı

25ı:ı~klar(ton)

20 ----

15

LO

- -

, n

Şekil 2. Tehlikeli atık berlaraf maliyeti

12000

10000

8000

6000

41LOO

2000

Şekil 1 ve 2 biraz önce verdiğim rakamların grafiküstünde ifade edilmiş hali. Belki Nisan ve Mayıs aylarındasanki hiç tehlikeli atık bertaraf etmernişiz ya da çıkmamışgibi bir anlam çıkabilir. Bizim atık miktarı üretimle paralelolduğu için genelde o aylarda üretim düştüğünden atıkmiktarı da azalıyor; diğer aylara kaydırılmış halde. Yani oaylarda da atığımız çıktı; yanlış bir anlaşılma olmasın.Bunların dışında bir de katı atıklardan bahsetrruştim. Katıatık olarak;

• Hurda fıçılar.

BOYd Hsmmsdde ve Ysrdtmcı Mddde Sektörü

• Hurda plastik bidonlar.• Hurda aküler.• Hurda naylon,• Hurda demir,• Hurda kağıt.• Hurda alüminyum ve• Kırık paletleri

kısaca örnek olarak verebiliriz. Bunların -biraz önce debelirttim- tekrar değerlendirmek üzere bir kısmınıkendimiz fabrika genelinde kullanıyoruz, bir kısmını ikinciel bunları değerlendirecek firmalara satıyoruz. Rakamsalolarak bunlarla ilgili veri de vermek istiyorum:

• Hurda ncı: 300.000 Tl/adet• Hurda plastilvbidon: 300.000 Tl/adet• Hurda akü: 45.000 TUkg• Hurda naylon: 18.000 Mg• Hurda demir: 20.000 TUkg• Hurda kağıt: 4.000 TUkg• Hurda alüminyum: 300.000 TUkg• Kırık pelet: 5.000 TUkg

Bir fikir olması açısından bunları hezırlarmştım. Sonuçtatabi ki. büyük çaplı olarak bizim için sorun oluşturan,tehlikeli atıklar. Bu problemlerden kaçmamız da mümkündeğiL. Atıklarla içiçe olduğumuz sürece problemler devamedecek. Ama belki biraz dah altyapıda iyileştirmeleryapa bildiğimiz taktirde sanayici olarak bizlerinyükümlülüğü biraz daha azalacak, daha rahatlayacağız,diye düşünüyorum.Dinlediğiniz için teşekkürler. Sağolun.

caner ZANBAK (Başkan):

Yaprak Hanım'a çok çok teşekkür ediyoruz.Özellikle eğer dikkat ettiyseniz. artık sanayicimiz bazısorunlarını açık açık ortaya koymaktan ve diğerleriylepaylaşmaktan çekinmemektedir. Bu en son verilenmiktarlar. rakamlar -lütfen kendi yerinize koyun- acabasizde de var mı? Bu rakamları bu kadar rahatlıklaverebilir misiniz? Verebilir durumda olmalıyız. Çünkübunu zaten yapıyorsunuz, yapıyoruz. Başkalarının dayaptığımızı bilmesinde yarar var. Dolayısı ile bu rakamlar

Boya Hammadde ve Yardımcı Madde Sektörü

gerçekten genel tartışma bölümünde aklımızda tutulmasıgerekli ve sorulan sorulan ya da bulunacak çözümleridüşünürken dikkate alınması gerekli konular. Artık biryerde subjektif olmaktan çıkıp objektif olmazorunluluğumuz var.

ATıKLARıN TAŞıNMASı VETESisLERiN ATıK YÖNETiM

•PROBLEMLERI

Dr.Caner ZANBAKistanbul Sanayi Odası

Çevre ihtisas KuruluBaşkan Yardımcısı

Yapacağım sunu kısa olacak ve nerdeyse bütün sektörleringenel sorununu bilfiil yaşamış olmakla toparlamayaçalışacağım.Atık yönetimi konularına baktığul1ızda üç değişik oyuncugörmekteyiz (Şekil 1). Birinci oyuncu, sanayi tesisi. atıküreticisi. Aslıda atık üreticisi olmak için ortaya konmuş birkuruluş değiL. hammaddeleri kullanıp mal üretmek içinortaya çıkmış. Esas amaç üretim. Ancak maalesef atık daçıkmakta ve bu atıkların da yönetilmesi gerekli.Bu resim içinde öbür uçtaki ikinci oyuncu yasal denetimmekanizması olan Çevre Bakanlığımız ve ilgili taşrateşkilatı. Bu ikisi arasında esas sanayiciye hizmeti verecek,atık yönetim hizmetini sağlayacak bir kuruluş daha olması

. 1971 yılında ıTÜ Maden Fakültesi'nden mezun oldu. Doktorasını ABD University of lllinois'de tamamladı.1971 yılında ITÜ'de başladığı akademik kariyerini 1981 yılından itibaren ABD'de Kent State University,Ohio; South Dakota School of Mines, Rapid City (Doç.Dr.) ve yedi yıl part-time olarak lllinois Institute ofTechnology, Chicago'da (Prof.Dr.) 1994 yılına kadar sürdürmüştür. 1984-1994 yılları arasında ABD'deradyoaktif atıkların yeraltında depolanması için yer seçimi, tehlikeli atıkların yönetimi ve tehlikeli atıklarlakirlenmiş sahaların temızlenmesi projeleri üzerinde hem Amerikan Çevre Koruma Teşkilatı (US EPA) vehem de sanayi kuruluşlarına danışmanlık hizmetleri vermiştir.

1994 yılında Türkiye'ye dönen Dr. Zanbak, atıkların geri kazanımı ve bertarafı konularında sanayicilerehizmet veren ABERSAN Çevre Hizmetleri A.Ş.'nin Genel Müdür'üdür. Türkiye Kimya Sanayicileri Derneğitarafından yürütülen üçlü sorumluluk programının koordinatörü olan Dr. Zanbak, Istanbul Sanayi OdasıÇevre Ihtisas Kurulu Başkan Yardımcısı ve TÜSIAD Çevre Çalışma Grubu üyesidir.

Atıklann Tesmmssı ve TesislerinAtık Yönetim Problemleri

lazım. Bu da altyapı eksikliği olarak tüm sanayisektörlerimizin ortak sorunu olan atık geri kazanım vebertaraf tesisleri olmakta.

Atık üreticisi olan sanayi tesisinin çalışmalarına ve atıkyönetimi konusundaki sorunlarına baktığımızda birincisorunun tesis içinde atık yönetimi olduğun görmekteyiz.Tüm konuşmacılar -hemen hemen hepsi vurguladı-tesiste ortaya çıkan atığı artık arka bahçede toplanmış birkarmaşa olarak görmektense "bu atık nereden çıkıyor.nasıl çıkıyor. ne karakterde. ne özellikte ve bunu nasılazaltınz": cevaplayabilmek için tesis içi bir atık yönetimçalışması içine girmeleri gerekli. Bunun de birincimaddesi atık envanterinin çıkarılması. Yani ortaya çıkanatıkların bileşenlerinin neler olduklarını ve bu btleşenlerinneler olduklarını bilmek önemli. Burada boya sektörüolabilirsiniz ya da ilaç sektörü olabilirsiniz ama değişikboyalar kullanma ve değişik ilaçlar üretme durumunageldiğinizde aynı üniteden farklı atıklar da çıkabtllr.Dolayısıyla atık envanterinin özellikle uygulanan prosesleolan ilişkisini de kaydetmekte yarar var.Bundan sonra yapılacak ikinci işlem. ikinci adım atıkyönetim planı hazırlamak. Yani. nasıl o atıklartoparlanncak? Konuşmacılanmız da bahsettiler. gelenatıkları birarada toplamak atık yönetimine bir yaklaşımdeğil. Bunları mümkün olduğu kadar ayrı ayrı toplamakve koskontaminasyonu önlemeye celışmek. Tehlikeliolmayan atığın içine çok küçük miktarda bir tehlikeliatığın girmesi bütün birimi tehlikeli atık durumunasokabiliyor.Atık envanterinin hazırlanması sırasında planın önemli birparçası da atık azaltımı ve geri kazanımı konusu. Bunabiraz sonra değinmek istiyorum.

AtıkIdrın TdlInmdSI ve Tesislerin Atık Yönetim Problemleri

Şekil 1. Sanayide atık yönetimi konularıSANAYi TESi si

lATıK YÖNETiMi• Atı k Envanteri• Atık YönetimPlanı• Atık Azalırnıl Geri Kazanım• Uyguama Programı

BERTARAF TESIsIÇEVRE

B~GI

Alık Kabul I şlemleri• BertarafTesisi ile Temas• Atık Anaizi• Atık PaketiemeiEtiketleme

i ATıK'---------' BILDIRIMLERI

ATıK TESliM

ATıK BERTARAFBELGESI

Bu plan hazırlandıktan sonra en önemli nokta. buuygulanan planın uygulama programının hazırlanması vebununla ilgili çalışmaların bilfiil tesis içinde yapılarakherkesin bu plan içindeki rolünün ne olduğunun veatıkların nasıl yönetileceği hususunda işbölümünün iyitanımlanmış olması.Bu yapıldıktan sonra sıkıntı yine denetleyici ile olmakta.Tabi. buna sıkıntı derken tesiste yaptığınız her türlüçalışmanın değişik değişik sıkıntıları var; üst yönetinılekonuşmaruz lazım. aşağıda sizinle çelışanlarlakonuşmaruz lazım. En önemlisi de yasal denetleyicilerleilişkiler. Atık beyan formlarının her yıl Aralık ayı içindeÇevre Bakanlığına iletilmesi bir yasal zorunluluk. Ancakburada bazı sıkıntılar var. Belki gündeme getirildi vetartışma kısmında gündeme getirilecek; atık beyanformları maalesef yeterli bilgilerle doldurulamıyor.doldurmada bazı sıkıntılar var. Bu. yasayı. Yönetmeliği iyianlayamamaktan kaynaklandığı gibi. Yönetmeliğin deaçık olmamasından kaynaklanıyor olabilir. Bu atık beyanformlarının Bakanlığa iletilmesi gerekli. Bununyapılmaması durumunda yasalolarak suçlu durumadüşme durumu var.

Atıklann Taıınması ve TesislerinAtık Yönetim Problemleri

Atık bertarafı konusuna gelince ... Bir atık bertaraf altyapısistemine ihtiyaç var. Maalesef şu anda Türkiye'deYönetmeliğe göre lisanslandtnlrmş yasalolarak ÇevreBakanlığının da "evet" diyebileceği bir tesis yok. Amaböyle bir tesis yok mu? Var buna benzer bir tesis amayasalolarak henüz ltsenslendmlmış değiL.

Diyelim ki, bu tesis var. Bu tesisin olması durumunda atıkbertarafı için yapılacak işlemler bu bertaraf tesisi iletemasa geçmek, atık kabul işlemleri için gereklidokümanları sağlamak, atık kabul tesisi tarafındanatıkların analizinin yapılması. Bu sonuncusu atığınkaraktertzasyon analizi değil atık kabul analizidir. Enönemli konulardan biri - Yaprak Hanım bilfiilyaşadığından dolayı açıklıkla vurguladı- atıklarınpeketlenmesi ve etlketlenmesi konusudur ki, bu oldukçakarmaşık bir konuymuş gibi sanayicilerimizin gündeminimeşgul etmekte. Aslında değil fakat esas işleri atıkpaketleme/etiketleme olmadığı için bu kuruluşun, esasişleri boya olduğu için bu konuda yeterli deneyimbulunmamakta. Ancak, sistem bir kere oturmayabaşladıktan sonra bu işler düzetmekte.

Bu atık kabul işlemlerinin tamamlanmasından sonraatıkların bertaraf tesislerine getirilmesi, nakli konusu varki, -yine Yaprak Hanım vurguladılar- bu konudasanayicilerimizin büyük sıkıntıları var. Atık nakliyesininyine Yönetmelik gereği lisenslendınlmıs nakliyeellertarafından yapılması gerekli. Sanayicilerimiz bu türhizmeti verecek kuruluşu bulmakta, yeterli sayıda vekapasitedeki kuruluşları bulmakta zorlanıyorlar. Özellikle,iZAYDAŞ'ın kapasitesinin 30.000-35.000 ton/yıl olduğunudüşünürsenlz ve her karnyonun en fazla ortalama 6 tontaşıdığını düşünür ve bölerseniz kaç sefer sayısının gerekliolduğunu ve bunu sağlayacak lisanslı altyapının olupolmadığını da takdirlerinize bırakıyorum. Yok; onu dasöylemek isterim.Atık teslim edildikten sonra bertaraf tesisi ya da gerikazanım tesisi bir atık benaraf belgesi vermekdurumunda ve bu belge tesis tarafından yine Bakanlığailetilmekte. Dolayısıyla Şekil I'de gösterilen diyagramsanayimizdeki atık yönetim konularını özetlernekte.

Atıkların Tsşınmssı ve TesislerinAtık Yönetim Problemleri

Bunlar içinde önemli konulardan bir tanesi sanayiatıklarının geri kazanımı konusu. Tabi. çevre duyarlılığı vedoğal kaynakların zayiatını en aza indirmek açısındanatıkların minimizasyonu en önemli iş kendi tesisiniz içindebunun kullanılması. Fakat daha da önemlisi. eğer kenditesisiniz içinde bunları kullanamıyorsanız bundanyararlanabilecek başka tesişlere atıkların gönderilmesi yada bu işi ticari olarak yapan genel atık geri kazanımtesislerine gönderilmesi.

Ancak. geri kazanım şu anlama kesinlikle gelmemeli: atıküreticisi sanayiciden geri kazanma amacıyla alınan atıklariçinde sadece ekonomik değeri olan. para edenmaddelerin ayıklandığı ve de geri kalan kısmının düzensizolarak bertaraf edildiği bir işlem. Bu kesinlikle gerikazanım olarak düşünülrnemelt.

Bunlara örnekler neler? Kullanılmış akülerin. elektrikkabloların. motor yağlarının ve solventlerin şu anda gerikazanıldığı söylenmekte. Akülerin geri kazanımı nasılyapılmakta şu anda? Amerika'da da 15-20 yıl önceyapılan işlem buydu: aküyü alırsınız. bir balta ilevurursunuz. kırarsınız. içindeki üç kuruşluk kurşunualırsınız. geri kalan suyu toprağa dökersmiz. bakaliti deçöpe atarsınız. Bu atık geri kazanımı değiL.Aynı şekilde. elektrik kabloları ... Bir taşeren gelir. sizdenbunu alır. sizin haberiniz olmadan iki fabrika ötede boşbir sahada bir ateş yakar. üzerindeki plastikleri yakar.bakırını alır ve geri kazandırır ekonomiye. Bu gerikazanım değiL.Aynı şey motor yağı ve solventler için de geçerli. Hattageçen gün Çevre Bakanlığındaki bir toplantıda gerikazanım tesislerinin ltsanslandmlrnesı konusundakikomisyon çalışmasında bir konu geldi ki gündeme ... Atıkolarak ya da yan ürün olarak üreyen solvent karışımınındestile edilerek sanayiye geri kazanıldığı söyleniyorduama sonuç olarak anlaşıldı ki. destile etmek yerine bu.başka bir iş için kar amacıyla. kullandımız başka birmaddeye katılıyor. Bu da bir geri kazanım işi değiL.Dolayısıyla. nedir geri kazanım tesisi denildiğinde ... Atıkgeri kazanım tesisleri birer üretim tesisleri gibi çalışan birsanayi dalı olmalı. Bunlar çevre yönetim sistemini

Atıklann Teşmmesı ve TesislerinAtık Yönetim Problemleri

uygulamalı, gayrısıhhi müessese olarak çalışmalı.atıklarını -yani artıklardan. geri kazanılan maddedensonra geri kalan atıklarını- aynı normal sanayici imiş gibibertaraf edici bir uygulama... Ve, atık geri kazanımtesislerinin belirli lisans kriterlerini sağlaması veltsanslandınlmast şart. Ancak, şu gerçeği de vurgulamaklazımdır ki. halihazırda Türkiye'de bu belirttiğimiz şekildeçalışan herhangi bir atık geri kazanım tesisi mevcut değilama bu arada da sanayimiz atık üretmekte.

Tehlikeli atıkların nakliyesi konularına geldiğimizde (Şekil2l. burada iki sorun var iki kesim arasında: birisi sanayici.birisi nakliyeci açısından. Sanayicinin sorunu nakliye citemini. atıkların ambalajlanması, etiketlenmesi ve aracayüklenmesi. atık taşıma formlarının doldurulması ve buatık taşıma formlarının zamanında Bakanlığa beyanedilmesi.Nakliyecide aranan unsurlar (Şekil 2l yönetmeliklere göreve sanayi standartlarına ve -sanayicinin istediği şartlaraçısından- uygulamalarına göre lisanslı bir atık taşımaşirketinin olması yani şirketin lisanslı olması ve bununyanında, şirketin kullandığı araçların herbirinin ayrı ayrılisanslı olması - ki bu lisansların verilmesi konusundaÇevre Bakanlığı tarafından çevre il müdürlüklerigörevlendirilmiştir. Herbir araçta tehlikeli madde taşımasertifikası olan sürücü bulunmalı. Bu sürücülerin eğitimliolması... Bu sertifikanın alınması da önemli değil o kadar.Bir cumartesi günü gidip birkaç saatlik bir eğitimlealabiliyorsunuz bunu. Ama daha önemlisi direksiyonbaşında çalışma sırasında bu sürücülerin eğitimli olması.Dolayısıyla yüklemeyi yanlış yapıyerse tesisteki bir kuruluşya da taşınamayacak bir malı veriyorsa ve bu maldökülme özelliği gösteriyorsa ambalajından sürücünün"bu kabul edilmez" diyebilecek nitelikte eğitim almasıgerekli.Aracın bakınılı. gerekli donanımlı olması gerek. Gereklidonanım derken, sadece karayollarına çıkış ruhsatıyetmemekte, araç içinde dökülmelere ve kaza sonrasındaolabilecek dökülmelere karşı belirli dökülme önleyici,daha doğrusu yayılma önleyici araç ve gereçleri ihtivaetmesi gerekli. ancak, bu araçlarda maskelerin debulunması gerekli şofôrlerin korunması için. Yalnız bu

Atıklann Tesmmssı ve TesislerinAtık Yönetim Problemleri

şeförler kesinlikle ve kesinlikle kaza sonrasında odökülmeye müdahale etmemeli. Bu da çok önemli birkonu; herkes bildiği işi yapmalı.

Herbir araçta, hareket çetelesi. hız kontrolü veulaşım/iletişim imkanı olmalı. Çünkü o araçlardan birtanesinin kaza yapması daha doğmamış olan bu sektörüntoplum nazarında çok büyük itibar kaybetmesine ve hattakarşı çıkılmasına neden olur.

Tabi. araçlarda kaza sırasındaki dökülmelere karşı çevresigortasının bulunması... Bu çevre sigortası konseptiTürkiye için çok yeni. hatta oturrnamış bir konsept. Hiçbirsigorta şirketi böyle bir sigortanın bilmiyor uygulamasınıdahi. Ancak yurtdışından temin etmek mümkün.Ve araçlarda atık taşıma belgelerinin· - konşirnentolargibi - bulunması...Bu tür işlerle uğraşanların karşılaştıkları sorunlar... (Şekil2) Bu nakliyeetler üzerine uygulanması gereken yasaldenetim işlemleri çok önemli. Taşıma şirketleri -YaprakHanım biraz önce bahsettiler- lisanssız araçkullanmamak zorundadır. Yani lisanslı bir şirket lisanssızbir araç kullandığı anda onun lisansının iptal edilmesilazım. Bertaraf tesislerinin ve Bakanlığın da bu işleri takipetmeleri gerekli.Önemli konulardan biri özellikle İstanbul için: İstanbul'unAvrupa yakasından Asya yakasına atık taşınmasıKarayolları Yönetmeliğine göre tehlikeli maddeler içinsadece gece saat 02:00'den sonra konvoy halinde geçmeile mümkün. Bunun dışında her geçiş kaçak geçiştir veyasal değildir.Trafik kısıtlama ve denetimleri... Maalesef trafikekiplerimiz Tehlikesi Atık Yönetmeliğine görelisenslandmlrruş araçların böyle bir lisansının bulunduğukonusunda yeterince bilgilendirilmiş değiL. Böyle bir aracalisans almak için TSE uygunluk belgesi olarak aracınüzerine sarı ikaz lambası ve arkasına da yazılar, telefonnumaraları ister fakat Karayolları Yönetmeliğine göre,Trafik Yönetmeliğine göre araçlar üzerine o tür işaretlerikoymak, lamba koymak yasaktır, özel izne tabidir.Dolayısıyla bunları sağlayan araçlar maalesef cezayamaruz kalıyor.

Atıkların Tsşınmesı ve TesislerinAtık Yönetim Problemleri

Bu konunun dışında kısaca vurgulamak istediğim bir konuda atıkların karakterizasyonu konusundakisanayicilerimizin sıkıntıları. Profesyonel çevrelaboratuvarıarının yeterince bulunmaması nedeniylesanayicilerimiz analizlerini yeterli duyarlılıkta, uygunzamanlarda ve uygun fiyatlarda yaptıramamaktadırlar.Geçen hafta toplanan Çevre Bakanlığı Atık Komisyonundaortaya konan konulardan biri de buydu; sanayicilertarafından dile getirildi. Analiz için kullanabilecek yeganelaboratuvar olarak Bakanlığımız ya da devlet kuruluşlarısadece üniversiteleri tanımakta. Üniversitelerle desanayicilerimizin işbirliği ya da çalışmaları oldukça zorolmakta. Çok yüksek fiyatlar. çok değişik fiyatlar. çokdeğişik kalite, çok değişik zamanlama konuları gündemegelmekte. Sanayicimize hizmet verebilecek bu konudahenüz yeterlilik almış herhangi bir laboratuvar henüzmevcut değiL. Değişik özel laboratuvarlar bunlarısağlamaya çalışmakta fakat sonuçları gayrıresmi olarakkabul edilmektedir.

Şekil 2, Tehlikeli atık nakliyesi konularıSANAyici NAKLiYEci

• Nakliyeci Temini • Lısanslı Taşıma Şirketi -Çevre !I Müdürlikleri• Lısanslı Araç ·Çevre ii Müdürliklerı

• Tehike! Madde Taşıma Sertifikalı Sürücüler• Sürücü Eğitimi• Bakımı, Gerekı Donanımlı Araç• Hareket Çetelesi, Hız Kontrolü, Araç Telefonu

• Dökülmelere karşı Çevıe Sigortası

• Atık Taşıma Belgeleri

• Atık Ambalajama• Atık Etiketleme• Atık Yükleme

·Atık Taşıma Fon" arı• Dodurumast• B akanlığa B id,im

• Denetm· Taşıma Şirketleri (lisanssız araç kuılanımı)• Boğaz Köprüsü Geçişleri• Trafik Kısıtlama ve Denetimeri

•IZAYOAŞ

Kenan EViN"iZAYOAŞ

Genel Müdür

Saygıdeğer konuşmacıler. değerli konuklar. iyi günler.iZAYOAŞadına hepinizi saygıyla selamuyorum. iki saattirburadasınız, hayli yoruldunuz. Bu yorgunluktan sonra bizidinlemek biraz zor olacak ama bizim sorunlarımız dasizden az değiL. inşaailah sizi sıkmadan yeterli bilgileriiletirim.iki saat içinde çeşitli sektörlerden sanayiciler kendisorunlarını aktardılar. Bunlardan bir kısmı da iZAYOAŞileilgili. Bunlara daha sonra bölüm bölüm değinmekistiyorum. Önce çok kısaca iZAYOAŞ'tan biraz bahsedimesas konumuz olan sorunlara gelmek istiyorum.iZAYOAŞ bir gereksinimden doğdu. izmit BüyükşehirBelediyesi son yıllarda birçok ilkiere imza attı. Bunlardanbir tanesi bugün iZAYOAŞolarak çalıştırdığımız entegretesisler.iZAYOAŞ bir anonim şirket fakat bütün sermayesinintamamı Büyükşehir Belediyesine ait ama tamamen birticari anlayışla çalışıyor ve bu tesisi devraldığımızdan beride İZAYOAŞpersoneli bu tesislerin tamamını mükemmelbir şekilde çalıştırıyor.Şirketin işlettiği tesıstere kısaca bakacak olursak:

• Endüstriyel ve Evsel Atıksu Arıtma Tesisi: Günlük35.060 m' endüstriyel ve evsel atıksu eritıyor. Tesis1996 yılının sonunda devreye alındı. O zamandan

. Halıhazırda lZAYDAY Genel MÜdürlüğü görevini yapmaktadır. 1984-1994 yılları arasında KandıraBelediye Baskamlqı'ru, 1994-1996 yılları arasında da Kocaeli Belediyeler Birliği Genel Sekreterliği yaptı.

İZAYDA$

bugüne kadar mükemmel bir şekilde çalışıyor. Buzaman zarfında 20.000 ton çamuru tutarak Körfezeakmasına man i olunmasına en büyük katkısı oldu.

• Plajyolu Evsel Atıksu Arıtma Tesisi: Bu tesis daha önceyapılmıştı. Günlük 70.000 ton kapasitesi var. Bu tesis1998'in başından itibaren iZAYDAŞ'ın bünyesi içinealındı. Bugün hale iZAYDAŞolarak çalıştırıyoruz.

• Evsel ve Endüstriyel Katı Atık Düzenli Alanları:Gördüğünüz gibi 7 lottan oluşuyor. Tüm kapasite4.000.000 m'. Bunun 790.000 m3,ü endüstriyel atıklariçin, geri kalan 3.125.000 m3,ü evsel atık için ayrılmışvaziyette.

• Klinik ve Tehlikeli Atık Yakma ve Enerji Üretim Tesisi:35.000 ton/yıl kapasiteye sahip ve 207.000.000 DM'açıktı.

Tüm tesisler 467.000.000 DM'a maloldu. Bunun haricindebir de henüz işletmeye almadığımız, Ukrayna'dankiraladığımız bir gemi var. Bu gemi Marmara Denizi'ne veKörfez'e giren gemilerin atıksularını arıtacak.

Sanayiciyi en çok ilgilendiren bölüm bildiğiniz gibi klinikve tehlikeli atık yakma bölümü. Klinik ve tehlikeli atıkyakma diyoruz ama şimdiye kadar klinik atık yakmadıkçünkü klinik atığı henüz devamlı olarak yakmayabaşlamadık. Bu yüzden klinik atık henüz alamıyoruz. Amabugüne kadar 9.000 ton civarında atık aldık. Bunun aşağıyukarı 6.000 tondan biraz fazlasını yaktık. Bugüne kadarda yapılan tüm ölçümlerde emisyon değerleri tamamentutmuş vaziyette.Tabi bugün gelinen noktada - biraz önce Sayın Caner Beyde bahsetti - lisans yok. Bu kadar para yatırılmış, bukadar önemli bir tesis acaba neden lisans alamıyor,kafalarda istifhamlar doğuyor. Diyorlar ki. "Acabagerçekten bunun eksiklikleri var mı? Neden lisansı birtürlü olmuyor?". Bize göre yok. Diyeceksiniz ki. "Nedensize göre olmuyor da Bakanlığa göre oluyor?". Zatenanlaşılması muamma olan da burası. Maalesef bu konudauzlaşamıyoruz. ama son hafta Ankara'da yapmışolduğumuz toplantıda önemli bir mesafe aldık. Bizimönerdidirniz şekilde bir komisyon kurulacak. Bukomisyonda uzmanlar olacak, bilimadamları olacak ve

iZAYOA$

onların vereceği teknik rapora göre tehlikeli atık yakmatesisinin devreye alınmasına karar verilecek.Ama, neden uzadı? Ben esasında bunu açmak istiyorumçünkü hakiketen kafalarda yanlış istifham uyanıyor. Bunuaçarken de Çevre Bakanlığının yetkililerini şu veya buşekilde rahatsız etmek, renelde etmek istemiyorum amaen azından bazı şeyleri bilmelerinde fayda görüyorum.

izmit Büyükşehiri olarak bu tesisleri biz aklımıza geldiğiiçin, şan olsun, şöhret olsun veya popülarizm olsun diyeyapmadık. Bunlar kendi kendilerine gündeme gelmedi.1989'dan önce İzmit'in çok büyük bir çöp sorunu vardı.Evsel çöpler deniz kenarına atılıyordu. O zaman adayolanSayın Sefa Sirmen "ben" dedi "gelir gelmez bu çöpleriburadan kaldıracağım". Ve kazandı seçimi. İlk işi buçöplüğü buradan kaldırmak oldu. Ama tabi. oradankaldırdı. başka bir yere dökmeye başladı; o da çözümdeğildi. O zaman ben de hem Belediye Başkamyırn hemde Kocaeli Belediyeler Birliği İkinci Başkanıydım. Birarayış içine girdik, yurt dışına gittik, geldik, bir araştırmayaptık. Bir evsel atık çöp tesisi yapmayı düşündük, Evveldepolamayı düşünmüştük sonra yakmayı düşürıdük.Sonradan Bakanlık dedi ki bize "Burada sıkıntılarınız var.Körfez'de de sanayiden dolayı yoğunluk var. kirlilik var.Hem sanayi atıksuları var, hem katı atıkları var. ve hemde evsel atıklar var. Gelin size bu entegre tesisi önerelimve size kredi verelim, kredi bulalım, teminat verelim,yapın". "Tabi" dedik biz de. Dolayısıyla bizim ikincigörevimiz olan tehlikeli ve klinik atık yakma tesisine bizdolayısıyla girdik. Ama baştan şimdi geldiğimiz noktadayanlış yaptığımız! anlıyoruz. Keşke girmez olaydık.Gerçekten bugün hiçbir şekilde buna girdiğimize memnundeğiliz. Başkan da bunu heryerde. herkese söylüyor. Kimsorarsa da, "Kesinlikle girmeyin, diyorum" diyor.Bu nasılolmalıydı? Zaten doru olan da o ki. baştan,- bilhassa sanayiyi ilgilendirdiği için- tehlikeli ve klinikatık yakma tesisinin sanayici ile, Çevre Bakanlığı ilebelediyelerin beraber yapması, taşın altında elleriniberaber sokması, beraber borçlanması lazımdı. Ama eğeröyle olsaydı bugün gelinen mokta ne olurdu? Sıfır olurdu.O zaman da bu tesis olmazdı.

iZAYOA$

Şimdi tabi, bir Belediye Başkanı olarak "Ben sadece evselatıkları toplerım. yakanm. Beni sanayi ilgilendirmez." dediyerniyorsunuz. Öyle yoğun bir sanayileşme var ki Körfezbölgesinde, bunu görmezlikten gelemiyorsunuz. çevreyeduyarlı olmaya mecbursunuz. o feryadı duymayamecbursunuz. Mecburen buna girdik. Doğru olarak"pişmamz" diyoruz ama başka da bir çaremiz yoktu. Amaşimdi ne yapmak lazım? Şimdi bu işi kotarmak lazım.Gerçekten bu tesis yetersiz mi? Bakın. Ben bu konuyu çokda uzatmak istemiyorum. Şimdiye kadar çeşitli seminerleroldu, sempozyumlar oldu, konferanslar oldu. En sonKocaeli Sanayi Odası çok geniş kapsamlı bir toplantı yaptı.Burada yurt dışından uzmanlar geldi yerli ve yabancı.Türkiye' den çeşitli uzmanlar. bilimadamları geldi. Hattayurt dışında iki tane böyle bir tesisin başında çalışan Türkmüdür geldi. Orada çıkan sonuç olarak, bu tesisin-yakma için söylüyorum- tamamen yeterli olduğu ve buhaliyle bu tesis Almanya'da yapılmış olsaydı bugün lisansalırdı dendi. Peki neden lisans verilmiyor? Baştansöylemiştim; bütün olayın içinde Çevre Bakanlığı vardı.Bize tavsiye eden Çevre Bakanlığı. Tabi. İçişleri Bakanlığı.Maliye Bakanlığı da var da, asıl sorumlu olarak ÇevreBakanlığı vardı.Biz tesisleri 199Tde bitireceğimizi tahmin etmişttk. Zatengününde bitti. 1996'nın sonuna doğru Bakanlığamüracaat ettik. Dedik ki. "Bize atık göndertmeye başlatınçünkü tesisi denememiz lazım". "Tamam" dediler. Bütünvaliliklere genelge gitti. atıklar gelmeye başladı. Biz1997'nin Temmuz ayından Eylül ayının sonuna kadartestleri yaptık atiklarla. Yeterli optimizasyonu dasağladıktan sonra 199Tnin 25 Kasımı ile 27 Kasımıarasında performans testi yaptık. Bunu yapmadan önce deBakanlığa haber verdik. Dedik ki. "Biz performans testiniyapacağız. Bu şu demektir: Burada netice olarak verilenrapora göre de Bakanlığa müracaat edilecek, lisansverilecek." Bakanlıktan yetkililer geldi. Yapımcı firmaorada, biz oradayız, üniversite orada. Beraber 72 saatsüren tam kapasite en kötü menü ile performans testiniyaptık. O zamana kadar bize şu eksiğiniz var. bu eksiğinizvar denmedi. Biz o raporun hazırlanmasında bilhassadioksin furan Türkiye'de yapılamıyor; yurt dışınagönderdik. Onun oraya gelmesi. rapora bağlanması Şubatı

iZAYDA$

buldu. Araya bayram da girmişti. Ama diğer emisyonlaranında tesisin içindeki mevcut kontrolodasındaqörülebiliyor. Her 30 saniyede bütün bu emisyonlaralınıyor, yarım saatlik ortalamalar alınıyor. günlükortalamalar alıruyor. Anında onlar qörülebiliyor. Onlardabir sorun yok. Sadece dioksin furan için yurt dışınagönderildi.

Oradan da olumlu rapor geldi. Hatta Bakanlığın aramışolduğu yani Yönetmeliğin aramış olduğu emisyondeğerlerinde dioksin 0.1 nanogramdır. 0.001 nanogramçıktı. Yani binde bir oranında az çıktı. Biz dedik ki. artıkbundan sonra lisans veriltr. Şubat ayının sonunda lisansverin diye müracaat etmiştlk. bize Haziran ayında yazıgeldi. Dediler ki. "Sizin katalizörünüz yok" yani "Dioksintutucunuz yok. Ayrıca bir de endüstriyel lotta (Şekil 1)yeterli değilsiniz.".

Endüstriyel lotta kısmen haklılık payları olabilir. Onu ayrıgetireceğim. Ama şunu bilmenizde fayda var: emisyon ileilgili hiçbir sıkıntımız yok; başka da bir şart aranmıyor.Türkiye'de bunlar aranmıyor da Almanya'da aranıyor mu?Almanya'da da eranrnıyor. Almanya'da öncelikli aranan,emisyon değerleridir. Emisyon değerlerini tutturuyorsanızbaşka bir şart yoktur.Orada katalizör var. Doğru, var. Orada katalözörlü olanlar1960'lı yıllarda yapılan, ilk yıllarda yapılan, bugün artıkteknolojisini kaybetmiş, emisyon değerlerini tutturmaktazorluk çeken tesislerde var. Tutturma şansı az olanlarakatalizör koydurdular. 1993'ten sonra iki yıl zamanverdiler. "iki yılda tamamla" dediler. Bir de kimlerde var?Evsel atık yakanlarda var. Evsel atık yakanlarda doğrudur,konması gerekebilir. Çünkü evsel atık yakan tesisleregelen atığı kontrol edemezsiniz. Gelen kamyonun içindekievsel atığın içindeki klorlu bileşiklerin ne miktardageldiğini bilemezsiniz. Anında boşalıyor. anında yakmayagidiyor. Ama bizim tesislerde o yok. Bizim tesislerde hergelen atık laboratuvardan geçiyor, tasfiye ediliyor, miktarıbelli oluyor ve yakmaya alınırken o konsept içindealınıyor. Yani bizim için yakma menüsü diye bir olay var; oçok önemli. Onu sağladıktan sonra da emisyonlarıntutması için bir sebep de yok zaten.

İZAYDA$

Onu yine de isteyebilir; "Ben isteyebilirim." der. Bencehukuki altyapısı yok, gerekçesi yok. Bilimselolarak da yok.Biz "Ona da varız." dedik çünkü 207.000.000 DM onaharcamışız. "Birkaç milyon DM da ona harcayın." deniyorki. 7-8 milyon DM'tan aşağı yapılması da mümkün değiL."Bir şartımiz var" dedik: "Bunu Bakanlığın dayatmasıolmasın. Bizim de "yeterli" dememiz mümkün olmasın.ikisinin ortası olsun." -cuma günü ona karar verildi-"Bilimsel bir kurul oluşsun. Bu bilimsel kurul "hakikaten

Şekil 1. Endüstriyel Atık LotuMevcut KesitKocaelı Üniversiıesi Yerattı Araşnrma Birimi Raporuna Göre K' 7.28 X l(),fOve Oeponi Taban Teşkili Tehlikeli Alıkların Kontrolü Yönelmeliğinin 30.Maddesine Uygun

HDPE Pertore Boru

~~::::~:~ii~=:_"

Geomembran

__ ------...._,___,..__ 75 cm Kıl

Geotekslil15 cm Çakıl

Tabi Zemin

Tabi Zemin

bu katalizör şart" diyorsa onu da yapacağız.". Sorunorada ama bizim için, yeterli olduğuna inanıyoruz.Attığınız her -diyelim ki - ıoo kg atığın içinde organikklor 4 kiloyu geçmiyorsa, organik kükürt ı kiloyugeçmiyorsa ve Tablo ı'deki listelenen diğer maddeler deaynı şekilde Tabloda belirtilen miktarları geçmiyorsa

iZAYDA$

neticede kesinlikle hiçbir şekilde emisyon değerlerilimitini aşmatuz mümkün değiL. Bunu da sağlamak bizimelimizde. Yani en mükemmel tesisi de yapsamz işletmesiniiyi yapmazsamz her zaman sıkıntı var. Bugünün enmodern bir aracı doğru bir şeföre vermezseniz o yineçarpar erabeyı. O kadar basit birşey.

lotlara gelince... Projelendirme 1993'te oldu. 1994'teihalesi oldu. O zaman Yönetmelik yoktu, Yönetmelikte birşart yoktu. Yani deponi alanlarına ilişkin, kesitlere ilişkin

Şekil 2. Yakma Menüsü Kompozisyonu

%25 YanabilirSıvı Alık

%48 Kalı Atık

bir şart yoktu. 1995'in sonunda çıktı Yönetmelik. Biz de oaşamada belli bir yere gelmiştik. Öyle iken Bakanlık biziikaz etti. Onda da haklılar. Dediler ki. "Bu kesit bizimYönetmeliğe uymuyor." (Şekil i).

Şekil l'de görüldüğü gibi Bakanlığın istediği kesitte çiftgeomembran var. Kil kalınlığı 95 cm. Bizimki 75 cm. vetek geomembran var. Ama bu imalatıarın yapılmasındakiana amaç, yukarıda depolanan atıkların alttakikatmanlara inmesini önlemektir. atıksuların altsularainmesini önlemek, sızdırmazlığı sağlamaktır.

Baktığımz zaman, Bakanlığın istemiş olduğu sistemdegeçirmezlik katsayısı 1x10·9; bu şartı arıyor. milyonda birgermezlik istiyor. Ama bizim yapmıyolduğumuz imalatta7.28x10-ıo; Bakanlığın istemiş olduğu katsayıdan dahayukarıda. Ayrıca, bizim imalatımızın olduğu alanda 120merreye sondaj yapıldı, yeraltı suyuna rastlanmadı ve 120metrede kil çıktı. Zaten kille kapatıyoruz, tabii kil çıktı.

İZAYOA$

Yani burada şunu söylemek istiyorum... Gayemizsuçlamak değiL. bilinsin diye, ortaya çıksın diyesöylüyorum. Bu tesis her ne kadar Büyükşehir yaptıysa da,İZAYDAŞ çalıştmyorsa da bu tesis Büyükşehire nekazandıracak? Para mı kazandıracak? Öyle birşey de yok.Yani bunu para kanamak için yapmadık ki biz. çevreyeolan duyarlılığımızdan, saygımızdan yaptık çünkü İzmitbüyükşehir belediyesi olduktan sonra çok büyük paraalmaya başladı devletten. Niçin verdi devlet bu parayı?Çünkü sanayi orada yoğun olduğu için, orada vergi geliriçok olduğu için İzmit Büyükşehirinin payı fazlalaştı.

Organik Klor % 4Organik Kükürt %1Flor Oranı %0.2Karbon % 40Hidrojen % 5Oksijen % 3.3Azot % 1Kül % 34Nem H20 % 11.5

Tablo 1. Menü içerğindeki Ağırlıkça Maksimum Madde Oranları

Dolayısıyla biz de bunun katkısı olarak bunu çevreye olansaygımızdan gelen paranın bir kısmını buna aktarmakistedik. Ama maalesef istediğimiz hedefe ulesamadık.Yani bu tesis İzmit Büyükşehirinin malı olmakla beraberbence Çevre Bakanlığının en önemli tesisi, en yeterli tesisi,sanayicinin en önemli tesisi. Bugün arkadaşlar' diyorlar ki,"Nasıl yapacağız, nasıl edeceğiz?". Doğru ama bedeli vartabi ki. Bedelsiz birşeyolmuyor maalesef.

Ama bence bu tesise bizden önce, sanayiciden önce ÇevreBakanlığının sahip çıkması gerek. Çünkü Avrupa'dakikuruluş örneklerinde, bilhassa Almanya'da. her zamandevlet içinde, belediyeler içinde, sanayici içinde. Hemsorumluluğu paylaştyor. hem devletin erkini kullanıyor,hem yaptırımı sağlıyor. hem çevreye saygınlığı sağlıyor.hem de katkı sağlıyor.Netice olarak, bizim bugünkü tesisimizin yeterli olduğunubile bile ... Biz bunu bilimselolarak iddia ediyoruz amayine de açık kapı bırakıyoruz. Yaklaşımımız o. ÇevreBakanlığından bize çok iyi niyetle yaklaşmalarınıbekliyoruz. Buradaki arkadaşlarla bir sorunumuz yok.Hepsi sevdiğimiz, saydığımız insanlar. Ama maalesef

iZAYOA$

yukarıda havalar maalesef biraz farklı esiyer. Onubilemiyoruz ve anlamda veremiyoruz.

Netice olarak, bizim en önemli sorunumuz lisans sorunu.Çünkü lisans alamazsak bu, sanayicimizin biraz evvelyansurrus olduğu şikayetlere de yansıyor çünkü lisansalamayınca iyi niyetli olanların şüphesi çok fazla.Esasında biz buraya gelmişken sanayicilere gerçektenburadan teşekkür etmek istiyorum. Gayet samimi. içtenolan sanayicimiz çok fazla. Bilhassa yabancı ortaklıolanlar, büyük ölçekli sanayicilerimiz gerçekten bizedestek oldular. Bursa Sanayi Odası. İzmir Sanayi Odası,Kocaeli Sanayi Odası, İstanbul Sanayi Odası, ÇevreMühendisleri Odası. Kimya, Elektrik, Makine MühendisleriOdası, hepsi bizi destekliyorlar. Kim desteklemiyor? Bizimorada bir tane Çevre Derneği var. Bakanlığa faksı çekiyorarka arkaya. Greenpeace'i yanına almış biraz da. Haklıolsalar bir diyeceğim yok. Gerçekten samimi söylüyorum.Ben politik bir kimliği olan bir insanım; beni bir kenarabırakın. Ama orada çalışan 200-230 kişi var. Ben orayabağlasam onları o tehlike içinde oturup kalkmazlar.Mümkün değiL. Olmaz öyle şey.Artık buraya gelinmiş, bu saatten sonra ÇevreBakanlığından... Bu tesisin "bizim teslsimiz" diyesarılınmasını istiyoruz. Sanayicimiz sarıldı; ondanşüphemiz yok. Ama biz bu yaklaşımı Çevre Bakanlığındanda görmek istiyoruz.Teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum.

ÇEVRE BAKANLIGININ ATıKYÖNETiMi POLiTiKALARı VE

•• •UYGULAMAYA ILIŞKIN.. .D UZENL EMEL ERI

Me/ahat ÖZOGLUÇevre Bakanlığı

Çevre Bakanlığı AtıkYönetimi Dairesi Kimya

Mühendisi

Öncelikle Bakanlığım adına hepinize teşekkür ediyorumböyle bir toplantıya katıldığınız için. Özellikle İstanbulSanayi Odasına teşekkür etmek istiyorum böyle birtoplantı hazırladığı için. Hem bizim sorunlarımızı hemsızın sorunlarınızı burada karşılıklı tertışıyoruz.sağolsunlar.Konuşmamda tehlikeli atıkların yönetimi konusundaBakanlığımızda mevcut yönetmelikler, izlediğimizpolitika, karşılaştığımız sorunlar ve yaptığımızçalışmalardan size kısaca bahsetmek istiyorum.

Tehlikeli Atıklar Konusunda Mevcut MevzuatımızTehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 2872 Sayılı ÇevreKanunu ve 1994 yılında taraf olduğumuz TehlikeliAtıkların Sınırlarötesi Taşınımı ve Bertarafının Kontrolüne

. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümünden mezun olup Çevre Bakanlığının ÇEKÖK(Çevre Kirliliğini Önleme ve Kontrol) Genel Müdürlüğü Atık Yönetim Dairesi'nde kimya mühendisi olarakgörev yapmaktadır. Bu bölüm içinde ilgilendiğı konular olan tehlikeli atıklar, atık yönetimi, atık vekimyasallar konularında Çevre Bakanlığı adına ulusal ve uluslararası çalışmaları takip etmekte ve katkıdabulunmaktadır.

Çevre Bak;lnlıp'mn Atık Yönetimi PolitikalarI veUygulamaya iIİ$kin Düzenlemeler

İlişkin Basel Sözleşmesi çerçevesinde hazırlanmış ve 1995yılında yürürlüğe girmiştir.Yönetmeliğimizde tehlikeli atıkların üretiminden nihaibertarafına kadar ilgili teknik ve idari hususlar yeralmaktadır.Yönetmeliğimizde genelolarak bir atık listesi mevcuttur.Bu atık listesine girmek istiyorum. İlk oturumdakikonuşmacılardan Mercedes-Benz adına katılan SayınCihangir Şen Beyatık listesinin çevre ve sağlık üzerinderisk oluşturabilecek miktar ve konsantrasyonlarıiçermemekte ve sektörel öncelikler belirlenmemiştir, diyebir eleştiri getirdi. Bunun için, atık listesinden birazbahsetmek istiyorum. Atık listemiz çok detaylıhazırlanmıştır. Alman mevzuatından bahsederken deAlman mevzuatındaki atık listesinin sektörel bazdahazırlandığını söylemişti. Kendilerinin bunlarıAlmanya'dan talep ettiklerini söylediler. Ben buradanşunu söylemek istiyorum: Alman listesi bizde mevcuttur.Bakanlıktan edinebilirler. Biz bu Yönetmeliğihazırlamadan önce bütün ülke mevzuatlarını taradık.Tabi. Amerika'yı yeniden keşfetmeye gerek yok. Biz şanslıbir ülkeyiz ki. bütün ülkeler deneyimlerini yasernışlar.mevzuatlarını haztrlerruşlar. Tabi. bunları inceleyerek ülkeadaptasyonu gerekiyor. Bütün Tehlikeli Atıkların KontrolüYönetmeliğine ilşktn mevcut uluslararası mevzuatlarıteradık. Alman listesi bize çok faydalı olducalışmalenrmzde.Yönetmelik ekinde 'yer alan listede biz daha farklı birçalışma yaptık. Oneelikle. atıkların kaynaklandığıendüstrilere göre genel bir kategori verdik. Daha sonra,endüstrilerden çıkan atıkların bileşenlerinin ne olduğunuYönetmelik ekine ekledik. Atıkların neden tehlikelioldukları hakkında tehlikeli özellikler listesi verildi ve enson olarak da sanayiden çıkan bu atıkların nasıl bertarafedileceği ve atık türüne göre bertaraf şekilleriYönetmelikte verildi.Yine Sayın Ünsal Hekimarı Bey'in eleştirisine de bu aradacevap vermek istiyorum. Biz böyle detaylı bir listehazırlarken -tabi. bütün atıklar mevcut listemizde- şunugördük ki. Yönetmelik yeterince enlasılmermş. yeterince

Çevre BakanlıiI'nın Atık Yönetimi Politikalan veUygulamaya İlİ/kin Düzenlemeler

Incelenmemiş. Kendileri dediler ki. "Bizim ilaç sektörününatıkları Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine girmiyor.Biz buna bir yer. mevzuat bulamıyoruz. Bu durumda neyapacağız?". Bu şekilde bir eleştirisi oldu. TehlikeliAtıkların Kontrolü Yönetmeliğinin ekinde ilaç sanayiininatıkları da mevcuttur. Y-2/Y-3kategorisibunu içermektedir.

Tıbbi atıklara gelmeden önce tehlikeli atığın nedir? Bunutanımlamak istiyorum. Tehlikeli atık, Yönetmeliğe göreYönetmeliğin ekinde yer alan atıklar ve bu atıklardan yineYönetmelik ekinde yer alan tehlikeli özelliklerden bir veyaberkaçını içerenler tehlikeli atık olarak tanımlanmıştır.Öncelikle, bir atığınızın tehlikeli olup olmadığına kararverebilmeniz için Yönetmeliğin ekini tartyacaksıruz.Sanayi bazında hangi aktiviteler var? Siz hangisinegiriyorsunuz? Daha sonra bu sanayiden kaynaklananhangi atıklar var? Bu, yine Yönetmelik ekinde mevcut. Vebu atıklar tehlikeli mi. değil mi? Bunu da tespit edebilmekiçin tehlikeli özelliklere gideceksiniz. Eğer bu atık tehlikeliözelliklerden herhangi birini taşıyerse tehlikeli atıkkapsamına giriyor ve Yönetmelik kapsamında kontrolediliyor.Bir de yine Mercedes-Benz temsilcisinin eleştirisine ... "Ek-HA'da hangi atıkların depolanacağı ya da yakılacağı bellideğil" şeklinde bir eleştiri getirdiler. Ek-HA sadecetehlikeli atıkların depolanabilmesi kriterleridir. Eğer buEk-HA'daki analizler yapıldığında yönetmeliklerdekikriterlerı aşıyorsa bu atıklar sadece depolanabilecektir.Burada yakma ile ilgili bir husus bulunmamaktadır.Çevre şartları çok yetersiz ve yönetmeliklerde yerleribulunmuyor gibi eleştiriler geldi. Lisans alan araçsayısının yetersiz olduğu... Bunlara daha sonradeğineceğim.Yönetmelikte Sanayicimizin YükümlülükleriSanayicimizin en önemli yükümlülüğü, her yıl sonuitibariyle bir önceki yıla ait ürettiği atık tür vemiktarlarına ilişkin atık beyan formlarını doldurarakBakanlığa göndermek. Bu konuda Bakanlığımızca 1997yılında başlatılan bir Alman teknik işbirliği projesikapsamında Türkiye'de bir atık envanteri Oluşturulması.Bu bizim için çok önemli. Tabi. atık beyan formları

Çevre Bakanlığılnm Atık Yönetimi Politikaları veUygulamaya iliıkin Düzenlemeler

Bakanlığa geliyor fakat beyanların çoğu boş veyadoldurulrnamış olarak gönderiliyor. "Atığımız yok"deniyor. Bu bizim en büyük problemlerimiz. Bilgisayarprogramları yapıldı. Bakanlık gelen formları tamamenbilgisayarlara işliyor. Gönderen her sanayiciye bir kodnumarası veriyor bilgisayar programında. Fakat maalesefve maalesef istediğimiz envanter sonuçlarını alamadıkbilgilerin yetersiz olması nedeniyle.Bu nedenle, sektörel toplantılara başladık. Sektöreltoplantılarda boya sektörünü çağırdık, demir-çeliksektörünü çağırdık şu ana kadar. "Sizin atıklarınız şunlarolabilir. Şu şekilde doldurmanız qerekiyor." şeklindeaçıklamalar yaptıktan sonra beyan formları kısmen dahaiyi bir şekilde gelmeye başladı. Bu sektöreltoplantılarımıza devam edeceğiz.Tabi. Bakanlığın görevi tehlikeli atık yönetim planlarınıbölgeselolarak yapmak Yönetmeliğe göre. Bu planlarınyapılabilmesi için bizim envanter sonuçlarının bilinmesiqerekiyor. Türkiye'de ne kadar atığın ve hangi türlerdeoluştuğunun bilinmesi çok önemli. Ondan sonra atıkyönetim planlarını yapmanız mümkün. Bu planlar dabölgeselolarak yapılacak.

Sanayicinin diğer bir görevi. atıkların geçici ya da aradepolama tesislerinde bekletmesi ve süre geçtikten sonravalilikten izin alması qerekiyor. Atıkların taşınmasındayine lisanslı araçlarla taşımanın yapılması gerekiyor.Bugüne kadar Bakanlığımızdan, Bakanlığımız adınaçalışan il müdürlüklerimizin ve valiliklerimizin verdiği 13tane lisanslı firma var taşıma ile ilgili.Sanayicimizin diğer bir sorumluluğu Yönetmeliğe göre;atıklarını lisanslı atık bertaraf tesislerinde bertaraf etmekve gerekli harcamaları karşılamak. Tabi. bu konudasıkıntılarımız var. Konuşmacılarımızın belirttiği gibi.henüz lisans almış bir tesis yok Türkiye'de. SadeceiZAYOAŞvar gündemde. Tartışılıyor. Ona da detaylı olarakkonuşmamın sonunda değineceğim.

Çevre Bilkimlığı'nln Atık Yönetimi Politikillilrı veUygulilmilYil ilitkin Düzenlemeler

Tehlikeli Atık Yönetimi Konusunda BakanlığınPolitikasıBakanlığımızın öncelikli politikası atıklarınmınımızasyonu. Minimizasyon konusunda önerdiğimizdört tane yöntem var:

• Envanter yönetimi: Bu konu atık üretimininazaltılmasında çok önemli. Bu nasıl yapılacak?Endüstri. Imllanacağı tüm materyalleri satın almadanönce değerlendirecek. Tehlikeli madde içerenmalzemeler daha az tehlikeli, tehlikesiz. alternatifmaddelerin ne olabileceği araştırılacak. Kullanılacakmalzemeler gerektiği kadar alınacak. Yani stoklardafazla miktarda madde bekletilmeyecek çünkü bunlarda sonuçta atık oluyor.

• Üretim proseslerinde yapılacak modifikasyonlar:Bunlar nasılolacak? İşletme ve bakım prosedürleriIyileştirllecek. materyal değişikliği yapılacak, proses-ekipman modifikasyonları yapılacak gerekirse.

• Hacim azaltılması: Hacim azaltılması atıkminimizasyonunda çok önemli. Bu nasılolacak?Öncelikle kaynakta ayrılması atıkların önemli. Atıklarkaynakta ayrılacak. Ve atığın konsantre edilmesi çokönemli. Bu konsantre nasılolacak? Öncelikle birörnek vereyim: arıtma çamuru. Arıtma çamurununiçindeki mesela su miktarı bazı fiziksel işlemlerleazaItabilir. Bu da bertaraf maliyetlerini düştirebilir.atık miktarının, hacminin azaltılmasına sebepolabilir.

• Yeniden kullanım ve geri kazanım: Bu daBakanlığımızın üstünde durduğu bir politika.Atıkların geri kazanılması ve yeniden kullanılmasıatık bertaraf maliyetlerini düşürüyor. hammaddemaliyetlerini düşürüyor ve satılabilir atıklardan daaynı zamanda girdi temini sağlıyor. Bunun için atıkborsası çalışmalarına başlandı. Özellikle İstanbulSanayi Odası. TOBB, Bursa ve İzmit Sanayi Odalarınıniçinde bulunduğu Bakanlığımız koordinatörlüğündeyapılıyor bu çalışmalar. Atık borsası çalışmaları Ocak1999 yılında bitmesi planlanıyor Bakanlığın politikasıolarak.

Çevre BakanlIğl'nın Atık Yönetimi Politikaları veUygulamaya İlİ/kin Düzenlemeler

Atık borsası 1940'Iarda Avrupa'da başlanmış.Amerkada da son birkaç yıldır uygulanıyor.Ülkemizde de gerekli olduğundan, çok önemtaşıdığından Bakanlığımızca hızla bitirilmesiyönünde çalışmalar var. Atık borsasındaki amacımızatığı üreten sanayici ile bu atıkları başka bir sanayidehammadde olarak kullanacak sanayicileri birarayagetiren bir veritabanı oluşturulması ve böylece arz vetalebe göre atıkların yeniden değerlendirilmesi. Öncebir pilot bölge ile başlanacak. Daha sonra bu atıkborsası diğer iller bazında uygulanacak.

Tehlikeli Atıkların Ara DepolanmasıTehlikeli atıkların ara depolanması konusunda yineBakanlığımızca çalışmalar var. Bilindiği gibi. TehlikeliAtıkların Kontrolü Yönetmeliği yürürlüğe girdikten sonrabu atıkların belediye çöplüğüne verilmesi yasaklandı veyagönderilmiyor. Peki bu durumda sanayicimiz ne yapacak?Tesislerinde geçici ya da ara depolama yapmalarıgerekiyor Yönetmeliğe göre. Tabi. bunun için de valiliktenizin almaları gerekiyor. Fakat Bakanlığımız kurduğukomisyonlarla bu ara depolama kriterlerinin ve usullerininbelirlenmesi için uluslararası bazı qlrişlrnler yaptı ve birproje başlattı. Atık komisyonlanmız bu konuda çalışıyorara depolama esaslarının belirlenmesi için. Bu aradepoların her ilde olması planlanıyor.

Alternatif BertarafYöntemleriBu konuda ülkemizde lisansı bir atık bertaraf tesisibulunmadığı için ve İZAYDAŞile şu anda kısmen bazıproblemler yaşanmakta olduğu ıçın Bakanlığımızalternatif bertaraf yöntemlerini araştırmakta.Bunlardan en önemlisi bazı atıkların çimentofabrikalarında yakılmasının sağlanması. Bunun içinBakanlığımızca hazırlanan çimento üreticilerine Iletilrneküzere ÇİTOSANGenel Müdürlüğü'ne gönderilen bir kılavuzkitapçık hazırlanmıştır. Bazı çimento fabrikalarıBakanlığımıza lisans almak üzere başvurmuştur. Bu lisansİZAYDAŞ'ta olduğu gibi. Hava Kalitesinin KontrolüYönetmeliği ve Tehlikeli Atıkları KontrolüYönetmeliğindeki emisyon kriterlerine göre verilecektir. Şugünlerde Konya Çimento'nun Bakanlığımızda lisans

Çevre Bakanlığı'nIn Atık Yönetimi PolitikalaTl veUygulamap iliıkin Düzenlemeler

durumu değerlendirilmekte. Henüz yine lisans almış birçimento tesisi bulunmamakta.

Atıkların Uluslararası TicaretiBir alternatif bertaraf yöntemi olarak atıkların ihracı sözkonusu. Bunun için yine ilgili mevzuattan sizlerebahsetmek istiyorum.

Eylül 1994 yılında taraf olduğumuz Basel Sözleşmesinegöre Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğihazırlanmıştır ve bu Yönetmeliğe göre de her türlü atığınTürkiye'ye ithali yasaktır. fakat Türkiye'den atık ihracatıserbest bulunmaktadır.Ayrıca, yine Yönetmelik gereği "sağlık, araştırma, yakıt vbamaçlarla atıkları kullandığını belgeleyenlere ithal izinleriuygun görülecek süre ve şartlarda yayınlanacak tebliğlerdoğrultusunda Bakanlığımızca verilir" hükmü gereğincebazı metal hurdalarına Bakanlığımızca ithalat izinleriverilmektedir.

Atıklar ihrac edilmeden önce yine mevzuat gereği ÇevreBakanlığına beşvurulacak. Yine Çevre Bakanlığı alıcıülkeye bildirimde bulunacak. Alıcı ülkenin kabul etmesidurumunda aradaki transit ülkeler bilgilendirilecek veyazılı onaylar alındıktan sonra atıkların ihracatı sözkonusu. Ülkemizden çok miktarda atık ihracatı dayapılmakta yurt dışına.

Atıklarm Taştuması

Atıkların ülke içinde taşınması konusunda iki genelgemevcut. Bunlardan bir tanesi 19 Kasım 1996 yılındaçıkarılan, diğer ise 9 Eylül 1997 tarihli. Bu genelgeleregöre atık taşıyacak firmalar ve araçlar lisans almakzorunda. Lisans alma hükümleri belirtilmiş.lisans alacak bir araç TSE'ye başvurarak araca uygunlukbelgesi alması gerekiyor. Daha sonra ADR sertifikasıdediğimiz şoförlerin sahip olması gereken bir sertifika ...Bu sertttikalar alındıktan sonra valiliğe başvurulacak vearaca lisans verilecek. .

Ayrıca, firmanın da lisans alması gerekiyor. Firmabaşvururken araç sayısını belirtecek, genelgede mevcut

Çevre Bakimlığı'mn Atİk Yönetimi Politikalan veUygulamaya iliıkin Düzenlemeler

bilgileri belirtecek ve lisans alacak. Atıkların taşınmasılisanslı araçlarla mümkün olabilecek ülke içinde.

Yurt dışına gönderilirken de yine lisanslı araçlarlataşınması söz konusu.Tabi bu atık taşınmasında atık taşıma formlarıyla atıklarkontrol edilecek. Ülke içerisindeki taşımeda "A. B. ("dediğimiz üç türlü taşıma formu var. Ülke dışınagönderilirken bir de "D" formu var. Atıklar üreticitarafından taşıyıcıya teslim edilirken bu üç formdoldurulacak. Bunlardan biri üreticide kalacak. Atıklarlabirlikte iki form taşıyıcıya teslim edilecek. Taşıyıcı buformlarla birlikte atıkları bertaraf tesisine kadar götürecekve bertaraf tesisine atıklarını teslim ederken bu formlarıimzalatacak. Bir tanesini atık bertaraf tesisi alacakImzalayıp "ben atıkları teslim aldım" diye. Diğerini isetaşıyıcıye geri verecek. Taşıyıcı "atığı teslim ettim" diye buimzalı formu tekrar üreticiye getirecek ve üretici bunlarıbir kopyasını il müdürlüklerimize ve dolayısıyla daBakanlığa gönderecek. Böylelikle atıkların farklı yerlegitmesi engellenmiş ya da lisanslı bertaraf tesislerinegitmesi sağlanacak.

Ancak. taşımacılık konusundaki çalışmalar bugün arzuedilen düzeye getirilernemiştir. Valilikler illerinde atıktaşımacılığı için talepte bulunulmadığınıbelirtmektedirler. Birkaç il dışında lisans almış araçbulunmamaktadır.Bakanlığımızca taşımacılık konusunda ilgili kurumlarlayapılan toplantılarda. Tehlikeli Maddelerin KarayolundaTaşınması Hakkında 1976 yılından beri yürürlüktebulunan Yönetmeliğin tüm olarak uygulanmadığını.uluslararası taşımacılıkta geçerli olan Tehlikeli YüklerinKarayolunda Taşınmasına İlişkin ADR Sözleşmesininratifikasyonunun hızla tamamlanarak ulusalmevzuatımızın bu yönde yeniden düzenlenmesininzorunlu olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca. eğitim sertifikasıveren kurumlarda da resmi bir kurum tarafından kontrolve denetimin getirilmesinin zorunlu olduğudüşünüldüğünden. bu konuda gerekli çalışmalarbaşletılmıştır.

Çevre Bakanlıp'nın Atık Yönetimi Politikalan veUygulamaya ili/kin Düzenlemeler

iZAYOAŞ

Ağustos 1995 yılında Yönetmelik yürürlüğe girdi. iZAYDAŞHaziran 1995 yılında Bakanlığımızdan bu tesis için ÇEDuygunluk belgesini aldı. Bu ÇED belgesinde İZAYDAŞ'ınbaşvurusunu sizlere okumak istiyorum:

"Evsel katı atık ve tehlikesiz endüstriyel katılar atıklardüzenli bir şekilde depolanacak. tehlikeli endüstriyel veklinik atıklar depolama tesisi yanında inşa edilecek birtesiste yakılacaktır."Bu başvuru ve taahhüdü ile ÇED olumlu belgesini aldıBakanlığımızdan. Buradan şu görülüyor ki. İZAYDAŞ'mbaşvurusunda depolama için bahsettikleri evsel atıkdepolama alanı anlamındaydı. Böyle ÇED olumlu belgesiverildi.Daha sonra ise, gerek proje sunumlarında gerekse tesislertamamlandıktan sonra Bakanlığa lisans talebinde tehlikeliendüstriyel atıkların da bu deponilerden bir tanesindedepolanacağını bildirip ve tehlikeli atık depolama içinBakanlığın lisans vermesi ve aynı de de tehlikeli atıklarıve klinik atıkları yakmak için yakma tesisi için lisanstalebinde bulundular.Bakanlığımız lisans vermeden önce, Yönetmelik gereğikurulmuş olan ve ilgili uzman teknik arkadaşlardan,üniversitelerden ve diğer kurumlardan gelenkatılımcılardan oluşan Tehlikeli Atık Komisyonumuztarafından ve Bakanlığımızca oluşturulan komisyontarafından bu başvurunun değerlendirilmesi sonucundalisans verme yoluna gitti. Kendi Bakanlığımızdaoluşturulan komisyon tarafından yapılan değerlendirmesonucunda bize tehlikeli atık depolamak için başvurulanlotun evsel katı atık ve endüstriyel tehlikesiz katı atıklariçin yapıldığı... Daha doğrusu Yönetmelikte tehlikeliatıklar için öngördüğümüz depolama kriterlerineuymadığı için bu depolama tesisine lisans verilemedi.Aynı şekilde yakma tesisi için... Kendileri her zaman,tesislerin son derece mükemmelolduğunu ve kendilerinegöre yeterli olduğunu söylüyorlar. İzmit'teki toplantıdanbahsettiler. Çok sayıda katılımcı vardı toplantıda ve biz deBakanlık olarak katıldık. Çıkan sonuç şuydu: "Tesislerinteknik eksiklikleri bulunmaktadır. Bunların giderilmesi

Çevre BilkilnlığJ~nJnAtık Yönetimi PolitikiiIiirI veUygulilmilYil ilİlkin Düzenlemeler

halinde lisans verilebilir. Hem Bakanlığımızın yaklaşımıhem de diğer uzmanların yaklaşımı böyleydi.Ben yakma konusuna da girmek istiyorum. Neden lisansverilemedi yakma tesisine? Biliyorsunuz, yakma tesisindeher türlü tehlikeli atık yakılacağı için, özelliklehidrokarbonlu atıkları yakılması, pestisit gibi çok tehlikeliatıkların yakılması durumunda çıkabilecek dioksin furanemisyonlan son derece önemli. Bu emisyonları tutacak birsistem yok tesiste. Belki ufak bir ünite ama bunun dayapılması gerekiyor Bakanlığımızm talepleri doğrultu-sunda. fakat cuma günkü toplantıya kadar Belediyeyetkililerince sürekli ve her toplantıda tesislerinin sonderece mükemmelolduğu ve Bakanlığın siyasi nedenlerleizin vermediği sevunuldu. Bize hiçbir yeni öneri getiril-medl. tesislerin iyileştirilmesi için hiçbir öneri getirilmedi.Tabi ki. bu tesis Türkiye'nin en önemli tesisi. Bakanlık dagerçekten lisans vermek istiyor. Çünkü sanayicimiz bize..Atıklanmızı ne yapacağız?" dediğinde gönderebile-ceğimiz, yol gösterebileceğimiz lisanslı bir tesis maalesefyok ülkemizde. Biz de çok zor durumda ka lıyoruz. KeşkeBakanlık olarak iZAYOAş'a lisans verebilsek de hersanayicimize gönlümüzle rahatlıkla iZAYOAŞ'a götüründiyebilsek. Bakanlığın en büyük arzusu bu.Caner Bey'in de katıldığı cuma günkü Atık YönetimiKomisyonunda sadece bu konu özelinde tartışmalar.toplantı oldu. Ve Belediyenin önerileri var. Bu önerilerdeendüstriyel tehlikeli atık depolanması için mevcutlotlardan bir tanesinin iyileştirilmesi gündeme getirildi.Biz bunu değerlendireceğiz. Bizim için önemli bir öneriydibu. Kendileri teknik olarak detaylarını bize sunacaklar.Bakanlık değerlendirecek ve bir lotun rehabilitesinebaşlayacaklar.Yakma konusunda da... Şu anki mevcut yakma tesisigerçekten söyledikleri gibi ideal mi. değilmi? Bir dioksinfuran ünitesine gerek var mı, yok mu? Bir teknik komisyonkurulacak ve üniversitelerden hocalanmız yardımcı olacakbu konuda ve yakma tesisine lisans verme esaslarıbelirlenecek ve bu doğrultuda deneme yakmasınabaşlanacak iZAYOAŞ'ta. Bu deneme yakması sonucundaeğer gerçekten sonuçlar emisyonlara uygunsa o zamanlisans verme talebi yeniden gözden geçirilecek.

., .. ..GENEL TARTIŞMA BOLUMU

Or.Caner IANBAK (Oturum Başkanı)

(İso - Çevre ihtisas Kurulu Başkan Yardımcısı)Sayın Melahat Özoğlu'na çok teşekkür ediyoruz. En sonkısmı Kenan Bey'in de vurguladığı konuların beraberceyorumlandığı şeklinde.

Atık Komisyonunda en son olarak iki sorun ortaya çıktıiZAYOAŞile ilgili olarak Bakanlığın arzusu gereği: tehlikeliatık lotunun Yönetmeliğe uygun olarak çift membranşeklinde modifiye edilmesi ve yakma tesisinde denemeyakmasının belirli bir protokol - protokol derken iki tarafıdeğil. sadece iZAYOAŞ'\bağlayan bir protokol- dahilinde,bilimsel bir teknik heyet tarafından yapılması ve dioksinfuran emisyonlarının olmaması durumunda lisansverilmesi. olması durumunda ise onunla ilgili fizibiliteçalışmalarının sürdürülerek bu ünitenin takılması ve tesiseyine lisans verilmesi.

Yani sonuç olarak, tesise lisans verilmesi için iki taraf daelinden gelen çabayı gösteriyor. fakat burada önemli olanbir nokta var ki... Biz burada üç saattir toplantıdayız vebu üç saat içinde, yılda 5.000.000 ton atık üretimi düşünü-lüyorsa 2.000 ton atık üretildi bu arada. Bunlara birşeyleryapılması lazım. Yani bu tür tesıstere ihtiyacımız var.Bu kadar ilgi aslında çok şey ifade ediyor. Bu ilginiz içinçok teşekkür ediyorum. Salon tamamen dolu ve koltuklaryetmiyor. iki-üç sene önce bu saatiere geldiğimizde belkiön sıralarda üç-dört kişi kalıyor oluyordu.Gelen sorular şöyle bir gruplandırdım. Bu sorulardansadece bir tanesi teknik konu olması itibariyle -ya dasanayicilerimiz herşeyi çok iyi anlattılar ya da onlarınanlattıklarına pek fazla ilgi duyulmadı- bir tek sanayi

Genel Tartııma Bölümü

setötünden gelen bir sorumuz var ilk önce oradanbaşlamak istiyorum.

Soru:

işletmenizde kullanılan hammaddelerin ve yardımcımaddelerin, özellikle tehlikeli ve kritik malzemelerinambalajlarını nasıl yönettyorsunuz? Boya çamurunuzmevcut mu? Bunları tekrar kazanmak için yeni bir proseskullanıyor musunuz? Ya da başka bir prosesledeğerlendirebiliyor musunuz? Plastik bidonlarınızısattığınızı belirttiniz. Kimyasal içeren bidonları nasılsatabiliyorsunuz?

Yaprak srçuAmbalaj malzemelerimizin büyük bir çoğunluğunukendimiz değerlendirmeye çalışıyoruz. Örneğin varillegelen bazı maddeler var. Bu variller içine atık konaraktekrar değerlendiriliyor. Demin satılıyor olarak bahsetmişolduğum plastik bidorılar ya da ambalajlar kesinlikle içinekimyasal bulaşık olanlar değiL. Zaten onların içine atıkkoyarak iZAYDAŞ'a yolluyoruz. iZAYDAŞyetkilileri bu olayıbiliyorlar. Benim burada "satıyoruz" demekle kastettiğimplastik bidonlar, tamamen kendi Icettmizdetemizlediğimiz ya da içerisinde kimyasal maddebulunmayan bidonlardır. Bunların içinde kimyasalbulaşırken tortu halinde olmayanları yıkadığınız taktirde-bunun suyu zaten arıtma tesisine veriliyor- tamamentemiz halde olan bidonlar. Bunları biz ikinci el olarakdeğerlendirilmesi için satıyoruz. İçerisinde tortu halindekimyasal madde bulunanların kesinlikle dışarıya satışıyapılmıyor. Bunlar zaten bizim fabrika sahamız içerisinde"uygun olmayan ürün ve hurdalık sahası" olarakadlandırılan ayrı bir bölgeye alınıyor. Burada içerlerineatık konarak bir şekilde iZAYDAŞ'a ulaştırılıyor yani atıkkonularak değerlendiriliyor.Arıtma çamurlarımız da iZAYDAŞ'a gitmekle. Bizim ikikaraktere sahip çamurumuz var şu anda. Birisi ünitegirişindeki kum-yağ tutucu çamuru. Bir de arıtma tesisiçıkışında yoğunlaştırma tankından kaynaklanan çamur.Bunlar karakterizasyon bakımından farklı çamurlar.Arıtma girişindeki çamur daha yanıcılık özelliğine sahiptesis girişinde olduğu için kimyasal arıtmadan

Genel Tartııma Bölümü

geçmediğinden dolayı. Her ikisine de biz iZAYOAŞ'a farkhfiyatlarla yolluyoruz. "Bunun dışındaki çamurları birşekilde değerlendirebilir miyiz?" diye bir projemiz vardı.İTÜ ve TÜBiTAK ile bu konuda bir proje başlatıldı.İTÜ'nünki sonuçlanmış durumda. TÜBiTAK'ınki halendevam ediyor. Biz bu projeye başlarken "Acaba yapımalzemesi olarak fabrika içinde bu çamurları kullanabilirmiyiz?" şeklinde kafamızda birtakım projeler vardı.İTÜ'nün verdiği rapora göre bu şu anda mümkün değiL.TÜBiTAK birtakım katkı malzemeleriyle bir şekilde bununolabileceği yolunda gelişmeler ilettiler ama dediğim gibibu proje henüz sonuçlanmadı TÜBİTAK tarafından. Şuanda İZAYOAŞ'a gidiyor; herhangi bir değerlendirmesiyapılmıyor bu çamurların.Teşekkür ederim.

Soru:

Marshall Boya olarak boya verdiğiniz firmaların veotoboyacılarının boya atıklarını da geri kazanma vebertarafına yardımcı olmayı sektör olarak düşünüyormusunuz?Yaprak srçtıAslında çok güzel bir soru bu. Niye olmasın? ISO 14000Çevre Yönetim Sistemini de kurduğumuz vebelgelendirmeye yaklaştığımız şu günlerde belki 1999 yılıiçerisinde diğer sektörlere de, özellikle kendisektörümuzden başlamak üzere her an için yardımcıolmaya hazırız biz. Niye olmasın? Bunu da proje olaraknot alacağım ben. Teşekkür ederim.

Dr.Caner ZANBAKEfendim, teşekkürler. Aynı soruyu akücülere, aynı soruyumotor yağı üretenIere, aynı soruyu solventçilere deyöneltiyoruz İso sanayicileri olarak. Aslında bu gerikazanım tesislerinde eğer kontamine malzeme hammaddegirdisi olarak kabul edebilirse bu işler de sağlanabilir.Ancak, bunun için de -Sayın Bakanlığımız temsilcilerininduymasını da arzu ediyorum- teşvikler gerekli. Herkonuda ... Teknik, teknolojik, finansal konularda teşviklergerekli. Eğer bu yapılmazsa bunlar atık olarak üretilecek.

Genel Tsrtışms Bölümü

Soru:

Yakmaya alternatif olarak gösterdiğiniz çimentofabrikaları çimento üretimi için kurulmuş tesislerdir. Dahayüksek yakma kapasiteli olarak ve bu iş için kurulmuşolan iZAYDAŞyakma ünitesi emisyon izni ve sizden lisansalmakta bu kadar zorlanırken çimento fabrikalarına bu türbir iznin verilmesi nasıl düşünülebiliyor?

Meliha ÖZOGLU

iZAYDAŞ'1 özetledim. Bazı eksiklikler var. Bunlarıntamamlanması durumunda Bakanlığımızca lisansverilecek. Gerçekten önemli bir tesis. Her türlü tehlikeliatık tıbbi atık da dahil olmak üzere yakılacak. Aynızamanda, her türlü tehlikeli atık depolanacak iZAYDAŞtesisinde çünkü bir entegre tesis. iZAYDAŞ içerisindedepolama çok önemli çünkü yakmadan çıkan tehlikeliatıklar da bu deponilerde. tehlikeli atık deponilerindedepolanacak. Her ikisini de entegre olarak düşünüyoruz.Eksikliklerinin tamamlanması durumunda lisans verilecek.Çimento fabrikalarına gelince... çimento fabrikaları hertürlü atığı yakmıyor. Yaptığımız çalışmalarda, çimentofabrikalarındayakılacak atıklar belirli atıklar. Özetle, atıkyağlar olabilir. bazı boya sanayii atıkları, bazı katranler.reçineler gibi atıklar... Tabi, her çimento sektörüyakabileceği atıkları kendisi değerlendiriyor ve lisanstalebinde "ben şu atıkları yakacağım" diye başvuruyor.Yine çimento fabrikalarının lisans talebi, Bakanlığımızcaoluşturulan bir teknik komisyonla değerlendiriliyor.Biliyorsunuz, çimento fabrikaları çok yüksek sıcaklıktaçalışan fabrikalar; 1450o('ye kadar çıkıyor. Çok tehlikeliatıklar bile bu yüksek sıcaklıkta bozuluyor. Atıklar ek yakıtolarak da kullanılıyor; bir petrokök veya bir kömür yerineek yakıt olarak kullanılıyor. Ve çimento kalitesinibozmayacak şekilde belirli oranlarda katılarak yakılıyerbu atıklar.Tabii ki bunları değerlendirerek çimento fabrikalarınalisans vereceğiz. İZAYDAş'a niye vermedik de çimentolaraveriyoruz? iZAYDAŞ her türlü tehlikeli atığı yakacağı vedepolayacağı için üzerinde önemle durulması gereken birtesis. Bakanlıkça da. gönül rahatlığıyla atıklar içingönderebileceğimiz, alternatif yer olarak

Genel Tartııma Bölümü

belirleyebileceğimiz bir tesis. fakat çimento fabrikaları ...Bu tesis, tüm Türkiye atıklarını kaldıracak yükte bir tesisde değiL. Sadece belki İzmit Bölgesi için yeterli olabilecek.Türkiye geneli düşündüğümüzde, diğer atıkların neolacağını düşündüğümüzde alternatif bertaraf yöntemleriolarak da bazı çimento fabrikalarını değerlendirmekdurumundayız. Bu nedenle çimento fabrikalarına lisansvermek istiyoruz.

Soru:

Basel Sözleşmesi ile Türkiye'ye atık, ithali yasak fakatbizim Yönetmeliğimize göre atık ihracı serbest. Bu, çevrekoruma duyarlılığına aykırı düşrnüyor mu? "Bu tür atıklaryurtdışında uygun bertaraf tesislerinde benaraf edilecek"denilse dahi bu tesisler ya depolama ya da yakmatesisleridir. Biz de aynı koşulları burada gerçekleştiremezmiyiz? Bu tür tesislerin Türkiye'de kurulmasındaki korkunedendir?

Melahat ÖZOGlUBu konuda Basel Sözleşmesinden biraz detaylı bilgivermek istiyorum.Basel Sözleşmesinin asıl amacı, tehlikeli atıklarınüretimindeki miktarın azaltılması. Üretiminin kazanılmazolduğu durumlarda da orijini olan ülkede bertarafedilmesi ilkesini taşımaktadır. Bu amaçla da, tehlikeliatıkların sınırlar ötesi taşınımının en aza indirilmesiamaçlanmıştır Sözleşrnede. Sözleşmenin uluslararasıboyutta çalışmaları devam ediyor. En son alınan karar.1995 yılında yapılan tarafların üçüncü konferansındaalınan karar ile nihai bertaraf amacıyla atıkların OECD, ECve Liechtenstein ülkelerinden diğer ülkelere ihracatınınyasaklanması. Ve 31 Aralık 199Tden itibaren de yine buatıkların aynı ülkelerden diğer ülkelere geri kazanım vegeri dönüşüm amacıyla da ihracatının yasaklanmasıkararı alındı ve bu karar 1997 yılında onaylandı.Bu ilke doğrultusunda, Türkiye atık ihracatının içinde.OECD ülkesi olması dolayısıyla atık ihracatının içindebulunuyor bu karar gereği. fakat yine Sözleşme gereği birülkenin, atıklarını gönderebilmesi için alıcı ülkenintesislerinin lisanslı olması gerekiyor. Biz atıklarımızı ihraçetmeden önce ithal eden ülkeye bildirimde bulunurken o

Genel Tartııma Bölümü

tesisin öncelikle lisanslı olup olmadığına dikkat ediyoruz.Zaten bildirim formlarıyla Bakanlığa başvuruluyor.Bildirim formları doldurulurken hangi tesise gönderilecekve bu tesis lisanslı mıdır. değil midir? .. Bir de Bakanlığı-mızın aradığı -tabi. Sözleşmeye taraf bütün ülkelerinaradığı şartlar bu -. gönderen sanayici ile lisanslı tesisarasında kontratlı bir anlaşmanın olup olmadığı. Bu an-laşmada. atıkların gönderilmesi esnasında bir kaza olmasıdurumunda bazı mali garantiler gerekiyor. Ve bu da yapıl-dıysa Bakanlığımız bunlara dikkat ederek gönderiyor.

Ülkemize neden atık ithalatı yasak? ihraç ediyoruz daneden ithalatı yasaklıyoruz? Ülkemiz her ne kadar OECDülkesi olması nedeniyle bu kararın içinde bulunsa daülkemizdeki atık yönetim sistemleri hepimizin gördüğügibi mükemmel değiL. Çevreyle uyumlu bir bertaraftesisimiz yok; iZAYDAŞ hala problemli. çözmeyeçalışıyoruz. Kendi atıklarımızı daha çevreyle uyumlubertaraf edemezken niye dışarıdaki ülkelerin atıklarınıkabul edelim? Bu nedenle. Yönetmeliğimize göre de hertürlü atığın ülkemize girişi yasaktır. ithalatı yasaktır. ihraçediyoruz çünkü gönderdiğimiz tesisler lisanslı tesislerdir.

Dr.Caner ZANBAKBir açıklık getirme açısından ... -Sayın Ünsal HekimarıTıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tıbbi müstahzaratüreticilerinin bulunmadığından söz etmişlerdi. TıbbiAtıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tıbbi atıklar ya bir yaiki olarak belirtiliyor. Onu vurguluyorlar. Ama TıbbiAtıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tıbbi atık üreticilerininismi geçmiyor. Konu buydu. Yoksa onu gösteriyorlar. TıbbiAtıkların Kontrolü Yönetmeliğinde de tıbbi malzemeüretimi yapan sanayicilerin de isminin geçmesi gerekli.Vurgulanmak istenen nokta buydu.

Melahat ÖZOGlUYalnız. ben burada bir açıklama yapacağım. Tıbbi atıklar.Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinin ekinde var;listesinde var. Tıbbi atıklar tehlikeli atıktır ve Yönetmeliğegöre de özel atık kapsamındadır. bertarafı özel işlemgerektiren atıklardır. Tıbbi Atıkların KontrolüYönetmeliğinde ele alınan atıklar sağlık hizmetlerindenkaynaklanan tıbbi atıklardır. Endüstrilerden kaynaklanan

Genel Tartı/ma Bölümü

ilaç atıkları ve diğer atıklar Tehlikeli Atıkların KontrolüYönetmeliğinde yer almışlardır; Tıbbi Atıkların KontrolüYönetmeliğinde yoktur. Tıbbi Atıkların KontrolüYönetmeliğindekiler sadece sağlık hizmetleri. tıpmerkezleri. araştırma vb. yerlerden çıkan atıklardır.

Dr.Caner IANBAKAnlıyorum. Yani Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğisadece hastane, ...

Melahat ÖIOGLU

Sağlık hizmetlerinden, hastanelerden. tıp merkezlerindenkaynaklanan atıkların yönetimine ilişkindir. ilaç atıkları,ilaç sektörünün atıkları kimyasal endüstri olduğu içinTehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde vardır.

Ünsal HEKİMANOrada asıl üzerinde durmak istediğim çelişki şudur... Bendiyorum ki. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğininkapsamında ilaç depolarından bahsedilir. Ben dediğinizianlıyorum. İlaç deposunu hatta örnek verdim. İlaç açıktabulunmaz; kolilerde bulunuyor. Bu kapsama ilaç, ezcadeposu giriyorsa onu imal edenin girmemesini anlamakmümkün değiL. Tabi ki. burada hastaneler var.muayenehaneler var. patolojik atıklar mevcut. Ben ilaçsanayii atıklarının hepsinin patolojik olduğu iddiasını dakabul etmiyorum. O ayrı bir mesel e ama ben buradakieeliskiye dikkati çekiyorum. Orada depo yazıyorsa ozaman imalatçısının da yazılması lazım. Demek istediğimbu; çelişki bu.

Melahat ÖIOGLU

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği revizyon çalışma-larında söyledtklerinizl dikkate alacağız.

Soru:

Lisanslı taşıyıcı firma atık imha firmasına teslim etmez,kısmen veya tamamen bir başka kullanıma sunarsasorumluluk dağılımı nasıldır Yönetmelik gereği?

Genel Tertısms Bölümü

Melahat ÖZOGlU

Bahsettiğim gibi atıklar taşıma formlanyle kontrolediliyor. Taşıma formlarıyla atıklar birlikte taşıyıcıyateslim ediliyor ve nihai bertaraf tesisine kadar gitmesitemin ediliyor. Bu konuda bir problem olması durumundaYönetmeliğe göre rnüteselsil bir sorumluluk sözkonşudur.Taşıyıcı. üretici ve bertarafçı suçları oranında sorumlusayılmektadır.

Soru:

Şu anda iZAYOAŞ'ın lisansı yok fakat atıklar gönderiliyoren iyi çözüm olarak. Bu durumda taşıyıcının üretici atığınılisanssiz bir kuruluşa teslim etmesi taşıyıoya ve üreticiyeyasal bir sorumluluk yükler mi?

Melahat ÖZOGlU

Evet. hem taşıyıcı hem üretici sorumlu.

Or.Caner ZANBAK

Yani şu anda iZAYOAş'a giden atıklar yüzündensanayicimiz sorumluluk yüklenmekte midir?

Melahat ÖZOGlU

Evet. evet. Yani usenssız bir tesise gönderdiği içinsanayicimiz sorumludur.

Dr.Caner ZANBAK

Peki. gönderen sanayiciler sorumlu. Göndermeyenier? ..Bunu özür dileyerek bir espri olarak söyledim.

Melahat ÖZOGlU

Göndermeyenıerin yükümlülükleri var. GeçiCi depolamayapmakla yükümlü. Ceza i rnüeyyideler. sorumluluklar var.Göndermeyenler ne yapacak? Geçici depolayacak ya daara depolar yapılması qerekiyor. Aslında bu atık bertaraftesislerini her ne kadar belediyelerimizin deyükümlülükleri olsa da sanayicilerimizin de kurmasıqerekiyor, Onlar da atıklarını kendi aralarında, tekbaşlarına ya da ortaklaşa bu tesisleri kurarak bertarafetmekle de yükümlüler aynı zamanda Yönetmeliğe göre.

Genel Tdrtıımd Bölümü

Soru:

İstanbul Merter'deki fabrikada günde 2 ton civarındaarıtma çamuru çıkıyor. Bu çamuru alır mısınız? Maliyetinedir yaklaşık fikir verme açısından? İstanbul AnakentBelediyesinin arıtma çamuru toplama merkezi var mı?

Kenan EviNGeniş kapsamlı konuşayım. Biz şöyle ceuştyoruz.; Bizeatık sahibi atığının olduğunu bildiriyor. Müşteri hizmetleribölürnümüz gidip oradan numunesini alıyor. Ardındankendisine bir fiyat veriyor, atığını kabul edip etmeyeceğinibildiriyor. Bu fiyat da yapılan analizler sonucu bellioluyor. Yani daha baştan "Benim atığım var. Ne kadaraolur?" demek zor. Ama genel bir çerçevede belki bir fiyatsöyleyebilirim; esas fiyat analiz fiyatından sonra ortayaçıkıyor. Onun için baştan fiyatı net olarak söylemek zor.

Soru:

Neden atık bertarafı için sadece yakma düşünülmektedir.Diğer sistemler niye düşünülmüyor? lisans almamış olanbir firma nasıloluyor da Türk sanayisinin büyük firma-larının atıklarını yakabiliyor? Yani hukuksalolarak birsorun yok mu burada? İllegal bir duruma düşülmüyor mu?

Kenan EviNBiz istemeyerek bu duruma düştük. Yani bilmeyerek opozisyona düştük. Esasında. başta söylediğim gibi ÇevreBakanlığının bu tesisin bütün evrelerinden haberi var.Hatta yakma denemelerini alacağımız zaman daBakanlığın bütün lllere göndermiş olduğu genelgelerleatıklar bize geldi. Yoksa atıkları biz kimseden zorlaalmadık. kimseyi de yönlendirmedik. Çevre Bakanlığıbütün valiliklere. çevre müdürlüklerine yazı gönderdi...Atıklarınızı qönderin" dedi. Ondan sonra atık bizegelmeye başladı. Orada da bir çelişki var.Şimdi Sayın Çevre Bakanlığı yetkilisi diyor ki "Yasaldeğil". Bakanlık zaten yönlendirdi onları oraya denemeyakması. vs ... Yani yörılendirdi. Ama ondan sonra. oradaçelişki içinde Bakanlık. Esasında bize İzmit BÜYÜkşehirBelediyesi işletme lisansı verdi. Yani BÜYÜkşehirBelediyesinin 3030 sayılı Kanuna göre bir yetkisi var;"kurar, işletir ve çalıştım" diyor. Netice olarak hukuki

Genel Teraşms Bölümü

sorunumuz başka. Bana İzmit Büyükşehir Belediyesiişletme ruhsatını vermiş vaziyette. Siz gider İzmitBüyükşehir Belediyesini dava edersiniz, iptal edersiniz. Oayrı sorun.

Soru:

Size başvurmayan ama başvurması gereken sanayıcısayısı nedir sizce? Özellikle orta ölçekli sanayicilereyöneltmek için bu hizmeti neler düşünüyorsunuz?

Kenan EviNBizim tesisimizin kapasitesi 35.000 ton. Bu nasıl tespitedilmiş? Bu tesisin bölgeselolarak kurulması düşünülmüş;Sakarya, Kocaeli. Yalova, Bursa öncelikli olarakdüşünülmüş. Bu bölgede yapılan araştırma neticesinde debölgede yanabilir. yanması gereken 50.000 ton atıkolduğu tespit edilmiş ve buna göre de 35.000 ton seçilmiş.Ama bizim müşteri temsilciliği bölümünün yapmış olduğubirebir çalışmalar neticesinde de 600'e yakın orta vebüyük ölçekli sanayiciye ulaşmış durumdayız. Küçükleregitmedik az miktarda olur diye. Ama onlardaki tespitettiğimiz miktar 25.000-30.000 civarında. Yani Sakarya,Kocaeli. Yalova, Bursa'da atıklar bize tam gelse -biz 600tane firma ile görüştük ve bunlardan 125-130 tanesigeldi - kapasite zaten tam dolacak.

Soru:

Toplumsal hafızamızın zayıf olduğunu da gözönündetutarak iZAYOAŞ kendini ve çalışmalarını belirliperiyotlarla birlikte çalışmak istediği sanayicilereaktarırsa iyi olur. İZAYOAŞmümkün olduğunca kendinitanıtma çalışmalarını sanayicilere yapmalı. Etiketlerne,taşıma ve yükleme gibi konularda yeni yola çıkanşirketlere İZAYOAŞyol göstermeyi düşünüyor mu?

Kenan EviNTabi. daha önce de belirttiğim gibi sorun biraz dakuruluşte kaynaklanrmş. Yani bunun konsepti "sanayi.devlet ve yerel yönetimler beraber" olacaktı. Avrupa'dakiörnekler de öyle. Bizde ise yanlış başlandı ama inşaailahdüzelir. Biz yine de çalışmalarımıza devam ediyoruz.Bilhassa Kocaeli Sanayi Odası bize büyük destek oldu.Hatta meclis kararı çıkarttı; iZAYOAŞ'a ortak olmak

Genel Tdrtı/md Bölümü

istiyorlar. Esasında imkan olsa %100'ünü de vereceğizama ilk etapta %2S'ini elimizde tutacağız. %7S'inisanayicimize verelim, her türlü meselesine hem kendisisahip çıksın hem fiyatlandırmada olsun, etiketlernedeolsun, nakliyede olsun, çalıştırmada olsun ... Yani neticedemal sahibini bulsun, biz de diğer hukuki boyutta yerelyönetici olarak destekleyelim.Neticede kuruluş amacına uygun olarak bu tesisler çalışsınistiyoruz. Ama hepsi düğümleniyor. lisans olayına geliyor.Lisans olayını eşsak birçok olay kendiliğinden çözülecek.Sanayici de gelecek, ortak olacak. Ama maalesef bütündüğüm orada ve çözülemiyor.

Soru:

Size başvurmayan ama başvurması gereken sanayıcısayısı hakkında bir bilginiz var mı? Bunu krşılamaktazorlanan özellikle orta ölçekli sanayicilerin sayıları ve atıkmiktarları hakkında bir bilginiz var mı?

Kenan EviN

En ufak birime inersek korkunç bir sayı çıkıyor karşımıza.Tek tek onlara ulaşmak zor ama bizim gitmemiz gerekenboyuttakilere biz gittik. Bir de organize sanayibölgelerine, küçük sanayi çarşılarına gittik. Gitmemizgerekenlere gittiğimize inanıyoruz. Zaten o mevcutgittiklerimizin atıkları bize gelse zaten kapasiteyidolduruyor. Daha küçük detaylara inmeye de gerekkalmadı.

Dr.Caner ZANBAK

Ama tabi. ulusal atık yönetimi açısından orta ölçeklisanayiciler büyük ölçekli sanayicilerden daha fazlakirletici atık üreticisidirler. Dolayısıyla. sızın oyaklaşımınız bir uygulamacı şirket olarak doğru olabilirama ülke politikası açısından orta ve küçük ölçeklisanayicilerin de atıklarının derI en ip toplanması vebertarafı konusunda büyük çalışmalar yapılmalı.

Soru:

Türkiye'deki organize sanayi bölgelerine iZAYDAŞ türütesisler kurulabilir mi? Kurulması uygun olur mu?

Genel Teraşms Bölümü

Kenan EviNBu tesisler çok pahalı tesisler; çok kolay kurulan tesislerdeğiL. Avrupa'da lokal olarak küçük bazı hastanelerde tıpatıklarını yakmak için kurulan insineratörler var. Dahaönce mesela Bayer böyle bir insineratör kurrnuştu amaBayer firması bile tesisi ekonomik olmaktan çıktığı içinatıklarını bize gönderiyor.Şimdi Tüpraş yapmaya çalışıyor tek başına ama bugünekadar yaptığı deneylerde emisyon değerini tutturamadı.Bence tek tek yapılan bu tesisler hiçbir zaman ülke içinyararlı olmaz. Bence Avrupa'da olduğu gibi bölgeselyakma tesisleri kurmakta fayda var ama burada bizimdüştüğümüz yanlışlığa düşmernek lazım. Sanayiciyle,Bakanlıkla işe başında başlamak lazım. Ve çevre adınaÇevre Bakanlığı için konsolide bütçeye giren fonların butür tesislerin yapımında finansman sağlaması lazım. EğerTürkiye çapında toplanan fonlar bu bölgesel tesislereyöneltilirse sanayicinin yükü hafifler.

Soru:

İZAYDAŞfiyatları yakma veya depolama olarak Ek-llA'yagöre veriliyor. Ancak, Çevre Bakanlığımız Ek-llA'nın biryakma ya da depolama kriteri olarak kullenılameyecaçırubelirtrnişti. Bu konunun açıklığa kavuşması gerekir. Ek-l1A yakma ya da depolama kriteri seçimi için kullanılacakölçüt değiL.

Melahat ÖIOGlU

Ben konuşmamda "depolama için değil" demedim. Bu Ek-l1A yer üstünde depolanabilme kriterleri atıkların."Yakma değil" dedim. Atıkların yerüstündedepolanabilmesi için bu kriterlere dikkat edilecek;Ekl1A'daki kriterlere.

Dr.Caner IANBAK

İZAYDAŞ acaba bu Ek-l1A'yl yakma kriteri olarakkullanıyor mu?

Kenan EviNOnu şimdi bilemeyeceğim. Burada yetkili arkadaşlarvardı. Onu kullanıyor muyuz?

Genel Tart/ıma Bölümü

Koray DOGAN

Tehlikeli atık sınırını aşıyorsa.

Kenan EviN... kullanıyoruz. Yani bizim genel fiyat politikarruz şu ... Bizde atıklar laboratuvardan geçiyor. Hangi sınıfa giriyorsa ...Tehlike derecesini aşıyorsa yakmaya alınıyor. Aşmıyorsedepolamaya alıyoruz. Tabi. sadece o baz değiL. İçerdiğibileşikler çok önemli. Klerlu. azotlu, kükürtlü bileşiklerfazlaysa fiyat artıyor. Kalortttk değeri düşükse fiyatlardüşüyor. Ambalaj şekilleri farkettiriyor. Neticede birçokfaktör fiyatları etkiliyor. O da tahlil neticesinde bellioluyor.

Dr.Caner ZANBAKBir açıklama getirmesi açısından... Efendim, iZAYDAŞfiyatlandırmayı yaparken hem yakma değerine dikkatettiği gibi bir de belirttikleri gibi. o menüyü sağlayacakşekilde tesis içinde bu atığın ne kadar sürede ve hangidiğer atıklarla birlikte yakılırsa uygun olacağına da dikkatederek bir fiyatlandırma sağlamakta. Dolayısıyla, siz birsolvent verirseniz bunu yakıt olarak çok ucuza alabilir.Ancak, klerluysa bu solvent %4'lük menüyü tutturmak içinbelki 3 ayda eriteceğinden dolayı bunu daha yüksekfiyattan alabilir. Burada ben dışarıdan biri olarak birsaptama yapmak istedim. Herhalde, doğru yaptığımı.iZAYDAŞyetkilileri tarafından doğrulandığımı görüyorum.teşekkürler.

Soru:

Ara depolamadan bahsediyorsunuz. Bu ara depolama içinizni valilikler mi veriyor. Bakanlık mı? lisanslı bir bertaraftesisi olmadığından dolayı, Bakanlığın iZAYDAş'a dalisans vermemesinden dolayı sanayiciler mağdurdurumda. Yönetmelik 1995'te çıkmış olmasına rağmen 3yıldır lisanslı bir bertaraf tesisi kurulamamıştır. Bununsorumlusu kimdir?

Dr.Caner ZANBAKTabi. Bakanlık olarak hiçbir sorumluluk"Sorumluluk seneyicinindir" dendi ama

yoktur."Bunun

Genel Tsraşms Bölümü

sorumlusu sanayicidir" demeden başka bir şekildecevaplandırılabilir misiniz bu soruyu?

Melahat ÖZOGLU

Ara depolama lisansı Yönetmeliğe göre valiliklere verilmiş;valilikler veriyor lisansı. Hatta bir yıl ara depolamadabekletme kriteri var. Bunu aşması durumunda yinevalilikten izin alınarak atıklar bekletilecek bu aradepolarda.

İZAYDAŞkonusuna gelince ... Bunun sorumlusu ...

Dr.Caner ZANBAK

Hayır. İZAYDAŞdeğiL. Son 3 yıl içinde herhangi bir lisanslıtesis kurulmadı. "Bunun sorumlusu kimdir?" diyesoruyorlar. İZAYDAŞile ilgili değiL. iZAYDAŞ dışında datesis yok. O açıdan.

Melahat ÖZOGLU

Bertaraf tesisi kurulmamasının nedenleri... Bu tesislerekonomik olarak gerçekten çok pahalı tesisler. Büyükmaliyet gerektiriyor. Bunun için kurulmamış olabilir.Bakanlık adına değil sadece şahsi qörüşümü belirtmekistiyorum bu konuda. Diğer bertaraf tesisleri hangileriolabilir? Tabi. nihai bertaraf yakma ve depolama. Bunlarda gerçekten çok pahalı tesisler. Diğer yeniden kullanmave geri kazanım tesisleri de olabilir. Bu tesisler aslındaülkemizde mevcut. kurumasına gerek yok; kısmen atıklarıgeri kazanan tesisler var. Bakanlığa başvura tessler devar. Fakat bunlar çok ilkel şartlarda çalışan tesisler veeksikliklerinin tamamlanması gerekiyor. Tabi bunlar lisansbaşvurusunda bulundukları zaman biz bu eksiklikleritespit edip belirteceğiz ve tamamlanması durumundabunlar da lisans alacaklar.Yakma ve depolama çok pahalı olduğu için ber de atıkbertaraf tesisi olarak çimento fabrikaları var. Onlar da şuan zaten mevcut. Onların da şu anda bazımodifikasyonlara gereksinimleri var. Bu konudaçalışamalarımız var.Ben bu konuyu böyle değerlendireceğim.

Genel Tartı/ma Bölümü

Soru:

Atıkların taşınması konusunda veya bertaraf fiyatlarıkonusunda bir fiyat kontrol mekanizması kurmayıdüşünüyor mu Bakanlığınız? Atıkların bu tesisieregönderilmesi için teşvik uygulaması düşünülüyor mu? Birbaşka deyişle, narh koymayı düşünüyor musunuz; bir üstIimit fiyatlarda?

Melahat ÖZOGlU

Biliyorsunuz, bu konuda Yönetmelik değişikliği yapıldı.Öncelikle fiyat belirleme konusu Bakanlığa verilmiştiYönetmelikte. Daha sonra, bu konuyu Bakanlığınbelirleyemeyeceği tespit edilerek hem komisyontarafından hem sanayicilerimiz tarafından, Yönetmelikdeğişikliği yaptık. Yönetmelik değişikliğine göre atıkbertaraf ücretlerine o bölgede mevcut sanayi odaları,sanayi temsilcileri ve tesis sahibi birlikte oturup kararverecekler. belirleyecekler. Bu konuda Bakanlık narhkoymayı düşünmüyor.

Dr.Caner ZANBAK

Bu aslında çok yerinde bir yaklaşım yani Bakanlığın, yanidevletin fiyat tespit mekanizmaları na kesinliklegirmemesi. Girmemesi artık anlaşılmış da durumda. Çünküböyle bir tesisi kuran birine kalkıp "Hayır efendim, siz 50DM'tan fazla alamazsınız" dediğiniz anda o tesis kapanır.işlemez. Dolayısıyla, sanayicilerimizin de bu gerçeğianlaması. o nedenle o tesıstere ortak olmaya çalışması.kurulmasına katkıda bulunması, ortak olarak kendilerininde ellerini taşın altına sokması gerekir. Dolayısıyla, fiyatkontrol mekanizması konusunda Bakanlığın görüşü 2 seneönce gündeme gelmişti. Yönetmelik değişikliği ile deyerine getirildi.

Soru:

Sayın Hekiman, üretiminizde uygun olmayan ilaç atığıoluşuyor mu? Eğer oluşuyerse bu atıkların ayrıntılıenvanteri tutulabiliyor mu? Bu konuda problemleriniz varmı atıkların çeşitliliği ve içeriğinin de çeşitli olmasınedeniyle?

Genel Tsrtışms Bölümü

Ünsal HEKİMAN

Ben ilaç sanayiinin özel durumuna değinmek istemiştim.ikinci kalite ilaç mümkün değiL. ilaç aslında pahalı birmalzeme. Türkiye'de de satış fiyatının pahalı olduğusöyleniyor ama Türkiye'de tüketiciye iletilen fiyatı belkidünyadaki diğer örnekleriyle mukayese edildiği zaman okadar da pahalı değiL. Ama yine de Türkiye'de pahalıolarak algılanıyor, bizim için de pahalı. Bunun için, çokdikkatli imal etmek zorundayız. insan sağlığı ile direktalakatı bir ürünü imal ettiğimiz için bahsettiğim gibikalite güvence sisteminin çok etkin çalışması lazım. Amabütün bunlara rağmen tabi ki atık ilaç oluşuyor. Neredenoluşuyor? imalat esnasında, imalatı kontrol etmek içinaldığınız numuneler elinizde kalıyor. Laboratuvarınızdaartık malzemeler kalıyor. Ya da, ihracat amaçlı yapmışolduğunuz, sadece ihracata yönelik ruhsetlandınlmışilaçların Türkiye'de satışı olmayan, Türkiye'deruhsatlandınlmamış ihraç artıkları olabiliyor. Tahminediyorum soru bu yönde. Bu tipteki ilaçlar... Çayarasındada böyle bir soru gelmişti, konuştuk. Bir defa, ilaçimalatçısının atık üzerindeki sorumluluğunun başkasınailetilmemesini sağlama üzere, daha açacak olursak,ambalajından sökülüyor. imha ediliyor -imha derken,fizikselolarak imha ediliyor-, tabletse bunlar kırılıyor,değirmenlerden geçiriliyor, vs «r kullanılamaz hale geliyor.Daha sonra ise Yönetmelik mucibince bunlar nihaibertaraf usullerine göre imha ediliyor. Bizim buradayaptığımız, iZAYDAŞ'a bunları göndermek. Bilmiyorumcevap tatminkar oldu mu?

Soru:

Sayın Özoğlu, Çevre Bakanlığı'nın atık borsası oluşturmaçalışmaları olduğunu söylediniz. Bildiğim kadarıyla iso,Kocaeli ve Bursa Sanayi Odalarının bu konuda girişimlerivar. Bakanlığın bu çalışması sanayi odalarının buuygulamalarına bir alternatif midir, yoksa sanayi odalarıile işbirliği yapılması düşünülüyor mu?

Melahat ÖZOGLUBakanlığımız alternatif olarak kesinlikle düşünmüyor buçalışmayı. Konunun aciliyeti nedeniyle sanayicilerimizleişbirliği içerisinde, özellikle bahsettim. iso, Kocaeli. Bursa

Genel Tart/ıma Bölümü

Sanayi Odaları ve Odalar ve Borsalar Birliği ilekoordinasyon içerisinde, işbirliği içerisinde bu çalışmayıbaşlattı. Bakanlığın bu konuyu başlatması çalışmanındaha hızlanmasını ... Planladığımıza göre, Ocak 1999'dabu çalşmayı bitirmeyi planhyoruz. Bu konuda bir yabancıproje de Bakanlığımızca başlatıldı. işbirliği içerisindeyürüyen bir çalışma bu.

Dr.Caner ZANBAK

Yani bu çalışmayı, sızın ana hatlarını saptadığınızuygulamayı sanayi odaları yürütecek.

Melahat ÖZOGLU

Evet. evet. önce bir pilot bölge seçilecek. Kocaeli bölgesiolabilir. Daha sonra bu çalışma diğer illerimize dekaydırılacak.

Iır.Caner ZANBAK

Peki. benim şu anda sorum şu ... Şu anda Kocaeli'deçalışan bir atık borsası var; ya da kurulduğu söylenenBursa için de aynı, iso için de aynı. Bu sizin yaptığınızprojenin sonucunda belirli bir bölgenin saptanacağınısöylüyorsunuz. Şu anda yürüyeni tekrardan mı bir bölgeolarak ele alacak, yoksa yeni bir bölge mi. mesela izmirbölgesi mi saptanacak?

Melahat ÖZOGLU

Hayır, yürüyen bir çalışma içerisinde olacak bu çalışma.

Dr.Caner ZANBAK

Sorulardan biri de atık borsası ile ilgili olarak bu atıkborsası çalışmalarının ne zaman başlayacağı. Iso'nun atıkborsası formlarının dağıtımına başlandı. 10-15 gün içindetüm üyelerimizin elinde olacaktır. Dolayısıyla,üyelerimizin bilgisine sunuyoruz. iso Dergisi'nde debununla ilgili bir bilgi çıkacak. Daha sonra ayrı bir ekolarak bu üyelerimtze iletilecektir.

Soru:Sayın Özoğlu, açıklamalarınızda sürekli olarakYönetmeliklerin anlaşılmamasından bahsediyorsunuz.Çevre konusunda çalışan tüm arkadaşların da bu

Genel Tsrttşms Bölümü

konudaki eleştirileri de mevcut. Çevre mevzuatındaki çoğuyönetmeliği anlamakta biz zorluk cekiyoruz. Bunun sebebiacaba tercümeden kaynaklanan hatalar mıdır. yoksaTürkiye'deki sanayi şartlarına adaptasyondaki zorluklarmıdır?

Melahat ÖZOGlU

Bu Yönetmeliğin anlaşılmama sebebi. hepinizin degördüğü gibi. Yönetmelikteki hem teknik hususlardan hemde idari hususlardan. Teknik hususlar çok detaylı verilmiş.Birebir tercüme değil zaten Yönetmeliğimiz. Bütün diğerülke mevzuatları tarandı Yönetmelik yayınlanmadan önce,sanayicilerimizin görüşlerine sunuldu, kurumlarıngörüşlerine sunuldu. Ülke şartlarına göre hazırlanmış vekabul edilmiş bir Yönetmeliktir. Uygulamadakiproblemlerimiz bu Yönetmeliği uygularken hemsanayicimizin karşılaştığı sorunlar. hem de Yönetmeliğinyeterince anlaşılmaması oluyor.Bu da teknik hususlarıngerçekten Yönetmelikte çok yer elmesı... Belki daha basitdaha kısa olsaydı bu teknik kriterler daha bir anlaşılmasıkolayolurdu. Ama biz bu konuda da uygulamadakarşılaşılan sorunlar gündeme geldikçe Caner Bey'in dekatıldığı, iZAYDAŞ'ın da katıldığı Atık YönetimiKomisyonumuzda Yönetmelikte bazı değişiklikleryapılabiliyor.Sadece uygulamadaki problemler nedeniyle - tercümedendolayı değil- ve teknik olması nedeniyle anlaşılamıyorYönetmelik.

Dr.Caner ZANBAK

Demek ki. bu konuda daha fazla bilgilendirmeyeihtiyacımız var özellikle da, ayrıntı gibi görünen küçükkonularda. Bu da herhalde, bizim sanayicimizin kendikonusu dışında olması nedeniyle karşılaştığı bir güçlükolsa gerek. Ama bunu aşabiliriz.

Cihangir ŞEN

Atık Komisyonu raporları, çalrşmalarının sonucundayayınlanıyor mu? O Komisyona katılmayan kuruluşlar buKomisyonun kararlarından nasıl haberdar olabilir?

Genel Tartııma Bölümü

Melahat ÖZOGLU

Atık Yönetimi Komisyonu kararları yayınlrnrmyor. Çıkankararlar Bakanın onayına sunuluyor ve kabul edilirsekalıyor. Bunların yayınlanması konusunu bir öneri olaraki1eteceğim. Olabilirse neden olmasın? Caner Bey. sizin bukonuda görüşleriniz var mı?

Dr.Caner ZANBAKAtık Komisyonu tutanakları Komisyon üyelerinei1etilmekte. Bizler de iso. Kimya Sanayicileri Derneği vediğer kuruluşların temsilcileri olarak bu tutanaklar elimizegeçtiğinde ilgili kuruluşlara. kurumlara bunu belirtiyoruz.iso da gözlemci olarak zaten bu toplantılara katılıyor.Belki bu tutanakların kopyalan geldiğinde iso Çevreihtisas Kurulu gündemine getirip bir ek maddesi yapıpuygun görülenlerin sanayiciye duyurulması mümkün. Amaana hatları ve çok önemli gelişmeleri bi iso duyurularıylasanayicilerimize iletiyoruz. Ama yayınlanacak şekildeayrıntılı tutanaklar olmuyor bunlar.

Soru:

iZAYDAŞ çalışmadığı sürece bu atıkların ne olacağıdüşünülyor? Bu aynı zamanda ulusal bir tesis durumunagelmiştir. Gerçekten dioksın furan çıktığı tespit edildi mi.yoksa "olabilir" diye mi karşı çıkılıyor?

Melahat ÖZOGLU"Dioksin furan gerçekten çıktı" diye birşey yok: tespitedilmedi böyle birşey. Yalnız. yakma tesislerine lisansverilirken deneme yapılması gerekiyor. Bu denemeyakması için de çok uzun bir süre gerekiyor tesisinizlenmesi açısından. Deneme yakması esnasında dadioksin furan emisyonları çıkma olasılığı ile en kötüşartlarda çalışılıyor ve en kötü atıklar yakılıyor.Diğer ülkeleri incelediğimizde. deneme yakması en az 1.5yıl sürüyor.. iZAYDAŞ tesisi. deneme yakmasınıkendilerinin de söylediği gibi. Bakanlığımızın. İlMüdürlüğümüzün ve üniversitelerimizin temsilcilerininkatılımı ile yaptı. Bir keteye mahsus yapılan bu yakmasonucunda kendilerinin de verdiği raporlara göregörülmedi ama bu demek değildir ki tesisten çıkmayacak.Tesislerin uzun bir süre izlenmesi. diğer ülkelerde olduğu

Genel Tartııma Bölümü

gibi. bu deneme yakma süresının uzun tutulması vedeneme yakmasının esaslarının çok iyi belirlenmesi gerek.Bunun için komisyon oluşturuldu, çalışmaları başlayacak.Tesis izlenecek ve izlenme sonucunda gerçekten dioksinfuran emisyonları çıkmıyorsa zaten tesis lisans alacak.

Av.ualü ÜNLÜ (iSO Çevre Şubesi HukukDanışmanı)

Lisans konusunda Yönetmeliği dikkatle Ineeledik. Çokilginç şeyler var. Birincisi şöyle diyor: "Bakanlıktanalmaları gereken konu ile ilgili yeterli uzman ve teknolojikimkanlara sahip olduğunu belirten belge". Yani tesisteyeterli uzman olacak, teknolojik imkanlara sahip olacak.6f'de ise Bakanlığın qörevi olarak "bu tesislere ön lisansve lisans vermek, bu faaliyetleri denetlernek. yönet-meliklere aykırılık halinde lisansı iptal etmek" deniyor.Daha ayrıntıya girmiyorum. Benim anladığım, sanıyorumteknolojik olarak ve personelolarak yeterliyse lisansıveriyor. Tabi. ön lisansı verip deneme yakması dayaptırabilir. Birtakım aykırılıklar çıkarsa bu Yönetmeliğegöre daha sonra, bu lisansı iptal edebilir. Dolayısıyla,Bakanlığın ben bu Yönetmelikteki lisansı yanlış anladığıkanaatindeyim; yanlış yorumluyor. Yani herşeyinmükemmelolacak... Bilemiyorum, neyi arıyorsa, nedenlisans verdiğini ben anlayamıyorum. Şöyle örneklemekistiyorum ... Lisans ruhsat demek. Örneğin bir restaurantalisans ya da ruhsat verebilmek için gidersiniz, bakarsınız;mutfağı var mı, kıyafetleri düzgün mü? Ama şöyledemezsiniz: "Sen yemek yapeceksı. Belki bu yemeklerleinsanları zehirleyeceksin. Ben sana bunu düşünerek lesansvermiyorum.". Bu denemez. Aslında, verirsiniz,denetlersiniz, aykırı çalışıyorsa iptal edersiniz.

Teşekkür ederim.

Dr.Caner ZANBAK

O da bir yaklaşım. fakat çevre koruması konusundakisarısasyonel durumları da düşünürsek. kendinizi bir aniçinde Çevre Bakanlığı'nın yerine koyun. Kenan Bey'in debelirttiği gibi. bir çevreci kuruluş birkaç kişiden de ibaretolsa yeterince politik, sosyo-politik ya da popülist baskıunsuru olarak bir tesisin çalışmasının düzenlenmesini

Genel Tartııma Bölümü

etkileyebiliyor. Bu sadece İZAYDAŞiçin geçerli değiL. diğertüm tesisler ıçın de geçerli. Dolayısıyla, ÇevreBakanlığı'nın da bu seküde.; Anlıyorum, yasalolaraksizin dediğiniz doğru; önce lisans verirsiniz, eğer yanlışyapıyorsa kapatırsınız. Yalnız, bu konuya gelindiğindeburada sıkıntı sadece hukuki sıkıntı değil, teknik de değilama çözülmesi zor olan sosyo-politik sıkıntı. O nedenle,Atık Komisyonunda belirli bir protokol, belirli bir yaklaşımsilsilesi düşünüldü. İZAYDAŞ ve İzmit BüyükşehirBelediyesi bir öneri ile Bakanlığa gelecek lotlar için veyakma tesisi için. Bakanlığımız da bunun bir komisyonvasıtasıyla, biraz önce Melahat Hanım'ın da belirttiği gibi,sadece bir, iki. üç ya da beş yakmalı değil. uzun sürelidenetimini yapacak ve onun sonucuna göre de tesise öyleya da böyle lisans verilecek. Öyle derken, katalitik konver-ter ya da dioksin tutucu gerekliyse konularak, gereklideğilse ona gerek duyulmadan işletilmesi konusundalisans verilecek. Yanlış mı özetledım Melahat Hanım?

Melahat ÖZOGLU

Evet. doğru özetledintz. Yalnız, bir konuya açıklıkgetirmek istiyorum. Ön lisans ve lisans farklı anlaşılmış.Bakanlığın anladığı veya Yönetmelikte mevcut olanı benaçıklamak istiyorum.

Ön lisans, tesis kurulmadan önce atık bertaraf tesisikurmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler kuracakları tesislerile ilgili her türlü plan, proje, teknik veri ve açıklamalar ilediğer dökümanlarla birlikte Bakanlığa başvurur. Bubaşvurularda çevresel etki değerlendirmesi olumlubelgesi. tesisin kanun, yönetmelik ve diğer hukuki teknikdüzenlemelerde istenen şartları yerine getirebileceğinigösterir mühendislik ve yapılabilirlik raporu, planlanantesise ait uygulama ölçeğinde her türlü mühendislik projeve raporları ve Ek-ıS'te belirtilen lisans alması için gerekliolan bilgi ve belgelerin bulunması zorunludur. Bakanlıkbu projeleri inceler. uygun gördüğütaktirde tesise önlisans verir. Ön lisans, tesis kurulmaya başlamadan öncealınması gereken lisans.Daha sonra ön lisans alan tesis, kurulduktan sonraişletmeye açılabilmesi için yine Bakanlığa başvuruyor. Budurumda lisans gündeme qeltyor. Bu iki konukarıştırılmasın.

Genel Tsntşme Bölümü

Timur Bey... Halil Bey'in verdiği lokanta örneği gibi. Siz, bu o tesisinkurulması için verdiğiniz bir ön lisans. Tesis kuruldu. Projebittiğinde, tesis çalışmaya başladığında, çalışmaesnasında birşeyler aksıyorsa o zaman verilen lisans gerialınabilir.

Melahat ÖlOGlU

Bu durumda şartlı lisans gündeme gelebilir. Yani tesisegeçici bir lisans verilir. Evet. o olabilir.

Timur BeySon cuma günü alınan karar uyarınca yaklaşık 1.5 senelikbir' süreyi kapsayan ... Bu arada iZAYDAŞ atık almayabaşlayacak mı?

Dr.Caner lANBAKEvet. Atık almadan, efendim, 1.5 sene nasıl çalışacaksınız?

Ünsal HEKİMANHanımefendi dedi ki: "Böyle önemli bir tesise ruhsatverebilmek için 1.5 senelik bir deneme sürecindengeçmesi lazım, vs. Ancak, ondan sonra ... ". Müsaade edin1.5 senelik o deneme süresi başlasin. Demin Halil Bey'inbahsettiği konuyla da alakalı, Yönetmelikte deöngörülmüş. Başlayın, 1.5 sene istediğiniz ölçümü yapın.Biz de şu 1.5 senede atığımızı verelim. Yani üretim dursunmu? Üretim yapılıyor. atık çıkıyor. Öteki taraftan"Yönetmelik var" deniyor; "Gönderirsen, bak böyleyaparım". Öyleyse üretim yapmayalım. Şimdi. hepimizinbirleşip şurada ortak bir sonuca varmamız lazım. Mantıktek noktada blrleşmek durumunda. Başka çözümü yokbunun. Yazılı olan Yönetmelik açık. Yapın siz şu 1.5 senelikdenemeyi. Atık lazım, biz de atığımızı verelim. Başkahiçbirşey demiyoruz ki.

Dr.Caner lANBAKZaten o konuda karara varıldı Atık Komisyonunda, değilmi Melahat Hanım? Bu 1.5 senelik süre içinde atıklarİZAYDAş'a gelmeye devam edecek.

Genel Tdrtıımd Bölümü

Soru:Şu anda lisanslı geri kazanım tesisleri yok. Lisanssizçalışan geri kazanım tesislerinden gelecek bertarafedilmesi gereken atıklardan kim sorumlu olacak? Atıküreticisi mi. lisenssız geri kazanım ve bertaraf tesisi mi?

Melahat ÖZOGLUÖncelikle atık üreticisi. Yönetmeliğe göre atık üreticisisorumlu.

Dr.Caner ZANBAKAnlıyorum. Daha sonra da geri kazanım tesisi. Yani şuanda iZAYDAŞ...

Melahat ÖZOGLUTabi. MüteselsiI sorumluluk ... Daha önce bahsettiğim gibi.üretici. taşıyıcı ve bertarafçı da sorumluluk içinde amaesas "kirleten öder" prensibine göre üreticininsorumluluğu daha fazla.

Dr.Caner ZANBAKYalnız. bir dakika... Sözünüzü kesiyerum. kirletenİZAYDAŞolacak burada. sanayici değiL. Çünkü sanayicivariI içinde verdi. İZAYDAŞkirletti etrafı olacak. O zaman.İZAYDAŞsorumla olmalı önce. Ondan sonra geriye dönüpatık üreticisine ...

Melahat ÖZOGLUBu konuyu hukukçularımız daha iyi değerlendiriL

Dr.Caner ZANBAKKarışık konu. Onu vurgulamak için söyledim.

Selma Bilgisu

Soru benimdi. Demek istediğim... Şu anda lisanslı gerikazanım tesisleri yok. Geri kazanım tesisi adı altında atıkalıp birtakım işlemler yaptıktan sonra bizim bertaraftesisimize göndermek isteyen tesisler var. Bu durumdabizim onlardan atığı almamız halinde atık üreticisi misorumlu. geri kazanım tesisi lisansı olmayan geri kazanımtesisi mi sorumlu?

Genel Tartııma Bölümü

Or.Caner ZANBAK

Yani doğru, çok güzel bir soru. Yani birisi diyor ki "Benakü geri kazenıyorum". Akünün içinden kurşununu alıyor.ondan sonra diyor ki "Bakalitini ben iZAYOAş'agöndermek istiyorum". Burada kim sorumlu? Aküyü kıranmı. yoksa aküyü o geri kazanım tesisine veren mi?

Melahat ÖZOGLU

Bu konuyu hukukçularımızın değerlendirmesi daha uygunolur. Ben burada olayı teknik olarak ele alıyorum. Yanlışbirşey söylemiş olabilirim. isterseniz yazılı olara bildirin,hukuk müşavirliğimizin görüşü ile size daha net dahasağlıklı bir cevap verelim.

Soru:

Sayın Evin, tesisleriniz atıkların depolanması ve yakılmasıamaçlı yapılmış. Tesisinizde açığa çıkan ısıyı kullanıyormusunuz? Ya da projelerinizde mevcut olarak varsa hangialanları bertaraf için kullanıyorsunuz? Ya da başka birçevreye yararlı elektrik üretimi gibi yan üniteleriniz de varmı?

Kenan EViN

Tabi. esas amaç tehlikeli atıkları yok etmek. O arada sözönde bildiğiniz gibi belli bir enerji meydana geliyor. Onu dabuhar halinde kullanıyoruz. Elde ettiğimiz buharı 6 MWgücündeki jeneratör tribünümüze göndererek... Bunun2 MW'lık enerjisini kendi bünyemizde kullanıyoruz, gerikalanını setiyoruz. Ama esas amaç tabi. o değil; yan ürünolarak onu elde ediyoruz.

Or.Caner ZANBAK

Çevre Bakanlığı ile yapılan bu temaslar sonucunda şuanda tesis dur-kalk ile çalışmakta ve teknolojik olarak çokzorlanmakta. Finansalolarak da zortanıyorsunuz. Butesisin çalışması lazım Bakanlıkla belirli bir anlaşma içinegirip. Sanayiciler de bu konuda size el vermeye hazırlar.Bu düşünce içinde yaklaşımınız ne olacaktır? Ne kadarzaman içinde Çevre Bakanlığı'na başvuru yapıp budeneme yakmalarına başlayabilirsiniz?

Genel Tartııma Bölümü

Kenan EVİN

Biraz evvel anlatmıştım zaten "1997'de tesisler devreyealınacak" diye. 1996'nın sonunda Bakanlığa müracaatettik. Bakanlık atıkları bize yönlendirdi. 1997'nin Temmuzayından sonra da deneme yakmalarına başladık. Çeşitliaşamaları geçtikten sonra, teisin yeterli duruma geldiğineinandığımız için tesisin optimizasyonu da yapıldı. Zateninsanlar orada yanılgıya düşüyor. Bakanlığın yetkililerigildi. yapımcı firma geldi. üniversite geldi. biz geldik. Oenson yapılan, deneme değil performans testiydi. Yanidenemeler yapıldı yapıldı yapıldı, ondan sonraperformans testi. Performans testi şu amaçla yepılryor.ı. Oyetkili kuruluşlar, kurumlar. bilimsel adamlarla birlikteyapılıyor lisansa ön hazırlık için. Yani ben Bakanlığıçağırmadan birilerini çağırıp oraya, "Performans testiniyaptım. Bu benim raporum." derim diye, inandırıcı olmazdiye Bakanlık yetkilileri de geliyor. O zaman, alınanraporu Bakanlık kaleme alıyor; Bakanlık ona dayanarakda rapor verecek. Ama Bakanlık şunu da diyebilir: "Benbunu yeterli görmüyorum. Tamam, bu doğru ama sen birsene daha devam et. Bir sene ben sana geçici lisansvereyim. Sen denemene devam et.". Ama benimdenemeye devam etmem için bana atık gelmesi lazım.Sen diyorsun ki bir taraftan "Buna atıkları göndermeyin"bir taraftan da "Deneme yap". Peki ben atık gelmezsedenemeyi nasıl yapacağım? Orada, Ankara'da toplantıyapıyoruz, "Tamam, kurul oluşsun" deniyor, arkadan yazıgeliyor, "Durdurun" deniyor. Şimdi nasılolacak, aklımalmıyor. Atık gelmezse, ben onu stoklamazsam ... Zatengünlük 80-100 ton atık yakmam lazım. Haydi. 60 tonlaçalışsam 1800 ton yakmam lazım ayda. Zaten o kadar atıkgelmiyor. Gelen atık 3000 ton civarında oluyor. Ben onubir ayda yakıyorum. Ondan sonra 3-4 ay bekliyorum,yeniden atık stokluyoruru. yeniden yakıyorum. Zatendevamlı yakmam da mümkün değiL.Nasılolacak o zaman? Bakanlık diyecek ki "Ben sanageçici lisans verdim". Bütün atık sahiplerini desıkışttracak, atıkları oraya yönlendirecek. atık bolmiktarda gelecek, 1-1.5 sene -ne kadar istenirse-devamlı o kontrol edecek, ondan sonra gelecek diyecek ki"Sen bunu tutturamıyorsun. Şunu yap.". Yada"Kapatıyorurn" diyecek ve kapatacak. Avrupa'da da öyle.

Genel Tdrtıımd Bölümü

Avrupa'da gelinir. test yapılır. müracaat yapılır. emisyondeğerleri alınır, "Tamam, devam et" denir. kontrol edilirsık sık, tutturamadığı zaman emisyonları pat diye kapatırveya eksiğini tamamlattım. Bu da öyledir.

Dr.Caner ZANBAK

Efendim, bu noktada izntntzle kısa bir anektotla kapatmakistiyorum toplantıyı. Sherlock Holmes olmamız lazım.Sherlock Holmes ile yardımcısı Dr.Watson kampkurmuşlar. Akşam olmuş yatmışlar çadırlarının içindeuyku tulumlarında. Gece yarısı Sherlock Holmes uyanmışve yanındaki Dr.Watson'ı da uyandırmış. "Dr.Watson, kalk,kalk" demiş. "Efendim" demiş. "Ne görüyorsun?" demiş oda. Dr. Watson bakrnış ve "Açık bir gökyüzü görüyorum"demiş. "Peki. ama ne demek oluyor bu?" diye sormuş.Dr.Watson çok analitik bir kafa yapısına sahip birisi."Vallaha" demiş, "Astronomi açısından bakarsak, kainatınne kadar büyük olduğunu, milyonlarca yıldızın,mtlyonlarca galaksinin varlığını. teolojik açıdan bakarsak,Tanrı'nın ne kadar büyük olduğunu, bizim ne kadar ufak,anlamsız kaldığımızı, meteorolojik açıdan bakarsak, yarınhavanın güzelolacağını gösteriyor. Siz nedüşünüyorsunuz Mr.Holmes?". Sherlock Holmes dönmüş,"Birisi çadırımııı çalmış" demiş.Şimdi. efendim ... Dolayısıyla biz günlük, ayrıntı, teknikkonularla uğraşırken çadmmızın ipleri gevşiyor. Şu nakadar dört saatirniz geçti. belki 3000 ton tehlikeli atıüretildi.' O atıkların bir yere gitmesi lazım. Eğer bizgitmemesine aracı oluyorsak isteyerek istemeyerek bu,çevreye karşı yaptığımız en büyük düşmanlıktır.Dolayısıyla, sanayiciler artık o eski "At gitsin, başimdengitsin" yaklaşımını aşmış durumdalar. Gerçekten sanayicibu şekilde düşünmekte ama sanayiciye de el verilmesigerekli. Çadırın tentesi bir rüzgarda uçmadan bu işiçözmemiz lazım, çadırın iplerini stktştırmarruz lazım.Efendim, ilgileriniz için teşekkür ediyor, Aralık ayındakiÇevre Danışma Kurulu toplantımıza bekliyoruz. Bu çaba-da, bu tür seminerlerin hazırlanmasında her zamanki gibiçok titiz çalışmaları ile taktirtoplayan Sanayi OdamızınÇevre Şubesi Müdürü Nurdan Sirman'a, Hukuk DanışmanıAvukat Hali! Ünlü'ye. Çevre Mühendisi Neşe Eriş'e çok çokteşekkür ediyor. hepinize hoşçakalın diyoruz.