IV. ULUSLARARASI - cogeyb.org°LDİRİLER-KİTABI.pdf · Güzel dostum Ganira Paşayeva’nın Türkiye ile Azerbaycan için kullandığı “Siz ne kadar İstanbullu, Ankaralı iseniz,

OCUK VE GENLK EDEBYATI

YAZARLARI BRL

IV. ULUSLARARASI

OCUK VE GENLK EDEBYATI SEMPOZYUMU

BLDRLER

Editrler

Tacettin MEK

Bican Veysel YILDIZ

STANBUL 2017

IV. ULUSLARARASI OCUK VE GENLK EDEBYATI SEMPOZYUMU

BLDRLER

Editrler

Tacettin MEK

Bican Veysel YILDIZ

Kapak Tasarm

Cemile YAVUZ

BASIM TARH

Aralk 2017

ISBN: 978-605-67557-1-2

BASIM YER

Bask-Cilt: Step Matbaaclk Gztepe Mah. Bosna Cad. No: 11

Baclar/stanbul Matbaa Sertifika No: 1226

IV. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu 3


Sempozyumu Dzenleyen:

ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Sempozyum Tarihi:

20-21 Ekim 2017

Yer:

Blent Ecevit Kltr Merkezi

Kartal/stanbul

4 IV. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu


NDEKLER

lV. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu Konu Balklar 9

Sempozyum Dzenleme Kurulu 11

Sempozyum Bilim Kurulu 13

Sempozyum A Konumalar 15

Ali Fuat ARICI, Zleyha ER

Deerler Eitimi Arac Olarak Trkler: Bir erik Analizi 19

Emine SEN

Krm Tatar Genlik ve Klasik Edebiyatnda Ataszleri ve Aytmlar 29

Semengl GAFAROVA

Azerbaycan ocuk Edebiyatnda Folklor Motifleri 37

Bekir Sttk KILI, Ouzhan YILMAZ

Fakir Baykurtun Masallarnda Deer Eitimi 43

Aydan FNCAN, Baak UYSAL

Temel Becerilerin retiminde ngiliz Edebiyatndan Yararlanma: Beowulf rneklemi 55

Beytullah KARAGZ

Akit Gktrk'n Derleyip evirdii Masallarn Konunun Yaplandrlmasn Zayflatan eler Asndan ncelenmesi 63

Elif DEMR, Pakize U. DADANDI, Suat UNGAN

Ortaokul rencilerinin 100 Temel Eserde Yer Alan Halk Edebiyat rnlerine Ynelik Farkndalklarnn ncelenmesi 75

Pnar NLER

Anadolu Masallarnda Allah Kavramnn leni Biimleri (Billur Kk Masalar rnei) 85

lker EN

Dil Sosyolojisi Asndan Ninnilerde ocua Verilmi Statlerin Deerlendirilmesi 91

Baak UYSAL

Saymacalardaki iddet Dili Unsurlarnn Psikanalitik Kuram Ekseninde Deerlendirilmesi 103

Tacettin MEK

ocuk Edebiyat Metinlerinde yk/Masal Kiilerine Ad Verme 113

Ali Fuat ARICI, Merve ZMECOLU, Merve NAMAZCI

ocuk Edebiyatnda hmal Edilmi Bir Tr: Biyografi 119

M. Sarper ALAP

Pakistanda Urduca Yaynlanm Trk Masal ve Hikye Kitaplarnda ocuklarn Rol 129

Dilara DUMAN

Masallarn Toplum letiimindeki Rol/Dier Bir Deyile, Masallar Neden Susmamal? 135

Esra Karaku TAY, Banu ZDEMR, Neslihan TEKDEMR

Trkeyi Yabanc Dil Olarak renen ocuklar in Ortak Bavuru Metnine Uygun Metin rnekleri 141

Glay SORMAGE

ocuk Edebiyatnda Ninniler 155


Hatice Derya YILMAZ, Yasin Mahmut YAKAR

Koray Avc akmann Eserlerinde ocuklara Ynelik Ekoeletirel letiler 163

brahim GLTEKN

Memduh evket Esendaln Kzma Mektuplar ve Oullarma Mektuplar Adl Eserlerinde Bir Anlatm Tarz Olarak Halk Edebiyat Trlerinden Yararlanma 179

Takn GREN

lyas Tapdkn ocuk iirlerinde Szl Edebiyat rnleri 187

Nezaket SMAYLOVA

Nahvan Edeb Ortamnda ocuk Edebiyat: Fikir Yn ve Sanatsal zellikler 195

Kemine HEVLKIZI

Folklorun - Szl Halk Edebiyatnn Etkisiyle Oluan ocuk Edebiyat rnekleri 201

Kevser TOZDUMAN YARALI, Elifcan DDN

ocuklarn Eletirel Dnme Becerilerinin Desteklenmesinde Eitimde Bir Ara Olarak Fkralar 205

Mehmet SEMERC, Simge TAMTRK

Kayp Masallarn Peinde 215

Menzer HSEYNOVA

Real Hadiselerden Doan Nallar 219

Mert ANAKCI

ocua Uygunluk lkeleri ve ocuk Ana Karakterler Balamnda Hans Christian Andersenin Kibriti Kz Sabahattin Alinin Ayran Eserlerinin Karlatrlmas 223

Merziyye NECEFOVA

Szl Edebiyat rnlerinin Azerbaycan ocuk iirinde Karl (vket Horovlunun iirleri Baznda) 229

Mustafa BALCI, Deniz MELANLIOLU

Nasrettin Hoca Fkralarnn ocua Grelik lkesi Balamnda ncelenmesi 235

Seher KEE TRKER

Masal Anlatmann Genlie Yansmas 247

Mustafa BALCI

Ouz Kaan Destan rneinde Szl Kltrn ocuk Edebiyatna Aktarm 255

Mustafa KAYA

lkretim ll. Kademe rencileri in Fazl Hsn Dalarcann Nene Hatun Grnts Yapma Destanndaki Rol-Modelin Eitsel Adan ncelenmesi 265

Mzeyyen ALTUNBAY, Osman KARA

ocuk Masallarnda Rol-Model Olarak Sunulan Kahramanlarn Sergiledikleri zellikler Balamnda ncelenmesi (Anadolu Masallar rneklemi) 281

Mzeyyen ALTUNBAY

ocuk Edebiyatnda Masallarn Sosyal Mesaj Arac Olarak Kullanm: Samed Behrengi Masallar rneklemi 295

Suphi Gne ALAMDAR, Arzu SNG

Nzm Hikmetin Sevdal Bulut Adl Kitabndaki Masallarn Duyarlk Eitimi Balamnda ncelenmesi 301

zlem DADELEN

Szl Kltr Ortam rnlerinin Medyada Kullanlmas: Masal Televizyondan Dinleyen ocuklar 315

Rahmatulla BARAKAEV

Abdullah Avlannin Muhtasar Tarih-i Enbiya ve Tarih-i slam Eseri zerine 323


Rena SMAYILOVA

ngiliz Dilinin Tedrisinde ocuk Edebiyatnn Rol 329

Safiye KARABABA

Ali Pskllolunun Efsaneler ile Yalva Uraln Anadolu Efsaneleri Adl Kitaplarnn ocuun Yaratc Dnme Becerisini Gelitirmedeki nemi 333

Suphi Gne ALAMDAR, Arzu SNG

Samed Behrengi'nin Masallarndaki Kahramanlarn Yaadklar atmalar zme Yntemlerinin ncelenmesi 347

Smeyye YAMUR, Talat AYTAN 413

Salih Zenginin ikonun Btn Adamlar Serisinde Mizahn nas 363

Veysi SEVNL

airlerin Dilinden ocuk 371

Talat AYTAN

ocuk Edebiyatnn erik zellikleri Asndan Kpralt ocuklar 381

Tlin ARSEVEN

ehitler Destan zerine Notlar 387

Vafa SAVAKAN, ule ERAN

Karadeniz Blgesinde Yaayan Geleneksel ocuk Oyun Tekerlemelerinde Geen Ahenk Unsurlarnn ncelenmesi 393

Yadigar ASKEROVA

Azerbaycanl air Tevfik Mahmud'un Eserlerinde Folklor 403

Yasemin KUDEMR, Elif Bra UZUN, Pnar BULUT

ocuklar in Baslm Dede Korkut Hikyelerinde Yap zelliklerinin ncelenmesi 409

Dilara ALYEVA

Yazl Edebiyatta Masal Motiflerinin lenmesi (Anarn Yaratclnda) 427

Yunus AKTEPE, M. Abdullah ARSLAN

Abdurrahim Karakoun ncitme ve Bestami Yazgann Gl ncitme Gnl iirlerinde Deer Aktarm 429

Zehra ANAZ

Mavisel Yenerin ocuk Kitaplarnda Szl Edebiyat rnleri 447

Zeynep GLTEKN AKAY, Ouz Selim KOBAZA

Tketilen Edebiyat: ocuk Dergileri 461

Zeynep KALEMC

ocuk ve Genlik Edebiyat Eserlerinin Mill Kltrn Benimsenmesine Etkisi 471

Celile Eren KTEN, Neslihan KARAKU

Kimlik Oluumunda Mill ve Manevi Motiflerin Kullanlmas: Altn Ik rnei 477

Aybala DKBA

ocuk Edebiyatnn Hayalperest Dnyas: Masallar 485

Seda Gl KARTAL

Szl Edebiyat rnlerinden Masal Tr Vastasyla Kltr Aktarm ve Efltun Cem Gneyin Derleyip Yazd ocuk Masallarnda Yer Alan Kltrel Unsurlar 493

Aynur NOVRUZOVA L. N. Tolstoydan lk ktibas ve Tercmelerin Azerbaycan ocuk Nesrinin Oluumuna Etkisi 501


Rait KO, Tahir ZORKUL

Mevlana dris Zenginin Korku Dkkn Adl Eserinin erik Asndan ncelenmesi 507

Erhan AKDA

Feridun Oraln Benekli Faremi Grdnz M? Adl Masal Kitabnn Metinler Araslk ve Okuma Eitimi Asndan ncelenmesi 513

Hilmi UAN

Feridun Oraln ocuk Kitaplarnda Hayvan Sevgisi 519

Elif KONAR ZKAN, mit Yaar ZKAN

Szl Kltrden ocuk Edebiyatna Kelolann Hatrat 525

Adila SMAYLOVA

Krolu ve Robin Hood Destanlarnda Haber ve Haberci Motifi 531



KONU BALIKLARI

Szl edebiyat rnlerinin ocuk ve genlik edebiyatyla ilikisi,

Szl edebiyat rnlerinin ocuk ve genlik edebiyatna aktarlmas,

Szl kaynaktan gelen eserlerin ne kadar ocuk edebiyat (kabul

edilmeli/edilebilir),

Szl kaynaktan gelen eserler gnmz ocuk ve genlik edebiyatna ne kadar

doru/yanl aktarma yaplyor-yaplamyor-nasl yaplmal-bizdeki/dnyadaki

rnekleri,

Szl kltrde var olan edebiyat rnlerinden yola klarak yeni metinler

yazma,

Szl gelenekten yararlanma, gelenei yaatma ve yeniden retme,

ocuk ve genlik edebiyatnda masallar,

ocuk ve genlik edebiyatnda destanlar,

ocuk ve genlik edebiyatnda efsaneler,

ocuk ve genlik edebiyatnda ninniler,

ocuk ve genlik edebiyatnda maniler,

ocuk ve genlik edebiyatnda trkler,

ocuk ve genlik edebiyatnda fkralar,

ocuk ve genlik edebiyatnda bilmeceler,

ocuk ve genlik edebiyatnda tekerlemeler.


SEMPOZYUM DZENLEME KURULU

Bican Veysel YILDIZ / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Yrd.Do.Dr. Tacettin MEK / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Dr. Melike GNYZ / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Prof.Dr. Ali Fuat ARICI / Yldz Teknik niversitesi

Do. Dr. Zhanna YUSHA / Novosibirsk Bilimler Akademisi, Rusya

Do. Dr. Merziyye NECEFOVA / Azerbaycan Mill limler Akademisi

Yrd.Do.Dr. Mustafa Said KIYMAZ /Adyaman niversitesi

Geem NECEFZADE /Azerbaycan Yazarlar Birlii ocuk Edebiyat ubesi

Emine USEN /Krm-Ukrayna Yazarlar Birlii

Hseyin BOKA /ran Yazarlar Birlii

Ali HAKKOYMAZ / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Bestami YAZGAN / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Erdoan ERGN / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Filiz ELK DORU / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Glay SORMAGE / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Hilmi ALICI / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Mehmet AKPINAR / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Mehmet SOLMAZ / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Nehir AYDIN GKDUMAN / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Nevin Soysal AYDIN / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Nuran TURAN / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Sait KK / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Seher KEE TRKER / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Vural EYKAN / ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii


SEMPOZYUM BLM KURULU

Prof.Dr. Alev SINAR / Uluda niversitesi

Prof.Dr. Ali Fuat ARICI / Yldz Teknik niversitesi

Prof.Dr. Ali YAKICI / Gazi niversitesi

Prof.Dr. Gyasettin AYTA / Gazi niversitesi

Prof.Dr. Mehdi HEJVAN / Tahran Azad-i slami niversitesi, ran

Prof.Dr. Suat UNGAN / Karadeniz Teknik niversitesi

Prof.Dr. Yakup ELK / Yldz Teknik niversitesi

Do.Dr. Abdul Fareed BROH / Pakistan, slamabad Uluslararas slam niversitesi

Do.Dr. Aktan AGO / Makedonya Az. Kiril ve Metodiy niversitesi

Do.Dr. Fatima HOCN / Aya Kiril ve Metodiy niversitesi

Do.Dr. Ilgm Veryeri ALACA / Ko niversitesi

Do.Dr. M. Abdullah ARSLAN / Erzincan niversitesi

Do.Dr. Seriyye GNDODU / Azerbaycan Mill limler Akademisi

Do.Dr. Tahir KAHHAR / zbekistan Devlet Cihan Dilleri niversitesi

Do.Dr. Tahir ZORKUL / Yznc Yl niversitesi

Do.Dr. Zhanna YUSHA / Rusya Bilimler Akademisi Novosibirsk ubesi

Yrd.Do.Dr. Abdulkerim DN / Atatrk niversitesi

Yrd.Do.Dr. Ahmet FDAN / Ordu niversitesi

Yrd.Do.Dr. Hlya YOLASIMAZOLU / Giresun niversitesi

Yrd.Do.Dr. Mustafa Said KIYMAZ / Adyaman niversitesi

Yrd.Do.Dr. Ouzhan YILMAZ / Erzincan niversitesi

Yrd.Do.Dr. Rait KO / Van Yznc Yl niversitesi

Yrd.Do.Dr. Tacettin MEK / Atatrk niversitesi

Yrd.Do.Dr. Yasin Mahmut YAKAR / Erzincan niversitesi

Dr. Enise ABBULLAYEVA / Krm Mhendislik ve Pedagoji niversitesi

Esra COKUN / Amerika Birleik Devletleri Illinois niversitesi

Geem NECEFZADE / Azerbaycan Yazarlar Birlii


SEMPOZYUM AI KONUMALARI

ORTAK ENDELERLE ORTAK HEDEFLERE YRMEK

Bican Veysel YILDIZ ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Ynetim Kurulu Bakan

ocuu ve ocuk edebiyatn nemseyen, iindeki ocuun sesine kulak vererek ocuk

ve genlik edebiyatnn gelimesi iin alan ocuk yrekli Gzel nsanlar,

4. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumuna ho geldiniz.

Biliyorsunuz, bizim hitaplarmzda, selamlamalarmzda misafirler, konuklar hitab

yok. ster Trkiyeden gelmi olun, ister Trkiye dndaki gnl corafyamzdan gelmi olun.

Burada misafir yok, burada hepimiz ev sahibiyiz. Gzel dostum Ganira Paayevann Trkiye

ile Azerbaycan iin kulland Siz ne kadar stanbullu, Ankaral iseniz, ben de o kadar

stanbulluyum, Ankaralym; ben ne kadar Bakl isem siz de o kadar Baklsnz. Ben burada

misafir deilim. Szn ben btn gnl corafyamz iin kullanmak istiyorum. Bugn sizin

bulunduunuz stanbul ne kadar bizim ise o kadar sizin, sizin geldiiniz ehirler ne kadar sizin

ise o kadar bizimdir. Aramzda misafir yok. Evimizden evinize, ilinizden ilimize ho geldiniz.

Hepinizi sevgi ve sayg ile selamlyorum.

2013 ylnda yola karken ocuk ve genlik edebiyatnn btn taraflarn ortak

zeminde buluturmak iin ok almamz gerektii bilinci ile ilk admlarmz atm, ocuk ve

Genlik Edebiyat Yazarlar Birliini kurmutuk. Uzun zamanda gerekleecek, byk emek ve

gayretler gerektirecek birok hedef gibi her yl dzenli olarak ayn tarihlerde uluslararas bir

sempozyum ile alanda yaplacak almalara katk salamak hedefini de nmze koymutuk.

Bunu gerekletiremeyeceimizi, devam ettiremeyeceimizi dnenler oktu. Byle bir

almaya balasak da devam ettiremeyeceimize dair dnceleri, hedeflerimizi kltmemize

dair tleri, nerileri defalarca dinledik. Elbette sadece evremizden gelen tleri, eletirileri

dinlemedik; yreimizin sesini de dinledik. Yreimizin sesi ise bize Hedeflerinizi kltmek

yerine gayretlerinizi bytn! diyordu. Gayretlerimizi byttk, emeklerimizi byttk, her

geen gn sizlerden aramza katlanlarla evremizi byttk, sizlerden gelen bilgi ve

deneyimlerle bilgimizi byttk, varlnzla zenginleerek sevinlerimizi byttk, ocuklara

ve genlere dair endielerimizle birlikte sevgimizi de sizlerle paylaarak sevgimizi ve

yreimizi byttk. Bugn yirmiden fazla lkede, yzlerce niversiteden akademisyenlerle,

yazarlarla, airlerle, izerlerle byk bir sevgi ve bilgi halkas oluturmann mutluluunu

yayoruz. Artk yzlerce insan biliyor ki her yln ekim aynda ocuk ve Genlik Edebiyat

Yazarlar Birliinin dzenledii Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumu olacak.

Gururluyuz. Bu gurur hepimizin. Uzak yakn demeden armza ve iindeki ocuun sesine

kulak verip yollara den ocuk yrekli gzel insanlar, hepinize minnettarz.

2014 ylnda ilk sempozyumumuzu dzenledik. 2015 ylndan itibaren hi aksatmadan

dzenli olarak sempozyumlarmzn hemen ardndan Trk ve slm Dnyas ocuk ve Genlik

Edebiyat altay yapyoruz. 2015 ylndaki I. Trk ve slm Dnyas ocuk ve Genlik

Edebiyat altaynda aldmz karara uygun olarak ana balk zerindeki almalarmz

srarla srdryoruz. Sibiryadan Pakistana, Amerikadan Azerbaycana, zbekistandan rana

kadar ok geni bir alan kapsayan Trk ve slm Dnyas ocuk ve Genlik Edebiyat Tarihini

Yazma Projemiz bata olmak zere altay devlerimizi yapmaya devam ediyoruz.


Bu yl ncsn gerekletireceimiz altaylarmza devaml katlan ve bulunduu

corafyadaki almalarmz yrten arkadalarmza ahsm, derneimiz, milletimiz ve

insanlk adna kranlarm sunuyorum. Trk ve slm Dnyasnda ocuk ve genlik

edebiyatnn gelimesi iin byk emek ve gayret sarf eden bu arkadalarmzn hangi

glklerle, hangi fedakrlklarla bu almalara katldklarn, fikir ve bilgi rettiklerini en iyi

bilen kii olarak onlara duyduum minnettarl kelimelerle ifade etmem mmkn deil.

Abartsz olarak syleyebilirim ki bu gzel insanlarn her biri, smail Gaspral gibi, Ahmet

Cevat gibi Trkeye gnl vermi dilde, fikirde, ite birlik idealine ulamak iin ban bu

gayeye adam birer kahramandr. Dn smail Gaspraly, Ahmet Cevat, Mehmet Akifi

unutmayan ve unutturmayan edebiyat tarihi, yarn da Trk ve slm Dnyas ocuk ve Genlik

Edebiyat altaynn emektar bu gzel insanlarn adn mutlaka bir yerlere yazacak ve

unutturmayacaktr. Bu dostlarmzn hepsini yreklerinden pyorum. nallah bu gzel

dostlarmzla ve sizlerle bir gn derneimizin nclnde hayata geecek bir baka

hayalimizin, bir baka hedefimizin; Trkiyenin ilk ocuk ve Genlik Edebiyat Enstitsnn

alnda buluacaz.

Her yl deiik lkelerden ocuk ve genlik edebiyat alannda uzman akademisyenler,

yazarlar ve bu alanda almalar olan dier dnce adamlar ile farkl konular paylama ve

tartma imkn bulduumuz Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumunda bu yl

ocuk ve Genlik Edebiyat ile Szl Edebiyat likisi ana bal etrafnda almalarmz

paylaacaz. Bata bizim kendi corafyamz olmak zere dnyann her yerinde, her milletin ve

her dilin ocuk edebiyatnn temellerinde szl edebiyat ve szl kltr var. Szl edebiyat ile

ocuk ve genlik edebiyatnn ilikisini bilmeden, szl kltrn ocuk edebiyat eserleri

zerindeki etkilerini fark etmeden ocuk ve genlik edebiyat alann doru tanmann mmkn

olamayaca inancyla IV. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumunda szl

edebiyat ilemek istedik. Sizlerden gelen onlarca bildiri de bu konuyu konumamzn ne kadar

isabetli ve ne kadar gerekli olduunu gsterdi. nanyorum ki bu sempozyum, hepimizin ufkunu

geniletecek, bilgi ve birikimine katk sunacaktr.

Emekleriniz, gayretleriniz ve katklarnz iin hepinize kranlarm arz ediyorum.


FARKINDALIK OLUTURMAK

Tacettin MEK ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii

Akademik Kurul Bakan

Saygdeer Meslektalarm,

Deerli Katlmclar,

Sevgili Dostlar,

4. Uluslararas ocuk ve Genlik Edebiyat Sempozyumuna ho geldiniz, eref verdiniz.

Hepinizi sevgi ve sayg ile selamlyorum.

Drt yl nce yola karken ocuk edebiyatnda uluslararas dzeyde bir farkndalk oluturmay

amalamtk. Gelecei ina iin nce ocuktan balamalydk. ocuktur, ne anlar

kmseme ifadesini silip yerine ocuktur, anlar! dncesini hkim klmann yollarn

aramalydk. ocuklarn sezgilerine gvenmeliydik. Kitap merkezli bir dnyay ocuklarla

kurabilirdik. Okumay da yazmay da ilahi bir emir olarak alglamak ve gereini yapmak

zorundaydk.

Bugn ortaya kan tabloya baktmda emin admlarla hedefe yrdmz dnmekten

kendimi alamyorum. Her admda oalmann sevincini sizinle paylamaktan mutluluk

duyuyorum. Elbette alacamz daha ok mesafe var. Hl yolun banda olduumuz bile

sylenebilir.

Bir gn Sosyal Bilimler ya da Eitim Bilimleri Enstitlerinde ocuk Edebiyat Bilim Dalnn

kurulduunu; YK tarafndan ocuk Edebiyatnn bamsz bir alan olarak kabul edildiini

grmek, bizim ryalarmzdan biridir. Ancak o zaman ocuk Edebiyat alanndaki lisansst

almalar salkl bir ekilde yrtmek mmkn olacak. Bu ryay gndemde tutmak iin bile,

sempozyumlar, kongreler, altaylar dzenlemeye deer. Drt yldr uluslararas erevede

gerekletirdiimiz altaylarn bir amac da bu kurumsal yapnn temellerini atmaktr.

niversitelerin bile dzenlerken birka kez dnd uluslararas bir sempozyumu bir dernek

ats altnda dzenli olarak, aksatmadan drt yl srdrebilmek tek bana bir baar yksdr.

Bu baar yksnde hi kukusuz ocuk ve Genlik Edebiyat Yazarlar Birlii Bakan

dostum Bican Veysel Yldzn sabrnn, sebatnn, azminin ve kararllnn pay ok byk.

abasyla, kouturmasyla bizi de ateliyor ve peinden srklyor.

Cemal Sreyann Fazl Hsn Dalarca iin kulland tek bana bir okul tabirini biraz

deitirerek tek bana bir ordu biiminde Bican Veysel Yldz iin de kullanmak mmkn.

Eskiler nce refik sonra tarik demiler. Yani nce yolda, sonra yol. Bizim iin sizlerin

yoldal ok nemliydi. Sizler de desteinizi, yardmnz ve katknz esirgemediniz,

varlnzla ve bilgi birikimlerinizle bizi onurlandrdnz. Yoldalnzla bize g kattnz,

alma evki aladnz. ocuk edebiyat alann ne derece nemsediinizi gsterdiniz. Bir

bilinci ve duyarll paylamann samimi rneklerini sundunuz. kran borluyuz.

Yolculuk nereye kadar srecek, bunu nceden kestirmek mmkn deil. Biz niyetlenir, yola

karz. tesini Allah bilir. Arif Nihatn bir szn hatrlyorum: Bizim yolumuz

cebimizdedir. karr, serer, yrrz. der. Yolculuk bizim yazgmzdr. Hayat bir yolculuk

olarak alglayanlarn baka trl davranmas beklenebilir mi?


Bir baka sz de yle Bayrak airimizin: Gnei nne al yr, glgen arkandan ister gelsin

ister gelmesin. Biz yeter ki gnei nmze alp yryelim. Glgemizin bizi izleyip

izlememesi onun bilecei i.

Biz, sreten sorumluyuz, sonutan deil. Bildiriler sunar; bilgilerimizi, gzlemlerimizi ve

deneyimlerimizi paylarz.

Bildirmek bizden, oldurmak Allahtandr.

Sempozyumumuzun baarl gemesini diliyorum.

Yeni sempozyumlarda bulumak midiyle hepinize sevgi ve sayglar sunuyorum.

DEERLER ETM ARACI OLARAK TRKLER: BR ERK ANALZ

Ali Fuat ARICI*

Zleyha ER**

zet

Sevgi, sayg, drstlk, adalet, hogr, alakgnlllk gibi pek ok deeri kapsayan deerler eitimi konusu, eitimin duyusal boyutunda yer almaktadr. Deerler eitiminin edinilmesi ounlukla bilisel hedeflerin retimi kadar kolay deildir; zira ieriinde greceli olarak toplumda olmas gereken ideal insani deerlerin somutlatrlmas sz konusudur. Trk halk kltrnn nemli kaynaklarndan biri olan trklerin halkn deer yarglarn, yaam tarzn, aclarn, sevinlerini, inanlarn, det ve geleneklerini nesilden nesile aktard grlr. Popler kltrn etkisiyle bugnlerde rencilerin uzak kald trkler rencilere ieriiyle deer yarglarn kazandrmada; ezgisiyle deerleri somutlatrmada etkili olabilecei dnlmektedir. Trk Milli Eitiminin genel amalarnda da yer ald gibi eitimin duyusal boyutunun en az bilisel boyutu kadar nemli olduu varsaylmaktadr. Bu alma, veri toplama biimi ve hedeflenen sonular bakmndan ierik analizi deseninde bir nitel aratrmadr. Aratrmada halk edebiyatnn sekin rneklerinden trkler sevgi, sayg, drstlk, adalet, hogr, alakgnlllk gibi deerler bakmndan incelenmi ve rencilere deerler eitimini aktarmada ilevsel bir boyut kazandrabilecei dnlmtr.

Anahtar kelimeler: Deerler eitimi, trk, karakter eitimi, Trke eitimi.

FOLK SONGS AS VALUES EDUCATON TOOL: A CONTENT ANALYSS

Abstract

Values education contains love, respect, honesty, justice, tolerance, humility, etc. takes part in affective dimension of eduvcation. Obtaining of values is harder than cognitive objectives. Because it contains expected ideal human values and it must embody this values. Folk songs that one of the most important source of our culture ,transfers peoples life styles, sufferings, pleasures, beliefs and traditions from generation to generation. It is assumed that the cognitive dimension of education is as important as the cognitive dimension of education as it is involved in the general aims of Turkish National Education. This work is qualitive research with content analysis. In the work folk songs studied in point of love, respect, honesty, justice, tolerance, humility etc. In addition to its thought that it can provide the students with a functional dimension in conveying values education.

Keywords: Values education, folk song, transfering values, Turkish education.

GR

nsan insan yapan en nemli gelerin banda deerler gelmektedir. Toplumda bir arada

yaayan insanlarn iyi ilikiler kurmas, erdem sahibi olmas, vicdann rahat olmas gelecek

kuaklara da aktarlacak olan evrensel deerlerin varlndan kaynaklanmaktadr. Deerler

kk yalardan itibaren ailede verilerek ocuklara aktarlr. Ailede verilmeye balanan erdem

sahibi insan olma yolunda ve kiiler aras ilikilerde belirleyici olan deerler eitimi ocuk

okula baladnda sistemli hale gelir. Deer TDK Trke szlkte bir eyin nemini

belirlemeye yarayan soyut l, bir eyin dedii karlk, kymet anlamna gelmektedir.

* Prof. Dr., Yldz Teknik niversitesi Eitim Fakltesi [email protected]

** Yldz Teknik niversitesi Yksek Lisans rencisi [email protected]
mailto:[email protected]


Deerler Eitimi, MEB tarafndan Deerleri retmek iin ak bir giriim olarak

tanmlanmaktadr.

Trk Mill Eitiminin genel amalarna bakldnda Trk Milletinin btn fertlerini, milli,

ahlaki, insani, manevi ve kltrel deerlerini benimseyen, koruyan ve gelitiren; ailesini,

vatann, milletini seven ve daima yceltmeye alan; sorumluluklarn bilen ve bunlar

davran haline getirmi yurttalar olarak yetitirmekle beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu

bakmlarndan dengeli ve salkl bir kiilie ve karaktere, geni bir dnya grne sahip, insan

haklarna saygl, topluma kar sorumluluk duyan, yapc, yaratc ve verimli kiiler olarak

yetitirmenin yer ald grlmektedir. Bu amalar eitimin duyusal boyutu iinde yer

almaktadr. Sevgi, sayg, drstlk, adalet, hogr, alakgnlllk gibi pek ok deeri

kapsayan deerler eitimi konusu, eitimin duyusal boyutunda yer almaktadr. Deerler

eitiminin edinilmesi ounlukla bilisel hedeflerin retimi kadar kolay deildir; zira

ieriinde greceli olarak toplumda olmas gereken ideal insani deerlerin somutlatrlmas sz

konusudur.

Deer Eitimi son yllarda zelde Trk Milli Eitiminin, genelde ise nerdeyse tm dnya eitim

sistemlerinin nemli konularndan biridir. Eitim sistemleri rencileri bir btn olarak eitmek

gerektiini ve bunun doal uzantlarndan birinin de rencilerin duyusal davranlarnn

biimlendirilmesi olduunu fark etmeye baladlar. Biraz da kresellemeyle birlikte deer

eitimindeki kaybn daha fazla farkna varld ve bunu telafi etmenin yollar aranmaya baland.

Uluslararas dzeyde, deerlerin belirlenmesinde de sorunlar yaanmtr. Deer aratrmalar

Rokeach Deer Envanteri ile birlikte bir ivme kazanm ise de, asl ivmesini Schwartzn Deer

Listesi ile yaamtr ve bu listenin ilevsellie kavumas doksanl yllarn ortalarndan bu yana

olmutur. Son olarak, UNESCOnun evrensel deer olarak belirlemi olduu 12 deerin, farkl

dncelere sahip bir dnyada ortak deer olarak kabul grebilecek bir liste olduunu belirtmek

gerekir. Her ne kadar eitim ncesinde farkl deerlere ulalabilir olduu ve deerlerin neye

dayanmas gerektii ile ilgili olarak farkl grler bulunmakta ise de, aslnda neye deer

verilmesi gerektii konusunda insanlar byk lde hemfikirdirler. (Bacanl, 2013)

Dnyada Deerler Eitimi Yaayan Deerler Eitim Program (YDEP) ad altnda 1995 ylnda

Birlemi Milletlerin 50. yl dnm kutlamalar iin Brahma Kumar is `in hazrlad

uluslararas bir proje olarak uygulanmaya balanmtr. UNESCO tarafndan desteklenen bu

eitim, tm dnya eitimcilerinin ortak olduu "Yaayan Deerler Eitimi" adl bir eitimdir.

Demokrasi, adalet, zgrlk gibi evrensel deerlerin rencilere kazandrlmasnda telkin yolu

deil, etkinlik temelli yaklamlar yaygn olarak kullanlmtr. Ayrca deerler eitimine

ynelik farkl ya grubundaki renci ve retmenler iin materyaller gelitirilmitir. Daha iyi

bir dnya iin deerlerimizi paylaalm isimli bu proje; i birlii, zgrlk, mutluluk,

drstlk, sevgi, alakgnlllk, bar, sayg, sorumluluk, sadelik, hogr, birlik olarak 12

evrensel deere odaklanmtr. YDEP, Mart 2000'de 64 lkede 1800 okulda uygulanmaktayd.

(mebk12.meb.gov.tr )

lkemizde Deerler Eitimi 18.Milli Eitim uras Kararlarna uygun olarak 2010da

yaymlanan lk Ders Genelgesi ile iyi karakterli bireyler yetitirmek, temel deerleri

pekitirmek, ocuklarn kendilerine ve topluma yararl olacak temel deerleri psikolojik, bilisel

ve sosyal geliimlerine uygun olarak kazanmalarn salamak amacyla uygulanmaya

balanmtr.

renciye olumlu davran, tutum, tavr, his kazandrmann yntemi elbette ki bilisel boyut

kadar ak ve anlar deildir. Bu bakmdan deerler eitimini renciye vermek derslerde

retilecek konulardan olduka farkl olmak zorundadr. yleyse deerler eitimi

uygulamasnda farkl yntemler denemeye ihtiya vardr.

Deerler eitiminde, geleneksel yntem ve teknikler tam olarak ilevsel deildir. nk

deerler eitimi, farkna varma, nemine inanma ve deer verme gibi duygusal yn ar basan

niteliklere sahiptir. Bu nedenle daha ok duyuu ve duygular yanstan yntemler

kullanlmaldr. Sosyal ve psikolojik dinamiklere hitap eden bir eitim anlayndan hareket

etmek deerler eitimi asndan ok nemlidir. Halk ozanlar gerek yaamlar ve gerekse


kiilikleri bakmndan zel insanlardr. Bu kiiler, srekli halkn iinde olmu, zc ve

sevindirici hadiseleri halkla birlikte hissetmi, kendi yaamlar ierisinde birok skntlar

ekmilerdir. Aslnda, trk retmek iin bu artlarn olumas gerekmektedir. Trkler ve

trkleri retenler toplumun sosyal dinamiklerine hitap etmekte ve toplumu etkilemektedir. Bu

nedenle, halk mziinin ve halk ozanlarnn deerler eitiminde kullanlmas nemli katklar

salayacaktr. (Turhan ve Kova, 2012)

Yaplan pek ok aratrmann sonularna bakldnda farkl zek trlerinin var olduu bilimsel

olarak kantlanmtr. Bireysel farkllklar olduu iin kiilerin sahip olduu zek trleri de

farkllk gstermektedir. Birden fazla zek tr kullanlarak yaplan eitim ilgiyi, kalcl ve

kaliteyi artrabilir. Bu bakmdan deerler eitiminde de trklerden faydalanlarak mziksel-

iitsel zek, szel zek harekete geirilebilir.

Toplumun olumas iin ortak bir kltr ve tarihe sahip olmas gereklidir. Kltrn taycs

olan rnlerin banda da Trk halk edebiyat trleri iinde yer alan ninni, masallara, ocuk

oyunlarndan tekerlemeler, bilmeceler, efsaneler, destan, kahramanlk hikyeleri, ataszleri,

deyimler, bilmece, fkralara, maniler, trkler, dualar, atlar yer almaktadr. Bu szl kltr

rnleri yzyllardan bu yana halkn iinden domu, kuaktan kuaa aktarlm pek ok

kltrel zellii iinde barndrmaktadr. ocuklarda kimlik bilinci oluturmak, vatan ve millet

sevgisi kazandrmak, ahlaki deerlerimizi kazandrmak amacyla szl kltrmzden

faydalanmak olduka nemlidir.

Szl kltrn en nemli kaynaklarndan biri olan trkler halkn deer yarglarn, yaam

tarzn, aclarn, sevinlerini, inanlarn, det ve geleneklerini nesilden nesile aktarr ve iinde

sevgi, sayg, drstlk, adalet, hogr, alakgnlllk gibi pek ok deeri barndrr. Bu

bakmdan trkler rencilere ieriiyle deer yarglarn kazandrmada; ezgisiyle deerleri

somutlatrmada etkili olabilir.

Kltrel deerlerimiz ve yaam felsefemizin gnl dili ile yeniden yorumlanm formlar olan

trklerimiz, duygu ve dncelerimizin en etkili bir biimde ifade edilebilecei aralarn

banda gelmektedir. Anadoluda yasayan saz airlerinin kendilerine has bir slup ve ustalkla

seslendirdikleri Anadolu trklerinde, birok farkl tema ilenmesine ramen insan sevgisi,

hogr ve bar birounun temel tan oluturmutur. Bu durumun, Anadolu insannn

yasam felsefesi ve dnce yapsndan kaynaklandn sylemek mmkndr (mik, 2014).

Kltrel deerlerimiz ve yaam felsefemizin gnl dili ile yeniden yorumlanm formlar olan

trklerimiz, duygu ve dncelerimizin en etkili bir biimde ifade edilebilecei aralarn

banda gelmektedir. Anadoluda yasayan saz airlerinin kendilerine has bir slup ve ustalkla

seslendirdikleri Anadolu trklerinde, birok farkl tema ilenmesine ramen insan sevgisi,

hogr ve bar birounun temel tan oluturmutur. Bu durumun, Anadolu insannn

yasam felsefesi ve dnce yapsndan kaynaklandn sylemek mmkndr (mik, 2014).

Trk trl ezgilerle sylenen bir anonim halk iiri nazm biimidir. Syleyeni belli, kiisel halk

iiri biimleri arasna giren trkler de vardr. Trk, her iki ble de girebildiinden halk

edebiyatnn en zengin alandr. Trk bentleri, yap ve szleri bakmndan iki blmden oluur.

Birinci blm trknn asl szlerinin bulunduu blmdr ki bent ad verilir. kinci blm ise

her bendin sonunda yinelenen nakarattr. Bu blme balama ya da kavutak denir. Bentler ve

kavutaklar kendi aralarnda uyaklanrlar. Trkler hece lsnn her kalbyla sylenir.

Genellikle yedili, sekizli ve onbirli hece kalplar kullanlmtr. Trklerin konular ok

deiiktir. Ak duygular, gnlk olaylardan etkilenmeler, savalardaki kahramanlklar en gzel

ve en cokun olarak trk biimiyle anlatlabilmektedir (Dilin, 2005:289).

Halk mzii; farkl corafyalarn, kltrlerin renklerini barndran, iinde bulunduu toplumun

zelliklerini yanstan bir trdr. Szl edebiyatn en gzel rneklerinden biri olan trk ise

kuaktan kuaa aktarlan, halkn ortak mal olan bir edebiyat trdr (zimen ve Gk, 2013).

Trkler, Trklerin dnce, yaay, sanat, estetik, ahlak, inan ve bilimsel hayatn yanstan

kltrel deerlerdir. Hi bir zel gayret gstermeden kendiliinden oluan olgulardr. zellikle

trklerin anonim olmasndan dolay bu kltrel deerlerin kiiler deil milletin btn fertleri


tarafndan olutuunun gstergelerdir. Bize gre Trk insanlarmzn yaad her trl olaylar

karnda sanat endiesi olmakszn gnllerinden dklen nameli iirlerdir. ( Kamilolu, 2016)

Toplumlar yaadklar srece kendi tarih ve kltrlerini olutururlar. Trklerin ortaya

kmasnn Trk tarihiyle diyalektik ba ve uzunca bir tarihsel sreci vardr. Orta Asyadan

gnmze geen tarihsel srete, zengin bir kltrel birikim ortaya kmtr. Halkn yaamna

bal ekillenen bu birikim, kendi ierisinde olduka zengin trk geleneini oluturmutur.

Toplumun snfsal yapsndaki deimeler, savalar, isyanlar, ynetenlerle ynetilenlerin

mziklerinde de farkllklar yaratm, bugnden bakldnda ortaya muazzam bir birikim

kmtr. Trklerimizin tarihi, mevcut snfsal yapdan bamsz ekillenmemi ynetilenlerin

yani halkn iinden kmtr. Trkler ynetenlere kar bir tepki olarak da grlr. Tarihimizin

ekillenmesine paralel trklerimiz ekillenmilerdir. Dolaysyla trkler yaanlan tarihsel

sreten bamsz ele alnamazlar. Yaanlanlarn rndrler. Geleneki izgimiz, mevcut

tarihsel sreteki sosyolojik durumla trklerimizi birlikte kavramaya gtrmelidir (Tekin,

2012).

YNTEM

Bu alma kltr analizi deseninde nitel bir aratrmadr. Yldrm ve imekin (2013: 76)

Hancocktan aktardna gre kltr analizi bireysel alg ve davrann olduu kadar toplumsal

davran, yap, ileyi, deerler, normlar gibi kltrel elerin tanm ve analizi zerine

odaklanmaktadr.

Aratrmann rneklemini Trk Halk Edebiyatna ait on trk oluturmaktadr. Szl

kltrmzn nemli bir paras olan trklerde deerlere yer verilme durumunu belirlemek

amacyla toplam on eser betimsel olarak analiz edilmitir. Betimsel analiz sonucu elde edilen

veriler, daha nceden belirlenen temalara gre zetlenir ve yorumlanr. Bu tr analizde ama,

elde edilen bulgular dzenlenmi ve yorumlanm bir biimde okuyucuya sunmaktr. Bu

amala elde edilen veriler, nce sistematik ve ak bir biimde betimlenir. Daha sonra yaplan

bu betimlemeler aklanr ve yorumlanr, neden- sonu ilikileri irdelenir ve birtakm sonulara

ulalr (Yldrm ve imek, 2013: 256). Aratrmada dokman analizi yntemi kullanlmtr.

BUGULAR VE YORUM

Aratrmann bu blmnde alnm szl kltrmzn en nemli kaynaklarndan trk szleri

incelenerek ieriinde bulunan deerler bulunmaya allmtr. almamzda on trk ve

iinde yer alan deerler tabloda gsterilmitir.

Trk Eser sahibi Deer

Gel Sevelim Neet ERTA sevgi, hogr

kilik Noktas ksn Aradan Neet ERTA eitlik, birlik beraberlik, sevgi, doruluk,

drstlk, alkanlk

Sayg Duyarm Neet ERTA sayg, eitlik, ilim sevgisi, birlik beraberlik,

insan sevgisi

Beni Hor Grme Gardam k Veysel eitlik, adalet, alakgnlllk, sayg, hogr

Aldanma Cahilin Kuru Lafna k Veysel alkanlk, ilim sevgisi, olgunluk

Hepimiz Bu Yurdun Evlatlaryz k Veysel birlik beraberlik, bar, eitlik, vatan sevgisi,

Gafil Gezme akn Kul Himmet

doruluk, drstlk, kanaatkrlk

Hogr yolunu aalm dostlar Ozan Ezgini hogr, drstlk, sevgi, ilim sevgisi, birlik

beraberlik, dostluk, mertlik

Bana Kara Diyen Dilber Karacaolan eitlik, sevgi, alakgnlllk

Plevne Trks Rumeli Trks milli uur, birlik ve beraberlik, vatan sevgisi,

mertlik, cesaret


Gel Sevelim

Gel sevelim sevileni seveni

Sevgisiz suratlar glmyor canm

Nice grdm dizlerini dveni

Giden mr geri gelmiyor canm

z glmeyenin yz gler mi?

Sevgisiz muhabbet hakka deer mi?

Seven insan kalarn eer mi?

Zorunan gzellik olmuyor canm

Sevgi haktr seven alr bu hakk

i gler dtan grnr fark

Sevmeyene akmaz sevginin ark

Bo lafla oluklar doymuyor canm

Bir zaman kken sen de sevmitin

O anda dnyay nasl grmtn

Sanki cennetin bana girmitin

oklar bu hakk bilmiyor canm

Akn ateine yandm altm

Bu ate iinde akla tantm

Doru mu yanl m deyip dantm

Sevgisiz hak kabul olmuyor canm

Sevenin gnlnde yanar klar

Kaybolur karanlk tm dolaklar

Garip'im sevenler bunca klar

Bo hayale boa yelmiyor canm

Gel Sevelim adl trkde sevgi, sayg, hogr deerlerinin vurguland grlmektedir.

kilik Noktas ksn Aradan

kilik noktas ksn aradan

Birdir Allah ad ho dal midir (deil midir)?

nsanlar bir yaratm Yaradan

nsanlar hep bir karda dal midir (deil midir)?

Hep kardaz birbirimizi sevelim

Ho dil ile birbirimizi velim

kilii aramzdan kovalm

Erinin emei bo dal midir (deil midir)?

Garibin szleri birlik iindir

Birliin iinde dirlik iindir

Doru al aileni geindir

Erinin emei bo dal midir (deil midir)?

kilik Noktas ksn Aradan isimli trkde eitlik, birlik beraberlik, sevgi, doruluk,

drstlk, alkanlk deerleri vurgulanmtr.

Sayg Duyarm

Vatanm memleketim bu mutlu gnde

Byne kne sayg duyarm

Ayrm yapmayana kendi gnlmde

nsanlk adna sevgi duyarm

Cehaletin kk skt iin

Yerine insanlk ektii iin

Ozan ant diktii iin

Krehir iline vg duyarm

Sren olur cehaletin atn

Kim evirir cahilin kuvvetini

Belki bir gn babamn antn

Sarsan olur diye kayg duyarm

Ozanlar babas Muharrem Erta

Nice ozanlara olmutur nakka

nsan olanlarn hepisi karde

Bir garibim byle duygu duyar

Sayg Duyarm adl trksnde sayg, eitlik, ilim sevgisi, birlik beraberlik, insan sevgisi

deerleri n plana kmaktadr.

Aldanma Cahilin Kuru Lafna

Aldanma cahilin kuru lafna

Kltrsz insann kl yalandr

Hkmetse dnyann her tarafna

Arzusu hedefi yolu yalandr

Kar suyundan szen eme gl olmaz

Gl dikende biter diken gl olmaz

Diz diz eden her sinein bal olmaz

Peteksiz arnn bal yalandr


nsan bir deryadr ilimle mahir

limsiz insann hreti zahir

Cahilden iyilik beklenmez ahir

lei ameli hli yalandr

Cahil okur amma lim olamaz

Kmillik ilmini herkes bilemez

Veysel bu szlerin halka yaramaz

Sonra sana derler deli yalandr.

Aldanma Cahilin Kuru Lafna trksnde alkanlk, ilim sevgisi, olgunluk, deerleri

vurgulanmtr.

Beni Hor Grme Gardam

Beni hor grme kardam

Sen altnsn ben tun muyum?

Ayn vardan var olmuuz

Sen gmsn ben sac mym?

Ne varise sende bende

Ayn varlk her bedende

Yarn mezara girende

Sen toksun da ben a mym?

Kimi molla kimi dervi

Allah bize neler vermi

Kimi ar iek dermi

Sen balsn da ben e miyim?

Topraktandr cmle beden

Nefsini ldr lmeden

Byle emretmi yaradan

Sen kalemsin ben u muyum?

Tabiata Veysel k

Topraktan olduk kardak

Ayn yolcuyuz yoldak

Sen yolcusun ben ba mym?

Beni Hor Grme Gardam adl trkde eitlik, adalet, alakgnlllk, sayg, hogr

deerleri vurgulanmaktadr.

Hepimiz Bu Yurdun Evlatlaryz

Bu nasl kavgalar, irkin dvler

Hepimiz bir yurdun evlatlaryz

Yolumuza engel olur bu iler

Hepimiz bir yurdun evlatlaryz

Birleiriz bir bayran altnda

Biz Trklerin ikilik yok arasnda

Yanar tutuuruz vatan akna

Hepimiz bu yurdun evlatlaryz

Hedef alp dvtn kardan

Seni yaralyor attn tan

Topluma zararl yersiz savan

Hepimiz bu yurdun evlatlaryz

Herkes ilim deryasnda yzyor

km ayn evresinde geziyor

Yazk bize, yollarmz uzuyor

Hepimiz bu yurdun evlatlaryz.

Kitaplar yazlm nasihat dolu

Birlikte glenir genliin kolu

Genlie emanet Atatrk yolu


Syler Veysel szlerinden vazgemez

Bulank emeden kimse su imez

Kanad olmasa kular da umaz


Hepimiz Bu Yurdun Evlatlaryz adl trkde birlik-beraberlik, bar, eitlik, vatan sevgisi

deerleri vurgulanmaktadr.

Gafil Gezme akn

Gafil gezme akn bir gn lrsn

Dnya kadar maln olsa ne fayda

Syleyen dillerin sylemez olur

Blbl gibi dilin olsa ne fayda

Sen sylersin sz iinde szn var

alarsn rparsn olun kzn var

Bu dnyada be arn bezin var

Tm bedesten senin olsa ne fayda

Sylersin de sen sznden amazsn

Haramn helalini semezsin

Tkenir kepein su da imezsin

Akan aylar senin olsa ne fayda

Kul Himmet stadm gelse otursa

Hakk'n kelamn dile getirse

Dnya benim deyi zapta geirse

Karun kadar maln olsa ne fayda

Gafil Gezme akn adl trkde doruluk, drstlk, kanaatkrlk deerleri vurgulanmtr.

Hogr Yolunu Aalm Dostlar

Tabiatla insan i ie yaar

Hogr yolunu aalm dostlar

Drst olmayanlar yolundan aar


Sevgi pnarnda sular durulur

Cahil insan birbirine krlr

Ermiyor aklmz mantk yorulur


Birlikte yaarz hep karde bac

Bizleri yaatr sevginin gc

Cmerttir tabiat verir ilac


Canm feda olsun mert olu merde

Hal ehli dost iin geerim serde

Ezgini der nifak sormayn ferde


Hogr Yolunu Aalm Dostlar adl trkde hogr, drstlk, sevgi, ilim sevgisi, birlik

beraberlik, dostluk, mertlik deerleri yer almaktadr.

Bana Kara Diyen Dilber

Bana kara diyen dilber

Gzlerin kara deil mi?

Yzn sevdiren gelin

Kalarn kara deil mi?

Gzel, ben seni isterim

Seni koynumda beslerim

Yzn, gzel, greyim

Zlfn kara deil mi?

Boyun uzun, belin ince

Yanaklarn olmu gonca

Salverirsin kolunca

Beliin kara deil mi?

Utanrm akar terim

Gzellikte yok benzerin

En sevgili makbul yerin

Salarn kara deil mi?

Beni kara diye yerme

Mevl'm yaratm, hor grme

Ala gze siyah srme

ekilir, kara deil mi?

Hint'ten, Yemen'den ekilir

ner Badata dklr

Trl taama ekilir

Biber de kara deil mi?

Gllerde kuular olur

Gs ak, kara benlidir

Msr'da ok zengin vardr

Klesi kara deil mi?

Pnara konan kuunun

Kanad beyaz ounun

ldeki Arap beyinin

adr kara deil mi?

ller de konup gerler

Lle smbl bierler

Aalar, beyler ierler

Kahve de kara deil mi?

Evlerinde sular akar

Gzelleri gze bakar

Hular yanana sokar

Smbl de kara deil mi?

Karac'olan der, inallah

Grenler desin maallah

Kara donlu Beytullah

rts kara deil mi?

Bana Kara Diyen Dilber trksnde eitlik, insan sevgisi, alakgnlllk deerleri

vurgulanmaktadr.

Plevne Trks

Tuna nehri akmam diyor

Etrafm ykmam diyor

an byk Osman Paa

Plevneden kmam diyor

Dman Tunay atlad

Karakollar yoklad

Osman Paann kolunda

Be bin top birden patlad

Tuna nehri akar gider

Etrafn ykar gider

anl Gazi Osman Paa

Moskoflar krar gider

Klcm aldm taa

Ta yarld batanbaa

an byk Osman Paa

Askerinle binler yaa


Kahpe Moskof kesti yolu

Almak ister stanbulu

Plevne bir toprak kala

Dman sarm sa solu

Bakn hele Balkanlara

Boyanm hep al kanlara

Benziyor Trk askerleri

Ate saan volkanlara

Kapand Plevne yolu

Dman sard sa solu

Askerim yok cephanem yok

Yeti Sleyman Paa kolu

Irmak gibi aksn kan

Bu uurda verir can

Plevneden kmam diyor

Trkn yce kahraman

Trke pusu kurdu Moskof

Bunca yiit vurdu Moskof

Osman Paa kar durur

Almak ister yurdu Moskof

Austosta at cengi

Grlmemi daha dengi

Tunaya ok kan dkld

Kpkrmz oldu rengi

Plevne Trks milli uur, birlik ve beraberlik, vatan sevgisi, mertlik, cesaret deerlerini

vurgulanmaktadr.

SONU VE NERLER

Trk Halk Edebiyatnn sekin rneklerinden trklerin deerler bakmndan analiz edildii

aratrmada sevgi, hogr, eitlik, birlik beraberlik, doruluk, drstlk, alkanlk,

sayg, , adalet, alakgnlllk, alkanlk, ilim sevgisi, olgunluk, bar, vatan sevgisi,

kanaatkrlk, dostluk, mertlik, alakgnlllk, milli uur, cesaret deerlerinin yer ald

grlmektedir. Trkler ierii ile deerler eitimin rencilere kazandrlmasnda; ezgisi ile

insani deerlerin somutlatrlmasnda etkili olabilir. Trklerin rencilere deerler eitimini

aktarmada ilevsel bir boyut kazandrabilecei dnlmtr. Deerler Eitimi ve trklerle

ilgili yaplm ok az aratrma vardr. Konu ile ilgili aratrmalar yaplmas gereklidir.

KAYNAKA

Arc, A. F. (2016). ocuk Edebiyat ve Kltr, Ankara: Pegem Akademi Yaynlar

Bacanl, H. (2013). Deer eitimi: Sorular ve sorunlar. Gelenekten Gelecee, 1(3): 43-55.

Ba, B. (2015). Trke retimi Asndan ocuk Edebiyat, Ankara: Pegem Akademi.

Creswell, J.W. (2016). Research Design, Ankara: Eiten Kitap.

angal, . (2012). Yabanclara Trke retiminde Kltr Taycs Olarak Trkler, Gazi niversitesi

Trke Aratrmalar Akademik renci Dergisi, 2: 9-20

obanolu, . (2009). Halk Edebiyatna Giri, Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar

Dilin, Cem.(2005). rneklerle Trk iir Bilgisi, Ankara: TDK

Doan, B. ve Glen A. (2011). Trke ders kitaplarndaki (68) metinlerin deerler bakmndan

incelenmesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2): 75-101

Gler, E.& Topta B. (2016) lk ve Orta retim Mzik Kitaplarnda Trk Halk Mzii Eserlerinin

erik Analizi, nn University Journal of Culture and Art. Cilt/Vol. 2 Say/No. 1 (2016): 1-20

http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar

http://www.turkuler.com(21.09.2017)/hikayeler/hikayeler.asp

mik, . (2014) Trklerimizdeki Hogr Temasna Toplumsal Bak ve Hac Bekta Veli, Trk Kltr

ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi,10: 69-181

Kamilolu, R. (2016). Trk Halk Mziindeki Trklerin Bazlarnda Geen Tasavvufi Temalar, nn

niversitesi Kltr ve Sanat Dergisi, 2: 43-51

Karkn, A. M. ve Doan, M. S. (2016). Trk Halk Mziinde Askerlik, Kahramanlk ve Milli Mcadele

Temal Trklerin Mzikal Analizleri zerine Bir Aratrma: anlurfa Yresi rnei. Inonu

University Journal of Arts and Design, 6(14). 1-12.

Knk, M. (2011). Bir letiim Arac Olarak Trk Halk Mzii ve Trkler, Erciyes letiim Dergisi, 2(1):

136-150
http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalarhttp://www.turkuler.com(21.09.2017)/hikayeler/hikayeler.asp


Kprl, M. F.(2004). Edebiyat Aratrmalar, Ankara: Aka Yaynlar

zimen, A. ve Gk, S. (2013) Antalya Yresi Halk Trklerinde Yer Alan Kltrel Motifler, Eitim ve

retim Aratrmalar Dergisi, 2 (4) sayfa no yazlmal

Tekin, Hatice Selen (2012) Popler Kltr ve Trklerimiz, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Balkan

zel Says-II: 300-325

Turhan M. ve Kova . (2012). Deerler Eitimi Asndan Trk Halk Mzii ve Halk Ozanlar: Neet

Erta, k Mahsuni erif, k Veysel ve zay Gnlm Balamnda Bir nceleme, Frat

niversitesi Eitim ve nsani Bilimler Dergisi, 3(6): 117-128

TDK. (1968). Trk Dili Dergisi Trk Halk Edebiyat zel Says 11(207): 257-298

Yldrm, A. ve imek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri. Ankara: Sekin.


KIRIMTATAR OCUK VE GENLK EDEBYATINDA

ATASZLER VE AYTIMLAR

Emine SEN*

zet

Krmtatar ocuk ve genlik edebiyatnda gen neslin terbiye mevzus aks olunuyor. Tesiri ve kymeti gayet byktr. Vatanmz Krma sevgi ve milli gurur namelerini alamaya alyor. Gemiini renip bilmek ve anlamak gen nesiln ilerlemesinin teminatdr. Bunun iin, Krmtatar ocuk ve genlik edebiyatnda kullanlan ataszlerinde milli deerler ve terbiyenin ehemmiyeti gretilmektedir.

Krmtatar ataszleri ve aytmlar hakknda umumi malumat berilgenine dikkat ayrld.

Kadim umumtrk edebiyatnda da ecdatlarmzn tuvvn yurtun ulul, trkiy halklarn birligi, kudret, amanlk ayelerini aks ettirmek in, ayeli, teren manal aytmlar ve ataszleri seildi.

Ataszleri ve aytmlarn manaca tasnifi yapld. Tasnifi ve tahlili Krmtatar bala folklornda daa teren grenilmegeni sebebinden, mevzumzn ilmiy tetkikatta mimligi kayd etildi ve talil olan tayinlendi.

Anahtar kelimeleri: Krmtatar bala ve genlik edebiyat, ataszleri ve aytmlar, terbiye.

GR

Krmtatar halk az yaratcl nesilden-nesile keken, halkmzn btn ruhiy bayln aks

etken, zengin, medeni, edebi mirasdr. Asrlar devamnda yaratlp, kemiimiz ve

kelecegimizni kzgsidir. Bu kzgge bakkance em kadimiy zamanmzn ahlk ve

ibadetlerini ve bugnki em de kelecegimizdeki medeniyet ve edebiy zenginligimiz kz gnde

canlanr.

Krmtatar halk az yaratcln bir pta olan ataszleri ve aytmlar e kadimiy janr

saylr. Onlar ekilce ksa, amma teren manal bediy eserlerdir. Bu ksa eserlerde halkn

ziyrekligi, tkr szge ustal, dnyabak, akl-feraseti tasvir olunr. Olar halk ikmetini ve

milli felsefemizni hazinesidir.

Ataszleri ve aytmlar asrlar devamnda bizge msbet duyu ve izgilerni menimsemege,

nezaketli tolmaa ve menfiy izgilerden kurtulmaa, doru yolda amalamamaa yardm eter.

Olarda halkn yaay, a, fikir yrsetv kabiliyeti, ahlk, kayg-kaseveti, arzu-mti ve

sevini aks olunr. Ataszlerinde askini tapan meselelerge halk z dnyabak ile kymet kesip,

mr tecribesine esaslanarak, ayn meselelerni emiyetini ya tasdklar, ya da inkr eter.

Ataszleri ibretli, ikmetli sz ibarelerdir, lkin olarda nasiat yok, nki ataszleri halkn

umumiyletirilgen mr tecribesinden kelip kan fikirlerini aks eder.

Ataszleri ve aytmlar zara manaca fark eder. Ataszleri konkret, tolu, tam bir fikir ifadelegen

cmlelerdir. Mesel: Ban baksa, ba olur, bakmasa da olur.

Aytmlar ise, tam olmaan, yeknlenmegen fikirni ifade eter. nsanlar konuunca sz sras

kullanan uyun ibarelerdir. Mesel: Azra duac.

Ataszleri ve aytmlar halk az yaratcln eit janrlarnda da rastkelir. Byk epos

eserlerinde, masal, halk yrlarnda da yer alrlar. "orabatr", "Krolu" byk epos eserlerinden

misaller:

* Krm Yazarlar Birlii yesi air ve Yazar, [email protected]


"Gzel, gzel degildir, can sevgeni gzeldir", "Terekni teprenmesi yeldedir", "z

yklan alamaz" (orabatr).

Masallarda:

"Bakasna kabir kazan, z ter degenler". (Taz Ba Kse ve Ayneci Deli Haya).

"Kasam tutar, korksam yutar", "lsem de yigitesine leyim".

(Zoraki yigitlik).

"Eyilikke kemlik yaplmaz". (Kselerni davas).

Kadimiy umumtrk edebiyatnda da ecdatlarmzn tuvvn yurtun ulul, trkiy halklarn

birligi, kudret, amanlk ayelerini aks ettirmek in, ya mndericeli, ayeli, teren manal

aytmlar ve ataszleri meydana ketirilir.

Al-Muktadi Halifni erefine Mahmud Kaariy 1072 1077 senelerinde "Divanu Luat-it-

Trk" eserini yazd. O, trki dillerdeki ivelerni hususiyetlerini grenip, trkiy kabilelerini

tili, tarih, halk az yaratcln, olardan destan ve efsanelerni kitapta toplay. Bu kitapta 400

ikmetli ibareler, aytmlar, atalar szlerni kirsetilgendir.

Mesel:

"Yah urban ze,

Tatl an baqasna,

Musafirini say, rmet et,

an-erefini etrafqa bildirsin".

Bu drtlkte trk halkn insansever, musafirperver izgileri tasvir olunr. Msbet izgilerni

saibi olp yetiecek nesillerine yol ksterilir.

"Oul, menden gt almaqn er vaqt Tardan tile.

lkede byk insan olp, bilgini etraftakilerge gret"

Bu satrlarda trk halkn bilgige ntluv tarif olunr. Nesillerge nasiatlar berilip, eyilik

yaplmasn bir yolu ksterilir.

"Qulaq eitse gl bilir,

Kz krse coqunlq kelir".

Bizim halkmzda da byle kibi ataszleri rastkelir:

"Yah sz az,

Yaman sz ba qaz". ya da

"Yah szge can qurban".

Bu atalar szlernen insan psihologiyasn hususiyetleri aks oluna. Szni insana olan tesiri

byktir.

Umumtrk klassik edebiyatn belli airlerinden biri olan Yusuf Balasaunln "Qutadu

bilig" (10691070) eserinde nasiatl subetler tkerilir.

Mesel:

"Haciblikka anu bu on neg kerek,

Yiti kz, qulaq, saq kogul kerek"

air hacip olan insana "yedi kz, qulaq, sa gnl" kerek dep, yazar. Yani "yedi kere krip,

eitip meseleni al srette lep pqan insan kerek" degen manasn alatr. Halkmzda da

"Yedi le bir p" degen kibi atalar sz bar.

"Yah erni bolur daim qsmeti,

Bu qset ketirir oa olan rmetni".


Ayn satrlardan air vicdanl, qymetli tabiat izgilerini saibi olann alalr. Krmtatar

ataszlerinde u manalarn taan bir qa misallernen tantrmaq isteymiz:

"Yigitni emek tantr".

"Ar ykni at tartar,

"Ar ini er tartar".

Byleliknen, qadimiy umumtrk bediiy eserlerinde oq ikmetli, ibareler, aytmlar, ataszleri

iletilir. Trkiy halklarn qadim tilleri, tnceleri, yaay tarz tasvirlenir. letilgen

ataszleri, aytmlar o devirde yaaan insanlarn a derecesini, dnyabaqn tasvir eter.

te, aytmlar ve ataszlerini ya yani qa asr devamnda halkn tilinde yaaann

belgilemek mmknmi eken? Bun belgilemek zordr. Demek, halk qa asr yaap kelse,

ataszleri de u qadar hzmet etip kelmektedir.

Elbette, ataszleri ve aytmlar istenilgen zaman ekillenmez. Olar asrlar devamnda az-

azdan aytlp, tilden-tilge seyaat etseler de, bir ekilde turunlap qalmaandr. Aksine,

ecdatlardan torunlara keer eken, bu halk ibareleri ketken sayn oqlatrla bergen,

zenginletirilgen, qafiyeletirilgen, dlberletirilgen", yuqardaki fikirlerni belli alim ve ocamz

da Memet merov yazp qaldrd.

Halk az yaratcl eserlerini terbiyeviy emiyeti ve tesiri ya nesilge ayet byktir. Hususan

ataszleri ve aytmlar ayrlp turalar, nki olar yahlqqa, dostluqqa, merametlikke, balalarn

diqqatn celp ete. Olarn aqiqiy vatanperverlik, insanperverlik ruhunda terbiyelemege yardmc

bir vasta rolni oynaylar. Ataszlerinde ailede balan doru terbiyelev meselesi e mim mesele

olp qoyula. Em balan qundaqtan terbiye etmek tevsiye etile. Mesel:

"Balaa beikte gret", "Balan tapmaq bir kere k, terbiye etmek bi kere k", "Ana stnen

kirmegen, tana stnen kirmez", "Tayaqnen bala terbiyelenmez" ve ilhre".

Ataszlerinde balalara em de genlerge nasiatlar, qymetli gtler berilir. limge, oquv-

yazuva qymet kesilip, ya nesilde aql-ferasetni ykselmesi, rmet-say qazanlmas

orunda daima ilim ve bilgi byk rol oynar. Mesel:

"lim aql oqradr", "Oqumaqn ertesi-kei yoq", "Kitap bilgi anahtar", "E yah daost

kitaptr", "Oquvsz bilgi yoq , bilgisiz kni yoq", "Qalem qltan keskindir", "Mektep krmek

insan in devlettir".

Ataszlerinde balalarara dostluq ve qardalq, ana-tuvan tiline rmet, Vatanna sevgi ve

vatanperverlik duyular aks olunr. Bu eserlerni tesiri altnda balada e qymetli izgiler

terbiyelenip, alanp kelinmektedir. Ayn eserler halk az yaratcln kk janr

balalarmzda Vatanna, halkna, ana tiline, tabiatqa sevgi, dostluqta ve ite sadq olmaqn alap

kelmektedir.

Byleliknen, asrlar devamnda saqlanp qalan ya nesillerni terbiyesinde hzmet etip kelgen

ataszlerini manaca tasnif etilmesi mmkn:

1. Til ve sz

2. lim, bilgi ve hner

3. Dostluk ve kardelik

4. Edep ve terbiye

5. Emek ve emekseverlik

6. Vatan ve vatanperverlik

7. Halk ve birlik

8. Ana, baba ve soy-akraba

9. Olan ve kz


10. Yahlk ve yamanlk

11. Salamlk ve hastalk

12. Gzellik ve dilberlik

13. Musafirlik

14. Tabiat ve manzara

15. Ayvanlar

16. Yalk ve kartlk

Halk az yaratcln e yah bilgenlerden biri A.M. Grkiy "Sz sanatn balayc

folklordr", degen edi. Daa yazuvn-szuvn bilmegen halk acayip, yksek bediiylikke malik

olan eserler yarata. Bediy sz ile insanlar btn yaratqan, icat etken medeniy, edebiy

baylqlarn ebediyletirgen. Halkn bu bay hazinesi qrmtatar meur air ve yazclar daima

muracaat ete ediler. Canmuhammed, smetiy, Aq mer, sein amil Toqtaraz, Asan

ergeyev, Eref emi-zade, Riza Fazl ve ilhre. Bugn de belli air ve yazclarmz z

eserlerinde ataszleri, aytmlardan faydalanp kelmektedir. Hususan biz de, z icadmzda

ataszleri ve aytmlardan qullanamz. "Ana-Vatanm" iirimizde Krmn er bir kesinen

tantrp, topraq ve insan arasndaki olan sq ban kstere. Genlerimizge topramzn

qymetini, bu dnyada e dlber, e gzel ana-topra olann alatmaa tramz:

Tuvan ilni yeri cennettir, deyler,

Anda er bir quq ilhiy syler,

Lle, gl, sumbuller dualar eyler,

Aziz toprams Ana-Vatanm!

Bu Vatan sevgisi kelir imandan,

Muqaddes bu sevgi sier anadan,

Bu varlq nimeti yce Alladan!

lhiy aqms Ana-Vatanm!

Evel-ezelde mildiy takvimge kre, 6-maystan 8-noyabrge qadar yazmevsimi, 8-noyabrden 6-

maysqa qadar q mevsimi sayla edi. Bun in 6-maysta q mevsimi bite ve yaz balay bu

al "Hdrlez keldi yaz keldi" atalar szmizde ala. Araptilinden "Hazr" sz yeillik manan

bildire. Hdrlez yeillik, ya ayat, uyanuv, temizlik, bereket, bolluq temsili old. "Hdrlez

keldi yaz keldi!", atalar szlerni iirge serlevha qoydq:

Cylz olan, qzlar,

Yan-yana kelsin omuzlar,

Aq namesin alsn sazlar.

Hdrlez keldi yaz keldi!

Baar mevsimi qonaql,

Lle kibi al yanaql,

Nargzni kz oynaql,


Ecdatlardan selm bar,

Milletime mjdesi yar,

Eyilikler yapmaa zar,


Ey, qz, olan! Dile avaz,

Baarday ho mevsim olmaz,

Aq glnen arzun yaz,


eeklerge dalar tolsn,


nsanlarn yz klsin,

Yreklerde bar olsun,


Saarde blbuller ter,

Namesi bizni ad eter,

Qalmaz bizde dert ve keder


Bayram dad amzda,

Vatan aq bamzda,

Haqn sz aqmzda,


Krma olan srsz sevgini genlerge alamaq maqsad ile "Derviza" iirini yazdq:

Er mevsimni qarar bar:

lk baarni glzar bar,

Yazn zengin bazar bar,

Kzni destan Derviza!

Klte keldi kz keldi,

Bol bereket yz berdi,

Yzmciler yzm cyd,

Kzni ilvan Derviza!

Yurt barndan quvet alan,

Kreke qar ya pelvan,

Milliy ruhnen tolar er can,

Kre meydan Derviza!

Meydanda kre avas,

Halkmn quvan nidas,

Bitmez Vatana sevdas,

Birlik mekn Derviza!

"Hdrlez keldi yaz keldi!", "Derviza" iirlerimizde kelecek nesilge de samimiy, byk

duyularn alamaq, milliy urf-adetlerimizni ktmege aramz. Bizler in da yaamaq, on

dalarn, llerini kezip, on temiz avasnen nefes alp, bllr kibi oqraq suvlarn toyp

ierek, biz de bir millet olaraq bu dunyaa yaadmzn bildirmek em de muqqaddes

topramznen birdemlikte olmaq biz in lenmez bahttr. Krma olan srsz

sevgimizini bildirip, bu topraqta sken er bir otq, er bir yapraq pek qymetli baylq, degerlik

olan alatmaqtamz.

Gzellik baqiydir, qalan faniy! iirinde:

Gzel baqqan kzler, gzellik krer,

Gl gzel olsa, szleri cevher,

Gzellik bazarda satlmaz, derler,

Gzellik baqiydir, qalan faniy!

Gzel baqqan kzler, gzellik krer, satr

("Gzel adam er vaqt gzel baqar") ataszlerinden esasnda yaratld

Gl gzel olsa, szleri cevher,

("Gzellik kzde degil, szdedir" ) atalar sz

"Gzellik bazarda satlmaz, derler", atalar sz

yle etip, ya nesilge felsefiy tncelerini, yani gzellikke sevgi, samimiyetlik ve

alaqgllilik izgilerini alamaa trmaqtamz. Felsefiy fikir, dnyabaq, insan glni ve

mrekkep ayatn srlar aydnlatmaqtamz.


NETCE

Byleliknen, qrmtatar bala ve genlik edebiyatnda qadimiy devirlerden balap ve bugnki

knde yaratlan eserler asrlar devamnda saqlanp kelgen ataszleri ve aytmlar ya

nesillerimizni terbiyesinde hzmet etmektedir. Halk az yaratcl bugnki knde de z

emiyetini coymad.

Balalarn yl-yldan dnyabaq zenginleip, etraftaki yaay aqqndaki bilgisi, tasavur ep

keniler. Bua folklorn eserleri yardm eter. Balalar ve genler in yaratlan eserlerde

qullanlan ataszleri ve aytmlar bala terbiyesinde e qymetli menba ve ayn zamanda talim-

terbiye meselesini ezilvinde bir vastadr .

Ataszlerinde balalara ve genlerge nasiatlar, qymetli gtler berilir. limge, oquv-yazuva

qymet kesip, ya nesilde aql-ferasetni smesine, rmet-say qazanlmasna daima ilim, bilgi

yardm eter.

Ataszlerinde balalara dostluq ve qardalq, ana-tuvan tiline, Vatanna sevgi ve

vatanperverlik duyular menimsenilir. Bu eserlerni tesiri altnda balada e qymetli izgiler

terbiyelenip, alanlp kelmektedir. Ayn eserler halk az yaratcln kk janr olaraq,

balalarda Vatanna, halkna, ana tiline, tabiatmza sevgi, dostluqqa ve ike sadq olmasn

alamaqtadr. Ataszleri ve aytmlar yardmnen bala dnyan tek aqlnen grenip degil de,

yregine de sidirerek, alamaa, dnyada yz bergen vaqiyalara ve adiselerge cevap olaraq,

yahlq ve yamanlqqa z munasebetini bildirir.

Ataszleri ve aytmlar balalarn ve gen nesilni zeini, tncesi ve fikirlerini terenlemesine,

ykselmesine hzmet eter. Nutuq faaliyetini inkiaf ettirip, tilini zenginletirir.

Krmtatar genlik edebiyatnda gen nesilni terbiyelev mevzus aks olunr, tesiri de qymeti

ayet byktir. Vatanmz Krma sevgi ve milliy urur namelerini alamaa alr.

Kemiini grenip bilmek ve alamaq gen nesilni ilerlemesini teminleyicidir.

QULLANILAN EDEBYAT

Ataszleri ve aytmlar. Tertip etken . Asanov. / Asanov evket. Simferopol: Q- rmdevoquvpedneir,

2002. 183s. ISBN 966 8029 199.

Camanaql K. Folklormz. /Kerim Camanaql. /Yei dnya. 1934. sentbr 18.

Camanaql K. Folklorn grenemiz. /Kerim Camanaql./Yei dnya. 1934. noyabr 12.

Camanaql K. Masal tekerlemeleri haqqnda. /KerimCamanaql. //Bolevik yolu. 1935. 3. S.24.

Camanaql K. Krmtatar folklorn toplav haqqnda./Kerim Camanaql. // Emel. 1935. 6. S.31

36

Camanaql K. Krmtatar folklorn toplav haqqnda. /Kerim Camanaql. /Yei dnya. 1935. mart 11.

Filonenko V. . Zagadki krmskih tatar / Krmtatar tapmacalar / V. . Filonenko. Simferopol, 1926.

57 s.

Muzafarov R. . Tatarskiye narodnye poslovits / R. . Muzafarov. Kazan: zd-vo Kazanskogo un-ta,

1959. 153s.

Poslovits, pogovorki i primet krmskih tatar, sobrannye A.A.Bodaninskim, E. L. Martino i O.

Murasovm / Bodaninskiy A.A., Martino E.L., Murasov O. Simferopol: Tipografiya Tavri.

Gbern. Zemstva, 1914. 67s.

Qayda birlik, anda tirilik. Krmtatar ataszleri. ( Tertip etken R.Fazl / Fazlov Riza. Takent: Edebiyat

ve saat neriyat, 1971. 192s.

Krmtatar bala edebiyatn hrestomatiyas. Tertip etici C.Bekirov. 2-inci ayrdan ilenilgen neir.

Simferopol: QC "Qrmoquvpedneir" neriyat" 2008. 336s. ISBN 978-966-354-213-3


Krmtatar halk az yaratcl. Hrestomatiya.Tertip etken C.Bekirov. Takent. kituvi, 1991-248s.

ISBN5-645-00722-0

Krmtatar halk masallar. K.Camanaql, A.sein tertip etkenler.K. Cmanaql./ Cmanaql Kerim.

Krmtatar masallar. S.8-31. Simferopol: QC "Qrmoquvpedneir" neriyat" 2008. 384s.

ISBN 978-966-354-200-3.

Riza Fazl. rmaqlar / Fazlov Riza. Atalar sz aqln kz. Edebiy maqaleler, erkler, hatrlavlar,

levhalar. Simferopol, 2002. S. 154 159.


AZERBAYCAN OCUK EDEBYATINDA FOLKLOR MOTFLER

Semengl GAFAROVA*

AZERBAIJAN FOLKLORE MOTIFS IN CHILDREN LITERATURE

Abstract

At the end of the XIX century and early in the XXth century, the collection of folklore samples, a significant revival in the field of joy and research was noticed.Azerbaijani children's literature confirms itself as a special area in a short period of time, confirms that it is connected with folklore and classical literature, which is considered to be the historical root of literature. Azerbaijan's children's literature is grateful to the main folklore for its own development and its development.Folklor's benefit is generally in the process of developing children's literature in different nations Folklor has been a major force for children's literature with a high and positive aesthetic pleasure. This has also proven itself in the works of the writers.

Keywords: Children literature, children's folklore, tale, traditions and customs.

Azerbaycan ocuk Edebiyatnda Folklor Motifleri

XIX. yzyln sonu ve XX. yzyln balarnda folklor rneklerinin toplanmas, neri ve

aratrma alannda mhim canlanma fark edilmidir. Rus basnda ya da ulusal basnda

Azerbaycan folkloru rnekleri farkl trlerde yaynland. zellikle, yzylmzn balarnda

basn alannda elde edilmi geni imkanlar folklor materyallerinin daha fazla toplanmasna ilgi

yaratr, onlar ktleviledirirdi. zellikle bu yllarda folklor eserlerinin toplanmas, ama ve

sistem aydnl gze arpmakta idi. Abdurrahmanbekov, 1898'de ocuklar iin "Tatar ocuk

hikayeleri" olarak masallarn yaynlad. S.M. Ganizade ve H. Mahmudbeyov 26 Mays 1896

ylnda "Nbar" adl ocuk dergisi yaynlamak amacyla Bak valisine yazdklar dilekede

dergide ocuk masallar, temsiller, bilmeceler yayn yapacaklarn gsteriyordu. Faydal kraat

kitaplarna byk gereksinim olunduu bir dnemde "Nicat" gazetesi folklor rneklerini

toplamay, onlar ocuklarn seviyesine uygun bir tarzda ilemeyi ve kitapk eklinde yayn

yaptrmay tavsiye gryordu.

F. Kcherli tarafndan derlenen ve yaynlanan "ocuklar iin Hediye" (1912) adl kitap, nemli

bir olay olarak karland. S.Hseyn, "ocuklara iin Hediye" adl kitabn Kafkasya'daki ilk

kitap olarak adlandrd: "Bizi kymze tantyor ve gemiimize kar milli hislerimizi

uyandryor".

Szl halk edebiyat genel olarak ocuk edebiyatnn ilk kayna ve szck daarcsnn

balangc olarak dnlr. ocuk edebiyat bu kaynak temelinde gelitirilmi ve ilerici

gelenekleri ile tarih boyunca gelitirilmitir.

Estetik zevkin sanat beslenmesi, gzellie hayranln ve gelecekte glenecek hmanist-insani

keyfiyyetlerin temeli ite bu ana arklar, ana st kadar nemli olan bu laylalarla, bu beik

arklar ile koyulur. Dastan halk airi Resul Hamzatov beik arklarnn, ana laylalarnn en

kutsal bir eriat, insan hayatnn ilk sanatsal gdas olduunu gstererek yazyor: "Ana arks

* Do.Dr, Bak Slavyan niversitesi.


tm insan arklarnn ncesi, tm insan arklarnn balangcdr. Ebeveynlik olmadan,

dnyada hi ark olmazd. Ana arklar iirin ilk kayna, kalbimize serpilmi ilk iir

tohumudur "(9, s.213-216).

Azerbaycan ocuk iirinde laylalar tarznda yazlm iirler bir dizi tekil edir.R.Efendiyev,

A.aiq, A.Sehhet, M.Seyidzade, S.Rstem, Z.Cabbarzade, R. Rza, M.Dilbazi, E.Cemil, T.

Elin, A. Kerim, M. Glgn ve dier airlerin lirik tarzda yazdklar iirler, bu serinin tipik

rneklerinden biridir. eitli ierik ve tarif biiminde olan bu iirlerin tamam iin toplam husus

udur ki, bunlar da skunet ruhu, evlat sevgisi, ocuun geleceine byk gveni, terennm bu

geleneksel trn adalk fikrine hizmet iinde nemini bir kez daha artryor. Layla,

M.Dilbazi'nin paragraflarndan birini inceleyerek grlerini bir kez daha teyit edeceiz:

Ham yatd, sen de yat,

Dincel, quzum, tez boy at,

Sbhn xeyre alsn,

Sene glsn bu hayat,

Yat, canm, gzm, laylay!

Qurbann zm laylay!

E.Cemilin 1943 ylnda, odun, atein ierisinde, askeri sahra hastanesinde yazd "Laylay" eri

o zamanki literatrde, ailelerde yaygn bir duruma, gl etkiye sahip olmutu.

Laylalardan sonra ark szleri, okamalar, kelime byleri, bulmacalar, kk peri masallar

vb. farkl ya gruplarndaki ocuklara uygun kk folklor trlerinden biridir. Okamalar

ocuun duygularn dorudan etkileyen lirik ve elenceli rneklerdir. Ayn zamanda, ocuklara

estetik zevkle birlikte en soylu ahlaki nitelikleri retir. Bunun nedeni, ocuk airlerinin estetik

ve manevi eitici nemi olmasdr. ocuk airleri yeri geldikce bu usuldan istifade etmiler.

rnein: Rahim Ramzinin Balama kurban adl satirik okamasndan:

Barsz budaqlar,

Qorxaq ocuklar,

Btn yaltaqlar

Bu balama qurban!

ocuk folkloru ierisinde ocuklarn zihinsel inkiafna yardm etmek, bilgi alann geniletmek,

dnce yeteneini artrmak iinde tapmacalarn, konumasn selisledirmek, iradesini,

hafzasn kuvvetlendirmek iinde tapmacalarn byk nemi vardr.

Fikrin matematikas, Al iin bilik hazinesi ve dierleri tarafndan tahmin edilen

bilmeceler trn kullanarak iir yazdlar. Buna R. Efendiyev "Fasllar hakknda" bilmece eri,

A.aikin "Tapmaca arks" iiri buna rnek olabilir:

Seher anda,

Gilas banda,

Uard bir qu,

Ederdi: cik-cik

Tapn grek ne,

Ederdi: cik-cik? (4, s.14)

M. Dilbazinin "Bulun bakalm hangi quam?", T.Elinin "Bap-balaca fabrika", "Filden byk",

"Yzer suda, batar suda", X. Elibeylinin "Tap grm nedir?", M.Glgnn "Tapmacalar", vb.

bilmeceler, modern ocuk folklorunun tipik rneklerinden biridir.

Halk pedaqoqikas zere nl uzman E.Haimov zihinsel terbiye sahasnda tapmacalarn

nemini yle genelletirmi: "Folklor malzemeleri ierisinde zihinsel terbiyenin en gl arac

tapmacadr" (10, s.243).

Dediimiz gibi, folklorun en ilgin ve nemli trlerinden biri yanltmacdr. Yanltmaclar

mevcut literatrde ocuklarn bebek zamanlar akc ve dzgn konumay retmeyin,

aldrman esas aralarndan biridir. Yanl anlamalar hem kusursuz konuma hem de telaffuz

doruluu yannda gelimilii ve dnme skln gerektirir. ocuk airlerimizden T.

Elchin'in yanltmaclarna bakalm:


Qz qaz, qaza tutdu,

Qaz qz td.

ki bk kk yedim,

Yedim iki bk kk.

ocuk folklorunun br trleri gibi ocuk arklarnn dier yazarlar da ocuk yazlardr.lk

numayende gibi bu alanda R. Efendiyevin geni etkinlii dikkate deerdir. Onun "Yaz

olanda", "Gl", "Durna", "Yamur", "Fasllar hakknda", "Meneke" vb. iirleri halk ark sz

iirlerine dayanr. rnein: "lkbaharda" nl arknn "lkbaharda misafirimiz olacak"

sloganna dayanyor.

ocuk iirinde folklor malzemelerinin nispeten geni kullanm, S. Ezim'in yaratclnn ilk

ortaya kdr. S.Ezim ocuklar iin yazd tler, manzum hikye, masal, temsil,

alleqoriyalarnda fikirlerini halk hikmeti ve halk rivayetleri ile esaslandrr, fkra ve esprilerle

sslyor, halk edebiyatnn eitli rnekleri ile zinnetlendirir. "Kral ve bahvan", "Lomann

satlmas", "Ahir qebiristana gelecek", "Xeyirsylemez", "Hemedan hkimi", "Gar ve olu",

"Halife ve Behll" ve s.yd, temsillerden, ataszlerinden, halk rivayetlerinden behrelenerek

yazl iirlerdir.

M.E.Sabir'in "htiyar bahvan", "Molla Nesreddinin yorgan", "Karnca", "ocuk ve buz",

"ocuk ve para", "Yalanc oban", "Cam ve sel", "Tabip ve hasta" vs. . Bu adan iirler

karakteristiktir. Herkesin bildii "ocuk ve Buz" iiri, "Gl kim" birok yazar tarafndan

kullanlan kk bir halk hikayesine dayanyor. Halk edebiyat ile ballk, folklor motifleri

kullanarak A.Sehhet ve A.aikin eserlerinde kendini daha fazla gsteriyor. A.Sahhatin ince

duygular, doallk, akclk, ocuk iirleri, folklor desenleri ile daha da ekillendirilmitir.

A.Sehhet "ki ocuk", "ki buza", "Hrsz ve anne", "ef ve kediler" ve dierleri iirleri bu

tarzda yazlmde. "ki ocuk" iirinde yine atalarn szlerinin etkisini ifade ediyoruz.

A.aik kendisi "Hatrelerim" eserinde yle yazar: "Halk folklorunu renmek bana halk dilini,

halk zevkini, halk geleneklerini retti". Abdullah aik "Tk-tk hanm", "Tilki hacca gidiyor",

"yi arkada" gibi ilk manzum hikyelerini de ite bu halk folkloru zerine yazmtr.

ocuklarnn hayata olan ilgisi, gzlemleri, hayal gc ve yaratc fantezileri bymeye

balyor. E. Jamil'in sadece bir rnei bu yn yle tanmlyor: "Can Nine, bir masal anlat".

E.Mirzeyevin "Al babann masallar" kitabnda "ocuk ve masal" iirinde ocuklar aleminin

nalperestliyi ve masallarn nemi hakknda deniyor:

ocuk dnyasnn kendi karlar vardr,

Btn ocuklar komiktir (11, s.47).

ster inqlabn ilk yllarnda, gerekse de sonraki gelime ve ykseli dneminde ocuklar

airlerimiz halk masallar esasnda ok manzum masallar yazmdlar, folklorun zengin

hazinesinden etkin kullanmlar.

M. Seyidzadenin "Keel Samet", "Nergis", "Kartal", " elma", "Cik-cik serecik", "Sihirli

nar", "Sebayel gzeli", "Gne baba", "Gzellik emesi", M. Mantar "algam, Ik, Dut", M.

Dilbazinin "Oduncu", N.Refibeylinin "Kyl ve kurt masal", M.Glgnn "Sen ne glsn?",

A.Alibeylinin "Kurt masal", B.Azerolunun "Kurt ve kuzu", "Horoz Masal", E.Mirzeyev

"Seyahat ve ylan" ve dier masallar bir btn olarak folklor eserlerinden behrelenmitir. Bazen

olaanst sanatlar, folklor ve folklor zelliklerinden orijinal eserler yaratmlar.

Orijinal ve modern ruhlu masallarda halk edebiyat slubundan yaratc biimde kullanarak

M.Dilbazinin ve M.Seyidzadenin eserlerinde kendini daha fazla gsteriyor. M.Dilbazi "Bal ars

ile eek arsnn masal", "Gne, rzgar, su ve ilann masal", "Muy-muy, haf-haf, cvl cvl,

qah-qah ve Tellinin masal", "Babalarn su zlemi" ve s. masallar ocuklara terbiyevi ideyalar

atdrmaq istemi ve baarl olmudur.

Azerbaycan folkloru tarihsel kahramanca efsanelerle zengindir. Astiag Efsanesi, Tomris

Efsanesi, Mete Efsanesi ve dierleri literatrmzde yaygnlamdr. Azerbaycan folklore


Azerbaycan manevi, ahlaki fikri, byk vatanseverlik rnei olan efsane ve rivayetlerle

zengindir.

Doru, herhangi bir sanatsal materyali ocuklara aktarmak iin baz pedagojik ilemler yapmak

mmkndr. te kesin bir pedagojik hedef.

Genelde, halk byk sanat olmann yan sra, ayn zamanda byk bir eitimcidir. Dnya

tesisi olandan ta bugne kadar halk sanat tefekkurunun kvlcm sat ilk gnden kendisinin

gelecei, hayatnn devam olan evlatlarn manevi ihtiyacn, estetik zevkini okamasn da

unutmam, onun iin deerli, dolgun sanatsal servet de yaratmtr. Bir kadar ncelere de

bakarsak, bir daha fikirlerimizi onaylam oluruz ki, tm bunlar masallarda, katlan arklarda,

sylenen bulmaca, yanltmac vb. de ocuun eitimi ve terbiyesi, bilgisi, hayat, dnyay idrak

eden zeki, yetenekli, fehmli bir insan gibi bymesi ilgi odanda olmutur. Her ey gelecekteki

ocuklarmzn oluumuna adanmtr. Peri masal, bir ocuun bo vakitlerinde tatl bir manevi

beslenme deil, ayn zamanda yaam renmenin bir aracdr. Abirek bykannelerin, mdrik

yallarn sylediklerine, ocukluk dneminin hayalleri, sadelii, temizlii, hayal gc ile

birlikte byklerin mdrikliyi bastrlmdr.

Halkmzn zengin hazinesi, ocuk karlarn kapsayan materyaller asndan ok

zengindir.Laylalar, ocuun gzelliinin ilk penceresidir. Anne st ocuun fiziksel

kamilliyini muhafaza ediyorsa, ninniler dilsiz bebein mnen terbiye iin en temel aralarndan

biri olarak grr. Bu yata, ocuk szckten etkilenmez ve ikinci baarl yolu bulmak

imkanszdr. Bu ayn zamanda halk pedagojisinin baarsdr.

Annenin tatl ve narin bir dille yapt kuzular ocuklukta estetik duygularn olumas iin

ahlaki bir deerdir. Laylann bestelenmemi mzii, ritim, ahenk ve melodi "laylay"

ifadelerinin tekrar, nakarat ocukta dnyaya hassas ilikinin kzertilerini, manen

ekillenmesinin kzertilerini yaratyor. Bazen anne ocuunu atp-tutar ve onu yrtmek ister.

ocuun emekleme srecini de ok merakla anne izler. durumda da anne ocuuna olan

sevgisini okamalarla ifade eder. Yani, arzularn dile getirmek isteyende bu yolla bildirir .

Dolaysyla, bu talebe bu anlamda okama ad verilir. R. Efendiyev, Okama bu janra verilen

genel bir isimdir. Bununla birlikte aralarnda mazmunca farkl olan beslemeler, elenceler,

vgler vb. armak doru olard (4, s.80).

Folklorun nitelikleri her zaman yazl edebiyatn odanda olmutur ve baarl eserlerde halkn

yaratclnn ruhu yanstlr. nemli sanatlar, halk yaratclnn bu byk gcn her

zaman deerlendirmiler; sanatlarn bu tkenmez hazineden faydalanmaya ard.

K.ukovski yazyordu ki, ok tereddtten sonra ben byle bir kanaate vardm ki, btn yazarlar

iin tek pusula halk iiridir (5, s.7).

Azerbaycan'n ocuk edebiyatnn nde gelen alanlarndan biri phesiz sanatsal bir nesirdir.

Bildiiniz gibi, ocuun nesli, ocukluk okur yazarl srasnda pek gelimedi. F. Kerli, halk

hikyelerini ve efsaneleri "ocuklara Hediye" balkl kitaplar eklinde dier trlerle birlikte

yaynlad. Bundan sonra baz yazarlar da folklor motiflerinin etkisiyle eserler yarattlar.

Masallar, ocuk nesirlerinin geleneksel balangcn stlenmeyi baardlar. ocuk dourma

rneklerinden birok peri masalnda olduu gibi, "biri varm, biri yokmu" ile balar. rnein,

"Ahmed ve Maleyka", "Nuraddin", "Eref", "elekuyruk", "oban Hallar" ve dierleri.ocuk

nasirleri iyi bir maarifidirler.Net bir tarihsel dnemin meramn ve pedagojik talep ve folklorun

kendi malzemesini nasl ulatrmay iyi bilirler. Dolaysyla, hedefleri iin gerekli forml

verirler. rnein, Erefte insan, lkenin klesi deyimini atalar misali gibi ifade ediyor.

Ayrca folklor trne zel bir iir var. Sanatsal nesirin, folklorun ilk adn tadn kabul

ediyoruz. rnein: Piri baba, Karaca kz, elequyruq, Tk-tk hanm, Mestan horoz, Cik-cik,

Benekli kpek, Altn kpek vb. isimler bu trdendir.

Divan Bey'in Ylan ismi de folklore personajdr. "Ylan" gereki bir hikayedir. Yazar

byyen kua naif hayal gcnn yetersizliine getirir ve onlar yanl inanlardan

uzaklatrr. "Ylan", ocuk nesirlarnn en deerli rneklerinden biridir.


A.aikin "G" hikayesindeki olaylarn tatll, kasvetli ve araml dil, vsetli fantezi, hafzann

yaamla temasnda masal gibi grnenleri kendisine oyulmu etmesi onun halk edebiyat ile

alakasnn inandrc kantdr. Hikyedeki "Altn Kpek" hikayesi ile, halk masallarndan

"Vafal Dostlar" n arasnda ciddi bir benzerlik var.

Azerbaycan yazarlar her zaman folklorun frsatlarn ustalkla kullanmlardr. Folklor yksek

ve asil insani duygular getiriyor. Folklorun rol bununla snrl deildir. Folklordan

faydalanarak kendilerine zg, stil, sanat dncelerden kimseye benzetmeyen, ilk bakta

duyulan eserler olumas masalda insanolu, insan ruhu sivil adiliye, mucizeye can atyor.

M. Rzaquluzade "Elgc", "Ana yrei da iei", "Deli Ozan" gibi eserlerinin konusunu

"Dede Korkut" destanlarndan kullanmtr. Dastanda kalabalktan kan kahramanlara zel

sayg ve sevgi eliinde anlyor. Burada sadece kahramanla deil, ayn zamanda annesinin

sevgisine de odakland. Azerbaycan doasnn gzellii, byl gler hakkndaki iirsel

fikirler, kzlarmzn onuru ve cesur oullarmzn kahramanlk ileri, ayrca ocuklarn anlad,

yeni fikirleri, gemiin birliini ve uyumlarn anlad bir dille yazyor. Yani, M. Gorki'nin

dedii gibi, yazar zaman; gemiini, imdiki zamann ve geleceini yanstr. Hikaye de

Buacn dili ile dman yerinde oturur ve halkmzn toprak sevgisi bir daha qabardlr: "Gidin,

tm yalara, cihana bildirin ki, bizim elde can diyene - can derler, kan diyene - kan! ... (12,

s.29) .

M. Rzakuluzadeh'den sonra, Mehdi Hseyin Odlu klnc, lyas efendiyev Gar Da

hikayelerini yazdlar.

1923'te yaynlanan Sleyman Sani Akhundov'un hikayesi ilgin bir anlatma dayanyor.

Hikayenin konusu feodal kavimler arasndaki kan davasdr. Hikayenin son blmnde, eski

dnyann eski geleneklerine ana fikir olarak itiraz eden iki gen Msr han Surkhan han

arasndaki kan dklmesinin kurtuluunu bulamyor. Doann nitelii, doann intikam, onlar

piman etmeye zorlar. Deprem sonucunda, iki da ykld ve feodal dnyann kurban olan iki

gen ld. Oradan su krmz akmaa balad. Kan Bula olarak adlandrlan bulak

genliin trajedisini ebediledirdi..

Ali Valiyev'in "Sevgililer Gn" de halk hikayelerine dayanyor. Halk yazar Ali Valiyev'in

yaratcl, folklor boyalar ve stilleri asndan zengin. ocukluk yapt almalarnda bu

yn tekrar bekliyor. Hikaye, ocuklar inan, gven eksiklii, cesaret, zorluk, cesaret ve

salamlk gibi ahlaki zelliklere uymaya tevik eder.

Azerbaycan halk hikayelerinin kahramanlar, adaletsizlik kartlar, mcadelelerinde her zaman

kazanrlar, ancak byk zorluklar pahasna amalarn gerekletirirler. Bu zellikleri "Mardi

Hikyesi" hikayelerinde gzlemlemek zor deildir. Hikaye, ellerin gszl fikri,

Azerbaycanl kadnn zeki, temkinli, cmert ve mcadelesi vurgulanmtr.

Halk geleneklerinin Azerbaycan ocuk edebiyatnn oluumu ve gelimesindeki rol belirgin bir

rol oynamtr. Masallar ve destan motifleri, grntleri ve ablonlar, lirik-romantik, efsanevi

romantik tarz ve ocuk edebiyatnn trn ekillendirdi. Eski ve lmsz Azerbaycan folkloru

ve bilimsel edebiyatnn ant olan Dede Gorgud, iir ve iir de dahil olmak zere ocuk

edebiyat zerinde olumlu ve etkili bir etkiye sahipti. ocuk iirinde "Dede Gorgud" kullanarak

zenginleen eserler var.

Azerbaycan'n ocukluunda folklor kullanm byle bir ey deildi. Canl konuulan dilden

ekilen imgeler ve ifadeler, mecazi dnce, ocuk nesirlerinin en gzel rneklerinde kendisini

hissettirmitir. Folklorun kullanm yazarlarmzn yaratclnda bir masal iermez, taklit ve

tekrara yol amaz. Bunun yerine, yazarlar folkloru folklor kullanarak yeni fikirlere ve motiflere

getirmilerdir.

Azerbaycan ocuk edebiyat, yaratc grevleri yerine getirme konusunda en ileri geleneklerden

yararland. ocuk edebiyatnn gelenekleri hakknda konuurken ncelikle folklor geleneklerini,

szl folkloru ngrmek zorundayz. nsann sanatsal zenginlii gerek bir yaratc okuldur. Bu

okulda eitim grm yetenekli airler ve besteciler, hazinelerine halk yaratclyla iletiim


kurmaya ardklarnda yaratc almalarna devam ediyorlar. Folklor, tkenmez bir konudur

ve yazl edebiyat iin esin kaynadr. Halk sanat dncesinin rn olan ykler ve

efsaneler, ncelikle halkn mcadele tarihini, ahlak dnyasn ve felsefesini ve geleneklerini

yanstr.

KAYNAKA

Ahmedov S. ocuk ve saat. Baku, 1986.

Ahmedova A. ada ocuk iiri (1980-1990). Baku, 2001.

Azerbaycan'n ak destanlar. Bak, 1979.

Bektai S. 20. yzyl ocuk basnda edebiyat. Bak, 1965.

Efendiyev R. Azerbaycan szl halk edebiyat. Baku, 1981.

Hajiyev A. Azerbaycan'da ocuk edebiyatnn tarihi. Baku, 2004.

Hamzatov R. Benim Dastan. Blm II. Bak, 1977.

Hashimov A. Azerbaycan halk felsefesinin baz konular. Bak, 1970.

Mirzoyev A. Babamn masallar. Baku, 1998.

Namazov S. Azerbaycan ocuk edebiyat. Baku, 2007.

Rzakuluzade M. El gc. Bak, 1948.

Yusifolu R. ocuk Edebiyat. Baku, 2006.


FAKR BAYKURTUN MASALLARINDA DEER ETM

Bekir Sttk KILI*

Ouzhan YILMAZ**

zet

Bu alma Fakir Baykurtun ocuklar iin kaleme ald masallarn deer eitimine katksnn olup olmadn tespit etmek amacyla yaplmtr. almann rneklemini Fakir Baykurtun 3 masal kitabnda yer alan 27 masal oluturmaktadr. Masallarn verdikleri iletiler dorultusunda tad zellikler deerler eitimi olarak belirlenmi ve bu iletilerin deer eitimine katks tespit edilmeye allmtr. ncelemeler neticesinde Baykurtun masallarnda sevgi, yardmlama, iyilik, birlik ve beraberlik, komuluk, adalet, sabr, gven vb. deerler tespit edilmitir. Sonu olarak Fakir Baykurtun incelenen masallarnn, deer eitimi srecinde kullanlabileceini sylemek mmkndr.

Anahtar Kelimeler: Masal, deer eitimi, Fakir Baykurt

The Value Education in the Tales of Fakir Baykurt

Abstract

This study was carried out in order to determine whether Fakir Baykurt contributed to the value education of the children. The sample of the work constitutes 27 fairy tales in Fakir Baykurt's 3 fairy tales. The characteristics of the messages given by the tales are determined as education and

Documents

IV. ULUSLARARASI - cogeyb.org°LDİRİLER-KİTABI.pdf · Güzel dostum Ganira Paşayeva’nın Türkiye ile Azerbaycan için kullandığı “Siz ne kadar İstanbullu, Ankaralı iseniz,