INSTITUT PENDIDIKAN GURU KAMPUS

TEMENGGONG IBRAHIM JOHOR BAHRU

1

DR. YAZID B. ABDUL MANAP

JABATAN SAINS

Pengenalan

Malaysia:

• Terdapat lebih daripada 15,000 tumbuhan berbunga, 750 spesis burung, 286 spesis mamalia, lebih daripada 150,000 spesis intervebrata, lebih daripada 1000 spesis kupu-kupu, dan 120,000 spesis rama-rama dan lebih 4000 spesis ikan.

• memainkan peranan dalam keseimbangan kesemua sistem kehidupan.

• Kini, semakin banyak bilangan haiwan di seluruh dunia terancam akibat kepupusan.

Dahulu,

Ramai ahli sains percaya bahawa

dalam zaman kepupusan

yang lalu,haiwan pupus kerana

sebab-sebab semula jadi

Kini, aktiviti manusia bertanggungjawjab terhadap

kemusnahan spesies!!!

• 3 pengelasan utama bagi spesies dalam bahaya kepupusan iaitu

- terancam,

- mudah terdedah kepada bahaya

- kepupusan.

Spesis terancam

• menghadapi risiko kepupusan yang paling serius (bilangannya kecil mahupun kerana diancam oleh parameter-parameter persekitaran yang berubah atau pemangsaan)

• Kesatuan Pemuliharaan Alam Sekitar Antarabangsa (IUCN) telah mengira peratusan spesies terancam sebagai 40% daripada semua organisma, berdasarkan sampel spesies yang dinilai pada sepanjang 2006.

• Walau bagaimanapun,

hanya sebilangan spesies yang menghadapi risiko kepupusan telah disenaraikan dan memperoleh perlindungan undang-undang.

ikan Sturgeon(Eropah)

- Penangkapan spesies yang ikan ini secara berlebihan dan pencemaran persekitarannya telah menyebabkan bilangannya merosot.

- Telurnya dipakai untuk membuat kaviar.

- Pembinaan empangan dan lain-lain kerja air di sungai tempat sturgeon biasa berhijrah untuk bertelur (membiak) juga telah membahayakan ikan ini.

Spesis mudah terancam kepada bahaya

• spesies terancam dan mereka masih ada dalam populasi yang besar dalam alam semulajadi, tetapi semakin menurun dan mungkin akan menjadi terancam jikalau keadaan semasa dibiarkan.

Contohnya • tenggiling raksasa (Amerika

Tengah& Amerika Selatan)

• Apabila penduduk bertambah, manusia telah memusnahkan banyak habitat tenggiling untuk memberi laluan kepada ladang dan bandar.

• tenggiling raksasa diburu sebagai aktiviti sukan. (Ameika syarikat)

Spesis kepupusan • kebinasaan atau kelenyapan tumbuhan dan haiwan

semulajadi dari muka bumi.

• Contohnya,

Golden toad (1989)

• Di ketinggian kaki bukit

Costa Rica

• Pupus akibat pencemaran,

pemanasan global

Zanzibar leopord (1996)

• Penghuni kepulauan

Zanzibar di Tanzania

• Masih belum jelas apakah

spesis ini namun penduduk sekitar ada sesekali melihat haiwan ini

• Dipastikan bahawa spesis ini kali terakhir dilihat manusia pada 1996.

• Penyebab kepupusan: diburu dengan agresif kerana dianngap sebagai penjahat mangsa

Badak hitam Afrika Barat (2006)

• Pengkaji haiwan gagal menemui spesis ini lagi dalam habitat mereka di Kamerun

• Penyebab kepupusan: pemburuan untuk mendapatkan tanduk

Peningkatan suhu dunia • akhir-akhir ini masyarakat antarabangsa serius memikirkan

isu perubahan iklim

• Pertubuhan Negara Pengeksport Minyak

(OPEC), misalnya, dalam sesi ke-12

Conference of the Parties to the

United Nations Framework Convention

on Climate Change di Nairobi, Kenya,

(2006), menggesa negara perindustrian

utama agar menjadi peneraju dalam

memerangi kesan perubahan iklim.

• kesan rumah hijau.

• Peningkatan suhu dunia (global warming)

• Tidak semua hidupan liar mampu bertahan

• Kawasan yang dahulunya sejuk mungkin akan berakhir seperti kawasan gurun yang panas.

• Apabila hutan itu sendiri mengalami kepanasan global, haiwan-haiwan akan turut merasai keperitannya.

Pembalakan haram • aktiviti pembalakan secara

meluas di kawasan perlindungan

(kawasan hutan simpan &

Taman Negara)

• Menebang spesies pokok yang

dilindungi

Pokok Pokok

Meranti cengal

Pembakaran hutan

• dilakukan secara terbuka dan tidak terkawal

Pembukaan tanah baru

• kawasan yang dahulunya hutan belantara telah dijadikan kawasan perumahan oleh pemaju-pemaju. Pembukaan tanah baru seperti tanah rancangan oleh Felda dan Felcra juga kerap kali dilakukan untuk dijadikan

• kawasan pertanian dan perindustrian. Habitat flora dan fauna digantikan dengan besi konkrit, menara dan sebagainya.

Pemburuan haiwan

• haiwan-haiwan dibunuh oleh pemburu haram bagi mendapatkan kulit dan pelbagai anggota hidupan liar semakin berleluasa kerana nilai komersil yang diberi kepadanya

• Dokumentari tentang perkara ini sering dipaparkan di rancangan Discovery Channelatau National Geography. Malaysia juga tidak terkecuali. Mohd Kdir (2009) menyatakan permintaan yang tinggi dalam bidang perubatan menyebabkan pelbagai spesis haiwan diburu.

Tokek • Didakwa mampu dijual

pada harga mencecah

puluhan juta ringgit dan

paling kurang RM 20000 bagi setiap ekor

• Pemburu haram mula memberi tumpuan mencari haiwan tersebut

• Mula menarik perhatian apabila ramai ahlin perubatan China dan korea percaya lendir haiwan itu mampu merawat kanser, penyakit kulit serta pernafsasan

Aktiviti menangkap ikan

• punca rezeki bagi nelayan di pesisiran pantai

• tangkapan yang melibatkan bot-bot yang besar, menggunakan kemudahan teknologi moden

Pengenalan spesis baru • Apabila orang Eropah mendarat di Hawaii dan

lain-lain kepulauan Pasifik, tikus terlepas lari dari kapal dan aktiviti memperkenalkan kucing bela jinak memakan dan membunuh burung asal. Akibatnya, lebih daripada 100 jenis burung di Kepulauan Pasifik telah pupus sejak tahun 1600.

Penanaman semula

• sistem pengurusan hutan yang boleh menjamin dan melindungi flora dan fauna.

• harus dilaksanakan dengan segera selepas menjalani pembalakan

• Kebaikkan:

- mengatasi masalah kepupusan.

- mengelakkan bencana bumi pada masa depan

Memperketatkan undang-undang

• menghadkan kapasiti hasilan hutan untuk mengelakkan tumbuhan dan pokok-pokok sering ditebang

• Akta Permulihan hidupan

liar 2010 perlu dikuatkuasakan

• Jabatan PERHILITAN juga harus menyumbang dalam merealisasikan akta ini dikuatkuasakan.

• kawalan pemberian lesen pemburuan serta tindakan tegas dan berat ke atas pemburu-pemburu haram

• Pegawai-pegawai Jabatan Perhutanan juga perlu ditambah

Usaha pembiakan hidupan liar di kawasan yang lebih selamat

• Taman Negara, taman rekreasi, taman laut

• Sesetengah haiwan dilindungi di tempat perlindungan hidupan liar atau di taman manakala yang lain hidup di zoo

• Banyak zoo dan pusat penyelidikan membiak­bakaan haiwan terancam dengan harapan mengembalikan anaknya ke habitatnya.

• beberapa pertubuhan pemuliharaan hidupan liar beroperasi di banyak negara antaranya adalah Greenpeace, World Wide Fund for Nature dan The World Conservation Union.

Penganjuran kempen-kempen kesedaran

• tentang kepentingan memelihara dan memulihara hidupan liar perlu diadakan secara global

• memberi kesedaran kepada masyarakat sedunia tentang kepentingan hidupan liar dan peranan yang dimainkan olehnya

• Mungkin melalui kempen ini masyarakat sedunia akan sedar kepentingan melindungi hidupan liar dan semua negara turut mengambil inisiatif untuk melindungi flora dan fauna.

Pemuliharaan ex-situ • pemuliharaan terhadap organisma atau

spesies tumbuhan yang diambil dari lapangan atau daripada habitat asalnya

• Sampel atau spesies tumbuhan yang diambil ini bukan sahaja terhad kepada sesetengah bahagian tumbuhan itu, malah ia merangkumi biji benih, debunga, bahagian vegetative seperti propagul, sel dan tisu kultur

• Antaranya ialah untuk memelihara sumber germplasma yang semakin terancam, menyediakan bahan untuk penyelidikan biologi secara berterusan, simpanan germplasma untuk rujukan dan kegunaan di masa akan datang dan pelbagai manfaat dan faedah lagi dalam memastikan sumber biologi sentiasa mencukupi bagi meneruskan program pemeliharaan dan pemuliharaan ini.

Pemuliharaan in-situ

• pemuliharaan terhadap spesies yang telah sedia ada di habitat asalnya.

• agak sukar dijalankan disebabkan oleh keadaan habitat dan ekosistem semulajadi yang semakin hari semakin banyak mengalami perubahan dan pembangunan

• Usaha pemuliharaan ini termasuklah pembangunan yang efektif, rekabentuk yang kreatif, pemeliharaan habitat semulajadi dan rekreasi, pengurusan kawasan hutan simpan (protected area) dan mempromosi serta memberi kesedaran kepada masyarakat mengenai pemeliharaan tumbuhan dan alam semulajadi secara mampan.

Penubuhan pusat-pusat perlindungan hidupan liar • Pusat-pusat perlindungan hidupan liar

dibangunkan

• tujuan pemeliharaan, pemuliharaan, pendidikan dan juga penyelidikan mengenai hidupan liar.

• Pusat perlindungan Malaysia：

Pusat Pemuliharaan Orang Utan di Sepilok, Sabah , Pusat Pemuliharaan Gajah Negara di Kuala Gandah, Taman Negara, Pahang & taman-taman botanikal.

Akta Pemuliharaan Hidupan Liar 2010 dan Jabatan Perlindungan Hidupan

Liar dan Taman Negara (PERHILITAN)

• dikuatkuasakan agar kawalan pembalakan dan jaminan hidupan liar dapat ditingkatkan.

• Jabatan Perlindungan Hidupan Liar dan Taman Negara (PERHILITAN): Semenanjung Malaysia .

• Jabatan Hidupan Liar Sabah ：Taman negara di Sabah

• Perbadanan Perhutanan Sarawak： taman negara di Sarawak

Pendirian pusat pembiakan haiwan

• Antara haiwan yang telah pupus di negara kita ialah harimau belang, badak Jawa, burung merak hijau dan burung upih

• berpunca daripada kebanyakkan kawasan dan habitat semula jadinya yang sudah menjadi tidak sesuai untuk pembiakan.

• mendirikan pusat pembiakan haiwan yang terancam dengan kepupusan , seperti ikan dan penyu ( di pantai timur ) , tuntung ( Perak ) dan orang utan ( Sabah dan Sarawak ) .

• Taman marin didirikan untuk melindungi hidupan laut . Contohnya taman-taman marin di Pulau Redang , Pulau Tioman , pulau Paya , Pulau Perhentian dan Pulau Tinggi.

• Mengisytiharkan hidupan yang terancam dengan kepupusan sebagai spesies terpelihara dan tiada siapa pun dibenarkan menangkap , menembak atau menjualnya . Antara spesies-spesies terpelihara ialah orang utan, siamang, kera , badak Sumatera dan harimau.

Rancangan Malaysia Kesembilan (RMKe-9)

• penjagaan alam sekitar akan terus digalakkan

• Tumpuan yang lebih diberi kepada langkah

pencegahan bagi mengurangkan kesan negatif ke atas alam sekitar,mempergiat usaha pemuliharaan

• Bilangan kawasan perlindungan juga meningkat daripada 37- 40dengan penubuhan Taman Negeri DiRaja Belum di Perak, Taman Negara PulauPinang dan Taman Warisan Selangor.

• Berikutan ini, keluasan kawasan yang dilindungi meningkat kepada 5.36 juta hektar atau 16.3 peratus daripada keluasantanah negara.

• kawasan tanah lembap Tanjung Piai, Sungai Pulai dan Pulau Kukup di Johor, diisytihar sebagai tapak RAMSAR

• Habitat kritikal lain seperti koridor hidupan liar di Gunung Bintang Hijau di Kedah-Perak danEndau Rompin di Johor-Pahang serta kawasan paya air tawar dan tasik juga dikenal pasti untuk pemuliharaan.

• Bank genetik untuk spesies yang hampir pupus

• program pembiakan ex-situ ditubuhkan untuk melindungi spesies yang hampir pupus dan membantu penempatan semula spesies terancam

Bank-bank sumber genetik hidupan liar • ditubuhkan pada akhir tahun 2006

• tempat penyimpanan bahan biologikal pelbagai jenis specimen seperti sperma, embrio, tisu, darah (Sel Darah Merah, Sel Darah Putih dan Serum) dan DNA daripada spesies hidupan liar

• membekalkan maklumat secukupnya untuk penyelidikan dan pendidikan

• menyimpan lebih dari 600 bahan DNA daripada 30 hidupan liar tempatan, 220 tiub air mani yang beku daripada 2 spesies dan 20 sampel serum daripada 4 spesies. Enam puluh sampel daripada 4 spesies tempatan telah dikenalpasti jujukan DNAnya. Sehingga kini, 40 hingga 60 sampel genetik dapat dikumpul setiap bulan. Sampel-sampel tersebut adalah perlu untuk penyelidikan saintifik dan menjadi sumber rujukan bahan biologikal negara.

Kacukan dua spesis induk • Penyelidik (UMS) kerapu kacu­kan dua spesies ikan

kerapu melalui penyuburan telur ikan kerapu harimau dengan ikan kerapu gergasi menggunakan teknik penyuburan in-vitro (IVF).

• + =

• Menurut Naib Canselor UMS, Profesor Datuk Dr Mohd Noh Dalimin ia merupakan kejayaan pertama percantuman seumpamanya di dunia yang meng­gabungkan ciri-ciri morfologikal dua spesies induk.

• Penemuan itu adalah hasil kerjasama penyelidik dari Institut Kaji Selidik Marin Borneo UMS, Lembaga Kemajuan Ikan Malaysia (LKIM) dan Profesor Dr Shigeharu Senoo dari Kinki University Jepun.

5.0 Menjalankan kajian untuk pemuliharaan hidupan liar dalam keadaan yang sebenar • Menjalankan program-program pemantauan,

perancangan dan pengurusan spesies hidupan liar terancam dan komersil secara in-situ.

Konservasi Spesies Terancam

• Di bawah program ini 6 kumpulan spesies hidupan liar dipantau secara berkala di mana beberapa program spesifik juga dijalankan bagi menambah populasi sedia ada seperti program reintroduction, restocking dan translocation.

• Gajah, Seladang, Burung Kuang (Merak Hijau, Kuang Cermin dan Merak Pongsu) dan Burung Upeh.

Badak Sumatera

• Program pemantauan yang dijalankan telah dilaporkan oleh pegawai dan kakitangan Jabatan PERHILITAN atau daripada laporan orang ramai.

• Satu Rhino Protection Unit (RPU) (dengan anggota 5-6 orang) yang terdiri daripada beberapa orang pegawai dan kakitangan yang dipilih khas daripada Ibu Pejabat PERHILITAN, negeri-negeri yang masih menampung spesies ini dan Taman Negara Pahang/Kelantan/Terengganu telah ditubuhkan pada tahun 1995 bagi membantu di dalam program ini.

• mendapatkan maklumat-maklumat (pemakanan dan habitat)

• menjalankan program kawalan terhadap pencerobohan ke atas habitat spesies ini dan juga perburuan haram.

• mendapatkan semua maklumat berkaitan lain-lain spesies hidupan liar dan juga pencerobohan di kawasan-kawasan terbabit.

• Kaedah penggunaan perangkap kamera juga dijalankan bagi mengesan kehadiran spesies Badak Sumatera dan lain-lain hidupan liar di kawasan-kawasan tinjauan. Badak Sumatera yang dapat dikesan melalui perangkap kamera atau dilihat secara terus di kawasan-kawasan yang tidak selamat (doomed) akan ditangkap dan dibiakkan di dalam kurungan.

Gajah • Program pemantauan taburan dan populasi

gajah dijalankan melalui program Inventori dan program kawalan Badak Sumatera. Semua maklumat spesies ini dikumpulkan untuk dianalisis bagi tujuan pengurusan spesiesnya. Program pemasangan perangkap kamera dijalankan ke atas spesies ini juga dijalankan melalui program kawalan Badak Sumatera dan inventori hidupan liar.

• Program tangkapan gajah-gajah yang menimbulkan konflik dengan manusia dijalankan oleh beberapa Unit Tangkapan Gajah (Perak, Kelantan &Terengganu).

• Pahang & Johor juga sedang

dalam usaha mewujudkan

Unit Tangkapan Gajah.

• Setelah gajah-gajah yang

bermasalah ditangkap,

kerja-kerja memindahkan

mereka akan dijalankan oleh

Unit Tangkapan Gajah yang

bertempat di Kuala Gandah,

Lanchang, Pahang.

Unit Tangkapan Gajah

• ditubuhkan pada tahun 1974, Kuala Lompat, Pahang.

• Setelah kompleks khas bagi Unit ini siap dibina pada tahun 1992, mereka telah berpindah dan menetap di sini sehingga kini.

• sebanyak 540 ekor gajah telah berjaya ditangkap dan dipindahkan daripada kawasan-kawasan konflik tersebut.

• 183 ekor daripadanya telah dipindahkan ke Taman Negara Terengganu, 44 ekor ke Taman Negara Endau Rompin, 59 ekor ke Taman Diraja Belum dan 58 ekor ke lain-lain kawasan hutan yang bersesuaian.

Burung upeh

• Populasi yang amat kritikal di semenanjung

• didapati di kawasan Kuala Gula, Perak

• Jumlah tertinggi yang pernah direkodkan ialah 8 ekor dalam tahun 2005

• sebanyak 10 ekor burung telah dilepaskan semula di kawasan paya bakau Kuala Selangor (1998)

• Dijalankan atas kerjasama antara pihak Malayan Nature society (MNS), Zoo Negara dan Jabatan PERHILITAN

• Sehingga kini 4 ekor masih boleh dilihat di kawasan pelepasan

• 4 Mac 2007, 4 pasang burung Upeh ini telah dilepaskan dikawasan Kuala Gula, Perak

• Pemantauan harian telah dijalankan ( 1 bulan)

• Daripada jumlah tersebut, hanya 4 ekor (2 pasang) masih dapat dlihat di sekitar kawasan pelepasan sementara burung Upeh yang kelima cuma dapat dilihat untuk selama kurang daripada 1 bulan.

• 3 ekor burung yang dilepaskan tidak dapat dikesan selepas satu hari pelepasan dijalankan.

Kesimpulan

• Secara kesimpulannya pelbagai aspek perlu diambil kira sebelum melakukan sesuatu perkara. Dalam hal membangunkan Negara menerusi perindustrian, alam semulajadi tidak boleh dilupakan. Jika khazanah bumi ini tidak dijaga dengan sebaik-baiknya tidak ada lagi yang tinggal untuk generasi yang akan datang.Kepupusan flora dan fauna mampu menjadi mimpi ngeri buat kita semua jika tiada sikap ambil peduli dengan anugerahTuhanini.