Istanbulun Fuhus Aleminde Yahudilerin Yeri-Rifat Bali

7/30/2019 Istanbulun Fuhus Aleminde Yahudilerin Yeri-Rifat Bali

1/37

Rifat N. Bali

1

YRMNC YZYILIN BALARINDA STANBULUN FUHU LEMNDE YAHUDLERN YER

GR

19. ve 20. yzy lda stanbuldaki fuhu faaliyetlerini inceleyen telif yay nlar n ortaktespiti gayrimslimlerin bu lemin n s ralar nda yer ald klar d r.1 Ancak bu yay nlarda

Yahudilerin etkinlikleri tam anlam yla vurgulanmam t r. Halbuki 1880 ila 1939 y llar aras nda Yahudiler hem beyaz kle ticaretinde a ikr bir ekilde etkindiler, hem debu etkinlik corafi olarak ok geni bir alana yay lm t .2 Galiya, Avusturya, Polonya,Romanya gibi Dou Avrupan n nemli Yahudi yerleim merkezleri fuhuun en yo unolduu lkelerdi.3 Hem mlteciler, hem de Bat dan Douya veya Doudan Bat yaseyahat edenler iin bir transit gei veya geici duraklama liman olan stanbul,fuhu ticareti a s ndan dnemin nde gelen merkezlerinden biriydi. Uluslararas fuhu tacirleri aras nda nemli bir yere sahip olan Yahudiler stanbulda ya ayan ve

ayn mesle i icra eden soyda lar ile de teriki mesaide bulunacaklard . Dou Avrupal Yahudiler lkelerinde icra ettikleri fuhuu beraberlerinde g ettikleri lkeleregetirecekler, Arjantinin bakenti Buenos Aires ile Osmanl Devletinin bakentistanbul, dnemin nde gelen iki fuhu merkezi olacakt . Bir liman kenti olan stanbulGney Rusya, Romanya veya Bulgaristandan gelen veya bu lkelere giden gemiler yznden olduka yo un bir gemi trafiine sahipti. Y lda yakla k 15.000 buharl ve10.000 ticari geminin stanbuldan gei yapt tahmin ediliyordu. Avrupa ile

Yak ndou aras nda bir ticari kpr vazifesi gren stanbul ayn zamanda ok say dayabanc n n ziyaret ettii kozmopolit bir ehirdi. Bu ziyaretiler aras nda Trke bilen

1 Bkz. Zafer Toprak, stanbulda Fuhu ve Zhrevi Hastal klar 1914-1933,Tarih ve Toplum , cilt 7, say 39,Mart 1987, s. 31-40 / Zafer Toprak, Fuhu-Osmanl Dnemi, Cilt 3, s. 342-345, Dnden Bugne stanbul

Ansiklopedisi , Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf , stanbul, 1993-1995 iinde / Zafer Toprak,Genelevler, Cilt 3, s. 392-393, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi , Trkiye Ekonomik ve Toplumsal TarihVakf , stanbul, 1993-1995 iinde / Charles Trowbridge Riggs, Yetikinlerde Su, s. 305-316, ClarenceRichard Johnson, (Derleyen) stanbul 1920 , (ev: Snmez Tamer), Tarih Vakf , Yurt Yay nlar , stanbul, 1995,iinde. Giovanni Scognamillo, Beyo lunda Fuhu , Alt n Kitaplar,stanbul, 1994 /Ahmet Rasim, Dnk stanbulda Hovardal k Fuh -i Atik, Arba Yay nlar , stanbul, 1992. (lk bask 1340/1922).2

Edward J. Bristow, Prostitution and Prejudice The Jewish Fight Against White Slavery 1870-1939 , SchokenBooks, New York, 1983, s.1.3 Edward J.Bristow, a.g.e. s.48.


2/37

Rifat N. Bali

2

ok az olduu iin ok say da rehber, tercman, hammal ziyaretilerin ilk ayakbast klar liman deta ku atma alt nda tutuyordu. Ayn sahnelere Haydarpa aGar nda da rastlan yordu. Gerek Galata liman nda ve gerekse Haydarpa adastanbula ilk kez gelen yabanc larla temasta bulunan ve rehberlik hizmetlerini teklif eden yerel giriimci ve esnaf n bir k sm para iin her eyi yapmaya haz r kiilerdi.Bunlar n bir ou da genelevlerle ticari ilikiler iindeydi. Bu nedenle stanbuldafuhuun yayg nlamas nda stanbulu ziyaret eden yabanc lara rehberlik vetercmanl k hizmetleri sunanlar n kayda de er katk s vard . stanbuldakigenelevlerin Galatada yo unlamalar n n nedeni de a ikrd : Galata limana yak nd .4 stanbulda faaliyet gsteren Yahudi pezevenklerden Rumen uyruklu JosephGermanoff ile Nathan shar konular n n uzman yd . Kad nlar etkilemek iin sonderece iyi giyinen ve yelek ceplerinde iki alt n saatle caka satarak dola an bu ikikaranl k sima Odessadan Kahireye yol al rken Galata liman nda mola verengemileri ziyaret eder, yolcular aras ndaki gen k zlar kand r r, onlar M s ragitmekten vazgeirip stanbulda kalmalar n sa lar ve bylece fuhu lemine tazesermayeler katarlard .5 stanbul ayn zamanda beyaz kad n tacirleri iin skenderiye,Kahire, Port Said, Bombay, Singapur, Saigon gibi Do unun nemli fuhu merkezlerine gnderilecek k zlar n k sa sreyle bekletildikleri bir depo vazifesi de

gryordu.6 Bu nedenlerden tr Yahudi kad nlar n fuhu batakl na d meleriniengellemek isteyenler abalar nda ba ar l olam yorlard . Merkezi Londrada veamac Yahudi gen k zlar fuhutan korumak olan Yahudi Gen K zlar ve Kad nlar Koruma Cemiyeti (Jewish Association for the Protection of Girls and Women) GenelSekreteri Samuel Cohen gerekli nlemleri almak iin 1914 y l nda stanbulu ziyaretediyor ve u tespitte bulunuyordu: 7

Misyoner tekilatlar ndan birinde al an bir Alman Han m, Frlayn Hirschberg

Konstantiniye Rus Sefirinin ei Madam Ponafidine ba kanl

ndaki kk bir konseytaraf ndan fuhu u nlemekle grevlendirilmiti ancak maa n deyecek mebla tedariketmek gt. Bu nedenle Frlayn Hirschberg hem misyonerli e hem de gen k zlar koruma grevine kar hissettii sadakatle a a yukar paras z olarak al t . Ancak bual ma Hirschbergin de teyit ettii gibi nafileydi. Korunmaya muhta k zlar n byk bir kesimi Rusya, Romanya veya Galiyadan gelen Yahudi k zlard . Frlayn Hirschberg

k zlara sak ncal bir arkada n terk etmesini veya kendisini daha iyi korumas n telkin

4 S.Cohen, Report Of An Enquiry Made In Constantinople On Behalf Of The Jewish Association For The Protection of Girls and Women , Londra, 1914, s. 4.5 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 185-186.6 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 182.


3/37

Rifat N. Bali

3

etmeye kalk t an fuhu ticaretinde faal olanlar (yani rehberler ve di erleri) k zlarahemen Frlayn Hirschbergin bir misyoner oldu unu ve onlar H ristiyan yapmaaal t n sylemekteler. Yidi e konu mayan Frlayn Hirschberg k zlar bu dilde ikazedenlere kar aresiz bir durumda zira rehberlerin geni bir k sm Yahudidir ve bu

rehberlerin temasta olduklar fuhu tacirleri bu kad nlara yaklamakta ok az veya higlk ekmemekteler.

Yahudiler 19. yzy lda fuhu faaliyetlerinde nemli pay sahibi olmalar na ra mendnemin iki nemli fuhu merkezi Buenos Aires ve stanbulda tekel durumundadeillerdi. Buenos Airesde nce Frans zlar daha sonra talyanlar, stanbulda iseYahudilerin yan s ra Rum ve Ermeniler piyasada etkindiler.8 Arjantinde fuhuunyayg n olmas n n nedeni kad n ve erkek nfusun e it olmamas yd . Bu nedenle

1880li y llar n ortas ndan itibaren zellikle erkek gmenlerin ra bet ettii ArjantineDou Avrupal Yahudi yer alt dnyas n n temsilcileri de g ediyorlard . Dou

Avrupal Yahudi fuhu mafyas n n Arjantine yerlemesi yerel Yahudi cemaatininbyk tepkisini ekmiti. Bu durum kar s nda 1890l y llardan itibaren Yahudi GenK zlar ve Kad nlar Koruma Cemiyeti fuhula mcadele etmek iin Buenos Airesdede bir ube a yordu.9

stanbuldaki Yabanc Uyruklu Yahudiler Aras nda Fuhu Nas l Ba lad ?

Alliance Isralite Universellein (bundan byle Alyans diye an lacakt r) yerel muhabiri

ve ayn zamanda stanbul A kenaz Cemaatinin lideri Aron Halvynin 1890 y l nda Alyans n Paris merkezine yollad bir rapora gre stanbul fuhu piyasas n n kkleriK r m Sava ndan sonra stanbula nakledilen sava esiri Yahudi kkenli Ruslara

tevdii edilen genelev ama imtiyaz na uzan yordu:Belli bir neme sahip ilk Polonyal Yahudilerin Konstantiniyeye yerlemelerinin

1854 y l nda ba lad grlmektedir. K r m sava dneminde Mttefik Ordular taraf ndan esir al nan baz Rus Yahudisi askerler Konstantiniyeye nakledildiler ve oradahalen ya ad klar semtte kalmalar emredildi. Bu askerlerin gelmelerinden epey nceKonstantiniyede parlak bir servete sahip baz Polonyal Yahudiler grlebilirdi. Bu kiiler

7 S. Cohen, a.g.e., s. 4-5.8 Edward J.Bristow, a.g.e. s. 181.9 Haim Avni, Argentina, Encyclopaedia Judaica, Cilt 3, s. 413-418, 415. Arjantindeki Yahudilerin fuhu lemindeki yerleriyle ilgili bir inceleme iin bkz. Samy Katz, La transmission impure: Les prostitus Juives


4/37

Rifat N. Bali

4

Yksek kald r m ve onun evresindeki sokaklarda umumhaneler ama gibi haz r bir

misyon stlenmilerdi. Bu mutsuz insanlara, maruz kald klar zulmden kamak veyaocuklar n n ok zor artlar alt nda askerlik yapmamalar n isteyen Romanya, Macaristanve Rusyadan ka p gelen birok Yahudi aile eklendi 10

Ancak tek neden bu de ildi. Ekonomik gereksinmeler, maneviyat n kmesi vef rsat l k kayg lar yla hareket eden az say da Yahudi de fuhu piyasas na girecekti.Bir dier neden al ma iznine sahip genelevlerin yasal bir ekilde faaliyetgstermeleriydi. Her ne kadar Yahudi cemaati liderleri hayatlar n bu ekildekazananlara ka lar n atarak bak yorlarsa da fuhu Yahudilerin icra ettikleri kkapl dier ticaret biimlerinden ok da farkl olmayan bir dier ticaret alan yd .11 AronHalvy Alyans merkezine gnderdi i raporda Polonyal Yahudilerin genelevsahiplerine bak n yle aktar yordu:

Biraz ciddi Polonyal lar baz soyda lar n n Yksekkald r mda dkkn amayaiten bu kstahl klar na alayc bir ekilde deerlendiriyorlar. Onlara [umumhane sahipleri]gre risk almadan nemli bir tasarruf biriktirmeye yarayan son derece pratik bir mesle inrnlerinden hayat n kazanmak kadar ak ll bir ey yok. O kadar revata olduklar bir sokakta ticaret yapma cesaretini gsterenleri anlamakta zorluk ekiyorlar. Tan d klar uveya bu kiinin ticarette ba ar l olmad ve iflas ettiini a rmadan reniyor ve anlaml bir ekilde balar n sall yorlar. Onlarla kad nlar n faziletinden konutuunuz takdirde size

inanm bir yzle bak yorlar ve unlar sylyorlar: Kutsal Metinlerin bahsettii faziletlikad n yoktur. Btn kad nlar hafif mereptir ve onlar iin yasak meyvenin tad na bakmakka r lmayacak bir zevktir. Dahas bu son teferruat i rentir: Kocalar elerinde ihtiras vezevkin uyanmas ndan sadece menfaat elde eder. 12

Odessa co rafi durumu ve nemli Yahudi nfusu nedeniyle beyaz kad n ticaretindenemli bir dier merkezdi. 1860 y l nda Odessay gezen bir Frans z seyyahYahudilerin beyaz kad n ticaretini ellerinde tuttuklar n ve tuzaklar na d rdkleri

kad nlar stanbula gnderdiklerini yaz yordu.13 Bir gazeteciye gre stanbuldafuhula megul olanlar say s o kadar kalabal kt ki bununla itigal edenler Sefarad ve

A kenaz cemaatlerinden sonra nc bir cemaat olu turuyorlard .14

Rio de Janeiro, s. 569-584, Esther Benbassa (ed.),Transmission et Passages en Monde Juif, Publisud, Paris,1997 iinde.10 AIU Ar ivi Dosya Trkiye IC1, Aron Halvynin Parise yollad 12 Mart 1890 tarihli mektubu.11 Edward J. Bristow, a.g.e., s.88.12

AIU Ar ivi Dosya Trkiye IC1, Aron Halvynin Parise yollad 12 Mart 1890 tarihli mektubu.13 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 56.14 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 183-184.


5/37

Rifat N. Bali

5

stanbuldaki genelev sahiplerinin nemli bir k sm Yahudilerin fuhuta etkin olduklar Buenos Airesle balant l yd . Bir rnek vermek gerekirse Ukraynal Gusta-BerciaBleiberg ifti gsterilebilir. Bleiberg ifti 1911 y l nda ernovtsiden stanbula getmiti. Gusta Galatadaki genelevlerden birine girerek al maya ba l yor, kocas Bercia ise hem evlerde boyac l k, hem de pezevenklik yap yordu. ift 1911 y l ndaBuenos Airese gidiyor, ancak iki ay sonra stanbula geri dnyordu. Bir dier rnekBleiberg iftinin hemerileri Kune Gross ve Rumen kar s Nessie Wechsler idi. Bu ift1907 y l nda Buenos Airese gidiyor, Nessie hemen hem erilerine ait bir genelevegirip al maya ba l yordu. y l iinde yeterince sermaye biriktirdikten sonrastanbula geri gelecek, 36.000 Kron deyerek Gusta Farerin Galata, Sinagog sokakno. 47deki genelevini sat n alacakt .15 Bu sat mebla ndan grlebilece i gibi fuhu krl bir meslekti. Nitekim Galatan n yan s ra Bursada da bir genelevin sahibi olanGusta Farer genelevini satt nda byk kr elde etmi ti.16

stanbulda fuhu faaliyetlerini ellerinde tutan Yahudiler dier lkelerdekisoyda lar yla da s k ibirlii iindeydiler. Bu ibirlii son derece rgtl bir ekildeyrtlyordu. 1892 y l nda beyaz kad n ticaretiyle megul olan 27 fuhu tacirininGaliyada yarg lanmas bu ibirliini gzler nne serecekti. Yarg lananlar n tamam

Galiyal Yahudilerdi. Bunlar n bir k sm Osmanl yetkililer taraf ndan Galiyaya iadeedilmiti. Osmanl yetkilileri, aralar nda Osmanl ajan olduu ileri srlen esrarengizMichael Moses Salamonovitz nam dier Michael Pa an n da yer ald , baz nemliah slar ise iade etmeyi reddetmi ti. Bu fuhu etesi kendi iinde yle bir ibirlii vegrev da l m yapm t : Galiya ve Bukovinay dola p kand r larak genelevleresat lacak k zlar arayan tedarikiler, onlar stanbula getiren nakliyeciler, k zlar zincirin son halkas olan Beyolu ve Galatadaki genelevlere da tan yerel

acenteler. 17 Galiya stanbula fahie ihra eden tek yer de ildi. 1860l y llar nsonlar nda Mslman, Yahudi ve Ermeni fuhu tacirleri Budapete ve civar nda ciritat yorlard . rnein 1899 y l nda Samuel Bahr ad nda Yahudi bir tacir yirmibe k zlabirlikte Budapeteden stanbula hareket etmek zere iken durdurulmu tu. SamuelBahr n yaz hanesine ast tabela da olduka anlaml yd : Bahr, arka hracat .18 Beyaz kad n ticareti tarihinde kukusuz en ok kanuni ko uturmaya uram olan

15 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 121-122.16

Edward J.Bristow, a.g.e., s. 190.17 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 74.18 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 187.


6/37

Rifat N. Bali

6

Julie-Anton Hirshfelds ifti Bahr n kulland acentelerden biriydi. Bu rezil ift genk zlar tuzaklar na d rmek iin 1893 y l nda Solomon David ad nda Rumen uyruklubiriyle ibirlii iindeydiler. David ucuz yzk satmak bahanesiyle Budape tenin fakir Yahudi mahallelerinde ev ev dola arak, fuhu batakl na d rebilecei gzel k zlar aramaktayd . David, stanbulun faziletlerini balland ra balland ra anlatt konumas n dinleyecek bir gen k z bulmay baard zaman, ona zengin Trkailelerin ocuklar n n zel bak c l ve retmenlii alan nda mevcut i imknlar n iyibilen bir erkek arkada n n refakatinde stanbula gndermeye sz veriyordu. Buandan itibaren Julie Hirshfeld veya Ahmed Moskitos gibi acenteler sahneye k pfuhu batakl na d mek zere olan bu zavall kurbanlar n ak llar n elip onlar Trkiyeye gitmeye ikna ediyorlard . Macaristandan yola kan k zlar bir buharl nehir gemisiyle Tuna Nehri boyunca seyahat ederek nce Romanyan n Galati liman na,oradan da Karadenizde seyreden sahil gemileriyle stanbula var yorlard . Macar polisi 1884 y l na kadar nehir gemilerini Rumen s n r na kadar refakat ediyordu.

Ancak bu tedbirin hibir cayd r c etkisi yoktu. Rumen resm makamlar hem Rumenk zlar fuhutan uzak tutmak istediklerinden, hem de Trkiyeye kad n ihra edenfuhu tacirlerinden rvet ald klar ndan yabanc fahielerin Romanyaya ithaledilmelerini tevik ediyorlard . Bu artlar alt nda Romanya Trkiye iin nemli bir

fahie deposu vazifesi gryordu. Romanyal Yahudilerin fuhu ticaretinegirmelerindeki en nemli neden dnemin Rumen resm makamlar n n Yahudileri ticarifaaliyetlerini srdrmelerini engellemeleriydi.19 Budape teli genelev sahibeleri RosiLuft ile Sarah Grossman Macaristan ile stanbul aras ndaki fuhu trafiinin dier nemli simalar ndand . Sarah Grossman gen Yahudi k zlar stanbula gnderdi iiin Trk lkab yla an l yordu. Rosi Luft ise Beyolu ve Galatadaki genelevlerleHareme kad n tedarik etmek iin Budape tede kad n toplama acenteleri

kullan yordu.20 Galiya ve Macaristandan stanbula gelen bu kad nlar stanbuldaki Avusturya Konsolosu yle deerlendiriyordu:

Bu k zlar n ou daha nce kendi vatanlar nda profesyonel fahi elik yapt lar.Ya ihtiyatan veya daha iyi kazanlar elde etme umuduyla kendilerini, Budape te-Belgradveya Bkre-Galati-Kstence yoluyla Konstantiniyeye kadar onlara refakat eden veburadaki umumhanelere teslim eden, Galiya ve Bukovinal pezevenklerin kollar na

at yorlar.21

19Edward J.Bristow, a.g.e., s.187-18820 Edward J. Bristow, a.g.e., s. 67-69

21 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 189.


7/37

Rifat N. Bali

7

Fuhu Zincirinin Nas l al t n Gsterir Bir rnek Vaka

Bu zincirin nas l al t n gsteren en iyi rnek Yahudi Gen K zlar ve Kad nlar Koruma Cemiyeti sekreteri Samuel Cohenin stanbulda bulundu u sre zarf ndafuhuu nlemeye hevesli bir Rus Yahudi gazeteciden duydu u bir vakayd . OdessaK zlar Koruma Komitesi 17 ya nda Odessal bir Yahudi k z n fuhu tacirleritaraf ndan stanbula getirildiini gazeteciye bildirmi ve onu bulmas n istemi, k z nannesi de gazeteciye mektup yaz p k z n n bir fotoraf n gndermiti. Gazeteci k z bulmak iin gnlerce genelevleri dola t ancak netice alamad . Bunun zerine oblgede al an postac ya biraz para verip btn fuhu evlerinde bu isimde bir k z nal p al mad n ara t rmas n istedi. Bunu yaparken de phe ekmemesi iink z n ad na Rus postahanesine para geldi ini ve bekletildiini sylemesini tembih etti.Birka gn sonra postac k z n kald evi buldu. Bunun zerine gazeteci dikkatiekmemek iin bir mteri gibi evi ziyaret etti. Evdeki k zlar n her birinin deiik bir dilkonutuunu ve birbirlerini anlamad klar n grd. Frans zca konu an Fasl bir k z sorgulad ktan sonra arad k z n hastanede oldu unu ve bir, iki gn sonra gelmesi

beklendiini rendi. Ertesi gn eve tekrar geldi. Fasl fahieyle konuurkenmcevherle kapl gz kama t r c k yafetler giymi yal ca bir kad n, pe inde s k nt iinde olduu anla lan bir gen k zla birlikte eve girdi. Evdeki k zlar gazeteciyearad k z n bu k z olduunu sylediler. Gazeteci birka dakika bekledikten sonra bir mteri gibi k za yakla arak onu bir odaya gtrmesini istedi. Odada k za annesininmektubunu gsterip genelevden ayr l p kendisiyle birlikte gelmesini istedi. Evinpatroniesi k z n ayr lmas na itiraz etmedi. K z n gazeteciye geneleve nas l

dtn anlatt macera fuhu ebekesinin nas l rgtl al t n gsteriyordu.Gen k z Odessal bir k z arkada vas tas yla asl nda fuhu taciri olan bir genadamla tan t r lm t . Gen adam onunla cinsel ili ki kurduktan k sa bir sre sonra iyibir iinin olduu stanbula dnmek zorunda oldu unu syledi. K za kendisiyle birliktestanbula gelmesini teklif ettiinde bekreti bozuldu undan hayat mahvolan gen k zbu teklifi hemen kabul etti. Adam k z n ailesine stanbula gidece ini sylemesine izinvermedi. K z gizlice evden ka p a yla birlikte gemiye binipstanbula doru yola

kt . Gen adam k z n dier yolcular taraf ndan grlmemesi iin gemi mrettebat ileanla p onu kmr depolar na saklam t . stanbula var lar nda k z n pasaportu


8/37

Rifat N. Bali

8

olmamas na ra men onu kaak olarak ehre soktu. Onu hemen fuhu evine teslimetti, orada ya amak ve di er k zlar gibi para kazanmak zorunda oldu unu syledi.K z bunu kesinlikle reddedince onu dvd ve di lerini k rd . K z evin patroniesininadama para verdi ini grmt. Gen k z fahie olmay reddetmeye devam edincepatronie ve fuhu taciri direncini k rmak iin onu ac mas zca dvdler ve ab rakt lar. Bunun zerine ok hastalanan k z hastaneye kald r ld . Hastanede cinselilikide bulunduu fuhu tacirinden frengi kapt anla ld . Gen k z hastaneye sahtebir isim alt nda kaydedilmiti. Patronie onu ara s ra ziyaret ediyor, eve geridnmedii takdirde kendisini Rus Konsolosluundaki polise teslim etmekle tehditediyordu. Rus polisinin nas l davrand n bilen, gidecek evi olmayan biare gen k zbunun zerine fuhu evine geri dnmeye karar verdi. Dndkten k sa bir sre sonrada gazeteci taraf ndan bulundu. 22

An larda Yahudi Fahi eler

Yakla k yz y l ncesinin hem stanbul, hem de uluslararas Yahudi camias n n enok mcadele verdi i bir konu olan fuhu gnmz Trkiye Yahudileri aras nda pek

uzakta kalm ve de hat rlanmas pek istenmeyen bir konudur. Bu makaleninyaz lmas s ras nda konuyla ilgili an lar derlemeye al t mda al nan sonu epeyzay ft . Sadece iki kii bir eyler hat rl yordu:

Rafael Sadi: Karaky genelevi ile A kenaz sinagogu birbirine bitiik gibidirler vebir zamanlar bu mesle i icra eden han mlardan birinin ifadesi ile sylyorum, geneleviniletmecilii bu A kenaz Yahudilerinin Rusyadan stanbula gelirken yanlar ndasermayelerini de (yani o zaman n Nataalar n ) getirdiklerini ve tezgh kurduklar n anlatm t . Sylentiye gre de adamlar asl nda dini btn kiiler olup namaz ndaniyaz nda insanlarm ve vakit duay namaz ka rmazlarm . Bu nedenle sinagogu i yerlerinin yak n nda kurmular. Bir de orada al an Rus sermayelerin Beyaz Rusolduklar ifade edilir hep. imdi Beyaz Rus olarak bir rktan m sz edildii yoksabayanlar n tenlerinin beyaz olmas ndan dolay m bu ismi ald klar ayr bir arat rmakonusudur. Bir de bu sermayelerin ve de san r m patronlar n n sayesinde o gnlerden

kalan bir deyim ise, zellikle Rus ivesi taklit edilerek sylenir: NCE BUDA SONRAODA (yani NCE PARA SONRA MUAMELE) derlermi.23

22 S. Cohen, a.g.e., s. 15-17.23 Rafael Sadinin 22ubat 2003 tarihli yaz s .


9/37

Rifat N. Bali

9

Denis Ojalvo: Bana teyzemin rahmetli e inin (Bonillel) anlatt n aktaray m:

Bu zenaati icra edenler ve sponsorlar Galata civar nda faaliyet gsterirlermi ve ou da A kenaz gmenlerden olu urmu. Te rifat Madam oza, Es gibt ein m teri (bir

mteri var) deyip mteriyi havale ettiinde Madam oza, elinin ayas n yukar a kekilde tutup (yani para isteyip) sonra yere bakar duruma getirirken, nce byle sonrabyle dermi.24

stanbulda Genelevler ve Fuhu un Durumu

Balkan Sava n n sona ermesinin hemen ard ndan yerinde incelemelerde bulunmak

ve gerekli nlemleri almak iin 5 May s 1914 gn stanbula gelen Yahudi GenK zlar ve Kad nlar Koruma Cemiyeti Genel Sekreteri Samuel Cohen haz rlad raporda Galatadaki genelevlerin durumunu yle tasvir ediyordu:25

Liman n arkas nda Galata soka diye an lan uzun bir sokak var. Biraz dahabat da Peraya uzanan ve Byk Pera Caddesi diye an lan bir sokak var. Bu iki sokakaras nda, Galata diye bilinen blgede tamam kt talarla denmi, geceleri neredeysetamam ks z, kk, karma k, dar, dik sokaklardan olu an bir labirent mevcut. Evler alak ve kk olup tasviri imkns z bir pislik iindeler. Bu sokaklardan bir ou tamamen

umumhanelere ayr lm t r. Rio de Janeiroda grd m manzaran n kt olduunudnmtm ancak Konstantiniyedeki bu umumhaneleri tarif etmekte kelimeler kifayetsiz kal r. Umumhane sakinleri alak tabure, sand k, veya sedirlerde oturmaktalar ve

stlerinde k yafet nam na neredeyse hibir ey yok. Yzleri boyal ve pudral d r ancakgzlerindeki yorgun bak saklanamaz. Neredeyse her fahi e n tel rgyle kapal vesokaa bakan 50 il 60 cm eninde kk bir blmde oturuyor. Baz lar nda kkpencereler var. Bu tel rglerin k zlar n sokaktaki erkekler taraf ndan ellenmelerini

engelleme ancak k zlar n gelip geenlere seslenmelerine izin verme iin konulduklar aikr. Her evde Madam k zlara gz kulak olacak bir ekilde kap ya yak n veya ortal kbir yerde oturuyor. Btn manzara isyan ettirici. Bir iki kere gndz vakti sokaklar

erkeklerle o kadar dolu olmad ve kad nlar n da ileri ne henz haz r olmad klar buralardan geti imde grdklerimden zellikle tiksinmitim. Baz fahieler kap lardaduruyor veya yar plak bir vaziyette odalarda geziyorlard . Dierleri az ok giyinik olupsokaklarda yrmekte ve di er evleri ziyaret etmekteydiler. Bu fahi eler Gney

Amerikada grdklerimden ok daha gen gzkyorlard . Cuma ve Pazar gnleri vebayram gnleri (Trk veya Rum bayramlar ) sokaklar doluydu ve iler hareketliydi. Bir bayram ve bir Cuma ak am bu sokaklar aras nda dola t mda k zlar n yzlerinde

24 Denis Ojalvonun 23ubat 2003 tarihli yaz s .


10/37

Rifat N. Bali

10

grdm manzaray hi unutmayaca m. Olduka yorgun ve maneviyatlar tamamiylekm grnyorlard . Bu evlerin evresinde kahvehane ve meyhaneler var veneredeyse her birinde durmaks z n kumar oynanmakta. Bu meyhanelerin m terileri ilebirok meyhane sahibi kaak veya kabaday d r. eytani grnme sahip byle bir erkek

topluluunu nadiren grdm. Bunlar sokaklarda genellikle rastlanan sert grnmlserserilere benzer simalar olmay p so ukkanl , iten hesapl alaklard r. Hayattaki tekamalar al madan para elde etmek ve en sratli bir ekilde o parayla kumar oynamakt r. Aralar ndan birou a r paral kiilere benziyor. Kii bu insanlar onlara paratemin etmeye mecbur olan zavall k zlarla mukayese etmesi halinde hislerini normal bir seviyede tutmas ok zordur.

Her ey azami derecede serbest ve ahlks z gzkmekte. Yetkililer hibir mani vezorluk karmamaktalar. Bir veya iki yerde bir nevi nbeti kulbesi gibi bir yerde bulunan

bir polis memuru d nda en ufak bir murakabe grnmemektedir. Geceleri sokaklar her

uyrua mensup erkeklerle doludur, aralar ndan byk o unluu denizcidir.Umumhanelerdeki k zlar bana o unluu Rus ve Polonyal Yahudi olarak grnd. Tabiiki baka uyruklular da var. Konstantiniyenin en fakir blgelerinden biri olan bu semtteilerinde bir sr ocuun yaad baka evler de mevcut. Bu ocuklar bu ahlk d evlerin bulunduu sokaklarda ko uuyor ve bylece ocukluklar ndan beri ktlk iindebyyorlar. Bydklerinde bu kim bilir onlarda nas l bir etki yaratacakt r! Bu semtte

ayr ca kilise, okul ve sinagoglar da mevcut. Ancak yak n tarihe kadar bir iyiletirmesa lamak iin herhangi bir te ebbste bulunulmad . Galatada ya ayanlar nounluunun Rum ve Yahudiler oldu unu, belli bal ticari messeselerin o unun da busokaklardan birka dakikal k mesafede oldu unu hat rlatmak laz m.

imdiye kadar sadece Galatadan sz ettim, fahi eler, umumhane patronlar vefuhu tacirlerinin maalesef Yahudi erkek veya kad nlar olduunu beyan ettim. Perada isedurum de iiktir. Burada Yahudi olan umumhane i leticileri, fahie veya kabaday lararastlamak nadirdir. Yahudilere ait bir iki ev oldu u dorudur ancak orada al anlar nou Frans z, Alman, Rum, Rus, Rumen veya Ermenidir. Sokaklarda piyasa yapan,kafelere veya szde mzikhollere giden kad nlar bu milletlere aittir. Onlar esas itibariyle

daha iyi bir itimai [sosyal] s n fa ait Trklerle yabanc lar n gittikleri fla fahielerdir. Bu

varyete gsterilerinde ark syleyen ve dans eden artistlerin o u fahieden ba ka bir ey de iller ve gsteri s ralar n savd ktan sonra ba ka yollardan para kazanmak iinmterilerin aras na inerler. Gsterilerin gece yar s na yak n ba lad ve sabah 04:30akadar srd bu yerlerden birinde manzara gerekten rezilne. Perada kendihesaplar na al an fahieler grlebilir. Bunun aksine Galatadaki umumhanesakinlerinin bitkin ve km halleri, ok a k bir ekilde, hayat n onlar iin hi ekiciolmad ve silkinip kurtulamad klar bir d g, bir etki ile orada tutulduklar n gstermekte. Oradan ka neredeyse faydas zd r. Mmkn olsayd bile bu k zlar birazefkat iin kime yaklaabilirler? Ayn semtteki dier k zlar onlara yard m etmekten

25 S. Cohen, a.g.e., s. 6-9.


11/37

Rifat N. Bali

11

korkacaklar ve bu blgeden uzakla malar halinde ise kimse konu tuklar dilianlamayacakt r.

u soru pekl sorulabilir. Nas l olur da bu byk bel bu kadar uzun bir srehogrld? Birok cevap vard r ancak belki en nemlisi yetkililerin mdahale etmeme

ynndeki tav rlar d r. Trk, kad n ticaretine Bat Avrupa halk n n bakt gibi bakm yor.Onun dini okelilie msaade ediyor ve maddi imknlar elverirse ok e li bir haremivard r. Ne kadar gerek oldu unun sylenmesi zor ama zengin Mslmanlar nharemlerinde ba ka dinlere ait gen kad nlar n olduu sylenir. Zengin Mslmanlar nBat lkelerinden gelen gen k zlar iin muhteem mebla lar dediklerine dair hikyeler var. Tabii ki bunlar n doruluklar n kontrol etmek imkns z. Ancak bir gerek olarakTrklerin kendi kad nlar n n ahlk d bir hayat srmelerine kar olmalar na ra menumumhaneleri kullanmaktan ekinmedikleri sylenebilir. Buna neden izin verildi isorulduunda genellikle verilen cevap umumhane sakinleri slm dinine ait olmad klar

srece bu durumun kendilerini ilgilendirmediidir. slamiyetin d ndaki inanlara mensupfahieler iin neden mdahale edilmesi gerekti ini anlam yorlar. Onlar n savunmas baka milletler ve dinler kad nlar n kendi lkelerinde fahie olarak faaliyet gstermelerineizin veriyorlarsa neden Trkiyede bu kad nlar n ayn faaliyetleri icra etmelerini men etmekgerekir? [eklinde].

ank r l Ahmet Keml ok an lar nda Galatada fuhu yap lan bir evi ve al anlar yle tasvir etmekte:

Kmrc soka nda bir eve girdik, sahibesi bir Lehli idi. eride ispirto, rutubet, kf,soan kokusu mide buland r yordu. Ufak ve kfeki ta deli bir tal n nihayetinde, perdeekilmi bir merdivenin nne bir ift hamal yemenisi evrilmiti.

Perdenin etekleri para para ve basmas ne renkte oldu u belirsizdi. Merdivenin,yan ndaki kanepeye oturduk. Koltuk ve arka d emesi simsiyah ve mu ambaya dnm t,gayet pis kokuyordu.

kad n geldi, arkada lar m sarho olduu iin yukar kt lar. Ben bu k rk belik,buruuk yorgun bely kabul etmedim.

Kar ki evden bir Bulgar k z geldi, cidden gzeldi. Bo nak ivesiyle eski bir trkvard r.

Tunada rpar bezini (tekrar)

Kim sevmez hayda Bulgar k z n

Bu trkdeki Bulgar k z da bunun e i olsa gerek.Lehli kad na sabahtan beri on alt marka ald n syledi. En a a bir hesapla dokuz

marka da gece al rsa yirmi be marka eder.Her marka iin asgar bir hesapla on dakikal k bir delk temas farz olunsa tam drt-on

saat eder.

Halbuki iki kavak dal yar m saati birbirine srtlse kuru otlar yakacak kadar bir hararet has l olur.


12/37

Rifat N. Bali

12

Yirmi be markan n bedeli yz yirmi be kuru olup bunun yar s ev sahibine sermayenin elbise, yemek, haftada bir gezme, belediye dokturunun tayin edece i hastal kvukuat buna cezal denir kar l olarak- aittir.

Geri kalan altm iki buuk kuru ise bu zavall kad nda kalmay p ya sevdal veya

bell n n eline geer.Zaten byle d m kad nlar n en ykse inden en sflsine kadar hayat ve vcutlar

(mteri, sevdal , belal )lar aras nda taksim edilir.Sevdal kad n n sevdii erkek olup mteriden ald paray bu erke in stne ba na

sarf eder. 26

1920 y l nda stanbulda fuhu faaliyetlerinin icra edildii toplam 175 kt hretli evinsemtlere ve sahiplerinin kimliklerine gre da l m yleydi:

kisi Perada, biri Galatada olmak zere, kentte ba l ca genelev mahallesivard r: Peradaki Abanoz semti, Ziba semtinden kat daha byktr; Galata blgesiyse,

her ikisinin bileiminden ok daha geni bir alana yay lm t r. skdarda, BlblDeresinde, bunlardan daha kk ba ka bir mahalle ile kentin e itli yerlerinde pek okbaka evler mevcuttur. Pera ve Galata mahallelerindeki kay tl evler ve pansiyonlar H ristiyanlara ve Yahudilere, skdar ve Kad kydekiler Mslmanlara aittir. Aa dakitablo, bu tr evlerin yerini ve say s n gstermektedir:

Abanoz Ziba Galata skdar Kad ky Toplam

Evlerin Say s 59 23 77 10 6 175Sahibi Rum 37 13 28 -- 1 79

Ermeni 19 10 6 -- -- 35

Yahudi 3 -- 42 -- -- 45

Macar -- -- 1 -- -- 1

M s rl -- -- -- -- 1 1

Zenci -- -- -- 2 -- 2

Bonak -- -- -- 1 -- 1

Trk -- -- -- 7 4 11

Abanoz semti iinde, Abanoz, Kk Kas c , Kilid, Lale, F c ve Karnavula

sokaklar yer almaktad r. Ziba semti iinde: Ziba, Kk Ziba, Pa a Bakkal ve Ananiksokaklar bu tr evlerin bulunduu yerlerdir. Galata Mahallesi, Zrefa, Beyzade, erbet-Hane, Kara-O lan, Badem, eftali, Olak ve Blbl sokaklar kapsamaktad r.skdardaki btn evler Blbl Deresindedir. Kad ky blgesinde, R za Pa ada drt,Yel Deirmeni ve Orta sokaklar nda (Modada) birer genelev bulunmaktad r.27

26Ahmet Kmil ok,Grp ittiklerim, Okuyan Adam Yay nlar , Ankara, 2002, s. 290-291.27 Charles Trowbridge, Yetikinlerde su, s. 305-316, 306, Clarence Richard Johnson, (Derleyen) stanbul

1920 , (ev: Snmez Tamer), Tarih Vakf , Yurt Yay nlar , stanbul, 1995, iinde.


13/37

Rifat N. Bali

13

Beyolu ve Galatada ziyaret edilen 159 genelevde faaliyet gsteren fahi elerinmilliyetlerine gre da l m ise yleydi:

Abanoz Ziba Galata Toplam Yzde

Rum 147 52 187 386 58

Ermeni 49 13 29 91 13,7

Yahudi 12 2 111 125 18,8

Rus 1 -- 42 43 6,4

talyan 3 1 1 5

Bulgar 1 1 1 3Polonyal 1 -- -- 1

Romen -- -- 4 4

Alman -- -- 5 5

Frans z -- -- 1 1

Toplam 214 69 381 664

Galata mahallesinde, kay tl k zlar ile ilgili resmi say lar:Rum (28i Yunan, 307si Osmanl vatanda ) 335Rus 169

Yahudi 68

Ermeni 47 Avusturyal 19

Romen 12

talyan 4Bulgar 2S rp 2

Amerikan, Frans z, Alman ve Zenci, hepsinden 1 ki i.Toplam: 662

Ruslar n say s , muhtemelen belirtilenden daha fazla. Galata blgesi iin verilen resmi

say lar yzde 25in zerinde Rus oldu unu gsteriyor ve bu say giderek art yor.


14/37

Rifat N. Bali

14

Ziyaret edilen on iki pansiyonda 22 Rum, 11 Ermeni, 4 spanyol Yahudisi ve 1 Frans zk z bulunduu saptand .28

Dnemin bir resm belgesine gre vesikal fahielerin mezheb ve tabiyetleri ile ilgilida l m yleydi:

Mslim [Osmanl ] 774 Frans z 5

Rum 691 S

rb 5Ermeni 194 Bulgar 5

Musevi 124 Alman 3

Rus 171 Polonya 2

Yunan 90 Arab 2 Avusturya 23 Yugoslavya 1

Romanya 23 Amerika 1

talya 12 ran ?

Toplam: 2125

(Ve fhie olduklar suret-i resmiyyede [resmi olarak] zannolunan 979da vesikas z kad nvard r. Bunlar n haricinde mhiyet-i ahlk yyesi [ahlaklar ] esbb- muhtelife [muhtelif sebepler] ile tagayyr etmi [deimi] kad nlar n adedi binlere bali olur [ula r].)29

Fuhu stanbul Yahudi Cemaatini Nas l Etkiliyordu ?

Yahudi gen k zlar aras nda yayg nlaan fuhuu nlemek iin Samuel Cohenintavsiye ettii en nemli tedbir eitimdi. Cohen Londraya dnnde cemiyetesundu u raporda stanbulun en fakir semtlerin sokaklar nda avare bir ekilde

28 Charles Trowbridge, Yetikinlerde su, s. 305-316, 308-309, Clarence Richard Johnson, (Derleyen) stanbul 1920 , (ev: Snmez Tamer) Tarih Vakf , Yurt Yay nlar , stanbul, 1995, iinde.29 Mustafa Glib, (Dersaadet Polis Mektebi Mdr Hidemt- Filiye ve Terbiye-i Meslekiyye Muallimi)

Fhi eler Hayat ve Redet-i Ahlkiyye, Mahmud Bey Matbaas , 1338, s. 73-75, Bu kayna ilk nce Prof. Dr.Zafer Toprak zikretmitir: stanbulda Fuhu ve Zhrevi Hastal klar 1914-1933,Tarih ve Toplum , cilt 7, say 39, Mart 1987, s. 31-40, 35.


15/37

Rifat N. Bali

15

kouan binlerce ocuktan bahsediyordu. Bunlar n en nemli bir k sm Yahudiydi.Cohen okullarda mezuniyet a na gelen Yahudi gen k zlar n i bulabileceklerisanayi iletmeleri olmad ndan bu k zlar n fuhu batakl na d memeleri iin dahafazla Yahudi okullar n n tesis edilmesini, k zlara teknik ve s nai eitim verilmesinitavsiye ediyordu. stanbulda fuhu faaliyetinin esas itibariyle yabanc uyrukluYahudiler taraf nda yayg n bir ekilde icra edilmesi yerel Yahudi cemaatini deetkileyecekti. stanbul Yahudi cemaati Osmanl topraklar nda do mu hibir Yahudigen k z veya kad n n fuhu ve genelev patronlu u yapmamas yla vnyordu.

Ancak Balkan Sava n n beraberinde getirdi i sefalet ve peri anl k sonucundastanbullu Yahudi ailelerinden biro u geimini salayamayacak bir duruma gelmi ti.Yabanc fahielerin ne kadar kolayl kla para kazand klar n gren stanbullu Yahudikad nlar da geim s k nt s nedeniyle fahielie ba lam lard . stanbullu hay rsever Yahudi han mlar bu k zlar n baz lar n kurtarmak iin biraz gayret sarf etmekte ancakgerekli imknlar n mevcut olmamas nedeniyle ba ar ya ulaam yorlard . ili debirka y ll k bir maziye sahip 26 yat l s mevcut bir k z yetimhanesi vard . K zlar ntamam anne ve babalar n kaybetmiti ve hepsi de okul a ndayd . Yetimhaneyegirmek isteyenler uzun bir bekleme listesi olu turuyorlard .30 Fuhu faaliyetlerininezici ounluunun yabanc uyruklu A kenaz lar n elinde olmas ise stanbul A kenaz

cemaati iin bir faciayd .31 Cemaat lideri Aron Halvy 1890 y l nda Alyans agnderdii raporda durumu yle gzlemliyordu:

Yksek Kald r m yokuuna yak n bir yerde bulunan umumhaneler cemiyet iin kaybolmu Yahudi k zlarla dolup tamakta, bu da Polonyal genleri ok kt bir ekilde etkilemektedir. Uzun bir alanda ard ard na s ral bu evler bizim Alman cemaatimizin iyi hretini solduran bir kara lekedir.Polonyal evlerin zerine y k lan sefalet Reji daresinde al an bizim zavall Yahudi k zlar m z umumhanelere d rmektedir. Bu ayet bizi teselli edecekse Sefarad gen k zlar aras nda fahielererastlanmad ve hayatlar n kazanmak iin Reji daresine giden Sefarad gen k zlar n dzgn

davran lar ve mesafeli duru lar yla apk nlar n kendilerine yaklamalar n engelledikleri [notedilebilir].32

Fahieler aras nda Sefarad kkenli hibir gen k z veya kad na rastlanmad ndanstanbul Sefarad cemaati bu mesele kar s nda lkayt grnyordu. Ancak bu durumBalkan Sava lar n n meydana getirdi i glerin ard ndan de iiyor, baz Sefarad gen k zlar n fuhua ba lamalar stanbul Sefarad cemaatini alarma geiriyordu. Bir

30 S. Cohen, a.g.e., s.10-11.31 Edward J. Bristow, a.g.e., s.184.


16/37

Rifat N. Bali

16

kaynaa gre stanbulda ikiyz Yahudi aile geimini fuhutan sa l yordu. Bu ailelerinfertleri kendi ilerinde grev da l m yapm lard : Kad nlar genelevlerin kap lar ndapara tahsil ediyor, ya l lar ise ya m teri a r yor veya sadece fuhu la itigal eden

A kenaz lar n mdavimi olduklar Or Hode sinagogunu ynetiyorlard . Byle bir sinagogun mevcudiyetinin nedeni fuhu la megul bu ikiyz aile mensuplar n nnamuslu ailelerin mdavimi olduu sinagoglara girmelerinin men edilmesiydi.Sinagogun ba kan Osmanl yetkililerinin 1892 y l nda Galiyaya iade etmeyireddettii ve Osmanl Devleti hesab na casus olarak al t ileri srlen esrarengizMichael Moses Salamonovitz, nam dier Michael Pa a idi.33 stanbullu A kenaz lar bir sre iin yabanc uyruklu dindalar n n devam ettikleri bu sinagogu kapatmay baaracaklard . Ancak bir sre sonra Hahamba Moe Levi (1872-1908) sinagoguntulal yksek bir duvarla epeevre tecrit edilmesi art yla tekrar a lmas na izinverecekti. A kenaz Bahaham Dr. David Markus bu sinagogu sat n almay deneyecek ancak fuhu tacirlerinin aralar ndan on bir kiinin sinagogda ibadetetmelerine izin verilmesinde srarc olmalar nedeniyle vazgeecekti. Bylece sinagogPolis Amiri Osman Bedri Beyin stanbuldaki fuhu faaliyetlerine bir son verece i1915 y l na kadar a k kalacakt .34 Ayn y l Rozi ve Fremond ad nda iki fahie bu ktyola den dier kad nlara yard m etmek iin A kenaz cemaatine ait Terziler

Sinagogunun bugnk Bankalar Caddesi Felek sokakta bulunan yan ba nda bir evsat n alarak fuhu piyasas nda al an veya gemi te al m olan kad n veerkekleri bar nd rmaya ba l yorlard .35

stanbul Polisinin Tavr

Adliye Nezareti, beyaz kad n ticaretinin popler hale gelmesinden ok nce, 1876y l nda Galata semtini yabanc uyruklu fahielerden temizleme karar alm t . Yabanc fahieleri toplay p iki gemiye dolduruyor, tam onlar s n rd edecekken Bat l lkelerin bykelilerinin durumu protesto etmeleri zerine bu karar iptal etmek

32 AIU Ar ivi, Dosya Trkiye IC1, Aron Halvynin gnderdii 3 Ocak 1890 tarihli mektubu.33 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 184-185.34 Edward J. Bristow, a.g.e, s. 225-226. Sz konusu sinagog Alageyik Yokuu ile Zrafa Soka n n birletii

yerdedir. 1897 y l nda ina edilmitir. (Bkz. Naim Gleryz, stanbul Sinagoglar , stanbul, 1992, s. 88 ve OrhanTrker, Galatadan Karakye Bir Liman Hikyesi , Sel Yay nc l k, stanbul, 2000, s. 61.35 Aslan Yahni (der.) Kurulu undan Bugne htiyarlara Yard m Derne i, Alev Ofset,stanbul, 1994, s.17.


17/37

Rifat N. Bali

17

zorunda kal yordu.36 Ancak y llar getike Osmanl resm makamlar n n tavr deiecekti. 1914 y l nda Galatadaki fuhu batakl ndan son derece rahats z olankilise, okul, sinagog ve manast r yneticileri genelevlerin bu semtten uzakla t rmas iin hkmete ba vuruyorlard . Ancak durum mit verici deildi. Dk maa alanpolislerin rvet kar l nda fuhua gz yummalar mcadeleyi zorla t r yordu.Samuel Cohen bu durumu yle aktar yordu:

Halihaz rda beyaz kad n tedarik edenlere kar bir kanun yok ve polis buticareti nlemek iin gayret etmede hi yard mc deil. Konstantiniyede kad n ticaretimeselesine fuhu meselesi de dikkate al nmadan de inilemez. Birok kii her iki mesleiyaparak zengin olmu lard r ve bana polis amirlerinin ibirliini salaman n ne kadar zor olduu belirtilmiti. Bu polis memurlar ok dk maa lar almaktalar ve o u zamanmaa alabilmek iin uzun zaman beklemek zorundalar. Bu yzden gzlerini kapatarakveya hatta kabaday , fuhu tacirleri ve umumhane sahiplerine aktif bir ekilde yard mederek biraz para kazanma f rsat n yakalamalar fazla a rt c deil. Yak n zamanlardabaz fuhu tacirlerini yakalamak iin gayret sarf edilmitir ancak bu adamlar n her zaman[yakalanacaklar konusunda] vaktinde bilgi sahibi olup ka p saklanmalar ise olduka

dikkat ekicidir.37

Trk-Rus Sava (1877-1878) sonunda imzalanan Ayastefanos Antla mas n nhkmlerini yeniden gzden geirmek amac yla 13 Haziran 13 Temmuz 1878tarihlerinde Berlinde toplanan konferans n sonunda imzalanan 1878 Berlin

Antlamas ndan sonra Bat l lkeler stanbulda Konsolosluk Mahkemeleri kurma,kendi tbiyetindeki kiileri bu mahkemelerde yarg lama haklar n elde ediyorlard .38 Bu durum kar s nda fuhula mcadele etmek zordu. Ba ms z mahkemelere sahipolan konsolosluklar kendi uyruklar na ait bir fuhu tacirini tutuklamaya teebbsettiklerinde bu kii baka bir uyrua ait olduunu savunup serbest kalabiliyordu.Birok fuhu taciri deiik lkelerin pasaportlar na sahipti. Bu tr zorluklarla ba

edebilmek iin zel bir Bakonsoloslararas Komitesi oluturulmutu. Konsolosluklar fuhu tacirlerinin deiik uyruklara ait olduklar yolundaki iddialar n nlemek vetmn srgn etmek iin herkese bilinen fuhu tacirlerinin adlar n ieren listeler haz rlam lard . Bu haz rl klar kabaday ve fuhu tacirlerini son derecekorkuttuundan o u yurt d na kat . Ancak kaanlar Trk polisinin konsolosluklar nfuhu tacirlerini s n r d etme telkinlerini yerine getirmede hi de heyecanl ve istekli

36Edward J. Bristow, a.g.e., s. 181.37 S. Cohen, a.g.e, s. 11-12.

38 Edward J. Bristow, a.g.e., s. 185.


18/37

Rifat N. Bali

18

olmad n fark ettiklerinde tekrar geri dnp eski mesleklerini icra etmeye devamedeceklerdi. 39

Alman Feminist nder Bertha Pappenheimin stanbul ziyareti:

stanbulun nemli bir Yahudi fuhu merkezi olmas nedeniyle Alman feministnderlerden Bertha Pappenheim, (1859-1936) merkezi Fransada bulunan

Association Pour la Protection de la Jeune Fille (Section Isralite) (Gen K zlar Koruma Cemiyeti Musevi Blm) lideri Madam Eugene Simon ile birer eitim vehay rsever Yahudi rgt olan Hilfsverein ve Bn Brith rgtlerinin yetkililerimuhtelif tarihlerde stanbula gelip yerinde incelemeler yapacaklard .40 Bunlar naras nda yer al p 1911 y l nda Selanik, stanbul ve zmiri ziyaret eden BerthaPappenheim bir dostuna yollad mektuplar nda stanbul ve zmire ziyaretiniyleanlatmakta:

Konstantiniye, 8 Nisan 1911

Herkes, Konstantiniyede piyasan n %90 n n Yahudi kad nlardan olutuunu, sat c lar nhemen hemen hepsinin Yahudi oldu unu ve piyasan n Merutiyetten sonra y ld r ok bydnsylyor! Buna bir de burada Yahudilerin insan ticaretinin kesinlikle onursuz bir ey olduunuanlamaktan btnyle yoksun olmalar ekleniyor. Bu, her halkrda, Trklerle bir arada ya amaktanileri gelen ahlak bir kusur, ya da bana ok daha akla yak n geldii zere, arkl Yahudilerde kal t msalbir zihniyet ekli.(...) Cumartesi gn leden nce Avusturya Konsolosuna gittim. Konsolos banakad n ticareti vs. ile ilgili abalar n uzun uzun anlatt , ama imdi daha iyi biliyorum ki Yahudi kad nlar nbirou onu hi de ilgilendirmiyor. Kad nlar istemiyor deniyor. Kad nlar n memleketlerine gerignderilmeyi istememelerini anl yorum, nk fahielik yapm bir kad n yeniden Dukla veya Suyatinegittiinde orada ne yaps n? Ayr ca kad nlar sadece Triesteye kadar gtryorlar. Kad nlar istiyorveya kad nlar istemiyor laf yle insafs zca ki kabala mama yol a yor. 14 veya 15 ya ndaki bir k z

fahielik yapmaya gnderildiinde ya da tekelde i i olarak can na okundu unda ne istedi ini ne bilsinki.

Msy P. nazikti ama mesele onu hi ilgilendirmiyordu ba kalar n da ilgilendirmedii gibi.Yine de beni, bu konuda elinden geleni yapan ve biraz bir eyler elde eden ya da hibir ey eldeedemeyen memuru A. L.ye gnderdi. A.L. Katolik, bana Kessubah n ne olduunu anlatt , nkYahudi dininin ierdii bu sama sapan kural nedeniyle her y l binlerce Yahudi gen k z n hayat mahvoluyor.

39 S. Cohen, a.g.e, s. 14.40 Edward J. Bristow, a.g.e., s. 276-277.


19/37

Rifat N. Bali

19

A.L. iyi niyetli ve becerikli bir detektif gibi grnyor. Belki benimle kk bir tefti turuna kar.Dn leden sonra tavsiye mektuplar mdan baz lar n vermeye al t m ama Msy W.yi yerindebulamad m, sonra ak am o bana geldi smokinle. Allahtan dn ak am ilk kez baka bir elbisegiymitim neden giydiimi gerekten bilmiyorum . Bunun ok nemli olduu gibi bir duyguya

kap lm t m. Baka duygular m imdilik anlatmayay m, nemli bir adama kar dncesizcedavranmak istemiyorum.

abat gn leden sonra Hahamba y , yani Merutiyetin Selanikten getirip tabir caiz ise,tahta oturttuu haham ziyarete gittim. Bildiiniz gibi, kendisi Londra Kongresinden dolay kad nticaretine kar olmakla ilgileniyor. Beni nazike kar lad (Selanikteki Msy S. L. bana bir takviyemektubu vermiti) ve hemen sohbete dald k. Hahamba ok ey biliyor, ama eminim yeterincebilmiyor ve ayr ca san r m, bir eyler yapmak iin gerekli gce sahip de il. rnein, stanbulda kad ntacirlerinin bir sinagogunun* olduunu biliyor, burada fahieler pezevenklerine bayramlarda din ayin,Tora okumas vs. s ras nda Eliaus, namus ve eref sat n al yorlar; [Hahamba ] bu ibadet yerini

yasaklayacak gce sahipmi ama yapm yor! Nedenleri yok, yoksa ben de korkarm m.41

Pazartesi sabah

Haham bana Galatada eczac olan Msy L.ye hitaben de bir mektup vermiti. Mektuptafuhu yap lan mahalleye giderken bana e lik etmesi rica ediliyordu. Yal adam n fkesi grlecekeydi. Benimle birlikte gitmeyi [rehberim] Alexander Grnwald da reddetti ve benim burada otelinevresindeki en yak n sokaklar hari, yaln z ba ma dola mam mmkn de il, nk yollar bilmiyorum ve faytoncular da sadece kendi dillerini konu uyorlar.42


() Dn sabah Alman Konsolosluuna gittim, orada Dr. F. ad nda orta dzey bir memur benimle ok ilgilendi. Daha dorusu, benim renmek istediklerimin hibirisi hakk nda hibir eybilmiyordu, sadece kad n ticaretinin artt n biliyordu. Bu art k hi de yeni olmayan haberi a r lan bir baka memur san r m Msy M. dorulad . Dr. F. benim iin bir Trk merciine hitaben bir mektupyazmaya sz verdi. Mektup yaz l r m , yaz lmaz m bilmiyorum. Sonra Madam H.nin tavsiyesiyleMadam G.ye gittim tabii hep bir tercman e liinde. Evin nnde ierde gzel gzel piyanoal ld n duydum. Evin han m n beklerken kk bir masan n ve bir raf n stndeki renkli, eski cam

eyalara, duvardaki birka siluete, Brahms ve Wagnerin resimlerine, porselenlere bunlar n aras ndaok ho oryantal paralar da vard bakt m; k sacas , kltrl bir ortamda bulunuyordum. Madam G.geldi, tombul bir han m, grne gre mzikten anl yor, bir haber ajans n n sahibi ve yneticisi,Protestan (bence Gen Protestan), ok nazik. Bana hemen, benim ilgilendi im konularlailgilenmediini syledi ve Alman kolonisi dahil, burada sosyal ya am n ok can s k c olduunu anlatt

bunu daha nce ba kalar ndan da duymu tum. eitli koloniler birbirlerinden tamamen ayr m ve

* Not: Dr. Aschkenaskynin n ayak olmas yla 1915ten sonra kald r ld . Kad n tacirleri tabii ki etrafta serbestedolamaya devam ediyorlar ve muhtemelen baka bir yerde hi kimse taraf ndan engellenmeden Minjonyapacaklar.41 Bertha Pappenheim,Sisyphus-Arbeit Reisebriefe aus den Jahren 1911 und 1912 , Verlag Paul E. Lindner Leipzig, 1924, s.51-53.


20/37

Rifat N. Bali

20

kk kasabalar halindeymi . Bunlar, istisnas z, sadece a ka ifade edilen antisemitizmlesivriliyormu. Benim ilgilendiim konuyla burada kimin urat eklindeki soruma 304. kez u yan t ald m: Rus Ba konsolosu P.nin e i.

Madam G. bana, sz konusu han m n benim geliimden haberdar oldu unu syledi. Madam

G. bu han m iin bana bir mektup vermek istedi inden ona leden sonra gitmeye karar verdim.Madam G. ltfedip beni bu ak am yeme e davet etti ve ben memnuniyetle gidece im.

imdi: Madam P. beni ok nazike kar lad , fakat ben ancak Rus Konsolosunun evine ad matman n bir Yahudi olarak benim iin byk bir fedakrl k demek olduunu kendisine sylediktensonra do ru drst konuya girebildim. Madam P. Amerikal ; benim genel olarak hakl olduumu, ancakbunun tm k zlar n ve kad nlar n korunmas n n sz konusu oldu u bu zel olay iin geerli olduunusyleyecek kadar drst ve samimiydi. Aram za bylece gzelce mesafe koyduktan sonra kad n n

gerekten iyi ve dinleraras al t n ve kocas n n da gerekten mcadele etti ini duydum. Tm

dzenbazlar yakalayacaksa, bunu vars n antisemit olarak yaps n, umurumda de il. Yeni rejim alt ndaart k pek bir ey yap lamad ndan Madam P. de ikyet ediyor! Madam P. bir komiteyle birlikte kkbir s nak kurmu, buraya her gn kurtulmak isteyen k zlar getiriliyormu ama art k kimsegelmiyormu. Madam P.nin evvelce bakabildi i hamile kad nlar da art k gelmiyormu, nk Ruslar onlar n Trk olduklar n sylyormu. ok say da Yahudi kad n bar nd rm olan kk s nak,k smen kaynak yetersizli inden, k smen de kimse gelmedi inden yaz sonunda kapat lacak. Bu kad n nve komitesinin faaliyetlerini desteklemek byk Avrupa-Yahudi cemiyetleri, Alliance, Hilfsverein der

Deutschen Juden vs.nin boynunun borcu olmal ve ben de duygular ma hkim olup bu konuda

ilikiler kurulmas na yard mc olmaya al aca m.Madam P. Hahamba yla da tan mak istiyor. Bu konuda da arac l k yapaca m ve ilk

grmede (Madam P.nin iste i zerine) orada olaca m.Komitenin baka trl dzenlenmesi ve Osmanl tarz nda oluturulmas ve ad n n Osmanl ca

olmas gerektiini dnyorum. O zaman, kapitlasyonlara ra men yeniden Trk evlerinegirilebilecektir. Madam P. Odessa ile, daha do rusu oradaki bir H ristiyan komitesiyle dorudan temashalinde. Bana grd , duyduu baz olaylar anlatt ki utan vericiydi.

Madam P.nin benden ve yapt m al madan nceden haberi vard Alman sefiresinin dehaberi vard . Alman sefiresi maalesef burada yok ama buraya geli im belki kk bir at l m mmkn

k labilir. Madam P.den bana, muhtemelen talep etmek zorunda kalaca m hususlarda beni bizimbyk Yahudi cemiyetleri nezdinde yetkili k lacak bir mektup vermesini rica ettim. nk sadecebenim zavall ben rica etmem veya dileke vermemle hibir sonu al namayaca belli.43


Madam P.nin evinden kt ktan sonra Beyo lu Belediye Reisi M. Beye gittim. Gen, oksempatik ve zeki bir adam. Benim ne istedi imi ok abuk anlad . Grne gre, teklifim hari konuonun iin yeni deildi. Ona anlatt m meseleyle ok ilgileniyormu gibi bir intiba elde ettim. Ona, kad n

42 Bertha Pappenheim, a.g.e., s.56.43 Bertha Pappenheim, a.g.e., s.58-59.


21/37

Rifat N. Bali

21

ticaretine kar Osmanl Birlii fikrini teklif ettim ve o bu fikri kavrad . Ve ben zellikle bir yabanc olarakfaydal olabileceimi sezdiimden yar n gitme karar m bir sonraki gemi hareket tarihine kadar erteledim. Eer dndm ey gerekle mez, e er gsterilen ilgi bir yalan ya da biimsel bir nezaket idiyse, ben grevimi yapm ve bir balang haz rlam olurum. Byle bir komiteye kimlerin

dahil olmas , kimlerin olmamas gerektiini, buradaki nazik siyasi durum kar s nda ben tabii kibilemem; ancak u kesin: komiteyi oluturan kiiler hkmetin uygun bulaca kiiler olmal . MadamP.nin artl olarak istendii konusunda yan l yor olabilir miyim?

Madam P. bana kad n tacirlerinin fotoraflar n n olduu albm verecek, ben de daha sonrailgili yerlere ileteceim. Hemen hemen hepsi Yahudi. (...)

Kontes R.nin konuyla ilgilenmeye balamas n n nedeni, Messinadan sonra Galatadakitalyan k zlar n aramas ym . Kkenleri ne olursa olsun, art k Trk pasaportlar olduundan k zlar nkorunmas iin ve kad n tacirlerine kar Merutiyetten sonra hibir ey yap lamad n , Kontes R. desylyor. ocuk fuhuu, erkek ve k z ocuk ticareti hakk nda korkun eyler anlat yor. Canl , enerjik bir

kad n olan Kontes R. fkesini tm dillerde dile getiriyor. Bakonsolos P. de birka dakikal nayan m za geldi. Haberimde onun dosyalar na at fta bulunmama izin verdi. Hahamba n n faaliyetegememesine daha ba ndan bir a klama getirmek ve onu birazc k mazur gstermek iinbakonsolosa zavall n n evden d ar kamad n anlatt m!44

Cuma 14

Osmanl Birliini burada art k grmeyece imi anlad m; imdi sadece hangi gemiylegidece ime karar vermeliyim, - Yahudilerle ilgili konulardan burada asl nda pek bir ey grmedim,zaten pek bir ey de yok, okullar tatil olduundan onlar da grmedim. Burada daha ok H ristiyanlarlaiim olduundan siyonizm hakk nda da pek bir ey ya da hibir ey duymad m. Ama aradan grnenler yeterince utan vericiydi. Kontes R. dn yle dedi: Trkler fuhua ve kad n ticaretine dier dinlerdenve milletlerden daha az kat lsalar da Trk hkmeti, sanki hibir eyden haberi yokmu gibi, buticarete gz yummakla ve sat c lar korumakla bu ticarete kat lm oluyor ve su orta haline geliyor.Bu a klamaya ancak drste d nen herkes kat labilir ve bu a klama Yahudiler iin de btnylegeerli. stanbuldaki kad n tacirlerinin sinagogunu ve Yahudilerin orada olanlar bildiklerini hat rlat r m.Yahudi cemiyetleri iyi niyetlerini ve drstlklerini nihayet kan tlamak iin bir ajan tutmal yd lar.-

Benimle Galataya gidecek birini u ana kadar hl bulamad m!-45

Msy R.yi Konstantiniyedeki kad n tacirleri gruhu nedeniyle iyice tahrik ettim ve Msy R.bana bu vesileyle Avusturya Konsoloslu unun tercman A. L.nin bu gruhun kurnaz ve rveti bir dostu olduunu syledi. A. L.nin benimle Galataya gelmek istememesinin nedeni herhalde buydu!Ben de Msy R.ye, bildiim kadar yla Konsolosluktaki beylerin A. L.nin drst birisi olduunudndklerini bana onun ad n Edirnedeki H. vermiti ve elinde bunun aksini gsteren rnekler varsa Ba konsolos P.ye ya da Sefir P.ye gidip bildiklerini anlatmas n syledim.

Bunu yapmaya sz verdi???.... 46

44 Bertha Pappenheim, a.g.e., s.64-65.45 Bertha Pappenheim, a.g.e., s.66.


22/37

Rifat N. Bali

22

zmir, 20 Nisan 1911Burada zhrevi hastal klar iin ayr bir hastane var. Resm makamlarca dzen sa lam a

benziyor, sylendi ine gre belediye buradan zel bir gelir elde etmiyormu . K zlar n dedii vergiler

masraflar kar l yormu, bundan k zlar n paralar nas l bay lmak zorunda oldu u anla l yor.Dr. M.nin beni tan t rd Belediye Reisi Dr. E. Beye Osmanl Birlii ile ne yapmak istediimi

anlatmaya al t m, onunla Konstantiniye aras nda temas kurulmas n sa lamay mit ediyorum. Dr. E.Bey mason locas azas ve ok enerjik ve faal grnyor. Evsizler iin imdilik geici bir yerde bir s nak kurmu, bu s naa herkesi, erkekleri, ocuklar , kad nlar (fahieler) al yormu. Trkfahielerle ii ok kolaym : Onlar hastanede tedavi ediyor, sonra da evlendiriyor! Bu olay n Trklerdehangi artlar alt nda mmkn oldu unu size bugn anlatmaya kalksam ok uzun srer. yisi mib rakay m da, baz eyleri sonra ifahen aktaray m. Bunu unutmayaca m.

Sonra zhrevi hastal klar hastanesine gittik ve daha sonra da yan yana evlerin k zlarla dolu

olduu kt semte gittik. K zlar doktora muayeneye salar yap lm , plastik iekler ve rengarenkkurdeleler tak lm vaziyette gidiyorlar; insan arabalar grnce, enlikli bir dn alay n n getiinisanabilir. sterdim ki, k zlar n hepsi benim yar m saat nce hastanede grdklerimi grsn belki ozaman baz lar n n hevesi kaard . Dr. Beye ok say da ok gen insan n -mteri- orada sokaklardadolat n syledim. Buna kendisi de am t ve e er isterse b y daha yeni terlemi bu genleripolisin yard m yla en az ndan bir sre daha buradan uzak tutacak gce sahip. ok fazla kad n taciri

yokmu, fakat bu kadar ok umumhane varken bu mmkn de il. Bu evlerle ilgili tacirlerin bir ihtisasalan da kartpostal sat c l .47

Fuhu la Mcadelede Al nan nlemler

Bu gayretlere stanbul Yahudi cemaati ileri gelenleri de kat l yordu. DneminHahamba s Haim Nahum (1908-1920) faaliyet gsteren pezevenklerin listesiniDahiliye Naz r na tevdi ediyor, ancak bu giriimler bir sonu vermiyordu. Sefarad kkenli Hahamba Haim Nahum Sefarad lar n cemaat idaresindeki hkimiyetlerindenhi haz etmeyen stanbul A kenaz cemaati iinde hi de popler bir sima de ildi.1910-1911 y llar cemaat iindeki A kenaz-Sefarad mcadelesinin en uygun oldu uy llard . Bu nedenle fuhu la mcadele Hahamba Nahumun ncelikleri aras nda yer alm yordu. Ayr ca Osmanl brokrasisi de Nahumun verdi i Yahudi pezevenkler listesiyle ilgili hibir giriimde bulunmam t .48 Yahudi Gen K zlar ve Kad nlar Koruma Cemiyeti 1910 y l nda Londrada fuhula mcadele konusunda al nacak

46Bertha Pappenheim, a.g.e., s.72.47 Bertha Pappenheim, a.g.e., s.79-80.

48 Edward J. Bristow, a.g.e., s. 276-277.


23/37

Rifat N. Bali

23

nlemlerin tart ld bir uluslararas konferans dzenlemi ti. Bu konferans n haz rl kal malar s ras nda stanbuldaki fuhu faaliyetleri hakk nda bilgi temin edilmi, bubilgilerden fuhu ticaretinin kurbanlar ile beyaz kad n tacirlerinin ok byk bir k sm n n Yahudi olduu anla lm t . Bu durum kar s nda cemiyet stanbuldakidurumla daha yak ndan ilgilenmeye ve buradaki fuhu ticaretini yok etmek iin

Avrupa ve Amerikadaki Yahudi sivil toplum rgtleri ile ortak bir al ma plan konusunda gr melere ba lad . Ancak Balkan Sava lar n n patlamas bual malar n ilerlemesini engelleyecekti. 49

Bu durum kar s nda stanbul Bn Brith locas ile Hilfsverein temsilcisi Dr. srael Auerbach mcadelede inisiyatifi ele alacakt .50 1914 y l nda Amerikan BykelisiHenry Morgenthaunun ev sahipliini yapt bir toplant da fuhula mcadele iin bir komite oluturulmas kararlat r l yordu.51 Toplant ya kat lanlar aras nda Uluslararas Beyaz Kle Trafiini Yok Etme Brosu sekreteri W.A. Coote, Gen K z KorumaCemiyeti Komitesi Bakan Rahip Frew, talyan Bykelisi Senatr Marki Garroni,Ticaret ve Tar m Naz r Sleyman El Bustani Efendi, Posta ve Telegraf Naz r Oskan

Efendi, Belika Elisi, Avusturya-Macaristan Bakonsolosu, Beyo lu Rum Metropoliti,Kumandan Vas f Bey, Sadaret tercman Essad Fuad Bey yer al yordu.52 Toplant

sonunda Konstantiniye Kad n Ticaretini Yok Etme Cemiyetinin kurulmas na, bucemiyetin ayn amac gden Londradaki Uluslararas Komite ile Avrupan n dier bakentlerinde kurulan milli komitelerle al mas na karar verildi.53 Giriimin nderistanbuldaki Amerikan Bykelisi Henry Morgenthau idi. Maliye Naz r Read Pa aise komitenin ba kan yd . Dier iki yeden biri stanbul Polis Mdrlnde grevliSamuel [Israel] Beydi. Onur bakanlar aras nda Hahamba Haim Nahum vard .dare Heyetinin Yahudi yeleri Amerikan Bykelisi Henry Morgenthau ve ei,

stanbul A kenaz Cemaati Ba haham Dr. David Markus, Hilfsverein temsilcisi Dr.Israel Auerbach ve Madam Fucks idi. Bunlar n yan s ra Rus Hastahanesi Ba hekimiDr. Stchepotiew, Alman Sefareti papaz Graff Von Luttichau, dva vekili Mizzi, Rus

49 S. Cohen, a.g.e, s. 2-3.50 Edward J. Bristow, a.g.e, s. 277-278.51 NARA, Records Group 59, 13 Mart 1914 tarih 867. 1152 say l belge.52 Contre la Traite des Blanches, La Turquie, 13 Mart 1914, NARA 13 Mart 1914 tarihli 867.1152 say l belge

ekinde.53 White Slave Traffic, Levant Herald, 13 Mart 1914, NARA 13 Mart 1914 tarihli 867.1152 say l belgeekinde.


24/37

Rifat N. Bali

24

Bakonsolosu, Avusturya Ba konsolosu da komitede yer al yorlard .54 Yahudi GenK zlar ve Kad nlar Koruma Cemiyeti Genel Sekreteri Samuel Cohen stanbuluziyaretinin ard ndan dzenledi i raporda fuhula mcadele iin Re ad Pa abakanl nda kurulan Uluslararas Komitenin mcadelede kararl olduunu, bir brotutaca n , daimi bir sekreter ve limanlarda temsilci olarak grev yapacak bir ki iyiistihdam edece ini, bu yola dm k zlar n kalabilecekleri bir s nak ev kuraca n ve gen k zlar geldikleri lkelere iade etmek gerekli nlemleri alaca n bildiriyordu.Komite muhtelif cemaat ve sefaretlerin katk lar yla y ll k bin sterlinlik bir bteoluturmak ve fuhu trafiini ynetenler hakk nda istihbarat toplay p bu istenmeyenkiilerin s n r d veya srgn edilmeleri iin al maya kararl yd . Samuel Cohenlimana ayak basan her k za fuhula mcadele iin kurulan Uluslararas Komiteninbrosunun adresinin bulundu u ve zerinde birka dilde yaz lm ikazlar n yer ald bir kart n verilmesini tavsiye ediyordu.55 Bunun yan s ra bu uluslararas komiteylebirlikte al mak zere bir Yahudi Komitesi de kurulmu bulunuyordu. stanbul BnBrith Locas n n Yemenici Sokaktaki merkez binas n n bir odas ve bir sekreteri bukomiteye tahsis edilmiti. Bu Yahudi heyeti ile uluslararas komite aras nda var lanmutabakat yleydi: Uluslararas komitenin kurtard Yahudi gen k zlar Yahudiheyetine teslim edilecek, heyet bu k zlar n kalabilecekleri bir s nak ev temin

edecekti. Heyet ayn zamanda stanbull Yahudi k zlar n durumunu iyiletirmek iin neyap labileceini arat racakt . K zlara i bulmay amalayan bir Han mlar Komitesikuracak ve fuhu tacirleriyle mcadele eden Uluslararas Komiteye yard m etmeamac yla azami derecede bilgi derlemeye u raacaklard .56

stanbul Polis Mdr Osman Bedri Beyin Mdahalesi ve Fuhu Tacirlerinin

S n rd Edilmeleri

Osmanl Devleti fuhu piyasas n n serbeste i lemesine yol aan lkayt tutumlar n 1915 y l nda de itirecekti. stanbul Polis Mdr Osman Bedri Bey Osmanl mparatorluunun Birinci Dnya Sava na girmesinden tr kendisine verilenneredeyse diktatrvari g nedeniyle fuhu piyasas na bir son verecek, bu i le itigal

54 S. Cohen, a.g.e, s. 12-13.55

S. Cohen, a.g.e, s. 21.56 S. Cohen, a.g.e, s. 18-19. Bn Brith Locas nda kurulan bu zel komitenin yeleri Dr. Israel Auerbach, A kenaz bahaham , David Markus, Henri Reisner, Alfandari ve Piza idi.


25/37

Rifat N. Bali

25

eden eleba lar gzalt na al p onlar s n rd edecekti. 57 stanbul Bn Brith Locas eleba lar n s n rd edilmeleri iin Bedri Beye gerekli istihbarat bilgilerini vererekyard m edecekti. 58 S n rd edilen fuhu tacirlerinin hangi meslek dallar na aitolduklar incelendiinde yirmisinin erkek terzisi olmas son derece ilginti. Bu da bir tarihinin 1900l y llarda kad n terzilerin durumu ile ilgili bir arat rmas nda yer alanbaz terzihaneler ii daha da ileri gtrerek fuhu a da dkm lerdi tespitinin

A kenaz erkek terzileri iin de geerli olduunu gstermekteydi. S n rd edilen 168fuhu tacirlerinin hangi meslek dallar na ait olduklar incelendiinde yirmisinin erkekterzisi olmas son derece ilginti. Bu da bir tarihinin 1900l y llarda kad n terzilerindurumu ile ilgili bir arat rmas nda yer alan baz terzihaneler ii daha da ilerigtrerek fuhua da dkm lerdi tespitinin A kenaz erkek terzileri iin de geerliolduunu gstermekteydi. 59 Dnemin Amerikan Bykelisi Henry MorgenthauWashingtona gnderdi i bir raporda bu gelimeyi yle aktar yordu:60

Hariciye Vekletinin 8 ubat [1915] tarihli 15 say l talimat na cevabenKonstantiniyede beyaz kle ticareti ile megul olan kiilerin tutuklanmalar konusundau raporu vermek isterim:

al ma Vekleti, Konstantiniyenin onlarca y l boyunca beyaz kle ticaretikonusunda dnyadaki merkezlerden biri olarak hizmet etti inden; onbe y l nceye kadar bu meslek dal yla esas itibariyle Avusturyal lar itigal ettiinden; yak n y llarda bu trafiin

ounluunun Ruslar n eline dtnden; bu ehirdeki tccarlar n yurtd yla olanilikilerinin esas itibariyle M s r, Arjantin ve Brezilya, esas ikmal kaynaklar n n da Galiya,Romanya ve Gney Rusya oldu undan; taze beyaz kle arz n sabit tutmak iin bulkelerin belli blgelerine vekillerini gnderdiklerinden; mstakbel kurbanlar n n vekilleri

takip etmeleri iin sahte evlilikler, evlilik ve koca bulma vaadleri, yksek cretli i bulmateklifleri, uzun zamandan beri kaybolmu akrabalar bulma szleri ve Mukaddes Diyarda[Filistin] i bulma vaadleri gibi al lagelmi hilelere bavurduklar ndan; buraya[Konstantiniye] var lar nda ikna veya daha yumu ak vas talar ba ar l olmad hallerdedayak ve al a mahkm etme yollar yla fahielik hayat na zorland klar ndan; geen y lKonstantiniyede byk bir eylem balatt m ve bunun nihayet Beyaz Kle Ticaretinibertaraf etme amac yla kurulan bir Uluslararas Heyetle sonuland ndan muhtemelenhaberdard r. Bu byk toplumsal belayla mcadele etmek iin al lagelmi aralar kullan ld ve iyi sonu al nd . Ancak halihaz rdaki sava bu etkin al man n devametmesini engelledi. Ayn zamanda k zlar n geldikleri lkelerde fakirler aras nda hkim olan

byk sefalet beyaz kle tccarlar n n ilerini kolaylat rd . Ocak ay n n ilk gnlerinde

57 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 184.58 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 279.59

Yavuz Selim Karak la, Osmanl Han mlar ve Kad n Terzileri-I (1869-1923),Tarih ve Toplum , Nisan 2003,say 232, s.11-19,13.


26/37

Rifat N. Bali

26

Polis Amiri Ekselans Osman Bedri Bey bu ehirdeki beyaz kle trafiini yok etmek iinenerjik ad mlar atmaya karar verdi. Kendisini Kanun yapan tuhaf durumdan faydalanan,durumu yak ndan izleyen ve sab rs zl kla bu bely durduracak aralar bulmak iin bir

f rsat bekleyen ki ilerin bilgi ve tecrbelerinden yararlanan Bedri Bey ilk ve son olarak

cesur bir ekilde mdahale etti ve ehri temizledi. Baz lar lkeden kamay baard .Onlardan kurtuldu. ounluu tutukland . Birka gnden birka haftaya de ien bir srezarf nda kalabal k hapishanelerin zorluklar n yaad ktan sona bu ki iler de ehirdenkovuldular. Osmanl uyruklu olanlar Anadoludaki muhtelif yerlere srgn edildiler,

yabanc uyruklular ise s n rd edildiler.ete faaliyetlerini sahte bir sinagogun faaliyetleri alt nda gizliyordu. Szde

sinagogun ba kan ve zangou etenin nde gelen iki yesidir. simleri Michael MosesSalamovitz nam dier Michel Paa ve Juda Jakob Melamef, nam dier Pildir. Aktif bir ekilde faaliyet gsteren bir beyaz kle takas operasyonu da bulundu. Bunun ba olan

David Felken bu ehirde al an btn grup iinde pek muhtemelen en nls vebeceriklisidir. Ynetimleriyle tekilatlanm t :

Bakan, David Felken, Arjantin vatanda ; hazinedar, Perto Ekstein, Rus uyruklu;ynetim kurulu yeleri Margolis Gasnal, Rus, Mareco Likman, Rus, Berko Ekstein, Rus veHerman Berck, Rus. Bu takas ebekesinin kulland bilinen vekiller ise DavidGoldenburg, srael Goldenburg, Dina Coshter ve Yanko ad nda biridir. Yeni ithalatlar nstanbula var lar n kolaylat rmak iin birok zel adamlar vard . Bunlardan ikisi JosephGermanoff ve Nathan Ishard r. Her ikisi de Rumen uyrukludur.

Tutuklanan o u kiinin fotoraflar polis taraf ndan ekildi. Ancak birka kii, kibunlar en nemlileriydi, fotoraflar n ektirmemeyi baard . Ekte bir tak m fotograf vefotograftaki her bir kiiye ait bilgileri veren nsha bir listeyi eklemekteyim. Aralar ndaen kt hrete sahip olanlar n isimleri byk harflerle yaz lm t r. Maalesef bu kay tlar hibir ekilde tamam de ildir. Bu bilgiler muhtelif Trke kay tlardan derlenmitir.Maalesef bu Trke kay tlarda da yabanc isimleri doru yaz lmam t . Bu insanlar nbirounun polis taraf ndan tan nmad n ve beyan etmeyi setikleri isim, ya veuyruklarla kay t edildiklerini kaydetmek gerekir. Ancak bu kiilerin parmak izleri al nm olup fotoraflardaki numaralara at f yapmak suretiyle bu parmak izlerine ula labilir.

Ticaret Vekleti taraf ndan istenebilecek ba ka herhangi bir zel bilgiyi temin etmekten dememnun olaca m. Konstantiniye ehrinin Polis Amiri Ekselanslar Osman Bedri Bey vememurlar sefaretimizin bir memuruna yard m etmek iin ok urat lar ve ok nazik bir ekilde bize fotoraflar verdiler. Ticaret Vekletinin kendilerine teekkr etmesi,sefaretimizin gelecekte hat ra binaen yapt rd [benzeri] hizmetleri temin etmesinikolaylat racakt r.

Osman Bedri Beyin bu abalar n n Amerika taraf ndan ly k yla takdir edildiinin

kan t na Trk Silahl Kuvvetlerinde sivil memur olarak al m ank r l Ahmet60 NARA, Records Group 59, 24 Mart 1915 tarih ve 867.1152/3 say l belge.


27/37

Rifat N. Bali

27

Keml okun an lar nda rastlanmaktad r. ok an lar nda Bedri Beyle iyi tan t m;[Cinayet mahkemesi reisi] Hilmi Beyin himayesinde yetiti. en, latifeci, zeki bir zatidi eklinde sz ettii61 Bedri Beyle aras ndan geen bir gr meyi ylenakletmekte:

1917 y l n n iptidalar nda [ncelerinde] bir gn stanbul Polis Mdr merhumBedrinin yan na gitmitim, bilmem ne mnasebetle unlar syledim:

-Bedri Bey gn evvel do ru yolda Yunan konsolatosunun kar s ndaki kahvedeoturuyordum, yan mdaki masaya bir kart Ermeni oturdu, az bir zaman sonra on yedi-on sekiz

yalar nda ok yak kl ok iyi giyinmi, her parma nda elmas yzk, p rlanta k ravat inesi,alt n kordon ve saatli biri geldi, partisi bir liraya kumar oynad , gitti. Ermeniye bu ocuunhangi Bankerin o lu olduunu sordum. Bana ne bankeri! Bunlar bir kumpanyad r, byle temizssl gezerler, ak ama do ru Taksim bahesinde el arabalar ile kk ocuklar gezdiren

hizmeti k zlarla (korti) a ktal k yap p (drahdoma), yni eyiz paralar n yedikten ve manev sermayelerini berbat ettikten sonra gtrp bir fena eve satarlar. Ellerine geen paradan bir

k sm n kumarda bize verirler dedi. Ben bu hikyeyi syler sylemez, Bedri merhum dnyan n her taraf nda kurulmu bir

a mevcut olup, mesel Rus k zlar n M s ra, Frans zlar Brezilyaya, Yunanl lar stanbula...gtrp satarak bir ok para kazanmakta olduklar n ve bu kad n kaak l n yapanlar nkimler olduuna dair Acun [dnya] polislerinin bir ip ucu bulamad klar n syleyerek bendenyard m istedi.

Yan ma bir sivil taharri memuru [sivil polis] katt , ertesi gn saat on be te o memur ilebulutuk, biraz sonra o k ocuk geldi ve Ermeni ile kumar oynad , giderken taharrimemuruna gsterdim.

ki hafta sonra Bedri merhuma u ram t m. Beni grnce glerek masas ndan bir k t kard , Bu dmanlar m zdan Amerika hkmetinin bilvas ta gnderdi iteekkrnmedir, Acun polislerinin bulmad bu gayrimeru ticareti yapanlar meydana karan Trk polislerini ok alk l yorlar, ben de sana te ekkr ederim dedi62

Sonu Yerine

Yahudi Gen K zlar ve Kad nlar Koruma Cemiyeti Sekreteri Samuel Cohen fuhu ticaretiyle mcadelede bir Yahudi komitesinin kurulmas yla ilgili olarak dile getirilen

ekinceleri ve kendi d ncelerini yle a klamakta:imdiye kadar dier birok lkede olduu gibi Konstantiniyede de fuhu

ticaretine kar bir Yahudi Komitesinin oluturulmas veya ayn meslekten Yahudiler

61 Ahmet Keml ok, a.g.e., s.78.62 Ahmet Keml ok, a.g.e., s.417-418.


28/37

Rifat N. Bali

28

taraf ndan bir kamu te kilat n n kurulmas beyaz kad n ticaretinin tamamiyle Yahudilerinelinde olduu fikrini yayaca endiesi mevcuttur. Bu ok talihsiz bir durumdur ve imknelverdii her halde bu fikre kar dncelerimi syledim. Yahudilerin bu belya kar duyars z kalmad klar n ve onunla imkn dahilinde ba kalar ndan daha enerjik bir

ekilde sava maya kararl olduklar n gsterdikleri zaman Yahudilerin bu beldakipaylar n n geniliiyle ilgili yerleik yayg n fikir dzeltilebilir. Deiik lkelerdekiara t rmalar mda birok Yahudi beyaz kad n taciri ve birok Yahudi kurban oldu unumaalesef kabul ettim. Ancak her ne kadar say lar olmas gerektiinden ok daha fazlaolmas na ra men hibir yerde o unlukta olduklar n bulamad m.63

Bu sat rlardan grlebilece i zere stanbulun fuhu dnyas nda Yahudilerin nemlibir yere sahip olmalar , fuhuun sadece Yahudilerin tekelinde bir faaliyet oldu u

izlenimini uyand r yor, bu da stanbul Yahudi burjuvazisini son derece rahats zediyordu. Bu durumun yaratt bir dier ilgin gelime Yahudi leminde A kenaz veSefarad lar aras nda ya anan gerginlik ve gerilimdi. Fuhu nedeniyle Sefarad Yahudiler fuhu alan nda faal olan A kenaz soyda lar na kmseyici ve alayc bir ekilde bakmaya ba lam lard . Bunun en bariz kan t Sefarad lar n milli dili olanLadinoda, asl nda lehli kad n anlam na gelen lehlia kelimesine aa lay c bir anlam yklenerek kt hayat kad n anlam nda kullan lmas yd .64 Sava lar n ortaya

kard

mlteciler sorunuyla geliip serpilen ve stanbullu Yahudileri son derecerahats z eden Yahudi fuhu tacirleri ve onlar n ilettikleri genelevler meselesi 1930y l nda sona erecek, bu tarihten itibaren stanbulun fuhu leminde art k Yahudilererastlanmayacakt .65

63 S. Cohen, a.g.e., s. 19-20.64Joseph Nhama, Dictionnaire du Judo-Espagnol , Consejo Superior de Investigaciones Cientificas, Madrid,

1977, s. 325 / Dr. Elli Kohen ve Dahlia Kohen-Gordon, Ladino-English / English-Ladino Concise Encyclopedic Dictionary (Judeo-Spanish) , Hippocrene Books, New York, 2000, s. 230.65 Edward J.Bristow, a.g.e. s.320-321.


29/37

Rifat N. Bali

29

1915 YILINDASINIR DII EDLEN FUHU TACRLER

Say s i m Ya Uyruk Meslek S n rd edilme tarihi

9-820 Yankel Yankoff 28 Rus Pezevenk 18 Ocak9-821 Vitali Moses 47 A /Pezevenk9-822 Mendel Schmiel Yogoh 44 Boyac /Pezevenk 9-823 Aaron Yozhof 28 Pezevenk 9-824 Moses Yancof 38 Kundurac /Pezevenk

9-826 Benjamin Ishmilif 28 Pezevenk 9-827 David David 31 Piyanist/pezevenk 9-828 Levy Ishmail 40 Pezevenk 9-829 Joseph Ofashi 26 Berber/Pezevenk9-831 Etshik Riven 29 Berber/Pezevenk 18 Ocak9-832 Wolf Zelman 38 Pezevenk

9-833 Avram Schloimann 34 Pezevenk9-834 Aaron Shimshon 25 Boyac /Pezevenk 18 Ocak

9-835 David Colik 33 Pezevenk 9-836 Yankel Militsh 27 Boyac /Pezevenk 9-837 Simon Haim 32 Pezevenk 9-838 Joseph Juda Berg 28 Terzi/Pezevenk 9-840 Aaron Moses 30 Kasap/Pezevenk 9-841 Arshmendil Beghil 37 Boyac /Pezevenk 9-842 Aaron Gursh 27 Kuru g da/Pezevenk

9-843 Moses Harsch 35 Pezevenk 9-844 David Nohim 27 Garson/Pezevenk

9-845 Lazari Daniel 30 Kuru g da/Pezevenk 18 Ocak9-846 Isaac Itsek 30 Berber/Pezevenk 9-847 Nohem Izkoff 33 Pezevenk 9-848 Elik Schaber Kelenberg 29 Pezevenk 9-849 Befil Lazar nam dier

Beron Lazar 22 Uak/Pezevenk 9-850 Colok Moses 26 Terzi/Pezevenk


30/37

Rifat N. Bali

30

9-851 Aaron Kirsch Novitsh 25 Terzi/Pezevenk 9-852 Bension Wolf 30 Terzi/Pezevenk 9-853 Abraham Pinhas 37 Pezevenk 9-854 Salomon Israel 38 Pezevenk

9-855 Meyer Kilmo 67 Pezevenk9-856 Meyer Abraham 34 Pezevenk9-857 Lieb Michael 32 Kasap/Pezevenk 18 Ocak9-858 Honeh Shinon 37 Terzi/Pezevenk 9-859 Ezik Sholem 27 Berber/Pezevenk 9-860 Moroh Etshin 37 Pezevenk 18 Ocak

9-861 Joseph Jacob 32 Pezevenk 9-862 Zira Joseph Marios 37 Pezevenk 9-863 Joseph Haim 30 Terzi 9-864 Ishiel Haim Israel 34 Marangoz 9-865 Moses Yankel 34 Pezevenk 9-866 Joseph Bension 28 Kundurac /Pezevenk

9-867 Wolf Michelieb Zageb 38 Terzi/Pezevenk 9-868 Aaron Abraham 48 Kuma /Pezevenk Serbest

b rak ld 9-869 Abraham Potka 26 Pezevenk 18 Ocak9-870 Mendil Meyer Hirsch 39 Kundurac /Pezevenk9-871 Ishmael Michael 30 Kundurac /Pezevenk 18 Ocak9-872 Petraki Dimitri Dimistose 32 Rumen Garson/Pezevenk9-879 Sholem Berk 38 Rus Berber/Pezevenk 18 Ocak9-880 Lieb Abraham 29 Pezevenk

9-881 Aaron Brohi Nahman 42 --------9-882 Avram Avram 34 Fotoraf /Pezevenk 18 Ocak9-883 Avram Ayzik 31 Terzi/Pezevenk 29 Ocak9-884 Naphtali Arshik 30 Boyac /Pezevenk9-885 Yankel Erich 28 Kundurac /Pezevenk 18 Ocak9-886 Aaron Abraham Mayer 26 Terzi/Pezevenk 9-887 Moses David Lieb 28 Berber

9-888 Benjamin Davidoff 31 Terzi/Pezevenk9-889 Hirsch Ezik 34 Barmen/Pezevenk 18 Ocak


31/37

Rifat N. Bali

31

9-890 Yankel Gavril Giolchman 36 Terzi/Pezevenk 9-891 Saya Osher 27 Terzi/Pezevenk9-892 Yankel Yankel 48 Terzi/Pezevenk9-893 Simha Sirlomof 30 Kasap/Pezevenk

9-899 Leib Mosoh Schom 52 Osmanl Gayriahlaki 31 Ocaktaotel sahibi Sivasa srgn

edildi9-900 Haim Adolph Kalman 24 Rumen Boyac 18 Ocak9-901 Moses Hanas Natel 29 Seyyar sat c /Pezevenk 9-902 Seroul Ezik Katz 32 Seyyar sat c /Pezevenk

9-903 Moses Fereen 35 Terzi/Pezevenk 18 Ocak9-904 Nishan Garabed 54 Rus Gayriahlaki

otel sahibi9-905 Esposito Raffaeledi

Leopoldi 30 talyan Duvarc /Pezevenk 9-906 Marco Mendel 57 Avusturya Beyaz kle taciri

9-907 Jacob Bernand 35 Umumhane arac s 9-915 Marco Solomon

Glazer 40 Osmanl Ev sahibi 31 OcaktaSivasa srgnedildi

9-916 Albert Mendel Iser Wolf 27 Rus ekerci/Pezevenk

9-917 Moses Avram 33 Boyac /Pezevenk 18 Ocak9-918 Moses Aaron Hirsch 34 Kahvehane sahibi/

Pezevenk9-919 Haim Hirsch Filman 38 Rumen Terzi/Pezevenk

9-920 Yeshek Renlik 30 Rus Kasap/Pezevenk9-921 Boyty nam dier

Albert David 35 Rumen Tenekeci/Pezevenk9-922 Giovanni Lorenzo Norago 27 ngiliz Kahvehane sahibi/ 18 Ocak

Pezevenk

9-923 Joseph Oishik 29 Rus Tenekeci/Pezevenk 9-924 Nohim Benjamin 31 Mzisyen/Pezevenk


32/37

Rifat N. Bali

32

9-925 Iniah nam dier IsaacMoses 37 Kundurac /Pezevenk

9-930 Victor Penhas 51 A /Pezevenk 9-931 Ganzlir Oishess 33 Rumen Foto raf /Pezevenk 9-932 Herlosir Yankeh 42 ngiliz Boyac /Pezevenk 9-933 Jacob Leib 39 Rus Ev sahibi/Pezevenk 9-934 Israel Lieb Sholem

Avram Kraveski 35 Kasap/Pezevenk 9-935 Abraham Lazari Yamberg 32 Osmanl Ev sahibi/ 31 Ocakta

Pezevenk Sivasa kadar

srgn edildi9-936 Jack Libo Lemberg 25 Rumen Boyac /Pezevenk 3 ubat9-937 Michael Schmiel 31 Rus Boyac /Pezevenk 18 Ocak9-938 Ilia Haim Gravetz nam

dier Ilia Nohem Franz 29 Tercman/Pezevenk 9-939 Mordechai Mendel 24 --------

9-940 Leon Mayer Berman 38 ngiliz Uak 18 Ocak9-941 Isack Felrik nam dier

Bertrah 24 Rus -------9-942 Moses Rahmil Sokleman 24 Rus Kuyumcu 18 Ocak9-943 David Obadiah Benderly 28 Osmanl Boyac 31 Ocakta

Sivasa srgnedildi

9-944 Eleaza Reuben Grunberg 30 Rus Seyyar sat c 9-945 Wolf Haim Postel 47 Avusturya ------- 18 Ocak

9-946 Joseph Yankel Podgof 35 Rus Terzi 9-947 Reuben Lupo 31 Rumen Kahve sat c

9-948 JOSEPH MAYER KADINLARI TESLMBOTCHMANN 55 RUS ALAN ACENTA

9-949 Abraham Benjamin 38 Boyac 9-950 Moses Grunburg 38 Rumen Kundurac 9-951 Israel Lieb Sholem 38 Rus Kundurac

9-952 Iso Mandel nam dier Wolf Kahn 32 Osmanl Terzi


33/37

Rifat N. Bali

33

9-969 BERTA HAMTOV 44 AVUSTURYA UMUMHANE SAHBVE TACR

9-970 Victoria Aaron 45 Osmanl Umumhane sahibi 31 OcaktaKayseriye srgn edildi

10-58 Solomon Israel Amiras 33 Yunan Makinist10-59 Joseph Ovadiah 25 Osmanl Terzi10-60 Daniel Haim 26 Yunan Pezevenk10-67 Madaleline Clayville nam

dier Elizabeth Hoshkoff Frans z Umumhane sahibi 31 Ocak10-69 Lila Mendel Kockbart

nam dier Esther 29 Rus Umumhane sahibi 29 Ocak10-71 Abraham Boshokat 28 Yunan Terzi10-73 ESTHER AARON ZADMANN

ZOKOFOMATESSO 48 BREZLYA UMUMHANE SAHB 29Ocak

10-79 John Joseph 23 ran 10-80 s rada yer alanStark n memuru

10-80 JOSEPH ISRAEL BEYAZ KLESTARK 48 Avusturya TACR 31 Ocak

10-83 Hashe Serhi nam dier Maroshka 22 Rus Umumhane sahibi 29

Ocak10-121 Thanas Anton Tchalas 46 Yunan Gayriahlaki otel sahibi 10-122 Pevel Zesso nam dier

Joseph Schnaber 32 Rus Gre i 10-123 Nathan Ispanis nam dier

Foti 55 Avusturya Turist rehberi10-124 Moses Zelman 36 Rus Tiyatro sahibi10-125 Yanko Wilderman 43 Rumen Kad n tedarikisi 29 Ocak10-126 Zissi Zeroro Kelboch 35 Avusturya Gre i10-127 David Aaron

Goldenshloib 27 Rus apkac 29 Ocak10-129 Abraham Versa Ishmil nam


34/37

Rifat N. Bali

34

dier Abraham Samuel 29 Seyyar sat c 10-131 Aaron Nahman nam

dier Bako 50 Tuhafiyeci10-132 Victor Joseph Chocklan 22 Terzi 29 Ocak

10-133 Libo Caviash nam dier Harris 51 Rumen Kahvehane sahibi

10-134 Haim Isaac 23 Rus Berber 10-135 Zellich Ketsi Cabel 57 Avusturya Alkoll iki taciri10-136 MCHAEL MOSES

SALOMOVTZ nam dier MCHAEL PASHA 63 Osmanl -------- 29 Ocak

10-138 Ishmael Berkov Kisman 29 Rus Gre i 10-151 Alexander Paul Cotch-

koff 27 Rus Grei 31 Ocak10-172 Mehmed Ali Hassan 40 Osmanl Rus Konsoloslu u 29 Ocak

kavas

10-181 Asher Grunberg nam dier Jack Friedman 33 Rumen Kundurac 3 Ocak

10-182 Moses Israel Gutman 63 Osmanl Pezevenk10-183 Adolph Alezander Gan-

ton 39 Rumen Aktr 3 ubat10-189 Rosa nam dier Yasse

Peyker 23 Rus Umumhane i leticisi 4ubat10-190 Amelia Jean Kristico 29 Rumen Umumhane i leticisi 10-196 David Moses Salimkoff 35 Osmanl Kahvehane sahibi

10-197 Nahoum Azrak nam dier Abraham Luca 33 Osmanl Simsar

10-198 Jeannette Joseph nam dier Pashter nam dier Ame 25 Rumen --------

10-199 DAVD FELKEN ARJANTN BEYAZ KLE 18 OcakTACR

10-200 LORA FELKEN ARJANTN BEYAZ KLE

TACR 10-201 ARTASTNA NAMI DER


35/37

Rifat N. Bali

35

ARTMASTNA NAMI DER UMUMHANE AGOSTNA GHOEVE 43 RUMEN LETCS 31 Ocak

10-202 ESTHER HAM DCK 38 RUMEN UMUMHANE

LETCS 10-203 BASS BROKSCHOVATZ 44 OSMANLI UMUMHANE

LETCS 10-204 LZA ISRAEL HALKON OSMANLI UMUMHANE

LETCS 10-215 Sally Ershi Wolff 40 Osmanl Umumhane

ileticisi10-216 Adolph Hirsh nam dier

Atsa Kelbert 42 Avusturya Kuru g da10-229 Manol Joseph nam dier

Shukri, nam dier Marino, nam dier Malo Petrovitch 42 ngiliz Pezevenk 11 ubat

10-231 JUDA JACOB MEHMED

nam dier P L 51 RUS ZANGO 31 Ocak10-248 Simon Solomon

Friedman 22 Rumen -------10-271 Michael Moses Novak

Nam dier Milak 50 F r nc 10-272 Liba Yankovitch nam

dier Liza Leib 26 Rumen Umumhane i leticisi 11

ubat10-287 Constantin Tito

Griforsco 22 Pezevenk 10-450 Anton Yanni Hardovelli 26 Yunan Pezevenk

10-453 Gardina Gastano diGiuseppe 31 talyan Duvarc

10-454 Carlo Philip Lassala 27 Duvarc 10-581 Hac Miriam Serkis 26 Osmanl ------


36/37

Rifat N. Bali

36

10-585 Haikazar Manook 26 Osmanl Avukat memuru10-630 Gotha Alter 39 Avusturya Umumhane i leticisi10-734 hsan OSMANLI Yakla k bir y l nce Amerikaya

Clara ad nda bir k z gnderdi

5-583 Mayer David Gaster 30 Rus Pezevenk9-826 Moses Etchik 26 Berber/Pezevenk 18 Ocak

Uyruklara gre Da l m

Rus : 100

Rumen : 23 Avusturya : 10Osmanl : 18Yunan : 5Pers : 1ngiliz : 4talyan : 3Brezilya : 1

Frans z : 1 Arjantin : 2

Not:

a) En nl olanlar n isimleri byk harflerle yaz lm t r.b) Referans numaralar fotograflarda yer alan numaralard r.

c) 10-136 s rada yer alan Michael Moses Salomovitz, nam dier Michael Pa an nOsmanl casusu oldu u ileri srld. Bu iddian n yer ald risaleye ise hibir yerde rastlanmad : Albert Ettiges, Michael Salomonovich, Chef des MarchandsdEsclaves et Agent de Police Secrte Constantinople, Zrih, 1901, zikreden

Edward J. Bristow, a.g.e., s. 185, dn. 11.

Kaynak: NARA, RG59, 24 Mart 1915 tarih ve 867.1152/3 say l belge.


37/37

Rifat N. Bali

Ercmend Ekrem Talunun 1910lu y llarda stanbulda hayat yans tan Papelo luroman nda A kenaz fahieler:

te, me hur Galatan n yats dan sonra, arzeyledi i manzara bu idi. Ve tarihe a ina olm yanTrkler; bir Lehistan n mevcudiyetini o zamanlar ancak bu sokaklara devam ile renirlerdi. Zira ovakitler Rus ve Avusturya igalinde bulunan Lehistan, memleketimize ihracat mal olarak, yaln z bubedbaht kad nlar sevkederdi. Bunlar n ou Tarnopol, Lemberg, Vilno taraflar ndan gelmeYahudilerdi. Kendilerine mahsus garip, kaba bir iveleri, Almancaya pek benzeyen bir de Lehelerivard . Hepsi (r) leri () gibi telaffuz ederler, m teriyiiveleriyle elendirirlerdi.66

Documents

Istanbulun Fuhus Aleminde Yahudilerin Yeri-Rifat Bali