İZ DÜŞÜM METOTLARI DİK GÖSTERİLİŞLER

1 - KAPSAM

Dik gösteriliş, birbirleri ile sistematik düzenlenmiş düzlemlerde, paralel dik iz üşümler yardımıyla iki boyutlu görünüşlerin elde edilmesidir. Bir cismin tam olarak gösterilmesi için, yönlerine göre, aşağıdaki altı görünüş gerekli olabilir (bk. Şekil 1 ve Çizelge 1).

Şekil 1.

Tablo 1.

2 - GÖRÜNÜŞLERİN GÖSTERİLİŞİ(Tablo 1.’e bakınız).Gösterilen cismin, en çok bilgi veren (cismi en iyi tanıtan) görünüşü, âdet olduğu üzere, esas görünüş olarak (önden görünüş) seçilmelidir. Bu, genellikle cismi fonksiyon, imalât veya montaj (takılış) konumunda gösteren a bakış yönüne göre A görünüşüdür (bk. Şekil 1 ve Tablo 1). Teknik resimdeki esas görünüşe göre diğer görünüşlerin bağıl konumu seçilen iz düşüm metoduna (1. İz düşüm metodu, 3. İz düşüm metodu, ok metodu) bağlıdır. Uygulamada .A. - .F. altı görünüşün hepsi gerekli değildir. Esas görünüşe göre, gerektiğinde, diğer görünüşler (veya kesitler) aşağıdaki kriterlere göre seçilmelidir:

− Cismi eksiksiz ve hiçbir anlaşmazlığa fırsat vermeyecek şekilde göstermek için, gerekli ve yeterli görünüşlerin ve kesitlerin sayısı kesinlikle en az olacak şekide sınırlandırılmalıdır.− Ayrıntıların gereksiz tekrarından kaçınılmalıdır.

3 - GÖSTERİLİŞ METOTLARI3.1 - BİRİNCİ İZ DÜŞÜM METODU

Birinci iz düşüm metodu, gösterilen cismin (bk. Şekil 1), gözlemci ile cismin üzerlerine dik iz düşürüldüğü koordinat düzlemleri arasında bulunduğu durumdaki bir dik gösteriliştir (bk. Şekil 2). Esas görünüş (önden görünüş) .A.’ya göre diğer görünüşlerin konumları, önden görünüş .A. .nın iz düşürüldüğü koordinat düzlemine (resim düzlemine), iz düşüm düzlemlerinin koordinat eksenleri etrafında döndürülmesi suretiyle yayılarak veya paralel hale getirilerek belirlenir (bk. Şekil 2). Bundan dolayı, esas görünüş .A.’ya göre diğer görünüşlerin yerleri, aşağıdaki gibi düzenlenmelidir (bk.Şekil 3):

− B görünüşü : üstten görünüş, önden görünüşün altında,− E görünüşü : alttan görünüş, önden görünüşün üstünde,− C görünüşü : soldan görünüş, önden görünüşün sağında,− D görünüşü : sağdan görünüş, önden görünüşün solunda,− F görünüşü : arkadan görünüş, soldan görünüşün sağında veya sağdan görünüşün solundabulunabilir.

Şekil 2.

Şekil 3. Şekil 4.

3.2 - ÜÇÜNCÜ İZ DÜŞÜM METODU

Üçüncü iz düşüm metodu, gösterilen cismin (bk. Şekil 1), gözlemciye (resmi çizen) göre iz düşürüldüğü koordinat düzlemlerinin arkasında bulunduğu durumdaki bir dik iz düşümdür (bk. Şekil 5). Cisim, her biri saydam olan iz düşüm düzlemi üzerinde, sanki sonsuz uzaklıktan dik görünebiliyormuş gibi gösterilir. Esas görünüş .önden görünüş. .A. .ya göre diğer görünüşlerin konumları, önden görünüş .A. .nin iz düşürüldüğü koordinat düzlemine (resim düzlemine), koordinat eksenleri etrafında döndürmek suretiyle yayılarak veya paralel duruma getirilerek

belirlenir (bk. Şekil 5). Bu yüzden, esas görünüş .A. .ya göre diğer görünüşlerin yerleri aşağıdaki gibi düzenlenir (bk. Şekil 6):

− B görünüşü : üstten görünüş, önden görünüşün üstünde,− E görünüşü : alttan görünüş, önden görünüşün altında,− C görünüşü : soldan görünüş, önden görünüşün solunda,− D görünüşü : sağdan görünüş, önden görünüşün sağında,− F görünüşü : arkadan görünüş, sağdan görünüşün sağında veya soldan görünüşün solunda bulunabilir.

Şekil 5.

Şekil 6. Şekil 7.

3.3 - OK METODU

Yararlı olduğunda, birinci ve üçüncü iz düşüm metotlarının kesin modeli uygun olmadığında, farklı görünüşlerin bağımsız olarak düzenlendiği ok metodunun uygulanmasına izin verilir. Esas görünüş hariç olmak üzere, her görünüş Şekil 1.e uygun olarak bir harf ile gösterilmelidir. Esas görünüşte bakış doğrultusu, bir küçük harfle belirtilen diğer görünüşlerin adlandırıldığı uygun büyük harfler, görünüşün hemen üstünde, sol tarafında gösterilmelidir. Adlandırılan görünüşler, esas görünüşten bağımsız olarak yerleştirilebilir (bk. Şekil 8). Bakış yönlerinden bağımsız olarak görünüşlerin gösterildiği büyük harfler [ bk. TS 10841 (ISO 3098-1) ], daima, teknik resmin normal okuma doğrultusunda okunacak konumda yazılmalıdır. Teknik resimde bu metodu belirten bir grafik sembol gerekli değildir.

Şekil 8.

3.4 - AYNAYA GÖRE (YANSITILMIŞ) GÖSTERİLİŞ

Aynaya göre dik gösteriliş, gösterilen cismin (bk. Şekil 1), yatay düzlemlerine göre paralel konumda bulunan yüzü, yukarıya doğru bir aynadaki şeklinin iz düşümü olan bir dik gösteriliştir (bk. Şekil 9). Aynaya göre dik gösterilişin bir sonucu olan görünüş, görünüşü gösteren bir büyük harfle belirtilebilir. Bu metodun belirleyici grafik sembolü, Şekil 10.da gösterilmiştir.

Şekil 9. Şekil 10.

4 - GRAFİK SEMBOLLERİN ORANLARI VE BOYUTLARI

Grafik semboller, Şekil 11, Şekil 12 ve Şekil 13.’e uygun olarak çizilmelidir. Sadeleştirmek için eksen çizgileri çizilmeyebilir.

Şekil 11.

Şekil 12.

Şekil 13.

Grafik sembollerin uygulanması için büyüklük serileri ve ek gösterilişler, Tablo 2.’e uygun olmalıdır.

Tablo 2. Boyutların oranları (Boyutlar mm’dir).

MAKİNE TEKNİK RESMİNDE GÖRÜNÜŞLER

1 - Lokal görünüşler

Herhangi bir karışıklığa meydan vermemek şartıyla, simetrik parçaların bir tam görünüşünden sonra tercihan bir lokal gösterilişe izin verilir. Teknik resmin genel çiziminde kullanılan metoda bakılmaksızın, lokal görünüş üçüncü iz düşüm metoduna göre çizilmelidir. Lokal görünüşler, geniş sürekli çizgiler ile çizilir ve dar noktalı uzun kesik çizgiler ile esas görünüşlere bağlanır. Örnekler Şekil 1 - Şekil 4’de gösterilmiştir.

Şekil 1. Muylunun local görünüşü.

Şekil 2. Çeşitkenar deliğin local görünüşü.

Şekil 3. Kanallı deliğin local görünüşü.

Şekil 4. Kama kanalının local görünüşü.

2 - Bitişik parçalar ve çevreler

Herhangi bir cisme bitişik parçalar, dar iki noktalı uzun kesik çizgiler ile çizilerek gösterilir. Bitişik parça, esas parçanın görünmesini engellemez, ancak onunla birlikte görünmeyebilir (Şekil 5 ve Şekil 6). Bitişik parçalar, kesitlerinde taranmaz.

Şekil 5. Sınırlı bitişik parça. Şekil 6. Bitişik parçalar.

Geometri elemanlarının çevreleri bilinemediğinde veya kesin olarak çizilemediğinde, bunların kapladığı tahmini alan, Şekil 7 ve Şekil 8’e göre dar iki noktalı uzun kesik çizgilerle gösterilir.

Şekil 7. Çevrelerin gösterilişi (a-bilgi için etiket). Şekil 8. Çevrelerin gösterilişi.

3 - Ara kesitler

Görünen gerçek geometrik ara kesit çizgileri, geniş sürekli çizgiler ile, görünmeyenler ise dar kesik çizgiler ile çizilir (Şekil 9).

Şekil 9. Gerçek ara kesit.

Gerçek geometrik ara kesit çizgilerinin sadeleştirilmiş gösterilişleri, aşağıdaki arakesitlerdeki gibi uygulanmalıdır.

– İki silindir arasındaki eğri ara kesit çizgileri, geniş sürekli düz çizgiler ile çizilebilir (Şekil 10).– Bir silindir ile bir dikdörtgen prizma arasındaki ara kesit düz çizgisinin yeri kaydırılabilir (Şekil 2).

Bununla birlikte, teknik resmin anlaşılabilirliğini etkilediğinde, sadeleştirilmiş gösteriliş, uygulanmamalıdır.

Şekil 10. Sadeleştirilmiş ara kesit.

Kavisler veya yuvarlatılmış kenarlar gibi zahiri ara kesit çizgileri, bir görünüş içinde, dar sürekli çizgiler ile gösterilmeli, bunlar çevre çizgilerine değmemelidir (Şekil 11).

Şekil 11. Zahiri ara kesitler.

4 - Miller üzerindeki dörtgen uçlar

Millerin dörtgen uçları veya düzlem yüzeyleri (Şekil 12) veya kesik piramit uçlarının (Şekil 13) ek bir görünüş veya kesit çiziminden kaçınmak amacıyla, dar sürekli çizgilerle köşegenleri çizilerek gösterilir.

Şekil 12. Dörtgen uç ve düzlem yüzey. Şekil 13. Kesik piramit uç

5 - Kesik görünüşler

Yerden tasarruf sağlamak amacıyla, uzun bir cismin, tanıtımı için sadece gerekli bölümlerinin gösterilmesine izin verilir. Geri kalan bölümlerin sınırları, serbest elle dar sürekli veya dar sürekli zikzaklı çizgilerle çizilir. Bölümler birbirine yakın olarak çizilmelidir (Şekil 14 ve Şekil 15). Not - Kesik görünüşler, gerçek geometriyi göstermez.

Şekil 14. Kesik görünüş.

Şekil 15. Kesik görünüş.

6 - Tekrarlanan geometri elemanlar

Bazı özdeş geometrik elemanlar, sıralı bir düzende olduklarında, bunların sadece biri çizilmeli ve diğerlerinin yerleri gösterilmelidir. Simetrik geometri elemanlarına ait gösterilmemiş geometri elemanlarını yeri, Şekil 16 ve Şekil 17’deki gibi, dar noktalı uzun kesik çizgilerle gösterilir. Simetrik olmayan geometri elemanlarına ait gösterilmemiş geometri elemanlarının alanı, Şekil 18’de gösterildiği gibi dar sürekli çizgilerle belirtilir.

Şekil 16. Tekrarlanan simetrik geometri elemanları

Şekil 17. Tekrarlanan simetrik geometri elemanları

Şekil 18. Tekrarlanan simetrik olmayan geometri elemanları

7 - Büyütülmüş geometri elemanları

Bir teknik resmin ölçeği, bütün geometri elemanlarının açık bir şekilde gösterilmesine veya ölçülendirilmesine izin vermediğinde, anlaşılmayan geometri elemanları, dar sürekli bir çizgiyle çerçeve içine veya çember içine alınır, bu çerçeve alanı bir büyük harfle adlandırılır. Alan içindeki geometri elemanları, büyütülmüş bir ölçekle gösterilir. Adlandırma harfi ile parantez içinde belirtilen ölçek, Şekil 19’daki gibi gösterilir.

Şekil 19. Büyütülmüş geometri elemanları

8 - Önceki çevre çizgileri

Bir parçanın şekillendirilmesinden önceki çevre çizgilerinin gösterilmesi gerektiğinde, bunlar, dar iki noktalı uzun kesik çizgilerle Şekil 20’de gösterildiği gibi çizilmelidir.

Şekil 20. Önceki çevre çizgileri.

9 - Bükme çizgileri

Açınmış görünüşlerdeki bükme çizgileri, dar sürekli çizgilerle, Şekil 21’de gösterildiği gibi çizilmelidir.

Şekil 21. Bükme çizgileri (a-açınım görünüşü).

10 - Küçük eğimler ve kavisler

Küçük eğimler ve kavisler (eğimli yüzeylerin, koniklerin, piramitlerin üstündeki), bir iz düşümde açık bir şekilde çok küçük olarak belirtildiğinde, bunların gösterilişinde birinden vazgeçilir. Böyle durumlarda, sadece en küçük boyutun iz düşümüne uygun düşen kenar, bir geniş sürekli çizgiyle çizilir. Bu Şekil 22 ve Şekil 23’de, sadece açıklama yolu ile iz düşüm çizgileri çizilerek gösterilmiştir.

Şekil 22. Küçük kavis Şekil 23. Küçük eğim

11 - Saydam cisimler

Saydam malzemeden yapılmış bütün cisimler, saydam değilmiş gibi çizilir (Şekil 24). Grup montaj resmî ile genel montaj resmî içindeki saydam parçaların arkasındaki parçalar, görünür çizilmelidir (Şekil 25).

Şekil 25. Saydam cismin montaj resmi

Şekil 24. Saydam cisim

12 - Hareketli parçalar

Montaj resimlerinde hareketli parçaların ilk, ara ve son konumları, dar iki noktalı uzun kesik çizgilerle Şekil 26’daki gibi gösterilebilir.

Şekil 26 - Hareketli parça

13 - İşlenmiş ve işlenmemiş parçalar

İşlenmemiş bir parçanın teknik resmi içinde işlenmiş şeklinin gösterilmesine veya işlenmiş bir parçanın teknik resmî içinde işlenmemiş şeklinin gösterilmesine izin verilir. Bu parçalar, dar iki noktalı uzun kesik çizgiler uygulanarak çizilmelidir (Şekil 27 ve Şekil 28).

Şekil 27 - İşlenmemiş parça içinde işlenmiş Şekil 28 - İşlenmiş parça içinde işlenmemiş parçanın gösterilişi parçanın gösterilişi

14 - Ayrı özdeş elemanlardan yapılan parçalar

Ayrı fakat özdeş elemanlardan yapılan parçalar, homojen olarak gösterilir. Elemanların yeri, Şekil 29’da gösterildiği gibi dar sürekli kısa çizgilerle belirtilmelidir.

Şekil 29. Ayrı, eş elemanlar

15 - Yüzey modeli (desen)

Tırtıl, oluk, kanal, ağ veya kafes şeklinde yapılar, tamamen veya kısmen geniş sürekli çizgilerle gösterilir (Şekil 30).

Şekil 30. Yüzey modeli (desen)

16 - Lif ve hadde yönleri

Bir parçanın görünüşünde lif ve hadde yönlerinin gösterilmesi gerekmez, ancak gerektiğinde, Şekil 31 ve Şekil 32’de gösterildiği gibi, her iki ucu oklu dar sürekli kısa çizgilerle belirtilmelidir.

Şekil 31. Lif yönü Şekil 32. Hadde yönü

17 - İki veya daha fazla özdeş görünüşlü parçalar

Herhangi bir parçanın iki veya daha fazla özdeş görünüşü, “simetrik parça” referans okları ve büyük harflerle veya rakamlarla veya her ikisi ile de Şekil 33 ve Şekil 34’deki gibi tanıtılabilir.

Şekil 33. Özdeş iki görünüş

Şekil 34. Özdeş iki lokal görünüş

18 - Ayna - görüntüsündeki parçalar

Basit parçalar, ayna görüntülerine özdeş olduklarında, imalâtta yanlış bir sonuç doğurmamak şartıyla, her ikisi içinde tek bir gösteriliş yeterlidir. Yazı alanının yakınına bir açıklama notu yazılır (Şekil 35). Gerektiğinde, daha küçük bir ölçekte, her iki parçanın sadeleştirilmiş gösterilişleri ölçüsüz olarak çizilebilir (1- parça 1).

Şekil 35. Ayna - görüntüsündeki parçalar