ISTORIA KEFALAIO 6για γενική ανασυγκρότηση της χώρας. Για την εικόνα 1, βλέπε απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού

ΗΗ ΕΕΛΛΛΛΑΑ∆∆ΑΑ ΑΑΠΠΟΟ ΤΤΟΟ ΚΚΙΙΝΝΗΗΜΜΑΑ ΣΣΤΤΟΟ ΓΓΟΟΥΥ∆∆ΙΙ ((11990099)) ΕΕΩΩΣΣ ΤΤΟΟ ΤΤΕΕΛΛΟΟΣΣ

ΤΤΩΩΝΝ ΒΒΑΑΛΛΚΚΑΑΝΝΙΙΚΚΩΩΝΝ ΠΠΟΟΛΛΕΕΜΜΩΩΝΝ ((11991133))

6 Kεφάλαιο Έκτο

ISTORIA KEFALAIO 6 2072007 1941 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot 253

27Eνότητα

ΤΤαα ααίίττιιαα ττοουυ κκιιννήήmicromicroααττοοςς σσττοο ΓΓοουυδδίί

Σοβαρά οικονοmicroικά προβλήmicroατα που εντάθηκαν στις αρχές του 20ούαιώνα λόγω της οικονοmicroικής ύφεσης που υπήρξε διεθνώς

Αδυναmicroία της πολιτικής ηγεσίας να διαχειριστεί αποτελεσmicroατικά τις εθνι-κές διεκδικήσεις (πόλεmicroος του 1897) και αδράνεια microπροστά στις εξελίξεις

Πολιτική αστάθεια (κυβερνήσεις σύντοmicroης θητείας διαδέχονταν η microία τηνάλλη)

∆ιάχυτη η δυσαρέσκεια στην ελληνική κοινωνία Ευθύνες της microοναρχίας

bull συνεχείς παρεmicroβάσεις στις ένοπλες δυνάmicroειςbull ευθύνες του ύπατου αρmicroοστή της Κρήτης πρίγκιπα Γεώργιου για τη

ρήξη microε τον Βενιζέλο και το κίνηmicroα του Θέρισου (1905)

ΗΗ ίίδδρρυυσσηη ττοουυ ΣΣττρρααττιιωωττιικκοούύ ΣΣυυννδδέέσσmicromicroοουυ ηη σσττάάσσηη ττηηςς πποολλιιττιικκήήςς ηηγγεε--σσίίααςς ααππέέννααννττίί ττοουυ κκααιι ηη εεκκδδήήλλωωσσηη ττοουυ κκιιννήήmicromicroααττοοςς σσττοο ΓΓοουυδδίί

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσmicroος ιδρύθηκε τον Μάιο του 1909 από κατώτερουςαξιωmicroατικούς που δυσφορούσαν για τα φαινόmicroενα ευνοιοκρατίας1 στοστρατό και για την κακή κατάσταση των ενόπλων δυνάmicroεων Αρχηγόςορίστηκε ο συνταγmicroατάρχης Νικόλαος Ζορmicroπάς

Η πολιτική ηγεσία επιδίωξε αρχικά διαπραγmicroατεύσεις microαζί του έπειτα

1 centπinfindegƒinfinordfordfinfin ∆prodtrade partiexclradic∆prod∆infintrade

ΠPIN TΩPA META

1893 paraUgraveOgravemacrAcirc˘UcircEuml 1897 partIumlIumlEumlOacuteOcircUgraveOcirc˘UacuteIcircEgraveIcircfi˜fiIumlAcircIgraveOcirc˜

1909 (15 infin˘AacuteOcircDaggerUcircUgraveOcirc˘)intrsaquoOacuteEumlIgravemiddot UcircUgraveOcirc degOcirc˘permilrsaquo

1910 O microAcircOacuteEgrave˙currenIumlOcirc˜ Uacuteˆı˘Ocirc˘UacuteAacutefi˜

∆Ocirc IcircrsaquoOacuteEumlIgravemiddot UcircUgraveOcirc degOcirc˘permilrsaquo (1909)

1Ευνοιοκρατία είναι η προώθηση και επικράτηση κάποιων ατόmicroων σε σηmicroαντικές θέσεις της δηmicroόσιας ζωήςόχι χάρη στις ικανότητές τους αλλά εξαιτίας της εύνοιας που απολαmicroβάνουν από κάποια ισχυρά πρόσωπαΤο φαινόmicroενο αυτό ήταν ιδιαίτερα έντονο την εποχή αυτή στον στρατό όπου διάφορα στελέχη αναβαθmicroίζο-νταν σε ανώτερες θέσεις επειδή ήταν αγαπητά στη βασιλική οικογένεια κι όχι επειδή ήταν πραγmicroατικά άξια


KE

ΦA

ΛA

IO

6

όmicroως προσπάθησενα συλλάβει την η-γεσία του (12 Αυ-γούστου 1909)

Στις 15 Αυγούστου1909 ο ΣτρατιωτικόςΣύνδεσmicroος προχώ-ρησε σε κίνηmicroα microεκέντρο το στρατό-πεδο στο Γουδί

ΤΤαα ααιιττήήmicromicroαατταα ττοουυ ΣΣττρρααττιιωωττιικκοούύ ΣΣυυννδδέέσσmicromicroοουυ

Βασικό αίτηmicroα Αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάmicroεων κυρίως microέσωτης αποmicroάκρυνσης από το στράτευmicroα του διαδόχου Κωνσταντίνου καιτων άλλων γιων του βασιλιά

Άλλα γενικότερα αιτήmicroατα αφορούσαν microεταρρυθmicroίσεις bull στη διοίκηση του κράτουςbull στην οικονοmicroίαbull στη δικαιοσύνηbull στην εκπαίδευση

ΠΠώώςς ααννττιιmicromicroεεττωωππίίσσττηηκκεε ττοο κκίίννηηmicromicroαα ααππόό ττηηνν πποολλιιττιικκήή ηηγγεεσσίίαα κκααιι ααππόό ττηηννεελλλληηννιικκήή κκοοιιννωωννίίαα

Η κκυυββέέρρννηησσηη αναγκάστηκε να δεχτεί τους όρους του κινήmicroατος και ικα-νοποίησε αmicroέσως το αίτηmicroα για αποmicroάκρυνση των πριγκίπων από τοστρατό

H εελλλληηννιικκήή κκοοιιννωωννίίαα ανταποκρίθηκε θετικά προκλήθηκε έκρηξη λαϊκώναιτηmicroάτων που συνοψίζονταν στο αίτηmicroα της laquoΑνόρθωσηςraquo του κράτους Στις 14 Σεπτεmicroβρίου 1909 πραγmicroατοποιήθηκε εντυπωσιακό συλλαλητή-ριο στην Αθήνα οργανωmicroένο από τον Στρατιωτικό Σύνδεσmicroο και τιςεπαγγελmicroατικές οργανώσεις

ΠΠρρόόσσκκλληησσηη ττοουυ ΣΣττρρααττιιωωττιικκοούύ ΣΣυυννδδέέσσmicromicroοουυ ππρροοςς ττοονν ΒΒεεννιιζζέέλλοο

Μετά την εκδήλωση του κινήmicroατος η κυβέρνηση Μαυροmicroιχάλη ανέλαβενα υλοποιήσει τις επιδιώξεις του Συνδέσmicroου Επειδή όmicroως δεν προέκυψεουσιαστικό αποτέλεσmicroα (υπήρχε αmicroοιβαία καχυποψία και από τις δύοπλευρές) η ηγεσία του Συνδέσmicroου κάλεσε στην Αθήνα τον ΕλευθέριοΒενιζέλο πολιτικό που είχε διακριθεί στην Κρήτη στους αγώνες για τηνένωση του νησιού microε την Ελλάδα

255EENNOOTTHHTTAA 2277

Παραϊστορικά

Το τοπωνύmicroιο ΓΓοουυδδήή οφείλει την ονοmicroασία του στηνιστορική οικογένεια των ΓΓοουυδδήήδδωωνν από τις Σπέ-τσες η οποία είχε microεγάλη συνεισφορά στον αγώνατης Ελλάδας το 1821 Σε αναγνώριση της προσφο-ράς τους η πατρίδα τούς αντάmicroειψε microε την παρα-χώρηση της έκτασης που φέρει το όνοmicroά τους Μετην πάροδο των ετών η λέξη laquoΓουδήraquo παρεφθάρησε laquoΓουδίraquo λέξη που παραπέmicroπει στο οmicroώνυmicroοσκεύος φαγητού Ωστόσο ήδη έχει αρχίσει η αλ-λαγή της γραφής από laquoΓουδίraquo σε laquoΓουδήraquo στουςδρόmicroους και στους οδικούς άξονες


256 IIΣΣTTOOPPIIAA ΓΓrsquorsquo ΓΓYYMMNNAAΣΣIIOOYY

ΤΤεελλεευυττααίίαα δδεεκκααεεττίίαα 1199οουυ -- ααρρχχέέςς 2200οούύ ααιι Σοβαρά οικονοmicroικά κοινω-νικά πολιτικά προβλήmicroατα στην Ελλάδα

11889933 Πτώχευση στην Ελλάδα

11889977 Ελληνοτουρκικός πόλεmicroος

11889988 Επιβολή ∆ιεθνούς Οικονοmicroικού Ελέγχου

11990055 Κίνηmicroα του Θέρισου

11990099 Ίδρυση του Στρατιωτικού Συνδέσmicroου (Mάιος)

Η κυβέρνηση Ράλλη προσπάθησε να συλλάβει την ηγεσία του Στρα-τιωτικού Συνδέσmicroου (12 Aυγούστου)

Εκδήλωση του κινήmicroατος στο Γουδί (15 Aυγούστου)

Συλλαλητήριο των επαγγελmicroατικών σωmicroατείων στην Αθήνα (14Σεπτεmicroβρίου)

11 ΝΝαα σσχχοολλιιάάσσεεττεε σσεε σσύύννττοοmicromicroοο κκεείίmicromicroεεννοο ττηηνν εειικκόόνναα 11 ΠΠοοιιαα micromicroοορρφφήή δδεεσσππόόζζεειιΠΠοοιιεεςς άάλλλλεεςς micromicroοορρφφέέςς εειικκοοννίίζζοοννττααιι ΠΠοοιιοουυςς σσυυmicromicroββοολλιισσmicromicroοούύςς micromicroπποορρεείίττεε νναα εεννττοο--ππίίσσεεττεε

ΟΟιι micromicroοορρφφέέςς Η λαϊκή αυτή εικόνα παρουσιάζει microε τρόπο συmicroβολικό την επικράτηση τουκινήmicroατος στο Γουδί Η γυναικεία microορφή που δεσπόζει στο κέντρο microε ύφοςνικητή είναι η Ελλάδα Κρατά στο δεξί της χέρι ένα σπαθί και πατά έναmicroεγάλο φίδι πάνω στο οποίο αναγράφεται η λέξη laquoσυναλλαγήraquo Αριστεράτης εικονίζεται ο στρατός ο οποίος ήταν αυτός που προετοίmicroασε το κίνηmicroακαι πρωτοστάτησε στην εκδήλωσή του ∆εξιά της φαίνεται ο ελληνικός λαόςνα επευφηmicroεί microέσα σε ατmicroόσφαιρα ενθουσιασmicroού

ΟΟιι σσυυmicromicroββοολλιισσmicromicroοοίίΒασικός συmicroβολισmicroός της εικόνας είναι το εξοντωmicroένο από το σπαθί τηςΕλλάδας τέρας Με τη συγκεκριmicroένη σκηνή συmicroβολίζεται η νίκη του κινήmicroα-τος εναντίον της παλαιοκοmicromicroατικής συναλλαγής δηλαδή εναντίον των πολι-τικών δυνάmicroεων που ηγεmicroόνευαν microέχρι τότε και που είχαν αποδειχθεί ανίκα-νες να διαχειριστούν αποτελεσmicroατικά τα έντονα προβλήmicroατα οικονοmicroικάεθνικά κοινωνικά τα οποία ταλαιπωρούσαν τη χώρα Με τον όρο laquoσυναλλα-γήraquo αποδίδονται τα φαινόmicroενα πολιτικής αλλά και γενικότερης διαφθοράςτα οποία ήταν πολύ συχνά την περίοδο αυτή

Έντονα συmicroβολική είναι και η σηmicroαία που κρατά η Ελλάδα Πάνω τηςαναγράφεται η λέξη laquoΑναγέννησηraquo η ηmicroεροmicroηνία του κινήmicroατος (15 Αυγού-στου 1909) και τα συνθήmicroατα laquoΖήτω ο στρατόςraquo και laquoΖήτω ο λαόςraquo Ο όροςlaquoΑναγέννησηraquo φανερώνει τις προσδοκίες εκείνων που πρωτοστάτησαν στο

3 AparaANTHtradeEItrade tradeTItrade EPoslashTHtradeEItrade TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

2 XPONOsectOdegIO


257

κίνηmicroα αλλά και της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού για laquoανόρθωσηraquo δη-λαδή για ανασυγκρότηση της οικονοmicroικής κοινωνικής και πολιτικής πραγ-microατικότητας στην Ελλάδα Με τα δύο συνθήmicroατα υποδηλώνεται ότι το κί-νηmicroα υποστηριζόταν microε ενθουσιασmicroό τόσο από τις δυνάmicroεις του στρατού ό-σο και από το microεγαλύτερο microέρος του ελληνικού λαού

22 ΝΝαα micromicroεελλεεττήήσσεεττεε κκααιι νναα σσχχοολλιιάάσσεεττεε ττηηνν εειικκόόνναα 22 ΠΠώώςς εερρmicromicroηηννεεύύεεττεε ττηη θθεεττιικκήήσσττάάσσηη ττοουυ λλααοούύ ττηηςς AAθθήήννααςς ααππέέννααννττιι σσττοο κκίίννηηmicromicroαα ττοουυ 11990099

Το κείmicroενο είναι απόσπασmicroα από άρθρο της εφηmicroερίδας Χρόνος η οποίαυποστήριζε τις κινήσεις του Στρατιωτικού Συνδέσmicroου ∆ηmicroοσιεύτηκε στοφύλλο της 15ης Σεπτεmicroβρίου 1909 την επόmicroενη δηλαδή ηmicroέρα του συλλα-λητηρίου που οργανώθηκε από το Σύνδεσmicroο και τις επαγγελmicroατικές οργα-νώσεις και αποτελεί πρωτογενή πηγή για τα γεγονότα του κινήmicroατος και γιατην υποστήριξη που είχε αυτό από ευρύτερα τmicroήmicroατα της ελληνικής κοινω-νίας Σύmicroφωνα microε το άρθρο οι διαδηλωτές που ήταν περισσότεροι απόεβδοmicroήντα χιλιάδες πολίτες κάθε τάξης και ηλικίας είχαν συγκεντρωθεί στοχώρο του Πολυγώνου2 στις 2 micromicro Πριν ξεκινήσουν από το Πεδίο του Άρεωςγια τα ανάκτορα ο Πρόεδρος των Συντεχνιών Παπαφώτης διάβασε σεόλους το ψήφισmicroα του συλλαλητηρίου Σε αυτό εκφραζόταν η στήριξη τηνοποία παρείχαν οι λαϊκές τάξεις προς την εξέγερση του Συνδέσmicroου καιδηλωνόταν η απαίτηση προς την Κυβέρνηση για διαmicroόρφωση νοmicroοθετικούσυστήmicroατος που θα καταδίκαζε τα φαινόmicroενα συναλλαγής και θα οδηγούσεστη γενικότερη ανασυγκρότηση της χώρας

Η εικόνα 2 παρουσιάζει το συλλαλητήριο που οργανώθηκε στην Αθήναστις 14 Σεπτεmicroβρίου 1909 από τον Στρατιωτικό Σύνδεσmicroο και τα επαγγελmicroα-τικά σωmicroατεία της πρωτεύουσας Στο κέντρο του κάτω microέρους της εικόναςεικονίζεται ο πρόεδρος των συντεχνιών Παπαφώτης Με τη διαδήλωση πουόπως φαίνεται ήταν microαζικότατη εκφράστηκε η υποστήριξη του λαού τηςΑθήνας προς το κίνηmicroα στο Γουδί Χιλιάδες πολίτες άντρες και γυναίκεςέχουν συγκεντρωθεί έξω από τα ανάκτορα ενώ ο βασιλιάς διακρίνεται στονεξώστη να microιλά στο συγκεντρωmicroένο πλήθος

Η αγανάκτηση των Ελλήνων για τα φαινόmicroενα διαφθοράς στον πολιτικόκαι στρατιωτικό χώρο και για την ανικανότητα των πολιτικών δυνάmicroεων νααντιmicroετωπίσουν τα σοβαρά οικονοmicroικά κοινωνικά και εθνικά ζητήmicroατα τουτόπου ήταν διάχυτη Ωστόσο κανένα κόmicromicroα microέχρι εκείνη τη στιγmicroή δεν είχεκαταφέρει να εκφράσει αυτή τη δυσαρέσκεια και να προωθήσει τις απαραί-τητες για την ελληνική κοινωνία microεταρρυθmicroίσεις Το κύρος των πολιτικώνmicroειωνόταν διαρκώς Κυρίαρχο φαινόmicroενο ήταν η κρίση εmicroπιστοσύνης τωνκοινωνικών στρωmicroάτων προς όλα ανεξαιρέτως τα κόmicromicroατα Εποmicroένως ηαγανάκτηση του ελληνικού λαού δεν ήταν δυνατό να εκφραστεί microέσω τηςυπερψήφισης κάποιου κόmicromicroατος Αντίθετα το κίνηmicroα του Στρατιωτικού Συν-δέσmicroου διατυπώνοντας ndashεκτός από τα στρατιωτικάndash και κάποια γενικότερααιτήmicroατα που αφορούσαν microεταρρυθmicroίσεις σε όλους σχεδόν τους τοmicroείς(διοίκηση οικονοmicroία δικαιοσύνη εκπαίδευση) έδωσε τη δυνατότητα στον

EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6

2 Πολύγωνο περιοχή της Αθήνας στην Άνω Kυψέλη πίσω από το Πεδίο του Άρεως



ελληνικό λαό να εκφράσει και εκείνος τα αιτήmicroατά του και τη διάθεσή τουγια γενική ανασυγκρότηση της χώρας

Για την εικόνα 1 βλέπε απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου


Παράθεmicroα 1 laquolaquoΟΟρριισσmicromicroέένναα ααππόό τταα ααιιττήήmicromicroαατταα ττοουυ ΣΣττρρααττιιωωττιικκοούύ ΣΣυυννδδέέσσmicromicroοουυraquoraquoΤο κείmicroενο είναι απόσπασmicroα από την προκήρυξη του Στρατιωτικού Συνδέ-σmicroου την ηmicroέρα του κινήmicroατος στο Γουδί και αποτελεί πρωτογενή ιστορικήπηγή για τις αξιώσεις του κινήmicroατος Όπως γνωρίζουmicroε βασικό αίτηmicroα τουΣυνδέσmicroου ήταν η αποmicroάκρυνση των πριγκίπων από το στρατό και η ανα-διοργάνωση των ενόπλων δυνάmicroεων Ο Σύνδεσmicroος όmicroως διατύπωνε καικάποια γενικότερα αιτήmicroατα που αφορούσαν microεταρρυθmicroίσεις στη διοίκησητου κράτους την οικονοmicroία τη δικαιοσύνη και την εκπαίδευση Στο συγκε-κριmicroένο απόσπασmicroα microπορούmicroε να εντοπίσουmicroε τα εξής

ΘΘρρηησσκκεείίαα Ο Σύνδεσmicroος τονίζει την ανάγκη να σταθεί στο ύψος τουιερού προορισmicroού της Η επισήmicroανση αυτή αποτελεί έmicromicroεση αναφορά σταlaquoΕυαγγελικάraquo στις οχλοκρατικές εκδηλώσεις θρησκευτικού φανατισmicroούπου είχαν σηmicroειωθεί εναντίον των δηmicroοτικιστών το Νοέmicroβριο του 1901

∆∆ιιοοίίκκηησσηη Τα επίθετα laquoχρηστήraquo και laquoέντιmicroοςraquo υποδηλώνουν την αναγκαιό-τητα εξάλειψης φαινοmicroένων διαφθοράς και αναξιοκρατίας τα οποία ήτανκυρίαρχα microέχρι τότε στο χώρο της δηmicroόσιας διοίκησης

∆∆ιικκααιιοοσσύύννηη Απαιτείται ταχύτητα στη διαδικασία απονοmicroής της αmicroερολη-ψία στις δικαστικές αποφάσεις και ίση microεταχείριση των πολιτών από όποιατάξη κι αν προέρχονται Με το αίτηmicroα αυτό ο Στρατιωτικός Σύνδεσmicroος κατα-δικάζει έmicromicroεσα την ιδιαίτερη microεταχείριση την οποία είχαν από τη δικαιοσύνηοι ευνοούmicroενοι της βασιλικής οικογένειας και της πολιτικής ηγεσίας τουτόπου

ΕΕκκππααίίδδεευυσσηη Απαραίτητη κρίνεται η αναδιοργάνωσή της ώστε να αποβά-λει τον καθαρά θεωρητικό χαρακτήρα που είχε ως τότε και να αποκτήσει microιαπιο πρακτική κατεύθυνση Έτσι θα καταστεί ικανή να προετοιmicroάσει άξιουςεπαγγελmicroατίες τους οποίους είχε ανάγκη ο τόπος για να οδηγηθεί στηνανάπτυξη

ΟΟιικκοοννοοmicromicroίίαα Η οικονοmicroική ανόρθωση είναι ένα από τα βασικά αιτήmicroατατου κινήmicroατος Πρωταρχικής σηmicroασίας θεωρείται ο περιορισmicroός των φό-ρων τους οποίους από τη microια ο ελληνικός λαός πλήρωνε κάνοντας αιmicroατη-ρές οικονοmicroίες από την άλλη η διοίκηση κατασπαταλούσε αλόγιστα για τηδιατήρηση περιττών και ανώφελων υπηρεσιών Με την αναφορά αυτή ο Σύν-δεσmicroος επιδιώκει να καταγγείλει την κατάσταση που επικρατούσε στονδηmicroόσιο τοmicroέα εξαιτίας των πελατειακών σχέσεων που είχαν αναπτυχθείmicroεταξύ των βουλευτών των κοmicromicroάτων και των ψηφοφόρων η διοικητικήmicroηχανή του κράτους είχε φορτωθεί microε περιττές υπηρεσίες και microε υπαλλή-

4 tradeXOsectIAtradeMOtrade EIKONoslashN KAI paraAPApoundEMAToslashN


259

λους που δεν πρόσφεραν τίποτα ουσιαστικό και που απλώς αντάλλασσαντην ψήφο τους microε microία θέση στο δηmicroόσιο3 Η εξάλειψη αυτών των φαινοmicroέ-νων ήταν βασική προϋπόθεση για τη βελτίωση της οικονοmicroίας Μέσω τηςοικονοmicroικής αυτής προόδου θα ήταν δυνατή η αύξηση των δαπανών για τοστρατό και το ναυτικό και η αισθητή βελτίωση της εικόνας των ενόπλωνδυνάmicroεων της χώρας σε σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα

Για το παράθεmicroα 2 βλέπε απάντηση στην ερώτηση 2 του σχολικούβιβλίου

HH κκρρίίσσηη εεννττάάθθηηκκεε Τα προβλήmicroατα της εθνικής οικονοmicroίας κορυφώθηκαν το1908 λόγω της αδυναmicroίας διάθεσης των αγροτικών προϊόντων και τηςκακής συγκοmicroιδής Τα ασθενέστερα στρώmicroατα εκτός από τη microείωση τωνεmicroβασmicroάτων είχαν να αντιmicroετωπίσουν και την επιβολή νέων φόρωνmicroέτρο που επέλεξε η κυβέρνηση για την αντιmicroετώπιση της οικονοmicroικήςύφεσης Η οικονοmicroική δυσπραγία έθιξε όλους τους microισθωτούς αλλά καιτους αξιωmicroατικούς τους οποίους τους απασχολούσαν ιδιαίτερα τα ζητή-microατα microισθοδοσίας και επαγγελmicroατικής τους κατάρτισης Έτσι οι τελευ-ταίοι ήταν οι πλέον δυσαρεστηmicroένοι όχι microόνο για λόγους εθνικούς αλλάκαι για λόγους επαγγελmicroατικούς και κοινωνικούς

∆∆ιιεεθθννήήςς οοιικκοοννοοmicromicroιικκήή ύύφφεεσσηη Πρόκειται για microια βαθιά οικονοmicroική κρίση πουεκδηλώθηκε στις χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ και κορυφώθηκε τηνπερίοδο 1900-1903 Στα τέλη του 19ου αιώνα είχε σηmicroειωθεί στις χώρεςαυτές microια σηmicroαντική πρόοδος στην οικονοmicroία microε κύριο χαρακτηριστικότην πρωτοφανή ανάπτυξη της βαριάς βιοmicroηχανίας microέσα σε λίγα χρόνιαη παγκόσmicroια παραγωγή γαιάνθρακα αυξήθηκε κατά 65 περίπου ηπαραγωγή χυτοσιδήρου κατά 70 ενώ η παραγωγή ατσαλιού τριπλα-σιάστηκε Οι πιο ισχυρές χώρες (Αγγλία ΗΠΑ Γερmicroανία Γαλλία Ρωσία)επιδόθηκαν στην κατασκευή γιγάντιων σιδηροδροmicroικών γραmicromicroών στηνανάπτυξη της βιοmicroηχανίας στην ανάπτυξη του εmicroπορίου και στη διεύ-ρυνση της παγκόσmicroιας αγοράς Όλα αυτά προκάλεσαν την ίδρυση και-νούριων επιχειρήσεων και εταιρειών οι οποίες microαζί microε τις ήδη υπάρχου-σες επιδόθηκαν σε ένα ξέφρενο κυνήγι του κέρδους και σε microία συνεχήπροσπάθεια επικράτησής τους στον οικονοmicroικό ανταγωνισmicroό σε βάροςτων υπολοίπων Το αποτέλεσmicroα αυτής της άναρχης και απότοmicroης οικο-νοmicroικής ανάπτυξης ήταν η ξαφνική χρεοκοπία πολλών επιχειρήσεωνΠρώτα στην Ευρώπη (το 1900) κι έπειτα στις ΗΠΑ (1901) οι microετοχές τωνπιο microεγάλων βιοmicroηχανικών microονοπωλίων άρχισαν να κατρακυλούν κατα-στροφικά και αmicroέσως microετά να περιορίζεται η παραγωγή σε πολλούς απο-φασιστικούς κλάδους της βιοmicroηχανίας Η κρίση έπληξε τις microεσαίες

EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6

5 tradeTOIXEIA degIA THN KATANOHtradeH TOY MApoundHMATOtrade

3 Για περισσότερα στοιχεία σχετικά microε τις πελατειακές σχέσεις στο δηmicroόσιο τοmicroέα βλέπε ενότητα 28 σταΣτοιχεία για την κατανόηση του microαθήmicroατος το σχόλιο laquo[Tο Σύνταγmicroα του 1911] θέσπιζε τη microονιmicroότητα τωνδηmicroοσίων υπαλλήλωνraquo



κυρίως βιοmicroηχανικές και άλλες επιχειρήσεις οι οποίες οδηγήθηκαν στηνκαταστροφή Αντίθετα τα microονοπώλια που ήταν οι πιο ισχυρές επιχειρή-σεις από οικονοmicroική και τεχνική άποψη όχι microόνο διασώθηκαν αλλά βγή-καν από την κρίση ενισχυmicroένα

ΕΕmicromicroββάάσσmicromicroαατταα ΕΕλλλλήήννωωνν micromicroεετταανναασσττώώνν Πρόκειται για τα χρηmicroατικά ποσά πουέστελναν στις οικογένειές τους στην Ελλάδα Έλληνες που είχαν microετανα-στεύσει στο εξωτερικό (κυρίως στην Αίγυπτο και στην Αmicroερική) Χάρη σεαυτά τα ποσά πολλές οικογένειες κατάφεραν να ξεφύγουν από τιςληστρικές διαθέσεις των τοκογλύφων4 της εποχής και να ορθοποδήσουνοικονοmicroικά Ωστόσο στις αρχές του 20ού αι τα εmicroβάσmicroατα περιορίστη-καν λόγω της διεθνούς οικονοmicroικής ύφεσης και πολλές οικογένειες αντι-microετώπισαν έντονο οικονοmicroικό πρόβληmicroα

ΚΚυυββεερρννήήσσεειιςς σσύύννττοοmicromicroηηςς θθηηττεείίααςς δδιιααδδέέχχοονντταανν ηη micromicroίίαα ττηηνν άάλλλληη Κατά τη χρο-νική περίοδο 1897-1909 συγκροτήθηκαν 13 κυβερνήσεις οι οποίες είχανσύντοmicroη θητεία λόγω της πολιτικής αστάθειας που επικρατούσε και τωνπαρεmicroβάσεων του βασιλιά Γεωργίου Αrsquo Στις κυβερνήσεις αυτές εναλ-λάσσονταν ως πρωθυπουργοί ο Θεόδωρος ∆ηλιγιάννης ο ∆ηmicroήτριοςΡάλλης ο Αλέξανδρος Ζαΐmicroης και ο Γεώργιος Θεοτόκης

ΜΜεειιωωννόότταανν δδιιααρρκκώώςς ττοο κκύύρροοςς ττωωνν πποολλιιττιικκώώνν κκααιι ττηηςς micromicroοοννααρρχχίίααςς Μεγάλεςευθύνες είχε ο ίδιος ο βασιλιάς Γεώργιος Αrsquo ο οποίος παραβίαζε συστη-microατικά την αρχή της δεδηλωmicroένης Μετά την ήττα του 1897 διόρισεπρωθυπουργό τον Α Ζαΐmicroη αρχηγό microικρού κόmicromicroατος αντί να διαλύσειτη Βουλή και να προκηρύξει εκλογές microετά την παραίτηση του αρχηγούτης πλειοψηφίας Θ ∆ηλιγιάννη Το 1901 microετά την παραίτηση του αρχη-γού της πλειοψηφίας Γ Θεοτόκη διόρισε πολιτική κυβέρνηση από τηmicroειοψηφία Η εmicroπλοκή του στέmicromicroατος στην πολιτική ζωή ήταν ιδιαίτεραέντονη και δηmicroιουργούσε δυσαρέσκεια και αντιδράσεις Από την άλλη οιπολιτικές ηγεσίες των κοmicromicroάτων δεν καταδίκαζαν τις αντιδηmicroοκρατικέςαυτές ενέργειες Το αποτέλεσmicroα ήταν να εκδηλωθεί κρίση εmicroπιστοσύνηςτου ελληνικού λαού και προς τα κόmicromicroατα και προς τη microοναρχία

ΟΟιι θθέέσσεειιςς πποουυ κκααττεείίχχαανν micromicroέέσσαα σσττοο σσττρρααττόό οο δδιιάάδδοοχχοοςς ΚΚωωννσσττααννττίίννοοςς κκααιι οοιιάάλλλλοοιι γγιιοοιι ττοουυ ββαασσιιλλιιάά Σύmicroφωνα microε τον νόmicroο του 1887 ο Κωνσταντίνος(πρωτότοκος γιος του βασιλιά Γεωργίου Αrsquo) ήταν υποστράτηγος τουπεζικού ο Γεώργιος αντιπλοίαρχος και διοικητής της υποβρυχίου Αmicroύ-νης και ο Νικόλαος λοχαγός του πυροβολικού Στις παραmicroονές του ελλη-νοτουρκικού πολέmicroου (1897) ο Κωνσταντίνος προβιβάστηκε σε Αρχι-στράτηγο Στον πόλεmicroο αυτό ωστόσο φάνηκε η αδυναmicroία και η ανικανό-τητα του ίδιου αλλά και των άλλων πριγκίπων να ανταποκριθούν στην κρι-

4 Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αι ήταν έντονο το φαινόmicroενο της τοκογλυφίας φτωχοί πολίτεςκυρίως αγρότες λόγω οικονοmicroικής δυσπραγίας δανείζονταν χρήmicroατα από δανειστές microε όρους τοκογλυφίας(microε επιτόκιο 25-30) βάζοντας υποθήκη την περιουσία τους Το αποτέλεσmicroα ήταν πολλοί από αυτούς ναχάνουν τα περιουσιακά τους στοιχεία λόγω της αδυναmicroίας τους να ξεπληρώσουν τους δυσβάσταχτους


KE

ΦA

ΛA

IO

6


σιmicroότητα της κατάστασης και οι σοβαρές τους ευθύνες για την ταπεινω-τική ήττα του ελληνικού στρατού (microετά τις πρώτες επιθέσεις των Τούρ-κων είχε επικρατήσει microεγάλη σύγχυση στις τάξεις του ελληνικού στρα-τού microε αποτέλεσmicroα την αδικαιολόγητη υποχώρησή του και την ανενό-χλητη προέλαση των Τούρκων microέχρι έξω από τη Λαmicroία) Τα γεγονότααυτά αλλά και η microεροληψία που έδειχναν οι πρίγκιπες στην επαγγελmicroα-τική εξέλιξη κάποιων αξιωmicroατικών είχαν προκαλέσει έντονη δυσαρέσκειαστον ελληνικό στρατό (Για περισσότερα στοιχεία για τον Κωνσταντίνο βλέπε ενότητα 28 καιενότητα 32 Στοιχεία για την κατανόηση του microαθήmicroατος)

ΗΗ σσττάάσσηη ττοουυ ύύππααττοουυ ααρρmicromicroοοσσττήή KKρρήήττηηςς ππρρίί--γγκκιιππαα ΓΓεεωωρργγίίοουυ Βλέπε ενότητα 21

ΣΣττρρααττιιωωττιικκόόςς ΣΣύύννδδεεσσmicromicroοοςς Για τη δηmicroι-ουργία και τους λόγους σύστασηςτου Στρατιωτικού Συνδέσmicroου microάςδίνει πληροφορίες ο στρατηγός Θεό-δωρος Πάγκαλος Ο πρώτος πυρήναςτης οργάνωσης του Συνδέσmicroου είχεσυγκεντρωθεί στο σπίτι του τονΟκτώβριο του 1908 και αποτελού-νταν αποκλειστικά από ανθυπολοχα-γούς Θέmicroα της συγκέντρωσης ήταν ηαντιmicroετώπιση της κακής κατάστασηςτων στρατιωτικών πραγmicroάτων Στηνεπόmicroενη συνάντηση στην οποία έλα-βαν microέρος περισσότεροι συντάχτηκετο πρώτο πρωτόκολλο του laquoΣτρατιω-τικού Συνδέσmicroου των κατώτερων αξι-ωmicroατικών ξηράς και θαλάσσηςraquo

∆ηmicroοσιογραφικό όργανο του Συνδέ-σmicroου ήταν η εφηmicroερίδα Χρόνος Πρώ-τος στόχος ήταν η παραίτηση της κυβέρνησης Θεοτόκη Πράγmicroατι υπότην πίεση του Συνδέσmicroου ο Θεοτόκης παραιτήθηκε στις 4 Ιουλίου 1909και δόθηκε εντολή σχηmicroατισmicroού κυβέρνησης στον αντίπαλο του Θεο-τόκη τον ∆ Ράλλη Στις 8 Αυγούστου ο Στρατιωτικός Σύνδεσmicroος ζήτησεαπό τη νέα κυβέρνηση την εφαρmicroογή προγράmicromicroατος στρατιωτικών microε-ταρρυθmicroίσεων που θα υπαγόρευε ο ίδιος Ωστόσο η κυβέρνηση Ράλληήταν ιδιαίτερα προσκολληmicroένη στα ανάκτορα και δεν ήταν διατεθειmicroένηνα προωθήσει βασικά σηmicroεία του προγράmicromicroατος του Συνδέσmicroου microεταξύτων οποίων ήταν και η αποmicroάκρυνση των πριγκίπων από τον στρατό Στις12 Αυγούστου microάλιστα διέταξε να φυλακιστούν αρκετοί αξιωmicroατικοί τουΣυνδέσmicroου Συνελήφθησαν δύο Οι διαπραγmicroατεύσεις microεταξύ πρωθυ-πουργού και Συνδέσmicroου διακόπηκαν Ο δεύτερος microε αρχηγό τον Νικό-λαο Ζορmicroπά προχώρησε στο στρατιωτικό κίνηmicroα στο Γουδί


Ανάmicroεσα στους βασικούς ευνο-ούmicroενους που είχε συγκεντρώ-σει γύρω του ο διάδοχος Κωννοςστο στρατό ήταν ο Ιωάννης Με-ταξάς ο microετέπειτα δικτάτοραςΟ Μεταξάς ήταν απόλυτα αφο-σιωmicroένος στον βασιλιά ΓεώργιοΑrsquo και στη ∆υναστεία γενικότε-ρα Στο ηmicroερολόγιό του γράφειγια τον βασιλιά Γεώργιο ΑrsquolaquoΥπήρξε στιγmicroή ndashmicroόνον στιγmicroήndashκαθ΄ ην εmicroίσησα την Πατρίδαmicroου αλλά ουδεmicroία τοιαύτη υ-πήρξε διά τον Βασιλέα microουraquoκαι σε άλλο σηmicroείο laquoΜου είναιαδιάφορο εάν ο Βασιλεύς είναικαλός ή κακός επιβλαβής ή ω-φέλιmicroος ∆εν εξετάζω αν αι πρ-άξεις του προξενούν καλόν ήκακόν εις το Έθνος Τον ακο-λουθώ τυφλώς εις ότι θέλειraquo


ΚΚίίννηηmicromicroαα σσττοο ΓΓοουυδδίί Μετά την αδυναmicroία συνεννόησης του Στρατιωτικού Συν-δέσmicroου microε την κυβέρνηση Ράλλη ο Σύνδεσmicroος αποφάσισε να κηρύξειεπανάσταση Ο Ζορmicroπάς έδωσε διαταγή το βράδυ της 14ης Αυγούστουνα συγκεντρωθεί ο στρατός στους στρατώνες στο Γουδί Εκεί στουςπρόποδες του Υmicroηττού παρατάχτηκαν περίπου 400 αξιωmicroατικοί και 2500οπλίτες καθώς και microερικοί χωροφύλακες και πολίτες και απείλησαν νακαταλάβουν την Αθήνα αν η κυβέρνηση δεν έκανε δεκτά τα αιτήmicroατάτους Παράλληλα ο Σύνδεσmicroος είχε στείλει στις εφηmicroερίδες το πρό-γραmicromicroά του το οποίο δηmicroοσιεύτηκε στα φύλλα της 15ης Αυγούστου Ηκυβέρνηση Ράλλη και τα ανάκτορα αιφνιδιάστηκαν καθώς δεν είχανπροβλέψει microια τόσο ακραία ενέργεια από τους στρατιωτικούς Ο Ράλληςπαραιτήθηκε Ο βασιλιάς έδωσε εντολή σχηmicroατισmicroού κυβέρνησης στονΚυριακούλη Μαυροmicroιχάλη ο οποίος δεσmicroεύτηκε απέναντι στο Σύνδεσmicroοότι θα προωθούσε το πρόγραmicromicroά του Η κυβέρνηση Μαυροmicroιχάλη προώ-θησε αρκετούς νέους νόmicroους ωστόσο το έργο της δεν ικανοποίησε τοΣύνδεσmicroο ο οποίος στη συνέχεια κάλεσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο νααναλάβει την ηγεσία της χώρας



KE

ΦA

ΛA

IO

6

ΗΗ άάννοοδδοοςς ττοουυ κκόόmicromicromicromicroααττοοςς ττοουυ ΒΒεεννιιζζέέλλοουυ ((ΚΚόόmicromicromicromicroαα ττωωνν ΦΦιιλλεελλεευυθθέέρρωωνν))σσττηηνν εεξξοουυσσίίαα ττοο 11991100

Μετά το κίνηmicroα του 1909 ο Στρατιωτικός Σύνδεσmicroος πρότεινε την πρω-θυπουργία στον Ελευθέριο Βενιζέλο

Ο Βενιζέλος αρνήθηκε ∆ιαφώνησε επίσης microε την κατάργηση της microοναρ-χίας

Ακολούθησε συmicroφωνία Συνδέσmicroου βασιλιά παλαιών κοmicromicroάτων και Βενι-ζέλου να γίνουν εκλογές για ανάδειξη Αναθεωρητικής και όχι Συντακτι-κής Βουλής

Μετά από δύο εκλογικές αναmicroετρήσεις (Αύγουστος και Νοέmicroβριος 1910)τις εκλογές κέρδισε το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων (κόmicromicroα του Βενιζέλου)

ΤΤοο ΣΣύύννττααγγmicromicroαα ττοουυ 11991111 πποουυ ψψηηφφίίσσττηηκκεε ααππόό ττηηνν ΑΑννααθθεεωωρρηηττιικκήή ΒΒοουυλλήή

Βασικές microεταρρυθmicroίσεις του Συντάγmicroατος bull Προστάτευε αποτελεσmicroατικότερα τις ατοmicroικές ελευθερίεςbull Eπέτρεπε στο κράτος να αφαιρεί από ιδιοκτήτες microεγάλες εκτάσεις

γης microε αποζηmicroίωση για να microοιραστούν στους ακτήmicroονες1bull Θέσπιζε τη microονιmicroότητα των δηmicroοσίων υπαλλήλωνbull Aπαγόρευε να εκλέγονται βουλευτές οι στρατιωτικοί και οι δηmicroόσιοι

υπάλληλοιbull Kαθιέρωνε την υποχρεωτική δωρεάν εκπαίδευση

Στην προώθηση των microεταρρυθmicroίσεων συνέβαλε αποφασιστικά η ριζο-σπαστική κοινοβουλευτική οmicroάδα των Κοινωνιολόγων microε επικεφαλής τονΑλέξανδρο Παπαναστασίου

28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META


1910-1912 prod OcircIumlEgraveUgraveEgraveIcirclsaquoUgraveOcirc˘ microAcircOacuteEgrave˙currenIumlOcirc˘ IcircmiddotUgraveiquest UgraveEumlOacuteUacuteOgraveUgraveEuml Uacuteˆı˘Ocirc˘UacuteAacutersaquomiddotUgraveOcirc˘

1912-1913 prod Ucirc˘IgraveIgraveAcircUgraveOcircmacrlsaquoUgraveEuml˜ partIumlIumliquestpermilmiddot˜ UcircUgraveOcirc˘˜micromiddotIumlIcircmiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger˜ OcircIumlcurrenIgraveOcirc˘˜

O partIumlAcirc˘ıcurrenUacuteEgraveOcirc˜ microAcircOacuteEgrave˙currenIumlOcirc˜Uacuteˆı˘Ocirc˘UacuteAacutefi˜

Euml sbquoAcircOacuteEgrave˙AcircIumlEgraveIcirclsaquo OcircIumlEgraveUgraveEgraveIcirclsaquo UgraveEumlÃcircUacuteEgravefipermilOcirc˘ 1910-1912

1ακτήmicroονας ο γεωργός που δεν έχει στην ιδιοκτησία του καλλιεργήσιmicroη γη και επιβιώνει καλλιεργώντας τακτήmicroατα άλλων ιδιοκτητών γης


ΟΟιι εεννέέρργγεειιεεςς ττοουυ ΒΒεεννιιζζέέλλοουυ γγιιαα ττηηνν ααννααδδιιοορργγάάννωωσσηη ττοουυ σσττρρααττοούύ

Απέκτησε επιρροή στο στράτευmicroα και επιδίωξε την αξιοποίηση όλων τωναξιωmicroατικών

Επανέφερε στην ηγεσία του στρατού τον διάδοχο Κωνσταντίνο προκα-λώντας αντιδράσεις ανάmicroεσα στους βενιζελικούς

ΠΠώώςς micromicroπποορροούύνν νναα εερρmicromicroηηννεευυττοούύνν οοιι πποολλιιττιικκέέςς ππρρωωττοοββοουυλλίίεεςς ττοουυ ΒΒεεννιι--ζζέέλλοουυ

Σύmicroφωνα microε την εκτίmicroηση του Βενιζέλου η Ελλάδα σύντοmicroα θα έπαιρνεmicroέρος σε πόλεmicroο για να πετύχει τους εθνικούς της στόχους

Υπό αυτό το πρίσmicroα ερmicroηνεύονταιbull η συmicroβιβαστική του στάση απέναντι στη microοναρχίαbull τα microέτρα υπέρ των ασθενέστερων στρωmicroάτωνbull η στρατιωτική ανασυγκρότηση της χώρας

ΟΟιι εεκκλλοογγέέςς ΜΜααρρττίίοουυ 11991122 κκααιι ττοο ααπποοττέέλλεεσσmicromicroαα

Θριάmicroβευσε το κόmicromicroα των Φιλελευθέρων Μεγάλο microέρος της ελληνικής κοινωνίας θεωρούσε τον Βενιζέλο ικανό να

επιλύσει microεγάλα κοινωνικά και εθνικά ζητήmicroατα Eκλέχθηκε microεγάλος αριθmicroός νέων βουλευτών

11991100 ∆ύο εκλογικές αναmicroετρήσεις Mετά τη δεύτερη την πλειοψηφίαστη Bουλή κέρδισε το κόmicromicroα των Φιλελευθέρων (Aύγουστος καιNοέmicroβριος)

11991111 Θεσπίστηκε το Σύνταγmicroα του 1911 που αποτελούσε αναθεώρησητου Συντάγmicroατος του 1964 σε microη θεmicroελιώδεις διατάξεις του

11991122 Εκλογές ndash Θρίαmicroβος του κόmicromicroατος των Φιλελευθέρων (Mάρτιος)

ΝΝαα micromicroεελλεεττήήσσεεττεε ττηηνν ππηηγγήή ΠΠοοιιαα άάπποοψψηη υυπποοσσττηηρρίίζζεειι οο ΕΕλλ ΒΒεεννιιζζέέλλοοςς ΠΠώώςςααννττιιmicromicroεεττωωππίίζζεειι ττοο ααίίττηηmicromicroαα γγιιαα σσύύγγκκλληησσηη ΣΣυυνντταακκττιικκήήςς ΒΒοουυλλήήςς ΠΠοοιιοο θθεεωωρρεείί όόττιιππρρέέππεειι νναα εείίννααιι ττοο εεύύρροοςς ττωωνν micromicroεεττααρρρρυυθθmicromicroίίσσεεωωνν

Το κείmicroενο είναι απόσπασmicroα από την πρώτη οmicroιλία του Βενιζέλου στον αθη-ναϊκό λαό αmicroέσως microετά τις εκλογές Αυγούστου 1910 Ο Βενιζέλος υποστη-ρίζει την ανάγκη ανασυγκρότησης του στρατού και σύγκλησης Αναθεωρητι-κής Βουλής Πολλοί ωστόσο από τους οπαδούς του εκφράζουν ανοιχτά τηδιαφωνία τους στον αναθεωρητικό χαρακτήρα της βουλής και ζητούνσύγκληση Συντακτικής Βουλής η οποία θα προχωρούσε σε ψήφιση νέουσυντάγmicroατος και στην κατάργηση της βασιλείας Ο Βενιζέλος εναντιώνεται

3 AparaANTHtradeH tradeTHN EPoslashTHtradeH TOY tradeXOsectIKOY BIBsectIOY

2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6


στο αίτηmicroα αυτό και microένει σταθερός στην άποψή του για microη ανατροπή τουπολιτεύmicroατος Τονίζει την ανάγκη microεταρρυθmicroίσεων

Όσον αφορά το εύρος αυτών των microεταρρυθmicroίσεων θεωρεί ότι θα πρέπεινα έχουν εκτεταmicroένο χαρακτήρα να επεκτείνονται δηλαδή σε όλους τουςτοmicroείς του πολιτικού και κοινωνικού βίου χωρίς όmicroως να θίγουν το πολίτευ-microα και τις εξουσίες του βασιλιά Ο Βενιζέλος επιmicroένει ότι απαίτηση της κοι-νής γνώmicroης είναι η τροποποίηση από την Αναθεωρητική Βουλή σηmicroαντικώνδιατάξεων του συντάγmicroατος όχι όmicroως διατάξεων που αφορούν τη microορφήτου πολιτεύmicroατος και τον θεσmicroό της βασιλείας

Εικόνα EEλλεευυθθέέρριιοοςς BBεεννιιζζέέλλοοςςΒλέπουmicroε τον Ελευθέριο Βενιζέλο τον Kρητικό πολιτικό που είχε διακριθείστον αγώνα για την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα και που αργότερακλήθηκε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσmicroο να αναλάβει την πρωθυπουργία τηςχώρας Το Νοέmicroβριο του 1910 κέρδισε τις εκλογές ως αρχηγός του κόmicromicroατοςτων Φιλελευθέρων Κατά την περίοδο της πρώτης διακυβέρνησής του προώ-θησε σηmicroαντικές microεταρρυθmicroίσεις που συνέβαλαν στον εκσυγχρονισmicroό τηςχώρας και δηmicroιούργησαν προοπτικές επίλυσης των microεγάλων κοινωνικών καιεθνικών ζητηmicroάτων του τόπου Στις εκλογές Μαρτίου 1912 ήταν και πάλι νικη-τής microάλιστα microεγάλο ποσοστό ψήφων (Για περισσότερα στοιχεία για τη ζωή του Βενιζέλου βλέπε ενότητα )

ΕΕλλεευυθθέέρριιοοςς ΒΒεεννιιζζέέλλοοςς Βλέπε ενότητα 21

ΜΜεεττάά ττοο κκίίννηηmicromicroαα ττοουυ 11990099 οο ΣΣύύννδδεεσσmicromicroοοςς κκάάλλεεσσεε ττοονν ΕΕλλεευυθθέέρριιοο ΒΒεεννιιζζέέλλοο σσττηηννΑΑθθήήνναα κκααιι ττοουυ ππρρόόττεειιννεε ττηηνν ππρρωωθθυυπποουυρργγίίαα Ο Στρατιωτικός Σύνδεσmicroοςδεν είχε πρόθεση να επιβάλει στρατιωτική δικτατορία2 Επιδίωκε τηνπροώθηση των αιτηmicroάτων του microέσω της Βουλής Απέβλεπε λοιπόν στοσχηmicroατισmicroό microιας κυβέρνησης η οποία θα εφάρmicroοζε στην πράξη το microε-ταρρυθmicroιστικό του πρόγραmicromicroα Επειδή όmicroως ο Σύνδεσmicroος εκτίmicroησε ότι ηκυβέρνηση Μαυροmicroιχάλη απέτυχε να ανταποκριθεί απόλυτα στις απαιτή-σεις και τις αξιώσεις του κινήmicroατος κάλεσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο Η προ-τίmicroηση προς το πρόσωπο του Βενιζέλου στηρίχτηκε στα εξής δεδοmicroένα Ο Βενιζέλος είχε διακριθεί στους εθνικούς και πολιτικούς αγώνες στηνΚρήτη και ήταν ένα πρόσωπο που τόνωνε το εθνικό αίσθηmicroα των Ελλή-νων σε microια εποχή που τα εθνικά ζητήmicroατα (Κρητικό Μακεδονικό) απα-σχολούσαν έντονα το ελληνικό κράτος



2 Στρατιωτική δικτατορία είναι η ανατροπή της δηmicroοκρατικά εκλεγmicroένης κυβέρνησης και η κατάργηση τουισχύοντος συντάγmicroατος από microια microερίδα στρατιωτικών οι οποίοι παίρνουν την εξουσία κηρύσσοντας στρα-τιωτικό νόmicroο (δηλαδή όλες οι κρατικές εξουσίες ελέγχονται από το στρατό) Η λέξη laquoδικτατορίαraquo προκύπτειαπό τον όρο laquoδικτάτοραςraquo που ήταν αξίωmicroα στη ρωmicroαϊκή πολιτεία Επρόκειτο για έναν εκλεγmicroένο από τουςδύο υπάτους άρχοντα που σε περιόδους που η πολιτεία βρισκόταν σε κρίσιmicroη κατάσταση αναλάmicroβανε γιαέξι microήνες όλες τις εξουσίες



Οι αξιωmicroατικοί του ΣτρατιωτικούΣυνδέσmicroου αντιλαmicroβάνονταν ότι δεδιέθεταν την ανάλογη πείρα για ναδιαχειριστούν το πλήθος των πολιτι-κών ζητηmicroάτων που είχαν ανακύψειΕίχαν ανάγκη από έναν πολιτικό πουνα διαθέτει πολιτική εmicroπειρία και δυ-ναmicroισmicroό

Η πλειοψηφία των αξιωmicroατικώντου Συνδέσmicroου θεωρούσε ότι ο πο-λιτικός ηγέτης που θα αναλάmicroβανενα υλοποιήσει τα αιτήmicroατά τους δεθα έπρεπε να προέρχεται από ταπαλαιά κόmicromicroατα Υπέδειξαν λοιπόντο Βενιζέλο που δεν είχε διστάσει να συγκρουστεί microε τον πρίγκιπα Γεώρ-γιο στην Κρήτη και που ικανοποιούσε τα αντιδυναστικά αισθήmicroατα πολ-λών από τους οπαδούς του κινήmicroατος (η συγκεκριmicroένη microερίδα οπαδώνβέβαια απογοητεύτηκε όταν στη συνέχεια ο Βενιζέλος αρνήθηκε ναθέσει πολιτειακό ζήτηmicroα δηλαδή ζήτηmicroα αλλαγής του πολιτεύmicroατος καικατάργησης της βασιλείας και επιπλέον επανέφερε στην ηγεσία τουστρατού τον διάδοχο Κωνσταντίνο)

ΕΕκκλλοογγιικκέέςς ααννααmicromicroεεττρρήήσσεειιςς ττηηςς ππεερριιόόδδοουυ 11991100--11991122

ΕΕκκλλοογγέέςς 88ηηςς ΑΑυυγγοούύσσττοουυ 11991100 Στις εκλογές αυτές συmicromicroετείχαν πολλοίανεξάρτητοι βουλευτές οι οποίοι ήταν φορείς των αιτηmicroάτων που είχανδιατυπωθεί στο πλαίσιο του κινήmicroατος στο Γουδί Το εκλογικό αποτέλε-σmicroα φανέρωνε τη διάθεση του εκλογικού σώmicroατος για εmicroφάνιση νέωνπολιτικών προσώπων Τα παλαιά κόmicromicroατα βέβαια κέρδισαν τις περισσό-τερες έδρες στη Βουλή 200 σε σύνολο 362 Για πρώτη φορά όmicroως στηνκοινοβουλευτική ιστορία της χώρας οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι συγκέ-ντρωσαν έδρες που πλησίαζαν σε αριθmicroό αυτές των οργανωmicroένων κοmicro-microάτων (162 έδρες) Μεταξύ τους εκλέχτηκε και ο Βενιζέλος στην περιφέ-ρεια Αττικο-Βοιωτίας (συγκέντρωσε 32765 ψήφους σε σύνολο 38800)

Έτσι σχηmicroατίστηκε η Αrsquo Αναθεωρητική Βουλή microε πρωθυπουργό τονΣτέφανο ∆ραγούmicroη ο οποίος προερχόταν από τα παλαιά κόmicromicroατα Ό-microως στο Kοινοβούλιο επικρατούσε αναβρασmicroός καθώς πολλοί από τουςανεξάρτητους βουλευτές ζητούσαν να κηρυχθεί η Εθνοσυνέλευση Συ-ντακτική (επιδίωκαν δηλαδή την ψήφιση νέου συντάγmicroατος το οποίο θακαταργούσε τη βασιλεία) Ο ∆ραγούmicroης αδυνατούσε να χειριστεί την κα-τάσταση και παραιτήθηκε Τότε ο βασιλιάς Γεώργιος αντιλαmicroβανόmicroενοςότι ο Βενιζέλος δε θα έθιγε τo θεσmicroό της βασιλείας και βλέποντας ότι εί-χε microεγάλο ρεύmicroα ως πολιτικός του έδωσε εντολή σχηmicroατισmicroού κυβέρνη-σης Επειδή όmicroως ο Βενιζέλος αντιmicroετώπισε προβλήmicroατα microε την εξασφά-λιση ψήφου εmicroπιστοσύνης σε συνεννόηση microε τον βασιλιά Γεώργιο Αrsquoπροχώρησε σε διάλυση της Βουλής και προκήρυξη νέων εκλογών


Αναφέρεται ότι όταν ο Ζορmicroπάς οαρχηγός του Στρατιωτικού Συν-δέσmicroου έmicroαθε για την επαναφο-ρά των microελών της βασιλικής οι-κογένειας στη διοίκηση του στρα-τεύmicroατος απευθύνθηκε προς τονΒενιζέλο microε τα εξής λόγια laquoΕάντους επαναφέρετε θερmicroαίνετε ειςτους κόλπους σας έχιδνας [δηλφίδια] Φοβούmicroαι microήπως microίαν η-microέραν δαγκάσουν όχι microόνον υmicroάςαλλά και τα ζωτικότερα συmicroφέρο-ντα της χώρας αυτήςraquo


KE

ΦA

ΛA

IO

6


ΕΕκκλλοογγέέςς 2288ηηςς ΝΝοοεεmicromicroββρρίίοουυ 11991100 Τα παλαιά κόmicromicroατα καταδίκασαν τη βίαιηδιάλυση της Βουλής από τον βασιλιά και αποφάσισαν να microη συmicromicroετάσχουνστις εκλογές Έτσι η βενιζελική παράταξη (Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων) κέρ-δισε τη συντριπτική πλειοψηφία των εδρών 307 σε σύνολο 362 Στις εκλο-γές εξελέγησαν και 7 υποψήφιοι από τη ριζοσπαστική οmicroάδα των Κοινω-νιολόγων οι οποίοι στήριξαν στη συγκεκριmicroένη περίπτωση το ΒενιζέλοΠάντως παρά την αποχή των παλαιών κοmicromicroάτων το σύνολο των ψήφωνπου ρίχτηκαν στις κάλπες ήταν microόλις 8 χαmicroηλότερο από τον αριθmicroό τωνψήφων κατά τις προηγούmicroενες εκλογές Κατά συνέπεια το αποτέλεσmicroαστη Βουλή φανέρωνε τις πραγmicroατικές διαθέσεις του εκλογικού σώmicroατοςπου ήταν κυρίως η απόρριψη και καταδίκη των παλαιών κοmicromicroάτων

ΕΕκκλλοογγέέςς 1122ηηςς ΜΜααρρττίίοουυ 11991122 Το Κόmicromicroα των Φιλελευθέρων κέρδισε τις146 από τις 181 έδρες της Βουλής Το αποτέλεσmicroα φανέρωνε τις ελπίδεςπου είχαν γεννηθεί στο εκλογικό σώmicroα ότι η κυβέρνηση Βενιζέλου θαέλυνε τα microεγάλα εθνικά και κοινωνικά ζητήmicroατα του τόπου

ΑΑννααθθεεωωρρηηττιικκήή ΒΒοουυλλήή Πρόκειται για τη Βουλή η οποία καλείται να αναθεω-ρήσει microη θεmicroελιώδεις διατάξεις του Συντάγmicroατος (διατάξεις δηλαδή πουδεν αφορούν τη microορφή του πολιτεύmicroατος) Τέτοια ήταν η Βουλή πουπροέκυψε microετά τις εκλογές Αυγούστου 1910 (Αrsquo Αναθεωρητική) αλλά καιmicroετά τις εκλογές Νοεmicroβρίου 1910 (Βrsquo Αναθεωρητική) Η Βrsquo Αναθεωρη-τική microε πρωθυπουργό τον Βενιζέλο ψήφισε 53 τροποποιήσεις microη θεmicroε-λιωδών διατάξεων του συντάγmicroατος και 337 νέους νόmicroους

ΣΣυυνντταακκττιικκήή ΒΒοουυλλήή Πρόκειται για τη Βουλή που καλείται να αλλάξει τον κα-ταστατικό χάρτη microιας χώρας δηλαδή να ψηφίσει σύνταγmicroα Συντακτικέςήταν οι Εθνοσυνελεύσεις του 1843-1844 και του 1862-1864 Η πρώτη ψή-φισε το Σύνταγmicroα του 1844 microε το οποίο θεσπιζόταν το πολίτευmicroα της συ-νταγmicroατικής microοναρχίας και η δεύτερη ψήφισε το Σύνταγmicroα του 1864 microετο οποίο καθιερωνόταν το πολίτευmicroα της βασιλευόmicroενης δηmicroοκρατίας

ΚΚόόmicromicromicromicroαα ττωωνν ΦΦιιλλεελλεευυθθέέρρωωνν Ιδρύθηκε στις 22 Αυγούστου 1910 και είχε αρχη-γό τον Eλ Βενιζέλο Ο ίδιος ο Βενιζέλος όταν έβγαλε τον πρώτο τουλόγο προς τους οπαδούς του στις 5 Σεπτεmicroβρίου στην Πλατεία Συντάγ-microατος εκτός των άλλων microίλησε για τη δηmicroιουργία ενός κόmicromicroατοςαρχών3 Βασικές επιδιώξεις του κόmicromicroατος ήταν η προώθηση microεταρρυθ-microίσεων που θα οδηγούσαν στον εκσυγχρονισmicroό του κρατικού microηχανι-σmicroού και στην οικονοmicroική ανάπτυξη του τόπου καθώς και στην κατάλ-ληλη στρατιωτική προετοιmicroασία της χώρας για την πραγmicroατοποίηση τωνεθνικών διεκδικήσεων Το κόmicromicroα αντιπροσώπευε κυρίως τα συmicroφέροντατης ανερχόmicroενης αστικής τάξης Ωστόσο η ισχυρή προσωπικότητα τουαρχηγού του Βενιζέλου ο οποίος είχε τα πάντα υπό τον έλεγχό του

3 Το κόmicromicroα αρχών σε αντίθεση προς τα προσωπικά κόmicromicroατα τα οποία στηρίζονται στην προσωπικότητα τουηγέτη τους βασίζει τη λειτουργία του στην καθιέρωση σταθερών προγραmicromicroατικών αρχών και στη συmicromicroετοχήπλατύτερων λαϊκών microαζών στον κοmicromicroατικό οργανισmicroό



εmicroπόδισε την εξέλιξή του σε πραγmicroατικό κόmicromicroα αρχών

ΣΣύύννττααγγmicromicroαα ττοουυ 11991111 Ψηφίστηκε από την Αναθεωρητική Βουλή που προέ-κυψε microετά τις εκλογές Νοεmicroβρίου 1910 (Βrsquo Αναθεωρητική) Το σύνταγmicroααυτό αποτελούσε αναθεώρηση microη θεmicroελιωδών διατάξεων του Συντάγmicroα-τος του 1864 Το πολίτευmicroα παρέmicroενε βασιλευόmicroενη δηmicroοκρατία Ο microο-νάρχης διατηρούσε τις ίδιες εξουσίες που είχε και microε το Σύνταγmicroα του1864 Οι συνταγmicroατικές ρυθmicroίσεις που έγιναν συνέβαλαν στην τόνωσητου φιλελεύθερου-δηmicroοκρατικού χαρακτήρα του πολιτεύmicroατος και στονεκσυγχρονισmicroό της κρατικής microηχανής

[[ΤΤοο ΣΣύύννττααγγmicromicroαα ττοουυ 11991111]] εεππέέττρρεεππεε σσττοο κκρράάττοοςς νναα ααφφααιιρρεείί ααππόό ττοουυςς ιιδδιιοοκκττήή--ττεεςς ττοουυςς micromicroεε ααπποοζζηηmicromicroίίωωσσηη micromicroεεγγάάλλεεςς εεκκττάάσσεειιςς γγηηςς γγιιαα νναα micromicroοοιιρραασσττοούύνν σσεεαακκττήήmicromicroοοννεεςς Με άρθρο του Συντάγmicroατος του 1911 επιτρέπονταν οι απαλ-λοτριώσεις δηλαδή η εξαγορά από το κράτος σύmicroφωνα microε ορισmicroένηαποζηmicroίωση της ακίνητης περιουσίας κάποιων προκειmicroένου να εξυπη-ρετηθεί το κοινωνικό συmicroφέρον (αποκατάσταση ακτηmicroόνων) Στην προ-κειmicroένη περίπτωση οι απαλλοτριώσεις αφορούσαν κυρίως τα τσιφλίκιατης Θεσσαλίας τα οποία ανήκαν σε λίγους microεγαλογαιοκτήmicroονες (τσιφλι-κάδες) ενώ το πλήθος των αγροτών που τα καλλιεργούσαν έmicroεναν ακτή-microονες και ζούσαν κάτω από πολύ σκληρές συνθήκες

[[ΤΤοο ΣΣύύννττααγγmicromicroαα ττοουυ 11991111]] θθέέσσππιιζζεε ττηη micromicroοοννιιmicromicroόόττηητταα ττωωνν δδηηmicromicroοοσσίίωωνν υυππααλλλλήήλλωωννΠριν από αυτή τη ρύθmicroιση οι δηmicroόσιοι υπάλληλοι δεν ήταν microόνιmicroοι Οδιορισmicroός τους επίσης ήταν υπόθεση κάποιου βουλευτή ή κόmicromicroατοςπου αναλάmicroβανε να εξασφαλίσει δηmicroοσιοϋπαλληλικές θέσεις microε αντάλ-λαγmicroα την ψήφο των ενδιαφεροmicroένων Η διατήρηση της θέσης αυτήςεξαρτιόταν από την επανεκλογή του βουλευτή ή του κόmicromicroατος στο οποίοαυτός ανήκε Οι δηmicroόσιοι υπάλληλοι λοιπόν για να παραmicroένουν στις θέ-σεις τους ανέπτυσσαν πελατειακές θέσεις microε τους βουλευτές και τααντίστοιχα κόmicromicroατα Αποτέλεσmicroα αυτής της κατάστασης ήταν από τηmicroια να κυριαρχούν στον δηmicroόσιο τοmicroέα φαινόmicroενα συναλλαγής και ανα-ξιοκρατίας και από την άλλη να έχει υπερφορτωθεί η διοικητική microηχανήτου κράτους microε υπαλλήλους ανάξιους και αργόmicroισθους

ΟΟmicromicroάάδδαα ττωωνν ΚΚοοιιννωωννιιοολλόόγγωωνν ((ΚΚοοιιννωωννιιοολλοογγιικκήή EEττααιιρρεείίαα)) Οmicroάδα microε σοσιαλι-στικές ιδέες που την αποτελούσαν διανοούmicroενοι της εποχής οι λεγόmicroε-νοι Κοινωνιολόγοι microε αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου Επιζητού-σαν άmicroεσες οικονοmicroικές κοινωνικές και πολιτικές microεταρρυθmicroίσεις Επι-δίωκαν ισότητα ευκαιριών για όλα τα microέλη της κοινωνίας και διανοmicroή τωναγαθών ανάλογα microε τις ανάγκες του καθενός Στα microέσα του 1910 ίδρυ-σαν το Λαϊκό Kόmicromicroα το οποίο στις εκλογές Νοεmicroβρίου 1910 κέρδισε 7έδρες Το κόmicromicroα είχε ιδιαίτερα έντονη παρουσία στις συζητήσεις της ΒrsquoΑναθεωρητικής Βουλής (αυτής που προέκυψε από τις εκλογές Νοεmicroβρί-ου 1910) και αγωνίστηκε για την προώθηση των ρυθmicroίσεων που ευνοού-σαν τους αγρότες και τους εργάτες


KE

ΦA

ΛA

IO

6

ΤΤαα ααίίττιιαα

Οι Νεότουρκοι microετά την επικράτησή τους ξεκίνησαν διώξεις σε βάροςτων αλλοεθνών πληθυσmicroών

Τα εθνικά αισθήmicroατα των άλλων βαλκανικών λαών αναζωπυρώθηκαν οιλαοί αυτοί (Έλληνες Bούλγαροι Σέρβοι) άρχισαν να επιδιώκουν τηνενσωmicroάτωση στο κράτος τους των εδαφών της Οθωmicroανικής αυτοκρατο-ρίας στα οποία κατοικούσαν οι οmicroοεθνείς τους

Oι ανταγωνισmicroοί microεταξύ των ∆υνάmicroεων αποκάλυπταν τις αδυναmicroίες τηςΟθωmicroανικής αυτοκρατορίαςbull Γερmicroανία είχε διεισδύσει οικονοmicroικά στην Οθωmicroανική αυτοκρατορίαbull Ιταλία επιτέθηκε στη Λιβύη (οθmicroανκή κτήση) το Σεπτέmicroβριο του

1911 και κατέλαβε τα υπό οθωmicroανική διοίκηση ∆ωδεκάνησα (Μάιος1912)

bull Αυστροουγγαρία προχώρησε το 1908 σε προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης

bull Αγγλία Γαλλία Ρωσία πλήττονταν τα συmicroφέροντά τους

ΠΠρροοςς ττηη σσύύγγκκρροουυσσηη ndashndash OOιι ββααλλκκααννιικκέέςς σσυυmicromicromicromicroααχχίίεεςς

Ο Βενιζέλος αρχικά δεν αντιδρούσε έντονα στην πολιτική των Νεοτούρ-κων θεωρώντας ότι η Ελλάδα δεν ήταν ακόmicroη έτοιmicroη για πόλεmicroο

Στη συνέχεια την άνοιξη του 1911 βλέποντας πιθανή microια πολεmicroική σύ-γκρουση ακολούθησε την τακτική της βαλκανικής συνεννόησης

Την άνοιξη του 1912 η Σερβία η Βουλγαρία η Ελλάδα και το Μαυροβού-νιο υπέγραψαν συνθήκες συmicromicroαχίας

29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

1897-1908 ordfmiddotIcircAcircpermilOcircOacuteEgraveIcircfi˜infinAacuteOgraveOacutemiddot˜

1912-1913 micromiddotIumlIcircmiddotOacuteEgraveIcircOcircrsaquofiIumlAcircIgraveOcircEgrave

1914-1918 infinrsquo paramiddotAacuteIcircfi-UcircIgraveEgraveOcirc˜ fiIumlAcircIgraveOcirc˜

OEgrave micromiddotIumlIcircmiddotOacuteEgraveIcircOcircrsaquo fiIumlAcircIgraveOcircEgrave(1912-1913)


ΑΑrsquo ΒΒααλλκκααννιικκόόςς ππόόλλεεmicromicroοοςς ((ΟΟκκττώώββρριιοοςς 11991122 -- ΜΜάάιιοοςς 11991133))ΗΗ ααφφοορρmicromicroήή ττοουυ πποολλέέmicromicroοουυ

Η άρνηση του Σουλτάνου να συζητήσει τα αιτήmicroατα που έθεσαν οι βαλ-κανικοί σύmicromicroαχοι (τον Οκτώβριο 1912) για σεβασmicroό της αυτονοmicroίας τωνεθνοτήτων που ζούσαν στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία και για microεταρρυθ-microίσεις προς όφελός τους

ΤΤαα σσττρρααττιιωωττιικκάά γγεεγγοοννόότταα

Οι κινήσεις των βαλκανικών δυνάmicroεων bull Ο ελληνικός στρατός microε αρχιστράτηγο τον διάδοχο Κωνσταντίνο

προέλασε στη Μακεδονίαbull Τα σερβικά στρατεύmicroατα κατέλαβαν τα Σκόπια το Μοναστήρι1 και το

∆υρράχιο (στη σηmicroερινή Αλβανία)bull Οι βουλγαρικές δυνάmicroεις έφτασαν κοντά στην Κωνσταντινούπολη

κατέλαβαν τη ∆υτική Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία και κατευ-θύνθηκαν προς τη Θεσσαλονίκη

Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων bull Ο Βενιζέλος διέταξε τον διάδοχο Κωνσταντίνο να κινηθεί προς τη

Θεσσαλονίκη για να microην καταληφθεί η πόλη από τις βουλγαρικέςδυνάmicroεις Αν και ο Κωνσταντίνος έφερε αντιρρήσεις στις 26 Οκτω-βρίου 1912 ο ελληνικός στρατός έmicroπαινε στην πόλη Λίγες microέρες αρ-γότερα έφτασε και ο βασιλιάς Γεώργιος

bull Στη συνέχεια καταλήφθηκαν τα Ιωάννινα (22 Φεβρουαρίου 1913) καιεξασφαλίστηκε ο έλεγχος ολόκληρης της Ηπείρου

Οι επιτυχίες του ελληνικού στόλουΜε επικεφαλής τον ναύαρχο Κουντουριώτη ο ελληνικός στόλος κατέ-λαβε τα νησιά του Βόρειου και Ανατολικού Αιγαίου (Θάσος ΣαmicroοθράκηΛέσβος Χίος Λήmicroνος Τένεδος Ίmicroβρος Σάmicroος Ικαρία) και ανάγκασετον τουρκικό στόλο να κλειστεί στα Στενά

ΗΗ σσυυννθθήήκκηη ττοουυ ΛΛοοννδδίίννοουυ ((1177 ΜΜααΐΐοουυ 11991133))

O Arsquo Bαλκανικός πόλεmicroος έληξε microε την υπογρφή της συνθήκης του Λονδί-νου σύmicroφωνα microε την οποία

Η Οθωmicroανική αυτοκρατορία εγκατέλειψε σχεδόν όλα τα ευρωπαϊκά-βαλ-κανικά εδάφη της

Οι ∆υνάmicroεις θα καθόριζαν το microέλλον των νησιών του Βόρειου και Ανατο-λικού Αιγαίου της χερσονήσου του Αγίου Όρους και το καθεστώς τηςΑλβανίας2

Τα ∆ωδεκάνησα παρέmicroεναν υπό ιταλική κατοχή και διοίκηση

1 Oι περιοχές αυτές ανήκουν σήmicroερα στην Πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηmicroοκρατία της Μακεδονίας(ΠΓΠ∆M)2 Ήδη είχε ξεσπάσει επανάσταση των Αλβανών microε αίτηmicroα την ανεξαρτησία την άνοιξη του 1912



KE

ΦA

ΛA

IO

6


ΗΗ δδοολλοοφφοοννίίαα ττοουυ ββαασσιιλλιιάά ΓΓεεώώρργγιιοουυ

∆ολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη Υποστηρίχτηκε (δεν έχει όmicroως αποδειχθεί) ότι ήταν έργο της Γερmicroανίας

που ήθελε την άνοδο στο θρόνο του γερmicroανόφιλου διαδόχου Κωνσταντί-νου ο οποίος λίγο αργότερα ανακηρύχτηκε βασιλιάς

ΟΟ ΒΒrsquo BBααλλκκααννιικκόόςς ππόόλλεεmicromicroοοςς ((IIοούύννιιοοςς--IIοούύλλιιοοςς 11991133))

ΠΠώώςς ξξεεκκίίννηησσεε Η συνθήκη του Λονδίνου άφησε πολλές εκκρεmicroότητες κυρίως όσον αφο-

ρά τη Μακεδονία Τα εδάφη της Μακεδονίας ελέγχονταν από τον ελλη-νικό στρατό αλλά microέρος αυτών διεκδικούσαν τόσο η Βουλγαρία όσο καιη Σερβία

H Ελλάδα και η Σερβία βλέποντας ότι η Βουλγαρία πρόβαλλε υπερβολι-κές απαιτήσεις συmicromicroάχησαν

Στα microέσα Ιουνίου 1913 ο βουλγαρικός στρατός επιτέθηκε ταυτόχροναεναντίον των ελληνικών και των σερβικών θέσεων έτσι ξεκίνησε ο ΒrsquoΒαλκανικός πόλεmicroος

ΣΣττρρααττιιωωττιικκέέςς εεξξεελλίίξξεειιςς Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Ανατολική Μακεδονία και τη ∆υτική

Θράκη ως την Αλεξανδρούπολη Οι Σέρβοι σηmicroείωσαν επιτυχίες στη ∆υτική Μακεδονία Οι Ρουmicroάνοι εισέβαλαν στη Βουλγαρία (έφτασαν 30 χιλιόmicroετρα έξω από

τη Σόφια) Οι Τούρκοι ανακατέλαβαν την Αδριανούπολη στην Aνατολική Θράκη

11990088 Η Αυστρία προσάρτησε τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (οθωmicroανικήεπαρχία)

11991111 Η Ιταλία επιτέθηκε εναντίον της Λιβύης που ήταν οθωmicroανικήκτήση (Σεπτέmicroβριος)

11991122 Η Ιταλία κατέλαβε τα υπό οθωmicroανική διοίκηση ∆ωδεκάνησα(Mάιος)

ΆΆννοοιιξξηη 11991122 Υπογράφτηκαν συνθήκες συmicromicroαχίας ανάmicroεσα στη Σερβία τηΒουλγαρία την Ελλάδα και το Μαυροβούνιο

Ξέσπασε επανάσταση στην Αλβανία microε αίτηmicroα την ανεξαρτη-σία

ΟΟκκττώώββρριιοοςς 11991122 -- ΜΜάάιιοοςς 11991133 Αrsquo Βαλκανικός πόλεmicroος11991122 Κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό (26

Oκτωβρίου)11991133 Κατάληψη των Ιωαννίνων από τον ελληνικό στρατό (22 Φε-

βρουαρίου) ∆ολοφονία του βασιλιά Γεωργίου Αrsquo (Μάρτιος)

2 XPONOsectOdegIO



11991133 Yπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου (17 Μαΐου)11991133 Βrsquo Βαλκανικός πόλεmicroος (Iούνιος-Iούλιος)

Ο βουλγαρικός στρατός επιτέθηκε εναντίον των ελληνικώνκαι των σερβικών θέσεων (microέσα Iουνίου)

11 ΠΠώώςς εερρmicromicroηηννεεύύεεττεε ττοο γγεεγγοοννόόςς όόττιι τταα ββααλλκκααννιικκάά κκρράάττηη ndashndashααννάάmicromicroεεσσαα σστταα οοπποοίίααυυππήήρρχχαανν ααρρκκεεττέέςς κκααιι σσηηmicromicroααννττιικκέέςς ααννττιιθθέέσσεειιςςndashndash σσττρράάφφηηκκαανν όόλλαα micromicroααζζίί εεννααννττίίοοννττηηςς ΟΟθθωωmicromicroααννιικκήήςς ααυυττοοκκρρααττοορρίίααςς

Τα βαλκανικά κράτη είχαν εκδηλώσει έντονο ανταγωνισmicroό microεταξύ τους στατέλη του 19ου αι και στις αρχές του 20ού στην προσπάθειά τους να απο-κτήσουν τον έλεγχο της Μακεδονίας που ήταν τότε τmicroήmicroα της Οθωmicroανικήςαυτοκρατορίας Όπως γνωρίζουmicroε ο ανταγωνισmicroός αυτός είχε οδηγήσειΈλληνες και Βούλγαρους σε ένοπλη σύγκρουση που είναι γνωστή ως Μα-κεδονικός Αγώνας Παρrsquo όλα αυτά Ελλάδα Βουλγαρία Σερβία και Μαυρο-βούνιο συmicromicroάχησαν το 1912 και τόλmicroησαν να στραφούν εναντίον της Οθω-microανικής αυτοκρατορίας Η στάση τους microπορεί να ερmicroηνευτεί ως εξής bull Και τα τέσσερα κράτη διεκδικούσαν microε βάση τις δικές του εθνικές επι-

διώξεις το καθένα την ενσωmicroάτωση εδαφών της Μακεδονίας Βασικήπροϋπόθεση για να θέσουν τις διεκδικήσεις τους ήταν η κατάλυση τηςοθωmicroανικής κυριαρχίας στην περιοχή

bull Μετά την επικράτηση του κινήmicroατος των Νεοτούρκων εντάθηκαν οι διώ-ξεις σε βάρος των αλλοεθνών πληθυσmicroών Η πολιτική αυτή αναζωπύ-ρωσε τα εθνικά αισθήmicroατα των βαλκανικών κρατών και τα οδήγησε στηνεπιλογή να κινηθούν για την απελευθέρωση των οmicroοεθνών τους και τηνενσωmicroάτωση των εδαφών στα οποία αυτοί κατοικούσαν

bull Tαυτόχρονα η Οθωmicroανική αυτοκρατορία βρισκόταν σε κατάσταση αδυ-ναmicroίας Το γεγονός αυτό προσπαθούσαν να το εκmicroεταλλευτούν οι ∆υνά-microεις και να αποκοmicroίσουν οφέλη Έτσι η Γερmicroανία είχε διεισδύσει οικονο-microικά σε αυτήν η Ιταλία επιτέθηκε στη Λιβύη (οθωmicroανική κτήση) (Σεπτέmicro-βρις 1911) και κατέλαβε τα υπό οθωmicroανική διοίκηση ∆ωδεκάνησα (Μάιος1912) η Αυστρία προχώρησε το 1908 σε προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης που ήταν οθωmicroανική επαρχία ενώ οι άλλες ∆υνάmicroεις(Αγγλία Γαλλία Ρωσία) έβλεπαν τα συmicroφέροντά τους να πλήττονται καισκόπευαν και αυτές να δράσουν microε ανάλογο τρόπο Τα βαλκανικά κράτηλοιπόν θεώρησαν ότι οι συνθήκες ήταν ιδιαίτερα κατάλληλες για να ξεκι-νήσουν microια πολεmicroική αναmicroέτρηση microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία

bull Το καθένα από τα βαλκανικά κράτη δε θα microπορούσε microόνο του να διανοη-θεί microια τέτοια στρατιωτική αναmicroέτρηση Όmicroως η ένωση των δυνάmicroεώντους ενάντια στον κοινό εχθρό δηmicroιουργούσε πολλές ελπίδες για νίκη

22 ΠΠοοιιοουυςς λλόόγγοουυςς εεππιικκααλλέέσσττηηκκεε οο ΓΓεεώώρργγιιοοςς ((ππηηγγήή 11)) ππρροοκκεειιmicromicroέέννοουυ νναα ααιιττιιοο--λλοογγήήσσεειι ττηηνν ππρροοσσφφυυγγήή ττηηςς ΕΕλλλλάάδδααςς σσεε ππόόλλεεmicromicroοο εεννααννττίίοονν ττηηςς ΟΟθθωωmicromicroααννιικκήήςςααυυττοοκκρρααττοορρίίααςς



KE

ΦA

ΛA

IO

6


Ο βασικός λόγος τον οποίο επικαλέστηκε ο Γεώργιος στο διάγγελmicroά του γιανα υποστηρίξει την κήρυξη πολέmicroου εναντίον της Οθωmicroανικής αυτοκρατο-ρίας ήταν η προστασία των δικαιωmicroάτων των laquoυπόδουλων αδελφώνraquo τωνελληνικών δηλαδή πληθυσmicroών που ζούσαν στα εδάφη της Οθωmicroανικής αυ-τοκρατορίας και των οποίων τα εθνικά δικαιώmicroατα καταπατούνταν κυρίωςmicroετά την επικράτηση των Νεοτούρκων Ο βασιλιάς τόνιζε ότι η απόφαση γιαπόλεmicroο προέκυψε microετά την αποτυχία που είχαν οι ειρηνικές προσπάθειεςτων βαλκανικών κρατών Όπως γνωρίζουmicroε οι βαλκανικοί σύmicromicroαχοι είχαναπαιτήσει από τον σουλτάνο να σέβεται την αυτονοmicroία των εθνοτήτων πουζούσαν στην αυτοκρατορία του και να προχωρήσει σε microεταρρυθmicroίσεις προςόφελός τους εκείνος όmicroως είχε κρατήσει αδιάλλακτη στάση ∆εν υπήρχεεποmicroένως άλλη λύση από την προσφυγή στον πόλεmicroο

Άλλοι λόγοι που οδήγησαν προς τη λύση του πολέmicroου προέκυψαν απότις συνθήκες συmicromicroαχίας που υπογράφτηκαν ανάmicroεσα στη Σερβία τη Βουλ-γαρία το Μαυροβούνιο και την Ελλάδα Ο Γεώργιος υπενθύmicroισε ότι οι συν-θήκες αυτές ενέπνεαν στις συγκεκριmicroένες χώρες κοινές επιδιώξεις και επέ-βαλλαν κοινές υποχρεώσεις (laquoεmicroπνεοmicroένων υπό των αυτών αισθηmicroάτων καισυνδεοmicroένων διά κοινών υποχρεώσεωνraquo) Εποmicroένως η Ελλάδα δεν προχώ-ρησε microόνη της και σε αυτή την πολεmicroική προσπάθεια αλλά microαζί microε τουςσυmicromicroάχους της και microάλιστα laquoπάνοπληraquo όπως τη χαρακτήρισε ο ίδιος οΓεώργιος δηλαδή άριστα προετοιmicroασmicroένη σε στρατιωτικό επίπεδο Οι συν-θήκες δε θα microπορούσαν να είναι πιο κατάλληλες προκειmicroένου η χώρα ναδιεκδικήσει τα δίκαια και τις ελευθερίες των χριστιανικών λαών της Οθωmicroα-νικής αυτοκρατορίας και να προκαλέσει πολεmicroική αναmicroέτρηση για την υπε-ράσπισή τους

33 ΝΝαα micromicroεελλεεττήήσσεεττεε κκααιι νναα σσχχοολλιιάάσσεεττεε ττηηνν ππηηγγήή 22

Πρόκειται για έmicromicroεση πηγή (το παράθεmicroα είναι απόσπασmicroα από ιστορικήmicroελέτη των ηmicroερών microας) που αναδεικνύει τον καθοριστικό ρόλο του Βενιζέ-λου στις επιτυχίες που είχε η Ελλάδα στους Βαλκανικούς πολέmicroους Ο ιστο-ρικός Γιανουλόπουλος διατυπώνει την άποψη ότι η ελληνική επιτυχία ήταναποτέλεσmicroα κυρίως της σταθερής πολιτικής πορείας που είχε χαράξει οΒενιζέλος και των επιδέξιων διπλωmicroατικών του χειρισmicroών Ωστόσο στιςπροσπάθειες που κατέλαβε ο πρωθυπουργός προκειmicroένου να στρέψει τηχώρα στη σωστή κατεύθυνση σε microια τόσο κρίσιmicroη περίοδο βρέθηκε αντιmicroέ-τωπος microε τον διάδοχο Κωνσταντίνο και όσους τον υποστήριζαν Ο ιστορι-κός αναφερόmicroενος στον Κωνσταντίνο τον παρουσιάζει επικεφαλής τουlaquoστρατιωτικού κόmicromicroατοςraquo και του microιλιταριστικού3 αντικοινοβουλευτικούπνεύmicroατος Σχολιάζει έτσι microια κατάσταση που είχε διαmicroορφωθεί στονστρατό σύmicroφωνα microε την οποία ο ίδιος ο διάδοχος έχοντας όντως microεγάληεπιρροή είχε συσπειρώσει γύρω του έναν κύκλο στρατιωτικών που θεωρού-σαν ως πηγή εξουσίας του τόπου τον στρατό και τον αρχηγό του στρατού

3 Mιλιταρισmicroός είναι η στρατοκρατία δηλαδή η κυριαρχία του στρατού στις εκδηλώσεις της πολιτικής καικοινωνικής ζωής ενός κράτους η οποία έχει ως αποτέλεσmicroα την επικράτηση αυταρχικής στρατιωτικής νοο-τροπίας και πνεύmicroατος τυφλής υπακοής και πειθαρχίας



δηλαδή τον Κωνσταντίνο Ο συγκεκριmicroένος κύκλος οπαδών αmicroφισβητούσετο κύρος της εκλεγmicroένης από τον λαό κυβέρνησης δηλαδή της κυβέρνησηςΒενιζέλου έφερνε αντιρρήσεις και εmicroπόδια στο έργο της και ήταν γενικό-τερα εχθρικός απέναντι στο κοινοβουλευτικό πολίτευmicroα Οι υποστηρικτέςβέβαια του Κωνσταντίνου δεν περιορίζονταν στις τάξεις του στρατούΑποτελούσαν έναν ευρύτερο κύκλο τον οποίο ο συγγραφέας ονοmicroάζει εθνι-κιστική αντιπολίτευση εννοώντας ότι επρόκειτο για υποστηρικτές τηςmicroοναρχίας των οποίων τα εθνικά αισθήmicroατα έφταναν στα όρια του ακραίουεθνικισmicroού4

Οι ισχυρισmicroοί του συγγραφέα στο συγκεκριmicroένο απόσπασmicroα δεν απέ-χουν πολύ από την πραγmicroατικότητα Οι εύστοχες επιλογές της κυβέρνησηςΒενιζέλου στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέmicroων επιβεβαιώνονται σε microεγά-λο βαθmicroό κυρίως από τις στρατιωτικές της επιτυχίες αλλά και από τα γενικό-τερα αποτελέσmicroατα των πολέmicroων τα οποία ήταν θετικά για την ΕλλάδαΉταν επίσης γεγονός ότι ο Κωνσταντίνος συνήθιζε να δηmicroιουργεί προβλή-microατα στον Βενιζέλο microε τη στάση του Από την ιστορική αφήγηση γνωρίζουmicroεότι οι δύο άντρες διαφώνησαν σχετικά microε την κατάληψη της Θεσσαλονίκηςδιαφωνία που θα microπορούσε να αποδειχθεί microοιραία για τις διεκδικήσεις τηςΕλλάδας στη Μακεδονία Όλα αυτά βέβαια δηmicroιουργούν έντονο προβληmicroα-τισmicroό για τις εξελίξεις στο microέλλον και microας κάνουν να αναλογιστούmicroε σε ποιοβαθmicroό η επιλογή του Βενιζέλου να επαναφέρει τον διάδοχο στην ηγεσία τουστρατού ήταν ενδεδειγmicroένη Ας microην ξεχνάmicroε ότι το βασικότερο αίτηmicroα τουκινήmicroατος στο Γουδί ήταν η αποmicroάκρυνση από τον στρατό του διαδόχου καιτων άλλων γιων του βασιλιά και η κατάργηση της ευνοιοκρατίας και άλλωναρνητικών φαινοmicroένων τα οποία πήγαζαν από την παρουσία των πριγκίπων

Εικόνα 1 laquolaquoΕΕλλλληηννιικκόό ιιππππιικκόό κκααττάά ττοουυςς ΒΒααλλκκααννιικκοούύςς πποολλέέmicromicroοουυςςraquoraquoΗ φωτογραφία αποτελεί πρωτογενή πηγή για τις στρατιωτικές κινήσεις τωνΕλλήνων στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέmicroων Σε αυτή διακρίνονται Έλ-ληνες ιππείς στη microάχη της Άρνισσας (κωmicroόπολη στο νοmicroό Πέλλης δυτικάτης Έδεσσας στις όχθες της λίmicroνης Βεγορίτιδας) η οποία δόθηκε στις 3και 4 Νοεmicroβρίου 1912 λίγες microέρες δηλαδή microετά την απελευθέρωση τηςΘεσσαλονίκης Με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης ο ελληνικός στρατόςείχε πετύχει τον βασικό του στόχο στο microέτωπο της Μακεδονίας Εποmicroένωςαυτό που προείχε στη συνέχεια ήταν η εκκαθάριση της γύρω περιοχής απότα τουρκικά τmicroήmicroατα και η ασφάλιση των πλευρών του ελληνικού στρατούαπό τα δυτικά Έτσι κεντρικό τmicroήmicroα στρατιάς του ελληνικού στρατού τοοποίο περιείχε κι ένα σύνταγmicroα ιππικού στράφηκε προς τη δυτική Μακεδο-νία Η microάχη της Άρνισσας από την οποία βλέπουmicroε το στιγmicroιότυπο κατέ-ληξε σε υποχώρηση των Τούρκων


4 Eθνικισmicroός είναι η απόλυτη και microε πάθος προσήλωση των ατόmicroων στο έθνος τους η οποία φτάνει ως τηνπεριφρόνηση και την εχθρότητα προς τα άλλα έθνη


KE

ΦA

ΛA

IO

6


Εικόνα 2 ΒΒ ΧΧααττζζήήςς laquolaquoΗΗ ννααυυmicromicroααχχίίαα ττηηςς ΈΈλλλληηςςraquoraquo 33 ∆∆εεκκεεmicromicroββρρίίοουυ 11991122Ο πίνακας του Β Χατζή απεικονίζει τουρκικά θωρηκτά microέσα σε καπνούς πουπροκάλεσαν τα πυρά των ελληνικών πλοίων Το στιγmicroιότυπο είναι από τηlaquoναυmicroαχία της Έλληςraquo που δόθηκε στις 3 ∆εκεmicroβρίου του 1912 και ήταν ηπρώτη microεγάλη νίκη του ελληνικού στόλου εναντίον του τουρκικού στη διάρ-κεια του Αrsquo Βαλκανικού πολέmicroου (για περισσότερες πληροφορίες σχετικά microετη ναυmicroαχία βλέπε στα Στοιχεία για την κατανόηση του microαθήmicroατος)

ΗΗ ΓΓεερρmicromicroααννίίαα εείίχχεε δδιιεειισσδδύύσσεειι οοιικκοοννοοmicromicroιικκάά σσττηηνν ΟΟθθωωmicromicroααννιικκήή ααυυττοοκκρρααττοορρίίαα Απότα τέλη του 19ου αιώνα η Γερmicroανία αναδεικνύεται σε ισχυρή δύναmicroη τηςΕυρώπης η οποία στις αρχές του 20ού αιώνα ανταγωνίζεται τις δύοισχυρές αποικιοκρατικές ευρωπαϊκές δυνάmicroεις την Αγγλία και τη ΓαλλίαΒασικός της στόχος γίνεται η οικονοmicroική και πολιτική της διείσδυση στηνΑνατολή και κυρίως στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία όπου θα microπορούσενα εξασφαλίσει πρώτες ύλες και καύσιmicroα (πετρέλαιο) για την ανάπτυξητης βιοmicroηχανίας της αλλά και νέες αγορές για να προωθήσει τα προϊόντατης (η πολιτική αυτή ονοmicroάστηκε laquoπορεία προς Ανατολάςraquo) Σταδιακά ηΓερmicroανία κατάφερε να αποσπάσει την Οθωmicroανική αυτοκρατορία από τηνεπιρροή της Αγγλίας και της Γαλλίας και να τη θέσει υπό τη δική τηςεπιρροή Ενδεικτικό είναι ότι όταν θα ξεσπάσει ο Αrsquo Παγκόσmicroιος πόλε-microος (1914) η Οθωmicroανική αυτοκρατορία θα τεθεί από την αρχή στο πλευ-ρό της Γερmicroανίας

ΗΗ ΙΙττααλλίίαα [[]] εεππιιττέέθθηηκκεε ττοονν ΣΣεεππττέέmicromicroββρριιοο εεννααννττίίοονν ττηηςς ΛΛιιββύύηηςς Η Ιταλία έβλεπεαρνητικά και microε ανταγωνιστικό πνεύmicroα την ολοένα και microεγαλύτερη διείσ-δυση της Γερmicroανίας στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία και επιδίωξε να προ-ωθήσει κι αυτή τα συmicroφέροντά της στην Aνατολική Μεσόγειο microε τρόποεπεκτατικό Έτσι το Σεπτέmicroβριο του 1911 κήρυξε τον πόλεmicroο στην Οθω-microανική αυτοκρατορία microε αφορmicroή την κακή microεταχείριση των Ιταλών εmicroπό-ρων στην Τριπολίτιδα (πόλη της Λιβύης) Στόχος της ήταν να εξασφαλί-σει τον έλεγχο της Λιβύης που ήταν τουρκική κτήση Επειδή όmicroως αντιmicroε-τώπισε την άκαmicroπτη αντίσταση των τουρκικών δυνάmicroεων αποφάσισε ναmicroεταφέρει τις πολεmicroικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο Πρώτα βοmicroβάρδισε τα∆αρδανέλια κι έπειτα κατέλαβε τα ∆ωδεκάνησα (οι κάτοικοι των νησιώνείδαν τους Ιταλούς ως απελευθερωτές από την οθωmicroανική κατοχή) ΤονΟκτώβριο του 1912 υπογράφτηκε συνθήκη ειρήνης ανάmicroεσα στην Ιταλίακαι την Οθωmicroανική αυτοκρατορία σύmicroφωνα microε την οποία οι Ιταλοί κατο-χύρωναν την κυριαρχία τους στη Λιβύη όφειλαν όmicroως να αποσυρθούναπό τα ∆ωδεκάνησα Ωστόσο η Ιταλία δεν αποσύρθηκε από τα νησιάπαρά microόνο microετά το τέλος του Βrsquo Παγκοσmicroίου πολέmicroου (το 1947) Ο ιταλο-τουρκικός πόλεmicroος αποδυνάmicroωσε το oθωmicroανικό κράτος και διαmicroόρφωσεευνοϊκές συνθήκες για τη συσπείρωση των βαλκανικών χωρών εναντίοντου




ΌΌλλαα ααυυττάά έέππλληητττταανν σσυυmicromicroφφέέρροονντταα ττωωνν άάλλλλωωνν ∆∆υυννάάmicromicroεεωωνν ((ΑΑγγγγλλίίαα ΓΓααλλλλίίααΡΡωωσσίίαα)) Η ενίσχυση της επιρροής της Γερmicroανίας στην Οθωmicroανική αυτο-κρατορία ήταν επιζήmicroια για τα συmicroφέροντα της Αγγλίας και της ΓαλλίαςΤα γερmicroανικά κεφάλαια είχαν εκτοπίσει σε microεγάλο βαθmicroό τα αγγλικά καιτα γαλλικά microέσα στο οθωmicroανικό κράτος γεγονός που έπληττε την οικο-νοmicroία αλλά και τις αποικιοκρατικές βλέψεις των δύο χωρών Από την άλ-λη η Ρωσία η οποία πάντα επιδίωκε να επηρεάζει τους βαλκανικούς λα-ούς για να microπορεί να προωθεί τα συmicroφέροντά της στο microεσογειακό χώροέβλεπε αρνητικά την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από τηνΑυστρία καθώς έτσι η περιοχή αποmicroακρυνόταν από τη δική της επιρροή

OO εελλλληηννιικκόόςς σσττρρααττόόςς [[]] ππρροοέέλλαασσεε σσττηη MMαακκεεδδοοννίίαα κκααττααλλααmicromicroββάάννοοννττααςς πποολλλλέέςςππεερριιοοχχέέςς Το σύνολο του ελληνικού στρατού ξηράς κατανεmicroήθηκε σε δύοmicroεγάλες microονάδες τον στρατό Θεσσαλίας microε παρατακτική δύναmicroη 100000περίπου αντρών και τον στρατό Ηπείρου microε παρατακτική δύναmicroη 15000αντρών η οποία ενισχυόταν προοδευτικά microε σώmicroατα εθελοντών Η Ελλάδαδιέθετε επίσης τέσσερα αεροπλάνα Απέναντι στην ελληνική παράταξη οιΤούρκοι διέθεταν 35000 άντρες Το σχέδιο προέβλεπε γρήγορη προέλασηστον microακεδονικό χώρο Στις 6 Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός κατέλαβετην Ελασσόνα χωρίς σηmicroαντική αντίσταση από τις τουρκικές δυνάmicroεις Αmicroέ-σως microετά κινήθηκε για τα στενά του Σαραντάπορου τα οποία κατέλαβεmicroετά από πολλές δυσκολίες και σηmicroαντικές απώλειες (182 νεκροί και πάνωαπό 1000 τραυmicroατίες) Ήταν η πρώτη σηmicroαντική νίκη των Ελλήνων στον ΑrsquoΒαλκανικό πόλεmicroο Ακολούθησε η κατάληψη της Κοζάνης των Γρεβενώντης Κατερίνης της Βέροιας και των Γιαννιτσών

ΟΟ εελλλληηννιικκόόςς σσττόόλλοοςς micromicroεε εεππιικκεεφφααλλήήςς ττοο ννααύύααρρχχοο ΠΠααύύλλοο ΚΚοουυννττοουυρριιώώττηη ααννάά--γγκκαασσεε ττοονν ττοουυρρκκιικκόό σσττόόλλοο νναακκλλεειισσττεείί σστταα ΣΣττεεννάά Ο ελληνι-κός στόλος που ήταν ο ισχυ-ρότερος και καλύτερα εκπαι-δευmicroένος microεταξύ των βαλκα-νικών συmicromicroάχων είχε αναλά-βει έναν ιδιαίτερα δύσκολορόλο να εmicroποδίζει σε όλη τηδιάρκεια του πολέmicroου την έ-ξοδο του οθωmicroανικού στόλουαπό τα Στενά (∆αρδανέλια)Έτσι οι Τούρκοι δε θα microπο-ρούσαν να ενισχύσουν τις δυ-νάmicroεις τους στα βαλκανικά ε-δάφη microε στρατό από τα ασια-τικά εδάφη της αυτοκρατο-ρίας όπου βρίσκονταν και τακύρια κέντρα στρατολογίαςκαι συγκέντρωσης του οθω-


bull Θωρηκτό laquoΑβέρωφraquo Η Ελλάδα στουςΒαλκανικούς πολέmicroους διέθετε την κα-λύτερη ναυαρχίδα των Βαλκανίων τοθωρηκτό laquoΑβέρωφraquo Το πλοίο ήταν πολύπιο σύγχρονο και πολύ πιο γρήγορο απότα δύο τουρκικά θωρηκτά που αγορά-στηκαν την ίδια εποχή για να το αντιmicroε-τωπίσουν Πραγmicroατικά πυρά εκτόξευσεγια πρώτη φορά στη ναυmicroαχία τηςlaquoΈλληςraquo που ήταν και η πρώτη του πο-λεmicroική σύγκρουση bull Το πρώτο υποβρύχιο που χρησιmicroοποι-ήθηκε σε πολεmicroικές επιχειρήσεις σε όλοτον κόσmicroο το διέθετε η Ελλάδα στουςΒαλκανικούς πολέmicroους Ήταν το laquo∆ελ-φίνraquo και είχε παραγγελθεί στα ναυπηγείατης Τουλών το 1910 Έτρεχε microε 12 microίλιαστην επιφάνεια και 8 σε κατάδυση


KE

ΦA

ΛA

IO

6


microανικού στρατού Ο ελληνικός στόλος λοιπόν microε ναυαρχίδα το θωρηκτόlaquoΑβέρωφraquo που ήταν τότε το πιο αξιόmicroαχο και εκσυγχρονισmicroένο θωρηκτότων Βαλκανίων κατέλαβε αρχικά τη Λήmicroνο (8 Νοεmicroβρίου 1912) και καθι-στώντας το λιmicroάνι της τον Μούδρο ορmicroητήριό του απελευθέρωσε ταυπόλοιπα νησιά του Βόρειου Αιγαίου και το Άγιο Όρος Κατάφερε έτσι νααποκλείσει τους Τούρκους microέσα στα Στενά και να στερήσει από τις δυ-νάmicroεις τους στα Βαλκάνια 200000 ως 300000 πρόσθετο στρατό γεγο-νός που συνέβαλε αποφασιστικά στη νίκη των βαλκανικών συmicromicroάχων

ΗΗ ννααυυmicromicroααχχίίαα ττηηςς laquolaquoΈΈλλλληηςςraquoraquo Από τα microέσα Νοεmicroβρίου έως τις αρχές ∆εκεmicro-βρίου 1912 ο τουρκικός στόλος βρισκόταν αποκλεισmicroένος στα Στενά ε-ξαιτίας της κυριαρχίας των ελληνικών πλοίων στο Αιγαίο Στις 3 ∆εκεmicro-βρίου το πρωί πραγmicroατοποιήθηκε η πρώτη τουρκική απόπειρα διάσπασηςτου κλοιού Ακολούθησε σύγκρουση microε τον ελληνικό θωρηκτό στόλο ηοποία είναι γνωστή ως ναυmicroαχία της laquoΈλληςraquo και η οποία έληξε microε νίκητων Ελλήνων και υποχώρηση του τουρκικού στόλου και αναδίπλωσή τουκαι πάλι στα Στενά Το microεγαλύτερο microερίδιο της νίκης ανήκε στο θωρηκτόlaquoΑβέρωφraquo και στις τολmicroηρές και αποτελεσmicroατικές κινήσεις στις οποίες τοοδήγησε ο ναύαρχος Κουντουριώτης εκmicroεταλλευόmicroενος την ταχύτητα τουπλοίου Οι απώλειες των Ελλήνων ανήλθαν σε 2 νεκρούς και 5 τραυmicroατίεςκαι των Τούρκων σε 58 νεκρούς και πάνω από 50 τραυmicroατίες Μικρές ήτανοι ζηmicroιές που υπέστησαν τα πλοία και των δύο αντιπάλων Οι δύο στόλοιείχαν εκτελέσει κατά microέσο όρο 600 βολές ο καθένας Την επόmicroενη έξοδότου ο τουρκικός στόλος την πραγmicroατοποίησε στις 5 Ιανουαρίου 1913Αποτέλεσmicroα ήταν η ναυmicroαχία της Λήmicroνου στην οποία φάνηκε και πάλι ηυπεροχή του ελληνικού στόλου Οι ζηmicroιές των Τούρκων και οι απώλειες σεανθρώπινο δυναmicroικό ήταν ασύγκριτα microεγαλύτερες Μετά από αυτό εγκα-ταλείφθηκαν τα σχέδιά τους για διάσπαση του αποκλεισmicroού

HH δδοολλοοφφοοννίίαα ττοουυ ββαασσιιλλιιάά ΓΓεεωωρργγίίοουυ Ο Γεώργιος δολοφονήθηκε στις 5 Μαρ-τίου 1913 ενώ έκανε τον περίπατό του σε κεντρικό δρόmicroο της Θεσσαλο-νίκης συνοδευόmicroενος από τον υπασπιστή του Φραγκούδη ∆ολοφόνοςήταν ο Σερραίος Αλέξανδρος Σχινάς Ο ταγmicroατάρχης Φραγκούδης κατά-φερε να τον πιάσει αmicroέσως Ακολούθησαν ανακρίσεις του δολοφόνουστην αστυνοmicroία οι οποίες όmicroως δε διαλεύκαναν τα κίνητρα της δολοφο-νίας Η αστυνοmicroία υποστήριξε σε ανακοίνωσή της ότι ο Σχοινάς ήταν ανι-σόρροπος και microανιακός Λίγες microέρες αργότερα αυτοκτόνησε πέφτονταςαπό το τελευταίο πάτωmicroα του διοικητηρίου Μυστήριο αποτελεί το γεγο-νός ότι η δικογραφία που είχε σχηmicroατιστεί (ο φάκελος της ανάκρισης)χάθηκε κι έτσι δεν αποκαλύφθηκε ποτέ τι ακριβώς είχε υποστηρίξει οΣχινάς για τα κίνητρα της δολοφονίας

Ο ιστορικός Κορδάτος υποστηρίζει ότι ο πρωτοδίκης Κανταρές πουήταν ο βασικός ανακριτής στην υπόθεση του εκmicroηστηρεύτηκε έπειτα απόχρόνια πως ο Σχινάς microετά τις πρώτες ανακρίσεις άρχισε να ενοχοποιείΓερmicroανούς και microάλιστα τον Γερmicroανό πρεσβευτή Αmicroέσως microετά από αυτέςτις αποκαλύψεις του Σχινά ο φάκελος της ανάκρισης χάθηκε microυστηριω-



δώς ενώ ο ίδιος ο Σχινάς οδηγήθηκε στην αυτοκτονία Ο Κανταρές όmicroωςεπέmicroενε σύmicroφωνα πάντα microε τον Κορδάτο ότι δεν επρόκειτο για αυτοκτο-νία αλλά για δολοφονία Τα νέα στοιχεία που έφερνε στο φως η ανάκρισηενοχλούσαν microάλλον κάποια ισχυρά πρόσωπα τα οποία δεν ήθελαν ναφανεί ότι πίσω από τη δολοφονία του βασιλιά βρισκόταν η ΓερmicroανίαΩστόσο δεν υπάρχουν αποδείξεις για όλα αυτά παρά microονάχα microαρτυρίες

ΗΗ ΓΓεερρmicromicroααννίίαα ήήθθεελλεε ττηηνν άάννοοδδοο σσττοονν θθρρόόννοο ττοουυ γγεερρmicromicroααννόόφφιιλλοουυ δδιιααδδόόχχοουυ ΚΚωωνν--σσττααννττίίννοουυ Ο Κωνσταντίνος ήταν ο πρωτότοκος γιος του βασιλιά Γεωρ-γίου (τα υπόλοιπα παιδιά του Γεωργίου ήταν ο Γεώργιος η Αλεξάνδρα οΝικόλαος η Μαρία ο Ανδρέας και ο Χριστόφορος) Σε αντίθεση microε τονπατέρα του Γεώργιο που βασίλευσε πενήντα χρόνια (1863-1913) ηθητεία του Κωνσταντίνου στο θρόνο διήρκεσε microόλις πέντε χρόνια (από 8Μαρτίου 1913 έως 29 Μαΐου 1917 και από 6 ∆εκεmicroβρίου 1920 έως 11Σεπτεmicroβρίου 1922) και συνδέθηκε microε την ιδιαίτερα ταραγmicroένη περίοδοσυmicromicroετοχής της χώρας στον Αrsquo Παγκόσmicroιο και στο Μικρασιατικό πόλεmicroο

Τις πρώτες γνώσεις έλαβε ο Κωνσταντίνος κατ΄ οίκον δίπλα σε καθη-γητές πανεπιστηmicroίου Στη συνέχεια πήγε στο Βερολίνο όπου παρακο-λούθησε microαθήmicroατα στην πρωσική Ακαδηmicroία Πολέmicroου και εντάχθηκε ωςmicroαθητευόmicroενος αξιωmicroατικός στο αυτοκρατορικό γερmicroανικό ΕπιτελείοΚατά την παραmicroονή του στη Γερmicroανία σε microια περίοδο που κυριαρ-χούσε το αυταρχικό πνεύmicroα του κάιζερ (αυτοκράτορα) Γουλιέλmicroουεντυπωσιάστηκε από τη στρατιωτική ισχύ και πειθαρχία που επικρατούσανκαι από το αυτοκρατορικό microεγαλείο Εκεί γνώρισε και συνδέθηκε microε τηνεγγονή του Γερmicroανού αυτοκράτορα Σοφία αδερφή του microετέπειτα αυτο-κράτορα Γουλιέλmicroου Βrsquo Η Σοφία ασπάστηκε την ορθοδοξία και παντρεύ-τηκε τον Κωνσταντίνο το 1889 στην Αθήνα microε microεγάλη λαmicroπρότηταΩστόσο παρέmicroεινε πάντα Γερmicroανίδα στην ψυχή πράγmicroα που φάνηκεκυρίως στη διάρκεια του Αrsquo Παγκοσmicroίου πολέmicroου και στη στάση πουτήρησε τότε (βλέπε ενότητα 32) Η εκπαίδευση που έλαβε ο Κωνσταντί-νος στη Γερmicroανία αλλά και ο γάmicroος του microε τη Σοφία συνέβαλαν στο ναδιαmicroορφώσει έντονα φιλογερmicroανικά αισθήmicroατα τα οποία κι αυτός θαεκδηλώσει την περίοδο του Αrsquo Παγκοσmicroίου πολέmicroου


KE

ΦA

ΛA

IO

6ΗΗ λλήήξξηη ττωωνν BBααλλκκααννιικκώώνν πποολλέέmicromicroωωνν σσυυννθθήήκκηη ττοουυ ΒΒοουυκκοουυρρεεσσττίίοουυ ((2288 ΙΙοουυλλίίοουυ 11991133))

Η Ελλάδα εξασφάλισεbull το microεγαλύτερο microέρος της Μακεδονίαςbull τη νότια Ήπειροbull σηmicroαντικά νησιά στο Βόρειο και Ανατολικό Αιγαίο (Θάσος Σαmicroοθρά-

κη Λήmicroνος Λέσβος Χίος Σάmicroος Ικαρία)bull την ΚρήτηΤα εδάφη αυτά ονοmicroάστηκαν ΝΝέέεεςς ΧΧώώρρεεςς (Η ελληνική επικράτεια πριναπό την ενσωmicroάτωση αυτών των εδαφών ήταν η ΠΠααλλααιιάά ΕΕλλλλάάδδαα)

Η Σερβία κέρδισε ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα της βορειδυτικής Μακεδονίας Η Βουλγαρία πήρε το microεγαλύτερο microέρος της ∆υτικής Θράκης Η Oθωmicroανική αυτοκρατορία ανέκτησε την Ανατολική Θράκη Τα ∆ωδεκάνησα παρέmicroειναν υπό ιταλικό έλεγχο Η Bόρεια Ήπειρος περιοχή microε σηmicroαντική παρουσία ελληνικών πληθυ-

σmicroών παραχωρήθηκε στην Αλβανία microε το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας(4 ∆εκεmicroβρίου 1913) παρά τις έντονες αντιδράσεις των Eλλήνων πουέmicroεναν εκεί

OOιι σσυυννέέππεειιεεςς ττωωνν BBααλλκκααννιικκώώνν πποολλέέmicromicroωωνν γγιιαα ττηηνν ΕΕλλλλάάδδαα

Σε δέκα microήνες η χώρα διπλασίασε σχεδόν τα εδάφη της και τον πληθυ-σmicroό της

∆ηmicroιουργήθηκαν θετικές προοπτικές καθώς προστέθηκαν πόλεις πουήταν ακmicroαία οικονοmicroικά κέντρα (Θεσσαλονίκη Ιωάννινα Καβάλα Μυτι-

30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

1881 prod partIumlIumliquestpermilmiddot AcircOacuteUcircÎgravemiddot-UgraveOgraveOacuteAcircEgrave UgraveEuml poundAcircUcircUcircmiddotIumlrsaquomiddot(AcircIcircUgravefi˜ middotfi partIumlmiddotUcircUcircfiOacutemiddot)IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgravemiddot

1913 sectlsaquoIacuteEuml UgraveÔacute micromiddotIumlIcircmiddotOacuteEgrave-IcircOgraveOacute OcircIumlcurrenIgraveÔacute prod partIumlIumliquestpermilmiddotAcircIacutemiddotUcircEcircmiddotIumlrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcirc-UacuteOcirc IgravecurrenUacuteOcirc˜ UgraveEuml˜ ordfmiddotIcircAcircpermilOcircOacutersaquo-middot˜ UgraveEuml OacutefiUgraveEgravemiddot lozAcircEgraveUacuteOcirc UgravemiddotOacuteEumlUcircEgraveiquest UgraveOcirc˘ micro IcircmiddotEgrave infin infinEgraveAacutemiddotrsaquo-Ocirc˘ IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute intUacutelsaquoUgraveEuml

1919 ordfAcirc UgraveEuml Ucirc˘OacuteılsaquoIcircEuml UgraveOcirc˘ iexclAcirc˚-AacuteDagger IgraveAcircUgraveiquest UgraveEuml IumllsaquoIacuteEuml UgraveOcirc˘ infinrsquo paramiddotAacuteIcircOcirc-UcircIgraversaquoOcirc˘ OcircIumlcurrenIgraveOcirc˘ Euml partIumlIumliquestpermilmiddot middotOcircIcircUgraveiquestIcircmiddotEgrave UgraveEuml cent˘UgraveEgraveIcirclsaquo poundUacuteiquestIcircEuml H Ucirc˘OacuteılsaquoIcircEumlUgraveEuml˜ sectOcirc˙iquestOacuteEuml˜ middotUacuteAacutefiUgraveAcircUacutemiddot (24 IOcirc˘-IumlrsaquoOcirc˘ 1923) Uacute˘ıIgraversaquo˙AcircEgrave OcircUacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest UgravemiddotUcircDaggerOacuteOcircUacutemiddot EIumlIumliquestpermilmiddot˜ - TOcirc˘UacuteIcircrsaquomiddot˜

prod partIumlIumliquestpermilmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot micromiddotIumlIcirciquestOacuteEgravemiddotmiddotIgravecurrenUcircˆ˜ IgraveAcircUgraveiquest UgraveOcirc˘˜

micromiddotIumlIcircmiddotOacuteEgraveIcircOcircDagger˜ OcircIumlcurrenIgraveOcirc˘˜


λήνη Χίος Ηράκλειο της Κρήτης) Παράλληλα δηmicroιουργήθηκε το πρόβληmicroα της αφοmicroοίωσης των Νέων Χω-

ρών οι microουσουλmicroανικοί και σλαβικοί πληθυσmicroοί (κατείχαν τις περισσότε-ρες καλλιεργήσιmicroες γαίες) και η ισχυρή εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλο-νίκης (έλεγχε σε microεγάλο βαθmicroό την οικονοmicroική ζωή της πόλης) έβλεπαναρχικά microε δυσπιστία τις ελληνικές αρχές

Στον πολιτικό τοmicroέα συνεχίστηκαν και στις Νέες Χώρες οι microεταρρυθmicroί-σεις που είχαν ξεκινήσει πριν από το 1912 bull αναγνώριση εργατικών σωmicroατείων bull microέτρα για την ασφάλιση των εργαζοmicroένων και την καθιέρωση της

οκτάωρης εργασίας bull ίδρυση αγροτικών συνεταιρισmicroών

Στην εξωτερική πολιτική παρέmicroεναν ανοιχτά σηmicroαντικά εθνικά ζητήmicroαταbull η άρνηση του σουλτάνου να δεχτεί την ελληνική κυριαρχία στα νησιά

του Βόρειου και Ανατολικού Αιγαίουbull η ιταλική κατοχή των ∆ωδεκανήσωνbull η ύπαρξη πυκνών ελληνικών πληθυσmicroών στη B Hπειρο στη Θράκη και

τη Μικρά Ασία

11991133 Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου) Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (4 ∆εκεmicroβρίου)

11 ΚΚααττάά micromicroίίαα άάπποοψψηη ττοο ααπποοττέέλλεεσσmicromicroαα ττωωνν BBααλλκκααννιικκώώνν πποολλέέmicromicroωωνν ήήτταανν ηη micromicroεεγγααλλύύ--ττεερρηη πποολλεεmicromicroιικκήή εεππιιττυυχχίίαα ττηηςς ΕΕλλλλάάδδααςς ααππόό ττηηνν ίίδδρρυυσσήή ττηηςς έέωωςς ττόόττεε ΠΠοοιιααεείίννααιι ηη γγννώώmicromicroηη σσααςς ΝΝαα ττηηνν ττεεκκmicromicroηηρριιώώσσεεττεε

Η Ελλάδα βγήκε ιδιαίτερα κερδισmicroένη από τους Bαλκανικούς πολέmicroους Με τα νέα εδάφη που κατάφερε να προσαρτήσει διπλασίασε την έκταση

και τον πληθυσmicroό της Οι περιοχές τις οποίες ενσωmicroάτωσε δηmicroιουργούσαν θετικές προοπτικές

υπήρχαν σε αυτές ακmicroαία οικονοmicroικά κέντρα (Θεσσαλονίκη ΙωάννιναΚαβάλα Μυτιλήνη Χίος Ηράκλειο της Κρήτης) που θα ενίσχυαν την οι-κονοmicroική ζωή της χώρας και εδάφη πλούσια που θα συνέβαλαν στηνανάπτυξη της γεωργίας

Γενικότερα η ενσωmicroάτωση των Νέων Χωρών θα βοηθούσε την Ελλάδανα ξεπεράσει τα σοβαρά οικονοmicroικά προβλήmicroατα που αντιmicroετώπιζε Ηαύξηση του πληθυσmicroού καθώς και η ποικιλία των αγροτικών προϊόντωνπου παράγονταν στα νέα εδάφη διαmicroόρφωναν ευνοϊκές προϋποθέσειςγια την ανάπτυξη της ελληνικής βιοmicroηχανίας (η οποία microέχρι τότε ακολου-θούσε πολύ αργούς ρυθmicroούς κυρίως λόγω έλλειψης εργατικών χεριώνκαι πρώτων υλών αλλά και λόγω microικρής εσωτερικής αγοράς) και για την

2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6

τόνωση του εmicroπορίου στο εσωτερικό της χώρας Επιπλέον οι θετικές αυτέςεξελίξεις έθεταν τις βάσεις για την ενίσχυση του ρόλου των αστικών στρω-microάτων (εmicroπόρων ελεύθερων επαγγελmicroατιών βιοτεχνών βιοmicroηχάνων επι-χειρηmicroατιών) και γενικότερα για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονοmicroίας

Όλα αυτά τεκmicroηριώνουν την άποψη ότι το αποτέλεσmicroα των Bαλκανικώνπολέmicroων ήταν η microεγαλύτερη πολεmicroική επιτυχία της Eλλάδας από τηνίδρυσή της Η χώρα βγήκε από την πολεmicroική αυτή αναmicroέτρηση όχι microόνο microε-γαλύτερη εδαφικά αλλά και ισχυρότερη Το σηmicroαντικότερο ήταν ότι είχανδηmicroιουργηθεί οι καλύτερες προϋποθέσεις για τη microελλοντική της ανάπτυξη

22 ΝΝαα micromicroεελλεεττήήσσεεττεε ττηηνν ππηηγγήή ΠΠοοιιαα γγεεννιικκόόττεερρηη λλοογγιικκήή χχααρραακκττηηρρίίζζεειι ττιιςς θθέέσσεειιςς ττοουυΚΚ ΡΡαακκττιιββάάνν ΠΠοοιιοοιι ππααρράάγγοοννττεεςς θθεεωωρρεείίττεε όόττιι υυππααγγόόρρεευυσσαανν ααυυττήή ττηη λλοογγιικκήή

Τις θέσεις του Κ Ρακτιβάν σχετικά microε τον τρόπο διοίκησης των νέων περιο-χών διέπει η λογική της διατήρησης των αρχών της προηγούmicroενης οθωmicroανι-κής διοίκησης (laquoοι λοιποί κλάδοι της υπηρεσίας θέλουσι λειτουργήσει περί-που ως και επί της τουρκικής κυριαρχίαςraquo) Οι όποιες αλλαγές γίνουν σύmicro-φωνα microε τον Ρακτιβάν δε θα απειλήσουν τους βασικούς κανόνες λειτουρ-γίας των διοικητικών δικαστικών και των υπόλοιπων υπηρεσιών των περιο-χών αυτών

Ο διοικητής τονίζει και παράλληλα δεσmicroεύεται ότι η ελληνική πλευρά θασυmicroπεριφέρεται microε ισότητα και δικαιοσύνη σε όλες τις εθνικότητες που ζού-σαν σε αυτά τα εδάφη θα σέβεται τα ατοmicroικά τους δικαιώmicroατα και θα επι-διώκει microε τη δραστηριότητά της την ευηmicroερία τους Επιπλέον θα έχει τηνευθύνη για την τήρηση της δηmicroόσιας τάξης και τη διαmicroόρφωση συνθηκώνασφάλειας για τους κατοίκους

Τη στάση της ελληνικής πλευράς την υπαγορεύουν οι ιδιαιτερότητες τωνσυγκεκριmicroένων περιοχών Στα εδάφη αυτά που πριν ανήκαν στην Οθωmicroα-νική αυτοκρατορία ενώ τώρα περνούν στην ελληνική επικράτεια ζούσανmicroαζί microε τους Έλληνες πλήθος microουσουλmicroανικών και σλαβικών πληθυσmicroώνκαθώς και πολλοί Εβραίοι Η Θεσσαλονίκη ήταν microια πολυεθνική πόλη microεπλήθος διαφορετικών κοινοτήτων microεταξύ των οποίων η ισχυρότερη οικονο-microικά και πληθυσmicroιακά ήταν η εβραϊκή Όλες αυτές οι εθνότητες αντιmicroετώπι-σαν τις ελληνικές αρχές τουλάχιστον αρχικά microε κάποια δυσπιστία Ήταναναγκαίο λοιπόν η ελληνική διοίκηση να εmicroπνεύσει στους πληθυσmicroούςαισθήmicroατα εmicroπιστοσύνης και ασφάλειας και να προσπαθήσει να τους ενσω-microατώσει στο ελληνικό κράτος οmicroαλά και microε όσο το δυνατό λιγότερες αντι-δράσεις από την πλευρά τους Το κείmicroενο του διοικητή Ρακτιβάν επιχειρείτη διαmicroόρφωση αυτού ακριβώς του κλίmicroατος

Χάρτης HH χχεερρσσόόννηησσοοςς ττοουυ AAίίmicromicroοουυ ττοο 11991133Στο χάρτη βλέπουmicroε τις εδαφικές αλλαγές που προέκυψαν για τις βαλκανι-κές χώρες microετά τους Bαλκανικούς πολέmicroους Τα νέα όρια των χωρών καθο-ρίστηκαν microε βάση τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913)




Χώρες microε τα microεγαλύτερα εδαφικά κέρδηΣΣεερρββίίαα κκααιι ΕΕλλλλάάδδαα ∆ιπλασίασν σχεδόν τα εδάφη τους Η Σερβία επεκτά-θηκε σε ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα της βορειοδυτικής Μακεδονίας ενώ η Ελλάδαεξασφάλισε το microεγαλύτερο microέρος της Μακεδονίας τη νότια Ήπειρο ση-microαντικά νησιά στο Βόρειο Αιγαίο (Θάσος Σαmicroοθράκη Λήmicroνος Λέσβος Χί-ος Σάmicroος Ικαρία) και την Κρήτη ΑΑλλββααννίίαα Πριν από τους Βαλκανικούς πολέmicroους δεν υπήρχε καν αλβανικόκράτος ενώ τώρα δηmicroιουργήθηκε ανεξάρτητη Αλβανία στις νοτιοδυτικέςακτές της Αδριατικής στην οποία προσαρτήθηκε και η Βόρεια Ήπειροςπεριοχή microε σηmicroαντική παρουσία ελληνικών πληθυσmicroών Όπως φαίνεται καιστον χάρτη microε τη δηmicroιουργία της Αλβανίας εmicroποδίστηκε η έξοδος της Σερ-βίας στην Αδριατική ΜΜααυυρροοββοούύννιιοο Eπέκτεινε τα ανατολικά του σύνορα και αύξησε σηmicroαντικά ταεδάφη του σε σχέση microε την έκταση που ήδη είχε

Χώρες microε microικρότερα εδαφικά κέρδηΒΒοουυλλγγααρρίίαα Eίχε σηmicroαντικά οφέλη όχι ωστόσο αυτά που υπολόγιζε Επέ-κτεινε πάντως τα νότια σύνορά της αποκτώντας το microεγαλύτερο microέρος της∆υτικής Θράκης και εξασφαλίζοντας έξοδο στο ΑιγαίοΡΡοουυmicromicroααννίίαα Aπέκτησε κάποια εδάφη στο νοτιοανατολικό της microέρος σε βάροςτων εδαφών της Βουλγαρίας

Χώρα που υπέστη τις microεγαλύτερες απώλειες ΟΟθθωωmicromicroααννιικκήή ααυυττοοκκρρααττοορρίίαα Έχασε όλες σχεδόν τις περιοχές της στο χώροτης Βαλκανικής οι οποίες προσαρτήθηκαν από τα βαλκανικά κράτη ∆ιατή-ρησε microόνο τα εδάφη της Ανατολικής Θράκης microέχρι και την Αδριανούπολη

Tα Bαλκάνια σήmicroεραΟ πολιτικός χάρτης των Βαλ-κανίων του 1913 microοιάζει σηmicroα-ντικά microε τον σηmicroερινό πολιτικόχάρτη της περιοχής Η κάθεχώρα παρουσιάζει microικρές δι-αφορές σε σχέση microε τα σύνοραπου είχε microετά τους Βαλκανι-κούς πολέmicroουςΕΕλλλλάάδδαα Έχει εντάξει στα ε-δάφη της και τη ∆υτική Θράκηmicroέχρι και το ∆ιδυmicroότειχο κα-θώς και τα ∆ωδεκάνησαΒΒοουυλλγγααρρίίαα ∆ε διαθέτει σήmicroε-ρα έξοδο στο Αιγαίο αφού ταεδάφη αυτά κατέχονται πλέοναπό την Ελλάδα Έχει επεκτεί-νει λίγο τα νότια σύνορά της

iexclmiddot IgraveAcircEgraveUcircEumlIgraveAcircUacuteEgraveOacutefi˜macriquestUacuteUgraveEuml˜ UgraveÔacutemicromiddotIumlIcircmiddotOacutersaquoÔacute



KE

ΦA

ΛA

IO

6

σε εδάφη της Α Θράκης τα οποία ανήκαν στην Οθωmicroανική Αυτοκρατορία ΣΣεερρββίίαα Παρουσιάζει τις περισσότερες διαφοροποιήσεις στα σύνορά τηςΒόρεια έχει επεκταθεί σε εδάφη που κατέχονταν από την Αυστροουγγαρίαστα νότια όmicroως τα εδάφη της έχουν περιοριστεί καθώς έχει σχηmicroατιστεί ένανέο κράτος η Πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηmicroοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓ∆Μ)ΑΑλλββααννίίαα Τα σύνορά της παραmicroένουν ίδια από το 1913ΤΤοουυρρκκίίαα Κατέχει microέχρι και σήmicroερα την Ανατολική Θράκη Μικροί περιορι-σmicroοί έχουν προκύψει στα εδάφη αυτά σε σχέση microε το χάρτη του 1913 λόγωτης προσάρτησης κάποιων περιοχών από τη Βουλγαρία και την ΕλλάδαΜΜααυυρροοββοούύννιιοο ∆εν παρουσιάζει σηmicroαντικές διαφορές στα σύνορά του Τέ-λος σε εδάφη στα οποία επεκτεινόταν η Αυστροουγγαρία σήmicroερα υπάρχουννέα κράτη Ουγγαρία Αυστρία Κροατία Σλοβενία Βοσνία-Ερζεγοβίνη

∆∆ωωδδεεκκάάννηησσαα H συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913) όριζε ότι τα∆ωδεκάνησα θα παρέmicroεναν υπό ιταλικό έλεγχο Η Ιταλία τα κράτησε microέ-χρι και τον Βrsquo Παγκόσmicroιο πόλεmicroο Μετά τη λήξη του πολέmicroου παραχωρή-θηκαν στην Ελλάδα microε τη συνθήκη του Παρισιού (10 Φεβρουαρίου 1947)

ΝΝηησσιιάά ΒΒόόρρεειιοουυ κκααιι ΑΑννααττοολλιικκοούύ ΑΑιιγγααίίοουυ κκααιι ΒΒόόρρεειιαα ΉΉππεειιρροοςς Για τη ΒόρειαΉπειρο και τα νησιά του Αιγαίου υπήρξαν ιδιαίτερες ρυθmicroίσεις από τις∆υνάmicroεις Με το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (4 ∆εκεmicroβρίου 1913) οι∆υνάmicroεις αποφάσισαν την παραχώρηση της Βόρειας Ηπείρου (την οποίαο ελληνικός στρατός κατείχε από το Μάρτιο του 1913) στην Αλβανία Μεδιακοίνωσή τους επίσης τον Φεβρουάριο του 1914 παραχώρησαν στηνΕλλάδα τα νησιά του Βόρειου και Ανατολικού Αιγαίου (Θάσος Σαmicroο-θράκη Λήmicroνος Λέσβος Χίος Σάmicroος Ικαρία) τα οποία ο ελληνικός στό-λος είχε καταλάβει1 από τον ∆εκέmicroβριο του 1912 microε την προϋπόθεση ότιη Ελλάδα θα απέσυρε τις στρατιωτικές της δυνάmicroεις από τη ΒόρειαΉπειρο Η ελληνική κυβέρνηση δέχτηκε Ωστόσο οι ελληνικοί πληθυσmicroοίτης Βόρειας Ηπείρου δηmicroιούργησαν αντάρτικα σώmicroατα και ανακήρυξαντη Βόρεια Ήπειρο αυτόνοmicroη Με την έναρξη του Αrsquo Παγκοσmicroίου πολέ-microου ο ελληνικός στρατός ανακατέλαβε τη Βόρεια Ήπειρο ενώ η Ιταλία ηοποία επιδίωκε να επεκτείνει την επιρροή της στο βαλκανικό χώρο κατέ-λαβε την Αυλώνα και την ενδοχώρα της Μετά τη λήξη όmicroως του πολέ-microου microε απόφαση των πρεσβευτών της διάσκεψης του Παρισιού ηΒόρεια Ήπειρος δόθηκε οριστικά στην Αλβανία

ΘΘεεσσππίίσσττηηκκαανν micromicroέέττρραα γγιιαα ττηηνν αασσφφάάλλιισσηη ττωωνν εερργγααζζοοmicromicroέέννωωνν Οι συνθήκες εργα-σίας των εργατών στην Ελλάδα εξακολουθούσαν να είναι άθλιες στιςαρχές του 20ού αιώνα Εργάζονταν 12-16 ώρες την ηmicroέρα microέσα σε θλι-βερούς σκοτεινούς και ανθυγιεινούς χώρους Οι microισθοί τους δεν έφτα-


1 Στα νησιά που είχε απελευθερώσει ήταν και η Ίmicroβρος και η Τένεδος αυτά όmicroως θεωρήθηκε ότι αποτελού-σαν microέρος του αmicroυντικού συστήmicroατος των Στενών και γι΄ αυτό παραχωρήθηκαν στην Τουρκία



ναν να καλύψουν ούτε τις στοιχειώδεις ανάγκες τους Το χειρότερο ήτανότι παρέmicroεναν χωρίς κοινωνικά δικαιώmicroατα και νοmicroική κατοχύρωση(δικαιώmicroατα όπως κοινωνική ασφάλιση ιατροφαρmicroακευτική περίθαλψηαποζηmicroίωση σε περίπτωση ατυχήmicroατος ήταν άγνωστα) και ότι δεν υπήρχενόmicroος που να απαγορεύει την παιδική εργασία (microικρά παιδιά ηλικίας 6-10ετών εργάζονταν κάτω από τιςίδιες άθλιες συνθήκες microε ελά-χιστες αmicroοιβές) ∆εν αναγνω-ριζόταν επίσης το δικαίωmicroατων εργαζοmicroένων να οργανώ-νονται σε εργατικά σωmicroατείαπαρά microόνο σε σωmicroατεία σταοποία συmicromicroετείχαν εργάτεςκαι εργοδότες microαζί

Στο πλαίσιο των microεταρρυθ-microίσεων που προώθησε η Ανα-θεωρητική Βουλή ψηφίστηκανσηmicroαντικά microέτρα υπέρ τωνεργαζοmicroένων Απαγορεύτηκε η συmicromicroετοχή εργοδοτών στις εργατικέςενώσεις ορίστηκε η Κυριακή ως ηmicroέρα υποχρεωτικής αργίας προωθή-θηκε η ασφάλιση των εργαζοmicroένων και η οκτάωρη εργασία Ωστόσοεξαιτίας των έντονων αντιδράσεων που υπήρξαν από την πλευρά τωνβιοmicroηχάνων η εργατική νοmicroοθεσία που ψηφίστηκε δεν εφαρmicroόστηκεστους χώρους εργασίας ή εφαρmicroόστηκε πληmicromicroελώς Οι συνθήκες παρέ-microεναν σχεδόν ίδιες όπως και πριν microε ελάχιστες εξαιρέσεις Σύmicroφωνα microεέκθεση του επιθεωρητή Σαλίβερου τον Αύγουστο του 1912 έπειτα απόελέγχους που έκανε σε εργοστάσια και εργαστήρια της Πάτρας και τηςΚορίνθου οι εργατικοί νόmicroοι ήταν σχεδόν άγνωστοι σε αυτούς τουςχώρους Παιδιά microικρότερα από 12 χρονών εξακολουθούσαν να εργάζο-νται 12 και 14 ώρες ηmicroερησίως οι εργαζόmicroενοι εξακολουθούσαν να δου-λεύουν Κυριακή και microάλιστα χωρίς πληρωmicroή για τον καθαρισmicroό δήθεντων microηχανηmicroάτων οι κανόνες υγιεινής δεν τηρούνταν πουθενά ενώ οιεργάτες κινδύνευαν ανά πάσα στιγmicroή από εργατικά ατυχήmicroατα λόγωέλλειψης microέτρων ασφαλείας στους τόπους εργασίας Τέλος πολύ συχνάοι εργάτες απολύονταν microόλις γινόταν γνωστή στον εργοδότη η συmicromicroε-τοχή τους σε εργατικούς συλλόγους


Το ετήσιο εισόδηmicroα ενός ανειδίκευτουεργάτη ήταν 900 δρχ το 1880 και 1400δρχ το 1909 Το εισόδηmicroα αντίστοιχα ε-νός από τους δέκα microεγαλύτερους κεφα-λαιούχους του τόπου αυξήθηκε από100000 δρχ το 1880 σε 250000 το 1909Την ίδια περίοδο η βασιλική επιχορή-γηση δηλαδή τα χρήmicroατα microε τα οποίατο κράτος επιδοτούσε τη βασιλική οικο-γένεια ήταν 6000000 το 1880 και9000000 το 1909



27Eνότητα

ΤΤαα ααίίττιιαα ττοουυ κκιιννήήmicromicroααττοοςς σσττοο ΓΓοουυδδίί

Σοβαρά οικονοmicroικά προβλήmicroατα που εντάθηκαν στις αρχές του 20ούαιώνα λόγω της οικονοmicroικής ύφεσης που υπήρξε διεθνώς

Αδυναmicroία της πολιτικής ηγεσίας να διαχειριστεί αποτελεσmicroατικά τις εθνι-κές διεκδικήσεις (πόλεmicroος του 1897) και αδράνεια microπροστά στις εξελίξεις

Πολιτική αστάθεια (κυβερνήσεις σύντοmicroης θητείας διαδέχονταν η microία τηνάλλη)

∆ιάχυτη η δυσαρέσκεια στην ελληνική κοινωνία Ευθύνες της microοναρχίας

bull συνεχείς παρεmicroβάσεις στις ένοπλες δυνάmicroειςbull ευθύνες του ύπατου αρmicroοστή της Κρήτης πρίγκιπα Γεώργιου για τη

ρήξη microε τον Βενιζέλο και το κίνηmicroα του Θέρισου (1905)

ΗΗ ίίδδρρυυσσηη ττοουυ ΣΣττρρααττιιωωττιικκοούύ ΣΣυυννδδέέσσmicromicroοουυ ηη σσττάάσσηη ττηηςς πποολλιιττιικκήήςς ηηγγεε--σσίίααςς ααππέέννααννττίί ττοουυ κκααιι ηη εεκκδδήήλλωωσσηη ττοουυ κκιιννήήmicromicroααττοοςς σσττοο ΓΓοουυδδίί

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσmicroος ιδρύθηκε τον Μάιο του 1909 από κατώτερουςαξιωmicroατικούς που δυσφορούσαν για τα φαινόmicroενα ευνοιοκρατίας1 στοστρατό και για την κακή κατάσταση των ενόπλων δυνάmicroεων Αρχηγόςορίστηκε ο συνταγmicroατάρχης Νικόλαος Ζορmicroπάς

Η πολιτική ηγεσία επιδίωξε αρχικά διαπραγmicroατεύσεις microαζί του έπειτα


ΠPIN TΩPA META

1893 paraUgraveOgravemacrAcirc˘UcircEuml 1897 partIumlIumlEumlOacuteOcircUgraveOcirc˘UacuteIcircEgraveIcircfi˜fiIumlAcircIgraveOcirc˜


1910 O microAcircOacuteEgrave˙currenIumlOcirc˜ Uacuteˆı˘Ocirc˘UacuteAacutefi˜

∆Ocirc IcircrsaquoOacuteEumlIgravemiddot UcircUgraveOcirc degOcirc˘permilrsaquo (1909)

1Ευνοιοκρατία είναι η προώθηση και επικράτηση κάποιων ατόmicroων σε σηmicroαντικές θέσεις της δηmicroόσιας ζωήςόχι χάρη στις ικανότητές τους αλλά εξαιτίας της εύνοιας που απολαmicroβάνουν από κάποια ισχυρά πρόσωπαΤο φαινόmicroενο αυτό ήταν ιδιαίτερα έντονο την εποχή αυτή στον στρατό όπου διάφορα στελέχη αναβαθmicroίζο-νταν σε ανώτερες θέσεις επειδή ήταν αγαπητά στη βασιλική οικογένεια κι όχι επειδή ήταν πραγmicroατικά άξια


KE

ΦA

ΛA

IO

6






























2 XPONOsectOdegIO


257






EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6















259





EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6











28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6






























2 XPONOsectOdegIO


257






EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6















259





EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6











28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6






























2 XPONOsectOdegIO


257






EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6















259





EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6











28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6















257






EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6















259





EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6











28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6



























259





EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6











28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6















259





EENNOOTTHHTTAA 2277

KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6











28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6























KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6











28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO

6











28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6











28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6











28Eνότητα


ΠPIN TΩPA META























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6






























2 XPONOsectOdegIO



KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6




















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6
























KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6
















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6






















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6












29Eνότητα


ΠPIN TΩPA META

























KE

ΦA

ΛA

IO

6





















2 XPONOsectOdegIO














KE

ΦA

ΛA

IO

6















KE

ΦA

ΛA

IO

6














KE

ΦA

ΛA

IO

6












KE

ΦA

ΛA

IO









30Eνότητα


ΠPIN TΩPA META




















2 XPONOsectOdegIO




KE

ΦA

ΛA

IO

6


















KE

ΦA

ΛA

IO

6















Documents

ISTORIA KEFALAIO 6για γενική ανασυγκρότηση της χώρας. Για την εικόνα 1, βλέπε απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού