Język Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej

- historia, perspektywy

Wanda Klenczon

Biblioteka Narodowa

Adam Łysakowski (1895-1952)i początki katalogu przedmiotowego w Polsce

• twórca i popularyzator polskiego katalogu przedmiotowego, autor zasad i metodyki

• Katalog przedmiotowy. T. 1 Teoria, Wilno 1928

• Katalog przedmiotowy: podręcznik, Warszawa 1946

Adam Łysakowski (1895-1952)i początki katalogu przedmiotowego w Polsce

• Katalog przedmiotowy wyszczególniający• tematem staje się każdy przedmiot, o ile jest

reprezentowany w piśmiennictwie i posiada prawidłową polską nazwę

• przedmiot wyrażony jednowyrazową rzeczownikową nazwą

• ale:• określniki mają charakter uogólniony• redukcja tematów na rzecz skupień tematycznych

Jan Kossonoga, Słownik tematów dla bibliografij i katalogów w układzie przedmiotowym, Warszawa 1956

• pierwszy publikowany polski słownik języka haseł przedmiotowych o zakresie uniwersalnym

• odwoływał się do metodyki Łysakowskiego

• opracowany w Bibliotece Narodowej przez zespół: Władysław Bieńkowski, Maria Dembowska, Halina Hleb-Koszańska, Janina Jantzenowa, Jan Kossonoga, Henryk Sawoniak na podstawie prowadzonej w Instytucie Bibliograficznym kartoteki przedmiotowej egzemplarza obowiązkowego

• zawierał ok. 4 500 haseł przyjętych i odrzuconych

Katalog przedmiotowy BN

• od 1957 roku BN zamieszcza hasła przedmiotowe we wszystkich opisach bibliograficznych rejestrowanych w bieżącej bibliografii narodowej, Przewodniku Bibliograficznym,

• od 1969 roku katalog przedmiotowy – początkowo tradycyjny, kartkowy, a następnie zautomatyzowany - jest głównym katalogiem rzeczowym BN.

Słownik JHP BN

• powstał z inicjatywy i dzięki wieloletniej pracy• Ewy Stępniakowej (Zakład Katalogów

Rzeczowych)• Janiny Trzcińskiej (Zakład Przewodnika

Bibliograficznego) Prace rozpoczęto w 1982 r., obejmowały m.in.:- weryfikację i aktualizację terminologii, - konfrontację słownictwa z katalogiem, - rozbudowę słownictwa,- uporządkowanie relacji.

Słownik JHP BN

• Wydanie I (1989, stan na 1986) – ok. 5 000 artykułów przedmiotowych

• Wydanie II (1993) - ok. 11 000 haseł (w tym ok. 2 000 terminów odrzuconych)

• Wydanie III (1997) - ok. 14 000 haseł (w tym ok. 3 500 terminów odrzuconych)

• Wydanie IV (2001) - ok. 31 000 haseł (w tym ok. 10 000 terminów odrzuconych)

• Wydanie V (2005) – ok. 49 000 haseł (w tym ok. 20 000 terminów odrzuconych)

• Wydanie VI – 2009?

Podstawowe zasady

Autorki Słownika, podtrzymując podstawową zasadę metodyki Łysakowskiego, tj. zasadę wyszczególniającego formułowania tematów i uogólniającego formułowania określników, określiły zasady doboru i redakcji, które w większości są stosowane do dziś:• słownictwo ma charakter uniwersalny• polska terminologia pochodzi z wiarygodnych

źródeł informacji • tematy jednoznaczne (eliminacja synonimii i

rozróżnienie homonimów)

Kartoteka wzorcowa JHP BN

• Słownictwo od początku prowadzone jako kartoteka, początkowo kartkowa• pełna kontrola tematów rzeczowych,

geograficznych oraz określników• częściowa kontrola tematów osobowych i

korporatywnych • w 1996 r. kartoteka przeniesiona do postaci

elektronicznej, w formacie USMARC, następnie MARC21

• objęcie pełną kontrolą wszystkich kategorii haseł jednostkowych

Kartoteka wzorcowa JHP BN

• w 2004 r. utworzono, na podstawie indeksu przedmiotowego katalogu BN, kartotekę wzorcową haseł rozwiniętych – ok. 320 000 rekordów 1. 05. 2008 – ok. 490 000 rekordów

• dziennie – średnio 250 nowych haseł rozwiniętych

• hasła dostępne w katalogu NUKAT

Prace nad JHP BN 1996-2007 r.

• współpraca trzech zakładów Biblioteki Narodowej:• Zakładu Opracowania Rzeczowego (d. Katalogów

Rzeczowych) – Anna Stolarczyk• Zakładu Przewodnika Bibliograficznego – Joanna

Kędzielska• Ośrodka Normalizacji Bibliograficznej – Wanda

Klenczon oraz – od 2001 r. - Zespołu ds. Rozwoju JHP BN

Prace nad JHP BN od września 2007 r.

• Pracownia JHP BN w Instytucie Bibliograficznym

• Anna Stolarczyk – kierownik• Maria Gąska• Joanna Kędzielska• Małgorzata Witkowska

przy współpracy Zespołu ds. Rozwoju JHP BN

Ogólnopolskie warsztaty JHP BN

• po raz pierwszy zorganizowane przez przewodniczącego Komisji Opracowania Rzeczowego Zbiorów przy ZG SBP, Piotra Bierczyńskiego, w 1999 r.

• w latach 1999-2007 w warsztatach wzięło udział ponad tysiąc osób

Opracowanie przedmiotowe w BN

Stopniowo obejmowano opracowaniem przedmiotowym w JHP BN kolejne grupy dokumentów:

• książki• dokumenty życia społecznego• artykuły z czasopism• czasopisma• dokumenty kartograficzne• druki muzyczne• dokumenty elektroniczne• dokumenty dźwiękowe i audiowizualne• dokumenty ikonograficzne• stare druki• rękopisy

Opracowanie przedmiotowe w BN

• Opracowanie rzeczowe zbiorów specjalnych wymaga nowego podejścia do słownictwa i metodyki• konieczność opracowania komplementarnego

zasobu terminów wyrażających rodzaj, formę, gatunek (stosowanych w polu 655 MARC21)

• konieczność opracowania zasad metodycznych odpowiadających charakterowi specyficznych dokumentów i możliwościom ich opracowania i wyszukiwania w bazie danych

Opracowanie przedmiotowe w BN

• baza katalogowa BN zawiera ok. 800 000 dokumentów opracowanych przedmiotowo

• miesięcznie w BN opracowuje się przedmiotowo ok. 3 000 dokumentów różnych typów

• opisy w bazie są stale meliorowane w związku z nowymi i zmienionymi hasłami oraz zmianami w

metodyce

JHP BN w NUKAT

• VI 2005-VII 2007 BN czynnie współpracowała z katalogiem centralnym NUKAT• całą kartotekę wzorcową JHP BN przekazano do NUKAT • praca nad kartoteką wyłącznie w systemie Virtua w bazie

NUKAT• w BN kopia bazy aktualizowana codziennie

• czynnej współpracy zaprzestano 1 sierpnia 2007• kopia kartoteki JHP BN utrzymywana i dostępna w NUKAT

• baza aktualizowana raz w tygodniu

Szkolenia

• od 2000 r. ponad 700 godzin szkoleń, wykładów i konsultacji w bibliotekach publicznych i pedagogicznych w całej Polsce

• kursy JHP BN na poziomie podstawowym i zaawansowanym organizowane przez CEBID• od 2008 prowadzenie kursów organizowanych

przez ZEBID przejęła Pracownia JHP BN

JHP BN – pytania o najbliższą przyszłość

• Jaka jest przyszłość języków informacyjno-wyszukiwawczych w warunkach przyspieszającej zmiany technologicznej?

• Czy wobec przyzwyczajenia użytkowników do strategii używanych w wyszukiwarkach internetowych ma jeszcze sens gramatyka pozycyjna? Co możemy zyskać, a co stracić?

JHP BN – pytania o najbliższą przyszłość

• Czy wobec dostępności stale aktualizowanej pełnej kartoteki wzorcowej JHP BN Słownik drukowany jest jeszcze potrzebny bibliotekarzom?

• Czy kartoteka wzorcowych haseł rozwiniętych jest nam niezbędna? Czy nie wystarczyłoby uproszczenie reguł i spisanie zaleceń metodycznych?

JHP BN – pytania o najbliższą przyszłość

• Czy nie powinniśmy w większym stopniu wykorzystywać potencjał formatów bibliotecznych i systemów komputerowych?

• kodowane wartości w MARC21, np. lokalizacja w czasie - pole 045 - Time Period of

Content,lokalizacja w przestrzeni – pole 043 - Geographic Area Code

• sortowanie i limitowanie wyników wyszukiwania

• Ankieta – „Stosowanie Języka Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej w katalogach bibliotek”

Informacje od Państwa pozwolą nam dostosować naszą ofertę do potrzeb bibliotek stosujących JHP BN

Wszystkim użytkownikom JHP BN dziękujemy za dotychczasowe zainteresowanie i współpracę przy jego doskonaleniu, za postulaty i krytyczne uwagi Bez Państwa udziału jego rozwój nie byłby możliwy

Wanda Klenczon Pracownia JHP BN

i Zespół ds. rozwoju JHP BN