ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo ...ig-geophysics.ge/2015-ang.pdf · ოდილავაძე დავით ქირია ჯემალ დოვგალი

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

universitetis m. nodias saxelobis

geofizikis instituti

2015 wlis samecniero - kvleviTi muSaobis

wliuri angariSi

2

gamoyenebiTi da eqsperimentuli geofizikis seqtori

samecniero erTeulis xelmZRvaneli akad. T. WeliZe

samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba

საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის დაფინანსებით 2015 წლისათვის

დაგეგმილი და შესრულებული სამეცნიერო-კვლევითი პროექტები

№

შესრულებული პროექტის დასახელება მეცნიერების დარგისა და სამეცნიერო

მიმართულების მითითებით

პროექტის ხელმძღვანელი პროექტის შემსრულებლები

1

გეოფიზიკური ველების კარტირების და მონიტორინგის საფუძველზე საქართველოს ტერიტორიის გეოლოგიური აგებულების და ევოლუციის, დედამიწის გარსებში მიმდინარე რთული პროცესების სივრცულ-დროითი დინამიკისა დადგენა და პროგნოზირება მინერალური რესურსების და ბუნებრივი რისკების შეფასებისათვის; ეკო- და

თ. ჭელიძე

აბაშიძე ვახტანგი მინდელი პაპუნა ვარამაშვილი ნოდარ გვანცელაძე თამაზ ჯაში გივი ოდილავაძე დავით ქირია ჯემალ დოვგალი ნადეჟდა ცაგურია თეიმურაზი თარხნიშვილი ავთანდილ ამილახვარი ზურაბ მათიაშვილი სოფიკო ცხვედიაშვილი გიორგი

აბაშიძე ვახტანგი მინდელი პაპუნა ვარამაშვილი ნოდარ გვანცელაძე თამაზ ჯაში გივი ოდილავაძე დავით

ქირია ჯემალ თარხნიშვილი ავთანდილ

დოვგალი ნადეჟდა ცაგურია თეიმურაზი ამილახვარი ზურაბ მათიაშვილი სოფიკო ცხვედიაშვილი გიორგი კიტოვანი დავითი

3

საინჟინრო გეოფიზიკური კვლევა, არქეოლოგიური ძეგლების გამოვლენა, დიდი საინჟინრო ობიექტების მონიტორინგი, გეოფიზიკური პროცესების მოდელირება.

კიტოვანი დავითი

ა) საქართველოში ადრე მიღებული მდიდარი გეოფიზიკური მასალა არ იყო დამუშავებული თანამედროვე მეთოდებით, რაც გეოლოგიური აგებულების მრავალ საკითხს კითხვის ქვეშ აყენებს. ამჟამად მოხდა არსებული მონაცემების ხელახლა ინტერპრეტაცია თანამედროვე პროგრამული პაკეტების (GeoGiga, Xtomo-LM, SeisImager) და ქანების ფიზიკური მახასიათებლების გამოყენებით, რამაც სრულიად ახალი დეტალები გამოამჟღავნა რეგიონის გეოლოგიაში. აგებულია დეტალური სიღრმული გეოფიზიკური ჭრილები და გეოთერმული მოდელები, რაც საშუალებას იძლევა სრულიად ახლებურად განვიხილოთ კავკასიის სიღრმული გეოლოგიის პრობლემები.

სიღრმული სეისმოგეოლოგიური ჭრილი ბაკურიანი-სტეპნოე პროფილის გასწვრივ.

ბ) 2015 წელს გეოფიზიკური მონიტირინგის ჯგუფი აგრძელებდა მუდმივ დაკვირვებებს ენგურის მაღლივი კაშხლის ტანსა და ფუძეში მიმდინარე დეფორმაციული პროცესების შესასწავლად მაღალი სიზუსტის დახრისმზომებითა და კვარცის ექსტენზომეტრით. ყველა ეს ხელსაწყო მუშაობს ავტომატურ რეჟიმში, რომლის საშუალებით თბილისში ინტერნეტით გადმოიცემა მონაცემები დახრიმზომებიდან წუთიერი, ხოლო ექსტენზომეტრიდან საათობრივი ბიჯით. თბილისში მიმდინარეობს ამ მასალის ყოველდღიური კომპიუტერული დამუშავება და ანალიზი. ჩატარებული კვლევების შედეგად მთელი 2015 წლის განმავლობაში არ დაფიქსირებულა ანომალური ხასიათის დეფორმაციები, რომლებიც საშიში იქნებოდა ამ ობიექტისათვის. მიღებული შედეგები ყოველწლიურად გადაეცემა ენგურჰესის დირექციას.

4

-200

20406080

100120140

I II2015

420

440

460

480

500

0

20

40

60

80

100

I II

I II

III

III

III

opti

kuri

Llaz

eri

IV

IV

IV

mkm

mm

H, m

V

V

V

nax.3 md.enguris marjvena sanapiros rRvevis blokebis fardobiTi horizontaluri gadaadgilebis grafikebi, romlebic miRebulia eqstenzometriT fotooptikuri(1) da lazeruli(2) registraciebiT,wvimisa(3) da wyalsacavSi wylis donis cvlilebis(4) grafikebTan erTad 2015 w. ganmavlobaSi

1

2

3

4

VI

VI

VI

VII

VII

VII

VIII

VIII

VIII

IX

IX

IX

X

X

X

XI

XI

XI

XII

XII

XII

გ) არქეოგეოფიზიკის (გეორადიოლოკაციის) მიმართულებით 2015 წ. ჩატარდა: 1) წინასწარი არქეოგეფიზიკური სამუშაოები გეორადარით ღვთისმშობლის ხარების დედათა ხობის მონასტრის შიდა და გარე ტერიტორიებზე გატარებულ იქნა 12 გეორადიოლოკაციური პროფილი. აღმოჩენილია მრავალი საინტერესო დაფარული ობიექტი, რომელთა შემდეგი კვლევა აუცილებელია. შედეგები გადაეცა საპატრიარქოს; საქართველოს უნივერსიტეტთან ერთად გეორადიოლოკაციის მეთოდით გამოკვლეულ იქნა სამშვილდის ტერიტორიაზე სამი შერჩეული უბანი. გამოვლინდა მრავლობითი ანტროპოგენული წარმოშობის ობიექტის რადიოსახის არსებობა;

გეორადიოლოკაციური პროფილი ღვთისმშობლის ხარების დედათა ხობის ტერიტორიაზე 2) ჩატარებულ იქნა დეტალური კვლევა დისკოს ფორმის სიცარიელის გეორადიოლოკაციური სახის დადგენისათვის ლაბოტატორული ფიზიკური მოდელირების საშუალებით. მომზადებულია სტატია. დ) საინჟინრო გეოფიზიკის მიმართულებით: 1) 2015წ. პუშკინის ქუჩის ესტაკადურ რეკონსტრუკციასთან დაკავშირებით ჩატარდა აღნიშნული ტერიტორიის შერჩეული ნაწილების სეისმოსაძიებო და გეორადიოლოკაციური სამუშაოები. გამოვლინდა გეოლოგიური ფენები, მათი ჩაწოლის სიღრმე, განფენილობა, სიმძლავრეები, დრეკადი თვისებები, გრუნტის წყლის დონეები და გაწყლოვანების სიმძლავრეები. სამუშაოს შედეგები გადაეცა დამკვეთს; 2) გამოვლენილია მიგარია -შიქშას მასივზე კარსტული ფენომენის პირობები. კერძოდ დადგინდა ეპიკარტისა და საკუთრივ მასიური კარსტის საზღვრები და განფენილობა, გამოკვლეულ რაიონებში დადგინდა წყალსავალთა ლოკაცია რიგ უბნებზე, მღვიმური სისტემების ტურისტული მიზნებისათვის გამოყენების პერსპექტივები

5

ქ. თბილისში, პუშკინის ქუჩის რეკონსტრუქციისათვის გეოფიზიკური მეთოდებით ჩატარებული გამოკვლევები; ბ) იმავე ობიექტზე გეორადარულ ჭრილებში გამოყოფილია ელ.მაგ. ტალღების სინფაზურობის ღერძების ტექსტურით განსხვავებული შრეები. ე) მიმდინარეობს წინასწარი კვლევა ზუსტი და ამავე დროს არაძვირადღირებული ღვარცოფების'მეწყრების მონიტორინგის და ადრეული შეტყობინების სისტემების შექმნისათვის, რაც ძალზე აქტუალურია როგორც საქართველოსათვის ისე ყველა განვითარებადი ქვეყნებისათვის. ეს თითქოს შეუთავსებელი კომბინაცია (სიიაქფე და სიზუსტე) ბოლო წლებში რეალური გახდა თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარების შედეგად (მაგალითად, MEMSIC სენსორები, Hc-sr04 Ultrasonic Distance Sensor, YL-38 HYGROMETER WITH ARDUINO, Arduino mega 2560 მიკროკონტროლერები, NRF24L01-ARDUINO).

სახელმწიფო გრანტით (რუსთაველის ფონდი) დაფინანსებული სამეცნიერო-კვლევითი პროექტები

№ პროექტის დასახე-

ლება მეცნიერების დარგისა და სამეც-ნიერო მიმართულე-ბის მითითებით

დამფინანსებელი ორგანიზაცია

პროექტის ხელმძღვანელი

პროექტის შემსრულებლები

1

დინამიკურად ტრიგირირებული სეისმურობა – დედამიწის ქერქის დაძაბული მდგომარეობის შეფასების ახალი

შოთა რუსთაველის სამეცნიერო ფონდი

თ.ჭელიძე თ. ჭელიძე ნ. ჟუკოვა ე. მეფარიძე გ. კობზევი

2

გარეშე ფაქტორებით ტრიგერირებული მეწყრების ლაბორატორიული და მათემატიკური მოდელირება, საველე კვლევები


ნ. ვარამაშვილი

ნ. ვარამაშვილი ვ. ჩიხლაძე მ. დევიძე დ. ტეფნაძე

6

3.

საქართველოს ტერიტორიაზე კარსტული ფენომენების ფორმირების (გენეზისის) პირობების დადგენა და გამოვლენილი მღვიმური სისტემების ტურისტული მიზნებისათვის გამოყენების პერსპექტივები


ნ. ბოლაშვილი

კ.წიქარიშვილი ლ. ასანიძე ზ.ლეჟავა ნ.ღლონტი ჯ.ქირია დ.ოდილავაძე ა.თარხნიშვილი გივი ჯაში

1.პროექტი გარდამავალია - მთავრდება 2016 წ. დამთავრებულია 6 ეტაპი - დადგებილია, რომ ტიპური დინამიკურად ტრიგერირებული ტრემორები კავკასიისა და ჩრდილო თურქეთში არ დაიკვირვება. პრაქტიკულად ყველა ძლიერი შორეული მიწისძვრა იწვევს ჭაბურღილებში წყლის დონის შესამჩნევ ოსცილაციებს, რომლებიც ძირითადად განივი ან ზედაპირული ტალღებით არის განპირობებული. ამავე დროს დადგინდა, რომ ძლიერი შორეული მიწისძვრა ხშირად იწვევს დინამიკურად ტრიგერირებულ ლოკალურ სუსტ სეისმურობას (არა ე.წ.ტრემორს). პირველადი მონაცემები მოწმობს, რომ ეს დინამიკურად ტრიგერირებული ლოკალური სეისმურობა შესაძლოა გამოვლინდეს მხოლოდ სპეციფიკურ ტექტონიკურ ზონებში.

ტოჰოკუს მეგამიწისძვრით (9.1) გამოწვეული ლოკალური ჰიდროდინამიკური და სეისმური ეფექტები საქართველოში

2. პროექტი გარდამავალია - მთავრდება 2017 წ. დამთავრებულია 3 ეტაპი - აწყობილია რამდენიმე ექსპერიმენტული დანადგარი მეწყრული პროცესების შესასწავლად. ბურიჯ-კნოპოვის ტიპის დანადგარი, რომლის საშუალებითაც ხდება სეისმური და მეწყრული მოვლენების შესწავლა. დანადგარი მეწყრული მოვლენების შესასწავლად, რომლის დახრის კუთხე შეიძლება შეიცვალოს 0-დან 85 გრადუსამდე და ასევე დანადგარი, სადაც შეიძლება დახრის კუთხის ცვლა და

7

ბაზალტის დიდი და მცირე ფილების მოთავსება. შეძენილია იტალიური ელექტროსაძიებო აპარატურა (earth resistivity meter pasi 16GL-N). ჩატარდა საველე და ლაბორატორიული სამუშაოების სერია. გაკეთდა ბურიჯ-კნოპოვის მათემატიკური მოდელი. ამჟამად მიმდინარეობს ლაბორატორიული და საველე შედეგების დამუშავება და ანალიზი.

3. გამოვლენილია მიგარია-შიქშას მასივზე კარსტული ფენომენის პირობები კერძოდ დადგინდაეპიკარტისა და საკუთრივ მასიური კარსტის საზღვრები და განფენილობა, გამოკვლეულრაიონებში დადგინდა წყალსავალთა ლოკაცია რიგ უბნებზე.

ბურიჯ-კნოპოვის ლაბორატორიული მოდელი მეწყრის გრავიტაციული ჩამოცურების მოდელირებისათვის და აქსელერომეტრების სტიკ-სლიპის დროს.

პუბლიკაციები: ა) საქართველოში

სტატიები

№ ავტორი/ ავტორები

სტატიის სათა-ური, ჟურნა-ლის/კრებუ-

ლის დასახელება

ჟურნალის/ კრებულის ნომერი

გამოცემის ადგილი, გამომცემლობა

გვერდების რაოდენობა

1 2

T. Chelidze, T. Matcharashvili, Z. Javakhishvili, N. Zhukova, N. Jorjiashvili, I. Shengelia, E. Mepharidze, Z. Chelidze, A.Sborshchikovi. АбашидзеВ.Г. Цагуриа Т.А. Сакварелидзе Э.А Кутелиа Г.А.

Temporal and spatial variations

of scaling behavior of

seismic process in Caucasus

Bulletin of Georgian National

Academy of Sciences

Еще раз об опорном

гравиметрическом пункте и

эталонировочном полигоне в Тбилиси

vol. 9, N 2, 2015, pp. 59-63

ტ. LXV

ტ. LXV

თბილისი, საქართველოს მეცნიერებათა

ეროვნული აკადემია

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

6 6

8

3

4.

5.

Абашидзе В.Г. Челидзе Т.Л. Цагуриа Т.А. Довгаль Н.Д. Давиташвили Л.А.

D.Odilavadze, T.Chelidze, G.Tsxvediashvili

ზ.კერესელიძე დ.ოდილავაძე

გეოფიზიკის ინსტიტუტის

შრომათა კრებული

Новые данные в поведении блоков правобережного разлома в районе Ингури ГЭС при регулировании воды в водохранилище и выпадении атмосферных осадков გეოფიზიკის ინსტიტუტის


Georadiolocation physical modelingfor disk-shaped voids

Гидродинамическая модель

конусообразной подземной

лавовой трубки.გეოფიზიკის ინსტიტუტის


ტ. LXV

საქართველოს გეოფიზიკური საზოგადოების ჟურნალი.

ტ. LXV



ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

უნივერსიტეტი



6

12

10

1. წარმოდგენილ ნაშრომში ჩვენ გამოვიკვლიეთ კავკასიის ტერიტორიაზე 1960-2014 წლებისთვის მომხდარი მიწისძვრების განაწილების დროითი და სივრცული სკეილინგური თავისებურებები. მოლოდინის დროის და მომხდარ მიწისძვრებს შორის მანძილების მონაცემები მიღებული იქნა დეკლასტირიზირებული კატალოგიდან. 500 მონაცემების სიგრძის მასივის დასათვლელად გამოვიყენეთ დეტრენდული ფლუკტუაციის ანალიზის (DFA) მეთოდი. ასევე დათვლილი იქნა დახარისხებული 5 წლის მონაცემების სკეილინგური მაჩვენებლები. დადგინდა, რომ სხვადასხვა ფანჯრებად დაყოფილი მონაცემების სკეილინგური ექსპონენტები იცვლებიან მაღალი რიგის დიაპაზონში: ანტიპერსისტენტული პერსისტენტულ რიგამდე. დაახლოებით 0.5 მნიშვნელობის და ანტიპერსისტენტული სკეილინგური ექსპონენტები მიღებული იქნა რეგიონალური ძლიერი

9

მიწისძვრების დროის პერიოდებისათვის.

2. თბილისში საყრდენი გრავიმეტრიული პუნქტი შეიქმნა გასული საუკუნის დასაწყისშისეისმური ობსერვატორიის შენობაში, რომელიც მდებარეობდა პლეხანოვის გამზირის №150 (ამჟამად დავით აღმაშენებლის გამზირი). მოგვიანებით ობსერვატორიის ადგილის შეცვლასთანდაკავშირებით ეს პუნქტი გაუქმდა. ახალი საყრდენი პუნქტი შეიქმნა გეოფიზიკის ინსტიტუტისდედამიწის მიმოქცევების შემსწავლელ ლაბორატორიაში ჭონქაძის ქუჩა №20-ში.2010 წლიდანლაბორატორიის ადგილის შეცვლასთან დაკავშირებით ეს საყრდენი გრავიმეტრიული პუნქტიკვლავ გაუქმდა. ახალი პუნქტი მდებარეობს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მეორეკორპუსის სარდაფში, გეოფიზიკის კათედრის გრავიმეტრიულ ლაბორატორიაში. (ჭავჭავაძის პრ. №3 უნივერსიტეტის II კორპუსი). ამ პუნქტთანაა დაკავშირებული თბილისი–წყნეთისსაავტომობილო გზაზე არსებული გრავიმეტრების საეტალონო პოლიგონიც.

3. ენგურჰესის რაიონში მდ.ენგურის მარჯვენა სანაპიროზე გამავალი რღვევის ბლოკების ყოფაქცევის შესასწავლად 1974 წლიდან მიმდინარეობს უწქვეტი დაკვირვებები კვარცის ექსტენზომეტრით(დეფორმოგრაფით) ფოტოოპტიკური რეგისტრაციით. 2014 წლის თებერვლიდან ამ ექსტენზომეტრზე პარალელურ რეჟიმში დაყენებულ იქნა ლაზერული რეგისტრაცია, რომელმაც ზოგადად დაადასტურა ბლოკების ამოწევა-დაწევა წყალსაცავში წყლის რეგულირების დროს. მაგრამ მან აგრეთვე საშუალება მოგვცა დიდი წვიმების დროს დაგვეფიქსირებინა ბლოკების დაახლოება და დაცილების ეფექტი, რაც მაღალი სიზუსტის გამო ფოტოოპტიკური რეგისტრაციით ვერ ხერხდებოდა. ამ ფაქტის ზუსტი რაოდენობრივი შეფასება მომდევნო წლებში იქნება შესაძლებელი, როცა მეტი დაკვირვებითი მასალა დაგროვდება.

4. დაფიქსირებულ და გამოკვლეულ იქნა სამიზნე ობიექტის (ცარიელი დისკო) რადიოსახეობიექტის განთავსების სხვადასხვა სიღრმეებისა და ორიენტაციისათვის (დისკოს განთავსებადღიური ზედაპირის პარალელურად და მართობულად. საველე პირობებში დაფიქსირებულიობიექტის რადიოსახის გარკვევისათვის, შემოთავაზებულია გეორადარული სიხშირულიშედარებითობის პრინციპი რომლის თანახმად გამოიყენება ფიზიკური მოდელირება მსგავსობისკოეფიციენტების გათვალისწინებით, როგორც რადიოლოკაციური შედეგების ინტერპრეტაციისდამატებითი საშუალება 5. ლავურ ნაკადებს ვულკანურ ფერდებსა და დედამიწის ზედაპირზე სრულად უკეთებსაპროქსიმირებას ნებისმიერი ფორმის კვეთის ღია არხი. ჩატარებული ანალიზის საფუძველზეშეიძლება დავასკვნათ, რომ ლავური ნაკადის თანდათანობითი ჩატრიალების შესაძლო გამომწვევიმიზეზი, ძაბრული ეფექტის კვალობაზე , შეიძლება ასევე წარმოადგენდეს ლავაგამტარი მილისშიდა ზედაპირის ხაოიანობა. ეს ფაქტორი შეიძლება გახდეს განსაკუთრებით ქმედითი ლავურიმილის მეორადი შევსებისას , რომლის შინაგანი ზედაპირი შეიძლება გახდეს ხაოიან ზედაპირზელავური ნაკადის ფენის მიკვრით მისი თანდათანობითი გამოდინებისა და გაცივების გამო.

პუბლიკაციები: ბ) უცხოეთში



სტატიის სათა-ური, ჟურნა-

ლის/კრებულის დასახელება


გამოცემის ადგილი,

გამომცემლობა


1

Melikadze, G., Jukova, N.,

Todadze, M., Vepkhvadze,S.,

Chelidze,T.

Hydrogeochemical and Stable Isotope Monitoring and Numerical Modelling of

Advances in Environmental

Research. Volume 44, 2015

10

Groundwater Resource in Eastern Georgia to Secure Stability and Quality of Water Supply.

1.წყლის რესურსებისა და წყლის ხარისხის პრობლემა ძალზე მნიშვნელოვანია მრავალი ქვეყნისათვის საქართველოს ჩათვლით გლობალური დათბობისა და მზერდი დაჭუჭყიანების გამო. ახალი გეოქიმიური განსაკუთრებით სტაბილური იზოტოპების მეთოდების გამოყენება მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ ხსენებული პრობლემების გადაწყვეტაში. სტატიაში განხილულია სიტუაცია აღმოსავლეთ საქართველოში, რომეციც განიცდიც სასმელი წყლის დეფიციტს. მიწისქვეშა წყლების კვლევისათვის ალაზან-იორის ბასეინში პირველად გამოყენებულ იქნა ახალი ჰიდროგეოქიმიური და სტაბილური იზოტოპების მეთოდების. შედეგად შემუშავებულია რეკომენდაციები დედოფლისწყაროს დასახლებისათვის ალტერნატული წყაროს - კარსტული წყლების უპირატესი გამოყენებისათვის, რათა მიღწეულლ იქნას სამელი წყლის რესურსების მდგრადი ექსპლუატაცია.

სამეცნიერო ფორუმების მუშაობაში მონაწილეობა

ა) საქართველოში

№ მომხსენებელი/ მომხსენებლები

მოხსენების სათაური ფორუმის ჩატარების დრო და ადგილი

1 2

T. Chelidze, T. Matcharashvili, V. Abashidze, T. Tsaguria

T. Chelidze, T. Matcharashvili, V. Abashidze

Analysis of real-time monitoring data of large dams (system

DAMWATCH) by linear and nonlinear methods (package

DAMTOOL) Analysis of static/low frequency strain vibration data of large dams and reservoir induced seismicity by linear and nonlinear methods

ნაგებობათა საინჟინრო უსაფრთხოების და გეოტექნიკური მონიტორინგის სისტემები, 25 .02. 2015, თბილისი Security against Geohazards at the major Enguri Hydroelectric scheme in Georgia, 03.11. 2015, თბილისი

1. აღწერილია ენგურის კაშხალზე შექმნილი ზუსტი დახრისმზომების ავტომატური ტელემეტრული მონიტორინგის ქსელი (system DAMWATCH) და მონაცემთა დამუშავებისათვის განკუთვნილი ახალი პაკეტი (package DAMTOOL), რომელშიც შედის დახრების/დეფორმაციების წრფივი და არაწრფივი დამუშავების მეთოდები. ნაჩვენებია, რომ დახრების/დეფორმაციების ფონური დროითი მწკვრივიდან გადახრები ნათლად ფიქსირდება მოცემული მეთოდებით, რაც შესაძლებლობას იძლევა შემდგომში შეიქმნას ადრეული შეტყობინების სისტემა. 2. ენგურის კაშხლის დეფორმაციების/ვიბრაციების დროითი მწკვრივების წრფივი და არაწრფივი მეთოდებით დამუშავების საფუძველზე ნაჩვებებია, რომ დაბალსიხშირული (01-0.001ჰც სიხშირის)ვიბრაციების ანალიზი სასარგებლოა ნაგებობის სტაბილურობის დასადგენად. ეს ფაქტობრივად დიაგნოსტიკის ახალი მეთოდია.

11

ბ) უცხოეთში



1 2 3

4

T. Matcharashvili, T. Chelidze

T. Chelidze, N. Zhukova, T.

Matcharashvili, E. Meparidze

T. Chelidze, I. Shengelia, N. Zhukova, T. Matcharashvili, G.

Melikadze, G. Kobzev.

N. Varamashvili, M. Devidze, T. Chelidze

Analysis of Complexity in Seismic Time Series

Are there attractors in seismic time series?

M9 Tohoku earthquake response

in Caucasus – possible local tremors and hydroseismic effects

Laboratory models of seismic and mass-movement process

triggering

XXVI IUGG General Assembly,

Prague, 26.11-02.12.2015

XXVI IUGG General Assembly, Prague, 26.11-02.12.2015



1. მოცემულია სირთულის ანალიზი სეისმურ დროით სერიებში. ნაჩვენებია, რომ კორელირებული სეისმური მოვლენები გაცილებით მეტია, ვიდრე რიზენბერგის მეთოდით გაწმენდილ სეისმურ კატალოგებში. ნაჩვენებია არაწრფივი დინამიკის მეთოდების დიდი პოტენციალი სეისმური მწკვრივების ანალიზში. 2. კავკასიის მაგალითზე შესწავლილია სეისმურობის ფაზური სივრცის პორტრეტები და ნაჩვენებია, რომ გარკვეული მეთოდების გამოყენებით შესაძლოა გამოვლინდეს სეისმური ატრაქტორის მაგვარი სტრუქტურები სეისმურ ნაკადში. 3. გაანალიზებულია უძლიერესი ტოხოკუს (მაგნიტუდა 9.1) მიწისძვრის გამოძახილი კავკასიის ტერიტორიაზე. ნაჩვენებია, რომ მკვეთრი ჰიდროსეისმური ეფექტები (ოსცილაციები) აღინიშნება ღრმა ჭაბურღილების ქსელში მთელ საქრთველოს ტერიტორიაზე, მათ შორის მრავლობით რელეის ტალღებზე. ამავე დროს ლოკალური ე.წ. ტექტონიკური ტრემორები არ შეინიშნება. 4. აღნიშნულ აბსტრაქტში წარმოდგენილია მექანიკური არასტაბილურობის (სრიალის) ელექტრომაგნიტური და მექანიკური ინიცირების და სინქრონიზაციიის ლაბორატორიული ექსპერიმენტების შედეგები. ექსპერიმენტები ტარდებოდა ზამბარა მცოცის და ბურიჯ-კნოპოვის ლაბორატორიულ მოდელებზე. პროცესების შესწავლა ხდებოდა სტიკ-სლიპის დროს აღძრული აკუსტიკური ემისიის ჩაწერის საშუალებით. ექსპერიმენტების შედეგები გვაძლევს საშუალებას დავასკვნათ, რომ მცირე გარეშე ზემოქმედება ბუნებრივი სტიკ-სლიპის იმპულსების დროში განაწილებას, რაც იძლევა სეისმური და მასების მოძრაობის კონტროლის იმედს მცირე გარეშე ზემოქმედების პირობებში.

12

სეისმოლოგიის, სეისმური საშიშროებისა და კატასტროფების რისკის სექტორი.

სამეცნიერო ერთეულის ხელმძღვანელი: მთ. მეცნ. თანამშრომელი, აკად. დოქ. ნინო წერეთელი.

სამეცნიერო ერთეულის პერსონალური შემადგენლობა: მთ. მეცნ. თანამშრომლები: აკად.დოქ. ოთარ ვარაზანაშვილი, დოქ. ზურაბ კერესელიძე, დოქ. შოთა ადამია,აკად. დოქ. ვახტანგ არაბიძე; უფრ. მეცნ. თანამშრომლები: აკად. დოქ. ვიქტორ ალანია, აკად. დოქ. თენგიზ გეგეჭკორი, აკად.დოქ. სერგო გოგმაჩაძე, აკად.დოქ. მარინე ჩხიტუნიძე; მეცნ. თანამშრომლები: აკად.დოქ. ნინო სანდრაძე; დოქტორანტი ალექსანდრე გვენცაძე, დოქტორანტი ირინა ხვედელიძე; დოქტორანტი ნინო ყვავაძე; სპეციალისტები: გურამ ჩაგანავა, მანანა კუპრაძე.

საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის დაფინანსებით 2015 წლისათვის დაგეგმილი და შესრულებული სამეცნიერო-კვლევითი პროექტები

№ შესრულებული პროექტის დასახელება მეცნიერების დარგისა და სამეცნიერო




1.

1.1

1.2

მიწისძვრის გენერაციის ფიზიკური მექანიზმების გამოკვლევა. სეისმური წყაროების მოდელების დადგენა (გარდამავალი 2014-2024 წწ.) მიწისძვრის როგორც მოცულობითი წყაროების ხაზოვანი პარამეტრების დადგენა ქ. თბილისის რაიონის სეისმური წყაროების ახალი მოდელების დადგენა

ზ. კერესელიძე

ო. ვარაზანაშვილი

ნ. წერეთელი მ. ჩხიტუნიძე ი. ხვედელიძე

ნ. წერეთელი

ვ. ალანია

1.1 ჩვენს მიერ აგებული მიწისძვრის კერის საკუთარი მექანიკური რხევების მოდელისსაშუალებით მოხდა სამხრეთ კავკასიის რეგიონში 2009-2013 წლებში მოხდარი საშუალოსიმძლავრის 30-ზე მეტი მიწისძვრის (MS=4.0�5.5) რეტროსპექტიული ანალიზი. ამისათვისGგამოყენებული იქნა ლოკალური ქსელის ჩანაწერების სპექტრალური ანალიზისმონაცემები, რომელთა საფუძველზე განისაზღვრა ამ მიწისძვრების კერის რადიუსი დამაგნიტუდა. შედარებამ აჩვენა, რომ თითქმს ყველა შემთხვევაში ცდომილება რეტროსპექტუულმონაცემებსა და ჩვენს მიერ მიღებული მაგნიტუდების სიდიდეთა შორის მოთავსდა ინტერვალშიΔM=±0.2. 1.2 განვლილი წლის განმავლობაში ინტენსიურად მიმდინარეობდა ქ. თბილისის ტერიტორიაზე და მის გარემომცველ რაიონში რღვევითი ტექტონიკის გამოვლინებების შესწავლა და

13

მიწისძვრებთან მათი კავშირის დადგენა. ამ სეისმოტექტონიკური ამოცანის დამუშავებისას მიღებულმა შედეგებმა საშუალება მოგვცა აგვეგო ქ. თბილისისა და მისი რაიონის სეისმური წყაროების ზონების ორი ახალი მოდელი. ეს მოდელები განსხვავდებიან, როგორც შესაბამისი ზონების კონფიგურაციით, ასევე მათი პარამეტრების მნიშვნელობებით და ქ. თბილისის რაიონის სეისმური საშიშროების პროგნოზული შეფასებებისას შეიძლება ორივეს გამოყენება ლოგიკური ხის სქემის საფუძველზე.





2.

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

სათანადო მონაცემთა (სეისმური, საინჟინრო-გეოლოგიური, რისკის ელემენტების ინვენტორული აღწერები და სხვ.) ბაზების შექმნა და ანალიზი (გარდამავალი 2014-2024 წწ.) სეისმური მონაცემების შეკრება ბაზების შესაქმნელად აქსელერომეტრების ქსელის გამართვა ზედაბალი სიხშირის ელექტრომაგნიტური მონაცემების დამუშავება და სპექტრალური ანალიზი თბილისის საინჟინრო გეოლოგიური მონაცემების შეგროვება და გის სისტემაში ტრანსფორმირება აქსელეროგრამებისა და ველოსიგრამების დამუშავება საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული სეისმური ქსელის ეფექტურობის ანალიზი


მ. კუპრაძე

ნ. ყვავაძე


ვ. არაბიძე



ა. გვენცაძე ნ. წერეთელი ს. გოგმაჩაძე

ს. გოგმაჩაძე ა. გვენცაძე

14

2.1. 2015 წელს HYPO-71 პროგრამით დამუშავდა 1973 –1976 წწ. 30 სუსტი მიწისძვრა MS≤ 3.5. უნდააღინიშნოს, რომ თითოეული მიწისძვრის დამუშავება ხდება 4 სხვადასხვა საწყისი სიღრმისთვისდა ანალიზის შემდეგ ირჩევა საუკეთესო ვარიანტი. აქედან რვა მიწისძვრისთვის დარჩა ადრე კატალოგში არსებული მონაცემი, დანარჩენი 29 შეიცვალა ახალი მონაცემებით. შესაბამისი ცვლილებები შეტანილ იქნა ჩვენთან არსებულ ყველა კატალოგში.

ასევე შერჩეული იქნა მიწისძვრები, სადაც შეიძლებოდა პირველი შემოსვლებისთვის ნიშნის აღება რვა და მეტი სადგურის მონაცემებზე. ასეთია 17 მიწისძვრა. მექანიზმების გათვლის პროგრამით დამუშავდა და განისაზღვრა მათი მექანიზმები. მიღებული შედეგების, მაკროსეისმური და სხვადასხვა საერთაშორისო კატალოგების მონაცემებთან შეჯერებით გაკეთდა საბოლოო დასკვნები.

როგორც ეს ყოველწლიურად ხდება, ჩვენთან არსებული კატალოგი შეივსო მიმდინარე 2015 წლის მიწისძვრების მონაცემებით. გაიწმინდა აფტერშოკების, ფორშოკებისა და გუნდებისაგან საქართველოს კატალოგი 2014 წლის ჩათვლით. 2.2. 2015 წლის აპრილის თვეში თსუ-ს იონოსფეროს ობსერვატორიაში დაიდგა საცდელი სადგური. სადგური შეიცავს აქსელერომეტრ Kinemetrics BASALT 4X და RefTek 130-ს, ძლიერი და სუსტი მოძრაობის სენსორებით შესაბამისად: ES-T EpiSensor და Geotech KS-2000. მონაცემებისჩაწერა მიმდინარეობს მუდმივად. მონაცემების გადმოსაცემად გამოიყენება 2- სტანდარტიანი dual modem HSPA+/EVDO მოდემი. მონაცემები იგზავნება მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში არსებულ სერვერზე, სადაც ხდება მათი დამუშავება. სადგური აღჭურვილია 12 VDC კვების წყაროთი, ანუ 220 VAC გათიშვის შემთხოვაშიც სადგური აგრძელებს მონაცემების ჩაწერას. ვინაიდან ქსელი უნდა განთავსდეს საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე და ყველა ადგილზე არ არის 220 V ცვლადი დენი, ამიტომ სისტემა მზადაა მზის ენერგიაზე მუშაობისთვის. მას შემდეგ, რაც გაიმართა ტაბახმელას სადგური, დაიწყო მზადება სხვა სადგურების დასადგმელად. ამ მომენტისთვის ასევე მუშაობს გუდაურის სადგურიც. დანარჩენი სადგურები (ონი, ახალციხე, ხელვაჩაური, დედოფლიწყარო) გამზადებულია ხელსაწყოების განთავსებისთვის. მიწისძვრები, რომლებიც მოხდა აპრილიდან დღემდე, საქართველოს ტერიტორიაზე ან მის საზღვრებთან ახლოს ჩაწერილია ტაბახმელაში არსებული აპარატურით, ხოლო გუდაურის სადგურის მონაცემები არსებობს მხოლოდ ნოემბრის ბოლოდან. 2.3. სეისმური აქტივობის დადგენა წარმოადგენს რთულ ამოცანას და საჭიროებს სხვადასხვა ტიპის აპარატურით დაკვირვებას. თსუ ტაბახმელას იონოსფეროს ობსერვატორიაში, მუშაობს ანტენური სისტემა ზედაბალი სიხშირის ელექტრომაგნიტურ ტელღებზე დასაკვირვებლად.სისტემა მუშაობს 15-25 კჰც სიხშირულ დიაპაზონში და დაკვირვება მიმდინარეობს 10 სახვადასხვა სიხშირის სიგნალზე. მონაცემების წინასწარი დამუშავებისთვის გამოიყენება პროგრამა SpectrumLab, onlain FFT ანალიზით. მონაცემები იგზავნება თსუ მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში შემდგომი დამუშავებისთვის. ითვლება ყოველდღიური საშუალო თვისგანმავლობაში და საშუალოდან გადახრა. ვინაიდან სისტემა არის უნიკალური, საჭირო იყო პროგრამული უზრუნველყოფის შექმნა, რაც განხორციელდა ობსერვატორიაში. ვინაიდან ტალღის ამპლიტუდის ცვლილება შეიძლება გამოიწვიოს მრავალმა მიზეზმა (მზის აქტივობა, გეომაგნიტური შტორმი, მეტეორები და ა.შ.), ამიტომ მიწისძვრების მონაცემების შემოწმებამდე ხდება სხვა ფაქტორების გამორიცხვა. მონაცემების დამუშავების შედეგად გამოჩნდა ორი ეფექტი:1) მიწისძვრამდე რამდენიმე საათით ადრე დაკვირვების მთელი სპექტრის ამპლიტუდის ცვლილება შეიმჩნევა და გრძლედება მიწისძვრის შემდეგ რამდენიმე საათი; 2) მიწისძვრამდე რამდენიმე დღიდან ორ კვირამდე ადრე ერთ-ერთი სადგურის ამპლიტუდა მკვეთრად იცვლება და ნორმალურ მდგომარეობას უბრუნდება მიწისძვრის შემდეგ რამდენიმე დღეში. შედეგები არ არის საბოლოო და საჭიროებს დაკვირვებების გაგრძელებას და ახალი სადგურების დამატებას. ასევე მუდმივად მიმდინარეობს არსებული სისტემისა და პროგრამული უზრუნველყოფის განახლება.

15

2.4. სატესტო უბანი მდებარეობს ქ.თბილისის ე.წ საბურთალო-ვეძისის მიდამოებში, რომლისპირობით საზღვარს ჩრდილოეთის მხრიდან წარმოადგენს ლისის ქედის სამხრეთულიექსპოზიციის ფერდის ძირი. „საბურთალოს ბაზრიდან“ შ. ნუცუბიძის ქუჩის ბოლომდე. სამხრეთის მხრიდან საზღვარი გაუყვება მდ. ვერეს მარცხენა ნაპირს, გმირთა მოედნიდანსაბურთალოს სასაფლაოს ბოლომდე. აღმოსავლეთის საზღვარი გმირთა მოედნიდან„საბურთალოს ბაზრამდე“, მ. კოსტავასა და ჟ. შარტავას ქუჩების გავლით. დასავლეთის საზღვარიკი მდ. ვერეს ხეობიდან სანდრო ეულის ქუჩის გავლით შ. ნუცუბიძის ქუჩამდე. ამ უბნისთვის მოხდა სეისმურობის დაზუსტებისა და ძირითადი საინჟინრო-სეისმოლოგიური პარამეტრების მნიშვნელობების განსაზღვრა. შედეგები მიღებულია სეისმური მიკროდარაიონების მეთოდების გამოყენებით. საწყის მონაცემებად აღებულია შესასწავლი ტერიტორიის გამსხვილებული საინჟინრო-გეოლოგიური და საინჟინრო-სეისმოლოგიური პარამეტრები. საკვლევ ტერიტორიაზე გავრცელებული გრუნტებისთვის სეისმური გრძივი და განივი ტალღების გავრცელების სიჩქარეების განსაზღვრა წარმოებდა სეისმური მიკროდარაიონების (მიკროზონირების) მეთოდებით. მოხდა საკვლევი რაიონისთვის სეისმური მიკროდარაიონების მეთოდებითმიწისძვრის ინტენსივობის (ბალებში და პიკურ აჩქარებებში) მოსალოდნელი ცვლილებებისგანსაზღვრა და ჯამური რუკის შედგენა. 2.5. მნიშვნელოვან ეტაპს წარმოადგენს მონაცემთა ანალიზი. როგორც აქსელერომეტრი, ასევე ველოსიმეტრი იყენებს მონაცემების ჩაწერის სპეციფიურ სტანდარტებს. ამიტომ აუცილებელია სპეციალურად შექმნილი პროგრამების გამოყენება. აქსელერომეტრის მონაცემების დასამუშავებლად გამოიყენება პროგრამული პაკეტი SMA (Strong Motion Analys), რომელიც საშუალებას გვაძლევს გავაანალიზოთ ძლიერი მოძრაობის აქსელეროგრამა, ხოლო ველოსიმეტრის ჩანაწერებისთვის გამოიყენება RT_View.exe. ვინაიდან ჩანაწერების დამუშავების ეტაპები მსგავსია, განვიხილავთ მხოლოდ აქსელერომეტრის მონაცემებს.

მრავალი გარემოების გამო ჩანაწერი დამახინჯებულია. რის გამოც საჭიროებს წინასწარ დამუშავებას, რაც მოიცავს: ხმაურის მოხსნას, საბაზისო ღერძის გასწორებას და გაფილტვრას. ხმაურის მოხსნისთვის ყველაზე ხშირად გამოიყენება მეთოდი მოვლენამდე არსებული მონაცემის გამოყენებით. ანუ, ხდება მოვლენამდე არსებული მონაცემის გასაშუალეოება და მიწისძვრის მონაცემზე გამოკლება.

გარე მოვლენების ზემოქმედებით შესაძლებელია ჩანაწერში საბაზისო ღერძი არ დაემთხვეს რეალურს, რისი გასწორებაც შესაძლებელია მოყვანილი პროგრამის საშუალებით. გაფილტვრა ხდება ასევე ხმაურის არსებობის გამო. გამოიყენება ზოლოვანი ფილტრი, რომელიც ატარებს სიხშირული დიაპაზონის გარკვეულ მონაკვეთს. პროგრამა სამივე ნაბიჯს აკეთებს ავტომატურად. შესაძლებელია სიგნალის ფურიე სპექტრის დათვლა. შედეწგად მიიღება მეტა მონაცემები, რომლებიც აქსელერომეტრის შემთხვევაში გამოიყენება მიწისზვრის ინჟინერიისა და საშიშროების ამოცანებში, ხოლო ველოსიმეტრის შემთხოვაში სეისმოლოგიის ამოცანებში. 2.6 საქართველო ქვეყანაა, რომელიც საზოგადოებრივ აზროვნებაში არ არის დაკავშირებული კატასტროფულ სეისმურ მოვლენებთან. მიუხედავად ამისა, აქ არსებობს საკმარისად მაღალი ზომიერი სეისმურობა, რომელიც პოტენციურ საფრთხეს უქმნის მოსახლეობას და მნიშვნელოვან ობიექტებს. აქედან გამომდინარე, ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ადგილი აქვს ქართველი სეისმოლოგების დიდ ძალისხმევას, რათა გაუმჯობესდეს მიწისძვრების ინსტრუმენტული მონიტორინგი და მათი პარამეტრიზაცია, აგრეთვე ისტორიული სეისმურობის კვლევა. ამ სამუშაოების შედეგები შეჯამებულია საქართველოს მიწისძვრების ახალ პარამეტრულ კატალოგში, რომელიც ეფუძნება სხვადასხვა თანამედროვე გამოკვლევებს და მათ შორის საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული სეისმური ქსელის ეფექტურობის დადგენას.

საქართველოს ტერიტორიაზე მომხდარი დამოუკიდებელი მიწისძვრების, მაგნიტუდით Ms≥2.9 (Mw≥4.0), წლიური რაოდენობის გამოკვლევამ წინა საუკუნის დასაწყისიდან (1900 წ.-დან) ჩვენი საუკუნის 2015 წ.-მდე აშკარად დაგვანახა, რომ გამოიყოფა ხუთი დროითი პერიოდი:

16

1) 1900-1935 წწ.; 2) 1936-1955 წწ.; 3) 1956-1995 წწ.; 4) 1996-2004 წწ.; 5) 2005-2014 წწ. პირველი სამი პერიოდის განმავლობაში სეისმური სადგურების რაოდენობა გაიზარდა 6-დან 40-მდე და მესამეპერიოდის დასასრულში Ms≥2.9 მაგნიტუდის მიწისძვრები წარმომადგენელი მიწისძვრებიგახდა საქართველოს ტერიტორიის მნიშვნელოვან ნაწილზე. გაიზარდა ეპიცენტრის განსაზღვრის საშუალო სიზუსტეც. მეოთხე პერიოდში, საქართველოში მომხდარი პოლიტიკური და სოციალურ-ეკონომიკური ცვლილებების გამო, მომუშავე სეისმური სადგურების რაოდენობა მკვეთრად შემცირდა 10-მდე, ხოლო მეხუთე პერიოდში სადგურების რაოდენობა, ოფიციალური მონაცემებით, გაიზარდა 25-მდე. თუმცა აქ ადგილი აქვს შეუსაბამობას, სეისმური სადგურების მგრძნობიარობა და რაოდენობა იზრდება (წინა პერიოდთან შედარებით), მაშინ როდესაც დაფიქსირებული Ms≥2.9 მაგნიტუდის მიწისძვრების რაოდენობა არ იზრდება. ასეთი სიტუაცია შესაძლებელია სამ შემთხვევაში: 1) სეისმური აქტივობა რეალურად შემცირდა; 2) ოფიციალურად დეკლარირებული 25 სადგურიდან რეალურად მუშაობს ბევრად ნაკლები და 3) მხოლოდ Ml მაგნიტუდური კლასიფიკაცია, განხორციელებული ამ ქსელის მონაცემების დამუშავებისას, ვერ უზრუნველყოფს Ml მაგნიტუდის ისეთ ნომინალურ მნიშვნელობებს, რომ Ms(Ml) რეგიონული გადამყვანი ფორმულით მიღებული Ms მნიშვნელობებით კლასიფიცირებული მიწისძვრების რაოდენობა იყოს რეალური.

თუ გავითვალისწინებთ ამ პერიოდში მომხდარ მნიშვნელოვან მიწისძვრებს: 2005 წ.-ის ჯვარის; 2008 წ.-ის დმანისის; 2006 წ.-ის და 2009 წ.-ის ონის; 2011 წ.-ის საირმის და 2012 წ.-ის შავიზღვის, მაშინ პირველი შემთხვევა გამორიცხულია. როგორც ჩანს ადგილი აქვს მეორე ან მესამე შემთხვევას ან ორივეს ერთად, რაც მიუთითებს დღეისათვის არსებული სეისმური ქსელის არადამაკმაყოფილებელ მუშაობაზე და მიღებული მონაცემების ცუდ ინტერპრეტაციაზე.

იგივე კანონზომიერებები, რაც Ms≥2.9 მიწისძვრების შემთხვევაში გამოვლინდა, პრინციპში ვლინდება Ms≥4.0 მაგნიტუდის მიწისძვრებისთვისაც. რაც შეეხება Ms≥4.5 მაგნიტუდის მოვლენებს, ისინი წარმომადგენელი მიწისძვრებია თითქმის მთელი დაკვირვების ინსტრუმენტული პერიოდის განმავლობაში (1900-2014 წწ.), მცირე გამონაკლისის გარდა (1996-2005 წწ.).

№





3.

3.1

გრუნტის მოძრაობის პროგნოზული განტოლებების აგება (მაკროსეისმური იტენსივობისა და აჩქარებისთვის ან სიჩქარისთვის) (გარდამავალი 2014-2024 წწ.) გრუნტის მოძრაობის მოდელირების ჰიბრიდულ-ემპირიული თანაფარდობების კვლევა


ი. ხვედელიძე

3.1 დამთავრდა საქართველოს ტერიტორიისთვის ჰიბრიდულ-ემპირიული თანაფარდობის კვლევა. მიღბული იქნა რეგიონული მოდელების ნორმირების საკალიბრო კოეფიციენტები საქართველოს ტერიტორიისთვის.





17

4.

4.1

4.2

გრუნტის თვისებების შესწავლა (სეისმოძიების მეთოდებით, სეისმური ხმაურის გამოკვლევით) (გარდამავალი 2014-2024 წწ.) სეისმოპროფილირების შედეგების ანალიზი დომინანტური სიხშირის შესწავლა

ა. გვენცაძე

გ. ჩაგანავა

ნ. ყვავაძე ვ. არაბიძე გ. ჩაგანავა

4.1 . განვლილი წლის განმავლობაში, ქალაქ თბილისში, ჩვენს მიერ შესრულდა შემდეგი ტიპის სამუშაოები: სეისმური ჭრილები დადგინდა თბილისი რუსთავის გზადკეცილის მშენებლობასთან დაკავშირებით ასევე იგივე ტიპის სამუშაოები ჩატარდა ფონიჭალაში, კერძოდ ფარმაცევტულიქარხნის ტერიტორიაზე. ჩატარებულმა სეისმურმა და გეოფიზიკურმა კვლევემბა გვიჩვენა, რომ ორივე შემთხვევაში საკვლევ ტერიტორიაზე გამოიყო სამი ძირითადი საინჟინრო-სეისმოლოგიური ელემენტი გარკვეული გეოდინამიკური მახასიათებლებით. 4.2 დომინანტური სიხშირეების შესასწავლად ჩვენ ვიყენებთ ხელსაწყო Tromino-ს. ტრომინო წარმოადგენს მსუბუქ და კომპაქტურ მოწყობილობას, რომელიც გამოიყენება სეისმური ხმაურის რეგისტრაციისათვის. ის არის იტალიური კომპანია Micromed-ის ნაწარმი.

ტრომინოს გამოყენებით შეიძლება ჩაიწეროს გრუნტის ან რაიმე შენობის რხევები, მივიღოთ შესაბამისი სპექტრები, H/V გრაფიკი და Vs პროფილი. რამდენიმე ტრომინოს სინქრონიზაცია საშუალება იძლევა მოვახდინოთ მონაცემების ერთდროული ჩაწერა სხვადასხვა წერტილად შედარებით დიდ ფართობზე.

ჩვენ მიერ შესწვალილ იქნა ხსენებული ხელსაწყოს მახასიათებელი პარამეტრები, ექსპლუატაციის პირობები, ინფორმაციის მიღებისა და დამუშავების ტექნოლოგია და იგი მოყვანილ იქნა სამუშაო რეჟიმში. შედეგად მოვახდინეთ რხევების საცდელი ჩაწერა სხადასხვა ზედაპირიდან. მიღებული ინფორმაციის დამუშავების შემდეგ მივიღეთ რხევების დომინანტური სიხშირეები.





5.

5.1

საქართველოს ტერიტორიის სეისმური ისტორიის გამოკვლევა, მიწისძვრების ეფექტების დადგენა და ინჟინრული ანალიზი (გარდამავალი 2014-2024 წწ.) ქ. თბილისის სეისმური ისტორიის კვლევა


ნ. წერეთელი ვ. არაბიძე

5.1 საანგარიშო წლის განმავლობაში გაგრძელდა ქ. თბილისის სეისმური ისტორიის კვლევა. ადრე დადგენილი იყო ქ. თბილისში დანაკვირვები ≥7 ბალი ინტენსივობის (MSK სკალა) ეფექტებისმქონე მიწისძვრების ქრონოლოგია და ასეთი შერყევების განმეორებადობის კანონზომიერება. ამჯერად დაზუსტებულ იქნა ქ. თბილისში უფრო დაბალი ინტენსივობის (6, 5, 4 ბალი) შერყევების წარმომშობი ადგილობრივი და რეგიონული მიწისძვრების ქრონოლოგია, მათი ეფექტების აღწერები და ასეთი შერყევების განმეორებადობა. ეს საშუალებას იძლევა აიგოს ქ. თბილისში

18

დანაკვირვები სეისმური საშიშროების საიმედო გრაფიკი, რომელიც თავის მხრივ წარმოადგენს ერთადერთ მაკონტროლებელ ფაქტორს ქ. თბილისის საშიშროების ნებისმიერი პროგნოზული გათვლებისთვის.





6.

6.1

6.2

საქართველოს ნეოტექტონიკისა და სეისმოტექტონიკის კვლევა (გარდამავალი 2014-2024 წწ.) ქ. თბილისის და მისი მიმდებარე ტერიტორიების აქტიური სტრუქტურების გეომეტრია და კინემატიკა საქართველოს სეისმოტექტონიკის კვლევა

ვ. ალანია

შ. ადამია

ნ. წერეთელი ა. გვენცაძე ვ. ალანია

ნ. სანდრაძე

6.1 სეისმური პროფილების ინტერპრეტაციის საფუძველზე დადგინდა დეფორმაციის სტრუქტურული სტილი და გამოიყო ფარული შეცოცებები (ან ფარული ქერცლოვანი მარაო), სტრუქტურული სოლები და დუპლექსები. ინტეგრირებული, ზედაპირული გეოლოგიის, სეისმური პროფილების, სერიული სტრუქტურული ჭრილების და ბურღილების მონაცემების გამოყენებით აგებულ იქნა ქ. თბილისისა და მისი მიმდებარე რაიონის 3-განზომილებიანი სტრუქტურული მოდელი. გამოითქვა მოსაზრება, რომ თბილისის 2002 წლის 25 აპრილის მიწისძვრა (MS=4.6) შეიძლება დაკავშირებულია არა დიაგონალური მიმართულების მარჯვენა ნაწევთან, არამედ ჩრდილო ვერგენტულ ფარულ შეცოცებასთან. აქტიური ფარული შეცოცების რამპის სიგრძის, ასევე ფართობის და მის ფარგლებში მომხდარი მიწისძვრების მაგნიტუდის ემპირიული ურთიერთდამოკიდებულებით ნაჩვენები იქნა, რომ აღნიშნულ ფარულ შეცოცებას შეუძლია MS=6.5 მაგნიტუდის მისწისძვრის გენერირება.

6.2 საქართველოს სეისმოაქტიური სტრუქტურების კორელირება მეზობელი ქვეყნების (ჩრდილოკავკასია, თურქეთი, აზერბაიჯანი, სომხეთი ირანი და სხვა) სტრუქტურებთან, კონტინენტურიკოლიზიის კონვერგენციის ზონებში მიწისძვრის გამომწვევი გეოდინამიკური პირობებისდადგენა. მიმდინარეობს მზარდი და აქტიური ფარული შეცოცებების სტრუქტურების შესწავლა. ამისათვის შერჩეულია ტერიტორიები, სადაც მნიშვნელოვანი მოცულობის სეისმური, საექსპლუატაციო და სტრუქტურული ბურღვის სამუშაოებია ჩატარებული (რიონის ფორლანდისნაოჭა-შეცოცებითი სარტყელი, აღმოსავლეთ აჭარა-თრიალეთის ნაოჭა-შეცოცებითი სარტყელი დამტკვრის ფორლანდის ნაოჭა-შეცოცებითი სარტყელი). კერძოდ, ისეთი სტრუქტურების შესწავლადა მოდელირება, როგორებიცაა: რღვევებთან დაკავშირებული ნაოჭები (რღვევა-გაღუნული დარღვევა-გავრცელებადი ნაოჭები), მზარდი ნალექები, სტრუქტურული სოლები, აჭარა-თრიალეთის ფრონტულ ნაწილში განვითარებული სამკუთხედი ზონა, რიონის და მტკვრისფორლანდის ფარგლებში გამოყოფილი ფიგიბექ აუზები. ასევე ხდება სეისმური პროფილებისინტერპრეტაცია. ბალანსირებული ჭრილების და სტრუქტურული მოდელების აგებისათვისგამოყენებულია რღვევებთან დაკავშირებული ნაოჭების თეორია.

19





7.

7.1

სეისმური საშიშროების შეფასება. სეიმური აქტივობის ზრდის ელექტრომაგნიტური ინდიკატორების შესწავლა (გარდამავალი 2014-2024 წწ.) საქართველოს ცალკეული უბნების სეისმური საშიშროების შეფასება. (გაითვლება სეისმური საშიშროების 1%, 2% , 5% და 10% ალბათური რუკები 50 წლიანი მოლოდინის დროისთვის, პიკური და სპექტრალური აჩქარებების 0.2 წმ და 1 წმ პერიოდებისთვის, შერჩეული 6 წერტილისთვის. ორ-ორი წერტილი დასავლეთ, აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში)


ო.ვარაზანაშვილი

7.1 განხორციელდა რაჭის, აჭარის, კახეთის, სამცხე-ჯავახეთის რეგიონებისთვის შერჩეულ წერტილებში ალბათური სეისმური საშიშროების გათვლა პიკური და სპექტრალური აჩქარებებისთვის რეგიონული გრუნტის მოძრაობის პროგნოზირების განტოლებების გამოყენებით. ასევე შერჩეული წერტილებისთვის მოხდა სეისმური საშიშროების დეზაგრეგაციისა და სეიმური საშიშროების გათვალა სცენარული მიწისძვრებისათვის.





8.

8.1

სეისმური საშიშროების დაზუსტება (მიკროზონირება) საინჟინრო-სეისმოლოგიური მეთოდებით (გარდამავალი 2014-2024 წწ.) თბილისის ცალკეული უბნების სეისმური საშიშროების დაზუსტება


ვ. არაბიძე კ. ყვავაძე ა. გვენცაძე ს. გოგმაჩაძე

8.1 სატესტო უბანი მდებარეობს ქ.თბილისის ე.წ საბურთალო-ვეძისის მიდამოებში, რომლისპირობით საზღვარს ჩრდილოეთის მხრიდან წარმოადგენს ლისის ქედის სამხრეთულიექსპოზიციის ფერდის ძირი. „საბურთალოს ბაზრიდან“ შ. ნუცუბიძის ქუჩის ბოლომდე. სამხრეთის მხრიდან საზღვარი გაუყვება მდ.ვერეს მარცხენა ნაპირს, გმირთა მოედნიდანსაბურთალოს სასაფლაოს ბოლომდე. აღმოსავლეთის საზღვარი გმირთა მოედნიდან„საბურთალოს ბაზრამდე“, მ.კოსტავასა და ჟ. შარტავას ქუჩების გავლით. დასავლეთის საზღვარიკი მდ.ვერეს ხეობიდან სანდრო ეულის ქუჩის გავლით შ. ნუცუბიძის ქუჩამდე. ამ უბნისთვის მოხდა სეისმური საშიშროების შეფასება. გაითვალა სეისმური საშიშროების 1%, 2% , 5% და 10% ალბათური რუკები 50 წლიანი მოლოდინის დროისთვის, პიკური და სპექტრალური აჩქარებების0.2 წმ და 1 წმ პერიოდებისთვის 200 მეტრიანი ბიჯით.

20





9.

9.1

ნაგებობათა და სასიცოცხლო ინფრასტრუქტურის დაზიანებისა და მოწყვლადობის განსაზღვრა (გარდამავალი 2014-2024 წწ.) შენობების კლასიფიკაცია და მოწყვლადობის შეფასება თბილისის კონკრეტული უბნისთვის

ვ. არაბიძე

ნ. წერეთელი ა. გვენცაძე

9.1 სატესტო უბანი მდებარეობს ქ.თბილისის ე.წ საბურთალო-ვეძისის მიდამოებში, რომლისპირობით საზღვარს ჩრდილოეთის მხრიდან წარმოადგენს ლისის ქედის სამხრეთულიექსპოზიციის ფერდის ძირი. „საბურთალოს ბაზრიდან“ შ. ნუცუბიძის ქუჩის ბოლომდე. სამხრეთის მხრიდან საზღვარი გაუყვება მდ.ვერეს მარცხენა ნაპირს, გმირთა მოედნიდანსაბურთალოს სასაფლაოს ბოლომდე. აღმოსავლეთის საზღვარი გმირთა მოედნიდან„საბურთალოს ბაზრამდე“, მ. კოსტავასა და ჟ.შარტავას ქუჩების გავლით. დასავლეთის საზღვარიკი მდ.ვერეს ხეობიდან სანდრო ეულის ქუჩის გავლით შ.ნუცუბიძის ქუჩამდე. ამ უბნისთვის მოხდა ნაგებობათა დეტალური პასპორტიზაცია, კლასიფიცირება. რამდენიმე შენობისთვის დინამიკური პარამეტრების დადგენა, საანგარიშო აქსელეროგამების პაკეტის შერჩევა და შესაბამისი დრეკადი და საანგარიშო რეაქციის სპექტრების გრაფიკების აგება.





10.

10.1

კატასტროფების რისკებისა და ეკონომიკური ზარალების შეფასება (გარდამავალი 2014-2024 წწ.) კატასტროფების ეკონომიკური ზარალების დიაგრამების აგება და ანალიზი


ნ. წერეთელი ა. გვენცაძე

10.1 საქართველოს ტერიტორიაზე ბუნებრივი კატასტროფების რისკების შეფასების დროს სტაბილური შედეგების მიღება შეიძლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იქნება საკმარისი მონაცემი ცალკეული, უკვე მომხდარი ბუნებრივი კატასროფით გამოწვეული ზარალის შესახებ. ამ მიმართულებით წინა ორი წლის გამმავლობაში ჩატარებული ინტენსიური სამუშაოების შედეგად გამოყოფილი 12 ტიპის სტიქიდან 8-ის ბევრი ინდივიდუალური მოვლენისთვის მოხერხდა კატასტროფით გამოწვეული ზარალის შეფასება ფულად ერთეულებში (ამერიკულ დოლარებში). ეს ბუნებრივი კატასტროფებია: ზვავი, გვალვა, მიწისძვრა, წყალმოვარდნა, სეტყვა, გრიგალური ქარი, მეწყერი და ღვარცოფი. მონაცემები ზარალის შესახებ შეტანილია სათანადო უნიფიცირებულ პარამეტრულ კატალოგებში ცალკე გრაფის სახით. ოთხი ტიპის სტიქიისათვის (წაყინვა, ლიპყინული, ელჭექი, ნისლი) ასეთი ინფორმაციის მოპოვება ვერ მოხერხდა.

მიღებული ინფორმაციის შემდგომი ანალიზისა და ინტერპრეტაციისათვის, პირველ რიგში შერჩეულ იქნა დროითი პერიოდი 1975-2005 წწ., რომელშიც ყველა აღნიშნული 8 ტიპის ბუნებრივი კატასტროფის კატალოგებში საკმარისი მონაცემები იყო, როგორც მოვლენების, ასევე მათ მიერ გამოწვეული ზარალის შესახებ. მიუხედავად არასრული მონაცემებისა, ამ ტიპის ბუნებრივი კატასტროფების მიერ გამოწვეული ზარალის დიაგრამებმა გვიჩვენა, რომ აღნიშნული

21

პერიოდის განმავლობაში, როგორც მოსალოდნელი იყო, ყველაზე დიდი ზარალი გამოიწვიეს მიწისძვრებმა ∼6.5 მილიარდი ამერ. დოლარი; დაახლოებით ერთნაირი ზარალი გამოიწვიეს წყალმოვარდნებმა, სეტყვამ და გვალვამ, მათი ჯამური ზარალი შეადგენს ∼850 მილიონ ამერ. დოლარს; შემდეგ ჯგუფშია ღვარცოფებისა და მეწყრებით გამოწვეული ჯამური ზარალი ∼300 მილიონი ამერ. დოლარი და ბოლოს გრიგალური ქარებითა და ზვავებით გამოწვეული ზარალი უდრის ∼70 მილიონ ამერ. დოლარს. მონაცემების შევსების შემთხვევაში თითოეულ ამ ჯგუფში შესაძლებელია ცვლილებების შეტანა, თუმცა ჯგუფებს შორის თანაფარდობა ჯამური ზარალის სიდიდის მიხედვით ალბათ აღარ შეიცვლება.

სახელმწიფო გრანტით (რუსთაველის ფონდი) დაფინანსებული სამეცნიერო-კვლევითი პროექტები

№ პროექტის დასახელება

მეცნიერების დარგისა და სამეცნიერო მიმართულე-

ბის მითითებით




1.

2.

დედამიწის შემსწავლელი მეცნიერებები სამხრეთ კავკასიაში (საქართველო -აღმოსავლეთი შავი ზღვა) (2014-2016 წწ.) საქართველოში ენგურის ჰიდროეელქტროსადგურის უსფრთხოება გეოსაშისროებებისგან (2015-2018 წწ,)

შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი

NATO-ს პარტნიორობისა და თანამშრომლობის უსაფრთხოების კომიტეტი

შ. ადამია


ვ. ალანია ა. გვენცაძე თ. ბერიძე ო. ენუქიძე გ. ზაქარიაძე

რ. გიგინეიშვილი ნ. სადრაძე

ნ. წერეთელი ო. ვარაზანაშვილი

ვ. არაბიძე ს. გოგმაჩაძე ა. გვენცაძე ვ. ალანია ნ. ყვავაძე გ. ჩაგანავა

ი. ხვედელიძე

1. განსაზღვრულია აქტიური დაძაბულობის ველები არსებული GPS და ახალი მონაცემების გათვალისწინებით; შევსებულია სეისმური კატალოგები; გამოყოფილია აქტიური რღვევების -მიწისძვრათა წყაროების სეისმური ზონები (რღვევების 3-განზომილებიანი გეომეტრია, კინემატიკა, Mmax); ქალაქ თბილისის სეისმური რისკის შეფასებისთვის შედგენილიასაინჟინრო-გეოლოგიური მსხვილმასშტაბიანი (1:25000) რუკა; განხილულია საქართველოსპალეოზოური და მეზოზოური აუზების ევოლუცია, კოლიზიამდელი და კოლიზიის შემდგომი მაგმატიზმი და პალეოტექტონიკური რეკონსტრუქციები, აგრეთვე სუპრასუბდუქციურ მაგმატიზმთან დაკავშირებული მეტალოგენია და პერსპექტიული მადნიანი უბნები.

2. პროექტი განხორციელება დაიწყო ა. წ. ნოემბრიდან. უცხოელ კოლეგებთან ერთად მოხდა პირველი გასვლა საკვლევ რაიონში. დაისახა შემდეგ წელში ჩასატარებელი სამუშაოების გეგმა. კერძოდ, 2016 წ.-ში მოხდება ენგურჰესის რაიონის შესწავლა მიწისძვრებისა და მეწყერების მიმართ. კერძოდ გამოკვლეული იქნება ხოკოს მოქმედი მეწყერის დინამიკა, აგრეთვე ჩატარდება ისტორიული მიწისძვრა „კვირას“ რეკონსტრუქცია საველე მონაცემებით და მათგან მომდინარე საშიშროების კაშხალზე გავლენის დადგენა.

22

პუბლიკაციები:




სტატიის სათაური, ჟურნალის/კრებულის

დასახელება





1.

2.

ზ. კერესელიძე დ. ოდილავაძე

ზ. კერესელიძე გ. შერგილაშვილი

კონუსისებრი მიწისქვეშა ლავური მილის ჰიდროდინამიკური მოდელი თსუ მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტის შრომათა კრებული

მდინარე ვერეს 12.06.2015 წლის წყალმოვარდნა და დახურული კალაპოტის ჰიდროდინამიკური პრობლემა თსუ მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტის შრომათა კრებული

ბეჭდვაშია

ბეჭდვაშია

თბილისი


15

30

23

1. ლავურ ნაკადებს ვულკანურ ფერდებსა და დედამიწის ზედაპირზე სრულად უკეთებსაპროქსიმირებას ნებისმიერი ფორმის კვეთის ღია არხი. კერძოდ, ჩვენს მიერ გამოყენებულ იქნამიწისქვეშა ლავური მილის აპროქსიმაცია გაშლის მცირე კუთხის მქონე კონუსისებრი ძაბრით. შეაძლება ასევე ჩაითვალოს , რომ არ არის სითხის ხარჯი ე.ი. გარემოს მოძრაობა მილში არისრადიალურ-ბრუნვადი. მიწისქვეშა ლავური მილის კონკრეტული ჰიდროდინამიკურიპარამეტრების ნაკრებისთვის, სიჩქარეთა კინემატიკური მოდელის დახმარებით, ჩატარებულიანალიზის საფუძველზე შეიძლება დავასკვნათ, რომ ლავური ნაკადის თანდათანობითიჩატრიალების შესაძლო გამომწვევი მიზეზი, ძაბრული ეფექტის კვალობაზე, შეიძლება ასევეწარმოადგენდეს ლავაგამტარი მილის შიდა ზედაპირის ხაოიანობა. ეს ფაქტორი შეიძლება გახდესგანსაკუთრებით ქმედითი ლავური მილის მეორადი შევსებისას, რომლის შინაგანი ზედაპირიშეიძლება გახდეს ხაოიანი ნიადაგის ზედაპირზე ლავური ნაკადის ფენის მიკვრით მისითანდათანობითი გამოდინებისა და გაცივების გამო. 2. მდინარე ვერეს 12.07.2015 წ. კატასტროფული წყალდიდობა გამოწვეული იყო როგორც ობიექტური, ასევე სუბიექტური მიზეზებით. მოხდა ანომალური ბუნებრივი მოვლენების (კოკისპირული წვიმა, გიგანტური მასშტაბების ღვარცოფი) ზედდება ტექნოგენურ ხარვეზებზე, რომელთა სათავეს, ჩვენი შეხედულებით, წარმოადგენს ვერეს დახურული კალაპოტი. ადრე ვერეს ბუნებრივი კალაპოტი იმდენად ფართოვდებოდა, რომ დიდი წყალმოვარდნის შემთხვევაშიც კი ხანმოკლე დატბორვის შემდეგ ჩვეულებრივ დიდი პრობლემის გარეშეუზრუნველყოფდა მოვარდნილი წყლის გატარებას მტკვრის მიმართულებით. ჩქაროსნული გზისმონაკვეთის პროექტში, როგორც სჩანს, სათანადოდ არ იყო გათვალისწინებული ვერეს დახურულიკალაპოტის ჰიდროდინამიკური წინააღმდეგობის ეფექტი. სავარაუდოდ ამიტომ, იგნორირებულიაღმოჩნდა კრიტიკული დატვირთვის პირობებში დახურული კალაპოტის ნაწილობრივი ჩაკეტვისშესაძლებლობა. კრიტიკული ვითარების წარმოქმნა ექსტრაორდინარულ პირობებში მნიშვნელოვნად განპირობებული იყო ვერეს დახურული კალაპოტის ტექნიკური ნაკლოვანებებით. კერძოდ, შეცდომა იყო დახურულ კალაპოტში არასწორხაზოვანი რკინაბეტონის სექციის კომბინაცია მნიშვნელოვანი სიგრძის თაღისებური განივი კვეთის მქონე გოფრირებული ფოლადის სექციასთან. ასეთი კონსტრუქციის უმთავრეს ხარვეზს წარმოადგენსგოფრირებული ფოლადის ზედაპირის განსაკუთრებული ხაოიანობა. ეს ნეგატიური ფაქტორიწყალმოვარდნის დროს აუცილებლად გამოიწვევდა დახურული კალაპოტის ჰიდროდინამიკურიწინააღმდეგობის გაზრდას. ამიტომ, როგორც სჩანს, მნიშვნელოვნად შემცირდა დახურულიკალაპოტის გამტარუნარიანობა, რასაც მოჰყვა კატასტროფული წყალდიდობა.

პუბლიკაციები: ბ) უცხოეთში






გამოცემის ადგილი, გამომცემლობა


1.

Sh. A. Adamia T.G. Chkhotua T.T. Gavtadze Z.A. Lebanidze N.D. Lursmanashvili N.G. Sadradze D.P. Zakaraia

Tectonic setting of Georgia-Eastern Black Sea: a review/ Geological Society, London, Special Publications

428

London, Lyell collection

30

24

2.

3.

4.

G.S. Zakariadze M. J. M. Meijers B. Smith D. Pastor-Galan R. Degenaar N. Sadradze S. Adamia L. Sahakyan A. Avagyan Y. Rolland M. Sosson C. Langereis C. Muller M. Sosson R. Stephenson Y. Sheremet Y. Rolland Sh. Adamia R. Melkonian T. Kangarl T. Yegorova A. Avagyan G. Galoyan T. Danelian M. Hässig M. Meijers C. Müller L. Sahakyan N. Sadradze V. Alania O. Enukidze J. Mosar V. Alania A. Chabukiani R. Chagelishvili O. Enukidze K. Gogrichiani N. Tsereteli.

Progressive orocline formation in the Eastern Pontides-Lesser Caucasus/ Geological Society, London, Special Publications The Eastern Black Sea-Caucasus region during Cretaceous: new evidence to constrain its tectonic evolution. Comptes Rendus Geosciences Growth structures, piggy-back basins and growth strata of the Georgian part of the Kura foreland fold–thrust belt: implications for Late Alpine kinematic evolution. Geological Society, London, Special Publications

428

Submitted

428

London, Lyell collection

Elsevier

London, UK London Geological

Society doi:10.1144/SP428.5

Denver, USA

39

25

5.

6.

7.

Sh. Adamia V. Alania N.Tsereteli O. Enukidze, O. Varazanashvili N. Sadradze A. Gventsadze N. Kvavadze, K. Kvavadze, N. Tsereteli N. Tsereteli, A. Askan, H. Hamzehloo

Seismicity and active tectonics of Georgia and adjacent area. Geological Society of America (GSA) Special Paper Geophysical and Radio Physical Methods for Observation of Seismic Activity in Georgia Hybrid-Empirical Ground Motion Models for Georgia

Denver, USA GSA Proceedings Volume: Tectonic Evolution and Seismicity of Southwest Asia, in Honor of the 40 Years of M.Berberian’s Research Contributions.” In press XXth International Seminar/Workshop on Direct and Inverse Problems of Electromagnetic and Acustic Wave Theory (DIPED)

Acta Geophysica

in press

Denver, USA

Lviv, Ukraine

Polish

52

3

1. განხორციელდა რეგიონის გვიანი იურული და ცარცული დროის პალეოტექტონიკურირეკონსტრუქციები; განხილულია კაინოზოური დროის განმავლობაში თანამედროვესტრუქტურების ჩამოყალიბება; აფრიკა-არაბეთის კონტინენტების სრული კოლიზიის შედეგადრეგიონის კოლიზიისშემდგომი სუბაერული აუზების სედიმენტაცია და ვულკანიზმი; შედგენილია სამხრეთ კავკასიის და მიმდებარე არეების ტექტონიკური ზონების კორელაციისრუკა. 2. სომხეთის და საქართველოს ტერიტორიაზე ცარცული - მიოცენური ასაკის ნალექებშიგასინჯულია 37 პალეომაგნიტური ჭრილი. არსებული და ახალი მონაცემების საფუძველზეგაკეთებულია შემდეგი დასკვნები: აღმოსავლეთი პონტიდები – მცირე კავკასიონის ნაოჭა-რღვევითი მთიანი სარტყელი წარმოადგენს მზარდ ოროკლინს; გვიანცარცულ დრომდეარსებობდა ოროკლინის მცირე გაღუნვა, რომლის ნაწილი ჩამოყალიბდა პალეოცენის შემდგომ, შუა ეოცენურამდე დროის განმავლობაში, სამხრეთ სომხეთის ბლოკის ევრაზიის კონტინენტთანშეჯახების შედეგად; გაღუნვის 50% ჩამოყალიბდა ეოცენური დროის შემდგომ გვიანმიოცენურამდე არაბეთი-ევრაზიის კოლიზიის შედეგად. 3. ჩვენ წარმოვადგენთ ახალ დაკვირვებებს აღმოსავლეთ შავი ზღვა-კავკასიის რეგიონისათვის, რომლებიც გვაძლევენ საშუალებას აღვადგინოთ ცარცულ პერიოდში ნეოტეთისის ევოლუცია. ამ დროში ნეოტეთისის ოკეანური ფილა სუბდუქცირებდა ჩრდილოეთით, ევრაზიის კონტინეტური

26

ფილაქნის ქვეშ. ობდუქცირებული ოფიოლიტების ანალიზის საფუძველზე (აღმოსავლეთ ანატოლიდების და მცირე კავკასიონის გასწვრივ), ჩვენ ვაჩვენებთ, რომ ნეოტეთისში სპრედინგის ცენტრი არსებობდა ადრეულ იურულიდან ადრე ცარცული პერიოდის განმავლობაში. მოგვიანებით სპრედინგის ცენტრმა ნეოტეთისის ფილასთან ერთად განიცადა სუბდუქცია. ჩვენ ვარაუდობთ, რომ ასტენოსფერული მასალა მოძრაობდა ზევით, რამაც გამოიწვია შავი ზღვის კიდურა აუზის წარმოშობა. მოგვიანებით გვიან ცარცულ პერიოდში AESA აუზმა განიცადა ობდუქცია ტაურიდ-ანატოლია-სამხრეთ სომხეთის (TASAM) მიკრო ფილაზე, რომელიც თავის მხრივ შეეჯახა ევრაზიას ნაკერი ზონის გასწვრივ (AESA ნაკერი ზონა). 4. მტკვრის ფორლანდის ნაოჭა-შეცოცებითი სარტყელი მდებარეობს მცირე კავკასიონის აქტიური კოლიზიური ოროგენის ჩრდილოეთ ნაწილში, დაკავშირებული არაბეთ-ევრაზიის კონვერგენციასთან და წარმოადგენს გვიან ალპურ დროში მთების წარმოშობის საუკეთესო მაგალითს. სეისმური პროფილები გვიჩვენებენ რომ მტკვრის ფორლანდის ნაოჭა-შეცოცებითი სარტყელი არის აქტიური თხელ-ზეწრული ნაოჭა-შეცოცებითი სარტყელი და წარმოდგენილია რღვევა-გაღუნული, რღვევა-გავრცელებადი ნაოჭებით და დუპლექსებით. მტკვრის ნაოჭა-შეცოცებითი სარტყლის ფარგლებში არსებულ სეისმურ პროფილებში მზარდი ნალექების ანალიზი გვიჩვენებს, რომ დეფორმაცია გრძელდება უკანასკნელი 15-14 მლნ. წელი. მზარდი ნალექების გეომეტრია დაკავშირებულია სინკლინებთან და ფიგგი ბექ აუზებთან. მტკვრის ფორლანდის ფარგლებში კუმშვითი დეფორმაცია დაიწყო შუა მიოცენში (ჩოკრაკი) და მაქსიმალურ სიჩქარეს მიაღწია მიოცენის ბოლოს (�5 მლნ.წ). 5. სტატიაში განხილულია საქართველოს სინ- და პოსტკოლიზიური აუზების ევოლუცია, მაგმატიზმი, ტექტონიკა და სეისმურობა. 6. სტატიაში განხილულია ძლიერი მოძრაობის ჩამწერი აქსელერომეტრის, სუსტი მოძრაობის ჩამწერი ველოსიმეტრისა და ზედაბალი სიხშირის ელექტრომაგნიტური დაკვირვების კომპლექსის შექმნა, რეალიზაცია და განვითარება საქართველოს სეისმური აქტივობის შესასწავლად ისევე, როგორც ქვედა იონოსფეროს მდგომარეობის შესასწავლად. მიღებული მონაცემები ავტომატურად იგზავნება თსუ მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში შემდგომი დამუშავებისთვის. სტატიაში წარმოდგენილია ჩაწერილი მიწისძვრების მაგალითები და მიწისძვრების იონოსფეროზე ზემოქმედების დაკვირვებული ორი ეფექტი. 7. კერის სხვადასხვა მოდელებისთვის გამოყვანილი იქნა ჰიპრიდულ-ემპირიული მოდელი საქრთველოს ტერიტრიისათვის, სადაც შეცოცოებითი მექანიზმებისთვის ე.წ. „მასპინძელი“ იყო ირანის მიწისძვრის მონაცემები, ხოლო ნაწევის ტიპის მექნიზმებისთვის თურქეთის მიწისძვრის მონაცემები. საბოლოოდ პიკური და სპექტრალური აჩქარებებისთვის მიღებული იქნა საკალიბრო კოეფიციენტები, რომლითაც მოხდება პროგნზირების გლობალური განტოლებების ნორმირება საქართველოს ტერიტორიისთვის.

III. 1. სამეცნიერო ფორუმების მუშაობაში მონაწილეობა




1.

გ. ჩაგანავა ლ. გეონჯიანი

აკუსტიკური ხმაურის, როგორც ურბანული ეკოლოგიური ფაქტორის სპექტრული მახასიათებლების კვლევისა და მონიტორინგის აპარატურის კონსტრუირება და გამოცდა

თსუ, მესამე სტუდენტური კონფერენცია ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებაში

27

2.

ნ. ყვავაძე ნ. წერეთელი

სეისმური აქტივობის შესწავლა გეოფიზიკური და რადიოფიზიკური აპარატურული კომპლექსის გამოყენებით

თსუ, მესამე სტუდენტური კონფერენცია ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებაში

1. ჩვენს მიერ დასახული ამოცანა აკუსტიკურ ტალღებთან დაკავშირებულ დღესდღეობითაქტუალურ საკითხებს შეეხება. ერთი მხრივ, დავინტერესდით ჩვენს საცხოვრებელ გარემოშიარსებული ბგერითი მდგომარეობის შესწავლითა და ანალიზით; მეორე მხრივ კი, ამ გარემოსადამიანზე ზეგავლენის თავისებურებების გამოკვლევით. ამიტომაც, უნდა ითქვას, რომ ჩვენიამოცანა ორ ურთიერთდაკავშირებულ ნაწილად გაიყო. ესენია: 1) ჩვენს ქვეყანაში (კონკრეტულადჩვენს ქალაქში) აკუსტიკური ხმაურის დონისა და სპექტრის განსაზღვრა და არსებულიმდგომარეობის შესახებ სათანადო უწყებების ინფორმირება; 2) აკუსტიკური ხმაურის ადამიანისფსიქიკურ სისტემაზე ზემოქმედების შემსწავლელი ლაბორატორიული ხელსაწყოებისკონსტრუირება და გამოცდა.

პროექტის პირველი ნაწილის ფარგლებში ჩვენ მოვიძიეთ ინფორმაცია აკუსტიკურიხმაურისა და მისი შემსწავლელი დისციპლინების შესახებ, ჩამოვაყალიბეთ კონცეფციები იმისშესახებ, თუ როგორ უნდა გავზომოთ ქალაქის აკუსტიკური გაჭუჭყიანების დონე და მოვახდინოთმისი შესწავლა. მოცემული ამოცანა გავაცანით გეოგრაფიის ინსტიტუტის თანამშრომლებს, რისშედეგადად დაიგეგმა გაზომვითი ღონისძიებების ჩატარება ქალაქის რამდენიმე ადგილას. ჩატარდა რამდენიმე პირველადი გაზომვა. ასევე, მოვიძიეთ ინფორმაცია კანონმდებლობაშიარსებული ხმაურის რეგულაციების შესახებ. მოცემული ამოცანის აქტუალობიდან გამომდინარე, გადავწყვიტეთ აღნიშნული პროექტით უნივერსიტეტის სახელით მიგვემართა ქალაქის ზემდგომიორგანოებისათვის. ამისთვის მომზადდა რექტორის წერილი და პროექტი. აღსანიშნავია, რომამოცანის განხორციელების პროცესი თანდათანობით მაშტაბურ სახეს იღებს.

ამოცანის მეორე ნაწილი ლაბორატორიული ხელსაწყოს კონსტრუირებასა და მისექსპერიმენტებში გამოცდა გულისხმობს. შედეგად დამზადდა აკუსტიკური ტალღების გადამცემიდა მიმღები სისტემები. აღნიშნული ხელსაწყოს მიზნობრივი გამოყენება დაიწყო საქართველოსსაპატრიარქოს წმინდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართულ უნივერსიტეტში, სოციალური მეცნიერებების ფაკულტეტზე არსებულ ფსიქოლოგიის ლაბორატორიაში.

საბოლოოდ, ჩვენ დავგეგმეთ ე.წ. სტუდენტური საინიციატივო ჯგუფის ჩამოყალიბება, რომლის მიზანი იქნება მოსახლეობის, განსაკუთრებით კი ახალგაზრდობის, ინფორმირებააღნიშნული პრობლემებით და მოქალაქეებში აკუსტიკური კულტურის ამაღლების ხელშეწყობა. 2. ყოველი მოვლენის შესწავლისას მნიშვნელოვანია გამოყენებული იქნას დაკვირვებების სხვადასხვა მეთოდი, რაც საშუალებას იძლევა მოვლენის უფრო დეტალურად შესწავლის. სეისმური აქტივობის შესწავლა რთულ ამოცანას წარმოადგენს და საჭიროებს დაკვირვებების სხვადასხვა მეთოდების გამოყენებას.

ნაშრომის მიზანია, საქართველოს სეისმური აქტივობის შესასწავლად, ერთდროული დაკვირვების სისტემის შექმნა აქსელერომეტრით, ველოსიმეტრითა და ზედაბალი სიხშირის ელექტრომაგნიტური ტალღების იონოსფეროში გავრცელების დაკვირვებით. მიღებული მონაცემების დამუშავების მეთოდიკის შემუშავება და წინასწარი დამუშავება. სისტემა შექმნილია და მუშაობს თსუ-ს იონოსფეროს ობსერვატორაიში, ხოლო მონაცემები ინახება თსუ-ს მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში. ეს სისტემა პირველად არის შექმნილი საქართველოში დაუნიკალურია.

ნაშრომში განხილულია სეისმური აქტივობის შესწავლის ეტაპები. მიწისძვრების არსებული ჩანაწერებისათვის თავიდან იქნა დათვლილი ჰიპოცენტრი და მექანიზმები, რის საფუძველზეც შეიქმნა მიწისძვრის ახალი კატალოგი.

ზედაბალი სიხშირის გადამცემები გამოიყენება წყალქვეშა ნავებთან კომუნიკაციისთვის. ასეთი სიხშირის ტალღები ვრცელდება ე.წ. დედამიწა-იონოსფეროს ტალღგამტარში და შესაბამისად მათი ამპლიტუდის და ფაზის ვარიაციები მკვეთრად არის დამოკიდებული დედამიწის იონოსფეროს მდგომარეობაზე. უკვე ითვლება დამტკიცებულად, რომ იონოსფეროს

28

ელექტრონული კონცენტრაციის ვარიაციებში გარკვეულ როლს თამაშობს სეისმური აქტივობა. მოყვანილია იმ მიწისძვრების მაგალითები, რომლებიც დაფიქსირებულია იონოსფეროზე დაკვირვებით. ასევე ლოკალური მიწისძვრები ჩაწერილია აქსელერომეტრითა და ველოსიმეტრით.


# მომხსენებელი/ მომხსენებლები


1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Sh. Adamia, R. Gobejishvili, N. Sadradze, E. Tsereteli Sh. Adamia, T. Chkhotua, V. Gugugshvili, N. Sadradze, G. Zakariadze ნ. წერეთელი ზ. კერესელიძე N. Tsereteli, V. Alania, O. Varazanashvili, N. Kvavadze N. Kvavadze, N. Tsereteli, K. Kvavadze A. Askan, Nino Tsereteli N. Tsereteli, O. Varazanashvili, A. Askan N. Tsereteli, O. Varazanashvili, A. gventcadze, V. Alania

Quaternary Map of Georgia 2015 (scale 1:500000). Magmatic Map of Georgia 2015 (scale 1:500000) წერტილოვანი აფეთქების სეისმური ენერგიის მოდელირება მოცულობითი ტალღების სიხშირული სპექტრის საშუალებით New Shakemaps for Georgia Resulting form Collaboration with EMME Study of Seismic Activity Using Geophysical and Radio-Physical Equipment for observations Hybrid-Empirical Ground Motion Models for Georgia. Earthquakes, vulnerability and disaster risk: Georgia case. Gaps in monitoring system and Data center for Natural Hazard and Risk assessment in Georgia

Third CGMW(Commission of the Geological Map of the Word)Meeting on the Geosciences of the Middle East, Tehran, Iran, October 5th -6th 2015 Third CGMW (Commission of the Geological Map of the Word)Meeting on the Geosciences of the Middle East, Tehran, Iran, October 5th -6th 2015 SnT Conference CTBTO. 2015. Vienna Austria AGU Fall Meeting, San Francisco, USA 2015 . 14 -18 December AGU Fall Meeting, San Francisco, USA 2015.14 -18 December 2015. SSA 21--23 April 2015 Pasadena, California 2015 EGU General Assembly, 12 -17 Aprიl, Vienna, Austria SnT Conference CTBTO. 2015. Vienna Austria

moxsenebaTa anotaciebi

29

1.წარმოდგენილია საქართველოს მეოთხეულის გეოლოგიური ციფრული რუკა. იდენტიფიცირებულია სეისმოაქტიური სტრუქტურები – მიწისძვრის წყაროები, რომლებთანაც დაკავშირებულია MW≥5 ისტორიული და ინსტრუმენტული პერიოდის მიწისძვრის კერები; დაზუსტებულია სეისმოაქტიური რღვევების კინემატიკა. 2.წარმოდგენილია საქართველოს მაგმური ფორმაციების ციფრული რუკა და მონაცემთა ბაზა; თითოეული მაგმური ფორმაციისთვის შედგენილია მონაცემთა ბაზა, განსაზღვრულია ტექტონიკური პოზიცია. 3. ამოხსნილია შებრუნებული ამოცანა, რომლის მიზანი იყო მოცულობითი სეისმური ტალღებისდისკრეტული სიხშირული სპექტრის მოდელირება, რომელთა გენერაციის მიზეზს წარმოადგენსხელოვნური წერტილოვანი აფეთქება ან სუსტი მიწისძვრა (M≤4). შემოთავაზებულიასიცარიელის მქონე წერტილოვანი აფეთქების არის სფერული მოდელი და გამოყენებულიასითხის წვეთის საკუთარი ჰიდრომექანიკური რხევების მოდელირების ცნობილი ანალიზურიმეთოდი. ნაშრომის სიახლეს წარნოადგენს ეილერის რადიალური განტოლების სრულიამონახსნის გამოყენება. კლასიკური სქემის ასეთი მოდიფიკაცია, რომელშიც გამოიყენებოდამხოლოდ შინაგანი ამონახსნი, მათემატიკურად საკმაოდ კორექტულია, რადგანაც გულისხმობსსეისმური კერის რხევების ვირტუალობას. შედეგად, მოცულობითი სეისმური ტალღებისსიხშირეთა დისკრეტული სპექტრის საშუალებით შესაძლებელი ხდება, სიცარიელის მქონესფერული სხეულით აპროქსიმირებული, წერტილოვანი აფეთქების (სუსტი მიწისძვრის) პარამეტრების განსაზღვრა. ასეთი მახასიათებლებია სეისმური კერის (პლასტიკურობის ზონა) რადიუსი და წრფივი დრეკადობის არის რადიუსი. ამის შემდეგ შესაძლებელია წერტილოვანიაფეთქების ან სუსტი მიწისძვრის სეისმური და სრული ენერგიის საკმაოდ მარტივად შეფასება. 4. კავკასიის რეგიონის სეისმური აქტივობის შესასწავლად შექმნილი იყო დაკვირვების კომპლექსი რომელიც შეიცავს: აქსელერომეტრს, სეისმომეტრსა და ზედაბალ სიხშირეზე დაკვირვების ანტენურ სისტემას. სისტემა შექმნილია და მუშაობს ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იონოსფეროს ობსერვატორიაში რომელიც მდებარეობს სოფელ ტაბახმელაში. მიღებული მონაცემები იგზავნება თსუ მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში არსებულ სერვერზე. მოყვანილია შექმნილი სისტემის ბლოკსქემა და მონაცემთა ანალიზის მეთოდები, პროგრამები შექმნილია ასევე იონოსფეროს ობსერვატორიაში. ასევე გაკეთებულია წინასწარი დამუშავება. მოყვანილია შედეგები. კომპლექსი არის პირველი დაგეგმილი 6-დან, რომლებიც განთავსდება საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. 5. ალბათური სეისმური საშიშროებისა და რისკის სწორი განსაზღვრა არის პირველი ნაბიჯი სეისმური რისკების შემცირების დაგეგმვისაკენ. საქართველოსთვის გათვლილი იყო სეისმური საშიშროების რუკები ახალი მიდგომის გამოყენებით EMME (მიწისძვრის მოდელი შუა აღმოსავლური რეგიონისათვის) პროექტის ფარგლებში. EMME იყო GEM-ის ერთ-ერთი წარმატებული მცდელობა რეგიონალურ დონეზე. EMME და GEM-ის დახმარებით, რეგიონული მოდელები გაანალიზდა, არსებული ინფორმაციის აღმოჩენასა და საჭირო სამუშაოების დასადგენად, საშიშროების რუკების მოსამზადებლად. ალბათური სეისმური საშიშროების რუკა (PSH) წარმოადგენს აუცილებელ ბაზას სამშენებლო კოდების და მშენებლობის ხარისხის გასაუმჯობელად. ყველაზე დიდ პრობლემას საქართველოს ტერიტორიისთვის წარმოადგენს გრუნტის მოძრაობის სანდო მონაცემების არ არსებობა. ამისთვის საწყისი გრუნტის მოძრაობის ჰიბრიდული ემპირიული მოდელი PGA და SA-სთვის შერჩეული პერიოდებისთვის იყო შექმნილი. ეს კოეფიციენტები გრუნტის მოძრაობის მოდელებისთვის გამოყენებული იყო ალბათური სეისმური საშიშროების განსასაზღვრად. მიღებული შედეგები, სეისმური საშიშროების რუკების სახით, გვიჩვენებს რომ არსებობს ხარვეზები არსებულ სეისმური საშიშროების რუკებში და არსებული ნორმატივები სეისმური საშიშროებისთვის საჭიროებს გადაანგარიშებას. 6. გამოყვანილი იქნა კერის სხვადასხვა მოდელებისათვის ჰიპრიდ -ემპირიული მოდელისაქრთველოს ტერიტრიისათვის, სადაც ე.წ. მასპინძელი იყო შეცოცოებიტი მექანიზმებისათვის ირანის მიწისძვრის მონაცემები ხოლო ნაწევისტიპის მექნიზმებისათვის თურქეთის მიწისძვრისმონაცემები. საბოლოოდ პიკური და სპექტრალური აცქარებებისატვის მიღებული იქნა საკალიბრო კოეფიციენტებო, რომლიტაც მოხდება გლობალური პროგნზირებადი განტოლებების

30

ნორმირება საქართველოს ტერიტორიისათვის. 7. განხილულია სავარუდო მოწყვლადობის მოდელები საქართველოს შენობა- ნაგებობისთვის და განსაზღვრულია სეისმური სასიშროება და სეისმური რისკი რამდენიმე ტიპის შენობისთვის. 8. განხილულია არსებული პრობლემები სეისმური საშიროების და ზოგადად კატასტროფების მონაცემეთა ბაზაში. დასახულია გზები მულტი-გეოფიზიკური ქსელის ოპტიმალური განვითარებისთვის.

IV. 1. საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტისა და გრანტების გარეშე

შესრულებული სამეცნიერო-კვლევითი პროექტები

№





დაფინანსების წყარო

(ადგილობრივი გრანტი, უცხოური

გრანტი) 1.

სეისმოპროფილირების შედეგების ანალიზი

ა. გვენცაძე ნ. ყვავაძე ვ. არაბიძე გ. ჩაგანავა

ხელშეკრულება

1. განვლილი წლის განმავლობაში, ქალაქ თბილისში, ხელშეკრულებების თანახმად ჩვენს მიერ შესრულდა შემდეგი ტიპის სამუშაოები: ქ. თბილისში, ფონიჭალაში, რუსთავის გზადკეცილის მშენებლობასთან დაკავშირებით გეოფიზიკური სამუშაოები სეისმური ჭრილების დასადგენად და იგივე ტიპის სამუშაოები ჩატარდა ფონიჭალაში, ფარმაცევტული ქარხნის ტერიტორიაზე სეისმური ჭრილების დასადგენად. ჩატარებულმა სეისმურმა და გეოფიზიკურმა კვლევემბა გვიჩვენა, რომ ორივე შემთხვევაში საკვლევ ტერიტორიაზე გამოიყო სამი ძირითადი საინჟინრო სეისმოლოგიური ელემენტი გარკვეული გეოდინამიკური მახასიათებლებით.

IV. 2.

№





დაფინანსების წყარო

(ადგილობრივი გრანტი, უცხოური

გრანტი) 1.

დომინანტური სიხშირის შესწავლა

ნ. წერეთელი ა. გვენცაძე გ. ჩაგანავა ნ. ყვავაძე ვ. არაბიძე

ხელშეკრულება

1. ქ, თბილისში, თავისუფლების მოედანი №7, გუდიაშვილის ქუჩა №2 და გუდიაშვილის ჩიხში, 7-ვარსკვლავიანი სასტუმრო-კომპლექსის სამშენებლო ტერიტორიაზე ჩატარდა გეოფიზიკური კვლევები, განისაზღვრა ვიბრაციის დონის ნორმატიულ მნიშვნელობებთან შესაბამისობა და ვიბრაციის გავლენა რუსთაველის №1 -ში მდებარე შენობაზე.

დამატებითი ნაწილი

მეცნიერ თანამშრომელი ა. გვენცაძე მიწვეული იყო როგორც GIS-ის ექსპერტი შპს „გეოპროექტ“-მიერ, სადაც მან შეასრულა შემდეგი ტიპის სამუშაოები: 1) სსიპ „საგანმანათლებლო და სამეცნიერო

31

ინფრასტრუქტურის განვითარების სააგენტო“-ს ტენდერის საფუძველზე ჩატარდა გეოდეზიური კვლევა დუშეთის მუნიციპალიტეტის, სოფ. წინამძღვრიანთკარის პროფესიული სასწავლებლის ტერიტორიაზე; 2) ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტის ტენდერის საფუძველზე ჩატარდა, ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტის სოფ. აფენში შიდა სასოფლო გზის ასფალტის საფარით მოწყობის სამუშაოების საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო მომსახურება, გზის ტახეომეტრიული აგეგმვა (ტოპოგრაფიული რუკის მომზადება). სავალი ნაწილის არსებული საგზაო სამოსის კონსტრუქციის გამოკვლევა (გეოლოგიური ჭრილები).

ტრენინგები:

1. 14-17 აპრილი, 2015 წელი - GEM მიწისძვრის გლობალური მოდელის სამუშაო სემინარი. ნინო წერეთელი, ნინო ყვავაძე. 2. 1-12 ივნისი, 2015 წელი - განვითარებადი ქვეყნების სასწავლო პროგრამა მიზისძვრების ინჟინერიასა და კატასტროფების მენეჯმენტში, ორგანიზებული სტამბოლის ტექნიკური უნივერსიტეტის (ITU), იაპონიის საერთაშორისო თანამშრომლობის სააგენტო (JICA), პრემიერ მინისტრთან არსებული კატასტროფებისა და საგანგებო სიტუაციების მენეჯმენტის პრეზიდენტურა (AFAD) და თურქეთის თანამშრომლობისა და კოორდინაციის სააგენტო (TIKA)-ს მიერ. ნინო წერეთელი, ალექსანდრე გვენცაძე, ნინო ყვავაძე.

32

გეოფიზიკური ველების დინამიკისა და გამოთვლითი გეოფიზიკის სექტორი.

samecniero erTeulis xelmZRvaneli

თეიმურაზ მაჭარაშვილი

samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba

თეიმურაზ მაჭარაშვილი, ფიზ. მათ მეცნ. დოქტორი (ხელმძღვანელი) ნატალია ჟუკოვი – უფროსი სპეციალისტი ეკატერინე მეფარიძე – მეცნიერ თანამშრომელი ალექსანდრე სბორშჩიკოვი – მეცნიერ თანამშრომელი დიმიტრი ტეფნაძე – მევნიერ თანამშრომელი ზურაბი ჭელიძე - სპეციალისტი ნოდარ ჯავახიშვილი - ლაბორანტი I. 2. saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis

dagegmili da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

#

Sesrulebuli proeqtis dasaxeleba mecnierebis dargisa da samecniero

mimarTulebis miTiTebiT

proeqtis xelmZRvaneli proeqtis

Semsruleblebi

1

სეისმური და გეოფიზიკური ველების დინამიკის სტრუქტურის კვლევა.

თ. მაჭარაშვილი თ. მაჭარაშვილი, ნ. ჟუკოვა ე. მეფარიძე ა. სბორშჩიკოვი დ. ტეფნაძე ნ. ჯავახიშვილი

კავკასიასა და მიმდებარე ტერიტორიებზე გამოკვლეული იქნა მიწისძვრების განაწილებისდროითი და სივრცული სკეილინგის თავისებურებანი. მონაცემთა მასივების ანალიზის თანამედროვე მეთოდები გამოვიყენეთ მოლოდინის დროსა და მიწისძვრებს სორის მანძილების მასივებისათვის ორიგინალურ და დეკლასტერიზებული კატალოგებიდან. სკეილინგური მახასიათებლები განისაზღვრა გამოყოფილი სეისმური ენერგიის სხვადასხვა მნიშვნელობებისათვის. 2

გარე ელექტრომაგნიტური ზემოქმედებით გამოწვეული დინამიკური ცვლილებები ლოკალურ სეისმურ პროცესში.

თ. მაჭარაშვილი თ. მაჭარაშვილი, ნ. ჟუკოვა ე. მეფარიძე დ. ტეფნაძე ა. სბორშჩიკოვი

ელექტრომაგნიტური ზემოქმედების შედეგად მოდელირებული სეისმური პროცესის მახასიათებლები განიცდიან როგორც თვისებრივ ისე რაოდენობრივ ცვლილებებს. გარე ზეგავლენის ეფექტი განსაკუთრებით ცხადია კრიტიკულობასთან ახლო მყოფ მდგომარეობაში.

33

3

არათანაბარი ხახუნის დინამიკური თავისებურებების კვლევა ლაბორატორიულ პირობებში.

თ. მაჭარაშვილი ნ. ჟუკოვა ე. მეფარიძე ა. სბორშჩიკოვი დ. ტეფნაძე ნ. ჯავახიშვილი

არათანაბარი ხახუნის აკუსტიკური ემისიის, როგორც სეისმური პროცესის მოდელის, კვლევას ლაბოტრატორიაში ვაგრძელებთ შეხების სხვადასხვა ზედაპირებისა და მოძრაობის პირობების გავლენის კვლევას სტიკ-სლიპის დინამიკურ თავისებურებაზე.

I. 4. saxelmwifo grantiT (rusTavelis fondi) dafinansebული

samecniero-kvleviTi proeqtebi

#

proeqtis dasaxe-leba mecnierebis dargisa da samec-niero mimarTule-bis miTiTebiT

damfinansebeli organizacia

proeqtis xelmZRvaneli

proeqtis Semsruleblebi

1.

დინამიკურად ტრიგირირებული სეისმურობა – დედამიწის ქერქის დაძაბული მდგომარეობის შეფასების ახალი მეთოდი: გამოყენება მიწისძვრის პროგნოზირებისათვის

რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი

თ. ჭელიძე

თ. ჭელიძე გ. კობზევი ნ. ჟუკოვა ე. მეფარიძე

პროექტი გარდამავალია - მთავრდება 2016 წ. დამთავრებულია 6 ეტაპი - დადგენილია, რომ ტიპური დინამიკურად ტრიგერირებული ტრემორები კავკასიისა და ჩრდილო თურქეთში არ დაიკვირვება. პრაქტიკულად ყველა ძლიერი შორეული მიწისძვრა იწვევს ჭაბურღილებში წყლის დონის შესამჩნევ ოსცილაციებს, რომლებიც ძირითადად განივი ან ზედაპირული ტალღებით არის განპირობებული. ამავე დროს დადგინდა, რომ ძლიერი შორეული მიწისძვრა ხშირად იწვევს დინამიკურად ტრიგერირებულ ლოკალურ სუსტ სეისმურობას (არა ე.წ.ტრემორს). პირველადი მონაცემები მოწმობს, რომ ეს დინამიკურად ტრიგერირებული ლოკალური სეისმურობა შესაძლოა გამოვლინდეს მხოლოდ სპეციფიკურ ტექტონიკურ ზონებში. მიმდინარეობდა საქართველოს ტექტონიკური ზონების ტრემორების და დაძაბულობის ველების მონაცემების შეგროვება, კორელაციის შეფასება და აბსტრაქტის შედგენა, თრემორების კატალოგის კომპლექსური ქსელების ანალიზი, კომპლექსური ქსელების ანალიზის კომპიუტერული პროგრამის დახვეწა, კონფერენციის თეზისების მომზადება და სტიქ-სლიპ მონაცემებზე პროგრამული პაკეტის ტესტირება დინამიკურად ტრიგერირებული სეისმურობის ანალიზისათვის. გაუმჯობესდა სტიკ-სლიპის მოძრაობის ლაბორატორიული დანადგარი, დაიხვეწა მისი მექანიკური ნაწილი. სტიკ-სლიპის პროცესის ჩამწერ (დეფორმაციები, აკუსტიკური ემისია) ექსპერიმენტულდანადგარზე სიხშირეების და ინტენსიობის ცვილების დროს ჩატარდა სხვადასხვა ცდები. მიმდინარეობდა მიღებული მონაცემთა ბაზის შექმნა და დამუშავება.

34

II. 1. publikaciebi: ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/ avtorebi

statiis saTa-uri, Jurna-

lis/krebulis dasaxeleba

Jurnalis/ krebulis nomeri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1 2

T. Chelidze, T.Matcharashvili, Z.Javakhishvili, N. Zhukova, N. Jorjiashvili, Ia Shengelia, E. Mepharidze, Z. Chelidze, A. Sborshchikovi

T. Matcharashvili, Z. Tsveraidze, T. Chelidze, M. Janiashvili

Temporal and Spatial Variations of Scaling Behavior of Seismic Process in Caucasus, Bulletin of the Georgian National Academy of Sciences In Proc. Int. Conf. dedicated to Acad. I.Prangishvili's 85 Anniversary

vol. 9, no. 2, 2015, pp. 59-64.

ICT-2015

თბილისი, მეცნიერებათა

აკადემია


6

5

1. წარმოდგენილ ნაშრომში გამოკვლეულია კავკასიის ტერიტორიაზე 1960-2014 წლებშიმომხდარი მიწისძვრების განაწილების დროითი და სივრცული სკეილინგის თავისებურებანი. მიწისძვრებს მოლოდინის დროებისა და მათი დაშორების მანძილების მონაცემები მიღებულიქნა დეკლასტირიზირებული კატალოგიდან. ასევე დათვლილი იქნა 5 წლის მონაცემებისსკეილინგის მაჩვენებლები. დაახლოებით 0.5 მნიშვნელობის და ანტიპერსისტენტულისკეილინგური ექსპონენტები მიღებული იქნა რეგიონში ძლიერი მიწისძვრების მოხდენისპერიოდებისათვის.

2. ნაშრომში განხილულია ინფორმაციული განზომილებების გამოყენების საკითხი რთული დინამიკური პროცესებისათვის. მოცემულია თეორიული პრინციპები და აღწერილია პრაქტიკული გამოყენების მაგალითები. გამოკვლევა ჩატარდა სხვადასხვა მასივებზე მათ შორის, ტექნიკურ და სამედიცინო მონაცემთა მასივებზე. კვლევის შედეგები ადასტურებენ ინფორმაციული განზომილებების გამოთვლის ეფექტურობას რთული დინამიკური პროცესების შესწავლაში.

II. 2. პუბლიკაციები: ბ) უცხოეთში



სტატიის სათაური, ჟურნალის/კრებუ-ლის დასახელება





1

T.Chelidze, T. Matcharashvili

Dynamical Patterns in seismology. in: Recurrence

2015, DOI: 10.1007/978-3-319-07155-8-10

Springer

51

35

2

Teimuraz Matcharashvili, Tamaz Chelidze, Natalia Zhukova

Quantfication Analysis, Understanding Complex Systems, Assessment of the relative ratio of correlated and uncorrelated waiting times in the Southern California earthquakes catalogue, PHYSICA A:

2015, v. 433, DOI: 10.1016/j.physa.2015.03.060

Elsevier

13

1. ნაშრომი ეძღვნება სეისმური პროცესების კვლევაში რეკურენტული რაოდენობრივი ანალიზის თანამედროვე მეთოდის გამოყენებას. აღწერილია მეთოდის ძირითადი პრინციპები როგორიცაა რეკურენტული დიაგრამების აგება და რეკურენტული დიაგრამებიდან რაოდენობრივი მახასიათებლების გამოთვლის გზები. განხილულია რეკურენტული რაოდენობრივი ანალიზის პრაქტიკული გამოყენების მაგალითები სეისმური კატალოგიდან აღებულ მონაცემებზე და ლაბორატორიული არათანაბარი ხახუნის დროით სერიებზე.

2. ნაშრომში აღწერილია ახალი მეთოდი, რომელიც სეისმურ კატალოგში კორელირებული და არაკორელირებული მოვლენების თანაფარდობის შეფასების საშუალებას იძლევა. მეთოდი გამოყენებულია კალიფორნიის მიწისძვრების კატალოგისათვის. აგრეთვე განხილულია მეთოდის გამოყენების საკითხი სხვა სეისმურად აქტიური რეგიონებისათვის მათ შორის კავკასიისათვის.

III. 1. samecniero forumebis muSaobaSi monawileoba

ა) saqarTveloSi

# momxsenebeli/ momxseneblebi

moxsenebis saTauri forumis Catarebis dro da adgili

1 2

T. Chelidze, T. Matcharashvili, V. Abashidze, T. Tsaguria T. Chelidze, T. Matcharashvili, V. Abashidze

Analysis of real-time monitoring data of large dams (system DAMWATCH) by linear and nonlinear methods (package DAMTOOL) Analysis of static/low frequency strain vibration data of large dams and reservoir induced seismicity by linear and nonlinear methods

ნაგებობათა საინჟინრო უსაფრთხოების და გეოტექნიკური მონიტორინგის სისტემები, 25 .02. 2015, თბილისი Security against Geohazards at the major Enguri Hydroelectric scheme in Georgia, 03.11. 2015, თბილისი

1. აღწერილია ენგურის კაშხალზე შექმნილი ზუსტი დახრისმზომების ავტომატური ტელემეტრული მონიტორინგის ქსელი (system DAMWATCH) და მონაცემთა დამუშავებისათვის განკუთვნილი ახალი პაკეტი (package DAMTOOL), რომელშიც შედის დახრების/დეფორმაციების წრფივი და არაწრფივი დამუშავების მეთოდები. ნაჩვენებია, რომ დახრების/დეფორმაციების ფონური დროითი მწკვრივიდან გადახრები ნათლად ფიქსირდება მოცემული მეთოდებით, რაც შესაძლებლობას იძლევა შემდგომში შეიქმნას ადრეული

36

შეტყობინების სისტემა.

2. ენგურის კაშხლის დეფორმაციების/ვიბრაციების დროითი მწკვრივების წრფივი და არაწრფივი მეთოდებით დამუშავების საფუძველზე ნაჩვებებია, რომ დაბალსიხშირული (0.1-0.001)ჰც სიხშირის ვიბრაციების ანალიზი სასარგებლოა ნაგებობის სტაბილურობის დასადგენად. ეს ფაქტობრივად დიაგნოსტიკის ახალი მეთოდია.

b) ucxoeTSi



1

2

3

4

T. Matcharashvili, T. Chelidze, N. Zhukova, E. Mepharidze, A. Sborschikov T. Chelidze, N. Zhukova, T. Matcharashvili, E. Mepharidze, T. Chelidze, T. Matcharashvili T. Chelidze, I. Shengelia, N. Zhukova, T. Matcharashvili, G. Melikadze, G. Kobzev

Analysis of Time Structure of Seismic Process

Are there attractors in seismic time series?

Analysis of Complexity in Seismic Time Series

M9 Tohoku earthquake response in Caucasus – possible local tremors and hydroseismic effects

Institute of Geophysics of PAN, Warsaw, 5 July 2015

26th General Assembly of the International Union of Geodesy and Geophysics (IUGG), Prague, Czech Republic, 22 June –2 July, 2015



1. მოხსენება შეეხებოდა სეისმური პროცესის დინამიკური სტრუქტურის შესწავლაში თანამედროვე არაწრფივი ანალიზის მეთოდების გამოყენების საკითხებს. განხილული იქნადროითი სერიების დინამიკური სტრუქტურის კვლევის სხვადასხვა მეთოდის გამოყენების მაგალითების კავკასიასა და სხვა სეისმურად აქტიურ რეგიონებში.

2. სეისმური კატალოგები განიხილება დეტალურად სტატისტიკური ანალიზის მეთოდების გამოყენებით, რომლებიც გვიჩვენებენ დამოუკიდებელ და ურთიერთდამოკიდებულ მოვლენებს (კლასტერები). ბოლო დროს განიხილება ატრაქტორების ზეგავლენა სეისმურ დროით სერიებზე, რაც გვაძლევს დეტერმინირებული ქაოსის მოდელს. მოხსენებაში განხილული იქნა თუ როგორი ზეგავლენა აქვს სეისმურ სიჩქარეების დროით სიხშირულ მაჩვენებლებს არაწრფივ სტრუქტურაზე კავკასიის ტერიტორიაზე წარმოქმნილი მანამდე და ძლიერი მიწისძვრების შემდეგ - სპიტაკი (1988) და რაჭა (1991).

3. მოხსენებში განხილული იქნა სეისმური დროითი სერიების სირთულის ანალიზი. პრაქტიკაზე სეისმური მწკვრივები წარმოიდგინება როგორც შემთხვევითი (პუასონის) პროცესი სეისმური საშიშროების შეფასება. სეისმური კატალოგები შეიცავენ დამოუკიდებელ და ძლიერად კორილირებულ მოვლენებს. შემთხვევითი სტრუქტურის დალაგებისთვის ხდება მოვლენების კატალოგებს დეკლასტერიზაცია. სეისმური უწყვეტი ჩანაწერები (სეისმოგრამები) შეიცავენ როგორც ძლიერი ასევე სუსტი მოვლენების (მიწისძვრების) ინფორმაციას, როგორიცაა ხმაური და დინამიკურად ტრიგირირებულ მოვლენები (ტრემორები).

37

4. აბსტრაქტში განხილული იქნა ძლიერი მიწისძვრის დროს ტოჰოკუს (M9) წარმოქმნილი ტრემორების არსებობა და ჰიდროსეიმური ეფექტი კავკასიის ტერიტორიაზე განლაგებულ ჭაბურღილებში. დაკვირვებებით დადგინდა ძლიერი მოვლენის არსებობისას ჭაბურღილებში წყლის დონის ვარიაცია. აღნიშნული კვლევის ფარგლებში ჭაბურღილების მონაცემები ფიქსირდებოდა ბორჯომის და ქობულეთის მიმდებარე ტერიტორიებზე S, ლიავას და რელეის ტალღების გავრცელების დროს. ასეთი მკაფიო დამოკიდებულების შემთხვევაში მიწისძვრების კლასიფიკაცია ხდება უფრო სანდო. კვლევაში დაიკვირვებოდა წყლის დონის ცვლილება სხვადასხვა ზედაპირული ტალღების გავრცელების დროს.

IV. 1. saqarTvelos saxelmwifo biujetisა da grantebis gareSe Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

IV. 2.

#





dafinansebis wyaro

(adgilobrivi granti, ucxouri

granti) 1

გვალვების განმეორებადობის კვლევა არაწრფივი მეთოდების გამოყენებით

თ. ჭელიძე ნ. ჟუკოვა თ. მაჭარაშვილი

ევროპის საბჭო

პროექტი გარდამავალია - თბილისის და ათენის ყოველდღიური ტემპერატურული მონაცემების ანალიზის საფუძველზე შესწავლილი იქნა პროცესის დინამიკური თავისებურებები. ნაჩვენები იქნა რომ დაკვირვების პერიოდში ადგილი ქონდა სხვადასხვაგვარი დინამიკური თავისებურებების გამოვლენას მათ შორის იმ პერიოდებში როდესაც აღინიშნებოდა ტემპერატურის ზრდის ტენდენცია.

დედამიწის ფიზიკის და გეომაგნეტიზმის სექტორი. სამეცნიერო ერთეულის ხელმძღვანელი კ. ქართველიშვილი - ფიზ. მათ. მეცნ. დოქტორი - მთ. მეცნ. თან.

სამეცნიერო ერთეულის პერსონალური შემადგენლობა:

კ. ქართველიშვილი - ფიზ. მათ. მეცნ. დოქტორი - მთ. მეცნ. თან. გ. ბერიშვილი - აკად. დოქტორი - უფრ. მეცნ. თან. ნ. მებაღიშვილი - აკად. დოქტორი - მეცნ. თან. ს.ღონღაძე - აკად. დოქტორი - უფრ. მეცნ. თან. მ. ნიკოლაიშვილი - აკად. დოქტორი - მეცნ. თან. თ. ქირია - პროგრამირება და კომპიუტერული უზრუნველყოფა - წამყვანი სპეციალისტი. გ. ქართველიშვილი - უფრ. ლაბორანტი.

38

I. II. 1. საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის დაფინანსებით 2015 წლისათვის დაგეგმილი და შესრულებული სამეცნიერო-კვლევითი

პროექტები

№




1

2 3 4

მიმოქცევითი დეფორმაციები დედამიწის

მყარ ტანში

მიწისქვეშა ობსერვატორიის უნიკალური ვერტიკალური ექსტენზომეტრით დარეგისტრირებული (1984–1986წწ) დედამიწის მიმოქცევითი დეფორმაციები ვერტიკალურ ექსტენზო-მეტრზე მეტეოროლოგიური ფაქტორების კვლევა საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული ძლიერი ლოკალუ-რი მაგნიტური ანომალიების კვლევების შედეგების გამოყენება ბუნებრივი მაგნიტოთერაპიული კურორტის მოდელის შემოთავაზების მიზნით

კ. ქართველიშვილი

კ. ქართველიშვილი კ.ქართველიშვილი კ. ქართველიშვილი

კ. ქართველიშვილი გ. ქართველიშვილი მ. ნიკოლაიშვილი კ. ქართველიშვილი გ. ქართველიშვილი კ. ქართველიშვილი გ. ქართველიშვილი

კ. ქართველიშვილი გ. ბერიშვილი ნ. მებაღიშვილი მ. ნიკოლაიშვილი

დასრულებული კვლევითი პროექტის ძირითადი თეორიული და პრაქტიკული შედეგები:

საანგარიშო პერიოდში წარმოებდა კვარცის ვერტიკალური ექსტენზომეტრით 1984-1986 წლებში თბილისში მიღებული უწყვეტი დაკვირვებითი მასალების კვლევა. ჰარმონიული ანალიზის თანამედროვე მეთოდების გამოყენებით განსაზღვრულია მიმოქცევითი ცხრა ძირითადი ტალღის ამპლიტუდები. ამ მონაცემებით გამოთვლილია ვერტიკალური მიმოქცევითი ფაქტორის η , გარემომცველი ქანების პუასონის კოეფიციენტის σ და ლიავას მეოთხე რიცხვის f -ის რიცხვითი მნიშვნელობები. შესწავლილია ატმოსფერული წნევის ფლუქტუაციებით გამოწვეული ვერტიკალური ექსტენზომეტრით დარეგისტრირებული დეფორმაციები. გრძელდებოდა კვლევები ბუნებრივი მაგნიტოთერაპიული კურორტ ურეკის და სოფ. აცანას ლოკალური ინტენსიური გეომაგნიტური ანომალიების ფაქიზი სტრუქტურის შესასწავლად; რაც მნიშვნელოვანია მაგნიტური ტერენკურების და ბუნებრივი მაგნიტოთერაპიული კურორტის მოდელის შესაქმნელად. ამ მიზნით საანგარიშო წლის სექტემბერში ჩატარდა უახლესი მაგნიტომეტრ Geometrics -ის

39

გამოყენებით ექსპედიცია. დეტალურად იქნა შესწავლილი კურორტ ურეკში არსებული ოთხი ბორცვის მაგნიტური ველი (თითოეულ ბორცვზე ხუთმეტრიანი ბიჯით). განმეორებით იქნა გაზომილი ურეკში პლაჟის ზონაში სანაპიროს პარალელურად ყოველ 10 მეტრში მაგნიტური ინდუქციის სრული T ვექტორის რიცხვითი მნიშვნელობები, 0,1 ɣ-სიზუსტით, რაც აგრეთვე მნიშვნელოვანია კურორტის გეოფიზიკური პასპორტის შესადგენად.

№





1

2

მყარ დედამიწაში მიმოქცევითი მოვლენების კვლევა თბილისის მიწისქვეშა ობსერვატორიაში უწყვეტი დაკვირვებებით მიღებული მონაცემების მიხედვით. საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული ლოკალური მაგნიტური ანომალიების კომპლექსური კვლევა ადამიანზე მათი ზემოქმედების თვალსაზრისით.



კ. ქართველიშვილი გ. ქართველიშვილი მ. ნიკოლაიშვილი კ. ქართველიშვილი გ. ბერიშვილი ნ. მებაღიშვილი მ.ნიკოლაიშვილი

გეოფიზიკა მრავალდარგობრივი მეცნიერებაა, იგი მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში დედამიწის

შემსწავლელ მეცნიერებათა შორის პრიორიტეტულად ითვლება. ვითარდება რა, თეორიული და ტექნიკურ-მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით უჩვეულოდ სწრაფად, მას დედამიწის შემსწავლელ ძირითად მომავლის მეცნიერებად მიიჩნევენ. მისი ,,ყოფნა-არყოფნის“ საკითხი არსად არ ისმის, მით უმეტეს ჩვენთან არ უნდა დაისვას. აქედან გამომდინარე, ამ მეცნიერების დანაწევრება რაიმე პრინციპით არაკომპეტენტურ უწყებების, თუნდაც სასწავლო უნივერსიტეტების მიხედვით იქნება მისი დაკნინების ფაქტორი. გეოფიზიკური ველები (გრავიტაციული, მაგნიტური, მთვარისა და მზის გავლენით გამოწვეული მიმოქცევითი, დეფორმაციული და სხვ.) აისახებიან ობსერვატორიულად დაკვირვებულ მასალებში სხვადასხვა ინტენსივობითა და ნიშნით. სამწუხაროდ, ასეთი დაკვირვებები წარმოადგენენ იშვიათობას. ამ თვალსაზრისით გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ საქართველოში გლობალურ და ლოკალურ გეოფიზიკურ ველების შესწავლას საუკუნენახევრის ტრადიცია აქვს. ასე მაგალითად, გეომაგნიტური დაკვირვებები დაწყებულია X1X საუკუნის მეორე ნახევრიდან; მიწისძვრებზე დაკვირვებები თბილისის ფიზიკურ ობსერვატორიაში -1899 წლიდან; 1960-იანი წლებიდან კი თბილისის მიწისქვეშა საერთაშორისო მიმოქცევით ობსერვატორიაში მრავალპროფილიანი უწყვეტი გრავიმეტრიული, დახრმზომითი, ექსტენზომეტრიული და გეოდეზიური დაკვირვებები მიმდინარეობდა. უკანასკნელი ნახევარსაუკუნოვანი ინტენსიური ობსერვატორიული მუშაობის შედეგად გეოფიზიკის ზემოთხსენებულ დარგებში მოპოვებულია მნიშვნელოვანი მოცულობის, უმთავრესად ინფორმაციული ფაქტობრივი მასალა. ასე მაგალითად, 1960-2010 წლებში თბილისის საერთაშორისო მიწისქვეშა მიმოქცევით ობსერვატორიაში მიღებულია უწყვეტი გრავიმეტრიული,

40

I. 3. სახელმწიფო გრანტით (რუსთაველის ფონდი) დაფინანსებული სამეცნიერო-კვლევითი პროექტები

№პროექტის დასახელება მეცნიერების

დარგისა და სამეცნიერო მიმართულების მითითებით


პროექტის ხელმძღვანელ

ი


1

საქართველოს რიონ-მტკვრის დეპრესიის და შავი ზღვის აღმოსავლეთ სექტორის სიღრმული გეოლოგიური 2/3D მოდელირება, გაზ-ნავთობზე პროგნოზული შეფასება გეოლოგიურ- გეოფიზიკური მეთოდებით და ღრმა ჭაბურღილების მონაცემებით.

შოთა რუსთაველის

ფონდი

ღონღაძე სვეტლანა

ღონღაძე ს. ქირია ჯ. იავოლოვსკაია ო. ადიკაშვილი ლ. გამყრელიძე დ. ქირია თ.

სეისმომეტრიული მეთოდები, როგორც ცნობილია გეოფიზიკის მეთოდებს შორის ყველაზე უფრო მაღალი გეოლოგიური ეფექტიანობით ხასიათდება სტრუქტურული აგებულების და

დახრმზომითი და ექსტენზომეტრული უმაღლესი ხარისხის და დონის უნიკალური დაკვირვებითი მასალები, რომელთა სრული ანალიზი და განზოგადება (თუ არ ჩავთვლით ცალკეულ საკითხებზე სტატიებისა და მონოგრაფიების სახით), როგორც გლობალური გრავიტაციული ველის ცვლილებების, ისე რეგიონალური გეოფიზიკური და გეოეკოლოგიური პრობლემატიკის მიმართულებით არ მომხდარა. გარდა ამისა, სექტორის არქივში არსებობს თბილისის ფიზიკურ ობსერვატორიაში 1899-1916 წლებში რებერ-ელერტის სამკომპონენტიანი დახრისმზომით მიღებული უწყვეტი რეგისტროგრამები, რომელთა მონაცემების შედარება და ანალიზი თანამედროვე ანალოგიურ მონაცემებთან დიდ ინტერესს იწვევს. საანგარიშო პერიოდში წარმოებდა თბილისის მიმოქცევით ობსერვატორიაში ადრეულ წლებში ვერტიკალური ექსტენზომეტრით მიღებული უწყვეტი მონიტორინგის მონაცემების კომპლექსური კვლევა; შეისწავლებოდა ატმოსფერული წნევის ლოკალური ფლუქტუაციებით გამოწვეული ექსტენზომეტრით დარეგისტრირებული დეფორმაციები. (იხ. სტატიები).

ხელოვნურ მაგნიტოთერაპიას ფართო გამოყენება აქვს მთელ მსოფლიოში. უკანასკნელი 30 წლის განმავლობაში ჩატარებული კვლევებით დადგენილია, რომ დაბალი სიხშირის (0,1-10 ჰერცი) და დაბალი ინტენსივობის (10¯� - 10¯³ტესლა) მ აგნიტურ ველებს ფიზიოთერაპიული ეფექტი გააჩნიათ, რაც მაგნიტოთერაპიის ბაზისური, ტრადიციულ – არაინვაზიური მეთოდის საფუძველს წარმოადგენს. საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე დაიკვირვება გეომაგნიტური ველის, როგორცრეგიონალური, ასევე ლოკალური მაგნიტური ანომალიები. ძლიერი ლოკალური მაგნიტურიანომალიები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენენ გარემოზე, განსაკუთრებით ცოცხალორგანიზმებზე. სამეცნიერო ინტერესებიდან გამომდინარე, საჭიროა გურიის რეგიონალურმაგნიტურ ანომალიაში შემავალი ინტენსიური ლოკალური ანომალიების დეტალურიმაგნიტური და ელექტრომეტრული კვლევა, რათა შეიქმნას სამეცნიერო საკვლევი პოლიგონი, შემუშავდეს გეომაგნიტური კვლევების სრულყოფილი მეთოდიკა, შედგენილ იქნას შესაბამისიდეტალური მაგნიტური რუკები. აღნიშნული კვლევები საშუალებას მოგვცემს დავაზუსტოთ ამტერიტორიაზე კოსმოსური ამინდის ძირითადი ელემენტის - გეომაგნიტური ველისვარიაციების ლოკალური ბიოსამედიცინო ეფექტების თავისებურებები ბუნებრივიმაგნიტოთერაპიული კურორტის ბაზისური მოდელის ორგანიზების მიზნით.

41

ნივთიერი შემადგენლობის დადგენის თვალსაზრისით. Aაქედან გამომდინარე, საჭიროდ მივიჩნიეთ გადაგვემუშავებია და ხელახალი ინტერპრეტაცია მოგვეხდინა არსებული გარდატეხილი ტალღების კორელციის მეთოდის (გტკმ) და სიღრმითი სეისმური ზონდირების (სსზ) მასალებისა, უახლოესი მეთოდებით და კომპიუტერული პროგრამული უზრუნველყოფით, რაც საველე სამუშაოების პერიოდში არ იყო შესრულებული და ვერც იქნებოდა. ფიზიკური მოცულობით აღნიშნული მასალები ითვლის: გტკმ- 73 პროფილს, დაახლოვებით-3500კმ, ხოლო სსზ პროფილთა რაოდენოდბა უდრის ექვსს, ხოლო მათი მეტრაჟი 2000 კილომეტრამდეა. მესამე წელია, რაც სამუშაოები მიმდინარეობს. მიმდინარე წელს შესრულდა გტკმ მასალების ტომოგრაფიული დამუშავება, ძირითადად კანადური ფირმის პროგრამული უზრუველყოფით, ხოლო კონტროლის თვალსაზრისით გამოყენებული იქნა კიდევ ორი უცხოური პროგრამა. აღნიშნულ პროფილებზე აგებულია გეომეტრიული სეისმური ჭრილები და მათ საფუძველზე სტრუქტურული რუკები ფუნდამენტის ჰორიზონტზე. ტომოგრაფიის საშუალებით აგებულია სტრუქტურული რუკები ექვს სხვადასხვა სიჩქარულ ჰორიზონტზე. მიმდინარეობს მიღებული მასალების გეოლოგიური ინტერპრეტაცია, რაც აქ მარტივად ვერ წარმოდგინდება. მოსალოდნელია, სიღრმული გეოლოგიური აგებულების თვალსაზრისით ბევრი სიახლე, ზოგი რამ დაზუსტდება კიდეც. II. 1. პუბლიკაციები: სტატიები

ავტორი/ ავტორები სტატიის სათაური, ჟურნალის/კრებუ-ლის დასახელება




გვერდების

რაოდენო-ბა

1

2

3

კ.ქართველიშვილი გ.ქართველიშვილი მ.ნიკოლაიშვილი კ. ქართველიშვილი გ.ქართველიშვილი კ.ქართველიშვილი გ.ქართველიშვილი

დედამიწის მიმოქცევითი დეფორმაციების შესწავლა თბილისში მ. ნოდიას სახ. გეოფიზიკის ინსტიტუტის შრომების კრებული

თბილისში ვერტიკალური ექსტენზომეტრით მიღებული დეფორმაციების შედეგები მ. ნოდიას სახ. გეოფიზიკის ინსტიტუტის შრომების კრებული დაკვირვებები ატმოსფერული წნევის ცვლილებებით გამოწვეულ

მზად არის გამოსაცემად ტ. LXVI-თვის

მზად არის გამოსაცემად ტ. LXVI-თვის

მზად არის გამოსაცემად

ტ. LXVI-თვის

თსუ-ს


თსუ-ს გამომცემლობა

თსუ-ს გამომცემლობა

8

5

5

42

დედამიწის ზედაპირის დეფორმაციებზე მ.ნოდიას სახ. გეოფიზიკის ინსტიტუტის შრომების კრებული

1 წარმოდგენილია კვარცის ვერტიკალური ექსტენზომეტრით თბილისში წარმოებული დაკვირვებული მასალის ჰარმონიული ანალიზის შედეგები. განსაზღვრულია ცხრა ძირითადი მიმოქცევითი ტალღის ამპლიტუდა, გამოთვლილია ვერტიკალური მიმოქცევითი ფაქტორის η , გარემომცველი ქანების პუასონის კოეფიციენტის σ და ლიავას მეოთხე რიცხვის f –ის მნიშვნელობები.

2 შესწავლილია ვერტიკალური ექსტენზომეტრით რეგისტრირებული არამიმოქცევითი დეფორმაციების კავშირი ატმოსფერული წნევის ცვლილებებთან. დადგენილია, რომ ატმოსფერული წნევის ცვლილებებით გამოწვეული დეფორმაციები შეიძლება გაიზომოს დიდი მანძილებით (500 კმ და მეტი) დაშორებულ პუნქტში. განსაზღვრულია ვერტიკალური ექსტენზომეტრის ე.წ. ბარული კოეფიციენტი. შეფასებულია ატმოსფერული წნევის ცვლილებების გავლენა მიმოქცევით ტალღებზე.

3 შესწავლილია ვერტიკალური ექსტენზომეტრით რეგისტრირებული არამიმოქცევითი დეფორმაციების კავშირი ატმოსფერული წნევის ცვლილებებთან. დადგენილია, რომ ატმოსფერული წნევის ცვლილებებით გამოწვეული დეფორმაციები შეიძლება გაიზომოს დიდი მანძილებით (500 კმ და მეტი) დაშორებულ პუნქტში. განსაზღვრულია ვერტიკალური ექსტენზომეტრის ე.წ. ბარული კოეფიციენტი. შეფასებულია ატმოსფერული წნევის ცვლილებების გავლენა მიმოქცევით ტალღებზე.

43

ატმოსფეროს ფიზიკის სექტორი

samecniero erTeulis xelmZRvaneli: ფიზ.-მათ. მეცნ. დოქტორი, ავთანდილ

ამირანაშვილი samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba

G მეცნ. Dდოქტორები:ა. გველესიანი, ჯ. ხარჩილავა მეცნ. აკად. დოქორები: ვ. ჩიხლაძე, თ. ბლიაძე, მ. დევიძე, დ. კირკიტაძე, ნ. ჭიაბრიშვილი, ხ. ჩარგაზია, ს. ბურჯანაძე.

ა.ჭანკვეტაძე, გ.ჩხაიძე, გ.ნიკიფოროვი, ტ. ბერიშვილი, ვ. ბანეთაშვილი, გ. ხურციძე

III. 1. saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2015 wlisaTvis

dagegmili da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

#




Semsruleblebi

1

საქართველოში ბუნებრივი და ანთროპოგენური ატმოსფერული

მახასიათებლების და მოვლენების კვლევა უსაფრთხო

ეკოსისტემების შექმნის და ეკონომიკის მდგრადი

განვითარების ხელშეწყობის მიზნით (2014-2023 წწ.)

ა. ამირანაშვილი

გველესიანი ა., ჩიხლაძე ვ., ხარჩილავა ჯ. ბლიაძე თ., დევიძე მ., კირკიტაძე დ.,

ჩარგაზია ხ., ბურჯანაძე ს., ჭიაბრიშვილი ნ., ჭანკვეტაძე ა., ჩხაიძე გ., ნიკიფოროვი გ., ბერიშვილი ტ., ბანეთაშვილი ვ., ხურციძე გ.

#




Semsruleblebi

2

ქალაქ თბილისში და საქართველოს სხვა რეგიონებში მიწისპირა ოზონის, აზოტის, გოგირდის და ნახშირბადის ჟანგეულების, აეროზოლების წონითი კონცენტრაციის, სუბმიკრონული აეროზოლების შემცველობის, მსუბუქი იონების კონცენტრაციის, სტანდარტული მეტეოროლოგიური


ამირანაშვილი ა., ხარჩილავა ჯ. ბლიაძე თ., კირკიტაძე დ.,

ჩიხლაძე ვ., ჭიაბრიშვილი ნ., ჩხაიძე გ., ნიკიფოროვი გ., ბერიშვილი ტ., ბანეთაშვილი ვ., ხურციძე გ.

44

პარამეტრების (ტემპერატურა, წნევა, ჰაერის ტენიანობა, ქარის სიჩქარე და მიმართულება), მზის პირდაპირი და ჯამური რადიაციის, ატმოსფეროს აეროზოლური ოპტიკური სისქის, ხილვადობის, ჰაერის ბუნებრივი რადიოაქტიურობის (რადონი და ნიადაგის გამა-გამოსხივება), ელჭექების აქტივობის, გეომაგნიტური ველის, დედამიწის მიმოქცევების, გალაქტიკური კოსმოსური სხივების ინტენსივობის კომპლექსური სტაციონარული და სამარშრუტო მონიტორინგი (გაზომვები, მონაცემების მიმდინარე ანალიზი, მონაცემების ელექტრონული ბაზა) 2014-2023 წწ.

2015 წ. გაგრძელდა მიწისპირა ოზონის კონცენტრაციის, რადონის და მსუბუქი იონების შემცველობის, მზის პირდაპირი და ჯამური რადიაციის, სტანდარტული მეტეოროლოგიური პარამეტრების (ჰაერის ტემპერატურა და ტენიანობა, ატმოსფეროს წნევა, ქარის სიჩქარე და მიმართულება, ხილვადობა და სხვა) კომპლექსური მონიტორინგი, არსებული მონაცემების დამუშავება და ანალიზი.

#




Semsruleblebi

3

კახეთში სეტყვასთან ბრძოლის სამსახურის აღდგენა – 2015 წ. ეტაპი


ამირანაშვილი ა., ჩიხლაძე ვ., ჩარგაზია ხ., ბანეთაშვილი ვ., ხურციძე გ., ჯავახიშვილი ნ., ცხვედიაშვილი გ.

45

2015 წ. 28 მაისს სამხედრო სამეცნიერო–ტექნიკურ ცენტრ „დელტა“-სთან ერთობლივად კახეთში აღდგა სეტყვასთან ბრძოლის სამსახურის ფუნქციონირება.

მეტეოროლოგიური რადიოლოკატორის „Meteor 735CDP10“ მონტაჟი ჭოტორში (სიღნაღის

მუნიციპალიტეტი)

მეტეოროლოგიური რადიოლოკატორი „Meteor 735CDP10“

სეტყვასთან ბრძოლის სამსახურის საკომანდო პუნქტი (ქ. თბილისი)

46

სეტყვის პროცესის რადიოლოკაციური სურათი (ამრეკვლადობა) 22.07.2015.

სეტყვის პროცესის რადიოლოკაციური სურათი (სეტყვის მოსვლის ალბათობა) 22.07.2015.

სეტყვის პროცესის რადიოლოკაციური სურათი (სეტყვის ზომები) 22.07.2015.

47

სეტყვასაწინააღმდეგო რაკეტა SK-6

სეტყვასაწინააღმდეგო რაკეტაბი SK-6 კონტეინერებში

სეტყვასაწინააღმდეგო რაკეტების SK-6 გამშვები დანადგარი სდ-26 (სტაციონარული ვარიანტი)

სეტყვასაწინააღმდეგო რაკეტების SK-6 გამშვები დანადგარი (მობილური ვარიანტი, დროებით

დამონტაჟებული ჯავშანტრანსპორტიორ „დიდგორ”-ზე)

48

#

Sesrulebuli proeqtis dasaxeleba mecnierebis dargisa da samecniero mimarTulebis miTiTebiT

proeqtis xelmZRvaneli proeqtis Semsruleblebi

4

SK-6 ტიპის სეტყვის საწინააღმდეგო რაკეტის საექსპლუატაციო მახასიათებლები. სახელმძღვანელო-სარეკომენდაციო დოკუმენტაცია კახეთის რეგიონისათვის. 2015 წ. ეტაპი,147 გვ.


ამირანაშვილი ა., ჩიხლაძე ვ.

ჩატარებულია SK-6 ტიპის სეტყვის საწინააღმდეგო რაკეტის საექსპლუატაციო მახასიათებლების გათვლები კახეთის რეგიონისათვის (რაკეტის მახასიათებლები, ტრასის აქტიური ნაწილის პროექციის სიგრძე H(-6)°C სხავადასხვა დონეებისათვის, სროლის ცხრილები საქ. აერონავიგაციის ზონების მიხედვით, სარაკეტო პუნქტებიდან რეაგენტის ჩათესვის ოპტიმალური ფართობები, დასაცავ ტერიტორიაზე რეაგენტის შეტანის ოპტიმალური ჰორიზონტალური პროექციების სტატისტიკური მახასიათებლები, რეაგენტის დოზირების სარეკომენდაციო ცხრილი . გათვლები ჩატარებულია სარაკეტო პუნქტების ზღვის დონიდან 0.25, 0.35, 0.45, 0.55, 0.65, 0.75, 0.85, 0.95, 1.27, 1.39 და 1.78 კმ სიმაღლეზე განლაგებისას და გაშვების 55°, 60°, 65°, 70°, 75° და 80° ვერტიკალური კუთხით, ზღვის დონიდან 3.0-დან 6.0 კმ-დე H(-6)°C იზოთერმის სიმაღლის დონეებისათვის 0,2 კმ ბიჯით (სულ 16 დონე).

#

Sesrulebuli proeqtis dasaxeleba mecnierebis dargisa da samecniero mimarTulebis miTiTebiT

proeqtis xelmZRvaneli proeqtis Semsruleblebi

5

ტურბულენტური კავიტაციის თეორიის მოდელის დამუშავება მათემატიკური მოდელირების გზით (ეტაპი)

გველესიანი ა.

გველესიანი ა., ბურჯანაძე ს.

M შემოთავაზებულია მეზომასშტაბური გრიგალების სისტემების თეორიაში სპექტრალური ფუნქციისსიმკვრივის ხარისხის მაჩვენებლის ცვლილების დიაპაზონი ინერციულ და ბლანტ გარემოში. მოძებნილია კავიტაციის რეჟიმის გამოვლინება სითხის დინებისათვის მისი დუღილის დროს.

#




Semsruleblebi

6

ერთგანზომილებიანი ვერტიკალური კონვექციის მოდელირება ორფაზოვანი მრავალკომპონენტიანი დინებების სხვადასხვა გეოფიზიკურ არეებში

(ეტაპი)


გველესიანი ა., ჭიაბრიშვილი ნ.

49

გამოვლენილია ბუშტოვანი დუღილის პროცესების თეორიული კონცეფციების ექსპერიმენტულ

დზუსტება. კერძოდ მიღებულია ექსპერიმენტული უნივერსალური მრუდები, რომლებიც აღწერენ ბუშტოვანი (მიკრო და მაკრო ზომის) რეჟიმების ტემპერატურის ცვლილების დროის მომენტის და წყალხსნარის სიმკვრივის ტემპერატურასთან და ენტროპიასთან კავშირს. ანალოგიური მეზომასშტაბური გრიგალები აღმოჩენილია მზის და დედამიწის ზემო ატმოსფეროს ფენებში.

I. 3. saxelmwifo grantiT (rusTavelis fondi) dafinansebული


# proeqtis dasaxe-leba mecnierebis dargisa da samec-niero mimarTule-bis miTiTebiT




1

ელექტრომაგნიტური ამინდის შემქმნელი უდს ტალღური სტრუქტურების

გენერაცია, ინტენსიფიკაცია და ურთიერთტრანსფორ-მაცია წანაცვლებითი დინებებით მართულ

იონოსფეროში (2013-2016)

შ. რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო

ფონდი. პროექტი ხორციელდება

ი. ჯავახიშვილის სახელობის

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში

(ი. ვეკუას სახელობის გამოყენებითი

მათემატიკის ინსტიტუტსადა მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში)

ო. ხარშილაძე

ო. ხარშილაძე, ხ. ჩარგაზია,

ნ. დიხამინჯია, რ. ჭანიშვილი

თეორიულად შესწავლილია არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულ იონოსფეროში ზონალურიდინების გენერაცია. მიღებულია ჩარნი‐ობუხოვის ტიპის განზოგადოებული განტოლება, რომელიც აღწერსხუთი სხვადასხვა მასშტაბის მქონე მოდების არაწრფივ ურთიერთქმედებას: პირველადი, შედარებითმოკლეტალღოვანი ულტრადაბალი სიხშირის დამაგნიტებული როსბის ტიპის ტალღა, ორი სატელიტი, გრძელტალღოვანი ზონალური მოდა და ფონური წანაცვლებითი დინება (არაერთგვაროვანი ქარი). შესწავლილია არაწრფივი (სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლი სასრული ამპლიტუდის მქონედამაგნიტებული როსბის ტიპის ტალღების მიერ დიდმასშტაბიანი ზონალური დინებების ფორმირებაშიდისიპაციურ იონოსფეროში. შესაბამისი განტოლებათა სისტემის თეორიული ანალიზის საფუძველზეშეშფოთებათა ამპლიტუდებისათვის (საკუთარი რიცხვებისათვის განზოგადოებული ამოცანა) გამოვლენილიქნა შედარებით მცირე მასშტაბიანი ულტრა დაბალი სიხშირის დამაგნიტებული როსბის ტალღიდან დაფონური ქარებიდან ენერგიის დიდმასშტაბიან ზონალურ დინებებში გადაქაჩვის ახალი თავისებურებებიდა ხუთტალღოვანი კოლექტიური აქტივობის არაწრფივი თვითორგანიზაციის მოვლენა იონოსფერულგარემოში. ძონალური დინების გენერაცია განპირობებულია სასრულ ამპლიტუდიანი დამაგნიტებულიროსბის ტალღის რეინოლდსის ძაბვით და ფონური წანაცვლებითი დინების ზემოქმედებით.

#

proeqtis dasaxe-leba mecnierebis dargisa da samec-niero mimarTule-bis miTiTebiT




2 გეო-არქეოლოგია შოთა რუსთაველის მარინა დევიძე 1. ქუთელია გურამ

50

საქართველოში და საუკუნეებრივი

გეომაგნიტური ვარიაციის მრუდის გაუმჯობესება

კავკასიის რეგიონასათვის დედამიწის

შემსწავლელი მეცნიერებები და

გარემო

სახელობის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი

2. ხახუტაიშვილი ნანა 3. ქამადაძე კახაბერ

არქეომაგნიტური დათარიღების ტექნიკა დღეისათვის ფართოდ გამოიყენება, როგორც არქეოლოგიური კვლების ჩვეული ინსტრუმენტი. ის მოიცავს მეთოდების მთელ რიგს და მათ შორის ყველაზე ხელსაყრელის შერჩევა დამოკიდებულია ისეთ ფაქტორებზე, როგორიცაა საკვლევი მასალის ტიპოლოგია, მდგომარეობა, ასაკი და გაზომვის სიზუსტე. უკანასკნელი ათწლეულის განმავლობაში არქეომაგნეტიზმმა დიდ პროგრესს მიაღწია ვულკანური ლავების, არქეოლოგიური ობიექტების დათარიღების თვალსაზრისით. აბსოლუტური ასაკის დადგენის შესაძლებლობა დამოკიდებულია, ძირითადად იმაზე, თუ რამდენად შესწავლილია ამ ტერიტორიაზე დედამიწის მაგნიტური ველის ცვლილება წარსულში, აგრეთვე დეტალური და უტყუარი მრუდების არსებობაზე. დღეს ზუსტად დათარიღებულ დაუზიანებელ გამომწვარ არქეოლოგიურ ობიექტებსა და ვულკანურ ლავებზე არქეომაგნიტური და პალეომაგნიტური კვლევების ჩატარება აუცილებელია და გვეხმარება ცოდნის გაღრმავებაში ისტორიული გეომაგნიტური ველის დინამიკის შესახებ.

მოცემული პროექტის მიზანია არქეომაგნიტური კვლევების განახლება საქართველოს ტერიტორიაზე, რათა ხელი შეუწყოს კავკასიასა და ხმელთაშუაზღვის მიმდებარე ტერიტორიებისათვის უკანასკნელი 8000 წლის პერიოდისათვის საუკუნეებრივი გეომაგნიტური ვარიაციის მრუდის (GSVC) აგებას.

2015 წელს პროექტის ძირითადი ამოცანა იყო შემდეგი: 1. აჭარის და კახეთის რეგიონებში დაწყებული არქეომაგნიტური კვლევის გაგრძელება. 2. სამხრეთ საქართველოს ვულკანურ ლავებზე პალეომაგნიტური კვლევის გაგრძელება. აჭარის რეგიონში არქეოლოგ ნ. ხახუტაიშვილის მიერ მოხდა ახალი ანტიკური მეტალურგიული

ზონების აღმოჩენა, მოხდა მათი წინასწარი შესწავლა. დაგეგმილია ამ ტერიტორიაზე არა მარტო არქეომაგნიტური კვლევის ჩატარება, არამედ არქეოგეოფიზიკური კვლევებისაც, რაც საშუალებას მოგვცემს ახალი არქეოლოგიური უბნების აღმოჩენისა.

კახეთის რეგიონში არქეოლოგიური გათხრების შედეგად აღმოჩენილია ახალი მეტალურგიული კერები. გათხრების დამთავრების შემდეგ ავიღებთ ნიმუშებს არქეომაგნიტური დათარიღებისათვის, ხოლო მაგნიტური ინტენსიობის საკვლევად უკვე გავაგზავნეთ ნიმუშების მეხიკოს უნივერსიტეტის არქეომაგნიტურ ლაბორატორიაში, პროფ. ავთანდილ გოგიჩაიშვილი.

ჩვენი პროექტის მონაწილეთა და მეხიკოს უნივერსიტეტის მეცნიერთა მიერ უკვე დამუშავებულია ახალი 67 არქეოლოგიური ნიმუში, მიმდინარეობს ამ მონაცემების დატანა საუკუნეებრივი გეომაგნიტური ვარიაციის მრუდზე. 2013 წელს გამოქვეყნებულ შრომებში (Harvé et al, PEPI, 2013a, b) დგინდება, რომ არსებობს განსხვავება აღმოსავლეთ ევროპის გეომაგნიტური ვარიაციის მრუდებსა (თესალონიკი) და დასავლეთ ევროპის (პარიზი) გეომაგნიტური ვარიაციის მრუდებს შორის. ჩვენ აღვნიშნავდით, რომ ჩვენი ახალი კვლევები, ახალი მონაცემები და უკვე დათარიღებული არქეოლოგიური უბნების თავიდან დათარიღება არა მარტო წარმოადგენს ინსტრუმენტს GSVC დასაზუსტებლად არამედ იმისათვის, რომ შევიტანოთ ჩვენი წვლილი ამ მრუდის დაზუსტებაში რომელიც აქამდე უგულვებელყოფილი იყო მთელი კავკასიასა და ხმელთაშუაზღვის მიმდებარე ტერიტორიებისათვის. 2014 წელს გამოქვეყნებულ შრომაში: “Intensity of the geomagnetic field in Europe for the last 3 ka: Influence of data quality on geomagnetic field modeling” - AGU: Geochemistry, Geophysics, Geosystems 10.1002/2014GC005311- ევროპის გეომაგნიტური ვარიაციის მრუდებს დაემატა მესამე ახლო აღმოსავლეთის (მარი, სირია) გეომაგნიტური ვარიაციის მრუდი, რომლის 1000 კილომეტრიან რადიუსში შედის საქართველო (ნახ. 1), სადაც უკვე შესულია ჩვენს მიერ ბოლო პერიოდში (2012-2014) შესწავლილი ნიმუშები. ახალი ახლო აღმოსავლეთის გეომაგნიტური ვარიაციის მრუდის გაუმჯობესებისათვის მეორე საანგარიშო პერიოდში ჩვენი მიზანია შევისწავლოთ ძველი წელთაღრიცხვით 1000-750 პერიოდის ნიმუშები. აუცილებელია პარალელური კვლევის ჩატარება არქეომაგნიტური დათარიღებისა და მაგნიტური პალეოდაძაბულობის ანალიზი.

51

ჩვენი მიზანია ძველი წელთაღრიცხვის პირველი ათასწლეულისატვის არსებული დედამიწის მაგნიტური ველის ინტენსიობის დეტალური რეკონსტრუქცია. მნიშვნელოვანია 800 BC -ის პერიოდის ნიმუშების დეტალური შესწავლა, ინტენსიობის მრუდზე ამ პერიოდისათვის დამახასიათებელი დაბალი ინტენსიობის შესამოწმებლად. თუ ეს დაბალი მაგნიტური ველის ინტენსივობა დადასტურდა, ეს გულისხმობს ძალიან მაღალ საუკუნებრივი ვარიაციის ცვლილებას (~20 mT/საუკუნეში). იმავე მიზნითუნდა მოხდეს 700 BC -ის პერიოდის ნიმუშების შესწავლა რადგანაც დადასტურდეს ამ პერიოდისათვის არსებული მაღალი მაჩვენებელი. მიმდინარეობს რამდენიმე პუბლიკაციაზე მუშაობა, როგორც საქართველოს ასევე იტალიურ ძეგლებზე.

II. 1. publikaciebi: ა) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1

Amiranashvili A., Chargazia Kh., Trofimenko L.

Dynamics of the thirty-year moving

average values of the air temperature in

Tbilisi and St.-Petersburg with 1851

to 2010 and their extrapolation to

2051-2080. International

Conference “Applied Ecology: Problems,

Innovations”, ICAE-2015. Proceedings,

Tbilisi-Batumi, Georgia, ISBN 978-

9941-0-7644-2.

7-10 May, 2015 Tbilisi, 2015 5

თბილისში და სანკტ პეტერბურგში ჰაერის საშუალოწლიურ ტემპერატურაზე 100 წლიანი (1907-2006) და 163 წლიანი (1850-2012) დაკვირვების დროითი რიგების საფუძველზე ჩატარებულია მისი ცვლილების დინამიკის ანალიზი. პროგნოსტულმა გამოთვლებმა აჩვენა, რომ 2051-2080 წლებში თბილისში მოსალოდნელია -14,0 ±0,4 0C (მოდელი ARIMA) და 14,8 ± 1,4 0C (მოდელი EXPERTMODELER) 13.7 0C -ის საწინააღმდეგოდ 1980-2010 წლებში; სანკტ-პეტერბურგში - 6,4 ± 0,4 0C (ARIMA) და 8,6 ±4,0 0C(EXPERTMODELER) 5,80 0C -ის საწინააღმდეგოდ 1981-2010 წლებში. ჩატარებულია აღნიშნული შედეგების შედარებითი ანალიზი თბილისში და სანკტ-პეტერბურგში ჰაერის ტემპერატურის პროგნოსტული შეფასებების ადრეულ მონაცემებთან და აგრეთვე მის საშუალოგლობალურ მონაცემებთან.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

52

2

Bliadze T., Chikhladze V.

Preliminary results of a study of air temperature

distribution in Tbilisi into summer season.

International Conference “Applied Ecology: Problems,



9941-0-7644-2.

7-10 May, 2015 Tbilisi, 2015 6

მოყვანილია ჰაერის ტემპერატურის რეგულარული გაზომვების შედეგები დაკვირვების ორ სტაციონარულპუნქტზე (გეოფიზიკის ინსტიტუტის ტერიტორია-საბაზო პუნქტი, სტანდარტული მეტეოროლოგიურისადგური და კუს ტბა- სტანდარტული ავტომატური მეტეოროლოგიური სადგური) და ჰაერისტემპერატურის ეპიზოდური გაზომვები ქალაქის სხვადასხვა რაიონის 20-30 წერტილში 2010 წლისზაფხულში. გაზომვის წერტილები იმყოფებოდნენ ზღვის დონიდან 397 მ. - დან 648 მ. -მდე. მანძილი ამწერტილებიდან საბაზო პუნქტამდე იცვლებოდა 0.7-დან 17,2 კმ-მდე. წარმოდგენილია ჰაერისტემპერატურის სივრცული განაწილების რუკა. კერძოდ მიღებულია, რომ ჰაერის ტემპერატურათა სხვაობასაბაზო პუნქტსა და ქალაქის სხვადასხვა რაიონის გაზომვის წერტილებს შორის აღწევს 5 0C.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

3

Kharchilava J., Chikhladze V., Chargazia Kh.

Changeability of surface ozone

concentration in Tbilisi in last 30 year.

International Conference “Applied Ecology: Problems,



9941-0-7644-2.

7-10 May, 2015 Tbilisi, 2015 7

წარმოდგენილია თბილისში მიწისპირა ოზონის კონცენტრაციაზე დაკვირვებათა საშუალოწლიური, ნახევარწლიური და თვიური მონაცემების სტატისტიკური ანალიზის ზოგიერთი შედეგი დღის 15 საათისათვის ადგილობრივი დროით 1984-დან 2013 წლამდე პერიოდში. მონაცემთა ანალიზი ხორციელდებოდა შემთხვევითი მოვლენების სტატისტიკური ანალიზის სტანდარტული მეთოდებისა და დაკვირვებათა არაშემთხვევითი დროითი რიგებისათვის მათემატიკური სტატისტიკის მეთოდების გამოყენებით. დადგენილია კორელაციური კავშირები მიწისპირა ოზონის კონცენტრაციის საშუალოწლიურ, ნახევარწლიურ და თვიურ მნიშვნელობებს შორის. შესწავლილია მიწისპირა ოზონის კონცენტრაციის საშუალოთვიური მნიშვნელობების ცვლილებების თავისებურებანი დროის სამი ათწლეულის პერიოდისათვის. განსაზღვრულია მიწისპირა ოზონის კონცენტრაციის ცვლილების ტენდენციები და მისი საშუალოწლიური (მეხუთე რიგის პოლინომი) და ნახევარწლიური(მეხუთე რიგის პოლინომი წლის ცივი პერიოდისათვის და მეექვსე რიგის პოლინომი თბილი ნახევარწლიანი პერიოდისათვის) მნიშვნელობების დროითი რიგების შემთხვევითი კომპონენტების სიდიდეები.

53

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

4

ამირანაშვილი ა., ძოძუაშვილი უ., ლომთაძე ჯ., საური ი., ჩიხლაძე ვ.

სეტყვის პროცესების ზოგიერთი მახასიათებლები კახეთში. მ. ნოდიას სახ. გეოფიზიკის ინსტიტუტის შრომები

ტ. 65 თბილისი, 2015 24

სეტყვასაწინააღმდეგო სამსახურის ფუნქციონირების პერიოდისათვის წარმოდგენილია განზოგადოებული მონაცემები კახეთში სეტყვის პროცესების ისეთ მახასიათებლებზე, როგორებიცაა: სეტყვიანი დღეების რიცხვის ზოგადი სტატისტიკა, სეტყვის ინტენსივობა, სეტყვის მარცვლების ზომა, სეტყვის ხანგრძლივობა, სეტყვის პროცესების თვიური, დეკადური და დღეღამური განმეორადობა, სინოპტიკური პროცესები სეტყვის პროცესებზე აქტიური ზემოქმედების დღეებში, ნულოვანი იზოთერმის სიმაღლე, სეტყვის უჯრედების და ღრუბლების გადაადგილების სიჩქარე და მიმართულება, კონვექტიური პროცესებით დატვირთული დღეების რაოდენობის საშუალო თვიური მნიშვნელობები, სეტყვასაშიში და სეტყვის ღრუბლების რადიოლოკაციური მოდელები, სეტყვისგან მიყენებული ზარალი მუნიციპალიტეტებისა და ცალკეული დასახლებული პუნქტების სავარგულების ტერიტორიებზე, სეტყვასაწინააღდეგო რაკეტების ხარჯი აქტიური ზემოქმედების დროს.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

5 ამირანაშვილი ა., ძოძუაშვილი უ., ლომთაძე ჯ., საური ი., ჩიხლაძე ვ.

მეტეოროლოგიური რადარები და კახეთში ატმოსფერულ პროცესებზე აქტიური ზემოქმედების რადიოლოკაციური უზრუნველყოფა. მ. ნოდიას სახ. გეოფიზიკის ინსტიტუტის შრომები

ტ. 65 თბილისი, 2015 12

მოკლედ არის აღწერილი საქართველოს ტერიტორიაზე ატმოსფერულ პროცესებზე აქტიური ზემოქმედების ისტორია. მოყვანილია მიმოხილვითი და სპეციალიზირებული სეტყვასაწინააღმდეგო მეტეოროლოგიური რადიოლოკატორების მუშაობის პრინციპის და მუშაობის მეთოდების აღწერილობა. მოყვანილია С-დიაპაზონის თანამედროვე მეტეოროლოგიური რადარების პარამეტრების შედარება. დასაბუთებულია ატმოსფერულ პროცესებზე აქტიური ზემოქმედების რადიოლოკაციური უზრუნველყოფის და სეტყვის საწინააღმდეგო ავტომატიზირებული სისტემის შესაქმნელად თანამედროვე მეტეოროლოგიური რადიოლოკატორის არჩევანი.

54

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

6 ამირანაშვილი ა., ძოძუაშვილი უ., ლომთაძე ჯ., საური ი., ჩიხლაძე ვ.

კახეთში ატმოსფერულ პროცესებზე ზემოქმედების საშუალებები.მ. ნოდიას სახ. გეოფიზიკის ინსტიტუტის შრომები.

ტ. 65 თბილისი, 2015 8

მოყვანილია მონაცემები SK-6 ტიპის სეტყვასაწინააღმდეგო რაკეტის შესახებ, რომლის გამოყენება დაგეგმილია სეტყვასთან ბრძოლის საქმეში კახეთის რეგიონში 2015 წელს. წარმოდგენილია სამეცნიერო-ტექნიკურ ცენტრ „დელტა“-ში შექმნილი ამ რაკეტების გამშვები დანადგარის საცდელი ნიმუშის მოკლე აღწერა. მოცემულია კახეთში სეტყვის პროცესებზე ზემოქმედების პუნქტების განლაგების რუკა.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

7 აბურჯანია გ., ხარშილაძე ო., ჩარგაზია ხ.

დიდმასშტაბიანი ზონალური დინებების გენერაცია

დამაგნიტებული როსბის

ტალღებით

წანაცვლებითი დინებებით

მართულ

იონოსფეროში დისიპაციურ

იონოსფეროში. მ. ნოდიას სახ. გეოფიზიკის ინსტიტუტის შრომები.

ტ. 65 თბილისი, 2015 19

55

ნაშრომი ეძღვნება ზონალური დინებების გენერაციის თეორიული აღწერის ამოცანას წანაცვლებითი დინებებით მართულ ტურბულენტურ იონოსფეროში. მიღებულია ჩარნი-ობუხოვის ტიპის განზოგადოებული განტოლება, რომელიც აღწერს ხუთი განსხვავებული მასშტაბების მქონე მოდების არაწრფივ ურთიერთქმედებას: პირველადი, შედარებით მოკლეტალღოვანი ულტრა დაბალი სიხშირის (უდს) დამაგნიტებული როსბის ტალღის, მისი ორი სატელიტის, გრძელტალღოვანი ზონალური დინების და დიდმაშტაბიანი ფონური წანაცვლებითი დინების (არაერთგვაროვანი ქარი). გამოკვლეულია არაწრფივი ეფექტების (ვექტორული, სკალარული) გავლენა დიდმასშტაბიანი ზონალური დინებების ფორმირებაზე სასრული ამპლიტუდის დამაგნიტებული როსბის ტალღებით დისიპაციურ იონოსფეროში. გამოყენებულია მოდიფიცირებული პარამეტრული მიდგომა. შეშფოთებათა ამპლიტუდებისათვის შესაბამის განტოლებათა სისტემის თეორიული ანალიზის საფუძველზე (საკუთარ რიცხვებზე განზოგადოებული ამოცანა) გამოვლენილია შედარებით მცირემასშტაბიანი უდს დამაგნიტებული როსბის ტალღებისა და ფინური წანაცვლებითი დინების დიდმასშტაბიან ზონალურ დინებებში ენერგიის გადაქაჩვის და ხუთი ტალღისგან შემდგარი კოლექტიური აქტივობის არაწრფივი ორგანიზაციის ახალი თავისებურებები იონოსფერულ გარემოში. ზონალური დინების გენერაცია განპირობებულია სასრული ამპლიტუდის დამაგნიტებული ღოსბის ტალღის რეინოლდსის ძაბვით და ფონური დინების ზემოქმედებით.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

8 ამირანაშვილი ა., ჩარგაზია ხ., ჩიხლაძე ვ., ჯაფარიძე ნ., ხაზარაძე ქ.

გულ-სისხლძარღვთა დაავადებით სიკვდილიანობის ყოველთვიური ვარიაციები თბილისში. საქარველოს სამედიცინო სიახლენი.

No 5 (242) თბილისი, 2015 7

ნაშრომში წარმოდგენილია ქ. თბილისში გულ-სისხლძარღვთა დაავადებით საშუალო ყოველთვიური სიკვდილიანობის სტატისტიკური ანალიზის შედეგები 1980-1992 და 2012-2013 წლებში. განსაზღვრულია ცვლადი+ფონი და სიკვდილიანობის დროითი რიგის შემთხვევითი კომპონენტები. ცვლადი+ფონი კომპონენტის საშუალო მნიშვნელობის წილი სიკვდილიანობის მაჩვენებელში შეადგენს 68,4% (1980-1992 წწ.) და 73,4% (2012-2013 წწ.); შემთხვევითი კომპონენტის ცვლილება და მისი წვლილი სიკვდილიანობის რეალურ მნიშვნელობაში - 31,6% (1980-1992 წწ.), 26,6% (2012-2013 წწ.), ჰაერის ტემპერატურის გარდა შეიძლება დამოკიდებული იყოს მრავალ მეტეოროლოგიურ, გეოფიზიკურ, სოციალურ და სხვა ფაქტორზე. შემოთავაზებულია გულ-სისხლ-ძარღვთა დაავადებით სიკვდილიანობის სკალა, რომელიც შედგება ექვსი დონისგან. წელიწადის სხვადასხვა თვისთვის სიკვდილიანობის აღნიშნული დონეები განსხვავებულია.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

9 სტანკევიჩი ს., თიტარენკო ო., ა. ამირანაშვილი ა.,

ჩარგაზია ხ.

ოზონის შემცველობის განაწილების მოდელირება ქვედა ტროპოსფეროში საქართველოს ტერიტორიაზე

ტ. 9, # 2 თბილისი, 2015

5

56

სატელიტური და მიწისპირა მონაცემების გამოყენებით. საქართველოს მეცბიერებათა ეროვნული აკადემიის მოამბე.

ატმოსფეროში ოზონის შემცველობის მონაცემები საჭიროა ამინდის ცვლილებების შესწავლის, ეკოლოგიური შეფასებებისათვის და ა.შ. ხშირ შემთხვევებში აუცილებელია ინფორმაცია ტროპოსფეროში ოზონის შემცველობის შესახებ დიდი რეგიონების ან კონტინენტების ზემოთ. დღეისათვის მსოფლიოში არსებობს ატმოსფერული პარამეტრების რამდენიმე თანამგზავრული სისტემა, მათ შორის, ოზონის ოპერატიული გლობალური შემოწმებისათვის. შატელიტური გაზომვების შედარებით დაბალი სიზუსტე შეიძლება მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდეს ხმელეთზე გაზომვების მონაცემებით. წინამდებარე ნაშრომში მოცემულია გარკვეული შედეგები საქართველოს ტერიტორიის ზემოთ ატმოსფეროს 2,5 კმ. ფენაში ოზონის საშუალო შემცველობის შესახებ, სატელიტური მონაცემებისა და თბილისის სახმელეთო გაზომვების მიხედვით.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

10 სტანკევიჩი ს., თიტარენკო ო., ა. ამირანაშვილი ა.,

ჩარგაზია ხ.

ატმოსფერული აეროზოლების ოპტიკური სიღრმის განსაზღვრა საქართველოს ტერიტორიაზე ღრუბლიანობის სხვადასხვა რეჟიმის დროს სატელიტური და მიწისპირა დაკვირვებების მონაცემების გამოყენებით. საქართველოს მეცბიერებათა ეროვნული აკადემიის მოამბე.

ტ. 9, # 3 თბილისი, 2015

7

ატმოსფერული აეროზოლების ოპტიკური სიღრმე (აოს) წარმოადგენს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პარამეტრს, რომელიც ახასიათებს ატმოსფერული ფენის აეროზოლებით დაჭუჭყიანებას. აღნიშნულ ნაშრომში წარმოდგენილია აოს განაწილების მოდელირების ზოგიერთი შედეგი საქართველოს ტერიტორიაზე სხვადასხვა სახის ღრუბლიანობის დროს სატელიტური და მიწისპირა დაკვირვებების მონაცემების კომბინირებული ანალიზის ადრე შემოთავაზებული მეთოდოლოგიით ქ. თბილისში. კერძოდ, მიღებულია, რომ აოს მნიშვნელობა ეთანადება სრული ღრუბლლიანობის მნიშვნელობას. იმ ტერიტორიაზე, რომელიც ხასიათდება ღრუბლიანობის ზრდით, აოს მნიშვნელობაც იზრდება.განსხვავებით თბილისისა, სადაც დაიმზირება ძლიერი აეროზოლური დაჭუჭყიანება, აოს მნიშვნელობა მცირედით განსხვავდება სხვა ქალაქებთან (ქუთაისი, ბათუმი) შედარებით და ნაკლებია გაზრდილი ღრუბლიანობის დროს. უღრუბლო დღეებში დაიმზირება აოს მნიშვნელობის შემცირება ჰაერის ძირითადი დაბინძურების წყაროდან –თბილისიდან მანძილის ზრდასთან ერთად.

57

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

11


სხხვადასხვა ოფიზიკური არეების რობებში მიმდინარე

ვერტიკალური კონვექციის

დელირების შესახებ თხეების ბუშტოვანი

დუღილის. საქართველოს გეოფიზიკური საზოგადოების

ჟურნალი, სერია ბ. მოსფეროს, ოკეანისა

და კოსმოსური პლაზმის ფიზიკა ორიგინალური

ლაბორატორიული ოდის გამოყენებით.

ტ. 18 ბ.

თბილისი, 2015 10

buneბრივი კონვექციის ექსპერიმენტული მოდელირება შემოთავაზებული სითხის ბუშტოვანი დუღილისორიგინალური მეთოდით, დაწყებული და განვითარებული ავტორების [1, 2] სტატიებში, საშუალებას იძლევანებისმიერი წყალხსნარისათვის აიგოს სათანადო უნივერსალური ექსპერიმენტული, T(t) და ΔS(T), მრუდები. მიღებულია ოფტიმალური შეფარდებები სითხის მოცულობასა და მიწოდებული სითბური ნაკადისინტენსივობას შორის. ყურადღებით ფიქსირდება ბუშტების გამოჩენის მომენტი – ნიშანი ბუშტოვანიდუღილის რეჟიმისა. მიღებული მრუდები გვიჩვენებენ უწყვეტობის მეორე გვარის წყვეტის ორ-ორწერტილებს (40 0C – 80 0C )-ინტერვალში საწყისი ტემპერატურის, T0, და ინტენსიური დუღილისტემპერატურის, თ = 100 0C, შორის. მიღებული მრუდები და ცხრილები იძლევა საკმაოდ სრულ ინფორმაციასსითხის კინეტიკური თეორიის პოზიციებიდან განხილვისათვის. პირველადაა გამოვლენილი სითხისბუშტოვანი დუღილის რეჟიმის ცვლილების მომენტების დადგენაში ენტროპიის განსაკუთრებულიგადამწყვეტი როლი. კვლავ უნდა აღინიშნოს სიმარტივე და სიიაფე შემოთავაზებული ლაბორატორიულიკვლევის მეთოდისა.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

12 გველესიანი ა., ჭიაბრიშვილი ნ.

ქალაქ თბილისის და საქართველოს სხვა რეგიონების ბუნებრივი წყლების ძირითადი თერმოდინამიკური პარამეტრების გამოკვლევა ბუშტოვანი დუღილის მეთოდით:

ტ. 18 ბ.


58

ბუშტოვანი დუღილის ახალი მეთოდი. საქართველოს გეოფიზიკური საზოგადოების ჟურნალი, სერია ბ. ატმოსფეროს, ოკეანისა და კოსმოსური პლაზმის ფიზიკა.

ბუშტოვანი დუღილის მეთოდი საშუალებას იძლევა ნებისმიერი წყალხსნარისათვის აიგოს სათანადო უნივერსალური ექსპერიმენტული T(t) და ∆S(T) მრუდები. მიღებული შედეგები გვიჩვენებენ მრუდებზე მეორე გვარის წყვეტის ორ-ორ წერტილს.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

13 ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო.

Zonal Flow and Stremaer Generation by Small – Scale Drift-Alfven Waves in Ionosphere Plasma / Journal of Georgian Geophysical Society, Issue B – Physics of Atmosphere and Ocean.

ტ. 18 ბ.


შესწავლილია ზონალური დინებების, სტრიმერებისა და კოჰერენტული სტრუქტურების გენერაცია მოდულაციურად არამდგრადი მცირე მასშტაბიანი დრეიფული ალფენის ტალღების მიერ. ნაჩვენებია, რომ აღნიშნული ტალღური სტრუქტურების გენერაცია ძლიერად არის დამოკიდებული მცირე მასშტაბიანი დრეიფული ალფენის ტალღების მიმართულებაზე.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

14 აბურჯანია გ., ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო.

Generation of the large scale zonal flows by magnetized Rossby Waves in the dissipative ionosphere driven by the shear flows (winds) // Journal of Georgian Geophysics Society

ტ. 18 ბ.


თეორიულად შესწავლილია არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულ იონოსფეროში ზონალური

59

დინების გენერაცია. მიღებულია ჩარნი‐ობუხოვის ტიპის განზოგადოებული განტოლება, რომელიც აღწერსხუთი სხვადასხვა მასშტაბის მქონე მოდების არაწრფივ ურთიერთქმედებას: პირველადი, შედარებითმოკლეტალღოვანი ულტრადაბალი სიხშირის დამაგნიტებული როსბის ტიპის ტალღა, ორი სატელიტი, გრძელტალღოვანი ზონალური მოდა და ფონური წანაცვლებითი დინება (არაერთგვაროვანი ქარი). შესწავლილია არაწრფივი (სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლი სასრული ამპლიტუდის მქონედამაგნიტებული როსბის ტიპის ტალღების მიერ დიდმასშტაბიანი ზონალური დინებების ფორმირებაშიდისიპაციურ იონოსფეროში. შესაბამისი განტოლებათა სისტემის თეორიული ანალიზის საფუძველზეშეშფოთებათა ამპლიტუდებისათვის (საკუთარი რიცხვებისათვის განზოგადოებული ამოცანა) გამოვლენილიქნა შედარებით მცირე მასშტაბიანი ულტრა დაბალი სიხშირის დამაგნიტებული როსბის ტალღიდან დაფონური ქარებიდან ენერგიის დიდმასშტაბიან ზონალურ დინებებში გადაქაჩვის ახალი თავისებურებები დახუთტალღოვანი კოლექტიური აქტივობის არაწრფივი თვითორგანიზაციის მოვლენა იონოსფერულგარემოში. ზონალური დინების გენერაცია განპირობებულია სასრულ ამპლიტუდიანი დამაგნიტებულიროსბის ტალღის რეინოლდსის ძაბვით და ფონური წანაცვლებითი დინების ზემოქმედებით.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

15 ამირანაშვილი ა. თბილისში დღიური ჯამური ნალექების ცვალებადობის თავისებურებანი 1957-2006 წლებში.

საქართველოს გეოფიზიკური საზოგადოების ჟურნალი, სერია ბ. ატმოსფეროს, ოკეანისა დაკოსმოსური პლაზმის ფიზიკა, ტ. 18ბ.


საქართველოს კლიმატის თანამედროვე ცვლილებების ფართომასშტაბური შესწავლა დაიწყო 1996 წელსდა გრძელდება დღემდე. უპირველეს ყოვლისა ჩატარდა საქართველოში სათბური გაზებისინვენტარიზაცია, გამოკვლეულ იქნა ჰაერის ტემპერატურის, ნალექების, ღრუბლიანობის, ატმოსფერულიჰაერის აეროზოლური დაბინძურების, ზედაპირული საფარის და სხვა კლიმატწარმომქმნელი ფაქტორებისველების სივრცულ-დროითი ვარიაციები. მოგვიანებით დაიწყო სამუშაოები საქართველოს სხვადასხვარაიონში ჰაერის ტემპერატურისა და ნალექების ცვლილებების პროგნოზირებისათვის. კერძოდ, თბილისში1957-2006 წლების პერიოდში ჯამური ნალექების საშუალო ნახევარწლიური და წლიური მნიშვნელობებისდეტალური სტატისტიკური ანალიზის შედეგები იყო წარმოდგენილი ადრეულ ნაშრომებში. დროისაღნიშნულ პერიოდში დაიკვირვებოდა ნალექების სუსტი დადებითი ტრენდი წლის ცივ პერიოდში. ნალექების ცვალებადობა წლის თბილ პერიოდში არ შეიმჩნეოდა. წლიური მონაცემებით შეიმჩნეოდანალექების მატების სუსტი ტენდენცია. მოცემულ ნაშრომში, რომელიც წარმოადგენს ადრინდელიგამოკვლევების გაგრძელებას, მოცემულია საქართველოს ჰიდრომეტეოროლოგიური დეპარტამენტისთბილისში დღიურ ჯამურ ნალექებზე დაკვირვებათა მონაცემების სტანდარტული სტატისტიკურიანალიზის ზოგიერთი შედეგი 1957-2006 წლებისათვის. კერძოდ, შესწავლილია ატმოსფერული ნალექებისსტატისტიკური სტრუქტურა 0.1-2, 2,1-5, 5,1-15, 15,1-30 და >30 მმ დღიური ინტენსივობით და ნალექიანიდა უნალექო დღეების წლიური რაოდენობა ათი ხუთწლიანი დროითი ინტერვალისათვის 1957-1961, 1962-1966, ....2002-2006 წლებამდე. დღიური ჯამური ნალექების სუსტი ზრდა და დადებითი ტრენდიდაიკვირვებოდა 5,1-15 და 15,1-30 დიაპაზონებისათვის შესაბამისად. სუსტი შემცირება და უარყოფითიტრენდი დაიკვირვებოდა, შესაბამისად 0,1-2 და 2,1-5 დიაპაზონებისათვის. დღიური ჯამური ნალექებისცვალებადობა დროში ინტენსივობით >30 არ დაიკვირვებოდა.

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri, Jurnalis/krebu-lis dasaxeleba


gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

16 მელიქაძე გ., ჯიმშელაძე თ.,

მიწისძვრის მომზადების პერიოდში

საქართველოს გეოფიზიკური


60

კობზევი გ., ჩანკვეტაძე ა., დევიძე მ., კაპანაძე ნ.

დედამიწის გეოდინამიურ ველშიდარღვევების გამოვლენის მეთოდიკა

საზოგადოების ურნალი, სერია ბ. ოსფეროს, ოკეანისადა კოსმოსური ლაზმის ფიზიკა, ტ.

18ა.

წარმოდგენილია მიწისძვრის მომზადების პერიოდში დედამიწის გეოდინამიურ ველში დარღვევებისგამოვლენის მეთოდიკა.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

17 ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო., ჯ. როგავა

Theoretical Analysis and Numerical Simulation of

Nonlinear Dynamic Equations in the

Shear Flow driven dissipative

ionosphere // Proceedings of

TICSAM – 2015, 2015 Internationa

Conference on Computer Science

Mand Aplied athematics


განხილულია ულტრადაბალი სიხშირის ელექტრომაგნიტური ჩქარი მოდის ყრთიერთქმედება დაბალსიხშირულ მოდულირებულ როსბის მოდასთან იონოსფეროში წანაცვლებითი (არაერთგვაროვანი) პლაზმური დინების პირობებში. როსბის მოდების ტალღური პაკეტი წარმოადგენს მსხვილმაშტაბიანი გრიგალური სტრუქტურების საფუძველს და იძლევა იონოსფეროში გრიგალების გენერაციის ფიზიკურ მოდელს. ფონური წანაცვლებითი დინებების პირობებში როსბის გრიგალური სტრუქტურების ურთიერთქმედება ულტრადაბალი სიხშირის ჩქარ ელექტრომაგნიტურ მოდასთან დაიყვანება ამ ჩქარი მოდის როსბის მოდასთან ურთიერთქმედებაზე მათი ბმის პირობებში. შესწავლილია ფონური დინების როლი ამ ტალღების ბმის მექანიზმში.

II. 2. publikaciebi: ბ) ucxoeTSi

statiebi

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1

Amiranashvili A., Chargazia Kh., Matzarakis A.,

Tourism climate index in the coastal

and mountain

14-16 May,2015 Borovets, Bulgaria 7

61

Kartvelishvili L. locality of Adjara, Georgia.

International Scientific Conference

“Sustainable Mountain Regions: Make Them Work”.

Proceedings, Borovets, Bulgaria, ISBN 978-954-411-

220-2 განსაზღვრულია აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის (საქართველოს ცნობილი საკურორტო და

ტურისტული რეგიონი ) ოთხი სანაპირო და მთაგორიანი ადგილის ტურიზმის კლიმატური ინდექსის (ტკი) მნიშვნელობები - ბათუმი: 9 მეტრი ზღვის დონიდან; ქობულეთი: 3 მეტრი ზღვის დონიდან, მანძილიბათუმიდან - 23 კმ შავი ზღვის სანაპირო ზოლის გასწვრივ; ხულო: 921 მეტრი ზღვის დონიდან, მანძილიბათუმიდან - 73 კმ. აღნიშნული დასახლებული პუნქტებისთვის გამოთვლილია ტურიზმის კლიმატურიინდექსის საშუალოთვიური მნიშვნელობები 1961 წლიდან 2010 წლამდე პერიოდისათვის. გამოვლენილიაარსებითი სხვაობა ტურიზმის კლიმატური ინდექსის მნიშვნელობებს შორის ადგილის რელიეფისმიხედვით. შესწავლილია ტურიზმის კლიმატური ინდექსის მნიშვნელობების ვარიაციები აღნიშნულპერიოდში კლიმატის ცვლილებასთან კავშირში. განსაზღვრულია ტურიზმის სხვადასხვა ფორმებისთვისწლის ყველაზე კეთილსაიმედო პერიოდები ადგილის ბიოკლიმატური მახასიათებლების ასპექტში (პლაჟისტურიზმი, ეკოტურიზმი, დაკვირვება ფრინველებზე, სპორტული ტურიზმი, სასოფლოსამეურნეოტურიზმი, საკრუიზო ტურიზმი, ღვინის ტურიზმი, სამთო სათხილამურო ტურიზმი, საქმიანიტურიზმი, სათამაშო ტურიზმი და სხვა).

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

2

Amiranashvili A.G.

Increasing Public Awareness of

Different Types of Geophysical

Catastrophes, Possibilities of Their Initiation as a Result of Terrorist Activity,

Methods of Protection and Fight With Their Negative

Consequences. Engaging the Public

to Fight Consequences of Terrorism and

Disasters.NATO Science for Peace and

Security Series E: Human and Societal

Dynamics.

vol. 120 IOS Press, Amsterdam•

Berlin•Tokyo• Washington, DC, ISSN 1874-6276,

2015

10

გადმოცემულია ზოგადი ინფორმაცია სტიქიურ უბედურებებზე. განსაკუთრებული ყურადღებადაეთმო სხვადასხვა ტიპის გეოფიზიკური კატასტროფების აღწერას (მათ შორის საქართველოში), სამხედრო მიზნებისათვის მათი ხელოვნური ინიცირების შესაძლებლობებს, მათი თავიდან აცილებისაზომებსა და ადამიანის საარსებო გარემოზე ნეგატიური ზემოქმედების შემცირების მეთოდებს.

62

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri, Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/krebulis nomeri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

3

�� А.Г., Глонти Н.Я., Дзодзуашвили У.В., Ломтадзе Дж.Д., Чихладзе

В.А.

О восстановлении службы борьбы с градом в Кахетинском регионе Грузии. Доклады Всероссийской конференции по физике облаков и активным воздействиям на гидрометеорологические процессы. 7-9 октября 2014 г., часть 2, ФГБУ «Высокогорный Геофизический Институт».

Нальчик, 2015 8

წარმოდგენილია ინფორმაცია კახეთში სეტყვასაწინააღმდეგო სამსახურის აღდგენისათვის საჭირომოსალოდნელი სამუშაოების შესახებ.

# avtori/ avtorebi

statiis saTauri, Jurnalis/krebulis

dasaxeleba

Jurnalis/krebulis nomeri

gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

4 Аджиев А.Х., Амиранашвили

А.Г., Чаргазиа Х.З.

Влияние аэрозольного загрязнения атмосферы на эффективность противоградовых работ в Кахетии и на Северном Кавказе. ДокладыВсероссийской конференции по физике облаков и активным воздействиям на гидрометеорологические процессы., 7-9 октября 2014 г., часть 2, ФГБУ «Высокогорный Геофизический Институт».

Нальчик, 2015 9

ნაჩვენებია, რომ კახეთში (საქართველო) და ჩრდილოეთ კავკასიაში (რუსეთი) 1968-დან 1988

წლამდე დაიკვირვებოდა სეტყვასაწინააღმდეგო სამუშაოების ეფექტურობის შემცირება, რომელიცგამოწვეული იყო ატმოსფეროში აეროზოლური დაბინძურების საერთო შემცველობის გაზრდით.

კახეთში ეს ეფექტი ძირითადად დაკავშირებული იყო ატმოსფეროს დაბინძურების მატებისტენდენციასთან, ხოლო ჩრდილოეთ კავკასიაში- ატმოსფეროს საერთო აეროზოლური დაბინძურებისშემთხვევით ვარიაციებთან.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba


Background Non-Uniform Wind Effect on Large Scale Zonal

10 ნანტი, საფრანგეთი 2

63

Flow Generation by ULF Modes. EPSC

Abstracts. EPSC2015-357

თეორიულად შესწავლილია არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულ იონოსფეროში ზონალურიდინების გენერაცია. შესაბამისი განტოლებათა სისტემის თეორიული ანალიზის საფუძველზე შეშფოთებათაამპლიტუდებისათვის (საკუთარი რიცხვებისათვის განზოგადოებული ამოცანა) გამოვლენილ იქნაშედარებით მცირე მასშტაბიანი ულტრა დაბალი სიხშირის დამაგნიტებული როსბის ტალღიდან და ფონურიქარებიდან ენერგიის დიდმასშტაბიან ზონალურ დინებებში გადაქაჩვის თავისებურებები იონოსფერულგარემოში.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba


Investigation of the Strong Turbulence in

the Geospace Environment //

Advances in Radio Sciences.

11 გიოტინგენი, გერმანია

14

მაგნიტოსფერულ პლაზმაში შესწავლილია გრიგალური სტრუქტურები, რომლებიც ხშირად დაიმზირება ტანამგზავრული მისიებით რეალურ გარემოში.დიდმაშტაბიანი გრიგალები შეესაბამება ტურბულენტობის მასშტაბს, ამიტომ მათი წარმოშობის გააზრება წარმოადგენს მნიშვნელოვან ამოცანას ენერგიის ურთიერთგაცვლის პროცესების გამოსაკვლევად. ამ მიზნით რეალურ მონაცემებზე დაყრდნობით მაგნიტოსფეროს კუდში გამოვლენილია ძლიერად ლოკალიზებული გრიგალების ერთობლიობა, მათ მიერ ტურბულენტური მდგომარეობის ჩამოყალიბება. აღნიშნული სტრუქტურებისათვის შეფასებულია სიმძლავრის სპექტრები, რომელიც წარმოადგენს გრიგალური სტრუქტურების კარგ მახასიათებელს.

III. 1. samecniero forumebis muSaobaSi monawileoba

ა) saqarTveloSi



1

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო. ფონური ქარის გავლენა უდს მოდების მიერ დიდმასშტაბიანი ზონალური ქარის გენერაციაზე

საქართველოს მათემატიკოსთა კავშირის საერთაშორისო კონფერენცია // ბათუმი,

საქართველო 12-16 ივლისი, 2015.

შესწავლილია არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულ იონოსფეროში ზონალური დინებისგენერაცია. შესწავლილია არაწრფივი (სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლი სასრულიამპლიტუდის მქონე ულტრა დაბალი სიხშირის (უდს) მოდების მიერ დიდმასშტაბიანი ზონალურიდინებების ფორმირებაში დისიპაციურ იონოსფეროში. შესაბამისი განტოლებათა სისტემის თეორიულიანალიზის საფუძველზე შეშფოთებათა ამპლიტუდებისათვის (საკუთარი რიცხვებისათვისგანზოგადოებული ამოცანა) გამოვლენილ იქნა შედარებით მცირე მასშტაბიანი უდს ტალღიდან და ფონურიქარებიდან ენერგიის დიდმასშტაბიან ზონალურ დინებებში გადაქაჩვის თავისებურებები. ნაჩვენებია, რომზონალური დინების გენერაცია განპირობებულია სასრულ ამპლიტუდიანი დამაგნიტებული როსბისტალღის რეინოლდსის ძაბვით და ფონური წანაცვლებითი დინების ზემოქმედებით.

64



2

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო. წანაცვლებითი დინების გავლენა უდს ტალღების მიერ

დიდმასშტაბიანი ზონალური მოძრაობების წარმოშობაზე.

საქართველოს მექანიკოსთა კავშირის VI ყოველწლიური საერთაშორისო // 29.09 – 04.10 2015, თბილისი, საქართველო.

შესწავლილია არაერთგვაროვანი წანაცვლებითი დინებებით განპირობებულ იონოსფეროში ზონალურიდინების წარმოშობა. შესაბამისი განტოლებათა სისტემის თეორიული ანალიზის საფუძველზე შეშფოთებათაამპლიტუდებისათვის (საკუთარი რიცხვებისათვის განზოგადოებული ამოცანა) გამოვლენილ იქნაშედარებით მცირე მასშტაბიანი უდს ტალღიდან და წანაცვლებიტი დინებებიდან ენერგიის დიდმასშტაბიანზონალურ მოძრაობებში გადაქაჩვის თავისებურებები.



3

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო., როგავა ჯ.

არაწრფივი დინამიკური განტოლებების თეორიული ანალიზი და რიცხვითი

სიმულაცია წანაცვლებითი დინებით განპირობებულ

დისიპაციურ იონოსფეროში

TICSAM – 2015, 2015

კომპიუტერულ მეცნიერებებსა და გამოყენებით მათემატიკაში საერთაშორისო კონფერენცია // 21-23 მარტი, Tbilisi, Georgia.

დისიპაციურ იონოსფეროში ზონალურ წანაცვლებით დინებებში ეფექტურია არამოდალური მიდგომა. არამოდალური მიდგომით შესწავლილია პლანეტარული მასშტაბის როსბის ტალღებისა და უდს ჩქარი ტალღების ინდუცირებული წრფივი კავშირის არაორთოგონალურობა. ნაჩვენებია, რომ ამ კავშირის გამო გენერირდებიან უდს ელექტრო მაგნიტური ტალღები იონოსფერული და წანაცვლებითი დინებების პარამეტრების საკმაოდ ფართე დიაპაზონისათვის.



4

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო., ჭანიშვილი რ.

ზონალური დინებებისა დიდმასშტაბიანი მაგნიტური ველების არაწრფივი გენერაცია უდს ტალღების მიერ და ამ

ტალღების ურთიერთ ტრანსფორმაცია იონოსფეროში,

სატელიტური მონაცემების ანალიზი

მესამე საერთაშორისო კონფერენცია ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში ივ.

ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

უნივერსიტეტი // იანვარი 29 – თებერვალი 2. თბილისი,

საქართველო

თეორიულად შესწავლილია ტურბულენტურ არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულიონოსფეროში ზონალური დინებისა და მაგნიტური ველების არაწრფივი გენერაცია. შესწავლილიაარაწრფივი (სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლი სასრული ამპლიტუდის მქონედამაგნიტებული ტალღების მიერ დიდმასშტაბიანი ზონალური დინებებისა და მაგნიტური ველებისფორმირებაში დისიპაციურ იონოსფეროში. გამოყენებულ იქნა მოდიფიცირებული პარამეტრული მოდგომა. გამოკვლეულია უდს ტალრების უღტიერთტრანსფორმაციის ამოცანა ცანაცვლებითი დინებებით განპირობებულ იონოსფეროში. ცატარებულ იქნა რეალურ სატელიტურ მონაცემთა ანალიზი.



5

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო., ფრიქციული ავტორხევები მიწისძვრის მარტივ მოდელებში

თბილისის სამეცნიერო ფესტივალი მათემატიკისა და ინფორმატიკის გამოყენება

65

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებსა და ინჟინერიაში

// თბილისი საქართველო, ნოემბერი 11 – 13, 2015

სეისმური პროცესების მოდელირების მიზნით განხილულია ტექტონიკური ფილების მოძრაობისდინამიკა ხახუნის ძალის შტრიბეკ-ეფექტის გათვალისწინებით. მარტივი ერთბლოკიანი სისტემის ჰაიკინისამოცანაში ბლოკის დაბალი სიჩქარეებისათვის მიღებულია ვანდერპოლის განტოლება, რომელიც აღწერსფრიქციულ ავტორხევებს. ამ მოდელში ნაჩვენებია „stick-slip“ დინამის არსებობა, რომლის შესწავლააქტუალურია მიწისძვრის პროცესების შესაძლო მექანიზმის გამოსავლენად. განხილულია ორი ბმულივანდერპოლის ოსცილატორის დინამიკა, რომელშიც გარე პერიოდული ძალის არსებობისასდაბალსიხშირული პერიოდული „ტექტონიკური“ სიგნალის ფონზე გამოვლენილია მაღალსიხშირული„სეისმური“ რხევები. ასეთი სიგნალები მიღებულია რეალური სეისმური გაფილტრული სიგნალებიდან, რაცგვიჩვენებს მოდელის კარგ თვისობრივ თანხვედრას რეალურ სეისმურ დაკვირვებებთან. რიცხვითიმეთოდების გამოყენებით ასევე შესწავლილია ერთი და ორ-ბლოკიანი სისტემების არაწრფივი დინამიკამშრალი ხახუნის სხვადასხვა ანალიზური მოდელის საშუალებით სიჩქარის შეზღუდვის გარეშე დანაჩვენებია როგორც „stick-slip“ მოძრაობის, ასევე დეტერმინირებული ქაოსის შესაძლებლობა შტრიბეკ-ეფექტის გათვალისწინებით. რეგულარული და ქაოსური მოძრაობები თვისობრივად შესწავლილიამოდელში მიეღებული სიგნალების სპექტრალური ანალიზით, ბიფურკაციული დიაგრამებით და ფაზურიტრაექტორიების პუანკარეს კვეთების აგებით. დეტერმინირებული ქაოსის არსებობა ასეთ მარტივმოდელებშიც პრობლემურს ხდის მიწისძვრის პროგნოზირებას, მაგრამ იძლევა პროცესის ფიზიკურსურათს.



6

ამირანაშვილი ა., ჩარგაზია ხ., ტროფიმენკო ლ.

სანკტ-პეტერბურგსა და თბილისში ოცდაათ წლიანი მორბენალი საშუალო ტემპერატურის დინამიკა 1851-დან 2010-მდე და მათი ექსტრაპოლაცია 2051-2080

ICAE – 2015 საერთაშორისო კონფერენცია გამოყენებითი ეკოლოგია:

პრობლემები, ინოვაციები // 7-10 მაისი, თბილისი - ბათუმი,


ბოლო წლებში მიმდინარე კლმატის სწრაფი ცვლილება ჩვენს პლანეტაზე იპყრობს განსაკუთრებულ ყურადღებას. ამ პრობლემას დიდი მნიშვნლობა ენიჭება, რადგანაც მისი ტერიორია უხვია კლიმატის მრავალფეროვნებით და ასევეა რუსეთიც თავისი კლიმატური პირობებით. სხვადასხვა სტატისტიკური მოდელების გამოყენებით გამოკვლეულია თბილისისათვის და საქართველოს სხვა რეგიონებისთვის ჰაერის ტემპერატურის მოსალოდნელი ცვლილებების. ჩატარებულია 100 წლიანი (1907-2006) და 163 (1850-2012)წლიანი დაკვირვებების მონაცემების დროითი მასივების ბაზაზე საშუალო წლიური ტემპერატურის ცვალებადობის დინამიკის ანალიზი თბილისისა და სანკტ-პეტერბურგისათვის.



7

Bliadze T., Chikhladze V.

Preliminary results of a study of air temperature distribution in Tbilisi

into summer season.




მოყვანილია ჰაერის ტემპერატურის რეგულარული გაზომვების შედეგები დაკვირვების ორსტაციონარულ პუნქტზე (გეოფიზიკის ინსტიტუტის ტერიტორია-საბაზო პუნქტი, სტანდარტულიმეტეოროლოგიური სადგური და კუს ტბა- სტანდარტული ავტომატური მეტეოროლოგიური სადგური) დაჰაერის ტემპერატურის ეპიზოდური გაზომვები ქალაქის სხვადასხვა რაიონის 20-30 წერტილში 2010 წლისზაფხულში. გაზომვის წერტილები იმყოფებოდნენ ზღვის დონიდან 397 მ. - დან 648 მ. -მდე. მანძილი ამწერტილებიდან საბაზო პუნქტამდე იცვლებოდა 0.7-დან 17,2 კმ-მდე. წარმოდგენილია ჰაერის

66

ტემპერატურის სივრცული განაწილების რუკა. კერძოდ მიღებულია, რომ ჰაერის ტემპერატურათა სხვაობასაბაზო პუნქტსა და ქალაქის სხვადასხვა რაიონის გაზომვის წერტილებს შორის აღწევს 5 0C.



8

Kharchilava J., Chikhladze V., Chargazia Kh.

Changeability of surface ozone concentration in Tbilisi in last 30

year.




წარმოდგენილია თბილისში მიწისპირა ოზონის კონცენტრაციაზე დაკვირვებათა საშუალოწლიური, ნახევარწლიური და თვიური მონაცემების სტატისტიკური ანალიზის ზოგიერთი შედეგი დღის 15 საათისათვის ადგილობრივი დროით 1984-დან 2013 წლამდე პერიოდში. მონაცემთა ანალიზი ხორციელდებოდა შემთხვევითი მოვლენების სტატისტიკური ანალიზის სტანდარტული მეთოდებისა და დაკვირვებათა არაშემთხვევითი დროითი რიგებისათვის მათემატიკური სტატისტიკის მეთოდების გამოყენებით. დადგენილია კორელაციური კავშირები მიწისპირა ოზონის კონცენტრაციის საშუალოწლიურ, ნახევარწლიურ და თვიურ მნიშვნელობებს შორის. შესწავლილია მიწისპირა ოზონის კონცენტრაციის საშუალოთვიური მნიშვნელობების ცვლილებების თავისებურებანი დროის სამი ათწლეულის პერიოდისათვის. განსაზღვრულია მიწისპირა ოზონის კონცენტრაციის ცვლილების ტენდენციები და მისი საშუალოწლიური (მეხუთე რიგის პოლინომი) და ნახევარწლიური(მეხუთე რიგის პოლინომი წლის ცივი პერიოდისათვის და მეექვსე რიგის პოლინომი თბილი ნახევარწლიანი პერიოდისათვის) მნიშვნელობების დროითი რიგების შემთხვევითი კომპონენტების სიდიდეები.



9

ამირანაშვილი ა.

თბილისში დღიური ჯამური ნალექების ცვალებადობის თავისებურებანი 1957-2006 წლებში.




საქართველოს კლიმატის თანამედროვე ცვლილებების ფართომასშტაბური შესწავლა დაიწყო 1996 წელსდა გრძელდება დღემდე. უპირველეს ყოვლისა ჩატარდა საქართველოში სათბური გაზებისინვენტარიზაცია, გამოკვლეულ იქნა ჰაერის ტემპერატურის, ნალექების, ღრუბლიანობის, ატმოსფერულიჰაერის აეროზოლური დაბინძურების, ზედაპირული საფარის და სხვა კლიმატწარმომქმნელი ფაქტორებისველების სივრცულ-დროითი ვარიაციები. მოგვიანებით დაიწყო სამუშაოები საქართველოს სხვადასხვარაიონში ჰაერის ტემპერატურისა და ნალექების ცვლილებების პროგნოზირებისათვის. კერძოდ, თბილისში1957-2006 წლების პერიოდში ჯამური ნალექების საშუალო ნახევარწლიური და წლიური მნიშვნელობებისდეტალური სტატისტიკური ანალიზის შედეგები იყო წარმოდგენილი ადრეულ ნაშრომებში. დროისაღნიშნულ პერიოდში დაიკვირვებოდა ნალექების სუსტი დადებითი ტრენდი წლის ცივ პერიოდში. ნალექების ცვალებადობა წლის თბილ პერიოდში არ შეიმჩნეოდა. წლიური მონაცემებით შეიმჩნეოდანალექების მატების სუსტი ტენდენცია. მოცემულ ნაშრომში, რომელიც წარმოადგენს ადრინდელიგამოკვლევების გაგრძელებას, მოცემულია საქართველოს ჰიდრომეტეოროლოგიური დეპარტამენტისთბილისში დღიურ ჯამურ ნალექებზე დაკვირვებათა მონაცემების სტანდარტული სტატისტიკურიანალიზის ზოგიერთი შედეგი 1957-2006 წლებისათვის. კერძოდ, შესწავლილია ატმოსფერული ნალექებისსტატისტიკური სტრუქტურა 0.1-2, 2,1-5, 5,1-15, 15,1-30 და >30 მმ დღიური ინტენსივობით და ნალექიანიდა უნალექო დღეების წლიური რაოდენობა ათი ხუთწლიანი დროითი ინტერვალისათვის 1957-1961, 1962-1966, ....2002-2006 წლებამდე. დღიური ჯამური ნალექების სუსტი ზრდა და დადებითი ტრენდიდაიკვირვებოდა 5,1-15 და 15,1-30 დიაპაზონებისათვის შესაბამისად. სუსტი შემცირება და უარყოფითიტრენდი დაიკვირვებოდა, შესაბამისად 0,1-2 და 2,1-5 დიაპაზონებისათვის. დღიური ჯამური ნალექებისცვალებადობა დროში ინტენსივობით >30 არ დაიკვირვებოდა.

67

b) ucxoeTSi



1

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო. შიდა გრავიტაციური ტალღების ტრანზიენტული ზრდა

იონოსფეროში წანაცვლებითი დინებების არსებობისას

EGU გენერალური ასამბლეა 2015.

12-17 აპრილი. ვენა, ავსტრია.

შესწავლილია შიდა გრავიტაციური ტალღების (შგტ) გაძლიერებისა და ტრანზიენტული ზრდის წრფივი მექანიზმი უწყვეტად სტრატიფიცირებულ იონოსფეროში არაერთგვაროვან ქარებთან უერთიერთქმედებისას. ნაჩვენებია, რომ შგტ-ს გაძლიერება დროის მიხედვით არ მიმდინარეობს ექსპონენციალურად, არამედ ალგებრულ ხარისხოვანი წესით.



2

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო. ზონალური დინებებისა დიდმასშტაბიანი მაგნიტური ველების არაწრფივი გენერაცია

უდს ტალღების მიერ, სატელიტური მონაცემების

ანალიზი

26-ე გეოდეზიისა და გეოფიზიკის საერთაშორისო

კავშირის გენერალური ანსამბლეა. პრაღა, ჩეხეთი. 22 ივნისი - 2 ინვილის, 2015

თეორიულად შესწავლილია ტურბულენტურ არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულ იონოსფეროშიზონალური დინებისა და მაგნიტური ველების არაწრფივი გენერაცია. შესწავლილია არაწრფივი(სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლი სასრული ამპლიტუდის მქონე დამაგნიტებული ტალღებისმიერ დიდმასშტაბიანი ზონალური დინებებისა და მაგნიტური ველების ფორმირებაში დისიპაციურიონოსფეროში. გამოყენებულ იქნა მოდიფიცირებული პარამეტრული მოდგომა. გამოკვლეულია უდს ტალრების უღტიერთტრანსფორმაციის ამოცანა ცანაცვლებითი დინებებით განპირობებულ იონოსფეროში. ცატარებულ იქნა რეალურ სატელიტურ მონაცემთა ანალიზი.



3

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო. ფონური არაერთგვაროვანი ქარის გავლენა დიდმასშტაბიანი

ზონალური დინების გენერაციაზე უდს ტალღების

მიერ

ევროპის პლანეტარულ

მეცნიერებათა კონგრესი E EPSC2015. nanti, safrangeTi, 27 seqtemberi – 2 oqtomberi,

2015

შესწავლილია არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულ იონოსფეროში ზონალური დინებისგენერაცია. შესწავლილია არაწრფივი (სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლი სასრულიამპლიტუდის მქონე ულტრა დაბალი სიხშირის (უდს) მოდების მიერ დიდმასშტაბიანი ზონალურიდინებების ფორმირებაში დისიპაციურ იონოსფეროში. გამოვლენილ იქნა შედარებით მცირე მასშტაბიანიუდს ტალღიდან და ფონური ქარებიდან ენერგიის დიდმასშტაბიან ზონალურ დინებებში გადაქაჩვისთავისებურებები. ნაჩვენებია, რომ ზონალური დინების გენერაცია განპირობებულია სასრულამპლიტუდიანი დამაგნიტებული როსბის ტალღის რეინოლდსის ძაბვით და ფონური წანაცვლებითიდინების ზემოქმედებით.



Amiranashvili A., Chargazia Kh.,

Tourism climate index in the coastal and mountain locality of Adjara,

International Scientific Conference “Sustainable Mountain Regions:

68

4

Matzarakis A., Kartvelishvili L

Georgia. Make Them Work”. Borovets, Bulgaria, 14-16 May,2015

განსაზღვრულია აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის (საქართველოს ცნობილი საკურორტო და ტურისტული რეგიონი ) ოთხი სანაპირო და მთაგორიანი ადგილის ტურიზმის კლიმატური ინდექსის (ტკი) მნიშვნელობები - ბათუმი: 9 მეტრი ზღვის დონიდან; ქობულეთი: 3 მეტრი ზღვის დონიდან, მანძილი ბათუმიდან - 23 კმ შავი ზღვის სანაპირო ზოლის გასწვრივ; ხულო: 921 მეტრი ზღვის დონიდან, მანძილი ბათუმიდან - 73 კმ. აღნიშნული დასახლებული პუნქტებისთვის გამოთვლილია ტურიზმის კლიმატური ინდექსის საშუალოთვიური მნიშვნელობები 1961 წლიდან 2010 წლამდე პერიოდისათვის. გამოვლენილია არსებითი სხვაობა ტურიზმის კლიმატური ინდექსის მნიშვნელობებს შორის ადგილის რელიეფის მიხედვით. შესწავლილია ტურიზმის კლიმატური ინდექსის მნიშვნელობების ვარიაციები აღნიშნულ პერიოდში კლიმატის ცვლილებასთან კავშირში. განსაზღვრულია ტურიზმის სხვადასხვა ფორმებისთვის წლის ყველაზე კეთილსაიმედო პერიოდები ადგილის ბიოკლიმატური მახასიათებლების ასპექტში (პლაჟის ტურიზმი, ეკოტურიზმი, დაკვირვება ფრინველებზე, სპორტული ტურიზმი, სასოფლოსამეურნეო ტურიზმი, საკრუიზო ტურიზმი, ღვინის ტურიზმი, სამთო სათხილამურო ტურიზმი, საქმიანი ტურიზმი, სათამაშო ტურიზმი და სხვა).

69

ზღვისა და ატმოსფეროს გეოფიზიკური პროცესების მათემატიკური მოდელირების სექტორი

* samecniero erTeulis xelmZRvaneli. ავთანდილ კორძაძე - პროფ., ფიზიკა-მათემატიკის მეცნ. დოქტორი * samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba.

1. დემური დემეტრაშვილი – მთავარი მეცნიერ თანამშრ., ფიზ.-მათ. მეცნ. დოქტორი 2. ალექასანდრე სურმავა - უფროსი მეცნიერ თანამშრ., ფიზ.-მათ. მეცნ. დოქტორი 3. დიანა კვარაცხელია - უფროსი მეცნიერ თანამშრომელი, აკადემიური დოქტორი 4. ვეფხია კუხალაშვილი - მეცნიერ თანამშრომელი, მაგისტრი

* saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2014 wlisaTvis dagegmili da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi samuSaoebi

#

gegmiT gaTvaliswinebuli da Sesrulebuli

samuSaos dasaxeleba mecnierebis dargisa da

samecniero mimarTulebis miTiTebiT

samuSaos xelmZRvaneli

samuSaos Semsruleblebi

1

შავი ზღვა-ატმოსფეროს სისტე- მაში მიმდინარე ჰიდროთერმო- დინამიკური და ეკოლოგიური პროცესების მათემატიკური მოდელირება, მონიტორინგი და პროგნოზირება.

ავთანდილ კორძაძე 1. დემური დემეტრაშვილი 2. ალექსანდრე სურმავა 3. დიანა კვარაცხელია 4. ვეფხია კუხალაშვილი

ეტაპი 1. ზღვის ზედაპირზე ავარიულად დაღვრილი ნავთობის გავრცელების 2-განზომილებიანი მათემატიკური მოდელის შემუშავება. შემუშავებულია ზღვის ზედაპირზე ავარიულად დაღვრილი ნავთობის გავრცელების ორგანზომილებიანი მოდელი შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფით ალგორითმულ ენაზე „ფორტრანი“. მოდელს საფუძვლად უდევს გადატანა-დიფუზიის არასტაციონარული განტოლება, სადაც პარამეტრული სახით გათვალისწინებულია ნავთობის კონცენტრაციების შემცირება არაჰიდროდინამიკური ფაქტორებით (აორთქლება, ბიოქიმიური პროცესები, სედიმენტაცია და სხვ.). მოდელის განტოლება ამოხსნოლია გახლეჩის მეთოდზე დაფუძნებული სასრულ სხვაობითი მეთოდების გამოყენებით. მოდელი რეალიზებულია 1 კმ სივრცითი გარჩევისუნარიანობით შავი ზღვის საქარელოს აკვატორიაში. ეტაპი 2. შავ ზღვაში არაკონსერვატიული მინარევების გავრცელების სივრცითი მოდელის შემუშავება. შემუშავებულია ზღვის გარემოში არაკონსერვატიული მინარევის (მათ შორის რადიოაქტიურის) გავრცელების მათერმატიკური მოდელი შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფით. მოდელს საფუძვლად უდევს გადატანა-დიფუზიის სამგანზომილებიანიანი არასტაციონარული განტოლება, რომელიც ამოხსნილი აგახლეჩის მეთოდზე დაფუძნებული სასრულ სხვაობითი მეთოდების გამოყენებით. ისევე როგორც ნავთობის გავრცელების მოდელი, აღნიშნული

70

მოდელი რეალიზებულია 1 კმ სივრცითი გარჩევისუნარიანობით შავი ზღვის საქარელოს აკვატორიაში. ეტაპი 3. მინარევების გავრცელების მოდელების ჩართვა რეგიონულ პროგნოზულ სისტემაში და მათი რეალიზაცია. მინარევების გავრცელების ორი და სამგანზომილებიანი მოდელები ცალკეული მოდულების სახით ჩართულია შავი ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილის რეგიონული პროგნოზის სისტემაში. საჭიროების შემთხვევაში აღნიშნული სისტემა საშუალებას იძლევა, გარდა დინამიკური ველებისა, ოპერატიულთან მიახლოებულ რეჟიმში გამოვთვალოთ ნავთობისა და სხვა ანთროპოგენური ნივთიერებების გავრცელების ზონები და მათი კონცენტრაციები 1 კმ სივრცითი გარჩევისუნარიანობით. პროგნოზის გამოსათვლელად საჭირო მონაცემები რეგულარულად მოგვეწოდება ინტერნეტის საშუალებით ქ. სევასტოპოლის ზღვის ჰიდროფიზიკის ინსტიტუტიდან. პროგნოზის შედეგები თავსდება ინტერნეტში შემდეგ მისამართებზე: www.ig-geophysics.ge. www.oceandna.ge. ეტაპი 4. „მცირე წყლის“ თეორიის განტოლებათა სისტემაზე დაფუძნებული ძალიან მაღალი გარჩევისუნარიანი მათემატიკური მოდელის შემუშავება აჭარის სანაპირო ზონისათვის. ამჟამად, მზადდება „მცირე წყლის“ თეორიის განტოლებათა სისტემაზე დაფუძნებული ძალიან მაღალი გარჩევისუნარიანი მათემატიკური მოდელის შემუშავება (სივრცითი ბიჯით 20 მ), რომელიც განკუთვნილია შავი ზღვის აჭარის სანაპირო ზონისათვის. მოდელი საშუალებას მოგვცემს გამოვთვალოთ ვერტიკალზე გასაშუალოებული ზღვის დინების სიჩქარეები და ზღვის დონის ცვალებადობა 20 მ ჰორიზონტალური სივრცითი ბიჯით. ეტაპი 4. ლოკალური მასშტაბის ატმოსფერული პროცესის რიცხვითი მოდელის სრულყოფა საქართველოს რელიეფის რელიეფის გათვალისწინებით. ატმოსფეროს ჰიდროთერმოდინამიკის სამგანზომილებიანი არაწრფივი არასტაციონარული განტოლებების გამოყენებით მუშავდება კახეთის ტერიტორიაზე ჰიდრომეტეოროლოგიური და ეკოლოგიური პროცესების განვითარების მეზომასშტაბის რიცხვითი მოდელი, რომელიც საშუალებას იძლევა მოდელირებული და შესწავლილი იქნეს კახეთის ტერიტორიაზე ლოკალური ატმოსფერული ცირკულაციური სისტემების, წარმოშობა და ევოლუცია სხვადასხვა ფონური სინოპტიკური პროცესების დროს. კერძოდ, მოდელირებულია ფონური აღმოსავლეთის ქარის შემთხვევაში მეტეოროლოგიური ველების - ქარის სიჩქარე, ატმოსფეროსა და ნიადაგის ტემპერატურა, წნევა, ატმოსფეროს ტენიანობის და ღრუბლიანობა, დამაბინძურებელი ნივთიერების კონცენტრაცია, შესაძლო სივრცული განაწილება. მიღებულია შედეგები, რომლებიც თვისებრივად ახლოსაა დაკვირვებულ ველებთან. მიმდინარეობს მუშაობა, წარმოშობილი სიძნელეების დაძლევისათვის – რთული რელიეფით გამოწვეული მეტეოროლოგიური ველების დიდი გრადიენტების პირობებში ღრულიანობის წარმოშობისა და ევოლუციის უფრო სრულყოფილი აღწერის მეთოდის დამუშავებისათვის.

* saxelmwifo grantiT dafinansebuli


# proeqtis dasa-xeleba




1

შავი ზღვის აღმოსავ-ლეთ ნაწილის მდგო-მარეობის რეგიონუ-ლი პროგნოზის სის-ტემის სრულყოფა და გაფართოება დამა-ჭუჭყიანებელ ნივთიე- რებათა გაცრცელების

შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიე- რო ფონდი

ავთანდილ კორძაძე 1. დემური დემეტრა- შვილი 2. ალექსანდრე სურ- მავა 3. დიანა კვარაცხე- ლია 4. ვეფხია კუხალაშვი- ლი

71

პროგნოზის გათვა-ლისწინებით.

მიმდინარე საანგარიშო წელს დასრულდა შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო გრანტის ფრგლებში სამეცნიერო პროექტი (2013-2015 წწ.), სადაც შემუშავებული იქნა რეგიონული პროგნოზის სისტემის გაუმჯობესებული ვერსია შავი ზღვის საქართველოს სექტორისა და მიმდებარე აკვატორიისათვის. პროექტის რეალიზაციის შედეგად, პირველად შავი ზღვისაღმოსავლეთ ნაწილისათვის შემუშავებული იქნა ზღვის მდგომარეობის პროგნოზისოპერატიული სისტემა შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფით, რაც საშუალებას მოგვცემს ოპერატიულ რეჟიმში გავთვალოთ არა მარტო ძირითადი ჰიდროფიზიკური ველების – დინების, ტემპერატურისა და მარილიანობის 3-განზომილებიანი ველების პროგნოზი 3 დღის წინასწარობით და 1 კმ გარჩევისუნარიანობით, არამედ ნავთობითა და სხვა ტოქსიკურინივთიერებებით დაჭუჭყიანებული ზონებისა და კონცენტრაციების პროგნოზი ავარიულსიტუაციებში. საჭიროების შემთხვევაში პროგნოზული სისტემა საშუალებას მოგვცემს აგრეთვედავადგინოთ დაჭუჭყიანების წყაროს კოორდინატები ზღვის აუზის ზოგიერთ წერტილებშიცნობილი კონცენტრაციების მიხედვით. პროგნოზისათვის ყველა საჭირო მონაცემი მიიღება ოპერატიულთან მიახლოებულ რეჟიმში ზღვის ჰიდროფიზიკის ინსტიტუტიდან (ქ. სევასტოპოლი). პროგნოზული სისტემის საფუძველზე გამოთვლილი დინების, ტემპერატურისა და მარილიანობის პროგნოზული ველები –რეგულარულად თავსდება ინტერნეტში მისამართებზე: www.ig-geophysics.ge, www.ocendn.ge

* publikaciebi:

a) saqarTveloSi

statiebi

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1.

სურმავა ა., კუხალაშვილი ვ.

მდინარე მტკვრის ამონიუმის იონით დაბინძურების თეორიული გამოკვლევა

მოხსენებათა კრებული. მე-7 საერთაშორისო-ტენიკური კონ–ფერენცია “ინტერნეტი და საზოგადოება” ინსო-2015(INSO-2015), 10-11 ივ–ლისი, 2015, ქ. ქუთაისი, აკაკი წერეთლის სა–ხელმწიფო უნივერსიტეტი.

q. ქუთაისი, აკაკი წერეთლის სა–ხელმწიფო უნივერსიტეტი.

4

მდ. მტკვარში დამაბინძურებელი ნივთიერების გადატანა-დიფუზიის არასტაციონარული წრფივი სამგანზომილებიანი განტოლების გამოყენებით მოდელირებულია მდ. მტკვარზე განლაგებული ქალაქებიდან ჩაშვებული ამონიუმის იონის გავრცელება. რიცხვითი ექსპერიმენტით მიღებულია მდ. მტკვარში ამონიუმის იონის კონცენტრაციის განაწილების სურათი. ნაჩვენებია, რომ მათემატიკური მოდელირებით მიღებული კონცენტრაციების მნიშვნელობები დასაშვები სიზუსთით ემთხვევა ნატურალური დაკვირვების მონაცემებს.

72

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

2.

სურმავა ა., ინწკირველი ლ., ბუაჩიძე ნ.

Numerical Simulation of Distribution of Contaminants Discharged to Kura River.

Bulletin of the Georgian Natio-nal Academy of Sciences, vol. 9, no. 1, 2015.

ქ. თბილისი 6

უწყვეტ გარემოში ნივთიერების გადატანა-დიფუზიის არასტაციონარული წრფივისამგანზომილებიანი განტოლების გამოყენებით დამუშავებულია მდ. მტკვარშიმოხვედრილი დამაბინძურებელი ნივთიერების გავრცელების რიცხვითი მოდელი. მოდელიგათვალისწინებულია პირველ მიახლოებაში მდ. მტკვარში დამაბინძურებელი ნივთიერებისგავრცელების შესწავლისათვის. მდ. მტკვარი დაყოფილია 10 პირობითად ერთგვაროვანწრფივ უბნად და თითოეული უბისათვის გამოყენებულია მდინარის მახასიათებელიჰიდროლოგიური პარამეტრების საშუალო წლიური მნიშვნელობები.

რიცხვითი ექსპერიმეტით მოდელირებულია საქართველო-თურქეთის სახელმწიფოსაზღვართან მდ. მტკვარში ჩაღვრილი პასიური დამაბინძურებელი ნივთიერებისგავრცელება სტაციონალური წყაროს შემთხვევაში. მოდელირებით განსაზღვრულია დრო, რომელიც საჭიროა იმითვის, რომ დამაბინძურებელმა ნივთიერებამ მიაღწიოს მდინარეზეგანლაგებულ პუნქტებს, განვლოს მდინარის სხვადასხვა უბანი, მიაღწიოს საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვარს და მინგეჩაურის წყალსაცავს. განსაზღვრულია დამაბინძურებელინივთიერების კონცენტრაციის მდინარის კალაპოტში განაწილების სურათი, კონცენ¬ტრაციისცვლილება მდინარის ერთი უბნიდან მეორეში გადასვლისას, შეფასებულია კონცენტრაციისფარდობითი ცვლილება მდინარის 10 პირობით უბანში.

შესწავლილია საქართველო-თურქეთის სახელმწიფო საზღვართან მდ. მტკვარში 6 სთგანმავლობაში ზალპურად ჩაღვრილი პასიური დამაბინძურებელი ნივთიერებისგავრცელება. ნაჩვენებია დაბინძურების ლაქის თანდათანობითი გადაადგილების სურათიმდინარის საქართველოს მონაკვეთში და კონცენტრაციის თანდათანობითი ცვლილება მოდელირებულია მდ. მტკვარზე განლაგებული ქალაქებიდან ჩაშვებული ამონიუმის (NH3)გავრცელება. რიცხვითი ექსპერიმეტით მიღებულია მდ. მტკვრში ამონიუმის იონისკონცენტრაციის განაწილების სურათი. ნაჩვენებია, რომ მათემატიკური მოდელირებითმიღებული კონცენტრაციების მნიშვნელობები დასაშვები სიზუსტით ემთხვევა ნატურულიდაკვირვებების მონაცემებს.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

3.

სურმავა ა.

Numerical Simulation of Distribution of Contaminants Discharged to Kura River.

Journal of the Georgian Geophysical Society, 2015, vol. 18b

ქ. თბილისი, ი. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

6

ნივთიერების გადატანა-დიფუზიის არასტაციონარული წრფივი სამგანზომილებიანიგანტოლების გამოყენებით დამუშავებულია მდ. მტკვარში მოხვედრილი დამაბინძურებელი

73

ნივთიერების გავრცელების რიცხვითი მოდელი. რიცხვითი ექსპერიმენტითმოდელირებულია საქართველო-თურქეთის სახელმწიფო საზღვართან მდ. მტკვარშიჩაღვრილი პასიური დამაბინძურებელი ნივთიერების გავრცელება სტაციონარული წყაროსშემთხვევაში. მოდელირებით განსაზღვრულია დრო, რომელიც საჭიროა იმითვის, რომდამაბინძურებელმა ნივთიერებამ მიაღწიოს მდინარეზე განლაგებულ პუნქტებს, განვლოსმდინარის სხვადასხვა უბანი, მიაღწიოს საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვარს დამინგეჩაურის წყალსაცავს. განსაზღვრულია დამაბინძურებელი ნივთიერების კონცენტრაციისმდინარის კალაპოტში განაწილების სურათი, კონცენ¬ტრაციის ცვლილება მდინარის ერთიუბნიდან მეორეში გადასვლისას, შეფასებულია კონცენტრაციის ფარდობითი ცვლილებამდინარის 10 პირობით უბანში.

შესწავლილია საქართველო-თურქეთის სახელმწიფო საზღვართან მდ. მტკვარში 6 სთგანმავლობაში ზალპურად ჩაღვრილი პასიური დამაბინძურებელი ნივთიერებისგავრცელება. ნაჩვენებია დაბინძურების ლაქის თანდათანობითი გადაადგილების სურათიმდინარის საქართველოს მონაკვეთში და კონცენტრაციის თანდათანობითი ცვლილება მოდელირებულია მდ. მტკვარზე განლაგებული ქალაქებიდან ჩაშვებული ამონიუმის (NH3) გავრცელება. რიცხვითი ექსპერიმეტით მიღებულია მდ. მტკვრში ამონიუმის იონისკონცენტრაციის განაწილების სურათი. ნაჩვენებია, რომ მათემატიკური მოდელირებითმიღებული კონცენტრაციების მნიშვნელობები დასაშვები სიზუსტით ემთხვევა ნატურულიდაკვირვებების მონაცემებს.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

4

კორძაძე ა., დემეტრაშვილი დ., კუხალაშვილი ვ.

ცირკულაციისა და მინარევების გავრცელების პროგნოზი შავი ზღვის საქარ–თველოს სანაპი–რო ზოლსა და მიმდებარე აკვატორიაში.

მოხსენებათა კრებული. მე-7 საერთაშორისო-ტენიკური კონ–ფერენცია “ინტერნეტი და საზოგადოება” ინსო-2015(INSO-2015), 10-11 ივ–ლისი, 2015, ქ. ქუთაისი, აკაკი წერეთლის სა–ხელმწიფო უნივერსიტეტი.

q. ქუთაისი, აკაკი წერეთლის სა–ხელმწიფო უნივერსიტეტი.

5

შავი ზღვის რეგიონული პროგნოზის სისტემა საქართველოს სანაპირო ზოლისა და მიმდებარე აკვატორიისათვის, რომელიც ერთ-ერთი კომპონენტია მთლიანად შავი ზღვის დიაგნოზისა და პროგნოზის სისტემისა, გაფართოებულია ნავთობისა და სხვა მინარევების გავრცელების ორი და სამგანზომილებიანი მათემატიკური მოდელების ჩართვის გზით. ამჟამად, რეგიონული პროგნოზის სისტემა ფუნქციონირებს ოპერატიულთან მიახლოებულ რეჟიმში და საშუალებას იძლევა განვახორციელოთ ზღვის დინამიკური ველების – დინების, ტემპერატურისა და მარილიანობის სამდღიანი პროგნოზი 1 კმ გარჩევისუნარიანობით, ხოლო საგანგებო სიტუაციების შემთხვევაში გამოვთვალოთ ზღვაში მოხვედრილი მინარევების კონცენტრაციები და დაჭუჭყიანების არეები.

# avtori/ avtorebi


Jurnalis/ krebulis

gamocemis adgili,

gverdebis raodenoba

74


nomeri gamomcemloba

5

კორძაძე ა., დემეტრაშვილი დ. კუხალაშვილი ვ.

Forecast of dyna–mic and impurity’s dispersion process-es in the Georgian Black Sea coastal zone and adjoining water area.

შრომათა კრებუ-ლი. მე-5 საერ– თაშორისო სა– მეცნიერო-ტექ–ნიკური კონფე–რენცია “წყალ-თა მეურნეობის, გარემოს დაცვის, არქიტექტურისა და მშენებლობის თანამედროვე პრობლემები”. 16–19 ივლისი, 2015, ქ. თბილი-სი, საქართველოს ტექნიკური უნი-ვერსიტეტი, წყალთა მეურ-ნეობის ინსტი-ტუტი.

თბილისი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი

5

შავი ზღვის საქართველოს სანაპირო ზოლში ნავთობის ლაქის გადატანისა და სხვა მინარევების გავრცელების მოდელირებისა და პროგნოზის მიზნით მინარევების გავრცელებისორი და სამგანზომილებიანი მოდელები ცალკეული მოდულების სახით ჩართულია შავი ზღვის მდგომარეობის რეგიონულ პროგნოზულ სისტემაში. მოდელები დაფუძნებულია არაკონსერვატიული მინარევის ადვექცია-დიფუზიის განტოლებათა ამოხსნაზე გახლეჩის მეთოდის გამოყენებით. რიცხვითმა ექსპერიმენტებმა აჩვენა ადვექციისა და ტურბულენტური დიფუზიის არსებითი როლი დაჭუჭყიანების გავრცელების თავისებურებებში. 6

კორძაძე ა., დემეტრაშვილი დ.

Easternmost Back Sea forecasting system: the current state and perspectives.

აბსტრაქტების კრებული. საქართველოს მექანიკოსთა კავშირის VI საერთაშორისოკონფერნცია, 29 სექტემბე–რი – 3 ოქტომ–ბერი, 2015

საქართველოს საავიაციო უნივერსიტეტი თბილისი, 2015

2 გვ

ბოლო ათეულ წელიწადში შავი ზღვის ოპერატიული ოკეანოგრაფიის უდიდესი მიღწევაა შავი ზღვის დიაგნოზისა და პროგნოზის სისტემის შემუშავება, რაც შესაძლებელი გახდა იმ სამეცნიერო-ტექნოლოგიური პროგრესის შედეგად, რაც დაიკვირვება გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან. ამ სისტემის ერთ-ერთი კომპონენტია მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში შემუშავებული შავი ზღვის რეგიონული პროგნოზის სისტემა შავი ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილისათვის, რომელიც მოიცავს საქართველოს სანაპირო ზონას და მის მიმდებარე აკვატორიას. რეგიონული პროგნოზის სისტემა საშუალებას იძლევა გამოვთვალოთ ზღვის აღმოსავლეთ აკვატორიაში ძირითადი დინამიკური ველების – დინების, ტემპერატურისა და მარილიანობის 3 დღიანი პროგნოზი 1 კმ სივრცითი გარჩევისუნარიანობით, ხოლო საგანგებო სიტუაციების დროს ვიწინასწარმეტყველოთ აგრეთვე ზღვაში ჩაღვრილი

75

ნავთობისა და სხვა მინარევების გავრცელების არეები და კონცენტრაციები. რეგიონული პროგნოზის სისტემის შემდგომი სრულყოფა დაკავშირებულია ზღვის ღელვიანობის პროგნოზისა და ბიოქიმიური პროცესების მოდელების ჩართვასთან პროგნოზულ სისტემაში. გარდა ამისა, შემუშავდება პროგნოზული სისტემის გაცილებით მაღალი გარჩევისუნარიანობის მქონე ვერსია, რომელიც გამოყენებული იქნება აჭარის სანაპირო ზონისა და ქ. ფოთის აკვატორიისათვის (სივრცითი ბიჯით 50-100 მ). ამ ვერსიის ფუნქციონირება შესაძლებელია მხოლოდ ძირითად ვერსიასთან ერთობლივად. ამგვარად, შეიქმნება კომპლექსური ოპერატიული რეგიონული პროგნოზის სისტემა, რომელიც გააერთიანებს 1 კმ გარჩევისუნარიან პროგნოზულ სისტემას მთლიანად საქართველოს სანაპირო ზონისათვის, და 50-100 მ გარჩევისუნარიან პროგნოზულ ქვესისტემას აჭარის სანაპირო ზონისა და ქ. ფოთის აკვატორიისათვის.

7

დავითაშვილი თ., დემეტრაშვილი დ.

Numerical modeling of Air flow above the Caucasus Region

მოხსენებათა კრებული. კომპიუტერულ მეც–ნიერებათა და გამოყე–ნებითი მათემატიკის საერთაშორისო კონფე–რენცია ( International Conference on Com–puter Sciences and Ap–plied Mathema–tics (TICCSAM 2015)), 21-23 მარტი, 2015

თბილისი, სოხუ– მის უნივერსიტე– ტი.

9

სტატიაში წარმოდგენილია საქართველოს მთიანი რელიეფის ზემოთ ტროპოსფეროში ჰაერის დინების რიცხვითი გამოკვლევის ზოგიერთი შედეგი. რიცხვითი მოდელი დაფუძნებულია არასტაციონარულ მეზომასშტაბურ სამგანზომილებიან მოდელზე ჰიდროსტატიკურ მიახლოებაში. ამოხსნის არის ზედა საზღვარი მოდელირებულია თავისუფალი ზედაპირით, ხოლო ქვედა სასაზღვრო პირობად გამოყენებულია ჰაერის ნაწილაკების სრიალის პირობა. მოდელის განტოლებათა სისტემა ამოხსნილია ლაქს–ვენდროფის ცხადი რიცხვითი სქემით. 8 დემეტრაშვილი

დ., კვარაცხელია დ.

Numerical modeling applied for investigation of the thermodynamic state in the biologically acting layer of the Black Sea. Conference proceedings.

მოხსენებათა კრებული. კომპიუტერულ მეც–ნიერებათა და გამოყე–ნებითი მათემატიკის საერთაშორისო კონფე–რენცია (International Conference on Compu-ter Sciences and Applied Mathematics (TICCSAM 2015)), 21-23 მარტი, 2015

თბილისი, სოხუ– მის უნივერსიტე– ტი.

16

შავი ზღვის დინამიკის სამგანზომილებინი ბაროკლინური მოდელის საშულებით, რომელიც შემუშავებულია ივ. ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში, გამოკვლეულია ზაფხულის სეზონში შავი ზღვის ბიოლოგიურად აქტიურ ფენაში ჰიდროთერმოდინამიკური პროცესების ძირითადი თავისებურებანი. გამოკვლევები ჩატარებულია არასტაციონარული ატმოსფერული ქარისმიერი და

76

თერმოხალინური ზემოქმედების პირობებში. თერმოხალინური ზემოქმედება გათვალისწინებულია როგორც დირიხლეს, ასევე ნეიმანის სასაზღვრო პირობებით ზედა საზ–ღვარზე ტემპერატურისა და მარილიანობისათვის კლიმატური მონაცემების გამოყენებით. ჩატარებულმა გამოთვლითმა ექსპერიმენტებმა აჩვენა თერმოხალინური ზემოქმედების მნიშვნელოვანი როლი ცირკულაციური რეჟიმის ჩამოყალიბებაში შავი ზღვის ზედა ბიოლოგიურად აქტიურ ფენაში გარდამავალი კლიმატური პირობების დროს. გარდა ამისა, თერმოხალინური ზემოქმედება თამაშობს აქტიურ როლს სითბოს ჰორიზონტალურ გადატანაშიც ზედა 2–26 მ სისქის ფენაში. 9

კორძაძე ა. დემეტრაშვილი დ. კუხალაშვილი ვ.

Forecast of dyna-mic fields and im-purity dispersion in the easternmost part of the Black Sea

Journal of the Georgian Geophysical Society. 2015, vol.18b


9

წარმოდგენილია შავი ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილისათვის მოკლევადიანი რეგიონული პროგნოზის სისტემის გაუმჯობესებული ვერსია. პროგნოზის სისტემა შედგება ჰიდროდინამიკური და ეკოლოგიური ბლოკებისაგან. ჰიდროდინამიკური ბლოკი შეიცავს მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტის მაღალი გარჩევისუნარიან სამგანზომილებიან შავი ზღვის დინამიკის რეგიონულ მოდელს, ხოლო ეკოლოგიური ბლოკი შედგება ნავთობისა და სხვა მინარევების გავრცელების ორი და სამგანზომილებიანი მოდელებისაგან. რეგიონული პროგნოზის სისტემა, რომელიც ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია მთლიანად შავი ზღვის დიაგნოზისა და პროგნოზის სისტემისა, ფუნქციონირებს რეალურთან მიახლოებულ რეჟიმში და უზრუნველყოფს შავი ზღვის დინამიკური ველების – დინების, ტემპერატურისა და მარილიანობის სამდღიან პროგნოზს 1 კმ გარჩევისუნარიანობით, ხოლო საგანგებო სიტუაციებში შესაძლებლობას იძლევა გამოვთვალოთ მინარევის კონცენტრაციებისა და დაჭუჭყიანების ზონების პროგნოზიც. 10

სურმავა ა., ინწკირველი ლ., ბუაჩიძე ნ., მდივანი გ.

Numerical Investigation of Contaminants distribution in the Georgian part of Mtkvari River.

Proceedings of Inter-national Conference ,,Modern roblems of geography and anthropology”, Dedicated to the 140th Anniversary of Academician Alexandre Javakhishvili. Tbilisi, 2015.


5

უწყვეტ გარემოში ნივთიერების გადატანა-დიფუზიის არასტაციონარული წრფივი სამგანზომილებიანი განტოლების გამოყენებით დამუშავებულია მდ. მტკვარში მოხვედრილი დამაბინძურებელი ნივთიერების გავრცელების რიცხვითი მოდელი. მოდელი გათვალისწინებულია პირველ მიახლოებაში მდ. მტკვარში დამაბინძურებელი ნივთიერების გავრცელების შესწავლისათვის. მდ. მტკვარი დაყოფილია 10 პირობითად ერთგვაროვან წრფივ უბნად და თითოეული უბისათვის გამოყენებულია მდინარის მახასიათებელი ჰიდროლოგიური პარამეტრების საშუალო წლიური მნიშვნელობები. მოდელირებულია საქართველო-თურქეთის სახელმწიფო საზღვართან მდ. მტკვარში ჩაღვრილი პასიური დამაბინძურებელი ნივთიერების გავრცელება სტაციონალური წყაროს შემთხვევაში. მოდელირებით განსაზღვრულია დრო, რომელიც საჭიროა იმითვის, რომ დამაბინძურებელმა ნივთიერებამ მიაღწიოს მდინარეზე განლაგებულ პუნქტებს, განვლოს მდინარის სხვადასხვა უბანი, მიაღწიოს საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვარს და მინგეჩაურის წყალსაცავს

77

b) ucxoeTSი

statiebi

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

10

კორძაძე ა. დემეტრაშვილი დ. კუხალაშვილი ვ.

Easternmost Black Sea Regional Forecasting System

Proceed. of the Twelfth International Conference on the Mediterranean Coastal Environment-MEDCOAST 2015,6-10 October,2015

ქ. ვარნა, ბულგარეთი

12

სტატიაში მოცემულია შავი ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილისათვის რეგიონული პროგნოზული სისტემის აღწერა და დემონსტრირებულია ცირკულაციისა და მინარევების გავრცელების მოკლევადიანი პროგნოზის გამოთვლის ზოგიერთი შედეგი. პროგნოზული სისტემა შედგება ჰიდროდინამიკური და ეკოლოგიური ბლოკებისაგან. ჰიდროდინამიკური ბლოკი დაფუძნებულია ი. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტის მაღალი გარჩევისუნარიან ზღვის დინამიკის რეგიონულ მოდელის გამოყენებაზე, რომლის სათვლელი ბადე ჩადგმულია ზღვის ჰიდროფიზიკის ინსტიტუტის (ქ. სევასტოპოლი) შავი ზღვის დინამიკის მოდელის სათვლელ ბადეში. ეკოლოგიური ბლოკი შედგება მიონარევების გავრცელების ორ და სამგანზომილებიან მოდელებზე, რომლებიც დაფუძნებულია არასტაციონარულ გადატანა-დიფუზიის განტოლებაზე. ორივე ბლოკის ამოცანათა ამოსახსნელად გამოყენებულია გახლეჩის მეთოდზე დაფუძნებული დიფერენციალურ განტოლებათა ამოხსნის სასრულ-სხვაობითი მეთოდები.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

11

Кордзадзе А. А., Деметрашвили Д. И.

Прогноз цирку-ляционных про-цессов и распрос-транения неф-тяного загрязне-ния в восточной части Черного моря на основе региональной прогнстической системы

Морской гидрофизический журнал 2015, №1

Севастополь 12

შავი ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილის დინამიკური მდგომარეობის მოკლევადიანი პროგნოზის სისტემა (თხევადი საზღვარი დასავლეთის მხრიდან გადის ა.გ. 39.080 -ზე) გაფართოებულია

78

სისტემაში ნავთობის გავრცელების მოდელის ჩართვის გზით. პროგნოზული სისტემა დინამიკური პარამეტრების - დინების, ტემპერატურისა და მარილიანობის 3-განზომილებიანი ველების პროგნოზის გარდა, შესაძლებლობას იძლევა საჭიროების შემთხვევაში ოპერატიულად გავთვალოთ ნავთობით დაჭუჭყიანების არეები და კონცენტრაციები შავი ზღვის საქართველოს სექტორში 1 კმ გარჩევისუნარიანობით და 3 დღის წინასწარობით. რიცხვითმა ექსპერიმენტებმა გაფართოებული რეგიონული პროგნოზული სისტემის საფუძველზე აჩვენა დინამიკური პროცესების მნიშვნელოვანი როლი დაჭუჭყიანების სივრცით-დროით განაწილებაში.

# avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

12

კვარაცხელია დ. დემეტრაშვილი დ.

Numerical inves-tigation of sensi-tivity of the Black Sea layer to vertical turbulent diffusion processes.

Geophysical Research abstracts.EGU General Assembly 2015, 12-17 April, 2015,Vienna, Austria

Vienna, Austria 2015

1

სტატიაში განხილულია შავი ზღვის ზედა ფენის ფორმირება და ევოლუცია ატმოსფერულ არასტაციონარულ ცირკულაციასთან და თერმოხალინურ ზემოქმედებასთან კავშირში. გამოთვლითი ექსპერიმენტების შედეგები აჩვენებს, რომ ზამთრის პერიოდში ტურბულენტური დიფუზიური პროცესები მნიშვნელოვანია 16–26 მ სიღრმის ზედა ფენაში. ცივი სეზონისაგან განსხვავებით, გარდამავალი პერიოდის განმავლობაში, როდესაც ზღვის შერევის ფენის სიღრმეა 2–4 მ ტურბულენტური დიფუზიის როლი შედარებით უმნიშვნელოა. თბილ სეზონში (ზაფხული), როდესაც შერევის ზედა ფენა არ დაიკვირვება, ვერტიკალური დიფუზია უფრო მნიშვნელოვნად აისახება ტემპერატურული ველის ფორმირებაზე, ვიდრე მარილიანობის ველზე.

* samecniero forumebis muSaobaSi monawileoba

a) saqarTveloSi

# momxsenebeli/

momxseneblebi moxsenebis saTauri forumis Catarebis

dro da adgili 1

სურმავა ა., კუხალაშვილი ვ. მდინარე მტკვრის ამონიუ-მის იონით დაბინძურების თეორიული გამოკვლევა.

მე-7 საერთაშორისო-ტენიკუ-რი კონფერენცია „ინტერნე-

ტი და საზოგადოება” ინსო-2015(INSO-2015), 10-11 ივლისი, 2015, q. ქუთაისი, აკაკი წერეთლის სახელმწი- ფო უნივერსიტეტი.

მოხსენება შეეხებოდა მდ. მტკვარში ამონიუმის იოდის გავრცელების მათემატიკურ მოდელირებას დამაბინძურებელი ნივთიერების გადატანა-დიფუზიის არასტაციონარული წრფივი სამგანზომილებიანი განტოლების გამოყენებით. ნაჩვენებია, რომ მათემატიკური მოდელირებით მიღებული კონცენტრაციების მნიშვნელობები დასაშვები სიზუსტით ემთხვევა

79

ნატურალური დაკვირვების მონაცემებს. # momxsenebeli/


dro da adgili

2


ცირკულაციისა და მინარე-ვების გავრცელების პროგ-ნოზი შავი ზღვის საქარ-თველოს სანაპირო ზოლსა და მიმდებარე აკვატორი-აში.

მე-7 საერთაშორისო-ტენიკუ-რი კონფერენცია „ინტერნე-

ტი და საზოგადოება” ინსო-2015(INSO-2015), 10-11 ივლისი, 2015, q. ქუთაისი, აკაკი წერეთლის სახელმწი- ფო უნივერსიტეტი.

ამჟამად, ი. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში ოპერატიულთან მიახლოებულ რეჟიმში ფუნქციონირებს რეგიონული პროგნოზის სისტემა, რომელიც საშუალებას იძლევა განვახორციელოთ ზღვის დინამიკური ველების – დინების, ტემპერატურისა და მარილიანობის სამდღიანი პროგნოზი 1 კმ გარჩევისუნარიანობით, ხოლო საგანგებო სიტუაციების შემთხვევაში გამოვთვალოთ ზღვაში მოხვედრილი მინარევების კონცენტრაციები და დაჭუჭყიანების არეები.

# momxsenebeli/


dro da adgili

3


Forecast of dynamic and impurity’s dispersion processes in the Georgian Black Sea coastal zone and adjoining water area.

მე-5 საერთაშორისო სამეც– ნიერო-ტექნიკური კონფე-რენცია “წყალთა მეურნეობის, გარემოს დაცვის, არქიტექტურისა და მშენებლობის თანამედროვე პრობლემები”. 16–19 ივლისი, 2015, ქ. თბილისი, საქaრთველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი, წყალთა მეურნეობის ინსტიტუტი.

შავი ზღვის საქართველოს სანაპირო ზოლში ნავთობის ლაქის გადატანისა და სხვა მინარევების გავრცელების მოდელირებისა და პროგნოზის მიზნით მინარევების გავრცელების ორი და სამგანზომილებიანი მოდელები ცალკეული მოდულების სახით ჩართულია შავი ზღვის მდგომარეობის რეგიონულ პროგნოზულ სისტემაში. მოდელები დაფუძნებულია არაკონსერვატიული მინარევის ადვექცია-დიფუზიის განტოლებათა ამოხსნაზე გახლეჩის მეთოდის გამოყენებით. რიცხვითმა ექსპერიმენტებმა აჩვენა ადვექციისა და ტურბულენტური დიფუზიის არსებითი როლი დაჭუჭყიანების გავრცელების თავისებურებებში. # momxsenebeli/


dro da adgili

4

კორძაძე ა., დემეტრაშვილი დ.

Easternmost Back Sea fore-casting system: the current state and perspectives.

საქართველოს მექანიკოსთა კავშირის VI საერთაშორისო კონფერნცია, 29 სექტემბერი – 3 ოქტომბერი, 2015 q. თბილისი, საქართველოს საავიაციო უნივერსიტეტი

მოხსენება ეძღვნებოდა ბოლო ათეულ წელიწადში შავი ზღვის ოპერატიული ოკეანოგრაფიის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მონაპოვარს - შავი ზღვის დიაგნოზისა და პროგნოზის სისტემას, რომლის შემუშავება შესაძლებელი გახდა იმ სამეცნიერო-ტექნოლოგიური პროგრესის შედეგად, რაც დაიკვირვება გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან. ამ სისტემის ერთ-ერთი კომპონენტია მ.

80

ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში შემუშავებული შავი ზღვის რეგიონული პროგნოზის სისტემა შავი ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილისათვის, რომელიც მოიცავს საქართველოს სანაპირო ზონას და მის მიმდებარე აკვატორიას. რეგიონული პროგნოზის სისტემა საშუალებას იძლევა გამოვთვალოთ ზღვის აღმოსავლეთ აკვატორიაში ძირითადი დინამიკური ველების – დინების, ტემპერატურისა და მარილიანობის 3 დღიანი პროგნოზი 1 კმ სივრცითი გარჩევისუნარიანობით, ხოლო საგანგებო სიტუაციების დროს ვიწინასწარმეტყველოთ აგრეთვე ზღვაში ჩაღვრილი ნავთობისა და სხვა მინარევების გავრცელების არეები და კონცენტრაციები. რეგიონული პროგნოზის სისტემის შემდგომი სრულყოფა დაკავშირებულია ზღვის ღელვიანობის პროგნოზისა და ბიოქიმიური პროცესების მოდელების ჩართვასთან პროგნოზულ სისტემაში. გარდა ამისა, შემუშავდება პროგნოზული სისტემის გაცილებით მაღალი გარჩევისუნარიანობის მქონე ვერსია, რომელიც გამოყენებული იქნება აჭარის სანაპირო ზონისა და ქ. ფოთის აკვატორიისათვის (სივრცითი ბიჯით 50-100 მ). # momxsenebeli/


dro da adgili

5

დავითაშვილი თ., დემეტრაშვილი დ.

Numerical modeling of air flow above the Caucasus Region.

კომპიუტერულ მეცნიერებათა და გამოყენებითი მათემატიკის საერთაშორისო კონფერენცია ( International Conference on Computer Sciences and Applied Mathematics (TICCSAM 2015)), 21-23 მარტი, 2015 q. თბილისი, სოხუმის უნივერსიტეტი

განხილულია ჰაერის მასის დინება ტროპოსფეროში კავკასიის რთული ოროგრაფიის ზემოთ არასტაციონარული სივრცითი ჰიდროსტატიკური მოდელის საფუძველზე, რომელსაც საფუძვლად უდევს ატმოსფეროს ჰიდროთერმოდინამიკის განტოლებათა სრული სისტემა. მოდელის განტოლებათა სისტემა ამოხსნილია ლაქს–ვენდროფის რიცხვითი სქემით. # momxsenebeli/


dro da adgili

6

დემეტრაშვილი დ. კვარაცხელია დ.

Numerical modeling applied for investigation of the thermodynamic state in the biologically acting layer of the Black Sea. Conference proceedings.

კომპიუტერულ მეცნიერე-ბათა და გამოყენებითი მათემატიკის საერთაშორისო კონფერენცია ( International Conference on Computer Sciences and Applied Mathematics (TICCSAM 2015)), 21-23 მარტი, 2015 q. თბილისი, სოხუმის უნივერსიტეტი

შავი ზღვის დინამიკის სამგანზომილებინი ბაროკლინური მოდელის საშულებით, რომელიც შემუშავებულია ივ. ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში, გამოკვლეულია ზაფხულის სეზონში შავი ზღვის ბიოლოგიურად აქტიურ ფენაში ჰიდროთერმოდინამიკური პროცესების ძირითადი თავისებურებანი. გამოკვლევები ჩატარებულია არასტაციონარული ატმოსფერული ქარისმიერი და თერმოხალინური ზემოქმედების პირობებში. ჩატარებულმა გამოთვლითმა ექსპერიმენტებმა აჩვენა თერმოხალინური ზემოქმედების მნიშვნელოვანი როლი ცირკულაციური რეჟიმის

81

ჩამოყალიბებაში შავი ზღვის ზედა ბიოლოგიურად აქტიურ ფენაში და სითბოს ჰორიზონტალურ გადატანაში ზედა 2-26 მ სისქის ფენაში. # momxsenebeli/


dro da adgili

7

სურმავა ა., ინწკირველი ლ., ბუაჩიძე ნ., მდივანი გ.

Numerical Investigation of Contaminants distribution in the Georgian part of Mtkvari River.

International Conference ,,Modern problems of geography and anthropology”, Dedicated to the 140th Anniversary of Academician Alexandre Javakhishvili. Tbilisi, 2015.

მოდელირებულია საქართველო-თურქეთის სახელმწიფო საზღვართან მდ. მტკვარში ჩაღვრილი პასიური დამაბინძურებელი ნივთიერების გავრცელება სტაციონალური წყაროს შემთხვევაში. მოდელირებით განსაზღვრულია დრო, რომელიც საჭიროა იმითვის, რომ დამაბინძურებელმა ნივთიერებამ მიაღწიოს მდინარეზე განლაგებულ პუნქტებს, განვლოს მდინარის სხვადასხვა უბანი, მიაღწიოს საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვარს და მინგეჩაურის წყალსაცავს # momxsenebeli/


dro da adgili

7

კვარაცხელია დ., დემეტრაშვილი დ.

შავი ზღვის შერეული ფენის თავისებურებების რიცხვი-თი კვლევა საქართველოს სანაპირო ზონისათვის

საქართველოს მექანიკოსთა კავშირის VI საერთაშორისო კონფერნცია, 29 სექტემბერი – 3 ოქტომბერი, 2015 q. თბილისი, საქართველოს საავიაციო უნივერსიტეტი

ზღვებისა და ოკეანეების ზედა შერეული ფენა წარმოადგენს წყლის ერთერთ მნიშვნელოვან არეს, რომლის თერმოდინამიკური მდგომარეობა განსაზღვრავს მრავალ მნიშვნელოვან ფიზიკურ, ქიმიურ და ბიოლოგიურ პროცესებს ზღვა-ატმოსფერულ გარემოში. იგივეს თქმა შეიძლება შავი ზღვის ტურბულენტური შერეული ფენის შესახებ, რომელიც წარმოადგენს კვლევის მთავარ საგანს. ცნობილია, რომ შერეული ფენის სიღრმე ძირითადად განისაზღვრება წყლის თვისებების შეფასებებით: ტემპერატურისა და სიმკვრივის, მაგრამ ჩვენს შემთხვევაში შერეული ფენის სიღრმე და მისი ცვალებადობა შესწავლილია შავი ზღვის დინამიკის რიცხვითი მოდელის გამოყენებით, რომელიც შემუშავდა მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტში (BშM-IG).

კვლევის მთავარ საგანს წარმოადგენდა შავი ზღვის ზედა შერეული ფენის წარმოქმნის თავისებურებებისა და მისი ევოლუციის შესწავლა საქართველოს სანაპირო ზონისათვის არასტაციონარული ატმოსფერულ ცირკულაციასთან მიმართებაში და თერმოხალინური ზემოქმედების გათვალისწინებით შიდა წლიურ დროით მასშტაბებში. აგრეთვე, კვლევის მთავარ ასპექტს წარმოადგენს ვერტიკალური დიფუზიის კოეფიციენტის მნიშვნელოვანი ზეგავლენა შავი ზღვის ზედა ფენის ტემპერატურულ და მარილიანობის ველებზე. ამასთანავე, ვერტიკალური დიფუზიის კოეფიციენტი სითბოსა და მარილიანობისთვის ჩათვლილია მუდმივად და მისი პარამეტრიზება განხორციელდა ობუხოვის მოდიფიცირებული ფორმულის მიხედვით.

b) ucxoeTSi



8

Kordzadze A. A., Demetrashvili D. I., Kukhalashvili V. G

Easternmost Black Sea Regional Forecasting System

the Twelfth International Conference on the

82

Mediterranean Coastal Environment-MEDCOAST 2015,Varna, Bulgaria, 6-10 October,2015

მოხსენებაში მოცემულია შავი ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილისათვის რეგიონული პროგნოზული სისტემის აღწერა და დემონსტრირებულია ცირკულაციისა და მინარევების გავრცელების მოკლევადიანი პროგნოზის გამოთვლის ზოგიერთი შედეგი. პროგნოზული სისტემა შედგება ჰიდროდინამიკური და ეკოლოგიური ბლოკებისაგან. ჰიდროდინამიკური ბლოკი დაფუძნებულია ი. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტის მაღალი გარჩევისუნარიან ზღვის დინამიკის რეგიონულ მოდელის გამოყენებაზე, რომლის სათვლელი ბადე ჩადგმულია ზღვის ჰიდროფიზიკის ინსტიტუტის (ქ. სევასტოპოლი) შავი ზღვის დინამიკის მოდელის სათვლელ ბადეში. ეკოლოგიური ბლოკი შედგება მიონარევების გავრცელების ორ და სამგანზომილებიან მოდელებზე, რომლებიც დაფუძნებულია არასტაციონარულ გადატანა-დიფუზიის განტოლებაზე. ორივე ბლოკის ამოცანათა ამოსახსნელად გამოყენებულია გახლეჩის მეთოდზე დაფუძნებული დიფერენციალურ განტოლებათა ამოხსნის სასრულ-სხვაობითი მეთოდები.



9

Буачидзе Н. С., Инцкирвели Л. Н., Сурмава А. А.

Определение качества воды бассейна реки Кура посредством интегральных гидрохимических показателей

LXVIII Герценовские чтения, 22-25 апреля 2015 года, Санкт-Петербург, Россия

გამოკვლეულია მდ. მტკვრის, ალაზნისა და იორის ჰიდროქიმიური და ჰიდრობიოლოგიური დაბინძურება მდინარეების წყალში, ასევ ფსკერულ დანალექში. შემჩნეულია დამაბინძირებელი კომპონენტების კონცენტრაციის ზრდა მდინარეების დინების მიმართულებით. ჰიდროქიმიური ინდექსების გამოყენებით შეფასებულია მდინარეების დაბინძურების ხარისხი.



10

Kvaratskhelia D. Demetrashvili D.

Numerical investigation of sensitivity of the Black Sea layer to vertical turbulent diffusion processes

EGU General assembly 2015. Vienna, Austria, 27 April-2 May, 2015.

მ. ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტის შავი ზღვის დინამიკის 3-განზომილებიანი ბაროკლინური მოდელის მეშვეობით გამოკვლეულია შავი ზღვის ჰიდროლოგიური სტრუქტურის ძირითადი თავისებურებები გარდამავალი სეზონის (აპრილი) კლიმატური პირობებისათვისატმოსფეროს თერმოხალინური ზემოქმედება გათვალისწინებულია როგორც დირიხლეს, ასევე ნეიმანის ზედა სასაზღვრო პირობებით.ჩატარებულმა რიცხვითმა ექსპერიმენტმა სუსტი ქარის პირობებში აჩვენა თერმოხალინური ზემოქმედების პირველადი როლი შავი ზღვის ცირკულაციის ვერტიკალური სტრუქტურის ფორმირებაში. ასევე, რიცხვითი ექსპერიმენტის ფონზე გამოიკვეთა თერმოხალინური ზემოქმედების მნიშვნელოვანი გავლენა ჰორიზონტზე სითბოს ინტენსიურ გადატანაში შავი ზღვის ზედა 2-26 მ ფენაში.

83

კოსმოსური კვლევის ცენტრი

2. სამეცნიერო ერთეულის ხელმძღვანელი: დავით ზილფიმიანი

3. სამეცნიერო ერთეულის პერსონალური შემადგენლობა: დავით ზილფიმიანი, გოგი ჩაგელიშვილი, რევაზ ჭანიშვილი, ოლეგ ხარშილაძე,

გენადი თვაური, ელენე უჩავა, ქეთი ქორიძე, ტატიანა ჯინჯოლია, კარლო ქორიძე, დავით იმნაძე

II. საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის დაფინანსებით 2015 წლისათვის დაგეგმილი და შესრულებული სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოები

N

გეგმით გათვალისწინებული დაშესრულებული სამუშაოს დასახელება მეცნიერების დარგისა და სამეცნიერო


სამუშაოს ხელმძღვანელი სამუშაოს

შემსრულებლები

1 თანამგზავრული დისტანციური ზონდირების მონაცემების დამუშავება და გამოყენება

საქართველოს ტერიტორიის და გეოკოსმოსური გარემოს მონიტორინგისთვის.

დავით ზილფიმიანი გოგი ჩაგელიშვილი, რევაზ ჭანიშვილი, ოლეგ

ხარშილაძე, გენადი თვაური, ელენე უჩავა, ქეთი ქორიძე, ტატიანა

ჯინჯოლია, კარლო ქორიძე, დავით

იმნაძე

კოსმოსური კვლევის ცენტრის 2015 წლის სამუშაო გეგმის მიხედვით გაგრძელდა წინა წელს დაწყბული კვლევები დედამიწის დისტანციური ზონდირების და გეოკოსმოსურიგარემოს პარამეტრების შეფასების მიზნით თანამგზავრული ტექნოლოგიების გამოყენებისამოცანებში. ამისათვის ჩატარდა კვლევა სამი მიმართულებით. ერთი მათგანიგულისხმობს თანამგზავრებით დისტანციური ზონდირების მეთოდებით დედამიწისზედაპირზე მიმდინარე დინამიური პროცესების შესწავლას, მეორე გეოკოსმოსურგარემოზე (იონოსფერო, მაგნიტოსფერო) უშუალო თანამგზავრული დაკვირვებებისმონაცემთა ანალიზს და მათ თეორიულ ინტერპრეტაციას და მესამე თეორიული კვლევები ანალიზურ მოდელებში. პირველი ამოცანის გადაჭრისათვის სამუშაო გეგმის ფარგლებში ჩატარდათანამგზავრული დისტანციური ზონდირების მონაცემების მოპოვება, დამუშავება დამიღებული შედეგების გამოყენება საქართველოს ტერიტორიაზე თოვლის საფარისფართობების შეფასების მიზნით ბოლო 3 წლის პერიოდისათვის. სეზონური თოვლის საფარი დედამიწის კლიმატური სისტემის უმნიშვნელოვანესიკომპონენტის - კრიოსფეროს ერთ-ერთი სახეობაა. ის ზემოქმედებს კლიმატზე, რელიეფზე, ჰიდროგრაფიულ და ნიადაგწარმომქმნელ პროცესებზე, მცენარეებისა დაცხოველების საარსებო გარემოზე, ეკოსისტემის ფუნქციონირებაზე. თოვლის საფარისფართობის ცვლილება გავლენას ახდენს, როგორც გლობალურ, ისე ადგილობრივკლიმატზე, ეკოსისტემაზე და მოსახლეობის კეთილდღეობაზე.

84

თოვლის საფარი არა მხოლოდ თავად რეაგირებს კლიმატის ცვლილებაზე, რითაცკლიმატის ცვლილების ინდიკატორების როლს ასრულებს, არამედ თავადაც ახდენსგავლენას კლიმატზე. კლიმატის თანამედროვე ცვლილებამ შესაძლებელიადრამატულად შეცვალოს დედამიწის მდგრდი თოვლის საფარის არეალები ანუ იქ, სადაცთოვლი ერთი და მეტი თვის განმავლობაში უწყვეტად დევს და იმოქმედოს მისიხანგრძლივობის პერიოდზე. ეს პრობლემა განსაკუთრებულ აქტუალობასმაღალმთიანი რეგიონებისთვის იძენს. საქართველოსათვის, რომელსაც კავკასიისრეგიონში სტრატეგიული გეოგრაფიული მდებარეობა უკავია, როგორც ეკონომიკური, ისეგეოეკოლოგიური თვალსაზრისით თოვლის რესურსის შესწავლას და მის მრავალწლიურმონიტორინგს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. ჰიდრო-ენერგეტიკული რესურსების მართვაგანსაკუთრებით კი მაღალმთიან რეგიონებში, ავტო მაგისტრალებზე ტრანსპორტისუსაფრთხო გადაადგილება ზამთრის პერიოდში, მოსახლეობის წყალმომარაგების საკითხი, გახშირებული სტიქიური პროცესები (ზვავები, ღრვარცოფი, მეწყერი, წყალიდობა, წყალმოვარდნა) - არის ის საკითხები, რომელთა გონივრული მართვა წარმოუდგენელიათოვლის რესურსის თანამედროვე მდგომარეობის შეფასებისა და მისი ცვლილებისტენდენციის დადგენის გარეშე. საქართველოს ტერიტორიაზე 2000-დან 2014 წლამდე 14 ჰიდროლოგიური წლის განმავლობაში თოვლის საფარის დინამიკის შესწავლის მიზნით გამოვიყენეთ თანამგზავრ Terra-ს სენსორ MODIS-ის თანამგზავრული გაზომვების საფუძველზე მიღებული თოვლის საფარის ცვალებადობის მონაცემები, კერძოდ, თოვლის საფარის 8-დღიანი კომპიზიციური მონაცემები. ე.წ. MODIS/Terra Snow Cover 8-Day L3 Global 500m Grid data. განმარტების თანახმად, აღნიშნულ მონაცემებში თოვლით დაფარულად მიჩნეულია ყველა ის პიქსელი, რომლებიც განსახილველი 8 დღის განმავლობაში თუნდაც ერთი დღის განმავლობაში მიჩნეული იყო თოვლით დაფარულად. თოვლის საფარის აღნიშნული 8-დღიანი კომპოზიციური მონაცემების საფუძველზე შევადგინეთ თოვლის საფარის ყოველთვიური კომპოზიციური მონაცემები 14 ჰიდროლოგიური წლის თითოეული თვისათვის. თოვლის საფარის თვიურ კომპოზიციურ სურათებზე თოვლით დაფარულად მივიჩნიეთ ყველა ის პიქსელი, რომლებიც ამა თუ იმ თვის შესაბამისი 8-დღიანი ინტერვალიდან არანაკლებ ორი ინტერვალის განმავლობაში (ანუ არანაკლებ 16 დღის განმავლობაში) მიჩნეული იყო თოვლით დაფარულად. შედეგად მიღებულია თოვლის საფარის ფართობის და ზღვის დონიდან სიმაღლის ცვლილების მონაცემები საქართველოს 12 რეგიონისათვის (აფხაზეთი, სამეგრელო-ზემო სვანეთი, იმერეთი, გურია, აჭარა, სამცხე-ჯავახეთი, რაჭა-ლეჩხუმი-ქვემო სვანეთი, შიდა ქართლი, ქვემო ქართლი, მცხეთა-მთიანეთი, კახეთი, თბილისი) 2000-2014 წლებში. გამოკვლევის შედეგები ცხადყოფს, რომ აღნიშნულ პერიოდში საქართველოს ტერიტორიაზეთოვლის საფარის ფართობი მცირდება, თოვლის საფარის სიმაღლე მატულობს. გარდა ამისა, ჩატარდა გეგმით გათვალისწინებული კვლევები დედამიწის ახლომდებარე კოსმოსურ გარემოში (იონოსფერო, მაგნიტოსფერო) ფიზიკური დადინამიური პროცესებზე თანამედროვე თანამგზავრულ სისრემებზე განლაგებული მაღალმგრძნობიარე სენსორული დანადგარებით მიღებული მონაცემებისდამუშავებისათვის. ამ ტიპის ექსპერიმენტული მონაცემები საშუალებას იძლევა შეფასდესე.წ. „კოსმოსური ამინდის“ პარამეტრები, რაც მნიშვნელოვანია კოსმოსური რისკებისშესაფასებლად, შტორმული პროცესების დინამიკის შეფასებისა და შესწავლისათვის. მიღებული მონაცემების საშუალებით ჩავატარეთ დედამიწის მაგნიტოსფეროსა დაიონოსფეროში პლაზმური დინებების არაერთვაროვნების შეფასება, რიცხვითიმოდელირების ბაზაზე სწრაფი ფურიე გარდაქმნის ალგორითმის, სპექტროგრამების, რეკურენტული გრაფიკების და ვეივლეტ-ანალიზის გამოყენებით ტურბულენტურიდინებების გამოკვლევა. კოსმოსურ დინებებში გრიგალური სტრუქტურების თვისებების შესასწავლად ჩატარებულია მაგნიტოსფერული მრავალთანამგზავრული (THEMIS, CLASTER) მონაცემების კვლევა არაწრფივი დინამიკის მეთოდების გამოყენებით. ასეთ

85

სტრუქტურებში გამოვლენილია სუპერდიფუზიის ეფექტები და პერკოლაციის ეფექტები, რომელთა საფუძვლიანი კვლევა მომავალი წლის გეგმაში იქნება შეტანილი. მიღებული ექსპერიმენტალური მონაცემების დამუშავების და მათი ფიზიკური დათეორიული ინტერპრეტაციის მიზნით შეიქმნა პლაზმური შეშფოთებების არაწრფივიდინამიკის აღმწერი ფიზიკური მოდელები. ამ მოდელებში გათვალისწინებულიაშეშფოთებების გეოკოსმოსურ სივრცულად არაერთგვაროვან დინებებთანურთიერთქმედების არაწრფივი მექანიზმები. ამ დინებებიდან ენერგეტიკულად ყველაზე მნიშვნელოვანია ზონალური ტიპის დინებები და გეოკოსმოსური გარემოს დინამიკისათვის მნიშვნელოვანია ზონალური დინებების პლანეტარული მასშტაბის ტალღებთან ურთიერთქმედების მექანიზმების დადგენა და ამ პროცესების თეორიული ანალიზი და რიცხვითი მოდელირება. იონოსფერულ ზონალურ წანაცვლებით დინებების და პლანეტარული მასშტაბის მოდიფიცირებული როსბის ტალღებისა და ხანთაძისტალღების წრფივი კავშირი შესწავლილია არამოდალური მიდგომის საფუძველზე. ნაჩვენებია, რომ ამ კავშირის შედეგად, მოდიფიცირებული როსბის ტალღებიაგენერირებენ ხანთაძის ტალღებს იონოსფეროსა და წანაცვლებითი დინებისპარამეტრების საკმაოდ ფართე დიაპაზონისათვის. ასეთი კვლევების ძირითადი მიზანი იყო იონოსფერულ ზონალურ წანაცვლებითდინებებში ტალღების დინამიკის ახლებური გააზრება, კერძოდ, დინებებისარაორთოგონალურობით განპირობებული პლანეტარული მასშტაბის მოდიფიცირებულიროსბის ტალღებისა და სწრაფი მაგნიტური (ხანთაძის) ტალღების წრფივი კავშირის/ბმისშესწავლა არამოდალური მიდგომის საფუძველზე. ნაჩვენებია, რომ მოდიფიცირებული როსბის ტალღები აგენერირებენ სწრაფ მაგნიტურ ტალღებს ბმის გამო იონოსფეროსა და წანცვლებითი დინების პარამეტრების ფართო დიაპაზონისათვისდა წრფივი ტრანზიენტული პროცესები ხასიათდებიან ძლიერი ანიზოტროპულობით სპექტრალურ სიბრტყეში. მიღებულია დინების არაერთგვაროვნების პარამეტრები, როდესაც დამაგნიტებული ტალღების/ოსცილაციების გენერაცია არის ყველაზე მეტად ეფექტური. ჰოლის პარამეტრის ზრდის დროს ოპტიმალურად გენერირებული დამაგნიტებული ტალღების ჰარმონიკების დინების გასწვრივი ტალღური რიცხვი მცირდება. საანგარიშო პერიოდში ასევე შესწავლილია არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულიონოსფეროში ზონალური დინების გენერაციის შესაძლებლობა და ფიზიკური მექანიზმი. გამოკვლეულია არაწრფივი (სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლი სასრულიამპლიტუდის მქონე ულტრა დაბალი სიხშირის (უდს) მოდების მიერ დიდმასშტაბიანიზონალური დინებების ფორმირებაში. შესაბამისი განტოლებათა სისტემის თეორიულიანალიზის საფუძველზე შეშფოთებათა ამპლიტუდებისათვის მიღებულია განზოგადოებულიამოცანა საკუთარი რიცხვებისათვის, რომელიც ამოიხსნა რიცხვითი მეთოდების გამოყენებით.გამოვლენილ იქნა შედარებით მცირე მასშტაბიანი უდს ტალღიდან და ფონური ქარებიდანენერგიის დიდმასშტაბიან ზონალურ დინებებში გადაქაჩვის თავისებურებები. ნაჩვენებია,რომ ზონალური დინების გენერაცია განპირობებულია სასრულ ამპლიტუდიანიდამაგნიტებული როსბის ტალღის და ფონური წანაცვლებითი დინების ზემოქმედებით. დედამიწის ატმოსფერის ერთ-ერთი დამაინტრიგებელი მოვლენა - ამინიდისანომალიების ბლოკირება, ხშირად დაკავშირებული არის უძრავ ან ბლოკირებულ როსბისტალღებთან ზონალურ დინებებში. კვაზიორგანზომილებიან დინებებში როსბისტალღების აღსაწერად ტრადიციულად გამოიყენება პოტენციალური გრიგალის გადატანისგანტოლების კვაზიგესოტროფიული ფორმა - ობუხოვ-ჩარნის განტოლება. შრომაშიაგებულია ამ განტოლების ზუსტ ამოხსნათა კლასი, რომელიც აღწერს როსბის ტალღებსზონალურ დინებებში მუდმივი ჰორიზონტალური წანაცვლებით. ნაჩვენებია, რომტალღური დინამიკის განსაკუთრებულობები მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებულიტალღის სიგრძის როსბის დეფორმაციის რადიუსთან შეფარდებაზე. თუკი ეს შეფარდებასაკმაოდ დიდია, არსებობს ევოლუციის ხანგრძლივი კვაზისიტაციონარული სტადია, რომლის განმავლობაშიც მერიდიონალური ტალღური რიცხვი და ტალღის სრული

86

ენეგიის სიდიდე (რომელიც ახლოა მაქსიმალურ მნიშვნელობასთან) დროშიპრაქტიკულად არ იცვლებიან. მოცემული მოვლენა რეალიზდება პოტნციალურ გრიგალშიატმოსფეროს თავისუფალი ზედაპირის დეფორმაციის განმსაზღვრელი წვლილის დროს. ნაჩვენებია, რომ ამ ეფექტმა როსბის ტალღების ფაზის და ამპლიტუდის ბლოკირებისახალი სცენარები შეიძლება განაპირობოს. კოსმოსური კვლევის ცენტრში დამუშავებულია სიგნალის დამუშავების დაადაპტური გაძლიერების ორიგინალური მეთოდი ანალოგური სიგნალების მონაცემებისშეკრების სისტემებისთვის იმ მიზნით, რომ მივიღოთ ნებისმიერი შემავალი სიგნალისმაღალი გარჩევის მქონე სპექტრი. პროცედურა დაფუძნებულია სიგნალის გაძლიერებისუკუკავშირის სქემაზე, რომელშიც მიიღება მაქსიმალური დინამიური დიაპაზონი დამონაცემთა შეკრების სისტემის მაქსიმალური გარჩევის უნარიანობა. დამუშავებულ მეთოდიკას გააჩნია უპირატესობები ცნობილ მეთოდებთან შედარებით და ამიტომ ჩვენს სექტორში მიღებული შედეგები და მეთოდები შეტანილია საერთაშორისო ცნობარში. ამ ნაშრომში წარმოდგენილია ანალოგური სიგნალების დამუშავების და რეგისტრაციისსისტემების სპექტრული გარჩევადობის ოპტიმიზაციის ორიგინალური მეთოდი, რომელიცცვლადი გაძლიერებისა და უკუკავშირის მეთოდებს ეყრდნობა. მეთოდი გულისხმობსშესავალი ანალოგური სიგნალის გარდაქმნის, დიგიტალიზაციის და დამუშავების სამიურთიერთდაკავშირებული მოდულის გამოყენებას სიგნალის სხვადასხვა სიხშირულ არხებადდაყოფის, კალიბრების შესაბამისი პროცედურების საშუალებით სხვადასხვა არხისსიგნალების ამპლიტუდების გათანაბრების (თითოეული არხისათვის შესაბამისი წონისმინიჭებით) და ერთი ანალოგურ-ციფრული გარდამქმნელის საშუალებით ყველა არხისდიგიტალიზაციის საშუალებით. ეს მიდგომა განაპირობებს ანალოგურ-ციფრული გარდამქმნელების ფუნქციონირებისოპტიმიზაციას მათი დინამიური დიაპაზონის მაქსიმიზაციის გზით. შედეგად მიიღებაშემავალი ანალოგური სიგნალის ოპტიმიზებული სპექტროგრამები, მაგალითად, სიგნალისსპექტრის, როგორც დროის ფუნქციის სახით. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ წარმოდგენილი მეთოდი განსაკუთრებით სასარგებლოაკოსმოსურ სივრცეში, ნებისმიერი ტიპის თანამგზავრულ სისტემებში მონაცემთაანალიზისათვის, სადაც მოხმარებული სიმძლავრის ექსტრემალურად შემცირების დარადიაციის მიმართ ელექტრონული კომპონენტების გაზრდილი მდგრადობის მოთხოვნასდიდი მნიშვნელობა ენიჭება კოსმოსში არსებულ მძიმე (კერძოდ, მზის ქარის, დედამიწისმაგნიტოსფეროს, იონოსფეროს და ა.შ.) პირობებში ფუნქციონირების უზრუნველყოფისმიზნით.

III. სახელმწიფო გრანტით დაფინანსებული

სამეცნიერო-კვლევითი პროექტები

N პროექტის დასახელება




1

ელექტრომაგნიტური ამინდის შემქმნელი უდს ტალღური სტრუქტურების გენერაცია, ინტენსიფიკაცია და ურთიერთტრანსფორმაცია წანაცვლებითი დინებებით მართულ

შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეც-ნიერო ფონდი. მონაწილეობს ი. ჯავახიშვილის თბილისის სახ. უნივერსიტეტი (ი. ვეკუას სახელობის გამოყენებითი

ო. ხარშილაძე ო.ხარშილაძე რ.ჭანიშვილი ხ.ჩარგაზია

ნ.ფირცხალავა

87

იონოსფეროში (2013-2016)

მათემატიკის ინსტ.. მ. ნოდიას gეოფიზიკის ინსტიტუტი)

თეორიულად შესწავლილია არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულ იონოსფეროშიზონალური დინების გენერაცია. მიღებულია ჩარნი‐ობუხოვის ტიპის განზოგადოებულიგანტოლება, რომელიც აღწერს ხუთი სხვადასხვა მასშტაბის მქონე მოდების არაწრფივურთიერთქმედებას: პირველადი, შედარებით მოკლეტალღოვანი ულტრადაბალი სიხშირისდამაგნიტებული როსბის ტიპის ტალღა, ორი სატელიტი, გრძელტალღოვანი ზონალური მოდა დაფონური წანაცვლებითი დინება (არაერთგვაროვანი ქარი). შესწავლილია არაწრფივი (სკალარულიდა ვექტორული) ეფექტების როლი სასრული ამპლიტუდის მქონე დამაგნიტებული როსბის ტიპისტალღების მიერ დიდმასშტაბიანი ზონალური დინებების ფორმირებაში დისიპაციურიონოსფეროში. შესაბამისი განტოლებათა სისტემის თეორიული ანალიზის საფუძველზეშეშფოთებათა ამპლიტუდებისათვის (საკუთარი რიცხვებისათვის განზოგადოებული ამოცანა) გამოვლენილ იქნა შედარებით მცირე მასშტაბიანი ულტრა დაბალი სიხშირის დამაგნიტებულიროსბის ტალღიდან და ფონური ქარებიდან ენერგიის დიდმასშტაბიან ზონალურ დინებებშიგადაქაჩვის ახალი თავისებურებები და ხუთტალღოვანი კოლექტიური აქტივობის არაწრფივითვითორგანიზაციის მოვლენა იონოსფერულ გარემოში. ზონალური დინების გენერაციაგანპირობებულია სასრულ ამპლიტუდიანი დამაგნიტებული როსბის ტალღის და ფონურიწანაცვლებითი დინების ზემოქმედებით.

N პროექტის დასახელება




2

თანამგზავრული დისტანციური ზონდირების საფუძველზე საქართველოს მყინვარების კვლევა. დედამიწის შემსწავლელი მეცნიერება, ჰიდროლოგია (დისტანციური ზონდირება). გრანტი FR/586/9-110/13

სსიპ `შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი~

ლარისა შენგელია გიორგი კორძახია, გენადი თვაური

2015 წელს (II და III პერიოდები) პროექტის ძირითადი შედეგები. • დადგინდა აღმოსავლეთ საქართველოს ცალკეული მყინვარების კონტურები • განისაზღვრა ცალკეული მყინვარების მახასიათებლები (ფართობი, სიგრძე,

ჰიპსომეტრია, ფირნის ხაზი, მინიმალური და მაქსიმალური სიმაღლეები) • დადგინდა შესასწავლი მყინვარების თოვლის ხაზი. • გერგეთის მყინვარისათვის შედგენილია თანამგზავრული მონაცემების

ქრონოლოგიური რიგი 1977-2015 წლებისათვის და გამოთვლილია მყინვარის უკანდახევის საშუალო სიჩქარე. განისაზღვრა გერგეთის მყინვარის უკანდახევის ტრენდი 1977-2001 წწ და 2001-2015 წწ. პერიოდებისათვის.

• განსაზღვრულია ცალკეული მყინვარების ჰიპსომეტრული მრუდი და მისი

88

საშუალებით განისაზღვრა მყინვარის აბლაციის და აკუმულაციის ფართობები. • განხორციელდა მიღებული შედეგების ვალიდაცია, ანალიზი და ვიზუალიზაცია

გეოგრაფიული საინფორმაციო სისტემების საშუალებით.

მიღებული შედეგები გამოქვეყნებულია პუბლიკაციების სახით და მოხსენებულიასაერთაშორისო კონფერენციებზე.

IV. პუბლიკაციები:

ა) საქართველოში სტატიები

N ავტორი/ ავტორები



ჟურნალის/კრებულის ნომერი




1. ხარშილაძე ო. ჩარგაზია ხ.

Zonal Flow and Stremaer Generation by Small – Scale Drift-Alfven Waves in Ionosphere Plasma / Journal of Georgian Geophysical Society, Issue B – Physics of Atmosphere and Ocean.

18b, თბილისი, საქართველო

14

შესწავლილია ზონალური დინებების, სტრიმერებისა და კოჰერენტულისტრუქტურების გენერაცია მოდულაციურად არამდგრადი მცირე მასშტაბიანი დრეიფულიალფენის ტალღების მიერ. ნაჩვენებია, რომ აღნიშნული ტალღური სტრუქტურებისგენერაცია ძლიერად არის დამოკიდებული მცირე მასშტაბიანი დრეიფული ალფენისტალღების მიმართულებაზე. 2 ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო., ჯ. როგავა

18ბ, თბილისი, საქართველო

28

3

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე

ო.

Simulation of Burridge-Knopoff Model // Reports of

Enlarged Sessions of the Seminar of I.Vekua Institute of

Applied Mathematics

29 თბილისი, საქართველო

4

ჩატარებულია ბურიჯ-კნოპოვის მოდელის რიცხვითი სიმულაცია. გამოყენებულია დისკრეტული მოდელი. დისკრეტული მოდელი ავლენს როგორც პერიოდულ რხევებს, ასევე ქაოტურ მოძრაობებს. გამოვლენილია, რომ სისტემის გადასვლა ქაოსურ მდგომარეობაში არის ზომაზე დამოკიდებული (სისტემაში შემავალი ბლოკების რაოდენობაზე). მოდელში გამოყენებულია დიტრიხ-რუინას არაწრფივი ხახუნის ძალა, რომელიც ასევე არის მასშტაბებზე დამოკიდებული და წარმოადგენს თვლის სირთულეს. განსაზღვრულია ქაოსური მდგომარეობაში გადასვლის კრიტიკული პარამეტრის მნიშვნელობა.

4 თვაური გ., ლომიძე ნ., ქორიძე ქ. ჯინჯოლია ტ.

თოვლის საფარის სივრცითი და დროითი მახასიათებლების

Journal of the Georgian Geophysical Society.

მ.ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტი, თბილისი

გადაცემულია დასაბეჭდად

89

შესწავლა MODIS თოვლის მონაცემების საფუძველზე

საქართველოში თოვლის სეზონური საფარის შესწავლის მიზნით გამოყენებულია Terra MODISთოვლის მონაცემები. საქართველოს 12 რეგიონისათვის შესწავლილია თოვლის საფარის სივრცითი და დროითი განაწილება 2000-2014 წწ იანვარი-დეკემბრის პერიოდისათვის. მიღებულია თოვლის საფარის დინამიკის მონაცემები. გამოკვლევა მოწმობს, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე თოვლის საფარის ფართობი კლებულობს, სიმაღლე ზღვის დონიდან მატულობს.

5 ლ. შენგელია, გ. კორძახია, გ. თვაური, ვ. ცომაია, მ. ძაძამია.

თანამგზავრული დისტანციური ზონდირების საფუძველზე აღმოსავლეთ

საქართველოს მცირე მყინვარების კვლევა.

საქართველოს ტექნიკურიუნივერსიტეტის ჰიდრომეტეოროლოგიის ინსტიტუტის შრომათა კრებული, N121, 104-111, 2015.

თბილისი 8

სტატიაში მოყვანილია აღმოსავლეთ საქართველოს მცირე მყინვარების სამეცნიეროკვლევის შედეგები. კვლევაში გამოყენებულია მაღალი სივცითი გარჩევადობისთანამგზა¬ვრული მონაცემები. სამუშაო შესრულებულია სსიპ შოთა რუსთაველისეროვნული სამე¬ცნიერო ფონდის ფუნდამენტური კვლევებისათვის სახელმწიფოსამეცნიერო გრანტის პროექტის Fღ /586/9-110/13 ფარგლებში.

6 ლ.

შენგელია, გ. კორძახია, გ. თვაური, ვ. ცომაია, მ. ძაძამია.

აღმოსავლეთ საქართველოს მცირე მყინვარების კვლევა

თანამგზავრული დისტანციური ზონდირებისდა GIS ტექნოლოგიების გამოყენებით

სამეცნიერო-რეფერირებული ჟურნალი „მეცნიერებადა ტექნოლოგიები“ №2 (719), 2015

თბილისი 9

განხილულია აღმოსავლეთ საქართველოს მცირე მყინვარების ძირითადიმახასიათებლების განსაზღვრა თანამგზავრული დისტანციური ზონდირებისა და GIშ (გეო-საინფორმაციო სისტემები) ტექნოლოგიების გამოყენებით. ნაჩვენებია, რომ თანამგზავრულიდისტანციური ზონდირება და GIშ ტექნოლოგიები მნიშვნელოვანი ინოვაციაა, რომელთასაშუალებით მცირე მყინვარების ძირითადი მახასიათებლების განსაზღვრა საიმედოშედეგებს იძლევა. ამ შედეგებზე დაყრდნობით მიღებულია



N ავტორი/ ავტორები






გვერდებისრაოდენობა

1

ჩაგელიშვილი გ., ჩხეტიანი ო.გ. კალაშნიკ მ.ვ.

Dynamics and blocking of Rossby waves in quasi-two-dimensional shear

flows (როსბის ტალღების დინამიკა და

ბლოკირება

2015, 101, 79-84 ინგლისი/ Cambridge University Press

6

90

კვაზიორგანზომილებიან წანაცვლებით დინებებში)/ JETP Letters,

დედამიწის ატმოსფერის ერთ-ერთი დამაინტრიგებელი მოვლენა - ამინიდის ანომალიებისბლოკირება, ხშირად დაკავშირებული არის უძრავ ან ბლოკირებულ როსბის ტალღებთანზონალურ დინებებში. კვაზიორგანზომილებიან დინებებში როსბის ტალღების აღსაწერადტრადიციულად გამოიყენება პოტენციალური გრიგალის გადატანის განტოლებისკვაზიგესოტროფიული ფორმა - ობუხოვ-ჩარნის განტოლება. შრომაში აგებულია ამგანტოლების ზუსტ ამოხსნათა კლასი, რომელიც აღწერს როსბის ტალღებს ზონალურდინებებში მუდმივი ჰორიზონტალური წანაცვლებით. ნაჩვენებია, რომ ტალღურიდინამიკის განსაკუთრებულობები მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული ტალღის სიგრძისროსბის დეფორმაციის რადიუსთან შეფარდებაზე. თუკი ეს შეფარდება საკმაოდ დიდია, არსებობს ევოლუციის ხანგრძლივი კვაზისიტაციონარული სტადია, რომლისგანმავლობაშიც მერიდიონალური ტალღური რიცხვი და ტალღის სრული ენეგიის სიდიდე(რომელიც ახლოა მაქსიმალურ მნიშვნელობასთან) დროში პრაქტიკულად არ იცვლებიან. მოცემული მოვლენა რეალიზდება პოტნციალურ გრიგალში ატმოსფეროს თავისუფალიზედაპირის დეფორმაციის განმსაზღვრელი წვლილის დროს. ნაჩვენებია, რომ ამ ეფექტმაროსბის ტალღების ფაზის და ამპლიტუდის ბლოკირების ახალი სცენარები შეიძლებაგანაპირობოს.

2

ჰაუ ჯ.ნ., ჩაგელიშვილი გ., ხუჯაძე გ., ობერლეკ მ., თევზაძე ა.

A comparative numerical analysis of linear and

nonlinear aerodynamic sound generation by

vortex disturbances in homentropic constant

shear flows (შედარებითი

რიცხვითი ანალიზი წრფივი და არაწრფივი

აეროდინამიური ბგერის გენერაციისა

ჰომენტროპულ დინებებში მუდმივი წანაცვლებით), / Physics of Fluids

2015, 27, 126101-29 ინგლისი/ Cambridge

University Press

21

შეისწავლება აეროდინამიური ბგერის გენერაცია წანაცვლებით დინებებში ჰიდროდინამიკურიმდგრადობის თეორიაში წინა საუკუნის 90-იანი წლების გარღვევის ფონზე, რომელიცგანაპირობა „არანორმალურ“ წანაცვლებით დინებიანი სისტემების არსებითი მოვლენებისგააზრებამ. აღწერის ოპტიმალური - მცირე-დროითი - მოდგომის შემუშავებამ . ამ, ე.წ., არამოდალური მიდგომის საფუძველზე დადგინდა გრიგალებისაგან ტალღების წრფივიგენერაციის ერთადერთი მექანიზმი. ეს არის დინების „არანორმალურობით“ ინიცირებულიწრფივი მოდების ბმა რომელიც ეფექტური ხდება ზომიერი მახის რიცხვების დროს. შესწავლილია ორგანზომილებიანი ჰომენტროპული დინება მუდმივი წანაცვლებით დაფოკუსირება გაკეთებულია დინამიურ მახასიათებლებზე სპექტრალურ სიბრყეში. ამანსაშუალება მოგვცა ერთმანეთისაგან განგვეცალკევებია დინამიური პროცესების მონაწილეები -გრიგალური და ტალღური მოდები და შეგვეფასებია ტალღების გენერაციის წრფივი პროცესისეფექტურობა. ეს პროცესი ანალიზებული და ვიაზუალიზებულია გრიგალური მოდის პაკეტისმაგალითზე, რომელიც ლოკალიზებულია როგორც სპექტრალურ, ასევე ფიზიკურ სიბრტყეში. შემდგომ, პირდაპირი რიცხვითი გამოთვლების გამოყენებით, ქაოსურად განაწილებული

91

გრიგალური მოდით ტალღების გენერაცია გავაანალიზეთ და დინამიკაში ჩართული წრფივი დაარაწრფივი პროცესების იდენტიფიკაცია მოვახდინეთ. წრფივი მექანიზმით გენერირებულიაკუსტიკური ველი ანიზოტროპულია სპექტრალურ სიბრტყეში და განაპირობებს მკვეთრადმიმართული ბგერის გამოსხივებას, მაშინ როდესაც არაწრფივი მექანიზმებით გენერირებულიტალღები ვრცელდებიან ყველა მიმართულებით. ვაჩვენეთ წრფივი აეროდინამიური ბგერისგენერირების დომინანტობა პრაქტიკულად მნიშვნელოვანი შემთხვევებისათის. ვაჩვენეთლაიტჰილის აკუსტიკური ანალოგიის თეორიის ბგერის წყარის წრფივი წევრის ტოპოლოგიურიშეუსაბამობა დინების „არანორმალურობით“ გენერირებულ ტალღებთან. 3 მამაცაშვილი გ., დონგ ს., ხუჯაძე გ., ჩაგელიშვილი გ., ჯიმენეს ჯ., ფოიში ჰ.

Dynamics of homogeneous shear turbulence – a key role of the nonlinear transverse cascade in the bypass concept (ჰომოგენური წანაცვლებითი ტურბულენტობის დინამიკა - არაწრფივი გვერდითი კასკადის საკვანძო როლი „ბაიფასს“ კონცეფციაში)/ Phys. Rev. E.

Submitted 2015, ამერიკის შეერთებული

შტატები APS

Physics

21

შესრულებულია ჰომოგენური წანაცვლებითი ტურბულენტობის პირდაპიური რიცხვითი თვლები სპექტრალურად მდგრადი სუბკრიტიკული ტურბულენტობის თვითშენაჩუნების მექანიზმის გასააზრებლად. ტურბულენტობის დინამიკა გაანალიზებულია სპექტრალურ სივრცეში თვლის ბოქსის გვერდების სიგრძეების სხვადასხვა ფარდობის დროს. ნაჩვენებია, რომ წრფივი პროცესების ანიზოტროპია განაპირობებს არაწრფივი პროცესების ანიზოტროპიას, რაც გამოიხატება იმაში, რომ მთავარი არაწრფივი პროცესები არიან არა პირდაპირი ან შებრუნებული კასკადი, არამედ გვერდითი კასკადი - ჰარმონიკების კუთხური გადანაწილება სპექტრალურ სივრცეში. ასევე ნაჩვენებია, რომ ტურბულენტობა ნარჩუნდება წრფივი ტრანზიენტული, ანუ, არამოდალური წრდისა და არაწრფივი გვერდითი კასკადის სპეციფიური თანაქმედებით. ეს სპეციფიური თანაქმედება ძირითადად ხდება დიდი მასშტაბის ჰარმონიკებში რომელთა ზომა ბოქსის ზომის თანადარია. შესაბამისად, სპექტრალური სივრცის ეს დიდმასშტაბოვანი არეალი გადამწყვეტია - ტურბულენტობის თვითშენარჩუნების პროცესები ძირითადად აქაა თავმოყრილია. მას ტურბულენტობის თვითშენარჩუნების სასიცოცხლო არეალი ვუწოდეთ. სასიცოცხლო არეალის გარეთ, ფურიე ჰარმონიკების ენერგია გადაიტანება დისიპატიურ მასშტაბებამდე ჩვეულებრივი წრფივი კასკადით. მიუხედავად იმისა, რომ კასკადებისა და, ზოგადად, ტურბულენტობის თვითშენარჩუნების პროცესები თვისობრივად მსგავსია თვლის ბოქსის გვერდების სიგრძეების სხვადასხვა ფარდობის დროს, ადგილი აქვს გარკვეულ რაოდებობრივ სხვაობას - ჰარმონიკათა რიცხვი, რომლების აქტიურ მონაწილეობას იღებენ თვითშენარჩუნების პროცესში მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული გვერდების სიგრძიეების ფარდობაზე (36, 86, 209 ჰარმონიკა შრომაში განხილული გვერდების სიგრძიეების ფარდობებისათვის). ეს მიუთითებს, რომ ჰომოგენური წანაცვლებითი ტურბულენტობის თვითშენარჩუნების პროცესი მეტად რთულია და არ აღიწერება დაბალი რიგის მოდელებით.

4 ჭანიშვილი რ, ჩაგელიშვილი გ უჩავა ე.,

Linear coupling of planetary scale waves in ionospheric zonal shear

Submitted 2015, ამერიკის შეერთებული

შტატები

7

92

ხარშილაძე ო.

winds: generation of fast magnetic waves(პლანეტარული მასშტაბის ტალღების წრფივი ბმა იონოსფერულ ზონალურ წანაცვლებით ქარებში: სწრაფი მაგნიტური ტალღების გენერაცია)/Physics of Plasmas

American Institute of

Physics,

იონოსფერულ ზონალურ წანაცვლებით დინებების არაორთოსოგონალურობითგანპირობებული პლანეტარული მასშტაბის მოდიფიცირებული როსბის ტალღებისა დახანთაძის ტალღების წრფივი კავშირი შესწავლილია არამოდალური მიდგომისსაფუძველზე. ნაჩვენებია, რომ ამ კავშირის შედეგად, მოდიფიცირებული როსბის ტალღებიაგენერირებენ ხანთაძის ტალღებს იონოსფეროსა და წანაცვლებითი დინების პარამეტრებისსაკმაოდ ფართე დიაპაზონისათვის. კვლევის მიზანია იონოსფერულ ზონალურ წანაცვლებით დინებებში ტალღების დინამიკის ახლებური გააზრება, კერძოდ, დინებების არაორთოგონალურობით განპირობებულიპლანეტარული მასშტაბის მოდიფიცირებული როსბის ტალღებისა და სწრაფი მაგნიტური (ხანთაძის) ტალღების წრფივი კავშირის/ბმის შესწავლა არამოდალური მიდგომისსაფუძველზე. ნაჩვენებია, რომ: ა) მოდიფიცირებული როსბის ტალღები აგენერირებენ სწრაფ მაგნიტურ ტალღებს ბმის გამო იონოსფეროსა და წანცვლებითი დინების პარამეტრების ფართო დიაპაზონისათვის; ბ) წრფივი ტრანზიენტული პროცესები ხასიათდებიან ძლიერი ანიზოტროპულობით სპექტრალურ სიბრტყეში; გ) დამაგნიტებული ტალღების/ოსცილაციების გენერაცია ყველაზე მეტად ეფექტურია S=0.1-ის დროს (S არის წანაცვლების პარამეტრი ნორმირებული პლანეტის კუთხური სიჩქარისა და განედის კოსინუსის ნამრავლზე); დ) ჰოლის პარამეტრის ზრდის დროს ოპტიმალურად გენერირებული დამაგნიტებული ტალღების ჰარმონიკების დინების გასწვრივი ტალღური რიცხვი მცირდება.

5

ხარშილაძე ო.,

ჩარგაზიაKხ.

Background Non-Uniform Wind Effect on Large Scale Zonal Flow

Generation by ULF Modes. EPSC Abstracts.

EPSC2015-357

10 ნანტი, საფრანგეთი

2

თეორიულად შესწავლილია არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულ იონოსფეროშიზონალური დინების გენერაცია. შესაბამისი განტოლებათა სისტემის თეორიული ანალიზისსაფუძველზე შეშფოთებათა ამპლიტუდებისათვის (საკუთარი რიცხვებისათვისგანზოგადოებული ამოცანა) გამოვლენილ იქნა შედარებით მცირე მასშტაბიანი ულტრა დაბალისიხშირის დამაგნიტებული როსბის ტალღიდან და ფონური ქარებიდან ენერგიისდიდმასშტაბიან ზონალურ დინებებში გადაქაჩვის თავისებურებები იონოსფერულ გარემოში.

6

ო. ხარშილაძე, ხ. ჩარგაზია

Investigation of the Strong Turbulence in the Geospace Environment //

Advances in Radio Sciences

13, 243-250, 2015 გიოტინგენი, გერმანია

8

მაგნიტოსფერულ პლაზმაში შესწავლილია გრიგალური სტრუქტურები, რომლებიც ხშირად დაიმზირება ტანამგზავრული მისიებით რეალურ გარემოში.დიდმაშტაბიანი გრიგალები შეესაბამება ტურბულენტობის მასშტაბს, ამიტომ მათი წარმოშობის გააზრება წარმოადგენს მნიშვნელოვან ამოცანას ენერგიის ურთიერთგაცვლის პროცესების გამოსაკვლევად. ამ მიზნით

93

რეალურ მონაცემებზე დაყრდნობით მაგნიტოსფეროს კუდში გამოვლენილია ძლიერად ლოკალიზებული გრიგალების ერთობლიობა, მათ მიერ ტურბულენტური მდგომარეობის ჩამოყალიბება. აღნიშნული სტრუქტურებისათვის შეფასებულია სიმძლავრის სპექტრები, რომელიც წარმოადგენს გრიგალური სტრუქტურების კარგ მახასიათებელს. 7

გ. კორძახია, ლ. შენგელია, გ. თვაური, ვ. ცომაია, მ. ძაძამია

აღმოსავლეთ საქართველოს ცალკეული მყინვარების

თანამგზავრული დისტანციური მონაცემების

საფუძველზე // The Egyptian Journal of Remote Sensing and

Space Sciences

Volume 18, Issue 1 http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1110982315000265

7

სტატიაში წარმოდგენილია დისტანციური ზონდირების მეთოდებითა და მაღალიგარჩევადობის თანამგზავრული ინფორმაციის გამოყენებით აღმოსავლეთ საქართველოსმყინვარების შესწავლის შედეგები.

8

ლ.დ.შენგელია გ.ი კორძახია, გ.ა. თვაური

საქართველოს ცალკეული მყინვარების კვლევის მეთოდოლოგია და შედეგები დისტანციური ზონდირების საფუძველზე.// LXVIII საერთაშორისო სამეცნიერო-პრაქტიკულიKკონფერენციის, “გეოგრაფია: მეცნიერებისა და განათლების განვითარება” მიძღვნილი იუნესკოს 70 წლისთავისადმი, კოლექტიური მონოგრაფია,

2015, 22-25 აპრილი

სანკტ-პეტერბურგი, 7

განხილულია დისტანციური ზონდირების ინოვაციური მეთოდებით და მაღალისივრცითი გარჩევადობის თანამგზავრული მონაცემების გამოყენებით საქართველოსმყინვარების კვლევის მეთოდოლოგია და მოცემულია ცალკეული მყინვარებისმახასიათებლები.

9 გ.კორძახია, ლ. შენგელია, გ. თვაური, მ. ძაძამია.

თანამგზავრული დისტანციური ზონდირების მონაცემებით მყინვარ დევდორაკის

Volume 4, Issue 3, May 2015, Pages: 14-21)

http://www.sciencepublishinggroup.com/journal/paperinfo?journalid=163&doi=10.11648/

7

94

შესწავლა და ჩამოქცევების ანალიზი ისტორიულ

ჭრილში.//(American Journal of Environmental Protection

j.ajep.s.2015040301.13

სტატიაში განხილულია და ისტორიულ ჭრილში გაანალიზებულია აქტუალური საკითხი– მყინვარ დევდორაკის ჩამოქცევები. გამოყენებულია ავტორების მიერ დამუშავებულიმყინვარ დევდორაკის თანამგზავრული დისტანციური ზონდირებით მიღებულიმონაცემები. 10 ლივიო კონტი, ვიტორიო სგრინია, დავით ზილფიმიანი, დარიო ასანტე

მონაცემთა რეგისტრირებისა და დამუშავების სისტემები / Handbook of Measurements: Benchmarks for Systems Accuracy and Precesion, ISBN 9781482225228 - CAT# K22411 Series: Industrial Innovation Series

November 3, 2015 p.303-314

CRC PRESS

12

ნაშრომში წარმოდგენილია ანალოგური სიგნალების დამუშავების და რეგისტრაციისსისტემების სპექტრული გარჩევადობის ოპტიმიზაციის ორიგინალური მეთოდი, რომელიცცვლადი გაძლიერებისა და უკუკავშირის მეთოდებს ეყრდნობა. მეთოდი გულისხმობს შესავალიანალოგური სიგნალის გარდაქმნის, დიგიტალიზაციის და დამუშავების სამიურთიერთდაკავშირებული მოდულის გამოყენებას სიგნალის სხვადასხვა სიხშირულ არხებადდაყოფის, კალიბრების შესაბამისი პროცედურების საშუალებით სხვადასხვა არხის სიგნალებისამპლიტუდების გათანაბრების (თითოეული არხისათვის შესაბამისი წონის მინიჭებით) დაერთი ანალოგურ-ციფრული გარდამქმნელის საშუალებით ყველა არხის დიგიტალიზაციისსაშუალებით.

ეს მიდგომა განაპირობებს ანალოგურ-ციფრული გარდამქმნელების ფუნქციონირებისოპტიმიზაციას მათი დინამიური დიაპაზონის მაქსიმიზაციის გზით. შედეგად მიიღებაშემავალი ანალოგური სიგნალის ოპტიმიზებული სპექტროგრამები, მაგალითად, სიგნალისსპექტრის, როგორც დროის ფუნქციის სახით.

ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ წარმოდგენილი მეთოდი განსაკუთრებით სასარგებლოაკოსმოსურ სივრცეში, ნებისმიერი ტიპის თანამგზავრულ სისტემებში მონაცემთაანალიზისათვის, სადაც მოხმარებული სიმძლავრის ექსტრემალურად შემცირების დარადიაციის მიმართ ელექტრონული კომპონენტების გაზრდილი მდგრადობის მოთხოვნასდიდი მნიშვნელობა ენიჭება კოსმოსში არსებულ მძიმე (კერძოდ, მზის ქარის, დედამიწისმაგნიტოსფეროს, იონოსფეროს და ა.შ.) პირობებში ფუნქციონირების უზრუნველყოფის მიზნით.

V. სამეცნიერო ფორუმების მუშაობაში მონაწილეობა ა) საქართველოში

N მომხსენებელი/ მომხსენებლები

მოხსენების სათაური ფორუმის დასახელება,

ჩატარების დრო და ადგილი

95

1

ე. უჩავა, ა. თევზაძე, უკუმშვადი ანიზოტროპული მჰდ დინების დინამიკა სითბური ნაკადებით

ფიზიკის დეპარტამენტი, ზუსტ და

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ფაკულტეტი,

III საერთაშორისო კონფერენცია,

2 - 7 თებერვალი, 2015; თბილისი, საქართველო

წარმოდგენილ ნაშრომში შესწავლილია ანიზოტროპული მჰდ წანაცვლებითი დინების წრფივი დინამიკა 16-იმპულსურ მიახლოებაში სითბური ნაკადების გათვალისწინებით. აღნიშნული მიდგომის წარმატება უკვე ნანახია კუმშვადი მოდების შესწავლისას ანისოტროპულ წანაცვლებით დინებებში. ანალიზი ეფუძვნება დაბალსიხშირულ ზღვარს, როდესაც შესაძლებელია კუმშვადი ეფექტების უგულვებელყოფა და ამოცანის უკუმშვადი წრფივი სპექტრის შესწავლა. ამ მიახლოებაში ნაპოვნია ამოცანის წრფივი ინვარიანტი რომელიც გამოწვეულია რადიალური დინებისა და განივი სითბური ნაკადების ურთიერთქმედებით არაერთგვაროვან დინებაშ გასწვრივი ფონური მაგნიტური ველის პირობებში. ნაპოვნია ინვარიანტის ზოგადი ფორმა, რომელიც ინახება დინების არაერთგვაროვნების გათვალისწინებითაც. ნაჩვენებია დინების ლოკალური აჩქარების ეფექტები, რომლებიც შეიძლება გამოიწვიოს ამ ტიპის შენახვადი სიდიდის არსებობამ მაგნიტური ანიზოტროპიისა და სითბური ნაკადების პირობებში. ინვარიანტის ანალიზური ფორმა საშუალებას იძლევა შევისწავლოთ შლანგურ არამდგრადობაზე სიჩქარის არაერთგვაროვნების ეფექტები. ნაჩვენებია, რომ რადიალური დინების წანაცვლება ახდენს შლანგური არამდგრადობის წრფივ სტაბილიზაციას. განხილულია წრფივი შეშფოთებათა ანალიზის ფარგლებში მიღებული შედეგების შესაძლო გამოვლინებები მზისა და ვარსკვლავების ქარების დაკვირვებებში. 2

ოლეგ ხარშილაძე, ხათუნა ჩარგაზია

ფონური ქარის გავლენა უდს მოდების მიერ

დიდმასშტაბიანი ზონალური ქარის გენერაციაზე

საქართველოს მათემატიკოსთა კავშირის

საერთაშორისო კონფერენცია // ბათუმი, საქართველო 12-16

ივლისი, 2015. შესწავლილია არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულ იონოსფეროში ზონალური

დინების გენერაცია. შესწავლილია არაწრფივი (სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლისასრული ამპლიტუდის მქონე ულტრა დაბალი სიხშირის (უდს) მოდების მიერ დიდმასშტაბიანიზონალური დინებების ფორმირებაში დისიპაციურ იონოსფეროში. შესაბამისი განტოლებათასისტემის თეორიული ანალიზის საფუძველზე შეშფოთებათა ამპლიტუდებისათვის (საკუთარირიცხვებისათვის განზოგადოებული ამოცანა) გამოვლენილ იქნა შედარებით მცირე მასშტაბიანიუდს ტალღიდან და ფონური ქარებიდან ენერგიის დიდმასშტაბიან ზონალურ დინებებშიგადაქაჩვის თავისებურებები. ნაჩვენებია, რომ ზონალური დინების გენერაცია განპირობებულიასასრულ ამპლიტუდიანი დამაგნიტებული როსბის ტალღის რეინოლდსის ძაბვით და ფონურიწანაცვლებითი დინების ზემოქმედებით.

3

ხარშილაძე ო. ჩარგაზია ხ. წანაცვლებითი დინების გავლენა უდს ტალრების მიერ დიდმასშტაბიანი ზონალური მოძრაობების წარმოშობაზე.

საქართველოს მექანიკოსთა კავშირის VI ყოველწლიური საერთაშორისო // 29.09 – 04.10 2015, თბილისი,

საქართველო. შესწავლილია არაერთგვაროვანი წანაცვლებითი დინებებით განპირობებულ იონოსფეროში

ზონალური დინების წარმოშობა. შესაბამისი განტოლებათა სისტემის თეორიული ანალიზისსაფუძველზე შეშფოთებათა ამპლიტუდებისათვის (საკუთარი რიცხვებისათვის განზოგადოებულიამოცანა) გამოვლენილ იქნა შედარებით მცირე მასშტაბიანი უდს ტალღიდან და წანაცვლებიტი დინებებიდან ენერგიის დიდმასშტაბიან ზონალურ მოძრაობებში გადაქაჩვის თავისებურებები.

4 ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო., არაწრფივი დინამიკური TICSAM – 2015, 2015

96

როგავა ჯ. განტოლებების თეორიული ანალიზი და რიცხვითი

სიმულაცია წანაცვლებითი დინებით განპირობებულ

დისიპაციურ იონოსფეროში

კომპიუტერულ მეცნიერებებსა და

გამოყენებით მათემატიკაში საერთაშორისო კონფერენცია // 21-23 მარტი, Tbilisi, Georgia.

დისიპაციურ იონოსფეროში ზონალურ წანაცვლებით დინებებში ეფექტურია არამოდალური მიდგომა. არამოდალური მიდგომით შესწავლილია პლანეტარული მასშტაბის როსბის ტალღებისა და უდს ჩქარი ტალღების ინდუცირებული წრფივი კავშირის არაორთოგონალურობა. ნაჩვენებია, რომ ამ კავშირის გამო გენერირდებიან უდს ელექტრო მაგნიტური ტალღები იონოსფერული და წანაცვლებითი დინებების პარამეტრების საკმაოდ ფართე დიაპაზონისათვის.

5

ხარშილაძე ო., ჩარგაზია ხ.,

ჭანიშვილი რ.

ზონალური დინებებისა დიდმასშტაბიანი მაგნიტური

ველების არაწრფივი გენერაცია უდს ტალღების

მიერ და ამ ტალღების ურთიერთ ტრანსფორმაცია იონოსფეროში, სატელიტური

მონაცემების ანალიზი

მესამე საერთაშორისო კონფერენცია ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში ივ.

ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი // 2- 7 –

თებერვალი . თბილისი, საქართველო

თეორიულად შესწავლილია ტურბულენტურ არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულიონოსფეროში ზონალური დინებისა და მაგნიტური ველების არაწრფივი გენერაცია. შესწავლილია არაწრფივი (სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლი სასრულიამპლიტუდის მქონე დამაგნიტებული ტალღების მიერ დიდმასშტაბიანი ზონალური დინებებისა და მაგნიტური ველების ფორმირებაში დისიპაციურ იონოსფეროში. გამოყენებულ იქნამოდიფიცირებული პარამეტრული მოდგომა. გამოკვლეულია უდს ტალრების უღტიერთტრანსფორმაციის ამოცანა ცანაცვლებითი დინებებით განპირობებულ იონოსფეროში. ცატარებულ იქნა რეალურ სატელიტურ მონაცემთა ანალიზი.

6

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო., ფრიქციული ავტორხევები მიწისძვრის მარტივ

მოდელებში

თბილისის სამეცნიერო ფესტივალი მათემატიკისა

და ინფორმატიკის გამოყენება

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებსა და

ინჟინერიაში

სეისმური პროცესების მოდელირების მიზნით განხილულია ტექტონიკური ფილებისმოძრაობის დინამიკა ხახუნის ძალის შტრიბეკ-ეფექტის გათვალისწინებით. მარტივიერთბლოკიანი სისტემის ჰაიკინის ამოცანაში ბლოკის დაბალი სიჩქარეებისათვის მიღებულიავანდერპოლის განტოლება, რომელიც აღწერს ფრიქციულ ავტორხევებს. ამ მოდელშინაჩვენებია „stick-slip“ დინამის არსებობა, რომლის შესწავლა აქტუალურია მიწისძვრისპროცესების შესაძლო მექანიზმის გამოსავლენად. განხილულია ორი ბმული ვანდერპოლისოსცილატორის დინამიკა, რომელშიც გარე პერიოდული ძალის არსებობისასდაბალსიხშირული პერიოდული „ტექტონიკური“ სიგნალის ფონზე გამოვლენილიამაღალსიხშირული „სეისმური“ რხევები. ასეთი სიგნალები მიღებულია რეალური სეისმურიგაფილტრული სიგნალებიდან, რაც გვიჩვენებს მოდელის კარგ თვისობრივ თანხვედრასრეალურ სეისმურ დაკვირვებებთან. რიცხვითი მეთოდების გამოყენებით ასევე შესწავლილიაერთი და ორ-ბლოკიანი სისტემების არაწრფივი დინამიკა მშრალი ხახუნის სხვადასხვაანალიზური მოდელის საშუალებით სიჩქარის შეზღუდვის გარეშე და ნაჩვენებია როგორც

97

„stick-slip“ მოძრაობის, ასევე დეტერმინირებული ქაოსის შესაძლებლობა შტრიბეკ-ეფექტისგათვალისწინებით. რეგულარული და ქაოსური მოძრაობები თვისობრივად შესწავლილიამოდელში მიეღებული სიგნალების სპექტრალური ანალიზით, ბიფურკაციული დიაგრამებითდა ფაზური ტრაექტორიების პუანკარეს კვეთების აგებით. დეტერმინირებული ქაოსისარსებობა ასეთ მარტივ მოდელებშიც პრობლემურს ხდის მიწისძვრის პროგნოზირებას, მაგრამიძლევა პროცესის ფიზიკურ სურათს.

7

გიორგი კორძახია, გ.თვაური თანამგზავრული დისტანციური ზონდირების მონაცემებით მყინვარ დევდორაკის შესწავლა და ჩამოქცევების ანალიზი ისტორიულ ჭრილში.

საერთაშორისო კონფერენცია ”გამოყენებითი ეკოლოგია: პრობლემები, სიახლეები“ IСAE-2015, 2015 წლის 7-10

მაისი, ქ.ქ. თბილისი-ბათუმი

განხილული და გაანალიზებულია აქტუალური საკითხი მყინვარ დევდორაკის ჩამოქცევები. თანამგზავრული დისტანციური ზონდირების მონაცემებით შესწავლილია მყინვარი დევდორაკი და გაანალიზებულია ჩამოქცევები ისტორიულ ჭრილში.

8

ლარისა შენგელია, გ.თვაური თანამგზავრული დისტანციური ზონდირების საფუძველზე აღმოსავლეთ

საქართველოს მცირე მყინვარების კვლევა

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის ჰიდრომეტეოროლოგიის ინსტიტუტის მაისის სამეცნიერო სესია, 2015 წლის 28 მაისი

მოყვანილია აღმოსავლეთ საქართველოს მცირე მყინვარების სამეცნიერო კვლევის შედეგები. კვლევაში გამოყენებულია მაღალი სივრცითი გარჩევადობის თანამგზავრული მონაცემები.

2) უცხოეთში

N მომხსენებელი/ მომხსენებლები

მოხსენების სათაური ფორუმის დასახელება,

ჩატარების დრო და ადგილი

1

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო. შიდა გრავიტაციური ტალღების ტრანზიენტული

ზრდა იონოსფეროში წანაცვლებითი დინებების

არსებობისას

EGU გენერალური ასამბლეა 2015. 12-17 აპრილი. ვენა,

ავსტრია.

შესწავლილია შიდა გრავიტაციური ტალღების (შგტ) გაძლიერებისა და ტრანზიენტული ზრდის წრფივი მექანიზმი უწყვეტად სტრატიფიცირებულ იონოსფეროში არაერთგვაროვან ქარებთან უერთიერთქმედებისას. ნაჩვენებია, რომ შგტ-ს გაძლიერება დროის მიხედვით არ მიმდინარეობს ექსპონენციალურად, არამედ ალგებრულ ხარისხოვანი წესით.

2

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო. ზონალური დინებებისა დიდმასშტაბიანი მაგნიტური

ველების არაწრფივი გენერაცია უდს ტალღების

მიერ, სატელიტური მონაცემების ანალიზი

26-ე გეოდეზიისა და გეოფიზიკის საერთაშორისო

კავშირის გენერალური ასამბლეა. პრაღა, ჩეხეთი. 22 ივნისი - 2 ინვილის, 2015

თეორიულად შესწავლილია ტურბულენტურ არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულიონოსფეროში ზონალური დინებისა და მაგნიტური ველების არაწრფივი გენერაცია.

98

შესწავლილია არაწრფივი (სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლი სასრულიამპლიტუდის მქონე დამაგნიტებული ტალღების მიერ დიდმასშტაბიანი ზონალური დინებებისა და მაგნიტური ველების ფორმირებაში დისიპაციურ იონოსფეროში. გამოყენებულ იქნამოდიფიცირებული პარამეტრული მოდგომა. გამოკვლეულია უდს ტალრების უღტიერთტრანსფორმაციის ამოცანა ცანაცვლებითი დინებებით განპირობებულ იონოსფეროში. ცატარებულ იქნა რეალურ სატელიტურ მონაცემთა ანალიზი. 3

ჩარგაზია ხ., ხარშილაძე ო. ფონური არაერთგვაროვანი ქარის გავლენა

დიდმასშტაბიანი ზონალურიდინების გენერაციაზე უდს

ტალღების მიერ

ევროპის პლანეტარულ

მეცნიერებათა კონგრესი E EPEPSC 2015. ნანტი,

საფრანგეთი, 27 სექტემბერი– 2 ოქტომბერი, 2015

შესწავლილია არაერთგვაროვანი ფონური ქარებით მართულ იონოსფეროში ზონალურიდინების გენერაცია. შესწავლილია არაწრფივი (სკალარული და ვექტორული) ეფექტების როლისასრული ამპლიტუდის მქონე ულტრა დაბალი სიხშირის (უდს) მოდების მიერ დიდმასშტაბიანიზონალური დინებების ფორმირებაში დისიპაციურ იონოსფეროში. გამოვლენილ იქნა შედარებითმცირე მასშტაბიანი უდს ტალღიდან და ფონური ქარებიდან ენერგიის დიდმასშტაბიან ზონალურდინებებში გადაქაჩვის თავისებურებები. ნაჩვენებია, რომ ზონალური დინების გენერაციაგანპირობებულია სასრულ ამპლიტუდიანი დამაგნიტებული როსბის ტალღის რეინოლდსისძაბვით და ფონური წანაცვლებითი დინების ზემოქმედებით.

4

ლარისა შენგელია გ.თვაური

საქართველოს მყინვარების კვლევა დისტანციური ზონდირების ინოვაციური მეთოდების გამოყენებით.

LXVIII საერთაშორისო სამეცნიერო-პრაქტიკული კონფერენციის, “გეოგრაფია: მეცნიერებისა და განათლების განვითარება” მიძღვნილი იუნესკოს 70-ე წლისთავისადმი, 2015 წლის 22-25 მაისი, სანკტ-პეტერბურგი,

წარმოდგენილია დისტანციური ზონდირების საფუძველზე საქართველოს მყინვარებისშესწავლის მეთოდიკა. განსაზღვრულია ცალკეული მყინვარის მახასიათებლები.

IV. 1. saqarTvelos saxelmwifo biujetisა da grantebis gareSe

Sesrulebuli samecniero-kvleviTi proeqtebi

#





dafinansebis wyaro

(adgilobrivi granti, ucxouri

granti) 1

„მულტიდინებების საზაფხულო ვორქშოფი“

მადრიდის პოლიტექნიკური უნივერსიტეტი, ესპანეთი, 25 მაისი - 26 ივნისი, 2015. http://torroja.dmt.upm.es/summer15/index.html

გ. ჩაგელიშვილი

მადრიდის საზაფხულო ვორქშოფის მიზანი იყო ტურბულენტობის ფიზიკის გააზრება.

99

ვორქშოფის მუშაობაში მონაწილეობდა გ. ჩაგელიშვილი. შესრულდა შრომა: Mamatsashvili G, Dong S, Khujadze G., Chagelishvili G, Jimenez J and Foysi H., Homogeneous shear turbulence – bypass concept via interplay of linear transient growth and nonlinear transverse cascade (ჰომოგენური წანაცვლებითი ტურბულენტობა - „ბაიფასს“ კონცეფციის რეალიზაცია წრფივი ტრანზიენტული წრდისა და არაწრფივი გვერდითი კასკადის თანაქმედებით). ჰომოგენური, კლასიკური წარმოდგენებით მგრადი, წანაცვლებითი დინებების ტურბულენტობის დინამიკა გაანალიზებულია სპექტრალურ სივრცეში ტოლი გვერდების მქონე თვლის ბოქსის დროს. ნაჩვენებია, რომ მთავარი არაწრფივი პროცესები არიან არა პირდაპირი ან შებრუნებული კასკადი, არამედ გვერდითი კასკადი - ჰარმონიკების კუთხური გადანაწილება სპექტრალურ სივრცეში. ნაჩვენებია, რომ განხილული ტურბულენტობის თვითშენარჩუნების პროცესი მეტად რთულია და ჰარმონიკათა რიცხვი, რომლების აქტიურ მონაწილეობას იღებენ თვითშენარჩუნების პროცესში დიდია. ამდენად, ამ ტურბულენტობის აღწერა დაბალი რიგის მოდელებით შეცდომაში შემყვანია.

100

ჰიდროგეოფიზიკისა და გეოთერმიის კველევითი ცენტრი * samecniero erTeulis xelmZRvaneli. გიორგი მელიქაძე, გეოლ–მინერ. მეცნიერებათა დოქტორი, უფრ–მკვლევარი; [email protected] * samecniero erTeulis personaluri Semadgenloba. გენადი კობზევი –ფიზ–მათემ. მეცნიერებათა აკადემიური დოქტორი, მკვლევარი, პროგრამისტი; მარიამ თოდაძე –უფ. მკვლევარი, ქიმიკოსი; ნინო კაპანაძე– მკვლევარი, დოქტორანტი, გეოფიზიკოსი; თამარ ჯიმშელაძე– მკვლევარი, დოქტორანტი, გეოფიზიკოსი; სოფიო ვეფხვაძე -მკვლევარი, ქიმიკოსი; ალექსანდრე ჭანკვეტაძე- მკვლევარი, გეოფიზიკოსი; ნატალია ჟუკოვა-–მკვლევარი, პროგრამისტი; მარინა დევიძე- ფიზ–მათემ. მეცნიერებათა აკადემიური დოქტორი, მკვლევარი, გეოფიზიკოსი; თორნიკე ჭიკაძე-მაგისტრანტი, ინჟინერი; გიორგი ქაჯაია- სპეციალისტი;

* saqarTvelos saxelmwifo biujetis dafinansebiT 2014 wlisaTvis dagegmili da Sesrulebuli samecniero-kvleviTi samuSaoebi

#

gegmiT gaTvaliswinebuli da Sesrulebuli samuSaos dasaxeleba mecnierebis dargisa da samecniero


samuSaos xelmZRvaneli samuSaos

Semsruleblebi

1

საქართველოს ჰიდროგეოლოგიური და

გეოთერმული პოტენციალის შეფასება თანამედროვე ჰიდროგეოფიზიკური

მეთოდების გამოყენებით

გიორგი მელიქაძე გენადი კობზევი, მარიამ თოდაძე, ნინო კაპანაძე, თამარ ჯიმშელაძე, სოფიო ვეფხვაძე,

ალექსანდრე ჭანკვეტაძე, თორნიკე ჭიკაძე, გიორგი

ქაჯაია

საქართველოს მინერალურ სიმდიდრეთა შორის მნიშვნელოვანი ადგილი უკავიამიწისქვეშა წყლებს (მტკნარი, მინერალური და თერმული), რომლებიც ხასიათდებიან დიდირესურსებით, მაღალი ხარისხობრივი მაჩვენებლებით და მყარი წიაღისეულისგანგანსხვავებით, დროში განახლებადობით. მიწისქვეშა წყლები წარმოადგენს ყველაზეძვირფას წიაღისეულს, რომელთა რაოდენობის მხრივ საქართველო ერთერთი უმდიდრესიქვეყანაა. საქართველოს წყალმომარაგების სისტემაში ლომის წილი- 70%-ზე მეტი, მოდის მიწისქვეშა წყლებზე. საქართველოს წყალშეცველი ჰორიზონტები მოიცავენრამოდენიმე ათეულ არტეზიულ აუზს და დაწნევით მიწისქვეშა სისტემებს, რომლებიცთავის მხრივ მოიცავენ ფოროვან, ნაპრალოვან და ნაპრალოვან/კარსტულ წყალშემცველჰორიზონტებს. სასმელი მიწისქვეშა წყლები მიეკუთვნებიან ერთ-ერთ ყველაზე

101

შესწავლილ და ექსპლუატირებულ, მოწყვლად წყალშემცველ ჰორიზონტებს. სწორედამიტომ, მათი რეჟიმის, ხარისხისა და მათზე მოქმედი ფაქტორების შესწავლასუდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება. ამით უზრუნველვყოფთ მოსახლეობისა დაწარმოებისთვის წყლის უწყვეტ მიწოდებას.

სამწუხაროდ, დღეის მდგომარეობით, მიწისქვეშა წყლები განიცდიან მნიშვნელოვან ცვლილებებს ანტროპოგენური და ბუნებრივი (მათ შორის კლიმატური) ფაქტორების ზეგავლენის გამო, რაც გამოიხატება მათი ხარისხის გაუარესებასა და რაოდენობის შემცირებაში.

ამის შეჩერების ერთადერთ გზად მიგვაჩნია მოქმედი ჰიდროგეოლოგიური პროცესების შესწავლა მსოფლიოში აპრობირებული კვლევის თანამედროვე ჰიდროგეოფიზიკური მეთოდებით, რომლებიც საშუალებას იძლევა განხორციელდეს დღევანდელი სიტუაციის ანალიზი, მიწისქვეშა წყლების გენეზისის დადგენა, რესურსების გადაფასება და საკონტროლო მონიტორინგის ორგანიზება, რაც აუცილებელი პირობაა წყლის რესურსების შემდგომი ეკოლოგიურად სწორი ექსპლუატაციის პირობების განსაზღვრისათვის. საანგარიშო პერიოდში ცენტრის მიერ მოპოვებული გრანტების ფარგლებში ეტაპობრივად, საქართველოს ცალკეული უბნებში ახორციალებდა მიწისქვეშა წყლების სრულფასოვან შესწავლას, წყლის გენეზისის, წყლის ნაკადის მიგრაციის კვების არედან განტვირთვის არემდე დადგენას, მისი რესურსების ხარისხობრივ და რაოდენობრივ შეფასებას, პროცესების დროში და სივრცეში განვითარების მოდელიერებას, რეკომენდაციების შემუშავებას მათი ეკონომიკურად და ეკოლოგიურად გამართლებული ექსპლუატაციისთვის. კერძოდ: მიწისქვეშა წყლების სრულფასოვანი ეკოლოგიური შესწავლა, მათი კვების და განტვირთვის არეალების ჰიდროლოგიური დახასიათებით; სასმელი, მინერალური დათერმული წყლების, ბუნებრივი გაზების კადასტრის შექმნა, მათი მაკრო და მიკრო კომპონენტური, გაზური, რადიაციული შემადგენლობის და სავარაუდო გამოყენებისარეალის ჩვენებით (გრანტი #31/27 ”ალაზანი-იორის წყალშემკრები აუზების („აღმოსავლეთ საქართველო) შესწავლა სტაბილური იზოტოპების გამოყენებით მიწისქვეშა წყლების რესურსების მდგრადი განვითარების უზრუნველსაყოფად 2013-2016”, „თოვლის რესურსები და მთიანი რეგიონების წყლის ნაკადების გვალვის პერიოდების ადრეული პროგნოზირება, SNSF, 2014-2017;) • მიწისქვეშა წყლებისა და სრულად გარემოს ტოკსიკური და რადიაციული ფონის შესწავლა, დაბინძურების რუკის შექმნა და რისკების განსაზღვრა (”მიწისქვეშა წყლების რესურსების შეფასების მიზნით სტაბილური იზოტოპებისა და ჰიდროქიმიური ტექნიკის გამოყენება 2014-2015“); • ქანების სითბური პარამეტრების და სითბური ნაკადის განსაზღვრა. საქართველოს გეოთერმული რუკის დაზუსტება და პერსპექტიული გეოთერმული საბადოების გამოყოფა(„საქართველოს გეოთერმული პოტენციალის შესწავლა მოქმედ თერმულ ჭაბურღილებში სითბური ნაკადის მნიშვნელობების განსაზღვრით გზით 2013-2015“); • ციფრული მოდელირებით საქართველოს მიწისქვეშა წყლების ძირითადი საბადოების (სასმელი, მინერალური და თერმულის) გენეზისის, მათი ურთიერთქმედების, მოწყვლადობის, რესურსების შეფასება და მათი ეკოლოგიურად გამართლებულიექსპლუატაციის პირობების განსაზღვრა, რეკომენდაციების და ბიზნეს გეგმების შემუშავება მათი მდგრადი განვითარების უზრუნველსაყოფად (”მიწისქვეშა წყლების რესურსების შეფასების მიზნით სტაბილური იზოტოპებისა და ჰიდროქიმიური ტექნიკის გამოყენება 2014-2015“, ”ალაზანი-იორის წყალშემკრები აუზების (აღმოსავლეთ საქართველო) შესწავლა სტაბილური იზოტოპების გამოყენებით მიწისქვეშა წყლების რესურსების მდგრადი განვითარების უზრუნველსაყოფად 2013-2016”); • მიწისქვეშა წყლების საბადოების საკვანძო მახასიათებელ უბნებში უწყვეტი მულტიპარამეტრული (ჰიდროქიმიური, იზოტოპური, რადიოლოგიური,

102

ჰიდროგეოდინამიკური) მონიტორინგის ორგანიზება, ეკოლოგიური, კლიმატური, ჰიდროგეოდინამიკური, სეისმური პროცესებისა და ეკოლოგიური მდგომარეობისკონტროლის მიზნით. ინფორმაციის ოპერატიულ დამუშავებსა ცენტრში და სწრაფ რეაგირებას შესაძლო დარღვევებზე (“გეოდინამიკური ველის სივრცულ-დროითივარიაციები და მისი გავლენა ღრმა წყალშემცველ ჰორიზონტებზე და მაგნიტურ ველზე2014-2017).

saxelmwifo grantiT dafinansebuli # proeqtis dasa-

xeleba damfinansebeli organizacia



1

გრანტი #31/27 ”ალაზანი-იორის წყალშემკრები აუზების (აღმოსავლეთ საქართველო) შესწავლა სტაბილური იზოტოპების გამოყენებით მიწისქვეშა წყლების რესურსების მდგრადი განვითარების უზრუნველსაყოფად 2013-2016”

რუსთაველის სახელობის ეროვნული

სამეცნიერო ფონდი

გიორგი მელიქაძე გენადი კობზევი; ნინო კაპანაძე; თამარ ჯიმშელაძე; მარიამ თოდაძე; ალექსანდრე ჭანკვეტაძე;

Gპროექტის ამოცანების გადაწყვეტის მიზნით 2015 წლის განმავლობაში გრძელდებოდარეჟიმული დაკვირვებები ჰაერის ტემეპარატურაზე, ტენიანობასა და ატმოსფერული ნალექების რაოდენობაზე ადრე შერჩეულ შემდეგ მეტეოროლოგიურ სადგურებზე: თიანეთი, თელავი, ლაგოდეხი და დედოფლის-წყარო. აღნიშნულ პუნქტებზე მეტეო მონაცემების გაზომვა ხდებოდა ყოველდღიურად. ასევე, ყოველთვიურად ხდებოდა ნალექების სინჯების აღება და შენახვა. სინჯების ტრანსპორტირების შემდგომ მათში ტარდებოდა სტაბილური იზოტოპების და ჰიდროქიმიური პარამეტრერბის განსაზღვრა გეოფიზიკის ინსიტიტუტის ჰუდროგეოფიზიკისა და გეოთერმიის კვლევითი ცენტრის რადიო-ჰიდროქიმიურ ლაბორატორიაში.

ჩატარდა რეჟიმული დაკვირვებები მდინარეებში წყლის დონის ვარიაციებზე მდინარე იორზე სოფ. ჭაჭუნას რაიონში და ალაზანზე სოფ. შაქრიანთან თელავის რაიონში. აღნიშნული მდინარეებიდან ასევე, თვეში ერთხელ ხდებოდა სინჯების აღება სტაბილური იზოტოპების გაზომვის მიზნით და მათი შემდგომი ანალიზი სტაბილური იზოტოპების შემადგენლობის დადგენის მიზნით.

თელავისა და შაქრიანის სადგურებზე, როგორც ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოს გლობალურ ქსელის GNIP da GNIR ის სადგურებისთვის, დამატებით ხდებოდასინჯების აღება ტრიტიუმის განსასაზღვავად ნალექებსა და მდინარის წყალში. აღნიშნულქსელს დაემატა დაკვირვებები გუდაურის მეტეო სადგურზე.

დამატებით, იზოტოპური შემადგენლობის დადგენის მიზნით, გაგრძელდა მდინარისწყლის ყოველთვიური რეჟიმული დასინჯვები მდინარე იორის ქვედა-წელში, დედოფლის-წყაროს რაიონში და ასევე, მდინარე ალაზანის ქვედა წელში, აზერბაიჯანის საზღვართანახლოს, სოფ. სამთავისის სიახლოეს.

103

ნახ. 1 სარეჟიმო პუნქტების განლაგება ტერიტორიაზე. ვარსკვლავი-მეტეო სადგურები, წრე-

სარეჟიმო სადგურები, სამკუთხედი- მდინარეზე დაკვირვების პუნქტები საკვლევ ტერიტორიაზე რეგიონის ჰიდროგეოლოგიური თავისებურებების დადგენის

მიზნით ჩატარდა საველე ჰიდროგეოლოგიური, ჰიდროგეოქიმიური და იზოტოპურიდასინჯვები ალაზნის ხეობებში. დაისინჯებოდა ყველა ტიპის წყალ-პუნქტი (წყაროები, ჭაბურღილები, ჭები, მდინარეები). დასინჯვების პერიოდში იზომებოდა წყლის ფიზიკურითვისებები (წყლის ტემპერატურა, ელექტროგამტარებლობა, pH და თავისუფალი ჟანგბადი), საველე ჰიდროქიმიური ლაბორატორიის საშუალებით (Multi-340i/SET, Spectroquant® Colorimeters and Laser Spectrometer). ყველა პუნქტზე ხდებოდა სინჯების აღება, მთავარი მაკრო დამიკროკომპონენტების და იზოტოპური შემადგენლობის განსაზღვრა. ამავე დროს, რღვევებისადა ჰიდროგეოლოგიური “ფანჯრების” დაფიქსირების მიზნით დამატებით იზომებოდარადიაქტიური გაზები ჰელიუმი და რადონი.

nax.2 ჰიდროქიური dasinjvis პროცესი

104

ნახ. #3 დასინჯული წყალპუნქტების განლაგება საკვლევ ტერიტორიაზე

ნახ. #4 გაზ რადონის განაწილება საკვლევ ტერიტორიაზე

ორგანიზებული იქნა რეჟიმული ჰიდროდინამიკური და ჰიდროქიმიური დაკვირვებებიწყლის დონესა და ტემპერატურაზე შერჩეულ ჭაბურღილებზე და მდინარე ალაზანზე. მონიტორინგი მიმდინარეობდა გახშირებულ რეჟიმში.

დამატებით, მიწისქვეშა წყლებში იზოტოპური შემადგენლობის დროში და სივრცეშიცვლილებათა დადგენის მიზნით, გაგრძელდა სინჯების აღება კახეთის ტერიტორიაზეგანლაგებულ ჭაბურღილებსა და ჭებზე. საქართველოს წყლის კომპანიასთან შეთანხმებით,

მათ სასმელი წყლის შემკრებ ჭაბურღილებსა და ჭებზე, ყოველთვიურად ხდებოდა სინჯებისაღება მათში სტაბილური იზოტოპების განსაზღვრის მიზნით. დაკვირვებებისათვისშერჩეული იქნა სხვა და სხვა წყალშემცველ ჰორიზონტებში განლაგებული ჭაბურღილები დაგალერეები. ისინი თანაბრადაა განლაგებული მთელ ტერიტორიაზე. კერძოდ, ახმეტის, ყვარელის, ლაგოდეხის, თელავის, გურჯაანის, სიღნაღის, საგარეჯოს, წნორის დადედოფლის-წყაროს ტერიტორიებზე.

105

ნახ. #5 ჰიდროქიმიური მონიტორინგის წყალპუნქტების განლაგება საკვლევტერიტორიაზე

პარალელურად ხდებოდა სინჯების ანალიზი ცენტრის ლაბორატორიაში.

ნახ. #6 დეიტერიუმის განაწილების გრაფიკი წყალპუნქტებში საკვლევ ტერიტორიაზე

106

ნახ. #7 ჟანგბადის იზოტოპის განაწილების გრაფიკი წყალპუნქტებში საკვლევ ტერიტორიაზე

nax. #8 იზოტოპების განაწილების გრაფიკი მსოფლიო მეტეოროლოგიურ ხაზზე

Pმონაცემთა ბაზა (გეოლოგიური, გეოფიზიკური, ჰიდროლოგიური და ჰიდროდინამიურიმონაცემები, ჰიდროქიმიური და მეტეოროლოგიური მონაცემები) და ხანგრძლივიდაკვირვებების შედეგები განთავსებულია საჯარო მოხმარებისთვის ინტერნეტში (http://gga.ge/index2.php?s=4).

მოდელირება განხორციელდა მოცემული ზონის მიწისქვეშა წყლების ჰიდროდინამიკის მათემატიკური

მოდელირება, რომელიც ეფუძნება კონცეპტუალურ მოდელს, რომელიც თავის მხრივ ეფუძნება წინასწარ გეოლოგიურ, გეოფიზიკურ, ჰიდროგეოლოგიურ მონაცემებს. მოდელირება განხორციელდა სპეციალური პროგრამული პაკეტის VisualModflowPro საშუალებით.

107

ნახ. 9 მოდელის საზღვრები

9 ნახაზზე ნათლად ჩანს საკვლევი ადგილი საზღვრები, რომლებიც მოიცავს მდინარეებს იორი და ალაზანი. კონცეპტუალური მოდელის შესაქმნელად გამოყენებული იქნა არსებული გეოფიზიკური პროფილების მონაცემები. ამ მონაცემებზე დაყრდნობით შეიქმნა სამგანზომილებიანი მოდელი. მოდელი საკმაოდ რთულია და შეიცავს ბევრ ფენას (ნახ. 10).

ნახ. 10 კონცეპტუალური მოდელი

კონცეპტუალური და ციფრული მოდელი შეიქმნა Visual Modflow Flex 2012 და Visual Modflow Classic 2011 პროგრამების საშუალებით. სამგანზომილებიანი კონცეპტუალური მოდელი შეიცავს 14 ფენას (Q, N, J, S3, S2, S1, P21, P22, P1, K2, K1, J3, J2). თითოეული ფენა წარმოადგენს სხვადასხვა ფილტრაციული თვისებების ფოროვან გარემოს. ფენების „შესაქმნელად“ გამოყენებული იქნა გეოლოგიური პროფილების მონაცემები და რუკები. ზედა ფენები (Q და N) წარმოდგენილია როგორც „შემოუსაზღვრელი“. თითოეული ფენა, როგორც როგორც ჰიდროსტრატიგრაფიული ერთეული, გამოყოფილი იქნა გამტარებლობის, კუთრი ტევადობისა და ეფექტური ფორიანობის მიხედვით (ცხრილი 1).

ცხრილი 1 ფენების ჰიდროლოგიური თვისებები ფენები ჰიდრავლიკური კუთრი ტევადობა ეფექტური

108

გამტარებლობა(მ/წმ) (მ-1) ფორიანობა Q 7.6042x10-5 3x10-6 0.05 N 1.6204x10-6 5x10-5 0.03 J 1.8519x10-6 9x10-4 0.07

S3 2.257x10-6 9x10-4 0.05 S2 3.8588x10-6 7x10-4 0.05 S1 4.653x10-6 6x10-4 0.05

P21 0.8557x10-6 5.5x10-5 0.04 P21 0.9520x10-6 2x10-5 0.04 P22 0.7900x10-6 3.2x10-5 0.05 P1 2.8471x10-6 4x10-6 0.06 K2 1.5824x10-6 4.5x10-6 0.06 J3 1.2511x10-6 3x10-6 0.07 J2 1.0047x10-6 2x10-6 0.075

მდინარეებით იქნა შემოსაზღვრული მოდელის საზღვრები და მათი მონაცემები

გამოყენებული იქნა კუთრი ნაკადის განსასაზღვრად. (ცხრილი 2) ცხრილი 2. მდინარეთა ზომები

მდინარე კალაპოტის სიღრმე (მ)

მდინარის სიგანე (მ)

კალაპოტის გამტარებლობა (მ/დღე)

ალაზანი 5 50 20

იორი 3 30 10

Visual Modflow Flex -ი საშუალებას იძლევა გამოყენებული იქნას მდინარის ხარჯის მონაცემები,

როგორც სასაზღვრო პირობა. ჩვენს მიერ გამოყენებული იქნა ეს ინსტრუმენტი ჭაბურღილების წნევის პირობების გავლენის სიმულაციისათვის. მოდელში განთავსდა 20 სასაზღვრე პირობა. მომდევნო ცხრილში მოცემულია გამოყენებული პარამეტრები. ჭაბურღილების ხარჯის სიდიდე დამოკიდებულია ჭაბურღილში ფილტრის მდებარეობაზე.

ცხრილი 3 ჭაბურღილების მონაცემები

არტეზიული ჭაბურღილების ფილტრული ნაწილის გეოლოგიური ასაკი

დებიტი (ლ/წმ)

Q 165 მეტი N 60 მეტი P 70 მეტი J 10 მეტი

კონცეპტუალური მოდელი შემდგომში გარდაიქმნა ციფრულში. არტეზიული ჭაბურღილების

დებისტი მონაცემები გამოყენებული იქნა მოდელის კალიბრაციისათვის „მდგრადი-მდგომარეობის“ რეჟიმის პირობებში. ნალექების რაოდენობა (800 მმ/წელიწადში) მიენიჭა მოდელის ზედა მარჯვენა ზონას. ნახ. 3 -ზე არტეზიული ჭების მდებარეობა აღნიშნულია სამკუთხედებით.

109

ნახ. 11 არტეზიული ჭების მდებარეობა

საკვლევი რაიონის წყლის დონეები დაკალიბრდა საწყისი დონეების მიხედვით. მოდელის

ცენტრალურ ნაწილში მონიშნულია მშრალი ზონა (ნახ. 12).

ნახ. 12. გრუნტის წყლის ზედაპირი მოდელში დაფიქსირდა წყლის დონეები აბსოლუტური მნიშვნელობების მიხედვით

სხვადასხვა ფენებისათვის და მოხდა ნაკადის სიჩქარეებს სიმულირება ალაზანი-შირაქის ზონებისათვის ერთდროულად. (ნახ.13).

110

ნახ.13 ნაკადის სიჩქარეები ა) 1-ლი ფენა ბ)10-ე ფენა გ) 20-ე ფენა

ნახ. 13 ნაჩვენებია ნაკადის სიჩქარეების ინტენსიურობა და მიმართულება სიმულირებული წყლის სისტემისათვის. როგორც ნახაზიდან ჩანს, წყალი არ შედის სისტემაში ცენტრალური ზონის ზედა ჰორიზონტში. ეს ნაწილი არის უწყლო და არ ხდება წყლის ფილტრაცია ქვევით. მარჯვენა ზონაში წყალი განიტვირთება მდინარეებში. შუა ჰორიზონტი იკვებება მიწისქვეშა ნაკადებით. ნაკადის ინტენსივობა იზრდება მე-10 ფენაში და რჩება თითქმის უცვლელი მე-20-ე ფენამდე.

იმისათვის, რომ გამოთვლილი იქნას მიწისქვეშა წყლების ნაკადების მოძრაობის ხანგრძლივობა, გამოყენებული იქნა „ნაწილაკების“ ინსტრუმენტი. მთიანი ადგილებიდან მიწისქვეშა წყლები მოძრაობს ალაზნის მიმართულებით, წყლის საშუალო ასაკი 2 მდებარეობას შორის არის დაახლოებით 90 დღე. შირაქის მთებიდან წყალი მოძრაობს ალაზნის ჭებისაკენ (კასრისწყალი და სხვ.), წყლის ასაკი ორ ადგილს შორის არის დაახლოებით 90 დღე( ნახ. 14). ცენტრალური შირაქის ქვედა არედან წყალი მოძრაობს მარჯვენა მიმართულებით და აღწევს ალაზნის ველს 6 თვის განმავლობაში.

111

ნახ. 14 მიწისქვეშა წყლის მოძრაობის მიმართულება და ხანგრძლივობა როგორც ვხედავთ, ზონა 2 (ნახ.15) ზედა მთიანი ზონა იკვებება უფრო ინტენსიურად, ვიდრე

ზონა 3, მაგრამ წყალი განიტვირთება ძირითადად ზონაში 3. ჭების წყლების განტვირთვა გაცილებით მცირეა მდინარეებთან შედარებით. გარდა ამისა, მოდელით გამოთვლილი იქნა მთლიანი ნაკადი (ნახ. 16).

ნახ. 15 მიწისქვეშა წყლების ზონები

112

ნახ. 16 ნაკადის რესურსი, ლურჯი-განტვირთვა, წითელი- კვება

მოდელის საფუძველზე შეგვიძლია დავასკვნად, რომ მიწისქვეშა წყლის დინების

ხანგრძლივობა ალაზნის ველიდან შირაქის ველამდე, წყლის საშუალო ასაკით 4 თვით. მიწისქვეშა წყლების ანალიზით დასტურდება წყლის მინერალიზაციის ევოლუცია ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ, მნიშვნელოვანი ზრდით შირაქის სინკლინური ზონისკენ. ამიტომ შეინიშნება მთლიანი მინერალიზაციის ცვლილებები ჭაბურღილების ვერტიკალურ ჭრილებშიც. # proeqtis dasa-

xeleba damfinansebeli organizacia



2

„გეოდინამიკური ველის სივრცულ-

დროითი ვარიაციები და მისი გავლენა ღრმა წყალშემცველ

ჰორიზონტებზე და მაგნიტურ ველზე 2014-2017“

რუსთაველის სახელობის ეროვნული

სამეცნიერო ფონდი

მარინა დევიძე გიორგი მელიქაძე ნინო კაპანაძე; თამარ ჯიმშელაძე; მარიამ თოდაძე; რობერტ გოგუა

პროექტის ფარგლებში მიმდინარეობდა მულტიდისციპლინარული: გეოდინამიკური, ჰიდროდინამიკური, ჰიდროქიმიური, გეოფიზიკური, მეტეოროლოგიური და სეისმურიინფორმაციის უნიფიცირებული მონაცემთა ბაზის შექმნა და მასალის ანალიზი. მონაცემები განთავსებულია (http://gga.ge/index2.php?s=14) sajaro moxmarebisTvis.

2015 წლის აპრილი-სექტემბრის პერიოდში დაფიქსირეული დარღვევები: განვიხილოთ წყლის დონის ვარიაციის დარღვევები, რომელიც დაფიქსირდა 2015 წლის 26

მაისის მიწისძვრის დროს, Mag=4.6 და 2015 წლის 27 ივლისის მიწისძვრის დროს, Mag=4.1 2015 წლის 26 მაისის მიწისძვრის დროს დარღვევა დაფიქსირდა აჯამეთის ჭაბურღილზე,

რომელიც იმყოფება მიწისძვრის ეპიცენტრიდან 360 კმ-ში და 2015 წლის 27 ივლისის მიწისძვრის დროს დარღვევა დაფიქსირდა მარნეულის ჭაბურღილზე, რომელიც მდებარეობს მიწისძვრის ეპიცენტრიდან 75 კმ-ში.

113

სურ. 1. წყლის დონის (შუა ხაზი), ატმოსფერული წნევისა (ქვედა) და მიმოქცევის (ზედა ხაზი) ვარიაციები ,,აჯამეთის’’-ს სადგურზე. ვერტიკალური ხაზი აღნიშნავს მიწისძვრას.

სურ. 1 -2 ჩანს დარღვევა, რომელსაც ადგილი ჰქონდა 26.05.2015 წლის მიწისძვრის დროს.

სურ. 2 წყლის დონის ცვლილება აჯამეთის ჭაბურღილზე (სმ). ვერტიკალური ხაზი აღნიშნავს მიწისძვრას: 26 მაისი 2015, 01:20, მაგნიტუდა 4.6; აბსცისათა ღერძზე დრო მითითებულია

საათებში. სურ.2-ზე დატანილია აჯამეთის ჭაბურღილისა (წითელი წრე) და მიწისძვრის (წითელი ვარსკვლავი) განლაგების სქემა.

114

წყლის დონის ცვლილების გრაფიკზე ჩანს მნიშვნელოვანი დარღვევა მიწისძვრის წინა პერიოდში, რომელიც გრძელდება 25 მაისის 21:30-დან 23:00-ის ჩათვლით. მიწისძვრამდე 3 საათით ადრე ამპლიტუდის ცვლილება შეადგენდა 3 სმ-ს. შემდგომ პერიოდში აღინიშნება წყლის დონის ბუნებრივი ცვლილება. აღსანიშნავია, რომ 26 მაისს 3:40-ზე მოხდა წყლის დონის 1 სმ-ზე ვარდნა.

სურ. 3 წყლის დონის (ზედა ხაზი), ატმოსფერული წნევისა (ქვედა) და მიმოქცევის (შუა ხაზი) ვარიაციები ,,მარნეულის’’-ს სადგურზე. 27 ივლისი 2015, 06:58, მაგნიტუდა Mag=4.1;

სურ. 4 წყლის დონის ცვლილება მარნეულის ჭაბურღილზე (სმ). ვერტიკალური ხაზი აღნიშნავს მიწისძვრას: 27 ივლისი 2015, 06:58, მაგნიტუდა Mag=4.1;

აბსცისათა ღერძზე დრო მითითებულია საათებში

115

სურ.4-ზე დატანილია მარნეულის ჭაბურღილისა (წითელი წრე) და მიწისძვრის (წითელი ვარსკვლავი აღმოსავლეთით) განლაგების სქემა.

ასევე განხილულია წყლის დონის ცვლილებები სიჩქარეების მეთოდის გამოყენებით. სურათზე დატანილია ორი გრაფიკი: წყლის დონის ცვლილების სიჩქარისა და მიმოქცევების ვარიაციების ცვლილების სიჩქარის გრაფიკები.

სურ. 5 წყლის დონის ცვლილებებისა და მიმოქცევების სიჩქარის გრაფიკები (მიმოქცევები -გლუვი ხაზი). აჯამეთი.

სურ. 6 მარნეული, წყლის დონის ცვლილებებისა და მიმოქცევების სიჩქარის გრაფიკები

სურ.5 და სურ.6-ზე გამოიყოფა სამი ნაწილი. პირველ ნაწილში გვაქვს სიჩქარეთა გრაფიკების

კარგი შეთავსება. მეორე ნაწილში გვხვდება მკვეთრად გამოხატული დარღვევა ამ შეთავსებისა, რაც მნიშვნელოვანი ხდება მიისძვრის წინ. რამდენიმე დღის მერე კვლავ დაიკვირვება ხაზების კარგი შეთავსება.

გეოდეფორმაციული დაძაბულობის ველის სურათის რეკონსტრუქცია ლოკალურ და

რეგიონალურ მასშტაბში და განვითარების კანონზომიერებების შესწავლა.

მიწისძვრის პროგნოზირების თანამედროვე მეთოდები საშუალებას იძლევა დავაკვირდეთდედამიწის ქერქის დაძაბულ-დეფორმირებული მდგომარეობის დროსა და სივრცეშიცვლილებას. რეალურ დროში ტექტონიკური პროცესების მონიტორინგისა და სეისმურიკომპონენტის გამოყოფის მიზნით შემუშავდა სპეციალური პროგრამა.

მეთოდის არსი მდგომარეობს შემდეგში:გვაქვს წყლის დონის წუთიერი მონაცემები, რომლებიც ჩაწერილია საქართველოს სხვადასხვა ჭაბურღილში. წყლის დონე ყოველთვისგანისაზღვრება დედამიწის ზედაპირის მიმართ და წყალი ჭაბურღილებში იმყოფებასხვადასხვა სიღრმეზე.

116

იმისათვის, რომ დავაკვირდეთ წყლის დონეთა ცვლილებას დროში, შესაძლებელიადროის რაღაც მომენტში ხელოვნურად გავუტოლოთ ისინი ნულს და ამის შემდგომდავაკვირდეთ ცვლილებას წრფივი გრაფიკების სახით.

ასევე შესაძლებელია ავაგოთ წყლის დონის განაწილება დედამიწის ზედაპირზეჭაბურღილის კოორდინატების გათვალისწინებით ე.ი. ავაგოთ ველი და დავაკვირდეთ მისცვლილებას განსაზღვრული პერიოდულობით. განვიხილოთ წყლის დონის ცვლილებამიწისძვრამდე და მის შემდგომ პერიოდში. სურ. 1-2.

სურ. 1 წყლის დონის ცვლილების გრაფიკი 5 დღის განმავლობაში, 22-27 ივლისი, 2015. 22 ივლისი არის წყლის ყველა დონისათვის ათვლის საწყისი დრო. ვერტიკალური ხაზი -2015

წლის 27 ივლისის მიწისძვრა, მაგნიტუდა 4.1.

117

სურ. 2 წყლის დონის ცვლილების გრაფიკი 2015 წლის 26-27 ივლისის განმავლობაში. 26 ივლისი არის წყლის ყველა დონისათვის ათვლის საწყისი დრო.

როგორც სურ. 1-დან ჩანს, მიწისძვრამდე ერთი დღით ადრე მოხდა ჭაბურღილებში წლის დონის სინქრონული ცვლილება ყველგან, გარდა ლაგოდეხისა. თუ გავითვალისწინებთ ჭაბურღილების განლაგებას მიწისძვრის ეპიცენტრთან მიმართებაში, ლაგოდეხის ჭაბურღილი იმყოფება მიწისძვრის ეპიცენტრიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით, ხოლო დანარჩენი მის დასავლეთით.

გეოდეფორმაციული ველის ცვლილება დროში ,,სიღნაღის” (27.07.2015 მაგ=4.1) მიწისძვრის მოხდენისა და მის შემდგომ პერიოდში განხილულია სურ.3-10 – ზე.

ქვემოთ მოყვანილი ველები აგებულია იმ დაშვებით, რომ ყველა დონეს აქვს 22.07.2015 00:01-ში ხელოვნურად მიცემული საწყისი მნიშვნელობა, რომელიც ნულის ტოლია.

sur. 3. გეოდეფორმაციული ველის ცვლილება. 26.07.2015 05:01

სურ. 4. გეოდეფორმაციული ველის ცვლილება. 26.07.2015 06:01

118

sur. 5 გეოდეფორმაციული ველის ცვლილება. 26.07.2015 12:01


119



120

sur. 9 გეოდეფორმაციული ველის ცვლილება. 27.07. 2015 06:01, miwisZvramde 22 wuTiT

adre.

sur. 10 გეოდეფორმაციული ველის ცვლილება27.07.2015 7:01, მიწისძვრის შემდგომ.

სურათებზე (სურ. 3-6) ნაჩვენებია წყლის დონის რუკები 2015 წლის 26 ივლისის 5:01, 6:01, 12:01, 18:01, საათებისთვის, ხოლო სურათებზე (სურ. 7-10) ნაჩვენებია წყლის დონის რუკები 2015 წლის 27 ივლისის 00:01, 6:01, 6:36 (მიწისძვრამდე) და 7:01 (მიწისძვრის შემდგომ).

121

სურ.11. წყლის დონის ცვლილების გრაფიკი 2015 წლის 31.08-დან 05.09 -მდე.

31 აგვისტო არის წყლის დონის ყველა მნიშვნელობისათვის ათვლის საწყისი დრო. სურათზე დატანილია მიწისძვრის განლაგების რუკა, რომელიც გრაფიკზე აღნიშნულია

წითელი ვერტიკალური ხაზით - 2015 წლის 04 სექტემბერი, Mag=5,4. როგორც სურათიდან ჩანს 31 აგვისტოდან 2 სექტემბრამდე ხდება ჭაბურღილებში წყლის

დონის სინქრონული ცვლილება, ხოლო 2დან 4 სექტემბრამდე აღნიშნული შესაბამისობის დარღვევა, განსაკუთრებით აჯამეთში.

სურ.12- ზე მოყვნილია გეოდეფორმაციული ველის ცვლილება 31.08-02.09.2015 პერიოდისათვის.

122

სურ.12. გეოდეფორმაციული ველის ცვლილება. 31.08-02.09.2015.

სურ.13. გეოდეფორმაციული ველის ცვლილება. 02.09-04.09.2015.

123

* publikaciebi:

a) saqarTveloSi

statiebi

1 avtori/ avtorebi

statiis saTauri, Jurna-

lis/krebulis

dasaxeleba


gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1. 2. 3. 4.

Геннадий KКобзев Георгий Меликадзе Тамар Джимшеладзе Алеко Чанкветадзе

Влияние рельефных неравномерностей на

гравитационное поле в режиме подземных

вод

Тбилисский гос. университет Им. Джавахишвили Институт геофизики им. М. З. Нодия Сборник Трудов т. LXV

Тбилиси 2015

126-132

განხორციელდა მიწისქვეშა წყლების რეჟიმშემადგენელი ფაქტორების სივცულ-დროითი ანალიზი, მულტიპარამეტრული სიგალიდან გამოყოფილი იქნა გეოდინამიკური მდგენელი, დადგენილი იქნა მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი გეოდეფორმაციულ და ჰიდროდინამიურ პროცესებს შორის და რელიეფის გავლენა მათ სვლილებაზე.

2 avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1. 2. 3.

4. 5.

George Melikadze, Natalia Jhukova, Mariam Todadze, Sopio Vepkhvadze, Tornike Chikadze

Numerical modelling of groundwater system in the East Georgia’s lowland.

Journal of Georgian Geophysical Society, Issue (A), Physics of Solid Earth, v.18a, 2015, pp.

Tbilsis, 2015 13-21

მიწისქვეშა წყლების გენეზისის შესწავლია მიზნით შემუშავდა საკვლევი რეგიონის ციფრული მოდელი. ის შედგება 20 ფენისგან. თითოეული ფენა შედგება სხვადასხვა გამტარებლობის ფოროვალი გარემოსაგან. მოდელში განსაზღვრული იქნა კვებისა და განტვირთვის არეალები. ასევე დაფიქსირდა წყლის გადაადგილების გზები, სიჩქარე და მიწისქვეშ მოძრაობის პერიოდი.

3 avtori/ avtorebi


lis/krebu-lis

dasaxeleba


gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1. 2.

George Melikadze, Tamar Jimsheladze,

Methodologically detection of

Journal of Georgian

Tbilisi, Georgia 2015

3-12

124

3. 4. 5. 6.

Genadi Kobzev Alexandre Tchankvetadze Marina Devidze Nino Kapanadze

distribution in geodynamic field of the Earth during preparation the earthquakes

Geophysical Society, Issue (A), Physics of Solid Earth, v.18a, 2015, pp. 3-12

სტატიაში განხილულია ჰიდროდინამიური დაკვირვებების შედეგების დამუშავების მეთოდიკა სეისმური მოვლენის მომზადების პერიოდში ჰიდროდინამიური პროცესების შესწავლის მიზნით, რაც გულისხმობს როგორც კომპლექსურ საველე დაკვიევებებს, ასევე მონაცემთა კამერალურ დამუშავებას სპეციალური კომპიუტერული პროგრამების პაკეტის საშუალებით.

4 avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1. 2. 3. 4.

George Melikadze, Natalia Zhukova, Mariam Todadze, Sophio Vephkvadze

Preliminary result of monitoring

hydrological cycle in the Gudjareti

catchment

Journal of Georgian Geophysical Society, Issue (A), Physics of Solid Earth, v.18a, 2015

Tbilisi, 2015

სტატიაში გაანალიზირებულია არსებული მეტეოლოგიური, ჰიდროგეოლოგიური და თოვლის საფარის მონაცემები. ხორციელდებოდა ექსპედიციები წყლის და თოვლის საფარის სინჯების აღების მიზნით. ახალი პროექტის ფარგლებში დამატებით მიტარბის მდინარის აუზში ორგანიზება გაუკეთდა სამონიტორინგო ქსელს, რომლის მეშვეობითაც მოპოვებული იქნა უახლესი მასალა თოვლის ჰიდროლოგიაში, რომელიც არ არსებობდა მანამდე. სხვადასხვა სიმაღლეზე განხორციელებული გაზომვები გამოდგა წარმატებული. თოვლის ნალექმა შეადგინა მთლიანი ნალექების მოცულობის 30%. ის წარმოადგენს მდინარეების მკვებავი წყლის მნიშვნელოვან წილს (მაქსიმალური წილი 50%). თოვლის დნობის შედეგად მდინარეების წყალუხვობა გძელდება 2–3 თვე. დადგინდა, რომ თოვლის ნადნობი წყლის იზოტოპური შემადგენლობა განსხვავდება სხვადასხვა სიმაღლეზე და ასევე, განსხვავდება თოვლის საფარის იზოტოპური შემადგენლობისაგან.

publikaciebi

b) ucxoeTSi

statiebi

1 avtori/ avtorebi


lis/krebu-lis

dasaxeleba


gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1 2 3 4 5

Tamaz Chelidze, Ia Shengelia, Natalya Jhukova, Teimuraz Matcharashvili,

M9 Tohoku earthquake hydro-

and seismic response in

Caucasus and

in press

125

6

George Melikadze, Genadi Kobzev

North Turkey.

ამჟამად არსებობს შორი ძლიერი მიწისძვრების მიწისქვეშა წყლების დინამიკასა და ადგილობრივ სეისმიკაზე ზეგავლენის უამრავი კვლევები. ძლიერი მიწისძვრების ტელესეისმური ტალღები იწვევს ჭაბურღილებში რამდენიმე ჰიდრავლიკური მახასიათებლების ცვლილებას. კერძოდ, წყლის დონისა ცვლილება და რხევები, რომელიც ახდენენ სეისმოგრამების იმიტირებას (ჰიდროსეისმოგრამენი). საქართველოს ტერიტორიაზე ღრმა ჭაბურღილებში დაკვირვებული იქნა წყლის დონის ცვლილების საკმაოდ თვალსაჩინო ანომალიები 2011 წლის ტოჰოკუს მიწისძვრის (M9) დროს S (მეორადი) და Love-Rayleigh (ზედაპირული-პოლარიზებული) ტაღების გავრცელების შედეგად. ტოჰოკუს მიწისძვრის დინამიკურად ტრიგერირებული მოვლენების (არავულკანური რხევების) საყოველთაოდ მიღებული მეთოდოლოგიით ჩატარებული ანალიზის შედეგად არ გამოვლინდა რხევების ნათელი კვალი საკვლევ ტერიტორიაზე (კავკასია და თურქეთის ჩრდილოეთი ნაწილი). სტატიაში განხილულია ტოჰოკუს მიწისძვრის ტელესეისმური ტალღების გავრცელების დროს დაკვირვებული უცნობი სეისმური სიგნალების წარმოშობის შესაძლო მექანიზმები.

2 avtori/ avtorebi




gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1

2 3 4 5

Melikadze Giorgi Jhujova Natalya Todadze Mariam Vepkhvadze Sophio Chelidze Tamaz

Hydrogeochemical and Stable Isotope Monitoring and Numerical Modelling of Groundwater Resource in Eastern Georgia to Secure Stability and Quality of Water Supply

Advances in Environmental

Research. Volume 44

United States of America

Nova Science Publishers ©

Copyright 2004 - 2015

164-174

გლობალური დათბობისა და მზარდი დაბინძურების პირობებში წყლის რესურსები და წყლის ხარისხი წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს პრობლემას საქართველოში ისევე, როგორც მრავალ ქვეყანაში. ახალი გეოქიმიური და, განსაკუთრებით, სტაბილური იზოტოპის გამოყენება თამაშობს განსაკუთრებით მნიშვნელოვან როლს ღნიშნული პრობლემების გადასაჭრელად. მოცემულ ნაშრომში განიხილება მდგომარეობა აღმოსავლეთ საქართველოში, რომელიც განიცდის სასმელი წყლის დეფიციტს. იმისათვის, რომ შესწავლილიყო ალაზანი-იორის წყალშემკრები აუზის მიწისქვეშა წყლების სისტემა ჩატარდა ჰიდროგეოქიმიური და ბუნებრივი იზოტოპებური კვლევები: ორგანიზებული იქნა GNIP (ნალექების იზოტოპური შემადგენლობის გლობალური ქსელი) და GNIR (მდინარეების იზოტოპური შემადგენლობის გლობალური ქსელი) და ორგანიზებული იქნა ჰაერის ტემპერატურის, ტენიანობის და ნალექის მონიტორინგის სადგურები წყალშემცველი ჰორიზონტების განტვირთვისა და კვების არეებში. ასევე ალაზნსა და იორში წყლის დონისა და ხარჯის მონიტორინგი მიწისქვეშა წყლების დონისა ორ სადგურზე (ლაგოდეხი და დედოფლისწყარო). ჩატარდა ასზე მეტი წყლის სინჯის (მიწისქვეშა, მდინარის და ტბის) ანალიზი რათა შესწავლილიყო ალაზანი-იორის ტერიტორიაზე წყლების მთავარი იონებისა და იზოტოპების 18O, 2H და 3H შემადგენლობა. იდენტიფიცირებული იქნა მიწისქვეშა წყლების სამი ჯგუფი, რომელმაც გამოავლინა მინერალიზაციის ნომიმანტური გავრცელება ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ, შირაქის სინკლინში ყველაზე მზარდი მინერალიზაციით. ამ ჯგუფებს შორის გეოქიმიური შემადგენლობა იცვლება Ca(Mg)/HCO3 ტიპიდან ყვარელის ჰორიზონტში

126

Na/SO4(Cl) ტიპამდე შირაქის სინკლინში. საკვლევი უბნის თითქმის ყველა ჰორიზონტი შეიცავს უფრო ძველი წყლების ნარევს, რომელიც არ შეიცავს ტრიტიუმს და 18O მხოლოდ მცირე კონცენტრაციით გვხვდება. მიუხედავად იმისა, რომ არტეზიული ჭაბურღილების სიღრმე 500 მ-მდეა, მათში წყალი მიეკუთვნება სახვადასხვა ჰიდროქიმიურ და იზოტოპური შემადგენლობის ჯგუფებს და განხილული უნდა იყვნენ ადგილობრივი სტრატიგრაფიის გათვალისწინებით. ალაზნის ველის მიწისქვეშა წყლები დაკავშირებულია არტეზიულ ჰორიზონტებთან და დადგინდა, რომ ისინი კარგი ხარისხისაა და რეკომენდირებულია სასმელად. არსებული წყლის რესურსების რაოდენობრივი შეფასებისათვის, შეიქმნა შირაქის ველის მიწისქვეშა წყლების ციფრული მოდელი. მოდელის კალიბრაცია მოხდა „გარდამავალი ტრანსპორტირების“ რეჟიმში, რათა მომხდარიყო შირაქის ველის ჭაბურღილებსა და წყაროებში გაზომილი ტრიტიუმის კონცენტრაციის ვალიდაცია. მოდელით განისაზღვრა კვებისა და განტვირთვის ზონები, მიწისქვეშა წყლების მოძრაობის მიმართულება და სიჩქარეები, ასევე, საკვლევ უბანში მიწისქვეშა წყლების ასაკი. ჩატარებული სამოუშაოების შედეგად შემუშავდა რეკომენდაციები დედოფლისწყაროს რეგიონისათვის კარსტული წყლების, როგორც ალტერნატიული წყაროს გამოყენებისა, რათა მიღწეული იქნას სასმელი წყლის რესურსების მდგრადი ექსპლოატაციის პირობები.

2 avtori/ avtorebi


lis/krebu-lis

dasaxeleba


gamocemis adgili,

gamomcemloba

gverdebis raodenoba

1 2 3 4 5

M. Zappa1, T. Vitvar2, A. Rücker1, G. Melikadze3, L. Bernhard1, V. David2, M. Jans-Singh1, N. Zhukova3, and M. Sanda2

A Tri-National program for estimating the link between snow resources and hydrological droughts

Volume 369, 2015

Proceeding of the International Association of Hydrological

Sciences, Copernicus Publication

25-30,

ზამთარში თოვლის საფარის ზაფხულში მდინარეების მცირე ნაკადსა და გვალვიანობაზე ზეგავლენის დასადგენად გაანალიზებული იქნება სამი წყალშემკრები აუზის მონაცემები: ალფბახის (ალპები, ცენტრალური შვეიცარია), გუჯარეთის-წყალი (მცირე კავკასიონი, ცენტრალური საქართველო) და კამენიცი (ჟიზერას მთები, ჩეხეთის რესპუბლიკის ჩრდილოეთი ნაწილი). GI სისტემაზე დაფუძნებული ორი მოდელი მოახდენს სიმულირებას მდინარეების ნაკადის დაახლოებით ათი წლის მონაცემებისა წვიმისა და თოვლის რაოდენობის გაზომვებზე დაყრდნობით და მოახდენს მომავალში მეტეოროლოგიური ცვლილებების მოდელირებას. მოდელებში გამოყენებული იქნება წყალშემკრები აუზების გეოგრაფიული მონაცემები, ჰიდროლოგიური პროცესებისა და მდინარეებში ნაკადის რაოდენობის წვიმის შედეგად წარმოშობის შესახებ ინფორმაცია. ყოველივე ამის საშუალებით დადგინდება სავარაუდო ურთიერთდამოკიდებულება გაზაფხულზე თოვლის დნობასა და ზაფხულში გვალვიანობას შორის. ეს პროცესები მოიცავს თოვლის აკუმულაციას და დნობას, ევაპოტრანსპირაციას, მიწისქვეშა წყლების კვებას გაზაფხულზე რაც განაპირობებს ზაფხულში მდინარეების ნაკადს, და შესწავლილი იქნება ბუნებრივი იზოტოპების 18O და 2Hსაშუალებით. სხვადასხვა წყლის წყაროების იზოტოპური შემადგენლობის ცოდნა საშუალებას იძლევა განისაზღვროს წყლის ნაკადების მიმართულება და თოვლის ნადნობი წყლის მიწისქვეშ ყოფნის დრო და ასევე, მისი წილი მდინარეების კვებაში. მოდელების გამოყენება სხვადასხვა ან მეზობლად მდებარე წყალშემკრები აუზებისათვის შეისწავლის მათ პოტენციალს მომავალში და საშუალებას მოგვცემს მოვახდინოთ წყალმეჩხერიანობის

127

პერიოდების ადრეული პროგნოზირება ევროპის სხვადასხვა მთიან ზონებში. სტატიაში განხილულია დაგეგმილ სამუშაოები: ბუნებრივი იზოტოპების უკვე არსებული მონაცემთა ბაზების ანალიზი, განტვირთვა, თოვლის ნადნობი წყლის ეკვივალენტის გათვლა და მოდელირების ექსპერიმენტები.

* samecniero forumebis muSaobaSi monawileoba

a) saqarTveloSi



1 2 3

გიორგი მელიქაძე USING ENVIRONMENTAL TRACERS FOR INVESTIGATION OF SUBMARINE GROUNDWATER DISCHARGE ON THE TERRITORY ADJARA, GEORGIA

International conference The First SDSU-Georgia STEM WORKSHOP Nanotechnology and Environmental sciences, 5 September 2015, Tbilisi, Georgia

მიწისქვეშა წყლების სუბმარინული განტვირთვისას მასალის ტრანსპორტირების საკითხის შესწავლა მეტად საინტერესოა სამეცნიერო თვალსაზრისით. ზღვაში განტვირთვის უბნების დასაფიქსირებლად შერჩეული და დანერგილი იქნა ახალი ეკოლოგიური „ტრასერების“ ტექნოლოგია. მიწისზედა და საზღვაო კვლევების პროცესში წარმატებით იქნა გამოყენებული ეკოლოგიური „ტრასერების“ კომპლექსი–სტაბილური იზოტოპების 18O და 2H, რადიონუკლიდების Rn და Ra ნაკრები. ქობულეთის ტერიტორიაზე გამოვლენილი იქნა მიწისქვეშა წყლის ნაკადის მიმართულება და მისი განტვირთვის არეალები. გამოვლენის უბნებში განისაზღვრა აითროფიკაციის სიდიდეები– ნიტრატების და ფოსფატების კონცენტრაციები ნიადაგში და ზღვაში. ასევე, შესწავლილი იქნა მათი განაწილება ზედაპირზე და ზღვაში მათი ჩარეცხვის ინტენსივობა.

b) ucxoeTSi



1 2 3

გიორგი მელიქაძე Using Hydrogeophysi-cal Research Methods for Assessment and Sustainable Development of Geothermal Resources of Georgia

EU-Eastern Partnership STI Cooperation in Addressing Energy Research and Innovation Policy Stakeholders Conference Minsk, Belarus, 12 - 13 October 2015

საქართველოს ტერიტორიაზე აღრიცხულია 30-108 0C ტემპერატურის მქონე წყლის 250-მდე ბუნებრივი (წყაროები) და ხელოვნური (ჭაბურღილები), ცალკეული და ჯგუფური გამოსავალი. მათი ჯამური დებიტი შეადგენს 160 ათასამდე მ3/დღეღამეში.

ამჟამად, თერმული წყლების თითქმის ყველა საბადოზე გაცემულია ლიცენზია. მათი უმეტესინაწილი მოიხმარება სასათბურო მეურნეობებში და ჰიგიენური მიზნებისათვის (აბანოები), მცირენაწილი სათევზე მეურნეობისათვის. ცხელი წყლის მომარეგების სისტემაში ჩართულია მხოლოდმცირე რაოდენობა 730.000 მ3 წელიწადში, ისიც ძირითადად ლისი-საბურთალოს რაიონისმოსახლეობისთვის.

რეგიონებში საექსპლოტაციო ჭაბურღილების თავები და სასათბურე მეურნეობებიმოწყობილია პრიმიტიულად და დიდი დანაკარგებით.

128

პრობლემები დღეისთვის არსებული სისტემები გაუმართავი და პრიმიტიულია; სასათბურე მეურნეობები არაეფექტურია, რეალურად გამოიყენება ენერგიის მხოლოდ

მცირე ნაწილი (20 0C) ხოლო დანარჩენი (40 -70 0C) ტყუილად იღვრება და იკარგება; არ ხდება წყლის ხარჯვის სეზონური რეგულირება ან უმექმედო ჭაბურღილების დაკეტვა; შეუსწავლელია საბადოების რეალური მდგომარეობა და დღეისთვის არსებული

რესურსები. პერსპექტივები თერმული წყლების საბადოებზე წნევისა და დებიტის ვარდნის ტენდენციის შეჩერება

შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოპოვებულ თერმულ წყალს, მისგან სითბოს მოხსნის შემდეგ უკან ჩავაბრუნებთ წყალშემცველ ფენში, რაც ფართოდ არის დანერგილი გეოთერმული მრეწველობის მსოფლიო პრაქტიკაში. ამ გზით იქმნება ხელოვნური მიწისქვეშა გეოთერმული ცირკულაციური სისტემა (გცს). მათი შექმნა: იცავს თერმული წყლის საბადოს დაცლისაგან, განუსაზღვრელი დროით ახანგრძლივებს მისი ექსპლუატაციის ვადას, ინარჩუნებს ბურღილების საწყის წნევასა და დებიტს და რაც მთავარია, იცავს გარემოს დაბინძურებისაგან (დაჭაობება, თერმული დაბინძურება, საქვაბეების გაუქმებით ნახშირორჟანგის ემისიის შემცირება და სხვა). აქედან გამომდინარე, თერმული წყლების საბადოების ათვისებისას და დამუშავების პროექტის შედგენისას აუცილებელია დაიგეგმოს გცს-ების შექმნა. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გამო აუცილებელი შეიქნა შეგვესწავლა თერმული წყლების საბადოებზე არსებული თანამედროვე სიტუაცია და ახლებურად შეგვეფასებინა მარაგები. ამ მიმართულებით საქართველოს გეოთერმულმა ასოციაციამ განახორციელა რამდენიმე პროექტი საერთაშორისო ფონდების მხარდაჭერით, რომლის დროსაც გამოყენებული იქნა კველევის თანამედროვე მეთოდები და აპარატურა.

რეკომენდაციები შესასწავლია გეოთერმული რესურსები საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ახალი

საბადოების გამოვლენისა და ძველი საბადოების მარაგების დაზუსტების მიზნით

საბადოებზე აუცილებელია ექსპლუატაციის თანამედროვე ტექნოლოგიური სისტემებისდანერგვა.

გეოთერმული ცირკულაციური სისტემების შექმნა საჭიროა მეწარმეებისთვის ხელშემწყობი პირობების შესაქმნელად საკანონმდებლო ბაზის

შემუშავება, კერძოდ: -გრძელვადიანი შეღევათიანი კრედიტები; -პროდუქციის შესყიდვის გარანტიები; -ლიცენზიის პირობებში თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებისას შეღავათებისა და

წახალისების გათვალისწინება.

რაც საბოლოო ჯამში ეს ხელს შეუწყობს საქართველოში გეოთერმული ენერგეტიკის, როგორც ერთ-ერთი ყველაზე იაფი, ეკოლოგიურად სუფთა, პრაქტიკულად ენერგიის ამოუშრეტი წყაროს განვითარებას და მისი როლის გაზრდას ქვეყნის ენერგობალანსში. ეს თავის წვლილს შეიტანს უდანაკარგო წარმოების განვითარებასა და გლობალური დათბობის პრობლემის გადაწყვეტაში.



1 2 3

გიორგი მელიქაძე “Evaluation of recharge origin of groundwatersin aquifers in the East Georgia, using hydrochemical and isotope approaches

42nd International Congress of IAH AQUA2015, 13-19 September, 2015, Rome, Italy

129

გაანალიზირებული იქნა ძირითადი იონური შემადგენლობა და სტაბილური იზოტოპების (18O, 2H და 3H) შემცველობა ალაზანი-იორის აუზის ზედაპირულ და წვიმის წყლებში. დადგენილი იქნა მიწისქვეშა წყლების ძირითადი სამი ჯგუფი, ასევე მინერალიზაციის ზრდა ჩრდილოეთიდან სამხრეთი მიმართულებით, მისი უმაღლესი მნიშვნელობების დაფიქსირებით შირაქის ველზე. გეოქიმურად აღნიშნულ ჯგუფებში ფიქსირდება Ca(Mg)/HCO3 ტიპის წყლების ცვლილება Na/SO4(Cl) ტიპით. შირაქის ველზე. თითქმის ყველა წყალშემცველი ჰორიზონტი შეიცავს ძველი (1950 წლამდე), განამარხებული ტიპის პალეო-წყლებს, რომლებშიც არ ფიქსირდება ტრიტიუმის შემცველობა, ხოლო ჟანგბადის იზოტოპების (δ18O) შემცველობა იცვლება -11 დან -13 მდე (per mil SMOW). თითქმის ყველა არტეზიული ჭაბუღღილის სიღრმე აჭარბებს 500 მ. მათ მიერ გახსნილი წყალშეცველი ჰორიზონტები თავისი ქიმიური და იზოტოპური შემადგენლობით მიეკუთვნებიან სვადასხვა ჯგუფებს და განპირობებული არიან ადგილობრივ სტრატიგრაფიით. მიწისქვეშა წყლების გენეზისის შესწავლია მიზნით შემუშავდა საკვლევი რეგიონის ციფრული მოდელი. ის შედგება 20 ფენისგან. თითოეული ფენა შედგება სხვადასხვა გამტარებლობის ფოროვალი გარემოსაგან. მოდელში განსაზღვრული იქნა კვებისა და განტვირთვის არეალები. ასევე დაფიქსირდა წყლის გადაადგილების გზები, სიჩქარე და მიწისქვეშ მოძრაობის პერიოდი. რეკომენდირებულია დედოფლის-წყაროს კარსტულ წყლების გამოყენება სასმელი წყლის ალტერნატიულ რესურსად



1 2 3

ნინო კაპანაძე Investigation of Submarine Groundwater Discharge for Preventing Pollution and Eutrophication of the Coastal Black Sea “ზღვის სანაპიროების დაბინძურებისა და აითროფიკაციის პრევენციის მიზნით მიწისქვეშა წყლების ზღვისქვეშა განტვირთვის შესწავლა, შავი ზღვის სანაპიროზოლი”.

BS ERA NET, HORIZON 2020, The EU Bucharest Project Review Workshop, 12th May 2015.UEFISCDI - Executive Agency for Higher Education, Research, Development and Innovation Funding,

Bucharest, Romania

ბუქარესტის შეხვედრაზე წარდგენილი იქნა აღნიშნული პროექტის შედეგები. კერძოდ: შავი ზღვის დაბინძურების პრობლემატიკის გადაჭრის მიზნით განხორციელდა ერთობლივი

კვლევები რუმინეთისა და საქართველოს ტერიტორიაზე, გერმანიისა და საბერძნეთის მწამყვანი მეცნიერების თანამონაწილეობით.

მიწისქვეშა წყლების ზღვაში განტვირთვის უბნების დასადგენად შეირჩა და დაინერგა ეკოლოგიური ”ტრასერების” გამოყენების ახალი მეთოდოლოგია.

წარმატებით გამოყენებული იქნა საზღვაო და სახმელეთო კვლევათა კომპლექსი, ისეთი ეკლოგიური ”ტრასერების” გამოყენებით, როგორებიცაა ჟანგბადის 18O და წყალბადის 2Hსტაბილური იზოტოპები, რადონი -Rn და რადიუმი-Ra და სხვა პარამეტრები.

დადგენილი იქნა მიწისქვეშა წყლის ნაკადის მოძრაობის და ზღვაში განტვირთვის უბანი ქობულეთის ტერიტორიაზე და განისაზღვრა მისი არეალი. დადგინდ დაბინძურების ზედაპირული ხასიათი.

გამოვლენილი უბნის ფარგლებში განსაზღვრული იქნა აითროფიკაციის ინტენსივობა-ნიტრატების და ფოსფატების მნიშვნელობები მიწისქვეშა წყლებში და ზღვაში დღევანდელი მდგომარეობით. ასევე, შესწავლილი იქნა მათი გავრცელება ფართობზე და ზღვაში ჩარეცხვის ინტენსივობა. გაკეთდა პროგნოზი მათი ცვლილებების შესაძლებლობის შესახებ და გაეწია რეკომენდაცია

130

შემდგომში ამ უბნებზე მაკონტრირებელი გაზომვების საწარმოებლად.



1

სოფიო ვეფხვაძე

Natural analogue investigation for CCS in the Southern

Caucasus CauCasCCS BS-ERA.Net 018

UEFISCDI - Executive Agency for Higher Education, Research, Development and Innovation Funding Bucharest,Romania,10.05. 2015

Black Sea Horizon - BSH project სამუშაო ჩარჩო პროგრამის ფარგლებში, უმაღლესი განათლების, კვლევის , განვითარებისა და ინოვაციების სააგენტოს (UEFISCDI) ორგანიზებით გაიმართა სამუშაო შეხვედრა, რომლის მიზანს წარმოადგენდა BS-ERA.NET-ის მიერ დაფინანსებული 11სამეცნიერო პროექტის კოორდინატორების შეხვედრა , მათი თანამშრომლობის გამოცდილებისა და პროექტების შედეგების გაზიარება. საქართველოს მხრიდან წარმოდგენილი იყო პროექტის შედეგები ბუნერივი ანალოგების შესწავლაზე სამხრეთ საქართველოსათვის.

# momxsenebeli/ momxseneblebi moxsenebis saTauri

forumis Catarebis dro da adgili

2

სოფიო ვეფხვაძე

International School on

Geothermal development

International center for

Theoretical physics (ICTP) Trieste,Italy

10-12.12.2015

თეორიული ფიზიკის საერთაშორისო ცენტრის (ICTP) ორგანიზებით გაიმართა საერთაშორისო სწავლება გეოთერმიის განვითარებისათვის, რომლის მიზანს წარმოადგენდა გეოთერმული საბადოების შესწავლა და მათი გამოყენება ენერგორესურსებად, აღნიშნული მიმართულებით საერთაშორისო მიღწევების და გამოცდილებების გაზიარება განვითარებადი ქვეყნების ახალგაზრდა მკვლევართათვის. გეოთერმული რესურსების შესწავლისათვის გამოყენებული იყო გეოფიზიკური, გეოლოგიური, გეოქიმიური და ინჟინრული კვლევები და სასწავლო კურსი დაფუძნებული იყო ექსპერტების მიერ ჩატარებულ ლექციებზე, მოიცავდა ლაბორატორიულ და სადისკუსიო სეზონებს. ნოდარ თხელიძე საერთაშორისო ატომური ენერგიის სააგენტოს პროექტის ფარგლებში, 02-23.11.2015 პერიოდში, იმყოფებოდა ანკარის უნივერსიტეტში, თურქეთში ტრეინიგზე „ჰიდროგეოლოგიური მოდელირება და იზოტოპური და ჰიდროქიმიური მეთოდოლოგიის გამოყენება ჰიდროგეოლოგიაში“

* saqarTvelos saxelmwifo biujetisa da grantebis gareSe Sesrulebuli samecniero-kvleviTi samuSaoebi

#




Semsruleblebi

1 ”ატმოსფერულ ნალექებში და გიორგი მელიქაძე მარიამ თოდაძე, სოფიო

131

მდინარეებში იზოტოპების გლობალური ქსელის ფუნქციონირება, მუდმივი მონიტორინგი -მუდმივმომქმედი” დამფი-ნანსებელი: atomuri energiis saerTaSoriso

saagento“ მუდმივმომქმედი

ვეფხვაძე, ალექსანდრე ჭანკვეტაძე, ნინო კაპანაძე, თამარ ჯიმშელაძე, ნატალია ჟუკოვა, გენადი კობზევი

dasrulebuli kvleviTi samuSaos (etapis) Sedegebi (anotacia)

პროექტის ფარგლებში წარმოებული დაკვირვებები მნიშვნელოვანი ნაწილია საერთაშორისო პროექტისა. იგი საშუალება გვაძლევს შევისწავლოთ საქართველოს ტერიტორიაზე სტაბილური იზოტოპების განაწილება და მათი ფონური მნიშვნელობები, რაც საბაზისო საფუძველია შემდგომი კვლევებისთვის.

ამჟამად, მიმდინარეობს თბილისის, ბაკურიანის, თიანეთის, თელავის, ლაგოდეხის, დედოფლის-წყაროს, ჭალადიდის, გუდაურის მეტეო-სადგურებზე და ლიკანის, თბილისის, შაქრიანის, ჭალადიდის, ჰიდროლოგიურ საგუშაგოზე ყოველთვიური დასინჯვები. სტაბილური იზოტოპების (18O, 2H da 3H) შემცველობების დადგენის მიზნით ანალიზი ტარდება გეოფიზიკის ინსტიტუტის კვლევით ცენტრის ლაბორატორიასა და ატომურიენერგიის საერთაშორისო სააგენტოში.

გარემოში იზოტოპების მიგრაციის დასაფიქსირებლად თვეში ერთხელ ხდება სინჯებისაღება იზოტოპური შემადგენლობის გასაზომად “გარემოს ეროვნული სააგენტოს” მიერ. იგი ასევე უზრუნველყოფს დაკვირვების პუნქტებზე ჰაერის ტემპერატურეს, ნალექების დააორთქლების რაოდენობის ყოველდღიურ გაზომვებს, შემდეგ დაკვირვების მონაცემებისგეოფიზიკის ინსტიტუტისთვის გადაცემას.

„გეოფიზიკის ინსტიტუტი” თავის მხრივ უზრუნველყოფს სინჯების აღებისათვის საჭიროჭურჭლის მიწოდებას, მათ ანალიზს და საკონტროლო სინჯების გადაგზავნას ანალიზისთვის საერთაშორისო ატომური ენერგიის სააგენტოში. მიღებული ინფორმაცია დამასალები ანალიზდება გეოფიზიკის ინსტიტუტის კვლევითი ცენტრის თანამშრომლების მიერ

#




Semsruleblebi

1

„თოვლის რესურსები და მთის მდინარეებში ჰიდროგეოლოგიური წყალმეჩხერიანობის ადრეული პროგნოზირება 2014-2017“ ერთობლივი კვლევითი პროექტი (შვეიცარია-საქართველო-ჩეხეთის რესპუბლიკა) SCOPES - ის ფარგლებში

გიორგი მელიქაძე ნატალია ჟუკოვა; სოფიო ვეფხვაძე; მარიამ თოდაძე; ალექსანდრე ჭანკვეტაძე; ნინო კაპანაძე; რამაზ ჭითანავა, თორნიკე ჭიკაძე, გიორგი ქაჯაია

132

აღნიშნული პროექტის მიზანს წარმოადგენს შესწავლილი იქნას თოვლის რაოდენობა,შეფასდეს ურთიერთდამოკიდებულება მასსა და წარმოქმნის მცირე ნაკადს შორის, გაკეთდეს პროგნოზი სამომავლო პროცესებისა. ეს პროექტი ერთროულად ტარდება სამიმთის მდინარეზე: ცენტრალურ შვეიცარიაში (ჩრდილოეთ ალპები), ჩრდილოეთი ჩეხეთისრესპუბლიკა (იაზერას მთები) და ცენტრალური საქართველოში (მცირე კავკასიონი). ევროპაში წინა პერიოდში განხორცილებული კვლევების დროს პროცესები შესწავლილია და სტატისტიკურად შეფასებულია ზოგადად. ძალიან ცოტაა ცნობილი თოვლის დნობისდომინანტურ როლზე, მიწისქვეშა წყლების კვებასა და ევაპოტრანსპირაციაზე.დაუზუსტებელია მისი როლი მდინარეებში წყლის ნაკადის რაოდენობის გენერაციაშიზაფხულსა და შემოდგომაზე. საკვლევ რაიონში, ბორჯომი-ბაკურიანის ტერიტორიაზე, 2015 წლიდან ორგანიზება

გაუკეთდა რეჟიმულ მეტეო (ბაკურიანი, ტბის, წაღვერის და მიტარბის) და ჰიდროლოგიურ (ბორჯომულა, გუჯარეთის -წყალი და მიტარბი) დაკვირვებებს. მიმდინარეობს ყოველდღიური მეტეო დაკვირვებები (ატმოსფერული ნალექები, ტემპერატურა და ტენიანობა) და ყოველკვირეულად ხდება სტაბილური იზოტოპების სინჯების აღება.

ეს პროექტი მნიშვნელოვანია ერთის მხრივ, იმით რომ, სხვადასხვა გეოგრაფიულპირობებში სამივე წყალშემკრები აუზისთვის, წყლის ნალექიანობა-ჩამონადენისრაოდენობრივი ცვლილებების შესასწავლად, განხორციელდება სიმულაცია დაპროგნოზირება სპეციალური ჰიდროგეოლოგიური პროგრამების PREVAH და GSSHAპარალელური გამოყენებით. მეორეს მხრივ, წყლის ჩამონადენის გენერირება თოვლისდნობისა და მიწისქვეშა წყლების განტვირთვის ხარჯზე, გამოკვლეული იქნება ბუნებრივიიზოტოპების გამოყენებით. მესამე, დადგინდება დამოკიდებულება ჰაერის ტემპერატურისანომალიებს, გაუდაბნოების ინდექსს, ევაპოტრანსპირაციის პოტენციალსა და ჩამონადენისგენერაციის პროცესებს შორის, რაც საშუალებას მოგვცემს მოვახდინოთ მცირე ნაკადებისადა ჰიდროლოგიური “გვალვების” უკეთესი სიმულირება. Eეს მიდგომები ემყარება ცოტახნის წინ შვეიცარიასა და ჩეხეთის რესპუბლიკაში გამოყენებულ მოდელებს, რასაცGგანსხვავებულ გეოგრაფიულ პორობებში ეხპერიმენტული სამუშაოებისა და მოდელისპარამეტრიზაციის ჩატარების საერთაშორისო თანამშრომლობაში განვითარების დიდიპოტენციალი გააჩნია.

#




Semsruleblebi

1

„საქართველოს გეოთერმული პოტენციალის შესწავლა მოქმედ თერმულ ჭაბურღილებში სითბური ნაკადის მნიშვნელობების განსაზღვრით გზით 2013-2015“ გერმანიის განათლების და მეცნიერების ცენტრი

გიორგი მელიქაძე სოფიო ვეფხვაძე; ნინო კაპანაძე; თამარ ჯიმშელაძე;მარიამ თოდაძე; ალექსანდრე ჭანკვეტაძე; გიორგი ქაჯაია; თორნიკე ჭიკაძე,

პროექტის ფარგლებში, სითბური ნაკადის განსაზღვრის მიზნით ჩატარდა ერთობლივი

133

კვლევები გერმანელ კოლეგებთან ერთად. კერძოდ, საქართველოში არსებულ ღრმა ჭაბურღილებში ჩატარდა რეჟიმული დაკვირვებებით სითბური გრადიენტის განსაზღვრისა და ამდები ქანების თბური თვისებების დასადგენად. დაკვირვებები წარმოებდა სპეციალიზირებული გერმანელი კოლეგების მიერ გადმოცემული აპარატურის მეშვეობით. სპეციალისტის მომზადების მიზნით, ახალგაზრდა მეცნიერმა (სოფიო ვეფხვაძემ) გაიარა ტრეინინგი კლაუსტალის ტექნიკურ უნივერსიტეტში (გერმანია)

კოსმოფიზიკის ობსერვატორია. სამეცნიერო ერთეულის ხელმძღვანელი: ირაკლი ტუსკია. სამეცნიერო ერთეულის პერსონალური შემადგენლობა: ნუგზარ ღლონტი, ნოდარ

ხაზარაძე, თეიმურაზ ბაქრაძე, ირაკლი ტუსკია

1. 1. საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის დაფინანსებით 2015 წლისათვის დაგეგმილი და შესრულებული სამეცნიერო-კვლევითი პროექტები

#

გეგმით გათვალისწინებული და შესრულებული სამუშაოს დასახელება მეცნიერების დარგისა და სამეცნიერო



1

მიმართულება: ასტროფიზიკა. კოსმოსური სხივების მეორადი, ნეიტრონული კომპონენტის ინტენსივობის და ატმოსფერული წნევის უწყვეტი რეგისტრაცია. პირველადი დამუშავება და ანალიზი. მიღებული მონაცემების საერთაშორისო გაცვლის ცენტრში განთავსება.

ირაკლი ტუსკია ნუგზარ ღლონტი ნოდარ ხაზარაძე თეიმურაზ ბაქრაძე ზურაბ დემურიშვილი ზეინაბ ყვავაძე ლამარა ოსეფაიშვილი გიორგი ერქომაიშვილი ტერეზა ერქომაიშვილი ნინო ვანიძე

დასრულდა 2015 წლის მონაცემების (ნეიტრონული კომპონენტისა და ატმოსფერული წნევის) რეგისტრაცია, დამუშავება და სისტემატიზირება. დადგინდა კავშირის

კოეფიციენტები კოსმოსური სხივების ნეიტრონულ კომპონენტსა და ატმოსფერულ წნევას შორის. საბოლოო მონაცემები განთავსდა მონაცემთა საერთაშორისო ცენტრში.

2 მიმართულება: ასტროფიზიკა. მზე-დედამიწის კავშირების მონაცემების გამოყენებით,

ნოდარ ხაზარაძე

თეიმურაზ ბაქრაძე ირაკლი ტუსკია ზეინაბ ყვავაძე

134

მოძრაობის რაოდენობის მომენტის შენახვის კანონის საფუძვლებზე, ძლიერი, დამანგრეველი მიწისძვრების შესწავლა.

განხილულია მოძრაობის რაოდენობის მომენტის შენახვის კანონის ახალი ინტერპრეტაცია, რასაც გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ძლიერი, დამანგრეველი მიწისძვრების პროგნოზირებისათვის მაგნიტუდით M = 6 და მეტი. გამოვლენილია მიღებული კანონის ქმედითუნარიანობა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც დედამიწა საპლანეტთაშორისო მაგნიტური ველის ნეიტრალური ფენას გადაკვეთს, აგრეთვე ძლიერი აალებისას მზეზე.

პუბლიკაციები საქართველოში

# ავტორი/ ავტორები


ლის/კრებუ¬ლის დასახელება

ჟურნა-ლის/კრებუ¬ლის

ნომერი




1

ნოდარ ხაზარაძე თეიმურაზ ბაქრაძე ლია კორძაძე ირაკლი ტუსკია ეკატერინე ბაზერაშვილი ზეინაბ ყვავაძე მიხეილ ელიზბარაშვილი

მოძრაობის რაოდენობის მომენტის შენახვის კანონის გავლენა დედამიწის ტექტონიკაზე, როდესაც დედამიწას უხდება საპლანეტთაშორისო მაგნიტური ველის ნეიტრალური ფენის გადაკვეთა. ივანე ჯავახიშვილის სახელობის უნივერსიტეტის მიხეილ ნოდიას გეოფიზიკის ინსტიტუტის, შრომების კრებული.

ტომი # LXV

ქ.თბილისი. გეოფიზიკის ინსტიტუტი.

3

განხილულია მოძრაობის რაოდენობის მომენტის შენახვის კანონის ახალი ინტერპრეტაცია, რასაც გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ძლიერი დამანგრეველი მიწისძვრების პროგნოზირებისთვის 6. გამოვლენილია მიღებული კანონის ქმედითუნარიანობა, განსაკუთრებით�მაგნიტუდით მM მაშინ, როდესაც მზეზე ხდება ძლიერი აალებები და დედამიწას უხდება საპლანეტთაშორისო მაგნიტური ველის ნეტრალური ფენის გადაკვეთა.

135

დუშეთის გეოფიზიკური ობსერვატორია

სამეცნიერო ერთეულის ხელმძღვანელი მეც.აკად. დოქტორი რობერტ გოგუა

თამაზ მათიაშვილი – მეცნიერ თანამშრომელი

ბელა ლოსუერაშვილი – ლაბორანტი

გიორგი კიკუაშვილი – ლაბორანტი

გიული ტუშური – ლაბორანტი

1.საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის დაფინანსებით 2015 წლისათვის

დაგეგმილი და შესრულებული სამეცნიერო-კვლევითი პროექტები

№




№

1

დედამიწის მაგნიტური ველის H, D, ძ მდგენე-ლების ვარიაციების უწყვეტი რეგისტრაცია და აბსოლუტური მნიშვნე-ლობების განსაზღვრა. სამეცნიერო მიმართულება – გეომაგნეტიზმი.

რობერტ გოგუა

1. თამაზ მათიაშვილი 2. ბელა ლოსუერაშვილი 3. გიორგი კიკუაშვილი 4. გიული ტუშური 5. ოთარი მოსიაშვილი 6. ვახტანგი თანიაშვილი 7. ამირან ბულაური

2015 წელს დუშეთის გეოფიზიკურ ობსერვატორიაში მიღებული (რეგისტრირებული) უწყვეტი, დღე-ღამური, სამეცნიერო ინფორმაცია დედამიწის მაგნიტური ველის ვარიაციების (H-ჰორიზონტალური, ძ-ვერტიკალური, D-მიხრილობის კუთხე) შესახებ დამუშავებული დაგაგზავნილია (ინტერნეტის საშუალებით) მონაცემთა მსოფლიო ცენტრში (ქ. კიოტო, იაპონია) დაინერგება მონაცემთა საერთაშორისო გაცვლის სისტემაში. გამომდინარე აქედან გვაქვს უფლებაუფასოდ მივიღოთ მონაცემთა მსოფლიო ცენტრში დაგროვილი მთელი ინფორმაცია დედამიწისშემსწავლელ მეცნიერებათა სხვადასხვა დარგში და გამოვიყენოთYჩვენს სამეცნიერო კვლევებში.

I. 3. სახელმწიფო გრანტით (რუსთაველის ფონდი) დაფინანსებული

სამეცნიერო-კვლევითი პროექტები

№ პროექტის დასახე-ლება მეცნიერების დარგისა და სამეც-ნიერო მიმართულე-ბის მითითებით




გეოდინამიკური შოთა რუსთაველის აკადემიური მ. დევიძე

136

1

ველის სივრცულ-დროითი ვარიაციები და მისი გავლენა ღრმა წყალშემცველ ჰორიზონტებზე და მაგნიტურ ველზე

ეროვნული სამეცნიერო ფონდი

დოქტორი მარინე დევიძე

გ. მელიქაძე რ. გოგუა გ. კობზევი

პუბლიკაციები: ა) საქართველოში









1 2

Табагуа Г.Г. Гогуа Р.А.

Петромагнетизм и магнитное поле каинозойских интрузивов территории Грузии

Труды Ин-та геофизики им. М.Нодиа т. LXV, 2015

გეოფიზიკის ინსტიტუტი

5 გვერდი

შესწავლილია საქართველოს ტერიტორიაზე გავრცელებული კაინოზოური ინტრუზივებისმაგნიტური ველი და პეტრომაგნეტიზმი. დადგენილია სხვადასხვა ინტრუზივებს შორისმსგავსება-განსხვავება მაგნიტური პარამეტრების (æ, Iნ, Q) და მაგნიტური მინერალებისმიხედვით. დადგენილია აგრეთვე, რომ ძიების მაგნიტური მეთოდი ეფექტურია მსგავსიინტრუზივების ძიებისა და კარტირებისათვის.

ინსტიტუტის დირექტორი, მეც.აკად. დოქტორი ნ. ღლონტი ინსტიტუტის სამეცნიერო საბჭოს თავმჯდომარე, აკადემიკოსი თ. ჭელიძე

Documents

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo ...ig-geophysics.ge/2015-ang.pdf · ოდილავაძე დავით ქირია ჯემალ დოვგალი