lme Bilgisi Jeofizik Mhendislii Blm

Ders No # 2-3

Yrd. Do. Dr. H. Ebru OLAK ecolak@ktu.edu.tr

Karadeniz Teknik niversitesi, Harita Mhendislii, GISLab

Trabzon

www.gislab.ktu.edu.tr

DERSN AMACI

rencilere jeodezik lme bilgisinin jeofizik mhendislii ile ilikisini kavratmak, jeofizik ile ilgili uygulamalarda kullanlacak temel lme bilgisi konularn retmek bunlarla ilgili arazi uygulamalar yaptrmak.

DERS PROGRAMI

1. lme Bilgisi tanm ve kapsam

2. l birimleri ve lek; Haritalarn Okunmas, Harita zerinden yaplan lme ve hesaplamalar,

3. l hatalar

4. Basit lme ara ve gereler; uzunluklarn llmesi, dorularn aplikasyonu

5. Kk alanlarn llmesi; l krokisi, balama yntemi, dik koordinat yntemi,

6. Alan Hesaplar;l deerleri ile, koordinat deerleri ile, plan deerlerine gre, planimetre ile

7. Yksekliklerin llmesi

8. Nokta Nivelman

9. Harita Okuma ve yorumlama

DERS KAYNAKLARI

zbenli E., Tde T. lme Bilgisi. KT Yaynlar

C. nal, A. Erdi, F. Yldz, Toporafya lme Bilgisi, Nobel Yayn Datm, ISBN 9944-77-035-3.

H. Bykcangaz, E. Yaslolu, lme Bilgisi Ders Notlar,

Uluda niversitesi Ziraat Fakltesi,

www20.uludag.edu.tr/~tys

H.Erkaya, lme Bilgisi Ders Notlar, Yldz Teknik niversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii Bl.

http://www.olcme.yildiz.edu.tr/web/content/EgitimOgretim

.php?Bolum=21

2. HAFTA

lme bilgisi nedir? Amac nedir?

lme bilgisine ihtiyacmz var m?

lme bilgisinde temel ilkeler

lme Bilgisinin Tanm

Yeryznn kk veya byk paralarnn ekil ve byklnn llmesinden ve elde edilen lme sonularnn bir lekle kltlp plan veya harita halinde izilmesinden bahseden bilim koludur. Bu bilim koluna Jeodezi de denmektedir.

lme bilgisi mimarlk, inaat, ormanclk, jeolojik ve jeofiziksel ilerde gerekli

olan konumsal ileri ierir. rnein bir blge ve kent planlamasnda altl, lme bilgisinin bir rn olan haritalar oluturur.

Yeryznn biim ve boyutlar gibi zelliklerini tanmlamay salayan verilerin

aratrlmas ve incelenmesiyle uraan bilim kolu olarak tanmlanabilir. Ayrca yeryz zerinde yatay mesafelerin, yksekliklerin, ynlerin, alarn,

noktalarn, alan ve hacimlerin tayin edilme sanat olarak da bilinmektedir.

TOPORAFYA Toporafya, bir arazinin toporafik ekilleri ve zerindeki rtleri kapsayan fiziksel grnn belirtmek amac ile, llmesi, hesaplanmas ve kltlerek izilmesi bilim ve sanatdr.

Fiziksel grn denildiinde arazi zerindeki da, tepe, gl, orman, dere gibi doal nitelikteki rtler ile, yollar, kprler yaplar gibi yapay nitelikteki rtler anlalr.

Bunlara detay denilir. lmenin amacna bal olarak, arazi zerindeki detaylardan istenilen ve yeterli nitelikte ve sayda olanlar llr. Konumlar belirtilir. Bu ama iin yatay-dey alar, uzunluklar ve ykseklik lmeleri yaplr.

lme ilemlerinde zel toprafya alet ve metodlar kullanlr.

Hesap ilemi, genel matematik kurallara uygun olarak kolaylatrlm ve basitletirilmi zel formller ve izelgeler kullanlarak yaplr.

izim ilemleri, boyut deitirmeyen izim altlklar zerinde zel iaretler kullanlarak leine gre yaplr. Buna harita veya plan denir. Harita ve plann doruluunu (hassasiyeti), uygulanan l metodu ve kullanlan aletlerin hassasiyeti kadar izim ilemi de etkiler.

lme Bilgisinin Amac

lmeler; genel olarak arazi

snrlarnn tesisi ve belirlenmesi ile

mhendislik almalarnn

uygulanmasnda gerekli bilginin elde

edilmesi ve ulatrma, maden, inaat

ve genel kullanm iin arazi ve su

ekillerinin karlmas amalar ile

yaplrlar.

lme bilgisine ihtiyacmz var m?

Toporafik planlarn yaplabilmesi iin

Bir meyvelik alan tesis edilebilmesi iin

Peyzaj alanlarn dzenlenebilmesi iin

Sulama kanallarnn gzergahnn belirlenebilmesi iin

Arazinin tesviye edilebilmesi iin

Plan, kroki, haritalarn izimi iin

Ykseklik lebilmek iin

Plan leklerinin deitirilmesi iin

LME EKLLER

Dzlem lmesi

Geodezik lme

DZLEM LMES

Yeryznn kresellii gz nne

alnmakszn nispeten kk arazi

paralar zerinde yaplan lmelere

denir.

Bu lme eklinde yatay mesafeler,

noktalardan yatay izdm

dzlemine inilen dikmelerin

izdm dzlemini kesim noktalar

arasndaki mesafe olarak llr.

Dzlem lmesinin eitleri

Arazi lmesi

Toporafik lme

Yol lmesi

Hidrografik lme

Maden lmesi

Kadastral lme

ehir lmesi

Fotogrametrik lme

Arazi lmesi

Arazinin parsellere ayrlmas,

Eski veya silinmi arazi snrlarnn yeniden tesisi,

Alanlarn hesaplanmas,

Arazi haritalarnn karlmas

Geodezik lme

Yeryznn gerek biimi gz nne alnarak yaplan lmelerdir.

Kresel zdm Dzlemi kullanlr.

Yksek doruluk aranlan ve byk arazi paralar zerinde yaplan lmelerdir.

Dnya ve lkeler haritasnn karlmasnda yararlanlr.

Bizim dersimizin kapsam dndadr.

Toporafik lme

Yeryznn girinti ve kntlarn gsteren haritalarn elde edilmesi iin gerekli bilgilerin toplanmas,

Doal ve suni engellerin bulunduu yerleri gsteren haritalarn elde edilmesi iin gerekli bilgilerin toplanmas.

Yol lmesi

Karayolu, demiryolu, kanal veya boru hatlarnn proje gzergah boyunca yeryz engellerinin yerlerini belirlemek,

Proje hattn geirmek; kaz ve dolgu hacmini hesaplamakla ilgili almalar kapsar.

Hidrorafik lme

Ulatrma, su temini veya su alt inaat amalaryla su ktlesinin llmesidir.

Suyun seviye deiimleri ve akarsu debilerini lme ilemlerini kapsar.

Maden lmesi

Maden yataklarnn ve yer alt almalarnn yerini belirlemek,

Jeolojik formasyonlar belirlemek ve tanacak hacmin hesaplanmas.

Kadastral lme

Arazi mlkiyet snrlarnn belirlenmesi amacyla yaplan lmedir.

ehir lmeleri

ehir snrlar iinde bulunan alanlarn haritalarn karlmas,

Yeni sokak ve caddelerin geirilmesi,

Caddelerin inas, kanalizasyon ve dier yaplarn, binalarn yerlerinin belirlenmesi ile ilgili lmelerdir.

Fotogrametrik lme

Uaklardan zel kameralarla ekilen fotoraflar yardmyla yeryz ekillerini llmesidir.

Ulalmas ve llmesi zor alanlar iin kullanlabilir.

LME BLGS Genel lkeler

lme Bilgisi genellikle geometri, trigonometri, fizik, astronomi, ve olaslk kuramnn uygulamal bilgileriyle ilgilidir.

lmeler, gzleme sanat, arazi ve bro almalarndan oluur.

Baarl bir lme iin; her lme ve sonu elde etmede, gvenilirlik, mkemmellik, inisiyatif, beceri, akla uygunluk, salam yarg ve tarafsz bilimsel davran gibi zellikler aranr.

LME BLGS

Arazi almalar

Bilgilerin elde edilmesi amacyla arazide yaplan

almalardr.

Aletlerin dzenlenmesi ve bakm

Yatay ve dey uzaklklar ile alarn lm

Arazi defterine lme sonularnn geirilmesi

Araziye kmadan alma plannn hazrlanmas

LME BLGS

Bro almalar

Arazi lmelerinden elde edilen bilgilerin deerlendirilmesi ve izim almalar olmak zere iki aamadr.

Hesaplama ve izimlerden oluur.

Sonular, herkes tarafndan yararlanlacak biimde sunulur.

KULLANIM AMALARINA GRE HARTALARIN SINIFLANDIRILMASI

Siyasi Haritalar

Fiziki Haritalar

zel Haritalar

Beeri ve Ekonomik Haritalar

Siyasi Haritalar

Dnya zerindeki lkelerin snrlarn, komularn, lkeler iindeki idari blnlerini gsteren haritalardr.

Baz durumlarda dari Harita olarak da isimlendirilmektedir.

Yeryznn fiziki grnn gsteren haritalardr.

Fiziki Haritalar

zel Haritalar: zel bir kullanm amacyla oluturulan haritalardr.

a. Kadastro Haritalar b. ehir Haritalar c. Deniz Ulam Haritalar d. Hava Ulam Haritalar e. Yol Haritalar f. Trl Bilim Haritalar g. Turistik Haritalar h. Dier Tematik Haritalar (Belirli bir konu,

rnein iklim, ehir planlamas gibi amalar iin hazrlanan haritalar)

zel Haritalar

Nfus, g, yerleme, dil, din, rk, tarm, hayvanclk, sanayi, turizm, ulam ve madenler gibi unsurlar gsteren haritalardr

Beeri ve Ekonomik Haritalar

YAPILI AMALARINA GRE HARTALARIN SINIFLANDIRILMASI

Haritalar yapl amalarna gre aadaki ekilde snflandrlrlar;

a) Genel haritalar: Dnyann tmnn ya da bir ksmnn yzeysel yapsn genel olarak gsteren haritalardr. Bu haritalar unlardr:

Toporafik haritalar; arazinin topografik yapsn gsteren, lein byklne bal

olarak her trl arazi bilgilerini gstermeyi amalayan haritalardr. Geni blge haritalar; bir lkeyi ya da bir ktay gsteren, o blgeyle ilgili genel

bilgileri ieren haritalardr.

Dnya haritalar; dnyann btnn bir arada gstermeyi amalayan, izildii lein olanaklar erevesinde gerekli bilgileri ieren haritalardr.

b) zel haritalar: zel bir kullanma amacna ynelik olarak dzenlenen haritalardr. zel haritalardan bazlar unlardr:

Kadastro haritalar; arazinin mlkiyet yapsna ve kullanmna gre snrlarn

gsteren byk lekli haritalardr. Mlkiyet haritas olarak ta adlandrlan bu haritalar, tapu-kadastro usul ve esaslarna uyacak ekilde dzenlenirler.

Kent haritalar; bir kentin yerleme durumunu gsteren, genellikle kentsel faaliyetler ve imar almalarna temel altlk olacak haritalardr.

Deniz ulam haritalar; deniz ulam hizmetlerini dzenleyen, limanlar, kylar, koylar, derinlikler; gemi trafiini etkileyen engeller, deniz fenerleri ve benzeri konular geni ayrntlaryla gsteren haritalardr.

Hava ulam haritalar; hava ulam konusunda, hava alanlar, alanlar arasndaki balant yollar, hava koridorlar, uu teknii ile ilgili dier her trl bilgiyi ieren haritalardr.

Yol haritalar; kara yollarnn zellikleri, uzunluklar, balantlar vb bilgileri gsteren ulam amal haritalardr.

Bilim haritalar; baz bilim dallar iin zel olarak hazrlanm haritalardr. Astronomik haritalar, jeolojik haritalar, madencilik haritalar, kirlilik haritalar gibi.

Turistik haritalar; bir kentin ya da lkenin turistik deerlerini gsteren, turistler iin rehberlik devini amalayan haritalardr.

Tematik haritalar; ounlukla tek bir istatistik konuyu ileyen, bu istatistik bilginin o blge iindeki dalmn konuya gre iki ya da boyutlu gsterim biimleriyle anlatan haritalardr.

3. HAFTA lek ve l Birimleri

Haritalar leklerine gre de aadaki ekilde snflandrlrlar.

ok byk lekli harita ve plnlar: 1/250 - 1/ 2.500 lekleri arasnda yer alan harita ve plnlardr. Arazideki btn ayrntlar gstermeyi, harita zerinde hassas alma yapabilmeyi amalar.

Byk lekli haritalar: 1/5.000 - 1/25.000 lekleri arasnda yer alan haritalardr. Arazinin toporafik yapsn ve gerekli ayrntlar gstermeyi amalayan haritalardr.

Orta lekli haritalar: 1/50.000 - 1/100.000 lekleri arasnda yer alan toporafik haritalardr. Bu haritalarda arazinin ayrntlar ounlukla genel izgileriyle temsil edilir.

Kk lekli haritalar: 1/200.000 - 1/500.000 lekleri arasnda yer alan haritalardr. Arazinin toporafik yapsn genel olarak gsterirler.

ok kk lekli haritalar: 1/1.000.000 ve daha kk lekler arasnda yer alan haritalardr. Byk arazi paralarn ve dnyann btnn gstermeyi amalarlar. Bunlar genellikle corafya ve atlas haritalardr.

LEKLERNE GRE HARTALARIN

SINIFLANDIRILMASI

1 m2 lik bir arazi detay 1/100.000 lik haritada 0.01mmx0.01 mm alan kaplar.

Bu detay haritada gstermek ok anlaml deil!

RDELEME!

Arazi zerindeki btn detaylar gsterilmeyebilir Karayolu, kpr, tren yolu gibi nemli grlen detaylar haritaya ilenir.

Bir haritada gsterilecek bilgiler haritann leine ve amacna gre deiir; 1/25000 lekli haritada gsterilen bilgileri 1/100000 lekli haritada gstermek daha zordur (anlamszdr)

1/1000 lekli haritada evler gsterilirken 1/25000 lekli haritada evler blok halinde gsterilir.

leklerine gre harita rnekleri

1/1.000 lekli

mar plan haritas

1/25.000 lekli

evre dzeni plan

lek: 1/100.000

Plan Nedir?

dnlen bir projenin haritaya aktarlmasdr.

Plan eitleri:

ehir plan

Yerleim plan

Alt yap plan

-Doalgaz plan

-Elektrik plan

Bina planlar

-Temel plan

-Kat paln

Kroki Nedir?

Harita ve planlarn leksiz olarak izilmesidir. Bir yerin kubak grnnn kabataslak kltlerek kat zerine izilmesidir. Kroki izilirken ynlere dikkat edilir. lek yoktur. Krokide herkes tarafndan bilinen cadde,sokak ve nemli yaplar belirtilir.

Harita Nedir?

HARTA: Yer yzeyinin tmnn ya da bir ksmnn, doal ve yapay zelliklerinin bir projeksiyon sistemine gre ve belirli bir lekte kltlerek, zel iaretler ve tamamlayc bilgilerle donatlm benzeridir.

http://www.mta.gov.tr/v1.0/haritalar/jeofizik_haritalari/manyetik1.html

lek/Scale: 1/2.000.000

JEOFZK HARTALARI

TRKYE HAVADAN REJYONAL MANYETK HARTASI

TRKYE BOUGUER ANOMAL HARTASI

lek/Scale: 1/2.000.000

ZGSEL LEK

http://www.doga-sporlari.com/images/HaritaBilgisi/olcekturlerisayisal3.jpg

SAYISAL LEK

SORU: 1/50.000 lekli bir haritadaki 4cmlik bir uzunluun arazideki gerek deeri nedir?

50000x4cm=200000cm=2km

SORU: Arazideki gerek deeri 90km olan bir uzunluun

haritadaki uzunluu 6cmdir. Bu haritann lei nedir?

a/A = 1/M

a: harita zerindeki uzunluk

A: Arazideki uzunluk

M: lek

SORU: 1/5.000 lcekli bir haritada 4.4 cm2 lik bir alan arazide ka dekar (da) olur?

SORU: 1/800 000 lekli bir haritada 4 cm olarak llen bir gln alan, baka bir haritada 16 cm olarak gsterilmitir. Bu haritann lei aadakilerden hangisidir?

a) 1/1.600.000 b) 1/2.400.000 c) 1/600.000 d) 1/800.000 e) 1/400.000

l Birimleri Uzunluk Birimleri

Uzunluk lmnde, l birimi olarak metre kullanlmaktadr. Metre ilkel olarak, yer meridyeninin 40 milyonda biri olarak tanmlanmtr. 1793 ylnda Fransada kullanlmaya balanan metre; 1875 ylnda uluslar aras uzunluk birimi olarak kabul edilerek, dier lkelerde de kullanlmaya balanmtr.

1000 m = 1 kilometre (km)

100 m = 1 hektometre (hm)

10 m = 1 dekametre (dam)

1 m = 1 metre (m)

0.1 m = 1 desimetre (dm)

0.01 m = 1 santimetre (cm)

0.001m = 1 milimetre (mm)

0.000001m = 1 mikron ()

lc Birimleri Dier Uzunluk Birimleri

1 inch = 0.0254 m.=2,54 cm.

1 foot (ayak) =12 inch= 0.3048m

1 yarda =3 ayak = 0.9144m

1 kara mili= 1609 m.

1 deniz mili= 1852 m.

1 corafi mil= 7421.5 m

l Birimleri Alan Birimleri

Alan birimi, uzunluk birimine bal olarak m2 dir.

1 m2; kenar 1 m olan karenin alan olarak tarif edilmitir.

1000 000 m2 = 1 kilometre kare(km2)

10000 m2 = 1 hektar (ha)

1000 m2 = 1 dekar (da)

100 m2 = 1 ar

1 m2 = 1 metrekare (m2)

0. 01 m2 = 1 desimetre kare (dm2)

0.0001 m2 = 1 santimetre kare (cm2)

0.000001 m2 = 1 milimetre kare (mm2)

Ayn zamanda 1 da= 1 dnm= 1000 m2

l Birimleri A Birimleri

Alarn llmesinde l birimi bir dik adr. Bylece a l birimi doal olarak tanmlanmtr. Tam bir ann drtte biri olan dik a iki ayr sistemde tanmlanmtr.

Bu sistemler; seksegesimal (altmlk yada derece sistemi) ve sentesimal sistem (grad yada yzlk sistem) lerdir.

l Birimleri A Birimleri

A. SEKSEGESMAL SSTEM (derece)

Seksegesimal= altmlk= derece evre= 2r

r 1

1 (derece)= emberin evresi/360

A

B O

^ AOB =

1=1 / 60

1=1 / 60

= 35 45 42 = 35,76166667

Soru: = 79 38 25 asn derecenin ondal eklinde gsteriniz.

l Birimleri A Birimleri

B. SENTESMAL SSTEM (grad)

Sentesimal= yzlk= grad=gon 1 Grad = emberin evresi/ 400

l Birimleri A Birimleri

C. MLYEM

1 Milyem= emberin evresi / 6400

Askeriyede kullanlr.

D. RADYAN

Bir emberde yarapa eit yay uzunluuna (b=r) 1 radyanlk yay, bu yay gren merkez aya da 1 radyanlk a denir.

Radyan= yay uzunluu/ yarap Tm evre 2 r / r = 2 radyan

b=r r

AI BRMLERNN BRBRNE DNM

180

D =

200

G=

R=

3200

M

1 lik yay= 2 r /360 1g lk yay= 2 r /400 1 radyanlk yay= 2 r /2 = r

b

r Do

b yay = (2 r /360) D b yay = (2 r /400) G b yay= (2 r /6400) M b yay= r R bu bantlarn tmn birbirine eitlersek;

180

D =

200

G=

R=

3200

M

l Birimleri

l Birimleri

180

D

R=

D= 180R/ = (ro) * R

180/ = (ro) 200/ = (ro) g

G= (ro) g * R r = yarap, b= yay boyu

= merkez a ise;

b r

r

b =

Radyan birimsizdir.

Saysal Uygulama 1

Bir emberde yarap 40m, merkez a 17 saniye ise, bu merkez aya kar gelen yay boyu ne kadardr?

r

b =

b= r*/= 40*17* /180*3600

b = 3.29 mm.

l Birimleri

zm:

l Birimleri

Saysal Uygulama 2

= 127,47194 asn derece, dakika ve saniye cinsinden gsteriniz.

zm: 127,47194= 127+ 0.47194 0.47194*60= 28,3164 0.3164*60= 18.98

127 28 18.98

l Birimleri

Saysal Uygulama 3

= 27 35 04 nin grad deerini bulunuz.

180

D=

200

G

G= D*200/180 D= 27 35 04 = 27.58444 G= 27.58444*200/180 = 30.64938271 grad G= 30g 64c 93cc.8

zm: