Jednostki miar w średniowieczu - plastyczniak.opole.pl · PRAWO HANDLOWE MIASTA KRAKOWA Z 1306 r. „My Władysław, z bożej łaski książę krakowski, […], wiadomym czynimy

Jednostki miar w

średniowieczu

Przygotowała Agnieszka Malik

POCZĄTKI HANDLU Pierwotni ludzie uprawiali rodzaj handlu wymiennego, czyli dokonywali transakcji posiadanymi rzeczami. Handel ten okazał się niewygodny, ponieważ ciężko było oszacować wartość dóbr podlegających wymianie. Zaczęły się poszukiwania przedmiotów, które można by odnieść do wartości towarów.

Już ludzie pierwotni zachwycali się złotem i srebrem, które chętnie stosowano jako ozdoby. Z czasem zaczęły pełnić funkcję miernika wartości w handlu.


ROZWÓJ WYMIANY

W kulturze Słowian wymiana zawsze odgrywała znaczną rolę. O tym świadczy wyraz targ wspólny całej słowiańskiej grupie etnicznej, a więc należący do prajęzyka. Również wspólne wszystkim Słowianom jest słowo płacić, urobione od archaicznego surogatu pieniądza, jakim było w Słowiańszczyźnie płótno (płaty tkanin). Powszechnie stosowanym na dorzeczu Odry i Wisły- także sól. Wymiany dokonywano dość powszechni w miejscach kultu.


PRAWO HANDLOWE MIASTA

KRAKOWA Z 1306 r. „My Władysław, z bożej łaski książę krakowski, […], wiadomym czynimy

wszystkim, którzy niniejszy list oglądać będą, […], dajemy [prawo] i pozwalamy naszym mieszczanom krakowskim, aby skład wszelkich towarów i rzeczy sprzedażnych w wymienionym mieście posiadali, tak jak najlepiej i najpożyteczniej dla dobra miasta będą [go] mogli ogłosić. […] wszyscy kupcy z jakichkolwiek rejonów i krajów z towarami do rzeczonego miasta przybywający wszystkie ich przedmioty handlu lub towary mogli gościom obcym lub jakimkolwiek innym kupującym sprzedawać, wyjąwszy tylko miedź, która jeśli byłaby sprowadzana z Węgier lub ze Sącza, lub z jakichkolwiek innych rejonów, krajów lub miejsc, nie żadnemu obcemu, lecz tylko naszym mieszczanom krakowskim powinna być sprzedawana, […]. Ponadto wszystkich kupców ryby lub śledzie do Krakowa sprowadzających całkowicie uwalniamy, że żądnej części nie będą z nich komukolwiek zobowiązani płacić. Również dopuszczamy i zezwalamy, gdy którykolwiek z naszych mieszczan wymienionego miasta sól u naszych żupników kupią, aby mieli swobodne prawo sprzedawania tejże soli w naszym mieści Krakowie. […].

Dokument Władysława Łokietka z 12 IX 1306 r. Cyt. za: Miasta i mieszczaństwo średniowiecza



MIARY DŁUGOŚCI Pierwotnie ludzie stosowali do wyznaczania jednostki miar długości

części ludzkiego ciała (np. łokieć, stopa, krok). Średniowieczni władcy ustalało jednostki miar długości na swoich terenach. Król Anglii, Henryk I jako pierwszy ustalił wartość łokcia (jard), czyli długość przedramienia własnej ręki. Jeden jard stanowił ok. 91,44cm, który dzieli się na 3 stopy i 36 cali.

Z zależności od regionu oraz okresu występowało zróżnicowanie miar. Często stosowano wyrażenia długości łokieć. Wyróżniały się dwa systemy łokciowe: zwykły, którego używali kupcy i rzemieślnicy oraz drugi geometryczny, który stosowany był przez geometrów. W Polsce wyróżnia się naczelne odmiany łokcia: łokieć krakowski, łokieć chełmiński i łokieć litewski.

Krotnościami łokcia były: pręt(7,5 łokcia), laska(2 pręty, 15 łokci), sznur(75 łokci).

Do pomiarów większych odległości stosowano odmiany mili: mała mila (6250m), średnia mila (1030m), wielka mila (7810m).


MIARA Stopy Ćwierci Cale Ziarna

1 łokieć 2 4 24 192

1 stopa (29,3 cm)

2 12 96

1ćwierć (14,65 cm)

6 48

1 cal (2,44 cm)

8

1 ziarno (0,28 cm)


MIARY POWIERZCHNI

Posługiwali się nimi do pomiaru powierzchni przeznaczonych

pod zasiewy. Najczęściej stosowano pomiar łanowy. Pomiar łanowy nie był ujednolicony, ale możemy wyróżnić dwa najpopularniejsze systemy: łan wielki (frankofońskiego, magdeburskiego, średzkiego, chełmińskiego)- odpowiadający powierzchni 23-27 ha, łan mały (flamandzki)- o powierzchni 16-18 ha. Łan wielki dzielił się na 18 staj, 42 morgi, 72 wiertle, 129 sznurów, 1296 zagonów, 3240 lasek, 12960 kopanek.


MIARA Morgi Sznury Pręty miernicze

Kopanki

1 łan (16,8 ha)

30 90 900 9000

1 morga/ jutrzyna (0,56 ha)

3 30 300

1 sznur (18,66 ar)

10 100

1 pręt mierniczy (1,87ar)

10

1 kopanka (0,19 ar)


MIARY OBJĘTOŚCI

Służyły one do pomiaru ilości płynów bądź ziarna. W Polsce, w

zależności od rodzaju płynu, miejsca i okresu w jakim te płyny mierzono stosowano wiele rodzaj miar, np.: do pomiaru piwa używano- beczkę staropolską o pojemności 62 lub 72 garnce, czyli ok.136l lub ok.158l, natomiast jednostką do pomiaru wina i okowity była beczka gdańska o pojemności od 38 do 40 garnców, czyli ok.130 do 137l. Możemy wyróżnić mniejsze jednostki objętości: garniec staropolski (równy 4 kwartom- ok.2,2l) oraz garniec gdański (równy 4 kwartom- 3,42l).


Produkty sypkie w rolnictwie, np.: zboża, groch, fasola,

soczewica, mąka, kasze itp. Podstawową miarą produktów sypkich był korzec (ok.52-54l). Korzec występował w dwóch systemach: targowym i biskupim.

Do podawania objętości przewożonego zboża w transporcie wodnym stosowano łaszty liczące ok. 2900-3000 litrów (ok.2100 kg pszenicy).


MIARY SYSTEM TARGOWY SYSTEM BISKUPI

korce ćwiertnie korczyki miary korce ćwiertnie korczyki miary

1 małdrat

3 12 48 96 3 12 36 72

1 korzec 4 16 32 4 12 24

1 ćwiertnia

4 8 3 6

1 korczyk 2 2


MIARY CIĘŻARU

W średniowieczu przede wszystkim stosowano grzywnę, która

najpierw liczyła ok.34 g, trochę później ok.51 g. W XI wieku zaczęto stosować jednostkę markę, którą w Polsce nazywano grzywną, początkowo ok.210 g, a później nawet 158,8 g. W Polsce najczęściej używano grzywnę krakowską (polską) oraz grzywnę kolońską.


SYSTEM GRZYWNY KRAKOWSKIEJ U SCHYŁKU ŚREDNIOWIECZA

MIARA Wiardunki Uncje Łuty Skojce Kwarty

1 grzywna (204 g)

4 8 16 24 96

1 wiardunek

(51 g)

2 4 6 24

1 uncja (25,5 g)

2 3 12

1 łut (12,75 g)

1,5 6

1 skojec (8,5 g)

4

1 kwarta (2,125 g)


VIA REGIA Via regia jest jednym z najważniejszych szlaków komunikatywnych

od czasów średniowiecza. Pierwsze wzmianki w dokumentach pisemnych pochodzą z XIII wieku. Tą trasą również przewożono sól. Od najdawniejszych czasów sól stanowiła podstawę ekonomiczno-gospodarczą państwa. Służyła jako środek płatniczy w formie „krusz solnych”- zastępując pieniądz metalowy. Pierwotnie sól otrzymywano ze słonych źródeł metodą warzelniczą, polegającą na odparowywaniu wody. Duże jej ilości zużywano do konserwacji mięsa, masła, ryb, garbowania skór, produkcji prochu strzelniczego.

„Zabytkowa Kopalnia Soli w Wieliczce stanowi jedyny obiekt górniczy na świecie, czynny bez przerwy od średniowiecza do chwili obecnej. Jej oryginalne wyrobiska (chodniki, pochylnie, komory eksploatacyjne, jeziora, szyby, szybiki) o łącznej długości około 300 km usytuowano na 9 poziomach, sięgających do głębokości 327 m ilustrują wszystkie etapy rozwoju techniki górniczej w poszczególnych epokach historycznych".

Via Regia straciła znaczenie wraz z pojawieniem się kolei żelaznej.


VIA REGIA


Już w czasach rzymskich ziemie polskie uczestniczyły w handlu z cesarstwem. Po upadku państwa zachodnio-rzymskiego i przyjęciu wielkiego handlu przez Bizancjum i Wenecję oraz A rabów na południu i południowym wschodzie, a skandynawskich Wikingów na północy, ziemie nasze pozostały w tym handlu aktywne. Świadczą o tym stosunkowo liczne znaleziska monet arabskich (od IX w.), a także sporadycznie spotykane monety niemieckie, bizantyńskie i angielskie. Częsta postać ich przechowywania w połówkach lub nawet w ćwiartkach świadczy o tym, że były istotnie używane jako środek płatniczy. Siekano je bowiem (stąd nazwa siekańce) przy mniejszych transakcjach pieniężnych. Na uwagę zasługują również kontakty handlowe o mniejszym zasięgu, o których świadczą m. in. znajdowane na terenie całej Polski obodrzycko- pomorskie kabłąki skroniowe, częsta ozdoba dawnych Słowianek, oraz ślady ceramiki z tejże strefy, dalej ozdoby awarskie, pochodzące zatem z państwa Awarów nad Dunajem, licznie znajdowane na terenie całej Polski przęśliki (do obciążenia wrzecion) z różowego łupku z wołyńskiego Owrucza, malowane pisanki oraz gliniane grzechotki z Rusi Kijowskiej. Ślady ceramiki polskiej spotykamy natomiast w Szwecji; być może pochodzi ona z naczyń, w których wywożono miód. Artykułem ekspresu naszych produktów musiały być kamienie do żaren, „skoro na taki żarnowiec” z krzemienia śląskiego spod góry Sobótki natrafiono na Półwyspie Jutlandzkim. Przedmiotem wywozu były prawdopodobnie również typowe dla słowiańskiej kultury ludowej w naszej strefie filigranowe wyroby ze srebra.


Źródła

• www.historycy.org,

• www.kopalnia.pl,

• Wyrozumski Jerzy, Historia Polski do roku 1505,

• Sobańska- Bondaruk Melania, Lenard Stanisław Bogusław, Wiek V-XV w źródłach, wybór tekstów żródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów,

• tygodnik Wielcy malarze, Hans Holbein młodszy,

• Wipszycka Ewa, Manikowska Halina, Manikowski Adam, Mędrzecki Włodzimierz, Historia dla każdego, podręcznik

• Małkowski Tomasz, Rześniowiecki Jacek, Historia II, podręcznik dla klasy II gimnazjum, GWO

• Dwutygodnik Co i Jak, Rycerze i zamki,

• Bartlett Robert, Panorama średniowiecza,

• Żmudzki Paweł, Poznać przeszłość, zrozumieć dziś,


http://www.historycy.org/

http://www.kopalnia.pl/

Documents

Jednostki miar w średniowieczu - plastyczniak.opole.pl · PRAWO HANDLOWE MIASTA KRAKOWA Z 1306 r. „My Władysław, z bożej łaski książę krakowski, […], wiadomym czynimy