Tehnicki fakultet u Boru

SEMINARSKI RAD

UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM

''JUST IN TIME''

PROIZVODNJA

Mentor: Student:

Ivan Mihajlović Colović Petar 283/07SADRŽAJ

1. TIPOVI PROIZVODNJE 3

2. ''JUST IN TIME'' PROIZVODNJA5

2.1. Planiranje proizvodnje 8

2.2. Skraćenje ciklusa proizodnje 9

2.3. Kanban sistem 10

2.4. Lean mišljenje 12

ZAKLJUČAK 13

LITERATURA 14

2

1. TIPOVI PROIZVODNJE

U proizvodnji se možemo odlučiti na koji način želimo da organizujemo proizvodnju ili kakvu nam organizaciju proizvodnje nalaže tržište tj. potražnja i vrsta proizvoda.

Tip proizvodnje je način proizvodnje, koji određuje vremenski tok proizvodnje, odnosno stepen kontinualnosti ili prostorna određenost toka proizvodnje i proizvodnih operacija, ili količina proizvoda i načina obavljanja proizvodnje.

Sl. 1 – Tipovi proizvodnje

Menadžer mora odlučiti za koji tip proizvodnje da se opredeli. Zavisno od potreba preduzeća može se da proizvoditi velike količine u serijama, manje količine u kontinuitetu, po potrebi itd.

Na osnovu vremenskog toka proizvodnja se može podeliti na:

kontinualna ili neprekidna proizvodnja diskontinualna ili prekidna proizvodnja

Kontinualna proizvodnja je proizvodnja u kojoj se izvršavaju tehnološke operacije u proizvodnom ciklusu bez

3

vremenskog prekida. Takav način proizvodnje pogodan je za velike serije proizvoda ili proizvodnje koja ima kontunuitet. Kod serijske proizvodnje gleda se tempiranje određenih operacija kao npr. da proizvod odma po obradi ide na finalizaciju i sl.

Diskontinualna proizvodnja ima karakteristuku prekida tj. ovakva proizvodnja se koristi kod proizvodnje malih serija, pojedinačnih proizvoda, proizvodnju novog proizvoda i proizvodnju koja se povremeno ponavlja. Organizacija je takva da se pojedini procesi mogu prekidati i nastavljati u određenim vremenskim periodima.

Na osnovu prostorne određenosti proizvodnja može biti: linijska ili faznog toka pogonska ili radioničarskog toka i kombinovana linijsko-pogonska proizvodnja

Linijska proizvodnja je kontinalnog tipa proizvodnje sa stanovišta vremenske određenosti. Linijska proizvodnja je karakteristična po redosledu operacija, linijskom postavljanju mašina i ima osobine lančanog toka. Proizvod ide od početne faze tj. pripreme materijala do prve obrade zatim redom na sve faze obrade do finalnog proizvoda i skladištenja/otpremanja. Joše jedna odlika linijskog tipa proizvodnje je i visoka vremenska sinhronizacija. Linijski tip može biti još i faznog tipa, gde se posebno odvajaju određene faze prerade tako se od poluproizvoda šalje na drugu fazu i sve tako do finalog proizvoda. Ovakav način proizvodnje karakterističan je za proizvodnju šečera, papira i u hemijskoj indrustiji.

Pogonski ili radioničarki tip proizvodnje odlikuje se mnogo kompleksnijom organizacijom, mašine i radna mesta sličnih karakteristika i proizvodnih programa smeštene su po posebnim pogonima. Ovakav način proizvodnje odlikuje se manje racionalnim kruženjem proizvoda, racionalnost u velikoj meri zavisi od transportnog sistema, česta su čekanja jedne operacione faze na završetak one prethodne faze. Troškovi pogonske proizvodnje su veći nego kod linijske jer se koristi više radne snage u transportu, skladištenja poluproizvoda do njegove dalje obrade a tu je i problem organizacije proizvodnje koji je mnogo kompleksniji.

Kod kobinacije linijskog i pogosnkog tipa proizvodnje u neke od pogona postavlja se linijska proizvodnja a cilj je iskorištenje prednosti i jedne i druge proizvodnje.

Na osnovu načina proizvodnje postoji: pojedinačna proizvodnja

4

serijska proizvodnja i masovna proizvodnja

Pojedinačna proizvodnja, baš kako joj naziv i kaže bavi se proizvodnjom pojedinačnih komada proizvoda. Ona u velikoj meri zavisi od konkretnih naručioca. Za izradu svakog komada mora se raditi priprema potrebnog materijala, nacrt, projekat i nabavka materijala.

Serijska proizvodnja je zasnovana na malim, srednjim i velikim serijama proizvoda. Glavni problem koji nastaje je određivanje veličine serije. To se postiže na osnovu dinamike progresivnih i degredivnih viškova u zavisnosti od broja proizvoda, tako da je optimalna serija ona koja ima najniže troškove po jedinici.

Masovna proizvodnja predstavlja kontinuiranu proizvodnju istodobnih proizvoda u velikom broju za tržište, nezavisno od porudžbine i dinamike realizacije. Ako do đe do zastoja u realizaciji proizvod se lageruje a proces proizvodnje se ne prekida. Prednost ovakve proizvodnje je ne menjanje proizvodnih priprema sem u slučaju da se menja sam proizvod ili rekonstruiše projekat tehnolopkog procesa.

2. ''JUST IN TIME'' PROIZVODNJA

Kako se polazi od stavke da je proizvodnja ta koja preduzeće čini uspešnim i profitabilnom sve nove tehnologije primenjene su u samoj proizvodnji. Ovakvim stavom velike kompanije rzvijenih država su napravile krupan korak napred u procesu proizvodnje. Novonastala proizvodnja pruža visok kvaltet, proizvodnju bez greške, poizvodnju bez skladištenja i naravno proizvodnju koja tržište zadovoljava uvek na vreme kao i to da u samom preduzeću ne postoji kontrola, nema škarta, da su smanjeni troškovi, smanjeno vreme ciklusa proizvodnje i pripreme itd. Takav način proizvodnje, nastao u Japanu, naziva se ''Just in time'' proizvodnja što u slobodnom prevodu znači ''Tačno na vreme'' ili ''U pravom trenutku''.

''Just in time'' proizvodnja razvijena je u Toyota Motor Company u Japanu. Uzrok nastajanju takvog sistema treba tražiti u samim osobinama japanskog društva, reljefa i uopšte geografskog i socijalnog karaktera. Kako Japan nema dovoljno obradive površine, nema sirovina, izolovan je jer se sastoji od 4 ostrva to je nateralo japance da oduvek štede na materijalu i

5

zemlji tj. da ih koriste do svojih maksimuma, kao i to da moraju mnogo da rade da bi nadoknadili te nedostatke. Rad je za japance, kako oni kažu, više odmor i opuštanje negoli rad kakav ga mi vidimo. Njihov sistem uređenja je različit od bilo kojeg drugog u svetu.

Kako je JIT proizvodnja japanske kompanije vrtoglavo povela ka vrhu svetske ekonomije, velike kompanije, a i one manje, iz Amerike i Evrope prihvatile su taj sistem proizvodnje kao neophodan i mnogo napredniji od postojećeg.

Rezultati primene JIT filozofije su veoma izraženi. U automobilskoj industriji mogući su koeficijenti obrtaja zaliha od 50 do 100. u uporedbi s onima od 10 do 20 kod tradicionalnog pristupa (podaci od 1986 godine). U proizvodnji motocikala, JIT sistem omogućuje koeficijent obrtaja zaliha od oko 20, u uporedbi s onim od 3 do 5 kod tradicionalnih kompanija. JIT sistem je, takođe, poboljšao kvalitet, smanjio troškove i poboljšao fleksibilnost u tim kompanijama.

Sistem Just-in-time je vrlo efikasan sistem upravljanja u industriji. Just-in-time proizvodiijaje krajnji cilj nove proizvodnje. a ne sredstvo za postizanje cilja. Proizvodnja Just-in-time znači da se proizvodi samo ono što se traži od strane tržišta i to u najmanje mogućim serijama, sa "nula grešaka" i u tačno predviđenom vremenskom roku ("tačno na vreme").

Proizvodnja Just-in-time ima sledeće karakteristike:• proizvodnja "po narudžbi",• proizvodnja u "malim serijama",• proizvodnja sa "nula grešaka" ("Zero QC"),• proizvodnja sa najkraćiin ciklusom izrade (mm Te),• proizvodnja "bez skladišta",• proizvodnja "bez zaliha" (gotovih proizvoda),• nizak nivo angažovanja kapitala,• niski troškovi, • veliko iskorišćenje kapaciteta itd.

Za ostvarenje proizvodnje Just-in-time, odnosno proizvodnje "u pravo vreme", potrebnoje:

• znati šta tržište traži (pomoću istraživanja tržišta).• precizno planirati proizvodnju,• usavršiti proces proizvodnje (pom<wu Zero QC, ostalih

nnctoda 1 tehnika).

Japanski stničnjak za proizvodnju T. Ohno svoje ideje o "Just-in-time" formuliše na sledeći način: "Just-in-time'' je mnogo više od sistema za smanjenje skladišta. To je mnogo više od skraćenja vremena reglaže između proizvoda u

6

proizvodnji. To je mnogo više od korišćenja Kanban-kartice da bi se "trebovao" materijal prema stvamim potrebama. To je mnogo više od sistema koji automatski zaustavlja proizvodnju pri svakoj grešci. Toje mnogo više od modemizovanja fabrike."

Cilj Just-in-time proizvodnje je da se postigne rentabilnost. Karakteristike rentabilne proizvodnje su;

• nizak nivo angažovanja kapitala (bezskladisna proizvodnja),

• niski troskovi.• veliko iskorišćenje kapaciteta.

Primenom Just-in-time u proizvodnji postiže se:• visok kvalitet proizvoda - proizvodnja bez greške,• proizvodnja prema potrebama tržišta, fleksibilnost

kapaciteta,• kratak ciklus proizvodnje,• efikasna izmena alata,• "Pull-sistem", tj. odgovarajuća telinika planiranja.• saradnja i poverenje kupca i prodavca,• saradnja i poverenje dobavljača i proizvođača,

"angažovan odnos svih zaposlenih'',• efikasno upravljanje materijalom, "smanjenje zaliha

robe", pouzdanost isporuke, itd.

Just-in-time proizvodnja stvara danas, takođe, dodatne činjenice konkurentnosti preduzeća na tržištu kroz:

• efikasno upravljanje materijalorn,• smanjenje zaliha robe,• pouzdanost isporuke,• poboljšan kvalitet proizvoda,• smanjenje troškova (posebno u administraciji).

Just-in-time proizvodnjoin proizvodi se samo ono štoje neopbodno, i na taj način stiču se iislovi za "bezskladišnu proizvodnju". Sistem "bezskladišne proizvodnje" podrazumeva proizvodnju "bez zaliha", a na veličinu zaliha najviše utiču:

• sistem upravljanja materijalom i sirovinama u skladištu,• nacin obrade podataka,• način izveštavanja o stanju zaliha, o nekurentnosti

zaliha. itd.,• struktura tehnoluške operacije i organizacije procesa

7

proizvodnje,• način evidencije troškova, primenjene metode

kalkulacija, itd.

Sl. 2 – Model ''Just in time'' proizvodnje: smanjenje troškova

2.1. Planiranje proizvodnje

Postupak planiranja proizvodnje počinje s dugoročnim planom proizvodnje a onda se rastavlja na dogišnje, mesečne i dnevne planove. Glavni terminski plan izrađuje se mesečno ili nedeljno, a dnevni da bi se ujednačilo opterećenje. Proces se na svakom stepenu razmatra po pitanju prodaje, planiranja profita i kapacieta. Plan se pravi do najsitnijih detalja i teži se da prelaz sa jedne modela na drugu tj. troškovi budu jednaki nuli. Kada se odredi mesečni plan, taj plan moraju dobiti svi koji su vezani za tu vrstu proizvoda što znači od dobavljača sirovina, zaposlenih do prodajnih mesta. Još jedna odlika ''Just in time'' proizvodnje je i ta što završetkom dnevno planiranih aktivnosti, pre kraja radnog vremena, proizvodnja staje, ne proizvodi se dalje, a radnici se bave održavanjem i sređivanjem

8

radnog prostora i mašina.

2.2. Skraćenje ciklusa proizodnje

Još jedna osobina JIT proizvodnje je skraćenje ciklusa proizvodnje. Prednosti koje nastaju tim procesom su fasinantene i u mnogome smanjuju troškove. To se postiže skraćenjem vremena čekanja, skraćenjem protočnog vremena i ubrzavanjem celog administrativnog posla u pripremi i adminstraciji tako da je menadžerski tim usperen na smanjvanje vremana izrade i pripremno završnog vremena.

Obzirom da se ranije na pripremno-završno vreme obraćala tako mala pažnja, moguća su izvanredna skraćivanja. Na primer, u General Motorsu, vreme potrebno za promenu kalupa u mašinama za ''štancanje" skraćeno je sa 6 sati na 18 minuta, a to je omogićilo smanjenje zaliha sa milion na sto hiljada dolara.

Glavne prednosti smanjivanja vremena ciklusa su sledeće:• minimalna nedovršena proizvodnja,• postiže se veća fleksibilnost,• brzo eliminisanje uzroka grešaka,• manja potreba za sigumosiiim zalihama,• jednostavnije planiranje zahvaljujući redukciji nedovršene

proizvodnje,• više tzv. "reda i razumevanja" zahvaljujući redukciji

nedovršene proizvodnje.

Skraćivanje i smanjivanje protočnih vremena radnih naloga i operacija postiže se sledećim merama:

• Orijentacija linije prema tokovima proizvodnje - znacajno se smanjuje i racionalizuje transport, redovi čekanja i rad na izmeni alata. Skupe mašine u proizvodnji su uvek dobro iskorišćene, što se ne može reći za jednostavinje mašine i urđaje.

• Balansiranje i sinhronizovanje proizvodnih procesa - doprinosi smanjenju međuskladišta u proizvodnim pogonima.

• Kombinovanje procesa i operacija - doprinosi smanjenju broja redova čekanja.

• Broj komada u opticaju - dovodi do toga da međuskladista u liniji proizvodnje budu mala.

• Male serije - kratko vreme čekanja. Velike serije su retko isplative, posto se u uslovima velikoserijske proizvodnje

9

gubi mnogo na troškovima skladištenja zbog čekanja na kompletiranje celih isporuka. Kod velikih serija redukcija prodiijnih cena je najčešće fiktivna i nije realna. Male serie omogućavaju ujedinjen i stalan izlaz proizvoda, te na taj način olakšavaju tržišnu orijentaciju proizvodnje.

Pioizvodnja malih serija omogućuje minimiziranje transporta i njegovu eliminaciju, pošlo se proizvodna oprema postavlja u liniju, prema redosledu operacija. Kratka protočna vremena i fleksibilnosl proizvodnje obezbeđnje sigurnost isporuka na vreme i opstepoverenje između proizvodnje i tržišta.

Kratka vremena poslova koji se uslovno mogu nazvati adminstrativnim postižu se tako što:

• Obrada podataka vrsi se on-line - serijski povezan batch sistem produžuje protečeno vreme i stvara probleme pri izmeni planova. Kada je ponekad i moguće izvršiti određene operacije, ovakav sistem operacija to ne dozvoljava, pa se onda obrada vrši on-Iine. • Saradnja sa isporučiocima - unapređuje se tako da se smanji administracija. Koristi se jednostavan sistem naručivanja, pakovanja. fakturisanja, paletizacija. • Operativno planiranje - prenosi se na proizvodne pogone.

2.3. Kanban sistem

Proizvodnjom može da se upravlja pomoću operativnog plana (klasičan način upravljanja) preko koga se proizvodnja od samog početka procesa usmerava napred radnim nalozima (proizvodnja delova, predmontaža, montaža). Ovukav princip upravljanja "guranjem" proizvodnje napred stvara veliki i dosta nepregledan protok robe, kao i duga protočna vremena.

Savremeni metod upravljanja ne korisli sistem "guranja" proizvodnje, već koristi ''pull-sistem" pomoću koga se materijal "usisava" u proizvodnju. Radni nalog sa specifikacijom potrebnih delova dostavlja se završnoj montaži koja ove delove ugrađuje, a montaža kao naredni - sledeći proces "vuče" ("usisava") delove samo onda kada se vrši montaža konkretnog proizvoda. Medutim. mogu postojati mali baferi (međuskladišta) u kojima se nalaze delovi i podsklopovi. U ovom sistemu proizvodnjom delova i podsklopova može se upravljati i pomoću Kanbana.

Kanban je metoda odobravanja (autorizacije) proizvodnje i kretanja materijala u JIT sistemu. Kanban, na japanskom jeziku, znači marker (kartica, znak. pločica ili druga naprava) koji se koristi za kontrolu niza poslova po fazama procesa. Kanban je

10

podsistem JIT-a i ova dva pojma nisu sinonimi, kao što neki autori ponekad ističu.

Svrha Kanban sistema je da signalizira potrebu za dodatnim delovima i da osigura da se ti delovi proizvedu na vreme i tako podrže sled proizvodnje, ili montažu. To se radi tako, da se ''povlače'' delovi kroz proces počevsi od linije za završnu montažu.

Postoje dva osnovna tipa kanban-a. Proizvodni i Transportni. Razlika između njih odnosi se na informaciji koja se nalazi na karti/kontejneru.

Transportni kanban samo sadrži detalje koji se odnose na to odakle su materijali/proizvodi stigli i gde idu.

Proizvodni kanban uključuje detalje operacije koji se moraju obaviti na radnom mestu. Ova dva sistema se mogu koristiti zajedno za upravljanje proizvodnim sistemom, ponekad se nazivaju Integrisani Kanban.

−Primer transportnog kanban−a

Osnovni doprinos korišćenja kanbana je da on smanjuje iznos zaliha proizvoda na kojima je rad u toku i gotovih proizvoda, restrikcijom snabdevanja materijalom i komponentama sve dok nisu zaista potrebni, čime se omogućuje Just-In-Time sistem.

11

Lean mišljenje

Primenom ovog pristupa mreža logistike svoje performanse podiže na jedan viši nivo i sve izmene u poslovnim procesima usklađuje sa zahtevima potrošača. U osnovi principi lean mišljenja podrazumevaju da se roba proizvodi i isporučuje kupcima tačno na vreme i u skladu sa ugovorenom prodajom. Lean organizacija mora biti tako projektovana da se porudžbine kreću kroz proizvodni sistem po principu pull- tehnike. Time je moguće redukovati ili izbeći nastajanje zaliha, čije je postojanje kod tradicionalnog push raspoređivanja opravdano proizvodnjom proizvoda onda kada postoje raspoloživi ljudski, materijalni i tehnološki resursi. Push raspoređivanje ne povećava osetljivost kompanije na signale iz okruženja. Neophodno je sagledati njihove ključne faktore: minimalna zakašnjenja, minimalne zalihe, minimalne greške, minimalno vreme zastoja i jednostavnost i vidljivost procesa.

12

-šematski prikaz lean mišljenja

ZAKLJUČAK

Videli smo da Just-in-time proizvodnja ima sledeće karakteristike:

• proizvodnja "po narudžbi",• proizvodnja u "malim serijama",• proizvodnja sa "nula grešaka" ("Zero QC"),• proizvodnja sa najkraćiin ciklusom izrade (mm Te),• proizvodnja "bez skladišta",• proizvodnja "bez zaliha" (gotovih proizvoda),• nizak nivo angažovanja kapitala,• niski troškovi, • veliko iskorišćenje kapaciteta itd.Posebna pažnja se obraća vremenu. Na svim među

sistemima i međufazama kao i na pripremnim i završnim administrativnim poslovima skraćuje se vreme samo na neophodni minimum. tj da se što manje vremena troši na ono što samu proizvodnju usporava.

13

Sistem Just-in-time je efikasan sistem upravljanja u industriji. Just-in-time proizvodiijaje krajnji cilj nove proizvodnje. a ne sredstvo za postizanje cilja. Proizvodnja Just-in-time znači da se proizvodi samo ono što se traži od strane tržišta i to u najmanje mogućim serijama, sa "nula grešaka" i u tačno predviđenom vremenskom roku ("tačno na vreme"). Pravovremeno zadovoljavanje potreba, odnosno skraćivanjem "lead time" (ili vremena od momenta porudžbine do isporuke), ima za posledicu zadovoljne potrošače i zadovoljne organizacije u ostvarenju konačnih ciljeva. Isporučiti proizvod ''tačno na vreme'' bez primene IT, odnosno E-poslovanja bi billo gotovo nemoguće.

Kako kaže T. Ohno: "Just-in-time'' je mnogo više od sistema za smanjenje skladišta. Toje mnogo više od skraćenja vremena reglaže izmcđu proizvoda u proizvodnji. To je mnogo više od korišćenja Kanban-kartice da bi se "trebovao" materijal prema stvamim potrebama. To je mnogo vise od sistema koji automatski zaustavlja proizvodnju pri svakoj grešci. Toje mnogo više od „modemizovanja fabrike“. Klikom na samo jedan taster može se istog trenutka, odnosno just in time, doći do željenih informacija, ali i roba i usluga.

LITERATURA

1. Prof. dr Rade Stanković, prof. dr Todor L. Petrović; Poslovni i uslužni menadžment;

2. Randić. D. , Menadžment proizvodnje, VPŠ, Beograd;

14

3. Roger G. Schoeder: Upravljanje proizvodnjom, četvrto izdanje, Mate, Zagreb;

15