Jean Paul Sartre - Materyalizm ve Devrim

7/30/2019 Jean Paul Sartre - Materyalizm ve Devrim

1/90

Materyalizm ve Devrim, Jean Paul Sartre'nin iki nemli makalesini ve bir tart masnieriyor. Kitaba adn veren bi rinci M akalesinde Sartre nesnel olma saplantsnndevrimcinin davran ve ideolojisi arasnda yaratt kaymadan yola karak materyalizmiyeniden gzden geiriyor. Dnya grn anlatt Varoluuluk adl ikinci makalesindeise, Sartre kendi dnceleri nin ksa ve sistemati k bir anlatmn veriyor.

Sze konu edilen her iki makalede de Marksizme bir dizi eletirel gndermede bulunuyor.Naville ile tartmasnn ieriini de oluturan bu eletirileri dikkate alarak bir MarksistinVaroluuluk'a nasl baktna rnek tekil ettiini sandmz A.Schaff'n Marksizm veVaroluuluk adl bir makalesini ekledik.


2/90

iindekiler

BRNC BLM -M ATERY AL ZM VE DEVRM .............................................................. 3

I -Devrim Miti ....................................................................................................................... 3

II -Devrimin Felsefesi .......................................................................................................... 21

iK iNCi BLM -VAROLUSUL UK ................................................................................. 44

1 -Ekzistansiyal izm Bir Hmanizma M dr? .......................................................................... 44

2 -Ekzistansiyal izm Nedir? ................................................................................................... 46

3 -Seme ve A . Gide'in Nedensiz Eylem (A ct Gratui t) Dsncesi .......................................... 60

4 -A hlak ve Esteti k .............................................................................................................. 61

5 -"M il l On The Floss" rnegi ............................................................................................. 63

6 -"Chartreuse De Parme" rnegi ......................................................................................... 63

N C BLM -TARTISM A ........................................................................................ 66

DRDNC BLM -M ARK SiZM VE V AROLU SULUK (* ) ....................................... 76

Adam Schaff ........................................................................................................................ 76

I .......................................................................................................................... 76

I I ......................................................................................................................... 81


3/90

BiRiNCi BLM -MATERYAL iZM VE DEVRiM

I -Devrim M itiBugnn genleri, kendilerini bir ekilde tedirgin hissediyorlar. Kendilerindegerekten delikanl hakk grmyor, onu gereksiz bir biimde uzatlan ocukluk,

yalnz iyi ailelerin oullarna tannan sorumluluk duygusunun bir geciktirilmesi,yatan daha ok bir snf meselesi sayyorlar; nk iiler bir araa yaamadanergenlikten erginlie geiyorlar. Avrupa burjuval nn tasfiyesine ynelmi olanamz o srada birlikte u "abuk gemeli" denilen soyut, metafizik genlikan da ortadan kaldracaa benzer. Bu genlikten ve baboluktan utanduyduklar iin, eski rencilerimden ou erken evlendiler, renimlerinibit irmeden baba oldul ar. Bunlar ay sonlarnda ailelerinden yine birer ek al yorlar,ama tabii ki yetmiyor; ders vermek, eviriler yapmak, vekillikler almak zorunda

kalyorlar. Bunlarn durumu metreslik eden, ya da eve i alan kadnlarn durumunabenziyor. Artk bunlarn, vaktiyle bizim yaptmz gibi, birini seip balanmadannce dncelerl e zgrce oynamaya vakitl eri yoktur . Onlar yurtta ve babadrlar,oylama devlerini yerine getirir ve bir eye balanrlar. Eh bu kt de saylamaz,nihayet herkes onlardan abuk bir seme, bir balanma bekliyor: nsan iin, ya dainsana kar, ynlar iin ya da ynlara kar. Birinci kka gre setil er mi,hemen glkler balar: Onlara znellikten, bencillikten syrlmalar gerektiisylenir. Bunu yapmaya niyet edince de anlarlar ki, tutumlar n belirleyen etken

yine znel niteliktedir. Suya atlmadan nce, kendi kendileriyle danmayakoyulur ve grrler ki, szde brakmak ve syrlmak istedikleri znellik nemceartm da eksilmemi; zntyle sezerler ki, nesnellik anlaylar daha znelliktenpaay kurtarmamtr. Bylece, hibir yan semeden bulunduklar yerde dnerdururlar, sonunda, bir karar almak zorunda kal nca, bunu sabrszlk ve canskntsyla yaparlar: Suya atlarken gzlerini kapayanlar gibi. bununla dakalmaz: Onlara materyalizm ile idealizm'den birini semek zorunda olduklarbildirilir. kisi arasnda bir orta yol yoktur, ya biri, ya teki denir. Ama

biroklarna materyalizmin esaslar yanl grnyor, maddenin madde fikrininasl dourduuna akl erdiremiyorlar. Geri idealizmi olanca gleriylereddettiklerini sylemekten geri durmuyorlar nk onun varl kl snflara mitolarak hizmet ettiini, sk bir felsefe deil, gerei rten, ya da ide'de belirsizolmasn salayan olduka bulank bir dn olduunu ncedenkabullenmilerdir: "Materyalist olmazsanz ister istemez idealist olursunuz.niversite adamlarnn hnerlerinden nefret bile etseniz, belki daha ince, ama oyzden daha tehlikeli bir kuruntuya kurban gidersiniz!"

te bylece, genleri dnme yeteneklerinin kkne kadar geri iter ve orada bukk kuruturlar. Onlar artk ilerinden kin besledikleri bir felsefeye kr krne


4/90

hizmet etmekten, inanmadklar bir retiyi disiplin gerei kabullenmekten bakaare bulamazlar. Y alarnn hakk olan tasaszl yitirir, ama olgun yan gveninide ele geiremezler. Artk serbest deillerdir, ama kendilerini balayamazlar dakomnizmin kapsnda dikilir kalrlar: Ne ieri girmeye cesaret edebilirler, ne degeri dnmeye. Bunda sulu da saylamazlar. Bugn diyalektik deyimini dilden

drmeyenlerdir ki, onlar sktrp iki kartl ktan birini semeye zorluyorlar, yada nc k diye horladklar bireimi (sentezi) reddetmeye. Oysa, genler itenve ar yrekli olduklar, sosyalist devlet dzenini gnlden istedikleri, devrimebtn gleriyle yardm etmek istedikleri iin onlara yararl olmann tek yolu uolsa gerek: Bu genlere sormal : Materyalizm ile nesnel olma miti devrimdavasna gerekten yarayl mdr, yoksa devrimcinin davran ile ideolojisiatasnda bir bozukluk, bir kayma m olmutur?

te bu sorunun aydnl altnda materyalizmi bir daha gzden geirmeyekoyuluyorum.

Materyalizmin ilk adm, Tanrnn varl ile akn (transzen-dent) ama fikrinireddetmek gibi gzkyor. kinci adm ruhun (zekann) hareketlerini maddeninhareketine indirgemek, ncs de, stndeki insanla birlikte dnyay aralarndaher eyi kavrayan iliki lerl e bal nesneler rgs saymaktr.

Ben bunlara iyi niyetli bakarak, materyalizmin fizik tesi bir reti,materyalistlerin de metafizikiler olduu sonucuna varyorum. Hemen szmkesip aldandm syleyecekl erdi r, nk materyalistl erin en holanmadklar eymetafiziktir; felsefeyi bile sevdikleri sylenemez ya!

Naville'e gre: "Diyalektik materyalizm, evrendeki karlkl etkilerin srekliolarak ilerleyen bir anlamas (keif) dr ancak bu edilgin (pasif) dei l ,anlayann, aratrann, savaann eylemini de kapsayan, bir ol uudur." Graudy'yegre ise, materyalizmin ilk adm, bilimsel bilgi dnda bi lgi olamayacan kabuletmektir. Ve nihayet bayan Angrand'a gre: Her trl nsel (apriori) kurguyureddetmeyen materyalist saylmaz.

Metafizie kar yaplan bu gibi klar hep biliniyor. Bunlara geen yzyldapozitivistlerin yazlarnda rastlanrd. Ama onlar hi deilse daha tutarldnrler. Tanrnn varl stne fikir sylemekten sak nrlard, nk bukonuda yazlacak her eyin tant olmayan oranlamalardan, yaklatrmalardanteye geemeyeceini bilirlerdi. Ruh ile beden arasndaki ilintiler stne soru

sormaktan bsbtn vazgemilerdi , nk o sorulara hibir yant alnamayacanbiliyorlard. Belli bir ey ki, Naville, ya da bayan Angrand'n Tanr-tanmazl


5/90

"gittike ilerleyen bir anlamann deyimlenii" olamaz. O bizim denemegcmz kat kat aan bir sorun stne ak, ama nsel bir fi kir sylemektenbaka bir ey deil dir. Benim grm de budur, stelik; u farkla ki, ben Tanrnnvarln yoksamakla, kendimi o varl kabul eden Leibniz'den daha azmetafziki saymyorum. Maddeyi saltk ruha mal ettikleri iin metafizik

yapyorlar diye idealistleri yeren materyalist, saltk ruhu maddeye indirgemeklemetafizikten baka ne yapyor, bu yermeden kendini hangi mucize ile kurtaryordersiniz?Deney her ikisinin retisinden yana deildir: Deney fizyolojik vepsikolojik alanlar arasndaki sk balar belirtmekle yetiniyor. Bu balant veilintiler ise krk eit yoruma elverilidir. Materyalist, temel kavramlarnndoruluuna kar yle kesin bir gven besliyorsa, bu gven, ancak sezilerden, yada nsel dncelerden doabilir, ki bu da kendi knad, ktledii kurgulardanbaka bir ey dei ldir. imdi ak-seik biliyorum ki, materyalizm, pozitivizmklna brnm bir metafiziktir, ama yle bir metafizik ki, kendi kendinirtyor, metafizii kkten ykmakla kendi bindii dal da kesmi oluyor. Dahasvar: O klna girdii pozitivizmi de ykyor. Comte'un izinden yryenler gnlalaklyla insan bilgisinin yalnz bil imsel bil gil erden i baret olduunu sylyorl arve akl deneylerimizin dar snrlar iinde tutuyorlard nk akl bu snrlardnda bir ie yaramaz. Bilimin baars onlara gre bir gerekti, ama yalnzinsancl bir gerek: nsann bulunduu yerden bakarak ve yalnz insan iin birgerek. Evrenin, bilimsel rasyonalizmi iinde tayp tamadn sormay dorubulmuyorlard; nk o zaman kendilerinden ve insanl ktan dar kp evreniolduu gibi grmek ve grdklerini bilimin bize gsterdi i tasarm i lekarlatrmak zorunda idiler, bu ise insana ve evrene kar Tanrnn yerini almakdemek olurdu. Ama, materyalist ataktr. O bilimden, znellikten ve insanl ktandar kar ve kendini yoksad Tanrnn yerine koyarak evren oyununu onungzyle seyretmeye kalkar. O hi ekinmeden yazar: "Evrenin materyalisteanlal demek, doay naslsa yle, hi katksz anlamak demektir." 1. Bumetinde sz konusu olan, anlalan insancl znellii, bu "Doaya aykr katk"yortadan kaldrmak olacak. Materyalist kendi znelliini yoksad m, onu ortadankaldrdn sanr. Ama dzen srtmakta gecikmez; znellii bastrmak iinmateryalist kendini nesne yerine koyar, yani bilimin konusu ve maddesi yapar.Bylece znellii nesne adna biryol bastrd m, dner bu kez,- kendini denesneler arasnda bir nesne sayp evren dalgalan arasna babo brakacak yerde -kendine nesnel bir gr yetenei balar ve bu yetenekle evreni "Naslsa tpkyle" grdn iddia eder. "Nesnellik", birinde teriminin edilgenlii demek ise,brnde btn znel kusurlardan uzak, tanyc, bilici bir baktr. Btn znelliibylece geride brakan ve salt nesnel gereklie uyan (eit olan) materyalist,insan-nesnelerce oturulan bir nesneler dnyasnda keyfince at oynatmaya balar.


6/90

Bu bilgi gezisinden dnnce rendiklerini bize de haber verir: "Akla uyan herey gerektir, gerek olan her ey akla uygundur." O bu rasyonalist iyimserli inerden almaktadr? Biliyoruz ki, bize bu doa aklamasn yapan filozof, birKant idi, nk ona gre deneyleri yapan, kuran akl idi.

1) K. Marx ve F. Engels, btn eserleri, Ludwig Feuerbach, cilt XIV s. 651. Rusbasm. Bu sz bugn hangi anlamda kullandklar n beli r tmek ii n buraya aldm,yoksa Marx'n nesnellik deyimini ok daha derin ve zengin bir ekilde anlamolduunu baka yerde belirteceim.

Ama materyalist, dnyann bizim kurucu-biimleyici (kontituierend)eylemlerimizin bir rn olduunu asla kabul etmez; tam tersine, onun gzndebiz her eyimizle doann bir retmesiyiz. O halde, gerekl iin rasyonel olduunu

nasl bilelim? Onu kendimiz yaratmadmza, onun en kk paralarn ara srayakalayp yanstmaktan te bi r ey yapmadmza gre? Bilimin baars, dorusuistenirse bizi ancak u, ya da bu rasyonelliin daha olas olduu fi krine gtrebil ir .A ma bu olaslkla da yalnz yresel (mevzii), istatistik bir rasyonellik anla-tlabilir.Beli rl i bir niceli k dzeni i in doru olur da, o dzeninin stnde, ya da altnda birie yaramaz, bize yiite bir tmevarm ya da, isterseniz, bir konut (postulat)olarak grnen eyden materyalist salt bir kesinlik karr. Ona gre, hi pheolamaz ki; akl, insann hem iinde oturur, hem dnda. M ateryali zmin byk

dergisi (La Pensee, organ du rationalisme modern) kendisini "dncenin, adarasyonalizmin organ" semekten ekinmez. Gelgeldim, bu materyalistrasyonalizm nceden grlebilen bir diyalektik tersinme ile irrasyonalizm halinegelip, kendi kendini ykar. Ruhsal (psiik) gerek, sk skya biyolojik gerekle,bu ikincisi de ayr ca evrenin fizik haliyle koullanm ise, insan bilinci evreniancak, etki nedeni nasl ve ne kerte aklayabilirse yle dile getirir, ama budnce'nin kendi konusunu deyimledii gibi dei l. D ardan yneti len klelemibir akl, kr nedenlerin zincirine vurulmu bir akl... Eer o dpedz d olayca

iime sokulmu ise bu nasl bir akldr? Hegel azyla, "Akl bir kemik" ise,yarglarma nasl gvenebilirim? Hangi rastlantya borluyuz ki, durumlarnhammaddeleri bize ayn zamanda doann anahtarlarn veriyor? stelik Lenin'inbilin zerine nasl konutuuna baknz: Bilin varln yalnz bir yansmasdr,en elverili halde, tama yakn bir yansma." Peki kim bilecek ki, konumuz olanmateryalizm bilinci yanstmaya "En elverili hal'dir? Bunu bilmek iinkarlatrmak, karlatrmak i in ise hem ierde hem darda bulunmak gerekirdi.Eldeki varsaymlara gre bu mmkn olmadndan yansmann doruluu

zerine hibir ltmz yoktur; meer ki u gibi isel ve znel ller ola:Yansmann baka yansmalarla uygunluu, aydnl ve ayrlk derecesi, sresi...Ksacas hep ideal ist ltl er.


7/90

Bunlarnsa imdiye dein yalnz insanoluna zg olduu bel i rl enmitir. Kald kibu gerek, Kant'larn nerdii biimde kurulmu olmayp, insann olsa olsaancak boyun eebilecei temelsiz bir inantan, bir al kanl ktan teye bir eyolamaz. Materyalist dogmatik bir ekilde evrenin dnceyi dourduunu iddiaederken aya kayarak idealist phecilie srtst geri dmektedir. O bir eliyle

akln deimez haklarn savunurken, br eliyle onlar geri almaktadr. Dogmatikbi r rasyonali zmle i lkin pozi tivi zmi ykyor, sonra insann maddi bir ey olduunuidda ederek her i ki sini ykyor, en sonunda metafi zii reddederek bu son i ddiay daykyor. Bilimi metafizie kar dikiyor, ama bilmeyerek bilime kar da birmetafi zik diki yor. B yle ortal dknt ve ykntyla dolduran materyalizmi bennasl beenir, benimserim?

Bana iin asl n anlamadm, Holbach ve Helvetius'larn mekanik materyalizmi

ile Marx'n diyalektik materyalizmini birbirine kar trdm syleyecekler;doann kucanda yle diyalektik bir devinim var ki, diyecekler, orada birbiriylekarlaan, atan eyler anszn deiip yeni bir sentezde kaynarlar; bu yenidoan, sonra kendi kartn dourur ve bir baka sentezde birlemek zere onunlaarpr. Burada Hegel diyalektiine zg devinimi hemen tandm, tabiitamamyla dnce oyunu alannda kalan devinimi. Hegel felsefesinde bir ideninnasl tekini ardn, her birinin nasl kendi kartn uyandrdnhatrlyorum; bu sonsuz devinimin itki yaylar nn nasl gelecein imdiki zamana

aktard ekim gc olduunu, daha varolmayan btnn nasl kendi paralarnayn gle etkilediini v.b. ok iyi biliyorum. Bu, para-sentezler iin olduukadar, sonunda ruh (geist) olacak salt btnlk iin de dorudur. Bu diyalektikilkeye gre, demek ki, btn paralar ynetir; bir ide kendi kendini yetkinklmaya, zenginletirmeye abalar, bilincin ilerleyii neden-sonu etkileimindeolduu gibi, tek ynl olmayp, sentetik ve ok boyutludur, nk her birindencekilerin tmn iinde tar ve onlarla uyuur. Bundan baka yine Hegel'dekavramn i yaps deimez elemanlarn yal n bir yanyana gelii deildir, bunlar

rastgele ayn yapdaki baka elemanlarla karp yeni birleimler ortayakamazlar; yle bir birlik nitelii olan bir rgt iinde bulunurlar ki, bu rgtnyapsal kollar asla btnden kopmu ve ayrlm olarak dnlmezler, yoksa"soyutlar", zlerini yiti rirl er.

deler sz konusu olunca, bu diyalektik kolayca kabul edilebilir, nk dncelerdoalarna uygun olarak birleik, sentetiktirler. Yalnz bu, sanki maddenin zvarl imi de Hegel'ce alt-st edilmi gibi gzkyor. Burada hangi maddeden

sz ediliyor diye sorulsa, hangi madde ne demek, bilginlerin anlatt biricikmadde, diye karlk verirler. M addenin ayrc zellii de "sredurum" halidir.Demek ki, o kendiliinden hibir ey meydana getirmez, o yalnzca devinime,


8/90

erkeye araclk eder, ama devinimle erke ona dardan gelir, madde onlar iretialr ve hemen geri verir. Her diyalektiin itki yay btnlk dncesidir. Bir l ikteortaya ktklar zaman ise daima bir btnn yksek birlii iinde, ie gidenilintilerle birbirine bal olarak bulunurlar, birinin varl tekini ta zndenetkiler ve deitirir. yi ama, bilim dnyas nicelikseldir yani diyalektik birliin

tam tersidir. Bir toplam yalnz grnte bir birliktir, bunlar birarada tutanelemanlar arasnda yalnz dokunma ve birlikte bulunma ilintisi vardr: Birliktebulunuyorlar, ite hepsi bu. Saysal bir birlik ayn cinsten baka bir birliinyannda bulunmaktan etkilenmez, birlikte meydana getirdii say birliininkucanda bouk ve aylak kalr. Zaten yle olmasa sayya, saymaya gelmezdi: kigrnt sk balant halinde ortaya kp da birbirini deitirecek olsalar,nmzde ayr ayr iki ye mi , yoksa tek bir ye mi bulunduunu bilemeyiz. Onuniin bilim -bilimsel madde sanki yalnz nicelii gerekletirmek iin olduundan-

gerek derin amac, gerek il keleri ve yntemleri yle diyalekt iin tam tersidir. Maddibir noktaya etki yapan glerden sz ettiinde balca kaygs olarn bamszlnonamaktr: Onlardan her biri sanki yapayalnzm gibi davranr. Cisimlerinbirbirine kar ekim gcn irdeliyorsa bunu tamam yla bir d i l iki olarakgrmeye, yani cisimlerin deyimlerindeki dorultu ve hzn deimelerinebalamaya nem verir. Arasra bireim kelimesini kulland olur, rneinkimyasal bileimlerde, ama bu asla Hegel'ci dei ldir. Bileime giren paralarniteliklerini korurlar. ster bir atom oksijen, kkrt atomlaryla birleerek kkrtasidi yapsn, ister hidrojen atomlaryla birleerek su yapsn: Durum deimez; nesu, ne de asit tam bir btnlk deildirler. Bu btnlkte katmanlar yal n ve pasifbilekeler olarak kal r: Haller (durumlar). Biyolojinin olanca abas, szde canlbileimleri fziko-imik srelere indirgemeye ynelmitir. Materyalist Naville,bilimsel bir psikoloji gereksindiinde, insan davranlarn koullu tepkilerintoplam olarak kabul eden "Behaviyorizm" e el atyor. Bilim dnyasnn hibiryeri nde organik btnlk lere rastlamyoruz: Bi lginin arac zmleme (anal iz)'di r;amac her yerde karma basite indirgemektir. Daha sona giritii yenidenbirletirme ii bir kari denemeden baka bir ey deildir. Oysa, diyalek-tiki,ilkesi gerei, karma baka bir eye indirgeyemez.

Geri, Engels'in iddiasna gre, tabiat bilimleri kantlam bulunuyor ki, "Doadaher ey metafizik olarak deil, diyalektik olarak oluur, yani doa biteviyetekrarlanan bir daire evresinin sonsuz tekdzeninde devinmeyip, gerek bir tarihyaar" Ve tezini desteklemek iin Darwin rneini vererek der ki: "Darwinmetafizik doa anlayna en byk darbeyi vurarak, btn bugnk organik

doann milyonlarca yl sren bir geliim srecinin sonucu olduunukantlamtr." (Anti-Dring). Ama tabiat tarihi deyiminin boluu ortada dei l


9/90

midir? Tarih ne deime ile, ne de gemiin salt ve basit eylemleriyle dei l ,kendini gemi zamann imdiki zaman ile bilerek yeniden canlandrmasylabelirler, nitelikler; yani ancak insanolunun bir tarihi olabilir. Kald ki, D arwin'intrleri birbirinden km olarak gstermesi, byle bir aklama denemesi,mekanik karakterde olup, asla diyalektik deildir. Kk varyasyonlar teorisi

yardmyla bireysel ayrlklara yer vermektedir. Bu varyasyonlardan her biriDarwin'in gznde bir "Gel iim srecini n etki si dei l, mekanik bi r rastlantnn, birtesadfn iidir: statistiklere gre, ayn trn bir bireyler grubunda gvdegcnde, ya da herhangi baka bir ayrntda tekilere stn birka rneibulunmas gerekir. Varolmak iin savamaya, hayat kavgasna gelince; bu,kartl klar kaynatrma yoluyla yeni bireim yaratamaz; tersine, zayflar ortadankaldrarak bsbtn olumsuz sonular verir. Bunun byle olduunu anlamak iinsnf kavgasnn diyalektik idealinden doan sonulan karlatrmak yeter:

Proletarya, burjuva snfn iine alp eriterek snfsz bir toplum birliinegtrecek. Oysa, varl k savanda kuvvetliler daima zayflar yok ediyor. Venihayet rastlantsal stnlk, duraan bir stnlk olup kaltm yoluyla, olduugibi, gelecek kuaklara geer, ama gelimez. O yalnzca bir durum olduundan, bi ri gler savayla deierek daha yksek bir organizasyon basamana ulaamaz:Olsa olsa baka bir rastlant varyasyon dardan yaklap ona katlr ve yok etmesreci mekanik olarak tekrarlanr. O halde, Engels'in dnce ktl na m, yoksayanl inancna m hkmedelim? Kant olarak ileri srd bilimsel varsaym,tabiatn bir tarihi olduu varsaym, gerekte her trl tabiat tarihini mekanikzincirlemelere indirgemek iin kabul edilmitir. Fizik stne konuan Engels,sanki daha m ciddidir? te bakn: " Fizik, acundaki her deiim nicel ikten niteliedoru bi r gei, hangi biimde olursa olsun, cisimde ikin bulunan (?), ya da cismeaktarlan devinimin niceliinden nitelie doru bir gei demektir. Szgelii ,suyun ss i lkin sv durumuna hi dokunmaz, ama bu s arttrlr, ya daeksiltilirse, suyun kohezyon hali deierek, ya buharlar, ya da buzlar..." Engelsburada dpedz oyun oynuyor. Gerekte bilimsel aratrma nicelikten niteliegei konusuyla hi uramaz: O duyu ile al nabilen, ama aldatc ve znel birgrnm, bir yansma saylan nitelikten kalkarak bunun ardnda asl evren gereisaylan nicel ii arar. Engels safl k ederek burada sy, sanki o, ta batan beri saltbir nicelikmi gibi ele al yor; oysa s i lkin bir ni teli k olarak ortaya kar: Bizi yasoyunmaya ya da skca giyinmeye zorlayan bir honutluk, ya da honutsuzlukhalinde. Bilginler ite bu duyusal nitelii matematik dille ifade edilir bir nicelikhaline getirmiler, yani duyularmzn bel i rsiz algs yerine, bir svnn s etkisi il ehacim olarak genilemesini l olarak almlardr. Suyun buharlamas bilginleriin bir nitelik deitirme deildir, yine niceliksel bir deimedir. Her iki haldeonlar iin bir nicelik olarak kal r. Bilginler buhar kavramn basn ile belirlerler;


10/90

ya da devinsel (kinetik) bir teori ile ki, o da buhar molekllerinin belirli nicelikselbir durumuna (hal, hz) indirgemektedir. O halde semeliyiz: Ya duyu ile alglanrnitelik alannda kalacaz, ki bu durumda buhar ile s birer nitelik olur; o zamanbiz de bilim dna km, yalnzca bir niteliin baka bir nitelik stne etkiyapmasna tanklk etmi oluruz. Ya da sy bir nitelik sayp svdan gaz haline

gemeyi niceliksel bir deime olarak yani bir pistona yaplan llebilir birbasn ile ya da molekller arasnda yine llebilir ilintilerle oluan bir deiimolarak kabul etmek zorunda kal rz. Bilgin iin nitelikten nicelik doar. Kanunniceliksel bir formldr. Bilimin bir eylem olarak sunduu ey, dpedz kendiruhunun bir davran olup, dikkatsizlikle bilim acunundan realizme dyor vesonra yine, salt duyusal duyguyu ele almak iin, bilim acununa geri dnyor.Kald ki, Engels'i bir yana braksak bile, dncenin bir gidip gelii yine hibirbakmdan diyalektik bir sreci andrmyor. O, bunun neresinde bir ilerleme

gryor? Bir an diyelim ki, niceliksel olarak alman s buuya dnyor? Ehsonra? Bas bir supap alsn: Buu havaya kp sour ve yine su olur. lerlemekbunun neresinde? Ben burada bir ilerleme deil, bir dng gryorum ki, bu dabsbtn baka bir ey. Geri su artk kapta dei l darda, toprak ya da imenstnde i halindedir; ama bunda, bu yer deitirmede bir ilerleme grmek iininsan nasl bir metafi zikten yardm grmel idir?1

1) Burada yein niceliklerden (intensiv Quantiteat) sz aarak i in iinden

klaca sanlmasn. Psiko-fzikileri yoldan saptran bu yei n nicel ik miti ndekiyanllk ve aknl klar Bergson oktan gstermi bulunuyor. I s bizce duyulduusrece bir niteliktir. Hava dnknden daha scak dei l, bir baka trl scaktr .Kbik genilemeye gre kaydedilen derece ise, salt ve basit nicelik olup, bayahalk buna duyu yolu ile alglanan bulank bir nitelik tasar mna balamtr .ada fizik bu ikiyzl kavram fr latp atm, sy belirli atom devinimlerineindirgemitir. Nerde kald yle ise, yeinlik (intetsitat)? Bir ses tonunun, bir yeinl ii matematik bir il iki dei l de nedir ?

Belki itiraz edilecek, Einstein'nki gibi baz yeni teorilerin bireimsel (sentetik)olduu sylenecekti r. B i l indii gibi bu sistemde ayrk hibir eleman yoktur: Hergereklik evrene oranla ve evrene bakarak belirlenir. Bu konuda sert tart malarolabilir, ben ancak unu syleyeceim ki, burada bir bileim sz konusu dei ldir,nk bir bileimin yap eleri arasnda kurulabilecek i l ikiler isel ve nitelikselolduu halde, Einstein teorilerinde bir durumu, ya da kitleyi belirlemeye elveri l ii l ikiler dsal ve niceliksel kal rlar. Oysa, ekimeli nokta burada dei ldir. ster

Newton, ya da A rchi-medes olsun, ister Laplace, ya Einstein; bil gin somut btndeil, evrenin genel ve soyut koullarn aratrr: ine k, s ve dirim elerialarak onlar eritip kaynatran, bir yaz gn aa, yapraklar arasnda szlen


11/90

gne nlaryla snan doa olayn deil, genel olarak, , s grnmlerini,genel yaama koullarn inceler. Burada sz konusu olan ey, u cam paras i lekrlan (ve ayr bir hikayesi olan) belirli bir gr noktasndan Evrenin somut birbireimi olarak bel i ren bu n kontrol dei l , genel olarak k krlmas olaynnkoullardr. Bilim kelimenin Hegel'ci anlamyla tasarmlardan meydana gelir.

Diyalektik ise kendi znde kavramlarn bir oyunudur. Bilindii gibi, Hegel iinkavram tasarmlar rgtler, ve bi rbirl eri yle kaynatrp somut gerekliin rgtselve canl bir btn haline koyar. Yeryz, rnesans, 19. yzy lda smrgecilik,Nazilik birer kavram; varl k, k, erke ise soyut tasarmlardr. Diyalektikzenginleme soyuttan somuta geite, yani esel tasarmlardan gittike dahazengin kavramlara geitedir. Diyalektiin gidii bylece bilimin yrynn tersynndedir.

Komnist bir aydn, bana: "Dorudur, diyalektik ile bilim ters ynlerde giderler."dedi. "nk bilim burjuval n analitik grn dile getirdii halde, diyalektikproletaryaya zg bir dnya grdr." Eh, buna bir diyeceim yok. A ma Sovyetbiliminin yntemlerinde burjuva lkelerinde kullanlanlardan pek ayrlmazgrnmesi bir yana, neden komnistl er materyali zmlerini temell endirecek tant vekantlar hep bilimden aparyorlar yleyse? Bilim, ruhunun derinliindemateryalisttir, buna ben de inanrm; ama onu birdenbire analitik ve burjuvasaymalar nn sebebi nedir? Durumlar anszn tepe-taklak evriliyor ve karma

dven ik i snf dik i li yor: Bi ri si burjuvazi, materyal ist ve dnce yntemi anali z,ideolojisi bilim. teki proletarya, idealist, dnce yntemi sentez, ideolojisidiyalektik. Bu iki snf kavgal olduundan, ideolojileri arasnda da uzlamazlkbulunmak gerekir. Ama durum hi de yle deil! Diyalektik bilimi talandrr,verilerini deerlendirir gibidir. Analizi kullanan ve bylece yksei alaaindirgeyen burjuvazi idealist iken, sentetik dnen ve devrimci ideal gdenproletarya nedense, bir sentezin elemanlarna indirgenmeyeceini iddia ederkende, materyalisttir: Bunu anlayan varsa beri gelsin!

Bu yine, burjuva olsun olmasn, hi deilse denemeden gemi bilime geridnelim. Onun madde stne ne dediini biliyoruz: D ardan canlandrlr,evrenin tm durumuyla koullanr, hep dtan gelen glere boyun eer, birbir ineeklenen elemanlardan bileirse de onlar iselletirmez. Maddi bir ey asl ndadsal bir eydir, balca nitelikleri istatistiktir ve yalnz molekler hareketlerinbilekesidir. Hegel'in yle derin bir ekilde syledii gibi madde, dsallktr.yleyse, diyalektik gibi bir salt iselletirme (verinner-lichung) hareketi iin bu

dsall kta, dsallkta nasl yer bulunacak? Grmyorlar m ki, kendi sentezdncelerine gre, hayat maddeye ve insan bilinci hayata indirgenemez?M ateryalistl erin sevgi ve insan konular olan bil im i le, yine onlarn ara ve yntem


12/90

yapmaz istekleri diyalektik arasnda, biraz yukarda saptam olduumuz gibi,pozitivizmleri ile metafizikleri arasndaki ayn kaydrmaca var: Biri tekiniykyor. Onlar bir yandan size hayat n dpedz fiziko-imik grnmlerinkarmak bir zinciri olduunu sylerken, bir yandan da soukkanllkla onun doaldiyalektiinin artk daha fazla indirgenemez bir momenti bulunduunu sylerler.

Ya da daha tuhaf, her iki eyi ayn zamanda dnmek safl n gsterirler.K ark konumalarn indirgenir indirgenemezlikler kavramn bulduklarn sansgelir. Graudy, bununla da yetinmez. Onu konuurken dinlerseniz sal ntlarnaaakalrsnz: Bir yandan soyutlamalarda mekanik determinizmin i i bitiktir veyerini diyalektie brakmak zorundadr derken te yandan, somut bir durumuyorumlamak isterken yine nedensel ilikilere dnmekten saknmaz; o ilikiler ki,tek ynldrler, etki ynnden nedenin salt dsall na baldrlar.Materyalistlerin iine dt byk dnme karkln belki en iyi gsteren

bu neden (sebep) kavramdr. Naville ile savap, kullanmaktan bunca holandnl nedensellik kavramn diyalektiin erevesi iinde tanmlayamayacansylediimde kafas kart ve susakald. Hakk da vard hani! Ben pekaladiyebilirdim ki, nedensellik kavram bilimsel ilikilerle diyalektik sentezlerarasnda havada sallanp duruyor. Grld gibi, materyalizm, aklayc birmetafizik olduundan esasta hep nedensel emay kullanr: Belirli sosyalgrntleri bakalarnn yardm ile yani fizik olan biyolojik olanla, biyolojikolan fziko-imik kanunlarla. Ama ayn materyalizm birinde evreninaklanmasn grdnden bu kez, ona dner ve hayretle saptar ki nedensellikilintisi bilimsel deildir. Joule kanununda, Mariotte kanununda, Archimedes, ya daCornot ilkesinde neden (sebep) nerde? ou yerde bil im grngler arasndafonksiyonel i li kiler kurar ve elveril i l ik derecesine gre bamsz deikeni seer.Kald ki, niteliksel nedensellik ilikisi matematik diline de sokulamaz. Fizikselkanunlarn ou dpedz y = f (x) tipinde basit fonksiyon formundad rlar.Bakalar say usul ile deimez nicelikler (sabiteler) kurar. Yine bakalartersinmez grnglerin fazlasn verir, ama bu durumlardan hibirinin birsonrakinin nedeni olduu sylenemez (denebilir mi ki, Karyoki-nese'de hcreekirdeinin zl protoplazma ebekesinin paralanma "Segmentation"nedenidir?) Bylece materyalist nedensellik havada kalmaktadr. Nasl kalmasnki, kk ruhu (akl ) maddeye indirgemek ve psikolojik olan fizik olanlaaklamak gibi metafizik bir amata gml bulunuyor. Bilimin pek k t bulduuyardmndan znt duyan materyalist nedensel aklamalarn desteklemek iinyine diyalektie bavurur. Gelgelelim, diyalektik de pek cmerttir: Nedensel batek ynldr ve neden (sebep) etki (sonu) bak mndan dsal kalmaktadr. Ayrcaetki nedende bulunandan daha ok bir ey yoktur, yoksa nedensel aklamanngzlem (deneyim) tarzna uygun olarak aklanmam bir tortu kal rd. Buna


13/90

karlk diyalektik ilerleme bir derlenme toparlanmadr; her yeni aamada geilmiolan durumlarn btnne ynelir ve onu kendi koynuna al r. Bir aamadanbrne gei daima bir zenginleme demektir. nk sentezde daima tez ileantitezdekinden daha ok bir ey vardr. Bylece materyal istlerin nedeni ne bi l imedayanabilir, ne de diyalektie tutunabilir, kaba ve salt bir kavram olarak kal r.

Materyalizmin, birini tekine doru emek ve birbiriyle uzlamayan iki yntemizorla bi rletirme yolundaki srekli abasnn nedeni budur. Bu bir sahte sentez tipiolup, kullan da drst saylamaz. Bu hal, hibir yerde, Marksistlerin "styap"irdelenme-sinde grld kadar, belirgin deildir. Bu bir anlamda, onlar iin,retim biim ve koullarnn "yansmas"dr. Stalin yle yazar: "klelik hkmsrerken rastladmz belirli dnceler ve sosyal teoriler, belirli grler vekurumlar baka, derebeylik anda bulduklarmz baka, kapitalizm koullaraltnda grdklerimiz yine bakadr; demek ki, bunlar n kk doanda dei l ,

dnce, gr, teori ve politik kurumlar n zglklerinde de deil, sosyalgeliimin trl zaman blmlerindeki toplumun maddi yaaynn ei t l ikoullarnda bulunmaktadr. Toplumun durumu, maddi hayatnn koullardr ki buda dnceleri , teori leri , pol i tik grleri ve kurumlar bel i rler. "1

1) -Diyalektik materyalizm ve tarihi materyalizm- Stalin.

"Yansma" ile "belirleme" deyimleri yannda bu ibarenin tm anlam bize aka

gsteriyor ki, determinizm topra stnde bulunmaktayz, styap, yansmasbulunduu sosyal durumca tanmakta ve belirlenmektedir. retim tarznn politikyaamla ilikisi bir neden - sonu ilikisidir. Buna dayanan budalann biri, birzaman iddia etmiti ki, Spinoza'nn felsefesi Hollanda tahl ticaretinin tam biryansmasdr. Oysa M arksist propagandann kendisi iin de ideolojilerin tutum vedavranlarda kendilerini koullayan sosyal duruma bakarak bir eit kendineyeterlie ihtiyac vardr. Baka bir deyile, alt-yap karsnda belirli bir zelyasaya. te bundan dolay M arksistler diyalekt ie snarak styapdan bir sentez

karrlar; yle bir sentez ki, temelini phesiz retimin ve maddi hayatnkoullarndan al r, bunlarn karakteri ve geli im kanunlar ise gerek bir"bamszl k" gsterir. Ayn yazsnda Stalin diyor: "yeni dnceler ve sosyalteoriler ancak toplumun maddi yaaynn gelimesi onu yeni devler karsndabrakt zaman ortaya karlar... Yeni dnceler ve sosyal teoriler ortayakarlar... nk onlar toplum iin gereklidir. nk onlar n dzenleyici vedrtkleyici, deitirici rol olmadan toplumun maddi hayat nn gelimesiylebir li kte yryen ivedi problemlerin zm mmkn deildir." Grld gibi, bu

tmcelerde gereklilik bambaka bir grnm kazanmtr: Bir dnce doar,nk yeni bir devin baarlmas iin kanlmaz olmutur. Demek ki dev, dahabaarlmadan nce, kendini gerekletirmeyi "kolaylatracak" dnceyi


14/90

aryor. Dnce postulat olarak konuyor ve doldurmas istenen bir gediktarafndan ekiliyor, arlyor. Bu "arlma" deyimini Stalin birka satraada kendisi kul lanyor. Gelecein bu gerekl i l ik, bu dzenleyen, drtkl eyen vedeitiren dnce gc bizi doruca Hegel diyalektiine geri gtrr. AmaStalin'in szlerinden hangisine inanaym? "Dnce (ide) sosyal durumca m

belirlenir?" yoksa," "baarlacak yeni devlerle mi arlr?" Stalin'le birliktednmek gerekirse, "Toplumun zihinsel (manevi) hayat, nesnel gerein biryansmas, varoluun bir yansmasdr," yani kendi varl olmayan ireti, glgebir gerek, Stoaclarn "Lecta"sna benzeyen bir ey. Yok, Lenin ile birlik olursak,"Dnceler ynlarn bilincinde yerleince, canl gerekler haline gelir." Etkinin,yansmann sre durumunu ieren nedensel ve yal nkat i li ki mi, yoksa diyalektikve sentetik iliki mi? -ki buna gre son sentez kendini douran ksmi sentezleregeri dnerek onlar emip eritir, dolaysyla zihinsel hayat -her ne kadar toplumun

maddi hayatndan domu olsa da- tekrar buna dnerek onu tamamyla kendiiinde eritir. Materyalistler burada hibir sonuca ulamazlar, her iki olanakarasnda gidip gel ir ler. Soyutta diyalekt ik i lerl emeyi kabul lenirken somut hal lerinounda Tain'in evre ve zaman etkilerine dayanan eski aklamasnabavurmaktan ekinmezler.1

1) Ne var ki evre materyalistlerde maddi hayat tar z olar ak daha tam tanmlanr .

Dahas var; diyalektikilerin kulland madde kavramndan ne anlamak gerek?Onu bilimden dn alsalar en ierik yoksulu bir tasar m elde etmi olurlard ki ,bu da somut, zengin bir kavrama ulamak iin baka birtakm tasarmlara karpgitmek zorunda kal rd. Bu kavram, bir sonuca varmak iin, yapsnn,kuruluunun bir paras olarak madde tasarmn ierecektir, oysa madde ileaklanacak yerde, kendisi maddeyi aklayan kavram oluyor. Bu durumda bo birsoyutlama olarak maddeyi aklayan kavram oluyor. Bu durumda bo birsoyutlama olarak maddeden kalkmak caizdir, tpk Hegel'in varlk (sein) dan

hareket etmesi gibi: Aradaki fark byk deildir, ya da en soyutu olarak Hegel'nsetii k noktas daha iyidir. Ama biz Hegel diyalektiini gerekten tersineevirerek "ayaklan stne dikecek olursak", itiraf etmek zorunda kal rz ki, maddediyalektik hareketin k noktas olarak, Marksistlere kof bir tasar m eklindedeil, en zengin bir kavram gibi gzkr. O btn evrene eittir, btngrnmlerin birliidir: Dnme, hayat bireysel varl klar onun yalnzcabiimleri, tarzlardr. Szn ksas, o Spinoza'nn tmellii, tmvarldr. Yalnzi byleyse ve marksistlerin maddesi Hegel'in akl (ruh) dediinin tam tersi ise, o

zaman u aykr sonuca varlr ki, diyalektii ayaklar stne dikmek iin, Marxk noktasna en zengin kavram yerletirmi olur. Hegel iin phesiz ki aklbata gelir, ama etki gc (yetisi) olarak, istek olarak; onun tarihi ne ise,


15/90

diyalektii de odur. Oysa Marksistler iin i tersinedir: lk bata her eyi kapsayanmadde (Actus olarak) vardr ve diyalektik bu gerekliin - ister trlerin tarihine,ister insan toplumunun geliimine uygulansn - tarzlarndan birinin paral oluumunun model resminden baka bir ey deildir. Gelgelelim, eer diyalektikevren oluumunun ta kendisi deilse, durmadan ilerleyen bir zenginleme deilse,

hibir ey deil demektir. Marksizm diyalektii balayc bir ekilde saygnl ageerlie ulatrmak isterken, ona son darbeyi vurmu oluyor. Bunun nasl farknavarlmad, diye mi sorulacak? Materyalistlerimiz, hi de kt niyet tamadan,kaygan ve eliken bir madde tasarm yaratmlardr. htiyalarna gre, o yabombo bir soyutlamadr, ya da en zengin bir somut btnlk. Birinden tekinedurmadan atlar, birini tekiyle rterler. Sktrp nihayet azna tktnz da kacakdelik bulamadlar m, bu kez materyalizm bir yntemdir, bir zihinsel yndrderler. Daha da skrlarsa, o bir hayat stilidir, diyeceklerine phe yoktur. Byle

demekle haksz da olmazlard dorusu! Ben kendi payma, ondan bir zihinseldavran, bir onur ve temkin biimi, bir kendinden ka yaplmasn hogrrdm. Ama o, yani materyalizm, her eit znellie, duygusall a, tutarszlaelveril i bir i nsancl tutum ise onu bize neden sk bir felsefe olarak, bir nesnellikretisi olarak sunmaya kalkyorlar? Ben materyalizme dndrlenleri grdm:Ona bir dine girilir gibi giriliyor. yle ki, materyalizmi, znelliklerinden utanankimselerin znellii diye tanmlayasm geliyor. Onun bedence ac eken, alk,hastalk, el emei ve benzeri gibi bir insan kahredebilecek gerekleri tatmolanlarn keyifsiz ve honutsuzluk felsefesi olduuna phe yoktur. K sacas, ilkhareketin retisi. lk hareket tamamyla merudur. Hele bir ezilenin kendidurumuna kar doal tepkisi olarak dile geldii yerde. Ama bu onun doruluunukantlamaz. Maddi dnyann ezici gereine iaretle idealizme kar kmak ilesahiden materyalist olmak arasnda ok fark var. Bu noktaya sonra yine dneceiz.

imdi soralm: Peki, diyalektik gkten yere indi inde gerekliliini naslkoruyabildi? Hegel bilincinin diyalektik bir varsaym kurmaya hi ihtiyac yoktur.

O bilin yalnzca nesnel bir tank, dtan gelecek dncelerin doumundan bilgiedinen bir tank deildir. O kendisi diyalektiktir, o kendi kendisini sentetikilerleyiin kanunlarna gre dourur. Balantlar, ilintiler arasnda zorunlulukkabul etmesi asla zorunlu deildir. Bu zorunluluun kendisidir, o bunu yaar.Kesin bilgisi ona herhangi, az ok eletirilmeye elverili bir apakl ktan dei l ,bilincin diyalektiinin diyalektiin bilinci ile gittike ilerleyen bir rtmesindengelmektedir. Yok, diyalektik maddi dnyann geliim yolu ise, o zaman bilindiyalektik ile rtmek yle dursun, yalnz bir "Varln yanstmas", bir paral

rn, bir sentetik ilerleyi an olur; ierden kendi doumuna yardm edecek yerdekkleri darda bulunan - dourmad halde yalnzca yklendii (katland)


16/90

duygularn ve ideoloj i lerin basknna urarsa o zaman ba ve sonu birbirinden pekuzak bir zincirin yalnz halkas olmu olur. Kendisi btn zincir deilse, bilin ozincir stne kesin olarak ne syleyebilir? Diyalektik, bilince belirli etkiler yaparve hareketini srdrr. Dnce (reflexion) bu etkileri gzlemlerken hkmeder ki,bunlar ilerleyiin bir sentetik tarznn olas varln dorulayabilir, ya da hi

deilse, d grnmlerin gzlemi stne tahminler yrtr. Ama her durumdadiyalektii bir alma varsaym olarak grmekle yetinmek zorundadr, yle biryntem ki, onunla denemeler yaplabilir ve kendini dorulamas kazandbaaryla orantl olur. Nasl oluyor da, materyalistler bu aratrma ynteminievrenin yap tasla sayyorlar? Neye dayanarak iddia ediyorlar ki: "diyalektikynteml e grnmler aras i l ikiler ve karlkl koullanmalar devinme halindekimaddenin zorunlu kanunlarn ifade eder? (Stalin - ayn eser)... Tabiat bilimlerikart bir zihniyetten kalkarak tamamyla kart yntemler kullanr ve tarih bilimi

daha ocukluk anda bulunurken?... Anlalan materyalistler diyalektii biracundan tekine aktarrken birincide gsterdii faydalardan vazgemekistemiyorl ar. Bi r yandan di yalekti in gerekli li ini korumak isterken, bir yandan dakendilerini onu kontrole yarayan aratan yoksun k lyorlar. Y alnz dnceye zgsentetik geliimi maddeye mal etmek istiyorlar. Dncenin kendi zndeki i-tepkiden ireti aldklar gvene ise yeryz denemelerinde hibir yer yoktur. Amabirdenbire madde kendisi dnce oluyor: Geri adna uygun olaraksaydamszln, sredurumunu, dsall n koruyor, ama yine de tam birsaydaml k gsteriyor, nk o -i oluumlar zerine tam bir gvenle hkmverilebildiine gre- gittike zenginleerek ilerleyen bir sentez oluyor.Aldanmayal m: Burada hem materyalizmin, hem de idealizmin yenilmesi szkonusu deildir;1 saydamlk ile saydamszlk, dsallk ile isellik, sredurum ilesentetik ilerleme dpedz yanyana getirilerek bundan aldatc bir diyalektikmateryalizm birlii kurulmaktadr. Madde bilimin bize aklad gibi kal yor,yani kartl klar birletirip uzlatran yeni bir kavram k i, u kartl klar gerekteniinde eritsin ve artk ne madde, ne de dnce kalsn. Kart yelerin elikisiortadan kaldrlmak isteniyorsa, bu, bir yandaki nitelikleri gizlice br yanamaletmekle olmaz. A ka kabul edilmeli ki, materyalizm kendini diyalektik diyesunmakla gerekte idealizme "dnr". Bu tpk marksistlerin bir yandanpozitivist olduklarn ileri srerken, bir yandan da metafizikten yararlanmatarzlaryla onu ykmalarna benzer. Yine bunun gibi, bir yandan rasyonalistolduklarn bil dir irken te yandan bunu dnmn kayna il e il gil i anlaylarylartmelerine benzer.

1) Her ne kadar Marx, arasra bu iddiada bulunmu ise de, o 1844 de yazar ki,idealizm ile materyalizm arasndaki kartl k yenilmelidir. Marx'n yorumcusu


17/90

Henri Lefebve ise "Materializm dialectique" (S. 53-54) da yle yazar: "Tarihimateryalizm, ak sylenirse," Alman deolojisinde "idealizm ile materyalizmibir l ie kavuturur, ama 1844'teki yaz bunu ancak sezdirebilirdi," Peki, ya nedenmark-sizmin baka bir szcs, Graudy "Lettres Franaise" de yle yazyor:"Sartre materyalizmi reddederken idealizmden saknabileceini sanyor. Burada o

"nc parti " ...? dncesini n boluu meydana kyor." Aman ne aknl k!

Onlar daha da ileri giderek z ilkeleri olan materyalizmi, gizlice idealizmebavurarak yoksar, yadsrlar.1 Bu karkl k materyalistin kendi z retisikarsndaki znel tutumunda belirgindir: Kendi ilkeleri iinde olduundanemindir ama ispat edebileceinden ok daha fazlasn iddia eder. "Materyalist hogrr, hak gzetir" der Stalin, ama niin ho-grr ki, Tanr yoktur, akl (ruh)maddenin bir yansmasdr, evrenin geliimi kart glerin atmasyla olur, bir

nesnel gereklik vardr, evrende bilinmez eyler deil, yalnzca daha bilinmedikeyler vardr? Btn bunlarn nedeni bize sylenmez. Ama doru saylrsa, ki"toplumun maddi hayatnn gelimesi sonucu ortaya kan yeni devlercearlarak doup, halk ynlarnn bil incine yol bulan dncelerle sosyal teoriler,o ynlar toplumun kmekte olan glerine kar seferber edip rgtler vebylece toplumun maddi hayatnn gelimesine engel olan glerin yklmasnkolaylatrr..." te ancak ondan sonra proletaryann bu dnceleribenimsemesinin hizmeti kolayca anlalr, nk bu dnceler onu imdiki

durumu ve ihtiyalar zerinde aydnlatr, burjuva snfna kar kavgasndakullanaca etk in bir ara ekline sokar.

1) Belki bana itiraz edip derler ki, evrenin btn dnmlerinin genelkkeninden, yani erkeden sz amadm ve dinamik materyalizme deer bimekiin mekanizm alanna yneldim. Buna yle karlk veriyorum: Erke dorudandoruya alglanan bir gerek olmayan, belirli grnrler stne fikir yrtmekiin ortaya atlm bir kavramdr . Bilginler onu doasndan daha ok etkilerinden

tanrlar ve Poincare'nin dedii gibi, en ok bildikleri: "Bir ey sryor,dayanyor" dan ibarettir. K ald ki, erke stne bildiimiz o pek az ey de diyalektikmateryalizm isterlerine taban tabana aykrdr: Erkenin tm nicelii hep aynkal r, sreksiz llerde ger, giderek azal r. zellikle bu son ilke, her admdaartmak ve zenginlemek iddiasnda bulunan diyalektiin istekleriyle eliir. Yineunutmayalm ki, bir cisim erkesini hep darda al r (hatta i atomik erke biledardan alnr ): erkesel edeerlik sorunlar genel sredurum i lkesi erevesindeirdelenmektedir. Erkeden bir diyalektik arabas karmak demek, onu zorla

dnceye evirmek demek olur.


18/90

A d geen yazsnda Stalin bi ldiri r: "Popl istlerle bir l ik te topistlerin, anaristlerinve sosyal devri mci lerin batmas, bakalar arasnda u gerekle aklanr k i, bunlartoplumun maddi hayat koullarnn sosyal gelimedeki stn roln tanmadlar;idealizm zeminine kaldlar, abalarn toplumun maddi hayatnn gelimeihtiyalar stne yneltecekleri yerde onlar grmezlikten gelerek ve onlara karn

"ideal planlar" ve "her eyi kapsayan projeler" tasarladlar. Bunlar toplumungerek hayatna yabanc idi. Marksizm-Leninizmin asl gcn yaratan, pratikabalarnda toplumun gerek hayatndan hi uzaklamadan btn dikkatinitoplumun maddi hayatnn gel ime ihtiyalar stnde toplamasdr."

Marksizm bylece en iyi i gereci saylnca, hakikati de pragmatik eitten olmakgerekir: O al an snf iin dorudur, nk onun baarsna yardm etmektedir.i snf sosyal ilerleyii salamak zorunda olduundan materyalizm hakikate

ideal izmden daha yakn demektir, nk idealizm bir sre, yani bu snf daha yeniserpilmekte iken, burjuvaln karna hizmet etmi ti, o snf ise bugn toplumunmaddi hayatnn gelimesini ksteklemekten baka bir ey yapamaz. Amaproletarya burjuva snfn iinde eritip bir kez snfsz toplumu kurdu mu, yenibirtakm devler doup, bunlar da ayrca yeni birtakm dnceleri ve sosyalteorileri sahneye aracaklardr: O zaman materyalizm tarihe kar acaktr, nko ii snfnn dncesi, dnya gr idi. i snf ortadan kalknca elbet o dakalkacaktr. Bylece bir snfn ihtiyalarnn ve devlerinin programlatrlmas

eklinde kabul edilirse, materyalizm bir gr, bir sava seferberlii, bir biimdeitirme, bir rgtleme gc haline gelmi olur ve bunun da nesnel gerekliietkisi ile llr. Yalnz kesin bilgi olmak iddias gden bu gr, ldrczehir ini kendi gvdesinde tayor demektir, nk o ilkeleri gerei, kendini nesnelgereklik, varln yansmas, bilimin konusu saymakla bilimi ykmaktadr; obil im ki , kendisini hi dei lse bir gr olarak aklamak ve saptamak zorunda idi.Ksr dng (fasit daire) meydanda ve her ey havada: Varlk ile yokluk arasndabiteviye sallanmakta, Stalin mezi bu k sr dngden inan zoruyla kurtulmak

istiyor. Eer materyalizmi "Hogrr" ise, bunun nedeni etki yaratmak ve dnyay deitirmek istemesidir: Bylesine byk ve geni bir ie giriilince, o ii haklgsteren ilkeler stnde ok durulmaya, kl krk yarmaya vakit yoktur. Stalin'inmezi Marx'a, Lenin'e ve Stalin'e inanr, otorite ilkeline saygs vardr ve nihayetgvenir ve kr krne balanr ki, materyalizm amaz bir bilimdir. Bu kesininan, nne srlen her trl dncelere kar tulumundan apak grlyor.retilerinden birini, ya da somut iddialar ndan herhangi birini skca eletirmeyekalksanz, bouna harcanacak vakti olmadn, durumun hi gecikmeye

gelmediini, hemen harekete geip devrine gerekli hizmetleri grmek zorundabulunduunu syleyecektir. lkeleri yeniden gzden geirmek gerekiyorsa bile,


19/90

bunu daha sonra yapacaktr, ya da o ilkeler kendi kendilerini deneyeceklerdir. uan iin her teorik ekime bir yana braklmaldr, nk bundan kuvvet deil zaafdoar. Bu doru olabilir, ama Stalin yanl s bir yol kendisi hcuma gemeyegrsn, burjuva bir dnceyi, ya da gerici saylan herhangi bir dnsel tutumueletirmek istesin, -o zaman btn hakikati elinde tuttuunu iddia etmekten

ekinmeyecektir: Az nce doruluklarn ayklamak iin vakit olmadnsyledii ilkeler birdenbire kesin bilgiler ve ltler olur kar. Yarayl cmlelerolmak derecesinden salt hakikat dzeyine kverirler. Ona Trokistlerinyanldn, ama iddia edildii gibi polis ajanlar olmadklarn syleseniz, ylekarlk veri r: "Tam tersine, ben onlarn polis ajan olduuna eminim. Bu arada nedndkleri hi umurumda deildir, znellie hi deer vermem. te nesnelynnden baklnca Trokistler burjuvazinin oyununu oynuyor, provokatr vejurnalci gibi hareket ediyorlar, nk pol ise bilerek hizmet etmekle dolaysyla

etmek arasnda pek fark yoktur." Hayr, derseniz, hem de ok fark var. Nesnelynden baklnca Trokistin davranyla Polisinki birbirine hi benzemez. O, bukez, birinin teki kadar zararl olduunu ve her ikisinin etkisi i i snfnnilerlemesini ksteklemekten baka bir ey olmadn syler ve dayatr. Onagsterirseniz ki, bu ilerleyii frenlemekten frenlemeye fark vardr, etkileri de bircinsten deildir -o zaman yle tepeden bir hogrrlkte, belki yle olduunu,ama bunun kendisini ilgilendirmediini syler: Kavga halinde bulunuyoruz,durum belli cepheler meydandadr, yle ince eleyip sk dokumak neye yarar?Savaan komnist, yle krk trl ukalalklara kafasn yormamal !

Demek ki, bir kez daha pragmatizme ulam olduk: "Trokist bir polis ajandr"sz hep faydal bir gr olarak ortaya atlr ve yava yava nesnel gerekliedoru ykselt il ir.

Marksist gereklik kavramnn bu ifte anlam hibir yerde komnistlerin bilginekar tutumlar ndaki ikizlikte grldnden daha belirgin deildir: Komnistler

bilginde destek arar, onun bulularn smrr, dnnden bilimin tek saygntemel yapsn karrlar. Ama bu onlarn bilgine kar gvensiz ve kukuludavranmalar na da engel deildir. Bilimin sk nesnellik kavramna dayandkabilgi adamnn eleti ri ci zekasna, aratrma ruhuna ve kolay inanmazl k eilimine,ruh aydnl na muhtatrlar; bu zellikle otorite ilkesini reddeder, hepdenemeden, rasyonel ak-seiklikten yana olurlar; ama inanm insanlar olarak,bilimin her eit inanc incelemek ve yoklamak hakkn tanmazlar; biraz nceerdem saydklar eye, sra kendilerine gelince, kuku ile bakarlar. Eer bilgin bu

bilginlik huyunu partiye getirecek olursa ilkeleri denemek hakk stnde diretirse"Entelektel" diye horlanr. Onun maddi bak mdan az ok bamsz durumunun


20/90

bir ifadesi saylan bu tehlikeli kafa zgrlne, nderlerinin yol gsterengzlerine durumlar gerei kr krne inanan sava iiler pek tutulur, kzar.

Hakknda bir karar vermem beklenen materyalizm i te budur: Bu ejder, her biimegirebilen bir Proteus,1 heybetli ama bulank ve elikin bir grnt! steniyor ki,

hemen imdi onun iin bir karar vermeliyim, kafam tam formunda i ler ve gzmapaydn grrken ve ok kr tam bir zgrlk iindeyken dncenin dmanbir retiyi semel i ve balanmalym.

1) Bi teviye deien deniz tanr s gveni lmez adam anlamna.

Biliyorum, insan iin bugn ii snfnn kurtuluundan daha nemli bir davayoklar. Materyalist olmadan da yle olaylara bir bakarsak bunu gryorum. Zeka

gleri hep proletaryadan yanadr, biliyorum: Ama bu beni bu noktaya kadargetiren dnme yetimden vazgememi gerektiren bir sebep midir? Kafamdan

nasl isterim ki, bu andan teye kendi l ve ltlerini bir yana braksn, eliikdnmeye al sn, uyumaz tezler arasnda bocalasn, hatta kendi zerine durubilincinden vazgesin, bir inanca doru ba dndrc bir yar a girmeyi kabuletsin?.. " Diz k; inanrsn!" der Pascal. Materyalistin istedii de bundan okfarkl deil dorusu. Diz kecek yalnz ben olsaydm ve benim bu kurbanml ainsanlar mutluluk kazansayd, hi duraklamazdm elbet, ama burada sz konusu

olan, btn insanlar iin serbest eletirme hakkndan, ak ve seiklikten vedolaysyla tm hakikatten vazgemektir. Bu haklar n sras gelince bize yine geriverilecei syleniyor, peki ama nerede bunun kant? Kendi kendilerini ykani lkeler adna veri len sze ben nasl inanrm? Ben yalnz bi r ey bi l iyorum: Bendendaha bugn dnmeyi brakmam isteniyor. Ne oluyor, ya hakikat urundaproletarya davalarna ihanet etmek ya da proletaryaya hizmet urunda hakikateihanet etmek durumunda mym?

Materyalist dogmay i deerine bakarak deil de tarihine bakarak, bir sosyalgrng olarak yarglarsam aka gryorum ki, o ne aydnlarn keyfindendomutur, ne de bir filozofun yanlmasndan. Onu geri doru izledike hepdevrimci tutuma bal gryorum. nsanlar korkudan ve zincirlerinden kurtarmakisteyen, kendi iftliinde klelii kaldrmaya kalkan ilk kafa adam birmateryalist idi:Epikr. Byk Fransz filozoflarnn materyalizmi ile "Socites depensee" (dnm kurumlar)ninki 1789 devriminin hazrlanmasna az hizmetetmediler. Komnistlerin tezlerini savunmada kulland, kullanmadan holandkant katoliklerin inanlarn savunmada kullandklarna ok benzer: Materyalizmyanl olsayd ii snfnn birl iini nasl salayabil i r, onu nasl savaa srebilirdi?Son yarm yzylda btn bask ve ezgilere karn bir dizi zaferi nasl kazanrdk?


21/90

Kiliseden kan ve sonsal olarak (aposteriori) baar ile savunular bu kant hi deyabana atlr ey dei l dir. Hi phesiz bugn materyal izm devrimci proletaryann,devrimci olduu srece, felsefidir. Bu hrn, bu aldatc reti en temiz ve atel iumutlarn taycs olmu, batan sona insan zgrln reddeden bu teorikkten bir kurtulu hareketinin bir arac olmutur. Demek oluyor ki, onun z,

ierii devrimci gleri "seferber edip rgtlemeye" elveri lidir. Yine anlalyorki, ezilen bir snfn durumu ile bu durumun materyaliste ifadesi arasnda derinbir iliki vardr. Ama btn bu pratik i e yararlk materyalizme bir felsefe gibi,hele biricik hakikat gibi bakmamza neden olamaz. Materyalizm tutarl , badalkbir eyleme (aksiyona) elverili olduu, elle tutulur bir durumu dile getirdii ,milyonlarca insan onda durumlarnn ve umutlarnn aynasn grd srecebirtakm hakikatler sakladndan phe edilmez. Ama bu onun reti olarak tamdoruluunu kantlamaz. Ondaki hakikatler tamamyla rtlebilir ve yanl lk

yk altnda boulabilir. Olabilir ki devrimci dnm sk-ivedi grevlerikarlamak zorunda kalnca eldeki hakikatlere stnkr ve geici bir kuruluverebilmi olsun - tpk terzilerin bir giysi parasn i lkin il itirmekle yetindiklerigibi. Bu takdirde materyalizmde devrimcinin istediinden daha ok ey vardemektir. te yandan bilginin aradndan da daha az ey var demektir, nkhakikatlerin bu ivedi ve zorlama atks bir reti olarak onun kendi iindekusursuz ve dzgn bir birlie ulamasna engel olur. Denilebilir ki materyalizmdevrimci isterlere uygun den biricik mittir, politikacya da daha ou gereklideildir: yle ya, madem ki mit amacna doru ilerlerken iine yaryor, nedenbenimsemesin? Ne var ki giritii iin uzun mrl olmasn isteyen politikacnnasl muhta olduu ey mit dei l, gerektir , hakikattir . M ateryali zmde sakl gerekl eri toplayp badatrmak ve giderek salam bir felsefe halinde yourup hideilse mit kadar devrimci isterlere elveri li hale getirmek filozofun devidir.Yanl n kucanda gml dorular meydana karmann en iyi yolu ise udur:Devrimci isterleri ve tutumu dikkatle gzden geirerek gerekimleri belirtmekevrenin materyalist bir tasarmna ulamak iddiasn douran somut isterleringetii yolu muhakkak bir daha yrmek ve byk bir dikkatle, ta bata saptanandorultudan saplar bulup dzeltmek. Bu hakikatler kendilerini yine kendileriadna rten mitten kurtarlrsa belki tutarl, badak bir felsefenin ana izgilerielde edilmi olur ve bylece bu felsefe, materyalizme bakarak, doann ve insani l iki lerinin geree daha yakn bir tasarm olmak stnln kazanr.

I I -Devr imin FelsefesiFransa'da Nazilerle ibirlii edenlerin marifeti dnceleri kartrp insanlarartmakta idi. Bu sayede bir Petain rejimi kendini devrim adna lykgrebiliyordu. ler ylesine karmt ki, bir gn "Gerbe" gazetesinin balnda


22/90

u samay okumak mmkn oluyordu. "Korumak! Ulusal devrimin parolas bu!"Birka esel (elemanter) gerei burada hatrlamak bu bakmdan yerindeolacaktr. Her trl nyarglardan saknmak iin, tarihi A . Mat-hiez'in devrim iinkulland sonsal (aposterleri) deyimini biz de benimseyeceiz. Ona gre bi r yerdedevrimin varolmas iin orada kurumlarn deimesi ile birlikte mlkiyet

i l iki lerinin de derinl iine bir deimesi grlmel idir.Biz o partiyi ya da o parti yesini devrimci sayacaz ki, hareketleri vedavranlaryla bilerek byle bir devrime yol asnlar. Rastgele kiilerde bu gibibir varsaym, bir n - koul aranamaya-ca belli duruyor. Amac devrim olanbyle gl ve rgtl bir partinin varoluu, phe yok ki, her eit insanlar vegruplar zerinde ekici, itici bir rol oynar. Ancak byle bir parti rgt yalnzbelirli sosyal durumlardaki ki ilerle yaratlabilir. Bir baka deyile, devrimciyibelirleyen durumdur, kouldur. Devrimci olmaya yetmez. Yahudileri ezilenler

arasnda saymak mmkn iken (k imi lkelerde de baka aznl klar), bunlarn ouburjuva snfnn kucanda ezilmektedir. Ezen snfn n-haklrndan,ayrcal klarndan kendileri de yararlandklarndan bunlar kaldrmak isteyenlereelbette katlamazlar; katlrsa orada bir aykrlk, bir eliki var demektir. Bunungibi Birleik Amerika zencilerini ya da smrge halkalar n da devrimcisayamayz: Bunlarn haklar ve karlar devrim yapmak isteyen partininamalaryla uyusa bile! nk bunlar topluma tam olarak kapatlmamlardr.Smrge halklar bir eyin eski bir hale geri dnmesini istiyorlar; bamszl klarnyeniden kazanmak, kendilerini smrgeci topluma balayan ipleri koparmak iinurayorlar. Amerika zencileriyle burjuva Yahudileri emeli de hak eitl iisalamak, yeni asl nda sregelen sosyal dzene iyice kat lmaktr. Bununyrrlkteki mlk iyet dzeninde bir deime istemekl e hibi r i lgisi yoktur.Devrimci yle bir durumda bulunan adamdr ki, yrrlkteki sosyal dzeninnimetlerinden, ayrcalklarndan hi yararlanamaz; kendisi iin istedii haklarancak kendini bask altnda tutan snf ykmakla elde edebilir. Demek oluyor ki,burada sz konusu bask ve ezgi Yahudilerle zencilerde olduu gibi, yaayansosyal dzenin ikincil, ardl bir ayrmac deil, birincil, nemli bir ayrmacdr.Devrimci hem ezilendir, hem de ezen toplumun vazgeilmez dayanadr. Dahaak bir deyile, devrimci ezilen olarak toplumun balca bir paras, vazgeilmezbir esidir, nk egemen snf iin al maktadr; iidir, ii olduu iin desaknlmaz bir ekilde ezilir. Devrimcinin durumunu hem reten, hem ezilen (ii)olarak tad bu ifte sfat belirlemeye yeterse de, ki i l iini belirlemeye yetmez,1848 Haziran gnlerinin Lyon ipek iileri devrimci deil, isyanc idiler, nkkaderlerini kkten deitirmek iin deil, ayrntlarda baz dzeltmeler salamakiin dvyorlard. Yoksa iinde bulunduklar durumu oynamakta idiler: Yanikendilerinin olmayan makinelerde cretle al may uygun buluyorlar, mal sahibi


23/90

snfn haklarn tanyorlar, tresine sayg gsteriyorlard. Ne ap gemeyidndkleri, ne de menfur bulduklar bir sosyal dzen ortasnda yalnzcacretlerinin artmasn istiyorlard. Devrimci ise bu sfatn ancak iinde bulunduudurumu amak istemesiyle kazanr. Yeni bir duruma doru bu ama iledir kidevrimci o durumu sentetik btn ile kavrayabilir, ya da onu bir btn olarak

kendisi iin vdedilebilir. Durumunu gerei gibi kavramas gelecein asndanbakmasna, yani haldeki durumu amasna baldr. O zaman durum ona nsel(apriori) ve kesin bir evren yaps, bir kurulu yasas gibi grnecek yerde, -kihaline raz olan ezilende durum budur-yalnzca bir an olarak gzkr, nk onukendi ifadesiyle deitirmek istemektedir. O duruma tarih asndan bakt gibi,kendisini de tarihin etken gc olarak tanyor. Bu gelecek plan sayesinde iindeezildii toplumda zihnen syrlan devrimci sonra yine ona ynelerek anlar vesaptar ki: Gz nnde oluan tarih insann kaderiyle ilgili nemli bir evre, biraamadr. Gerekletirmeye abalad deiiklik ona bir tarihsel ilerleme gibigzkr. nk bizi uzlatrmak istedii durumu eskisinden ok daha iyibulmaktadr. al mak kendi al nyazs olduu iin insanlar aras i l ikileri hepalma ve emek asndan grr ve deerlendirir. Ona gre al ma insandorudan doruya evrene balad gibi, doay da insann eline vermekte vencel ikl e insanlar arasndaki balca kkel ilikiye de temel olmaktadr. almakinsan gereinin yle esasl bir halidir ki, bir yandan ayn bir taslan birliinde"bulunurken", te yandan insanlar n doa ile ve kendi aralarndaki ilikileri devareder, kurar. i olan devrimci kendi kurtuluunu isterken bilir ki, bu kurtulukendi ahsn egemen snfa mal etmekle olmaz. Emei almay btn insanlararas i l ikilere temel yapmak isleyen devrimci kendini teki i ilere balayandayanma duygusu-nun deerini her kaygnn stnde tutar; isyanc kendinibana buyruk sayarken o kendini snfndan ayr dnemez, ancak snf iindekendini anlayabil i r.Devrimci bylece bal bulunduu sosyal kuruluun bilincine ulanca durumunauygun bir felsefe ister. Kendi tutum ve davran gerek anlamn ancak btninsan bahtn kapsamakla kazanabileceinden, bu felsefe ister istemez tmelciolacaktr, yani tm insanl k halinin tmden aydnlatlmas! Bir ii olarak devrimcitoplumun nemli bir yap esi olduu, insanlarla doa arasnda mentee roloynad iin, tam gbeinde ademolunun dnya ile kkel ili kisini bel ir tmeyenbir felsefeyi beenmez. Beenmez, nk felsefe zaten insanla doann birbiriylei l ikisi zerine dnsel bir yorumdan, bir hesaplamadan baka bir ey dei ldir.Nihayet bu felsefe tarihsel bir eylemden, bir giriimden domak isteyenin,smarlayann setii biimde belirli bir ynsemeyi gerektirdi inden ister istemeztarihsel gidii sral - dzenli gsterecek, ya da hi deilse sra dzenine elveril ibir ekilde hazrlayacaktr. Eylemden doan ve yine konusu olan eyleme dnen bu


24/90

felsefe iin evrenin gzlemci (temaac) bir irdelenmesi olamaz. yi anlayal m:Ben demiyorum ki bu felsefe hep devrimci abalarn ardndan gider, onlarauymaya al r; Hayr, dediim, bu felsefenin o abalardan asla ayrlmaddr: Odevrimci partiye giren her iinin niyetinde, ntasarsndan bulunduu gibi, btndevrimci tutum ve davrannda da sakldr, nk dnyay her deitirme plan

ayrlmaz ekilde belirli bir anlaya baldr. Bu anlay ise iinde gereklemesiistenen dnyay yaplacak deiikl ik asndan aydnlatmaldr. Demek k i devrimcifilozofun abas devrimci tutumun byk klavuz temalarn aa karp ilemekynnde harcanacaktr. Bu fi lozofik al ma ister istemez bir eylem (act) olacaktr;nk o temalar ancak kendini douran devrimci akma katlmak suretiyle ortayakarabilir. Bu dnsel aba u nedenden tr de bir eylemdir, nk dilegeldiinde devrimcinin yazgs olacak, onun hayattaki yerini belirtip amalar ndaha bil inli klacaktr.

Grlyor ki devrimci dnm durum iinde bir dnmdr: Baskya, ezgiyekar ayaklananlarn dndr. O dardan ve sonradan tasarlanamaz, ancakeylem hal inde reni lebil ir : Devrimci hareketi kendi ki i l iinde yeniden yaratarak,onu douran durumdan bakarak... Bu arada unutulmasn ki, egemen snftan kanfilozoflarn dnm de yine eylemdir, harekettir. u var ki bu dnmsavunmak, yan tutmak geriletmek (defetmek) grevi yklenmi tir. Devrimcidnm karsndaki aa durumu bu pragmatik karakterini, yani bir bask veezgi felsefesi olduunu saklamaya al masndan doar. Dnyay deitirmekyerine olduu gibi korumak istediinden onu yalnzca gzetlediini,gzlemlediini iddia eder. Toplumu ve doay salt bilme - tanma amacylairdelediini sylerken dnyann imdiki durumunu son-suzlatrmak gibi bir emelbeslediini bilmezlikten gelir. Oysa kandrmaya, inandrmaya al rken dnyabelki tanlabilir ama asla deitirilemez. Bilmeye, tanmaya verilen bu ncelikteorisi konuya salt ve duruk (statik) bir nitelik vererek frenleyici ve olumsuz biretki yapar. Oysa br felsefe konuyu eylem yoluyla kavrar ve kullanarakdeitirir... stnl, ncelii bilmeye veren birinci felsefe eylemi, ta batanreddetmi, hakikatin her trl pragmatik anlayn horlam olur. Devrimcidnn stnln salayan asl zellik ise tam tersine, kendini eylem ilezde saymas, bunu, ta batan belirtmesidir. Evrenin tmel bir anlay vekavray olmak iddiasna gel ince: Bunu bil erek, ezilmekte olan iinin tasla tmevrene kar tmel bir tutum olmak gerektii iin yapar. Devrimcinin doruyuyanl tan ayrt edebilmesi iin dnle davran arasndaki bu zlmez birlikhakikatin yeni ve yntemli (sistematik) bir teorisini gerektirir. Pragmatik gr bubakmdan pek iine yaramaz, nk o yal n ve znel bir idealizmdr.Materyalizmin bir baars, dnm genel erkenin alma biimlerinden birisaymasdr, o sayede soluk ve donuk bir k grnnden kurtulur. Sonra ayn


25/90

mit dnmeyi, bakalar arasnda nesnel tutumlardan biri olarak, yani evreninbelirli bir halince arlan ve sonra yine ona dnerek durumu deitirmek isteyenbir ama, bir g olarak sunar. Ama yukar da grdk ki, belirlenen (koullanan)bir dnm kavram kendi kendini rtr; sonra gstereceim gibi, ncedenbelirlenmi eylem iin de durum ayndr. Oysa mari fet, imgesel olarak dnme ve

davranma anlamna gelen kozmogonik bir mit uydurmada deil , btn, mitl eri yokederek devrimin gerekimlerine dnmekte, yani edimle (fiil ile) hakikati,dnmle gereklii (realiteyi) birletirmektedir. Baka bir deyile yle birfelsefe teorisi gerek ki, insan gereinin eylemden ibaret olduunu, evrenkarsnda eylemin evreni olduu gibi anlamak demek olduunu belirtsin;gstersin ki, eylem hem gerekliin ortaya kmas, hem de ayn zamandadeitirilmesi demektir.1 Fakat materyalizm ayn zamanda, yukarda grdmzgibi, tarihsel hareketin insanlar aras i l iki lerin, insan - madde i l iki sinin, k sacas

btn devrimci temalarn kozmolojik birlik iindeki zihinsel tablosu, tasar molduundan yeniden devrimci tutumun i ilintilerine dnerek onlar ayr ayrincelemeli ve grmeliyiz: Acaba mitsel bir aklama, daha dorusu bircanlandrma bekleyen konularla m kar karyayz, yoksa gerekten sk birfelsefenin temelini atmaya yarayan eylerle mi?

1) Feuerbach yazsnda M arx'n " Pratik materyali zm" dedii budur. Ama neden"Materyalizm"?

Egemen snfn her yesi hakk n Tanrdan alm bir kiidir; bir babuudur venderler evresine domu olarak ocukl uundan beri hep buyurmak iin dnyayageldiine inanr. Bir bakma dorudur da, nk buyuran ana - babann dldr vesonra da onlarn yerine geecektir. Zaman gelince kendini bekleyen greveelinden tutularak sokulacak ve bunun kendi ki i l iinin metafizik gerekliiolduuna inandrlacaktr. Artk o bir K 'dir, yani gerek (realite) ile hak vehukukun nsel (apriori ) bir bireimi, bir sentezidir. Sayg trenlerinde aka belliolan, burjuvalarca kutsallatrman greneklerde (selamlama, kartvizit kullanma,aile ilnlar, resmi ziyaretler... vb.) dile gelen insan onuru (!) i te budur. Batakisnfn ideolojisi tamamyla bu onur dncesinin hkm altndadr. "nsanyaradln tacdr" dendiini duyarsanz bunu yle anlayacaksnz: Onlar Tanrkayrasyla balar tal krallardr. Dnya onlar iin yaratlmtr. nsanlarn varlsaltk deer olup evrene anlamn veren saltk ruhu honut eder. lk zamanlardabtn felsefe sistemlerinde bu zihniyet vard ki, bunlar znenin nesneden ncegeldiini ve doann temelinin dnmek edimiyle atldn iddia ederlerdi. Buvarsaymlarda insan ister istemez doast bir varl kt: Varolanlarn hepsinebirden doa denirdi ama, gerekte ona varlk hakk tannmazd.


26/90

Bask ve ezgi altnda yaayan aa snflar kutsal yukar snflar iin doann birparas saylrd. Onlar buyuramazlard. Baka toplum biimlerinde "domus" yada domu olmak belki kleye de, hizmet iin dnyaya gelmi olmaktan doankutsal bir nitelik veriyordu: Tanrsal hak sahibi insana kar tanrsal bor sahibiinsan! Ama proletaryaya gelince durum, deiiyor: Sapa bir kenar mahallede halk

ynlar iinde doan bir ii ocuu sekin zmre ile hemen de hi karlamaz.K iisel hibir hkm yoktur - meer ki kanun emirleri ola! stn hizmet denilen oesrarl hedefe erien, belirli koullar ve sakncalarla, yukar snflara katlabilir veancak o zaman ocuklar ve torunlar Tanrdan hakl insanlar olur. Bu ii artkbaka bir yaratk, iyi terbiye olmu bir hayvandr. Bir smrge lkeninuygarlam yerlileri iin kullanlan "Natrel" deyimindeki kmseyici, inciticitonu herkes kolayca sezer. Banker, endstri patronu, profesr herhangi bir lkeninbakentinde bile "natrel" deildirler; Onlar hibir suretle "doadan" olamazlar.

Ezilen ise tersine, kendini "natrel" hisseder; hayatta bana gelen her ey onagerek varl k hakk olmadn hatrlatr. Ana babas onu zel bir amaladnyaya getirmemilerdir; yle rastgele, bou bouna, belki ocuk sevdikleri vebelki de belirli bir propagandaya kapldklar iin, ya da ok ocuklu aileleresalanan haklar ele geirmek iin. Onu hibir nemli grev beklemiyor. E errentiye, rakla verilirse bu onu szgelii papazlk gibi bir meslee hazrlamakiin deildir; doduundan beri yersiz ve gereksiz hayat n kazansn diyedir. Oal acak, yani gndelik yaay iin gerekli nesneleri emeiyle deyecektir. Buiinin emek rn stndeki mlkiyet hakknn gaspedildiini sylemek yetmez,bu beylik laftr, asl nemli olan onun igcnn z-ruhuna dein soyulmassmrlmesidir, nk alan uruna emek harcad toplumla kendinidayanma halinde hissetmemektedir . M ontr, yardmc... ne olursa olsun, i i bil irki, yerine her an bakas konabilir. Deitirilebilir olmak - iinin bugn balcazellii, ayrmac bu olsa gerek. Doktorun, hukukunun i ini niteli ine, kalitesinegre lerler. Niceliine, miktarna gre llen biricik i " iyi" iininkidir. ikendi durumunun koullan iinden geerek bir zoolojik trden, insan trndenolduunu anlar ve dzlemde kald srece de durumu kendisine doal grnr:mrn balad gibi srdrp giderken ezgi dayanlmaz hale geldike isyanlarlakesi l ir, ama bu daha ok o ann etkisiyle olur. D evrimci ise bu durumu aar, nko durumu deitirmek istemektedir, ona bu adan bakmas tabiidir. Ayrca o budurumu yalnz kendisi iin deil, btn snf iin deitirmek emelindedir. Yalnzkendisini dnseydi, trn stnde durduu topra pekala terkedebilir, egemensnfn deerlerine gtren yola debilirdi. O zaman besbelli ki Tanrdan hakl insanlarn kutsal karakterini ncel olarak benimsemi olur, bunu da yalnz ondanyararlanmak amacyla yapm bulunurdu. Madem ki ayn tanrsal haklardan btnsnftalarn yararlandrmak oluu deildir. -nk o haklarn kk kaldrmak


27/90

istedii bask dzeninde g-mldr-, o halde devrimcinin ilk i i egemen snfazg haklar tmden reddetmek olacaktr. Onun gznde Tanr dan hakl insanlarolamaz. Geri insanlar iinde yaamamtr, ama sezer ki onlar da ayn belirsiz vegerekesiz hayat yaamaktadrlar. K ar snfn yeleri nden fark l olarak, devrimciondan insanlar toplumdan darda tutmay dnmez, ilk istedii onlar sihirli

grnlerinden soyarak ezilen insanlar stndeki korkutucu etkiyi silmektir.Sonra onlarn koyduu ya da kurduu deerleri horlamak, yadsmak gelir. yleya, onlarn "iyi" dedii gerekten, nsel olarak iyi saylsayd devrim davasznden rrd: Ezen snfa kar ayaklanmak demek genel olarak "iyi" ye karayakl anmak demek olurdu. A ma devrimci onun yerine daha bi r baka nsel "i yi"koymay dnmez, nk daha yapc ve kurucu evreye gelmemitir. imdilikistedii egemen snfn z kar iin yapp yaktrd deerler ve trenlersisteminden kurtulmaktr, nk statkoyu srdrmek iin konulmu olan o

deerler ve kurallar devrimciyi ksteklemekten baka bir ie yaramaz. Sosyaldzeni ykmak isteyen her eyden nce o dzende Tanrnn parma olduuinancn ykmak zorundadr. O bu dzeni dpedz bir sosyal olay sayarsadeitirmeyi umabilir, yani onun yerine kendine daha elverili gzken baka birolay, bir gerei koyabilir. Devrimci dnm hmanisttir de. "Biz de insanz"her devrimci dilden dmez. Bununla devrimcinin demek istedii ezenlerin deinsan olduudur. Onlar elbet zorlayacak, boyunduruklarn krmaya al acak, buuurda baz canlan sndrmek zorunda kalsa bile bunu gze alacak bu canakymay elden geldiince kk llerde tutacak, nk kendi dzenini kurmakiin de eski kadrolara ve tekniklere muhtatr. En kanl devrimler bile bunun iinhasmlarna kapy ak tutarlar. Amalar yok etmek deil, eski egemen snf yenikurtulan snf iinde emip eritmektir. stn hakl , ayrcalkl insanlarn hizasnavarmaktan, onlara benzemekten baka bir ey istemeyen snf kaann ya dakovalanan aznl k yesinin tersine olarak, devrimci, ancak o ayr calk haklarntanmamak suretiyle st snftakileri kendi yanna ekmek ister. inden hikmayan tesadfen varolma duygusu onu gerekesiz bir gerek olma fikrinikabule ei l iml i kldndan, Tanrdan hakl olmak vehmi besleyen insanlar dabasbaya, kendi gibi grr. Demek ki devrimci kendine haklar arayan dei l ,tersine zorbalk ve al kanln dourduu hak kavramn kknden ykmakisteyen adamdr. Onun hmanizmi insan soysall stne kurulmaz, nk oademoluna hibir soysall k tanmaz; trdelerini kendisiyle birlikte iine sokuperitmek istedii birlik insanlar n deil, insan trnn yurt - birliidir. Bir insantr vardr yeryznde, rastgele bir oluum ve gerekesiz bir grnm; geli imkoullarnn zellikleri dolaysyla ve nasl olduysa i - dengesi bozulmu birvarlk! Devrimcinin devi onu imdiki durumundan teye, akla uygun bir dengeyekavuturmaktr. Nasl tr Tanrdan sakl insann stne kapanp onu sourmu


28/90

(emmi) ise, doa da tpk yle insan evreleyip kendine souruyor: nsan doalbir gerek, insanl k bakalar arasnda bir trdr! Devrimci ancak bu suretleimtiyazl snfn aldatlarndan kurtulacan dnmektedir. Kendini doadanbilen adam nsel ahlak deerleriyle bir daha artlmaz, kandrlamaz.Materyalizm bu bakmdan ona pek yarayl bir pusat gibi gzkr: Gerekliin

(realitenin) vgs! Materyalist dnya iinde oluan ilinti ve balantlar phesizzorunludur, ama bu zorunluluk kksel tesadfn, kozmolojik rastlant nnkucanda doar. Evren var ise gelimesi ve hallerinin birbirini izlemesikanunlarla dzenli olabilir. Ne var ki evrenin oluu, hatta genel olarak bir varl nbulunuu zorunlu deil dir. Evrenin tesadfi l ii her eyde, hatta en zorunlu ilinti vebalantlarda, her zel gereklikte kendini gstermektedir. Bir nceki durumcadardan ynetilen her dunun ve hal, nedenleri etkilenerek, deitirilebilir ve buyeni durum doal olmakta hibir surette ncekinden ayrlmaz: Yeter ki haklara

dayanmam olsun ve zorunluu yalnz bantl (relatif) bulunsun!Materyalizmin bir stnl de, -insan dnyaya kapatmak sz konusu olduunagre-, trlerin meydana gelii zerine soya bir mit yaratarak, hayat n karmakbiimlerini en yal nlarndan karmasdr. Gerekli olan, her yerde erei nedenle(gayeyi sebeple) deiti rmek dei ldir , yle renk renk bir evren tablosu yaratmal kiorada neden her yerde erekin yerini alm olsun, Materyalizmin srgit bu roloynad byk materyalistlerin ilki ve en ars olan Epikr'n tutumundananlalr: Epikr kabul eder ki , birbir ine benzemeyen birok aklamalar n hepsi demateryalizm kadar doru olabilir, yani grnmler zerinde hep ayn gte hesapveri lebil ir . A ma ayn fi lozof yine iddia ediyor k i , bunlarn hibir i insan korkudankurtaramaz. nsann balca korkusu da, hele ac ekiyorsa, ne lmdr, ne deinsafsz bir Tanrnn varl ; Onu asl tedirgin eden, ekti i aclar douranolaylarn doast gizli ereklere hizmet eder olmas ihtimalidir. byle isedurumu deitirmeye abalamak hem su olur, hem de faydasz. Savlarna,yarglarna dein ince bir umutsuzluk, bir umursamazl k sokularak, filozofu birdeiikl ik tasarlamak ve istemekten bil e al koyuyormu. Epikr, ahlaksal grtenuzaklatrmak, yani bir yeralt yargtayda hesap vermek dncesinden kurtarmaksuretiyle, lm basbaya bir olay, bir gereklik kertesine indirdi. Geri cinleri,grntleri bsbtn yok etmi dei ldir, ama onlar hep fi zik varl klar, grnmlerhaline sokmutur. Tanrlar bsbtn alaa edemediyse de onlar bizimle hii l iii olmayan bir tanrsal tre indirgedi. Onlardan kendilerini yaratma gcnald, onlarn da tpk bizim gibi atomlarn yamas, akmasyla meydanageldiini syledi.Burada biz bir daha soral m: Belirli insanlara yarayan, onlara cesaret verenmateryalizm bir felsefe olarak sahiden gerekli miydi? Devrimci bilincin istedi iudur: Ergen snflarn ncel haklar, ayrcal klar olamaz. Devrimcinin kendi


29/90

znde sezinledii bulduu kkensel (menei) tesadfilik ezen snftan insanlarnvarl iin de sz konusudur. Egemen katlarca dzlp koulan hak-hukukkuruluu (reel) ayrcal klara tzel bir hak grn vermek amac gtmekte olupgelecek bir dzen uruna, btn gerek ve tzel haklar ortadan kaldracak bir yenidzen uruna alabilir. Gzel ama burada materyalizmin doaya, doala kar

ikiyzl bir tutum taknd hemen gze arpar: O bir yandan doaya belirli biryntemle dalp efendi-uak her snf saknlmaz bir ekilde oraya ekerken, biryandan da doann kr dzeni yerine insan ilikilerinin akla uygun dzeninikoymak istediini bildirir. Bu gelecek toplum dzenini nitelemek (tavsip etmek)iin Marksizm'in kulland kelime Antiphysisdir, ki anlam doal kanunlarnhemen hemen yoksanmasna eit olan bir toplum dzenini hayata geirmekistemek demektir. Geri bu sav (hkm) sz konusu dzenin doa kurallarnauyarak gerekletirileceini eklemekte gecikmezse de bu tasar nihayet yine

zorunluu yadsnan bir doann kucanda izilecek deil mi? Demek ki doayaaykr bir toplum iin kanun tasarlamak o kanunun gereklemesinden nceolacak. Oysa materyalist anlaya gre kanun kendisi hakkndaki tasarmbelirlerdi. Bir baka deyile, Antiphaysis'e gemek demek kanunlar toplumununyerine erekler (gayeler) devletini kurmak demektir. Devrimci yaayan, deerlerdenkukuland iin daha iyi bir toplum dzeni kurmak istediini sylemez, nkdolaysyla da olsa yeni deer aldanlarna dmekten ekinir. Ama kendisininyaamay beklemedii bir dzen uruna hayatn vermeyi gze alm olmasgerei bile yetesiye kantlar ki, btn imdiki davranlarn yerinde ve haklklan o gelecek dzen devrimcinin gznde bir deer, hem de btn bir deertamaktadr. yle ya, deer denilen ey daha olmam bir eyin bize ynelttiiar deilse ya nedir?1 Bu eitli isterlerle hesaplamak iin devrimci bir felsefemateryalizm mitini aradan kaldrp belirtmeliydi ki: 1) Ademolu temizekarlamaz, mazur grlemez; Varl rastlantsaldr, tesadfidir, o ne kendikendini yapmtr, ne de bir yazgnn yaptdr. 2) te bundan tr insan elindenkan her dzen baka dzenler uruna alabilir. 3) Yrrlkteki deerler dzenibir toplumun yapsal kanunu yanstmakta olup devi de yaayan toplumukorumaktadr. 4) u halde her sosyal sistem gelecek sis temler uruna alabilir.

1) Bu ikiz anlaym komnistin hasmlar na kar yarglar nda aka grlr.Oysa materyalizm onu bu gibi yanlardan al koymal yd. yle ya,burjuva skbir zorunluluktan domam mdr?

Bunlarn aka bilinmemesi kendilerini dile getirecek toplumun daha domamolmasndandr; o toplum daha ancak sezilir, daha dorusu alacak toplumyelerinin abalaryla bulunur. te yandan ezgi altndakiler kkensel


30/90

tesadfiliklerini yaamaya devam ederler, devrimci felsefe bunu gz nndetutmak zorundadr. Ezilen kendi tesadfiliini yaarken ezenlerin tzel varln veonlarn yaratt ideolojilerin salt deerini tanr. Onun devrimci olmas bu haklarve ideolojiyi phe altna sokan bir ama hareketine baldr. Bu felsefe bireyinsalt maddi ve doal varln k noktas yapamaz, nk gelecein asndan

deerlendirmek zere yine o varla el atacaktr. Bir dunundan syrlp o durumlai lgil i bir tutum almak - zgrl k denen ey ite budur! Ancak bu tanmadan ibaretbir tutum deil, kavramakla eylemin zlmez birlik olduu bir tutum olacaktr.Ne kla girerse girsin, materyalizm bunu asla yapamayacaktr. Bir nedenler veetki ler zinciri bir davrana gtrebi l ir : K endisi de etk i (sonu) ol an, ama dnyannhalini deitirecek olan bir tutuma! Ne var ki bu beni, btnyle kavramam iinkendi durumuna geri eviremez; yani, bir baka deyile, devrimci snf bilincihesap veremez. Gelecee doru bu amay aklayp dorulamak grevi phesiz

materyalist diyalektie dmektedir. Ama onun btn abas, insana her eydezgrlk tanyacak yerde, onu nesnelere (eylere) tktrmak yolunda kendini bel l ieder - Tabii sama bir i ! Bir dnya durumu asla snf bilinci douramaz.Marksistler de bunu bildiklerinden, ynlara snf bilinci ulatrmak, onlar kkelhareketlere kkrtmak iin savalara, yani bilinli ve hesapl davranlaragvenirler. ok gzel, ama bu savalar nerden al yorlar kendi durum bilgilerini?Bunlarn herhangi bir anda o dunundan syrlp kurtulmu olmalar gerekmez mi?Devrimcinin yeniden eski buyrukular nn tuzana dmemesi iin onayrrlkteki deerlerin baya gereklikler (realiteler) olduu belletilmelidir.Onlar baya gereklikler, ondan dolay da alabilir eyler olunca artk gerekdeerler olmaktan kar, yalnzca geerlikteki saygya bal geici deerler olarakgzkr. Devrimcinin kendini aldatmasn nlemek iin ise, ona gtt amacnda, -ona ister Antiphysis desin, ister insan kurtuluunun snfsz toplumu- bir d e e r olduu, alamaz grnmesinin de daha gereklememi olmasndan ilerigeldii retilir. Bunu sezdiini Marx "komnizm tesi" deyimini kullanarak belliettii gibi, Troki de "Srekl i D evrim" teorisiyle gstermitir. Tesadfi, gerekesizamma zgr bir varlk; kendini ezen bir toplum iinde batk ama yine ondankurtulmak ve kendi abasyla onu deitirmek yetisinde: Devrimci adamn istediiite budur. dealizm (dnsellik) ona zarar verir, nk yrrlkteki haklar vedeerlerle onu kstekler, kendi yolunu bulma yetisini kreltir. Ama materyalizmde onu aldatr, nk zgrl elinden alr. Devrimci felsefe bir aknl k(transzendenz) felsefesi olmaldr.Ama kavramn eitli kt yorumlar yznden devrimci zgrle de gvenmez.Haksz da deildir. Trl yalvalar kp ona hr olduunu sylememiler ve herseferi nde aldatmamlar mdr? Stoac hrriyet, Hristiyan hrriyeti ve Bergson'unhrriyeti onun zincirini, bu zinciri gizleyerek, daha da sktrm lardr. En


31/90

sonunda hepsinin ulat yer bir irek (deruni) hrriyet olmutur ki, szde insanbunu her durumda koruyabilirmi. Oysa bu irek hrriyet dnsel trden biraldatmaca olup hibir zaman eylemin zorunlu bir koulu deildir. Aslnda o tatlbir avunmadr. Zincire vurulmu Epiktet o halinde isyan etmiyorsa sebebi kendinihr hissetmesidir. inde zgrlk hazz duymasdr. Byle olunca da klelikle

efendi li k arasnda bir ayrm olamaz, niin bir deiiklik aramal ? Bu hrriyet herdurumda dnce zgrl bulunduunu savunmak demektir, dnceyidurumdan bamsz saymak her eyi kapsayan hakikati btn hallerde dnmekmmkn olduunu belirtmektir. Bylece dnm eylemden ve ilemden deayrlm olur, nk bize bal olan yalnz niyet, yalnz amatr ve eylemingereklemesi dnyann gerek glerinin trl etkilerine baldr. Bunlar iseamac tanmayacak kerteye bozup deitirebilirler. Soyut dnceler ve bodnceler: Metafizik bir hrriyet adna kleye braklan mutluluk ite budur.

Oysa efendinin buyruu ya da ekmeini kazanma sorunu kleyi ac somutgrevlere, ilevlere srkleyerek onu madde stne, ara - gere stne trldnceler yaratmaya zorlamaktadr. Neyse, ezilenin kurtarc eleman gerekteyalnz almadr, onun iin de al an ya ilk admdan beri dev-rimci olmutur. Ogeri hep buyrukla yaplr ve ilkin alann kleletirilmesi eklinde gzkr.Ama buyrulmasayd, klenin o ii ayn koullar altnda ayn srede yapmayseecei pek pheliydi. ada iveren kle tutmaz ama iinin el hareketlerinive btn davranlarn kle sahibinden ok daha insafsz bir ekilde nceden bellieder. i paralara blerek her paray bakasna yaptrr, iinin bilinci ve sentetikeylemini (faaliyetini) biteviye tekrarlanan belirsiz el hareketlerine indirger,Davranlarn zellik haline getirerek i iyi daha baya bir nesne (ey)derecesine drm olur. 18. Yzyl banda Rusya'ya yapt gezi ile ilgilianlarnda Mdm. Stael buna ok yerinde bir rnek verir: "Yirmi m zkacdan (Rustoprak klelerinin orkestras) her biri yeri geldike, daima hep ayn notay alar,bunun iin adamlar alacaklar notann adn almlardr. Bunlar geerken bu beyNarikin'in Sol', bu Mi'si, bu Re'si diyorlar. "Grlyor ki burada her insandeimez bir zellik olmu, tpk adm arl ve ergime derecesi gibi, onubelirlemitir. ada Taylor sistemi de bundan baka bir ey yapmyor. i tek birilemin, gnde yzlerce defa tekrarlad ayn ilemin yapcs oluyor. O artk birey, bir nesnedir: Byle bir iiye szgelii kundura fabrikasnda bir kpmeciye,ya da Ford otomobil fabrikasnda hzlerin kadranma yelkovan takan bir i ininbana, bal bulunduu ii yaparken isel dnce zgrlne sahip olduunusylemek eer ocuka dei lse, alaka bir lf sylemekti r. Evet, bu byledir; amabu ar hallerde bile alma somut bir kurtulu drts dourur, nk o, aynzamanda, patronunun buyruu demek olan tesadfi yasann inkr, reddi demektir.


32/90

Ezilen ii al rken patronun houna gitmeyi dnmek zorunda deildir; dans,nezaket, tre ve psikoloji dnyasndan uzaktr; buyurann gzleriardnda ne gibi dnceler dolatn sezmeye al maz, dnek bir mizacnkapri slerine oyuncak olmaz. omuzuna ykleti lmi tir -doru! Emeinin karlalnyor - o da doru! Ancak yine doru k i , al ma bu ik i snr arasnda ona eya

zerinde bir egemenlik salamaktadr. i bu egemenlie, belirli genel kurallaragre etkileyince maddi bir nesneyi sonsuzlua doru bir deitirme gc veolana salar. Baka bir deyile: Maddenin gereki rcilii.....iiye ilk zgrlkduygu ve tasar mn verir. Bir ii bir bilgin gibi gerekirci deildir, o almahareketleri iinde, ya bir perini dven ya da bir kolu bastran kolunun ileyiindeyaar. Bu uraa ylesine gmlmtr ki, beklenen sonu al nmazsa hemen gizliengeli arayacak, doal dzenin ni ve tesadfi bir aksamasn, bir dnekliiniakl na bile getirmeyecektir. Kleliinin son kertesinde, yani patronun keyfi

kendini bir nesne, durumuna drd srada yetien emek, eya stndeegemenlik ve uzman zerklii salamak suretiyle onu kurtaryorsa bu (kurtuluidesi) onu determinizm idesinden kurtaryor demektir. Gerekten ii hrriyetihavada sallanr olarak kavrayamaz, nk patron ya da ezici snf iin sadece birara, bir nesnedir. zgrln kendi stne dnerek de alglayamaz, amaeyann grnleri, biimleri stndeki etki gcyle -ki bu, hem dezincirlenmi l iin skl sayesinde, grnleri deitirme olananda somut birzgrlk tasarm salar-, ii pekala klelik durumu stnden aabilir. Bu somutzgrlk tasar veya tasla determinizm balantlarnda belirdiine gre ve aslbundan dolay ii, insandan insana ilikinin yerine, -nk bu ona alaltc birboyun emeye gtren zorbaca bir hrriyet ilikisi olarak gz-kr-, insandannesneye ilikiyi koyar, hatta baka bir gr noktasnda, -Nesneleri ynetenadamolunun kendisi de nihayet nesne sayldna gre -nesneden nesneye ili kiyikoymak isterse buna amamak gerekir. Byle yapnca da determinizm ona, hideilse nezaket psikolojisine kar koyduu srece-, artc bir dnce, birkatharsis olarak gzkr. Sonra, kendini belirlenmi nesne (Ding) olarak grmekzere, yine determinizme dndnde, efendilerinin tanmaktan sakndhrriyetten de azat olur, nk o hrriyeti de determinizmin balantlarnakattrarak, efendilerim de nesne gibi grm olur. Buyurma ve ynetmelerinionlarn durumlar, ei limleri ve tarihleriyle akl ayarak, deyim yeri nde ise, onlarnevren iine sokup grnmez eder. Btn insanlar bylece nesne olunca ortada klede kalmaz, yalnz pratikte ezilenler kal r. Nasl Samson, Filitenlerle birlikte yokolmak artyla, tapna bana ykmay gze aldysa, kle de zgrln,efendilerinki ile birlikte, maddenin a boazna atmaya hazrdr. Ama sonuolarak, onun anlad anlamda kurtulmu toplum Kant'n niteledii ereklertopluluuna hi benzemez, nk hrriyetlerin karlkl tannmas temeline


33/90

oturmaz. Kurtarc olan iliki ancak insanlardan maddeye ili ki olabileceindentoplumun temelini, temel yapsn onun kurmas gerekir. Kle ile efendisininistemeleri arparak birbirini gsz koyacak ve bu halde her ikisi nesnelere karbirleerek insanlar aras ezme - ezilme ilikisi bylece ortadan kalkm olacaktr.Bylece kurtarlan toplum artk insan deil, yalnzca dnyay smrmek iin

kurulmu uyumlu bir sistem, bir giriim olacaktr. Bu toplum egemen snflarnsourulmasyla meydana geldii, al ma ile, emekle (madde etkilenerek)belirlendii ve nihayet kendisi de determinizm kanunlarna uyduu iin halkakapanm, dnya kendi iine kapanm olur. syancnn tersine, devrimci gerektenyeni bir dzen istedii, kendisine nerilen manevi dzenler de hep onu ezentoplumun az-ok aldatc bir ekline benzedii iin, tabii maddeci bir dzensemeyi ye bulacaktr. M addeci dzen ise iinde kendisinin hem etken (neden),hem etki (sonu) olarak gzkt bir etkinlik dzeni demektir. Materyalizm

burada bir-iki kez daha ona yardma koar: Mit ona, iinde hrriyetlerinbulunmad bir toplumun tam bir tablosunu izer. Auguste Comte bu miti,ykseklii alakla aklamak isteyen bir reti olarak tanmlamt. Alak veyksek deyimleri belli ki burada moral anlamlar nda kullanlmamtr, az okdolak rgt biimlerini deyimle-mektedir. imdi ii kendi besledii vekoruduu insanlarca horlanmakta, egemen snfta batan beri kendini daha ykseksaymaktadr. sel yap izgileri daha ince ve eitli olmakla, kltr, ideolojilerive deerler sistemini de o yaratmtr. Bylece yukar toplum katlarnn tutumu daala yksekle aklamaya yneliktir: Bu ister alan varlk sebebini ykseehizmette grmekten ileri gelsin, ister tekine yksein bir soysuzlamasngrmekten. Bu maksatl alama tarz zamanla bir ilke dzeyine kar. Bir dnyagr haline gelir. Ezilen snfn benimsedii ise "alttan yukar" bir aklamadr,yani her eyi ekonomik, teknik ve nihayet biyolojik koullarla kantlamak ister,nk bu tarz koullama onu (iiyi) tm toplumun dayana klar. Eer yksekalaktan akp kyorsa, demek ki "sekin snf" toplumda ikincil bir olaydr;Alaktakiler (ezilenler) ona hizmetten vazgeiverseler lr, yok olur. Onun varl demek ki kendinden deildir. Bu sn (exakt) gr genileti p genel bir aklamailkesi yaparsanz materyalizm'i elde etmi olursunuz. Evreni, dnyaymateryaliste aklamak (biyolojik olaylar fziko-imik nedenlerle, dnmmadde ile) te yandan devrimci tutumu da yerinde ve hakl gsterir. Ezileninezene kar kendiliinden olan isyan bol i lmekl i bir mit sayesinde materyal istlerinelinde varl n, gerekliin her eyi kapsayan bir ekl i olur kar.

Gelgelel im, materyalizm burada devrimciye bi r kez daha istediinden bol materyalsunar. Devrimci nesne olmay deil, nesneye egemen olmay istemektedir. Evet,geri o al mada, emekte zgrln yerinde bir deerlenii bulmutur, ama onun


34/90

nesneler stne yapt etki sayesinde geriye, kendi stne yansyan hrriyet ileStoaclarn soyut dnme hrriyeti arasnda hi benzerlik yoktur. Buhrriyetlerde birincisi zel bir durumda, iinin rastlantsal doumu ya dapatronun kar uruna iine atld bir durumda ortaya kmaktadr, yoksazgrce seip balad ve sonuna dek gtrmeyi tasarl ad bir ite deil . Bu ei t

hrriyetin iinin o iin kucanda hissettii ballklarn ayrt edilmesi gtr.Ama ii nihayet o zgrln bilincine varr da kleliinin derinliini dahaiddetle duyarsa bu ancak, kendi somut davrannn etkinliini anlamas, lmesisayesinde olur. ide tadna varmad saf bir zerklik dncesi yoktur amadavranyla ilgili gerek bykln anlamtr. Bu davran srasnda tespitetmitir ki maddenin imdiki durumunu tam bir planlama ile aabilir ve bu,ayrntlarna dek iyi hesaplanm, plan sayesinde ereklere gtren aralarahkmedebilir. Etken - eski ili kisini kavram olmas kendisini pasife brakarak

dei l , imdiki durumu belli bir amaca doru aan hareketin iinde akti f bulunarak(Kmr kmr ocann duvarna asp balamak gibi) elde etmitir, nkmevcut durumu gelecein derinliinden aydnlatp anlalr klan o eylem, oharek

Documents

Jean Paul Sartre - Materyalizm ve Devrim