Jak zmienia się przyroda jesienią i zimą?

Wprowadzenie do zagadnienia przystosowywania się organizmów do zmieniających się pórroku. W tekście ilustrowanym fotografią przebarwiających się drzew jesienią zwróconouwagę na przygotowania roślin i zwierząt do zimy. Zamieszczono też wykaz treści, któreuczeń powinien znać oraz cele nauczania zapisane w języku ucznia- kryteria sukcesu.

W materiale opisano zmiany jakie dokonują się w szacie roślinnej pod wpływemzmieniających się warunków atmosferycznych jesienią. Zwrócono uwagę na różnorodneprzystosowania roślin do okresu zimowego, co zostało przedstawione w galerii zdjęć.Zawarto też instrukcje do przeprowadzenia obserwacji jesiennych zmian w przyrodziew najbliższym otoczeniu.

W materiale opisano zachowania ptaków i ssaków przed nastaniem zimy. Załączonofotografie przedstawiające ptaki lecące w kluczu oraz stado żubrów.

W materiale opisano przystosowania zwierząt do przetrwania niskich temperatur w okresiezimy. Załączono film pt. "Sposoby zwierząt na przetrwanie zimy", w którym opisanozachowania niedźwiedzi, nietoperzy, zajęcy i dzików. Zawarto też instrukcję doprzeprowadzenia zimą obserwacji przyrody najbliższej okolicy. Na przykładzie sikorprzedstawiono problem ze zdobyciem pożywienia przez ptaki zimujące w Polsce .

W materiale bogato ilustrowanym przedstawiono i opisano gatunki ptaków zimującychw Polsce, tj.: jemiołuszka, krzyżodziób,gil,myszołów włochaty, sowa śnieżna, jer,edredon,

Słowniczek, w którym wyjaśniono pojęcia: hibernacja, rośliny zimozielone, podszerstek.

Pięć ćwiczeń interaktywnych z możliwością sprawdzenia poprawności odpowiedzisprawdzających wiedzę o przystosowaniach roślin i zwierząt do życia w okresie zimy.Zastosowano zadania wielokrotnego i jednokrotnego wyboru, zadania z lukami oraz typuprawda/fałsz.

Jak zmienia się przyroda jesienią i zimą?

Jesienią wiele ptaków przygotowuje się do odlotu w cieplejsze rejony świata. Na niebiemożna zaobserwować stada liczące nawet setki tych zwierząt. Wędrówki ptaków to jednoz najbardziej fascynujących zjawisk w przyrodzie. Czym są spowodowane? Czy ma tojakiś związek z faktem, że o tej samej porze drzewa zaczynają zrzucać liście, a niektórezwierzęta gromadzą zapasy na zimę?

Złote i czerwone liście drzew są oznaką nadchodzącej jesieni

Już wiesz

na czym polegają zmiany pogody;jak mierzyć pogodę;dlaczego mamy pory roku.

Nauczysz się

opisywać, jak zwierzęta przygotowują się do zimy;omawiać rolę wędrówek i snu zimowego zwierząt;wyjaśniać, dlaczego wiele roślin zrzuca liście na zimę.

1. Jesień i roślinyKalendarzowa jesień rozpoczyna się 23 września. O tej pore roku szybciej zapada noc i robisię coraz chłodniej. Przyroda przygotowuje się do nadchodzącej zimy. W miarę jaktemperatury stają się niższe, rośliny jednoroczne całkowicie obumierają – zimę przeżywająjedynie ich nasiona ukryte w glebie. Byliny to rośliny wieloletnie, których pędy nie sązdrewniałe. Potrafią one zgromadzić substancje odżywcze i zapasowe w częściachpodziemnych, jak kłącza i bulwy. Mimo że u niektórych z nich pędy obumierają, to częścipodziemne mogą przetrwać niekorzystne warunki pogodowe. Dzięki temu na wiosnębyliny odrastają.

Liście roślin o zdrewniałych pędach – krzewów i drzew – zmieniają kolor, a następnie sązrzucane. W ten sposób rośliny te ograniczają utratę wody, której nie mogą pobrać, bo jestzamarznięta. W pędach magazynują substancje odżywcze, co zwiększa ich odporność namróz. Inaczej radzą sobie drzewa iglaste. Są to rośliny zimozielone – oznacza to, że niezrzucają liści na zimę. Na szczęście szpilki, czyli ich liście, są bardzo dobrze zabezpieczoneprzed mrozem. Pokrywa je substancja ograniczająca parowanie wody. Jedynym wyjątkiemjest modrzew, który jesienią traci wszystkie delikatne i cienkie igły.

Skracający się dzień i coraz niższe temperatury są dla roślin sygnałem, że nadszedł czas dojrzewania owoców

Obserwacja 1

Zaobserwowanie, jak zmienia się przyroda jesienią.

Co będzie potrzebne

notes.

Instrukcja

1. Ustal, jakie organizmy będziesz obserwować w najbliższym terenie (np. drzewa, ptakiżyjące w parku).

2. W notesie opisz krótko najciekawsze spostrzeżenia dotyczące natury o tej porze roku.Opisz dwa gatunki roślin w różny sposób przygotowujące się do zimy.

3. Spisz i ewentualnie narysuj napotkane i rozpoznane organizmy.

4. Porównaj swoje obserwacje ze spostrzeżeniami innych osób.

Podsumowanie

Wraz z nadejściem jesieni otaczająca przyroda zaczyna się zmieniać. Widać to zwłaszczaw przypadku roślin.

2. Jak zmiany w roślinności wpływają na inneorganizmy?

Jesień dla zwierząt oznacza nadejście pory, gdy będą musiały uporać się z niesprzyjającąpogodą i brakiem żywności. Dlatego stosują różne sposoby na przetrwanie tego okresu.Skutecznie radzi sobie z tym wiele ptaków, podejmując wędrówki do ciepłych krajów. Tamznajdują warunki odpowiednie, by przetrwać.Dużo zwierząt nie zmienia miejsca pobytu. Dla nich jesień to okres wzmożonej pracy przyzbieraniu zapasów na zimę oraz szukaniu kryjówek. Z początkiem tej pory roku wiele roślinwytwarza owoce i nasiona, którymi żywią się zwierzęta roślinożerne. Niektóre z tychzwierząt najadają się na zapas, wiele z nich gromadzi pożywienie w spiżarniach, norachi dziuplach. Ssaki, które są aktywne zimą, linieją – zmieniają futro na gęstsze i cieplejsze.Dzięki temu zwierzęta pozostające na chłodną porę roku w Polsce mają szansę przetrwaćzimę.

Dzięki lataniu w kluczach ptaki mniej się męczą podczas długich przelotów, gdyż m.in. wykorzystują wznoszące zawirowaniepowietrza wytwarzane przez osobniki lecące przed nimi

Niektóre zwierzęta, jak np. żubry, jesienią jedzą więcej niż zwykle. Pokarm przekształca się w ich organizmach w tkankę tłuszczową,która będzie dostarczać im energii zimą

3. Przyroda zimąTemperatura zimą jest niska, często ujemna. Zdarzają się opady śniegu i szadź, a rzekii jeziora bywają zamarznięte. Dla przyrody jest to czas odpoczynku, ale i wyzwanie – jakprzetrwać bez pożywienia. O tej porze roku niektóre zwierzęta, w tym owady, ślimaki, płazyi gady, ukrywają się w spróchniałych pniach, w ściółce leśnej, jaskiniach lub po prostuzagrzebują się głęboko w ziemi czy w mule na dnie zbiorników wodnych. Część, jaknietoperze, niedźwiedzie, borsuki i wiele gryzoni, zapada w sen zimowy zwany hibernacją.Serce zwierząt w tym stanie może ograniczyć bicie nawet do trzech razy na minutę.Wolniejszy staje się również oddech, a temperatura ciała spada do kilku stopni Celsjusza.Dzięki temu zwierzęta te prawie nie zużywają energii i mogą przeżyć zimę, nie pożywiającsię.Pozostające w Polsce ptaki oraz wiele ssaków przejawia o tej porze roku normalnąaktywność. Ich sierść i podszerstek stają się gęstsze i cieplejsze. Zabarwienie piór i sierściczęsto robi się jaśniejsze, dzięki czemu zwierzęta stają się trudno zauważalne na tle śniegu.Dużym problemem jest znalezienie pożywienia. Dziki, sarny i jelenie grzebią w śniegu,wyjadając resztki trawy, korzenie czy pozostałe po jesieni owoce. Zazwyczaj las jest w staniewyżywić swoich mieszkańców. Czasem jednak, w okresie wyjątkowo śnieżnych i długichzim, leśnicy muszą dokarmiać zwierzęta. Wykładają im w paśnikach siano, marchew,kapustę i ziarna zbóż.

Film dostępny na portalu epodreczniki.plŹródło: Krzysztof Jaworski, Lake Clark Na�onal Park & Preserve (h�ps://www.flickr.com), Geoff Gallice (h�ps://www.flickr.com),Jean-Jacques Boujot (h�ps://www.flickr.com), vlod007 (h�ps://www.flickr.com), Andrzej Boczarowski, Tomorrow sp. z o.o., KevinMacLeod (h�p://incompetech.com), licencja: CC BY-SA 2.0.

Film omawia sposoby przygotowania się zwierząt do nadchodzącej zimy.

Obserwacja 2

Badanie przyrody zimą.

Co będzie potrzebne

notes.

Instrukcja

1. Przypomnij sobie lub odszukaj w atlasach, książkach i Internecie nazwy zwierząt, jakiemożna spotkać zimą. Zanotuj swoje spostrzeżenia w notesie.

2. Zwróć uwagę, czy są wśród nich zwierzęta, których nie widzisz latem.

3. Przypomnij sobie, które rośliny zachowują liście na zimę.

4. Porównaj swoje obserwacje z obserwacjami koleżanek i kolegów.

Podsumowanie

Zimą nie da się zauważyć tylu gatunków zwierząt, co latem. Część z nich zapada w senzimowy, wiele ptaków odlatuje do ciepłych krajów.

Ciekawostka

Do ptaków zimujących w Polsce należą sikory. Zima jest dla nich wielkim wyzwaniem.Aby się ogrzać, zużywają mnóstwo energii i po nocy pilnie muszą się najeść. Jeśli w ciągupół godziny od przebudzenia sikora nie znajdzie pożywienia – umiera. Dlatego wieleosób wywiesza zimą płaty słoniny, którą sikory chętnie się żywią.

4. Zimowi gościeWiększość ptaków odlatuje z Polski pod koniec lata i jesienią. Zimą spotykamy głównie teżyjące u nas cały rok. W miejsce niektórych ptaków odlatujących na zimę przylatująz zimniejszych krajów inne - należące do tego samego gatunku. Tak jest chociażbyw przypadku gawronów, sójek, kawek czy grubodziobów.

Grubodziób wyróżnia się potężnym dziobem służącym do miażdżenia pestek i nasion. Ptaki przebywające u nas latem odlatują napołudnie Europy, zaś na zimę przybywają do nas grubodzioby ze wschodu

Zimą można obserwować też ptaki, których latem u nas nie ma. Należą do nich na przykładjemiołuszki i gile. Dlaczego przylatują? Przybywają ze wschodu i z północy Europy, gdziezima jest znacznie bardziej surowa. Upodobały sobie u nas wiele drzew, np. jarzębiny czyjemioły, których owoce są doskonałym pokarmem. Do ptaków zimujących należą równieżkrzyżodzioby. Podczas łagodnych zim dom mogą u nas znaleźć ptaki wodne, np. kaczkilodówki, uhle i edredony. Niektóre z nich można spotkać tylko nad brzegiem morza.Niekiedy zimują u nas także duże drapieżniki jak myszołowy włochate czy sowy śnieżne.

Ciekawostka

Dla niektórych zwierząt zima jest okresem rozrodu. Przykładem są krzyżodzioby. Zima todla nich dobry czas, gdyż żywią się nasionami drzew iglastych. Nasiona szyszek sosen,

Przykłady ptaków przylatujących do Polski na zimę

świerków i modrzewi zawierają dużo składników odżywczych, dlatego ptaki te nawetw mroźne dni z łatwością mogą wykarmić swoje pisklęta.

Skrzyżowane połówki dzioba krzyżodzioba sosnowego służą do podważania łusek szyszki sosny. Po rozchyleniu zdrewniałychłusek szyszki ptak wydobywa nasiona językiem

Ciekawostka

Jemiołuszki przylatują do nas z Finlandii i Rosji. Gdy jest ciepło, odżywiają się owadami.Jednak gdy przylatują na jesień i zimę do Polski, żywią się owocami. Ptaki te potrzebująogromnych ilości pożywienia – codziennie zjadają dwa razy więcej, niż same ważą.Trawią pokarm bardzo szybko – zaledwie w kilkanaście minut. Wiosną jemiołuszki znówzaczynają odżywiać się owadami.

Źródło: tpsdave (h�p://pixabay.com), licencja: CC0.

PodsumowanieJesienią dni stają się coraz krótsze i chłodniejsze. Dla żywych organizmów jest tozapowiedź nadchodzącego pogorszenia pogody związanego ze skracaniem się dniai coraz niższego położenia Słońca nad horyzontem.Mnóstwo zwierząt jesienią zbiera zapasy na zimę; wiele ptaków odlatuje w cieplejszerejony.Zima to okres spoczynku roślin i wielu zwierząt.Warunki pogodowe panujące w Polsce zimą sprzyjają niektórym zwierzętomprzybywającym wówczas do naszego kraju.

Praca domowa

Polecenie 1.1

Poszukaj w różnych źródłach informacji, dlaczego niektóre ptaki tego samego gatunkuodlatują na zimę, a inne do nas przylatują.

Polecenie 1.2

Spróbuj wyjaśnić, dlaczego nie wszystkie zwierzęta gromadzą zapasy na zimę.

Zobacz takżeZajrzyj do zagadnień pokrewnych:Zmiany pogodyJak mierzymy składniki pogody?

Słowniczekhibernacja

zjawisko polegające na spowolnieniu czynności życiowych, występujące u zwierzątnarażonych na niekorzystne warunki, jak niska temperatura zimą

rośliny zimozielone

rośliny, które nie zrzucają liści na zimę

podszerstek

warstwa krótkich, bardzo gęstych włosów występująca u wielu ssaków, nieprzemakalnai chroniąca przed utratą ciepła; zimą podszerstek jest bardziej obfity niż latem

Zadania

Ćwiczenie 1

Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 2

Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.

Uzupełnij puste miejsca, wybierając brakujące elementy z listy.

Ptaki niezimujące w Polsce odlatują do ciepłych krajów, ponieważ .

Zwierzęta pozostające w Polsce, które nie są aktywne zimą, przechodzą w fazę hibernacji,

czyli .

Przed zimą zwierzęta dużo jedzą, aby .

Niektóre zwierzęta pozostające zimą w Polsce przygotowują sobie w norach i dziuplach

zapasy .

osamotnienia wody inne też odlatują tłuszczu brak im pokarmu

bo są dostępne smakołyki uśpienia najeść się do syta poszukują tam partnera

zgromadzić zapas wody wybudzenia jedzenia są przeganiane przez inne

intensywnego wzrostu budulca zgromadzić zapas tłuszczu

Wskaż poprawne określenia dotyczące bylin przed nastaniem zimy.

przechodzą cały cykl rozwojowy

obumierają całkowicie

zbierają zapasy, aby ją przetrwać

wydają nasiona

Ćwiczenie 3

Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 4

Źródło: Marek Czowgan, licencja: CC BY 3.0.

Rośliny o zdrewniałych pędach jesienią

zakwitają.

całe obumierają.

zrzucają liście.

Wskaż informacje prawdziwe i fałszywe.

Prawda Fałsz

Nie wszystkie ptaki odlatująod nas jesienią.

Żaden ptak nie przylatuje donas na zimę.

Podczas długiej zimyzwierzęta należy dokarmiać.

Nietoperze prowadzą zimąaktywne życie.

Jesienią wszystkie bylinyobumierają.

Wszystkie drzewa iglastezachowują liście zimą.

Ćwiczenie 5

Źródło: Marek Czowgan, licencja: CC BY 3.0.

Uzupełnij luki w zdaniach.

Jesienią niektóre zwierzęta , czyli zmieniają sierść na grubszą. Inne nie zmieniają

sierści, lecz zimą zapadają w , co objawia się spowolnieniem oddychania i szybkości

bicia serca. Przygotowując się do zimy, drzewa zrzucają liście. Z kolei większość

drzew zachowuje liście, co oznacza , że są to .

byliny pędy zbierają zapasy stan skupienia liściaste linieją

rośliny zimozielone hibernację iglastych owocują