Srpski jezik pripada porodici slovenskih jezika, koji su deo skupine istočnoevropskih jezika. Od zajedničkog prajezika praslovenskog izvojile su se tri grupe: istočnoslovenska (ruski, beloruski, ukrajinski), zapadnoslovenska (poljski), češki, slovački) i južnoslovenska (slovenački, makedonski, bugarski). Sličnosti: mnogo istih ili sličnih naziva npr. za biljke, životinje... kao službeno pismo koristi se latinica (zapadnoslovenska grupa i slovenački) ili ćirilica.

Srpski se govori u Srbiji, Crnog Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Postoje razlike u govorima određenog kraja.

Podela prema zameni glasa „jat“

Ekavski i (i)jekavski izgovori su književni, a ikavski nije. Do razlike u izgovorima je došlo, jer je nekadašnji glas „jat“ bio različito zamenjen.

Kod ekavskog sa E – DETE, PESMA Kratko E Dugo E

Kod jekavskog sa IJE, JE - DIJETE, PIJESMA JE IJE

Kod ikavskog sa I – DITE, PISMA

Pravilno je jotovanje glasova L i N, a nepravilno je jotovanje T i D ( djevojka, djed, tjerati, a ne đevojka, đed, ćerati...)

Nekada se u jekavskom izgovoru javlja pravilno I prema E u evaskom (cio, dio, vijavica, želio, volio, smijati se,...)

Podela prema gramatičkim osobinama govora

Tu su razlike u akcentu, padežima, glagolskim oblicama...

ŠUMADIJSKO-VOJVOĐANSKI ( e ) 7 padeža, svi akcenti, sažimanje samoglasnika, nekada umesto i se javlja e( di umesto gde)...

ISTOČNOHERCEGOVAČKI ( j ) 7 padeža, svi akcenti, dosledno se vrši jotovanje, najčešće se ne javlja glas h ( rastova šuma..)

ZETSKO-JUŽNOSANDŽAČKI (ZETSKO-RAŠKI) ( j ) samo silazni akcenti, akuzativ se javlja umesto lokativa, u primeni su stari nastavci ( mojije/h...), infinitiv bez –i ( znaš, pisat, objavit...)

KOSOVSKO-RESAVSKI ( e ) dva akcenta, sažimanje suglasnika, izjednačavaju se akuzativ i lokativ, u instrumentalu jednine je nastavak –em ( vrti repem...)

PRIZRENSKO-TIMOČKI ( e ) jedan akcenat, zamenica za svako lice u obliku si ( ja si iskam...), pošto je izgubljen infinitiv, futur se gradi od prezenta glagola hteti i prezenta glagola koji se menja ( ću radim, će dočeka...)

U osnovi srpskog kniževnog jezika ekavskog izgovora je šumadijsko-vojvođanski dijalekat, a jekavskog izgovora istočnohercegovački.

Srpski jezik čine dijalekti. Književni jezik je opšti, zvanični jezik. Neki dijalekti se razlikuju od književnog jezika. Dijalekti imaju značajnu ulogu u književnosti, muzici, filmu...

Narodni jezik Kniževni (normativni) jezikKoristi se na ograničenoj teritoriji Na celokupnoj teritorijiU nezvaničnim prilikama U zvaničnoj upotrebiU govoru U govoru i pisanjuNeujednačen i raznolik Ustaljen, pravilan (ima gramatiku, rečnik,

pravopis)

Jezici nacionalnih manjina

ALBANIJA- pripada indoevropskoj jezičkoj zjednici, ali nema sličnosti ni sa jednim jezikom te zajednice. Sadrži mnogo pozajmica iz južnoslovenskih jezika, turskog, novogrčkog, italijaskog i naročito fonetski izmenjene reči iz latinskog jezika.

MAĐARSKI-zajedno sa finskim i estonskim pripada grupo ugrofinskih jezila, koja nije u indoevropskog jezičkoj zajednici. Gramatička struktura mašarskog jezika sasvim je drugačija od strukture svih ostalih jezika naroda i nacionalnih manjina u Srbiji.

RUSINSKI-jezik je jezik Rusina koji žive samo u Srbiji – Vojvodini. Pripada zapadnoslovenskim jezicima, pismo je ćirilica.

SLOVAČKI- jezik je jezik Slovaka koji žive u Vojvodini. Pripada zapadnoevropskim jeticima, pismo je latinica.

RUMUNSKI- jezik pripada romanskoj grupi. Razvio se iz latinskog, koje je u davnoj prošlosti bio raširen na Balkanu. Pismo je do polovine X veka bila ćirilica, a od tada latinica.

BUGARSKI- jezik pripada južnoevropskoj jezičkoj grupi. Najsličniji je sa makednoskim, pismo je ćirilica.

REDAKCIJE

U IX veku su razlike među slovenskim govorima bile male. Razumljivost zajedničkog jezika uvećavali su prepisivači. Prepisivajući, stalno su u staroslovenski tekst unosili pojedinosti govora naroda kojem su pripadali: srpskog, ruskog, bugarskog... Tako su se javili srpski, ruski i drugi izgovori staroslovenskog jezika. Na taj način od XI do XII veka nastaju redakcije staroslovenskog jezika.

1. Srpska redakcija staroslovenskog jezika: srpskoslovenski2. Ruska redakcija staroslevenskog jezika: ruskoslovenski

PRVI PERIOD (SRPSKOSLOVENSKI) PISMO: ĆIRILICA

Rukopisne knjige, akta, natpisi, spomenici

1. Potpisi velikog Župana Stefana Nemanje i Kneza Miroslava (1186)2. Povelja Bana Kulina (1189)3. Potpis Kneza Miroslava 4. Miroslavljevo jevanđelje (kraj XII veka)5. Dušanov zakonik (najznačajniji pravni dokument 1397)

Srpskoslovenski jezik je 6 vekova bio crkveni i književni jezik. Njime su pisali srpski pisci srednjevekovne književnosti: Sveti Sava, Stzefan prvovenčani., Domentijan(pisao je biografije, žitija=, Teodosije, Despot Stefan Lazareviž, Gavrilo Stefanoviž Venclović

DRUGI PERIOD – NOVO DOBA (OD XVIII VEKA – RUSKOSLOVENSKI)

20. godina XVIII veka otpočeo je pod ruskim uticajem istorijski preokret kulturnog i prosvetnog života. Prestaje se pisati srpskoslovenskim jezikom, Srbi osnovnu pismenost stiču iz knjiga štampanih u Rusiji. Nastaje ruskoslovenski jezik novog vremena ili crkvenoslovenski (1730). Školovani ljudi su odmah taj jezik preneli u književnost. Ovaj jezik je bio poznat samo u uskom društvenom sloju školovanih ljudi. Zbog toga se uporedo sa crkvenoslovenskim jezikom pisalo i narodnim jezikom. Neki autori su pisali na oba jezika, npr. Jovan Rajić. On je pored „Istorije raznih slovenskih naroda“ (1797) i nekih filozofskih dela na ruskoslovenskom jeziku, za širi čitalački krug napisao na narodnom jeziku „Boj Zmaja s orlovi“(1791)

Zaharije Orfelin napisao je na narodnom jeziku „Plač srbiji“. Pred kraj XVIII veka dolazi do stvaranja jednog mešovotog književnog jezika – trećeg srpskog jezika. On je sadržao elemente ruskoslovenskog i srpskog, čak i pravog ruskog jezika. Taj hibridni jezik dobio je naziv slavenosrpski (slavjanoserbski). Nastanak srpskog jezika kroz istoriju.

1. Srpskoslovenksi2. Ruskoslovenski3. Slavjanoserbski

Pre Vuka:

1. Ruskoslovenski = crkvenoslovenski2. Slavenosrpski = građanski3. Narodni = pučki

Od tri jezika izabran je slavenosrpski, a prevlast je zadržao još u prvoj polovini IXX veka, dok se Vuk nije izborio za reformu jezika i pravopisa. Prvo delo objavljeno na slavenosrpskom (prvi srpski časopis: „Slavenosrpski magazin“) Zaharije Orfelin (1768). Najpoznatiji pisci koji su pisali na slavenosrpskom jeziku su : Pavle Solarić, Milovan Vidaković, Sava Mrkalj, Jovan Hadžić.

Sava Mrkalj: „Salo debelog jera libo azbukotretres“ 1810 (29 slova bez slova DŽ)

VUK STEFANOVIĆ KARADŽIĆ

1815 „Narodna srpska pjesnarica“ (1101 lirskih pesama, 17 epskih pesama)

1817 Prva zbirka narodnih pesama „Mala prostonarodna slavenskosrpska pjesnarica“ (100 lirskih i 8 epskih pesama)

1817 Prva srpska gramatika (pismenica) uveo narodni jezik umesto slavenosrpskog

1817 Prevod Novog zaveta

1818 Prvo izdanje srpskog rečnika

1821 Narodne srpske pripovetke

1821-1827 još 3 zbirke narodnih pesama

1826 Narodne poslovice (na Cetinju)

1833 Zbirka narodnih pesama

1852 Drugo dopunjeno izdanje srpskog rečnika

1867 Umro u Beču. Njegove kosti su prenesene u Beograd 1897

Rad na skupljanju narodnih umotvorina

SRPSKI REČNIK

Prvo izdanje štampano je u Beču 1812 i imalo je 26 270 reči. Mnogi pojmovi leksički, istorijski, etnografski i geografski u rečniku su detaljno objašnjeni. To je prvo značajno delo pisano narodnim jezikom i fonetskim pravopisom. Drugo prošireno izdanje izašlo je 1852 a sadžalo je 47 427 reči. Srpski rečnik je kapitalno delo kojim je Vuk na najbolji način otkrio svu lepotu i neizmerno bogatstvo narodnog jezika. Srpskim rečnikom Vuk je ućutkao sve svoje protivnike koji su tvrdili da je narodni jezik prost i siromašan i da se na njemu ne mogu pisati književna dela. Objavljivanjem rečnika jedan je od najkrupnijih događaja u istoriji istočnohercegovačkog dijalekta, ijekavskog izgovra. Kod prvog izdanja Vuku je pomoga Jernej Kopirat, a kod drugog Đuro Daničić. Reči su prevedene na nemački, latinski

U reformisanoj azbuci ima 6 slova koja je Vuk uneo: Č, Đ, LJ, NJ, DŽ, J

1877 GODINA Vukove pobede

1. Pevod „Novog Zaveta“2. Branko Radičević „Pesme“3. Đuri Daničić „Rat za srpski jezik i pravopis“4. Petar II Petrović Njegoš „Gorski vjenac“

Sve napisano na narodnom jeziku

Srbija Hrvatska (3 dijalekta)štokavski čakavki dijalekt(štakavci) kajkavski dijalekt štokavski dijalekt

Vuk Karadžić Ljudevit Gaj (Ilirski pokret)

Srpskohrvatski jezik

Bečki književni dogovor 1850Učesnici:

Srbija HrvatskaVuk Karadžić Ivan MažuranićĐura Daničić Ivan Kukuljević

Dimitrije DemetarFranc Miklošić

Odluke:

1. Ҍ (jat) ije (je) e i

2. Prihvata se Vukov pravopis i načela knjiženog jezika3. Jezik Srba i Hrvata je jedan jezik – srpskohrvatski4. Književni jezik – štokavski dijalekt: ijekavsko i ekavsko narečje (ikavsko narečje nije

kniževno)

1868 zvanično se uvodi narodni jezik kao književni

1957 zaključci o srpskohravtskom jeziku i pravopisu (u Novom Sadu)

1. Književni jezik Srba, Hrvata i Crnogoraca je jedan jezik2. Dijalekat je štokavski; ijekavsko i ekavsko narečje su književna narečja3. U nazivu jezika je srpskohrvatski4. Oba pisma ćirilica i latinica su ravnopravna5. Treba izraditi rečnik6. Koristiti zajedničku terminologiju7. Zajednički pravopis

Zaključke potpisali: Ivo Andrić, Aleksandar Belić, Mihailo Stevanović, Veljko Petrovič.

1960 – izrađen Pravopis Matice srpske i Matice hrvatske

ŠTOKAVSKI DIJAKAT

Govor jednog kraja sa osobinama drugačijim od govora drugoga kraja istog jezika naziva se dijalekat.

Štokavskim dijalektom se govori u Srbiji, Crnog Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Ime je dobio po izgovoru što/šta

Ҍ (jat) ije (je) (ijekavsko narečje) književno e (ekavsko narečje) kniževno i (ikavsko narečje) nije književnoEkavsko nerečje1. Prizrensko-timočki (1 akcenat)2. Kosovcko-resavki (2 akcenta)3. Šumadijsko-vojvođanski