ISTORIJAT

MJERITELJSTVA U BiH

2

U Parizu su 20. maja 1875. predstavnici 17 država,pretežno evropskih, potpisali međunarodnu KONVENCIJUO METRU, kojom je osnovan BIPM (Bureau internationaldes poids et mesures - Međunarodni biro za tegove imjere). Osnovne jedinice su definisane tako da se mogureproducirati i bez materijalnog etalona (metar kaoodređeni dio zemljinog meridijana, kilogram kao masudefinisanog volumena vode).

Uvođenje metarskog sistema u Bosni i Hercegovini

3

U Turskom carstvu kome je gotovo pet vijekova pripadala iBosna i Hercegovina postojao je sistem za mjere imjerenja.

Pristupanjem Konvenciji o metru pristupilo se uvođenjumetarskog sistema u Turskoj (1875. godine) pa i u turskimoblastima u granicama Bosne i Hercegovine (do 1878.godine). Zbog zamjene brojnih jedinica i konfuzije koja jetime nastala, Turska istupa iz Konvencije 1894. godine, teponovo pristupa 1933. godine.

Počeci mjeriteljstva u BiH

4

Evropske mjerne jedinice i mjeriteljski sistem u našekrajeve donosi Austro-Ugarska koja je odlukom Berlinskogkongresa dobila pravo da zaposjedne BiH i njome upravlja(1878. godine do 1918. godine), a bila je jedna od državakoja je potpisala METARSKU KONVENCIJU i ratificirala je uBudimpešti 31. decembra 1875. godine.

Počeci mjeriteljstva u BiH

5

20 godina nakon ulaska Austro-Ugarske monarhije u Bosnu i Hercegovinu u februaru 1908. godine izvršena je aneksija BiH. Uspostavljanjem Sabora i Zemaljske vlade za Bosnu i Hercegovinu dolazi i do usvajanja i proglašavanja i mjeriteljskih zakona i odredbi kao što su :

5.4.1911. ZAKON O MJERAMA ZA BOSNU I HERCEGOVINUpo kome se u javnom prometu moraju da upotrebljavaju mjere koje je ovjerio BAŽDARSKI URED i da se "ovjerovljenje" sastoji u pregledu mjera da li odgovaraju propisima i označavanju zvaničnim žigom, kako pri prvom tako i ponovnom “ovjerovljenju".

7.9.1911. KANTARI i ostale stare mjere (oke, aršini, drami) moraju da sepovuku iz javnog prometa, a prekršitelji se trebaju kazniti prema čl.19 Zakonao mjerama.

1.9.1912. ZAKON O MJERAMA je stupio na snagu te je zatim proglašen i RED O MJERAMA ZA BOSNU I HERCEGOVINU u kome su izloženi propisi o obliku i sistemu mjera i sprava za mjerenje, te o granicama grešaka koje moraju kontrolisati baždarski uredi za mjere kod ispitivanja ili “ovjerovljenja" ovih mjera. Zvanični žig (biljeg, punca) je bosansko-hercegovčki zemaljski grb sa slikom.

9.4.1913. RED O MJERAMA I TARIFA taksi za "ovjerovljenje“.

Prvi zakoni o mjeriteljstvu u BiH

6

Od 1894. godine i dalje Uprava za Bosnu i Hercegovinu počinje da osnivaBAŽDARSKE UREDE i reguliše poslove baždarenja i punciranja odnosno“ovjerovljenja” mjera te o tome izdaje i zvanične naredbe i upute na“bošnjačkom” jeziku koje objavljuje u zvaničnim novinama (Sarajevski list).Ustrojstvo i služba državnih baždarskih ureda u BiH se provodilo premanaredbi kr.ug ministra trgovine iz 1908. Tako, u “Priručniku zakona i naredabaza upravnu službu u BiH” izdanom u Sarajevu su i naredbe koje se odnose naove urede.13.4.1896. - Ustrojenje puncovnog ureda za zlato i srebro u Sarajevu.

Baždarski uredi i uredi za punciranje

7

Propisi, naredbe i uredbe za rad Ureda za baždarenje i punciranje suobjavljivani u glasniku BAŽDARSKE VIJESTI koje je izdavao kralj.ug.SREDIŠNJI ZAVOD ZA MJERE u Budimpešti, na jezicima naroda ipokrajina velike Austro-Ugarske monarhije koja se prostirala odpoljskih oblasti do Jadrana i do dalmatinske obale od Trsta, Pule pa doBoke Kotorske.

Tokom rata u nekim uredima se potpuno prekida baždarenje iudaranje punce.

Tokom Prvog svjetskog rata

8

Raspadom Austro-Ugarske monarhije i ujedinjenjem južnoslovenskih oblasti uKraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca (1. decembra 1918.) nova država podržavapostojeće “Baždarske urede i puncovnice” i nastoji ujednačiti mjere, mjerila ipostupke ovjeravanja raznim uputama i naredbama.Postepeno nova država izdaje mjeriteljske uredbe i rješenja, te radi naobjedinjenu mjeriteljskog sistema pripremom ZAKONA O MJERAMA.

30.4.1919. Uredba o ODSEKU ZA MERE u sastavu Ministarstvatrgovine i industrije.

29.11.1921. Tarifa taksa i doplate za pregled i žigosanje mjera i spravaza mjerenje.

2.12.1922. Rješenje o Zvaničnom žigu koji je kruna Kraljevine uzdodatak broja godine i ličnog broja žigosača.

30.6.1928. Deset godina nakon ujedinjenja (1918.-1928.) NarodnaSkupština Kraljevine SHS proglašava dva bitna mjeriteljskazakona:

- ZAKON O MJERAMA- ZAKON O SREDIŠNJOJ UPRAVI ZA MJERE I DRAGOCJENE METALE

U Kraljevini SHS

9

Svi navedeni zadaci, rješenja i naredbe nadležnog ministra (ministarstva) su objavljivaniu GLASNIKU koji je počeo da redovno izlazi po ustanovljenju SREDIŠNE UPRAVE ZAMERE I DRAGOCENE METALE.

Po modelu organizacije mjeriteljstva u Kraljevini SHS u Bosni i Hercegovini i daljedjeluju Uredi za mjere i punciranje (Kontrole mjera), a ured u Sarajevu nosi nazivGLAVNI URED ZA MJERE I PUNCIRANJE SARAJEVO, kao upravni ured za MOSTAR, BANJALUKU i TUZLU.

U Kraljevini SHS

10

Prelaskom Kraljevine SHS u Kraljevinu Jugoslaviju, umjesto dotašnjih oblastiuspostavlja se 9 banovina kao nove upravne oblasti čime dolazi i do cijepanjamjeriteljstva u Bosni i Hercegovini, te se sada Sarajevo nalazi u Drinskojbanovini.

Na osnovu nove administrativne podjele države uspostavlja se 20 KONTROLAMJERA. Među njima je i kontrola mjera Sarajevo.

U Kraljevini Jugoslaviji

11

25.12.1929. Kraljevina Jugoslavija ratificira KONVENCIJU O METRU(Convenction du Metre).

1.1.1930. U KRIVIČNOM ZAKONIKU odredba po kojoj će se kaznitirobijom do (3) tri godine ko mjere ili tegove lažno prepraviili izmjeni ili lažne mjere upotrijebi kao prave.

18.1.1931. Rješenje o sjedištima kontrola mjera po kome se umjestodotadašnjih 20 kontrola mjera uspostavljaju KONTROLEMJERA u 36 većih gradova u banovinama.

2.3.1932. Postupak pri uvozu mjerila i sprava za mjerenje izinostranstva.

2.4.1934 . Pravilnik o postupku prilikom izdavanja odobrenja zapregled i žigosanje mjerila i sprava za mjerenje (štoodgovara današnjem ODOBRENJU TIPA).

Novi propisi u Kraljevini Jugoslaviji

12

Kako se još na početku Drugog svjetskog rata raspaladržava tako se raspala i služba mjeriteljstva.

Stvaranjem okupatorske tvorevine tzv. NDH (Nezavisnedržave Hrvatske) Kontrole mjera sa teritorije BiH sustavljene u nadležnost Ministarstva za obrt, veleobrt itrgovinu u Zagrebu, pod kojim je stajao i Pododsjek zamjere koji je ustrojio Nadzorništvo za mjere i plemenitekovove, te Pregledničarstvo buradi.

Zakon o mjerama iz 1928. godine i podzakonske odredbeproistekle iz njega su ostali na snazi ali je u decembru1941. godine "Naredbom o žigu” određeno da se onsastoji od grba NDH (šahovnice).

Tokom Drugog svjetskog rata

13

29.11.1945. u Beogradu donešen novi USTAV SFRJ, po čijim odredbama je osnovana UPRAVA ZA MJERE I DRAGOCJENE METALE sa sjedištem u Beogradu čiji je zadatak bio da ponovo uspostavi zakonsko mjeriteljstvo.

Društveni odnosi, decentralizacija i uvođenje samoupravljanja (1950.) u dinamičnom razvoju dovode do usvajanja novog Ustava (13.01.1953).

Neke od Kontrola mjera sada postaju "REFERATI”, tako da na području BiH postoje i djeluju:

Kontrola mjera SARAJEVO

Referat BANJA LUKA podređen KM Sarajevo

Referat TUZLA podređen KM Sarajevo

Mjeriteljstvo u novoj Jugoslaviji

14

ZAKON O MJERNIM JEDINICAMA I MJERILIMA donešen 1961. godine (“Sl.list FNRJ”,45/61). Izmjene i dopune ovog zakona su vršene 1963. i 1973. godine radi usaglašavanjasa Ustavom (iz 1963. i 1973. godine) i ustavnim amandmanima (iz 1971. godine).

1974. godine donijet je novi ZAKON O MJERILIMA I MJERNIM JEDINICAMA (“Sl. listSFRJ”, 13/76) i njegove izmjene i dopune (“Sl. listovi”, 9/84 , 59/86, 20/89 i 9/90) kojimase propisuje da se u javnom saobraćaju mogu upotrebljavati mjerne jediniceMeđunarodnog sistema mjernih jedinica (SI).

SAVEZNI ZAVOD priprema, predlaže i donosi PRAVILNIKE I UPUTSTVA, koji se objavljuju uGlasniku Saveznog zavoda za mjere i dragocjene metale za oblast Zakonskogmjeriteljstva SFRJ:MUS – METROLOŠKI USLOVIMUP- METROLOŠKA UPUTSTVA

Mjeriteljstvo u SFRJ

15

Iz izloženog vidimo da KONTROLA MJERA U SARAJEVU neprekidnodjeluje od njenog osnivanja još u Austro-Ugarskom periodumijenjajući režime i nazive (Ured, Glavni ured, Kontrola mjera), ali uzkontinuirano djelovanje kao centralna ustanova u Bosni i Hercegoviniza oblast zakonskog i industrijskog mjeriteljstva.

Naslijeđena zgrada, oprema i kadrovi omogućuju joj takvo djelovanje iu doba Nove Jugoslavije, a kroz predhodno prikazane organizacionepromjene KONTROLA MJERA SARAJEVO rukovodi i nadzire rad i njenihREFERATA U BANJA LUCI i TUZLI.

Kontrola mjera Sarajevo

16

U ratnoj 1992. godini odlukom Predsjedništva Bosne i Hercegovine osnovanje:ZAVOD ZA STANDARDIZACIJU, MJERITELJSTVO I PATENTE – ZSMP (“Sl.IistRBiH”, br.18/92), koji po Uredbi o organizaciji republičke uprave ZSMP je dioMINISTARSTVA ENERGETIKE, RUDARSTVA I INDUSTRIJE.

ZSMP sastojao se od:Sektora standardizacije Sektora mjeriteljstva Sektora za patente

Mjeriteljstvo u BiH tokom ratnih godina (1992 -1995)

17

Sektor za mjeriteljstvo uspijeva da izradi i dovede do usvajanja višepodzakonskih mjeriteljskih akata među kojima su i (objavljeni u “Sl.IistSRBiH”):

4/94 Naredba o periodičnom pregledu etalona i mjerila (Rokovi);

20/94 Uputstvo o načinu pregleda mjerila;Uputstvo o načinu na koji se ispituje tip mjerila;Uputstvo o načinu na koji Zavod povjerava pregled radnih etalonai mjerila preduzećima i pravnim licima;Pravilnik o radnim etalonima i mjerilima čiji se pregled možepovjeriti preduzećima i drugim pravnim licima;Pravilnik o određivanju vrsta mjerila za koje je obaveznoispitivanje tipa i pregled mjerila;Odluke o visini i načinu plaćanja naknada za pregled i ispitivanjemjerila i predmeta od plemenitih kovina / metala;

6/95 Pravilnik o vrstama i oblicima žigova koji se upotrebljavaju pripregledima mjerila.

Mjeriteljstvo u BiH tokom ratnih godina (1992 -1995)

18

Zakonom o upravi i upravnim organizacijama (“Sl.Iist BiH”, br.17/96) Zavod dobiva status ZAVODA ZA STANDARDIZACIJU, MJERITELJSTVO I PATENTE BOSNE I HERCEGOVINE, unutar kojeg postoje sektori:

Sektor za standardizacijuSektor za mjeriteljstvoSektor za akreditaciju i certificiranjeSektor za patenteInformaciono dokumentaciona služba (INDOK)

Stekli su se uslovi za izdavanje GLASNIKA SMP koji obuhvata informacije izoblasti standardizacije, mjeriteljstva, akreditacije i certifikacije, raspisima i pozivima za učlanjenje u tehničke komitete i tijela i kao posebnim prilozima Službenim objavama o proglašenju BAS standarda, mjeriteljskih propisa i INDOK prilogom.

Mjeriteljstvo u državi BiH

19

U novembaru 2000. godine donesena je “ODLUKA” o budućoj organizacijistandardizacije, mjeriteljstva, akreditacije i intelektualnog vlasništva u Bosni iHercegovini od strane tadašnjeg Visokog predstavnika za BiH WolfgangaPetrich-a.

U maju - junu 2001. godine Parlamentarna skupština BiH usvaja zakone (“Sl.glasnik BiH”, br. 19/2001) te se, konačno proglašavaju:

ZAKON O OSNIVANJU INSTITUTA ZA STANDARDE, MJERITELJSTVO IINTELEKTUALNO VLASNIŠTVO BOSNE I HERCEGOVINEZAKON O OSNIVANJU INSTITUTA ZA AKREDITIRANJE BOSNE I HERCEGOVINEZAKON O AKREDITIRANJU BOSNE I HERCEGOVINEZAKON O STANDARDIZACIJI BOSNE I HERCEGOVINEZAKON O MJERITELJSTVU BOSNE I HERCEGOVINEZAKON O MJERNIM JEDINICAMA BOSNE I HERCEGOVINE

Mjeriteljstvo danas

20

Državni institut za standarde, mjeriteljstvo i intelektualnovlasništvo Bosne i Hercegovine osnovan je u 2000. godinikao vladina institucija.

Institut za mjeriteljstvo BiH osnovan je razdvajanjemgore navedenog instituta, na osnovu Zakona o osnivanjuInstituta za mjeriteljstvo BiH, donešenog u septembru2004. godine. Konačno razdvajanje između Instituta zamjeriteljstvo BiH, Instituta za standardizaciju BiH i Institutaza intelektualno vlasništvo BiH izavršeno je 1. januara2007. godine.

Institut za mjeriteljstvo BiH

21

Zakon o mjeriteljstvu Bosne i Hercegovine (“Službeniglasnik BiH”, br. 19/2001).

Zakon o mjernim jedinicama Bosne i Hercegovine(“Službeni glasnik BiH”, br. 19/2001).

Zakon o osnivanju Instituta za mjeriteljstvo Bosne iHercegovine (“Službeni glasnik BiH”, br. 43/2004).

Pravni okvir Instituta za mjeriteljstvo BiH

22

Institut za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine – predstavljadržavni mjeriteljski institut u BiH, direktno odgovoranVijeću ministara Bosne i Hercegovine.

Entitetske institucije za mjeriteljstvo:Zavod za mjeriteljstvo Federacije Bosne i Hercegovine,uspostavljen u okviru resornog ministarstva VladeFederacije Bosne i Hercegovine.

Zavod za metrologiju i standardizaciju Republike Srpske,uspostavljen u okviru resornog ministarstva VladeRepublike Srpske.

Institucije za mjeriteljstvo u BiH