Evropski Univerzitet Brčko Distrikt

UNIVERZITET U BRČKO DISKTRITKU „EVROPSKI UNIVERZITET“

PEDAGOŠKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD

„ Istorija urbanizma Rima “

Predmet : Osnovi arhitekture i građevinarstva

Profesor : Doc.dr Ivan Hegediš

Student : Nikola Savić

Indeks Br. : 001/11-IN

Semestar : V

Smjer Studija : Informatika i Tehnika

Brčko, januar 2014. god.

Sadržaj

1. Arhitektura uvod................................................................................................................1

1.1. Svrha i ciljevi arhitekture............................................................................................1

1.2. Razlika između arhitekture i građevinarstva...............................................................1

1.3. Osnovni pojmovi u arhitekturi.....................................................................................2

2. Rim – Metropola sveta........................................................................................................2

3. Urbanistička struktura Rima...............................................................................................3

4. Uslovi stanovanja, način građenja i visina zgrada..............................................................4

5. Društveni centri Rima.........................................................................................................5

6. Vrtovi Rima........................................................................................................................6

7. Komunalno-sanitarna postrojenja Rima.............................................................................6

8. Principi kompozicije plana imperijalnog Rima..................................................................7

Zaključak....................................................................................................................................9

Literatura..................................................................................................................................10

1. Arhitektura uvod

Архитектура (лат. architektura, od starogrčke reči arkitekton, ὰρχιτεκτονική, od ὰρχι — glavni i Τεκτονική — graditelj) u užem smislu je nauka i umetnost projektovanja i oblikovanja zgrada, odnosno unutrašnjeg i spoljašnjeg arhitektonskog prostora enterijera i eksterijera1. Arhitektura je umjetnost gradnje, planiranja, oblikovanja i izrade najrazličitijih objekata sa različitim funkcijama: za življenje, odmor, rekreaciju, obrazovanje, radne djelatnosti i brojne druge aktivnosti. Šira definicija obuhvata i druge grane, počev od oblikovanja i planiranja razvoja okoline, pa do dizajna namještaja i drugih proizvoda.

1.1. Svrha i ciljevi arhitekture

Prema najstarijem očuvanom djelu koje govori o arhitekturi, (Vitruvius-ova) De Architectura, dobra

građevina treba imati ljepotu (Venustas), čvrstinu (Firmitas) i korisnost (Utilitas), te se arhitekturu

često posmatra kao način pronalaženja odgovarajućeg omjera između ove tri osobine, a da ni jedna

ne dominira. Arhitektura je multidiscliplinarna, jer objedinjava matematiku, nauku, umjetnost,

tehnologiju, društvene nauke, politiku, historiju, filozofiju i druge nauke. Kako kaže Vitruvius,

"Arhitektura je nauka, koja potiče od mnogih drugih nauka, i koja je ukrašena s mnogim i raznim

učenjima; pomoću je napravljena procjena onih radova koji su rezultati drugih umjetnosti". On također

misli da bi arhitekt trebao dobro poznavati muziku, astronomiju itd. Filozofija je vrlo važna među njima.

Govoreći o pristupu jednog arhitekta, često se govori o njegovoj "filozofiji".

1.2. Razlika između arhitekture i građevinarstva

Razlika između arhitekture i građevinarstva često je bila predmet kontroverzi. Nikolaus Pevsner,

evropski istoričar iz prve polovine 20. veka, rekao je: „Garaža za bicikle je građevina, katedrala u

Linkolnu je arhitektonsko delo“. Danas je razlika prilično nejasna. Bernard Rudofski je u slavnom

delu „Arhitektura bez arhitekata“ svrstao u arhitekturu čitav niz građevina koje dizajniraju amateri. Što

se više vraćamo u prošlost, to je veće slaganje oko onoga što spada u arhitekturu, s obzirom da

vreme izoštri razlike. Ako poput Vitruvija smatramo da je arhitektura sva dobra izgradnja, znači li to da

loša arhitektura ne postoji? Kako bi se problem rešio, pogotovu s obzirom na veliki broj građevina u

današnjem svetu, možemo definisati arhitekturu kao ono što rade arhitekte. Tako bi se naglasak

stavio na razvitak arhitekture i arhitekata. Pre se smatralo kako je arhitektura umetnost, a građevina

inženjerstvo. Danas je takva podjela neodrživa, jer koliko je svaka građevina jedinstvena, toliko više

dolazi do izraza nužnost saradnje inženjera i arhitekata, koliko je važna čvrstoća i sigurnost

građevine, toliko je bitna njena funkcionalnost i estetika, a sve u svrhu korisnosti i upotrebljivosti kao

konačnog cilja. Danas se pojam arhitektura najviše odnosi na visokogradnju, urbanizam i sl.

U jednom se smeru odvija građenje zgrada. Zgrade se ističu svojim glavnim delovima iznad zemlje,

grade se dakle u visinu, pa se građenje zgrada često naziva visokogradnja. Visokogradnja je doslovni

prevod starogrčke riječi „architectura“ (arhitektura) koja je internacionalizovana. S druge strane imamo

gradnju saobraćajnica (puteva, željeznice, mostovi, tuneli) i hidrotehničkih građevina

(vodovod,kanalizacija, hidrotehničke regulacije, melioracije, iskorištavanje vodenih snaga te plovnost

1 Enterijer ili interijer označava unutrašnji prostor nekakvog objekta najčešće građevine. Spoljašnji prostor se naziva eksterijer. Za enterijer su važni estetski zahtevi koje pruža dizajn enterijera. Funkcionalnost enterijera osigurava tehnička opremljenost (instalacije i nameštaj).

Page 1 of 14

reka i kanala) pomenuti se objekti grade uglavnom pri samom tlu, iako nije pravilo. Takvo se građenje

često nazivaju niskogradnja običniji je naziv građevinarstvo.

1.3. Osnovni pojmovi u arhitekturi

Određeni pojmovi se stalno ponavljaju i na nov način realizuju pri projektovanju građevina, nezavisno

od stila i epohe.

Prostor : Definicija, dimenzije, položaj, realizacija i formalno oblikovanje prostora su najbitniji

zadatak arhitekture.

Forma : Oblik arhitektonskog dela, njegova skica, forma i veličina, su aspekti koji nisu jednostavno

izvedeni iz funkcije. Nacrt nikada nije direktna posledica zadatih parametara. Tu postoji uvek

komponenta estetske i formalne organizacije. Kako će građevina izgledati iz određenog ugla?

Koje boje i materijali su najpogodniji? Sve ovo leži u domenu projektanta-umetnika.

Funkcija: Dobro funkcionisanje jedne građevine je osnovna svrha arhitekture. Ovo podrazumeva

tehničko funkcionisanje arhitektonskog dela u praksi, ali i estetske i druge funkcije koje ono treba

da ispuni. Arhitektura je jedna od retkih umetnosti (uz dizajn), koja pored estetske vrednosti ima i

upotrebnu vrednost, i stoji uvek na razmeđi umetnosti i funkcije.

Poruka: Nacionalna biblioteka Francuske ima formu 4 zaklopljene knjige i time daje poruku o

svojoj nameni. Komanda Ratnog vazduhoplovstva u Zemunu podseća na avion i takođe daje

poruku o svojoj funkciji.

Veza sa okolinom: Idealizovan primer arhitekture je nacrt građevine, koji se na više načina može

uklopiti u svoju realnu okolinu. Ovo se postiže, na primer: različitim formama, izborom boja i

materijala.

Značenje: Svaka građevina ima individualni iskaz i karakter, koji se pokazuje kroz oblik, funkciju

ili organizaciju.

2. Rim – Metropola sveta

Povoljni prirodni uslovi Rima – plodna dolina, blizina mora sa kojim je bio povezan plovnim Tibrom, brežuljkasti reljef pogodan za odbranu, uticali su i omogućili da se Rim učvrsti i razvije u krupan i značajan grad. U periodu republike Rim postaje glavni grad Latinskog saveza država a posle punskih ratova, pobede nad Makedonijom i Grčkom Rim postaje najjača država na Sredozemnom moru. Po osvojenim zemljama Sredozemlja i Balkana obrazuju se rimske provincije. Podpadanje mnogih gradova Sredozemlja pod centralnu vlast Rima dovela je do njihovog uspona u ekonomskom i kulturnom pogledu. Sama činjenica da se velika teritorija države, koja je zauzimala polovinu Evrope i znatan deo primorskih oblasti Afrike i Azije, naziva Rimskom imperijom jasno pokazuje koliki je značaj imao grad Rim u životu i organizaciji cele imperije. Period vladavine Avgusta značajan je po učvršćenju mira, povećanju bezbednosti i prirastu stanovništva. Procesu urbanizacije doprinosili su razvoj trgovine i priliv kapitala u gradove. U to vreme u Rimu se razvija intezivna izgradnja

Page 2 of 14

stambenih i javnih građevina, što podiže svetski značaj Rima. U to vreme Rim je razvio široku prekomorsku trgovinu sa Istokom i drugim oblastima Sredozemlja. Rimska imperija dostiže svoj vrhunac za vreme dinastije Antonina (96 – 192 godine n.e.). Tada Rim postaje u punom smislu metropola sveta – prema procenu u tom periodu je imao između 1,5 i 2 miliona ljudi. Stanovništvo Rima je bilo veoma raznovrsno i po narodnosti i po socijanlnom sastavu. U Rim su dolazili ljudi sa svih strana sveta – iz toga razloga savremeni istoričari ga nazivaju „opštim gradom“, „sabiralištem zemaljskog kruga“, „svetskim konačištem“ itd. Sofista Polemo nazvao je Rim, u drugoj polovini II veka, „kompendijum sveta“. Istorijska dokumenta govore o tome da u Rim pritiču ogromne mase osiromašenih seljaka koji su ostali bez zemlje i koji se pretvaraju u balast za grad. Oni postaju „proleteri“ koji dobijaju od države besplatan hleb. Smatra se da je njihov broj u celoj imperiji dostizao brojku od oko 800.000.

3. Urbanistička struktura Rima

Rim se tokom veka proširivao, razvijao, rekonstruisao, počev od prvobitnog naselja na Palatinskom bregu, do milionskog grada koji se razvijao na obe obale Tibra, uključujući u teritoriju grada bregove Kapitol, Aventin, Celius, Palatim, Kvirinal, Eskvilin i Vinimal. U razvitku Rima značajna je etapa vlade Avgusta, kada se Rim posle razaranja od strana Gala, intezivno i brzo izgrađuje. U III veku izgrađen je Aurelijanov zid koji je omeđio najveće granice starog Rima. Centar Rima se izgrađuje u oblasti Palatinsko i Kapitolsog brega. Tu je i nastao Rimski forum uokviren hramovima i društvenim zgradama. Rim nije ima čvrstu granicu gradske teritorije nego se stapao sa okolnim naseljima. Obim Rima je 74 godine iznosio, po Pliniju, 13.200 korka ili 19.536 metara. Teritorijalno Rim je bio manji od Aleksandrije i Antiohije, ali je imao više zgrade. Rim kao prestonica najveće imperije dobija sadržinu i strukturu koja ga približava današnjim velikim gradovima.

Grad je pod Avgustom bio izdeljen na 14 regiona, od kojih su tri bila upotrebljena za monumentalne građevine. Centralni blokovi Rima eksproprišu se od građana za monumentalnu izgradnju. U tu svrhu se region X namenjuje za carske palate, region XI za proširanje cirkusa a region IV za izgranju carskih foruma. Bregovi Celius i Aventin postaju bogato izgrađeni aristokratski krajevi. U Rimskoj kampanji su se širile duž izlaznih puteva predgrađa sa letnjikovcima i vilama, sa prostranim, dobro uređenim vrtovima. Trostruki pojas vila oko Rima dopirao je do sedmog i osmog miljskog kamena na Via Appia i Via Nomentana.

U isto vreme dok su bregovi Eskvilin, Monte Pinčo bili u vrtovima, kao nepregledni parkovi, prosečna širina ulice je 5 do 7 metara a visina najamnih zgrada je išla i do 7 spratova. Nasuprot tišini koja je vladala u pojasu letnjikovca i vila Horacije, Marcijal i Juvenal govore o nesnosnoj buci koja je vladala u gradu.

Page 3 of 14

4. Uslovi stanovanja, način građenja i visina zgrada

Najveći deo stanovništva Rima stanuje u višespratnim, zbijeno građenim najamnim zgradama. Za vreme Tiberija savremenici se žale da su visine zgrada tako velike, a ulice tako uzane, da kod požara i rušenja ljudi nemaju gde da se sklone. Pod Avgustinom, kada nastaje velika građevinska delatnost na preobražaj Rima, grad odaje utisak slučajno, besplanski nastale aglomeracije. Ciceron je u svom govoru o agrarnom zakonu rekao da je Rim „izgrađen sav u visinu, sa višespratnim zgradama u veoma uzanim krivim ulicama; spratovi sa ispadima još više sužavaju ulice, tako da sunce nikada ne dopire do njih. Te visoke zgrade u koje su ljudi zbijeni, sa plabejskim stanovima, to su zgrade u rentu, sa mnoštvom stanova koje su izgradili špekulanti“. Nasuprot takvim lošim stambenim uslovima, stambene zgrade bogatijih građana bile su sa mnogo udobnosti, higijene i umetničkog ukusa. Pored vodovoda i kanalizacije, njihove zgrade su imale kupatila i centralno grejanje toplim vazduhom. Posle inezivne ali i haotične izgradnje stambenih delova Rima, o kojem govore rimski savremenici, dolazi do velikog požara Rima u 64 godini n.e., koji ga skoro potpuno uništava. Po Svetoniju, Neron2 je zapalio Rim i zbog teškoća koje su proizilazile od starih, visokih zgrada, i tesnih, krivih ulica. Drugi istoričari, Fastitu, je zapisao sledeće: „Neron je izgleda tražio slavu da stvori novi grad i da ga nazove svojim imenom“.

Posle požara Rim se izgrađuje planski, sa glavnim ulicama, uokvirenim kolonadama i porticima sa ograničenom visinom zgrada i pravilnim blokovima. U gradu se stvaraju javne površine zelenila i šetališta koja se ukrašavaju spomenicima i fontanama. Visina najamnih zgrada je bila ograničena na 70 stopa (oko 21 metara) dok je pod Trojanom ona bila smanjena na 60 stopa (oko 18 metara). Iz ovoga se se može zakljućiti da su zgrade imale najviše do sedam spratova.

Građevinske parcele (insule) bile su izgrađivane na različite načine:

Stambenim zgradama, okrenutim prema zatvorenom dvorištu (atrijumu) Stambenim zgradama, okrenutim prema zatvorenom dvorištu koje su sadržale

poslovne prostorije okrenute prema ulici (taberne) Samo prostim nizovima taberni Dvostrukim nizovima taberni, sa stanovima u spratovima

Prema popisu iz 312 godine u Rimu je bilo 1790 porodičnih zgrada, palata a glavnina stanovništva stanovala je u 46.602 insule (najamni stanovi).

Do sredine IV veka mnoge stambene višespratne zgrade imale su balkone i erkere. Preferk Rima odstranio je 368 godine ispade nad ulicama zbog sigurnosti i opšte bezbednosit. Time su i uslovi osunčavanja stanova postali povoljniji.2 Neron, punim imenom Neron Klaudije Cezar Avgust Germanik (lat. Nero Claudius Caesar Augustus Germanĭcus, rođen 37. god. n. e., stupio na presto 54. god., ubijen 68. god.) bio je rimski car, naslednik Klaudijev.

Page 4 of 14

5. Društveni centri Rima

Društveni život je u periodu procvata imperije bio toliko razvijen, da su svi forumi Rima bili svakodnevno zakrčeni od naroda, a osim toga za druge vrste društvenog i kulturnog života, za sve vrste narodnih skupova i prikazivanja služili su mnogobrojni cirkusi, pozorišta i amfiteatri. Ogromne terme takođe su imale funkciju svojevrsnog društvenog centra. Pored foruma i društvenih zgrada Marsovo polje je imalo privlačnu društvenu i razonodnu cadržinu. Strabon je u sovojoj „Geografiji“ ostavio živu sliku društvene sadržine Marsovog polja iz vremena Avgustove vladavine: „Veličina polja je bila ogromna, ona je dopuštla da se, istovremeno sa trkama dvokolica, obavljaju i druge konjske trke sa igrama loptom, alkama, zatim gimnastičarske za ogroman broj ljudi. Zelena trava koja je preko cele godine okruživala površine oko zgrada, zatim lanac bregova iznad reke do obale, prestavljaju živopisan izgled, a sve zajedno prizor od koga je teško odvojiti se. Nedaleko od Marsovog polja nalazi se drugo, a okolo je mnoštvo portika, gajeva, tri teatra, amfiteatar i raskošni hramovi koji dolaze jedan za drugim u neprekidnom nizu, tako da opis ostatka grada može da bude suvišan. Od spomenika najznačajniji je mauzolej Avugsta. Visoki nasip zemlje pored reke na visokom temelju od belog mermera osenčan je do samog vrha uvek zelenim drvećem. Na vrhu stoji statua imperatora Avgusta, a pod humokom se čuvaju njegova grobnica i grobnica njegovih rođaka i drugova, a iza humke se prostire ogromni gaj sa prekrasnim alejama za šetnju, na sredini polja je žrtvenik imperatora, takođe od belog mermera, okružen gvozdenom ogradom, sa čije unutrašnje strane su posađene topole. Idući dalje prema staroj pijaci i videvši jedan trg za drugim, zatim carske portike i hramove, još dalje Kapitolski hram, umetnička dela na njemu, na Palatinu i u Livijevim vrtovima, lako zaboravljaš o svemu što je van toga. Takav je Rim“. Forum je po pravilu imao pravougaoni oblik i, kod planski osnivanih gradova, ležao je u središtu grada. Forum je bio uokviren važnijim društvenim zgradama – bazilikama, društvenim tržštima, hramovima, termama, pozorištima – a slobodna površina služila je prema vrsti foruma: za prodaju i poslovni život, za javna suđenja i svedočenja, za priređivanje gladijatorskih igara i prestava, za okupljanje građana. Forumi su se po funkciji koju su imali delili na: građanski forum na kome su se održavala suđenja, izbori, skupštine i razne društvene svečanosti, i na forume koji su služili za trgovinu i pijačni promet. Značaj društvenog centra Rimabio je izražen u kompleksu četiri foruma: Trajana, Avgusta, Nerve i Julija Cezara, koji su bili međusobno povezani i uokvireni značajnim društvenim zgradama. Usvojeni oblici grčkih agora dobijaju u forumu Trajana nove elemente – polukružne eksedre i segmentne okvire u začelju, koji obogaćuju prostornu kompoziciju foruma. Kompleks foruma izgrađivan je postepeno, i očigledno ne po određenom planu celine. Kraj svega toga, i pored ograničenog, neprevilnog prostora, ostvarena je stroga simetrija kod sva četiri foruma. Kontrasti između simetrične kompozicije pojedinih foruma i asimetrične kompozicije celog kompleksa, međusobni odnos podužnih osovina foruma, koje se seku pod pravim uglom, najzad gradacija i kontrasti u dimenzijama, kako okolnih građevina i samih foruma, sigurno su ostavljali snažan utisak na posmatrača.

Page 5 of 14

O velikim dimenzijama pojedinih društvenih objekata saznajemo iz ovih podataka: Dužina glavnih portika u IX regionu iznosila je oko 4500 metara, a čitav prostor ispod portika, zaštićen od sunčeve žege i koše merio je oko 27.500 m2. Dioklecijanove terme obuhvatale su prostor od oko 70.000m2, a u Karakalinim termama, koje su se prostirale na oko 60.000m2, bilo je 1600 kupaćih sedišta, dok je u Dioklecijanovim bilo skoro dvaput više. Centar grada u Ostiji prenosi se od foruma na čitavu glavnu ulicu koja preseca forum. Tako su na glavnoj ulici izgrađene najkrupnije društvene zgrade, velike terme, pozorišta, hramovi. Takav oblik centra odgovarao je karakteru Ostije, kao trgovačkog i pristanišnog grada.

6. Vrtovi Rima

Antički Rim je bio bogat u privatnim vrtovima, ali je bilo i javnih šetališta. Čuveni su bili vrtovi Scipiona, Domicija i Varija. Naročito su bogato bili urađeni vrtovi Mecene na Eskvilinu, Lukula i Salusta na Pinču, Agripine na Vatikanu. Za vreme Gordijana III bio je izgradjen projekatat za uređenje javnog vrta u obliku pravougaonika 500 sa 1000 stopa (146 sa 296 metara). Taj vrt trebao je biti zasejan lovorom i mirtama, a uokviren nizovima stubova i skulptura. Na podužnim stranama vrta bili su predviđeni tremovi na stubovima, a svakoj čeonoj strani bile su predviđene terme, od kojih bi jedna služila leti a druga zimi. U vrtarskoj umetnosti antičkog Rima sve rastinje, voda i zemljište postaju materijal iz koga se modeluje arhitektura vrta. Rimski vajari vrtova „topiarii“, prosecaju prave aleje, planiraju pravougaone partere sa cvećem i egzotičnim rastinjem, uokviruju pravilno rezanim zelenim zidovima prostore u kojima su skulpture bogova. Bogata vrtna arhitektura – terase, bazeni sa vodoskocima, kolonade, skulpture – sve je to uokvireno zelenilom u geometrijskim i arhitektonskim oblicima. Rimski vajar prirode rezao je i modelovao zelenilo, on je stvarao od kruna drveta lopte, kupe, valjke, obeliske. On je išao i dalje, te je od gustog šiblja valjao čovekovo telo, životinje, scene iz lova. Takav odnos prema živoj prirodi i takvo shvatanje vrta podudara se sa mišljenjem jednog Rimljanina po kome je „savladati prirodu veliko uživanje“.

7. Komunalno-sanitarna postrojenja Rima

Milonski Rim je u prvim vekovima nove ere imao razgranatu mrežu glavnih sanitarno - tehničkih postrojenja i važnijih društvenih objekata. Vodovod antičkog Rima sa čuvenim akvaduktima i razvodnom mrežom bio je sa pravom ubrajan u jedno od sedam čuda Rima. Dužina akvadukta i podzemnih cevi iznosila je, prema popisu Rimske opštine iz 312-315 godine n.e. 430 kilometar. Tadašnji Rim je imao 856 kupatila, 11 javnih termi, 1352 vodna bazena. U vodovodnoj mreži bilo je 15 nimfeja – posebnih zgrada kod izvora, ukrašenih skulpturama, sa vodoskocima i slapovima. Pored toga voda se po vrtovima i parkovima

Page 6 of 14

razlivala iz veštačkih pećina, korišćena je za veštačka jezera, za bogato ukrašene bazene i raskošne vodoskoke, što je sve doprinosilo osveženju vazduha. Ukupna količina vode, posle udvostučenja za vreme Frontina, iznosila je, prema najnižoj preoceni 675.000m2. Za vreme Strabona skoro svaka kuća je imala rezervoare i vodovodne cevi sa dovodom vode. Od 11 godine n.e. uprava vodovoda postaje carska i prestaje naplata vode, te je svako mogo da je uvodi u svoju zgradu. Za odvodnjavanje meteorskih voda iz reona Kapitola i Palatina, u kamenu je bio izgrađen veliki podzemni kanal, poznat pod nazivom „Kloaka maksima“. Prema navedenom popisu u Rimu je bilo 254 javnih pekara i 290 magacina i ambara.

8. Principi kompozicije plana imperijalnog Rima

U strukturi rimskih gradova jasno se ocrtavala razlika između gradova koji su se razvijali postepeno, bez plana i gradova koji su bili izgrađivani po unapred izrađenom planu, kao završene i pravilno uokvirene prostorne celine. Dosledna primena tipičnih strukturnih i kompozicionih svojstava kod osnivanja novih gradova omogućuje da se se istaknu glavna načela, na kojima se zasnivala rimska urbanistička delatnost i utvrde principi kompozicije planova novih gradova i kastruma. Idejna osnova stvaralačkog rada u oblasti rimskog urbanizma pri osnivanju i izgradnji grada može se izraziti u sledećim principima i zakonitostima: Grad je shvaćen kao velika, završena arhitektonska celina, pa je teritorija grada omeđena zatvorenom konturom, najčešće pravougaonikom. Planska kompozicija grada zasniva se na dvema kardinalnim osnovinama, glavnim ulicama, pod pravim uglom (kardo i dekumanus) koje su jasno izražene već u nekim grčkim planovima gradova (Selinunt, Prijena, Knidos). Značaj kardinalnih osovina u Rimu istaknut je time što one imaju centralan položaj, što se u njihovom preseku stvara kompoziciono jezgro grada – forum, sa glavnim društvenim zgradama. Planska kompozicija zasniva se na pravougaonom sistemu ulica koji omogućuje stvaranje pravilnih, pravougaonih gradilišta, a izostavljanjem ili povlačenjem blokova ostvaruju se pravilni zatvoreni trgovi, forumi. Značaj kardinalnih osovina naglašavan je uokviravanjem uličnog prostora kolonadama u jedinstvenu arhitektonsku celinu. Glavna ulica se zatvara arhitektonskim objektima ili gradskom vratnicom, ili vrstom propileja na preseku sa drugom glavnom ulicom kojom se prikriva prelom ulica na raskršću. Planimetrijska pravilnost osnove i konture rimskog kastruma dovodi do šematičnosti i kanonskog tipa grada, koji se primenjuje bez obzira na specifične prirodne uslove i osobenosti. Planska kompozicija grčkih gradova, naročito u periodu jelinizma, iako primenjuje pravougaoni sistem ulične mreže, često se prilagođava razuđenoj morskoj obali, postavlja zidove prema zatalasanom reljefu, dok planska kompozicija rimskog kastruma uvek je zatvorena u samu sebe, u krutu geometrijsku konturu gradskih zidova. S kraja I veka do početka II veka n.e. rimski urbanizam podpada pod uticaj jelinističkih tradicija, sa gigantskim razmerama građevina po ugledu na arhitekturu starog Istoka. Iz tog perioda su grandiozne terme, slavoluci, monumentalni forumi, gigantski anfiteatri, pored drugih krupnih tehničkih radova na uređenju grada. U to vreme u Rimu i njegovoj okolini grade se dvorci i raskošne vile bogatih slojeva Rima. Za vreme Dioklecijana (284 – 305 god. n.e.) nastupa poslednji period procvata

Page 7 of 14

u izgradnji Rima, koji je obeležen grandioznim Dioklecijanovm 3Termama, a van Rima Dioklecijanovom palatom u Splitu.

3 Dioklecijan, punim imenom Gaj Aurelije Valerije Dioklecijan (lat. Gaius Aurelius Valerius Dioclectianus, rođen oko 245. godine, stupio na presto 284. godine, abdicirao 305. godine, umro oko 312. godine) bio je rimski car koji je okončao period koji se danas u rimskoj istoriji naziva krizom 3. veka.

Page 8 of 14

Zaključak

Zgrade su najvidljivi proizvodi čovječanstva ikad. Međutim, mnoge od njih su dizajni običnih ljudi, u zemljama u razvoju, ili kroz standardiziranu produkciju u razvijenim zemljama. Arhitekt se još uvijek nalazi po strani od izgradnje zgrada. Vještine arhitekta su tražene samo u izgradi komplikovanih zgrada ili onih koje se smatraju kulturnim ili političkim simbolima. I to je što publika smatra arhitekturom. Uloga arhitekta, iako se mijenja, nije bila centralna, a nikad samostalna. Uvijek postoji dijalog između arhitekta i društva. I to što postaje od ovog dijaloga se može zvati arhitektura - kao proizvod i disciplina.

Page 9 of 14

Literatura

1. H,W. Janson, Istorija umetnosti, Beograd 1962.

2. Udo Kulterman, Savremena arhitektura, Novi Sad 1971.

3. Glancey, Jonathan: Geschichte der Architektur. Mit einem Vorwort von Norman Foster,

Dorling Kindersley Verlag, Starnberg 2006; ISBN 978-3-8310-9048-8.

4. Đina Piskel, Opšta istorija umetnosti, Beograd 1972.

https://hr.wikipedia.org/wiki/Arhitektura

https://bs.wikipedia.org/wiki/Arhitektura

https://sh.wikipedia.org/wiki/Anti%C4%8Dki_Rim

http://thehistoryofrome.typepad.com/

http://www.rome.info/ancient/history/

Page 10 of 14