JEZIK I STIL NAUČNIH DJELA

Salibašić Zehra

Sokolović Amina

U naučnim djelima, pored sadržaja o kome autor piše, veoma je važno na koji čin odražava misli, to jest kakav je njihov oblik. Stanislav Fajgelj (2005) ističe, "pisanje naučnih radova mora imati, kao prvenstveni cilj, informisanje naučne javnosti, a ne lične ekspresije.

Važeća pravila pisanja naučnih radova na odabranom jeziku moraju se uvažavati. "Jezik je jedno od najvažnijih, ako i ne najznačnijih nacionalnih i kulturnih vrijednosti naroda. Stil podrazumijeva poštovanje pravila jezika na kome se djelo piše.

Filozof Charls Morris (1938) razvio je sistem za razumijevanje naučnog jezika. Taj se sistem naziva semiotika i obuhvata tri podsistema: sintaksu (odnos između pojedinih znakova u jeziku) semantika (značenje znakova i simbola prema onome što označavaju) i pragmatiku (odnos znakova prema njihovim korisnicima). Znakovi su lingvističke konvencije, riječ ili brojevi.

NAUČNI STIL PISANJA

Prema Zoranu Ivanoviću (1996), postoje tri načina kazivanja, odnosno tri kategorije stila;kolokvijalni

stil (stil usmene

riječi i svakodnevno

g govora),

standardni stil

(kojeg u pisanju i govoru koriste

obrazovani ljudi)

i vulgarni stil (koji se

pojavljuje kao ulični

žargon).

Standardni stil se

koristi kao;

i publicistički stil.

Naučni,

književno- umjetnički,

administrativni,

naučno popularni

Sadržajan,

logičan

koncizan

misaon

racionalan sistematičan

pregledan

precizan

prikladan

jezgrovit jasan

tačan

skladan

raznolik

jezički pravilan

lako shvatljiv

objektivan

jednostavan

ujednačen

prirodan i odmjeren i

td.

Sve navedene karakteristike dobrog naučnog stila pisanja su

komplentarne. Nije ih jednostavno ostvariti, pa se od autora naučnog

djela traži dosta znanja i vještine. Da bi se udovoljilo svim zahtjevima

potrebno je da autor dobro poznaje naučnu oblast i problem o kome piše,

te da svoj stil stalno usavršava.

Vlatko Silobrčić (2003) ističe nekoloko zahtijeva, kojima se postiže izgrađivanje dobrog stila naučnog pisanja:

neprikladno razmišljanje o

potrebama čitalaca;

zasnivanje jasnoće opisivanja

predmeta, zamisli i planiranja rada na

jasnoći razmišljanja

autora;

pridržavanje ligičkog

redosljeda;

nastojanje da sve tvrdnje budu jasne, dovršene i potkrijepljene

tj. utemeljene na odacima i izbjegavanje rečenica koje počinju riječima moguće je,

vjerovatno je, možda;

izražavanje misli jednostavno i

sažeto;

ostvarivanje preciznosti i tačnosti pri izlaganju.

Strukturiranost naučnog djela

Strukturiranost naučnog djela podrazumjeva podjelu teme na manje cjeline s podnaslovima i povezanost većih cjelina unutar teksta da bi se

obezbjedila postepenost izlaganja.

Opšta struktura monografskog djela obezbjeđuje se organizacijomi uzajamnom povezanošću svih

dijelova čini njegovu kompoziciju, koju je potrebno što više raščlanitii u izradi plana pisanja.

Podjelom rada na dijelove obezbjeđuje se: preglednost sadržaja rada, organizacija i prikazivanje osnovnih teza rada, pravilan

raspored građe, redosljed pojedinih etapa pisanja, odnos dijelova prema cjelini i odnos među

pojedinim dijelovima, mjesto ilustracija u tekstu, razumjevanje problema o kojima rad govori.

Glavni tekst monografskog naučnog djela može da bude podijeljen na: dijelove, glave, poglavlja, potpoglavalja odsijeke i pasuse

(paragrafe).

Tekst dijelova naučne studije (obično dva do tri) dijeli se na manje zaokružene cjeline, glave

i to najmanje dvije.

Poglavle su osnovne stukturalne jedinice naučnog i stručnog djela, koje predstavljaju

relativno samostalne i zaokružene cjeline i koje su u vezi sa cijelim tekstom.

 Na kraju svakog poglavlja mogu se izvodoti zaključci, koji služe kao osnova za izradu

sintetičkih zaključaka na kraju naučnog djela.

U pisanju naučnih radova

ustaljena su dva

pristupa;

prvi

pri

stup

pref

erir

a

razm

išlja

nj

e o

sadr

žaju

koji

se

prou

čava

i

istr

ažuj

e, a

tek

nako

n

sazr

ijeva

nj

a i

razr

ade

mis

li

pris

tupa

se

pisa

nju

teks

ta,

drugi pristup

preferira pisanje

odmah,

tako što autori u toku

pisanja oblikuju

tekst kako

im dolaze

ideje i m

isli, a nakon toga

mijenjaju,

dopunjuju i

skraćuju.

Za označavanje strukturalnih dijelova monografskog djela najčešće se

primjenjuje dekadni sistem arapskih rednih brojeva, koji je sistematičan i

pregledan. Strukturalni element višeg reda mora da sadrži najmanje dva strukturalna elementa (jedinice,

cjeline) nižeg reda

I DIO

1.GLAVA

1. 1. Prvo poglavlje

1. 1. 1. Prvo potpoglavlje

1. 1. 2. Drugo potpoglavlje

1. 2. Drugo poglavlje

1. 2. 1. Prvo potpoglavlje

1. 2. 2. Drugo potpoglavlje

1. 2. 3. Treće potpoglavlje

2.GLAVA

Strukturalna numeracija djelova teksta

Izbor i formulisanje rečenica

Naučni stil pisanja postiže se dobrim izborom i upotrebom adekvatnih riječi, jer za jedan pojam postoji više termina.

U pisanju naučnog rada potrebno je izbjegavati:

Davanje prevelikog značaja vlastitim rezultatima;

neprecizne izraze: stilske detalje i nepotrebna ''ukrašavanja'',

slikovite nadahnute opise, koji smanjuju razumljivost i nepotrebno produžavaju tekst;

lične note (pozivanje na sebe, svoje je i svoje mišljenje),

suvišne riječi i fraze (''prošla historija'', ''potencijalni rizik'');

previše stranih riječi i mnoge druge slične nepravilnosti .

Formiranje pasusa

Pasus (paragraf, odlomak, stav) je osnovna i najmanja logičko-sadržajna i misaono – emocionalna cjelina teksta, dio određene veće misaone cjeline naučnog djela, sastavljen od više rečenica, koje su međusobno povezane jednom misli ili temom.

Prema ulozi koju imaju u tekstu, pasusi se dijele na uvodne, pasusi u kojima se definišu termini, funkciopnalne,

prelazne i zaključne, prema tome su;

*funkcionalni pasusi služe za

razradu problema teme,

dokazivanje tvrdnji,

interpretaciju dobijenih

podataka i rezultata.

*prelazni pasus ima funkciju da

međusobno poveže ostale

pasuse. *zaključnim

pasusom se daje zaključak

prethodnih pasusa, kojima su

razrađeni ili interpretirani

rezultati istraživanja

Pored normalnog izgleda slova – sloga kojim se piše osnovni tekst monografskog djela,

koriste se pisma koja služe za isticanje pojedinih dijelova

teksta u njegovom grafičkom obilježavanju.

U tekstu mogu da se ističu: deskriptori, riječi, sintagme,

podaci, dijelovi rečenice, cijele rečenice, a nekad i pasusi. Isticanje teksta izvodi se

debljim slovima ''boldom'', kosim slovima ''italikom'',

pisanjem sa razmakom ''spacionirano'', podvlačenjem, zgusnuto, velikim kapitalnim

slovima i variranjem, te kombinacijom navedenih načina

''bold italik''

Isticanje dijelova teksta

Isticanje teksta kurzivom - Kurziv ''italik'', je osnovni način isticanja teksta, koji se sastoji u naglašavanju teksta tipom slova nagnutih

nadesno. Takvim oblikom naglašavaju se riječi koje bi trebalo da stoje pod

navodnicima, citati, autori, naslovi knjiga i časopisa u spisku literature, tekstovi

abstrakata, dijelovi rečenice, statistički simboli u tekstu i sl.

Banđur, Veljko i Potkonjak Nikola (1990):

Metodologija pedagogije. Beograd: Savez pedagoških

društava Jugoslavije.

Isticanje teksta debljim slovima – Štampani tekst se može isticati polumasnim i masnim

pismom. Vrsta pisma za isticanje dijelova teksta debljim slovima naziva se ''bold'', odnosno masni

slog.

Masnim slogom ističu se i brojevi na početku paragrafa, pojedine ključne riječi u tekstu i

bibligorafske skraćenice u spisku literature. Tim slogom se ne ističu veći dijelovi teksta, niti

skraćenice u samom tekst.

Polumasnim slovima se mogu istaći prva riječ ili rečenica na početku pasusa, ako služi kao neka

vrsta podnaslova

Nastavnik, kao umjetnik u odnosima sa ljudima, na različite načine i različitim

tehnikama stvara situacije koje će da podstaknu učenje, osjetljiv je na potrebe

grupe, i koristi ih da podstakne izvršavanje zadataka ( Bjekić, 1999).

Isticanje velikim slovima - Kapitalno pismo

Služi za isticanje prezimena autora, u okviru referenci, u spisku

literature, u fusnotama, a nekad i u tekstu. Isticanje teksta verzalom u nekim časopisima nije dopušteno.

BANĐUR, V. i POTKONJAK, N. (1999): metodologija

pedagogije. Beograd: Savez pedagoških društava

Jugoslavije.

Isticanje s razmakom. - Spacioniranje teksta je oblik

isticanja dijelova štamparskog teksta

razmaknutim slovima. Na takav način najviše

mogu da se istaknu jedna do dvije riječi u rečenici.

Isticanje teksta spasioniranjem u nekim

časopisima se ne dozvoljava.

Nastavnik, kao u m j e t n i k u o d n o s i m a sa ljudima, na različite

načine i različitim tehnikama stvara situacije koje će da podstaknu

učenje, osjetljiv je na potrebe grupe, i koristi ih da podstakne izvršavanje

zadataka.

Isticanje podvlačenjem. - Dijelovi teksta se mogu isticati

podvlačenjem. Naslovi i podnaslovi, ukoliko su ispisani velikim slovima se ne podvlače. Isticanje podvlečenjem narušava oblik slova i riječi i otežava

čitanje.

Pisanje marginalija - Marginalije su bilješke koje dopunjuju osnovni tekst i nalaze se na marginama stranica knjige. Studija slučaja može

se smatrati reprezentom idiografski usmjerenih naučnih pristupa u okviru paradigme razumijevanja

Poređenje se dalje vrši i iz ugla svrhe istraživanja. Prema Mužiću, kod paradigme, razumijevanja svrha je idiografska, (grč. idios -'pojedinac'), dakle, nastoji se pomoći pojedincu uz primjenu naučnih pristupa. Dakle pak, paradigma, čija je svrha razjašnjavajuća, ima nomotetsku svrhu (grč. nomos - 'zakon'), dakle svrha joj je u utvrđivanju naučnih pretpostavki o stalnim odnosima između dviju i više pojava, do kojih se dolazi istraživanjem na većem broju jedinica naučnog posmatranja. Grozdanka Gojkov ( 2005): uvod u pedagošku metodologiju, Vršac: Viša škola za obrazovanje vaspitača

Čitljivost tekstaObjektivni pokazatelj čitljivosti naučnog teksta, prema Jovanu Saviću (2001) su Ganingov indeks i Flešov skor lakoće čitanja.

Ovi pokazatelji su definisani za engleski jezik, pa se u našem jeziku uzimaju s rezervom.

Ganingov foks indeks

Prosječan broj riječi u rečenici za potrebe Ganingovog testa dobija se kad se broj riječi u jednom pasusu ili jednoj

stranici teksta podijeli sa brojem rečenica. Na dobijenu vrijednost dodaje se procenat riječi koje su sastavljene od

tri ili više slogova, dobijen brojanjem u 100 uzastopnih riječi teksta.

Fog index se dobija kada se zbir ove dvije vrijednosti pomnoži sa 0,4. Ganing je utvrdio graničnu vrijednost

indexa koja iznosi 12. Tekst sa fog indexom 6-12 se lako čita, a sa indexom iznad 12 čitljivost je slaba.

Takođe je utvrdio da je veoma slaba čitljivost teksta preko 20 riječi u rečenici.

Flešov indeks

Skala čitljivosti ovog indeksa je 0 (najslabija čitljivost), do 100 poena (najbolja čitljivost).

Tekst se lako čita ako je Flešov indeks iznad 70, težak je ako je ispod 50, a čitljivost je veoma slaba ako je manji od 30.

Ovaj indeks se izračunava na sledeći način: 206,835 –0,846x broj slogova u 100 riječi-1,015x (prosječan broj riječi po rečenici).

Procjena razumljivosti usmenog izlaganja.

Za procjenu razumljivosti usmenog izlaganja koristi se Fog indeks. U tu svrhu potrebno je tekst napisati i izračunati mu Fog indeks.

Preporučuje se indeks ispod nivoa 6, koji odgovara mogućnosti praćenja dvanaestogodišnjaka.

Ovaj nivo se predlaže jer se ima u vidu da je izlagač daleko više upućen u problematiku o kojoj govori u odnosu na slušaoce, bez obzira na njihov nivo naučne afirmacije.

Naučni jezik pisanja

Naučni jezik karakteriše određenost i preciznost izražavanja. Da bi naučnik

obezbjedio takav stil, mora da poznaje neke opšte jezičke

zakonitosti. Vladanje književnim jezikom je preduslov ovladavanja

naučnim stilom pisanja. Potrebno je upoznati neke od jezičkih

zakonitosti, kao što su: upotreba glagolskih oblika i zamjenica, upotreba i pisanje skračenica,

upotrba interpunkcijskih znakova, pisanje brojeva.

Upotreba glagolskih vremena, oblika i zamjenica

Glagolska vremena – prema Vlatku Silobrčiću (2003) i Jovanu Saviću (2001), izbor glagolskih vremena zavisi od toga koji se rezultati, mišljenja i stavovi opisuju.

Ako se opisuju poznati rezultati autora djela ili drugih autora, koji su već bili objavljeni u naučnim časopisima, tada se koristi sadašnje vrijeme.

Ako se opisuju rezultati istraživanja koji se prvi put saopštavaju, tada se koristi prošlo vrijeme

Zamjenice – pri pisanju naučnih i stručnih radova

izbjegava se upotreba prvog lica jednine (npr. istražio sam, dobio sam, uočio sam...), pri čemu se gubi osječaj nepristrasnosti i

objektivnosti, stvara prepotentnost i izaziva

odbojnost.

U naučnim i stručnim radovima posebno je nepoželjna upotreba zamjenice „ja“. Odstupanje od

ovih pravila dozvoljava se renomiranim autorima, u

preglednim radovima koje pišu po pozivu redakcije nekog

časopisa.

Glagolski oblici – za pisanje naučnih tekstova aktivni

glagolski oblik je pogodniji od pasivnog jer obezbjeđuje kraći,

direktniji i tačniji način izražavanja. Aktivni glagolski

oblik prikazuje određenije stanje, pa se preporučuje za pisanje cijelog rada, izuzev

pisanja rezimea.

Upotreba i pisanje skračenica

Riječi koje zamjenjuju predugačke nazive pojmova, kao i pojmove koji se često

pojavljuju, pri čemu se postiže preglednost i ekonomičnost u izlaganju teksta nazivaju se

skraćenice. To su:

standardizovane skračenice

domaćih riječi i latinske

skračenice,

pozajmljene inostrane i

sopstveno formirane

skračenice.

Upotreba sinonima

U Leksikonu stranih riječi i izraza M.

Vujaklije sinonim se određuje kao “grčko

synonymos istog imena, istog

značenja, riječ koja je slična ili ista po

smislu, po značenju sa drugom nekom riječi, dok se po

obliku od nje razlikuje”.

Pod transkripcijom se podrazumijeva prilagođavanje pisanja stranih riječi i vlastitih imena saglasno

izvornom izgovoru.

Transliteracija ili preslikavanja je postupak u kome se tekst u izvornom pismu vjerno i formalno kopira

u drugom grafičkom sistemu

Imena stranih autora, strani izrazi ili naslovi u tekstu pišu se prema pravilima jezika na kojem se

piše rad. Tada se koristi transkripcija ili transliteracija.

Ako više riječi ima isto značenje, nazivaju se riječi sinonimnog značenja. Autor bira onaj sinonim koji

najbolje izražava njegovu misao.

Pisanje brojeva

u interpretaciji rezultata istraživanja, mjerni podaci se iskazuju nazivom ili oznakom veličine, brojčanim iznosom te

nazivom ili znakom mjerne jedinice

u iskazivanju brojčanih rezultata upotrebljavaju se

mala i velika slova, uspravna i kosa, svijetla, poludebela i

debela, zatim u osnovnom redu pisanja podignuta kao

eksponent ili spuštena kao indeks, ili na određenoj

udaljenosti

u naučnim i stručnim tekstovima, za iskazivanje kavantitativnih pokazatelja

istraživanja koriste se brojevi koji se ispisuju ciframa, a nekad

i riječima

U interpretaciji rezultata istraživanja, mjerni podaci

se iskazuju nazivom ili oznakom veličine,

brojčanim iznosom te nazivom ili znakom mjerne

jedinice

u iskazivanju brojčanih rezultata upotrebljavaju se mala i velika slova,

uspravna i kosa, svijetla, poludebela i debela, zatim u osnovnom redu pisanja podignuta kao eksponent ili spuštena kao indeks, ili na određenoj udaljenosti

u naučnim i stručnim tekstovima, za

iskazivanje kavantitativnih

pokazatelja istraživanja koriste se

brojevi koji se ispisuju ciframa, a nekad i riječima

ciframa se pišu brojevi koji se ne mogu izraziti

jednom ili dvjema riječima, zatim brojevi u

tabelama i tablicama, procenti, promili, decimalni brojevi, negativni brojevi, novčani iznosi uz

nazanačavanje valute i datumi, brojevi

ilustracija

decimalni brojevi pišu se tako da se mjesna vrijednost

označava decimalnim zarezom

dišecifreni brojevi pišu se tako što se

grupe po tri cifre pišu malo razmaknute

(3 282 345)

izuzetak od ovog pravila je kod pisanja godina, pri čemu se razmak ne ostavlja

(2010. god.)

Pisanje brojeva

ciframa se pišu brojevi koji se ne mogu izraziti jednom ili dvjema riječima, zatim brojevi u tabelama i tablicama, procenti, promili, decimalni brojevi, negativni brojevi, novčani iznosi uz nazanačavanje valute i datumi, brojevi ilustracija,

decimalni brojevi pišu se tako da se mjesna vrijednost

označava decimalnim

zarezom.

dišecifreni brojevi pišu se tako što se grupe po tri cifre

pišu malo razmaknute (3 282

345)

Upotreba interpunkcijskih znakova

Znaci interpunkcije su:

tačka (.), zarez (,), dvije tačke (:), tačka i zarez (;), tri tačke (...), crtica (-), crta (--), upinik (?), uzvičnik (!), navodnici („“), apostrof ('), zagrade (), strelice (<>), plus (+), minus (-), kosa crta (\), uspravna crta (|), zvjezdica (*), akcenti i napomene

Tačka – Kao znak interpunkcije, tačka se upotrebljava: na kraju

potvrdne i odrične rečenice, iza

skračenica koje sadrže nekoliko početnih

slova riječi, iza rednih brojeva koji se pišu

arapskim ciframa, na kraju podnaslova za kojim u produžetku

reda slijedi tekst, pri pisanju paragrafa

Zarez – Kao znak interpunkcije, zarez se

uoptrebljava: za odvajanje dijelova rečenice koji čine cjelinu za sebe, za

odvajanje umetnutih dijelova rečenice,

odvajanje vokativa, kod nabrajanja

Dvotačka - Kao znak interpunkcije, dvotačka se upotrebljava da se naglase određeni smisaoni odnosi u rečenici.

Tačka i zarez – Kao znak interpunkcije, tačka i zarez, mogu zamjeniti oba znaka. Upotrebljavaju se umjesto veznika kod

odvajanja rečenica koje mogu biti nezavisne, i to istog smisla i sličnog

sadržaja. Tačka i zarez preuzimaju ulogu zareza u slučajevima gdje se nabrajaju

članovi koji u sebi već sadrže zarez

Tri tačke – Kao znak interpunkcije, tri tačke, predstavljaju prekid.

Zamjenjuju dio riječi ili rečenice, pri čemu se ispred njihovog

pozicioniranja ne nalazi razmak.

Crtica – Kao znak interpunkcije, crtica je uvijek znak spajanja, koji vezuje riječi koje zajedno čine semantičku cjelinu. Upotrebljava se najčešće:

(1) u polusloženicama, (2)

između djevojačkog i udatog prezimena,

(3) pri rastavljanju riječi na slogove i pripajanju gramatičkih nastavaka,

(4) u konstrukcijama kada je prvi dio riječi napisan brojem a drugi slovima,

(5) kod neposrednog odnosa,

(6) kod odvajanja telefonskih brojeva,

(7) u stranim prezimenima kao u izvoru,

(8) prilikom fonetskog pisanja skračenica

Crta – Kao znak interpunkcije, crta je uvijek znak razdvajanja. Razdajanje se vrši u slučajevima.

Srednja crta – Kao znak interpunkcije, srednja crta se koristi u kompjuterskoj obradi teksta. Ona je nešto kraća od duže crte, u zamjenu za “od do”

Upitnik – Kao interpunkcijski znak, upitnik se primjenjuje na kraju upitne rečenice. Upotrebljava se samo iza nezavisnih upitnih rečenica. Da bi se upitnik upotrijebio, potrebno je zavisno upitne rečenice transformisati u nezavisno upitne Uzvičnik – Kao znak interpunkcije, uzvičnik se upotrebljava: (1) na kraju uzvične rečenice, (2) ako predstavlja sumnju, unutar zaključka uz podatak koji se navodi, (3) uz autorov komentar koji dobiva ironičan smisao, (4) na kraju rečenice u cilju podvlačenja njenog sadržaja Navodnici – Kao znak interpunkcije, navodnici se koriste pri citiranju teksta, navođenju riječi koje nisu književne, u koje se izražava sumnja, rezerva i neslaganje, riječi koje imaju ironičan smisao, navođenju simboličnih imena, izdvojenih naslova djela

Apostrof – Kao znak interpunkcije, apostrof

se stavlja umjesto izostavljenog slova,

prilikom pisanja stranih imena

Zagrade – Kao znak interpunkcije, zagrade se

koriste za odvajanje dijela teksta, kojim se misao objašnjava ili

dopunjuje. U tekstovima se koriste oble, uglaste,

vitičaste i tupougle zagrade i poluzagradeStrelice – Kao znak

interpunkcije, strelice se upotrebljavaju pri

upućivanju na neke druge odrednice

Navođenje iskaza u alinejama – u naučnim radovima, vrlo često, iza dvotačke navode se dijelovi iskaza u zasebnim alinejama (redovima), ispred kojih stoji crta ili redni broj

Alineja sa rednim brojevimaU monografiji Akademsko pisanje obrađuju se slijedeća poglavlja: 1. Pristup naučnim informacijam 2. Naučni i stručni radovi 3. Preliminarni dijelovi naučnog rada 

Alineja sa crtamaRealizacija projekta akcionog istraživanja odvija se kroz slijedeće faze: - određivanje predmeta interesovanja - određivanje istrazivačkih pitanja - određivanje svrhe i opšteg cilja istraživanja

ZAKLJUČAK

U naučnim djelima, pored sadržaja o kome autor piše, veoma je važno na koji čin odražava misli, to jest kakav je njihov oblik. Stanislav Fajgelj (2005) ističe, "pisanje naučnih radova mora imati, kao prvenstveni cilj, informisanje naučne javnosti, a ne lične ekspresije. Filozof Charls Morris (1938) razvio je sistem za razumijevanje naučnog jezika. Taj se sistem naziva semiotika i obuhvata tri podsistema: sintaksu (odnos između pojedinih znakova u jeziku) semantika (značenje znakova i simbola prema onome što označavaju) i pragmatiku (odnos znakova prema njihovim korisnicima). Znakovi su lingvističke konvencije, riječ ili brojevi.