Istorija muzikePostanak muzike

Otkud muzika? Muzika postoji otkad i ljudi. Sta i kako su praljudi svirali? Niko ne zna.

Sredinom XIX veka javljaju se prve teorije o postanku muzike: - Britanski filozof, Herbert Spenser je smatrao da muzika nastaje u afektu – usled

viska energije, kada hocemo da izrazimo nase emocije kroz dizanje i spustanje glasa. On je vrsio oglede na zivotinjama kako bi dokazao svoju teoriju.

- Carls Darvin je smatrao da muzika nastaje usled privlacenja suprotnih polova. On je takodje vrsio oglede na zivotinjama.

- Karl Biher, Nemacki ekonomista je definisao muziku kao proizvod rada. Smatrao je da je muzika nastala sa proizvodnjom i da prati pokrete pri bilo kakvom radu.

- Nemacki prirodnjak, Karl Štumf je smatrao da je muzika nastala kao signalno sredstvo (da bi se primitivni ljudi dozvali medjusobno).

- Žil Kombarje, Francuski muzikolog je doveo u medjusobnu vezu muziku i magiju, sto je u principu i najtacnija tvrdnja.

Muziku koriste primitivni narodi starog veka: - Ljudi sa Cejlona (danasnja Sri Lanka); - Ljudi sa Gvineje (tadasnji Irijan); - Afrikanci; - Amazonci; - Aboridzini (Australija). Magija igra vaznu ulogu u zivotu primitivaca. Oni njom objasnjavaju sve natprirodne

pojave. Muziku koriste pri ritualima. Tada upotrebljavaju tekst i melodiju, uz koju pevaju odredjeni tekst. Tadasnja muzika se sastojala u ponavljanju kratkih odlomaka uz dinamiku pri smenjivanju pevanja vraca i plemena.

- Kasnije se javljaju napevi u kojima se upotrebljavaju V2, a kasnije i Č4, Č5 i Č8. Vrste napeva su: radni, vojnicki, ljubavni (lirski) i uspavanke.

- Najstarija lestvica je pentatonika. Ona je upotrebljavana u Kini, Japanu, Skotskoj, Irskoj, Madjarskoj...

- Sto se tice viseglasja prvo se pevalo paralelno u 1, a kasnije i u svim ostalim intervalima, a najvise u 2, 4, 5 i 8, tek kasnije u 3.

Prvi oblici viseglasja su: o Heterofonija – dvoglasno, unisono pevanje koje se na sredini kompozicije siri u

pevanje u 4 i 5, a zatim se ponovo vraca na unison; o Bordun – 1 glas lezi, dok 2. gradi melodiju; o Imitacija – ponavljanje jedne male fraze kroz glasove. - Instrumenti imaju veoma znacajnu ulogu u zivotu primitivaca. Prvo koriste dlanove i

glas da proizvedu zvuk, kasnije udaraju dlanom o neki predmet, a jos kasnije predmetom o predmet. Tako nastaju prvi instrumenti:

Udaraljke – Prve udaraljke su pravljene od drveta, kamena, kostiju neprijatelja, metala.

Duvacki instrumenti – Prvi duvacki instrumenti su flaute od trske, drveta, i od kostiju zivotinja i zarobljenih neprijatelja. Kasnije se javljaju trube.

Zicani instrumenti – Prvi izvor zvuka u obliku zicanog instrumenta je tetiva luka. Kasnije se broj zica povecava i dodaje se rezonator, i tako nastaju citre, harfe, lire...

Uz magiju i muziku pojavljuje se jos jedna vazna umetnost, a to je ples. Uz prizivanje raznih duhova i bogova i pesmu i svirku, javljaju se i igre oko vatre tj. prvi plesovi.

Muzika u zivotu starih naroda(Stari vek)

Stari vek traje od postanka coveka do IV – V veka nove ere. U starom veku vlada robovlasnicki poredak. Postoje dva sloja – klase ljudi:

1. Vladari (crkva i bogataski sloj) i 2. Robovi

Muzika je podredjena i pise se po volji vladara, crkve i bogatasa, dok muzika robova ne postoji.

Pojavom klasnog drustva muzika je na visem nivou i od tada se muzikom bave semo profesionalni muzicari (pevaci, sviraci, igraci), koji rade na dvorovima. Javljaju se i novi instrumenti: udaraljke od bronze, gline, drveta; duvacki instrumenti se osavremenjavaju i javljaju se flaute, rogovi, trube; i na kraju zicani instrumenti, koji su najznacajniji, harfe, lutnje, kitare, pa cak i hidraulicne orgulje.

- Muzika u ovom razdoblju je uglavnom jednoglasna. - Vladari kasnije shvataju znacaj muzike i ona se pojavljuje u verskim obredima u hramovima,

a izvode je profesionalci. - O muzici starih naroda saznajemo sa reljefa na zidovima palata, grobnica, hramova, kipova.

U ovo doba se javljaju prve teorije muzike, ali nije bilo notacije, pa su se melodije prenosile usmeno s kolena na koleno.

Egipat – MisirEgipat u starom veku ima veoma razvijenu kulturu i umetnosti – vajarstvo, knjizevnost, a

narocito muziku. Muzicari su smatrani faraonovim rodjacima, a bez muzike nije mogla da se zamisli ni jedna svecanost. Muzika se izvodila u hramovima, na dvorovima, ulicama, trgovima – gde su ljudi i igrali-plesali.

- Instrumenti koji su tada korisceni u Egiptu bili su: veliki broj udaraljki, flaute, trube, a narocito su bili zastupljeni zicani instrumenti, pre svega harfe. III miliona godina pre nove ere Egipcani su pravili savrsene harfe. To su bile harfe u obliku luka, tzv. lucne harfe. Sem harfe od zicanih instrumenata bile su zastupljene lutnje, citre i hidraulicne orgulje, koje su tada postojale samo u Egiptu i radile su pomocu vode i vazduha.

- Egipcani su poznavali i orkestar – vojni orkestar sastavljen od duvackih instrumenata i udaraljki.

- Sto se tice teorije muzike u Egiptu su bile zastupljene Pentatonika i Hromatika. Poznaju intervale koji su imali znacajnu ulogu u muzici uopste, a najvise koriste 4, 5 i 8. Tada jos uvek nije bilo notacije.

Mesopotamija – IrakPrve civilizacije koje su naseljavale ovo podrucje su: Sumerci, Vavilonci i Asirci. Muzika je u

Mesopotamiji bila vezana za religiju – u crkve se uvode instrumenti. Sve crkve su gradjene uz pesmu, a u toku godine su se tacno rasporedjeno pevali crkveni napevi. Muzicare imamo i na dvoru, gde moze raditi i do 150 profesionalaca.

- Od instrumenata koriste se: razne udaraljke, cegrtaljke, bubnjevi, duvacki instrumenti sa jezickom tipa oboe i roga, lire i harfe.

- Ovi narodi takodje poznaju orkestar, a od terorije muzike poznaju intervale, od kojih su glavni 5 – simbol 5 cula, i 7 – simbol 7 dana u nedelji i broj tada poznatih planeta.

Japan – Nipon (Izlazak sunca)O muzici Japana nema puno pisanih podataka. Ipak zna se da su Japanci u starom veku

poznavali pentatoniku i da Japanska muzika dostize vrhunac u VIII veku nove ere. Oblici muzike koji su se tada koristili su:

- Ko – uta i Ha – uta – solo pesme; - Gagaku – To je bila vrsta instrumentalne muzike, koju je izvodio orkestar na otvorenom

imitirajuci zvukove iz prirode; - No – je razvijenija vrsta muzike – scenska muzika u kojoj ucestvuju horovi, pevaci i plesaci

uz instrumentalnu pratnju, sto predstavlja zacetke japanske opere. - Instrumenti koji se koriste su: trzacki: Biva, Samizen, koji ima 3 zice i dugacak i tanak vrat, i

Koto – tip gitare sa 13 zica; i od duvackih instrumenata Sakuhaci – flauta od bambusa.

Palestina – IzraelNajznacajnija uloga muzike je u hramu i smatrali su je sredstvom za dobijanje Jehovine (bog)

naklonosti. Muzika je imala veoma veliki znacaj Njihovi carevi su i sami bili kompozitori: Car David je napisao 150 psalama. Psalmi su pohvalne pesme Bogu, oni su jednoglasni,

izvode se u recitativnom stilu uz pratnju nekog zicanog instrumenta. Car Solomon – „Pesma nad pesmama“. - Profesionalci se javljaju kasnije. - Od teorije muzike poznaju pentatoniku, lestvicu od 8 tonova i ukrase koji su tada dosta bili

upotrebljavani. Crkvene pesme su izvodili u stilu responzorijalnog pevanja – dijalog izmedju svestenika i hora.

- Istrumenti koje su koristili su: bubnjevi, kastanjete, trube od metala, za koje su verovali da rasteruju zle duhove, razne flaute i oboe sa jezickom, tipicno njihov instrument Sofar – vrsta roga, razne harfe, lire lutnje...

ArapiSvojim orijentalnim karakteristikama Arapi su mnogo uticali na evropsku muziku. Centri

arapske muzike u starom veku su: Medina, Damask, Kordoba, Sevilja, Kairo i Bagdad, koji je imao orkestar od 200 clanova koji je izvodio 100 izabranih pesama iz toga doba, a najznacajniji centar je Kalifov dvor, gde su se izvodile narodne pesme.

- U VIII veku Arapi u Kordobi osnivaju skolu sviranja i pevanja, a Sevilja postaje centar za proizvodnju najznacajnijih muzickih instrumenata.

- Muzika je narodna (narod je stvarao muziku). Oblici koji su korisceni su: Balada – vokalno-instrumentalna pesma od nekoliko stihova; Makami – vokalno-instrumentalno delo zasnovano na improvizaciji. - Od teorije muzike poznaju dijatoniku, hromatiku i enharmoniju; lestvicu od osam stepeni i

poznaju manje tonske razmake od polustepena (1/3, 1/4, 1/5, 1/6 stepena).

KinaKina je jedna od starih drzava. Njihovi filozofi su se bavili muzikom, npr. Konfucje. Kinezi su

bili skloni velikim svecanostima i ceremonijama. Ni jedan vid kulture se nije mogao zamisliti bez muzike (hramovi, dvorovi, ulice, trgovi). Pesme i himne su pevane uz orkestar koji se sastojao od 500 do 700 clanova. Imali su veoma razvijenu teoriju muzike – lestvice:

- Pentatonika – lestvica od 5 tonova, bez polustepena. Pet tonova smatraju simbolom zemlje, vatre, vode, drveta i ruda; ili simbolom drustvenog uredjenja: vladar, visoki drzavnici, narod, javni sluzbenici, proizvodi. Ova lestvica je koriscena i u svetovnoj i u duhovnoj – crkvenoj muzici.

- Tsai jui – lestvica od 7 tonova i ponovljen 8. – dur sa #4 stupnjem (lidijski modus). - Lestvica od 12 tonova – hromatika – svirali su je pomocu instrumenta Liu koji se sastojao

od 12 cevcica razlicitih dimenzija. Broj dvanaest je bio simbol meseci u godini i broja apostola. - Instrumenti: Udaraljke – prave ih od kamena, metala, bronze. Poznaju preko 40 vrsta bubnjeva, koji

mogu dostici precnik i do 2,5 m. Karakteristican je tipicno kineski instrument King – udaracki instrument od kamenih plocica po kojima se udaralo drvenim cekicem;

Duvacki intrumenti – imaju ih veliki broj: trube; flaute; Jo – frula sa 7 rupica od bambusa; Šeng – je imao rezonator od osusene tikve ili lubenice, u kome se nalazilo od 13 do 36 bambusovih trski razlicite velicine, a na posebnu trsku se uduvavao vazduh;

Zicani: harfe; lire; Kin – koji se svirao u lezecem polozaju i imao je od 5 do 15 zica; Lip – slican gitari.

- Izmedju VI i XII veka Kinom vlada dinastija Tang, a od VII do IX veka pojavljuju se novi instrumenti: lire, lutnje i harfe i veliki broj stranih muzicara. Od IX do XII veka pojavljuje se autenticna kineska vrsta muzike Song – Scenska muzika koja predstavlja osnovu kineske opere. Ovde imamo recitacije, glumu i dekoraciju.

IndijaU Indiji se muzici pripisuje bozansko poreklo i magicna moc. Smatrali su da ona utice i na

zivotinje i biljke. Muziku nalazimo u hramovima i na dvorovima, cak je i sam kralj komponovao muziku. Postoje 2 vrste muzike:

Saman – smirena melodija – nema skokova, duhovnog karaktera; Raga je svetovna muzika eksplozivna, brza, razdragana, sa mnogo skokova i ukrasa

(suprotnost Samana). - Imaju veoma razvijenu teoriju muzike. Poznaju pentatoniku – kineska – bez polustepana.

Kasnije se pojavljuje lestvica od 7 tonova, gde je svaki stupanj je imao svoje ime – zaceci solmizacije. Poznavali su razmake od ¼ stepena, tako da oktavu dele na 22 ¼ stepena. Obim melodije je isao i do 3 oktave. Poznaju cak i viseglasje – Bordun (jedan glas lezi, dok drugi gradi melodiju).

- Imaju veoma bogat instrumentarijum: gongovi, kastanjete, bubnjevi, frule, oboe, gajde, trube, rogovi, Vina – tipicno indijski zicani instrument, Ravanastron, Sarangi.

- Koriste karakteristicnu vrstu scenske muzike, koju su nazvali Igrana drama (u prevodu). Ona obuhvata glumu pod maskama, uz instrumentalnu pratnju i malo dekora.

Grcka – Helada, HelasU grckoj vlada helenisticka kultura, koja dostize vrhunac robovlasnickog drustva i sa njom

pocinje istorija ne samo muzike vec i covecanstva. U grckoj u to vreme vlada parlament – nema kralja – po drzavnom uredjenju je republika. Iz tog doba poznati su nam njihova arhitektura, vajarstvo, slikarstvo... Omladina je obavezno morala da se bavi muzikom, a narocito je bila razvijena horska muzika. Imali su horove od 12 do 25 clanova. Sama rec muzika je grckog porekla i oznacava sve sto pripada Muzama (boginje nauke i umetnosti), tako da se smatra da je muzika bozanskog porekla. Nju nalazimo na vencanjima, pogrebima, pri verskim obredima, na trgovima. Njihovi filozofi su se takodje bavili muzikom: Aristotel, Pitagora, kao i Fidija – vajar. Prvi muzicari su Amfion, Orfej, Marsija, Limos...

- Instrumenti: Prvi instrument koji poznaju je Kitara (lira) – trzacki zicani instrument sa 8, 11 ili 15 zica.

Lira je bila obavezna za ucenje i bila je kucni instrument; Aulos je duvacki instrument od trske ili slonove kosti. Sastojao se iz dve cevi, koje je svirac,

obe, drzao u ustima. Na obe cevi imao je od 4 do 15 rupica. Na desnoj se izvodila melodija, a na levoj

pratnja. Koristio se na gozbama, pratio vojnicki korak i na galiji, kao sredstvo za davanje ritma veslacima;

Jos poznaju razne vrste truba, panovu frulu, kastanjete i razne zvecke. - Oblici grcke muzike: Postoje dve vrste vokalno-instrumentalne muzike i to su: Kitarodija – pevanje uz kitaru, i

bila je popularnija od Aulodije, sto je druga vrsta vokalno-instrumentalne muzike; Takodje postoje 2 vrste instrumentalne muzike: Kitaristika i Auletika; Oblici horske (vokalne) muzike – izvodio ih je hor koji je imao od 12 do 25 clanova. Pevalo

se unisono ili u oktavama, a kasnije dobijaju instrumentalnu pratnju: o Tren – zalopojke uz aulos; o Pean – radosne pesme o sreci i zdravlju posvecene bogu lepote – Apolonu. Bilo je duhovnih

i svetovnih Peana; o Ditiramb – posvecen bogu vina Dionisu – Dioniziju. Izvodio se na trgovima, a izvodilo ga je

50 plesaca i pevaca, koji su bili obuceni u jagnjece koze i igrali oko oltara, gde je lezala skulptura boga. Bili su praceni sa 2 aulosa;

o Himne – pesme posvecene bogovima; o Skolion – napitnice – pesme posvecene vinu i vinovoj lozi; o Enkomej – pohvalne pesme coveku ili bogu; o Himenej – vrsta svadbenih pesama; o Partenije – pesme koje su zene pevale u slavu boginje Artemide; o Tragedija dozivljava vrhunac u VI veku pre nove ere. Razvila se iz Ditiramba. Solista dobija

vecu ulogu i on prica o Dionisovom zivotu. Uvode se prvi glumci, koji su nosili maske na licu, pa plesaci dobijaju znacajniju ulogu. Hor se javlja medju cinovima, kao komentator dramske radnje i predstavlja masu naroda. Imao je od 12 do 25 clanova koje su pratili aulosi i kitare.

Tragedija je imala 5 cinova. Ditiramb se izvodio na trgovima, a tragedija se izvodi u amfiteatru (pozoriste polukruznog oblika na otvorenom sa 20.000 kamenih sedista i binom u sredini). Svi ucesnici tragedije su se nalazili na sceni. Znacajni tvorci tragedija su Euripid, Sofokle i Eshil. Tragedija iscezava u 5 veku;

o Nasuprot tragediji razvija se komedija, koja takodje, kao i tragedija, nastaje iz Ditiramba. U komediji se opisuju natprirodne sile, a izvodi se na gozbama – pevanje i ples uz instrumentalnu pratnju.

Kasnije iz komedije i tragedije nastaje opera. - Teorija muzike – Grci su prvi podigli teoriju muzike na visi nivo. Dele intervale na

konsonantne i disonantne; konsonantni su 4, 5 i 8, a disonantni su svi ostali intervali. Imali su znacaj I, IV i V stupnja i poznavali su dijatoniku, hromatiku i enharmoniju. Imali su oznake za duze i krace note – „U“ – duzi slogovi; „-“ kraci slogovi.

Tetrahord je glavna lestvica i na njoj se gradi ova muzika. Vrsta se odredjuje brojem polustepena. Spajanjem tetrahorada dobijaju se prve lestvice koje su bile silazne. Ove lestvice dobijaju imena po grckim pokrainama (Dorija, Frigija Lidija...), ima ih sedam, a neke od njih su:

o Dorska lestvica – modus – imala je polustepene izmedju 3. i 4., i 7. i 1. stupnja i bila je velicanstvena;

o Frigijska lestvica – modus – je imala polustepene izmedju 2. i 3., i 6. i 7. stupnja i ona se koristila za opisivanje uzbudljivih dogadjaja;

o Lidijska lestvica – modus – polustepeni izmedju 1. i 2., i 5. i 6. stupnja i njom se izrazavala patnja i bol.

Prvi i poslednji ton tetrahorda su morali uvek biti fiksirani, a ostali su mogli da moduliraju. Notacija – Kod Grka je veoma vaznu ulogu imao horovodja, jer pevaci, bez njega, nisu znali

visinu i trajanje tona. Od najveceg znacaja je uvodjenje jedne crte, na kojoj se belezilo.

RimPostaje Evropski kulturni centar u II veku pre nove ere. Nema sopstvenu, autenticnu, muziku,

vec na njega uticu Sirija, Egipat i Grcka. Muzicari i solisti su dovodjeni iz inostranstva, a imucniji

ljudi su imali sopstvene orkestre. Najkasnije muzika dolazi do vladara – Neron, Kalikula – koji su bili kanibalisticki nastrojeni.

- Muziku nalazimo u arenema pri borbi gladijatora i zivotinja – koriste se duvacki instrumenti da bi docarali uzas borbe.

- Instrumenti koje koriste su: Hidraulicne orgulje – na dvorovima; Od duvackih instrumenata Aulos, trube, rogovi i Lituus; a od zicanih Kitara i Cimbal – stoji vodoravno i svira se udaranjem palicama o zice.

Rezime – Stari vek (od postanka coveka do V veka n. e. )

Muzika postoji otkad i ljudi, tako da stari vek traje od postanka coveka, pa do V veka nove ere. Najtacnija tvrdnja o nastanku muzike jeste teza francuskog muzikologa Zila Kombarjea, da je muzika nastala iz magije. U pocetku stari vek je drustveno besklasan, a kasnije u dobe muzike starih naroda javlja se robovlasnicki drustveni poredak.

Muzika se tada sastojala od kratkih odlomaka, koji su ponavljani uz promenu dinamike. Javljaju se melodijski intervalski skokovi – V2, a kasnije i C4, C5 i C8; napevi – vrste napeva su radni, vojnicki, lirski – ljubavni i uspavanke. Javlja se i viseglasje – prvo u paralelnim 1, zatim i u ostalim intervalima, a kasnije se javljaju 3 vrste viseglasja: heterofonija – unisono-4, 5-unisono; bordun – 1 glas lezi dok se drugi krece; i imitacija – ponavljanje krace fraze kroz glasove. Najstarija lestvica je pentatonika.

Nastaju i prvi instrumenti: udaraljke od drveta, kamena, kostiju, metala; duvacki – flaute od trske, drveta i od kostiju zivotinja ili neprijatelja, kasnije se javljaju trube; zicani nastaju od tetive luka, tako sto se dodaju zice i rezonator, i to su citre, harfe, lutnje...

Uz magiju i muziku javlja se jos jedna umetnost – ples - igre oko vatre.

Muzika u zivotu starih narodaStare drzave su: Egipat – Misir, Mesopotamija – Irak, Japan – Nipon-u prevodu izlazak Sunca,

Palestina – Izrael, Arapi, Kina, Indija, Grcka – Helada – Helas, Rim. - Karakteristike: robovlasnicki drustveni poredak – vladari i robovi, muzika je po volji

vladara i njom se bave profesionalci. Preovladava jednoglasje, koriste se razni intervali, cak i razmaci manji od polustepena. Koriste se ukrasi, pentatonika, dijatonika, hromatika, enharmonija. U Grckoj se javljaju tetrahordi, modusi, linija za belezenje melodije i oznake za nacine pevanja – dirigent je sve odredjivao. Javljaju se i crkveni napevi – responzorijalno pevanje i viseglasje.

- Oblici: ko-uta, ha-uta – solo pesme, gagaku – instrumentalni obl, no – scenska muzika, psalmi, balade, makami, saman – Indijska muzika mirne melodije, raga – Indijska muzika brzog tempa, Kineska – igrana drama.

Oblici grcke muzike su: kitarodija – v. i. delo – pesme uz kitaru; aulodija – v. i. delo – pesme uz aulos; kitaristika – instrumentalna-kitara; auletika – instrumentalna-aulos.

o Oblici horske muzike: enkomej, himenej, tren, pean, ditiramb, himna, skolion, partenije, tragedija, komedija.

- Instrumenti: razne udaraljke od bronze, gline, drveta – bubnjevi, cegrtaljke, kastanjete...; duvacki – flaute, trube, rogovi, oboe, aulos, metalne trube; zicani – harfe, lire, lutnje, kitare, biva, samizen, koto...; i hidraulicne orgulje – na princip vode i vazduha.

- Prvi kompozitori su Amfion, Orfej, Marsej, Limos.

Srednji vekU srednjem veku sve vise dolazi do sukoba naroda i vladajuce klase, i samim tim se

slabi unutrasnja snaga Rima, a spoljasnji neprijatelji su bili Huni, Mongoli, cije je zajednicko ime bilo Varvari (tako su ih Rimljani zvali). 395. godine rimsko carstvo se cepa na I i Z i dolazi do preokreta i promene nacina zivota. 476. godina se smatra godinom koja je okoncala starovekovni robovlasnicki drustveni poredak i uspostavila srednjovekovni feudalisticki drustveni poredak.

- U feudalistickom drustvenom uredjenju postoje dva sloja – klase naroda: vladari – feudalci – feud, u prevodu, znaci zameljisni posed, a feudalci su bili veleposednici; i kmetovi – ljudi koji su sluzili vladarima i crkvi, i koji su u principu bili (lose)placeni robovi. Sve ove promene donose veoma vazne poglede na svet, stvaranje i umetnost. Hriscanstvo je tada bilo glavna idejna snaga. Crkva nastoji da sebi privuce sto vise vernika. Sve je prozeto hriscanstvom, nalazimo ga u nauci, tehnici, umetnosti i u obicnom zivotu. Tada se razvija svetovna muzika.

Srednji vek se deli na dva perioda: - Rani srednji vek – od V do X veka – tad se izvodila samo jednoglasna muzika; i - Kasni srednji vek, koji se moze podeliti na 2 perioda: Od 1000. do 1200. godine – Romanika; i Od 1200. do 1400. godine – Gotika – obuhvata razvoj viseglasja i instrumentalnu

muziku.

Crkvena muzikaU prvih sto godina srednjeg veka (pocetna faza srednjeg veka) Rim je zabranjivao

propovedanje hriscanstva i vrsenje hriscanskih obreda, pa su hriscani bili prinudjeni da svoje obrede vrse u katakombama. Uz te obrede hriscani su pevali jednoglasne melodije, bez instrumenata i bez pokreta – dakle crkvena muzika je tada bila vokalna.

Car Konstantin 313. godine u Milanu dozvoljava propovedanje hriscanske vere, koja postaje glavna idejna snaga srednjeg veka. Pocinju da se zidaju crkve, a muzika je poverena profesionalcima i prenosi se usmenim putem. Bogosluzenja su bila na latinskom jeziku. Prve melodije se uzimaju iz Sirije, Izraela, Misira – Egipta. Hriscanstvo se rasprostranjuje po celoj Evropi i u Bogosluzenje se uvode narodne melodije – svaka drzava svoje narodne melodije (Srbi – Osmoglasnik).

- Rim kasnije ustanovljava pravilo da se Bogosluzenja u celoj Evropi moraju vrsiti na Latinskom jeziku, a u Rimu pocinje skupljanje melodija. Prvi sa skupljenjem melodija pocinje Papa Grgun I (560 – 604), koji poslednjih 14 godina svog zivota bira duhovne napeve svih naroda bez hromatike, enharmonije i bez velikih skokova – mirne melodije u obimu linijskog sistema. Zbirka tih melodija nazvana je Antifonardi, i bila je zlatnim lancem vezana za oltar. Sve crkvene melodije nazvane su Gregorijanski koral. On se morao znati napamet, zbog cega se osniva posebna skola – I skola u Rimu – za ucenje Gregorijanskog korala. Karlo Veliki je uspostavio Gregorijanski koral u celoj Evropi. Izvodjenje Gregorijanskog korala:

Svestenik izvodi psalmodijski solo; Naizmenicno pevanje svestenika i naroda (hora) – responzorijalno pevanje; Dva hora u vidu antifonog pevanja (u vidu dijaloga). - U Gregorijanski koral se sve vise ubacuje narodnih motiva. Pojavljuju se prvi

instrumenti i gluma. Opisuju se dogadjaji iz poslednjih Hristovih dana i tako nastaja Liturgijska drama.

Od XIV do XVI veka pojavljuje se muzicki oblik nazvan Misterij. U njemu se opisuje zivot Isusa Hrista i njegovih ucenika. Izvode ga glumci i pevaci uz instrumentalnu pratnju.

ViseglasjeNa pocetku kasnog srednjeg veka – XI vek, grad je sa zanatstvom i trgovinom centar okolnih

zbivanja, a gradjanstvo postaje glavna motorna struktura. Grade se katedrale – prva koja je izgradjena je Notr Dam; i univerziteti – prvi je Sorbona u Francuskoj. U to doba javlja se pobuna protiv crkve i

njenih shvatanja. Tada u Engleskoj nastaju prve viseglasne kompozicije, kasnije ih praktikuje i cela

Evropa: - Prvi i nasjstariji oblik viseglasja je Organum. On je dvoglasan, jedan glas ima c. f. (cantus

firmus – zadati glas) – melodija iz gregorijanskog korala, dok drugi prati c. f. paralelnim kretanjem u kvartama ili kvintama, ili unisono – 4 i 5 – unisono;

- Diskant – dvoglas sa gregorijanskom melodijom kao c. f. i pratecim glasom koji se kretao suprotno od c. f. i bio u sitnijim notnim vrednostima;

- Gimel – dvoglas u paralelnim 3 i 6; - Fo burdo – troglas u paralelnim trozvucima;

Kasnije u XII i XIII veku u Francuskoj, u crkvu se uvode orgulje. Prvi kompozitori su: Leonimus – napisao 80 organuma; Magnus; Perotimus – prvi pisao fo burdoe, cak i prve cetvoroglasne kompozicije i uvodi prvu podelu hora na 4 glasa: sopran, alt, tenor i bas.

- Konduktus – latinski (zbog Rima) strofican tekst i javlja se u kasnom srednjem veku; - Motetus – je duhovna najcesce troglasna kompozicija. Ima jedan vodeci glas – c. f., a na

njemu se izvode dva razlicita teksta, na razlicitim jezicima. Tekstovi su bili svetovnog karaktera, tako da ovaj oblik u XIII veku dobija duhovno-svetovnu formu; Kasnije on dobija i instrumentalnu pratnju koja svira c. f. i on postaje svetovna melodija;

- Hoketus – je cetvoroglasan i karakterise ga isprekidana melodija sa mnogo pauza; - Rondelus – je mogao biti troglasan ili cetvoroglasan i imao je jednu melodiju koja se

provlacila kroz glasove; - Kanon – je vrhunac polifonije u XIII veku i nastao je u Engleskoj. Sastoji se iz melodije

koju imitiraju glasovi i traje sve dok poslednji glas bar jednom ne izlozi melodiju (temu). Najstarija kompozicija u obliku kanona je sestoglasni (4 tenora i 2 basa) kanon iz 1310 godine u durskoj lestvici – „Leto nam dolazi“.

Svetovna muzika – narodna muzikaNema mnogo zapisa svetovne muzike jer su crkva i vlast zabranjivali narodu da se bavi

muzikom – crkva je imala svoj stav i principe, a narod je bio neobrazovan. Narodna muzika je ipak opstajala i prenosila se usmeno. To su bile: balade, ratnicke pesme, romanse, ljubavne, zanatlijske pesme, decje pesme, pa cak i uspavanke.

- Znacajnu ulogu u izvodjenju narodne muzike imalu putujuci muzicari. U Francuskoj se nazivaju zongleri, a u Nemackoj spilmani. Oni nisu imali nikakva prava. Vlast i crkva su ih progonili, jer su smatrani predstavnicima djavola zbog toga sto su se u svojim pesmama rugali vladarima i crkvi. Narod ih je voleo. Imali su svoja putujuca pozorista i ucestvovali su na vasarima, zabavama, - trgovi ulice. To su bili pevaci, plesaci, glumci i dreseri. Putujuci muzicari prava dobijaju u XIII veku i nastaje najstarije udruzenje muzicara u Becu. Radili su na tornjevima grada, gde su najavljivali dolazak neprijatelja i sazivali narod na sastanke. Radili su i danju i nocu u odelima. Na kraju dolaze i do dvorova.

- Tada se javlja interes plemica i vitezova za narodnu muziku. Postoje mnogobrojni zapisi ove muzike. Plemicima i vitezovima je dosadio parazitski zivot, pa pocinju da uce teoriju muzike i instrumente, i pocinju da pisu muzicka dela. Viteska muzika je bila na narodnom jeziku, a tematika je bila lirika ili priroda.

Ova muzika se javlja u Provansi u Juznoj Francuskoj, gde su nosioci plemicke muzike bili trubaduri. Nosioci ove muzika ne Severu Francuske bili su truveri. Plemicke kompozicije izvode zongleri. Sve ove kompozicije su stroficne, dvodelne i traju koliko kompozitor zeli. Te melodije mogu biti u dorskoj, miksolidijskoj ili durskoj lestvici. Poznati muzicari iz ovog vremena u Francuskoj su: Giom De Poatje, Bernar De Vantadorn i Adam De La Al (najznacajniji truver).

U Nemackoj se vitezovi koji pisu vitesku muziku nazivaju minezengeri. Oni sami izvode svoju muziku (za to ne koriste spilmane) na pevackim takmicenjima i na dvorovima. Uglavnom su u svojim melodijama opisivali germansku tematiku – Tristan i Izolda; Nibelunzi – patuljasto germansko pleme; Gral – casa Isusove krvi. Od muzickih oblika kod njih se prvi put pojavljuju plesovi i dvodelne pesme. Najznacajniji minezengeri toga doba su: Valter fon Der, Votelbajd i Hajnrih Fraenlob.

Instrumentalna muzikaInstrumentalna muzika se razvijala kroz ceo srednji vek. Imala je podredjeni polozaj u

odnosu na vokalnu muziku zbog neprijateljskog stava crkve. Tada se razdvajaju deonice glasova i partiture su univerzalne za sve instrumente – mogu da ih sviraju svi instrumenti koji imaju dovljno tonova (zica, rupica...). Usavrsava se tehnika, a instrumentalna muzika se samostalno izvodila samo za vreme plesa.

- Postoji dosta slika, kipova, na zidovima i prozorima kuca, crkava, dvorova, pomocu kojih znamo kakvi su bili instrumenti u srednjem veku:

Gudacki instrumenti – javljaju se u IX veku i donose ih Arapi. To su: viela – nemacki fidel – 5 zica, raspon 2,5 oktave, koristili su ih putujuci muzicari; rebal – 3 zice i svirala se kao danasnje gusle; rota – 3 do 6 zica, u pocetku trzacki, a kasnije gudacki instrument; trumšajs – dug vrat, duga rezonatorska kutija, 1 zica;

Trzacki instrumenti – Najpopularniji instrumenti korisceni za prvi oblik instrumentalne muzike – ples su harfa, lauta i lutnja i koristili su ih putujuci muzicari;

Duvacki instrumenti – Svi duvacki instrumenti korisceni su uglavnom solo i koristili su ih putujuci muzicari: rog – bio je od metala, imao je najjaci zvuk i koristili su ga putujuci muzicari; šalmaj ili šalimo – preteca klarineta; blok flaute – flaute od drveta; i razni oblici truba;

Orgulje – prvi oblik je portativ – male, lako prenosive orgulje. Kasnije se usavrsavaju i uvode ih u crkvu zbog davanja intonacije pevacima. Prvi ih uvodi Pipin Mali. Orguljasi su bili profesionalci.

- Prvi oblici instrumentalne muzike bili su plesovi (igre). Uglavnom su pisani u durskoj lestvici i varijacionog su oblika, viseglasje se koristilo u paralelnim 4 i 5. Najstarija zbirka instrumentalnih kompozicija je zbirka kompozicija za instrumente sa dirkama nazvana Kodeks (to su u stvari preradjene pesme). Najstarije igre su: Estampida, Sargarelo, Pavana, Galjarda, Cakona – italijanske; i Rigodon, Paspje, Bure – iz njih kasnije nastaje Svita.

Rezime – Srednji vek (V - XV veka)Deli se na: rani srednji vek, koji traje od V do X veka i tad se izvodila samo

jednoglasna muzika; i kasni srednji vek, koji se deli na romaniku – od 1000. do 1200. god, i gotiku – od 1200. do 1400. godine i obuhvata razvoj viseglasja i instrumentalnu muziku. U srednjem veku vlada feudalisticki poredak – feudalci tj. veleposednici i crkva, i njima podredjeni radnici-kmetovi. Osnova srednjevekovne teorije muike su bili modusi, koji vuku korene iz grckih modusa. Gvido Aretinski je uveo danasnji linijski sistem, kljuceve i solmizaciju od „do“ do „la“. Za to mu je posluzila himna djakona Pavla Sv. Jovanu Krstitelju, cije inicijale u XVI veku koristi Vo Bron za ime sedmog tona – „si“. U to doba postoje 2 oblika nota: romanski – kvadratne note; i goticki – romboidne note. Preovladava crkvena muzika, ali ima i svetovne; preovladava vokalna, ali postoji i instrumentalna; preovladava polifonija, ali postoji i homofonija.

- Oblici – jednoglasni: korali od kojih nastaju liturgijska drama i misterij. Kasnije se javlja viseglasna muzika – oblici: diskant, fo burdo, konduktus, motetus, hoketus, rondelus i kanon. Svetovna muzika – oblici: balade, romanse, ljubavne, ratnicke pesme i uspavanke. Nosioci narodne muzike u Nemackoj su bili spilmani, a plemicke minezengeri, a u Francuskoj nosioci narodne muzike su bili zongleri, a plemicke trubaduri i truveri. Prvi oblici instrumentalne muzike su plesovi – narodne igre raznih drzava.

- Instrumentarijum: gudacki instrumenti – Arapi ih donose u IX veku – viela, fidel, rebal, rota, trumsajs; trzacki – harfa, lauta i lutnja; duvacki – rog, salmaj-salimo, blok flaute i razni oblici truba; sa dirkama – prvi oblik orgulja – portativ – male, lako prenosive orgulje.

- Kompozitori: duhovne muzike – Leonimus, Magnus i Perotimus; a prvi kompozitori svetovne muzike – Giom De Poatje, Bernar De Vantadorn, Adam De La Al – u Francuskoj, a u Nemackoj – Volter Fon Der, Hajnrih Fraenlob.

Rezime – Renesansa (1300. - 1600. god.)Renesansa obuhvata period od 1300. do 1600. godine, i deli se na ranu (od 1300. do

1500. godine) i kasnu (od 1500. do 1600. godine). Tada su grad i gradjanstvo bili osnovni cinioci drustva. Javlja se pobuna protiv feudalaca i crkve, i prva geografska, astronomska otkrica i otkrica u nauci, i tehnici. Pojavljuje se i Protestantizam. Nosioci muzike su profesionalci. Javlja se interes za antiku. Preovladjuju vokalna dela i javlja se polifonija – svi glasovi ravnopravni. Javljaju se: sve veca upotreba paralelnih terci i seksti – konsonantni intervali, kadence, modusi, hromatika i durski i molski rod. Sve vise do izrazaja dolazi folklor i narodni uticaji, te se javljaju narodne pesme. Kompozitori u svojim delima opisuju vanmuzicke dogadjaje (prirodu, liriku, svakodnevni zivot) – svetovna muzika, i voleli su da oponasaju zivotinje. Muzika je najvise povezana sa knjizevnoscu (Sekspir – muzicka pratnja u dramama). Preovladava apsolutna; vokalna; viseglasna; polifona; duhovna (ali ima i svetovne) muzika.

- Oblici koji se tada koriste su: motet – programski, vokalni, viseglasni, polifoni duhovni oblik; misa – programski, vokalni ili vokalno-instrumentalni (uz instrumentalnu pratnju), viseglasni, polifoni duhovni oblik; madrigal – programski, vokalni ili vokalno-instrumentalni ili prateci – instrumentalni, viseglasni, polifoni, duhovni ili svetovni oblik; narodna pesma – U Italiji su to kača – programska, prvo vokalna posle vokalno-instrumentalna, viseglasna, polifona, svetovna; vilota – programska, vokalna, viseglasna, polifona, svetovna; frotola - programska, prvo vokalna posle vokalno-instrumentalna, viseglasna, homofona, svetovna; balada, a u Francuskoj je to šanson. Oblici instrumentalne muzike – to su oblici uglavnom pisani za instrumente sa dirkama. Oblici zasnovani na ritmickom karakteru su razni plesovi. Oblici koji vode poreklo od vokalnih oblika: ricerkar – vodi poreklo od moteta – to je motet izveden na orguljama; kancona – vodi poreklo od pesama „da suonare“ – za sviranje; tokata – vodi poreklo od orguljske predigre i ima karakter improvizacije. Oblici zasnovani na varijacijama su: fantazija, preludium – predstavljaju uvode za fugu, i koralna predigra.

- Instrumenti: sa dirkama – orgulje i virdzinal; gudacki – viola da bračo, viola da gamba i violina; duvacki – cink, kornet, trombon, fagot, blok flauta. U doba renesanse javljaju se i prvi orkestri. Najcesce su se sastojali od: 2 cembala, 3 lutnje, nekoliko viola, korneta, flauta i fagota.

- Kompozitori: Francuska: Zosken de Pre, Giom de Mašo, Kleman Zaneken; Flamanci: Dzon Dan Stejbl, Giom di Fajl, Zil Bensoa, Johanes Cikonija, Jan Okegen, Jakob Obreht, Filip de Vitri; Engleska: Robert Vajs, Dzon Šepard, Vilijam Berg, Tomas Morli, Dzon Daunlend, Orlando Gibons; Nemacka: Hajnrih Fink, Paul Hofhajmer, Hajnrih Isak, Tomas Štolcer, Hans Saks, Ludvig Zenfl, Johanes Ekard, Leonard Lehner, Hans Leo Hasler, Orlando di Laso; Italija: Andrijan Vilaet, Cipijan van Rorec, Jakov Arkadelt, Andrea Gabrieli, Djovani Gablrieli, Luka Morencio, Karlo Djezoldo Venoja, Djovani Pjer Luidji da Sante – Palestrina; Instrumentalna: Francesko da Milano, Alberto da Mantova, Hans i Mihior Najzinder, Dzon Daunlend i Tomas Morli.

Rezime – Barok (1600. - 1750. god.)

Mozemo reci da Barok pocinje sa zavrsetkom zivota slavnih predstavnika renesanse Palestrine i Milastroa (1594 god.), a zavrsava se okoncanjem zivota slavnog Baroknog polifonicara Johana Sebastijana Baha (1750 god.). Glavnu rec u ovoj epohi prvo vodi crkva, a onda se zbog revolucionarnog poretka i novih naucnih otkrica vise ne veruje slepo crkvi. Kapitalisticki drustveni poredak, u potpunosti iskorenjuje feudalizam. Sa jacanjem gradjanske klase pojavljuje se svetovna muzika, ali duhovna ne zamire. Barok donosi motoricnost u muzici i pun je ukrasa, muzika je asimetricna (ne moze da se podeli na simetricne manje celine), a glavni izraz je harmonija – melodija se gradi na harmonskim akordima. Preovladjuje svetovna muzika i javljaju se instrumentalna polifonija i vokalno-instrumentalna monodija (jedan glas iznad svih). Barok se moze podeliti na tri perioda:

- Prvi period traje od 1600. do 1650. godine i tada preovladjuju modusi, vokalna muzika i oblici iz doba renesanse – misa, motet i madrigal;

- Drugi period traje od 1650. do 1700. godine . On je veoma znacajan jer se u ovom razdoblju pojavljuju vokalno-instrumentalni opusi: Opera (bel’ canto – lepo pevanje) – programsko, viseglasno, homofono, svetovno delo; Pasija – programsko, viseglasno, homofono, iskljucivo duhovno delo; Kantata je nastala iz polifonih moteta i madrigala uz instrumentalnu pratnju, naziv je nastao od ital. reci „cantare“- pevati, a iz opere dobija recitativ i arije – programsko, viseglasno, homofono, duhovno ili svetovno delo; i Oratorijum, naziv je nastao od reci „orator“- sto znaci govornik – programsko, viseglasno, homofono, duhovno ili svetovno delo. U ovom periodu se upotrebljava dur-mol sistem.

Postoje dve vrste oratorijuma: narodni – vulgarni – duhovni ili svetovni, na narodnom jeziku; i latinski – duhovni na latinskom jeziku.

- Treci period obuhvata razdoblje od 1700. do 1750. godine . Ovde preovladava instrumentalna muzika sa ustaljenim dur-mol sistemom. Muzicki oblici koji vladaju ovim periodom su: koncert – 2 vrste - apsolutno, instrumentalno, viseglasno, homofono, svetovno delo, koje se sastoji od 3 stava; sonata – apsolutno ili programsko, instrumentalno, viseglasno, polifono, svetovno delo u 4 stava; svita – programsko, instrumentalno, viseglasno, pretezno polifono, svetovno delo pisano u 4 i vise stavova; preludium – apsolutno, instrumentalno, viseglasno, polifono, svetovno delo; fantazija – apsolutno, instrumentalno, viseglasno, polifono, svetovno delo; fuga – apsolutno, instrumentalno, veseglasno, polifono, svetovno delo; i tokata – apsolutno, instrumentalno, viseglasno, polifono, svetovno delo.

- Instrumenti: Gudacki instrumenti: violine; viole; prve naznake kontrabasa – viole: d’ amore, da

gamba i da bračo, koje su imale od 5 do 7 zica. Trzacki instrumenti – laute. Duvacki instrumenti: flaute – drvene, blok flaute; fagoti; visoke trube – farine, trube

od metala. Instrumenti sa dirkama: orgulje, cembalo, spinet, klavsen, virdzinal. Javljaju se i prvi orkestri koji su sadrzali: o Gudacki korpus: violine, viole, violoncela i kontrabase; o Duvacki korpus: flaute, oboe, trube i fagote; o Instrumenti sa dirkama su izvodili „continuo“ – neprekidni bas, baziran na

improvizaciji – general bas. Kompozitori: operski – Djulio Kacini, Klaudio Monteverdi, Domeniko Macoti,

Stefano Landi, Virdzilio Macoki, Antonio Abatini, Mikelandjelo Rosi, Francesko Kavali, Mark Antonio Česti, Alesandro Stradela, Alesandro Skarlati, Rober Šamber, Zan Batist Lili, Zan Filip Ramo, Metju Lok, Dzon Blou, Henri Persl, Johan Tajl, Georg Filip Teleman, Rajnhard Hajzer; predstavnici duhovne muzike – Hajnrih Šic, Alesandro Skarlati, Alesandro Stradela, Djakomo Karisini; komicnih opera – Johan Kristof Pepuš, Nikolo Pićini, Domeniko Čimaroza,

Djovani Baizieljo, Fransoa Andre Felidor, Andre Modest Gretri, Johan Adam Hiler, Georg Bend, Karl Diter Fon Diterzdorf, Dzon Gej, Djovani Batista Pergolezi; reformatori opere – Pjetro Metastazi, Kristofer Vilibald Gluk; italijanski violinisti – Djuzepe Tartini, Arkandjelo Koreli, Antonio Vivaldi, Djuzepe Toreli; za instrumente sa dirkama – Šarl Fransoa Kupren, Djerolamo Freskobaldi, Samuel Šajt, Johan Jakob Fraberger, Johan Junau, Domenico Skarlati, Jan Peter Svelink; Dva najznacajnija kompozitora barokne epohe su Johan Sebastijan Bah i Georg Fridrih Hendl.

Rezime – Predklasika – Rokoko (1730. - 1750. god.)Predklasika nastaje 1730. godine u Nemackoj. Tada se javlja teznja ka vodecoj,

mirnoj, raspevanoj melidiji, sa pratnjom u ostalim glasovima – homofoni harmonski stav. Napusta se barokna polifonja. Melodija je simetricna i lako se moze podeliti na manje celine. U melodiji se pojavljuju dve teme suprotstavljene jedna drugoj i javljaju se nove dinamicke oznake – „crescendo“ i „decrescendo“.

- Oblici koji se tada koriste su: solisticki koncert – apsolutno, instrumentalno, viseglasno, homofono, svetovno muzicko delo; gudacki kvartet – apsolutno ili programsko, instrumentalno, viseglasno, homofono, svetovno; i klavirska sonata – apsolutno ili programsko, instrumentalno, viseglasno, homofono, svetovno delo.

- Instrumenti se usavrsavaju: violina, u potpunosti zamenjuje stare viole; a klavir, potiskuje cembalo u proslost. Klavir je vodeci instrument u ovoj epohi na dvoru i kod bogatih.

- Kompozitori: Nemacka – Johan, Karl i Anton Stamic, Georg Kristof Vagen Zajl, Johan Joakim Kvanc, Karl Filip Emanuel Bah, Johan Kristijan Bah, Vilhem Frideman Bah, Johan Kristof Fridrih Bah, Mihael Hajdn, Karl Diter fon Diterzdorf; Italija – Djovani Batista Samartini, Luidji Bokerini, Mucio Klementi; Francuska – Fransoa Žozef Posek, Inac Plajel, Rudolf Krajcer.

Rezime – Klasicizam (1750. - 1800. god.)Obuhvata razdoblje od 1750. do 1800. godine. Ovo vreme se poklapa sa vremenom izbijanja

francuske revolucije. Gradjanstvo je tada bilo nosilac ideja u drzavi, tako da se desava raskid umetnika sa dvorovima – javljaju se slobodni umetnici (Mozart je prvi slobodni kompozitor), tako da nastaju revolucionarne pesme i javlja se homofonija. Samim tim melodija je mirna i simetricna (deljiva) bez mnogo ukrasa i matoricnosti, i uglavnom pocinje razlozenim akordom. Pocetke homofinije imamo u operi, a glavni instrument klasike je klavir, drugi instrument je violina, a razvijaju se i drveni duvacki instrumenti – klarinet (znacajan napredak) i flauta. Obogacuje se simfonijski orkestar (nastavlja se tradicija Manhajmske skole) i iscezavaju stari instrumenti (cembalo, stare viole i blok flaute). Sto se tice harmonije upotrebljavaju se: vantonalne dominante i II stupanj sa #3 (DD – dominantina dominanta); slobodne modulacije; „cresc.“ i „decresc.“; i pise se apsolutna muzika (sonate, simfonije, gudacki kvarteti i koncerti).

- Oblici: simfonija – instrumentalno, viseglasno, homofono, svetovno delo, pisano u 4 stava; gudacki kvartet – instrumentalno, veseglasno, homofono, svetovno delo, koje se sastoji takodje od 4 stava; koncert – instrumentalno, viseglasno (jednoglasan uz pratnju orkestra), homofono, svetovno delo, inace trostavacno; sonata – instrumentalno, viseglasno, homofono, svetovno delo, od 3 stava.

- Kompozitori: Franc Jozef Hajdn – poznat u Evropi, i u svom radu okrenut prirodi i narodu. U svojim

delima koristi folklor raznih naroda i komponuje za svet. Volfgang Amadeus Mocart – njega, nasuprot Hajdnu, zanima psihicko stanje, i najbolje su

mu opere. Ludvig van Betoven – u I fazi je bio klasicar, u II ima sopstveni stil komponovanja, a u

trecoj fazi je romanticar.

Rezime – Romantizam (1800. - 1874. god.)Romantizam je pravac u umetnosti, koji se javlja u XIX veku, posle francuske

burzoaske revolucije. Tada je nosilac ideja bilo gradjanstvo. Revolucija ima jako veliki uticaj na sve sfere zivota, a narocito na umetnost. Glavni kulturni centri tada su bili: Pariz, London, Drezden, Minhen, Lajpcig – najznacajniji, Vajmar, Bajrojt; gradovi Skandinavije, Rusije: Moskva, Sankt Peterzburg; Madrid, Prag...

- Karakteristike pravca : Fantastika; Javlja se uticaj folklora na umetnicku muziku; Sklonost ka proslosti – ozivljavaju se istorijske licnosti, junaci; Orijentalni elementi – koriste se orijentalne lestvice i muzika ovih istocnjackih

naroda se provlaci kroz umetnicka muzicka dela; Dela dobijaju programski karakter, mnogo bogatiju i raznovrsniju melodijsku liniju.

Ritam se bazira na folkloru. Harmonska sredstva su takodje raznovrsnija – smelije modulacije u udaljene tonalitete, pojavljuju se sekvence, dosta se upotrebljavaju disonance, hromatika i tonalitet je jos prisutan.

- Instrumenti : Glavni instrument romantizma je klavir, koji dostize vrhunac izvodjacke tehnike i

postaje kucni instrument; Violina – izvodjacka praksa dolazi do krajnjih tehnickih mogucnosti u delima

Paganinija i Ludviga Špora. Orkestar dobija danasnju postavku. Klarinet, engleski rog, limeni duvaci se osamostaljuju i ulaze u orkestarsku upotrebu.

- Oblici : Opera dostize vrhunac – Dj. Verdi, Vagner, Ž. Bize. Ide u dva smera: o Serija – ozbiljna – opisuje istorijske dogadjaje i heroje; o Komicna opera – smesna, namenjena zabavi. Simfonijska poema – jednostavacna orkestarska, svetovna, instrumentalna,

viseglasna, viseglasna, homofona, kompozicija programskog karaktera. Klavirske minijature – uglavnom trodelne narodne igre: Mazurke (dvor), Poloneze

(selo), Valceri (za klavir), Noktirni, Prelidi, Fantazije, Empropti. Instrumentalne su, viseglasne, homofone ili polifone, svetovne i apsolutne.

Solo pesma – pisana je za glas i klavir. Inace je programska, v. i, jednoglasna uz klavirsku pratnju, homofona i svetovnog je karaktera. Razvija se u dva smera:

o Stroficna – za svaku strofu, svira se ista muzika; o Prokomponovana iz 2 dela. - Savremeni dirigenti : Karl Maria Fon Veber – on prvi koristi palice prilikom

dirigovanja; F. List, H. Berlioz, R. Vagner, Gustav Maler, R. Straus, P. I. Cajkovski. - Kompozitori: Franc List, Robert Suman, Frederik Fransoa Sopen, Jakob Ludvig

Feliks Mendelson, Hektor Luj Berlioz, Franc Subert; Operski: Francuska: Eduar Lalo, Etjen Meil, Fransoa Adrijen Boaldje, Danijel Fransoa Ober, Sarl Guno, Žorž Bize, Žil Masne, Kamij Sen Sans, Žak Ofenbah, Nikolas Delarjak, (Cezar Frank, Anri di Park, Vensan Dendi, Emanuel Šabrije); Italija: Djuzepe Verdi, Gasparo Spontini, Djoakono Rosini, Vincenco Belini, Gaetano Doniceti, Pietro Maskanji, Luidji Leonkavalo, Djakomo Pucini, Luidji Kerubini; Nemacka: Jakob Libman Maerber, Karl Maria Fon Veber, Vilhem Rihard Vagner, Johanes Brams, Anton Brukner, Gustav Maler, Maks Reger, Hugo Volf, Rihard Štraus, Petar Kornelius, Engelbert Humperdink, Hans Ficner, Franc Zupe, Johan Štraus; Rusija: Mihailo Ivanovič Glinka, Milij Balakirjev, Cezar Kjui, Aleksandar Borodin, Modest Petrovic Musorgski, Nikolaj Rimski Korsakov, Pjotr Iljič Cajkovski; Ceska: Bedzih Smetana,

Antonjin Dvorzak; Skandinavija: Edvard Grig, Jan Sibelius; Spanija: Isak Albeniz, Manuel de Falja.

Kompozitori cija su imena napisana fontom „regular“ nisu komponovali opere.

Rezime – Impresionizam (1874. - 1900. god.)Nastao je u Francuskoj, povodom izlozbe slika na kojoj je po Moneovoj slici „Impresija

radjanja Sunca“ i dobio svoj naziv. Oznacava pravac u muzici krajem XIX veka. Napusta se romanticarska raspevana melodija, a sredstvo izrazaja je harmonija. Prosiruje se i menja izgled akorda. Preovladjuje svetovna, viseglasna, homofona, instrumentalna muzika. Pojavljuje se programnost – inspiracija delima su vanmuzicki dogadjaji. Sredstva slabljenja tonaliteta, cemu impresionizam tezi, su: kretanja u paralelnim 2, 4, 5, 5/3, 6/3, 6/4, cak i u 9/7/5/3; upotreba celostepenih lestvica; PR intervala samim tim; pentatonike; modusa; kao i politonalnosti, ali tonalitet jos postoji.

Oblici su slicni kao u doba romantizma – simfonijske poeme, klavirske minijature i v. i. forme. Opere se ne komponuju zbog upotrebe celostepenih lestvica.

Instrumenti – do izrazaja dolaze: klavir; drveni duvaci – flauta i klarinet; i harfe. Kompozitori: Klod Debisi, Moris Ravel, Aleksandar Skrjabin, Otarino Respidji.

Savremena muzika (muzika XX veka)Ova epoha se deli na dva perioda: period izmedju 2 rata i period posle drugog svetskog

rata. Ovi periodi se razlikuju zbog uticaja razlicitih politickih, ekonomskih i drustvenih dogadjaja. Ova muzika nema zajednicki karakter, kao u doba baroka, klasicizma... Glavno obelezje ove muzike je heterogenost tj. raznovrsnost. Neki kompozitori teze ka inovacijama a neki polaze od tradicije tako da imamo nekoliko razlicitih pravaca u muzici.

- Pravci: Ekspresionizam, Futurizam, Neobarok, Neoklasicizam, Neoromantizam, Nacionalne skole, Elektronska i konkretna muzika, Dzez, Zabavna – popularna – pop muzika i Eksperimentatori.

- Zajednicke karakteristike i sredstva ovih pravaca su: polifono gradjenje melodije – svi tonovi su ravnopravni; bitonalnost; politonalnost; atonalnost; dodekafonija; serijalna muzika; aleatorika; cetvrttonska muzika, koja je imala i oznake za cetvrtstepene; javljaju se novi ritmovi – sinkopirani, poliritmija, aritmija, ametrika; orkestar izvodi bizarna dela – opisuju rat; elektronska i konkretna muzika; novo inovativno notno pismo u raznim oblicima; pojavljuje se cak i muzicka propaganda – faktori sirenja i razvitka muzike – gramofoni, ploce, radio, televizija. Svi su oni vise eksperimentisali nego sto su komponovali.

- Oblici: nema novih oblika, uglavnom preovladava instrumentalna muzika, polifonija. Kompozicije su kratke zbog atonalnosti – etide, sonate, simfonije, kvarteti, koncerti, fuge, preludiumi.

- Instrumenti – do izrazaja dolaze duvacki instrumenti zbog prodornog zvuka, udaraljke po potrebi, i uvode se elektronski instrumenti.

- Kompozitori: Francuska – Darijus Mijo, Olivije Mesijan, Pjer Bulez, Erih Sati, Fransis Pulank, Artur Honeger; Italija – Feručo Buzoni, Luidji Nono, Djankarlo Menoti; Engleska – Gustav Holst, Ralf von Viliams, Bendzamin Britn; Rusija – Sergej Prokofjev, Dmitrij Šostakovic, Igor Stravinski, Aram Hacaturijan; Nemacka – Arnold Šenberg, Alban Berg, Anton Vebern, Paul Hindemit, Karl Orf.