2013 / 1 Analiza

Jan Gmurczyk

Euro w Polsce.Obawy i pytania

Spis treści

Wstęp 2Część1.Czystrefaeurojeststabilna? 3Część2.Czypowprowadzeniueurocenywzrosną? 7Część3.Czypolskagospodarkajestgotowanaprzyjęcieeuro? 17Podsumowanie 26Bibliografia 28

2

Wstęp

W ostatnichkilkumiesiącachnastąpiłowyraźneożywieniede-baty publicznej wokół kwestii przystąpienia Polski do strefyeuro.Wydaje sięprzy tym, żewdebacie tejwiększąuwa-

gęprzykuwająpotencjalne koszty i zagrożeniawynikające zprzyjęciawspólnejwalutyniżspodziewaneztegotytułuszanseikorzyści.

Tenponiekądsceptycznywydźwiękrozważańnatematprzyszłościeurow Polsce jestw pełni zrozumiały.Wmiarę jak kolejne odsłony kryzysuwEurolandziestawiałyprzyszłośćeuropejskiej integracjiwalutowejpodcorazwiększymznakiemzapytania,obawyzwiązanezewspólnąwalutąulegaływnaszymkrajukonsekwentnemunasileniu.

Spadekatrakcyjnościeurowostatnichlatachwidaćchoćbywbada-niachprezentowanychwMonitorzeOpiniiPublicznejMinisterstwaFinan-sów.Wgrudniu2009rokuzdecydowaniepozytywnybądźraczejpozy-tywnystosunekdowprowadzeniawspólnejwalutywPolscedeklarowałołącznie43%obywateli,podczasgdywpaździerniku2012rokuwskaźniktenzmalałdo31%1.JednocześniePolacyopowiadająsięzacorazodleg-lejsząperspektywąprzystąpieniadoEurolandu.PomysłwprowadzeniaeurowPolscewhoryzoncie„najbliższychkilkulat”wczerwcu2010rokupopierało34%obywateli,natomiastwpaździerniku2012 roku już tylko16%.RównolegleodsetekPolaków,którzynigdyniechcielibywymienićzłotóweknaeuro,wzrósłwtymokresiez23%do31%2.

Obawyprzedwspólnąwalutąstanowiąpunktwyjścianiniejszegoopra-cowania.Celemzaprezentowanejwnimanalizy jestpróbaudzieleniasyntetycznejodpowiedzinatrzypytania,którewkontekściedebatynadprzyjęciemeurowPolscewydająsięnależećdotych,którewzbudzająnajwiększewątpliwości.Popierwsze:czystrefaeurojeststabilna?Podru-gie:czypowprowadzeniueurowPolscecenywzrosną?Potrzecie:czypolskagospodarkawogólejestgotowanaprzyjęcieeuro?

1J.Osińska,Monitor opinii publicznej nr 4/2012,MinisterstwoFinansów,s.2(adresonline:http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_opinii_12_2012.pdf).2Ibidem,s.3.

Czy strefa euro jest stabilna?

3

Każdemuzpowyższychpytańpoświęconoodrębnączęśćopracowa-nia.Tam,gdzietouzasadnioneimożliwe,analizęuzupełniająrozważa-nianaddoświadczeniamipaństwstrefyeuroorazmożliwymisposoba-mi zminimalizowania potencjalnych kosztów i zagrożeń wynikającychzprzyjęciaeurowPolsce.

Część 1. Czy strefa euro jest stabilna?

W świetlewydarzeńkryzysowych,jakiewostatnichlatachob-serwowanowstrefieeuro,wieluprzeciwnikówprzystąpieniaPolskidoEurolanduodwołujesiędoobrazowejargumenta-

cji,że„niewchodzisiędopłonącegobudynku”lub„niewprowadzasiędodomuwprzebudowie”. Takieujęcie sprawy samowsobie jestpo-niekądsłuszne,alestosunkowomałoadekwatnewprzypadkunaszegokraju.

Zauważmybowiem,żepolskirządnierozważanatychmiastowegoprzy-stąpieniadostrefyeuro.Małotego,zformalnegopunktuwidzenianiebyłobytonawetmożliwe.Wystarczywspomnieć,żejednymzkryteriówkonwergencjinominalnej, jakiemusi spełnićkażdykraj zmierzającydoprzyjęciaeuro,jestuczestnictwojegowalutywmechanizmiekursówwa-lut EuropejskiegoSystemuWalutowego (ERM2)przezconajmniejdwalata3.Dotegodochodząwszelkieinneproceduryprzygotowawczedoprzyjęcia euro,włącznie z produkcjąmonet i banknotów. Biorącpoduwagę charakter całegoprzedsięwzięcia,można zgodzić się z takimiekonomistami,jakStanisławGomułka,WitoldOrłowskiczyDariuszRosa-ti,którzyjakonajwcześniejsząmożliwądatęwejściaPolskidoEurolanduwskazująrok20174.

3Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej,DziennikUrzędowyUnii Europejskiej,2008/C115/01, s.109,281–282 (adresonline:www.ecb.int/ecb/legal/pdf/fxac08115plc_002.pdf).4Gomułka, Rybiński, Rosati, Orłowski: Czy i kiedy Polska mogłaby wejść do strefy euro?,biznes.gazetaprawna.pl, 18.12.2012 (adres online: http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/669587,gomulka_rybinski_rosati_orlowski_czy_i_kiedy_polska_moglaby_wejsc_do_strefy_euro.html).

4

„Najwcześniejszamożliwadata”niemusiprzytymautomatycznieozna-czać ani „daty najbardziej prawdopodobnej”, ani „daty optymalnejdlapolskiejgospodarki”.OstatecznieoterminieprzystąpieniadostrefyeurozdecydująwPolscenietylkoczynnikiproceduralno-techniczne,aleprzedewszystkimekonomiczne(por.część3opracowania)ipolityczne.

Uzasadnionewydajesięzatemtwierdzenie,żepytanieostabilnośćstrefyeuronależyodnosićnietyledosytuacjibieżącej(boPolskaniewchodziterazdoEurolandu),coprzyszłej,gdziedopierorok2017powinienzna-czyćpoczątekperspektywy rozważań(bodopierowtedy– lubwdal-szych latach–Polskamożepotencjalnieprzyjąćwspólnąwalutę).Czyzatemwdługimokresiesytuacjawstrefieeurobędziejużunormowana?

Wielewskazuje na to, że tak.Aby to lepiej zrozumieć,warto najpierwprzypomniećprzyczynywystąpieniaiprzewlekłościeuropejskiegokryzy-su.Należądonichprzedewszystkim:

1) niekompletnyprocesinstytucjonalnyutworzeniastrefyeuro,wszcze-gólnościbrakdostatecznychmechanizmówkoordynacjiidyscyplinypolitykifiskalnejwEurolandzieorazbrakwypracowanychprocedurpostępowaniawobeckrajówzagrożonychniewypłacalnością;

2) trudności strukturalne szeregu państw członkowskich, połączonez niebezpiecznie dużym przyrostem zadłużenia (przypadek Grecji,Portugalii,Włoch,Hiszpanii i Irlandii). Zdolnośćdo spłaty zaciągnię-tych zobowiązańbyław tychkrajach z różnychpowodówograni-czonalubmalała,coznaczniepodwyższyłoryzykoichbankructwa.

Co ważne, wybuch międzynarodowego kryzysu finansowego w 2008rokuoraznastępującaponimfalarecesjiwUniiEuropejskiejw2009rokutylkoobnażyłypowyższeproblemy, tj.były katalizatoremkryzysu strefyeuro,niezaśjegozasadnicząprzyczyną.

Ostatecznie o terminie przystąpienia do strefy

euro zdecydują w Polsce nie tylko czynniki proceduralno-techniczne,

ale przede wszystkim ekonomiczne i polityczne.

5

Słabeogniwaintegracjiwalutowej,wysokipoziomzadłużeniaorazokresdekoniunkturywgospodarceświatowejwywołałyzkoleiwEurolandzietakieskutki,jak:

a) ograniczonemożliwościstymulacjiwzrostugospodarczegokanałemekspansywnejpolitykibudżetowejoraz koniecznośćwprowadzeniabolesnejpolitykicięćbudżetowych5;

b) niepewnośćcodowypłacalnościniektórychpaństwczłonkowskich,stabilnościeuropejskiegosektorabankowegoorazprzyszłych losówcałejuniigospodarczo-walutowej.Wrezultacienarynkachfinanso-wychpowstałyidealnewarunkidogryspekulacyjnejnarozpadstrefyeuro6;

c) koniecznośćpodejmowaniaprzezunijnychdecydentówdziałańan-tykryzysowychpodpresjączasu i zmiennychnastrojówna rynkachfinansowych.

Tabela1.1.StopabezrobociaorazprognozyrealnegowzrostuPKBwstrefieeuro

Stopabezrobociawstrefieeuro* PrognozyrealnegowzrostuPKBwstrefieeuro

Listopad2011 Listopad2012 2012 2013 2014

10,6% 11,8% –0,4% 0,1% 1,4%

*Danezuwzględnieniemczynnikówsezonowych.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Eurostat news release 4/2013, Euro-stat, 08.01.2013 (adres online: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLI-C/3-08012013-BP/EN/3-08012013-BP-EN.PDF); Real GDP growth rate – volume, Euro-stat (adres online: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tec00115).

5J.Gmurczyk,Cięcia kontra stymulacja, InstytutObywatelski,09.07.2012(adresonline:http://www.instytutobywatelski.pl/8222/komentarze/ciecia-kontra-stymulacja).6A. Sławiński,Raj dla spekulacji, Ekonomia24.pl, 19.08.2012 (adresonline:http://www.ekonomia24.pl/artykul/925988.html).

6

Choćobecniesytuacjamakroekonomicznawstrefieeurowciążjestpo-ważna(por.tabela1.1.),zaśperspektywyzwiązanezożywieniemgospo-darczymwEuropiepozostająwielceniepewne7,wEurolandziewidaćjużpewneoznakistabilizacji.Ważnymelementemuspokojeniasytuacjiodstronyrynkówfinansowych8byłykrokipodjęteprzezEuropejskiBankCen-tralny,którywewrześniu2012rokuogłosiłplannieograniczonegoskupuobligacji skarbowych państw strefy euro zagrożonych bankructwem9.Tadeklaracjabyłajasnymsygnałem,żeżadnepaństwostrefyeuroniezbankrutuje,przyczymwarunkiemotrzymaniapomocybędziepodjęcietrudukoniecznychreformgospodarczych.Innymisłowy,zjednejstronyzapewnionopaństwompogrążonymwkłopotachczasnaprzeprowa-dzeniedostosowań,a zdrugiej –ustanowionomocnybodziecdo ichrealizacji10.

Co więcej, państwa strefy euro zaczęły podejmować kroki, którew znacznej mierze redefiniują projekt integracji walutowej. Ich celemjest ustanowienie takich rozwiązań,abywprzyszłości kryzys stabilnościeuropejskiegoobszaruwalutowegojużnigdysięniepowtórzył.Kierunekzmianwyznaczadążeniedoutworzeniauniifiskalnej,politycznej iban-kowej.Niewykluczone, żew stosunkowonieodległejperspektywie – tj.odkilkudokilkunastulat–architekturęinstytucjonalnąstrefyeurobędąwspółtworzyć jużnie tylko takienowości, jakpakt fiskalnyczywspólnynadzórnadeuropejskimibankami,aletakżeeuroobligacje,wspólnybu-dżet,anawetoddzielnezgromadzenieparlamentarne.Z jednejstronyoznacza to stopniowe zacieśnianie współpracy w ramach EurolanduorazoddaleniesięwtymwzględzieodresztyUniiEuropejskiej,zdrugiejjednakjestkoniecznedlazapewnieniastrefieeurosystemowejstabilno-ściwprzyszłości. JakcelniewskazująchoćbyNourielRoubiniorazSte-phenMihm,„żadnauniawalutowanieprzetrwałajednocześniebezuniifiskalnejipolitycznej”11.

7J.Gmurczyk,Wszystkie ręce na pokład,„Rzeczpospolita”,13.12.2012.8C.Wójcik,Doceńmy integrację, InstytutObywatelski,11.10.2012(adresonline:http://www.instytutobywatelski.pl/10478/lupa-instytutu/docenmy-integracje).9 Press Release: Technical features of Outright Monetary Transactions, ECB, 06.09.2012(adresonline:http://www.ecb.int/press/pr/date/2012/html/pr120906_1.en.html).10 J.Gmurczyk,EBC uruchamia pomoc, InstytutObywatelski, 07.09.2012 (adresonline:http://www.instytutobywatelski.pl/9667/komentarze/ebc-uruchamia-pomoc).11N.Roubini,S.Mihm,Ekonomia kryzysu,WoltersKluwer,Warszawa2011,s.317.

Kierunek zmian wyznacza dążenie do utworzenia unii

fiskalnej, politycznej i bankowej.

7

Oczywiściekryzysygospodarczezdarzały sięwprzeszłościwielokrotnieizapewnenieunikniemyichrównieżwprzyszłości.Wprzypadkuzmianinstytucjonalnychwstrefieeurochodzioto,bywahaniakoniunkturyniedestabilizowaływsposóbfundamentalnycałegoobszaruwalutowego,jaktomiałomiejscewostatnichlatach.Wzmocnieniestabilnościstrefyeuropolegazatemnienadążeniudoeliminacjiwystępowaniacykluko-niunkturalnego,któryjestnieuniknionącechągospodarkirynkowej,lecznawypracowaniumechanizmówsłużącychzwiększeniusystemowejod-pornościnawstrząsykryzysowe.

ChoćostatecznywynikpodejmowanychwUniiEuropejskiejreformtrud-noobecniedokładnieprzewidzieć,dużadeterminacjaunijnychdecy-dentówdousuwanianietylkoobjawóweuropejskiegokryzysu,alerów-nież jegoprzyczyn,dobrzerokujestrefieeuro.Możnatymsamymdośćracjonalnieprzypuszczać, że zanimPolskaprzyjęłabywspólnąwalutę,Eurolandjużzdążyłbyodzyskaćiwzmocnićstabilność.

Część 2. Czy po wprowadzeniu euro ceny wzrosną?

Zaprezentowanewtabeli2.1.wynikibadaniaopiniipublicznejzpaź-dziernika2012rokuwskazują,żePolacyprzedewszystkimobawia-jąsięwzrostucenpowprowadzeniueuroorazzwiązanegoztym

spadkupoziomudobrobytu–zarównoindywidualnego,jakispołeczne-go.Utrataczęścitożsamościnarodowejczykontrolinadpolitykągospo-darcząodgrywanatymtlezpunktuwidzeniazdecydowanejwiększościobywatelirolędrugo-itrzecioplanową.

8

Tabela2.1.WynikibadaniaopiniipublicznejnatematobawzwiązanychzwprowadzeniemeurowPolsce–październik2012roku

Kategoria %wskazań*

Wzrostcen 52

Pogorszeniewłasnejsytuacjifinansowej 29

Wzrostbiedyinierównościspołecznych 25

Trudnościzprzeliczaniemkwotzezłotychnaeuro 19

ProblemyfinansowePolski 14

Trudnościzrozpoznawaniemlubprzyzwyczajaniemsiędonowychbanknotówimonet 10

Utrataczęścitożsamościnarodowej 9

UtrataprzezPolskękontrolinadpolitykągospodarczą 5

Obawiamsięczegośinnego 0

Niczegosięnieobawiam 3

Niewiem,trudnopowiedzieć 17

*Każdybadanymógłwskazaćtrzyodpowiedzi,dlategowynikiniesumująsiędo100%.

Źródło: J. Osińska,Monitor opinii publicznej nr 4/2012, Biuro Pełnomocnika Rządu ds.WprowadzeniaEuroprzezRzeczpospolitąPolską,MinisterstwoFinansów,s.4(adresonli-ne:http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_opinii_12_2012.pdf).

DlaczegozdaniemPolakówcenymiałybywzrosnąć?Najczęstsząoba-wąmotywującątakieoczekiwaniajestzaokrąglanieipodnoszeniecenprzez sprzedawców (35% wskazań wśród badanych). W dalszej kolej-nościwymienianesątakieczynniki,jakustaleniekursuwymianynanie-korzystnympoziomie(22%)iwyrównaniesiępoziomucenzresztąstrefyeuro(21%)12.

12J.Osińska,Monitor opinii publicznej nr 4/2012, op. cit.,s.4.

9

Cociekawe,obawyowzrostcenpowprowadzeniueurosąpowszech-netakżewpozostałychpaństwachczłonkowskich,któredołączyłydoUniiEuropejskiejwXXIwieku,alejeszczenieprzyjęływspólnejwaluty.Po-kazujetowykres2.1.,gdziezaprezentowanowynikibadaniaEurobaro-metruzmaja2011roku.

Źródło:Introduction of the euro in the New Member States – Analytical Report,FlashEu-robarometer329,August2011,s.44(adresonline:http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_329_en.pdf).

Czy obawy o wzrost cen znajdują potwierdzenie w doświadczeniachpaństw Eurolandu?Wykres 2.2. przedstawiadanedotyczące kształto-wania się tempa średniorocznej inflacji (HICP)w strefieeurow latach2000–2010.Okazujesię,żepowprowadzeniuwspólnejwalutydoobiegugotówkowegow2002rokuniezaobserwowanowzrostuogólnegopo-ziomucenwgospodarce.Cowięcej,inflacjamiędzyrokiem2000a2007utrzymywałasięnastabilnympoziomie2,0–2,5%.

Czy obawy o wzrost cen znajdują potwierdzenie

w doświadczeniach państw Eurolandu?

10

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawiedanychEurostatu(HICP – inflation rate, An-nual average rate of change (%),Eurostat;adresonline:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tec00118&plugin=1).

Co jednak ciekawe, obywatele państw strefy euromieli wrażenie, żecenyzdecydowaniewzrosły.Oilewlatach1997–2001wskaźnikpostrze-ganej inflacji (ang. inflation perceptions)wierniepodążał za rzeczywi-stymizmianamiinflacji(HICP),otyleodpoczątku2002rokuzaczęłasięrysowaćwtymwzględziecorazwiększarozbieżność.Międzyrokiem2003a 2005uległaona zmniejszeniu,alewnastępnych latachutrzymywa-łasięnapodwyższonympoziomie,szczególniemocnozaznaczającsięwtakichkrajach,jakFinlandia,GrecjaczyBelgia13.

Zjawiskotookreślonojako„iluzjęeuro”.Byłoonoszczególnymprzypad-kiemiluzjipieniądza,tj.sytuacji,gdyobywateleuznajązmianynominal-nezarealne14.Wystąpienieinatężenierozbieżnościmiędzyinflacjąpo-strzeganąarzeczywistąmiałowielorakiepodłoże15:

1) psychologiczne,np.przeliczanieprzezkonsumentównowychcennastare,nierzadkopoprzybliżonym,aniedokładnymkursiewymiany

13 B. Döhring, A.Mordonu,What drives inflation perceptions? A dynamic panel data analysis, European Economy Economic Papers Number 284 – July 2007, DG ECFIN,EuropeanCommission,Brussels2007,s.5(adresonline:ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication9575_en.pdf).14Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej,NBP,Warszawa2009,s.217(adresonline:http://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/re.pdf).15Ibidem,s.217–220.

11

walutynarodowejnaeuro,cojużsamowsobiemogłorodzićryzykootrzymaniawynikuobarczonegoprzynajmniejkilkuprocentowąnie-dokładnością,tj.wrażeniemzmianycenyokilkaprocent.Pozatymludzkapamięćmatendencjędowiększejwrażliwościnazdarzenianieprzyjemneniż przyjemne, stądpodwyżki cenmogłypozostawićwświadomościobywatelisilniejszyśladniżobniżki16;

2) społeczno-demograficzne,związanezesprawnościąprzystosowaniasię do nowej waluty, np. wykształceniem, poziomem świadomościekonomicznej,wiekiemczyosobistymstosunkiemdowprowadzeniaeuro;

3) ekonomiczne, w szczególności powiązane ze zmianami cen dóbrczęsto nabywanych17. Ludzie kupują niektóre produkty codziennielubkilkarazywtygodniu(żywność,papierosyitp.),podczasgdyko-szyk dóbr wykorzystywany do mierzenia inflacji przez urzędy staty-stycznejestznacznieszerszy.Jeśliczęśćdóbr„codziennegonabytku”drożeje,obywatelemogąmiećwrażenie, że„cenywgospodarceidąwgórę”.Danestatystycznezdająsiępotwierdzać,żetenczynnikfaktyczniemógłmiećdużeznaczeniedlawzrostupostrzeganejinfla-cjiwstrefieeuro.Przykładowo,wmomenciewprowadzeniawspól-nejwalutydoobiegugotówkowegowstyczniu2002rokuwzrostcenwkategoriiżywnościprzetworzonej,alkoholuiwyrobówtytoniowychbyłakuratwysoki,oczyminformujewykres2.3.Jeślikonsumentod-nosiłcenyz2002rokudotychzlat2000lub2001,rzeczywiściemogłopowstawaćwrażenie,żepowprowadzeniueurocenyposzływgórę.W rzeczywistości jednak dynamika wzrostu cen narastała stopnio-wo przez blisko dwa lata przed wprowadzeniem euro do obiegugotówkowego18.

16 Inflation perceptions, Focuson Inflation,EuropeanCommission (adresonline:http://ec.europa.eu/economy_finance/focuson/inflation/perceptions_en.htm).17Ibidem.18Nauwagę zasługujeprzy tym jednorazowy skok inflacjiookoło0,3–0,4%w styczniu2002 roku. Mógł on być wywołany zaokrąglaniem cen przez sprzedawców, o czymszerzejwdalszejczęściopracowania.

Czy po wprowadzeniu euro ceny wzrosną?

12

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu i Europejskiego BankuCentralnego (Euro area (changing composition) – HICP – Processed food incl. alco-hol and tobacco, Annual rate of change, Eurostat, Neither seasonally nor working day adjusted, ECB, adres online: http://sdw.ecb.europa.eu/quickview.do?SERIES_KEY=122.ICP.M.U2.N.FOODPR.4.ANR).

Konsekwencji iluzji euronienależy lekceważyć,gdyżmożeona rodzićniekorzystneskutki,takiejak:

1) subiektywnepoczuciezubożeniaizwiązanyztymspadekzadowole-niażyciowegowśródobywateli.Osobistyosądobiektywnychfaktówmafundamentalneznaczeniedlapoziomuodczuwanegoszczęścia,nacowskazywalijużstarożytnifilozofowie;

2) mniejszepoparciedlaeurooraz integracjieuropejskiej, jak równieżwzmocnienieobawprzedwspólnąwalutąwkrajachczłonkowskich,któreplanująprzystąpieniedoEurolandu.ŚwietnymprzykłademjestPolska,gdzieniektórzyobywateleuzasadniająswójsprzeciwwobecwspólnejwalutytym,że„słyszeliorosnącychzagranicącenachpowprowadzeniueuro”;

13

3) wrażeniespadkuwartości realnejpłac,comożeprowadzićdożą-dańpodwyżek,którepopewnymczasiefaktyczniespowodująwzrostpresji inflacyjnej.Cowięcej,wrażeniespadkuwartości realnejpłacmożetakżespowolnićwzrostgospodarczypoprzezograniczeniepo-pytukonsumpcyjnego19.

Ponieważźródłemiluzjieurowpodstawowymstopniuwydajesiębyćnie-wiedza,zaśniektóreprzedsiębiorstwaisklepymogąrzeczywiściechciećwykorzystaćokresobniżonejświadomościcenowejobywatelidonieuza-sadnionego ekonomicznie podniesienia cen, wprowadzeniu wspólnejwalutypowinny towarzyszyćszerokozakrojonedziałania informacyjne,edukacyjneikontrolne.Donajważniejszychznichnależą20:

1) kampaniepodnoszące stanwiedzyoeurooraz – szerzej –poziomświadomościekonomicznejobywateli.WPolscewydajesiętoszcze-gólnie istotne, gdyż w badaniu przeprowadzanym w październiku2012rokuwramachMonitoraOpiniiPublicznejMinisterstwaFinansówtylko1%obywatelizadeklarowałstandobregopoinformowaniawte-maciewprowadzeniaeuro.Zkoleiodpowiedzi:„wogólenieczujęsiępoinformowany”,„niezbytdobrzepoinformowany”lub„niewiem,trudnopowiedzieć”,wskazałołącznieaż81%badanych21.PotrzebaedukacjiekonomicznejwogólejestwPolsceduża22,zaśbrakwiedzynatemateuromożemiećwielenegatywnychskutków–począwszyododruchowego,nieuzasadnionegoracjonalniesprzeciwuwobecwspólnejwaluty, popodwyższone ryzykowystąpienia iluzji europowejściudoEurolanduwprzyszłości;

19Najczęściej zadawane pytania nt. euro – Czy zastąpienie złotego przez euro spowoduje wzrost cen?,MinisterstwoFinansów,s.3(adresonline:http://www.mf.gov.pl/c/document_library/get_file?uuid=65a91e8e-ebef-484e-9cd3-d7edeade84a4&groupId=764034).20Euro – Wspólna waluta europejska,MinisterstwoSprawZagranicznych,Warszawa2011,s.16(adresonline:www.cie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/4AA4965E0E761A93C1257990004CE7A1/%24file/broszura_euro_MSZ_2011_nowe.pdf).21J.Osińska,Monitor opinii publicznej nr 4/2012, op. cit.,s.6.22 J. Gmurczyk, Ekonomię warto znać, Instytut Obywatelski, 30.08.2012 (adres online:http://www.instytutobywatelski.pl/9374/lupa-instytutu/ekonomie-warto-znac).

14

2) obowiązekpodawaniacenwwaluciekrajowejieuro(tzw.podwój-naekspozycjacen). Jestonważny szczególniedla stabilnościcenwkategoriinajtańszychtowarów23.Wypadaodnotować,żewgroniedwunastupaństw, którewprowadziłyeurodoobiegugotówkowe-gow2002roku,tylkoczteryzastosowałynakazpodwójnejekspozycjicen.Wpozostałychośmiukrajachprzedsiębiorstwasamedecydo-wały,czybędąpodawaćcenypodwójnie24;

3) wprowadzenie i zachęcaniedo korzystania z kalkulatorówwaluto-wych,przeliczającychcenyzwalutykrajowejnaeuro25;

4) zachęcaniedoprzestrzeganiadobrychpraktykprzezprzedsiębiorców;

5) monitorowanieceninadużyćzwiązanychzwprowadzeniemeuro.

Przykładowo, na Słowacji, którawprowadziłaeuro zpoczątkiem2009roku,okresobowiązkowejpodwójnejekspozycjicentrwałod24sierpnia2008rokudo31grudnia2009roku,czyliprzezponadszesnaściemiesięcy.Okreszalecanej(nieobowiązkowej)podwójnejekspozycjicenskończyłsiępokolejnychsześciumiesiącach,tj.dopierowczerwcu2010roku26.Wymianękoronnaeurowspierałakampaniainformacyjna,zaśdziała-niarozwiewająceobawyprzedpodwyżkamicenpodejmowałnietylkosłowacki rząd,ale takżeKomisjaEuropejskaorazEuropejskiBankCen-tralny27.Ponadtowieleprzedsiębiorstwzobowiązałosięprzestrzegaćdo-browolnegokodeksuetycznego28wymianywaluty29,zaśszerokopojętąkwestiąmonitoringucen(kontroląprawidłowościprzeliczeń,zasadza-okrąglania,stosowaniapodwójnychcenitp.)zjednejstronyzajmowały

23Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, op. cit.,s.228.24Ibidem,s.227.25Najczęściej zadawane pytania nt. euro – Czy zastąpienie złotego przez euro spowoduje wzrost cen?, op. cit.,s.6.26Timetable of the euro changeover in Slovakia,NárodnábankaSlovenska(adresonline:http://www.nbs.sk/en/euro/euro-changeover/timetable-of-the-euro-changeover-in-slovakia).27Inflation perceptions,FocusonInflation,EuropeanCommission,op. cit.28Kodeksw językuangielskimmożnaznaleźćpodadresem:http://www.euromena.sk/enterpreneurs-and-euro/9406s.29 Inflation perceptions,FocusonInflation,EuropeanCommission,op. cit.

15

sięorganizacjekonsumenckie,azdrugiej–SłowackaInspekcjaHand-lowawewspółpracy zNarodowymBankiemSłowacjioraz SłowackimUrzędemStatystycznym30.

Wydajesię,żepodjętedziałaniaprzyniosłydobreefekty.Oilewokresieodpoczątkuroku2007dopołowyroku2008oczekiwaniainflacyjneSło-wakówostropięłysięwzwyż–comogłobyćwyrazemobawowzrostcenizapowiedźwystąpieniailuzjieuro–otyleoddrugiejpołowy2008rokuoczekiwaniatezaczęłyopadaćipowprowadzeniueurow2009rokuniewystąpiłarozbieżnośćmiędzyinflacjąpostrzeganąarzeczywistą31.

Czy zatemwobecwszystkich poczynionych do tej pory uwagmożnapowiedzieć,żewprowadzenieeurowywołujeróżneobawy,aletakna-prawdęniewpływanaceny?

Niedokońca.Wielecenpoprzeliczeniunaeuromusiuleczaokrągle-niuzczystomatematycznegopunktuwidzenia,cowywołujeszczegól-niesilnyefektwgrupie tanich towarów.Przykładowo, jeśli kurswymia-nywPolsce zostałbyustalonynapoziomie3,9334 złotego zaeuro, tobochenekchlebawcenie2,5złotegokosztowałbypowymianiewalut0,63558245euro.PonieważnajdrobniejszamonetawEurolandzieto1eu-rocent,cenętrzebabybyłozaokrąglićdopełnycheurocentów.Wna-szymprzypadkubochenekchlebapowymianiekosztowałbyzatem64eurocenty.Jeślijednakchcielibyśmyprzeliczyćtęcenęzpowrotemnazłotówkipoustalonymkursie,wówczasokazałobysię,że64eurocentytoodpowiednik2,517376złotego.Zczystoobiektywnychwzględówcenachleba„wzrosła”ookoło1,74grosza,czylioblisko0,7%.

Cowięcej,wprzypadkuwielu towarówprzedsiębiorcychętnieustala-jącenytak,bymiałyonetzw.atrakcyjnekońcówki:0,5lub9.Wprzy-kładzie z chlebemniewykluczone, że sprzedawcamógłbychcieć za-okrąglićcenędonajbliższejatrakcyjnej,tj.65eurocentów.Zmianarzędu

30W. Lip,Działania kampanii informacyjnej w Słowacji na rzecz ochrony konsumenta,NBP,20.12.2008(adresonline:http://www.nbportal.pl/pl/np/euro/aktualnosci/slowacja-kampania-konsument).31N.Jemec, Inflation Perceptions and expectations around euro changeover,„Prikaziinanalize”1/2010,BankaSlovenije,Ljubljana2010,s.18(adresonline:www.bsi.si/library/includes/datoteka.asp?DatotekaId=3853).

16

1eurocentawydajesięniewinna,aletaknaprawdębyłabyjednoznacz-nazłącznym„zdrożeniem”chlebajużookoło2,3%wstosunkudocenypierwotnej(2,5złotego).Zaokrągleniedocenyatrakcyjnejwdół,tj.do60eurocentów,zoczywistychwzględówbyłobydlasprzedawcynieko-rzystne,więcrównieżdużomniejprawdopodobne.

Zanaliz i symulacjiNBPwynika, żewnajczarniejszymscenariuszuefektzaokrąglenia cenpowprowadzeniu euromógłbyw Polsceprzełożyćsię nawzrost cen żywności i napojów bezalkoholowychmaksymalnieo 4,73%, zaś inflacji (CPI) o 3,29%32. Jednakżew innych scenariuszachcenywzrosłybydużobardziejumiarkowanie,anawetmógłbywystąpićichdelikatnyspadek.

JakiegorozwojuwypadkówpowprowadzeniueurowPolscenależałobyzatemoczekiwać?Naileprawdopodobnejestwystąpienienajgorszegoscenariusza?Wtymmiejscuznówwartoodwołaćsiędodoświadczeńpaństwstrefyeuro.WedługszacunkówEurostatułącznywpływwprowa-dzeniaeuronainflacjęwprzypadkuSłowenii,Malty,Cypru,SłowacjiiEs-toniinieprzekroczył0,3%wokresiekilkumiesięcypowprowadzeniueuro.Efektbyłzauważalny,alezbytsłaby,bypodnieśćstopęinflacji(HICP)33.

Wydaje się to spójne z doświadczeniami krajów, które przyjęły eurow 2002 roku34. Zauważmy, że zaokrąglanie cenmoże stanowićwiary-godne wytłumaczenie, dlaczego w Eurolandzie w styczniu 2002 rokuinflacja (HICP) przyspieszyła w kategorii żywności przetworzonej, alko-holu i wyrobów tytoniowych (por. wykres 2.3.). Zanotowanowówczas

32Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej,op. cit.,s.231–235.33Euro changeover and inflation in Slovenia,Eurostat,March2007(adresonline:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/hicp/documents_pub/TTNR_EURO_CHANGEOVER_INFLATION_SLOVENIA_2007_03.pdf);Euro changeover and inflation in Cyprus and Malta,Eurostat,April2008(adresonline:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/hicp/documents_pub/TTNR_EURO_CHANGEOVER_INFLATION_CYPRUS_MALTA_2008-04.pdf);Euro changeover and inflation in Slovakia, Eurostat,March2009 (adresonline: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/hicp/documents_pub/TTNR_EURO_CHANGEOVER_INFLATION_SLOVAKIA_2009_03.pdf);Euro changeover and inflation in Estonia, Eurostat, May 2011 (adres online: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/hicp/documents_pub/TTNR_EURO_CHANGEOVER_INFLATION_ESTONIA_2011_05.pdf).34Ibidem.

17

jednorazowyskokcenookoło0,3–0,4%,aleniewystąpiłwzrostogólnejinflacji(por.wykres2.2.).

Tymsamymdoświadczeniapaństwstrefyeurosugerują,żewprowadze-nie euro w Polsce prawdopodobnie rzeczywiście wywołałoby wzrostcen,przyczymmożna racjonalnieoczekiwać, żebyłbyon raczejnie-wielkiiniezwiększyłbytempainflacji.Abyzminimalizowaćryzykowystą-pieniailuzjieuroorazograniczyćskalęinnychefektówcenowych,przy-jęciuwspólnejwalutypowinnytowarzyszyćszerokozakrojone,rozłożonewczasiedziałaniainformacyjne,edukacyjneikontrolne.

Część 3. Czy polska gospodarka jest gotowa na przyjęcie euro?

Z formalnegopunktuwidzeniaPolskanie jestobecniegotowanaprzyjęcieeuro,ponieważniewypełniażadnegozkryteriówkon-wergencji nominalnej (znanych też jako kryteria z Maastricht),

oczyminformujądanezaprezentowanewtabeli3.1.Ponadtowprowa-dzeniewspólnejwalutynajpewniejwymagałobyzmianwKonstytucjiRP.

Tabela3.1.StanwypełnieniaprzezPolskękryteriówkonwergencjinominalnejwlistopadzie2012roku

Kryterium Wartośćreferencyjna

WartośćdlaPolski

Kryteriumwypełnione?

Kryteriuminflacyjne 2,8% 3,9% Nie

Kryteriumfiskalne:deficytbudżetowydługpubliczny

maksymalnie3,0%PKBmaksymalnie60,0%PKB

5,0%56,4%

Nie

Kryteriumstopyprocentowej 3,6% 5,2% Nie

Kryteriumkursowe PolskanieuczestniczywmechanizmieERM2 Nie

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:D.Witkowski,Monitor konwergencji nomi-nalnej nr 01/2013,MinisterstwoFinansów,s.1(adresonline:http://www.mf.gov.pl/docu-ments/764034/1002547/monitor_2013_01.pdf).

Czy polska gospodarka jest gotowa

na przyjęcie euro?

18

Konwergencjanominalnaiprawna–choćsamawsobiejużjestistotnymwyzwaniem – to jednaknie jedynyobszar,w którymnależy rozważaćgotowośćPolskidoprzyjęciawspólnejwaluty.Innakluczowakwestiado-tyczytego,czyrezygnacjazniezależnejpolitykimonetarnejNBPiwłas-negokursuwalutowegojakoautonomicznychmechanizmówdostoso-wawczychpolskiejgospodarkinieprzyniosłabyniekorzystnychskutków.

Wświetledanychprzedstawionychnawykresie3.1.możemystwierdzić,żewlatach2002–2012dynamikawzrostugospodarczegowPolsceistre-fieeurocechowała siędość znacznąkierunkową zbieżnością.Współ-czynnikkorelacjizmianrealnegoPKBmiędzyPolskąastrefąeurowla-tachprzedkryzysowych2002–2007kształtowałsięnapoziomie0,87,zaśwokresiedekoniunktury lat 2008–2012wynosił 0,7935. ZaprezentowanewykresyistopieńkorelacjizmianPKBwskazująnastosunkowosilnąsyn-chronizacjęcyklukoniunkturalnegomiędzypolskągospodarkąakrajamieuropejskiegoobszaruwspólnejwaluty.Możetobyćistotnymargumen-temnarzecztezy,żePolskaiEurolandsądobrzezintegrowane,wzwiąz-kuzczymwspólnapolitykamonetarnaEBCkierunkowoniepowinnabyćnieadekwatna do polskich uwarunkowań makroekonomicznych. Mó-wiącobrazowo,koniunkturawPolsce iwstrefieeuroewoluujebardzopodobnie,więczmianystópprocentowychEBCsłużyłybyodpowiednimdostosowaniomzarównowEurolandzie,jakinadWisłą.

35 Obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu (Real GDP growth rate – volume, Eurostat, adres online: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tec00115).

19

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu (Real GDP growth rate – volume, Eurostat, adres online: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tec00115).

Wtymmiejscunależyjednakodnotować,żepoziomstópprocentowychEBCjestogólnieniższyniżpoziomstópprocentowychNBP,więcprzyjęcieeurowiązałobysięztrwałąobniżkąkosztupieniądzawpolskiejgospo-darce.PotencjalnieoferowałobytoPolsceszansęnaszybszywzrostPKB,w tymwzrost inwestycji,ale zdrugiej strony trzebazadaćpytanie,czypoziomstopyprocentowejEBCniebyłbydlapolskiejgospodarkimimowszystkozbytniski.

Przedewszystkimzwróćmyuwagę,żenaszkrajnotujewyższetempore-alnegowzrostugospodarczegoniżstrefaeuro.Różnicawokresie2002–2012wynosiłaśredniorocznie3,1%,czylistosunkowodużo36.Wświetlehi-potezyokonwergencji37nie jest toniespodzianką,gdyżpolskiPKBper capita(wyrażonywcenachrynkowych,PPS)sięgałw2011rokuwciążtylko60%średniejdlaEurolandu38.Polskanadrabiazacofaniewzględem

36ObliczeniawłasnenapodstawiedanychEurostatu(Real GDP growth rate – volume,Eurostat,adresonline:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tec00115).37Hipotezakonwergencjizakłada,żegospodarkisłabiejrozwiniętenotująwyższetempowzrostuPKBniżlepiejrozwinięte.Wefekciekrajeoniższympoziomierozwojunadrabiajądystansrozwojowydo„liderów”.38 Obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu (Gross domestic product at market prices, Eurostat, adres online: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tec00001&plugin=1).

20

(przeciętnie) lepiej rozwiniętych państw europejskiego obszaru walu-towego, zaś wykres 3.2. pokazuje, że przyrosty produktywności pracywlatach2002–2011byłyznaczącowiększewPolsceniżwstrefieeuro.Tenprocesmawymowępozytywną,ale jegoimplikacjedlarozważańoprzystąpieniunaszegokrajudoEurolandumogąbyćdalekoposunięte.

AndrzejSławińskizauważa,żeskorowydajnośćwPolscerośnieszybciejniżwkrajachrozwiniętych,topoziomstopyprocentowej,któryzapew-nia równowagęwgospodarce ibilansiepłatniczym, jestwprzypadkuPolskiwyższyniżwstrefieeuro39.ZdaniemSławińskiegowejściedoEuro-landuoznaczałobytymsamymdługotrwałeustaleniewpolskiejgospo-darcestopyprocentowejnapoziomieniższymniż ten,który zapewniarównowagę40.

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawiedanychEurostatu(Labour productivity perhour worked, Euro per hour worked,Eurostat,adresonline:http://epp.eurostat.ec.euro-pa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdec310).

39 Ekspert NBP ostrzega przed strefą euro, Money.pl, 20.12.2012 (adres online:http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/ekspert;nbp;ostrzega;przed;strefa;euro,48,0,1219888.html).40A.Sławiński,wypowiedźdlaportaluObserwatorFinansowy.pl,18.01.2013(adresonline:http://www.youtube.com/watch?v=9ZGh3vndhl4).

21

Konsekwencjezbytniskichstópprocentowychmogłybybyćdlapolskiejgospodarkipoważne.Należądonichprzedewszystkim:

1) ryzyko wystąpienia boomu kredytowego, który mógłby zostaćwznacznejmierzewykorzystanydofinansowanianieproduktywnychinwestycji,zwłaszczawnieruchomości,cozczasemmogłobyprzeło-żyćsięnapowstaniebańkispekulacyjnej.Pojejpęknięciuproblemymógłbyzkoleizanotowaćsektorbankowy(stratybilansoweztytułuspadkucennieruchomości,niespłacanekredyty),astądjużbliskododestabilizacjicałegosystemuekonomicznego;

2) ryzykonadmiernegowzrostupopytuwgospodarce,conajpewniejprzełożyłobysięnapodwyższonetempoinflacji;

3) ryzykozmniejszeniaskłonnościdooszczędzaniaiwzrostupoziomuza-dłużeniagospodarstwdomowych.Niższastopaprocentowatomniejkorzystneoprocentowanieoszczędnościibardziejatrakcyjnekredy-ty.Wwarunkachpodwyższonej inflacji, któramogłaby siępojawić(por.punkt2),oszczędzaniedodatkowostałobysięmniejopłacalne;

4) ryzykopogorszeniakonkurencyjnościgospodarki.Podwyższonainfla-cjawiążesięzezbytszybkimwzrostemjednostkowychkosztówpracy,który osłabiacenową konkurencyjnośćeksporterów.W tej sytuacjiwystępuje sytuacja zwana aprecjacją realnego efektywnego kur-suwalutowego(towarykrajowestająsięmniejatrakcyjnecenowowzględempartnerówzagranicznych).Wobecbrakumożliwościde-precjacji (dewaluacji) waluty krajowej (w strefie euro pojedynczepaństwoczłonkowskieniematakiejmożliwości,gdyżniedysponujeniezależnościąkursową),odzyskaniekonkurencyjnościizmniejszenieinflacjimusiałobysiędokonaćkanałemdostosowańwewnętrznych,tj.wiązałobysięztakimizjawiskami,jakosłabieniedynamikiprodukcjikrajowej(PKB),spadekkonsumpcji(popytu),wzrostbezrobociaiob-niżkapłacwgospodarce.Wsposóbzrozumiałytakiedostosowaniawkrótkimokresieujemniewpływająnadobrobytiniesąprzychylnieprzyjmowaneprzezspołeczeństwo.

22

DoświadczeniaGrecji,Portugalii,Hiszpanii,IrlandiiiWłoch(państwokre-ślanychczęsto jakoPIIGS)wskazują,żepowyższezagrożeniasą realneimogą zagrozić stabilności gospodarki. Kraje te – z wyjątkiemWłoch–notowaływ latach2002–2008 trwalewyższepoziomy inflacji niż stre-faeuro41.Jednocześnie istniejąbadania,którewskazują, żestopypro-centowe EBCw latachprzed kryzysembyły do uwarunkowańGrecji,Portugalii,IrlandiiiHiszpaniidośćsłabodostosowane42.Wdwóchostat-nichpaństwachwystąpiłybańkinarynkunieruchomości,którychpęk-nięciew2008 rokuwywołałopotrzebęratowaniasektorabankowegoprzezpaństwo,coznacznieobciążyłofinansepubliczne.Choćjeszczew2007rokuirlandzkieihiszpańskiezadłużeniewydawałosięznajdowaćnabardzostabilnympoziomie,wefekciekryzysunastąpiłjegoskokowyprzyrost(por.wykres3.3.,pogrubionaliniapoziomaoznaczapułapdo-puszczalnegozadłużeniawramachunijnegoPaktuStabilnościiWzrostu,tj.60%PKB).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu (General government gross debt, Percentage of GDP,Eurostat,adresonline:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdde410&plugin=1).

41 Eurostat (HICP – inflation rate, Annual average rate of change (%), Eurostat, adresonline:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tec00118&plugin=1).42Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej,op. cit.,s.152–153.

23

PodstawowymproblememwszystkichkrajówPIIGSbyłprzytymspadekkonkurencyjnościwzględem innychpaństw strefy euro, zwłaszczawo-becgospodarkiniemieckiej43.Danezawartewtabeli3.2.pokazują,żeo ilewNiemczechw2008 roku jednostkowekosztypracybyłyo3,1%niższe niż w roku 2002, o tyle w Grecji, Włoszech, Portugalii, Hiszpaniii Irlandii zauważalniewzrosły.Obecnie kraje teprzechodzą stopniowyproceswewnętrznegodostosowaniakonkurencyjności.Jestontymbar-dziej społecznie dotkliwy, że równoleglewystępuje presja na postępywzakresieoddłużaniagospodarki.

Tabela3.2.Indeksjednostkowychkosztówpracywwybranychkrajachstrefyeurow2008roku(2002=100)

Niemcy Grecja Irlandia Włochy Portugalia Hiszpania

96,9 115,1 134,5 116,7 113,1 123,9

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawiedanychOECD(Unit Labour Costs – Annual Indicators, Total Economy,OECD,adresonline:http://stats.oecd.org).

Tymsamymdoświadczeniakryzysoweszeregupaństwstrefyeurowska-zują, że wypełnienie kryteriów konwergencji nominalnej nie daje za-dowalającej gwarancji gotowości kraju członkowskiego do przyjęciawspólnejwaluty.ZtegowzględuwartoprzykładowozastanowićsięnadpropozycjąwysuniętąprzezCezaregoWójcika,abyPolskaustanowiławłasne,głębszekryteriawejściadostrefyeuro.Jegozdaniempowinnyonedotyczyćm.in.takichkwestii,jakwiarygodnaocenaadekwatnościstopyprocentowejEBCdopolskichrealiówgospodarczychczyzdolnośćutrzymania realnego kursu walutowego na poziomie zapewniającymgospodarcekonkurencyjność44.

43P.DeGrauwe,In search of symmetry in the Eurozone,s.1–6(adresonline:http://www.econ.kuleuven.be/ew/academic/intecon/Degrauwe/PDG-papers/Discussion_papers/Symmetries.pdf).44C.Wójcik,Trzeba odrobić pracę domową,„Rzeczpospolita”,23.01.2013.

24

Jednocześniewskazanejest,abyprzygotowaniadoprzyjęciawspólnejwaluty uwzględniły wdrożenie reform, które pomogłyby przyspieszyćproces realnej konwergencji względem strefy euro i zapewniły Polscezdrowefundamentyrozwojuwłonieeuropejskiegoobszaruwalutowe-go.Szczególnieistotnewydająsiętakiekroki,jak:

1) wypracowaniestrategiirozwoju,którejkonsekwentnarealizacjadą-żyłabydopodniesieniainnowacyjnościgospodarki.Chodzioto,bywPolscezmniejszyćznaczeniekonkurencyjnościcenowo-kosztowejnarzeczkonkurencyjnościpozakosztowej(jakościowej)itymsamymosłabićoddziaływanieewentualnejaprecjacjirealnegoefektywne-gokursuwalutowegonaprodukcjękrajową.Znamiennejest,żego-spodarkiwłoska,portugalska,greckaihiszpańskawunijnymraporcieinnowacyjnościInnovation Union Scoreboard 2011zostałyocenionedość nisko, przy czymPolskawypadła jeszcze słabiej45.Cowięcej,wmiaręwyczerpywaniasiępotencjałuwzrostuimitacyjno-naśladow-czegocoraztrudniejbędziepodnosićproduktywnośćpracybezwłas-nychinnowacji;

2) obniżka barier i kosztów działalności gospodarczej. Przedsiębior-stwaprywatnetofundamentgospodarkirynkowej,więcimbardziejprzyjazne biznesowi otoczenie prawno-administracyjne, tym lepiejdla krajowej konkurencyjności. Polskapodjęła jużw tymwzględziepewne kroki, ale konieczna jest ich kontynuacja. Nieprzypadkowosilnegospodarczo kraje strefyeuro – jakNiemcy,Austria, FinlandiaczyHolandia–zajmująznacznielepszelokatywrankingachswobo-dygospodarczejniżHiszpania,Portugalia,WłochyiGrecja.Niestety,wmiędzynarodowych zestawieniachPolskawciążplasuje siębliżejtejdrugiejgrupygospodarek;

3) rozwój zasobukapitału społecznego,czylipokładuzaufania i zdol-ności dowspółpracywśródobywateli. Jest to zadanie trudne,alekluczowedlautrzymaniarozwojugospodarczegokrajuwprzyszłości,tj.whoryzonciepolskiejobecnościw strefieeuro. JanuszCzapiński

45 Innovation Union Scoreboard 2011, EuropeanCommission 2012, s. 12 (adresonline:ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2011_en.pdf).

25

wskazuje,żePolacypodwzględemzaufaniadoinnychludziwypa-dająnatlepaństweuropejskichbardzosłabo.WjegoopiniiwmiaręjakwPolscewyczerpywaćsiębędziepotencjałwzrostuwoparciuokapitałludzkiifunduszeunijne,niskipoziomkapitałuspołecznegobędziestanowićcorazbardziejdotkliwąbarieręrozwoju46;

4) reforma rynkupracy. Polska cechuje się dośćdużą elastycznościązatrudnienia,większąniżHiszpaniaczyFrancja ibardzozbliżonądośredniejdlapaństwczłonkowskichOECD47,zaśwkategoriielastycz-nościpłac(ang.flexibility of wage determination)uzyskaławrapor-ciekonkurencyjnościWEFGlobal Competitiveness Report 2012–2013znacznielepsząpozycję(40.na144możliwe)niżIrlandia(106.),Portu-galia (115.), Hiszpania (129.), Holandia (130.),Grecja (136.), Finlan-dia(137.),Włochy(138.)czyNiemcy(139.)48.Jesttootyleważne,żenaszybkośćdostosowaniarealnegoefektywnegokursuwalutowegowpływaelastycznośćrynkupracy.Zdrugiejjednakstronywielepro-blemówrynkupracypozostajenierozwiązanych,np.wysokiwskaźnikbezrobociawśródosóbmłodych,niedostatecznaefektywnośćurzę-dówpracyczyniedopasowaniepodażyipopytupracy49;

5) przeciwdziałanieefektomzjawiskastarzejącegosięspołeczeństwa50.DziśwPolsceproblemtenniejestjeszczeodczuwalny,alezbiegiemlatbędziesiępogłębiał,wpływającnegatywnienastanfinansówpu-blicznychorazkondycjęgospodarki.Niedawnepodwyższeniewiekuemerytalnegotokrokwdobrąstronę,alepotrzebnesąteżinnere-formy,stwarzającebodźceiwarunkidowiększejaktywnościekono-micznejobywateli,np.wspomnianapoprawaotoczeniaprawno-ad-ministracyjnegodlaprzedsiębiorstworazreformarynkupracy.

46 Diagnoza społeczna 2011 – warunki i jakość życia Polaków, red. J. Czapiński,T.Panek,RadaMonitoringuSpołecznego,Warszawa2011,s.284–292(adresonline:www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf).47J.Gmurczyk,Flexicurity w Danii i Polsce – wnioski i rekomendacje,InstytutObywatelski,Analiza 3/2012, s. 16 (adres online: http://www.instytutobywatelski.pl/wp-content/uploads/2012/10/Flexicurity_w-_Danii_i_Polsce.pdf).48The Global Competitiveness Report 2012–2013,WorldEconomicForum,2012, s.167,177, 181, 205, 209, 273, 295, 297, 327 (adres online: www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2012-13.pdf).49J.Gmurczyk,Flexicurity w Danii i Polsce – wnioski i rekomendacje,op. cit.,s.12–21.50J.Gmurczyk,Wszystkie ręce na pokład,op. cit.

26

Warto podkreślić, że możliwie szybka realizacja powyższych krokówpotrzebna jestPolsceniezależnieoddatyprzystąpieniadostrefyeuro.Z koleiwprowadzeniewspólnejwaluty bez zreformowaniagospodarkiwzarysowanymkierunkumożeskutkowaćtylkozaostrzeniemnegatyw-nychkonsekwencjinierozwiązanychproblemów.PrzyjęcieeurooferujePolscepotencjalniewielekorzyści,alenieusuniezasadniczychprzeszkódrozwoju,jakimwnajbliższychlatachmusisprostaćkrajowapolitykago-spodarcza.Jesttojednazpodstawowychlekcji,którepłynązdoświad-czeńogarniętychkryzysempaństwczłonkowskichstrefyeuro–zwłaszczaGrecji,Portugalii,WłochiHiszpanii.

Podsumowanie

Celem niniejszego opracowania była próba udzielenia synte-tycznejodpowiedzinatrzykluczowepytania,związanezprzy-stąpieniemPolskidostrefyeuro:

1) czystrefaeurojeststabilna?2) czypowprowadzeniueurocenywzrosną?3) czypolskagospodarkajestgotowanaprzyjęcieeuro?

Zaprezentowanerozważaniawskazują,żePolskabyłabywstanieprzy-jąćwspólnąwalutęnajwcześniejwroku2017,przyczymoostatecznejdaciewejściado Eurolanduprzesądzą taknaprawdęczynniki ekono-miczneipolityczne.Możnaoczekiwać,żedotegoczasuwstrefieeuronastąpi jużznacznastabilizacja,zaśnowekomponenty instytucjonalneintegracjiwalutowej – unia fiskalna, polityczna i bankowa – zmniejsząryzykopowtórkieuropejskiegokryzysuwprzyszłości.

DoświadczeniapaństwEurolandusugerują,żepoprzyjęciueurowPol-scerzeczywiściewystąpiłbywzrostcen,alejegoskalabyłabyraczejnie-wielka iniewpłynęłabyznacząconapodwyższenietempainflacji.Coważne,wprowadzaniuwspólnejwaluty do obiegugotówkowegopo-winnytowarzyszyćdziałaniainformacyjne,edukacyjneikontrolne,abyzredukowaćdominimum ryzykowystąpienia niepożądanych efektówcenowych.

Przyjęcie euro oferuje Polsce potencjalnie

wiele korzyści, ale nie usunie zasadniczych

przeszkód rozwoju, jakim w najbliższych latach musi sprostać krajowa polityka

gospodarcza.

27

ObecniePolskaniejestgotowanaprzyjęcieeuro,ponieważniespełniakryteriówkonwergencjinominalnejiprawnej.Doświadczeniakryzysoweszeregupaństwstrefyeurowskazująponadto,żesprostanietymkryte-riomniejestwpełniwystarczającedozapewnieniawłaściwegofunkcjo-nowaniawobszarzewspólnegoobszaruwalutowego.Z tegowzględuwPolsceprzedprzyjęciemeuropotrzebnesąreformy,którewzmocniąpotencjałkonkurencyjnygospodarkiiusunąjejpodstawowebarieryroz-woju.Występujeprzy tymdość istotnaniepewność,czypolskagospo-darka–przechodzącaobecnieprocesrealnejkonwergencjiwzględem(przeciętnie)lepiejrozwiniętychpaństwstrefyeuro–jestgotowanare-zygnacjęzautonomicznejpolitykimonetarnej,jakrównieżstabilizującejkonkurencyjnośćniezależności kursowej.Wocenie stanuprzygotowańdoprzyjęciaeuropomocnemogłobybyć–wysuwaneprzezCezaregoWójcika–wypracowanieprzezPolskęwłasnychkryteriówkonwergencji.

28

Bibliografia

I. Publikacje książkowe, opracowania, raporty, dokumenty

1. Diagnoza społeczna 2011 – warunki i jakość życia Polaków, red.J. Czapiński, T. Panek, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa2011 (adres online: www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf).

2. B.Döhring,A.Mordonu,What drives inflation perceptions? A dynamic panel data analysis,EuropeanEconomyEconomicPapersNumber284–July2007,DGECFIN,EuropeanCommission,Brussels2007(adresonline: ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication9575_en.pdf).

3. P.DeGrauwe, In search of symmetry in the Eurozone(adresonline:http://www.econ.kuleuven.be/ew/academic/intecon/Degrauwe/PDG-papers/Discussion_papers/Symmetries.pdf).

4. Euro changeover and inflation in Cyprus and Malta, Eurostat,April2008 (adres online: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/hicp/documents_pub/TTNR_EURO_CHANGEOVER_INFLA-TION_CYPRUS_MALTA_2008-04.pdf).

5. Euro changeover and inflation in Estonia,Eurostat,May2011(adresonline:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/hicp/documents_pub/TTNR_EURO_CHANGEOVER_INFLATION_ESTO-NIA_2011_05.pdf).

6. Euro changeover and inflation in Slovakia, Eurostat, March 2009(adresonline:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/hicp/documents_pub/TTNR_EURO_CHANGEOVER_INFLATION_SLO-VAKIA_2009_03.pdf).

7. Euro changeover and inflation in Slovenia, Eurostat, March 2007(adresonline:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/hicp/documents_pub/TTNR_EURO_CHANGEOVER_INFLATION_SLO-VENIA_2007_03.pdf).

8. Euro – Wspólna waluta europejska,MinisterstwoSprawZagranicznych,Warszawa 2011 (adres online: www.cie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/4A-A4965E0E761A93C1257990004CE7A1/%24fi le/broszura_euro_MSZ_2011_nowe.pdf).

29

9. J.Gmurczyk, Flexicurity w Danii i Polsce – wnioski i rekomendacje,InstytutObywatelski,Analiza3/2012(adresonline:http://www.insty-tutobywatelski.pl/wp-content/uploads/2012/10/Flexicurity_w-_Danii_i_Polsce.pdf).

10. Innovation Union Scoreboard 2011, European Commission 2012(adres online: ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2011_en.pdf).

11. Introduction of the euro in the New Member States – Analytical Re-port, Flash Eurobarometer 329, August 2011 (adres online: http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_329_en.pdf).

12.N. Jemec, Inflation Perceptions and expectations around euro changeover, „Prikazi in analize” 1/2010, Banka Slovenije, Ljub-ljana 2010 (adres online: www.bsi.si/library/includes/datoteka.asp?DatotekaId=3853).

13.Najczęściej zadawane pytania nt. euro – Czy zastąpienie złotego przez euro spowoduje wzrost cen?,MinisterstwoFinansów(adreson-line: http://www.mf.gov.pl/c/document_library/get_file?uuid=65a-91e8e-ebef-484e-9cd3-d7edeade84a4&groupId=764034).

14.J.Osińska,Monitor opinii publicznej nr 4/2012,MinisterstwoFinansów(adres online: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_opinii_12_2012.pdf).

15. Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej,NBP,Warszawa2009(adresonline:http://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/re.pdf).

16.N.Roubini,S.Mihm,Ekonomia kryzysu,WoltersKluwer,Warszawa2011.17. The Global Competitiveness Report 2012–2013, World Economic

Forum, 2012 (adres online: www3.weforum.org/docs/WEF_Global-CompetitivenessReport_2012-13.pdf).

18. Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o Funk-cjonowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej,2008/C 115/01 (adres online: www.ecb.int/ecb/legal/pdf/fxac-08115plc_002.pdf).

19.D.Witkowski,Monitor konwergencji nominalnej nr 01/2013,Minister-stwo Finansów (adres online: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_2013_01.pdf).

30

II. Artykuły, komentarze, wywiady

1. Ekspert NBP ostrzega przed strefą euro,Money.pl,20.12.2012(adresonline: http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/eks-pert;nbp;ostrzega;przed;strefa;euro,48,0,1219888.html).

2. J.Gmurczyk,Cięcia kontra stymulacja,InstytutObywatelski,09.07.2012(adres online: http://www.instytutobywatelski.pl/8222/komentarze/ciecia-kontra-stymulacja).

3. J.Gmurczyk,EBC uruchamia pomoc,InstytutObywatelski,07.09.2012(adres online: http://www.instytutobywatelski.pl/9667/komentarze/ebc-uruchamia-pomoc).

4. J.Gmurczyk,Ekonomię warto znać, InstytutObywatelski,30.08.2012(adresonline:http://www.instytutobywatelski.pl/9374/lupa-instytutu/ekonomie-warto-znac).

5. J.Gmurczyk,Wszystkie ręce na pokład,„Rzeczpospolita”,13.12.2012.6. Gomułka, Rybiński, Rosati, Orłowski: Czy i kiedy Polska mogłaby wejść

do strefy euro?, biznes.gazetaprawna.pl, 18.12.2012 (adres online:http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/669587,gomulka_rybinski_ro-sati_orlowski_czy_i_kiedy_polska_moglaby_wejsc_do_strefy_euro.html).

7. Inflation perceptions,FocusonInflation,EuropeanCommission(ad-resonline:http://ec.europa.eu/economy_finance/focuson/inflation/perceptions_en.htm).

8. W.Lip,Działania kampanii informacyjnej w Słowacji na rzecz ochrony konsumenta,NBP,20.12.2008(adresonline:http://www.nbportal.pl/pl/np/euro/aktualnosci/slowacja-kampania-konsument).

9. Press Release: Technical features of Outright Monetary Transac-tions, ECB, 06.09.2012 (adres online: http://www.ecb.int/press/pr/date/2012/html/pr120906_1.en.html).

10.A.Sławiński,Raj dla spekulacji,Ekonomia24.pl,19.08.2012(adresonli-ne:http://www.ekonomia24.pl/artykul/925988.html).

11.A.Sławiński,wypowiedźdlaportaluObserwatorFinansowy.pl,18.01.2013(adresonline:http://www.youtube.com/watch?v=9ZGh3vndhl4).

12.Timetableoftheeurochangeover inSlovakia,NárodnábankaSlo-venska (adres online: http://www.nbs.sk/en/euro/euro-changeover/timetable-of-the-euro-changeover-in-slovakia).

31

13.C.Wójcik,Doceńmy integrację,InstytutObywatelski,11.10.2012(ad-res online: http://www.instytutobywatelski.pl/10478/lupa-instytutu/docenmy-integracje).

14.C. Wójcik, Trzeba odrobić pracę domową, „Rzeczpospolita”,23.01.2013.

III. Źródła statystyczne

1. EBC(http://sdw.ecb.europa.eu).2. Eurostat(http://epp.eurostat.ec.europa.eu).3. Eurostat news release 4/2013,Eurostat,08.01.2013(adresonline:http://

epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/3-08012013-BP/EN/3-08012013-BP-EN.PDF).

4. OECD(http://stats.oecd.org).

ul. Wiejska 12 lok. 900-490 Warszawa

tel. +48 22 459 64 41biuro@instytutobywatelski.plwww.instytutobywatelski.pl