Jongeren van toen tot nu

Marit de Leeuw

18 Maart 2016

W. Smeets

InhoudsopgaveINLEIDING............................................................................................................................3

1.0 Wat zijn culturen en idealen?..........................................................................................3

NOZEMS...............................................................................................................................7

2.1 Hoe zagen de nozems eruit? (idealen)...........................................................................7

2.2 Hebben de nozems hun idealen bereikt?.....................................................................10

2.3 Wat was de invloed van de nozems op de maatschappij?...........................................10

PROVO'S.............................................................................................................................11

3.1 Hoe zagen de provo's eruit? (idealen) .........................................................................11

3.2 Hebben de provo's hun idealen bereikt?......................................................................14

3.3 Wat was de invloed van de provo's op de maatschappij?............................................15

KRAKERS...........................................................................................................................16

4.1 Hoe zagen de krakers eruit? (idealen)..........................................................................16

4.2 Hebben de krakers hun idealen bereikt?......................................................................18

4.3 Wat was de invloed van de krakers op de maatschappij?............................................19

HIPPIES..............................................................................................................................20

5.1 Hoe zagen de hippies eruit? (idealen)..........................................................................20

5.2 Hebben de hippies hun idealen bereikt?......................................................................24

5.3 Wat was de invloed van de hippies op de maatschappij?............................................24

PUNKERS...........................................................................................................................25

6.1 Hoe zagen de punkers eruit? (idealen).........................................................................25

6.2 Hebben de punkers hun idealen bereikt?.....................................................................28

6.3 Wat was de invloed van de punkers op de maatschappij?...........................................28

JONGEREN VAN NU..........................................................................................................29

7.1 Hoe zien de jongeren van nu eruit?..............................................................................29

7.2 Waarom gedragen zij zich zo?......................................................................................31

7.2.1 Individualisering in gezin en opvoeding.....................................................................31

7.2.2 Individualisering op/in internet en sociale media?.....................................................33

7.3 Zijn de jongeren wel passief of lijkt dat maar zo?.........................................................35

7.3.1 Waarom komt protest niet van de grond?..................................................................36

7.3.2 Hoe ziet ons Pamflet aan het volk der Nederlanden eruit?.......................................39

CONCLUSIE.......................................................................................................................41

BRONNENLIJST.................................................................................................................42

Hoofdvraag: Waarom zijn de jongeren van nu niet actief betrokken bij de maatschappij?

Deelvragen:1. Wat is een cultuur?2. Hoe zagen de jongerenculturen van toen er uit? (idealen)3. Hebben zij hun idealen bereikt?4. Wat was hun invloed op de maatschappij?

5.1 Hoe zien de jongen van nu eruit?5.1 Waarom gedragen zij zich zo?5.2 Zijn de jongeren wel passief of lijkt dat maar zo?

(nozems, provo's, krakers, hippies en punkers)

MotivatieVorig jaar heb ik voor dit onderwerp gekozen, omdat ik er niet veel vanaf wist maar wel allerlei vragen had als het om jongeren en jongerenculturen ging. Ik zie veel mensen rond de leeftijd van mijn ouders en hoor vaak spannende verhalen. Dit prikkelt mijn nieuwsgierigheid.Wat mij betreft was het een redelijk profielwerkstuk, maar was de hoofdvraag niet goed beantwoord. Vandaar dat ik dit jaar niet voor een extra deelvraag ga, maar de deelvraag over de jongeren van nu ga uitdiepen. Ik heb er zin in, omdat ik wil weten wat heeft geleid tot het grote verschil tussen de jongeren van toen en de jongeren van nu.

HypotheseIk verwacht nieuwe dingen te ontdekken. De vorige keer is het niet gelukt om de hoofdvraag (waarom zijn de jongeren van nu niet actief betrokken bij de maatschappij) volledig te beantwoorden. Ik denk er achter te komen dat internet meer invloed heeft dan ik nu denk. De vorige keer kwam ik er achter dat jongeren toch niet zo passief waren als ik dacht, maar dat het simpelweg niet altijd wordt opgemerkt. Het kan best zijn dat jongeren toch actief zijn. Ik hoop hier een antwoord op te vinden.Ik weet zeker dat ik geen correcte verklaring kan geven op de vraag waarom de jongeren van nu passief zijn, omdat ik niet in de hoofden van alle jongeren in Nederland kan kijken. Ik hoop wel een antwoord te kunnen geven waar veel jongeren zich in kunnen vinden.

HulpbronnenIk ga het internet, boeken en kranten gebruiken voor mijn werkstuk. Voorbeelden van websites die is waarschijnlijk veel ga gebruiken; npogeschiedenis.nl, mens-en-samenleving.infonu.nl. Boeken die ik vorig jaar heb gebruikt; Joke Hermes, Pauline Naber, Arjan Dieleman. Paul Brood, René Kok, Erik Somers. (2006). Het jaren 60 boek. Zwolle: Waanders Uitgevers Zwolle (2012). Leefwerelden van jongeren. (tweede herziene druk). Bussum: Uitgeverij Coutinho.Boeken van de SchoolBANK heb ik gebruikt om een tijdsbeeld te krijgen.

Beoordeling bronnenBoeken zijn meestal wel te vertrouwen. Iets op internet zetten gaat heel makkelijk, en is daarom minder betrouwbaar. Een boek publiceren kost veel tijd en energie. De auteur zal waarschijnlijk meer zijn best hebben gedaan dan onze internet-vriend. Hetzelfde geldt voor krantenartikelen. Als je iets schrijft wat niet blijkt te kloppen, loop je het risico je baan kwijt te raken. De schrijver van een krantenartikel zal zijn best doen om iets neer te zetten wat waar en betrouwbaar is. Daarnaast denk ik dat documentaires ook betrouwbaar zijn. Daar heeft namelijk veel tijd en energie in gezeten en is gemaakt met de juiste motivatie. Uiteraard hoort de betrouwbaarheid van een bron ook beoordeeld te worden op de motivatie van de auteur.

Plan van aanpakExcel document

ProcesDe hypothese klopt. De jongeren van nu blijken inderdaad betrokken bij de maatschappij. Het is lastig te vergelijken met vroeger, omdat de omstandigheden nu anders zijn en de vorm van protest

1

of betrokkenheid anders is. Hierdoor kan ik niet concluderen dat de ene groep meer betrokken is dan de andere groep. Het was lastig om de informatie die ik had in een goede, logische volgorde te zetten en in te zien wat relevant is en wat niet. Achteraf denk ik dat het mooier was geweest als ik de tweede en derde deelvraag niet per jongerengroep had behandeld en deze vraag had laten terugkomen bij de jongeren van nu. Maar de tijd is beperkt en zo is het ook duidelijk. Door nogmaals naar mijn profielwerkstuk te kijken heb ik veel verbeterpunten gezien ten opzichte van vorig jaar.

2

INLEIDING

1.0 Wat zijn culturen en idealen?

Culturen''Cultuur is een breed begrip, het komt van het Latijnse woord cultura, dat is afgeleid van colere. Colere betekent: vereren, versieren, onderhouden, bewerken en bebouwen. Cultuur is tijd- en plaatsgebonden, het verandert in de loop van de tijd en op verschillende plaatsen is cultuur verschillend.''1

Het kernwoord van mijn profielwerkstuk is cultuur. Onder cultuur verstaan we alle waarden, normen en andere aangeleerde kenmerken die leden van een groep of samenleving met elkaar gemeen hebben en als vanzelfsprekend beschouwen.2 Een cultuur gaat over de tradities en rituelen waarmee mensen zich in het dagelijks leven identificeren. Het zijn de gewoonten en gebruiken die mensen van huis uit hebben meegekregen en die zij zich op hun beurt eigen maken.Zoals in de bovenstaande bron al vermeld wordt, is cultuur continue onderhevig aan veranderingen. Mensen passen deze steeds weer aan, aan eigen wensen en behoeften, die op hun beurt weer te maken hebben met veranderende sociale omstandigheden.3

Een cultuur wordt ook wel de leefstijl van de samenleving genoemd. Deze leefstijl is niet eenduidig, maar veeleer een dynamisch samenspel van subculturen. Subculturen zijn culturen die licht afwijken van de dominante cultuur. Dit vormt een cultuurgroep, zoals skaters, boeddhisten, milieuactivisten, christenen, goths, punkers en yuppen. We omschrijven een cultuur aan de hand van cultuurkenmerken. Voorbeelden van cultuurkenmerken zijn: kennis, gewoonten, symbolen, kunst, sport en feestdagen. Vrijheid van meningsuiting is bijvoorbeeld een belangrijke waarde in de westerse wereld. Net als de norm mensen gelijk te behandelen.

De Nederlandse cultuurNederlanders hebben een eigen cultuur. Rood-wit-blauw en oranje zijn bijvoorbeeld een symbool van de Nederlandse cultuur. Net als de Hollandse leeuw. Het vieren van sinterklaas en koningsdag is een Nederlandse traditie en valt ook binnen onze cultuur. Ook hebben we een aantal gewoontes. We geven een hand bij ontmoetingen en tutoyeren elkaar.Kenmerken van de Nederlandse cultuur: Wij zijn over het algemeen tolerant, goed georganiseerd, zijn voor vrije meningsuiting en bieden iedereen kansen.4 Ook zijn er regels en wetten waar iedereen zich aan moet houden.

De Nederlandse cultuur is beïnvloed door het christendom.5 Het christendom is ongeveer vanaf te middeleeuwen tot de jaren '60 de belangrijkste factor geweest in onze cultuur. Vanaf de jaren 60 is dat veranderd, maar we kunnen nog steeds de invloed van het christendom zien. Zo zijn de schoolvakanties en vrije dagen afgestemd op de christelijke feestdagen. Zondag wordt nog altijd gezien als een rustdag en we lezen christelijke dagbladen, zoals de Stentor en Trouw. Ook kijken we naar christelijke omroepen, zoals de EO, KRO en NCRV. Verder bestaan er allerlei scholen, verenigingen en politieke partijen die zijn opgericht op grond van een christelijke levensbeschouwing.

Het calvinisme is een stroming binnen het christendom. Het calvinisme kwam rond de zestiende eeuw in opmars in Nederland. Veel christenen hingen de ideologie van Johannes Calvijn aan. ''In het spraakgebruik wordt met calvinisme een verzameling eigenschappen bedoeld die typisch Nederlands zouden zijn, daaronder ingetogen gedrag, ingetogen in het uiten van emoties, niet te

1http://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal-cultureel/78503-wat-is-een-jongerencultuur.html 2Bas Schuijt, Eveline Adriaans, Janine Middelkoop, Thea Rijpkema, Theo Schuurman. (2012). Thema's maatschappijleer HAVO (4e druk). Wormerveer: Uitgeverij Essener BV)3http://www.volkscultuur.nl/definities_24.html 4http://www.yinfo.nl/de-nederlandse-cultuur-wat-is-dat/ 5http://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/45801-invloed-christendom-in-nederland.html

3

koop lopen met je successen, kapitaal of bezittingen en daar weinig waarde aan hechten, starheid in principes, arbeidsethos en eigenschappen als soberheid, zuinigheid en lijdzaamheid.''6

Hoe het calvinisme in de taal gebruikt wordt, slaat op hoe Nederlanders toen waren of hoe zij overkwamen. Nederland is erg veranderd en de gebruiken van het calvinisme spelen geen grote rol meer. Toch hebben we deze naam behouden. Nederlanders staan in het buitenland bekend als gierig en zuinig. Dat kom onder andere door deze spaarzegelacties bij supermarkten en het nemen van één koekje bij de koffie. Nederlanders zijn over het algemeen niet gierig.7 Wij dragen bijvoorbeeld het meest bij aan ontwikkelingshulp dan andere landen.

Nederland is een land van de handel. Eeuwen geleden handelden wij al over grote delen van de wereld. Amsterdam was de plek voor handelaren en stond bekend als de stapelmarkt in de 17e eeuw. In de 17e eeuw werden de VOC en WIC opgericht. De VOC was er om te handelen namens heel Nederland. Zij had monopolie op Azië. Toen al waren er regels met betrekking op handel. Er waren veel handelaren in Nederland die uit allerlei landen kwamen. Vandaar dat Nederland ook gezien wordt als een tolerant land. Als zij zich destijds niet tolerant hadden opgesteld hadden zij niet zoveel handel kunnen drijven. De oorsprong van het tolerante Nederland ligt ver in het verleden.

Doordat er veel werd gehandeld kwamen niet alleen buitenlanders naar Nederland, maar gingen ook Nederlanders naar het buitenland. Daar is veel kennis opgedaan en dat is mee teruggegaan naar Nederland. Wie wil handelen kan niet altijd thuis blijven. Vandaar dat er veel kennis is over andere culturen en talen.

Nederland is een multicultureel land. Een multicultureel land is een land met veel verschillende geloven en culturen. Vanaf 1960 verhuisden veel buitenlandse mannen naar Nederland. Zij kwamen hier om te werken zodat ze geld naar hun familie in het buitenland konden sturen. Zij kwamen naar Nederland, omdat wij arbeiders nodig hadden. Zij kwamen vooral uit Italië, Joegoslavië, Spanje, Marokko en Turkije.8 Na hier een aantal jaren te hebben gewerkt lieten zij vaak hun gezin overkomen naar Nederland. Ook mensen uit de vroegere koloniën verhuisden naar Nederland. Zoals Indonesiërs uit Nederlands- Indië, Surinamers uit Suriname, en Antillianen uit de Nederlandse Antillen.

De Nederlandse cultuur na de Tweede Wereldoorlog''Om het Nederlandse volk weer in het gareel te krijgen, werd van verschillende kanten een waar beschavingsoffensief geopend. Zo staken jeugdorganisaties van diverse signatuur de koppen bij elkaar in de Nederlandse Jeugdgemeenschap (NJG) in de hoop door gezamenlijke inspanning de massaal 'ontspoorde' Nederlandse jongeren weer tucht en orde bij te brengen.

Als het Nederlandse volk niet snel zijn zedelijkheid, eensgezindheid en discipline zou herwinnen, dan zou er van de materiële wederopbouw ook niet veel terechtkomen, zo was de heersende gedachte. 'Voor den wederopbouw heeft Nederland nodig: grondstoffen, transportmiddelen, machines, kracht… maar bovendien de kracht van een strijdend geloof,' zo stond te lezen in een in 1945 uitgegeven 'handleiding voor Moreele Herbewapening' - met een voorwoord van de minister van Overzeese Gebiedsdelen.''9

Tucht en orde! Dat is waar de ouders van de protestgeneratie mee zijn opgegroeid. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren vele wegen, huizen, fabrieken en gebouwen vernietigd of beschadigd. Vandaar dat Nederland opnieuw opgebouwd moest worden. Er kwam Marshallhulp uit Amerika en de overheid greep in. De basis van een verzorgingsstaat werd gelegd en er was sprake van een geleide loonpolitiek. De regering had zeggenschap over de lonen om op deze manier werkeloosheid uit te kunnen bannen. De overheid kon de lonen laag houden, omdat de wederopbouw een gevoel van samenhorigheid gaf en men bereid was wat in te leveren. Er lag

6http://nl.wikipedia.org/wiki/Calvinisme 7http://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/45801-invloed-christendom-in-nederland.html 8http://www.entoen.nu/veelkleurignederland/b1 9http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/6934/de-wederopbouw-van-nederland.html

4

nadruk op hard werken en zuinig zijn, om op deze manier Nederland weer op de been te brengen. Eind jaren '50 stegen de lonen en er kwam meer optimisme. Door dit optimisme was het voor de overheid mogelijk zich te bemoeien met de burgers. De staat bood de burgers bescherming tegen zowel economische als maatschappelijke veranderingen en tegenslagen. Ondanks de stijgende lonen werd het geld niet direct uitgegeven. Er werd gespaad. De jongeren ervoeren de houding van de overheid als betuttelend en benauwend. Zij hadden geen economische crisis of wereldoorlog meegemaakt en begrepen niet waarom de overheid zo 'betuttelend' was of waarom hun ouders geld spaarden in plaats van het te investeren in de opkomende consumptiemaatschappij en waarom zij orde en tucht zo belangrijk vonden.

JeugdculturenEen jeugdcultuur onderscheidt zich van de algemene of dominante cultuur in een land. Jongeren binden zich aan elkaar door middel van sociale relaties, muziek, kleding en het delen van een taal (sms-taal, straattaal). Hiermee scheiden zij zich af van de volwassen samenleving. Verschillende stijlen die tot stand komen in een samenspel tussen jongeren, commercie en media wordt een jongerencultuur genoemd.10

''Een jongerencultuur kent een kern, deze kern heeft leden die de jongerencultuur vorm geven (bijvoorbeeld de stijl en hun gedachten, opvattingen en uiterlijk), de meelopers nemen dit over. Een jongerencultuur kan worden beïnvloed door een idool of een popgroep, zo bestaan er bijvoorbeeld punkers, deze jongerencultuur is beïnvloed door punkmuziek.''11

IdealenIdealen is ook een woord dat veel gebruikt zal worden in de profielwerkstuk. ''De term ideaal kan zowel slaan op een doel (teleologisch) of op een oorsprong (principieel). Het woord komt van het Griekse begrip idea (vorm, gestalte, idee) dat vooral bekend is geworden door Plato’s ideeënleer. In Platonische zin slaat de idee (niet: het idee) op iets dat niet in de alledaagse werkelijkheid bestaat, maar daarin wel gestalte kan krijgen of gedeeltelijk gerealiseerd kan worden. Het is te vergelijken met een blauwdruk, een visioen of een definitie.''12

Ideaalbeeld, droom, droombeeld of wensdroom, geeft Van Dale als synoniemen voor ideaal. We geven het woord ideaal meestal twee betekenissen. Aan de ene kans is het een voorstelling van iets in de toestand van volkomenheid. Het zijn voorstellingen van volmaaktheid of perfectie. Plato was een van de grondleggers van deze gedachte. Zijn ideeën over schoonheid of goedheid zijn oorspronkelijke, bovennatuurlijke voorbeelden, oerbeelden van volmaaktheid. Deze zijn niet bereikbaar voor de gewone mens.Ideaal wordt niet altijd gezien als onbereikbare perfectie, maar ook als doel. Dit is de tweede betekenis van het woord. De ideeën die worden beschouwd als perfectie worden nagestreefd en zijn daarmee een doel. Deze kan niet volledig behaald worden, maar wordt wel gezien als richtlijn of iets om naar uit te kijken.13 Bijvoorbeeld het herstel van het verloren paradijs waar de christenen naar streven.

''Het ideaal van zelfbeschikking dat in de jaren zeventig deel uitmaakte van een meer omvattend, politiek ideaal van bevrijding (bevrijding van onderdrukking door het kapitaal, het patriarchaat of benauwende fatsoensregels) is steeds meer doel op zich geworden, eerder een vanzelfsprekendheid dan een ideaal.''14

Dit vind ik een mooi voorbeeld van hoe een ideaal kan worden omgezet in een (haalbaar) doel en daarmee niet meer onbereikbaar is.

Naast idealen is er ook idealisme. We spreken hiervan als het gaat om geloof aan een zedelijk ideaal of idealen die niet alleen jezelf en je kleine kring betreffen, maar ook anonieme anderen zoals de gehele mensheid. Het is een theorie die bevestigt dat de geest of het spirituele en ideale centraal staan in de werkelijkheid.

10Joke Hermes, Pauline Naber, Arjan Dieleman. (2012). Leefwerelden van jongeren. (tweede herziene druk). Bussum: Uitgeverij Coutinho11http://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal-cultureel/78503-wat-is-een-jongerencultuur.html 12https://nl.wikipedia.org/wiki/Ideaal 13http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/59578/59578.pdf?sequence=1 14http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/59578/59578.pdf?sequence=1

5

Checklist

Omstandigheden om tegen te protesteren

Wel/niet aanwezig

Dit is de checklist die aan ieder eind van een

hoofdstuk staat. Deze zes punten zijn de punten

waaraan ik meet of gezamenlijk demonstreren

mogelijk is.

Ten eerste moet er wat zijn om tegen te protesteren of

een mening over te hebben.

Ten tweede is het belangrijk deze mening als groep te

delen. En om uiteindelijk tot actie te komen is er

uniformiteit (wat een gelijke vorm heeft of wat een

eenheid vormt) nodig. Uniformiteit heb ik erg letterlijk

genomen en heb daar 'het dragen van dezelfde

kleding' van gemaakt, omdat het mij is opgevallen dat

de uniformiteit in groepen die dezelfde kleding dragen,

groter is.

Daarna de vraag of zij ook daadwerkelijk samen deze

doelen en idealen verwezenlijken en of het nodig is

om dat collectief te doen.

In deze kolom zal een korte samenvatting staan over

deze punten.

Groepsidealen/-doelen Wel/niet aanwezig

Samenhorigheid Wel/niet aanwezig

Het dragen van dezelfde kleding Wel/niet aanwezig

Samen verwezenlijken van idealen/doelen

Wel/niet aanwezig

Mogelijkheid om zonder groep idealen/doelen te verwezenlijken

Wel/niet aanwezig

6

NOZEMS

2.1 Hoe zagen de nozems eruit? (idealen)

Nozem is een verzamelbegrip voor allerhande soorten van onaangepast gedrag vertonende jongeren, zoals jeugddelinquenten, asocialen, cafetariabezoekers, hangjongeren, brommerjeugd en langharigen. Het woord nozem staat ook wel voor: Nederlandse onderdanen zonder enige moraal.De nozems ontstonden in de jaren 50. De jeugd wilde zich niet hechten aan een kerk, jeugdbeweging of politieke partij. Zij wilden vrijheid en waren op zoek naar de mogelijkheden die de opkomende consumptiemaatschappij hun bood. De nozem probeerde zo lang mogelijk de verplichte bindingen die de staat voorschreef ontduiken. Er deden zich voor het eerst rellen voor met jongeren, want dit zou niet zonder slag of stoot gaan. Deze onlusten kondigden een omslag aan in het bestaan van de naoorlogse jeugd. Een omslag waarvan de nozem het symbool werd.15 Het was niet gebruikelijk dat jongeren in opstand kwamen tegen hun ouders of andere autoriteiten. Zij daagden openlijk het gezag uit.16

Zij hadden veel vrije tijd doordat er voldoende welvaart was. Daarom hadden zij de mogelijkheid om, bijvoorbeeld na school rond te hangen. Ze kregen genoeg zakgeld en hoefden niet te werken. Zij kochten brommers, leren jacks en spijkerbroeken.

Haardracht was belangrijk. Een vetkuif hoorde je te hebben. Door de opkomst van de welvaart en consumptiemaatschappij hadden zij middelen genoeg om zich te onderscheiden. Dat was ook wat zij wilden. Deze jongeren wilden niet op hun ouders lijken. Dit zou je een ideaal kunnen noemen.17 In de jaren 50 veranderde de positie van de jongeren: er was een zeer sterk groeiende deelname aan onderwijs, grote verschuivingen in de arbeidsmarkt, toenemende consumptieve betekenis van jongeren en het doorzetten van een meer open, minder hiërarchisch pedagogisch klimaat in de gezinnen.18

De Nieuwe Dijk in Amsterdam was de verzamelplek van de nozems in 1965. Het was een drukke uitgaansplek. Cafetaria’s werden nieuwe ontmoetingsplekken. De politie deed regelmatig verslag over rellen en moest de nozems met gummistokken wegjagen. De bewoners waren niet blij met de hangjeugd. De nozems waren tegen het traditionele huwelijk en leefden liever in het nu. De bewoners van Amsterdam waren dit echter niet gewend. Zij hielden van orde en rust en waren niet gewend aan rebelse jongeren.

PleinersRond 1960 werd het Leidseplein een ontmoetingsplek voor nozems. Daar werd de mogelijkheid om je creatief te uiten aangeboden. Mode, journalistiek, reclame en kunst waren een aantal van deze opties. Deze jongeren werden de pleiners genoemd. Zij waren artistiek, hielden van kunst en filosofeerden graag. De pleiners stelden zichzelf buiten de maatschappij en waren, net als alle andere nozems, antiautoritair. Ze waren vaak goed opgeleid en droegen aparte kleding. Felle kleuren en suède schoenen. Ze luisterden naar jazz en beatmuziek en reden het liefst op een Puch.

15http://www.sjlgs.nl/jeugdcultuur/nozems-1.html 16http://home.kpn.nl/Rpn60/index.html 17http://www.ardjoena.nl/Sixties/index.html?P60-21plein&dijk.html 18http://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/246951/2678-6065-1-PB.pdf?sequence=2

7

Deze jongeren zijn nozems (dijkers), maar waarschijnlijk keurden hun ouders hun kleding goed. Het is namelijk niet zo extreem en heeft een aantal zelfde kenmerken als de kleding van de vorige generatie.

Dijkers De jongeren die de Nieuwendijk als voornaamste ontmoetingsplek hadden werden de dijkers genoemd. Zij waren ook nozems, maar waren anders dan de pleiners. Wat zij gemeen hadden was dat ze ook tegen autoriteiten waren. De dijkers waren vaak lager opgeleid en luisterden ze naar rock 'n' roll. De dijkers droegen puntschoenen, witte t-shirts met een leren jas of colbert. Ook hadden ze vetkuiven en reden ze vooral op buikschuivers. De pleiners en dijkers waren het laatste voorbeeld van het onderscheid tussen arbeiders en middenklasse dat op het punt stond grotendeels te verdwijnen.19

PoffertjeskraamgroepEr was nog een groep; de poffertjeskraamgroep. Zij werden zo genoemd, omdat zij meestal rondhingen bij een poffertjeskraam. Deze groep was jonger dan de andere groepen. Deze bestond vooral uit middelbare scholieren. Zij kregen een slechte reputatie toen uitkwam dat een deel van de groep veel winkeldiefstallen had gepleegd.

Vrije Volk 23-10-59''Een nozemcentrum: De PoffertjestentAls ik mijn jas aan de kapstok heb gehangen, neem ik even de tijd om rond te kijken. Overal staan of zitten groepjes jongeren te praten. Sommigen met glazen bier of cola in de hand. Hun kleding is modern, maar niet extravagant.[...]De sfeer hier in de poffertjeskraam is lusteloos. Iedereen hangt en verveelt zich. 'Waarom komen jullie hier eigenlijk?' vraag ik. 'Je moet toch wat doen'. Uit het groepje bij de juke-box maakt zich een jongen los. Ik ken hem. Hij is danser. Met een klap zet hij zijn glas op onze tafel en gaat er achter zitten.'Voor wie schrijf je dat?' vraagt hij agressief. Ik zeg hem voor wie. Hij lacht schamper. 'Ik zal je eens iets zeggen, wat je op moet schrijven. Toen ik dertien was, kwam ik voor het eerst op het Leidseplein. Het was er leuk. De lui die er waren, konden allemaal iets. De een schreef, de ander danste, een ander schilderde. We gingen fijn met elkaar om, we deden waar we zin in hadden. Het was er leuk, tot op een of andere rotdag een kerel kwam van een krant. Wat hij in die krant schreef, was volkomen verdraaide sensatiepraat. Die dag begon het 'nozemprobleem'. Iedereen wilde pleiner worden. De bakker, de visboer, de kruidenier. Dat kon niet'. Hij staat op en slaat met zijn vuist op tafel. 'Dat mag je schrijven', schreeuwt hij, 'Iedereen mag 't weten!'20

Ik vind dat dit artikel uit Vrije Volk een beeld geeft over hoe een dag van een nozem er uit zag. De boosheid en machteloosheid komen goed naar voren. In dit artikel zie je ook dat het eigenlijk een creatief-bijeenkomen is.

Nozems en mediaDe nozems schopten regelmatig rellen. Ook waren er confrontaties tussen de dijkers en pleiners in Amsterdam. De rellen trokken veel aandacht en de politie vond het nodig om hardhandig in te grijpen. De pe nose van de rosse buurt vond dat ook. Zij wilden geen nozems in hun buurt. De nozems zaten op hun terrein. Als deze twee groepen in conflict raakten, deed de politie daar niks op uit. Dit trok veel aandacht van de media. Dagelijks viel er wat te lezen in dagbladen over de nozems en hun streken. Alle berichten zorgden voor sensatiezoekers die gingen kijken en hoopten op een relletje. Peter J Muller had een plaat uitgebracht; Beter Langharig dan Kortzichtig. Dat was een pure protestsong en werd dankzij een live optreden in Voor de Vuist van Willem Duys en ondanks de boycot van Radio Veronica een hit. Het was het lijflied van jongens met lang haar die werden gediscrimineerd, uitgefloten en uitgesloten. In heel Amsterdam waren er maar twee kappers die jongens met

19http://www.sjlgs.nl/jeugdcultuur/nozems-1.html 20http://home.kpn.nl/rpn60/vrije_volk.23-10-59.htm

8

Peter J Muller voor een kapperszaak

lang haar niet weigerden. Een inmiddels iconische foto over de sit-down protestactie voor een kapperszaak die jongens met lang haar weigerde te knippen - het protestbord kwam "toevallig" overeen met de titel van Peter J Mullers protestplaat.21 Op deze manieren wisten de nozems de aandacht te trekken.

Dijners en PleikersTot halverwege de jaren '60 hadden de pleiners en dijkers regelmatig conflicten. Eind jaren '60 nam dat af. De dijkers en de pleiners zagen in dat zij eigenlijk wel op elkaar leken. Ze hadden in ieder geval één belangrijk ding gemeen: Ze waren beide antiautoritair. Ze vonden elkaar in een algemene vorm van rebellie. Het werd steeds normaler dat de pleiners en dijkers naar dezelfde concerten gingen en samen rond hingen. Uiteindelijk was er amper verschil tussen de pleiners en de dijkers. Ze waren veranderd in dijners of pleikers.22

Rock and rollDe nozems waren geïnspireerd door de rock and roll. Rock and roll is een muziekgenre dat eind jaren 40 en begin jaren 50 ontstond in de Verenigde Staten. Rock and roll is een mengelmoes bestaande uit Country and Western, Boogie Woogie en Swingmuziek en Rythm and Blues. De Amerikaanse rock and roll muziek drong langzaam door in Nederland. Pas in de herfst van 1956, toen de film ‘Rock around the Clock’ in première ging, sloeg de rock and roll-koorts goed toe. De conservatieve volwassenen vonden dit geen goede film en schreven kritische recensies. Ze wilden de film verbieden, omdat het de jeugd op slechte ideeën zou brengen. Maar de basis van de opstandige jeugd was al gelegd. Juist omdat het verboden werd, was het interessant.23

In Apeldoorn werd de film verboden. Dit leidde tot gemopper en rumoer. Als protest draaide een jongen op zijn pick-up het gewraakte nummer ‘Rock around the Clock’. Terwijl de muziek over de markt schalde, begonnen mensen te dansen. Uiteindelijk liep het uit de hand. Jongeren sprongen voor een stadsbus en gooiden met bloemkolen.24

De rock and roll cultuur stond voor het openstellen van jezelf, luidruchtig mogen zijn en het gezag ter discussie stellen, zoals de jongeren in Apeldoorn deden. De jongeren gingen zich anders kleden en gedragen. De opstandigheid van de rock and roll heeft de jongeren geïnspireerd. Zij verenigden zich en werden een massabeweging. Ze werden nozems.25

Checklist

Omstandigheden om tegen te protesteren

De nozems deelden het doel zich af te zetten

tegen hun ouders. Zij deden dit gezamenlijk

en als zij dit massaal hadden gedaan was het

nu geen algemeen gedachtegoed.

Groepsidealen/-doelen

Samenhorigheid

Het dragen van dezelfde kleding

Samen verwezenlijken van idealen/doelen

Mogelijkheid om zonder groep idealen/doelen te verwezenlijken

21http://www.peterjmuller.nl/pages/sub/93911/Beter_Langharig_dan_Kortzichtig_1966.html 22http://www.peterjmuller.nl/pages/sub/93911/Beter_Langharig_dan_Kortzichtig_1966.html 23http://www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/2006-2007/Rock-Roll-in-de-Polder.html 24http://waterloostation.nl/?page_id=2855 25http://www.verenigdestaten.info/rock-roll-hoe-dingen-werken-amerika/

9

2.2 Hebben de nozems hun idealen bereikt?

Nozems hadden niet echt idealen. Ze hadden ze wel, maar dat had geen prioriteit. Een relletje schoppen was belangrijker. Wel waren de nozems antikapitalistisch en was er sympathie voor het marxisme. Ook wilden ze graag inspraak, voornamelijk voor jongeren. Ze hielden van actie voeren, bijvoorbeeld tegen de Vietnamoorlog. Een ideaal wat er uitspringt is het afzetten tegen ouders en de maatschappij. Dat is ze zeker gelukt. De nozems hadden een eigen cultuur en hebben zich daarmee kunnen onderscheiden. Zij zijn degenen die zijn begonnen met het 'anders zijn'. Zij hebben de autoriteiten van zich laten horen en provoceerden. Ik vind dat je met zekerheid kan zeggen dat zij hun idealen hebben bereikt.

2.3 Wat was de invloed van de nozems op de maatschappij?

Het was een duidelijk statement: Zij wilden niet hetzelfde doen als hun ouders. Hun invloed is groot. Vanuit de nozems loopt er een lijn naar de provo's die veel invloed hebben geprobeerd uit te oefenen op de maatschappij. De nozems zelf hadden geen duidelijke idealen of doelen, maar waren wel een inspiratie voor andere groepen. Behalve de provo's zijn vele andere groepen en bewegingen geïnspireerd en zijn ook zij de straten op gegaan om van zich te laten horen.Ik denk dat de nozems de individualisering in Nederland op gang hebben laten komen. Door de nozems is het afzetten en je onderscheiden een deel van de dominante cultuur geworden in Nederland. Onderscheiden en afzetten was belangrijk voor de nozems en dat is tevens waar de individualisering voor staat. Zij keken namelijk niet zo zeer naar wat zij moesten van hun ouders en wat de gedragsregels waren. Zij gingen hun eigen weg en keken naar hun eigen belangen en niet naar de belangen van de gemeenschap. Zij maken gebruik van de consumptiemaatschappij om zich te onderscheiden.26

26Paul Brood, René Kok, Erik Sommers. (2006). Het jaren 60 boek, Waanders uitgevers.

10

PROVO'S

3.1 Hoe zagen de provo's eruit? (idealen)

De provo werd in mei 1965 opgericht. Provo's komen op voor de leefbaarheid in steden, zetten zich af tegen massaconsumptie en milieuvervuiling. Bijvoorbeeld het ontstaan van teenagerproducten voor meiden, zoals cosmetica, schoenen, brommers en snoep. Er wordt gezegd dat er meisjes van tien jaar al bh's worden aangepraat. Aan de andere kant zijn teenagerproducten ook een mogelijkheid om met elkaar te communiceren. Bijvoorbeeld door popsongs, kleding en brommers.27

De provo's bestonden slechts twee jaar. Van 1965 tot 1967. Toch hadden zij veel invloed op de maatschappij. De provo's waren tegen de autoriteiten en waren anarchistisch. Zij wilden iedere vorm van autoritaire macht omver werpen. Met opvallende ideeën proberen ze oplossingen aan te reiken voor allerlei maatschappelijke problemen op het gebied van ecologie en milieu, autoriteit, democratisering, veiligheid en emancipatie. Provo heeft geen vaste organisatiestructuur, het bestaat uit losse groepen gelijkgezinden De kleur wit stond centraal bij verschillende plannen van Provo. Deze kleur werd gezien als de

kleur van de onschuld en het geweldloos verzet. De provo's hadden veel ideeën en plannen. Het Witte Fietsenplan was een van deze plannen.

Het Witte FietsenplanRobert Jasper Grootveld introduceerde in 1965, bij het Lieverdje het witte fietsenplan. De fietsen waren voor iedereen beschikbaar en hadden geen slot. Ze waren natuurlijk wit. Dit plan werd geïntroduceerd om milieuvervuiling tegen te gaan. Zij waren tegen de vervuilende vierwielers en wilden dat meer mensen op de fiets zouden gaan.De eerste witte fiets werd gelijk ingenomen door de politie. In 1967 is bekend en belangrijk provo Luud Schimmelpennink daarom naar de Amsterdamse gemeenteraad gestapt. De gemeenteraad voelde niet veel voor dit plan, dus ging het niet door.28

← Een oproep om het paleis op de Dam te kraken.

Het Witte huizenplanIn 1966 werden woningzoekenden opgeroepen om leegstaande huizen te bezetten. Deurposten van leegstaande huizen werden wit geverfd om aan te geven dat iedereen die in woningnood zat daar mocht intrekken. Het destijds leegstaand paleis op de Dam werd tot symbool van de woningnood uitgeroepen. Dit Witte Huizenplan heeft veel raakvlakken met de krakers. Hierin werkten de provo's en krakers samen. De provo's, omdat ze vonden dat de

27Paul Brood, René Kok, Erik Sommers. (2006). Het jaren 60 boek, Waanders uitgevers.28Paul Brood, René Kok, Erik Sommers. (2006). Het jaren 60 boek, Waanders uitgevers.

11

Christi Baas en Kasper Schuckink-Kool, Haagse provo's, demonstreren tegen de bombardementen in Vietnam.

overheid/gemeente/autoriteit zich er niet mee moest bemoeien. Zij vonden dat er wat aan de woningnood en het leegstaan van panden gedaan moest worden. De krakers deden mee met dit plan, omdat zij onderdak wilden en ook de autoriteiten van zich wilden laten horen. Zij wilden dat leegstaande woningen werden gebruikt, om er goedkope huurwoningen van te maken. Zodat er geen woningtekort meer zou zijn (vooral in de buurt van Amsterdam).

Het LieverdjeNaar aanleiding van een artikel in het dagblad het Parool, ontstond het Lieverdje. Het ging over een Amsterdamse jongen van een jaar of tien die een hond uit de sloot had gered. Daarna ontstonden nog meer Lieverdjes. Het idee om er een beeld bij te maken bestond al langer maar kon niet verwerkelijkt worden. Tot de sigarettenfabrikant het wilde financieren.Dat is precies de reden waarom koos Jasper Grootveld dit beeld uit koos om happenings bij te organiseren. Hij noemde zichzelf de Antirook-magiër. Bij zo'n happening rookte hij aan en stuk door en zei ''uche-uche''. In de jaren '60 werd bekend dat roken kankerverwekkend was, maar toch waren er nog reclames voor sigaretten. Dat hij zelf rookte terwijl hij tegen roken was, was en statement.29 Hij deed hetzelfde als de overheid. Weten dat het slecht is, maar er niks aan doen. Het lieverdje op het Spui in Amsterdam was een echte ''provo-locatie'' door de vele keren dat daar geprotesteerd werd. Het Lieverdje stond symbool voor de straatjongens van Amsterdam. Jongens die wat kattenkwaad uithaalden, maar wel een goed hart hadden.

29http://www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/2008-2009/Provo-in-de-pers.html

12

Media-aandachtHet provoceren van de autoriteiten lukte goed. Tijdens de happenings van Grootveld verzamelden de leden van Provo zich rond het Lieverdje. Er werd tegen van alles geprotesteerd, zoals milieuvervuiling en onderdrukking van vrouwen. Provo gebruikt de pers om hun ideeën uit te dragen en de maatschappij te veranderen. De autoriteiten traden hard op, omdat ze zich geen raad meer wisten met deze groep. Ze kregen veel (media-)aandacht.30

30http://www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/2008-2009/Provo-in-de-pers.html

13

Phil Bloom naakt voor het Lieverdje. (1967) uit protest tegen de ''burgerlijke tuttigheid''. Het was zo een shock dat zit zelfs in de tweede

kamer werd besproken.

Checklist

Omstandigheden om tegen te protesteren

En of de provo's idealen en doelen hadden.

Ze hebben dan misschien niet lang bestaan,

ze hebben wel door massaal en veel op te

treden een heleboel aandacht gekregen.

Groepsidealen/-doelen

Samenhorigheid

Het dragen van dezelfde kleding

Samen verwezenlijken van idealen/doelen

Mogelijkheid om zonder groep idealen/doelen te verwezenlijken

3.2 Hebben de provo's hun idealen bereikt?

In zekere zin niet. Nederland was niet anarchistisch geworden en de autoriteiten hadden nog steeds macht. Wel hebben de provo's van zich laten horen. Hun ideeën zijn gehoord en gezien en in zekere mate geaccepteerd. Een aantal van hun ideeën leven voort in het huidige Nederland. De OV-fiets is met wat goede wil te beschouwen als een erfenis van het Witte Fietsenplan. Voor het demonstreren op straat is tegenwoordig geen vergunning meer nodig, een melding volstaat. Verkeer in de binnensteden wordt steeds verder teruggedrongen om de steden leefbaar te houden''Uiteindelijk heeft het succes van Provo er toe geleid dat de burgemeester en de hoofdcommissaris van de politie van Amsterdam aftraden. Dit gebeurde in 1967. Kort daarna verklaarden woordvoerders van Provo dat de beweging haar doelen bereikt had. Er was aandacht voor hun standpunten gekomen en de burgemeester en commissaris van de politie waartegen ze zich verzet hadden waren opgestapt. Op 13 mei 1967 hief Provo zichzelf op.''31

Zoals in het artikel hierboven staat, is het de provo's gelukt de autoriteiten te ontregelen. Mensen hebben van hun gehoord. Het provoceren van de autoriteiten lokte een reactie uit. Door Nederland werd gezien dat de reactie van de autoriteiten niet oké was. Dat was wat de provo's wilden. Ook het statement van Jasper Grootveld is bij de mensen aangekomen. Het ''eerst zien, dan geloven'' denken is dankzij hem opgenomen in de Nederlandse cultuur. Daarnaast mag er op de werkplek en in de horeca niet meer gerookt worden. Door de provo's is kritiek op de autoriteiten en overheid iets geworden wat uitgesproken mag worden en benoemt hoort te worden.

31http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/het-lieverdje-beroemd-standbeeld-sinds-de-provo-happenings/

14

3.3 Wat was de invloed van de provo's op de maatschappij?

Door de hardhandige aanpak van de politie tegenover Provo, bereikte ze een averechts effect. In plaats van de beweging te stoppen, gingen steeds meer mensen inzien dat de autoritaire houding van de politie niet deugde. Het optreden van de politie leidde tot een averechts effect. De provo's kwamen alleen maar meer op voor hun belangen gingen niet weg. Eerst verzette de overheid zich tegen deze jongeren, maar later besloten ze een soort van samen te werken. Politieke partijen richtten zich ook op de provo's en er kwamen progressieve wetten zoals, het gedoogbeleid met betrekking tot soft drugs, prostitutie en krakersbeweging, de abortuswet, acceptatie van homoseksuelen en euthanasie.32 De OV-fiets, betalen voor vervuiling, niet roken op de werkplek en het terugdringen van het verkeer zijn actie-punten van de Provo die we nu nog zien.

Daarnaast lopen er lijnen van de provo's naar de kabouterbeweging (1969-1974). Een Nederlands en Belgische protestbeweging. Zij hadden kritiek op consumentisme en aantasting van natuur en milieu. Zij haalden in 1970 in de Amsterdamse gemeenteraadsverkiezingen 5 zetels.33

De provo's hadden dus veel invloed op onze manier van denken. Nog steeds merken we dat. Wij Nederlanders nemen niks klakkeloos aan en zijn niet bang om out of the box te denken. Hun denkbeelden zijn deel van de dominante cultuur geworden.

32http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=444566 33http://www.inlichtingendiensten.nl/groepen/kabouterbeweging

15

Verkiezingsbord voor de Kabouterpartij in

Amsterdam

KRAKERS

4.1 Hoe zagen de krakers eruit? (idealen)

De kraakbeweging ontstond rond de jaren 80, als reactie op de woningnood. Woningnood was niks nieuws. Na de Tweede Wereldoorlog was er ook een tekort aan woningen. Tijdens de oorlog kwam de bouw van woningen stil te liggen en na de wereldoorlog groeide de bevolking snel. De woningbouw kon deze groei niet bijhouden. Naar aanleiding van deze achterstand werd het woord woningnood geïntroduceerd. In de jaren '70 werden veel woningen gebouwd. Er werd echter niet gelet op kwaliteit, waardoor veel van deze woningen inmiddels al gesloopt zijn. Er werden veel woningen gebouwd, maar in de jaren '80 was het probleem nog niet opgelost. Er waren veel leegstaande panden en dit leidde tot woede onder de krakers.

De krakers wilden woongelegenheid verbeteren, minder autoriteiten en geen kapitaal of eerlijkere verdeling van welvaart. Zij kraakten huizen en panden. De woordenboek definitie van ''kraken'' is ''een pand illegaal bewonen''. Voorafgaand van het bewonen ging het uitzoeken van een pand, het pand binnen komen en bewoonbaar maken. Dat was meestal een hele opgave. Daarom lieten de krakers zich ook niet gemakkelijk verjagen uit ''hun'' pand.

Gelijk een aantal voorbeelden van krakers zie ''hun'' pand moeten verlaten:

Buurtstrijd 1975-1978Op 23 november 1978 was de eerste ontruiming. De Kinkerstraat werd ontruimd. De krakers hadden tot toen gezellig samen geleefd. Zij hadden veel gesprekken over idealen, hadden het leuk. Ook bloeiden er veel liefdes op. De krakers protesteerden zonder geweld. De politie reageerde helaas wel met geweld. De krakers verdedigden zichzelf. Mensen schrokken. Ze hadden niet verwacht dat de ME geweld zou gebruiken. Voornamelijk ouderen dachten terug

aan de tweede wereldoorlog. Krakers wilden geen geweld gebruiken, maar ze breidden zich wel voor op een nieuwe aanval en zorgden dat ze zichzelf konden verdedigen.34

Grote Keijser 1979Het was slechts een kantorenpand aan de gracht. Een aantal groentjes werd door de politie verteld dat ze eruit moesten. Sommigen vertrokken. Slechts een paar krakers bleven over. Zij maakten hun probleem bekend bij bijeenkomsten en in cafés en vroegen om hulp. Terwijl ze het pand probeerden dicht te timmeren kwamen er meerdere krakers helpen. Steeds meer mensen kwamen helpen. Zo kwam er ook veel media-aandacht en werden ze bekend. Ook zij wilden geen geweld gebruiken, maar waren goed voorbereid op een eventuele aanval. Olie, rotjes, vuurwerk. Sommige mensen stapten uit de groep toen dit aan bod kwam, maar de meesten bleven.35

Vondelvrijstraat februari 1980

34http://www.youtube.com/watch?v=dfPKwFB6WpY 35http://www.youtube.com/watch?v=dfPKwFB6WpY

16

← Symbool gebruikt door de kraakbeweging. Het teken komt oorspronkelijk uit Amsterdam en wordt rond 1980 wereldwijd, te beginnen in Duitsland, overgenomen als symbool van de kraak/ woningstrijd. De meningen over waar dit symbool vandaan komt verschillen. Meeste mensen denken dat het van Amerikaanse Hobo's komt. Zwervers die via dit symbool met elkaar communiceren. De provo's namen dit symbool over. Het teken was oorspronkelijk zonder bliksemschicht, maar met een pijl. Eind jaren '70 kwam het in de graffiti in de mode om bliksemschichten te gebruiken. Zo komt dit symbool aan zijn vorm. (http://nl.wikipedia.org/wiki/Gebruiker:Sonty567/Archief5)

In de nacht van 23 op 24 februari werd het pand ontruimd. De krakers wilden het pand terug en bedachten een plan. Één groep ging bij het gemeentehuis demonstreren en de andere groep sloop het pand binnen. Het plan lukte. Alle politie-eenheden waren bij het gemeente huis terwijl zij het pand bezetten. Toen de politie daar lucht van kreeg gingen ze snel naar het pand. Daarbij belande een jongen onder een politiewagen. Als reactie daarop vielen de krakers aan. Mensen schrokken van de ommekeer. De politie sloeg op de vlucht, waardoor zij de krakers meer macht gaven. Ze wilden nu niet alleen een pand, nee ze wilden de hele straat. Als tegenreactie kwam de politie met helikopters en tanks. Toen vluchtten de krakers. Het pand werd niet gelijk ontruimd, maar werd later samen met andere panden aangekocht door de gemeente.Later werd het pand aan de Voldelvrijstraat nog een keer ontruimd.36

Ik vind dat deze voorbeelden goed weergeven hoeveel waarde de krakers hechtten aan het pand dat ze gekraakt hadden. Voor hen was het belangrijk, omdat het hun huis was. Dat was de plek waar zij leefden. Maar dat is niet de enige reden waarom zij niet weg wilden. Zij wilden een statement maken. ''Als jullie geen goedkope woningen maken, gaan wij hier niet weg.'' Er was veel boosheid richting de gemeente, overheid en andere autoriteiten. De krakers werden namelijk niet gehoord en het leek er op dat er te weinig aan het woningtekort werd gedaan.

In 1971 verklaarde de Hoge Raad dat het kraken van een leegstaande woning of pand niet als huisvredebreuk werd gezien. Kraken was in die tijd dus niet strafbaar. Deze uitspraak verlaagde de drempel om te gaan kraken. 37

Er was een do-it-yourself-mentaliteit bij de krakers. De autoriteiten deden niet veel voor hun welzijn en daarom besloten ze zelf de touwtjes in handen te nemen. Sommige kraakpanden zijn culturele broedplaatsen, andere spelen een belangrijke rol bij de opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers, die anders op straat zouden moeten leven.

Op 30 april 1980 bij de kroning van Beatrix lieten de krakers zich horen. ''Het is 30 april 1980 10.06 uur als prinses Beatrix officieel koningin Beatrix wordt. In de Nieuwe Kerk wordt de vorstin, gekleed in de rode koningsmantel met hermelijn, ceremonieel ingehuldigd. Buiten de muren van de kerk is geen plaats voor egards als in de hoofdstad rellen uitbreken, rellen tegen alle mogelijke misstanden in het land van de nieuwe koningin.Het is geen grote verrassing dat krakers, alternatievelingen en allerhande groeperingen de inhuldiging aangrijpen als een excuus om aandacht te krijgen voor hun zaak. Het voorjaar van 1980 is een rumoerige tijd waarin de ontevredenheid over de leegstand van huizen en andere misstanden steeds verder boven de oppervlakte uitrijst. Onder het motto 'geen woning, geen kroning' komt de onvrede tot ontlading op 30 april.Op het moment dat Beatrix aan haar inhuldigingstoespraak begint, loopt de situatie in de straten

36http://www.youtube.com/watch?v=dfPKwFB6WpY 37http://nederpunk.punt.nl/content/2005/11/een-voet-tussen-de-deur-krakers-en-punks-1

17

Voorjaar 1969, affiche van Woningburo de Kraker. Het is meteen duidelijk dat de kraakgroep van Woningburo de Kraker provoceert en weinig moet hebben van de gevestigde linkse politieke partijen. Een krachtige affiche die kort samenvat waar de kraakbeweging voor staat.

van Amsterdam flink uit de hand. De politie raakt slaags met krakers, de bevrijdingsbeweging, Marokkaanse knokploegen en voetbalvandalen. Terwijl er in de straten van Amsterdam steeds meer mensen gewond raken, toont Beatrix zich in haar toespraak bewust van de labiele situatie in haar land en in de wereld.[...]Al met al gaat 30 april 1980 als een roerige dag de geschiedenisboeken in. Als die avond de balans wordt opgemaakt van de massale rellen, blijkt dat ruim 100 burgers en 93 politieagenten gewond zijn geraakt. De volgende dag bezoekt Beatrix zeven gewonde agenten in het ziekenhuis. Haar eerste taak als de kersverse Koningin der Nederlanden.''38

De krakers hadden het zelf ook graag anders gezien, maar dit was volgens hen wel nodig. Wat er op deze dag is gebeurd geeft goed weer hoe de situatie van de krakers was en hoe belangrijk het voor hun was om gehoord te worden. De hoeveelheid rellen zegt ook wat over de krakers. Ze konden elkaar blijkbaar zodanig beïnvloeden dat ze massaal de straten op gingen. De krakersbeweging was een grote beweging met een duidelijk doel.

Checklist

Omstandigheden om tegen te protesteren

De krakers deelden samen een groot ideaal:

Woongelegenheid verbeteren, minder autoriteiten

en geen kapitaal of eerlijkere verdeling van

welvaart. Zonder elkaar stonden ze machteloos,

omdat het de eigenwijsheid en de kracht van de

massa was die er toe heeft geleid dat ze een deel

van hun idealen hebben kunnen verwerkelijken.

Groepsidealen/-doelen

Samenhorigheid

Het dragen van dezelfde kleding

Samen verwezenlijken van idealen/doelen

Mogelijkheid om zonder groep idealen/doelen te verwezenlijken

4.2 Hebben de krakers hun idealen bereikt?

De toenmalige staatssecretaris voor Volkshuisvesting Enneüs Heerma kwam in 1989 met een nota ''Volkshuisvesting in de jaren ’90''. Hij had plannen die aansloten op de wensen van de kraakbeweging. Door hem deed de term scheefwonen zijn intrede. Dit houdt in dat mensen in een woning moesten wonen die bij hun inkomen paste. Ook was hij voor de verzelfstandiging van woningbouwverenigingen. Waarschijnlijk op de hoop dat zij zouden handelen naar de vraag. Helaas pakte dat niet goed uit. Woningbouwverenigingen maakten geen winst bij het bouwen voor een minder rijke doelgroep. Zij hadden er meer baat bij om duurdere woningen te bouwen. Onder het mom van 'diversiteitsbeleid' werden goedkope en dure woningen door elkaar heen gebouwd. Goedkopere woningen werden gesloopt en in de plaats daarvan werden duurdere woningen gebouwd. Dit leidde in 1990-2001 tot een enorme groei in het aantal woningen. Er werden 120.00 woningen gesloopt en 1 miljoen woningen gebouwd. De nieuwe woningen waren natuurlijk niet goedkoop. Dat was niet aantrekkelijk voor de corporaties.39

Er zijn meer woningen gebouwd. Er zijn misschien geen goedkope woningen, maar doordat er meer aanbod is dalen de prijzen wel. De kraakbeweging heeft haar punt duidelijk gemaakt en is inmiddels niet meer nodig. Punten met betrekking tot woningbouw zijn inmiddels opgenomen in partijprogramma's.

38http://nos.nl/artikel/192810-inhuldiging-en-rellen-op-30-april-1980.html 39http://nl.wikipedia.org/wiki/Woningnood

18

4.3 Wat was de invloed van de krakers op de maatschappij?

''Dankzij de krakersscene zijn er cultureel kenmerkende plekken ontstaan. In Amsterdam bijvoorbeeld Paradiso, in Utrecht Tivoli, in Rotterdam Nighttown. Verder zijn er theatergroepen, festivals en bands die uit de kraakscene voortkomen.'''40

Zoals in het bovengenoemde artikel staat, hebben de krakers grote invloed op het aanzien van steden gehad. Er zijn cultureel kenmerkende plekken ontstaan. Krakers trokken naar steden waar veel lege panden/woningen waren. Zo was er in de ene stad wel een kraakbeweging en in de andere niet. De steden waarin wel veel panden werden gekraakt kregen een bepaald imago.41

Zij schopten vaak rellen, om zo hun stem te laten horen. Het waren voornamelijk jonge mensen en studenten. Door deze rellen ontstond er onrust in een stad en veranderde het imago van de stad. Maar ook doordat zij voorkwamen dat historische binnensteden verdwenen wisten zij het imago van een stad te behouden/veranderen.

Een van de belangrijkste punten is natuurlijk dat zij dit probleem aan de kaak gesteld hebben. De krakers hebben laten zien wat het probleem was en hebben er voor gezorgd dat het tekort aan woningen op de kaart en in politieke programma's kwam te staan.

20 januari 2015''Rond 11.00 uur verzamelde een ME-peleton zich voor het pand. Er werd met waterkanonnen op het kraakpand geschoten. De krakers boden hevig verzet tegen de ontruiming. Ze gooiden spullen naar beneden en bekogelden de politie met verfbommen. Om te voorkomen dat ze het pand zouden moeten verlaten, hadden enkele krakers zich in beton gegoten.''42

Er werden die dag maar negen krakers opgepakt. De krakers van toen hebben nu nog steeds invloed. De krakers van nu zien hen als voorbeeld. Alleen is het nu een kleinere groep die daadwerkelijk in opstand komt. De krakers hebben een ander imago gekregen. Ze worden gezien als crimineel en er wordt gezegd dat ze overlast bezorgen. Kraken is nu ook daadwerkelijk strafbaar.

40http://www.volkskrant.nl/dossier-archief/dwarsliggers-4-de-kraker~a2940160/ 41https://www.groene.nl/artikel/eerst-de-krakers-dan-de-cocktailbars 42http://www.nu.nl/amsterdam/3976042/politie-ontruimt-kraakpand-amsterdam-oost.html#slide-7

19

HIPPIES

5.1 Hoe zagen de hippies eruit? (idealen)

Het ontstaan van de hippiebeweging en hun idealenEen hippie is een volger van de hippiebeweging die eind jaren zestig in Amerika ontstond. Het beeld dat de meeste mensen bij hippies hebben is blowende, op blote voeten lopende jongeren of twens (iemand met een leeftijd tussen 20 en 29 jaar). Kreten en benamingen als ‘Flower Power’ en 'Make love not war’ zal niemand onbekend in de

oren klinken.43 De hippies waren meer dan dat.De hippiecultuur ontstond in de Verenigde Staten. Jongeren waren die teleurgesteld in hun land waar jonge mannen moesten vechten in een oorlog waar zij niet in geloofden om terug te keren naar een land waar zij niet welkom waren. Er waren geen vooruitzichten op een baan ondanks dat zij geschoold waren en een diploma hadden. Zij wilden een ander leven!Hippies waren het oneens met een leefstijl met veel materiële waarde. Zij zetten zich af tegen een streng georganiseerde, gemanipuleerde welvaartsmaatschappij die veel gebruik maakte van technologie. Dit zou leiden tot onnatuurlijkheid en milieuvervulling. Te veel nadruk leggen op werk en andere zakelijke dingen zou leiden tot het last hebben van hebzucht, eenzaamheid. Zij verzetten zich tegen liefdeloosheid, oorlog, discriminatie en geweld. In de hippiecultuur stond de liefde centraal. Zij waren voor vrije liefde, pacifisme. De hippies richten zich op vrijheid, creativiteit, spontaniteit en plezier. Zij probeerden zichzelf te verbeteren en hun geest te verruimen. Dat deden zij met drugs, maar ook met behulp van oosterse religie, mystiek en spiritualiteit. Zij hadden ecologische idealen zoals simpel, zelfvoorzienend en natuurlijk te leven. Sommigen leefden samen in groepen, ook wel communes genoemd. Daarin volgden zij hun eigen levenswijze.44

Waar is de hippiebeweging ontstaanDe oorsprong voor deze subcultuur ligt aan de westkant van de Verenigde Staten, in San Francisco. Daar waren veel universiteiten en communes. Het draaide daar vooral om de liefde voor elkaar. Een voorbeeld is de Berkley University. Er werd veel een vaak geprotesteerd tegen de idealen van de maatschappij. In 1964 kwam er een verbod op het protesteren. Dat lokte een reactie uit en leidde tot meer ontevredenheid. Studenten begonnen zich af te zetten tegen de consumptiemaatschappij. Hieruit is de hippiebeweging ontstaan.Een andere ''theorie'' is dat de hippiebeweging in Greenwich Village (dikwijls The Village genoemd) is ontstaan. Dat is een wijk op het eiland Manhattan in New York. Het was een van de belangrijkste vrijplaatsen van de tegencultuur in de Verenigde Staten. In de jaren vijftig werd daar veel geëxperimenteerd met drugsgebruik. Ook begon de Gay Pride daar in 1969. In de jaren zestig trokken er veel muziekmakers naar The Village. Zij leerden daar van elkaar en verzetten zich tegen de materialistische welvaartsstaat.

Ik geloof niet dat de hippiecultuur op één plek is ontstaan. Ik denk dat de hippiecultuur al bestond, maar op deze plaatsen is uitgegroeid tot een bekende cultuur. En waarschijnlijk nog op vele andere plaatsen ligt een oorsprong van de hippiebeweging.

43https://nieuwsnieuws.wordpress.com/2009/11/11/erfenissen-van-het-hippietijdperk/ 44http://san-francisco-tips.com/hippies-in-san-francisco/

20

Het beeld wat wij bij hippies hebben

Wie zij zijnHippies zijn mensen met bepaalde denkbeelden, kleding en muzieksmaak. Muziek is belangrijk voor de hippiebeweging. Zij geloven dat muziek verbindt en willen er mee hun protest uiten. Zij luisterden vooral naar Rock n’ roll, country en western muziek, Indiase muziek, rock blue muziek en protestsongs.45

Kenmerken van de hippiebeweging zijn; - samenleven in communeverband- het gebruik van wiet- ‘andere’ kleding, niet gericht op consumptiemaatschappij- lange haardracht

De kleren die de hippies droegen waren bijna altijd broeken met wijd-uitlopende pijpen of lange rokken en de hippies hadden bijna altijd lang haar. Meisjes en jongens en droegen bloemen in hun haar. Vaak bestond kleding uit vrolijke kleuren en hadden deze Indiase motieven of bloemenmotieven. Er werd geen make-up gedragen. Wel werden er versieringen op het lichaam aangebracht met henna. Ook dronken zij geen frisdrank of koffie. Zij dronken vooral thee.

Andere groepen zochten hun heil in de milieubeweging, zie hier het ontstaan van Greenpeace. Over het algemeen wilden de hippies bewust leven en gingen vegetarisch en macrobiotisch (voedingssysteem waarbij het streven naar een evenwicht tussen mens en omgeving centraal staan) leven.

MuziekLet it be is een lied van de Britse muziekgroep The Beatles, geschreven door John Lennon en Paul McCartney in 1969. Het lied werd in 1970 uitbracht. Deze single was een nummer 1-hit in onder andere Nederland en de Verenigde Staten. Hier de lyrics en een korte uitleg bij het lied:

When I find myself in times of troubleMother Mary comes to meSpeaking words of wisdom

Let it beAnd in my hour of darkness

She is standing right it front of meSpeaking words of wisdom

Let it ben

Hoewel Mother Mary door velen wordt geïnterpreteerd als een Bijbelse verwijzing, was dit niet zo bedoeld. Het was de moeder van Paul. Terwijl hij dit lied schreef dacht hij aan haar. Zij is overleden aan kanker toen hij 14 was. In dit deel van het lied vertelt Paul hoe hij met moeilijke tijden omgaat. Hij denkt dan aan zijn moeder en zij zeg 'let it be'. Hiermee bedoelt zij dat hij moet ontspannen, het los moet laten en zich geen zorgen moet maken.

Let it be, let it beLet it be, let it be

Whisper words of wisdomLet it be

And when the broken hearted peopleLiving in the world agreeThere will be an answer

Let it beFor though they may be parted there is

still a chance that they will seeThere will be an answer

Let it be45http://www.britannica.com/topic/hippie

21

Let it be, let it beLet it be, let it be

yeah, there will be an answerLet it be

Hier verwijst Paul naar de mensen die elkaar haten of in oorlog zijn. Hij vertelt dat zij op een dag ook het antwoord zullen zien 'let it be'. Nu heeft 'let it be' een andere betekenis. Hij bedoelt niet dat ze moeten ontspannen. Hij bedoelt dat ze het moeten laten gebeuren. Dat ze zich niet af moeten zetten tegen een nieuwe wereld met geluk en vrede, maar zich er voor open moeten stellen en het moeten laten gebeuren.46

And when the night is cloudyThere is still a light that shines on me

Shine until tomorrowLet it be

I wake up to the sound of musicMother Mary comes to meSpeaking words of wisdom

Let it be

Let it be, let it beLet it be, let it be

There will be an answerLet it ben

Het laatste deel vat samen waarom ik er voor heb gekozen om dit nummer te benoemen. Dit lied geeft hoop op een mooie, vreedzame toekomst. Daarom vind ik dit lied mooi en vind ik het een goed voorbeeld van de hippiecultuur.

46http://www.learningfromlyrics.org/letitbe.html

22

Wat ook bij de hippies hoort is het Woodstock festival van 15 tot 18 augustus in 1969. Onder het motto three days of peace and music werd er gefeest. Er werden veel mensen verwacht, maar er kwamen er veel en veel meer. Er werd veel alcohol en drug gebruikt en toch is het festival vreedzaam verlopen.47

Dit festival zette ook een trend in Nederland. De Hollandse variant vond plaats op 26 tot en met 18 juni 1970 in het Kralingse Bos in Rotterdam. Meer dan honderdduizend scholieren en studenten kwamen genieten van de muziek. Er werd naar muziek geluisterd dan Santana, Dr John the Nighttripper, Pink Floyd en vele andere groepen.48

Checklist

Omstandigheden om tegen te protesteren

Wereldvrede, hoe wil je dat zonder de wereld, in

je eentje bereiken! Er was samenhorigheid en de

hippies hadden doelen waar zij samen voor

streden.

Groepsidealen/-doelen

Samenhorigheid

Het dragen van dezelfde kleding

Samen verwezenlijken van idealen/doelen

Mogelijkheid om zonder groep idealen/doelen te verwezenlijken

47http://nl.wikipedia.org/wiki/Woodstock_%28muziekfestival%29 48Susanne Verzuu en Guy Spriggs. (2006) de jaren 60 van SchoolBANK.nl. Amsterdam, Forum

23

Poster Woodstock

5.2 Hebben de hippies hun idealen bereikt?

Het waren abstracte idealen. Wanneer is er nou sprake van vrede en vrijheid? Dat is moeilijk te beantwoorden. De visie van de hippies zien we nu bijvoorbeeld nu nog terug bij de Partij van de Dieren, SP en GroenLinks.49 Zij hebben bepaalde standpunten overgenomen van de hippies. De hippies waren namelijk erg links en waren in zekere zin een voorbeeld voor deze partijen.De hippies wilden de seksuele taboes verbreken. Samen met de provo's begonnen zij de seksuele revolutie. Vooral de introductie van de anticonceptiepil in 1964 (tot 1969 alleen op recept) droeg hier sterk aan bij. Seks werd niet langer gezien als een manier om je voort te planten, maar als iets waar je ook van kan genieten. Ook seks en huwelijk werden minder vaak in één zin gebruikt. 50

Ook speelde het feminisme een rol. Zij wilden een verandering in morele waarden. Seksuele bevrijding en de bestrijding van seksueel geweld tegen vrouwen speelden een grote rol. Door deze revolutie is de emancipatie van vrouwen toegenomen. Ook was er meer aandacht voor het individu en werd homoseksualiteit meer geaccepteerd.51

Ook was de hippiebeweging een voorbeeld voor organisaties, zoals Greenpeace. Greenpeace streeft dezelfde waarden na als de hippies toentertijd: Geweldloosheid, confrontatie, (financiële) onafhankelijkheid en de kracht van gezamenlijke actie.52

5.3 Wat was de invloed van de hippies op de maatschappij?

Ten eerste hebben zij ons denkbeeld veranderd. Mensen zijn meer naar elkaar en naar de natuur gaan kijken. De flowerpower-organisatie heeft haar weg gevonden in de milieubeweging en in de groene partijen. Er zijn partijen die hun standpunten hebben overgenomen. Ook is de seksuele taboe verbroken mede door de hippies. Op het vlak van de pedagogie werd de autoritaire opvoedingsmethode uitgewuifd. Er kwam plaats voor een vrijere opvoeding. Kinderen kregen een minder strenge opvoeding en hadden meer vrijheden. Dat kennen we nu nog.53

En natuurlijk op muziek vlak hebben de hippies ons veel gegeven. Er zijn in die tijd veel mooie nummers geschreven. Veel protestliederen en nummers over liefde en vrede. Daar kunnen wij nu nog van genieten.

49https://nieuwsnieuws.wordpress.com/2009/11/11/erfenissen-van-het-hippietijdperk/ 50http://nl.wikipedia.org/wiki/Seksuele_revolutie 51http://ara137.tripod.com/id2.html 52http://www.concourshippieque.nl/hippie/ 53http://mens-en-samenleving.infonu.nl/man-en-vrouw/33731-de-flower-power-of-de-stem-van-een-generatie.html

24

PUNKERS

6.1 Hoe zagen de punkers eruit? (idealen)

UiterlijkDe punk staat vooral bekend om haar mode. Veiligheidsspelden, piercings, bijzondere haardracht, strakke jeans die soms binnenstebuiten gedragen werden, gescheurde kleding een typisch Schots ruitpatroon, studs, leren jassen met buttons of afbeeldingen van punkbands, of met verf aangebrachte (politieke) kreten erop. Veel make-up,zoals donkere zwarte oogschaduw en verf op gezichten en lichamen.

OntstaansgeschiedenisHet epicentrum van de punk was in Engeland midden jaren '70. Punk bestond al langer, maar had nog geen naam en was niet erg bekend. In Londen werd het bekend en populair, omdat muziek en maatschappij erg met elkaar verbonden waren. In Engeland was veel ontevredenheid. Er was relatief veel armoede en men was ontevreden over de regering en de politiek. Punks vertegenwoordigde de arbeidersklasse en hadden commentaar op zaken als het koningshuis, de grote platenmaatschappijen, de regering en andere onderdelen van de gevestigde orde.54 Punk staat voor je afzetten. Punk ontstond als tegen reactie op de ''softe'' hippiebeweging. Punkers waren voor vrijheid en tegen het politieke systeem, net als de hippies. Punkers werden beschouwd als straatschoffies en schorem waar tevens de naam punk voor staat. In Nederland hadden de punkers lol hebben hoog in het vaandel staan, maar na de oliecrisis van 1973 kwam daar verandering in. De punk verharde en kreeg steeds een slechtere naam, omdat ze agressief en asociaal konden zijn. De punkers waren tegen de gevestigde orde en de regering. Hun bekende kreten zijn ''NO FUTERE'' en “FUCK THE SYSTEM”.

Do it yourselfDe punkers wilden het zelf doen. Zij wilden meer vrijheid. Ze waren tegen de commerciële samenleving en wilden geld afschaffen, zodat er geen verschillen meer zouden zijn tussen arm en rijk. Ondanks dat deze idealen moeilijk uitvoerbaar waren, bleven deze toch bestaan. Punkers gaven niet veel om hun uiterlijk ondanks dat zij er veel tijd aan besteedden. Zij provoceerden en wilden opvallen met hun uiterlijk. Vaak maakten zij hun eigen, zelfbewerkte, creatieve kleding, omdat zij tegen al het commerciële waren. De do-it-yourself-mentaliteit bestond al voor het punktijdperk. Zij haalden hun inspiratie uit eerdere groepen, gebeurtenissen en situaties. Een voorbeeld hiervan is de Arts and Crafts- beweging die zich afzetten tegen de grote industrieën en het zelf wilde doen om zo wat bij te dragen aan de maatschappij. Naast bands die deze ethiek volledig probeerden te volgen, zijn er ook verschillende gevallen van bands die, noodgedwongen of niet, onderdelen van deze ethiek verlieten in ruil voor geld en/of bekendheid.55

ErvaringsdekundigeLouise van Teylingen is in haar jeugd een punker geweest. Nu is ze kunstenares. Zij raakte in aanraking met de punk en kraakscene toen ze twaalf jaar was. Ze zag een tijdschrift met op de cover the Sex Pistols en voelde zich daar mee verbonden en zo kwam ze in de scene terecht. De punkers waren even oud, ze waren thuis zat, omdat het zo netjes was. ''Ik wilde brullen, stampen, gillen. Ik was zo boos!''56 Ze was boos op haar ouders. Zij hadden de een deel van de oorlog mee

54http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/277818 55http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/277818 56http://www.youtube.com/watch?v=s8400UmBRp4&list=UUU_13-6tMRgo0mUzV-jT3vw&index=19

25

Punkers

gekregen en de hele wederopbouw meegemaakt. Zij waren blij met wat ze hadden en beleven wat in het verleden steken. Jongeren hadden de oorlog en de wederopbouw niet meegemaakt. Zij leefden in het nu en creëerde een groot gat tussen de generaties. Ze voelde zich in de steek gelaten en boos.

God Save The Queen, Sex PistolsDe punkers waren tegen de bestaande muziekindustrie. Iedereen moest de muziek kunnen maken die ze zelf wilden. Het was geen noodzaak om stemmuzikant te zijn om punkmuziek te maken. Het artistieke doel stond boven het commerciële doel van de muziek. Platenmaatschappijen wilden niks met hun muziek te maken hebben, omdat het kwalitatief geien niet goed was. Om toch op de hoogte te blijven van nieuwe albums, singles en concerten, konden punks onder andere gebruik maken van fanzines. Deze tijdschriften waren de tegenhanger van de reguliere media, en werden geschreven door fans in plaats van journalisten.57

God Save the Queen van the Sex Pistols werd uitgebracht in 1977. The Sex Pistols was een Engelse Punkgroep. God Save the Queen gaat over de jongeren die in opstand kwamen tegen de Britse monarchie en de Britse politiek.

God save the queenThe fascist regime

They made you a moronPotential H-bomb

God save the queenShe ain't no human being

There is no futureIn England's dreaming(1)

Don't be told what you wantDon't be told what you needThere's no future, no future,

No future for you(3)

God save the queenWe mean it man

We love our queenGod saves

God save the queen'Cause tourists are money

And our figureheadIs not what she seems(2)

[...]

No future, no future,No future for you

No future, no futureFor you(4)

(1) Veel mensen voelden zich vervreemd door de dubbele moraal van de ouderwetse koninklijke monarchie en de hypocrisie van het politieke systeem. In tekst van dit lied vallen ze het Britse systeem aan. Ze schelden de koningin uit, zeggen dat ze geen mens is en dat ze een ongeval is dat nog moet gebeuren. (2) Ze zeggen dat het enige nut van de koningin is dat ze toeristen naar het land haalt en daar geld

57http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/277818

26

aan verdient. Het is geen toeval dat dit nummer werd uitgebracht in 1977. Dat was het jaar van de jubileumviering. Koningin Elizabeth was 25 jaar koningin. (3) Laat je niet vertellen wat je wil en wat je nodig hebt. Dit staat voor het anarchistische denken bij de punkers. (4) NO FUTURE. Niet te missen. De kreet van de punkers.

Deze punkgroep provoceert en is duidelijk anti-autoritair. Met dit lied lieten ze de mensen schrikken. Van de ‘Anarchy Tour’ in december 1976 werden veel concerten verboden wegens de provocatie in de teksten en het gedrag van the Sex Pistols.58

Punkbandjes in NederlandDe punkbeweging in Nederland was veel meer gericht op de politiek dan in Engeland. De punkbeweging is ontstaan in de VS, maar kreeg pas echt voeten aan de grond in Engeland. De punk is vrij snel overgevlogen naar Nederland. Er kwamen Nederlandse punkbandjes zoals Panic (Amsterdam). Zij haalden streken uit op het podium die in die tijd ondenkbaar waren, zoals het in de brand steken van een sinterklaas en het kort en klein slaan van het interieur. Het moest zo gek mogelijk. Rond 1979 steeg jeugdwerkloosheid. Er ontstond een nieuwe stroming: The ex in Amsterdam. De nieuwe stroming was gericht op politiek. Deze punkers waren ook krakers. Door hen werd dit gezien als een voedingsbodem voor een hoop creativiteit.59 Iedereen mocht meedoen en muziek speelde een belangrijke rol. The ex schreef over de ontruimingen en het verzet van de krakers. De kraakbeweging was het nieuwe publiek voor the ex. Zij eisten van de politiek meer huizen en vrijheid. Zij gaven ook minder om hun uiterlijk dan de ''echte'' punkers. Zij waren tegen het systeem, de gevestigde orde en hun familie. Dit deelden zij met de krakers, vandaar dat zij met elkaar omgingen en de punkers gingen kraken. Later is de kraakbeweging verhard. Er werd meer geweld gebruikt en sommigen schuiven dat af op de punkers.60

Checklist

Omstandigheden om tegen te protesteren

Je gezamenlijk afzetten tegen een maatschappij

die je afkeurt, je (afkeer) kenbaar maken door het

dragen van bepaalde kleding en daarmee

aangeven dat je bij een groep hoort, ja, dat is wat

de punkers deden. Er was samenhorigheid en

gezelligheid.

Groepsidealen/-doelen

Samenhorigheid

Het dragen van dezelfde kleding

Samen verwezenlijken van idealen/doelen

Mogelijkheid om zonder groep idealen/doelen te verwezenlijken

58http://www.musicbanter.com/lyrics/The-Sex-Pistols-God-Save-The-Queen.html 59http://www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/2011-2012/Punk.html 60http://www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/2011-2012/Punk.html

27

6.2 Hebben de punkers hun idealen bereikt?

Zij hebben hun idealen niet kunnen bereiken. Ik denk dat dat niet is gelukt, omdat hun ideeën te radicaal waren. Op kleine vlakken hebben zij misschien wel hun idealen bereikt. In eigen vriendengroepen hebben zij mogelijk aanhang gekregen. Ik vind het al knap dat mensen met zulke radicale ideeën, zo veel aanhang hadden. Zij waren tegen de commerciële samenleving en maakten zelf hun kleren. Je ziet nu veel tweedehands winkels, maar ik geloof niet dat dat door de punk komt. Wat ze wel bereikt hebben is dat ze werden gezien, gehoord en een hele hoop mensen hebben laten schrikken met hun verschijning en kreten. Ook vonden zij samenhorigheid belangrijk. In hun groepen hebben ze dat ook bereikt. Daarnaast hebben zij samen met de krakers voor meer sociale woningbouw gezorgd.

6.3 Wat was de invloed van de punkers op de maatschappij?

Punk heeft met haar extreme uitingen invloed gehad in de mode. Toen de punk hip werd, kwam hun kledingstijl natuurlijk in de mode. Een hanenkam, een piercing hier een daar, tatoeages, zweetbandjes en veiligheidsspelden op shirts, broeken of door de huid, als statement of sympathie. Nadat Johnny Rotten begin 1978 the Sex Pistols verliet, raakten de veiligheidsspelden al snel uit de mode. Nog altijd komen aan aantal kenmerken van de kledingstijl van de punkers terug in de mode. Punk had ook invloed op het gebied van popmuziek en grafische vormgeving.61 Punk bepaalde nog jaren het beeld van de Britse en Amerikaanse popmuziek. Zij zijn langzaam opgenomen in de mainstream. En nog altijd luisteren we naar hun muziek. Alternative rock, Queercore, Riot grrrl en emo's halen hun inspiratie uit het punktijdperk. De belangrijkste erfenis is het "zelf doen" en het "zelf ontplooien". Dit is wat wij nog altijd als belangrijk beschouwen.

61https://books.google.nl/books? id=kotH71vOBvcC&pg=PT9&lpg=PT9&dq=punk+grafische+vormgeving&source=bl&ots=xNGNVPoW8P&sig=eKx7MMUi8GZs96dLcJa8WaBV9DU&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwi0v4iO6IHKAhXM6xQKHYA_DIcQ6AEIPjAG#v=onepage&q&f=false

28

JONGEREN VAN NU

En hoe zit dat moet de jongeren van nu?Eerst een korte herhaling van het begrip jeugdcultuur: ''Jeugdcultuur is het geheel van culturele uitingen en belevingen dat specifiek leeft in jongerengroepen. Een jeugdcultuur is niet zomaar een jongerengroep, maar zij heeft als extra kenmerk dat er sprake is van normen en waarden, die vorm krijgen in taal, kleding, lichaamsversiering (kapsels, tattoo`s, piercings) en muziek.''62

In dit hoofdstuk worden de begrippen ''jongeren van nu'' en ''jongeren van toen'' gebruikt. Met de ''jongeren van toen'' worden de jongerengroepen die in de voorgaande hoofdstukken besproken zijn bedoeld. Met de ''jongeren van nu'' of met deze generatie, worden de jongeren die nu tussen de 12 en 25 jaar zijn bedoeld.

7.1 Hoe zien de jongeren van nu eruit?

''De resultaten waren verrassend toen het onderzoeksbureau Motivaction de nieuwe generatie jongeren vroeg hoe zij in het leven staan. 68 procent bleek zichzelf een ‘heel bijzonder persoon’ te vinden. 63 procent zag zichzelf als een goede leider, 76 procent beschouwde zichzelf als ambitieus. En 87 procent van deze jonge mensen, geboren in de periode 1986-2000, wist zeker dat ze op een dag hun dromen gingen waarmaken.''63

''De technologische ontwikkelingen scheppen hun eigen wetmatigheid, die aan bewuste maatschappelijke sturing ontsnapt. Een nieuwe cultuur ontstaat door techniek die tevens sterke sturing heeft op de maatschappij. ‘Even Googelen’ is nog nooit zo vaak gezegd als de afgelopen vijf jaar en inmiddels zijn vragen en verzoeken aan God via Twitter te stellen. Ook het ‘wisselgesprek’ is een service uit het verleden geworden. Communicatie is voor jongeren belangrijk, maar de middelen waarmee zij communiceren zijn voor hen belangrijker. Jongeren zitten whatsappend op de fiets of aan tafel om vrienden op afstand te contacten. Het gaat hierbij echter vooral om het whatsappen en niet eens om het contact met de betreffende persoon.''64

Zoals blijkt uit bovenstaande artikelen, lijkt de jeugd van tegenwoordig veel met zichzelf bezig. Individualisering lijkt vanzelfsprekend en velen zijn zich niet bewust van hun omgeving, omdat hun ogen gericht zijn op een beeldscherm. Wat vinden jongeren belangrijk? Blijkbaar whatsappen, uiterlijk, vrienden en geld uitgeven aan statusartikelen.

Egoïsme en spotlightsJongeren kunnen soms wat egoïstisch overkomen. De jongeren van nu zijn redelijk vrij van maatschappelijke verplichtingen en kennen weinig sociale verantwoordelijkheden. Het beeld dat jongeren liever lui dan moe zijn kennen we allemaal. De trend van de smartphones versterkt dit beeld, omdat het van buitenaf lijkt alsof de jongere in een eigen wereld duikt.

De puberteit speelt hier ook een rol in. Door de puberteit denken jongeren dat zij in het middelpunt staan en uniek zijn.65 Dit wordt versterkt door de opkomst van sociale media. Het is gebruikelijk zomaar een foto van iemand te maken en dagelijks een update te geven van nieuwe ontwikkelingen en gebeurtenissen. Hierdoor wordt het idee continue bekeken en gevolgd te worden versterkt. Dit maakt jongeren nog egoïstischer, omdat zij nog meer de gedachte krijgen in het middelpunt te staan. Het gevoel in het middelpunt te staan kan een puber tevens het gevoel geven zich te moeten bewijzen. Omdat pubers nog volop in ontwikkeling zijn, kan dit voelen als een druk om een eigen individu te worden.

62http://www.encyclo.nl/begrip/jeugdcultuur 63http://www.hpdetijd.nl/2014-10-12/generatie-grenzeloos-jongeren-van-nu-zijn-onzekere-prinsenkinderen/ 64https://floorgostelie.wordpress.com/2013/11/15/het-beeld-dat-de-nieuwe-generatie-aangepraat-wordt/ 65http://www.dokter.nl/nieuws-items/nieuwsberichten/kinderen-nieuws/455-puberteit-voor-dummies

29

Daarnaast zijn de jongeren van nu vrij van een vast ideaalbeeld.66 Individualisme en zelfontplooiing staan centraal en worden aangemoedigd. Het is belangrijk jezelf te zijn. Hierdoor is er geen vast ideaalbeeld, omdat iedere 'ik' anders is. Vanuit de veronderstelling dat je zelf kunt kiezen uit een overvloed van beelden en opties, en daarbij niet gedicteerd wordt door vastliggende patronen, worden idealen omarmd.

Door de media is er dagelijkse blootstelling aan de overvloed van verschillende mogelijkheden om een leven in te richten. Overal is er aandacht voor jongeren. Door de eerder genoemde factoren hebben ze de illusie de hele dag in de spotlights te staan. Hierbij komen gevoelens kijken die te maken hebben met prestatiedrang en onzekerheid. Er is daardoor veel verwarring: Het ego staat centraal en botst met de onzekerheid van de puberteit.

GroepenWe hebben het nu over jongeren als individu gehad, maar hoe zit het met jongerengroepen? Jongeren van nu uiten zich niet zo direct als de jongeren van toen deden. Doordat de nadruk op individualiteit ligt en door de komst van de computer, het internet en sociale media, zijn de jongeren 'versplinterd'. Ze zijn niet vaak te vinden bij jongerenverenigingen, maar zwerven her en der op het internet. Groepen zijn minder duidelijk te herkennen. Dit komt doordat veel jongeren en jongerengroepen stijlsurfen. Stijlsurfen houdt in dat je niet een bepaalde stijl hebt, maar van het één naar het ander hopt of meerdere stijlen tegelijkertijd hebt. Dit maakt het mogelijk om een sociale identiteit te construeren en tegelijkertijd stereotypering te vermijden.67 Jongeren

66http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/59578/59578.pdf?sequence=1 67https://books.google.nl/books? id=XFqaL4AY5LoC&pg=PA84&lpg=PA84&dq=stijlsurfen&source=bl&ots=DzUsiQjfUg&sig=ay4YHZbHrRXKiNc2hWUtbr

30

De jongeren van nu

passen zich aan om bij een groep te horen, maar proberen ook te laten zien dat zij anders zijn. Dat kan door bij verschillende groepen te horen, maar ook door slechts enkele aspecten van een groep over te nemen of te delen.

Stijlsurfen heeft alles te maken met individualisering. Aangezien individualisering een relatief nieuw fenomeen is, is stijlsurfen dat ook. In 1989 waren er nog geen jongeren die zich tot meerdere jeugdculturen tegelijk rekenden. In 2001 rekende al 20% van de jongeren zich tot meerdere jeugdculturen. Waarvan 32% tussen meer dan twee jeugdculturen surft.68

Wat kenmerkend is voor de jeugdculturen en -groepen van nu en wat ze onderscheidt van de jeugd van toen is dat deze jongerengroepen geen duidelijke idealen hebben. Ze hebben ze wel, maar deze hebben geen prioriteit en zijn niet dat wat de groep bindt. Wat de groep bindt is muziek, stijl, smaak en andere interesses. Jongerengroepen zijn er slechts voor het vermaak.69 De idealen van nu zijn iets geworden voor het individu.

7.2 Waarom gedragen zij zich zo?

Een belangrijke vraag is waar het gedrag van de jongeren vandaan komt. We hebben al gekeken hoe dat bij de vorige generatie was. Hoe zit dat nu? Waar komt dat egoïsme en het stijlsurfen vandaan en waarom lijken de idealen verwaterd? Dat komt door de individualisering.

Individualisering is dat het collectivistisch denken afneemt. Mensen zijn zelfbewuster en handelen meer in hun eigen belang aan de hand van gegeven keuzemogelijkheden. Zij hechten belang aan de samenleving, omdat die de keuzemogelijkheden creëert. Door middel van de samenleving jezelf ontplooien. Dat is het idee.Deze generatie is opgegroeid toen individualisering al normaal was. Vroeger was er veel sprake van sociale controle. Het dorp waarin je geboren was, was tevens het dorp waarin je trouwde en stierf. Je nam het netwerk of delen van het netwerk van je ouders en familie over. Nu is er meer mobiliteit. We kunnen gaan en staan waar we willen. Nu is er de mogelijkheid om zo naar de andere kant van de wereld te vliegen.

7.2.1 Individualisering in gezin en opvoeding

We kennen al jarenlang een slingerbeweging in opvoeding.70 Dan laten de ouders hun kinderen los en dan houden ze ze weer strak. Professionals en gezinnen zelf zijn er nog altijd niet over uit wat het beste is. Balans is een belangrijke component in een goede opvoeding. Hoe ziet die balans er nu uit? In vergelijking met de eerder besproken generatie zijn ouders wat openheid en eerlijkheid betreft veel losser geworden.

Waar zien we individualisering en hoe krijgt dat vorm binnen het gezin en de opvoeding?

Online opvoedingEr worden veel eisen gesteld aan ouders wat opvoeding betreft. Er zijn wel duizenden boeken geschreven en er zijn veel pedagogen die een idee hebben over de beste manier van opvoeden. Er zijn magazines en websites waar je een heleboel informatie kan vinden over opvoeding. Ook zijn er forums om vragen op te stellen en tips op te geven. Het is een veelbesproken onderwerp in de media en ouders worden er dagelijks mee geconfronteerd. Er worden veel ideeën en tips aangereikt en de ouder wordt erdoor overspoeld.

CBAf4&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwi6pOTkjsjJAhVCew8KHXfTASMQ6AEIHTAA#v=onepage&q&f=false68https://books.google.nl/books? id=XFqaL4AY5LoC&pg=PA84&lpg=PA84&dq=stijlsurfen&source=bl&ots=DzUsiQjfUg&sig=ay4YHZbHrRXKiNc2hWUtbrCBAf4&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwi6pOTkjsjJAhVCew8KHXfTASMQ6AEIHTAA#v=onepage&q&f=false69Joke Hermes, Pauline Naber, Arjan Dieleman. (2012). Leefwerelden van jongeren. (tweede herziene druk). Bussum: Uitgeverij Coutinho70http://www.eo.nl/magazines/visie/artikel-detail/opvoeden-steeds-moeilijker/

31

Er is niet één manier om kinderen op te voeden en ouders moeten kiezen tussen de vele opvoedmethodes die deze wereld hun aanbiedt.

Vergelijking met toenOuders eisen veel van zichzelf en er wordt ook veel van ze geëist. Kort door de bocht gezegd: vroeger was je kind voorzien in materieel welzijn al genoeg. Nu is het een harde eis om je kind daarin te voorzien en daarnaast is sociaal welbevinden ook een eis geworden. Kinderen moeten de kans krijgen om zich te ontplooien en moeten daar op school en in clubjes ook de ruimte voor krijgen.

Vroeger was de basisplek thuis en nu is iedereen wel ergens. De vrije tijd van de kinderen wordt niet meer door de ouders ingevuld maar door de kinderopvang, buitenschoolse opvang et cetera. In 77% van de gevallen hebben beiden ouders een baan (2010), waardoor de gezinsleden niet altijd tegelijkertijd thuis zijn.71 Gezamenlijke maaltijden zijn geen standaardgegeven meer, omdat iedereen op eigen tijden zijn eigen bezigheden heeft. Terwijl vroeger iedereen rond vijf uur aan tafel schoof.

Individualisme in gezinnenVoor nieuwe ouders is het moeilijk om bij andere gezinnen te zien hoe zij hun kinderen opvoeden. Niet alleen mensen leven individueler, maar ook gezinnen zijn meer op zichzelf. Nieuwe ouders kunnen niet ''spieken'' bij gezinnen in de buurt, maar halen hun informatie meestal uit geschreven bronnen. Doordat de gezinnen individualistisch leven zijn de contacten van de jongeren anders. Als gezin staan zij niet direct in verbinding met de gemeenschap of buurt waar ze in wonen. De contacten zijn verspreid.

Mondigheid Een groot verschil met de opvoeding van toen is dat de gezinsleden nu veel opener naar elkaar zijn. Man en vrouw zijn gelijkwaardiger en het wordt belangrijk gevonden om je mening te kunnen uitspreken. Voor veel ouders is het dan ook een streven om in huis zo veel mogelijk vertrouwen en wederzijds respect te hebben zodat de dingen uitgesproken kunnen worden. Gezinnen worden steeds opener en eerlijker.72 Hierdoor worden jongeren mondiger en kunnen zij hun mening beargumenteren.

In het kortIn vergelijking worden er tegenwoordig dus meer eisen gesteld aan ouders en moeten zij kiezen voor een opvoedmethode die past bij hun persoonlijkheid. Doordat kinderen minder vaak thuis zijn en zelf de ruimte krijgen om te kiezen waar en bij wie ze willen spelen is het ook voor hen makkelijker een eigen persoonlijkheid te ontwikkelen. Ze bouwen los van hun ouders een netwerk op. Kinderen worden losgelaten en krijgen ruimte voor hun mening, omdat jezelf zijn belangrijk wordt gevonden. Zo wurmt de individualisering zich in het gezinsleven.

71http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/arbeid-sociale-zekerheid/publicaties/artikelen/archief/2010/2010-3152-wm.htm 72http://www.eo.nl/magazines/visie/artikel-detail/opvoeden-steeds-moeilijker/

32

7.2.2 Individualisering op/in internet en sociale media?

Waar zien we individualisering en hoe spelen sociale media daar een rol in?

Trend''Social media is een verzamelnaam voor alle internet-toepassingen waarmee het mogelijk is om informatie met elkaar te delen op een gebruiksvriendelijke en vaak leuke wijze. Het betreft niet alleen informatie in de vorm van tekst (nieuws, artikelen). Ook geluid (podcasts, muziek) en beeld (fotografie, video) worden gedeeld via social media websites. Met andere woorden, social media staat voor 'Media die je laten socialiseren met de omgeving waarin je je bevindt'.''73 Bij sociale media draait het vooral om de rol van de websitebezoeker. Deze zorgt meestal voor de inhoud van de website. Bij YouTube bijvoorbeeld, uploaden de gebruikers de video's en bij Wikipedia kan iedereen zelf artikelen maken en bewerken.

De trend om op sociale media te zitten is ontzettend groot. Websites en applicaties groeien razend snel. Hier een aantal jaartallen waarin websites zijn begonnen: Wikipedia (2001), Wordpress (2003), Linkedin (2003), Myspace (2003), Facebook (2004), Youtube (2005), Twitter (2006). Ondanks dat deze websites nog maar een paar jaar oud zijn is hun invloed al te meten. Vrijwel iedere internetgebruiker kent ze namelijk.

Op sociale media zoekt men vooral naar gelijkwaardige personen met wie ze dezelfde normen en waarden delen. Dit komt voort uit de onbewuste gedachte dat "iedereen die gelijk is aan mij leuker, interessanter en beter te vertrouwen is dan anderen". Het vertrouwen in 'peers' neemt steeds verder toe, hetgeen inhoudt dat we veel meer waarde hechten aan de mening van mensen in ons netwerk dan aan die van organisaties of merken.

Dit vind ik een mooi voorbeeld van hoe groepen van nu er uit zien en hoe ze ontstaan. Mensen die elkaar online leren kennen vormen groepen. Zij hebben dezelfde waarden en normen. Ik denk niet dat deze groepen altijd even sterk zijn. Vroeger zat je ''vast'' aan het dorp en moest je je aanpassen aan elkaar. Er was geen andere optie. Nu is er de mogelijkheid in een chatroom net zo lang mensen weg te klikken of te negeren tot er iemand komt die aan alle eisen voldoet. Karakter en eisen hoeven niet meer aangepast te worden, want het internet staat bol van de keuzemogelijkheden.

De vele mogelijkheden en mensen op het internet hebben zo hun voordelen. Mensen die zwakke bindingen, maar wel veel contacten hebben, vinden bijvoorbeeld sneller een baan dan mensen met weinig, maar hechte banden met hun contacten. Ook zijn deze zwakke bindingen van belang, omdat deze personen beschikken over informatie en kennis.

Daarnaast zijn sociale media handig voor mensen die in hun primaire omgeving niet veel contact of aansluiting hebben. Contact onderhouden met vrienden en nieuwe vrienden maken wordt een stuk makkelijker, al helemaal met een smartphone.

De opkomst van de smartphone heeft een radicale verandering aangebracht in onze manier van communiceren. Het is gemakkelijk en snel. Het is gemakkelijker contacten te onderhouden en te maken. De keerzijde hiervan is dat er ook

73http://www.social-media.nl/index.php

33

ongeduld bij komt kijken. ''Ze heeft mijn bericht al gelezen, maar heeft nog niet gereageerd!'' Een zin die we allemaal wel kennen. Door de smartphones zijn we gewend geraakt aan het altijd bereikbaar zijn en het anderen kunnen bereiken. Er kan op ieder moment informatie opgezocht of gepubliceerd worden. Een smartphone is ook een onderscheidingsmiddel, omdat deze in allerlei maten, kleuren, vormen en merken te koop is. Door het internet en de sociale media zijn de mogelijkheden voor onderscheiding gegroeid en is stijlsurfen makkelijker geworden. Het is gemakkelijker om te zoeken naar andere stijlen of om daarmee in aanraking komen.

''Uit de DDMM-Nieuwsbrief 4 van vorig jaar(2014) blijkt dat de PC en laptop nog een aandeel van 32% hebben in het totaal aantal bezoeken dat online wordt afgelegd aan een app of website. Nu, een jaar later, is dat gedaald naar 28%. De smartphone had vorig jaar nog een aandeel van 43% en staat nu 45%. De tablet is eveneens gestegen met 2% en staat nu op 27%.''74

De computer wordt steeds minder populair. Die laten we thuis terwijl we een bron aan informatie in onze zak steken en overal mee naartoe nemen. Hieruit is FOMO ontstaan. FOMO is Fear of Missing Out. De angst om wat te missen. Door de pushberichten en knipperende lichtjes wordt de aandacht continue naar de telefoon getrokken. Niet kijken leidt bij veel mensen tot spanning, omdat ze bang zijn iets te missen. Om bij te blijven met de sociale media is het belangrijk de updates te volgen.

Hier kunnen we wat ongeduldig van worden. Ongeduld is een voorbeeld van hedonisme. Hedonisme is een theorie of levenshouding die genot ziet als het hoogste levensdoel. Vaak gaat dit gepaard met ongeduld. In deze flexibele maatschappij kunnen we vele van onze wensen vervullen wanneer wij dat willen. Wanneer dit niet direct gebeurt, wordt men ongeduldig. Dit is voornamelijk te zien bij jongeren, omdat zij zijn opgegroeid met de computer en de televisie waar zij al hun wensen in vervulling zien gaan. Wegzappen en wegklikken zijn dagelijkse bezigheden. Er kan makkelijk voorzien worden in behoeften en wanneer dat niet kan, haken de jongeren af. Als iets niet direct tevreden stelt, dan wordt het afgewezen. Dit bevordert het snelle inschatten, ongeduld, vluchtigheid en kieskeurigheid. Jongeren worden kieskeurig en leren zich niet aan te passen. Ik denk dat dat wel belangrijk is, omdat we het samen moeten doen. We moeten de wereld nou eenmaal met elkaar delen. Als mensen alleen aan hun eigen belangen en wensen denken, is dat niet goed voor de anderen en uiteindelijk ook niet goed voor henzelf. Doordat contacten via het internet onderhouden worden, zitten we veel meer binnen en scheiden we ons af van onze naasten. Dit vermindert de saamhorigheid.

Naast tijd en geduld, hebben de smartphone en sociale media ook invloed op ons zelfbeeld. Volgens Velerie Frissen, professor ICT & social change aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam, zijn we allemaal opgenomen in sociale en emotionele relaties, en ‘herkennen’ we onszelf alleen via iemand anders of iets anders. Daarom spiegelen jongeren zich vaak aan rolmodellen en aan beelden die zij op televisie of internet zien.75 Op sociale media proberen jongeren (en volwassenen) zich goed voor te doen. Ze plaatsen positieve berichten over zichzelf. Hierdoor voelen andere jongeren zich onzeker en proberen zij ook hun beste kant te laten in de sociale media. Hierdoor voelen ánderen zich dan weer onzeker. Zo ontstaat er een vicieuze cirkel.

74http://www.mediaonderzoek.nl/6719/aandeel-mobiel-bereik-blijft-groeien/ 75http://pwsocialmedia.webklik.nl/page/de-invloed-van-social-media-op-de-jongeren-

34

Het herkennen van jezelf in anderen en het creëren van een positief beeld van jezelf is een moeilijke combinatie. Wanneer iemand zichzelf vergelijkt met een 'internet-personage' kan hij nooit aan dat personage tippen, omdat dat personage zich van zijn beste kant laat zien. Zo is er altijd een race om wie het beste beeld van zichzelf kan creëren. Hierdoor kunnen jongeren het idee krijgen dat ze gefaald hebben, omdat ze niet kunnen tippen aan hun online vrienden en idolen.Ook reclame voor producten vinden we op het internet. Deze producten concurreren met elkaar en daarom wordt geprobeerd nieuwe producten op de markt te brengen. Hierdoor zijn er veel verschillende producten. Door andere producten te kopen kan je je onderscheiden. Dit idee moedigt de individualisering aan.76 Je kan namelijk in plaats van de tandpasta van de Kruidvat ook de tandpasta van Colgate kopen. Als iedereen die al koopt, dan kan je de Colgate Whitening kopen. Zo zijn er miljoenen mogelijkheden om je te onderscheiden. Een uiterste in de tandpasta-wereld is dat er nu ook tandpasta is voor mannen, “speciaal voor echte mannen, omdat mannen en vrouwen niet dezelfde tandpasta kunnen gebruiken.”

In het kortDoor de sociale media onderhouden we meer, maar zwakkere contacten. We komen makkelijk in aanraking met nieuwe mensen en andere stijlen, maar worden ook blootgesteld aan het misleidende, perfecte leven van anderen. Daarnaast is er veel reclame die de individualisering aanmoedigt en neemt de samenhorigheid af. Doordat het internet en de sociale media vele verschillende mogelijkheden bieden, krijgen kieskeurigheid en ongeduld vrij spel, maar hebben we ook meer opties om uit te kiezen.

7.3 Zijn de jongeren wel passief of lijkt dat maar zo?

Op 17 mei 1969 bezetten studenten vijf dagen lang het bestuurlijke centrum van de Universiteit van Amsterdam, het Maagdenhuis aan het Spui. Ze eisten meer democratie en medezeggenschap op alle niveaus. Op 25 februari 2015 is het Maagdenhuis weer bezet door studenten die dezelfde eisen hadden.

De jongeren zijn heus niet van het toneel verdwenen. Er zijn nog veel protesten bijvoorbeeld tegen het leenstelsel. Maar hier horen we niet meer van. Waarom niet? Is het omdat de jongeren de

76http://www.emerce.nl/nieuws/vele-gezichten-sociale-invloed

35

Iedereen laat zich van zijn beste kant zien, ook al is deze niet echt

straten niet meer zo vaak op gaan of zijn ze niet betrokken?Het is zeker niet omdat er niks is om tegen te protesteren of om je mening over te laten horen. IS, het minimumloon, de vluchtelingencrisis en burgeroorlogen zijn zomaar een paar voorbeelden, die ik belangrijk genoeg vind om de straat voor op te gaan. Maar dit gebeurt niet specifiek door jongeren, die gezamenlijk een statement willen maken.

7.3.1 Waarom komt protest niet van de grond?

De jongeren die niet protesterenWe zitten door de computer veel meer binnen en scheiden we ons af van onze naasten en onderhouden meer, maar zwakkere contacten. Kieskeurigheid heeft vrij spel. Dit vermindert de samenhorigheid onder jongeren, waardoor ze passief worden. Maar niet passief in de betekenis van het woord: ''Wie niet geneigd is om in actie te komen.'' We zien ze misschien niet op de straten, maar ze zijn bijvoorbeeld wel te vinden op het wereldwijde web.Op het web worden vooral onzinnigheden en grapjes met elkaar gedeeld op sociale media. Echte idealen van een groep zijn er niet. De jongeren van toen creëerden dat waartegen zij zich verzetten: uniformiteit (wat een gelijke vorm heeft of wat een eenheid vormt). Zij waren tegen de verstikkende uniformiteit en wilden meer aandacht voor het individu.77 Maar omdat de jongeren van toen deze gedachte met elkaar deelden, ontstond er uniformiteit. Ze hadden hetzelfde doel en vormden een eenheid doordat het ideaal hun bond. Wat tegenwoordig een groep bindt zijn interesses en stijl. Het zijn niet meer de idealen die een groep binden en er is geen uniformiteit meer. De jongeren hebben geen gezamenlijk doel waar zij voor willen strijden. Idealen zijn voor het individu en worden verwezenlijkt door kleine gebaren en gebeurtenissen. Een voorbeeld van een bestaand ideaal is dat er geen milieuvervuiling is. Jongeren gaan misschien niet vaak de straten op om daartegen te protesteren, maar kopen wel de ecologische, jute tassen van de Albert Heijn.

Er kunnen zich op internet prachtige groepen vormen die strijden voor hun idealen, maar zoals al gezegd zijn deze groepen en bindingen zwak. Afspreken om samen te protesteren is moeilijk, omdat de kans op het niet nakomen van beloftes groot is. Bij sterke bindingen ontstaat er makkelijker protest of een demonstratie. Maar dat maakt de zwakke bindingen niet onnodig voor protest. Geplande demonstraties worden via de zwakke bindingen bekend gemaakt aan de wereld, zodat het kan groeien.78

Ook is er een gebrek aan jongeren op straat doordat protesteren haar glans heeft verloren. Protesteren was iets wat men vroeger deed, niet alleen omdat zij hun stem wilden laten horen, maar ook omdat het gezellig was. Het uiten van protest ging gepaard met veel bombarie en dat is iets wat men niet wilde missen. Het gaf een goede sfeer in de groep, waardoor zij dit bleven doen. Dit gevoel is niet te vinden bij de jongeren van nu, vandaar dat zij de straten niet vaak op gaan. Daarnaast is deze generatie opgevoed met het kapitalisme als ideaal: eigen geluk en eigen welvaart staan vooraan. De deeleconomie van de krakersgemeenschap in de jaren '70 staat de jongeren niet aan, omdat deze geen hiërarchie kent, waarin zij zich als individu kunnen bewijzen.Er wordt van jongeren gezegd dat ze de ernst van de zaak niet inzien, maar ze voelen zich simpelweg niet aangetrokken om hun levenswijze radicaal te veranderen.79 En als ze dat wel zouden doen en in de media zouden komen, dan vliegt dat in no-time weg. Door de vluchtigheid van de media en het gebrek aan saamhorigheid lijkt het nutteloos om iets te doen. Daarbij is protest niet meer anoniem. Privacy hebben we bijna niet meer op de sociale media en al onze individuele acties op het web worden digitaal gecontroleerd en opgeslagen. De anonimiteit waarmee je vroeger kon protesteren, die bijvoorbeeld belangrijk was voor de krakers, bestaat niet in de moderne wereld waarin het internet domineert en privacy een probleem is.

Een andere reden voor het wegblijven van protest is het meeliftgedrag. Protest is meestal voor een collectief doel en er wordt collectief actie voor gevoerd. Dit kost energie en is voor iedereen gunstig. Het wegblijven van een aantal mensen wordt niet opgemerkt in de resultaten. Mensen

77http://rjh.ub.rug.nl/index.php/groniek/article/viewFile/17370/14860 78http://www.nu.nl/weekend/4194596/videocollege-kun-wereld-veranderen-van-achter-computer.html 79http://www.dub.uu.nl/artikel/opinie/nieuwe-protest-huidige-generatie.html

36

blijven thuis ervan uitgaande dat anderen het wel oplossen. Steeds meer mensen zijn dit gaan denken en nu zijn er niet genoeg mensen meer over die het daadwerkelijk oplossen.80

Checklist

Omstandigheden om tegen te protesteren

Er zijn, zoals deze er altijd zijn geweest,

omstandigheden om tegen te protesten. Maar dat

gebeurt niet doordat de idealen van het individu

zijn geworden en er geen echte samenhorigheid is.

Er is ook geen reden om samen aan een doel te

werken, omdat dit door de individualisering ook

zonder groep kan.

Groepsidealen/-doelen

Samenhorigheid

Het dragen van dezelfde kleding

Samen verwezenlijken van idealen/doelen

Mogelijkheid om zonder groep idealen/doelen te verwezenlijken

80http://www.nu.nl/weekend/4194596/videocollege-kun-wereld-veranderen-van-achter-computer.html

37

De jongeren die wel protesterenDit zijn allerlei redenen waarom de jongeren van nu mogelijk niet de straten op gaan. Maar er is nog nog altijd een groep jongeren die wel demonstreert, protesteert en de straten op gaat. Maar dit is geen groot nieuws zoals dat vroeger was. Jongerenprotest was destijds een nieuw fenomeen en shokeerde de volwassenen. Nu wordt jongerenprotest als normaal beschouwd en is het feit dat het de jongeren zijn die protesteren, geen groot nieuws meer. Het komt enkel in het nieuws als het onderwerp ''nieuws-waardig'' wordt geacht, maar niet meer om de jongeren zelf. Naast alle redenen waarom jongeren niet protesteren, moeten we ook kijken naar redenen om te protesteren. Zoals ik al zei, zijn die er wel, maar hoe filter je die uit alle informatie die te vinden is? Er is sprake van een informatie-overload. Honderden televisiezenders, drie treinkranten, zes dagbladen, duizend tijdschriften en honderden televisieschermen in bus en tram bombarderen hun publiek non-stop met nieuws, opinies en achtergronden. Waar ook nog eens van rampen naar komkommernieuws geswitcht wordt waardoor het lijkt of het allebei even belangrijk is. En omdat de jeugd minder referentiekaders dan de oudere generatie heeft, treft de informatie-overload hen sterker.81 Dan is er ook nog een enorm aanbod aan hapklare meningen. Als gevolg neigt men naar een oppervlakkige mening, of men vindt er niets meer van. Het is lastig te filteren wat belangrijk is en wat niet. Ook als je niet gevoelig bent voor de individualisering, waar moet je tegen protesteren?

Dit is allemaal erg theoretisch en in de praktijk zie je dat al deze ideeën door elkaar lopen. Bindingen op het internet zijn inderdaad zwak, doordat er geen collectief doel is, is er ook geen collectief protest, idealen binden een groep niet en dat willen we niet want we beschouwen onszelf als een individu en jagen ons eigen belang na.

81http://www.advaitacentrum.nl/nl/boekbesprekingen-/977-rob-wijnberg-boeiuh-het-stille-protest-van-de-jeugd

38

Informatie-overload

7.3.2 Hoe ziet ons Pamflet aan het volk der Nederlanden eruit?

Eind 18e eeuw werd er voor het eerst collectief actie ondernomen tegen het gebrek aan democratie, onder andere door het schrijven van het pamflet aan het volk der Nederlanden. Het waren de Patriotten tegen de Bataven. Collectieve actie voor een collectief doel: democratisering door middel van pamfletten, sociëteiten en tijdschriften. Er waren nog geen vakbonden en politieke partijen. Deze kwamen inde negentiende eeuw. Organisaties die collectieve acties organiseerden werden opgericht. Deze regelden de vakbonden, bewegingen en demonstraties. De organisaties maakten affiches en spandoeken en staken hier veel tijd en energie in. Zij richtten zich op de opkomende massamedia (krant, radio) om op die manier veel mensen op de been te brengen, een ideologie te verwoorden en daarin te onderwijzen of morele druk uit te oefenen.82

Deze organisaties zijn inmiddels uit het beeld verdwenen, omdat de sociale platformen haar plek in hebben genomen. De sociale media lossen het meeliftprobleem op, omdat mensen uit zichzelf protesteren, omdat het gemakkelijk is en het minder kosten met zich meebrengt. Men wil niet meer onderwezen worden in een ideologie, omdat het individu vóór de ideologie gaat. En in de sociale media kan het individu naar voren komen, wat als zo belangrijk wordt beschouwd. Nu gebeurt het dat er iemand is die iets op de sociale media post en dat mensen naar aanleiding van die post uit zichzelf, dus zonder organisatie, gaan protesteren en zich gaan verenigen.83 Een voorbeeld hiervan is the 99%.

The 99% staat voor het grote deel van de Amerikaanse bevolking dat weinig of geen inkomen heeft en weinig kansen heeft terwijl de andere 1% alles krijgt. Dit soort protest is populair omdat het betrekking heeft op een grote groep en het makkelijk persoonlijk te maken is, omdat ieder hierbij zijn eigen verhaal heeft.

''Na uitlatingen van Wilders over Marokkanen op een verkiezingsbijeenkomst op de avond van de gemeenteraadsverkiezingen op 19 maart, volgden duizenden aangiften en meldingen van discriminatie. Tijdens die bijeenkomst vroeg Wilders zijn gehoor of het meer of minder Marokkanen wilde. Daarop werd luidkeels ''minder, minder, minder'' gescandeerd. De politie-eenheid Den Haag coördineert de aangiftenstroom tegen Wilders. Via de website van de politie kwamen bovendien meer dan 15.000 meldingen binnen van discriminatie.''84

82http://www.nu.nl/weekend/4194596/videocollege-kun-wereld-veranderen-van-achter-computer.html 83http://www.nu.nl/weekend/4194596/videocollege-kun-wereld-veranderen-van-achter-computer.html 84http://www.nu.nl/politiek/3742959/ruim-vijfduizend-aangiften-wilders.html

39

Marokkanen die online protest uiten tegen Geert Wilders

the 99%

Jongeren gaan misschien niet de straten op, maar uiten toch hun protest en betrokkenheid. De jongeren hebben een nieuwe manier van protesteren uitgevonden. Het individuele, vluchtige en praktische protest: jongeren planten tijdens het shoppen in New York twee bomen in een regenwoud, geven stilletjes veel geld uit aan goede doelen, doen meer vrijwilligerswerk, zijn betrokken bij de politiek en allerlei andere activiteiten.85 De jongeren gaan niet de straten op om te protesten tegen het leenstelsel, IS of Geert Wilders, maar gebruiken wel een filter van de Franse vlag op hun profielfoto als een teken van medeleven, kopen biologische kip in plaats van plofkip, doen massaal (online) aangifte tegen Wilders en laten op de sociale media van zich horen. Bijvoorbeeld de 27.000 studenten die zich hadden aangemeld voor het Facebookevenement ''NK treinreizen in de spits''. Dit is een actie regen het voornemen van de NS en de universiteitsbesturen om studenten voortaan te weren uit de spits. Dat de studenten 's ochtends vroeg liever in hun bed bleven liggen in plaats van te protesteren tijdens de spits, maakt niet dat de impact van de vele aanmeldingen voor het evenement minder is.Het is simpel en makkelijk, kost niet veel energie en vraagt geen grote inzet. Dit is het nieuwe protest en daarmee ons stille, maar persoonlijke pamflet aan het volk der Nederlanden.

85 http://sociologiemagazine.nl/nieuws/jongeren-steeds-meer-maatschappelijk-betrokken

40

CONCLUSIE

Hoofdvraag: Waarom zijn de jongeren van nu niet actief betrokken bij de maatschappij?Dit is een vraag waarop meerdere antwoorden mogelijk zijn. Digitalisering, individualisering, het verlies van gedeelde idealen, desinteresse en ga zo maar door. De jongeren van nu zijn weinig op de straten te zien. Onderstaande tabel geeft daar een aantal redenen voor.

Nozems Provo's Krakers Hippies Punkers Jongeren van nu

Omstandigheden om tegen te protesteren

Groepsidealen/-doelen

Samenhorigheid

Het dragen van dezelfde kleding

Samen verwezenlijken van idealen/doelen

Mogelijkheid om zonder groep idealen/doelen te verwezenlijken

De jongeren van toen hadden allerlei redenen om samen in opstand te komen. Er waren omstandigheden om tegen te protesteren, ze hadden een gezamenlijk doel, er was samenhorigheid en ze hadden elkaar nodig. Uniformiteit in de vorm van dezelfde kleding dragen was er niet altijd, maar er was zeker uniformiteit in idealen. De jongeren van nu hebben dat niet. Het ideaal is iets van het individu en ze hebben elkaar niet meer nodig om in opstand te komen of om hun idealen te verwezenlijken. Je zou kunnen stellen, dat waar de jongeren vroeger tegen protesteerden – gezag van autoriteiten, bekrompenheid – nu weg is en dat wat zij wilden – meer rechten voor jongeren, meer woongelegenheid, ruimte om je af te zetten – algemeen gedachtegoed is geworden. De jongeren van nu leven in een internetwereld, waarmee ouders minder bekend zijn. Dit in tegenstelling tot de jongeren van toen die ondanks een zeer andere visie dan hun ouders, toch dezelfde wereld moesten delen. Je zou dit kunnen zien als een reden om niet te protesteren. Maar ik heb zo mijn vraagtekens bij mijn hoofdvraag. Zijn de jongeren wel passief? We zien ze niet op de straten, maar ze zijn wel degelijk actief. Alleen op een andere manier dan de jongeren van toen. De jongeren zijn nu gemakzuchtiger en willen niet al te veel moeite doen. Door de individualisering en het stijlsurfen bestaan groepsidealen niet meer en denken de jongeren vooral in hun eigen belang. Ze zijn niet bereid veel tijd en energie in een demonstratie te steken die anderen ook zelf kunnen organiseren. In plaats van gezamenlijk actie te ondernemen proberen ze hun idealen in kleine, individualistische gebaren te uiten. Daarnaast hebben de jongeren ontdekt dat er ook andere, makkelijkere manieren zijn om hun idealen en ongenoegen te delen. De sociale media vormen een laagdrempelige manier om een mening te uiten, waar de jongeren ook veel gebruik van maken. Online protest is makkelijk en snel. Daarnaast zijn zwakke, makkelijk te onderhouden bindingen genoeg om protest voldoende bekendheid te geven.

Er is sprake van een nieuwe vorm van protest. Het is snel, gemakkelijk, in het eigen belang en voor de eigen ontplooiing. Via het internet en via zwakke bindingen uiten jongeren hun ongenoegen en idealen.

41

BRONNENLIJST

http://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal-cultureel/78503-wat-is-een-jongerencultuur.html Bas Schuijt, Eveline Adriaans, Janine Middelkoop, Thea Rijpkema, Theo Schuurman. (2012). Thema's maatschappijleer HAVO (4e druk). Wormerveer: Uitgeverij Essener BV)http://www.volkscultuur.nl/definities_24.htmlhttp://www.yinfo.nl/de-nederlandse-cultuur-wat-is-dat/http://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/45801-invloed-christendom-in-nederland.htmlhttp://nl.wikipedia.org/wiki/Calvinismehttp://www.entoen.nu/veelkleurignederland/b1Joke Hermes, Pauline Naber, Arjan Dieleman. (2012). Leefwerelden van jongeren. (tweede herziene druk). Bussum: Uitgeverij Coutinhohttps://nl.wikipedia.org/wiki/Ideaalhttp://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/59578/59578.pdf?sequence=1http://www.sjlgs.nl/jeugdcultuur/nozems-1.html http://home.kpn.nl/Rpn60/index.html http://www.ardjoena.nl/Sixties/index.html?P60-21plein&dijk.html http://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/246951/2678-6065-1-PB.pdf?sequence=2 http://home.kpn.nl/rpn60/vrije_volk.23-10-59.htmhttp://www.peterjmuller.nl/pages/sub/93911/Beter_Langharig_dan_Kortzichtig_1966.htmlhttp://www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/2006-2007/Rock-Roll-in-de-Polder.html http://waterloostation.nl/?page_id=2855 http://www.verenigdestaten.info/rock-roll-hoe-dingen-werken-amerika/ Paul Brood, René Kok, Erik Sommers. (2006). Het jaren 60 boek, Waanders uitgevers.http://www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/2008-2009/Provo-in-de-pers.html http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/het-lieverdje-beroemd-standbeeld-sinds-de-provo-happenings/ http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=444566 http://www.inlichtingendiensten.nl/groepen/kabouterbeweging http://www.youtube.com/watch?v=dfPKwFB6WpY http://nederpunk.punt.nl/content/2005/11/een-voet-tussen-de-deur-krakers-en-punks-1 http://nos.nl/artikel/192810-inhuldiging-en-rellen-op-30-april-1980.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Woningnoodhttp://www.volkskrant.nl/dossier-archief/dwarsliggers-4-de-kraker~a2940160/ https://www.groene.nl/artikel/eerst-de-krakers-dan-de-cocktailbars http://www.nu.nl/amsterdam/3976042/politie-ontruimt-kraakpand-amsterdam-oost.html#slide-7https://nieuwsnieuws.wordpress.com/2009/11/11/erfenissen-van-het-hippietijdperk/http://san-francisco-tips.com/hippies-in-san-francisco/ http://www.britannica.com/topic/hippie http://www.learningfromlyrics.org/letitbe.htmlhttp://nl.wikipedia.org/wiki/Woodstock_%28muziekfestival%29Susanne Verzuu en Guy Spriggs. (2006) de jaren 60 van SchoolBANK.nl. Amsterdam, Forumhttps://nieuwsnieuws.wordpress.com/2009/11/11/erfenissen-van-het-hippietijdperk/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Seksuele_revolutiehttp://ara137.tripod.com/id2.html http://www.concourshippieque.nl/hippie/ http://mens-en-samenleving.infonu.nl/man-en-vrouw/33731-de-flower-power-of-de-stem-van-een-generatie.html http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/277818 http://www.youtube.com/watch?v=s8400UmBRp4&list=UUU_13-6tMRgo0mUzV-jT3vw&index=19http://www.musicbanter.com/lyrics/The-Sex-Pistols-God-Save-The-Queen.htmlhttp://www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/2011-2012/Punk.html https://books.google.nl/books?id=kotH71vOBvcC&pg=PT9&lpg=PT9&dq=punk+grafische+vormgeving&source=bl&ots=xNGNVPoW8P&sig=eKx7MMUi8GZs96dLcJa8WaBV9DU&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwi0v4iO6IHKAhXM6xQKHYA_DIcQ6AEIPjAG#v=onepage&q&f=falsehttp://www.encyclo.nl/begrip/jeugdcultuurhttp://www.hpdetijd.nl/2014-10-12/generatie-grenzeloos-jongeren-van-nu-zijn-onzekere-prinsenkinderen/https://floorgostelie.wordpress.com/2013/11/15/het-beeld-dat-de-nieuwe-generatie-aangepraat-wordt/http://www.dokter.nl/nieuws-items/nieuwsberichten/kinderen-nieuws/455-puberteit-voor-dummies http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/59578/59578.pdf?sequence=1https://books.google.nl/books?

42

id=XFqaL4AY5LoC&pg=PA84&lpg=PA84&dq=stijlsurfen&source=bl&ots=DzUsiQjfUg&sig=ay4YHZbHrRXKiNc2hWUtbrCBAf4&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwi6pOTkjsjJAhVCew8KHXfTASMQ6AEIHTAA#v=onepage&q&f=falseJoke Hermes, Pauline Naber, Arjan Dieleman. (2012). Leefwerelden van jongeren. (tweede herziene druk). Bussum: Uitgeverij Coutinhohttp://www.eo.nl/magazines/visie/artikel-detail/opvoeden-steeds-moeilijker/http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/arbeid-sociale-zekerheid/publicaties/artikelen/archief/2010/2010-3152-wm.htmhttp://www.social-media.nl/index.php http://www.mediaonderzoek.nl/6719/aandeel-mobiel-bereik-blijft-groeien/http://pwsocialmedia.webklik.nl/page/de-invloed-van-social-media-op-de-jongeren-http://www.emerce.nl/nieuws/vele-gezichten-sociale-invloedhttp://rjh.ub.rug.nl/index.php/groniek/article/viewFile/17370/14860http://www.nu.nl/weekend/4194596/videocollege-kun-wereld-veranderen-van-achter-computer.htmlhttp://www.dub.uu.nl/artikel/opinie/nieuwe-protest-huidige-generatie.htmlhttp://www.advaitacentrum.nl/nl/boekbesprekingen-/977-rob-wijnberg-boeiuh-het-stille-protest-van-de-jeugdhttp://www.nu.nl/politiek/3742959/ruim-vijfduizend-aangiften-wilders.htmlhttp://sociologiemagazine.nl/nieuws/jongeren-steeds-meer-maatschappelijk-betrokken

43