"Jeto Gjelbër" - Prill 2016

8/18/2019 "Jeto Gjelbër" - Prill 2016

1/8

PRILL 20161

A JETOHE

Gazetë Periodike, Prill 2016 www.fkpkk-shqiperi.org

S h p ë

r n d a h

e t

F A L A

S

Evolucioninatyror i pyllittë domestikuar

që nga pyllinatyror, dje,

sot dhe nesër

FAQE 6

Përkthyer dhe përshtatur nga H ak i K o l a

C N V P K o s o v ë

GPS dhe GIS,domosdoshmëri

për menaxhimin esuksesshëm të

burimeve natyroreARJOL LILA

(Federata Kombëtare e PKK)

Letër pozicionimi për

përmirësimin e

draft ligjit të ri të pyjeve

FAQE 3-4

Fushata

ndërgjegjësuese“EDHE UNËVENDOS” në Pukë

Gazetari J . GJELBËR

Prof.Dr.Vezir Muharremaj

Pyjet e fshatit,me r ëndësiekonomike

dhe mjedisore

FAQE 7

FAQE 3-4

SHKËMBIM PËRVOJASHME GRUPET E GRAVE

SHQIPËRI-KOSOVË

“21 Marsi Dita Ndërkombëtare e Pyjeve”

ZANA PRELA

Federata e Pyjeve Shkodër


2/8

2 PRILL 2016

LETËR POZICIONIMI PËR PËRMIRËSIMIN

E DRAFT-LIGJIT TË RI TË PYJEVEZ. Memli KrasniqiMinistër i Bujqësisë

Për dijeni

Z. Isa Mustafa

Kryeministër

I nderuar Ministër,

Dëshira jonë ishte që juve të ishit nëpunëtorinë që eorganizoi Komuna Istog me pjesëmarrje të përfaqë-suesve të Parlamentit, MBPZHR, Agjencisë sëPyjeve, përfaqësues të 20 Shoqatave të FamiljevePronare të Pyjeve Private, përfaqësues të Komu-

nave të Kosovës dhe përfaqësues të Shoqërisë Civile,ku diskutuam rreth përmbajtjes së draft-ligjit të ri tëpyjeve se si të mundësohet zbatimi i strategjisë përzhvillimin e sektorit të pyjeve në Kosovë 2010-2020,miratuar me vendim të Qeverisë së Kosovës në vitin2010.Duam të ndajmë me juve gjetjet e punëtorisë, poredhe shqetësimin tonë për mos reflektimin në ligj tërekomandimeve të dhëna nga Qeveria në strategjinë ezhvillimit të sektorit të pyjeve 2010-2020. Në faqet 26-27 tëdokumentit në pikën 3.7 që trajton pylltarinë private, qever-ia angazhohet të zbatojë, politika pyjore nëmbështetje tëorganizimit të pronarëve të pyjeve në shoqata, si dhezbatimin e sistemeve të menaxhimit të përbashkët: "Qever-ia do të mbështesë sistemet e menaxhimit të përbashkët,në të cilin komunitetet lokale, shoqatat e pronarëve tëpyjeve dhe ndërmarrësit me shkathtësi dhe me kapac-itete të dëshmuara marrin përgjegjësi në menaxhim tëpyjeve për zona të caktuara.Prioritet do të kenë zonat me pyje të ulëta dhe ato kupjesa dërrmuese është e përbërë me drunj për djegie, sidhe zonat ku ekzistojnë planet e reja menaxhuese(http://www.kryeministri-ks.net/reposito-

_e_Pyl l tar ise_2010-20.pdf) .

Nëpunëtori u analizua ecuria e sektorit të pyjeve, si dhe tëarriturat në zbatim të strategjisë për zhvillimin e sektorit tëpyjeve. Me mbështetje të ambasadës Suedeze e me zbat-ues CNVP (fondacion holandez), Komuna e Istogut është përzgjedhur për të marrë pjesë në zbatimin e pro-jektit "Për forcimin e menaxhimit të qëndrueshëm përpylltarinë private e të decentralizuar" (SSPDF). Në këtëkuadër tre palët: Komuna, Agjencia e Pyjeve tëKosovësdhe CNVP kanë nënshkruar një Memorandum Mirëk-uptimi dhe ka filluar zbatimin e menaxhimit të përbash-

kët të pyllit nëzonën Kadastrale të Kaliçanit. Synimi i pro-jektit është që familjet banuese në fshat të marrin përgjegjës-inë e ruajtes së pyllit publik që ndodhet brenda zonës sëtyre kadastrale, si dhe nëpërmjet menaxhimit të qën-drueshëm të pyllit të sigurojnë nevojat e tyre vjetore përngrohje. Nga prezantimet e realizuara nga Komuna Is-tog, Asociacioni Kosovar i Familjeve Pronare të Pyjeve,Bordi Rajonal i Pejës që koordinon menaxhimin e pro-jektit dhe organizata CNVP u analizuan avantazhet emenaxhimit të përbashkët të pyllit në kuadrin e zbatimit tëstrategjisë së pyjeve, si dhe mundësia e mbështetjesligjore të kësaj reformepër t'i dhënë fund në një të ardhmetë afërt prerjeve ilegale në pyje.Nga diskutimet doli në pah se me gjithë përpjekjet e bëra gjatë dekadës së fundit, ilegaliteti në prodhimin pyjor ka ardhur në rritje dhe siç dëshmon inventari i fundit ipyjeve ka arritur në 90% të prodhimit vjetor, i cili ështërreth 5 herë më i lartë se sa planifikimi vjetor. Me gjithë

ndryshimet e vazhdueshme e përpjekjet e bëra si nga Agjencia e Pyjeve të Kosovës, Komunat dhe donatorët që e asistojnë pylltarinë trendi i 10 vjeçarit të fundit para-qitet në përkeqësim.Bazuar në dokumentin e strategjisëpër zhvillimin e pyjeve,plotësimi ikërkesave të larta për drurin për ngrohje

nëpërmjet menaxhimit tëqëndrueshëm të pyllit tëKos-ovës realizohet vetëm duke zbatuar strategjinë e pyjevehartuar me mbështetje financiare të"Sidës" dhe asistenceteknike të FAO e miratuar nga Qeveria e Kosovës në

vitin 2010.Kjo e mundëson për herë të parë pjesëmarrjen e famil-

jeve rurale në ruajtjen e pyllit dhe prodhimin e drurit përngrohje duke e përfshirëatë në sisteme të menaxhimit tëpërbashkët të pyllit. Ashtu si në Kaliçan të Istogut, edhene Gërgoc të Gjakovës e Izvor të Novobërdësjanë iden-tifikuar familjet e interesuara për të marrë pjesë në menax-himin e pyllit për prodhim të drurit për ngrohje, si dheështë identifikuar sasia e pyllit që do të jepet në menax-him të përbashkët. Krahas avantazheve të punësimit tëfamiljeve në afërsi të vendbanimeve, shkurtimit të shpen-zimeve e ndotjeve nga transporti i panevojshëm i drurit në distancë të gjata, kjo reformë e rëndësishmemundëson ruajtjen dhe rehabilitimin e pyllit publik tëshkatërruar, si dhe pakëson në minimum ilegalitetin nëpyje dhe shton të hyrat financiare.Populli i Kosovës është për momentin nën akuzën së epërdor ilegalisht pyllin e tij. Me 90% ilegalitet cilësohet sinjë rast i pa precedent për Evropën moderne. Është fakt se ky prodhim ilegal nga kushdo që realizohet i bën njëdëm të madh pyllit të Kosovës, krijon humbje tëmëdha ekologjike, ekonomike e sociale dhe çon në konflikte të

vazhdueshme.Përfaqësuesi i MBPZHR në takim argumentoi se ky

rekomandim i strategjisë së pyjeve nuk ështëpërfshirë nëdraft ligjin e pyjeve, duke theksuar se jo çdo parashikim istrategjisë mund të mbështetet me ligj tëpyjeve. Argu-menti vijonte se komunitetet nuk janë të përgat itura për të menaxhuar pyllin, si dhe kjo reformë mundtë ndikojë nëpakësimin e të hyrave për Agjencinë ePyjeve.Zbatuesit e projektit dhe drejtues tëKomunës Istog sqaruan se kjo është reformë afat gjatë që do tëkërkojë hapësirë kohore për të mbuluar 1290 zona kadastrale tëKosovës. Ata sqaruan së mund të ven-dosen kritere paraprake në përzgjedhjen e komu-nave dhe fshatrave pjesëmarrëse që kanë demon-struar kontribut në menaxhim tëqëndrueshëm tëpyllit dhe në shlyerjen e detyrimeve karshi shtetit.

Ata argumentuan se kjo është zgjidhja me e qën-drueshme për të ulur ilegalitetin në pylltari që ka arritur në 93% të prodhimit pyjor një rast i pa pre-

cedent në Bashkimin Evropian ku Kosova përga-titet të anëtarësohet.Në këtë punëtori u rekomandua që ligji i ri i pyjevehartohet pikërisht për ta zbatuar strategjinë e zhvil-limit të pyjeve. Kjo do të bëjë të mundur që nëbazën e ligjit të vendoset harmonia e banorëve të

zonave rurale të Kosovës me mjedisin ku ata je-tojnë, harmoni e prishur herë pas herë në shekujt e fundit për arsye historike të njohura.Kërkesë tjetër në punëtori ishte që ligji i ri i pyjevetë mundësojë zbatimin e rekomandimeve të dhëna në strategjinë e pyjeve lidhur me thjeshtimin e pro-cedurave të prerjes e transporti nga pylli, privatësidhe zbatimin e sistemeve tradicionale të prerjes meçeltira të vogla të prera për çdo vit të pyjeve privatetë ulëta. Ashtu siç rekomandon strategjia familjet pronare të pyjeve në 6 vitet e fundit janë organizuartashmë në shoqata të familjeve pronare në 20 Ko-muna tëKosovës, proces që do u mundësohet ed-he pronarëve në komuna të tjera me asistencëtëprojektit të lartpërmendur, financuar nga ambasa-da suedeze e zbatuar nga CNVP nëbashkëpunim me

Agjencinë e Pyjeve dhe komunave të interesuara.Projekti ka synim që pronarët e pyjeve të rritin kapac-itet për menaxhim më të mirë të pyllit privat e publik.Në 5 vitet e fundit Komunat dhe përfaqësues tëpronarëve të pyjeve kanërealizuar disa takime dhekanë përcjellë këto kërkesa tek grupi për përgatitjene ligjit të ri.Ne besojmë se juve do i vlerësoni këto kërkesa dhedo insistoni që grupi punues të përfshijë në draft-ligj dy kërkesa themelore:

1. Tek neni 57 i draft ligjit të shtohet pika 4 ku for-

malizohet menaxhimi i përbashkët i pyjeve i reko-manduar nga politikat e qeverise në dokumentin estrategjisë së pyjeve;2. Tek neni 35 të shtohet pika 4: ndalohet ricungimii pyjeve të ulëta nësipërfaqe vjetore me tëmëdha se 0.2hektarë.Këto dy shtesa në ligj ehapin rrugën për dy reforma tëmëdha në pylltarinë e Kosovës: së pari ndarjen epërgjegjësive të menaxhimit të pyjeve me familjet ruraletë Kosovës; dhe së dyti, krijojnë mundësinë e rehabiliti-mit të pyjeve të ulëta (rreth 84% të pyjeve të Kosovës) tëdegraduara aktualisht nga prerjet ilegale.Shpresojmë se juve do na mundësoni sa më shpejt njëtakim ku grupi koordinues i projektit SSPDF e Komuna e Istogut t'iu mundësojmë informacion e argumente metë detajuar se si të hartohet një ligj që mundëson zbatimine strategjisë për zhvillimin e sektorit pyjor.

Bordi me përfaqësues të rajonit të Pejës që

mbështet zbatimin e projektit

SSPDF

Januz Kabashi

Kryetar i Bordit dhe Drejtor i Bujqësisë në Komunën

e Istogut.

Z A N A P R E L A

Federata e Pyjeve Shkodër

Gjelbërimi dhe flladi i pranverës na shoqëruangjatë gjithë udhëtimit. Gjelbërimi është një “tera-

pi”psikologjike e pazëvendësueshme, ku mendja njerëzore zotëron qetësi dhe shpirti të mbushet

me oksigjenin e këtij gjelbërimi. Burimet natyroreqë nëna natyrë na ka dhuruar duhet t’i ruajmësi të shenjta, t’u japim jetë ashtu siç u japim jetë

nga jeta jonë fëmijëve tanë, t’i ushqejmë siç ush-qejmë foshnjat me gjirin e nënës, pasi pikërisht oksigjeni është baza e jetës dhe shëndetit tonë.Ndalesa e parë e shkëmbimit të përvojës sëgrupeve të grave Shqipëri-Kosovë u bë në qy-tetin e Pejës, ku të mirëpritur ishim nga për-faqësuesit e stafit të Ministrisë së Bujqësisë dhepërfaqësues të CNVP Kosovë, të cilët na pre-zantuan me punën e tyre në përgjithësi, si dheme objektivat për të ardhmen, të tilla si pre-zantimi i projektit të Kosovës, plani i punës përshkëmbime përvojash me Shqipërinë, sektori ipyjeve privatë, ngritjen e kapaciteteve, menax-himin e qëndrueshëm të pyjeve, shfrytëziminracional të biomasës, shkëmbime përvojash me vendet e tjera të rajonit, asosacioni i pyjeve, etj.Ndalesa e dytë u bë në kompaninë “Agro-produkt” në qytetin e Istogut.Në këtë kompani u njohëm në mënyrë tëdetajuar me punën dinjitoze të kësaj kompanienga menaxheri i saj. Kompania është themelu-ar në vitin 2002, e cila kishte si objektiv g rum-bullimin e bimëve mjekësore nga 45 qendra tëngritura nga vetë kompania. Menaxheri pohoise kjo kompani ka evoluar mbi bazën e disa

Shkëmbimpërvojash megrupet e grave

Shqipëri-Kosovë

“21 Mars i Dita

Ndërkombë ta re e Py je ve

”


3/8

PRILL 20163

(vijon në faqe 4)

PYJET E FSHATIT – ME RËNDËSI

EKONOMIKE DHE MJEDISORE

Prof.Dr.VEZIR MUHARREMAJ

Rëndësia e pyjeve

Tradicionalisht, çdo vit muaji dhjetor vlerë-sohet si muaji i pyjeve, gjatë të cilit, njerëzit ndërgjegjësohen për rëndësinë e pyjeve,për mbrojtjen nga dëmtimet dhe shtimine tyre me përmirësime e pyllëzime të reja.Me këtë rast, në vijim po trajtojmë çësh-tjet e pyjeve në trevën e Krahësit, përvo- jat dhe mundësitë për mirërritjen dhe për-dorimin racional të tyre, për të vlerësuarmë mirë prodhimet dhe dobitë e pyjeve, sidhe mbrojtjen e mjedisit në tërësi.Si në gjithë Shqipërinë, edhe në trevën eKrahësit, prej kohësh pyjet kanë luajturdhe vazhdojnë të luajnë një rol të rëndë-sishëm në zhvillimin e fshatrave tëzonës. Në këtë zonë, ku përfshihen10 fshatra (Krahës 1, Krahës 2, Al-lkomemaj, Levan, Xhaxhaj, Kalivaç,Përparim, Leshnjë, Zhulaj dhe Lulë-zim), të Njësisë Administrative

Krahës (Bashkia Memaliaj, sipas ligjit nr. 115/2014), pyjet e dushqeve zenënjë sipërfaqe prej 643 ha, shkurret 564 ha, ndërsa kullotat 1034 ha.Krahas tokës bujqësore, pyjet dhe kullo-tat kanë siguruar jetesën e banorëve ven-das, me funksionet e shumëllojshme qëplotësojnë si funksionin ekonomik,mbrojtjen e tokës dhe ujërave, si dhe ru-ajtjen e llojshmërisë biologjike, funksionekëto të pazëvendësueshme që vetëm pyllimund t’i plotësojë.Për banorët e fshatit, pylli shërben përprodhime drusore e jodrusore si dru zjarri,lëndë ndërtimi, vegla e bishta veglash, gard-he, kosha; traditë e bukur ishte zbukuri-mi i tavaneve prej druri, dyerve, kanatave

të sergjenëve, djepeve, për gdhendje ar-tistike, pyjet për kullotjen e bagëtisë, përfruta të egra, këpurdha, bimë mjeksore etanifere dhe për gjueti.Në pyjet dhe kullotat e kësaj zone kullo-tin dhe sigurohet baza ushqimore për

blegtorinë që përbëhet nga 7,500 dhën,5,450 dhi, 1,500 të trasha dhe 200njëthundrakë. Për të gjithë sipërfaqenkullosore në përdorim të njësisë admin-istrative kapaciteti mbajtës llogaritet në10,350 krerë të imta dhe 494 krerë tëtrasha. Ndërsa nga sipërfaqja pyjore sig-urohet një kapacitet kullosor prej rreth6,000 krerë dhi, 2,000 krerë dhën dhe600 krerë të trasha e njëthundrakë. Vëre-het se pyjet dhe kullotat e zonës, jo vetëmi plotësojnë nevojat për mbajtjen e bleg-torisë ekzistuese, por mund të kontrak-tojnë dhënien me qera për të tretë.Funksioni mbrojtës i pyllit vërehet nëmbrojtjen e tokës nga gërryerja, të klimëse të ujërave, kryen funksione shoqërore,kulturore e turistike etj. Studimet tregojnëse vlera në lekë e ndikimeve mbrojtëse eshoqërore të pyllit llogaritet të jetë 2-10herë më e madhe se vlera e prodhimit drusor, megjithse nuk ka të çmuar vlera e efekteve estetike, e oksigjenit të

prodhuar apo e ujërave të ruajtura nga pyjet. Çdo dru konsiderohet si një fab-rikë oksigjeni në miniaturë. Për formim-in e 1 ton dru (1 m3) pylli prodhon 1,3ton oksigjen të lirë dhe harxhon nga at-mosfera 1.8 ton gaz karbonik, me shumërëndësi këto për shëndetin e njerëzve dhendikimin pozitiv ndaj ngrohjes globale.Po ashtu, pyjet e zonës së Krahësit janërezervuar i madh speciesh të shumël-lojshme të florës e faunës. Në pjesët eulëta deri në lartësinë 400-500 m mbinivelin e detit shtrihet brezi i shkurrevemesdhetare të përherëblerta si përralli,marja, mretja, xina, dëllinja etj, e më pak lloje dushqesh. Mbi brezin e shkurreveose e ndërthurur me to shtrihet zona e

dushqeve në lartësinë 500 – 900 m mbinivelin e detit, ku gjenden disa lloje dush-qesh si bunga, shparthi, qarri, bulgëri,bungëbuta, ilqja, si dhe lloje të tjerë fle-torësh: frashëri, panja, krekëza, mëlleza, vidhi, bliri shkoza, lajthia, kumbulla e egër,

gorrica, së bashku me shkurret e kësajzone – bafra, dëllinja e kuqe dhe e zezë,cermëdelli, shqemja, murrizi, trëndafili iegër, shtogu, thana dhe thanukla, kulum-bria, fshikartha, driza, sherbela, bezga,xana, ferrat etj. Anës përrenjve e lumenjve rriten rrapi, shelgjet, vërriu, plepi,marina etj. Mjaft lloje drusore që gjendennë këtë zonë i ka përshkruar me saktësistudiuesi italian Antonio Baldaçi gjatë viteve 1892-1894 kur, duke ardhur nga Shkoza, kaloi lumin e Vjosës me lundrën

e Kalivaçit dhe vazhdoi itinerarin Kalivaç- Toç e vazhdoi përgjatë luginës së Vjosësdrejt Tepelenës.Gjatë viteve 1973 – 1989 në këtë zonë janë bërë pyllëzime me pishë deti dhepishë të egër në 195 ha, të cilat kanëzhvillim të mirë. Ndërsa anës lumit të Vjosës, buzë arave të Leshnjes dhe tëKalivaçit u mbollën plepa në dhjetra hek-tarë, me zhvillim mjaft të mirë, të cilët mbronin brigjet e lumit nga gërryerja.Në zhvillimin e pyjeve të zonës dhe pyllë-zimet e asaj kohe, krahas masës së fsha-tarëve dhe specialistëve të pyjeve, kon-tribut të veçantë ka dhënë i paharruari Ali Zykaj, inxhinier pyjesh nga Krahësi,si dhe inxh. Avdo Takaj nga Kalivaçi etë tjërë.Flora e pasur me shumë lloje bimëshmjaltëse ka bërë të mundur që mjaft familje të kenë një numër të madh koshere(familje) bletësh. Po ashtu, banorët tradi-cionalisht vlerësojnë bimët mjekësore sirigoni, dëllinja, trëndafili i egër, xana, bliri,murrizi, çai i malit, shtogu, salepi, xhirokul-li, sherbela e rozmarina (më rrallë), mus-taqe misri, vjeshtulla etj., për përdorimfamiljar dhe për treg.Në vende të mbrojtura, pranë shtëpivedhe arave, teqeve dhe vendeve të shenj-ta ende gjenden mjaft drurë natyrorë memosha mbi 100 vjeçare, me vlera tëshumëfishta si biodiversiteti, bukuria e

peizazhit dhe monumente natyrore. Prejtyre, vetëm dy janë të shpallur zyrtarisht si monumente natyre: Lisi i Levanit dheRrepet e Donies në Kalivaç (por këta tëfundit janë shkatërruar tashmë nga firma Becheti për ndërtimin e hidrocentralit).Të tjerë me vlera të veçanta janë: lisi iZykajve në Krahës 2, lisi i Baba Lolos nëKalivaç, selvitë pranë teqesë së Krahësit dhe teqeve të tjera, etj. Është interesant sa shkruan një autor i huaj që themelues-it e bektashizmit dhe të teqeve në këtëzonë si Baba Zotua i Krahësit, Baba Loloi Kalivaçit dhe Baba Ismaili i Kutës mundtë kenë ardhur nga Arabia.Të dhëna mjaft të vlefshme për pyjet dhekullotat e trevës së Krahësit jep plani i

mbarështrimit i vitit 2008, hartuar nga inxhinierët e pyjeve Mevlan Jaupaj, Ervin Jaupaj dhe Agron Tahiri, agronomi Agron Arapa j dhe tekniku EnverDyrmishi, në bashkëpunim me njësinëadministrative, këshillat e fshatrave dhe

shërbimin pyjor. Gjatë kohës për hartimine planit u krijuan komisionet për pyjet dhe kullotat në çdo fshat, komisioni ikomunës dhe plani u miratua në Këshil-lin e Komunës Krahës.Pyjet e zonës plotësojnë nevojat e fsha-trave të njësisë administrative të Krahësit,ku banojnë 1,059 familje, me 4,052 ban-orë. Numri i banorëve ka ardhur duke upakësuar (me rreth 25 % të numrit tëfamiljeve që ishin në vitet 1990) për sh-kak ta largimeve drejt zonave urbane

ose jashtë vendit. Interesante janë tëdhënat për fshatin Krahës, i cili sot ka rreth 1,272 banorë, ndërsa sipas regjis-trit kadastral të Sanxhakut të Vlorës të vitit 1583, fshati (Karsh, që mendohet se është Krahësi) kishte 47 banorë, tëkrishterë e myslimanë.Po të bëhet krahasimi midis veçorive tëpyjeve dhe të bujqësisë vërehet se:- Pyjet në përgjithësi duan dhje-tra vjet të bëhen për t’u prerë, pra kanëcikël të gjatë prodhimi (në bujqësi cikliështë 1-2 vjet, në industri 4-5 vjet, në pyje20-120 vjet). Krahasimi i kohës së pro-dhimit është: bujqësia - si akrepi i sekon-dave, industria - si akrepi i minutave dhepyjet si akrepi që tregon orën.- Pyjet vërtet duan shumë vjet të bëhen,por kërkojnë shumë më pak punë nëkrahasim me bujqësinë.- Prodhimi kryesor pyjor është druri (përdjegie, ndërtim), që përfaqëson pjesën mëtë rëndësishme të masës vegjetative, kursenë bujqësi interesojnë në radhë të parëfrutat, farat.- Prodhimi pyjor është shumë më i sig-urtë se ai bujqësor përsa i përket dëmti-meve të ndryshme.Përdorimi i pyjeve të zonës gjatë kohëvePara vitit 1912, sipas ligjit turk, pyjet, sidhe gjithë tokat e Perandorisë Osmane,quheshin pronë e Sulltanit dhe u liheshinnë përdorim fshatrave. Edhe ligji i parë

shqiptar i pyjeve dhe kullotave i vitit 1923i njihte pyjet e fshatrave për përdorim,por jo në pronësi.Para vitit 1945, pyjet pranë fshatrave tëkësaj zone kanë qenë mjaft të përhapure të ruajtur; ata janë administruar tradi-cionalisht bashkërisht nga i gjithë fshati,përveç atyre korijeve (ngastrave) me drurëpranë shtëpive dhe arave që përdoreshin vetëm nga familjet përkatëse. Në fakt,pyjet konsideroheshin pronë e fshatit apofamiljeve, megjithëse pa dokumentepronësie, për të shmangur taksat. Çdofshat caktonte roje (bekçi) për ruajtjen earave, pemtoreve, pyjeve e kullotave dhepër këtë shpërblehej nga familjet e fshatit.Pyjet plotësonin nevojat e popullsisë dhe

nuk vëreheshin dëmtime të dukshme.Ndërsa pyjet dhe drurët pranë teqeve dhe vakëfeve konsideroheshin ‘të shenjtë’ dheaskush nuk guxonte të priste në ta.

Grupi i special istëve për hartimin e PM të pyjeve

e kul lotave të Krahësi t

kritereve, si dhe me mbështetjen edonatorëve, si në strukturimin e ko-mpanisë, donacionin kundrejt mjeteve operuese të punës dhe tre-gun e sigurt nëpërmjet lidhjes së kon-

tratave afatgjata me kompani gjer-mane dhe austriake. Qendrat e ng-ritura aktualisht kultivojnë 21 llojebimësh mjekësore, ku mbillen afër-sisht 230 ha tokë dhe janë të punë-suar që nga kultivimi dhe deri tek procesi i dorëzimit 3500 punonjës,ku një pjesë e tyre edhe stimulohensipas punës së bërë. Kundrejt cilë-sisë së produkteve kryhen 182 anal-iza. Kërkesa e produkteve organikeështë një projekt pilot për implemen-tim në bashkëpunim me çertifikues-it privatë, në marrëveshje me Minis-trinë e Bujqësisë 43% me mbështetjeGjermani –USA. Tregu i eksportit

është shumë i kërkuar afro 95% dhe5% vendas.Ndalesa e radhës së shkëmbimit tëpërvojave ishte në sektorin privat, nëfamiljen Gashi të qytetit të Gjakovës,ku tema e referimit ishte kultivimi i bimëve jo drusore “pemë të imta”.

Të zotët e shtëpisë referuan sembështetjen parësore e kanë pasurnga shoqata të huaja “Inter Cooper-ation” ku janë përthithur informa-cione teknike, stategji të operimit tëpunës, si dhe mbështetje me fara dhemjete pune. Pikë referimi e rëndë-sishme ishte edhe marrëdhënia meMinistrinë e Bujqësisë në strategjitë

e formës bazike dhe lidhja me tre-gun e huaj. Znj. Shkurta pohon qëfillimet e kultivimit kanë qenë mepemë të imta. Ajo shprehet se aktu-alisht kultivohen 7-8 lloje bimësh, silajthi, koranja, mjedra, etj. Po ashtu,ajo shtoi se në kultivimin e misrit kanë treg vendas rreth 70% dhe sepunësojnë punonjës sezonalë sipasstinës dhe ngarkesës së punës. Pro-dhimi i ri strukturohet në bazë tëinformacionit të shoqatave dhe sig-urimit të tregut nga vetë ato. Znj.Shkurta rrëfehet se produktet treg-tohen kryesisht në masën 90% tek tregu vendas (Kosovë) dhe 5% ek-

sportohen jashtë. Ajo shton se njëpunë produktive është bërë me kr-ijimin e “Shoqatës së Gruas”, pasigruaja është një forcë efektive nëfamilje dhe punë.Në mbyllje, të zotët e shtëpisë po-hojnë se strategjia e kësaj ferme ështëpunësimi zinxhir në vazhdimësi dhejo vetëm sezonal, pas i në transme-tojmë dhe modelin tek brezi i ri.Konkretisht e gjithë familja është eintegruar në operimin e punës nëkëtë fermë.Duke marrë një përvojëmbresëlënëse (pune dhe dinjiteti)mbaron dhe udhëtimi dy ditor i sh-këmbimit të përvojave nga vëllezërit e motrat tona të Kosovës.Të ruajmë dhe të kujdesemi për mje-disin do të thotë të jetojmë shëndet-shëm psikologjikisht dhe fiziologjik-isht.


4/8

4 PRILL 2016

Intelektualët e njohur Reit Ramaj dhe Se-lam Ramaj, në librin “Historiku i fshatit të Krahësit” përshkruajnë një traditë të

bukur të zonës në të kaluarën: “Në rastedasmash, përgatitja e druve të zjarrit përgatime bëhej me ceremoni. Drutë edasmës hidheshin në një ditë të caktuarnga familja. Për t’i siguruar ato, vinte sho-qëria, e cila pritej asaj dite nga i zoti ishtëpisë për mëngjes, drekë e darkë.Kënga fillonte që darkën e druve e kjoquhej fillimi i dasmës”.Ngastrat me shkurre, sidomos me për-rall, shkozë etj., përveç për sigurimin edruve të zjarrit, historikisht janë konsideru-ar kullota dhish, kryesisht gjatë dimrit.Fshatrat e ndodhura në zona të larta tërrethit, bile dhe nga rrethi i Përmetit, isillnin dhitë për kullotje dimrit në zonat eulëta, në bazë të marrëveshjeve dhe metarifa të rëna dakord midis pleqësive tëfshatrave.Zonat e ulëta të Krahësit, Kalivaçit e fs-hatrave të tjerë përreth janë quajtur Vër-ri. Sipas fjalorit të gjuhës shqipe, Vërri dotë thotë “vend i ulët, që nuk e zë era,vend i ngrohtë; kullotë dimërore në vendetë ngrohta”. Gjatë viteve 1920-1924,Krahësi me fshatrat përreth bënte pjesënë Prefekturën e Gjirokastrës, Nën-prefektura e Tepelenës, Primaria e Vër-risë (që përbëhej nga 26 fshatra). E kësajkohe, me sa duket, është një hartë e vjetër,në të cilën kjo zonë shënohet me emrinWiri (Vërri).Kurse në një hartë gjermane të vitit 1940

gjenden të shënuar fshatrat Ramaj, Krahë-si, Rrërës.Të parë në aspektin historik, para vitit 1944 pyjet e kësaj zone përbënin masivenatyrore, ku ndërhyrja dhe ndikimi i ban-orëve vendës ishin të pakta. Ata kanëqenë pronë shtetërore por pyjet pranëfshatrave janë përdorur vetëm prej tyre,bashkërisht nga fshati apo nga familjet për korijet pranë shtëpive e arave, të tra-jtuara si individuale.Mbas çlirimit të gjithë pyjet e kullotat ushtetëzuan. Deri nga vitet 1980 pyjet ekësaj zone janë shfrytëzuar nga shteti përdru zjarri, lëndë të hollë e shtylla miniere,për nevojat e rrethit Tepelenë si dhe përdru zjarri për nevojat e popullatës ven-

dore. Me krijimin e kooperativave bujqë-sore, mjaft sipërfaqe pyjesh në këtë zonëu hapën si toka të reja për mbjellje kul-turash të arave apo për frutikulturë, njëpjesë edhe janë tarracuar, sidomos gjatëviteve 1968-1988, kur bujqësia kishtepërparësi të theksuar. Hapja e tokave tëreja edhe në vende të pjerrëta, zjarret,mbiprerja dhe mbikullotja kanë sjellë sipasojë degradimin e rëndë të mjaft pyjevesidomos pranë fshatrave. Mbas viteve1990 e në vazhdim, pyjet e zonës poshfrytëzohen më pak, kryesisht për plotë-simin e nevojave të popullatës vendore.Megjithatë, edhe gjatë periudhës së tranzi-cionit, me gjithë pakësimin e popullsisë përshkak të emigrimit e rrjedhimisht të pakë-simit të nevojave për dru zjarri, ka vazhd-uar degradimi pyjeve, si rezultat i prerjevepa rregulla (shëmbull negativ: pyllëzimet me plepa në fushën e Leshnjes u prenëdhe lumi tashmë ka gërryer dhjetra hek-tarë nga toka më pjellore e zonës), zjar-

reve dhe kullotjes së rënduar. Vetëm nëKalivaç në muajin shtator 2012 udogjën nga një zjarr i vënë pa kujdesrreth 100 hektarë pyll e kullotë, si dhe400 rrënjë ullinj.Megjithse krasitja e pyjeve për gjeth përblegtorinë tashmë është pakësuar, ende mekëtë veprim dëmtohen drurët për shkak të krasitjes së rëndë. Këshillohet që gjatëkrasitjes, të mos pritet maja e drurëve; vitine parë të krasitet 1/3 e kurorës, vitin edytë1/3 e mesit të kurorës dhe vitin e tretë1/3 tjetër e mbetur.Psikologjia e krijuar se prona e shtetit ësh-të e askujt, bën që të vazhdojë ende de-gradimi i pyjeve pranë qendrave të banu-ara. Kuptohen pasojat e keqtrajtimit tëpyjeve: sigurimi i prodhimeve drusore lëndëndërtimi e dru zjarri dhe i prodhimeve jo-

drusore për familjet fshatare bëhet gjithnjëe më i vështirë, ujërat e shirave vërshojnëpa pengesën pyjore dhe toka gërryhet edhemë shumë, si dhe ndikimi mbi klimën eshëndetin e njerëzve.

Veçori e kësaj zone është se gjatë verësdhe vjeshtës, me lirimin e tokave bujqë-sore, shtohet kapaciteti kullosor, sidomospër të leshtat. Duhet theksuar se kohët efundit ka ndryshuar rrënjësisht struktura e blegtorisë, si dhe sigurimi i bazës ushqi-more të saj. Me ritme të shpejta është sh-tuar lopa, e cila ka rritur sasinë e qumëshit e të mishit në mënyrë të ndjeshme. Prejsaj sigurohen të ardhura rreth 4 herë mëtepër se blegtoria e imët. Tashmë baza ushqimore për gjedhët sigurohet në vend

nëpërmjet mbjelljes së foragjereve. Të lesh-tat gjatë vjeshtës, dimrit e pranverës kullosinnë pyjet e kullotat brenda territorit të Ko-munës, në tokat bujqësore, si dhe në tokat e lëna djerrë. Në verë, shumica e të lesh-tave ngjiten në kullotat verore me kontra-ta, ndërsa të dhirtat qëndrojnë brenda ter-ritorit të fshatrave.Me relievin e butë, kushtet klimatike mes-dhetare të buta, tokat relativisht të thella etë pasura dhe bimësinë pyjore e barish-tore të favorshme sidomos për mbajtjen etë imtave gjatë vjeshtës, dimrit e pranverësbrenda territorit të fshatrave, shtimi ibagëtisë për sigurimin më të lehtë të tëardhurave në këtë zonë është i kup-tueshëm, ku të ardhurat nga aktivitetet bujqësore janë të pakta, nga që nuk kul-tivohen të gjitha tokat (afro 1,000 ha toka bujqësore aktualisht nuk punohen dhe janëlënë djerrë) dhe rendimentet janë të ulëta.Si perspektivë në këtë zonë mbetet ulliridhe vreshtaria (përfshi pjergullat), shtimi i

drurëve frutorë si qershia, ftoi, fiku, ba- jamia, arra, mani, etj, si dhe kultivimi i for-agjereve për blegtorinë.Llogaritet se nevojat vjetore për dru zjarri

janë 6 m3 për familje (gjithsej rreth 6,600m3). Kjo sasi mund të sigurohet nga pyjet dhe shkurret e zonës. Po ashtu, vërehet një tendencë në uljen e konsumit të druvetë zjarrit, pasi një pjesë e familjeve kërkojnët’i blejnë ato të gatshme në treg e të mosshkojnë për t’i bërë në pyll. Një pjesë tjetëri sigurojnë drutë e zjarrit nga drurët e

veçuar në ledhet e arave dhe nga krasitjet e drurëve frutorë. Ka dhe familje që për-dorin energjinë elektrike për ngrohje e ga-tim (pothuajse të gjitha familjet e paguajnëenergjinë elektrike në kohë) dhe kjo ështënjë tendencë në rritje. Qymyri për ngrohjenuk përdoret, ndërsa ngrohja me gaz nuk

është futur akoma.Përsa i përket lëndës së ndërtimit, më parëajo përdorej për ndërtime shtëpish, kasolle,stalla etj. Mbas viteve 1990 ky konsum uul ndjeshëm, si rezultat i pakësimit të ndër-timeve me lëndë druri në fshat. Banesat tashmë mbulohen kryesisht me soleta be-toni; dyshemetë rrallë shtrohen me dër-rasa. Kërkesat aktuale prej rreth 100 m3në vit për lëndë ndërtimi të hollë përndërtim kasollesh, shtylla për vendosjene hipive, për pjergulla mund të sigurohennga pyjet e zonës.Për shkak të pakësimit të intensitetit tëkullotjes në pyje dhe pakësimit të prerjevepër dru zjarri, vërehet një përmirësim igjendjes vegjetative të pyjeve. Ndërkohë,

mjaft fshatra i kanë mbrojtur e përmirë-suar pyjet pranë tyre, përveç korijeve tëfamiljeve apo drurët anës arave tradicio-nalisht të mbrojtur prej kohe; shëmbuj tëtillë ka gjithandej. Vlen të përmenden py-

jet: Kozarja e Shehut midis Krahësit eLevanit me lisa të vjetër, Hija e Nikos melisa në Krahës etj.Mjaft pozitive është përvoja që kanë sjellëata që janë kthyer nga emigracioni për të

vazhduar të jetojnë në vendin e tyre.Sikurse shkruajnë R. Ramaj dhe S. Ra-maj: “Krahësiotët u kthyen nga emigrimime një eksperiencë perëndimore në orga-nizimin e punës në kushtet e ekonomisësë trgeut. Ata punuan tokën dhe organi-zuan fermat e tyre modeste si në Greqi,mbollën vreshta, pemë frutore, mijëra rrën-

jë ullinj, siguruan ujin për ujitje etj., dukeshfrytëzuar burimet natyrore të Krahësit,u ngrit dhe një kombinat i përpunimit tëdrurit, prodhimet e të cilit, përveçse mbu-lojnë nevojat e fshatit, tregtohen edhe jas-

htë tij”. Megjithëse nuk mbahen të dhëna të veçanta për të ardhurat nga pyjet e kullo-tat, ato janë përfshirë në të ardhurat e bujqë-sisë dhe blegtorisë. Në këtë zonë, rreth 70% e të ardhurave sigurohen nga bujqësia,blegtoria, pyjet e kullotat, 20 % nga emi-gracioni dhe 10 % janë burime të tjera.Mund të thuhet se pasuritë natyrore tëzonës nuk shfrytëzohen plotësisht edhe përshkak të emigrimit të krahut të aftë përpunë, që përfshin pothuajse 80% të famil-

jeve që jetojnë në këtë zonë.Mbështetur në ushtrimin e aktiviteteveekonomike aktuale si blegtoria, bujqësia,bletaria, emigracioni etj, rezulton se në sh-kallë njësie administrative të ardhurat me-satare vjetore ishin 330,635 lekë për familje(2007). Ndërkaq, në fshatrat Kalivaç, Lesh-një e Përparim nga firma private nxirren

gurë për ndërtime, pa asnjë plan e rregull,duke shkatërruar brutalisht biodiversitetindhe mjedisin.

Mundësitë për zhvillimin e pyjeve

dhe kullotave të zonës së Krahësit

Gjatë kohës së hartimit të planit të mbarësh-trimit të përmendur më lart, në çdo fshat dhe në ish komunën u zgjodh komisioni ipyjeve e kullotave, u identifikuan përdorues-it tradicionalë (fshati dhe familjet) dhe py-

jet që ata posedojnë, si dhe u ngrit shoqata e përdoruesve të pyjeve e kullotave. Kufijtëe pyjeve të fshatrave e të përdoruesve tëndryshëm u hodhën në harta dhe së bash-ku me relacionin e mbarështrimit u miratu-an në këshillin komunal. Këto struktura,

në bashkëpunim me shërbimin pyjor,mund të luajnë rol të rëndësishëm në zba-timin e planit të mbarështrimit, nëmbrojtjen dhe zhvillimin e pyjeve dhe kullo-tave, si dhe shtimin e të ardhurave të ban-orëve vendës.Sipas përvojave të vendit, prerja e pyjevetë lisit për lëndë të hollë ndërtimi bëhet kur arrin moshën 20-25vjet, duke zgjedhurpër prerje drurët që arrijnë përmasat ekërkuara; për hunj në moshën 7-8 vjet;për dru zjarri në moshën10-12 vjet.Drurët e vjetër e të krasitur priten përdru zjarri gjatë dimrit dhe lihen lastarët e rinj të rriten në vend të tij. Shkurret me mare e mrete për dru z jarri pritennë moshën 7-8 vjet, në ngastra të vog-la, pa e zhveshur krejtësisht vendin; pe-riudha e prerjes është gjatë gjithë vitit.Pyjet e degraduar si shkurre të lisit mund të përtërihen duke i ruajtur nga kullotja për 3-5 vjet. Vendet e zhve-shura, tokat djerrë dhe pyjet e rralluar

mund të pyllëzohen kryesisht me aka-cie, si lloj me vlerë për drurin e fortëdhe lulet mjaltëse, apo me pisha. Anëspërrenjve, lumenjve e arave mbillenplepa e shelgje. Dihet se gjethet që re-zultojnë nga krasitja e drurëve zenë

vetëm 10% të masës së krasitur, ndër-sa 90% janë shkarpa. Po të mos për-doret sëpata për krasitje dhe bisqet tëpriten me gërshërë, jo vetëm që nuk dëmtohet druri, kursehet punë dhetransport, po ashtu gjethet mund tëstrehohen brenda në një kasolle, pa zënë shumë vend. Në tokat djerrëmund të mbillen bimë eterovajore që ikërkon eksporti.Për mbrojtjen e pyjeve sidomos nga zjarret, njësia administrative dhe kry-etarët e fshatrave organizojnë vrojtimingjatë muajve të verës dhe parala-

jmërojnë banorët e të rinjtë për kujdesinqë duhet treguar.Barinjtë e kujdesshëm praktikojnëkullotjen me shkop të bagëtisë, gjë qëruan kullotën nga prishja e degradimi.Po ashtu praktikojnë plehrimin me

vatha të lëvizshme. Praktikë primitivedhe e dëmshme që ndalohet me ligjështë djegia e shkurreve dhe kullotave,që çon në prishjen e strukturës dheshpëlarjen e tokës nga shirat.Heqja e gurëve, shkulja e shkurreve dhebimëve të këqija e helmuese si driza,ferra, cfaka, kilikaza, talla, shtara nga kullotat e dhënve shton prodhimtarinëe tyre. Barinjtë thonë se “një gur i hequrnga kullota shton një lugë qumësht”.Masa me shumë vlerë për shfrytëzimine kullotave të zonës së Krahësit është

ndërtimi i 2-3 lerave për ujë të pijshëmpër bagëtinë.Po ashtu, në përrenjtë që rrezikojnërrugët dhe tokat bujqësore, këshillohet ndërtimi i pritave malore e gardhevedhe shoqërimi i tyre me pyllëzime, përfrenimin e gërryerjes nga shirat.Në këtë zonë kalojnë gjatë shtegtimit dhe qëndrojnë gjatë gjithë dimrit shpendë të ndryshëm shtegtarë që pref-erohen nga gjuetarët vendas e të huaj,si shapka, tusha e malit e mëllenjat, tëcilat gjënden me shumicë. Po kështu,edhe llojet e tjera të kafshëve eshpendëve të egra të vendit kanë njështim të dukshëm si: dhelpra, kunadh-

ja, ujku, baldosa, qelbësi, lundra, nuse-

lales, skifterët e ndryshëm, sorrat,laraskat, korbat e grifshat, etj.E parë në linjën e ushtrimit të gjuetisësportive e turistike, disa lloje të faunëssi thëllëza e malit, shapkat, tushat,mëllenjat, lepuri i egër, ujku, dhelpra,kunadhja, etj paraqesin interes tëmadh.Në ligjin e ri për pyjet dhe kullotat qëpo përgatitet për t’u dërguar në Kuv-end, duhet të njihet e drejta e fshatit të ketë pronat e veta, përfshirë pyjet ekullotat e përbashkëta të fshatit dheato të familjeve. Gjithashtu, këta tëkenë të drejtë të shesin prodhime py-

jore drusore e jodrusore për sigurimine të ardhurave.

Janë të gjitha mundësitë që nga pyjet e kullotat e zonës së Krahësit të sig-urohen më shumë prodhime e tëardhura, të mbrohet më mirë toka dhetë ruhet mjedisi për brezat e sotëmdhe ata të ardhshëm.

(vijon nga faqja 3)Fusha dhe kodrat e Krahësit


5/8

PRILL 20165

Me datë 25 Mars 2016, nëambientet e Bashkisë Pukë uzhvillua takimi i radhës nëkuadër të fushatës ndërgjegjë-suese “Edhe Unë Vendos”.

Fushata e shtrirë deri tani nëTiranë, Elbasan, Fier, Korçëdhe Kukës, synon ndërgjegjë-simin e grave dhe vajzave krye-sisht nga zonat rurale për tëdrejtat mbi tokën dhe pyllinsi dhe rritjen e numrit të tyrenë proceset vendimmarrëse.Fushata Ndërgjegjësuesembahet në kuadër të zbatim-it të Strategjisë Kombëtare tëAngazhimit për Pyjet dheKullotat, lehtësuar nga Koali-cioni Ndërkombëtar i Tokës– ILC.Takimi u zhvillua në bash-

këpunim me Qendrën përStudime të Avancuara, e cila do të hartojë një Plan të Vep-rimit Gjinor, për të mundë-suar përfshirjen e grave dhevajzave në Projektin për Shër-bimet Mjedisore mbështeturnga Banka Botërore.Në takim morën pjesë 23 per-sona, gra dhe burra përfaqë-sues të Bashkive Fushë-Arrësdhe Pukë, Njësive Adminis-trative Qafë-Mali, Gjegjan,Blerim, Qelëz si dhe përfaqë-sues të Federatës Rajonale tëPyjeve, Pukë dhe Federatës

Kombëtare të Pyjeve dheKullotave Komunale.Hapja e takimit u bë nga z.Gjon Dodaj, kryetar i Fed-eratës Rajonale të Pyjeve,Pukë i cili uroi mirëseardhjenpjesëmarrëse dhe falenderoiorganizatorët e takimit.Takimin e përshëndeti edhenënkryetari i Bashkisë Pukë,z.Astrit Kuçi. Ai tha se poli-tikat e Bashkisë Pukë janë përpërmirësimin e jetës në fshat.Për të arritur këtë duhet të ak-tivizohen banorët në fshat kunjë vend të rëndësishëm zënë

gratë, motrat dhe nënat tona.Z.Kuçi tha se Bashkia Pukëështë në mbështetje të nis-mave të tilla me qëllim arritjene objektivave të përbashkëta në aktivizimin e grave dhe va-jzave në fusha të ndryshme tëzhvillimit.Më pas fjalën e mori AniPlaku, drejtoreshë ekzekutivee Qendrës për Studime tëAvancuara, e cila informoipjesëmarrësit në lidhje me ko-mponentit gjinor të Projektit të Shërbimeve Mjedisore, qëpritet të fillojë së shpejti. Ky

komponent përfshin ngritjene kapaciteteve të grave dhe va-jzave përdoruese të pyjevedhe kullotave për tu bërëpjesë e aktiviteteve të projek-tit nëpërmjet zbatimit të një

Fushata ndërgjegjësuese“EDHE UNË VENDOS” në Pukë

plani gjinor veprimi. Sipasprogramit të ditës përfaqë-suesit e Federatës Kombëtaretë Pyjeve dhe Kullotave Ko-munale bënë dy prezantimerreth ndërgjegjësimit të gravedhe vajzave për të drejtat mbitokën dhe pyllin si dhe rritjene numrit të tyre në proçeset

vendim-marrëse.Në përfundimit të prezanti-meve pjesëmarresit diskutuansë bashku mbi mundësitë qëofrojnë pyjet në Pukë dheproblematikat e hasura ndër

vite në sektorin e pyjeve.Pyjet në Pukë zënë një sipër-faqe të konsiderueshme tëterritorit duke përbërë një pa-suri të çmuar dhe potencialpër zhvillimin e zonës.

Megjithatë, pyjet e Pukës kanëqenë pre e dëmtimeve tëshumta gjatë 20 viteve të fun-dit si dhe jashtë vëmendjes sështetit. Tashmë, edhe si rezu-ltat i reformës territoriale dheadministrative, kompetencat dhe përgjegjësitë e admistrim-it të pyjeve do t’i kalojnëBashkisë. Aktualisht, nëkuadër të kesaj reforme, Bash-kia Pukë ka ngritur një struk-turë të veçantë për adminis-trimin e pyjeve, e përbërë nga 7 inxhinierë pyjesh. Bashkia

po planifikon që së shpejtipjesë e kësaj strukture tëbëhen edhe 4 teknikë pyjesh.Kjo strukturë do të jetëpërgjegjëse për adminstrimine pyjeve të zonës. Ky është një

hap tepër pozitiv i marrë nga Bashkia por që duhet të sho-qërohet me mbështetje finan-ciare nga pushteti qëndrordhe organizma të ndryshëmkombëtar apo ndërkombëtar.Struktura e pyjeve në Bashkika nevojë për ngritje të kapac-iteteve për planifikimin në tëardhmen. Në këtë realitet tëri të decetralizuar, pushteti

vendor së bashku me struk-turën e ngritur duhet të gje-

jne qasje të reja për t’i vënëpyjet e transferuara në Bashki

në shërbim dhe zhvillim tëkomuniteteve vendore.Për sa i përket përfshirjes sëgrave dhe vajzave kryesisht nëaktivitetet që lidhen me pyjet dhe zhvillimin rural, të pran-

ishmit thanë se kontributi ityre është i padiskutueshëmpor kushtet që ato përballençdo ditë janë shumë të vësh-tira. Duke qenë se Puka ësh-të e pasur me bimë mjekësoredhe fruta pylli, gratë janë tepëraktive në grumbullimin e tyre.Përveç varfërisë dhe papunë-sisë, ato kanë vështirësi nëgjetjen e një tregu të qën-drueshëm dhe shpesh dety-rohen ti shesin ato me njëçmim të ulët. Një tjetër vësh-tirësi është mungesa e orga-

nizmi tyre në grupeprodhuese apo kooperativa të cilat mund t’i ndihmoninato në përcaktimin e një çmi-mi shitje të leverdisshëm dhelidhjen e tyre me grumbul-

lues më të mëdhenj. Nëlidhje me Shoqatat e Për-doruesve të Pyjeve në Pukë,përfaqësuesit e Federatës Ra-

jonale u shprehën se prej disa vitesh ato nuk janë aktive përshkak të mungesës së mbësh-tetjes financiare. Ata shpresojnë që me fillimin eProjektit për Shërbimet Mje-disore do të kenë mundësitë perfshihen në zbatimin eaktiviteteve të këtij projekti.

Ata kërku an të ken ë mëshumë informacion mbi afa-tin e fillimit të Projektit si dhekriteret që një Shoqatë Për-doruesish duhet të plotësojënë mënyrë që të aplikojë përgrante. Si rezultat i reformësadministrative dhe ndryshi-meve ligjore që priten tëndodhin në ligjin e ri përpyjet, Shoqatat e Për-doruesve të Pyjeve dheKullotave duhet të rishikojnëformën e organizimit të tyre.Kjo do të kërkojë ndryshimenë statutin e tyre i cili do tëpërfshijë edhe futjen në bor-det e tyre të grave dhe vajzavederi në 30%.Në fund të takimit, si pjesë efushatës ndërgjegjësuese,pjesëmarresit realizuan njëfoto në grup ku secili mban-te në dorë një gërme të mo-tos “Edhe Unë Vendos”, sinjë thirrje për gratë dhe va-

jzat për t’u bërë pjesë e struk-

turave vendimmarrëse të or-ganizmave të niveleve tëndryshme (Shoqata, Federa-ta etj) që merren me pyjet dhezhvillimin rural.

Gaze t ar i J . G je lbë r


6/8

6 PRILL 2016

GPS dhe GIS, domosdoshmëri për menaxhimin e suksesshëm të burimeve natyrore

A R J O L L I L A

(Federata Komb ëtare e PKK)

Për të krijuar bazat për një

menaxhim të suksesshëm tëburimeve natyrore, fillimisht Bashkitë e reja duhet të ndër-tojnë kapacitetet e veta menaxhuese. Aktualisht shumë Bashki në Shqipëri,si Fieri, Mallakastra, Bulqiza,Librazhdi, Tirana, Kavaja,Prrenjasi, Pogradeci, Hasi ePuka etj., për të realizuardetyrën në administrimin epyjeve dhe kullotave kanëvendosur në drejtoritë e tyreekspertët më me përvojë (in-xhinierë e teknikë pyjesh).Ky është një zhvillim pozi-

tiv, duke qenë se aktivitetet që do të implementohen dotë bazohen në planet e har-tuara përmes pjesëmarrjes sëkomunitetit që tanimë janënjë aset për çdo Njësi Admin-istrative dhe Bashki.Për t’u ardhur në ndihmëekipeve të ekspertëve nëBashki, CNVP në bash-këpunim me Federatat Rajo-nale dhe Federatën Ko-mbëtare në kuadër të zba-timit të Projektit “FLED”/ Pyjet për Zhvillim Ekonomik Lokal, financuar nga Sida

(Agjencia Suedeze për Zhvil- lim Ndërkombëtar ) dhe“Strategjisë së Angazhimit Kombëtar”, financuar nga ILC (Koalicioni Ndërko- mbëtar i Tokës ) po asiston

cesin e identifikimit e për-doruesve të pyjeve e kullo-tave dhe hartografimin mepjesëmarrje.Dita e parë e trajnimeve i ësh-

të dedikuar Sistemit të Pozi-cionimit Global (GPS), njo-hurive teorike rreth këtijsistemi, si: historiku dhe për-bërësit e sistemit, parimet efunksionimit, burimet e ga-bimit gjatë kryerjes së puni-meve etj., si dhe përsh-krimin, funksionet, konfig-urimin e parametrave dhemënyrën e përdorimit tëaparatit GPS. Në pjesën edytë të ditës së parë të tra-

jnimit është kryer vizita nëterren për ushtrimin praktik të njohurive të marra për

përdorimin e aparatit GPS,ku nëpërmjet numrit të mjaf-tueshëm të aparateve, të

gjithë pjesëmarrësit kanë pa-tur mundësinë të kryejnë ve-prime konkrete në matjen ekoordinatave gjeografike dheregjistrimin e të dhënave,

mbi bazën e të cilave do tëpunohej ditën e dytë të trajnimit.Në ditën e dytë është vijuarme prezantimin teorik tëprogramit kompjuterik Map-Source, ku përfshihej njohu-ria e përgjithshme mbi pro-gramin, dhe më pas nëmënyrë më të detajuarmënyra e instalimit në komp-

juter deri tek përpunimi dheruajtja e të dhënave të marra më anë të aparatit GPS nëterren. Pas shpjegimit teorik u është lënë vendi përdorim-

it praktik të programit nga se-cili prej të pranishmëve përpërpunimin dhe ruajtjen e të

dhënave të marra ditën eparë në terren.Në mbyllje të trajnimevepjesëmarrësit janë pajisur menga një CD, e cila përmban-

te në formë elektronike tëgjitha materialet e trajnimit,si edhe programin Map-Source, në mënyrë qëgjithësecili ta instalojë në ko-mpjuterat personalë për për-dorim sipas nevojës.Përgjatë punës së kryer nga Federatat, ne kemi vënë renjë rritje të sensibilizimit dhekërkesës për njohjen dhe për-dorimin e (Sistemit të Infor-macionit Gjeografik – GIS),së pari si mjet për përgatitjene hartave dhe më tej si sistemanalize dhe menaxhimi të të

dhënave. Specialistët sh-qiptarë të burimeve natyrore,drejtuesit e bashkive dhe in-stitucioneve dhe drejtuesit ebizneseve kanë filluar t’a përqafojnë GIS si mjet tejet efikas në punët e tyre tëpërditshme.Disa nga dobitë e përdorim-it të GIS jepen si më poshtë:a) përmirësohet shkëmbimii informacionit, ekspertizësdhe njohurive ndërmjet in-stitucioneve;b) zhvillohen standarde infor-macioni për tema të përbash-

këta të të dhënave; c)shmanget kryerja e të njëjtëspunë nga palë të tjera; d)inkurajohen njerëzit të men-dojnë nga ana hapësinore kurplanifikojnë punë për një

Në mbyllje të trajnimeve

pjesëmarrësit janë

pajisur me nga një CD, e

cila përmbante në formë

elektronike të gjitha

materialet e trajnimit,

si edhe programin

MapSource, në mënyrë

që gjithësecili ta insta-

lojë në kompjuterat

personalë për përdorim

sipas nevojës.

Përgjatë punës së

kryer nga Federatat, ne

kemi vënë re një rritje

të sensibilizimit dhekërkesës për njohjen

dhe përdorimin e

(Sistemit të Informa-

cionit Gjeografik –

GIS)...

“

hartëzim të ri apo grum-bullim të të dhënave; f)mund të duhet pak mëshumë kohë për dixhitaliz-imin e informacionit në ko-mpjuter, por aftësia në të ardh-men për t’a përdorur dhe sh-këmbyer informacionin sigu-

ron përfitime të mëdha; g)kërkohet asistencë, ekspertizëdhe këshilla nga kolegët e GIS,në Shqipëri dhe nga komuni-teti i përdoruesve ndërko-mbëtarë të GIS.

stafet e reja në Bashki, bazuarmbi kërkesat dhe nevojat.Gjatë muajve Mars- Prill janëzhvilluar dy takime trajnuesenë Tiranë dhe Pogradec,

ndërsa gjatë vitit të kaluar janëzhvilluar në Dibër, Fier,Lezhë, Pukë dhe Shkodër.Ndryshe nga viti i kaluar, këtë

vit trajnimet janë zhvilluar dy-ditore, duke synuar trajtimine aspekteve teorike të Siste-mit të Pozicionimit Global(GPS) dhe programit komp-

juterik MapSource dhe për-dorimin praktik të tyre.Këto trajnime kanë patur siqëllim njohjen e ekspertëvetë Shoqatave të Përdoruesvetë Pyjeve dhe Kullotave dheekspertëve të pyjeve të Bash-

kive/njësive administrativeme GPS dhe MapSource , simjete të nevojshme për pro-


7/8

PRILL 20167

Përkthyer dhe përshtatur nga

H A K I K O L A

CNVP Kosovë

Pyjet natyrorë janë pak a shumësiç i ka bërë zoti dhe kanë evoluarnga epoka në epokë deri sa njëpjesë prej tyre i janë nënshtruarnjeriut. Ata që akoma duken sinatyrorë janë relativisht larg vend-banimit të njeriut, në zonën e

Ahut e më lart, ndërsa ata që ekanë vendbanimin të përbashkët me njeriun, përgjithësisht i janënënshtruar dhe bindur atij, ashtusi edhe kuajt, mushkat apo delet edrithërat. Në evolucionin e asajpjese të pyllit që i është nënshtru-ar njeriut, e vazhdon sot e kësajdite të bashkëjetojë me njeriun,pronari dhe kufinjtë kanë qenëpjesë e procesit të evolucionit tëkëtij pylli drejt pyllit të shtëpisë.Kjo pjesë e pyllit është më afërbujqësisë se sa pylltarisë. Nëfillimin e viteve 1800, kur edheshkenca pyjore ishte në hapat e

parë edhe kjo pjesë mori të njëj-tin emër: pyll – duke u bërë ob-jekt ke qkuptime sh të va zh-dueshme për publikun, si përpronësinë, trajtimet etj.Nëse bazohemi në të dhënat arke-ologjike, në evolucionin e pyllit natyral drejt pyllit të domestikuarnga njeriu, gjurmët u hapin rrugënkërkimeve që fillojnë që nga epo-ka e gurit dhe sfidat përpara neshkërkojnë përgjigje për pyetjenlidhur me të kaluarën, të sotmendhe të ardhmen e pyllit të domes-tikuar, nëse ai nuk do të prekejnga njeriu apo blegtoria. Vendimet

Evolucioni natyror i pyllit të domestikuar që nga pylli natyror, dje, sot dhe nesër

që përdorin përparësitë e ndryshi-meve ciklike të hijes.Këto nuk janë ngjarje të së sotmes.Pyjet kanë qenë një fraksion içmueshëm në periudhën e Halo-cenit, kur pylli ishte strehë, eburim ushqimi, dalëngadalë filloitë kthehet objekt pune, për të sig-uruar prodhimet e shërbimet, nga ku mori formën e filloi evolucio-nin e përbashkët me njeriun elashtë duke ardhur në terma metë. Disa aspekte si heqja e drurëvetë vjetër të katit të sipërm, si dhedrurëve të vjetër të thatë (ndryshe

nga drurët e krasitur apo polardu-ar kufitarë) kanë influencuar siçduket në pakësimin e faunës dheflorës së drunishtes natyrore tëegër, megjithëse drunishtet ekullotura nga ana tjetër u kanëdhënë alternativë për mbijetesëduke shërbyer si kompensues.Megjithatë prerjet ciklike tëdrurëve nga njeriu përbëjnë njëfaktor ekologjik në të drejtën e tij,

ashtu si kositja është faktor përcak-tues për trajtimin dhe mbajtjen elivadheve. Ricungimi ka prodhuardisa forma të bimëve që i janëpërshtatur. Nga prej ku kanëardhur këta? Çfarë ishin dukebërë ata përpara se sa popujt tëshpiknin sopatën? Teoritë e deritanishme nuk duket se janë nëgjendje të dëshmojnë për çeltira të gjera e të përkohshme në çdo7 deri 30 vite. Zjarri, kur ai ështëi mundur, stimulon mbirjen efarërave të mbuluara nga dheu (tëgroposura), por druri që rritet në

sisteme të bimëve të ricunguara ka tendencë të mos jetë objekt idjegies nga zjarret përgjithësisht,sidomos në Europën Veriore aponë Angli.Procese natyrale alternative janëorteqet, rrëzimet nga era, dëm-time nga bar e lëvore ngrënës,furtunat me shi shoqëruar me ngr-irje e akull që vesh degët edrurëve, teorikisht ato mund të

“

Disa aspekte si heqja e

drurëve të vjetër të katit të

sipërm, si dhe drurëve të

vjetër të thatë (ndryshe nga

drurët e krasitur apo polardu-

ar kufitarë) kanë influencuar

siç duket në pakësimin e

faunës dhe florës së drunish-

tes natyrore të egër,

megjithëse drunishtet e

kullotura nga ana tjetër u kanë

dhënë alternativë për mbi- jetesë duke shërbyer si

kompensues.

Megjithatë prerjet ciklike të

drurëve nga njeriu përbëjnë

një faktor ekologjik në të

drejtën e tij, ashtu si kositja

është faktor...

aktuale mbi pronësinë, menax-himin apo trajtimet kanëndikime të shumëanshme, si nëzhvillimin e ekosistemeve të ven-dit, ashtu edhe në regjimet klima-tike, mbulesën tokësore, regjiminhidrik, mirëmbajtjen e infrastruk-turës, sikurse edhe në tërësinë dheharmoninë e fermës bujqësore sh-qiptare.Çfarë pamje kishte pylli natyral

para epokës së gurit (i quajturedhe si stad natyral i së shkuarës)është një tezë e hapur për inter-pretime.

Ajo që do isht e e ngja shmeme aktivitete dhe pamjen e sotme

vjen që nga epoka e mesme egurit, koha kur njeriu filloi tëzbusë kafshët, si dhe bëri hapat epara në mbjelljen e grurit, thekrësme farëra të ardhura nga lindja emesme (stadi natyral fillon hap pashapi të transformohet në ndikimine njeriut).Se si do zhvillohet në të ardhmenpylli i sotëm i fermerit, nëse ak-

tivitetet njerëzore nuk do jenëmë të pranishme (stadii ardhshëm natyral) mbetet e hapurpër hipoteza.Kthimi i drunishtes së egër naty-rore në pyll të fermerit përfshiusë paku proceset që vijojnë:-Fragmentimin e pyllit natyral ma-siv e të vazhdueshëm. -Instituiti-mi i ricungimit dhe prodhimi idrurëve të vegjël për lëndë drurie ngrohje.-Vendosja e kufinjve, pronësivedhe emrave për çdo pyll.-Ndalimi i kullotjes. Përzgjedhja ekultivarëve apo formave të bimëve

nxisin mbirjen e farërave tëbimëve të groposura ashtu si ri-cungimi, ato janë shumë sporad-ike në kohë apo shumë të kufi-zuara në hapësirë për të qenë pro-totip i ricungimit.

A janë drurët dhe pyjet e ferm-erëve akoma të kushtëzuar nga disa faktorë që nga epokat eakullnajave të mëparshme, fak-torë të cilët nuk vazhdojnë të ve-projnë? (Rackham, Oliver).


8/8

8 PRILL 2016

“Këshilli Botues: R. Ndreu, N. Çollaku, V. Tabaku, J. Male, B. Gashi, I. Zeka, B. Hoxha, A.KacaniKryeredaktor: Prof.Dr Vezir Muharremi Zv.kryeredaktorë: Nijazi Idrizi, Ferdin LiçajRedaksia: H.Kola, A.Lila, M.Shehi, Prof. Sherif Lushaj

Adresa: Bulevardi “Zogu I”, Godina e ZP, kati II, Tiranë

Mobile: 0355 68 20 77 157; e-mail: [email protected]

To :

Mr. Memli Krasniqi

Minister of Agriculture

For information:

Mr. Isa Mustafa

Prime Minister

Honourable Minister,

Our wish was you to have been present at the workshop organized by Istog Commune with participation of repre-sentatives of the Parliament, Ministry of Agriculture, Forestry Agency and rep-resentatives of 20 Private Forest Own-er Family Associations, representativesof Kosovo’s Communes and Civil Soci-ety, where it was discussed the content of the new draft-law of forests on how to be enabled implementation of the

strategy for development of the forestry sector 2010 – 2020, approved by Deci-sion of Kosovo’s Government in 2010.We want to share with you findings of the workshop, but even our concern fornot reflecting in the law the recommen-dations provided by the Government in the strategy for development of theforestry sector 2010 – 2020. At pages26 – 27 of the document, point 3.7which treats the private forestry, the gov-ernment is committed to implement forestry policies in support of organiza-tion of forest owners into associations,as well as implementation of joint man-agement systems: “The Government will support joint management systems,

in which local communities, forest own-er associations and entrepreneurs withproved capabilities and capacities takeover responsibilities in forest manage-ment for certain areas. Priority will begiven to areas with low forests and thosewhere the most part is comprised of firewood, as well as the areas where thenew management plans do exist”

At the workshop was analysed the per-formance of the forestry sector, as wellachievements in implementation of thestrategy for development of the forestry

sector. With the support of the Swed-ish Embassy and CNVP as implement-er, Istog Commune is selected to takepart in implementation of the project “Strengthening Sustainable Private andDecentralized Forestry” (SSPDF). Inthis framework the three parties: Com-mune, Forestry Agency of Kosovo andCNVP have signed a Memorandum of Understanding and already the joint for-est management in the cadastral zoneof Kalican has begun. The project’s goalis that the resident families in the villageto take the responsibility for preserving the public forest located within their ca-

dastral zone, as well as through sustain-able management to ensure meeting of an-nual heating needs for their families. From

the presentations made by Istog Com-mune, Private Forest Owner Family As-sociation of Kosovo, Regional Board of Peja which coordinates management of theproject and CNVP foundation were anal-

ysed advantages of joint forest manage-ment in the frame of implementation of the forestry strategy, as well as the oppor-tunity of legal support toward this reformto stop illegal cuttings in forests in a nearfuture.From the discussions emerged that regard-less the efforts made during the last de-cade, illegality in forest production has in-creased, and as evidenced by the last for-est inventory has reached in over 90% of annual production, which is around five

times higher than the annual planning. Along with the continuous changes andefforts made by Forestry Agency of Kos-ovo, Communes and Donors who assist the forestry, the last 10-year trend is wors-ened.Based on the strategy paper for develop-ment of the forestry, fulfilment of high de-mands for firewood through sustainablemanagement of Kosovo’s forest can berealized only by implementing the forest strategy, compiled with the financial sup-port of “Sida” and technical assistance pro-

vided by FAO, approved by the KosovoGovernment in 2010. This enables for the

first time participation of rural families inpreservation of forest and wood produc-tion for heating by involving them in joint

management of forests. Alike as in Kali-can of Istog, even in Gergoc of Gjakova and Izvor of Novoberda there are identi-fied the families interested to take part inforest management for wood productionfor heating, as well as there are identifiedthe forest areas to be given in joint man-agement.Despite employment advantages of fam-ilies near settlements, reduction of costsand pollution from unnecessary transport of wood in long distances, this important reform enables preservation and rehabil-itation of the destroyed public forest, as

well as it reduces substantially the illegal-ity in forests and increases the financialrevenues.

For the moment Kosovo’s people is un-der charge for using illegally own forests. With 90% illegality it is considered as anunprecedented case for the modern Eu-rope. Is a matter of fact that this illegalproduction, from whoever doing that,causes a high damage to the Kosovo’sforest, causes huge ecological, economicand social losses and lead to continuousconflicts.

At the workshop, the representative of the Ministry of Agriculture argued that this recommendation of the forestry strat-egy is not included in the draft-law, stress-ing out that not all anticipations of the

strategy can be supported by law. Hisargument continued that communities arenot prepared to manage the forest, as

well as this reform can influence in de-crease of revenues for the Forestry Agen-cy.The project implementers and leaders of Istog Commune clarified that this is a long-term reform and will need time to cover1290 cadastral zones of Kosovo. They clarified that can be set preliminary crite-ria in selection of participating communesand villages that have proved their con-tribution in sustainable management of the forest and in payment of all obliga-tions toward the state. They argued that this is the most stable solution to reduceillegality in forestry, which has reached93% of the annual production, unaccept-able for a country that seeks to join the

European Union. At this workshop it was recommendedthat the new forest law to be compiledin such a way to embody implementa-tion of the strategy for forestry develop-ment. This will enable – based on thelaw – harmonization of people of therural areas of Kosovo with the environ-ment where they live, a harmony ru-ined time after time at last centuries forknown historical reasons.

Another request was that the new for-est law to enable implementation of rec-ommendations given in the strategy of forests related to simplification of pro-

cedures for cutting and transporting from the forest, ownership and imple-mentation of traditional systems of cut-ting with small openings every year of private low forests. The same as rec-ommends the strategy, the forest own-er families in the last six years are orga-nized into associations of owner fami-lies in twenty communes of Kosovo, a process that will continue even in othercommunes with the assistance of theabove mentioned project, financed by the Swedish Embassy and implement-

ed by CNVP in cooperation with theForestry Agency and interested com-munes. The project aims at increasing capacities of the forest owners to bettermanage the private and public forests.In the last five years, communes andrepresentatives of the forest owners haveconducted several meetings and haveforwarded these requests to the work-ing group, which is preparing the draft-law. We believe that you will take theserequests into consideration and will in-sist that the working group to include inthe draft-law two fundamental requests:1. At the article 57 of the draft-law tobe added the point 4, where formalizedthe joint management of forests, recom-

mended by the government policies inthe forestry strategy paper;2. At the article 35 to be added the point 4: it is prohibited re-coppicing of low forests in areas larger than 0.2 hectaresa year.These two additions in the law pave theroad for two big reforms in Kosovo’sforestry:Firstly, division of responsibilities on for-est management with rural families of Kosovo; and secondly, create the op-portunity for rehabilitation of the low forests (around 84% of the total forestsof Kosovo) currently degraded from il-legal cuttings.

We hope that you will create us the op-portunity for a meeting as soon as, wherethe coordinating group of the SSPDFproject and Istog Commune makes avail-able to you more detailed information andarguments on how to compile a law, whichenables implementation of the strategy fordevelopment of the forestry sector.

The Board with representatives of Peja region, which supports implementationof the SSPDF project.

JANUZ KABASHI

Chairman of the Board and Director

of Agriculture in Istog Commune.

Position Paper – on improvement

of the draft-law on forests

Documents

"Jeto Gjelbër" - Prill 2016