1

Kü thuËt ch¨n nu«i lîn n¸i sinh s¶n

Hµ néi 2004

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

2

Môc lôc

Trang Ch­¬ng I: Gièng lîn vµ c«ng thøc lai trong ch¨n nu«i lîn 1 1. Gièng lîn Mãng C¸i 1 2. Gièng lîn Ø 3 3. Mét sè gièng lîn miÒn nói 4 4. C¸c gièng lîn ngo¹i nu«i ë ViÖt Nam 5 5. Mét sè c«ng thøc lai trong ch¨n nu«i lîn 6 6. Ph©n lo¹i lîn trong ®µn lîn n¸i sinh s¶n 7 Ch­¬ng II: Chuång tr¹i cho lîn n¸i sinh s¶n 9

1. Yªu cÇu chung 9 2. Chuång cho lîn n¸i hËu bÞ 10 3. Chuång nu«i lîn n¸i sinh s¶n 10 4. Chuång nu«i lîn con sau cai s÷a ®Õn 60 ngµy tuæi 11

Ch­¬ng III: Ho¹t ®éng sinh dôc vµ c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i

13

1. Ho¹t ®éng sinh dôc ë lîn n¸i 13 2. Søc s¶n xuÊt cña lîn n¸i 16 a. Mét sè chØ tiªu sinh lý sinh dôc cña lîn n¸i 16 b. Kh¶ n¨ng sinh s¶n 17 c. Mét sè chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt kh¸c 20 Ch­¬ng IV: Ch¨n nu«i lîn c¸i hËu bÞ 22

- Môc tiªu ch¨n nu«i lîn c¸i hËu bÞ 22 - Kü thuËt chän lîn c¸i g©y n¸i sinh s¶n 22 - Kü thuËt nu«i d­ìng lîn c¸i hËu bÞ 22 - Kü thuËt qu¶n lý lîn c¸i hËu bÞ 24 - Mét sè yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i 25

Ch­¬ng V: Ch¨n nu«i lîn n¸i sinh s¶n 26 I. Ch¨n nu«i lîn n¸i chöa 26 1. Môc tiªu ch¨n nu«i lîn n¸i chöa 26 2. Kü thuËt nu«i d­ìng lîn n¸i chöa 26 3. Kü thuËt qu¶n lý lîn n¸i chöa 27

II. Ch¨n nu«i lîn n¸i nu«i con 28

1. Môc tiªu cÇn ®¹t ®­îc 28 2. Kü thuËt ®ì ®Î cho lîn 28 3. Nu«i d­ìng lîn n¸i ®Î vµ nu«i con 31 4. Kü thuËt nu«i d­ìng ch¨m sãc lîn n¸i tõ khi cai s÷a ®Õn khi phèi gièng trë l¹i 33 Ch­¬ng VI: Ch¨n nu«i lîn con theo mÑ 36 1. §Æc ®iÓm cu¶ lîn con bó s÷a 36 2. Kü thuËt nu«i d­ìng lîn con theo mÑ 37 3. Ch¨m sãc qu¶n lý lîn con theo mÑ 40 4. Kü thuËt cai s÷a lîn con 42 Ch­¬ng VII: Mét sè bÖnh th­êng gÆp ë lîn n¸i 45 1. Quy tr×nh vÖ sinh phßng bÖnh cho lîn. 45 2. Quy tr×nh tiªm phßng cho lîn n¸i 45 3. Mét sè bÖnh cña lîn n¸i 46 4. Mét sè bÖnh cña lîn con 52

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

3

Ch­¬ng I

Gièng lîn vµ c«ng thøc lai trong ch¨n nu«i lîn 1. Gièng lîn Mãng C¸i

* Nguån gèc vµ sù ph©n bè

Gièng lîn Mãng C¸i ®­îc nu«i nhiÒu ë huyÖn Mãng C¸i tØnh Qu¶ng Ninh. VÒ nguån gèc

lîn Mãng C¸i cã nguån gèc tõ lîn Qu¶ng §«ng Trung Quèc, gièng lîn nµy ®­îc ng­êi Hoa

mang sang n­íc ta nu«i tõ l©u, dÇn dÇn ph¸t triÓn thµnh gièng lîn cña n­íc ta.

HiÖn nay sè l­îng lîn Mãng C¸i lªn ®Õn trªn 30 v¹n con, ®­îc ch¨n nu«i rÊt réng r·i ë c¸c

tØnh ®ång b»ng s«ng Hång, ven biÓn miÒn Trung vµ T©y Nguyªn, ®Ó thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh

“Mãng C¸i ho¸ ®µn lîn” ë c¸c tØnh trªn. Lîn Mãng C¸i lµ lîn c¸i nÒn c¬ b¶n ®Ó lai víi lîn ®ùc

Yorshire vµ Landrace cho s¶n phÈm con lai nu«i lÊy thÞt chñ yÕu hiÖn nay ë miÒn B¾c ViÖt Nam.

* §Æc ®iÓm ngo¹i h×nh

Lîn Mãng C¸i cã 3 dßng: dßng x­¬ng to, dßng x­¬ng nhì vµ dßng x­¬ng nhá. Lîn Mãng

C¸i x­¬ng nhá cã tÇm vãc kh«ng kh¸c lîn Ø, vµ cã vïng tr¾ng ë bông vµ vµnh tr¾ng v¾t ngang

qua vai lín h¬n so víi dßng x­¬ng nhì vµ x­¬ng to.

Lîn Mãng C¸i cã ®Æc ®iÓm ngo¹i h×nh nh­ ®Çu ®en gi÷a tr¸n cã mét ®èm tr¾ng h×nh tam

gi¸c hoÆc h×nh thoi mµ ®­êng chÐo dµi theo chiÒu dµi cña mÆt lîn. Mâm tr¾ng, bông vµ 4 ch©n

tr¾ng. PhÇn tr¾ng nµy cã nèi nhau b»ng mét vµnh tr¾ng v¾t qua vai, lµm cho phÇn ®en cßn l¹i trªn

l­ng vµ m«ng cã h×nh d¸ng nh­ c¸i yªn ngùa cßn ®­îc gäi lµ vÕt lang h×nh yªn ngùa. ë chç tiÕp

gi¸p gi÷a l«ng ®en vµ tr¾ng cã mét kho¶ng mê, réng kho¶ng 2 - 3 cm trªn ®ã da ®en l«ng tr¾ng.

§Æc ®iÓm vÒ mµu s¨c l«ng da cña lîn Mãng C¸i lµ cè ®Þnh. Tuy nhiªn ë dßng Mãng C¸i x­¬ng to

th× phÇn tr¾ng v¾t qua vai th­êng hÑp h¬n so víi Mãng C¸i x­¬ng nhá vµ x­¬ng nhì vµ cã tr­êng

hîp ë gi÷a vµnh tr¾ng v¾t qua vai cã mét vïng da ®en ë gi÷a nh­ lµ mét hßn ®¶o ®en n»m gi÷a

vµnh l«ng tr¾ng. Lîn Mãng C¸i x­¬ng to cã tai to vµ cóp vÒ phÝa tr­íc. Cßn lîn Mãng x­¬ng nhá

vµ nhì th× tai nhá vµ ®øng.

VÒ kÕt cÊu ngo¹i h×nh lîn Mãng C¸i cã ®Æc ®iÓm lµ ®Çu to, tai ®óng h­íng vÒ phÝa tr­íc,

l­ng vâng, bông xÖ, ch©n yÕu cßn cã hiÖn t­îng ®i bµn, cã tõ 12 - 14 vó.

* §Æc ®iÓm sinh tr­ëng

Lîn Mãng C¸i lµ gièng thµnh thôc sím, thêi gian sinh tr­ëng ng¾n. Khèi l­îng s¬ sinh 0,5

- 0,7 kg/ con, khèi l­îng cai s÷a 6-8 kg/ con, khèi l­îng lóc 6 th¸ng tuæi ®¹t 30 - 40 kg; khèi

l­îng lóc 12 th¸ng tuæi ®¹t 60 kg; khèi l­îng tr­ëng thµnh ®¹t 100 - 120 kg. NÕu so víi lîn Ø th×

tÇm vãc lîn Mãng C¸i cã to h¬n, nh­ng nãi chung vÉn thuéc lo¹i tÇm vãc nhá. Mæ thÞt ë khèi

l­îng 100 kg cho 79% mãc hµm, tØ lÖ thÞt n¹c 38,6%.

* Kh¶ n¨ng sinh s¶n

Lîn Mãng C¸i cã lµ gièng lîn thµnh thôc sím: lîn ®ùc 2 th¸ng tuæi cã thÓ giao phèi d­îc

vµ cã thÓ thô thai, lîn c¸i 3 th¸ng tuæi ®· cã biÓu hiÖn ®«ng dôc, chu kú ®éng dôc b×nh qu©n 21

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

4

ngµy (18-25 ngµy), thêi gian ®éng duc 3-4 ngµy, thêi gian chöa b×nh qu©n 114 ngµy, thêi gian

®éng dôc trë l¹i sau cai s÷a 5-7 ngµy.

Lîn Mãng C¸i lµ gièng lîn m¾n ®Î, ®Î nhiÒu con, nu«i con khÐo. Cã thÓ ®Î tõ 10-12 con/

løa, khèi l­îng s¬ sinh 0,5 - 0,7 kg/ con, tØ lÖ nu«i sèng ®¹t 80-90%. So víi c¸c lo¹i lîn lang kh¸c

th× c¸c chØ tiªu trªn ®Òu cao h¬n tõ 5 - 7%.

H×nh 1 Lîn n¸i Mãng C¸i

Lîn Mãng C¸i lµ gièng lîn cã tÇm vãc t­¬ng ®èi lín so víi c¸c gièng lîn trong vïng ®ång

b»ng vµ trung du B¾c Bé. Tuæi thµnh thôc sím, m¾n ®Î, ®Î sai con, kh¶ n¨ng nu«i con khÐo, kh¶

n¨ng tiªu ho¸ vµ lîi dông thøc ¨n th« xanh tèt. Mét sè h¹n chÕ lµ kÕt cÊu ngo¹i h×nh yÕu, l­ng

vâng, bông xÖ, tû lÖ n¹c thÊp.

Ph­¬ng h­íng c«ng t¸c gièng ®èi víi gièng lîn Mãng c¸i lµ t¨ng c­êng chän läc vµ nh©n

thuÇn ®Ó n©ng cao tÇm vãc, c¶i t¹o c¸c nh­îc ®iÓm cña lîn Mãng C¸i.

Cho lai t¹o víi c¸c gièng lîn nhËp néi ®Î lÊy con lai nu«i thÞt. Trong chiÕn l­îc n¹c ho¸

®µn lîn hiÖn nay, ngoµi phÇn sö dông lîn ngo¹i thuÇn nu«i tíi c¸c hé n«ng d©n, kh«ng thÓ thiÕu

v¾ng c¸c lo¹i lîn lai, mµ trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c con lai cã ®ãng gãp phÇn m¸u cña lîn Mãng

C¸i. ViÖc sö dông lîn n¸i lai F1(Yorkshire x Mãng C¸i) hoÆc F1 (Landrace x Mãng C¸i ) lµm nÒn

®Ó t¹o con lai 3/4 m¸u ngo¹i nu«i thÞt nh»m n©ng cao n¨ng xuÊt ch¨n nu«i vµ tØ lÖ thÞt n¹c trong

thµnh phÇn thÞt xÎ lªn 48 - 49 % lµ h­íng ®i hÕt søc ®óng ®¾n hiÖn nay.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

5

2. Gièng lîn Ø

Gièng lîn Ø ®­îc nu«i phæ biÕn ë ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Hång, lµ gièng lîn ®­îc nh©n

d©n ta chän läc, nh©n gièng vµ nu«i d­ìng l©u ®êi.

HiÖn nay gièng lîn Ø ®­îc nu«i kh¸ réng r·i t¹i c¸c tØnh thuéc ®ång b»ng s«ng Hång nh­

H¶i D­¬ng, H­ng Yªn, Th¸i B×nh, Hµ T©y, Nam §Þnh, H¶i Phßng vµ phÝa Nam cña c¸c tØnh nh­

Hµ B¾c, Th¸i Nguyªn, VÜnh Phó …

* §Æc ®iÓm ngo¹i h×nh

Lîn Ø toµn th©n cã mµu ®en tuyÒn, ®Çu nhá vµ th«, mâm ng¾n vµ cong, m×nh ng¾n, ngùc

s©u, l­ng vâng, bông xÖ, cã 10 vó, ch©n yÕu. Lîn thuéc lo¹i thÓ chÊt yÕu, tÇm vãc nhá, lîn ®ùc

th­êng nhá h¬n lîn c¸i, h­íng s¶n xuÊt mì.

Lîn Ø cã 2 lo¹i h×nh: Lîn Ø mì vµ Ø pha. Lîn Ø mì hay cßn gäi lµ Ø mÆt nh¨n (Ø nh¨n) , lo¹i

nµy toµn th©n mµu ®en, tr¸n cã nhiÒu nÕp nh¨n h»n s©u lµm cho mòi cã vÎ cong lªn, mÆt cã vÕt

nh¨n. Lo¹i nµy thµnh thôc sím, tÇm vãc bÐ, ch©n thÊp, bông sÖ, m×nh ng¾n.

Lo¹i h×nh lîn Ø pha, toµn th©n còng cã mµu ®en, cã con 4 ch©n ®èm tr¾ng, ch©n cao h¬n lîn

Ø mì, bông gän h¬n, mâm th¼ng, mÆt kh«ng nh¨n.

* §Æc ®iÓm sinh tr­ëng

Lîn Ø sinh tr­ëng chËm, gi÷a 2 nhãm th× lîn Ø pha sinh tr­ëng nhanh h¬n lîn Ø mì. khèi

l­îng 2 th¸ng tuæi chØ ®¹t 5 kg, tõ 4-8 th¸ng tuæi khèi l­îng lîn Ø ®ùc lu«n thÊp h¬n lîn Ø c¸i,

khèi l­îng Ø ®ùc lóc 4 th¸ng tuæi lµ11,9 kg, trong khi ®ã lîn Ø c¸i lµ 13,5 kg. Khèi l­îng tr­ëng

thµnh cña lîn Ø chØ ®¹t 70 kg (lóc 30 - 32 th¸ng tuæi) cho nªn cÇn ph¶i quan t©m c¶i thiÖn tÇm

vãc.

Lîn Ø nu«i thÞt cã tèc ®é t¨ng träng thÊp chØ ®¹t 200 - 250 g/ ngµy, do vËy khi xuÊt chuång

lóc 8 th¸ng tuæi ch­a ®¹t 50 kg. Tiªu tèn thøc ¨n cho 1 kg t¨ng träng cao. TØ lÖ n¹c tõ 34,5 -

39,12%, tØ lÖ mì 40 %(39,97-43,2%). ChÊt l­îng thÞt tèt, ®é dinh d­ìng cao, thí thÞt nhá, mïi vÞ

th¬m ngon (ViÖn ch¨n nu«i 1973-1976)

* Kh¶ n¨ng sinh s¶n

Lîn Ø c¸i thµnh thôc vÒ tÝnh sím, lóc 3-4 th¸ng tuæi ®· cã biÓu hiÖn ®éng dôc, chu kú ®éng

dôc 19-21 ngµy, thêi gian ®éng dôc 3-4 ngµy, thêi gian chöa 110- 115 ngµy, sè con ®Î/ løa 8 - 10

con, khèi l­îng lîn con lóc s¬ sinh ®¹t b×nh qu©n 0,45 kg, tØ lÖ nu«i sèng cao ®¹t 90-92%. Khèi

l­îng khi cai s÷a lóc 60 ngµy tuæi ®¹t b×nh qu©n 5,5 kg/ con.

Lîn Ø ®ùc thµnh thôc vÒ tÝnh sím h¬n lîn Ø c¸i. Nh×n chung lîn Ø ®ùc sinh tr­ëng ph¸t triÓn

chËm h¬n lîn Ø c¸i, tuæi sö dông lîn Ø ®ùc tèt nhÊt lóc 6 - 8 th¸ng tuæi.

§èi víi lîn Ø pha cã kh¶ n¨ng sinh s¶n cao h¬n, kh«ng thua kÐm lîn Mãng C¸i: sè con ®Î /

løa ®¹t 11,7 (cña lîn Mãng C¸i lµ 11,08); sè con cai s÷a / æ lµ 10,7 con (lîn Mãng C¸i lµ 10,4

con).

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

6

* KÕt luËn

Lîn Ø cã ­u ®iÓm lµ thµnh thôc sím, chÊt l­îng thÞt th¬m ngon, kh¶ n¨ng chÞu ®ùng kham

khæ cao, nu«i con khÐo, kh¶ n¨ng lîi dông thøc ¨n th« xanh cao, dÔ thÝch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn

nu«i d­ìng kh¸c nhau. Tuy nhiªn còng cã nh­îc ®iÓm lµ tÇm vãc qu¸ nhá, thÓ chÊt yÕu, bông to,

l­ng vâng, ch©n yÕu, h­íng mì. Tõng b­íc t¹p giao c¶i l­¬ng víi c¸c gièng lîn kh¸c, nhÊt lµ c¸c

gièng lîn ngo¹i ®Ó n©ng cao tÇm vãc vµ gi¸ trÞ kinh tÕ. Lîn c¸i Ø cã thÓ cho lai víi lîn Yorkshire

®Ó chän lÊy c¸i lai F1 lµm n¸i nÒn trong c¸c c«ng thøc lai 3 m¸u ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng sinh tr­ëng

vµ tû lÖ thÞt n¹c/ thÞt xÎ.

3. Mét sè gièng lîn miÒn nói

C¸c gièng lîn miÒn nói gåm cã: Lîn M­êng Kh­¬ng, lîn MÑo, nhãm lîn Lang nh­ lîn

Lang Chî R· (B¾c K¹n), lîn Lang H¹ Lang (Cao B»ng)…

Nh×n chung t×nh n¨ng s¶n xuÊt cßn thÊp ®ã lµ do ®iÒu kiÖn ®Þa lý, tËp qu¸n ch¨n nu«i vµ

tr×nh ®é kü thuËt ch¨n nu«i cßn h¹n chÕ.

Nh×n chung c¸c gièng lîn trªn ®Òu cã mµu s¾c l«ng da ®en tuyÒn hoÆc lang tr¾ng ®en, tuy

nhiªn vÕt lang kh«ng cè ®Þnh. VÒ tÇm vãc, c¸c gièng lîn nµy ®Òu cã tÇm vãc to h¬n c¸c gièng

lîn n¬i kh¸c nh­ng m×nh h¬i lÐp, kÕt cÊu v÷ng ch¾c rÊt thÝch hîp víi ch¨n th¶.

Nhãm gièng lîn miÒn nói cã tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh dôc chËm, tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu vµo

lóc 8 th¸ng tuæi. VÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n, nh×n chung c¸c gièng lîn miÒn nói cã kh¶ n¨ng sinh s¶n

thÊp, ®Î 5 - 6 con/løa, sè løa ®Î/n¨m tõ 1 - 1,2. Kh¶ n¨ng tiÕt s÷a thÊp, do ®ã khèi l­îng lîn con

khi cai s÷a ch­a cao.

Nh×n chung c¸c gièng lîn miÒn nói cã ­u ®iÓm lµ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, khÝ hËu

miÒn nói. Tuy nhiªn cã nh­îc ®iÓm lµ n¨ng suÊt ch¨n nu«i cßn thÊp, cho nªn cÇn ®­îc c¶i tiÕn vÒ

kü thuËt nu«i d­ìng ch¨m sãc, hoÆc lai t¹o víi c¸c gièng lîn kh¸c nh­ lîn Mãng C¸i ®Ó n©ng cao

kh¶ n¨ng sinh s¶n.

H×nh 2: Lîn n¸i MÑo

H×nh 3: Lîn n¸i Lang Chî R·

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

7

4. C¸c gièng lîn ngo¹i nu«i ë ViÖt Nam

a. Lîn Yorshire

§­îc chän läc vµ nh©n gièng ë vïng Yorshire cña n­íc Anh tõ thÕ kû 19, hiÖn nay lîn

Yorshire nu«i ë hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Kh¶ n¨ng thÝch nghi cña gièng lîn nµy tèt h¬n c¸c

gièng lîn kh¸c.

Lîn Yorshire cã l«ng tr¾ng tuyÒn, tai ®øng (cã nhãm gièng tai h¬i nghiªng vÒ phÝa tr­íc),

mâm th¼ng, dµi võa ph¶i, tr¸n réng, ngùc réng, ngo¹i h×nh thÓ chÊt ch¾c ch¾n, nu«i con khÐo,

chÞu ®ùng kham khæ, chÊt l­îng thÞt tèt, kh¶ n¨ng chèng chÞu stress cao. Khèi l­îng tr­ëng

thµnh con ®ùc kho¶ng 300 - 400 kg, con c¸i 250 - 300 kg.

T¨ng träng b×nh qu©n tõ 650 - 750 gam/con/ngµy; tiªu tèn thøc ¨n tõ 2,80 - 3,10 kgthøc ¨n

/kg t¨ng khèi l­îng, tû lÖ thÞt n¹c/ thÞt xÎ tõ 55 - 59%, cã mét sè dßng tû lÖ n¹c tõ 59,1 - 63,5%.

Lîn Yorkshire cã kh¶ n¨ng sinh s¶n t­¬ng ®èi cao, ®Î b×nh qu©n 10 - 11 con/løa, khèi

l­îng s¬ sinh ®¹t 1,1 - 1,2 kg/ con. Khi nu«i t¹i ViÖt Nam sè con ®Î ra trªn æ b×nh qu©n lµ 9,57,

khèi l­îng s¬ sinh ®¹t 1,24 kg/con, khèi l­îng toµn æ lóc 21 ngµy tuæi ®¹t 55 - 60 kg, khèi l­îng

b×nh qu©n /con lóc 60 ngµy tuæi ®¹t tõ 15 - 18 kg.

H×nh 4: Lîn n¸i Yorkshire

Gièng lîn Yorkshire cã tÝnh di truyÒn æn ®Þnh, tÇm vãc to, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cao, kh¶ n¨ng

thÝch nghi tèt, thÝch hîp víi ph­¬ng thøc nu«i ch¨n th¶. Th­êng ®­îc sö dông trong lai gièng víi

lîn n¸i néi nh­ Mãng C¸i vµ c¸c lo¹i lîn ®Þa ph­¬ng kh¸c lÊy con lai nu«i thÞt vµ sö dông trong

c«ng thøc lai lÊy lîn lai nu«i thÞt gi÷a c¸c gièng lîn nhËp néi

b. Lîn Landrace

XuÊt xø tõ §an m¹ch, hiÖn nay t¹i ViÖt Nam cã Landrace BØ, Cuba, Ph¸p, NhËt. Cã d¹ng

h×nh nªm (cßn gäi lµ h×nh tªn löa), l«ng da mµu tr¾ng tuyÒn, mâm dµi vµ th¼ng, hai tai to ng¶ vÒ

phÝa tr­íc, che c¶ m¾t, m×nh lÐp, bèn ch©n h¬i yÕu. Kh¶ n¨ng thÝch nghi kÐm h¬n Yorshire trong

®iÒu kiÖn nãng Èm. Lîn n¸i cã thÓ träng tõ 220 - 250 kg, lîn ®ùc cã thÓ träng tõ 280 - 320 kg,

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

8

t¨ng träng b×nh qu©n 700 - 800 g/ngµy, tiªu tèn thøc ¨n/ 1kg t¨ng khèi l­îng tõ 2,7 - 3,0 kg, tû lÖ

n¹c /thÞt xÎ cao, ®¹t tõ 58 - 60%.

Lîn Landrace cã kh¶ n¨ng sinh s¶n kh¸ cao, vµ kh¶ n¨ng nu«i con khÐo (trõ Landrace cña

BØ, ngoµi ra lîn Landrace BØ cßn cã gen Halotal g©y bÖnh yÕu tim) vµ lîn Landrace th­êng ®­îc

chän lµm "dßng c¸i" trong c¸c c«ng thøc lai gi÷a lîn ngo¹i cao s¶n víi nhau.

ë ViÖt Nam lîn Landrace ®­îc dïng ®Ó lai kinh tÕ vµ nu«i thuÇn dïng trong ch­¬ng tr×nh

n¹c ho¸ ®µn lîn.

C¸c c«ng thøc lai chñ yÕu hiÖn ®ang dïng lµ:

Lîn ®ùc Landrace x Lîn n¸i Mãng c¸i (hoÆc lîn n¸i ®Þa ph­¬ng) ®Ó lÊy con lai F1 nu«i thÞt.

Lîn ®ùc Landrace x lîn F1 (YR x MC) lÊy con lai F2 3/4 m¸u ngo¹i (50% LR, 25% YR, 25%

MC) nu«i thÞt cho tèc khèi l­îng lóc 6 th¸ng tuæi ®¹t 100 kg, tû lÖ n¹c ®¹t 46 - 48%.

Sö dông lîn Landrace trong c¸c c«ng thøc lai kinh tÕ hai gièng hoÆc 3 gièng gi÷a c¸c gièng

lîn ngo¹i ®Ó t¨ng tû lÖ n¹c tõ 52 - 60%.

c. Lîn Duroc

Nguån gèc xuÊt xø tõ B¾c Mü víi c¸i tªn Duroc-Jersey. Lîn ®­îc h×nh thµnh tõ kho¶ng

1860 víi sù tham gia cña c¸c gièng lîn nhËp néi nh­: Lîn ®á Ghinea, lîn ®á T©y Ban Nha, vµ

lîn ®á Bå §µo Nha.

Lîn Duroc cã th©n h×nh v÷ng ch¾c, l«ng cã mµu n©u nh¹t ®Õn mµu n©u sÉm, bèn ch©n to

khoÎ, cao, ®i l¹i v÷ng vµng, tai to ng¾n, 1/2 phÝa ®Çu tai gËp vÒ phÝa tr­íc, m«ng vai rÊt në, tû lÖ

n¹c cao, tèc ®é t¨ng träng tõ 660 - 770 g/ngµy. Tiªu tèn thøc ¨n tõ 2,48 - 3,33 kg/ kg. Lîn Duroc

cã ®Æc ®iÓm vÒ sinh s¶n lµ ®Î Ýt, kÐm s÷a.

Lîn Duroc ®­îc sö dông trong lai hai m¸u, ba m¸u hoÆc bèn m¸u gi÷a c¸c gièng lîn ngo¹i,

®¹t hiÖu qu¶ cao vÒ n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng thÞt.

5. Mét sè c«ng thøc lai trong ch¨n nu«i lîn

- Ch­¬ng tr×nh lai hai m¸u (A x B)

Lai gi÷a hai gièng thuÇn kh¸c nhau ®Ó t¹o con lai F1 nu«i thÞt.

§©y lµ ph­¬ng ph¸p lai ®¬n gi¶n vµ sö dông ®­îc tèi ®a 100% ­u thÕ lai tõ con bè vµ

con mÑ nh»m n©ng cao mét sè ®Æc ®iÓm tèt cña c¸c gièng. Môc ®Ých lµ sö dông ­u thÕ lai

t¹o ®µn lîn thÞt th­¬ng phÈm.

Mét sè c«ng thøc lai nh­ sau:

+ §ùc Landrace (hoÆc Yorkshire) x N¸i Mãng C¸i (hoÆc Ø, lîn n¸i ®Þa ph­¬ng)

+ §ùc Landrace x N¸i Yorshire;

+ §ùc Duroc x n¸i Yorshire hoÆc n¸i Landrace

- Lai ba m¸u, sö dông con mÑ lµ n¸i lai (C x AB)

Sö dông 3 gièng kh¸c nhau ®Ó cho lai ®Ó t¹o ra lîn thÞt th­¬ng phÈm 3 m¸u n¨ng suÊt

cao:

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

9

N¸i lai F1 ph¶i ®­îc t¹o ra tõ hai gièng "dßng n¸i" cã kh¶ n¨ng sinh s¶n cao ®Ó tËn dông

tèi ®a ­u thÕ lai vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n

§ùc gièng phèi víi n¸i lai F1 ph¶i lµ ®ùc ®­îc chän läc theo "dßng ®ùc" ®Ó t¹o ra ®µn

lîn thÞt th­¬ng phÈm cã kh¶ n¨ng t¨ng träng cao, tiªu tèn thøc ¨n Ýt, ®é dµy mì l­ng thÊp,

søc sèng cao …

Nh­îc ®iÓm ph¶i nghiªn cøu, chän läc ®Ó t¹o lîn n¸i lai F1. Th«ng th­êng ph¶i qua hai

b­íc:

B­íc 1: dïng ®ùc ngo¹i lai víi n¸i néi chän con c¸i lai F1 ®Ó nu«i sinh s¶n (chän nh÷ng

con cña con mÑ cã kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt nh­ ®Î sai con, lîn con cã khèi l­îng s¬ sinh vµ

khèi cai s÷a cao, lîn mÑ khÐo nu«i con …).

B­íc 2: Chän con ®ùc cã h­íng n¹c cao, kh¶ n¨ng cho thÞt lín … ®Ó phèi gièng víi lîn

c¸i lai F1 ®· chän, con lai t¹o ra chØ dïng nu«i lÊy thÞt kh«ng gi÷ l¹i lµm gièng.

Mét sè c«ng thøc lai ba m¸u:

Lîn ®ùc Landrace (hoÆc Yorkshire) x N¸i F1 (Y x Mãng c¸i)

Lîn ®ùc Duroc (Pietran) x n¸i F1 (L x Y)

- Lai 4 m¸u, sö dông con bè lµ lîn ®ùc lai vµ con mÑ lµ n¸i lai (AB x CD)

§©y lµ ph­¬ng ph¸p sö dông 4 gièng thuÇn ®Ó t¹o ra lîn thÞt th­¬ng phÈm. Lîn th­¬ng phÈm

lµ s¶n phÈm cña hai cÆp lai F1 gi÷a hai dßng ®ùc vµ dßng n¸i cã tû lÖ m¸u ®Òu gi÷a c¸c gièng

(25%).

Môc ®Ých cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ sö dông ­u thÕ cña c¶ 4 gièng cïng tham gia.

6. Ph©n lo¹i lîn trong ®µn lîn n¸i sinh s¶n

a. Lîn c¸i hËu bÞ

Lîn c¸i hËu bÞ lµ lîn c¸i tõ sau khi cai s÷a ®­îc chän ®Ó lµm gièng, nu«i cho ®Õn khi phèi

gièng lÇn ®Çu cã chöa.

Ngµy nay, kü thuËt chÕ biÕn thøc ¨n ®· phï hîp víi ®Æc ®iÓm tiªu ho¸ cña lîn con giai

®o¹n bó s÷a, cho nªn ®· cho phÐp t¸ch lîn con khái lîn mÑ(cai s÷a) rÊt sím : cã thÓ ë 21 ngµy

tuæi, 28 ngµy tuæi, 35 ngµy tuæi v,v...Tuy nhiªn tuæi chän lîn ®Ó lµm gièng nªn chän ë 60 ngµy

tuæi. NÕu tr­íc ®ã, ë thêi ®iÓm ch­a t¸ch khái lîn mÑ ®· tiÕn hµnh chän råi, th× ®Õn 60 ngµy tuæi

còng ph¶i chän l¹i ®Ó chÝnh thøc ®­a vµo giai ®o¹n nu«i lîn hËu bÞ.

Thêi gian nu«i tõ 60 ngµy tuæi cho ®Õn khi lîn n¸i ®éng dôc vµ cho phèi gièng lÇn ®Çu cã

chöa lµ thêi gian nu«i c¸i hËu bÞ. Thêi gian nu«i hËu bÞ dµi hay ng¾n phô thuéc vµo gièng, phô

thuéc vµo sù thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ thÓ vãc cña tõng gièng.

Sè l­îng lîn c¸i hËu bÞ trong mét c¬ së ch¨n nu«i tuú thuéc vµo qui m« ®µn. NÕu ®µn lîn

lín th× sè c¸i hËu bÞ ®­îc chän läc ®Ó lµm gièng sÏ lín: Bao gåm lîn c¸i ®Ó thay thÕ ®µn (thay thÕ

nh÷ng con bÞ lo¹i th¶i) vµ c¸c lîn c¸i hËu bÞ dïng ®Ó b¸n gièng cho c¸c c¬ së ch¨n nu«i kh¸c.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

10

Tuy nhiªn sè l­îng ®­îc chän läc cßn phô thuéc vµo môc ®Ých nh©n gièng, vµo chØ sè chän läc,

vµo ¸p lùc chän läc v,v...

b. Lîn n¸i kiÓm ®Þnh

Giai ®o¹n lîn n¸i kiÓm ®Þnh ®­îc tÝnh tõ khi phèi gièng lÇn ®Çu cã chöa ®Õn khi lîn ®Î vµ

nu«i con 2 løa ®Çu. Giai ®o¹n nu«i lîn n¸i kiÓm ®Þnh ®­îc chia lµm 2 lo¹i lîn n¸i kiÓm ®Þnh lµ:

N¸i kiÓm ®Þnh I vµ n¸i kiÓm ®Þnh II

Lîn n¸i tõ giai ®o¹n hËu bÞ phèi gièng cã chöa, ®Î vµ nu«i con løa ®Çu tiªn, thêi gian nµy

gäi lµ n¸i kiÓm ®Þnh I. Sau khi lîn n¸i ®Î vµ nu«i con xong løa thø nhÊt, phèi gièng cã chöa ®Î vµ

nu«i con løa thø 2 gäi lµ n¸i kiÓm ®Þnh II.

c. Lîn n¸i c¬ b¶n

N¸i c¬ b¶n lµ lîn ®· ®Î ®­îc 2 løa, tøc ®· qua giai ®o¹n kiÓm ®Þnh I vµ kiÓm ®Þnh II, ®¶m

b¶o ®ñ tiªu chuÈn ®­îc chän gi÷ l¹i lµm n¸i sinh s¶n.

d. Lîn n¸i c¬ b¶n h¹t nh©n

Lµ ®µn n¸i ®­îc chän läc trong ®µn lîn n¸i c¬ b¶n, ph¶i lµ nh÷ng lîn n¸i thuÇn chñng vµ

®· qua kiÓm tra n¨ng suÊt c¸ thÓ cã n¨ng suÊt sinh s¶n cao: Ph©n cÊp tæng hîp ph¶i ®¹t tõ I trë

lªn ®Õn ®Æc cÊp, trong ®ã cÊp sinh s¶n nhÊt thiÕt ph¶i ®¹t ®Æc cÊp.

Trong hÖ thèng nh©n gièng theo kiÓu h×nh th¸p hiÖn nay th× chØ ë ®µn cô kþ cßn ®­îc gäi

lµ ®µn lîn n¸i c¬ b¶n h¹t nh©n, ®©y lµ ®µn ®Ó s¶n xuÊt ®µn gièng «ng bµ.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

11

Ch­¬ng II

chuång tr¹i cho lîn n¸i sinh s¶n 5. Yªu cÇu chung

Trong ch¨n nu«i lîn, bªn c¹nh c¸c yÕu tè gièng, thøc ¨n, viÖc thiÕt kÕ x©y dùng hÖ thèng

chuång tr¹i hîp lý ®óng tiªu chuÈn kü thuËt cho tõng lo¹i lîn lµ mét viÖc hÕt søc quan träng, v×:

- Nã ®¶m b¶o cho viÖc ph¸t huy tèi ®a tÝnh ­u viÖt cña phÈm gièng ( kh¶ n¨ng sinh tr­ëng,

ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng lîi dông thøc ¨n, n¨ng suÊt sinh s¶n…)

- Nã cho phÐp ng­êi ch¨n nu«i cã thÓ ®iÒu chØnh ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu, chÕ ®é ¨n uèng vµ

vÖ sinh thó y trong chuång tr¹i cho phï hîp víi yªu cÇu cña tõng lo¹i lîn, ë tõng thêi kú s¶n xuÊt

vµ ph¸t triÓn cña chóng.

- Nã gióp cho ng­êi ch¨n nu«i thuËn tiÖn h¬n trong viÖc qu¶n lý ®µn lîn, tiÕt kiÖm ®­îc

diÖn tÝch ch¨n nu«i vµ c«ng ch¨m sãc nu«i d­ìng, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ch¨n nu«i lîn.

Yªu cÇu vÒ khu ®Êt x©y dùng:

- §Êt x©y dùng chuång tr¹i ph¶i phï hîp víi yªu cÇu tæng thÓ, cao r¸o, tho¸ng m¸t, thuËn

lîi cho tho¸t n­íc b»ng ph­¬ng ph¸p tù ch¶y.

- Chuång tr¹i ph¶i x©y dùng ë n¬i cã nguån n­íc s¹ch, ®ñ dïng. B¶o ®¶m yªu cÇu vÒ hÖ

thèng ®iÖn th¾p s¸ng, b¬m n­íc…, vµ hÖ thèng ®­êng giao th«ng phôc vô cho vËn chuyÓn vËt t­,

thøc ¨n vµ c¸c s¶n phÈm kh¸c cña tr¹i.

- Chuång nu«i ph¶i x©y dùng hÖ thèng cèng r·nh tho¸t n­íc, n¬i chøa ph©n, hè sö lý chÊt

th¶i hîp vÖ sinh thó y vµ c¶nh quan m«i tr­êng.

- C¨n cø vµo môc ®Ých kinh tÕ vµ sè l­îng ®µn lîn dù kiÕn nu«i ®Ó x©y dùng chuång tr¹i

cho phï hîp vÒ kÝch th­ãc, sè m¸ng ¨n, m¸ng uèng, còi nhèt, sµn ®Î, qu¹t ®iÖn, bãng ®Ìn…

- Trong ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i n«ng hé, nªn tiÕn hµnh x©y c¸c hÇm Biogas ®Ó gãp phÇn xö lý

ph©n, n­íc th¶i ®Ó t¨ng c­êng b¶o vÖ m«i tr­êng vµ tËn dông khÝ gas cho nhu cÇu cña tr¹i ch¨n

nu«i lîn vµ nhu cÇu sinh ho¹t cña gia ®×nh.

Yªu cÇu vÒ chèng nãng vµ chèng rÐt cho lîn:

Nãng l¹nh vµ th«ng tho¸ng ®Òu lµ nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn

cña lîn.

Chèng nãng:

Vµo mïa hÌ nhiÖt ®é ngoµi trêi th­êng giao ®éng tõ 31-380C. M¸i chuång th­êng ®­îc lµm

b»ng fibro xim¨ng, kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt th©n nhiÖt cña lîn ngo¹i kÐm nªn ta ph¶i lu«n chó ý ®Õn

viÖc chèng nãng b»ng c¸ch:

- Sö dông hÖ thèng phun m­a nh©n t¹o trªn m¸i trong nh÷ng ngµy cã nhiÖt ®é tõ 300C trë

lªn.

- Lµm m¸t côc bé b»ng ph­¬ng ph¸p dïng vßi phun s­¬ng víi lîn n¸i hËu bÞ, n¸i chê phèi

vµ n¸i chöa. Sö dông vßi nhá giät trªn ®Çu vµ l­ng lîn n¸i ®ang nu«i con.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

12

- Ngoµi ra l¾p qu¹t ®iÖn treo t­êng hoÆc qu¹t c©y cho lîn.

- Xung quanh chuång c¨ng b¹t ®Ó che n¾ng chiÕu trùc tiÕp vµo lîn, tr¸nh giã cho lîn…

§Ó chèng nãng cã hiÖu qu¶ tèt nhÊt lµ lµm chuång cã m¸i cao, tho¸ng giã vµ trång c©y

xung quanh.

Chèng l¹nh:

Do sö dông còi cho lîn b»ng s¾t, nÒn chuång b»ng bª t«ng nªn mïa ®«ng lîn th­êng bÞ

l¹nh dÔ sinh bÖnh nªn ta ph¶i chó ý cung cÊp nhiÖt ®Çy ®ñ cho lîn, nhÊt lµ ®èi víi lîn con theo

mÑ vµ lîn con sau cai s÷a.

BiÖn ph¸p kh¾c phôc: CÇn c¨ng b¹t che ch¾n chuång vµo ban ®ªm, lóc m­a hoÆc cã giã lïa.

Víi lîn con dïng bãng ®iÖn trßn ®Ó s­ëi Êm. Víi lîn lín cã thÓ ®èt mïn c­a hoÆc vá trÊu ë trong

chuång vµo nh÷ng ngµy rÐt. Chó ý gi÷ chuång lu«n kh« r¸o, cho lîn ¨n uèng ®Çy ®ñ…

6. Chuång cho lîn n¸i hËu bÞ

§­îc chia lµm c¸c giai ®o¹n sau:

Giai ®o¹n 1: TÝnh tõ khi b¾t ®Çu nu«i th­êng ®¹t khèi l­îng lµ 20 - 25kg (®èi víi lîn

ngo¹i), 10 - 12 kg (víi lîn néi) cho ®Õn khi ®¹t 5 - 6 th¸ng tuæi. Chuång nu«i lîn lµ chuång cã

t­êng x©y b»ng g¹ch hoÆc ®æ bª t«ng cã chiÒu cao t­êng 0,8m, dµi 4,3m vµ réng 3m.

NÒn chuång ®æ b»ng xi m¨ng cã ®é dèc 3 - 50 ®Ó dÔ vÖ sinh. Chuång cã l¾p m¸ng ¨n,

nóm uèng n­íc tù ®éng bªn trong. Mçi « chuång l¾p mét cöa ra vµo b»ng song s¾t ∅10, hoÆc

cöa gç, trªn cöa cã kho¸ chèt tù ®éng.

NÕu nhiÒu « chuång liÒn nhau th× cø 2 « chuång l¾p mét m¸ng ¨n ë bøc t­êng chung ®Ó

thøc ¨n ®­îc sö dông triÖt ®Ó.

Giai ®o¹n 2: khi lîn ®¹t tõ 5 - 6 th¸ng tuæi (khèi l­îng 75 - 80 kg, ®èi víi lîn ngo¹i, 40 -

45 kg víi lîn néi), ta chuyÓn lîn n¸i hËu bÞ sang nu«i trong c¸c « ng¨n c¸ch nhau b»ng c¸c v¸ch

ng¨n, mçi n¸i/1 ng¨n, lóc nµy chuång nu«i lµ còi ®­îc lµm b»ng s¾t trßn ∅16.

KÝch th­íc c¸c « nh­ sau: Dµi 2,2 - 2,4m, réng 0,65 - 0,7m, cao 1,0 - 1,3m, ë mçi v¸ch

ng¨n cã c¸c chÊn song n»m ngang, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c chÊn song nµy lµ 15cm. NÒn chuång

chung ®­îc ®æ b»ng xim¨ng + c¸t.

PhÝa tr­íc x©y m¸ng ¨n vµ ®ång thêi lµ m¸ng uèng ®­îc ®æ b»ng bª t«ng cã kÝch th­íc :

réng 40cm, phÇn nh« ra ngoµi hµnh lang lµ 10cm, phÇn ë trong chuång lµ 30cm. ChiÒu dµi m¸ng

ch¹y ngang qua tÊt c¶ c¸c ng¨n (lßng m¸ng ph¶i ®­îc lµm nh½n ®Ó dÔ tho¸t n­íc, tiÖn cä röa), ë

cuèi m¸ng ®Æt mét èng th«ng ®Ó röa m¸ng. PhÝa sau cã cöa ra vµo, trªn cöa cã kho¸ tù ®éng.

NÕu lµ nu«i lîn néi, ta cã thÓ nhèt lîn n¸i trªn chuång cã diÖn tÝch lµ 3 m2/con, chuång x©y

cÇn cã diÖn tÝch s©n ch¬i tõ 3 - 4 m2. 7. Chuång nu«i lîn n¸i sinh s¶n

Gåm cã « lîn n¸i chê phèi vµ chöa, « lîn n¸i ®Î (hoÆc còi ®Î), khu nu«i óm lîn con

Yªu cÇu chuång nu«i lîn n¸i:

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

13

- ChiÕm Ýt diÖn tÝch, dÔ kiÓm tra khi phèi gièng, chöa vµ ®ì ®Î.

- T¨ng sè løa ®Î/ n¸i trªn n¨m nhê kü thuËt cai s÷a sím vµ ph¸t hiÖn n¸i ®éng dôc vµ phèi

gièng kÞp thêi

- Gi¶m stress cho lîn khi sèng c¹nh nhau

Chuång cña lîn n¸i chia lµm 2 giai ®o¹n:

Giai ®o¹n 1: N¸i sau khi cai s÷a (t¸ch con) → Chê phèi → Thêi kú mang thai → Chöa

kú I. §­îc nu«i trong c¸c « ng¨n c¸ch víi c¸c tiªu chuÈn nh­ lîn n¸i hËu bÞ giai ®o¹n 2.

Giai ®o¹n 2: Tr­íc khi lîn ®Î 7-10 ngµy, lîn n¸i ®­îc chuyÓn ®Õn chuång chê ®Î, ®Î vµ

nu«i con.

KÝch th­íc còi ®Î: Dµi 2,2m, réng 1,7 - 2,1m. Còi gåm 3 «, « lîn mÑ ë gi÷a vµ 2 « lîn

con ë hai bªn. KÝch th­íc « cho lîn mÑ: Cao 1,0-1,3m, réng 0,7m, dµi 2,2m. PhÝa tr­íc l¾p m¸ng

¨n kiÓu treo (h×nh ch÷ u) ®­îc lµm b»ng Inox cã ®é dµy 1mm, réng m¸ng 35cm, dµi 50cm.

PhÝa tr­íc cña m¸ng ¨n lµ nóm uèng n­íc tù ®éng.

PhÝa sau cña « lîn mÑ ph¶i thiÕt kÕ mét thanh ch¾n ngang c¸ch cöa ra vµo cña lîn mÑ lµ

30cm, ®Ó lîn mÑ khi ®Î ®­îc dÔ dµng vµ kh«ng ®Ì lªn con khi n»m xuèng.

Sau cïng lµ cöa ®Ó ch¾nlîn con kh«ng ra ngoµi ®­îc.

NÒn sµn cña « lîn mÑ ®­îc ®Æt 2 tÊm bª t«ng, mçi tÊm dµi 10,5m, réng 0,7m, trªn tÊm bª

t«ng cã c¸c lç tho¸t n­íc réng 1cm, dµi 8-10cm.

2 « chuång cña lîn con: ë 2 bªn cña « lîn mÑ mçi « cã chiÒu réng lµ 0,7m, dµi 2,2m, cao

0,5m, xung quanh ®­îc hµn b»ng c¸c song s¾t ∅10, mçi song c¸ch nhau 5cm. NÒn sµn cña « lîn

con còng ®­îc ®Æt b»ng c¸c lan s¾t trßn ∅10 mçi lan c¸ch nhau 1cm ®Ó dÔ lät ph©n vµ n­íc tiÓu.

Mét bªn cña « lîn con ta ®Æt mét c¸i « óm kÝch th­íc: cao 0,5m, dµi 0,8m, réng 0,4m,

lµm b»ng s¾t ∅12 xung quanh óm cã c¨ng bao t¶i, mçi óm cã mét cöa ra vµo kÌm theo chèt. ¤

lîn con bªn kia ®Æt mét nóm uèng n­íc tù ®éng ë ®é cao 15-20cm.

Khi lîn con ®­îc 5-7 ngµy tuæi ta ®Æt vµo « lîn con 1 m¸ng ¨n trßn cã ®­êng kÝnh 30cm,

cao 5cm, miÖng m¸ng cã c¸c thanh ch¾n kh«ng cho lîn con trÌo vµo. Trªn « óm cã l¾p mét bãng

®Ìn trßn c«ng suÊt 100W ®Ó s­ëi Êm cho lîn con khi cÇn thiÕt.

C¶ chuång cña lîn mÑ vµ 2 « lîn con cã sµn cao c¸ch mÆt ®Êt 30cm, cã t¸c dông tèt trong

viÖc th«ng giã tr¸nh Èm, dÔ vÖ sinh.

DiÖn tÝch cÇn cho mét ®µn lîn con ®Ó nu«i óm cÇn 3 m2 cho 8 - 10 lîn con

Thêi gian chiÕm chuång kho¶ng 34 ngµy (tÝnh tõ 28 - 60 ngµy tuæi) + víi 7 ngµy ®Ó trèng

chuång lµm vÖ sinh. Tû lÖ « dù tr÷ lµ 10%. Nh­ vËy nÕu nu«i 20 lîn n¸i víi sè løa ®Î trªn n¨m lµ

2,2 th× ph¶i cÇn sè « nu«i óm lîn con víi diÖn tÝch 3 m2/ « lµ:

20 n¸i x 2,2 løa x 41 ngµy x 110

= 6 chuång nu«i lîn ®Î vµ nu«i con

365 x 100

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

14

Nªn sö dông kiÓu chuång sµn cao ®Ó nu«i lîn con sÏ cã hiÖu qu¶ cao h¬n

8. Chuång nu«i lîn con sau cai s÷a ®Õn 60 ngµy tuæi

Lîn con nh÷ng ngµy ®Çu sau khi cai s÷a th­êng gÆp Stress bÊt lîi cho sinh tr­ëng, ph¸t

triÓn cña chóng, lîn võa chuyÓn tõ m«i tr­êng bó s÷a mÑ lµ chñ yÕu sang m«i tr­êng tù lËp hoµn

toµn, nguån cung cÊp dinh d­ìng cho c¬ thÓ lµ thøc ¨n.

Lîn con còng th­êng bÞ x¸o trén, do ph©n thµnh c¸c l« kh¸c nhau theo khèi l­îng nªn

th­êng kÐm ¨n, dÔ bÞ l©y nhiÔm bÖnh tËt, do ®ã lîn con ph¶i ®­îc sèng trong ®iÒu kiÖn kh« r¸o,

vÖ sinh, cã nhiÖt ®é vµ ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu thÝch hîp.

§Õn ngµy cai s÷a lîn con ®­îc chuyÓn sang chuång míi, ë n¬i quy ®Þnh, c¸c « chuång nµy

®­îc hµn liÒn nhau vµ lu«n lu«n lµ ch½n. kÝch th­íc: dµi 2,2m - 2,4m, réng 2m, cao 0,8m, kho¶ng

c¸ch gi÷a c¸c chÊn song cña thµnh chuång lµ 10cm, chuång cã sµn cao c¸ch mÆt ®Êt tõ 30 -

60cm. Sµn chuång ®­îc lµm b»ng tÊm bª t«ng ë chç m¸ng ¨n, bªn ngoµi b»ng c¸c song s¾t ∅10,

cã c¸c khe réng 0,8 - 1cm, phÇn b»ng bª t«ng cã c¸c khe hë 1cm, dµi 10cm. Cø 2 « cã 1 m¸ng tù

®éng chøa ®ùng ®­îc 20kg thøc ¨n. Trong mçi « cã c¸c nóm uèng tù ®éng.

NÕu nu«i lîn con b»ng chuång nÒn cøng cÇn chó ý ®Õn viÖc chèng bÈn, Èm vµ l¹nh cho lîn

con.

H×nh 5: Mét sè kiÓu chuång nu«i lîn n¸i

a- Chuång nu«i lîn n¸i ë n«ng hé b- Còi nu«i lîn n¸i

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

15

Ch­¬ng III

Ho¹t ®éng sinh dôc vµ c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i

1. Ho¹t ®éng sinh dôc ë lîn n¸i

a. C¬ chÕ ®éng dôc cu¶ lîn n¸i

Lîn c¸i sau khi thµnh thôc vÒ tÝnh th× b¾t ®Çu cã biÓu hiÖn ®éng dôc, lÇn thø nhÊt th­êng

biÓu hiÖn kh«ng râ rµng, c¸ch sau ®ã 15-16 ngµy l¹i ®éng dôc lÇn nµy biÓu hiÖn râ rµng h¬n vµ

sau ®ã ®i vµo qui luËt mang tÝnh chu kú.

Chu kú ®éng dôc cña lîn n¸i b×nh qu©n lµ 21 ngµy (18-21 ngµy). Mét chu kú tÝnh cña lîn

n¸i th­êng chia lµm 4 giai ®o¹n, ®ã lµ giai ®o¹n tr­íc ®éng dôc, giai ®o¹n ®éng dôc, giai ®o¹n

sau ®éng dôc vµ giai ®o¹n yªn tÜnh. Giai ®o¹n tr­íc ®éng dôc th­êng kÐo dµi 1 - 2 ngµy vµ ®­îc

tÝnh tõ khi thÓ vµng cña lÇn ®éng dôc tr­íc tiªu biÕn ®Õn lÇn ®éng dôc tiÕp theo. §©y lµ giai ®o¹n

chuÈn bÞ cho ®­êng sinh dôc c¸i tiÕp nhËn tinh trïng, ®ãn trøng rông vµ thô tinh. Giai ®o¹n ®éng

dôc kÐo dµi tõ ngµy thø hai ®Õn thø ba tiÕp theo gåm cã 3 thêi kú nhá h­ng phÊn, chÞu ®ùc vµ hÕt

chÞu ®ùc, giai ®o¹n nµy dµi hay ng¾n tuú theo tõng gièng lîn, lîn néi th­êng kÐo dµi 3-4 ngµy,

lîn ngo¹i vµ lîn lai th­êng kÐo dµi 4-5 ngµy. Giai ®o¹n sau ®éng dôc lµ giai ®o¹n kÐo dµi tõ ngµy

thø 3 - 4 tiÕp theo cña giai ®o¹n ®éng dôc, lóc nµy dÊu hiÖu ho¹t ®éng sinh dôc bªn ngoµi gi¶m

dÇn, ©m hé teo l¹i, lîn c¸i kh«ng muèn gÇn lîn ®ùc, ¨n uèng tèt h¬n. Giai ®o¹n yªn tÜnh th­êng

b¾t ®Çu tõ ngµy thø 4 sau khi trøng rông vµ kh«ng ®­îc thô tinh ®Õn khi thÓ vµng tiªu biÕn

(kho¶ng 14 - 15 ngµy kÓ tõ lóc rông trøng). §©y lµ giai ®o¹n dµi nhÊt trong c¶ chu kú sinh dôc,

con vËt kh«ng cã biÓu hiÖn vÒ hµnh vi sinh dôc, lµ giai ®o¹n nghØ ng¬i yªn tÜnh chuÈn bÞ cho chu

kú ®éng dôc tiÕp theo.

Tr­íc ®©y ng­êi ta chØ gi¶i thÝch ®­îc sù biÕn ®æi cã tÝnh chÊt chu kú cña buång trøng, bao

gåm sù ®éng dôc vµ rông trøng lµ do sù ®iÒu hoµ néi tiÕt cña buång trøng vµ tuyÕn yªn. Trong

nh÷ng n¨m gÇn ®©y ng­êi ta ®· ®i s©u chøng minh ®­îc vai trß cña th©n kinh trung ­¬ng ®Æc biÖt

cña vïng d­íi ®åi (Hypothalamus) trong viÖc ®iÒu hoµ chøc n¨ng sinh s¶n. C¸c chÊt tiÕt tõ

Hypothalamus cã ho¹t tÝnh sinh häc cao vµ cã nhiÖm vô ®iÒu khiÓn tuyÕn yªn tiÕt ra c¸c yÕu tè

gi¶i phãng vµ c¸c yÕu tè øc chÕ. C¸c yÕu tè gi¶i phãng bao gåm FRF (Foliculin Releasing

Factors), LRF (Luteino Releasing Factors) vµ PRF. D­íi ¶nh h­ëng cña c¸c kÝch tè gi¶i phãng,

tuyÕn yªn sÐ tiÕt ra FSH vµ LH lµm cho bao no·n ph¸t dôc, thµnh thôc, chÝn vµ rông, lîn n¸i cã

biÓu hiÖn ®éng dôc.

C¬ chÕ ®éng dôc cña lîn n¸i nh­ sau: Khi lîn c¸i ®Õn tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh dôc, c¸c kÝch

thÝch bªn ngoµi nh­ ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, thøc ¨n, feromon cña con ®ùc vµ c¸c kÝch thÝch néi tiÕt ®i

theo d©y thÇn kinh li t©m ®Õn vá ®¹i n·o qua vïng d­íi ®åi (Hypothalamus) tiÕt ra kÝch tè FRF

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

16

(Folliculin Releasing Factors) cã t¸c dông kÝch thÝch tuyÕn yªn tiÕt ra FSH lµm cho bao no·n

ph¸t dôc nhanh chãng. Trong qu¸ tr×nh bao no·n ph¸t dôc vµ thµnh thôc th× th­îng b× bao no·n

tiÕt ra oestrogen chøa ®Çy trong xoang bao no·n, lµm cho lîn c¸i cã biÓu hiÖn ®éng dôc ra bªn

ngoµi. Cuèi kú ®éng dôc tuyÕn yªn tiÕt ra LH lµm cho trøng chÝn vµ rông. Sau khi trøng rông sÏ

h×nh thµnh thÓ vµng buång trøng, thÓ vµng tiÕt ra progesteron, cã t¸c dông kÝch thÝch sù t¨ng sinh

cña mµng nhÇy tö cung chuÈn bÞ cho hîp tö lµm tæ trong sõng tö cung, ®ång thêi øc chÕ tuyÕn

yªn sinh ra FSH, øc chÕ sù thµnh thôc cña bao no·n trong buång trøng, lµm cho bao no·n kh«ng

ph¸t dôc, ®ång thêi kÝch thÝch tuyÕn yªn tiÕt prolactin, kÝch thÝch tuyÕn vó ph¸t triÓn.

NÕu lîn n¸i cã chöa th× thÓ vµng sÏ tho¸i ho¸ sau khi lîn ®· ®Î vµ nu«i con, lóc nµy tuyÕn

yªn kh«ng bÞ progesteron øc chÕ n÷a nªn l¹i s¶n sinh ra FSH, bao no·n míi l¹i b¾t ®Çu ph¸t dôc

vµ ®i vµo mét chu kú míi. NÕu lîn n¸i kh«ng cã chöa thÓ vµng sÏ tån t¹i kho¶ng trªn d­íi 17

ngµy sÏ tho¸i ho¸ vµ bao no·n míi l¹i ph¸t dôc vµ ®Õn 21 ngµy l¹i xuÊt hiÖn mét chu kú ®éng dôc

kÕ tiÕp.

b. BiÓu hiÖn ®éng dôc cu¶ lîn n¸i

Ph¸t hiÖn lîn n¸i ®éng dôc lµ nh©n tè quan träng nhÊt trong c«ng t¸c phèi gièng, nhÊt lµ

khi sö dông ph­¬ng ph¸p thô tinh nh©n t¹o. §Ó ph¸t hiÖn ®éng dôc cÇn kiÓm tra Ýt nhÊt mét ngµy

2 lÇn, thêi gian c¸ch nhau gi÷a 2 lÇn kiÓm tra lµ 12 giê. Thêi gian kiÓm tra vµo lóc 6 giê s¸ng vµ

6 giê chiÒu lµ nh÷ng thêi ®iÓm con c¸i cã biÓu hiÖn triÖu chøng ®éng dôc râ nhÊt. Khi kiÓm tra

kÕt hîp gi÷a viÖc xem xÐt tr¹ng th¸i con c¸i khi dÉn con ®ùc ®i ngang qua víi viÖc quan s¸t ©m

hé con c¸i (®é s­ng, mÇu, dÞch tiÕt …) nh­ng tèt nhÊt vÉn lµ c­ìi lªn l­ng con vËt ®Ó thö ph¶n x¹

mª ×.

Thêi gian ®éng dôc cña lîn n¸i néi tõ 3 - 4 ngµy, cña lîn n¸i ngo¹i tõ 4 - 5 ngµy, cña lîn

n¸i hËu bÞ ngo¹i cã thÓ dµi h¬n tõ 5 - 7 ngµy.

BiÓu hiÖn ®éng dôc cña lîn n¸i tuú thuéc vµo gièng, tuæi vµ c¸ thÓ. Toµn bé thêi gian

®éng dôc cña lîn n¸i cã thÓ chia lµm 3 giai ®o¹n :

- Giai ®o¹n tr­íc khi chÞu ®ùc (b¾t ®Çu)

- Giai ®o¹n chÞu ®ùc (phèi gièng)

- Giai ®o¹n sau chÞu ®ùc (kÕt thóc)

* Giai ®o¹n tr­íc khi chÞu ®ùc

§Æc ®iÓm chung cña lîn c¸i khi b¾t ®Çu ®éng dôc lµ thay ®æi tÝnh nÕt, kªu rÝt, bá ¨n hoÆc

kÐm ¨n, ph¸ chuång, dòi ®Êt, c¬ thÓ bån chån, tai ®u«i ve vÈy, thÝch gÇn lîn ®ùc, nÕu nhèt nhiÒu

con th× thÝch nh¶y lªn l­ng con kh¸c, ©m hé ®á t­¬i s­ng mäng, cã n­íc nhên ch¶y ra nh­ng

ch­a chÞu cho ®ùc nh¶y. ng­êi nu«i kh«ng nªn cho lîn phèi gièng vµo lóc nµy. Giai ®o¹n nµy ë

lîn n¸i ngo¹i th­êng kÐo dµi kho¶ng 2 ngµy.

* Giai ®o¹n chÞu ®ùc

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

17

Cßn gäi lµ thêi kú mª ®ùc, khi sê tay lªn m«ng lîn n¸i th× lîn ®øng yªn, ®u«i cong lªn,

hai ch©n cho·i réng ra, l­ng vâng xuèng, cã hiÖn t­îng ®¸i sãn, ©m hé chuyÓn mµu sÉm hoÆc

mµu mËn chÝn, ch¶y dÞch nhên. Khi lîn ®ùc l¹i gÇn th× ®øng im cho phèi. Thêi gian nµy kÐo dµi

kho¶ng 2 ngµy (lîn néi th­êng ng¾n h¬n kho¶ng 28 - 30 giê). NÕu ®­îc phèi gièng ë giai ®o¹n

nµy th× tû lÖ thô thai cao.

* Giai ®o¹n sau chÞu ®ùc

Lîn n¸i trë l¹i tr¹ng th¸i b×nh th­êng, ¨n uèng nh­ cò, ©m hé gi¶m ®é në, se nhá th©m,

®u«i côp kh«ng cho con ®ùc phèi.

* Chó ý

- C¸ biÖt cã nh÷ng lîn n¸i khi ®éng dôc chØ thÊy ©m hé xung huyÕt cßn nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c

th× kh«ng râ rÖt hoÆc cã con th× ng­îc l¹i, nh÷ng tr­êng hîp nµy cÇn theo dâi chÆt chÏ

th­êng xuyªn, hoÆc cã thÓ dïng lîn ®ùc thÝ t×nh ®Ó ph¸t hiÖn ®éng dôc.

- §èi víi gièng lîn ngo¹i vµ lîn lai, th­êng biÓu hiÖn ®éng dôc kh«ng râ rµng nh­ lîn néi,

nªn ph¶i theo dâi chÆt chÏ th­êng xuyªn ®Ó ph¸t hiÖn vµ phèi gièng kÞp thêi.

- Lîn n¸i trong thêi gian nu«i con th­êng kh«ng ®éng dôc, tuy nhiªn c¸ biÖt vÉn cã nh÷ng con

cã biÓu hiÖn ®éng dôc. Lîn n¸i th­êng sau cai s÷a con tõ 5-7 ngµy nÕu ®­îc nu«i d­ìng tèt

®a sè ®Òu cã ®éng dôc trë l¹i.

- Lîn n¸i sau khi thô thai th­êng kh«ng cã biÓu hiÖn ®éng dôc, nh­ng c¸ biÖt cã nh÷ng con cã

biÓu hiÖn ®éng dôc hiÖn t­îng nµy gäi lµ ®éng dôc gi¶, hiÖn t­îng nµy th­êng thÊy ngay ë

ngµy thø 1 - 2 cña chu kú thø nhÊt hay thø 2 sau khi ®· phèi gièng. §éng dôc gi¶ th­êng

biÓu kh«ng râ rµng vµ chØ trong thêi gian ng¾n, cÇn quan s¸t kü ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c.

- Cã nh÷ng lîn n¸i tuy ®· phèi gièng kh«ng thô thai, nh­ng ®Õn chu kú ®éng dôc lÇn sau

kh«ng cã biÓu hiÖn ®éng dôc, gäi lµ hiÖn t­îng chöa gi¶. Nguyªn nh©n cña hiÖn t­îng nµy

cã thÓ do thÓ vµng tån t¹i qu¸ l©u trªn buång trøng, hoÆc do rèi lo¹n néi tiÕt. CÇn theo dâi ®Ó

cã biÖn ph¸p kÝch thÝch ®éng dôc cho nh÷ng lîn n¸i nµy.

c. X¸c ®Þnh thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp cho lîn n¸i

ViÖc x¸c ®Þnh thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp cho lîn n¸i cã mét vai trß rÊt quan träng.

V× muèn ®¹t ®­îc tØ lÖ thô thai cao vµ lîn n¸i ®Î nhiÒu con, th× cÇn ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®­îc

thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp cho lîn n¸i. MÆt kh¸c nÕu chóng ta ®Ó lì kú phèi gièng sÏ g©y tæn

thÊt vÒ kinh tÕ vµ ¶nh h­ëng ®Õn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña c¬ së ch¨n nu«i.

§Ó x¸c ®Þnh ®­îc thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp, tr­íc hÕt ph¶i n¾m v÷ng qui luËt ®éng

dôc, rông trøng cña lîn n¸i, ®ång thêi cßn ph¶i c¨n cø vµo thêi ®iÓm ®Ó 2 tÕ bµo trøng, tinh trïng

gÆp nhau vµ cã kh¶ n¨ng thô thai ®Ó quyÕt ®Þnh thêi gian phèi gièng thÝch hîp cho lîn n¸i.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

18

Lîn n¸i sau khi ®éng dôc trøng míi rông, th­êng sau ®éng dôc 39 - 40 giê trøng míi

rông vµ trøng rông kÐo dµi 10 - 15 giê hoÆc dµi h¬n, trong èng dÉn trøng, trøng cã kh¶ n¨ng thô

thai chØ 8-10 giê, lîn n¸i mçi lÇn ®éng dôc rông trªn 20 trøng, trong thùc tÕ lîn chØ ®Î ®­îc trªn

d­íi 10 con.

Sau khi phèi gièng tinh trïng vµ trøng gÆp nhau ë 1/3 phÝa trªn cña èng dÉn trøng vµ thô

thai ë ®ã.

Lîn ®ùc sau khi xuÊt tinh, tinh trïng ph¶i qua 2 - 3 giê míi di chuyÓn ®­îc lªn 1/3 phÝa

trªn cña èng dÉn trøng, trong ®­êng sinh dôc cña lîn n¸i tinh trïng cã thÓ sèng ®­îc 45 - 48 giê,

nh­ng thêi gian cßn kh¶ n¨ng thô thai chØ lµ 20 - 24 giê.

Nh­ vËy ph¶i phèi gièng cho lîn n¸i tr­íc khi trøng rông 1 - 2 giê vµo gi÷a giai ®o¹n

chÞu ®ùc. NÕu chóng ta cho phèi qu¸ sím, trøng ch­a rông, ®îi ®Õn lóc trøng rông th× tinh trïng

®· hÕt kh¶ n¨ng thô thai. Ng­îc l¹i nÕu cho phèi qu¸ muén, trøng rông l©u kh«ng gÆp, hoÆc khi

cã tinh trïng th× trøng ®· mÊt kh¶ n¨ng thô thai, kÕt qu¶ thô thai thÊp. Do vËy x¸c ®Þnh thêi ®iÓm

chÞu ®ùc cã mét ý nghÜa cùc kú quan träng trong c«ng t¸c phèi gièng cho lîn n¸i.

* Qua c¸c nghiªn cøu cho thÊy c¸c gièng lîn kh¸c nhau, cã thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp

kh¸c nhau :

§èi víi lîn n¸i lai vµ n¸i ngo¹i: §èi víi lîn n¸i t¬ cho phèi gièng ngay khi chÞu ®ùc vµ

phèi lÆp l¹i sau khi phèi gièng lÇn ®Çu 12 giê, víi lîn n¸i ®· sinh s¶n sau khi chÞu ®ùc 12 giê cho

phèi lÇn thø nhÊt vµ sau 12 giê tiÕp theo cho phèi lÆp l¹i lÇn hai.

§èi víi lîn n¸i néi cÇn phèi sím h¬n lîn n¸i lai vµ n¸i ngo¹i, thêi ®iÓm phèi gièng thÝch

hîp vµo cuèi ngµy thø 2 vµ s¸ng s¸ng thø 3.

Nªn phèi gièng hai lÇn nÕu lµ thô tinh nh©n t¹o (lóc s¸ng sím vµ chiÒu m¸t), 1 lÇn nÕu lµ

phèi trùc tiÕp (vµo buæi s¸ng)

Mét sè nghiªn cøu gÇn ®©y chØ ra r»ng: nÕu lîn n¸i ®éng dôc sau cai s÷a 4 - 6 ngµy th×

phèi tinh lóc 24 - 36 giê sau thêi ®iÓm chÞu ®ùc; nÕu lîn n¸i ®éng dôc sau cai s÷a 2 - 3 ngµy th×

phèi gièng lóc 36 - 48 giê sau thêi ®iÓm chÞu ®ùc; nÕu lîn n¸i ®éng dôc sau cai s÷a > 7 ngµy th×

phèi gièng lóc 12 - 18 giê sau thêi ®iÓm chÞu ®ùc

Nghiªn cøu ho¹t ®éng sinh dôc cña lîn Ø cho thÊy thêi ®iÓm b¾t ®Çu ®éng dôc cña lîn Ø, th­êng tõ 4 giê s¸ng trong ngµy. Thêi gian ®éng dôc kÐo dµi 76,5 giê - 81,5 giê. Thêi gian phèi

gièng thÝch hîp nhÊt lµ tõ 24 - 30 giê tÝnh tõ khi b¾t ®Çu ®éng dôc th× tØ lÖ thô thai ®¹t 100%, sè

con ®Î ra/ løa ®¹t 10,5-11,5 con.

2. Søc s¶n xuÊt cña lîn n¸i

a. Mét sè chØ tiªu sinh lý sinh dôc cña lîn n¸i

*Tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu:

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

19

Lµ thêi gian tõ khi s¬ sinh ®Õn khi lîn c¸i ®éng dôc lÇn ®Çu tiªn. Tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu

kh¸c nhau tuú theo gièng lîn, vÝ dô: lîn néi cã tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu sím h¬n lîn ngo¹i.

*Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu:

Th«ng th­êng ë lÇn ®éng dôc ®Çu tiªn ng­êi ta ch­a cho phèi gièng v× ë thêi ®iÓm nµy

lîn ch­a thµnh thôc vÒ thÓ vãc, sè l­îng trøng rông cßn Ýt. Ng­êi ta th­êng cho phèi gièng vµo

chu kú thø 2 hoÆc thø 3.

Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu ®­îc tÝnh b»ng c¸ch céng tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu víi thêi gian

®éng dôc cña mét hoÆc hai chu kú n÷a hoÆc tuæi t¹i thêi ®iÓm phèi gièng lÇn ®Çu.

*Tuæi ®Î løa ®Çu:

Sau khi phèi gièng, lîn chöa trung b×nh 114 ngµy. Tuæi ®Î løa ®Çu lµ tuæi lîn mÑ ®Î løa

®Çu tiªn.

§Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i ng­êi ta c¨n cø vµo 2 mÆt: sè l­îng vµ chÊt

l­îng cña ®µn con.

b. Kh¶ n¨ng sinh s¶n:

Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i ®­îc ®¸nh gi¸ trªn c¸c chØ tiªu sè l­îng vµ c¸c chØ tiªu

chÊt l­îng ®µn con.

C¸c chØ tiªu sè l­îng gåm cã:

* Sè con s¬ sinh cßn sèng ®Õn 24 giê trªn løa ®Î:

§©y lµ chØ tiªu kinh tÕ rÊt quan träng. Nã nãi lªn kh¶ n¨ng ®Î nhiÒu hay Ýt con cña gièng,

nãi lªn kü thuËt thô tinh cña dÉn tinh viªn vµ kü thuËt ch¨m sãc lîn n¸i chöa. Trong vßng 24 giê

sau khi sinh ra, nh÷ng lîn con kh«ng ®¹t khèi l­îng s¬ sinh (qu¸ bÐ), kh«ng ph¸t dôc hoµn toµn,

dÞ d¹ng … th× sÏ bÞ chÕt. Ngoµi ra do lîn con míi sinh, ch­a nhanh nhÑn, dÔ bÞ lîn mÑ ®Ì chÕt.

B×nh qu©n sè lîn con ®Î ra cßn sèng/løa: Tæng sè lîn con ®Î ra cßn sèng trong vßng 24

giê kÓ tõ khi lîn n¸i ®Î xong con cuèi cïng cña c¸c løa ®Î trªn tæng sè løa ®Î.

C«ng thøc tÝnh:

Tæng sè lîn con ®Î ra cßn sèng

B×nh qu©n sè lîn con ®Î ra cßn sèng/løa = ----------------------------------------------

Tæng sè løa ®Î

Tæng sè lîn con ®Î ra ®Ó l¹i nu«i:

Tæng sè lîn con ®Î ra cßn sèng cã kh¶ n¨ng ®Ó l¹i nu«i: §èi víi lîn ngo¹i: khèi l­îng >

0,8 kg; ®èi víi lîn néi: khèi l­îng > 0,3 kg. TÝnh theo c«ng thøc:

Tæng sè lîn con ®Ó l¹i nu«i

B×nh qu©n sè lîn con ®Ó l¹i nu«i/ løa = -------------------------------------

Tæng sè løa ®Î

* Tû lÖ sèng: tû lÖ sèng ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau:

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

20

Sè con s¬ sinh sèng ®Õn 24 giê

Tû lÖ sèng (%) = x 100

Sè con ®Î ra cßn sèng

*Sè lîn con cai s÷a trªn løa:

§©y lµ chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt rÊt quan träng quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt cña nghÒ ch¨n nu«i

lîn. Nã liªn quan ®Õn kü thuËt ch¨n nu«i lîn con bó s÷a, kh¶ n¨ng tiÕt s÷a vµ kh¶ n¨ng nu«i con

cña lîn mÑ vµ kh¶ n¨ng h¹n chÕ c¸c yÕu tè g©y bÖnh cho lîn con.

§ã lµ sè lîn con ®­îc nu«i sèng cho ®Õn khi cai s÷a lîn mÑ. Thêi gian cai s÷a dµi hay

ng¾n phô thuéc vµo tr×nh ®é kü thuËt chÕ biÕn thøc ¨n vµ kü thuËt ch¨n nu«i. HiÖn nay cã mét sè

c¬ së ch¨n nu«i lîn theo h­íng c«ng nghiÖp ®· tiÕn hµnh cai s÷a cho lîn con lóc 21 hoÆc 28 ngµy

tuæi, cßn trong ch¨n nu«i ®¹i trµ th­êng tiÕn hµnh cai s÷a cho lîn con lóc 45 thËm chÝ 56 ngµy

tuæi. NÕu chóng ta tiÕn hµnh cai s÷a sím cho lîn con sÏ gãp phÇn t¨ng sè løa ®Î trªn n¨m cña lîn

n¸i vµ h¹n chÕ mét sè bÖnh hay l©y tõ lîn con sang lîn mÑ.

Sè con sèng ®Õn cai s÷a

Tû lÖ nu«i sèng (%) = x 100

Sè con ®Ó l¹i nu«i

Trong mét sè tr­êng hîp sè lîn con s¬ sinh nhiÒu nh­ng ng­êi ta chØ gi÷ l¹i mét sè lîn

con nhÊt ®Þnh ®Ó nu«i ®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn b×nh th­êng cña lîn con. Th«ng th­êng tû lÖ

nu«i sèng cµng cao th× cµng tèt.

*Sè lîn con cai s÷a /n¸i/n¨m:

Lµ chØ tiªu tæng qu¸t nhÊt cña nghÒ ch¨n nu«i lîn n¸i. ChØ tiªu nµy phô thuéc vµo thêi

gian cai s÷a lîn con vµ sè l­îng lîn con cai s÷a trong mçi løa ®Î. NÕu cai s÷a sím sÏ t¨ng sè løa

®Î/ n¸i /n¨m vµ t¨ng sè l­îng lîn con cai s÷a trong mèi løa th× sè l­îng lîn con cai s÷a/ n¸i/n¨m

sÏ cao vµ ng­îc l¹i.

Tæng sè lîn con cai s÷a trong n¨m

Sè lîn con cai s÷a/n¸i/n¨m =

Tæng sè lîn n¸i sinh s¶n trong n¨m

C¸c chØ tiªu chÊt l­îng ®µn con:

*Khèi l­îng s¬ sinh:

Lµ khèi l­îng cña lîn con ®­îc c©n ngay sau khi ®Î ra, c¾t rèn, lau kh«, bÊm sè tai vµ

tr­íc khi cho bó lÇn ®Çu tiªn.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

21

Khèi l­îng s¬ sinh toµn æ lµ chØ tiªu nãi lªn kh¶ n¨ng nu«i d­ìng thai cña lîn mÑ, ®Æc

®iÓm gièng, kü thuËt ch¨m sãc qu¶n lý vµ phßng bÖnh cho lîn n¸i chöa. Do ®ã thµnh tÝch nµy

phô thuéc c¶ vµo phÇn cña lîn n¸i vµ phÇn nu«i d­ìng cña con ng­êi.

Khèi l­îng s¬ sinh toµn æ lµ khèi l­îng cña tÊt c¶ lîn con sinh ra cßn sèng vµ ®­îc ph¸t

dôc hoµn toµn. NÕu nh÷ng lîn con sinh ra khoÎ m¹nh bÞ lîn mÑ ®Ì chÕt lµ thuéc vÒ tr¸ch nhiÖm

cña c¬ së ch¨n nu«i chø kh«ng thuéc vÒ thµnh tÝch cña lîn n¸i.

Khèi l­îng s¬ sinh cña c¸c gièng lîn kh¸c nhau th× kh¸c nhau. PSS lîn néi (Ø, MC) th­êng

tõ 0,4 - 0,6 kg/con, PSS lîn lai (§B x MC) trung b×nh tõ 0,6 - 0,8 kg/con, PSS cña lîn ngo¹i trung

b×nh 1,1 - 1,2 kg/con.

Nh×n chung khèi l­îng s¬ sinh cµng cao th× kh¶ n¨ng sinh tr­ëng cµng nhanh, khèi l­îng

cai s÷a sÏ cao vµ khèi l­îng khi xuÊt chuång sÏ lín cho nªn lîn cã chöa cÇn ®­îc ch¨m sãc nu«i

d­ìng tèt ®Ó ®µn con cã khèi l­îng s¬ sinh cao.

* §é ®ång ®Òu: lµ x¸c ®Þnh xem trong c¶ æ lîn con ®é to, nhá cã ®ång ®Òu nhau hay

kh«ng, th­êng cã 2 ph­¬ng ph¸p tÝnh:

- LÊy khèi l­îng s¬ sinh cña tõng con so s¸nh víi khèi l­îng s¬ sinh b×nh qu©n cña

toµn æ. Sù chªnh lÖch ®ã cµng nhá chøng tá ®µn lîn Êy cµng ®ång ®Òu.

- LÊy tû lÖ vÒ ®ång ®Òu ph¸t dôc ®Ó biÓu thÞ:

Khèi l­îng s¬ sinh con nhÑ nhÊt

§é ®ång ®Òu ph¸t dôc = x 100

Khèi l­îng s¬ sinh con nÆng nhÊt

§é ®ång ®Òu lµ mét chØ tiªu quan träng ®Ó gi¸m ®Þnh phÈm chÊt vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña

lîn n¸i tèt hay xÊu. Bëi v× khèi l­îng s¬ sinh gi÷a 2 ®µn lîn con h¬n kÐm nhau kh«ng nhiÒu,

nh­ng ®é ®ång ®Òu cã thÓ chªnh lÖch nhau lín.

*Khèi l­îng cai s÷a toµn æ:

Cïng víi chØ tiªu sè con cai s÷a trªn løa, chØ tiªu khèi l­îng toµn æ lóc cai s÷a gãp phÇn

®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ n¨ng suÊt cña nghÒ nu«i lîn n¸i.

Do hiÖn nay c¸c c¬ së ch¨n nu«i th­êng ¸p dông thêi gian cai s÷a kh¸c nhau tuú thuéc

vµo kh¶ n¨ng chÕ biÕn thøc ¨n vµ tr×nh ®é nu«i d­ìng, cho nªn ®Ó ®¸nh gi¸ thµnh tÝch cña lîn n¸i

chóng ta th­êng c©n khèi l­îng lîn con lóc 56 hoÆc 60 ngµy tuæi, cã nh­ vËy chóng ta míi so

s¸nh vµ ®¸nh gi¸ thµnh tÝch cña lîn n¸i víi nhau ®­îc. Cßn c©n khèi l­îng cña lîn con lóc cai

s÷a ë thêi ®iÓm sím h¬n chØ dïng ®Ó ®Þnh møc dinh d­ìng cho lîn con mµ th«i.

Khèi l­îng lîn con cai s÷a cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn khèi l­îng s¬ sinh vµ lµ nÒn t¶ng

xuÊt ph¸t cho khèi l­îng xuÊt chuång sau nµy.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

22

B×nh qu©n khèi l­îng 1 lîn con cai s÷a (kg): Khèi l­îng trung b×nh tÝnh b»ng kg cña 1

lîn con lóc cai s÷a ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau:

Tæng khèi l­îng lîn con cai s÷a (kg)

B×nh qu©n khèi l­îng 1 lîn con cai s÷a (kg)=

Tæng sè lîn con cai s÷a (con)

*Kh¶ n¨ng tiÕt s÷a:

Kh¶ n¨ng tiÕt s÷a lµ mét chØ tiªu quan träng, v× nã ¶nh h­ëng ®Õn tû lÖ nu«i sèng cña ®µn

lîn con, còng nh­ khèi l­îng cai s÷a sau nµy. Do ®ã trong c«ng t¸c gièng cÇn chó ý chän ®­îc

nh÷ng lîn n¸i cã n¨ng xuÊt s÷a cao, còng nh­ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ch¨m sãc, nu«i

d­ìng ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng tiÕt s÷a cña lîn mÑ.

Khi ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tiÕt s÷a cña lîn n¸i, do ®Æc ®iÓm cÊu t¹o gi¶i phÉu cña bÇu vó lîn

mÑ kh«ng cã bÓ s÷a cho nªn rÊt khã x¸c ®Þnh chÝnh x¸c l­îng s÷a s¶n xuÊt ra cña lîn n¸i. Cã mét

sè ph­¬ng ph¸p cã thÓ ¸p dông ®Ó ®¸nh gi¸ s¶n l­îng s÷a cña lîn n¸i nh­ c¨n cø vµo t×nh tr¹ng

søc khoÎ cña lîn con, c©n khèi l­îng lîn con tr­íc vµ sau khi cho bó mÑ, hoÆc c©n khèi l­îng

lîn mÑ tr­íc vµ sau khi cho bó … Tuy nhiªn c¸c ph­¬ng ph¸p nµy ®Òu Ýt nhiÒu ¶nh h­ëng ®Õn

lîn con vµ lîn mÑ vµ kh«ng phï hîp víi thùc tiÔn s¶n xuÊt.

Quy luËt tiÕt s÷a cña lîn mÑ cã ®Æc ®iÓm lµ t¨ng dÇn tõ lóc míi ®Î ®Õn 21 ngµy ®¹t s¶n

l­îng cao nhÊt sau ®ã gi¶m dÇn. C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm nµy , trong thùc tiÔn s¶n xuÊt ng­êi ta lÊy

khèi l­îng lîn con toµn æ lóc 21 ngµy tuæi ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tiÕt s÷a cña lîn mÑ.

S¶n l­îng s÷a cña lîn mÑ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh­ gièng, c¸ thÓ, thøc ¨n, ch¨m

sãc nu«i d­ìng … §Ó n©ng cao s¶n l­îng s÷a cña lîn mÑ chóng ta cÇn ph¶i c¨n cø vµo tõng yÕu

tè ¶nh h­ëng ®Ó cã biÖn ph¸p thÝch hîp.

c. Mét sè chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt kh¸c:

Trong ch¨n nu«i lîn n¸i cã mét sè chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt cÇn thiÕt ®Ó theo dâi t×nh h×nh

s¶n xuÊt cña lîn n¸i trong c¬ së ch¨n nu«i. C¸c chØ tiªu nµy gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý trang tr¹i

trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ h¹ch to¸n ®¶m b¶o ch¨n nu«i cã hiÖu qu¶.

* Tû lÖ lîn n¸i kh«ng ®éng dôc sau cai s÷a (%):

Lµ tû lÖ gi÷a sè l­îng lîn n¸i ch­a ®éng dôc tÝnh ®Õn ngµy thø 8 sau cai s÷a so víi tæng

sè lîn n¸i ®· cai s÷a con vµ ®­îc ®­a vµo phèi gièng. Sè l­îng lîn n¸i ®· cai s÷a con tÝnh ®Õn ngµy thø 8

kh«ng ®éng dôc trë l¹i

Tû lÖ lîn n¸i kh«ng = x 100

®éng dôc sau cai s÷a (%) Sè l­îng lîn n¸i ®· cai s÷a con

vµ ®­îc ®­a vµo phèi gièng

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

23

ChØ tiªu nµy kh«ng tÝnh cho nh÷ng lîn n¸i t¬ míi ®­a vµo phèi gièng lÇn ®Çu.

* Tû lÖ thô thai ®èi víi toµn ®µn n¸i ®­îc phèi gièng:

Lµ tû lÖ gi÷a sè l­îng lîn n¸i ®· mang thai ®­îc 40 ngµy sau phèi gièng so víi tæng sè

n¸i ®­îc phèi gièng. Sè n¸i ®· mang thai ®­îc 40 ngµy sau phèi gièng

Tû lÖ thô thai toµn ®µn (%) = x 100

Sè n¸i ®­îc phèi gièng

Cã thÓ sö dông lîn ®ùc gièng ®Ó kiÓm tra kÕt qu¶ thô thai cña lîn n¸i sinh s¶n vµ lîn n¸i

t¬ tõ ngµy thø 18 sau khi phèi gièng trë ®i hoÆc cã thÓ dïng m¸y siªu ©m "chÈn ®o¸n cã thai sím

ë lîn " vµo thêi ®iÓm 30-40 ngµy sau phèi gièng.

* Tû lÖ ®Î (%): Tæng sè n¸i ®Î

Tû lÖ ®Î toµn ®µn (%) = x 100

Tæng sè n¸i ®­îc phèi gièng

* Tû lÖ lîn con hao hôt tõ s¬ sinh ®Õn cai s÷a:

Tû lÖ gi÷a sè l­îng lîn con bÞ chÕt tõ s¬ sinh ®Õn cai s÷a so víi tæng sè con ®Î ra cßn

sèng. Tû lÖ hao hôt Tæng sè con ®Î ra cßn sèng - tæng sè con cai s÷a

tõ s¬ sinh ®Õn = x 100

cai s÷a (%) Tæng sè con ®Î ra cßn sèng

* Sè løa ®Î/n¸i/n¨m

Lµ tæng sè løa ®Î cña ®µn n¸i trong vßng 1 n¨m trªn sè l­îng lîn n¸i b×nh qu©n cña ®µn. Tæng sè løa ®Î c¶ n¨m cña ®µn n¸i

Sè løa ®Î/n¸i/n¨m =

Sè l­îng lîn n¸i b×nh qu©n c¶ n¨m cña ®µn

Tiªu tèn thøc ¨n/kg lîn con cai s÷a:

Lµ l­îng thøc ¨n nu«i lîn n¸i vµ lîn con theo mÑ ®Õn lóc cai s÷a trªn tæng sè khèi l­îng

lîn con cai s÷a thu ®­îc cña lîn n¸i ®ã trong 1 løa ®Î hoÆc 1 n¨m:

Tæng l­îng thøc ¨n cho lîn n¸i + con (kg)

Tiªu tèn thøc ¨n/kg lîn con cai s÷a (kg) =

Tæng khèi l­îng lîn con cai s÷a (kg)

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

24

Ch­¬ng IV

Ch¨n nu«i lîn c¸i hËu bÞ 1. Môc tiªu ch¨n nu«i lîn c¸i hËu bÞ

- Lîn n¸i sinh tr­ëng nhanh, ®¹t khèi l­îng quy ®Þnh khi ®Õn tuæi phèi gièng lÇn ®Çu

- Lîn c¸i ®éng dôc sím, gi¶m ®­îc chi phÝ vÒ thøc ¨n, c«ng lao ®éng vµ c¸c chi phÝ kh¸c

- §Î sai con ë løa ®Î ®Çu tiªn

- Lîn n¸i khai th¸c ®­îc bÒn l©u (®Î ®­îc nhiÒu løa)

2. Kü thuËt chän lîn c¸i g©y n¸i sinh s¶n

- §Þa chØ chän lîn c¸i hËu bÞ: cÇn chän nh÷ng n¬i cã ®Þa chØ tin cËy ®ã lµ nh÷ng c¬ së ch¨n

nu«i (quèc doanh hoÆc t­ nh©n) cã ®µn gièng ®¹t n¨ng suÊt cao vµ an toµn vÒ dÞch bÖnh.

Kh«ng nªn tù g©y n¸i tõ nh÷ng ®µn bè mÑ ®Ó t¹o lîn thÞt th­¬ng phÈm.

- Chän nguån gèc: Chän lîn c¸i hËu bÞ tõ nh÷ng cÆp bè mÑ cã n¨ng suÊt sinh s¶n tèt, lîn mÑ

®Î sai con, tèt s÷a, cai s÷a nhiÒu con, m¾n ®Î, nu«i con khÐo …

- Chän ngo¹i h×nh:

§ Chän nh÷ng lîn n¸i khoÎ m¹nh, l«ng da bãng mÞn, hång hµo, m¾t tinh nhanh, ®i l¹i tù

nhiªn uyÓn chuyÓn, kh«ng cã c¸c khuyÕt tËt nh­ bÞ óng rèn, ch©n ®i vßng kiÒng, ®i ch÷

b¸t …

§ Chän nh÷ng con cã th©n h×nh ph¸t triÓn c©n ®èi, m«ng në, 4 ch©n ch¾c khoÎ, m«ng ph¸t

triÓn ®Òu. Lîn ®­îc chän ph¶i cã khèi l­îng cao h¬n khèi l­îng trung b×nh toµn ®µn ë

thêi ®iÓm chän

§ Sè l­îng vµ chÊt l­îng vó: sè vó ph¶i tõ 12 trë lªn, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c vó ®Òu, lé râ

®Çu vó, kh«ng chän con vó kÑ.

§ ¢m hé chän con cã ©m hé ph¸t triÓn, kh«ng chän nh÷ng con cã ©m hé qu¸ to hoÆc qu¸ bÐ

3. Kü thuËt nu«i d­ìng lîn c¸i hËu bÞ

- Yªu cÇu cÇn ®¹t: Lîn c¸i hËu bÞ tr­íc khi phèi gièng ph¶i ®¹t thÓ tr¹ng phèi gièng, nghi· lµ

kh«ng bÐo qu¸ hoÆc gÇy qu¸. Muèn vËy cÇn chó ý c¸c yÕu tè sau ®©y:

+ Gi¸ trÞ dinh d­ìng trong khÈu phÇn hîp lý cho tõng giai ®o¹n

+ Møc ¨n cho lîn hµng ngµy hîp lý cho tõng giai ®o¹n

- ChÕ ®é dinh d­ìng trong khÈu phÇn thøc ¨n cho lîn c¸i hËu bÞ qua c¸c giai ®o¹n

B¶ng 1: ChÕ ®é dinh d­ìng trong khÈu phÇn thøc ¨n cho lîn n¸i

Khèi l­îng lîn Pr.th«/khÈu phÇn (%) N¨ng l­îng (ME) Kcal

Tõ 20-30 kg 16-17 3100

Tõ 30-65 kg 15 3000

Tõ 65 kg ®Õn phèi gièng vµ

c¶ kú mang thai

13-14 2900

- Møc ¨n con/ngµy (kg thøc ¨n hçn hîp)

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

25

B¶ng 2: Møc ¨n cho lîn n¸i ngo¹i (con/ngµy)

ThÓ träng

(kg)

L­îng T¡/con/ngµy

(kg)

L­îng protein

th«/con/ngµy (g)

N¨ng l­îng trao ®æi ME

(Kcal/con/ngµy)

20 - 25 1,0 - 1,2 160 - 204 3100 - 3720

26 - 30 1,3 - 1,4 208 - 238 4030 - 4340

31 - 40 1,4 - 1,6 210 - 240 4200 - 4800

41 - 45 1,7 - 1,8 255 - 270 5100 - 5400

46 - 50 1,9 - 2,0 285 - 300 5700 - 6000

51 - 65 2,1 - 2,2 315 - 330 6300 - 6600

66 - 80 2,1 - 2,2 273 - 286 6090 - 6380

81 - 90 2,2 - 2,3 286 - 299 6380 - 6670

Tõ 90 kg cho ®Õn 10-14 ngµy tr­íc dù kiÕn phèi gièng ¨n 2,0 kg/con/ngµy (t­¬ng øng

protein th« lµ 280 g, n¨ng l­äng trao ®æi, ME = 5800 Kcal).

Tõ 10-14 ngµy tr­íc dù kiÕn phèi gièng cho ¨n 2,7-3,0 kg/con/ngµy (t­¬ng øng protein

th« lµ 378 - 420g, n¨ng l­îng trao ®æi, ME = 7830-8700 Kcal). Môc ®Ých t¨ng thøc ̈ n nh»m t¨ng

sè trøng rông ®Ó t¨ng sè con ®Î ra/æ.

Sau phèi gièng cho ¨n 1,8 - 2 kg/con/ngµy b»ng lo¹i thøc ¨n nu«i lîn n¸i chöa (t­¬ng øng

protein th« lµ 252-280 g, n¨ng l­îng trao ®æi, ME = 5220-5900 Kcal).

Tõ 65 kg ®Õn phèi gièng cã thÓ cho ¨n thªm 2 kg rau xanh/con/ngµy.

§èi víi lîn n¸i néi, cho ¨n kho¶ng 80% møc ¨n cña lîn c¸i ngo¹i. Thµnh phÇn dinh d­ìng

cña thøc ¨n giai ®o¹n 20 - 55 kg cã 15% protein, 3000 Kcal n¨ng l­îng trao ®æi, giai ®o¹n tõ 56

kg trë ®i cho ¨n thøc ¨n cã 14% protein, 2800 Kcal n¨ng l­îng trao ®æi (Tiªu chuÈn ViÖt Nam –

TCVN 1547-1994).

- ChÕ ®é ¨n

Tõ 20 - 30 kg, ngµy cho ¨n 4 b÷a

Tõ 31 - 65 kg, ngµy cho ¨n 3 b÷a

Tõ 66 kg ®Õn phèi gièng, ngµy cho ¨n 2 b÷a

- ¶nh h­ëng cña chÕ ®é ¨n kh«ng hîp lý ®èi víi lîn c¸i giai ®o¹n hËu bÞ

+ KhÈu phÇn kh«ng ®¶m b¶o dinh d­ìng, møc dinh d­ìng cung cÊp kh«ng ®ñ th× gi¶m kh¶

n¨ng t¨ng träng, kÐo dµi ngµy ®¹t khèi l­îng phèi gièng lÇn ®Çu tiªn dÉn ®Õn kÐo dµi tuæi ®Î

løa ®Çu

+ Tr­êng hîp cho ¨n qu¸ møc so víi nhu cÇu (®Æc biÖt giai ®o¹n tõ 80 - 120 kg ®èi víi lîn

ngo¹i, 55 kg trë lªn ®èi víi lîn néi) lµm cho lîn qu¸ bÐo, khã ®éng dôc hoÆc ®éng dôc bÊt

th­êng, tû lÖ thô thai kÐm.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

26

4. Kü thuËt qu¶n lý lîn c¸i hËu bÞ

- Bè trÝ ®Çu lîn c¸i hËu bÞ trong « chuång nu«i:

Giai ®o¹n nu«i hËu bÞ, lîn c¸i nu«i nhèt chung trong « sÏ tèt h¬n nu«i riªng biÖt tõng con

vµ ®¶m b¶o diÖn tÝch ®Ó dïng cho ¨n vµ n»m lµ 1 - 1.2 m2/con (giai ®o¹n nhá) vµ 3 m2/con (giai

®o¹n lín) vµ diÖn tÝch s©n ch¬i 0,5 - 0,6 m2/con.

- KÝch thÝch lîn c¸i ®éng dôc sím

Khi lîn c¸i ë tuæi 5 - 6 th¸ng tuæi, hµng ngµy cho lîn ®ùc tiÕp xóc 2 lÇn (cho ®i qua khu

nu«i lîn c¸i hËu bÞ), mçi lÇn 10-15 phót ®Ó kÝch thÝch lîn c¸i ®éng dôc sím h¬n.

Lîn ®ùc gièng bµi tiÕt n­íc bät cã chøa chÊt pheromon, chÊt nµy cã t¸c dông kÝch thÝch lîn

c¸i ®éng dôc sím h¬n. T¸c dông cña chÊt pheromon (3 α andiosterol) cßn gäi lµ "hiÖu øng ®ùc

gièng".

Nªn chó ý nh÷ng ®ùc gièng d­íi 10 th¸ng tuæi ch­a cã t¸c dông hoÆc t¸c dông Ýt ®Õn viÖc

kÝch thÝch ph¸t dôc ë lîn c¸i v× nh÷ng con ®ùc nµy cßn non, ch­a tiÕt ra nhiÒu l­îng pheromon

mµ ®ã lµ thµnh phÇn cÇn thiÕt cña "hiÖu øng ®ùc gièng".

- Theo dâi ®Ó ph¸t hiÖn lîn ®éng dôc lÇn ®Çu:

Ghi chÐp ®Çy ®ñ ®Ó n¾m ch¾c diÔn biÕn c¸c chu kú ®éng dôc cã æn ®Þnh hay kh«ng? Tõ ®ã

x©y dùng kÕ ho¹ch phèi gièng vµ lªn lÞch t¨ng møc ¨n tr­íc khi phèi gièng.

§Ó ph¸t hiÖn lîn ®éng dôc ®­îc chÝnh x¸c h¬n nªn kÕt hîp quan s¸t b»ng m¾t th­êng ngµy

hai lÇn vµ kÕt hîp dïng lîn ®ùc thÝ t×nh

Dïng sæ ghi chÐp ngµy ®éng dôc, thêi gian ®éng dôc kÐo dµi, cã nh­ vËy míi cã nhËn xÐt

chÝnh x¸c lµ lîn ®éng dôc cã ®Òu hay kh«ng ®Ó quyÕt ®Þnh lµ sÏ phèi gièng hay lo¹i th¶i.

NÕu lîn ®éng dôc bÊt th­êng nghÜa lµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c lÇn ®éng dôc kh«ng ®Òu, thêi

gian ®éng dôc kÐo dµi gi­· c¸c chu kú, ®éng dôc kh«ng ®Òu hoÆc lîn ®éng dôc nh­ng kh«ng

chÞu ®ùc ... víi nh÷ng tr­êng hîp nh­ vËy nªn lo¹i th¶i vµ kh«ng nªn phèi Ðp.

- Tuæi vµ thêi gian phèi gièng

§èi víi lîn c¸i hËu bÞ, cÇn kÕt hîp ®ång thêi 3 yÕu tè sau ®­îc gäi lµ c¸c yÕu tè cÇn vµ ®ñ:

Tuæi phèi gièng: tõ 7,5 - 8,5 th¸ng, trung b×nh phèi gièng lóc 8 th¸ng tuæi.

Khèi l­îng phèi gièng: trung b×nh tõ 115-120 kg (lîn ngo¹i), tõ 45 - 50 kg (®èi víi lîn

néi).

Phèi gièng: hoµn toµn kh«ng phèi ngay ë lÇn ®éng dôc thø nhÊt, mµ sÏ phèi gièng cho lîn

c¸i ë chu kú ®éng dôc thø 2 hoÆc thø 3.

Ghi chÐp ngµy phèi gièng ®Ó theo dâi kÕt qu¶ phèi gièng cña lîn c¸i. NÕu lîn ®· phèi

gièng mµ kh«ng thô thai th× sÏ ®éng dôc trë l¹i trong vßng 17 - 23 ngµy kÓ tõ ngµy phèi gièng.

CÇn l­u ý chÕ ®é dinh d­ìng cho lîn c¸i tr­íc khi phèi gièng, c¸c yÕu tè thøc ¨n rÊt quan

träng ë thêi kú nµy. Th«ng th­êng, chóng ta nªn cho lîn c¸i hËu bÞ ¨n t¨ng, møc ¨n tõ 2,7 - 3,0

kg/ con/ ngµy (®èi víi lîn c¸i ngo¹i), 2,1 - 2,4 kg (lîn c¸i néi) trong vßng 10 - 14 ngµy tr­íc

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

27

ngµy dù kiÕn phèi gièng lµ thÝch hîp. Sau khi phèi gièng, chóng ta ph¶i gi¶m møc ¨n xuèng cßn

1,8 - 2,0 kg/ con/ ngµy (víi lîn ngo¹i) vµ 1,4 - 1,6 kg (®èi víi lîn néi).

- Thó y ®èi víi lîn hËu bÞ:

+ §¶m b¶o tèt yªu cÇu chung vÒ vÖ sinh thó y chuång tr¹i.

+ TÈy giun s¸n tr­íc lóc vµo nu«i hËu bÞ (18-25 kg thÓ träng).

+ LÞch tiªm v¸c xin ®èi víi lîn n¸i hËu bÞ: tr­íc khi phèi gièng 35 ngµy tiªm v¸c xin

dÞch t¶, tô huyÕt trïng. Tr­íc khi phèi gièng 14 ngµy tiªm v¸c xin lÐpto, parvo, ®ãng

dÊu lîn.

+ Lîn ph¶i ®­îc tÈy giun s¸n tr­íc khi phèi gièng.

+ Th­êng xuyªn kiÓm tra ph¸t hiÖn bÖnh ghÎ vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi.

5. Mét sè yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i

- C¸c ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i nÕu kh«ng ®¶m b¶o yÕu tè cÇn vµ ®ñ

+ Phèi gièng tr­íc 7 th¸ng tuæi khi c¬ thÓ lîn c¸i ch­a ph¸t triÓn hoµn thiÖn

+ Phèi gièng ë khèi l­îng c¬ thÓ lîn c¸i thÊp h¬n khèi l­îng quy ®Þnh th× sau khi ®Î løa 1 sÏ

dÔ lµm hao mßn lîn n¸i dÉn ®Õn lo¹i th¶i sím

+ Phèi gièng ngay ë lÇn ®éng dôc ®Çu tiªn th× sè trøng rông Ýt do ®ã ®Î ®­îc Ýt con

- Tãm t¾t mét sè yÕu tè lµm chËm tuæi phèi gièng lÇn ®Çu ë lîn c¸i hËu bÞ

+ Th­êng xuyªn dÞch chuyÓn vµ x¸o trén c¸c nhãm lîn c¸i cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t dôc

cña lîn c¸i

+ Tuæi cña lîn c¸i khi chóng ta b¾t ®Çu cho tiÕp xóc víi lîn ®ùc. NÕu chóng ta cho tiÕp xóc

qu¸ sím hoÆc muén ®Òu kh«ng tèt. Sù tiÕp xóc th­êng xuyªn cña lîn c¸i víi lîn ®ùc trong suèt

thêi kú thêi gian nu«i hËu bÞ còng cã thÓ t¸c ®éng kh«ng tèt ®Õn sù thµnh thôc cña lîn c¸i hËu

bÞ.

+ Lo¹i lîn ®ùc khi cho tiÕp xóc víi lîn c¸i: NÕu cho tiÕp xóc víi lîn ®ùc cßn non th× hiÖu

qu¶ kÝch thÝch ®éng dôc kh«ng cao. Nãi chung nªn cho lîn c¸i hËu bÞ tiÕp xóc víi nhiÒu lîn ®ùc

gièng kh¸c nhau.

+ NhiÖt ®é m«i tr­êng: NÕu nu«i lîn c¸i hËu bÞ trong ®iÒu kiÖn chuång nu«i cã nhiÖt ®é qu¸

cao hay qu¸ thÊp cã thÓ lµm chËm tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu.

+ Hµm l­îng khÝ th¶i trong chuång nu«i nh­ NH3, H2S ... nÕu qu¸ cao cã thÓ lµm chËm tuæi

®éng dôc lÇn ®Çu. (cã thÝ nghiÖm cho thÊy chËm tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu tõ 25 - 30 ngµy)

+ Ph¸t hiÖn ®éng dôc: NÕu lîn ®ùc tiÕp xóc víi lîn c¸i liªn tôc cã thÓ khã ph¸t hiÖn ®éng

dôc. Do ®ã nªn nu«i lîn ®ùc, c¸i t¸ch biÖt nhau vµ kÝch thÝch ®éng dôc cho lîn c¸i ngoµi 5,5

th¸ng tuæi.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

28

Ch­¬ng V

Ch¨n nu«i lîn n¸i sinh s¶n I. Ch¨n nu«i lîn n¸i chöa

1. Môc tiªu ch¨n nu«i lîn n¸i chöa

Môc tiªu chÝnh cña ch¨n nu«i lîn n¸i chöa lµ lµm sao ®Ó lîn n¸i ®Î sai con, lîn con sinh ra

khoÎ m¹nh, cã khèi l­îng s¬ sinh cao. Lîn mÑ ®ñ dù tr÷ ®Ó tiÕt s÷a trong thêi k× nu«i con, nÕu lµ

lîn n¸i ®Î løa ®Çu, cÇn ph¶i tiÕp tôc sinh tr­ëng ®Ó ®¹t khèi l­îng theo quy ®Þnh.

* Ph©n chia giai ®o¹n trong thêi gian chöa: Ng­êi ta th­êng chia thêi gian chöa cña lîn n¸i ra

lµm hai giai ®o¹n:

- Chöa kú I: Tõ khi phèi gièng cã chöa ®Õn 84 ngµy

- Chöa kú II: Tõ ngµy chöa thø 85 ®Õn ngµy dù kiÕn ®Î (114 ngµy).

2. Kü thuËt nu«i d­ìng lîn n¸i chöa

a. Nu«i d­ìng lîn n¸i chöa:

Giai ®o¹n chöa kú I vµ chöa kú II dïng khÈu phÇn cã tû lÖ protein lµ 13-14%, n¨ng l­îng

trao ®æi tõ 2800 - 2900 Kcal. Nh­ng giai ®o¹n II møc ¨n cÇn ph¶i t¨ng tõ 15-20% cao h¬n so víi

giai ®o¹n chöa kú I. Do giai ®o¹n chöa kú I bµo thai ch­a ph¸t triÓn m¹nh v× vËy nhu cÇu dinh

d­ìng chñ yÕu cho lîn naÝ giai ®o¹n nµy lµ ®Ó duy tr× c¬ thÓ lîn n¸i, mét phÇn kh«ng ®¸ng kÓ

dïng ®Ó nu«i thai.

ë giai ®o¹n chöa kú II tèc ®é ph¸t triÓn cña bµo thai rÊt nhanh, cÇn dinh d­ìng cho bµo thai

ph¸t triÓn v× vËy viÖc cung cÊp chÊt dinh d­ìng cho bµo thai ph¸t triÓn ë giai ®o¹n cuèi ®Ó lîn

con sinh ra ®¹t ®­îc khèi l­îng s¬ sinh theo yªu cÇu cña tõng gièng lµ rÊt quan träng.

Khi x¸c ®Þnh l­îng thøc ¨n cho lîn n¸i chöa chóng ta cÇn ph¶i c¨n cø vµo c¸c yÕu tè sau:

- Khèi l­îng c¬ thÓ lîn n¸i: nÕu lîn n¸i cã khèi l­îng c¬ thÓ lín h¬n cÇn cho ̈ n nhiÒu h¬n

- ThÓ tr¹ng cña lîn n¸i: nÕu lîn n¸i qu¸ bÐo cÇn gi¶m bít l­îng thøc ¨n, nÕu qu¸ gÇy cÇn

t¨ng thªm l­îng thøc ¨n ®Ó lîn n¸i tÝch luü cho c¬ thÓ.

- Giai ®o¹n chöa: giai ®o¹n chöa kú 1 cho ¨n Ýt h¬n giai ®o¹n chöa kú 2

- T×nh tr¹ng søc khoÎ: lîn mÑ yÕu cÇn t¨ng møc ¨n ®Ó lîn mÑ chãng håi phôc søc khoÎ

chuÈn bÞ cho giai ®o¹n nu«i con sau nµy.

- NhiÖt ®é m«i tr­êng: khi nhiÖt ®é m«i tr­êng cao, lîn mÑ biÕng ¨n. Khi nhiÖt ®é xuèng

thÊp cÇn t¨ng thªm thøc ¨n ®Ó lîn mÑ chèng rÐt.

- ChÊt l­îng thøc ¨n: nÕu thøc ¨n cã chÊt l­îng kh«ng cao, cÇn ph¶i t¨ng l­îng thøc ¨n ®Ó

®¶m b¶o ®ñ dinh d­ìng cho lîn mÑ trong giai ®o¹n cã chöa.

Nguån thøc ¨n:

Chóng ta sö dông thøc ¨n tinh hçn hîp vµ bæ sung thªm rau xanh cµng tèt, mét ngµy tõ 3

- 4 kg rau xanh/n¸i (cho n¸i chöa kú I) vµ tõ 2-3 kg/con/ngµy (chöa kú II).

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

29

B¶ng 3. Møc ¨n cho lîn n¸i c¬ b¶n (kg thøc ¨n/n¸i/ngµy)

ThÓ tr¹ng lîn n¸i

Giai ®o¹n N¸i gÇy N¸i b×nh

th­êng

N¸i bÐo

Tõ phèi gièng ®Õn 21 ngµy 2,5 2,0 1,5 + rau xanh

Tõ 22-84 ngµy sau phèi gièng 2,5 2,0 1,5 +rau xanh

Tõ 85-110 ngµy sau phèi gièng 3,0 2,5 2,5

Tõ 111-112 ngµy sau phèi gièng 2,0 2,0 2,0

Ngµy 113 sau phèi gièng 1,5 1,5 1,5

Ngµy c¾n æ ®Î 0,5 (hoÆc 0) 0,5 (hoÆc 0) 0,5 (hoÆc 0)

N­íc uèng Tù do Tù do Tù do

Cho ¨n ngµy 2 b÷a (s¸ng, chiÒu), cho ¨n thøc ¨n tinh tr­íc, ¨n rau xanh sau (nÕu cã). §èi víi

lîn n¸i néi cÇn cho ¨n thªm rau xanh tõ 3 - 3,5 kg/con/ngµy. Hµng ngµy vµo mïa hÌ cÇn t¾m 1-2

lÇn /ngµy, vµo mïa ®«ng chØ nªn t¾m cho lîn vµo nh÷ng ngµy n¾ng Êm.

b. ¶nh h­ëng cña chÕ ®é ¨n kh«ng ®óng ®èi víi lîn n¸i chöa

Chóng ta cÇn cho lîn n¸i chöa ¨n ®ïng theo quy ®Þnh, nÕu chóng ta cho lîn n¸i ¨n qu¸

nhiÒu sÏ g©y l·ng phÝ tiÒn b¹c, do thõa so víi nhu cÇu cña giai ®o¹n chöa. MÆt kh¸c vÒ mÆt kü

thuËt nÕu cho ¨n nhiÒu th× lîn n¸i sÏ qu¸ bÐo, tû lÖ chÕt ph«i cao (®Æc biÖt 35 ngµy sau khi phèi

gièng). DÔ lµm ch©n yÕu dÉn ®Õn ®Ì chÕt con trong giai ®o¹n nu«i con. TiÕt s÷a kÐm trong kú

nu«i con v× tuyÕn mì chÌn Ðp tuyÕn s÷a. Lµm cho lîn n¸i kh㠮ΠhoÆc ®Î kÐo dµi.

Ng­îc l¹i khi cho ¨n thiÕu so víi nhu cÇu: do kh«ng ®ñ dinh d­ìng, lîn n¸i sÏ gÇy dÉn ®Õn

thÓ chÊt kÐm, gi¶m søc ®Ò kh¸ng víi bÖnh tËt. Lîn mÑ sÏ kh«ng ®ñ dù tr÷ cho kú tiÕt s÷a dÉn ®Õn

n¨ng suÊt s÷a thÊp, lîn con cßi cäc, tû lÖ nu«i sèng thÊp. Thêi gian khai th¸c kh«ng ®­îc l©u v×

vËy sím bÞ lo¹i th¶i. Thêi gian ®éng dôc trë l¹i sau t¸ch con kÐo dµi. Do ®ã nÕu cho ¨n kh«ng ®ñ

so víi nhu cÇu th× ch¨n nu«i lîn n¸i sÏ bÞ lç vçn.

3. Kü thuËt qu¶n lý lîn n¸i chöa

* C«ng t¸c thó y ®èi víi lîn n¸i chöa:

- Tõ 3 - 5 ngµy tr­íc ngµy dù kiÕn ®Î, « chuång lîn n¸i cÇn ®­îc cä röa s¹ch, phun b»ng

thuèc s¸t trïng Crezin 5% hoÆc b»ng lo¹i thuèc kh¸c nh»m tiªu ®éc khö trïng.

- 10 ngµy tr­íc ngµy dù kiÕn ®Î tÈy giun s¸n (b»ng trén thuèc vµo thøc ¨n hoÆc tiªm theo

h­íng dÉn cña b¸c sü thó y).

- Tiªm phßng ®Þnh kú c¸c lo¹i vac xin dÞch t¶, tô dÊu, lepto 2 lÇn/n¸i/n¨m.

Chó ý: kh«ng tiªm phßng cho n¸i nh÷ng lo¹i vac xin nªu trªn khi lîn n¸i mang thai ë giai

®o¹n tõ khi phèi gièng ®Õn 60 ngµy sau phèi gièng (trõ tr­êng hîp cã dÞch bÖnh x¶y ra).

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

30

* Quy tr×nh t¾m ghÎ: Th­êng xuyªn ph¸t hiÖn ghÎ ®Ó ®iÒu trÞ kÞp thêi. Ngoµi ra 14 ngµy

tr­íc ngµy dù kiÕn ®Î t¾m ghÎ lÇn thø 1 vµ 7 ngµy sau ®ã t¾m ghÎ lÇn thø 2. §©y lµ yªu cÇu b¾t

buéc ®Ó phßng lîn mÑ bÞ ghÎ råi l©y truyÒn sang lîn con ngay tõ sau s¬ sinh.

II. Ch¨n nu«i lîn n¸i nu«i con

1. Môc tiªu cÇn ®¹t ®­îc:

Ch¨n nu«i lîn n¸i nu«i con cÇn ®¹t ®­îc mét sè môc tiªu c¬ b¶n sau:

- Lîn n¸i cã n¨ng suÊt s÷a cao

- Tû lÖ nu«i sèng cña lîn con ®Õn khi cai s÷a cao tèi ®a

- Lîn n¸i chãng phèi gièng trë l¹i sau khi t¸ch con

2. Kü thuËt ®ì ®Î cho lîn

- ChuÈn bÞ chuång ®Î cho lîn n¸i

TÈy röa vÖ sinh, khö trïng b»ng n­íc v«i hay chÊt khö trïng toµn bé « chuång, nÒn

chuång, sµn chuång, thµnh chuång dïng cho lîn con vµ lîn mÑ. §Ó trèng chuång 3 - 5 ngµy

tr­íc khi ®­a lîn n¸i vµo ®Î.

TiÕn hµnh vÖ sinh, t¾m cho lîn n¸i: Tr­íc khi ®Î, lîn n¸i ®­îc t¾m hoÆc lau röa s¹ch ®Êt

hoÆc ph©n b¸m dÝnh trªn m×nh. Dïng kh¨n thÊm n­íc xµ phßng lau s¹ch bÇu vó vµ ©m hé. Lµm

nh­ vËy tr¸nh ®­îc nguy c¬ l©y nhiÔm khuÈn cho lîn con míi sinh do tiÕp xóc trùc tiÕp víi lîn

mÑ cã chøa c¸c vi khuÈn g©y bÖnh.

- ChuÈn bÞ « óm lîn con

Vµo ngµy dù kiÕn ®Î cña lîn n¸i cÇn chuÈn bÞ xong « óm cho lîn con. ¤ óm cho lîn con cã

t¸c dông nh­ sau:

Phßng ngõa lîn mÑ ®Ì chÕt lîn con, ®Æc biÖt nh÷ng ngµy ®Çu míi sinh lîn con cßn yÕu.

T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó khèng chÕ nhiÖt ®é thÝch hîp cho lîn con, ®Æc biÖt lµ lîn con ®Î vµo

nh÷ng th¸ng mïa ®«ng.

T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc tËp ¨n sím cho lîn con (®Ó m¸ng tËp ¨n vµo « óm cho lîn

con lóc 7 - 10 ngµy tuæi) mµ kh«ng bÞ lîn mÑ thóc ®Èy, vµ ¨n thøc ¨n cña lîn con

KÝch th­íc « óm: 1,2 x 1,5 m

¤ óm ®­îc cä, röa s¹ch, phun khö trïng vµ ®Ó trèng tõ 3 - 5 ngµy tr­íc khi ®ãn lîn con s¬

sinh

- Trùc ®ì ®Î cho lîn

Trùc vµ ®ì ®Î cho lîn lµ rÊt cÇn thiÕt, ®Ó cã thÓ hç trî cho lîn n¸i trong nh÷ng tr­êng hîp

bÊt th­êng x¶y ra trong qu¸ tr×nh ®Î.

Khi ®Õn ngµy ®Î lîn n¸i cã hiÖn t­îng ch¶y s÷a lµ biÓu hiÖn lîn sÏ ®Î trong vßng 20 - 24 giê.

ChuÈn bÞ dông cô ®ì ®Î: v¶i x« mµn hoÆc v¶i mÒm s¹ch, cån Iode 3%, k×m bÊm nanh (cã thÓ

dïng bÊm mãng tay lo¹i to), kÐo c¾t rèn, c©n ®Ó c©n khèi l­îng s¬ sinh.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

31

Kho¶ng thêi gian gi÷a lîn con ®Î ra tr­íc vµ lîn con ®Î ra kÕ tiÕp sau ®ã lµ 15 - 20 phót

nh­ng còng cã tr­êng hîp kÐo dµi h¬n. ViÖc dïng oxytocin ®Ó can thiÖp lµ cã hiÖu qu¶ nÕu thùc

hiÖn ®óng ®¾n vµ qu¸ tr×nh ®Î tiÕp diÔn chËm ch¹p nh­ng b×nh th­êng. Kinh nghiÖm cho biÕt

nªn can thiÖp b»ng oxytocin cho lîn mÑ khi mµ con lîn con tr­íc ®· ra ®­îc 30 phót mµ ch­a cã

lîn con kh¸c ra kÕ tiÕp hoÆc kh«ng ra nhau khi biÓu hiÖn viÖc ®Î ®· hoµn tÊt.

Mét ®iÒu hÕt søc l­u ý lµ kh«ng dïng oxytocin trong tr­êng hîp quan s¸t thÊy lîn n¸i rÆn

nhiÒu lÇn vµ kÌm theo co mét ch©n mµ kh«ng ®Î ®­îc, nh÷ng tr­êng hîp nh­ vËy cã thÓ x¶y ra

tr­êng hîp cã lîn con n»m ngang bÞt kÝn ®­êng ®Èy thai ra. Trong tr­êng hîp nh­ vËy ph¶i can

thiÖp b»ng c¸ch cho tay vµo trong ®Ó xoay lîn con trë l¹i t­ thÕ "thuËn ng«i" vµ cÈn thËn, nhÑ

nhµng l«i lîn con ra ngoµi, cã nh­ vËy qóa tr×nh ®Î míi tiÕp tôc ®­îc. Tr­íc khi tiÕn hµnh thao

t¸c nµy ph¶i nhí r»ng ®Ó gi÷ cho ®­êng sinh dôc cña lîn n¸i kh«ng bÞ nhiÔm khuÈn th× ph¶i

dïng kh¨n s¹ch vµ xµ phßng ®Ó röa s¹ch bé phËn sinh dôc ngoµi vµ ph¶i dïng gang tay ®· ®­îc

b«i tr¬n tr­íc.

* Qu¶n lý lîn con s¬ sinh

Yªu cÇu vÒ m«i tr­êng ngo¹i c¶nh: trong chuång lîn n¸i ®Î nu«i con th× yªu cÇu vÒ nhiÖt

®é ®èi víi lîn mÑ vµ yªu cÇu nhiÖt ®é ®èi víi lîn con trong tõng giai ®o¹n kh¸c nhau. §èi víi

lîn mÑ nhiÖt ®é thÝch hîp dao ®éng tõ 15 - 240C. Khi nhiÖt ®é trong chuång nu«i cao h¬n 240C

th× tÝnh thÌm ¨n gi¶m vµ sÏ gi¶m n¨ng suÊt s÷a. §èi víi lîn con, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµy ®Çu sau

khi míi sinh ra, trung t©m ®iÒu chØnh nhiÖt ë lîn con ch­a ph¸t triÓn, ¶nh h­ëng rÊt lín tíi søc

khoÎ lîn con. Biªn ®é dao ®éng nhiÖt ®é ®èi víi lîn con trong kú theo mÑ lµ tõ 25 - 350C. V× vËy

®Ó nhiÖt ®é trong khu vùc chuång n¸i ®Î võa thÝch hîp cho lîn mÑ võa thÝch hîp cho lîn con lµ

mét vÊn ®Ò kh«ng dÔ. §Ó cã ®­îc nhiÖt ®é thÝch hîp cho lîn con trong ®iÒu kiÖn lîn mÑ kh«ng

ph¶i chÞu nhiÖt ®é cao th× nhÊt thiÕt ph¶i cã bãng ®Ìn ®Ó s­ëi Êm ®Æc biÖt vµo nh÷ng th¸ng mïa

®«ng, mïa thu vµ vµo c¸c ngµy ®Çu sau khi míi sinh cña tÊt c¶ c¸c mïa trong n¨m. Bãng ®Ìn cã

thÓ lµ bãng ®iÖn 100W, nÕu tèt h¬n cã thÓ mua bãng ®Ìn hång ngo¹i c«ng suÊt 250W, ngoµi t¸c

dông s­ëi Êm bãng ®Ìn hång ngo¹i cßn cã t¸c dông diÖt khuÈn trong « chuång lîn con. D­íi

®©y lµ khuyÕn c¸o nhiÖt ®é thÝch hîp cho lîn con trong thêi kú theo mÑ.

- Ngµy ®Çu (míi lät lßng mÑ)

- Ngµy thø 2

- Ngµy thø 3

- Ngµy thø 4

- Ngµy thø 5

- Ngµy thø 6 trë ®i

350C

330C

310C

290C

270C

250C - 27 0C

Tõ sè liÖu trªn cho thÊy ®Ó cã ®­îc nhiÖt ®é tõ 25-350C th× kh«ng thÓ thiÕu thiÕt bÞ s­ëi

Êm cho lîn con vµo mïa ®«ng.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

32

Ch¨m sãc lîn con s¬ sinh

ViÖc ch¨m sãc tèt lîn con ngay tõ s¬ sinh sÏ lµm gi¶m ®­îc tû lÖ chÕt sau ®Î, gióp cho lîn

con ph¸t triÓn tèt h¬n sau nµy.

Khi lîn con ®­îc sinh ra, ta dïng v¶i x« mÒm, s¹ch ®Ó lau, tr­íc hÕt lau ë mòi, råi lau

miÖng råi sau ®ã lau ®Õn phÇn th©n, lau xong cho lîn con vµo æ óm lîn con ®Ó ®Ò phßng lîn mÑ

c¾n con (®èi víi nh÷ng lîn n¸i d÷), nÕu lîn n¸i kh«ng d÷ cã thÓ ®Ó cho lîn con bó ngay s÷a mÑ

còng ®­îc. Sau khi lîn n¸i ®Î xong viÖc lµm tiÕp theo lµ bÊm r¨ng nanh cho lîn con.

BÊm nanh: Dïng k×m bÊm nanh hoÆc c¾t mãng tay lo¹i to ®Ó bÊm r¨ng nanh, sè r¨ng nanh

ph¶i bÊm lµ 8 c¸i, trong ®ã gåm 4 r¨ng cöa hai phÝa tr¸i vµ ph¶i cña hµm trªn vµ 4 r¨ng nanh cña

hai phÝa tr¸i vµ ph¶i cña hµm d­íi. Kh«ng bÊm nanh qu¸ n«ng v× bÊm n«ng th× r¨ng vÉn cßn

nhän dÔ lµm tæn th­¬ng vó lîn mÑ khi lîn con bó, bÊm qu¸ s©u (s¸t lîi) dÔ g©y viªm lîi cho lîn

con.

C¾t rèn: ChØ c¾t rèn lîn con trong nh÷ng tr­êng hîp rèn qu¸ dµi, nªn dïng chØ th¾t l¹i chç

c¾t, ®é dµi rèn ®Ó l¹i lµ 4-5 cm.

Cho lîn con bó s÷a ®Çu: §iÒu quan träng lµ lîn con sinh ra ph¶i ®­îc bó s÷a ®Çu

"colostrum" v× s÷a ®Çu cã chøa c¸c chÊt kh¸ng thÓ, khi lîn con ®­îc bó s÷a ®Çu th× c¸c chÊt

kh¸ng thÓ cã trong s÷a ®Çu sÏ gióp lîn con cã søc ®Ò kh¸ng chèng l¹i nh÷ng nhiÔm khuÈn phæ

biÕn.

ViÖc chuyÓn ghÐp lîn con tõ mét lîn mÑ nµy sang mét lîn mÑ kh¸c bëi nhiÒu lý do kh¸c

nhau, nh­ng viÖc cÇn thiÕt ph¶i cho nh÷ng lîn con ®ã ®­îc bó s÷a ®Çu cña chÝnh mÑ chóng hoÆc

s÷a dÇu cña lîn n¸i kh¸c.

Cè ®Þnh ®Çu vó cho lîn con: Trong mét æ lîn, ®Æc biÖt nh÷ng æ lîn cã ®«ng con h¬n, ë

nh÷ng ®µn lîn con cña n¸i giµ th× møc ®é ®ång ®Òu kÐm h¬n, ®Ó gióp c¸c c¸ thÓ lîn con cã khèi

l­îng s¬ sinh thÊp h¬n cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn tèt th× ph¶i cè ®Þnh ®Çu vó cho lîn con. NghÜa lµ

cho nh÷ng lîn con cã khèi l­îng bÐ h¬n ®­îc bó nh÷ng vó ®Çu. ViÖc dµnh nh÷ng vó ®Çu cho lîn

con bÐ h¬n ph¶i liªn tôc trong c¸c lÇn bó ®Çu vµ kÐo dµi trong 2-3 ngµy liÒn ®Õn khi c¸c lîn con

®ã ®· cè ®Þnh ®­îc vó mµ chóng ®· bó. Lµm ®­îc nh­ vËy sÏ tr¸nh ®­îc sù ph¸t triÓn tôt hËu ®èi

víi nh÷ng lîn con cã khèi l­îng s¬ sinh thÊp vµ kh«ng bÞ th¶i hoÆc cßi cäc.

Theo dâi s­ëi Êm cho lîn con: CÇn l­u ý ®é cao thÝch hîp cña bãng ®Ìn. NÕu bãng ®Ìn qu¸

thÊp lîn sÏ nãng, n»m t¶n d¹t ra xung quanh, mçi con mét n¬i. Trong tr­êng hîp treo cao qu¸

hoÆc nhiÖt ®é chuång l¹nh lîn con sÏ n»m chång ®èng lªn nhau, m×nh run rÈy. NÕu nhiÖt ®é

chuång nu«i trong nh÷ng ngµy ®Çu sau khi sinh ra (1 - 7 ngµy) ®Æc biÖt nh÷ng ngµy l¹nh mïa

®«ng th­êng lµm cho lîn con bÞ viªm phæi, bÞ tiªu ch¶y vµ tû lÖ chÕt rÊt cao. Chó ý kh«ng nªn ®Ó

lîn con n»m trªn nÒn xi m¨ng ­ít mµ kh«ng cã chÊt ®Öm lãt, bÞ giã lïa. Tèt nhÊt lµ ph¶i cã « óm

®Ó t¹o nhiÖt ®é tèi ­u cho lîn con

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

33

3. Nu«i d­ìng lîn n¸i ®Î vµ nu«i con

3.1 Thøc ¨n cho lîn n¸i:

- Vµo ngµy lîn n¸i c¾n æ ®Î, cho lîn n¸i ¨n Ýt thøc ¨n tinh (0,5kg) hoÆc kh«ng cho thøc ¨n

tinh, nh­ng cho uèng n­íc tù do.

- Sau khi ®Î, t¨ng l­îng thøc ¨n tõ ngµy sau ®Î thø 1, 2 vµ 3 víi l­îng thøc ¨n t¨ng tõ 1 - 2

- 3 kg t­¬ng øng theo sè ngµy t¨ng sau ®Î.

- Tõ ngµy ®Î thø 4 trë ®i, l­îng thøc ¨n cña mÑ ®­îc tÝnh dùa trªn sè lîn con theo mÑ:

H×nh 6: Lîn con bÞ l¹nh bëi giã lïa H×nh 7: Lîn con bÞ l¹nh bëi nÒn xi m¨ng ­ít

Vµo ®©y Êm l¾m c¸c b¹n ¬i

H×nh 8: ¤ óm ®Ó t¹o nhiÖt ®é tèi ­u cho lîn con

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

34

NÕu lîn n¸i cã sè con d­íi 6 con, cho ¨n 4 kg thøc ¨n /n¸i/ngµy

NÕu lîn n¸i cã sè con nhiÒu h¬n 6, cho ¨n theo c«ng thøc sau:

L­îng thøc ¨n = 2 kg +(sè con x 0,3 kg/con) cho n¸i/ngµy.

- L­îng thøc ¨n cho mÑ cÇn c¨n cø vµo thÓ tr¹ng cña con mÑ. NÕu lîn mÑ gÇy th× cho ¨n

thªm 0,5 kg, nÕu mÑ bÐo th× bít ®i 0,5 kg thøc ¨n/ngµy. Ngoµi ra cÇn cho lîn n¸i ¨n thªm

tõ 1-2 kg rau xanh/ngµy sau b÷a ¨n tinh (nÕu cã rau xanh).

- Thøc ¨n cho lîn mÑ vµo ngµy cai s÷a: Mét ngµy tr­íc ngµy cai s÷a l­îng thøc ¨n cña lîn

mÑ gi¶m ®i 20-30%. Ngµy cai s÷a cho lîn mÑ nhÞn ¨n, h¹n chÕ uèng n­íc.

- L­u ý trong tr­êng hîp lîn n¸i cã sè con theo mÑ nhiÒu h¬n 10 con, mµ ®µn lîn con

mËp, trong khi ®ã lîn mÑ l¹i gÇy th× cho lîn mÑ ¨n theo kh¶ n¨ng (¨n tù do) b»ng c¸ch

t¨ng sè b÷a ¨n/ngµy cho lîn mÑ ®Ó lîn mÑ cung cÊp ®ñ s÷a cho lîn con vµ h¹n chÕ ®é

hao mßn cña con mÑ.

- §èi víi lîn n¸i néi cho ¨n l­îng thøc ¨n t¨ng cao h¬n so víi giai ®o¹n chöa. Møc ¨n

trung b×nh cho 1 lîn n¸i néi cã 10 lîn con theo mÑ lµ 3,0 - 3,5 kg quy ®æi thøc ¨n tinh/

ngµy. CÇn chó ý bæ sung ®Çy ®ñ c¸c lo¹i thøc ¨n kho¸ng trong khÈu phÇn ®Ó ®Ò phßng

bÖnh b¹i liÖt.

3.2 Kü thuËt cho ¨n:

- Lîn n¸i nu«i con trong thêi gian míi ®Î, mçi b÷a cho ¨n mét Ýt mét, nh­ng cho ¨n lµm

nhiÒu lÇn, th­êng mét ngµy cho ¨n 3 - 4 b÷a. Kho¶ng c¸ch c¸c b÷a nªn chia ®Òu nhau.

- Cho ¨n ®óng giê, ®óng tiÓu chuÈn qui ®Þnh

- Cho ¨n thøc ¨n ë d¹ng ch¸o lo·ng.

- CÇn cung cÊp ®ñ n­íc uèng cho lîn n¸i nu«i con.

- §Ó tr¸nh thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét tõ giai ®o¹n chöa sang giai ®o¹n nu«i con, g©y ¶nh

h­ëng tíi qu¸ tr×nh tiªu ho¸, ta ph¶i thay dÇn dÇn tõ thøc ¨n thêi kú cã chöa sang thøc

¨n thêi kú nu«i con.

- Chó ý theo dâi kh¶ n¨ng ¨n cña lîn n¸i, t×nh tr¹ng søc khoÎ cña lîn n¸i ®Ó cã biÖn ph¸p

can thiÖp kÞp thêi.

3.3 §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tiÕt s÷a cña lîn mÑ

§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tiÕt s÷a cña lîn mÑ, ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p nu«i d­ìng thÝch hîp

®èi víi lîn mÑ còng nh­ quyÕt ®Þnh thêi gian tËp ¨n sím cho lîn con, lµ mét viÖc rÊt quan träng.

Hµng ngµy chóng ta quan s¸t nh÷ng biÓu hiÖn bªn ngoµi cña ®µn lîn con, tõ ®ã ®¸nh gi¸ s¶n

l­îng s÷a cña lîn mÑ, ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng trong kh©u ch¨m sãc nu«i d­ìng, ®Ó t¨ng

s¶n l­îng lîn mÑ.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

35

ViÖc ®¸nh gi¸ s¶n l­îng s÷a cu¶ lîn mÑ khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi bß s÷a bëi v× bÇu vó cña

lîn mÑ kh«ng cã bÓ s÷a. Chóng ta cã thÓ ®¸nh gi¸ l­îng s÷a cña lîn mÑ th«ng qua c¸c ph­¬ng

ph¸p sau :

+ Quan s¸t biÓu hiÖn bªn ngoµi cña ®µn lîn con vµ lîn mÑ :

NÕu l­îng s÷a cña lîn mÑ tiÕt ra nhiÒu, th× lîn con sinh tr­ëng ph¸t triÓn nhanh, l«ng da

bãng m­ît. §ång thêi quan s¸t thÊy 2 hµng vó cña lîn mÑ mäng lªn, ®Çu vó c¨ng ra 2 bªn, h×nh

d¸ng cña vó tr­íc vµ sau khi cho bó thay ®æi râ rÖt.

NÕu thêi gian tiÕt s÷a cña lîn mÑ dµi, th× s¶n l­îng s÷a sÏ cao, vµ ng­îc l¹i.

NÕu quan s¸t thÊy lîn con biÕt ¨n cµng sím, th× chøng tá s¶n l­îng s÷a cña lîn mÑ thÊp.

NÕu ®Çu vó cña lîn mÑ bÞ lîn con c¾n thñng, th× nh÷ng lîn n¸i ®ã cã s¶n l­îng s÷a rÊt

thÊp.

+ C©n khèi l­îng lîn con toµn æ tr­íc vµ sau mçi lÇn bó s÷a mÑ:

Sù chªnh lÖch vÒ khèi l­îng ®ã chÝnh lµ l­îng s÷a tiÕt ra cña lîn n¸i 1 lÇn , råi nh©n víi sè

lÇn cho lîn con bó trong ngµy, chóng ta còng cã thÓ biÕt ®­îc l­îng s÷a tiÕt ra cña lîn n¸i.

+ HiÖn nay ng­êi ta sö dông tæng khèi l­îng lîn con toµn æ lóc 21 ngµy tuæi ®Ó ®¸nh gi¸

s¶n l­îng s÷a cña lîn mÑ

4. Kü thuËt nu«i d­ìng ch¨m sãc lîn n¸i tõ khi cai s÷a ®Õn khi phèi gièng trë l¹i

4.1 ChÕ ®é cho ¨n

Ngµy cai s÷a lîn con, cho lîn mÑ nhÞn ¨n, ®ång thêi h¹n chÕ n­íc uèng. Ngay ngµy sau ®ã

lîn n¸i ®­îc ¨n víi møc ¨n tõ 3,0 - 4,0 kg/con/ngµy, tuú thuéc vµo thÓ tr¹ng cña lîn n¸i sau cai

s÷a. NÕu:

Lîn n¸i cã thÓ tr¹ng b×nh th­êng cho ¨n 3,5 kg/ngµy.

Lîn n¸i gÇy cho ¨n 4,0 kg/ngµy

Lîn n¸i bÐo cho ¨n 3,0 kg/ngµy.

ChÕ ®é ¨n nµy chØ thùc hiÖn ®Õn lóc phèi gièng trë l¹i, b×nh th­êng thêi gian nµy kÐo dµi tõ

3 - 5 ngµy ®èi víi lîn n¸i cã thêi gian cai s÷a lîn con tõ 28 - 35 - 45 ngµy tuæi. KÓ tõ khi phèi

gièng lîn n¸i chuyÓn sang chÕ ®é ¨n cña lîn n¸i cã chöa (xem phÇn ch¨n nu«i lîn n¸i chöa).

Kh«ng nªn cho lîn n¸i ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n vµo 35 ngµy ®Çu sau khi phèi gièng cã chöa

(kÓ c¶ lîn n¸i gÇy).

4.2 Kü thuËt phèi gièng cho lîn n¸i

Ph¸t hiÖn ®éng dôc lµ nh©n tè quan träng nhÊt trong c«ng t¸c phèi gièng, nhÊt lµ khi sö

dông ph­¬ng ph¸p thô tinh nh©n t¹o.

Ngµy kiÓm tra lîn n¸i ®éng dôc Ýt nhÊt 2 lÇn, thêi gian c¸ch nhau gi÷a 2 lÇn kiÓm tra lµ 12

giê. Nªn kiÓm tra vµo lóc 6 giê s¸ng vµ 6 giê chiÒu lµ nh÷ng thêi ®iÓm con c¸i cã biÓu hiÖn triÖu

chøng ®éng dôc râ nhÊt. Thêi gian ®éng dôc tõ 4 - 5 ngµy (®èi víi n¸i t¬ cã thÓ dµi h¬n 5 - 7

ngµy)

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

36

Thêi ®iÓm phèi gièng thÝch hîp cho lîn n¸i: Vµo giai ®o¹n chÞu ®ùc, th«ng th­êng ë n¸i t¬

cho phèi gièng ngay sau khi chÞu ®ùc vµ phèi lÆp l¹i sau thêi gian phèi lÇn ®Çu lµ 12 giê, víi n¸i

®· sinh s¶n sau khi chÞu ®ùc 12 giê cho phèi lÇn thø nhÊt vµ sau ®ã 12 giê cho phèi tiÕp liÒu thø

hai.

Nªn phèi gièng hai lÇn nÕu lµ thô tinh nh©n t¹o (lóc s¸ng sím vµ chiÒu m¸t), 1 lÇn nÕu lµ

phèi trùc tiÕp (vµo buæi s¸ng)

- Kü thuËt phèi tinh trùc tiÕp cho lîn c¸i b»ng lîn ®ùc gièng.

ChuÈn bÞ: Lîn ®ùc gièng. G¨ng tay nil«ng. Chuång phèi, 1 qu¶ trøng gµ, Thuèc Multivit

Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh:

- Tr­íc khi cho lîn ®ùc gièng phèi ta cÇn t¾m röa s¹ch sÏ, c¾t l«ng ë bao quy ®Çu (nÕu

l«ng dµi) lau s¹ch bao quy ®Çu b»ng kh¨n mÒm.

- VÖ sinh s¹ch sÏ ©m hé cña lîn c¸i.

- Tiªm cho lîn ®ùc 5ml multivit tr­íc khi phèi 10 phót ®Ó bæ xung vitamin nhãm B cho

lîn vµ ®Ó kÝch thÝch t¨ng sù h­ng phÊn.

- Phèi gièng: Khi cho phèi gièng ta ®uæi lîn n¸i vµo chuång phèi tr­íc, lîn ®ùc vµo sau.

Khi lîn ®ùc nh¶y ta cÇn hç trî b»ng c¸ch h­íng d­¬ng vËt vµo ©m ®¹o nÕu lîn ®ùc ®©m kh«ng

chÝnh x¸c.

- Lîn ®ùc nh¶y xong ta cho ¨n mét qu¶ trøng gµ ®Ó bï l¹i l­îng ®¹m ®· mÊt.

* Chó ý: kh«ng g©y ån µo khi lîn ®ùc nh¶y.

- Kü thuËt thô tinh nh©n t¹o cho lîn n¸i

ChuÈn bÞ:

- LiÒu tinh, èng dÉn tinh qu¶n, n­íc sinh lÝ, nhiÖt kÕ, phÝch n­íc nãng, g¨ng tay, thuèc

oxitocin, 1 kim tiªm 16, vµ mét sè vËt dông kh¸c.

Ph­¬ng ph¸p truyÒn tinh:

- Tr­íc khi truyÒn tinh cho lîn n¸i ta vÖ sinh s¹ch sÏ ©m hé, lau kh« b»ng v¶i mÒm, sau

®ã cho vµo chuång phèi, cho lîn ®ùc vµo chuång bªn c¹nh nÕu cã.

- KiÓm tra nhiÖt ®é cña liÒu tinh chuÈn bÞ phèi (ë 15 - 200C) lµ ®­îc. N©ng dÇn nhiÖt ®é

liÒu tinh lªn 50C trong vßng 5 phót. N©ng dÇn nhiÖt ®é lªn 37-360C trong vßng 10 phót.

- §eo g¨ng tay råi míi ®­îc cÇm èng dÉn tinh, röa èng dÉn tinh b»ng n­íc sinh lÝ, sau ®ã

cho vµi giät tinh vµo èng dÉn tinh qu¶n vµ ©m hé con c¸i cho tr¬n. B¬m 0,4 UI Oxytocin vµo liÒu

tinh ®Ó tinh trïng ho¹t ®éng tèt h¬n, t¨ng tØ lÖ thô thai.

- §­a èng dÉn vµo cæ tö cung, lóc ®Çu èng dÉn tinh chÕch 450 sau ®ã song song víi c¬

thÓ, khi ®­a vµo ®ång thêi xoay nhÑ èng dÉn tinh theo chiÒu ng­îc chiÒu kim ®ång hå. Lóc rót ra

thuËn chiÒu kim ®ång hå.

- Khi ®· ®­a èng dÉn tinh vµo cæ tö cung ta c¾m liÒu tinh vµo èng dÉn tinh råi h­íng lªn

trªn ®Ó tinh dÔ ch¶yvµo tö cung. C¾m mét lç b»ng kim tiªm 16 ë ®¸y liÒu tinh cho dÔ vµo.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

37

- Sau khi ®· hÕt tinh trong lä, cÇn ®Ó nguyªn dÉn tinh qu¶n trong ®­êng sinh dôc cña con

c¸i tõ 5 - 10 phót, ®ång thêi dïng tay xoa nhÑ 2 m«ng hoÆc d­íi bông ®Ó kÝch thÝch sù co rót cña

cæ tö cung nh»m h¹n chÕ ch¶y ng­îc.

- Th«ng th­êng mét lÇn phèi tinh hÕt 15-30 phót.

Nh÷ng l­u ý khi phèi tinh lîn n¸i.

- èng dÉn tinh qu¶n ph¶i ®­îc v« trïng tuyÖt ®èi (mçi lÇn phèi xong ®em hÊp ë nhiÖt ®é

cao trong vßng 30 phót)

- KiÓm tra nhiÖt ®é liÒu tinh: 18-150C lµ ®­îc kh«ng ®­îc qu¸ 220C.

- LiÒu tinh ph¶i cÇm nhÑ nhµng, kh«ng sãc l¾c.

- Khi vËn chuyÓn ph¶i tr¸nh ¸nh s¸ng.

- Khi phèi tinh ch¶y ra ngoµi th× dõng l¹i ®îi cæ tö cung co bít råi míi tiÕp tôc.

- Ba ngµy ®Çu sau khi phèi ph¶i nhèt lîn n¸i riªng mét chç ®Ó tr¸nh lîn n¸i nh¶y lªn nhau

lµm tinh dÞch ch¶y ra ngoµi ¶nh h­ëng ®Õn tû lÖ thô thai.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

38

Ch­¬ng VI

Ch¨n nu«i lîn con theo mÑ Môc ®Ých cña viÖc ch¨n nu«i lîn con giai ®o¹n bó s÷a lµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p khoa häc

kü thuËt, ®Ó lîn con ®¹t khèi l­îng cai s÷a cao, khi nu«i thÞt lîn sinh tr­ëng ph¸t triÓn nhanh.

§ång thêi lµ c¬ së ®Ó t¹o gièng tèt, vµ gióp chóng ta n©ng cao ®­îc søc sèng cña ®µn con.

1. §Æc ®iÓm cu¶ lîn con bó s÷a

1.1. §Æc ®iÓm sinh tr­ëng ph¸t dôc

Lîn con ë giai ®o¹n nµy cã kh¶ n¨ng sinh tr­ëng, ph¸t dôc rÊt nhanh. So víi khèi l­îng s¬

sinh th× khèi l­îng lîn con lóc 10 ngµy tuæi t¨ng gÊp 2 lÇn, lóc 21 ngµy tuæi t¨ng gÊp 4 lÇn, lóc

30 ngµy tuæi t¨ng gÊp 5-6 lÇn, lóc 40 ngµy tuæi t¨ng gÊp 7-8 lÇn, lóc 50 ngµy tuæi t¨ng gÊp 10 lÇn

vµ lóc 60 ngµy tuæi t¨ng gÊp 12-14 lÇn.

Lîn con bó s÷a cã sinh tr­ëng ph¸t triÓn nhanh nh­ng kh«ng ®Òu qua c¸c giai ®o¹n, nhanh

trong 21 ngµy tuæi ®Çu, sau ®ã gi¶m. Cã sù gi¶m nµy lµ do nhiÒu nguyªn nh©n, nh­ng chñ yÕu lµ

do l­îng s÷a cña lîn mÑ b¾t ®Çu gi¶m vµ hµm l­îng hemoglobin trong m¸u cña lîn con bÞ gi¶m.

Thêi gian bÞ gi¶m sinh tr­ëng th­êng kÐo dµi kho¶ng 2 tuÇn, cßn gäi lµ giai ®o¹n khñng ho¶ng

cña lîn con. Chóng ta cã thÓ h¹n chÕ sù khñng ho¶ng nµy b»ng c¸ch tËp cho lîn con ¨n sím.

1.2. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn cu¶ c¬ quan tiªu ho¸

C¬ quan tiªu ho¸ cña lîn con giai ®o¹n theo mÑ ph¸t triÓn nhanh vÒ cÊu t¹o vµ hoµn thiÖn

dÇn vÒ chøc n¨ng tiªu ho¸.

Chøc n¨ng tiªu ho¸ cña lîn con míi s¬ sinh ch­a cã ho¹t lùc cao, trong giai ®o¹n theo mÑ,

chøc n¨ng tiªu ho¸ cña mét sè men tiªu ho¸ ®­îc hoµn thiÖn dÇn. Nh­ men pepsin tiªu ho¸ protÝt,

men tiªu ho¸ tbét ®­êng …CÇn l­u ý kh¶ n¨ng tiªu ho¸ ®­êng sacharose cña lîn con lµ rÊt kÐm,

thËm chÝ cho lîn con uèng n­íc ®­êng vµo nh÷ng ngµy ®Çu tiªn sau khi sinh cßn cã thÓ g©y tæn

th­¬ng ®­êng tiªu ho¸ cña lîn con.

Nãi chung lîn con bó s÷a chØ cã kh¶ n¨ng tiªu ho¸ tèt c¸c chÊt dinh d­ìng trong s÷a lîn

mÑ, cßn kh¶ n¨ng tiªu ho¸ thøc ¨n kÐm. Trong kh©u nu«i d­ìng chóng ta cÇn chó ý chÕ biÕn thøc

¨n tèt ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng tiªu ho¸ cña lîn con.

1.3. §Æc ®iÓm vÒ c¬ n¨ng ®iÒu tiÕt nhiÖt

Lîn con d­íi 3 tuÇn, c¬ n¨ng ®iÒu tiÕt nhiÖt ch­a hoµn chØnh, nªn th©n nhiÖt lîn con ch­a æn

®Þnh, nghÜa lµ sù sinh nhiÖt vµ th¶i nhiÖt ch­a ®­îc c©n b»ng.

ë giai ®o¹n ®Çu lîn con duy tr× ®­îc th©n nhiÖt chñ yÕu lµ nhê n­íc trong c¬ thÓ vµ nhê

ho¹t ®éng rÊt m¹nh cña hÖ tuÇn hoµn. C¬ thÓ lîn con cã hµm l­îng n­íc rÊt cao, lóc s¬ sinh, hµm

l­îng n­íc trong c¬ thÓ lîn con chiÕm tíi 81-81,5%. ë giai ®o¹n 3-4 tuÇn tuæi, n­íc chiÕm tíi

75-78%. NhÞp ®Ëp cña tim lîn con so víi lîn tr­ëng thµnh nhanh h¬n rÊt nhiÒu, ë giai ®o¹n ®Çu

míi ®Î, nhÞp ®Ëp tim lªn tíi 200 lÇn/ phót (lîn lín chØ 80-90 lÇn/ phót). L­îng m¸u ®Õn c¸c c¬

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

39

quan còng rÊt lín, ®¹t tíi 150 ml m¸u trong mét phót trªn 1 kg khèi l­îng c¬ thÓ (lîn tr­ëng

thµnh chØ ®¹t 30-40 ml)

Nãi chung kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt th©n nhiÖt cña lîn con d­íi 3 tuÇn tuæi cßn kÐm, nhÊt lµ trong

tuÇn ®Çu míi ®Î ra. Cho nªn nÕu nu«i lîn con trong chuång cã nhiÖt ®é thÊp vµ Èm ®é cao th×

th©n nhiÖt cña lîn con h¹ xuèng rÊt nhanh. Møc ®é h¹ th©n nhiÖt nhiÒu hay Ýt, nhanh hay chËm

chñ yÕu phô thuéc vµo nhiÖt ®é cña chuång nu«i vµ tuæi cña lîn con. NhiÖt ®é chuång nu«i cµng

thÊp th©n nhiÖt cña lîn con h¹ xuèng cµng nhanh. Tuæi cña lîn con cµng Ýt th©n nhiÖt h¹ xuèng

cµng nhiÒu.

Trªn c¬ thÓ lîn con, phÇn th©n nhiÖt cã nhiÖt ®é cao h¬n lµ phÇn ch©n vµ phÇn tai. ë phÇn

th©n th× nhiÖt ®é ë bông lµ cao nhÊt, cho nªn khi bÞ c¶m l¹nh th× phÇn bông bÞ mÊt nhiÖt nhiÒu

nhÊt.

Sau 3 tuÇn tuæi c¬ n¨ng ®iÒu tiÕt th©n nhiÖt cña lîn con míi t­¬ng ®èi hoµn chØnh vµ th©n

nhiÖt cña lîn ®­îc æn ®Þnh h¬n ( 39-39,50C).

1.4. §Æc ®iÓm vÒ kh¶ n¨ng vÒ miÔn dÞch

Lîn con míi ®Î ra trong c¬ thÓ hÇu nh­ ch­a cã kh¸ng thÓ. L­îng kh¸ng thÓ t¨ng rÊt nhanh

sau khi lîn con ®­îc bó s÷a ®Çu cña lîn mÑ. Cho nªn kh¶ n¨ng miÔn dÞch cña lîn con lµ hoµn

toµn thô ®éng, phô thuéc vµo l­îng kh¸ng thÓ hÊp thô ®­îc nhiÒu hay Ýt tõ s÷a ®Çu cña lîn mÑ.

Trong s÷a ®Çu cña lîn n¸i cã hµm l­îng protein rÊt cao. Nh÷ng ngµy ®Çu míi ®Î, hµm

l­îng protein trong s÷a chiÕm tíi 18-19%, trong ®ã l­îng γ- globulin chiÕm sè l­îng kh¸ lín

(30-35%). γ- globulin cã t¸c dông t¹o søc ®Ò kh¸ng, cho nªn s÷a ®Çu cã vai trß quan träng ®èi víi

kh¶ n¨ng miÔn dÞch cña lîn con. Lîn con hÊp thu γ-globulin b»ng con ®­êng Èm bµo. Qu¸ tr×nh

hÊp thu nguyªn vÑn ph©n tö γ- globulin gi¶m ®i rÊt nhanh theo thêi gian. Ph©n tö γ-globulin chØ

cã kh¶ n¨ng thÊm qua thµnh ruét lîn con rÊt tèt trong 24h ®Çu sau khi ®Î ra nhê trong s÷a ®Çu cã

kh¸ng men antitripsin lµm mÊt ho¹t lùc cña men trypin tuyÕn tuþ vµ nhê kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c tÕ

bµo v¸ch ruét cña lîn con kh¸ réng.

2. Kü thuËt nu«i d­ìng lîn con theo mÑ

2.1. Cho bó s÷a ®Çu vµ cè ®Þnh ®Çu vó cho lîn con

Lîn con ®Î ra cÇn ®­îc bó s÷a ®Çu cµng sím cµng tèt. Thêi gian tiÕt s÷a ®Çu cña lîn n¸i lµ

1 tuÇn kÓ tõ khi ®Î nh­ng cã ý nghÜa lín nhÊt ®èi víi lîn con lµ trong 24h ®Çu. Sau kho¶ng 2

giê, nÕu lîn mÑ ®Î xong th× cho c¶ ®µn con cïng bó. NÕu lîn mÑ ch­a ®Î xong th× nªn cho nh÷ng

con ®Î tr­íc bó tr­íc.

ViÖc cè ®Þnh ®Çu vó cho lîn con nªn b¾t ®Çu ngay tõ khi cho chóng bó s÷a ®Çu. Theo qui

luËt tiÕt s÷a cña lîn n¸i, th× l­îng s÷a tiÕt ra ë c¸c vó phÇn ngùc nhiÒu h¬n nh÷ng vó ë phÇn

bông, mµ lîn con trong mét æ th­êng cã con to, con nhá kh«ng ®Òu nhau. NÕu ®Ó lîn con tù bó

th× nh÷ng con to khoÎ th­êng tranh bó ë nh÷ng vó phÝa tr­íc ngùc cã nhiÒu s÷a h¬n, vµ dÉn ®Õn

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

40

tØ lÖ ®ång ®Òu cña ®µn lîn con rÊt thÊp. Cã tr­êng hîp cã nh÷ng con lîn yÕu kh«ng tranh ®­îc bó

sÏ bÞ ®ãi lµm cho tØ lÖ chÕt cña lîn con cao. Khi cè ®Þnh ®Çu vó nªn ­u tiªn nh÷ng con lîn nhá

yÕu ®­îc bó c¸c vó phÝa tr­íc ngùc. C«ng viÖc nµy ®ßi hái ph¶i kiªn tr×, tØ mØ, b¾t tõng con cho

bó vµ cho bó nhiÒu lÇn trong mét ngµy (7-8 lÇn), lµm nh­ vËy liªn tôc trong 3-4 ngµy ®Ó chóng

quen h¼n víi vÞ trÝ vó míi th«i. Còng cã tr­êng hîp sè lîn con ®Î ra Ýt h¬n sè vó th× nh÷ng lîn bó

c¸c vó phÝa sau cã thÓ cho mçi con lµm quen 2 vó, ®Ó võa t¨ng c­êng l­îng s÷a cho lîn con, võa

tr¸nh bÞ teo vó cña lîn mÑ.

NÕu cè ®Þnh ®Çu vó tèt, th× sau 3-4 ngµy, lîn con sÏ quen vµ tù bó ë c¸c vó qui ®Þnh cho

nã. Lîn con quen nhanh hay chËm cßn phô thuéc vµo t­ thÕ n»m cña lîn mÑ, nÕu lîn mÑ th­êng

xuyªn n»m quay vÒ 1 phÝa khi cho con bó th× lîn con nhËn biÕt vó qui ®Þnh cña nã sím h¬n.

Ng­îc l¹i, nÕu lîn mÑ n»m thay ®æi vÞ trÝ lu«n th× lîn con sÏ chËm nhËn biÕt h¬n.

2.2. Bæ sung s¾t cho lîn con

Trong nh÷ng ngµy ®Çu, khi lîn con ch­a ¨n ®­îc, l­îng s¾t mµ lîn con tiÕp nhËn tõ nguån

s÷a mÑ kh«ng ®ñ cho nhu cÇu cña c¬ thÓ, v× vËy lîn con cÇn ®­îc bæ sung thªm s¾t.

Nªn tiÕp s¾t cho lîn trong 3 - 4 ngµy sau khi sinh. ViÖc tiªm s¾t th­êng cïng lµm víi c¸c

thao t¸c kh¸c ®Ó tiÕt kiÖm c«ng lao ®éng. NÕu cai s÷a lîn lóc 3 tuÇn tuæi, tiªm mét møc 100mg

s¾t lµ ®ñ. NÕu cai s÷a sau 3 tuÇn tuæi, nªn tiªm 150-200mg s¾t. Th­êng mét mòi tiªm lµ ®ñ. NÕu

lîn n¸i cho nhiÒu s÷a lîn con lín nhanh kh«ng cÇn ¨n thøc ¨n tËp ¨n, nªn tiªm mòi thø hai tr­íc

khi cai s÷a.

TriÖu chøng ®iÓn h×nh cña sù thiÕu s¾t lµ thiÕu m¸u, hµm l­îng hemoglobin gi¶m. Khi

thiÕu s¾t, da cña lîn con cã mµu tr¾ng xanh, ®«i khi lîn con bÞ Øa ch¶y, Øa ph©n tr¾ng, lîn con

chËm lín, cã khi bÞ tö vong.

§­a s¾t vµo c¬ thÓ lîn con b»ng c¸ch tiªm lµ ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Theo London vµ Trigg

®Ò nghÞ nªn dïng s¾t d­íi d¹ng dextran, hîp chÊt nµy cã tªn lµ Ferri - dextran. Ferri - dextran lµ

hîp chÊt cã kÝch th­íc ph©n tö lín nªn ngÊm tõ tõ, hiÖu qu¶ kÐo dµi. C¸ch sö dông nh­ sau :

+ C¸ch 1: ChØ tiªm 1 lÇn vµo ngµy thø 3 sau khi ®Î víi liÒu 200 mg s¾t (Fe Dextran) cho 1 lîn

con.

+ C¸ch 2: Tiªm 2 lÇn: LÇn thø nhÊt tiªm 100 mg vµo ngµy thø 3 sau khi ®Î, lÇn thø 2 (tiªm lÆp

l¹i) lµ 7 ngµy sau khi tiªm lÇn thø nhÊt còng víi liÒu 100 mg cho 1 lîn con.

§Ó ng¨n ngõa hiÖn t­îng ngé ®éc s¾t cho lîn con, cÇn bæ sung vitamin E vµo khÈu phÇn

¨n cña lîn mÑ 1 ngµy tr­íc khi tiªm (kho¶ng 50 mg). NÕu thiÕu vitamin E bæ sung th× cÇn cung

cÊp 20-30 mg Fe vµo ngµy thø 3 sau khi sinh còng ®· g©y ngé ®éc cho c¬ thÓ lîn con.

C¸ch tiªm s¾t cho lîn con:

− Dïng mét b¬m tiªm s¹ch lÊy dung dÞch s¾t khái lä chøa, sö dông kim 14 hoÆc 16

(®­êng kÝnh lín) ®Ó lÊy thuèc. Sau khi lÊy thuèc ®Çy b¬m dïng kim 8, ng¾n 1 cm ®Ó

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

41

tiªm. S¾t tiªm qu¸ liÒu (nhiÒu) cã thÓ g©y h¹i, thËm chÝ g©y ®éc. KiÓm tra liÒu dïng

ghi ë nh·n cña s¶n phÈm. Kh«ng cÇn thay hoÆc s¸t trïng kim tiªm cho tõng con lîn,

song ®iÓm tiªm, nÕu bÈn nªn lau b»ng chÊt s¸t trïng. Röa vµ s¸t trïng dông cô sau khi

tiªm cho nhãm lîn con. ViÖc sö dông b¬m vµ kim tiªm mét lÇn t¹o ®iÒu kiÖn vÖ sinh

h¬n.

− Kh«ng nªn tiªm s¾t ë m«ng. Nªn tiªm ë cæ v× cã thÓ lµm h¹i ®Õn d©y thÇn kinh vµ còng

cã thÓ vÕt s¾t d­ thõa l­u ë th©n thÞt lîn mæ b¸n nÕu tiªm vµo m«ng.

2.3 TËp cho lîn con ¨n sím

Quy luËt tiÕt s÷a cña lîn n¸i lµ sè l­îng vµ chÊt l­îng s÷a b¾t ®Çu gi¶m nhanh sau 21 ngµy

nu«i con, trong khi ®ã nhu cÇu dinh d­ìng ®Ó cho lîn con ph¸t triÓn cµng t¨ng. Nh­ vËy hoÆc lµ

lîn con tiÕp tôc bó mÑ sau 21 ngµy hoÆc lîn con cai s÷a lóc 21 ngµy tuæi ®Òu ®ßi hái nhu cÇu

dinh d­ìng ngµy cµng t¨ng v× vËy tËp cho lîn con ¨n sím lµ gi¶i ph¸p tèt cho c¶ hai tr­êng hîp

nãi trªn.

T¸c dông cña viÖc tËp cho lîn con ¨n sím:

Gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a nhu cÇu dinh d­ìng ngµy cµng t¨ng cña lîn con vµ kh¶ n¨ng

cung cÊp s÷a gi¶m cña lîn mÑ.

Lîn con sinh tr­ëng nhanh h¬n, khèi l­îng lóc 60 ngµy tuæi cao h¬n

Gi¶m stress vÒ dinh d­ìng khi cai s÷a do lîn con ®· biÕt ¨n. T¹o tiÒn ®Ò cai s÷a sím cho

lîn con vµ t¨ng vßng quay løa ®Î/ mét n¸i/ n¨m.

Kü thuËt tËp ¨n sím cho lîn con:

Cho lîn con lµm quen víi mét l­îng thøc ¨n rÊt Ýt hµng ngµy tõ lóc 7 - 10 ngµy tuæi. Tèt

nhÊt lµ lªn sö dông thøc ¨n hçn hîp toµn phÇn s¶n xuÊt dµnh riªng cho lîn con tõ 7 ngµy tuæi ®Õn

8 kg.

H×nh 9: VÞ trÝ tiªm s¾t cho lîn con

Tiªm s¾t vµo c¬ b¾p ë cæ ®óng

®­êng gi÷a. CÈn thËn kh«ng tiªm

vµo vïng x­¬ng sèng. Gi÷ ngãn tay

ë chç tiªm 1 lóc ®Ó tr¸nh hoÆc gi¶m

thuèc ch¶y ng­îc ra. §iÓm khuyÕn

c¸o ®Ó tiªm d­íi da lµ chç da kÐo

lªn ®­îc phÝa tr­íc ch©n tr­íc.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

42

Thøc ¨n cho lîn con:

§èi víi lîn con trong 1 kg thøc ¨n ph¶i ®¶m b¶o hµm l­îng ®¹m th« tõ 18-19%, n¨ng

l­îng trao ®æi lµ 3200 Kcal, chÊt x¬ kh«ng qu¸ 4%.

§Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ch¨n nu«i lîn con bó s÷a, c¸c n­íc ch¨n nu«i tiªn tiÕn

®· kh«ng ngõng nghiªn cøu ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng lo¹i thøc ¨n hçn hîp kh¸c nhau phï hîp cho

tõng giai ®o¹n tuæi cña lîn con.

ë n­íc ta nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt thøc ¨n gia søc ®· x©y dùng ®­îc nhiÒu c«ng thøc thøc ¨n

hçn hîp cho lîn con vµ ®em l¹i hiÖu kinh tÕ cao trong ch¨n nu«i lîn.

Chóng ta cã thÓ tham kh¶o thµnh phÇn thøc ¨n hçn hîp cho lîn con theo mÑ sau:

Thµnh phÇn % Gi¸ trÞ dinh d­ìng trong 1 kg thøc ¨n hçn hîp :

Ng« vµng rang 30

C¸m lo¹i I 10

TÊm rang 30

Kh« dÇu ®ç t­¬ng 17

Bét c¸ nh¹t 6,5

S÷a t¸ch b¬ 5

Kho¸ng 1

Premix VTM 0,5

Protein th«: 19,76%

N¨ng l­îng trao ®æi: 3200 Kcal

Canxi: 10 gam

Photpho: 8 gam

3. Ch¨m sãc qu¶n lý lîn con theo mÑ

3.1 Phßng chèng Øa ch¶y

Chøng Øa ch¶y cña lîn con lµ nh÷ng vÊn ®Ò næi cém chñ yÕu cho ng­êi nu«i lîn. Øa ch¶y

phæ biÕn nhÊt lµ do c¸c chñng escherichia Coli, mét vi khuÈn gram ©m, th­êng cã trong ®­êng

ruét cña tÊt c¶ loµi cã vó. TriÖu chøng Øa ch¸y do E. coli g©y ra lµ ph©n láng nh­ n­íc, mµu vµng.

Lîn con mÉn c¶m nhÊt tõ 1- 4 ngµy tuæi, lóc 3 tuÇn tuæi vµ lóc cai s÷a.

Tuy lîn con sinh ra víi søc kh¸ng bÖnh rÊt thÊp, nh­ng søc ®Ò kh¸ng nµy t¨ng lªn khi

chóng hÊp thô c¸c kh¸ng sinh tè tõ s÷a ®Çu cña lîn mÑ. V× kh¶ n¨ng cña lîn con hÊp thô c¸c

kh¸ng thÓ bÞ gi¶m sót nhanh chãng kÓ tõ lóc sinh ra, cho nªn ®iÒu quan träng lµ chóng ph¶i ®­îc

bó s÷a ®Çu ngay sau lóc sinh ra. S÷a ®Çu chØ cung cÊp sù phßng bÖnh tù nhiªn lîn con cho ®Õn

lóc c¬ thÓ s¶n nã tù sinh ra kh¸ng thÓ vµ b¾t ®Çu ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ lóc 4-5 tuÇn tuæi.

Trong viÖc ®iÒu trÞ Øa ch¶y nãi chung, cho uèng thuèc th­êng cã hiÖu qu¶ h¬n lµ tiªm.

Nªn dïng lo¹i thuèc nµo ®Ò kh¸ng cã hiÖu qu¶ chñng vi khuÈn ë c¬ s¬ ch¨n nu«i. NÕu lo¹i thuèc

th­êng dïng ®Ó khèng chÕ Øa ch¶y kh«ng c«ng hiÖu n÷a, h·y ®Ò nghÞ c¸n bé thó y h­íng dÉn xÐt

nghiÖm kh¶ n¨ng mÉn c¶m (kh¸ng sinh ®å) nh»m x¸c ®Þnh lo¹i thuèc nµo c«ng hiÖu nhÊt cho c¬

së. D­îc phÈm cho vµo n­íc th«ng qua m¸y ph©n liÒu l­îng hoÆc dïng vßi n­íc riªng rÏ, cã thÓ

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

43

lµ mét ph­¬ng ph¸p h÷u hiÖu ®Ó ph©n phèi kh¸ng sinh tè cho sè ®«ng lîn con trong mét thêi gian

dµi.

TiÓu khÝ hËu chuång nu«i kh«, Êm, kh«ng cã giã lïa lµ yÕu tè quan träng ®Ó gi¶m Øa ch¶y.

VÖ sinh còng rÊt quan träng cho viÖc lµm gi¶m tû lÖ m¾c Øa ch¶y ë lîn con. TÈy uÕ vµ khö trïng

cÈn thËn chuång lîn ®Î sau mçi løa lîn ®Î còng gióp cho viÖc phßng ngõa. Nªn nhí r»ng chØ cÇn

dÝnh vµi gam ph©n bÈn còng lµm cho qu¸ tr×nh s¸t trïng kh«ng ®¹t møc ®é triÖt ®Ó vµ gióp cho

mét chñng vi khuÈn nµo ®ã ho¹t ®éng, cã thÓ nhiÔm bÖnh cho løa lîn con tiÕp theo.

3.2 ThiÕn lîn ®ùc vµ c¾t ®u«i cho lîn con:

Nh÷ng lîn ®ùc dïng ®Ó b¸n thÞt, còng cÇn ®­îc thiÕn sím. §Ó gi¶m thÊp stress, nªn thiÕn

lîn tr­íc 2 tuÇn tuæi. ë tuæi nµy dÔ b¾t gi÷, chãng lµnh vµ Ýt ®au. Dïng dông cô s¹ch, s¾c, r¹ch

phÝa d­íi ®Ó kh«ng ®äng n­íc vµ dïng c¸c thñ tôc khö trïng. Dïng dông cô treo lîn th× chØ cÇn 1

ng­êi thiÕn.

C¾t ®u«i ®· trë thµnh mét thùc tiÔn qu¶n lý phæ biÕn nh»m ng¨n ngõa hiÖn t­îng lîn c¾n

®u«i nhau x¶y ra trong khi nhèt. TÊt c¶ nh÷ng ng­êi ch¨n nu«i nªn thùc hiÖn c¾t ®u«i cho lîn sau

H×nh 10: ThiÕn lîn ®ùc

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

44

cai s÷a. C¾t ®u«i c¸ch th©n 0,7-1,3 cm, dïng k×m bÊm hoÆc c¸c lo¹i k×m c¾t. Bãp chÆt chç c¾t sÏ

lµm ngõng ch¶y m¸u. Mét sè ng­êi ch¨n nu«i dïng k×m c¾t má gµ ®Ó c¾t ®u«i, nh­ vËy còng lµm

chai mÆt c¾t. Khö trïng cuèng ®u«i b»ng thuèc khö trïng tèt vµ khö trïng dông cô tr­íc khi c¾t

®u«i lîn kh¸c.

3.3 Thó y ®èi víi lîn con theo mÑ vµ sau cai s÷a

C¸c bÖnh truyÒn nhiÔm cÇn ®­îc tiªm phßng cho lîn con gåm DÞch t¶, §ãng dÊu, Tô huyÕt

trïng vµ Phã th­¬ng hµn. Riªng v¾c-xin Lë måm long mãng ph¶i do C¬ quan thó y ®Þa ph­¬ng

quyÕt ®Þnh. LÞch tiªm phßng nh­ sau:

+ 21 ngµy tuæi tiªm phßng v¸c xin phã th­¬ng hµn lÇn 1.

+ 28 ngµy tuæi nh¾c l¹i phã th­¬ng hµn lÇn 2 vµ tô dÊu.

+ 35 ngµy tiªm v¸c xin dÞch t¶

+ Sau 30-35 ngµy tuæi tiªm v¸c xin lë måm long mãng.

L­u ý: ë lîn n¸i nu«i con, « óm lîn con vµ « nu«i lîn con tõ cai s÷a ®Õn 60 ngµy tuæi

kh«ng nªn ®Ó Èm, ­ít, gi÷ ®­îc cµng kh« r¸o, s¹ch cµng tèt.

B¶ng 4: LÞch dïng v¸c xin cho lîn con

(Tham kh¶o cña Merial)

Tuæi lîn con (ngµy) V¸c xin BÖnh ®­îc phßng LiÒu tiªm b¾p

7 Hyoresp Mycoplasma 2 ml /con

28 Hyoresp

Pestiffa

Mycoplasma

DÞch t¶

2 ml /con

2 ml /con

60 Pestiffa DÞch t¶ 2 ml /con

4. Kü thuËt cai s÷a lîn con

4.1. C¸c h×nh thøc cai s÷a

a- Cai s÷a th«ng th­êng

Thêi gian cai s÷a th«ng th­êng ®­îc qui ®inh tuú theo tõng n­íc. Nãi chung c¸c c¬ së ch¨n

nu«i lîn n¸i néi, n«ng hé th­êng cai s÷a cho lîn con trong kho¶ng 42-60 ngµy tuæi.

Cai s÷a th«ng th­êng cã nh÷ng ­u ®iÓm sau:

− Lîn con ®· biÕt ¨n tèt.

− Thøc ¨n cho lîn con sau cai s÷a kh«ng yªu cÇu cao l¾m.

− Th©n nhiÖt cña lîn con ®· æn ®Þnh h¬n, søc kh¸ng cña lîn con tèt h¬n nªn c«ng

viÖc ch¨m sãc nhÑ nhµng h¬n.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

45

Nh­îc ®iÓm:

− Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i thÊp (chØ ®¹t 1,8-2,0 løa/ n¨m).

− Chi phÝ cho s¶n xuÊt 1 kg khèi l­îng lîn con cao h¬n.

− TØ lÖ hao hôt cña lîn n¸i cao.

b- Cai s÷a sím 21-28 ngµy tuæi:

Cai s÷a sím cho lîn con cã nh÷ng ­u ®iÓm sau:

− N©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i. Theo FAO (1987), nh÷ng lîn n¸i ®­îc

cai s÷a ë 26 - 32 ngµy tuæi ®· ®¹t 2,33 løa/ n¨m vµ cho 22,6 lîn con cai s÷a.

Trong khi ®ã nh÷ng lîn n¸i ®­îc cai s÷a con trªn 40 ngµy tuæi chØ ®¹t 2,19 løa/

n¨m vµ cho 20,8 con cai s÷a.

− Tr¸nh ®­îc mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm tõ lîn mÑ sang lîn con.

− Gi¶m chi phÝ thøc ¨n cho 1 kg khèi l­îng lîn con.

− Mét sè nghiªn cøu cho thÊy, nÕu cai s÷a lîn con ë 21 ngµy tuæi th× gi¶m chi phÝ

cho s¶n xuÊt 1 kg khèi l­îng lîn con xuèng 20% so víi cai s÷a ë 56 ngµy tuæi.

− Gi¶m tØ lÖ hao hôt cña lîn mÑ.

Nh­îc ®iÓm:

− §ßi hái thøc ¨n cã chÊt l­îng cao

− Ch¨m sãc lîn con yªu cÇu cÈn thËn h¬n.

HÇu hÕt c¸c c¬ së ch¨n nu«i lîn n¸i ngo¹i cña ta hiÖn nay, cai s÷a lîn con trong kho¶ng

thêi gian 21 - 28 ngµy tuæi tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ tõng ®µn.

§iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh cai s÷a: trong tr­êng hîp lîn con cã søc khoÎ tèt, chÊt l­îng thøc

¨n ®¸p øng yªu cÇu cña chóng, ®iÒu kiÖn chuång tr¹i tèt, tr×nh ®é qu¶n lý lîn tèt.

4.2 Kü thuËt cai s÷a:

§Õn ngµy cai s÷a ®­a lîn mÑ xuèng chuång chê phèi ®Ó lîn con l¹i sau 2-3 ngµy míi

chuyÓn lªn chuång nu«i lîn sau cai s÷a.

- ChÕ ®é ¨n cho lîn con t¸ch mÑ:

+ Ngµy t¸ch mÑ gi¶m ®i 1/2 l­îng thøc ¨n cña lîn con so víi ngµy tr­íc ®ã

+ Ngµy kÕ sau ®ã gi¶m ®i 1/3 so víi ngµy tr­íc cai s÷a

+ Ngµy kÕ tiÕp sau ®ã n÷a gi¶m ®i 1/4 so víi ngµy tr­íc cai s÷a

+ Ngµy kÕ tiÕp (ngµy thø 4) trë l¹i l­îng thøc ¨n cña ngµy tr­íc ngµy cai s÷a. NÕu theo

dâi kh«ng cã g× rèi lo¹n vÒ tiªu ho¸ th× tõ ngµy thø 5 trë ®i møc ¨n cø t¨ng dÇn theo yªu cÇu cña

lîn con.

L­u ý: Kh«ng nªn chuyÓn ®æi lo¹i thøc ¨n cho lîn con vµo hai ngµy tr­íc vµ hai ngµy sau

cai s÷a.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

46

* VÒ chuång tr¹i:

- Lîn con sau cai s÷a th­êng gÆp nhiÒu bÊt lîi cho sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn, dÔ c¶m

nhiÔm víi bÖnh tËt, lîn bÞ thay ®æi m«i tr­êng ®ét ngét, nguån dinh d­ìng chñ yÕu tõ thøc ¨n.

Do ®ã lîn con cÇn cã chÕ ®é ch¨m sãc nu«i d­ìng ®Æc biÖt.

- §Ó nu«i lîn sau cai s÷a lín nhanh ngoµi thøc ¨n cÇn chó ý ®Ó ý ®Õn nh÷ng ®iÓm sau:

+ ¤ chuång mµ lîn con cai s÷a chuyÓn ®Õn trong nh÷ng ngµy ®Çu ph¶i ®¶m b¶o nhiÖt

®é gÇn t­¬ng ®­¬ng nh­ nhiÖt ®é cña « chuång khi lîn con cßn ë víi lîn mÑ.

+ TiÓu khÝ hËu trong chuång ®¶m b¶o tho¸ng m¸t, kh« r¸o vÒ mïa hÌ, Êm ¸p vÒ mïa

®«ng.

+ N­íc uèng ®ñ, th­êng xuyªn vµ s¹ch (10-12 lîn/1nóm uèng n­íc)

+ §é dµi m¸ng ¨n ph¶i phï hîp ®Ó lîn kh«ng chen chóc, x« ®Èy nhau ( ®¶m b¶o ®é dµi

m¸ng lµ 30cm/con)

+ NÒn chuång cã ®é dèc 3-50 ®Ó dÔ tho¸t n­íc→ kh« r¸o.

+ MËt ®é chuång nu«i thÝch hîp tõ 10-12 con/1 « chuång.

+ Ph©n vµ n­íc th¶i ph¶i ®­îc xö lÝ tèt, kh«ng g©y « nhiÔm vµ h«i thèi.

+ Ph¶i cã chuång riªng ®Ó c¸ch li lîn èm phßng nguy c¬ l©y bÖnh cho c¶ ®µn.

+ Tæng tÈy uÕ chuång b»ng cä röa, phun thuèc s¸t trïng sau mçi lÇn xuÊt lîn vµ ®Ó

trèng chuång tõ 3-7 ngµy sau ®ã míi ®­a lîn míi vµo.

+ Lîn m¾c bÖnh nªn dïng biÖn ph¸p cho uèng thuèc, nªn ph¶i cã hÖ thèng dÉn n­íc

riªng ®Ó cung cÊp n­íc thuèc cho nh÷ng « lîn èm.

+ Lîn con ®Õn ngµy cai s÷a nªn gi÷ ®µn con l¹i 2-3 ngµy sau ®ã míi ®­a lªn chuång

míi.

+ Chän nh÷ng lîn con cßi cäc, chËm lín, dÞ tËt… vµo 1 « ®Ó cã chÕ ®é ch¨m sãc ®Æc

biÖt.

* VÒ thøc ¨n: Lîn con sau cai s÷a ®Õn 30kg dïng thøc ¨n khëi ®éng, trong khÈu phÇn ¨n ph¶i

®¶m b¶o protein th« 17-18%, ME 3200Kcal, Ca: 0,8 - 0,9%; Phot pho: 0,6%, NaCl: tõ 0,4 - 0,8%

Kh«ng cã hoocm«n hoÆc kh¸ng hoocm«n.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

47

Ch­¬ng VII

Mét sè bÖnh th­êng gÆp ë lîn n¸i 1. Quy tr×nh vÖ sinh phßng bÖnh cho lîn.

Trong m«i tr­êng tù nhiªn lîn ngo¹i rÊt dÔ m¾c c¸c bÖnh ngoµi da còng nh­ c¸c bÖnh bªn

trong c¬ thÓ: Nguyªn nh©n g©y bÖnh chñ yÕu lµ do m«i tr­êng xung quanh chuång Èm thÊp,

nhiÔm bÈn, bÞ vi khuÈn x©m nhËp vµ g©y bÖnh nh­ bÖnh ghÎ, bÖnh viªm vó, viªm da, ®au m¾t,…

nhÊt lµ bÖnh Øa ch¶y ë lîn con. V× vËy trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc nu«i d­ìng ta ph¶i cã lÞch vÖ

sinh phßng bÖnh cho lîn hµng ngµy.

VÖ sinh chuång tr¹i:

Buæi s¸ng sau khi cho lîn ¨n tiÕn hµnh hãt ph©n, quÐt dän s¹ch sÏ nÒn chuång (hãt ph©n

vµo bao t¶i x¸c r¾n ®­a ®Õn n¬i quy ®Þnh).

Buæi chiÒu tiÕp tôc quÐt dän vµ t¾m cho lîn hËu bÞ, lîn chê phèi, lîn chöa, ®ùc gièng.

NÕu nhiÖt ®é >250C lÊy bµn ch¶i cã l«ng mÒm ch¶i cho lîn ®­îc s¹ch sÏ (kh«ng t¾m cho lîn mÑ

nu«i con, lîn con theo mÑ vµ lîn con 27-60 ngµy tuæi dÔ bÞ l¹nh dÉn ®Õn Øa ch¶y. Vµo mïa ®«ng

chó ý quÐt dän nÒn chuång b»ng chæi nan tre, ch¶i cho lîn b»ng bµn ch¶i ®Ó tho¸ng lç ch©n l«ng.

LÞch sö dông thuèc tÈy trïng vÖ sinh phßng bÖnh:

Mçi tuÇn r¾c l¹i v«i bét míi ë hµnh lang vµ xung quanh chuång 1 lÇn ®Ó chuång lu«n kh«

r¸o vµ diÖt trïng.

Mét tuÇn phun thuèc phßng bÖnh ghÎ mét lÇn vµo ngµy thø 6 hµng tuÇn, thuèc phun lµ

Taktic 12,5%. NÕu lîn bÞ ghÎ råi th× phun nhiÒu h¬n.

Mçi tuÇn phun thuèc diÖt trïng cho lîn 2 lÇn vµo c¸c ngµy thø 3 vµ thø 6, thuèc phun lµ

Biocid 30%, pha thuèc víi tØ lÖ1:500.

Mçi ngµy phun thuèc khö mïi EM 1 lÇn ®Ó khö mïi h«i thèi tõ ph©n, n­íc th¶i b¶o vÖ

m«i tr­êng xung quanh, nÕu lîn bÞ c¸c bÖnh dÉn ®Õn Øa ph©n tanh, h«i thèi th× mçi ngµy phun

thuèc 2 lÇn.

Ngoµi ra cÇn m¾c l­íi ch¾n muçi, ruåi cho lîn, cã cöa ®ãng kh«ng cho gµ, vÞt, chã… vµo

chuång lîn.

2. Quy tr×nh tiªm phßng cho lîn n¸i

2.1 Quy tr×nh tiªm phßng tr­íc khi phèi gièng

Tr­íc ngµy phèi gièng 15 ngµy: Tiªm phßng th­¬ng hµn lÇn 1, DÞch t¶ lÇn 1

Tr­íc ngµy phèi gièng 10 ngµy: tiªm phßng tô huyÕt trïng lÇn 1

Tr­íc khi ®Î 1 th¸ng: tiªm phßng th­¬ng hµn lÇn 2

Sau khi ®Î 40 ngµy: tiªm phßng th­¬ng hµn lÇn 3

Sau ®Î 45 ngµy: tiªm phßng THT lÇn 2 vµ dÞch t¶ lÇn 2

2.2 Quy tr×nh tiªm phßng trong thêi kú mang thai: (¸p dông trong tr­êng hîp ch­a tiªm phßng

tr­íc khi phèi gièng)

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

48

Tr­íc khi ®Î 30 ngµy: Tiªm v¸c xin gi¶ d¹i, Lë måm long mãng

Tr­íc khi ®Î 21 ngay: Tiªm E. coli, Myco

Tr­íc khi ®Î 7 ngµy: T¾m ghÎ, tÈy giun

Sau khi ®Î 7 ngµy: tiªm Lepto, Parvo, §ãng dÊu

Sau khi ®Î 14 ngµy: Tiªm v¸c xin dÞch t¶

3. Mét sè bÖnh cña lîn n¸i

v BÖnh b¹i liÖt tr­íc khi ®Î

- Nguyªn nh©n: Do chÕ ®é dinh d­ìng kÐm thiÕu Ca, P, lîn n¸i thiÕu tiÕp xóc víi mÆt trêi,

v× vËy thiÕu VTM D, do thiÓu n¨ng tuyÕn gi¸p, do n­íc uèng cã nhiÒu axit sulphuaric,

axalic lµm c¶n trë qu¸ tr×nh hÊp thu Ca, P

- TriÖu chøng: Lóc ®Çu ®i khËp khiÔng m«t ch©n, sau ®Õn 2 ch©n råi liÖt hai ch©n sau, hai

ch©n tr­íc run run råi liÖt c¶ 4 ch©n, l¬n ¨n uèng b×nh th­êng, kh«ng bÞ sèt

- BiÖn ph¸p phßng trÞ:

Phßng bÖnh: Lóc lîn n¸i chöa cho ¨n ®ñ Ca, P (cho ¨n bét c¸, bét sß, premix kho¸ng, cua,

cßng …). Lîn n¸i chöa th¸ng thø 2 vµ 3 ph¶i cho vËn ®éng ngoµi trêi (buæi s¸ng tõ 7 - 8 giê, buæi

chiÒu tõ 16 - 17 giê). Cho ¨n thªm VTM D (cho ¨n 2 - 4 ml dÇu c¸)

§iÒu trÞ: Khi cã triÖu chøng ®i run run ph¶i ®iÒu trÞ ngay, v× ®Ó l©u x­¬ng bÞ mÒm, cét sèng

dÔ bÞ g·y kh«ng thÓ ch÷a ®­îc. Thuèc ®iÒu trÞ ph¶i phèi hîp cña 4 thµnh phÇn: Ca t¹o x­¬ng,

VTMD hÊp thu Ca, VTM C t¨ng t¹o x­¬ng, VTM B1, B6, B12 ®Ó kÝch thÝch ¨n vµ chèng b¹i liÖt

do yÕu thÇn kinh: LiÒu l­îng tÝnh cho mét lîn n¸i nÆng 100 -150 kg:

- Gluconatcanxi 10%: 4 - 8 èng lo¹i 5 ml/ ngµy, tiªm b¾p hoÆc tÜnh m¹ch , tiªm cho ®Õn

khi lîn ®i ®­îc

- Calcium Sandoz (Ph¸p): tiªm 1 - 2 èng/ ngµy. HoÆc Calbiron (Th¸i lan): tiªm b¾p hoÆc

tÜnh m¹ch 1 - 2 èng /ngµy

- VTM B1: 100 mg: tiªm b¾p 1 èng (5 ml)/ ngµy, liªn tôc 5 - 7 ngµy

- VTM B12 1000 y: tiªm b¾p 1 èng/ngµy, liªn tôc 5 - 7 ngµy (nÕu tiªm Calbiron kh«ng

cÇn tiªm VTM B12 n÷a)

- C500: tiªm 2 - 4 èng/ ngµy (liªn tôc 5 - 7 ngµy

- VTM ADE d¹ng tiªm: liÒu 2 ml / con/ lÇn/ th¸ng

Chó ý: kh«ng ®­îc dïng stricnin ®Ó trÞ b¹i liÖt trong tr­êng hîp nµy v× thuèc g©y ®éc vµ g©y

chÕt thai

v BÖnh v« sinh vµ s¶y thai

- Nguyªn nh©n

BÖnh xuÊt hiÖn ë lîn n¸i mäi giai ®o¹n, khi cã triÖu chøng phèi gièng nhiÒu lÇn mµ kh«ng

thô thai, hoÆc thô thai nh­ng ®Î non vµ chÕt thai.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

49

Nguyªn nh©n do viªm ®­êng sinh dôc, viªm tö cung, niªm m¹c tö cung, hoÆc dÞch viªm bÞ

®äng kh« l¹i trong tö cung c¶n trë thô thai. Do rèi lo¹n chøc n¨ng thÓ vµng, thiÕu hoc mon

Progesterol, hoÆc thiÕu VTM E lµm th¸i ho¸ niªm m¹c c¬ tö cung …

Tr­êng hîp x¶y thai do vi trïng, xo¾n trïng trùc tiÕp t¸c ®éng lªn c¬ quan sinh dôc nh­

Brucella, Leptospirosis, do ký sinh trïng Trichomonas g©y viªm tö cung, do con ®ùc bÞ bÖnh

truyÒn nhiÔm Brucella, Leptospira hay ký sinh trïng Trichomonas. Do ¶nh h­ëng gi¸n tiÕp cña

mét sè bÖnh triuyÒn nhiÔm nh­ Pavovirus, dÞch t¶, th­¬ng hµn, tô huyÕt trïng …. Do chÕ ®é nu«i

d­ìng kÐm, do ngé ®éc thøc ¨n, do thÓ vµng teo sím …

- TriÖu chøng

Tr­êng hîp v« sinh: chËm ®éng dôc hoÆc ®éng dôc nh­ng phèi gièng nhiÒu lÇn kh«ng thô

thai

Tr­êng hîp x¶y thai: ch­a tíi ngµy ®Î, lîn n¸i ®· ®au bông, ®i l¹i nhiÒu, ch¶y dÞch nhên

tr¾ng ®ôc, cã m¸u, con ®Î ra rÊt yÕu.

- BiÖn ph¸p phßng trÞ

§èi víi bÖnh v« sinh

Phßng bÖnh v« sinh: Khi bÞ bÖnh s¶n khoa ph¶i ®iÒu trÞ ngay ®Ó ng¨n chÆn viªm néi m¹c tö

cung

KiÓm tra xem ®ùc gièng cã bÞ bÖnh truyÒn nhiÔm hay kh«ng. Ph¶i bæ sung khÈu phÇn ®ñ

VTM E tõ 50 - 100 mg

TrÞ bÖnh v« sinh: dïng thuèc Oestrogen, ECP, huyÕt thanh ngùa chöa + Progesterol tiªm

NÕu chËm ®éng dôc: HTNC 2000 UI (2 lä) pha 1 lä víi 5 ml n­íc cÊt hay n­íc muèi sinh

lý 9 phÇn ngh×n) tiªm b¾p sau 5 - 6 ngµy lîn sÏ ®éng dôc.

NÕu phèi nhiÒu lÇn kh«ng ®Ëu: tiªm Lutogyl (progesterol) 75 - 100 mg/ con (3 - 4 èng

lo¹i 1 ml) tiªm b¾p, kÕt hîp tiªm VTM ADE (ph¸p, Mü, Canada) tiªm b¾p 2 ml/ con sau khi tiªm

5 - 7 ngµy lîn sÏ ®éng dôc.

§èi víi bÖnh s¶y thai

Phßng bÖnh: Kh«ng ®­îc ®Ó lµm n¸i nh÷ng con m¾c bÖnh Brucella, Leptospira, Th­¬ng

hµn. Tr­íc khi phèi gièng ph¶i tiªm phßng v¸c xin dÞch t¶, THT, th­¬ng hµn tr­íc khi phèi gièng

15 - 20 ngµy. NÕu khi mang thai mµ bÞ bÖnh ph¶i ®iÒu trÞ triÖt ®Ó. Sau khi phèi gièng ph¶i tiªm

thuèc d­ìng thai Progesterol liÒu 25 ml/ 1 lÇn, c¸ch 5 ngµy tiªm 1 lÇn liªn tôc trong mét th¸ng.

Bæ sung ®ñ VTM ADE.

TrÞ bÖnh: Khi cã triÖu chøng s¶y thai tiªm Progesterol 50 mg trong mét ngµy tiªm liªn tôc

3 - 5 ngµy, thuèc ë d¹ng èng Lutogyl 1 cc cã chøa 25 mg. KÕt hîp tiªm thªm VTM C (1 - 2 g),

B1 (100mg), B12 (1000 y) vµ thuèc trî tim Camphora ngµy 5 - 10 ml (1 - 2 èng).

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

50

v Xö lý tr­êng hîp lîn n¸i c¾n con

- Nguyªn nh©n: Do thÇn kinh cña lîn mÑ bÊt æn ®Þnh trong lóc ®Î qu¸ ®au, do ®Î l©u kh«ng

cho con bó, l­îng s÷a c­¬ng lªn g©y khã chÞu cho c¬ thÓ, do lóc ®ang ®Î cã nhiÒu lîn con

kh¸c xung quanh kªu la, khi cho con bó lîn mÑ t­ëng lîn l¹ nªn ph¶n øng c¾n l¹i, do khÈu

phÇn ¨n thiÕu chÊt ®¹m trong thêi gian dµi, lîn mÑ thÌm ®¹m nªn th­êng ¨n con vµ ¨n c¶

nhau.

- BiÖn ph¸p xö lý:

§Ó lîn mÑ bít c¨ng th¼ng thÇn kinh lóc ®Î, ng­êi ®ì ®Î ®i l¹i nhÑ nhµng, dïng tay xoa liªn

tôc lªn vïng bông vµ ®Çu vó cña mÑ

Gi÷ yªn tÜnh xung quanh khu chuång lîn ®Î, sau 2 - 3 giê ph¶i cho lîn con bó s÷a ®Çu ®Ó

s÷a bít c¨ng.

NÕu lîn mÑ cã hiÖn t­îng c¾n con, tiªm thuèc ngñ Aminazin liÒu 50 - 75 mg (2 - 3 èng/

lÇn tiªm) hoÆc cho uèng 75 - 100 mg (3 - 4 viªn). HoÆc dïng Pentobarbital liÒu 0,5 -1 gam pha

10 - 20 ml n­íc tiªm tÜnh m¹ch

NÕu kh«ng cã thuèc an thÇn dïng d©y khíp má, trãi 4 ch©n con mÑ l¹i ®Ó cho con bó xong

míi th¶ ra, lµm liªn tôc 2 - 3 ngµy lîn mÑ quyªn con míi th«i

Cho ¨n khÈu phÇn ¨n ®ñ ®¹m

L­u ý: mét kinh nghiÖm cña c¸n bé thó y ®Þa ph­¬ng lµ dïng b«ng tÈm dÇu ®èt, miÖng

ngËm dÇu phun qua mÆt lîn mÑ 2 -3 lÇn lµm cho lîn mÑ sî kh«ng c¾n con.

v BÖnh sãt nhau

- Nguyªn nh©n:

Do ®Î nhiÒu løa, hoÆc nhiÒu con/ løa nªn tö cung co bãp yÕu kh«ng ®Èy thai vµ nhau ra

®­îc. Do viªm niªm m¹c tö cung tr­íc lóc ®Î lµm dÝnh nhau víi tö cung. Do nhau ch­a ra hÕt,

ng­êi ®ì hoÆc chñ nu«i ®· kÐo ®øt cßn l¹i mét Ýt sãt l¹i trong tö cung. Do lîn con cßn sãt l¹i ë

tr¹ng th¸i n»m sai vÞ trÝ lµm t¾c ®­êng ra cña nhau.

- Ph­¬ng ph¸p chÈn ®o¸n sãt nhau:

Sau khi nhau ra hÕt, ta tr¶i hai l¸ nhau trªn nÒn chuång s¹ch ®Ó kiÓm tra cuèng rèn. Mçi lîn

con t­¬ng ®­¬ng víi 1 cuèng rèn vµ mét l¸ nhau nÕu thiÕu lµ bÞ sãt nhau.

- TriÖu chøng

Sau khi ®Î 4 - 5 giê kh«ng thÊy nhau ra hoÆc kh«ng hÕt lµ bÞ sãt nhau. ThÊy lîn n¸i rÆn

nhiÒu, ®«i khi bá ¨n, sèt cao liªn tôc 40 - 41 oC trong vßng 1 -2 ngµy, c¾n con, kh«ng cho con bó,

niªm dÞch ch¶y ra cã mµu ®ôc, lÉn m¸u.

- BiÖn ph¸p phßng trÞ

Phßng bÖnh: KhÈu phÇn ¨n ®ñ dinh d­ìng ®Ó lîn n¸i khoÎ m¹nh, ®ñ søc rÆn ®Î, NÕu ®Î yÕu

th× tiªm thuèc kÝch dôc oxytocine hoÆc Post - Hypophyse liÒu 15 -20 UI cho 1 con, tiªm d­íi da

hoÆc b¾p. NÕu con ®· ra hÕt mµ nhau ch­a ra khi tiªm thuèc kÝch dôc nªn b¬m thªm vµo tö cung

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

51

2 - 3 lÝt n­íc s«i ®Ó nguéi pha thuèc tÝm 1 phÇn ngh×n hoÆc n­íc muèi 9 phÇn ngh×n ®Ó röa dÞch

viªm cho s¹ch

TrÞ bÖnh:

§iÒu trÞ côc bé: B¬m röa tö cung b»ng dung dÞch thuèc tÝm 1 phÇn ngh×n ngµy röa 1 - 2 lÇn,

mçi lÇn 2 - 4 lÝt n­íc, liªn tôc 3 - 4 ngµy.

§iÒu trÞ toµn th©n: nÕu bÞ sèt cao 40 - 41 oC th× ®iÒu trÞ nh­ ®iÒu trÞ toµn th©n cña viªm tö

cung

v BÖnh viªm tö cung

- Nguyªn nh©n

Cæ tö cung, mÐp ©m hé bÞ r¸ch khi ®Î g©y nhiÔm trïng kÕ ph¸t g©y viªm. Do thao t¸c kü

thuËt lóc ®ì ®Î kh«ng vÖ sinh hoÆc g©y s©y s¸t niªm m¹c tö cung. Do vÖ sinh nÒn chuång kÐm,

kÕ ph¸t do sãt nhau.

- TriÖu chøng

Sau khi ®Î 1 - 10 ngµy, n¸i ¨n Ýt, sèt cao 40 - 41 ®é (sè theo quy luËt lªn xuèng s¸ng sèt

nhÑ 39 - 39,5 oC, chiÒu sèt cao), th­êng sèt vµo buæi chiÒu lóc 3 - 5 giê, ë ©m hé ch¶y n­íc ®ôc

mµu tr¾ng, mïi h«i tanh.

- BiÖn ph¸p phßng trÞ

Phßng bÖnh: VÖ sinh chuång n¸i ®Î s¹ch sÏ 1 tuÇn tr­íc ®Î, r¾c v«i bét hoÆc n­íc v«i 20%

sau röa s¹ch b»g n­íc th­êng. T¾m cho lîn n¸i tr­íc khi ®Î, vÖ sinh s¹ch sÏ bé phËn sinh sôc vµ

bÇu vó. Trong khi ®ì ®Î b»ng tay ph¶i s¸t trïng kü b»ng r­îu cån, xoa tr¬n b»ng vaz¬lin hoÆc

dÇu l¹c. Sau khi lîn ®Î xong ph¶i b¬m röa b»ng n­íc ®un s«i ®Ó nguéi pha thuèc tÝm 1 phÇn

ngh×n hay n­íc muèi sinh lý 9 phÇn ngh×n. Sau ®ã b¬m hoÆc ®Æt thuèc kh¸ng sinh Penicilin 2 - 3

triÖu UI. Teramycine hay Sulfanilamid 2 - 5 g, hoÆc Cloarazol 4 - 6 viªn vµo tö cung ®Ó chèng

viªm

§iÒu trÞ: TÝnh cho lîn n¸i nÆng kho¶ng 100 kg:

§iÒu trÞ côc bé: b¬m röa tö cung ngµy 1 - 2 lÇn, mçi lÇn 2 - 4 lÝt n­íc ®un s«i ®Ó nguéi pha

thuèc tÝm 1 phÇn ngh×n hoÆc n­íc mu«i sinh lý 9 phÇn ngh×n. Dïng b«k cã vßi cao su mÒm, ®­a

vßi cao su vµo tö cung s©u kho¶ng 30 cm, ®æ n­íc vµo b«k cho ch¶y tõ tõ. Sau khi b¬m kho¶ng

30 - 60 phót ®Ó cho n­íc ch¶y hÕt ta pha 2 - 3 triÖu UI Penicinine G vµo 20 ml n­íc dïng vßi cao

su ®­a s©u vµo 20 - 30 cm, dïng èng tiªm b¬m vµo (nªn ®Ó lîn ®øng, b¬m thuèc kh«ng bÞ ch¶y

ra), cã thÓ dïng Sulfanilamid 10 gam pha víi 20 ml n­íc b¬m vµo tö cung hoÆc ®Æt 6 viªn

Clorazol, ngµy b¬m ngµy ®Æt cho ®Õn khi khái h¼n.

§iÒu trÞ toµn th©n:

* Tiªm thuèc gi¶m sèt Analgin 2 -3 èng/ ngµy

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

52

* Tiªm kh¸ng sinh: C¸ch 1: Tiªm Terramycin tiªm b¾p liÒu 10 - 15 mg/ kg thÓ träng. liªn

tôc 3 - 4 ngµy. KÕt hîp tiªm Septotryl tiªm b¾p hoÆc tÜnh m¹ch 1 ml/ 10 - 15 kg thÓ träng/ ngµy.

Liªn tôc 3 - 4 ngµy.

C¸ch 2: Tylan + Polysul: tiªm b¾p hoÆc tiªm tÜnh m¹ch 1 ml/ 5 - 10 kg thÓ träng/ ngµy.

Liªn tôc 3 - 4 ngµy

*Tiªm thuèc gi¶m viªm: Hydrocortizone, Dectancyl. Prednizolone … NÕu tiªm

Hydrocortizone tiªm b¾p 1 ml/ kg thÓ träng/ ngµy. Liªn tôc trong 3 ngµy

*Tiªm thuèc trî søc: VTM B1, VTM C, VTN B12. L­u ý khi pha thuèc tiªm VTM C

kh«ng dïng chung víi kh¸ng sinh Peniciline, Sulfamid vµ VTM B12 …

* Tiªm thuèc t¹o s÷a: Thyroxine ngµy 1 - 2 èng, liªn tiÕp 2 - 3 ngµy, chØ dïng khi nhiÖt

®é c¬ thÓ ®· h¹ xuèng b×nh th­êng.

v BÖnh viªm vó sau khi ®Î

- Nguyªn nh©n

Do kÕ ph¸t viªm tö cung, sãt nhau, c¬ thÓ bÞ nhiÔm trïng huyÕt. Do nhiÔm trïng tõ ngoµi

vµo qua nóm vó g©y viªm (cã thÓ do kh«ng c¾t nanh hoÆc c¾t kh«ng kü khi lîn con bó g©y s©y

s¸t vó lµm vó bÞ viªm). Do n¸i ¨n nhiÒu chÊt ®¹m, khi ®Î nhiÒu s÷a lîn con bó kh«ng hÕt, s÷a tÝch

l¹i g©y c¨ng cøng, viªm, hoÆc do lîn mÑ chØ cho con bó mét bªn, hµng vó bªn kia c¨ng s÷a g©y

viªm.

- TriÖu chøng

Sau khi ®Î 1 - 2 ngµy, thÊy ë ®Çu vó nh÷ng vó s­ng ®á, sê vµo thÊy nãng, Ên vµo lîn n¸i cã

ph¶n øng ®au, lîn n¸i ¨n Ýt. NÕu viªm nÆng th× bá ¨n, sèt cao 40 - 42 OC kÐo dµi trong suèt thêi

gian viªm, s÷a Ýt, vãn côc, lîn con bó s÷a nµy bÞ ®i Øa ch¶y. Tõ mét vó cã thÓ lan nhanh sang c¸c

vó kh¸c, nÕu kh«ng ®iÒu trÞ kÞp thêi c¬ thÓ sÏ mÊt s÷a, vµ ë c¶ løa sau còng kh«ng cã s÷a.

- BiÖn ph¸p phßng trÞ

Phßng bÖnh:

Tr­íc khi ®Î ph¶i vÖ sinh chuång tr¹i, t¾m cho lîn n¸i vµ lau bÇu vó s¹ch sÏ. Sau khi ®Î 2 -

3 giê ph¶i cho lîn con bó s÷a ®Çu ®Ó gi¶m søc c¨ng cña vó. Lîn con ®Î ra ph¶i c¾t nanh míi cho

bó. Ph¶i thôt röa tö cung vµ ®Æt kh¸ng sinh vµo tö cung

§iÒu trÞ:

NÕu bÞ viªm vó kÕ ph¸t do sãt nhau hoÆc viªm tö cung th× ph¶i ®iÒu trÞ tæng hîp hai bÖnh

NÕu chØ viªm vó th× ®iÒu trÞ nh­ sau:

- Ch­êm n­íc ®¸ l¹nh vµo bÇu vó viªm cho ®ì s­ng vµ gi¶m sèt cho c¬ thÓ

- Tiªm thuèc kh¸ng sinh chèng nhiÔm trïng (®iÒu trÞ cho n¸i kho¶ng 100 kg): Peniciline

1,5 - 2 triÖu UI, pha víi 10 ml n­íc sinh lý tiªm xung quanh gèc vó bÞ viªm. NÕu 1 vó bÞ viªm th×

tiªm hÕt c¶ liÒu trªn, nÕu nhiÒu vó bÞ viªm th× pha lo·ng h¬n liÒu trªn sau ®ã tiªm ®Òu xung

quanh gèc vó. Tiªm ngµy 1 lÇn, liªn tiÕp 3 - 4 ngµy. (cã thÓ thay Peniciline b»ng Gentamycin 1

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

53

cc/ 4 - 5 kg thÓ träng, liªn tôc 3 -4 ngµy; Ampiciline 2 gam tiªm ngµy 1 lÇn, liªn tôc 3 - 4 ngµy;

Teramycin 1ml/ 10 kg thÓ träng liªn tôc 3 - 5 ngµy; Tylan 50 tiªm 1 ml/10 kg thÓ träng/ ngµy

tiªm liªn tôc 3 - 5 ngµy…

- Tiªm thuèc chèng viªm Corticoit tæng hîp nh­ Hydrocortizone, Prednizolone, Dectancyl

… (Dectancyl liÒu 20 mg trong 1 ngµy tiªm kÌm kh¸ng sinh nh­ trªn vµo vó viªm ngµy 1 lÇn liªn

tiÕp 3 - 4 ngµy

- Tiªm thuèc trî søc: VTM B1, C, Gluconat canxi 10% (40 cc tiªm tÜnh m¹ch hay b¾p ngµy

1 lÇn, liªn tiÕp 3 - 4 ngµy.

Chó ý: - Khi tiªm vµo gèc vó ph¶i khíp mâm lîn, dïng kim nhá 18 - 20, dµi 3 - 4 cm ®©m

xiªn gãc 45 ®é tõ ngoµi c¬ bông ngay gèc vó viªm, kh«ng ®­îc tiªm vµo phÇn tuyÕn vó dÔ g©y ¸p

xe viªm vó

- Khi dïng Dectancyl chèng viªm ph¶i cho lîn ¨n nh¹t, tiªm thªm VTM C, gluconat

canxi, trén vµo khÈu phÇn nhiÒu ®¹m h¬n nh­ bét c¸, bét thÞt

Sau khi ®iÒu trÞ khái nÕu l­îng s÷a qu¸ Ýt ph¶i tiªm thªm thuèc t¹o s÷a Thyroxine

v BÖnh mÊt s÷a sau khi ®Î

- Nguyªn nh©n

Do mét sè bÖnh s¶n khoa nh­ viªm tö cung, sãt nhau, c¬ thÓ sèt cao liªn tôc 2 -3 ngµy,

n­íc trong m¸u vµ m« bµo bÞ gi¶m ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, nhÊt lµ hÊp thu dinh

d­ìng gi¶m dÉn ®Õn mÊt s÷a. Do kÕ ph¸t viªm vó, vó bÞ s­ng dÉn ®Õn mÊt s÷a

Do c¬ thÓ mÑ bÞ suy dinh d­ìng, tõ lóc mang thai ®Õn lóc ®Î kh«ng ®ñ chÊt dinh d­ìng ®Ó

t¹o s÷a

Do suy nh­îc mét sè c¬ quan néi tiÕt nh­ tuyÕn yªn, tuyÕn gi¸p tr¹ng lµm gi¶m hoc mon

Prolactin, Lacthomone, Thyroxin lµm gi¶m kh¶ n¨ng t¹o s÷a, gi¶m trao ®æi chÊt nªn s¶n l­îng vµ

chÊt l­îng s÷a kÐm.

- TriÖu chøng:

Khi v¾t c¸c vó kh«ng thÊy s÷a ch¶y ra, vó bÞ teo l¹i, nÕu viªm th× s­ng cøng … Lîn con

kªu nhiÒu, gÇy yÕu

- BiÖn ph¸p phßng trÞ

Phßng bÖnh:

KhÈu phÇn ph¶i ®ñ dinh d­ìng. Sau khi ®Î ph¶i cho ¨n thøc ¨n nhiÒu n­íc nh­ rau lang,

rau muèng, bÝ ®ao, cµ rèt, chuèi …

Sau khi ®Î ph¶i thôt röa tö cung b»ng thuèc tÝm 1 phÇn ngh×n, n­íc muèi 9 phÇn ngh×n.

NÕu bÞ viªm tö cung hoÆc viªm vó ph¶i ®iÒu trÞ triÖt ®Ó.

§iÒu trÞ: (Cho lîn n¸i kho¶ng 100 kg)

- Thyroxine: 2 mg (2 èng 1 mg) tiªm b¾p hoÆc tÜnh m¹ch, ngµy 1 lÇn, liªn tôc 3 - 6 ngµy

- Oxytocine: 10 UI (2 èng 5 UI) tiªm b¾p hoÆc d­íi da ngµy 1 lÇn

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

54

- Dïng Lactogil cho uèng 2 - 4 viªn/ ngµy

- Gluconat can xi 10%: 5 cc, tiªm tÜnh m¹ch hoÆc tiªm b¾p thÞt ngµy 1 lÇn, liªn tôc 3 - 6

ngµy

- N­íc sinh lý ngät 5%, 200 cc tiªm tÜnh m¹ch hay xoang phóc m¹c, d­íi da, ngµy 1 lÇn,

liªn tôc 3 ngµy

- VTM C 3 gam (6 èng 0,5 g) tiªm tÜnh m¹ch hoÆc tiªm b¾p thÞt, ngµy 1 lÇn, liªn tôc 3 - 6

ngµy

- VTM B12 1000 y tiªm b¾p ngµy 1 lÇn, liªn tôc 5 - 6 ngµy

- VTM B1 200 mg (2 èng 5 cc) tiªm b¾p ngµy 1 lÇn, liªn tôc 5 - 6 ngµy

Chó ý: ChØ tiªm Thyroxine khi lîn cã th©n nhiÖt b×nh th­êng, do t¨ng c­êng trao ®æi nhiÖt

nªn th©n nhiÖt t¨ng cao, nÕu lîn cã th©n nhiÖt cao mµ tiªm th× th©n nhiÖt tiÕp tôc t¨ng cã thÓ g©y

chÕt. CÇn t¨ng thªm ®¹m vµo khÈu phÇn ¨n khi tiªm Thyroxine

4. Mét sè bÖnh cña lîn con

v BÖnh lîn con Øa ph©n tr¾ng

- Nguyªn nh©n

Do khÈu phÇn ¨n cña lîn mÑ thiÕu dinh d­ìng, lîn con sau khi sinh bÞ suy dinh d­ìng,

mµng nhµy cña ruét kh«ng ®­îc b¶o vÖ dÔ nhiÔm trïng g©y Øa ch¶y.

Do thay ®æi khÈu phÇn ¨n cña lîn mÑ ®ét ngét, hoÆc do s÷a mÑ qu¸ nhiÒu, lîn con bó

kh«ng sö dông hÕt chÊt ®¹m, tr«i xuèng ruét giµ ë ®ã cã vi khuÈn E. coli sö dông ®¹m s¶n sinh

®éc tè g©y rèi lo¹n tiªu ho¸ dÉn ®Õn Øa ch¶y

Do ®Æc ®iÓm sinh lý cña lîn con trong thêi ký 3 tuÇn tuæi, th­êng thiÕu men tiªu ho¸, dÕ bÞ

nhiÔm bÖnh ®­êng tiªu ho¸ (thiÕu axit HCL)

Do thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét t¹o nªn sù mÊt c©n b»ng gi÷a s¶n nhiÖt vµ truyÒn nhiÖt. rèi

lo¹n chøc n¨ng tiÕt dÞch vµ nhu ®éng ®¹ dµy ruét lµm rèi lo¹n tiªu ho¸

Do thiÕu nguyªn tè vi l­îng nh­ s¾t, ®ång, co ban

Do bÞ nhiÔm virus viªm d¹ dµy, ruét g©y tiªu ch¶y cÊp tÝnh

Do nhiÔm xo¾n khuÈn Treponema - hyodýenteriae g©y viªm ruét tiªu ch¶y

Do lîn mÑ bÞ mét sè bÖnh nh­ viªm tö cung. viªm vó, s÷a bÞ nhiÔm ®éc, nhiÔm trïng kÕ

ph¸t, lîn con bó ph¶i s÷a ®ã bÞ Øa ch¶y

Do nhiÔm trïng cuèng rèn, vi trïng x©m nhËp ®­êng ruét g©y Øa ch¶y

HoÆc do vi khuÈn Clostridium, cÇu trïng vµ giun l­¬n còng g©y viªm ruét vµ tiªu ch¶y ë

lîn con.

- TriÖu chøng

Lîn con ®i Øa ph©n tr¾ng sÖt hoÆc láng nh­ s÷a, mïi tanh, dÝnh ph©n ë hËu m«n, nªn

chuång cã nhiÒu ph©n tr¾ng. Lîn con bÞ xï l«ng, nÕu nÆng sÏ bÞ cßi cäc hoÆc chÕt

- BiÖn ph¸p phßng trÞ

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

55

Phßng bÖnh:

æn ®Þnh khÈu phÇn ¨n cho lîn mÑ, trong thêi gian cã thai vµ sau khi ®Î. TuyÖt ®èi kh«ng

®­îc thay ®æi ®ét ngét khÈu phÇn ¨n cho lîn n¸i sau khi ®Î do thay ®æi khÈu phÇn, chÊt l­îng s÷a

thay ®æi, lîn con tiªu ho¸ kh«ng phï hîp dÉn ®Õn Øa ch¶y. VÖ sinh chuång tr¹i s¹ch sÏ. Lîn con

s¬ sinh ph¶i ®­îc s­ëi Êm ®Õn 10 ngµy tuæi. Tiªm s¾t cho lîn con (Dextran Fe)

TrÞ bÖnh:

CÇn ph¶i ®iÒu trÞ tæng hîp, ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c nguyªn nh©n g©y bÖnh sau ®ã m¬ia

®iÒu trÞ. NÕu bÞ nhÑ: cho uèng l¸ ch¸t (l¸ æi, cá mùc, cá s÷a …) liÒu 5 - 10 ml/ con/ngµy. Liªn tôc

3 - 4 ngµy. HoÆc uèng men Biolactyl: 1 - 2 gãi/ con/ngµy. Liªn tôc 3 -4 ngµy

Uèng kh¸ng sinh: cã thÓ dïng mét trong c¸c lo¹i sau:

Teramicine liÒu 40 - 50 mg/kg thÓ träng. Liªn tôc 3 - 4 ngµy

Chloramphenicol liÒu 40 -50 mg/ kg thÓ träng/ ngµy. Liªn tôc 3 - 4 ngµy

T.T.S (Tylosine, Trimethoprime, Sulfodiazine, VTM A, C) liÒu 1 gam/ 4 kg trªn kg thÓ

träng. Liªn tôc 3 - 4 ngµy …

Trong tr­êng hîp bÞ nÆng ph¶i sö dông mét trong c¸c c¸ch sau:

C¸ch 1: tiªm Chlotetrasol hoÆc Noedxine liÒu 1 ml/ 4 -5 kg thÓ träng/lÇn/ngµy. liªn tôc 3 -

4 ngµy.

C¸ch 2: tiªm Septotryl hoÆc suldiazone .. . LiÒu 1 ml/ 4 - 5 kg thÓ träng/ ngµy. Tiªm liªn

tôc 3 - 4 ngµy

C¸ch 3: tiªm Gentamycine + Ampicilline liÒu 10 - 15 mg/ kg thÓ träng/ ngµy. Liªn tôc 3 - 4

ngµy

Trong tr­êng hîp tiªu ch¶y cã m¸u vµ toÐ ra n­íc, tiªm Tiamulin kÕt qu¶ rÊt tèt. LiÒu tiªm

1 ml/ 4 - 6 kg thÓ träng/ ngµy. Liªn tôc 3 - 4 ngµy.

v BÖnh phã th­¬ng hµn

- Nguyªn nh©n

Do vi khuÈn Salmonella Choleraesuis vµ Salmonella Typhisuis g©y nªn. Sù nhiÔm bÖnh chñ

yÕu qua ®­êng tiªu ho¸. Vi trïng cã s½n trong ®­êng ruét lîn vµ g©y bÖnh nhanh khi cã ®iÒu kiÖn

vµ th­êng kÕt hîp víi dÞch t¶.

- TriÖu chøng

BÖnh thÓ hiÖn nhiÖt ®é cao, lªn xuèng thÊt th­êng. Da cã vÕt ®á nhá kh¾p c¬ thÓ. Lîn lóc

®Çu Øa t¸o, sau ®i láng, ph©n lÉn m¸u, mïi h«i thèi. Lîn gÇy nhanh.

BÖnh l©y truyÒn do ph©n vµ n­íc tiÓu ë lîn bÖnh l©y sang c¸c lîn khoÎ kh¸c cïng chuång.

ë thÓ kinh niªn cã thÓ l©y sang con kh¸c nhÊt lµ lîn choai.

BÖnh tÝch: Gan vµ l¸ l¸ch bÞ s­ng, ø m¸u, mÆt s­ng, d¹ dµy ruét ø m¸u cã môn loÐt.

- BiÖn ph¸p phßng trÞ:

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

56

Phßng bÖnh: Tiªm v¸c xin phã th­¬ng hµn cho lîn con: liÒu l­îng 1 ml/con ®èi víi lîn

nhá, 2 ml/con ®èi víi lîn choai vµ lîn n¸i. Tiªm hai lÇn/ n¨m ®Ó miÔn dÞch cho ®µn con.

§iÒu trÞ: Cã thÓ dïng mét trong hai c«ng thøc sau ®©y:

- oxytetracyclin: liÒu dïng 50 mg/kh thÓ träng lîn. Thuèc dïng uèng hoÆc tiªm, phèi hîp

víi Sulfaguanidin dïng liÒu 50 mg/kg thÓ träng, dïng liªn tôc 5 - 6 ngµy.

- Streptomicyn: LiÒu dïng 30 mg/kg thÓ träng, tiªm cho lîn, kÕt hîp cho uèng Sulfameain

víi liÒu 50 mg/ kg thÓ träng. Thuèc dïng liªn tôc 5 - 6 ngµy.

CÇn dïng thªm c¸c thuèc trî søc, trî tim m¹ch nh­ Vitamin B1, Vitamin C, Cafein …

RUMENASIA.ORG/VIETNAM

57

Tµi liÖu tham kh¶o 1. Colin Whitemore, 1993. The science and practice of pig production, Longman House, Burnt

mill, Harlow, England. ISBN 0 - 582 - 09220 - 5.

2. §Æng §×nh TÝn, 1986. S¶n khoa vµ bÖnh s¶n khoa thó y. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ

Néi.

3. Héi ®ång ngò cèc Hoa Kú, 2000. Nhu cÇu dinh d­ìng cña lîn. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp,

Hµ Néi.

4. Héi ch¨n nu«i ViÖt Nam, 2002. Dinh d­ìng gia sóc gia cÇm. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp, Hµ

Néi.

5. Héi ch¨n nu«i ViÖt Nam, 2002. Thøc ¨n ch¨n nu«i vµ chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc. Nhµ xuÊt

b¶n n«ng nghiÖp, Hµ Néi.

6. Jan Hajek; Ladislav Adan cs. , 1992. Prasata v drobnem chovu a na farmach.

Nakladatelstvi APROS, Praha, CZ. ISBN 80 - 901100 - 2- 9.

7. NguyÔn ThiÖn vµ CTV. 2003. Sæ tay kü thuËt ch¨n nu«i lîn trang tr¹i. Nhµ xuÊt b¶n n«ng

nghiÖp, Hµ Néi.

8. NguyÔn Xu©n B×nh, 2002. Kinh nghiÖm nu«i lîn. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

9. P.E. Hughes and P. H. Hemsworth, 1994. Management and artificial insemination,

Principle of Pig Science. Nottingham University Press.

10. Ph¹m H÷u Doanh, L­u Kû, 1998. Kü thuËt nu«i lîn n¸i m¾n ®Î sai con. Nhµ xuÊt b¶n n«ng

nghiÖp, Hµ Néi.

11. TrÇn Minh Ch©u, 2002. 100 c©u hái vÒ bÖnh trong ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm. Nhµ xuÊt

b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi.

12. Tr­¬ng L¨ng, 2002. Cai s÷a sím lîn con. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi.

RUMENASIA.ORG/VIETNAM