Δ¤¯ÓË

44 ñ I¶¶A™IA

ο 1969 στη γκαλερί της Ρώμης L’ Attico ο Γιάννης Κουνέλ-λης παραθέτει για λίγες μέρες δώδεκα ζωντανά άλογα (εικ.1). Τα άλογα είναι δεμένα στους τοίχους της γκαλερί. Τοέργο αυτό ανοίγει μια πραγματική αυλαία στους δρόμους

της τέχνης. Για την κατανόησή του πρέπει να ανατρέξουμε καταρ-χήν στις επαναστατικές ιδέες του Μάη του 1968 και στο όνειροτης νεολαίας να ανατρέψει το συντηρητικό και φθαρμένο κατε-στημένο, και στη θέση του να τοποθετήσει το όνειρο. Το σύνθη-μα «η φαντασία στην εξουσία», παραμένει επίκαιρο. Η Modernité,η μοντέρνα τέχνη αντίστοιχα, ακολουθώντας και επηρεάζονταςτις κοινωνικές αλλαγές, επιχειρεί από τις αρχές ήδη του 20ου αιώ-να ριζικές αλλαγές αμφισβητώντας, κριτικάροντας αλλά και προ-τείνοντας. Η μοντέρνα τέχνη είναι προκλητική. Αμφισβητεί καιθέτει ερωτηματικά όπως: το έργο τέχνης είναι αντικείμενο προςπώληση ή το κυρίαρχο είναι η ιδέα και η αισθητική του; Η αξία

*Ο Δρ. Γιώργος Σιγάλας είναι ζωγράφος, Σύμβουλος Καλλιτεχνικών Μαθημάτων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και φίλιππος. http://georgesigalas.wordpress.com/

™Y°Ãƒ√¡√π ∫∞§§πΔ∂á∂™Γράφει ο Γιώργος Σιγάλας*

(1921 - 1986)

∞ÏËıÈÓ¿ ¿ÏÔÁ· ÛÙȘÂÈηÛÙÈΤ˜ Ù¤¯Ó˜

Δ

√ Joseph Beuys

Î·È Ô °È¿ÓÓ˘∫Ô˘Ó¤ÏÏ˘

(1936 -)

του έγκειται στη χρηματική του αξία και στη δυνατότητα πώλη-σης και μεταπώλησης ή στις ιδέες και στα συναισθήματα που μετα-φέρει και γεννά στο θεατή;Δώδεκα ζωντανά άλογα σε μια γκαλερί. Η Modernité σε όλο της

το μεγαλείο. Ο θεατής απέναντι σε ένα γεγονός πρωτόγνωρο γιατα δεδομένα της τέχνης καλείται να σκεφτεί, να νιώσει, να απο-λαύσει, να σχολιάσει, να αναβαπτιστεί. Το άλογο δεν είναι πλέονγλυπτό στον Παρθενώνα, δεν είναι μπρούντζινος έφιππος αδριά-ντας, δεν είναι ταπετσαρία, εικόνα από μάχη σε ταμπλό, φωτο-γραφία. Είναι το ίδιο το άλογο που τρώει σανό, χλιμιντρίζει, χτυ-πάει τις οπλές του, ενεργείται, γεμίζει το χώρο με ήχους, κίνηση,μυρωδιές, με τη ζέστα του κορμιού του, με την πραγματική τουκίνηση. Δώδεκα άλογα δεμένα στους τέσσερεις τοίχους της γκα-λερί. Δώδεκα δεμένα άλογα και τίποτε άλλο. Ο χώρος δεν είναι οστάβλος που θα περίμενε κανείς να δει τα πραγματικά άλογα.Είναι μια γκαλερί που εκτίθενται και πωλούνται έργα τέχνης, αντι-κείμενα με υπόσταση, διάρκεια, και που μπορεί ο φιλότεχνος θεα-τής αποκτώντας τα να τα αναρτήσει στον προσωπικό ιδιωτικό τουχώρο. Όμως εδώ συμβαίνει κάτι πρωτόγνωρο. Εικαστικό έργοτέχνης υπάρχει. Το σηματοδοτεί ο χώρος, δηλαδή η γκαλερί, το

∏ ÌÔÓÙ¤ÚÓ· Ù¤¯ÓË ÚÔηÏ›, Í·ÊÓÈ¿˙ÂÈ Î·È

··ÈÙ› ÙËÓ ÂÓÂÚÁËÙÈ΋ ÛΤ„Ë Î·È Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹

ÙÔ˘ ı·ً. ªÔÓÙ¤ÚÓÔÈ Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˜ ¯ÚËÛÈÌÔ-

ÔÈÔ‡Ó ˙ˆÓÙ·Ó¿ ¿ÏÔÁ· ˆ˜ ÌÔÚÊÈο ÛÙÔȯ›·

Î·È ÂÚȯfiÌÂÓÔ Û ÂÈηÛÙÈο ÙÔ˘˜ ¤ÚÁ·.

σηματοδοτεί ο ίδιος ο καλλιτέχνης, ο Γιάννης Κουνέλλης που δημι-ουργεί μια εικόνα που προκαλεί μια αισθητική διάσταση. Πρόκει-ται λοιπόν για έργο τέχνης με εντελώς νέα χαρακτηριστικά. Εδώείναι ένα έργο τέχνης που δεν έχει χρονική διάρκεια, όπως τα κλα-σικά έργα, δημιουργημένα πριν από χιλιάδες χρόνια που βρίσκο-νται μέσα στα μουσεία. Το έργο του Κουνέλλη είναι εφήμερο, ταάλογα του Κουνέλλη σε λίγες μέρες πρέπει να επιστρέψουν στοφυσικό τους χώρο, στους στάβλους, στα manèges, στους ιππικούςομίλους, στα δάση και στα λιβάδια. Κανείς δεν μπορεί να αγορά-σει αυτό το έργο. Ο Κουνέλλης ακολουθεί τον σουρεαλιστή Μπρε-τόν που μίλησε για κοινωνική επανάσταση όταν τα άλογα των Ταρ-τάρων πίνουν νερό στο παλάτι των Βερσαλλιών. Το έργο του Κου-νέλλη είναι ζωντανό, είναι η μεταφορά της φύσης της ίδιας ωςέργο τέχνης.Ο Γιάννης Κουνέλλης, Έλληνας διεθνούς φήμης καλλιτέχνης, γεννή-θηκε το 1936 στον Πειραιά, πήγε το 1956 στη Ρώμη, σπούδασεΚαλές Τέχνες και εγκαταστάθηκε στην Ιταλία. Εντάχτηκε στην ArtePovera, στο κίνημα που χρησιμοποίησε φτηνά και φτωχά υλικά στιςεικαστικές του δημιουργίες. Χρησιμοποίησε σίδερα, σακιά, κάρβου-να, ράγες από σιδηροτροχιές, αλλά και υλικά οργανικά όπως οκαφές, ο σανός και άλλα. Εξέθεσε σε διεθνείς εκθέσεις, στην Biennaleτης Βενετίας και σταDocumenta του Κάσελ.Το 1976 επανέλαβε

I¶¶A™IA ñ 45

ΕΕιικκ.. 11:: Γιάννης Κουνέλλης, Χωρίς τίτλο (Δώδεκα άλο-γα), Ιανουάριος 1969, Galleria L’ Attico, Ρώμη.

ΕΕιικκ.. 22:: Γιάννης Κουνέλλης, Χωρίς τίτλο,Ο Γιάννης Κουνέλλης έφιππος, μέσα σε γκαλερί,κρατώντας ένα προσωπείο, δημιουργεί μια εικαστι-κή δράση.

ΕΕιικκ.. 33:: Γιόζεφ Μπόις, «Ιφιγένεια / Τίτος Ανδρόνι-κος)», 1969, Φρανκφούρτη, Δράση με τη συμμετο-χή ζωντανού αλόγου.

ΕΕιικκ.. 22

ΕΕιικκ.. 33ΕΕιικκ.. 11

Δ¤¯ÓËστην Bienalle της Βενετίας το ίδιοέργο με οκτώ ζωντανά άλογα αυτήτη φορά, για να υπογραμμίσει τηναντίθεσή του στην «ακινησία» τηςπολιτιστικής, πολιτικής και κοινωνι-κής κατάστασης που ακολούθησαντις επαναστατικές τάσεις και ιδέεςτου Μάη του 1968. Την ίδια χρονιά με τον Γιάννη Κου-νέλλη, λίγους μήνες μετά το Μάιοτου 1969, ο Γερμανός εικαστικόςκαλλιτέχνης Γιόζεφ Μπόις από τουςιδρυτές του κόμματος των Πράσι-νων της Γερμανίας, με έντονη πρω-τοποριακή καλλιτεχνική δράση καιπροσωπική συμμετοχή στα κοινω-νικά και πολιτικά δρώμενα της επο-χής του, καλείται στη Φρανκφούρ-τη από τον σκηνοθέτη Κλάους Πέι-μαν και τον δραματουργό ΒόλφγκανγκΦιντς να συνεργαστεί μαζί τους, σεμια πρωτοποριακή δράση στηνExperimenta ΙΙΙ, στο Theater am Turn. Η δράση αυτή έχει σαν τίτ-λο «Τίτος Ανδρόνικος και Ιφιγένεια». Ο Μπόις εμφανίζεται στησκηνή μαζί με ένα ζωντανό, υπέροχο λευκό άλογο, που κατά τηδιάρκεια της δράσης επάνω στη σκηνή τρώει σανό και χτυπά τηνοπλή του πάνω σε ένα κύμβαλο που ο ήχος του μεταφέρεται μεμεγάφωνο σε όλο το χώρο. Ο Μπόις εμφανίζεται με ένα μακρύγούνινο παλτό που βγάζει αμέσως, σαν να εμφανίζεται μέσα απόένα προστατευτικό κουκούλι, και ξεκινά μια συμβολική τελετουρ-γία, δρώντας καταλυτικά απέναντι σε μια διαμάχη που εξελίσσε-ται παράλληλα στη σκηνή. Αριστερά, στο σκοτεινό μέρος είναι ηπαρουσίαση του Τίτου Ανδρόνικου, με απαγγελίες μέσα από τοέργο του Σαίξπηρ. Πρόκειται για τον βίαιο και καταστροφικόΡωμαίο αυτοκράτορα. Από την άλλη μεριά, η Ιφιγένεια και το δρά-μα της θυσίας της για τα ιδανικά. Ο Μπόις κινείται απαγγέλλοντας, βγάζοντας ήχους, φτύνονταςλίπος προς τη μεριά του Τίτου Ανδρόνικου, ενώ ακούγονται συγ-χρόνως απαγγελίες από τους δυο συνεργάτες του, πηγαίνει κάθετόσο και χαϊδεύει το λευκό άλογο, του δίνει κύβους ζάχαρης, κου-νά τα χέρια του σαν να πετά και οι θεατές προσπαθούν κατάπλη-κτοι να αντιληφθούν και να συνειδητοποιήσουν τι συμβαίνει καιγιατί. Το έργο έχει σημαντικές αμφισημίες. Τι σημαίνει η αντιπα-

μÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·-SitesTThhööeennggeess –– ΣΣττρριιγγγγάάρρηη ΡΡέέαα,, ««JJoosseepphh BBeeuuyyss -- ΗΗ εεππααννάάσστταασσηη εείίμμαασσττεε εεμμεείίςς»»,, Εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2010

JJaannnniiss KKoouunneelllliiss,, κκααττάάλλοογγοοςς έέκκθθεεσσηηςς,, εεκκδδ.. MM.. JJ.. JJaaccoobb,, ΜΜοουυσσεείίοο ΣΣύύγγχχρροοννηηςς ΤΤέέχχννηηςς ΣΣιικκάάγγοο,, 11998866CCrriittiiccooss CCoorriinnnnaa,, κκααττάάλλοογγοοςς έέκκθθεεσσηηςς,, ""RReeaaddiinngg AArrttee PPoovveerraa,, ZZeerroo ttoo IInnffiinniittyy:: AArrttee PPoovveerraa 11996622--11997722"",, Tate Modern, Λονδίνο 2001

HHoommaaggee ttoo JJaannnniiss KKoouunneelllliiss // UUnnttiittlleedd ((1122 HHoorrsseess)),, ββίίννττεεοο,, hhttttpp::////wwwwww..vveeoohh..ccoomm//ccoolllleeccttiioonn//ss33006622//wwaattcchh//ee11449933997788hhHHssYYKKJJRR

46 ñ I¶¶A™IA

ΕΕιικκ.. 55:: Γιόζεφ Μπόις, «Ιφιγένεια /Τίτος Ανδρόνικος)», Αρνητικό καιθετικό φιλμ, χρώμα, γυαλί, μεταλλικόπλαίσιο, 71 x 55 x 4.50 cm, 1985,Εθνική Πινακοθήκη Σκωτίας.

ΕΕιικκ.. 44:: Γιόζεφ Μπόις, «Ιφιγένεια / Τίτος Ανδρόνικος)»,1969, Φρανκφούρτη, Δράση με τη συμμετοχή ζωντανούαλόγου. Ο Γιόζεφ Μπόις κρατά το κύμβαλο.

ράθεση του Τίτου Ανδρόνικου και της Ιφιγένειας; Τι σημαίνει τοίδιο το ζωντανό άλογο; Τι σημαίνει η τελετουργία των κινήσεων,των απαγγελιών και η σκηνική παρουσία του Μπόις; Υπάρχει σκη-νή, υπάρχουν ηθοποιοί, υπάρχει το σκηνικό με το ζωντανό άλο-γο, όμως αυτό δεν είναι θέατρο. Είναι η δημιουργία μιας εικόναςμε εικαστική διάσταση, είναι μια δράση, που έχει δημιουργηθείμετά από πολλά προσχέδια του Μπόις. Σίγουρα αυτό δεν είναιθέατρο έτσι όπως το θεωρούσαν μέχρι τότε οι θεατές. Οι θεατέςπλήττουν, αδημονούν, προσπαθούν να καταλάβουν, αμφισβητούν,και την άλλη μέρα παρεμβαίνουν εμποδίζοντας την επανάληψητης δράσης.Ο Γιόζεφ Μπόις γεννήθηκε στη Γερμανία το 1921 και πέθανε το

1986, αφού επέδρασε με σημαντικό τρόπο στη μοντέρνα και τησύγχρονη τέχνη. Πίστευε ότι κάθε άνθρωπος έχει μέσα του δημι-ουργικές, καλλιτεχνικές δυνάμεις, ότι είναι ένας εν δυνάμει καλλι-τέχνης. Τις ιδέες των δύο αυτών πρωτοποριακών καλλιτεχνών, του Κου-νέλλη και του Μπόις, ειδικά με τη συμμετοχή των ίδιων των ζωντα-νών αλόγων και όχι της αναπαράστασής τους, τις συναντάμε σήμε-ρα από διάφορους σύγχρονους καλλιτέχνες, σε πολλές εκφάνσειςπροκλητικής διάστασης, που γεννά ερωτηματικά.

ΕΕιικκ.. 55

ΕΕιικκ.. 44