Ka A k Yöne mi - İMO7. Kentsel Altyapı Sempozyumu / 13-14 Kasım 2015, Trabzon 365 İller Bankasının Ka ¨ A ¨ k Çalışmaları Örnek: Ereğli (Zonguldak) Ka ¨ A ¨ k Bertaraf

7. Kentsel Altyapı Sempozyumu / 13-14 Kasım 2015, Trabzon 363

Ka A k Yöne mi


İller Bankasının Ka A k Çalışmaları Örnek: Ereğli (Zonguldak) Ka A k Bertaraf Tesisi Rehabilitasyon Projesi

Dr. F. Ebru Yıldız, Şinasi Herdem A ksu Arıtma, Derin Deniz Deşarjı ve Ka A k Grubu, Proje Dairesi Başkanlığı,

İller Bankası AŞ. Genel MüdürlüğüYeni Ziraat Mah. 657.Sk.No:14, Dışkapı / ANKARA

[email protected], [email protected]

ÖZET

Ereğli (Zonguldak) Ba Karadeniz’de bulunan bir ilçedir. 2014 ‘de ilçe merkezinin nüfusu yaklaşık 113000 kişi, belde ve köyleri ile beraber yaklaşık 174000 kişidir. Ereğli ilçesinde mevcut durumda düzensiz (vahşi) depolama tesisi kullanılmakta olup vahşi depolama tesisi çevre kirliliği ve sağlık problemlerine neden olmaktadır. Deniz su-yundan, içme suyundan su örnekleri alınarak düzensiz (vahşi) depolama alanının sızın suyundan kaynaklı su kir-liliği araş rılmış r. Proje araş rmaları sonucuna göre yüksek miktarda olmamakla birlikte su örneklerinde ka a k sızın suyundan kaynaklanan kirlilik tespit edilmiş r. Ereğli’nin içmesuyu şebekesinden ve deniz suyundan alınan örneklerde koliform, biyolojik oksijen ih yacı ve kimyasal oksijen ih yacı değerleri temiz suda bulunması gereken sınır değerlerin az üzerindedir. Ereğli ve çevresindeki ka a ktan kaynaklı çevre kirliliğinin ve sağlık so-runlarının önüne geçmek için vahşi depolama tesisinin düzenli ka a k bertaraf tesisine dönüştürülebilmesi için Ereğli Belediyesi için İller Bankası tara ndan bir rehabilitasyon projesi hazırla rılmış r.

Proje kapsamında ilk olarak harita çalışmaları, elektrik rezis vite, sondaj ve araş rma çukuru çalışmaları ile su ve zemin örnekleri için laboratuar deneyleri yapılmış r. Elektrik rezis vite testleri ile mevcut ka a k tabakasının kalınlığı ve mevcut ka a k içerisindeki su miktarı ölçülmüştür. Proje alanında 10 ayrı hat boyunca elektrik rezis- vite deneyleri yapılmış r. Laboratuar deneyleri, zemin ve harita çalışmaları sonunda ka a k bertaraf tesisi re-

habilitasyon projesi hazırlanmış r. Projeye göre vahşi depolama alanları düzenli depolama alanlarına çevrilerek ka a ktan üre len gaz toplanarak elektrik üre lecek r.

Bu çalışmada Ereğli (Zonguldak) Ka A k Bertaraf Tesisi Rehabilitasyon Projesi detaylı bir şekilde anla lacak ve düzenli depolama alanları ile tesiste ka a k gazından üre lecek elektrik enerjisi ile ilgili bilgiler verilecek r.

Anahtar Kelimeler: Depo Gazı, Düzenli Depolama, Elektrik Üre mi, Ereğli, Ka A k

ABSTRACT

Ereğli is a district which is located at the Western Black Sea Region of Anatolia. This city is in the border of Zon-guldak city. Popula on of the center of Ereğli is 113000 people and the total popula on with the popula on of the villages is 174 000 people. Solid waste of Ereğli City has been stored at the unregular solid waste storage area at the current status. There are environmental and health problems because of this unregular solid waste storage area. In order to inves gate the solid waste leakage water pollu on at the sea and domes c water: the water samples had been taken from the sea water and the pipeline of the domes c water. Solid waste leakage water pollu on has been determined at the sea and domes c water according to the water quality analysis. Biological oxygen demand (BOD) and chemical oxygen demand (COD) of these water samples are over the re-

7. Kentsel Altyapı Sempozyumu / 13-14 Kasım 2015, Trabzon366

ference values of the unpolluted water. In order to prevent the environmental pollu on and health problems; a rehabilita on solid waste landfi ll project has been designed by İller Bank for the Ereğli Municipality. This project has been designed to convert the unregular solid waste storage into regular solid waste landfi ll.

Firstly; mapping studies of the project area has been completed. Then electrical resis vity tests were made, soil samples had been collected from the bore holes for the soil inves ga on report. Electrical resis vity tests were made in order to inves gate the amount of the solid waste leakage water at the project area. Electrical resis vity tests were made along 10 diff erent lines. Soil mechanics laboratory experiments were made for the soil samples of the project area. A er these studies; solid waste landfi ll rehabilita on project has been designed. According to this rehabilita on project; solid waste gas will be collected in order to produce electrical energy.

This paper is about the solid waste landfi ll rehabilita on project of Ereğli Municipality, informa on about this project will be given. Also some informa on about the electricity produc on from solid waste gas will be given in this study.

Keywords: Electricity produc on, Ereğli, solid waste landfi ll, solid waste gas, solid waste

1. GİRİŞ

Hiç bir amaca hizmet etmeyen, tüketen için bir değer taşımayan, lüzumsuz oldukları için a lan, evsel, cari ve endüstriyel ak viteler sonucu oluşan maddeler “ka a k” olarak tanımlanmaktadır. Türkiye’de genellikle ka a klar evlerde geri dönüşüm için ayrı ayrı çöp poşetlerine konulmamakta ve Belediyelerce de geri dönüşüm ile yeniden geri kazanılabilecek kağıt, plas k, teneke kutu, cam gibi maddeler diğer ka a klardan ayrılmadan ka a klar düzensiz (vahşi) depolama alanlarına dökülmektedir (Yıldız ve Herdem, 2014). Düzensiz depolama alanlarında kemirgenler, kuşlar ve böcekler ka a klarda bulunan mikropları ve kirli maddeleri çevreye saçmak-tadırlar. Ayrıca ka a k poşetlerinden sızan sızın suları yeral na süzülerek yeral sularını kirletmektedir. Ka a kları düzensiz depolamanın ortaya çıkardığı çevre kirliliğini önlemek için son yıllarda küçük belediyeler birlik oluşturarak İller Bankasından düzenli ka a k depolama tesisi talep etmekte, mevcut düzensiz depolama alanla-rını rehabilite ederek düzenli depolama alanlarına çevirmekte ya da ka a klarını illerde bulunan büyük düzenli ka a k depolama alanlarına göndermektedir. Bu çalışmada da düzensiz ka a k depolama alanıyken rehabilite edilerek düzenli depolama alanına çevrilen Ereğli Ka A k Düzenli Depolama Alanının projelendirilmesiyle ilgili bilgi verilecek r. 2005 yılında ka a kların bertara için Zonguldak merkez olmak üzere Ereğli’nin de yer aldığı diğer ilçe ve beldelerden oluşan 32 belediye ve İl Özel İdaresi Çevre Altyapı Temel Hizmetler Birliğini (ZONÇEB) oluşturmuş ve Zonguldak Evsel Ka A k ve Tıbbi A k Düzenli Depolama Tesisi’ni işletmeye başlamış r. Ereğli Belediyesi bir süre ka a klarını bu tesise yollamış ancak daha sonra Ereğli’nin ka a kları 1997 yılından Mayıs 2011 tarihine kadar 15 yıl boyunca vahşi depolama alanına gönderilmiş r. Mayıs 2011’den sonra Ereğli Beledi-yesi ka a klarını tekrar Zonguldak Evsel Ka A k ve Tıbbi A k Düzenli Depolama Tesisi’ne göndermeye başla-mış ve mevcut vahşi depolama sahasının rehabilite edilerek düzenli depolama tesisine çevrilebilmesi için İller Bankası’na başvuruda bulunmuştur. Ka a k rehabilitasyon projesinin ihalesi İller Bankası tara ndan yapılmış r. İller Bankası A.Ş. ve ERGE Proje Müh. Müş.Ltd.Ş . arasında 17.11.2011 tarihinde sözleşme imzalanarak ERGE Proje Müh. Müş.Ltd.Ş . tara ndan Ereğli (Zonguldak) Ka a k Bertaraf Tesisi Rehabilitasyon Projesinin tasarımı yapılmış ve bildiri yazarları tara ndan söz konusu rehabilitasyon projesi onaylanmış r.

2. ÇALIŞMA ALANI

Ereğli ilçesi Türkiye’nin kuzeyinde Ba Karadeniz Bölgesi’nde ve Karadeniz kıyısında 41º 17ʹ kuzey enlemi ile 31º 25ʹ doğu boylamında yer almaktadır. Tabii limanı ve 23 km uzunluğunda sahil şeridine sahip Ereğli’nin ba sında ve kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Alaplı İlçesi, doğusunda Devrek İlçesi, kuzeydoğusunda Zonguldak merkez ilçesi bulunmaktadır. Ereğli 782 km2 lik yüzölçümü ile Zonguldak ilinin en büyük ilçesidir. Ereğli, Zonguldak il merkezine 46 km, Ankara’ya 304 km ve İstanbul’a 285 km mesafededir. Ereğli İlçesi’nin bağlı olduğu Zonguldak İlinin konumu ve Ereğli İlçesi’nin konumu Şekil 1 ve Şekil 2’de görülmektedir. Ereğli ilçesi merkez ilçe, Gülüç, Gök-çeler, Kandilli (Armutçuk), Ormanlı ve Çaylıoğlu (Güneşli) belde belediyeleri ile 91 köyden oluşmaktadır. Ereğli ilçesi, ekonomisi tarıma ve balıkçılığa dayalı şirin bir sahil kasabası iken, 1829 yılında kömürün bulunması, ve 1848 yılında kömürün işle lmeye başlanması ve Ereğli Demir ve Çelik Fabrikasının 1965 yılında faaliyete geçmesi ile önemli bir sanayi ve caret merkezi olmuştur (Zonguldak Valiliği, 2007).


Ereğli İlçesinin genel jeolojisi incelendiğinde bölgede Üst Kretase yaşlı volkanik tortulların çeşitli düzeyleri yer al-maktadır. Başlıca bazal k ve andezi k volkanitlerin içinde marn ve kireçtası seviyeleri de yer almaktadır. Çalışma alanı hidrojeolojik olarak incelendiğinde Ereğli ilçe merkezinin doğusunda Soğanlıyörük köyü civarındaki Deli-hakkı Mevkii yeral suyu bakımından zengin olup, ilçenin içmesuyunun bir kısmının temin edildiği keson kuyular bu bölgede bulunmaktadır. Ancak vahşi depolama alanının bulunduğu bölgede bilinen yeral suyu kaynakları bulunmamaktadır. Vahşi depolama alanının bulunduğu proje alanı ise Yemişliçay Formasyonuna ait birimler üze-rinde bulunmaktadır (ERGE Proje (a), 2012).

İlçenin iklimi Karadeniz’e özgü ılıman iklim özelliği taşımaktadır. Yazları çok sıcak değildir. Kışları serin, ilkbahar ve yaz kısa, sonbahar ılıman ve uzun geçer. Ereğli’de yıllık ortalama ısı 13,5 oC’dir. En düşük ortalama sıcaklık ocak ayında 2,2 oC dir. Yılın en soğuk ayları Ocak ve Şubat aylarıdır. Haziran, Temmuz ve Ağustos ayları ilçenin en sıcak aylarıdır. En sıcak ay olan Temmuz ayı ortalaması 22,2 oC’dir. Ereğli bol yağış alan bir bölge içindedir. Yıllık ortalama yağış miktarı 1057,9 mm’dir. Yıllık ortalama yağışlı günlerin sayısı 113,8 dir. Yıllık ortalama kar yağan gün sayısı 15,3 ve yıllık karla kaplı gün sayısı da 2,3’dür. Ereğli Meteoroloji İstasyonunda buharlaşma ölçümleri yapılmadığı için buharlaşmaya ilişkin veriler bulunmamaktadır. Bu nedenle bölgeye en yakın olan Zonguldak Meteoroloji İstasyonu buharlaşma verileri kullanılmış r. Yıllık ortalama buharlaşma oranı 846,7 mm’dir. Yıllık buharlaşmanın %82’si en fazla buharlaşmanın olduğu Mayıs-Eylül arası beş ayda meydana gelmektedir. Yıllık ortalama bağıl nem oranı ise % 76 dolayındadır. Nem oranı yaz mevsiminde % 72,5’e düşmektedir (DMİ, 2011).

Şekil 1 -.Ereğli (Zonguldak) ilçesinin Türkiye içindeki konumu

Şekil 2 - Ereğli ilçesinin Zonguldak il sınırları içindeki konumu


Ereğli ka a k vahşi depolama alanı; Ereğli ilçesi sınırları içinde, Ereğli-Kandilli yolu kenarında yer alan 3,5 hek-tarlık bir arazidir. Ereğli ilçe merkezinden depolama alanına kadar olan uzaklık yaklaşık 5 km’dir. Depolama alanı Karadeniz sahiline yakın bir noktada yer almaktadır. Depolama alanı ile Karadeniz sahili arasında asfalt yol bulunmaktadır. Vahşi depolama alanı, 1995 tarihli halihazır haritaya göre 46-47 m kotlarında genelde düze yakın bir alan görünümünde iken, 1997den i baren a kların depolanması ile 72 ila 81 m kotları arasında değişen bir görünüm almış r (ERGE Proje (b), 2012). Mevcut ka a k vahşi depolama alanı Şekil 3’de, bu alanın uydu görün-tüsü ise Şekil 4’de görülmektedir.

3. YÖNTEM

Ereğli (Zonguldak) Ka A k Rehabilitasyon Projesine başlamadan önce ilk olarak çalışma alanında arazi etüdü yapılmış mevcut düzensiz depolama alanındaki çöplerden örnek alınarak çöpün içeriği ve karakteri laboratuar-da tahlil edilmiş r. Karadeniz’e yakın bir konumda bulunan düzensiz depolama alanından sızan suların denizi ve yeral suyunu kirle p kirletmediğini belirlemek için deniz suyundan kuyu ve çeşme sularından su örneği alınıp su kimyası analizi yapılmış r. Arazi çalışmalarında ayrıca düzensiz depolama alanında elektrik rezis vite tes yapılarak mevcut çöpün kalınlığı ve sızın suyunun hacmi tahmin edilmiş r. Tüm bu çalışmalardan sonra da düzesiz depolama alanının düzenli depolama alanına çeviren ve ka a ktan enerji üre mini amaçlayan bir rehabilitasyon projesi tasarlanmış r.

4. BULGULAR VE İRDELEME

4.1. Su Kalitesi Analizleri

Ereğli İlçesi’nde içmesuyu ha nda ve deniz suyu örneklerine yapılan su kalitesi analizlerinde mevcut vahşi ka a k depolama alanından sızan sızın suyundan kaynaklı çevre kirliliğine rastlanılmış r. Yapılan analizlerde 5 günlük biyolojik oksijen ih yacı (BOI) değeri, çeşme suyunda 2,6 mg/L ve deniz suyunda 3,2 mg/L olarak ölçül-müştür. Bu değerler 2 mg/L sınırını biraz aşmakla birlikte düşük değer olarak kabul edilebilir. Analizlerde her iki su numunesi içinde kimyasal oksijen ih yacı (KOİ) < 30 mg/L olarak belir lmiş r. Referans standartlara göre kirlenmemiş sularda KOİ 20 mg/L olmalıdır. Ayrıca standartlara göre 100 cc su örneğinde koliform bakteri sı r olmalıdır. Çeşme suyunda yapılan analizde 100 cc numune de fekal koliform < 1, toplam koliform ise 65 olarak

Şekil 4 - Vahşi ka a k depolama yerinin uydu görüntüsü (ERGE Proje (b), 2012)

Şekil 3 - Mevcut düzensiz (vahşi) ka a k depolama alanı (ERGE Proje, 2012)


tespit edilmiş r. Bu değerler deniz suyunda ise fekal koliform < 1, toplam koliform ise 79’dur. Ayrıca su kalitesi analizlerinde, toplam azot (N) değeri çeşme suyunda 0,27 mg/L ve deniz suyunda ise 0,78 mg/L olarak ölçülmüş-tür. Toplam fosfor (P) değeri çeşme suyunda < 0,075 mg/L ve deniz suyunda ise 0,18 mg/L olarak ölçülmüştür. Su kalitesi sonuçları incelendiğinde deniz ve içme suyunda temiz sulara göre çok çok az miktarda kirlilik tespit edilmiş r. Su kalitesi analizlerinde içme suyu ve deniz suyu örneklerinde ölçülen ağır metallerin (Fe, Zn, Cu, Ni, Cr, Cd, Pb) konsantrasyonları standartlarla karşılaş rıldığında sınır değerlerin al nda kaldığı görülmektedir. Dola-yısıyla içme suyu ve deniz suyunda ağır metaller açısından da bir kirlenme görülmemektedir. Su kirliliği analizleri akredite olmuş özel bir laboratuara yap rılmış, laboratuarda fekal ve toplam koliform analizleri membran fi ltras-yon yöntemi ile, BOİ; 5 günlük test metoduyla, krom, çinko, demir,bakır, nikel, kadmiyum ve kurşundan oluşan ağır metal ve diğer elementler ağır metal ön işlem yöntemiyle, KOİ; açık refl aks metoduyla, toplam fosfor yakma sonrası askorbik asit metoduyla ve toplam azot ise hesaplama metodu ile analiz edilmiş r (Tesmer Lab., 2012).

4.2. Proje Alanının Jeolojisi ve Proje Kapsamında Yapılan Jeofi zik Çalışmalar (Elektrik Rezis vite Testleri)

Vahşi ka a k depolama alanının bulunduğu proje alanı Yemişliçay (Ky) formasyonu içerisinde yer almaktadır. Ye-mişliçay formasyonu, kumtaşı, marn ardalanmaları içeren tüf ve tüfi t ardalanmasından oluşmuştur. Tüfl er orta ve kalın, çok kalın katmanlı olup, başlıca tüf, kristal tüf ve li k olmak üzere üçe ayrılırlar. Katman tabanlarında yer yer tortul yapılar gözlenmektedir. Derin denizel ortamı simgeleyen birim, volkanotortul seri ya da volkanik fl iş olarak tanımlanmaktadır. Formasyonun yaşı Mestrih yen’dir. Formasyonun tabanında trakiandezi k lav, tüf ve aglomeralardan oluşan birimler gelişmiş r. (ERGE Proje (a), 2012).

Proje alanında “Çok kanallı Elektrik Özdirenç Yöntemi” kullanılarak sahanın çöp kalınlığının tespi ve çöp içerisin-de muhtemel suyun varlığına yönelik bir çalışma yapılmış olup 15-45 m araş rma derinliğine sahip 10 noktada ölçü alınmış r. Elektrik rezis vite düzeneği Şekil 5’de görülmektedir.

Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi elektrik rezis vite testlerinde elektrik kaynağı ile bir noktadan (A noktası) zemine elektrik akımı verilmekte ve A noktası ile belirli bir mesafede bulunan B noktası arasındaki gerilim far-kı ölçülmektedir. Belirli formüller kullanılarak elektrik akımının zemin katmanları arasından geçerken zeminin elektrik akımına karşı gösterdiği özdirenç hesaplanır. Hesaplanan özdirenç ile zemin katmanlarının yapısı ve içer-dikleri su hakkında yorumlama yapılır.

Proje alanında yapılan elektrik rezis vite testlerine göre çöp içinde ve tabana yakın bölgelerde su mevcut olup mevsimsel şartlara göre bu değişim göstermektedir. Özellikle sahanın eğimli olması nedeni ile kuzeydoğu yönün-de su miktarı artmaktadır. Yeral su seviyesi çöp içinde yüzeyden i baren en az 10-12 m derinde yer almaktadır. Sahada alınan ölçülerin değerlendirmesine göre yüzeyde dolgu toprak yer almaktadır. Yüzey ve yüzey al nda elektriksel özdirenç 20-50 ohm-m arasında değişmektedir. Ancak derine doğru gidildikçe kirlilik oranını ve çöp suyunun birikmesi nedeni ile özdirenç değeri düşmektedir. Yapılan değerlendirmeye göre 7-8 m den sonra kar-

Şekil 5 - Elektrik rezis vite tes düzeneği (Van Nostran ve Cook, 1966)


maşık bir birim yer almaktadır. 15-18 m den sonra ise derine doğru kirli su ile birlikte özdirenç değeri iyice düşmektedir. Elektriksel özdirenç değerlerinin düşmesi tabanda aşırı derecede su birikin si ve çöp çürümesinin olduğunu göstermektedir. Kısaca tüm alınan ölçüler değerlendirildiğinde çöp kalınlığı yaklaşık 35-40 m arasında değişim göstermektedir. Arazi yapısına bağlı olarak çöp kalınlığı kenarlarda 12-15 m ye kadar düşmektedir. Çöp içinde bulunan su miktarı 15 m den sonra artmaktadır. Günlük ortalama su miktarı çöp içerisinde mevsim şart-larına bağlı olarak 1-2 m3 civarında olmaktadır (ERGE Proje, 2012).

4.3. Depolanmış Ka A k Araş rması

Bu çalışmada Ereğli düzensiz (vahşi) ka a k depolama alanında depolanmış a kların miktar ve plerinin (evsel, endüstri, tehlikeli ve bbi gibi) belirlenmesi için değerlendirmeler yapılmış r. Düzensiz ka a k depolama ala-nında depolanmış a kların hacminin tespi için ilk olarak proje alanında haritalama çalışması yapılarak düzen-siz depolama alanının plankotesi çıkarılmış r. Ereğli Belediyesinden de alanın depolama öncesindeki hali hazır haritaları temin edilmiş r. Bu iki harita bilgisayar ortamında (3D AutoCad) üst üste çakış rılarak aradaki farkın hacmi yaklaşık 1.000.000 m3 olarak hesaplanmış r. Ancak bu hacim düzensiz olarak depolanan ka a k hacmini yaklaşık olarak vermektedir çünkü 1995 tarihinden sonra sahadan yol geçirilmiş ve bu alana yüksek miktarlar-da dolgu yapılarak saha kotları yüksel lmiş r. Ayrıca düzensiz depolama alanında belediyeden gelen evsel ka a klar dışında kül, inşaat-yıkım a kları ve örtü toprağı gibi başka bileşenlerde bulunmaktadır. Kişi başına düşen evsel ka a k miktarını bulmak için mevcut durumda Ereğli Belediyesince Zonguldak’taki yeni düzenli depolama tesisine gönderilen, ka a klarının kantar ölçümlerine göre aylık miktarları belirlenmiş ve 5 aylık ölçüm sonuçla-rına göre 2011 yılı için kişi başına ka a k üre minin 0,90 kg/kişi-gün’dür. Ereğli’de düzensiz depolama alanına gönderilen ka a k miktarı ve ka a k türlerine göre dağılımı Tablo 1’de verilmiş r.

Ereğli Belediyesi ile birlikte yapılan çalışmalar ile belirlenen ka a k envanteri ise Tablo 2’de, bbi a klar ve inşaat-yıkım a klarıyla beraber depolanan hacim Tablo 3’de verilmiş r.

Tablo 1 - Ereğli Belediyesinin 1997-2011 yıllarına ait ka a k hacimleri

Tablo 2 - Ereğli ka a k envanteri


4.4. Sızın Suyu Hacminin Belirlenmesi

Ka a k depolama alanlarında oluşan sızın suyu genel olarak, a k bünyesinde gelen sular ve a klardan süzülen yağmur suyu gibi harici sulardan oluşmaktadır. Genel olarak belediye a klarının içinde bulunan organik madde muhtevası %70 ve su muhtevası ise yaklaşık %50-%60 mertebesindedir. Organik a ğın içeriği ile birlikte gelen suya yağıştan sızarak gelen suyun ilavesi ve a ğın ayrışması sebebiyle kimyasal reaksiyona girerek tüke len su-yun çıkarılması ile toplam ka a k sızın suyu hacmi belirlenmiş r. Yağış ve yüzeysel akış ile depolama alanına gelen suyun bir kısmının da sızmayıp buharlaşacağı hesaplamalarda dikkate alınmış r. Düzensiz depolama alanı rehabilite edilmeyip mevcut durumu ile bırakıldığında 24.520 m3/yıl miktarda sızın suyunun her yıl yeral na sızarak yeral suyu kaynaklarını kirleteceği belirlenmiş r.

Düzensiz depolama alanının düzenli depolama tesisine çevrilmesi projesinde ka a k depolanan lotların ka a k ile doldurulduktan sonra toprak örtüsü ile kapa lmadan önce ka a ğın üs en geçirimsiz bir örtü sistemi (geosente k kil, jeomembran örtü) ile izole edilmesi ve yağış sularının ka a k kütlesi içerisine girmesinin en-gellenmesi amaçlanmış r. Bu durumda yıllık sızın suyu miktarı 217 m3/yıl ~ 434 m3/yıl mertebesinde tahmin edilmektedir. Düzensiz depolama tesisinde mevcut durumda bulunan 35 m kalınlığındaki ka a k tabakasının al na geçirimsiz örtü serilmesi ise ekonomik ve teknik olarak uygun değildir ancak rehabilitasyon sırasında, sa-hanın alt kotlarından gelecek düşük miktardaki sızın sularının toplanması için bir delikli borudan oluşan drenaj sisteminin yapılması planlanmış r. Drenaj sistemiyle toplanan sızın suyunun tabanı ve yan yüzeyleri geçirimsiz bir örtü sistemi (geosente k kil örtü + jeomembran örtü) ile kaplanmış toprak havuzda toplanması ve buharlaş -rılması, buharlaş rmanın yeterli olmadığı aylarda ise vidanjörle çekilerek şehir kanalizasyonuna taşınması uygun bulunmuştur. Havuz tabanında çökelen ka maddeler, yani çamur yıllık olarak (yaz aylarında) temizlenecek r. Geçirimsiz üst örtü ile kapa lmış depolama alanlarına yüzeysel akışla gelen yağış sularının ise alanı çevreleyen drenaj kanalları ile toplanarak saha dışına deşarj edilmesi uygun bulunmuştur. Vahşi depolama alanının düzenli depolama alanına çevrilmesi için hazırlanan projede önerilen üst örtü kesi Şekil 6’da verilmiş r.

Proje kapsamında düzensiz depolama alanında açılan sondaj kuyularında yeral suyuna rastlanmamış ancak sızın suyuna rastlanmış r. Sızın suyu örneklerine su kimyası analizi yapılmış r. Su kimyası analiz sonuçları

Tablo 3 - Düzensiz depolama alanında depolanmış toplam ka a k miktarı

Şekil 6 - Deponi alanı için projede önerilen üst örtü kesi (ERGE Proje(b), 2012)


(Tchobanoglous vd., 1993)’de verilen referans değerleri ile karşılaş rıldığında vahşi depolama alanında bulunan sızın suyunun yaşlı su olduğu ve içerdiği kirle ci parametrelerin genç sızın sularına göre daha az olduğu belir-lenmiş r. Ereğli düzensiz depolama alanının sızın suyu örneklerinde KOİ 152 mg/L, Askıda Ka Madde (AKM) 110 mg/L, ağır metallerden çinko 0,053 mg/L, nikel 0,023 mg/L, kadmiyum <0,003 mg/L ve kurşun 0,01 mg/L’dir. Ayrıca düzensiz ka a k depolama alanında depolanan çöpten de analiz için örnek alınmış r. Analiz sonuçlarına göre çöp içinde organik madde miktarının yoğun olduğu, ağır metal oranının ise düşük olduğu belirlenmiş r. Çöp içinde organik madde miktarının yüksekliği deponi alanından elektrik üre mi için kaliteli gaz elde edilmesi için önemlidir. Çöp örneklerinde krom < 0,01 mg/L, bakır 0,032 mg/L, nikel 0,136 mg/L, kurşun 0,01 mg/L ve çinko 0,026 mg/L , demir 0,809 mg/L ve organik karbon 2400 mg/kg olarak belirlenmiş r.

Düzenli depolama alanı lotları ka a k ile tamamen dolduğunda ve tesisisin kapa lmasından sonra sahanın izlenmesi, bakımı ve kontrolünden tesisi işleten belediye sorumludur. Düzenli, depolama alanının kapa lma-sından sonra kontrol ve izleme çalışmaları hemen başla larak 30 yıl boyunca yapılmalıdır. Yeral suyu örneği alınarak ka a k sızın suyunun yeral suyunu kirle p kirletmediğini izlemek için tesis çevresine 3 adet gözlem kuyusu projelendirilmiş r.

4.5. Depo Alanının Düzenlenmesi ve Depo Gazından Elektrik Enerjisi Elde Edilmesi

Ka a k depolama alanında büyük miktardaki ka a kların anaerobik çürümesi sonucunda metan, karbon diok-sit, azot ve gaza belirgin bir koku veren diğer bileşenlerden oluşan depo gazı oluşmaktadır. Ereğli ka a k depo-lama tesisinde depo gazı üre mi, 2010 yılında yaklaşık 4,92 milyon Nm3 ile maksimum seviyeye ulaşmakta ve sonraki yıllarda da gaz üre mi azalarak devam etmektedir. Depo gazının içeriğinde % 50’si metan (CH4), %45’i karbondioksit (CO2) ve kalan diğer kısmında ise düşük miktarda azot, külkürt bileşenleri, amonyak, su buharı ve eser miktarda diğer gazlar bulunmaktadır. 1997-2050 yılları arasında Ereğli ka a k depolama alanında olu-şan ve elektrik üre minde kullanılabilecek olan depo gazı Şekil 7’de verilmiş r. Depo gazı üre mi, 2010 yılında yaklaşık 4,92 milyon Nm3 ile maksimum seviyeye ulaşmakta ve sonraki yıllarda da gaz üre mi azalarak devam etmektedir.

Ka a k düzensiz depolama alanının düzenli depolama alanına dönüştürülmesi ile birlikte mevcut ka a k taba-kasının üzeri Şekil 6’ da verilen kesi e gösterildiği gibi sızdırmaz üst örtü ile kapa lacak r, çöp stabilitesi dikkate alınarak a k yüzeyine 1/3 (düşey/yatay) eğim veya uygun kesimlerde daha düşük eğimler verilmiş r. Ayrıca depolama alanı üzerinde %5 eğimli, 20 m genişliğinde teras bırakılmış r. Yapılacak topuk seddesinin teşkilinde gabyon kullanımı öngörülmüştür. Gabyon kullanımında sedde şevi basamaklı olarak daha dik eğimle oluşturula-

Şekil 7 - Ereğli ka a k depolama alanında oluşan ve oluşabilecek depo ve metan gazı (ERGE Proje (b), 2012)


bilmektedir. Ayrıca gabyon sepetlerle (sandıklarla) sedde teşkili çok daha kolay olmaktadır. Şev rehabilitasyonun-da gabion uygulamaları (duvar, sedde vb.yapılar) etkin olarak kullanılmaktadır.

Tesise yeni gelen ka a ğın boşal labilmesi için boş lotlar hazırlanacak r. Boş olan lotlar da ka a k ile doldurul-duktan sonra geçirimsiz üst örtü ile kaplanıp toprak ile örtülecek r. Aşağıdaki Şekil 9’ da gösterildiği gibi belirli etki yarıçapına sahip gaz toplama bacaları ile depo gazı toplanacak ve projede yer alan gaz arıtma sisteminde te-mizlendikten sonra gaz motoru ve jeneratör ünitesinde tesisin elektrik ih yacını karşılayabilecek düzeyde elekt-rik enerjisi üre lebilecek r. Üre len elektrik enerjisi saha aydınlatmasında, yangın suyu ve saha sulama suyu pompalarının çalış rılmasında kullanılabilir. Depolama tesisinde elektrik enerjisinin üre mi için yeterli depo gazı olmaması gibi durumlarda da depo alanında biriken gazın boşal lması için gaz yakma bacaları projelendirilmiş r. Ayrıca elektrik üre mi için gerekli gazdan fazlasının bulunması durumunda veya gaz motorlarının bakım-onarımı ile arıza oluşması durumunda çekilecek olan gaz, yakma bacası (fl are) ile yakılarak bertaraf edilecek r.

Şekil 8 - Depo gazından elektrik üre mi (ERGE Proje (b), 2012)

Şekil 9 - Düzenli depolama alanında yapılması planlanan gaz toplama bacaları


Ereğli düzensiz depolama alanının düzenli depolama alanına çevrilmesinden sonra Şekil 9’daki planda gösterilen gaz toplama bacaları ile toplanan gazdan gaz motoru ile üretmesi planlanan elektrik enerjisi Şekil 10’da veril-miş r.

Projede ayrıca gaz motoru çıkışında egzoz gazının ısı enerjisi (a k ısı) ile sıcak su veya buhar üre lerek bu sıcak su veya buhar ile düzenli depolama tesisinde kurulması planlanan seranın ısı lması planlanmış r.

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Bu çalışmada danışmanlığı yapılan Ereğli (Zonguldak) Ka A k Rehabilitasyon Projesi hakkında genel bilgiler ve mevcut düzensiz ka a k depolama tesisinin ne şekilde düzenli depolama tesisine dönüştürüleceği ile ilgili de-taylı bilgiler verilmiş r. Bu projenin inşaa tamamlandığı zaman çevre kirliliği önlenecek, çevre kirliliğinin halkın sağlığı üzerinde yara ğı olumsuz etki ortadan kaldırılmış olacak r. Ayrıca depo gazından üre lecek a k ısı, sera ısıtmasında kullanılacağı için ve depo gazından elde edilecek olan elektrik enerjisi tesisin enerji ih yacını karşı-lamak için kullanılacağı için ülke ekonomisine katkı sağlanmış olacak r. İller Bankasında ihale edilerek projesi onaylanan bu ka a k bertartaf tesisi rehabilitasyon projesinin ka a k düzensiz depolama alanlarını düzenli depolama tesisine çevirmek isteyen belediyelere örnek oluşturması beklenmektedir.

6. KAYNAKLAR

Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2011, “Meteoroloji İstasyonu Bülteni”, Ankara.

ERGE Proje (a), 2012, “Ereğli (Zonguldak) Ka A k Rehabilitasyon Projesi Jeoloji, Hidrojeoloji ve Jeofi zik Raporu”, İstanbul.

ERGE Proje (b), 2012, “Ereğli (Zonguldak) Ka A k Rehabilitasyon Projesi Kesin Proje Raporu”, İstanbul.

Tchobanoglous, G., Theisen, H., Vigil, S.A., 1993, “Integrated Solid Waste Management” Mc Graw Hill Book Company, USA.

Tesmer Laboratuarı, 2012, Ereğli (Zonguldak) Ka A k Rehabilitasyon Projesi Su Kimyası Analiz Raporu, İstanbul.

Van Nostrand, R.G., Cook, K.L., 1966, “Interpreta on of Resis vity Data, USGS Prof Paper”, US Govt. Prin ng Ofi ce, Washington DC, USA, 444.

Yıldız, FE., Herdem, Ş., 2014, “Ka A k Projelendirme Esasları”, İller Bankası AŞ. Hizme çi Eği m Semineri, Kay-seri.

Zonguldak Valiliği, 2007, “Zonguldak İl Çevre Durum Raporu”, Zonguldak.

Şekil 10 - Elektrik üre mi


Döküm Kumu Kullanımının Zeminin Kompaksiyon ve CBR Değerlerine Etkisi

Yrd. Doç. Dr. Ayşe Turabi, Yrd. Doç. Dr. Arzu OkucuBalıkesir Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü BALIKESİR

Tel: 266 612 11 94 - [email protected] - [email protected]

Özet

Kentsel altyapı, sürdürülebilir kentleşme ve yaşanabilir kentsel çevreler yara lması hedefi doğrultusunda son derece önemli bir konudur. Çalışmada a k döküm kumu kullanılarak ka a k değerlendirme ve geri dönüşüm kentsel altyapı kavramları kapsamında hem zayıf taban zeminleri problemlerine çözüm üretmek hem de a kların geri kazanımı ile yaşanabilir kentsel çevre yara lması hedefl enmiş r. Zeminlerin olumsuz özelliklerini gidermek ve fi ziksel özelliklerini iyileş rmek amacıyla zemine bazı endüstriyel a klar ilave edilerek zeminler stabilize edi-lebilmektedir. Böylece zemin özellikleri iyileş rilmiş, çevre kirliliği önlenmiş, ekonomiye katkı sağlanmış olmak-tadır. Çalışmada döküm kumu ve döküm kumu ile birlikte çimentonun ince taneli zeminin stabilizasyonunda kullanımı araş rılmış r. Bu amaçla ince taneli zemin örneğine %0, %5, %10, %15 katkı oranlarında döküm kumu ve %50döküm kumu+%50 çimento ilave edilerek %0, %5, %10, %15 döküm kımu + çimento katkılı zemin numu-neleri hazırlanmış r. Hazırlanan katkılı zemin numuneleri üzerinde standart proktor ve Kaliforniya taşıma oranı (CBR) deneyleri yapılmış r. Deney sonuçlarına göre katkılı zemin numunelerinin op mum su içeriği, maksimum kuru yoğunluk, ve CBR değerlerinin değişimi incelenmiş r.

Eff ect of Cas ng Sand Usage on Soil Compac on and CBR Values

Abstract

In order to improve physical proper es and to remove unwanted proper es, some industrial wastes can be added to soil. By doing that soil quality can be increased, environment can be protected and money can be saved. In this paper, cas ng sand and usage of cas ng sand with cement in stabiliza on of fi ne grained soil was studied. For this purpose; cas ng sand and cement are mixed at equal rates.This mixture then mixed with soil at %0,%5,%10,%15 rates.On these samples, standard proctor and California bearing ra o (CBR) values are determined. According to experiment results, op mum water content, maximum dry density and changes in CBR values are determined.

1.Giriş

Türkiye’de mevcut durumda imalat sanayinde öncelik; üre m, ürün kalitesi ve maliyete verilmiş olduğundan, a k geri kazanım uygulamaları ikinci planda kalmış r. Hâlbuki malzeme tüke mini azaltmak ve değerlendirile-bilir nitelikli a kları geri dönüştürmek sure ile doğal kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasının sağlanması oldukça önemli bir konudur

Zeminlerin olumsuz özelliklerini gidermek ve fi ziksel özelliklerini iyileş rmek amacıyla zemine bazı katkılar ilave edilmektedir. Zemin stabilizasyonu için kullanılacak olan katkı maddeleri zemin cinsine ve arzulanan özelliklere


göre seçilip tespit edilerek kanıtlandıktan sonra kullanılmalıdır. Bu amaçla kullanılan kimyasal katkılar; fosforik asit, fosfat, sodyum klorid veya tabii tuz, kalsiyum sülfat (jips), sodyum hidroksit, alüminyum tuzları gibi inor-ganik maddeler ve lifl erdir [1]. Ayrıca mermer tozu, curuf, kül gibi çeşitli endüstriyel katkılarda ilave edilmekte-dir[2,3,4,5]. Bu çalışmada katkı maddesi olarak döküm kumu kullanılmış r.

Dökümhanelerden kaynaklanan ve döküm işlemi sırasında yüksek miktarlarda ortaya çıkan a k döküm kumu-nun (ADK) a k olarak bertaraf edilmesi yerine çevre dostu yöntemlerle ekonomik değeri olan faydalı ürünlere dönüştürülmesi, gelişmiş ülkelerde üzerinde sıkça çalışılan bir konudur. Buna karşın, ülkemizde bu konu ile ilgili çalışmalar henüz yetersizdir, ADK çoğunlukla tekrar değerlendirilemeden düzenli depolama tesislerinde depo-lanmak sure yle bertaraf edilmektedir. Artan depolama maliye ve özellikle büyük şehirlerdeki kısıtlı depolama alanları, döküm sektöründe önemli bir sorun haline gelmiş r.

Bu nedenle ADK’ nın bertaraf yerine geri kazanımı; hem üre m maliyetlerinde, hem de a k miktarının azal lma-sı sure yle a k bertaraf maliyetlerinde önemli bir tasarruf sağlayacak r. Doğal kaynakların hızla tüke lmesinin önlenmesi ve a kların çevre ve insan sağlığı için bir tehdit olmaktan çıkar larak ekonomi için bir girdiye dönüş-türülmesi, enerji amaçlı veya değerli kimyasal hammadde olarak uygulamalar bulması tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de giderek öncelikli bir poli ka hedefi olarak benimsenen sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma açısından bir gereklilik r[6]. Döküm kumunun fi ziksel ve kimyasal özellikleri döküm prosesinin türüne ve kaynaklandığı sanayi sektörüne bağlıdır. Döküm kumu pik olarak yarı-köşeli veya yuvarlak şekillidir. Tane boyutu dağılımı üniformdur, %85-95’i 0,6 mm ile 0,15 mm arasındadır, %5-12’si ise 0,075 mm’den küçüktür. Döküm kumunun özgül ağırlığı 2,39 ile 2,55 arasındadır ve su emme kapasitesi düşüktür. Ayrıca, non-plas k r ve kimyasal bileşimi ergimiş metalin türüne, bağlayıcı çeşidi ve yakıta bağlıdır. ADK esas olarak, ince fi lm halinde yanmış karbonla kaplı silika kumu, ar k bağlayıcı (bentonit, kömür, reçine/kimyasal vb.) ve tozlardan oluşur. Döküm kumunun kalitesi; dayanıklılığı ve kimyasal bileşimi ile belirlenir. Döküm kumunun dayanıklılığı, inşaat mühendisliği uygulamalarında uzun süreli performansı açısından önemlidir. Geoteknik uygulamalarda döküm kumu sıklıkla yüksek dayanım göstermektedir.[6]

2. Deneysel Çalışmalar

Bu çalışmanın amacı yol ve zemin stabilizasyonunda döküm kumu, döküm kumu+çimento kullanım olanaklarının araş rılmasıdır. Çalışmada zemin örneğine %0, %5, %10, %15 katkı oranlarında döküm kumu ve %50 döküm kumu+%50 çimento ilave edilerek %0, %5, %10, %15 döküm kumu + çimento katkılı zemin numuneleri hazır-lanmış r. Bu numuneler üzerinde standart proctor ve CBR deneyleri yapılmış r. Deney sonuçlarına göre katkılı zemin numunelerinin op mum su içeriği, maksimum kuru yoğunluk ve CBR değerlerinin değişimi incelenmiş r.

2.1. Malzeme Özellikleri

Balıkesir Üniversitesi Çağış Kampüsünden temin edilen ince taneli zemin numunesinin döküm kumu ve döküm kumu+çimento katkısı ile stabilizasyonu gerçekleş rilmiş r. Zemin numunesine ait özellikler Tablo 1‘de veril-mektedir. Çalışmada kullanılan döküm kumu Balıkesir Küçük Sanayi Sitesindeki Dökümhaneden temin edilmiş olup döküm kumunun kimyasal özellikleri Tablo 2’de verilmektedir. Çalışmada kullanılan çimento PKÇ/B-32,5 R olup Balıkesir SET Çimento Fabrikasından temin edilmiş r. Çimentonun kimyasal ve fi ziksel özellikleri Tablo 3’de verilmektedir.

Tablo 1 - Zeminin Özellikleri.

Zemin

AASHTO Sınıfl aması A-7-5

Özgül Ağırlık 2.44

Likit Limit 56

Plas k Limit 36

Plas site İndisi 20

Su İçeriği (%) 38


Tablo 2 - Döküm Kumunun Kimyasal ve Özellikleri.

Kimyasal Özellikler Bileşenler %

SiO2 87.91

Al2O3 4.70

Fe2O3 0.94

CaO 0.14

MgO 0.30

SO3 0.09

Na2O 0.19

K2O 0.25

TiO2 0.15

Mn2O3 0.02

SrO 0.03

Kızdırma kaybı 5.15

Tablo 3 - Çimentonun Kimyasal ve Fiziksel Özellikleri

Kimyasal Kompozisyon Sonuç TS 12143 Değerleri

Cl (%) 0.0105 Max. %0.1

SO3 (%) 2.93 Max. %3.5

Toplam Katkı Miktarı (%) 31,23 Max. %35

Fiziksel Özellikler Sonuç TS 12143 Değerleri

2 Gün. Bas. Day. (N/mm2) 13,5 Min. 10

7 Gün. Bas. Day. (N/mm2) - -

28 Gün. Bas. Day.(N/mm2) 35.2 Min. 32,5 Max. 52.5

Priz Başlangıcı (Saat-Dak.) 1:50 Min. 1 Saat

Hacim Genleşmesi (mm) 1 Max. 10 mm

2.2. Deney Sonuçları ve Değerlendirilmesi

Çalışmada kullanılan döküm kumu katkılı zemin (ZDK), döküm kumu+çimento katkılı zemin (ZDK+Ç) numune-lerinin standart proctor deney sonuçlarına göre op mum su içeriği (wopt), maksimum kuru yoğunluk (ρkmax), değerleri Tablo 4 ve Tablo 5’de verilmektedir.

Tablo 4 - ZDK için wopt, ρkmax Değerleri.

Katkı (%) ρkmax (t/m3) wopt.

0 1,313 32

5 1,355 28

10 1,441 26

15 1,402 27


Tablo 5 - %50 ZDK+%50 Ç için wopt, ρkmax Değerleri.

Katkı (%) ρkmax (t/m3) wopt.

0 1,313 32

5 1,378 28

10 1,464 24

15 1,478 22

Deney sonuçlarına göre katkı yüzdelerine bağlı olarak maksimum kuru yoğunluklarda ar ş (Şekil 1), op mum su içeriklerinde azalma (Şekil 2) görülmüştür.

%0, %5, %10, %15 döküm kumu ve döküm kumu+çimento katkılı numuneler üzerinde yapılan CBR değerleri deney sonuçları Tablo 6’da verilmektedir.

Tablo 6 - ZDK, Z DK+Ç için CBR Değerleri.

Katkı (%) ZDK CBR (%) ZDK+Ç CBR (%)

0 4,021 4,021

5 7,311 6,819

10 7,962 8,407

15 8,225 9,284

CBR deney sonuçlarına göre katkı miktarı ar kça CBR değerleri artmaktadır. Çimento katkılı zeminlerin CBR değerleri daha yüksek değerler almakla birlikte, döküm kumu katkılı zeminlerde CBR değerleri bu değerlere ya-

1,2

1,25

1,3

1,35

1,4

1,45

1,5

0 5 10 15

Katk (%)

Max

.Kur

u Y

oun

luk

(t/m

3)

Z DKZDK+Ç

2022242628303234

0 5 10 15

Katk (%)

wop

t. (%

)

ZDKZDK+Ç

Şekil 1 - Katkı Yüzdesine Bağlı Olarak ZDK, ZDK+Ç Numunelerinin Maksimum Kuru Yoğunluk Değişimi.

Şekil 2 - Katkı Yüzdesine Bağlı Olarak ZDK, ZDK+Ç Numunelerinin Op mum Su İçeriği Değişimi.


kındır (Şekil 3). Ayrıca döküm kumu ve döküm kumu+çimento katkılı zeminlerinde CBR değerleri birbirine yakın değerler almış r.

3. Sonuçlar

Kentsel altyapı kavramı, sağlıklı içme suyu temini ve dağı mı, a k su ve kanalizasyon, ka a k toplama, geri dönüşüm ve arıtma, kent içi ulaşım, enerji dağı mı, haberleşme gibi hizmetleri, bu hizmetlerin planlama ve yöne mi ve gerekli tesis, yapı ve ağların yapım, işle m, bakım ve yenilenmesini kapsayan bir bütün olarak ele alınmaktadır. Kentsel altyapı sistemleri kentsel alanlarda insan sağlığını, güvenliği, ekonomik verimliliği, sosyal ve kültürel haya ve genel yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyen bir sistemler bütünüdür. Bileşenleri arasın-da güçlü etkileşim ve bağımlılık ilişkileri içeren bu sistemler bütününden op mum performans elde edilebil-mesi planlama, tasarım, uygulama, yöne m, bakım, iyileş rme, yenileme ve geri dönüşüm aşamalarında bir çok disiplin ve uzmanlık alanı arasında işbirliği içeren bir sistem yaklaşımını gerek rmektedir[7]. Çalışmada a k döküm kumu kullanılarak ka a k değerlendirme ve geri dönüşüm kentsel altyapı kavramları kapsamında hem zayıf taban zeminleri problemlerine çözüm üretmek hem de a kların geri kazanımı ile yaşanabilir kentsel çevre yara lması hedefl enmiş r.

Döküm kumu ve döküm kumu+çimento katkıları ile hazırlanan zeminlerin deneysel olarak maksimum kuru yo-ğunluk, op mum su içeriği ve CBR değerleri belirlenmiş r. Alınan kompaksiyon deney sonuçlarına göre ince ta-neli zemine döküm kumu ilavesi op mum su içeriklerini azaltmış, maksimum kuru yoğunlukları ar rmış r. Aynı şekilde ince taneli zemine döküm kumu+çimento ilavesi op mum su içeriklerini azaltmış, maksimum kuru yo-ğunlukları ar rmış r. Döküm kumu+çimento katkılı zeminlerin döküm kumu katkılı zeminlere göre op mum su içerikleri daha düşük, maksimum kuru yoğunlukları daha yüksek değerler almış r. Kuru yoğunlukların artması, su içeriklerinin azalması zeminin boşluk oranı-porozite-şıkaşabilirliğinin azalmasını dolayısıyla mukaveme nin ar -şını gösterir [7]. Alınan CBR deney sonuçlarına göre ince taneli zemine döküm kumu ve döküm kumu+çimento ilavesi CBR değerlerini ar rmış r. Döküm kumu+çimento katkılı zeminlerin CBR değerleri döküm kumu katkılı zeminler göre daha yüksek değerler almakla birlikte döküm kumu katkılı zeminlerinde CBR değerleri bu değer-lere yakındır. Katkısız numunelere göre döküm kumu ve döküm kumu+çimento katkılı zeminlerin CBR değerleri daha yüksek değerler almış r. CBR değerlerinin artması mukaveme n ar şının bir göstergesidir [8].

Sonuç olarak ince taneli zemine döküm kumu ve döküm kumu+çimento ilavesi maksimum kuru yoğunlukları ve CBR değerlerini ar rmış, op mum su içeriklerini azaltmış r. Dolayısıyla mukavemet artmaktadır. Bu özellikleri ile döküm kumu ve döküm kumu+çimento katkılarının yeni çalışmaların da yapılmasıyla zenim stabilizasyonunda kullanılabileceği düşünülmektedir. Böylece zemin özellikleri iyileş rilmiş, geri dönüşüm ile çevre kirliliği önlen-miş, ekonomiye katkı sağlanmış olacak r.

4. Kaynaklar

[1] Tunç,A.,.Yol Malzemeleri ve Uygulamaları, Atlas Yay., İstanbul, 2001.

[2] Turabi,A., Değirmenci,N., Okucu; A, “Fosforik Asit Üre m A ğı Fosfojipsin Stabilizasyon Malzemesi Ola-rak Kullanım Olanaklarının Araş rılması”, Balıkesir Ünv. IV. Mühendislik-Mimarlık Sempozyumu,11-13 Ey-lül,2002.

2468

10121416

0 5 10 15

Katk (%)

CB

R (%

)ZDKZDK+Ç

Şekil 3 - Katkı Yüzdesine Bağlı Olarak ZDK, ZDK+ Ç Numunelerinin CBR Değerlerinin Değişimi.


[3] Değirmenci,N., Okucu; A., Turabi, A., “The Using Possibili es of Phosphogypsum -Product of Phosphoric Acid Produc on as a Stabiliza on Materials,”, The Eighteenth Interna onal Conference on Solid Waste Techno-logy and Management, march 23-26,2003, Philadelphia,PA, USA.

[4] Okucu, A., Turabi,A., Değirmenci,N., “ The Use of By- Product Phosphogypsum with Cement for Soil Stabili-za on, 9. Uluslar arası Beton Yollar Sempozyumu, İstanbul, 4-7 Nisan 2004

[5] Okucu A.,Turabi A.,” Zemin Stabilizasyonunda Çimento + Fosfojips Kullanımı ve CBR Değerleri”, Yapı Dünyası, Mayıs 2009/158

[6] Çevre ve Orman Bakanlığı, “Tehlikeli A kların Sınıfl andırılması Kılavuzu”, LIFE HAWAMAN Projesi, LIFE06TCY/ TR/000292, ÇOB, Ankara, 2009.

[7] Güneş, O., Oğuz, C., Yılmaz, İ., S., “ Sürdürülebilir Kentsel Altyapı Sistemleri Hedefi ne Yönelik Yaklaşım ve Uygulama Gereksinimleri”, 6. Kentsel Altyapı Sempozyumu, Antalya, 14-15 Ekim 2011

[8] Özaydın K., Zemin Mekaniği, Birsen Yayınevi, İstanbul, ISBN:975-511-145-x


Kentsel Ka A kların Yöne minde Konumsal Çok Kriterli Karar Verme Tabanlı Bir Model Önerisi: Trabzon İli Örneği

Doç.Dr. Volkan Yıldırım1, Doç.Dr. Recep Nişancı2, Arş.Gör. Şevket Bediroğlu3

Karadeniz Teknik Üniversitesi, Harita Mühendisliği Bölümü, 61080, Trabzon. [email protected], [email protected], [email protected]

ÖZET

Kentsel Ka A kların (KKA) yöne minde en önemli işlem adımlarından biri ilgili tesisler için uygun yer seçimidir. Özellikle düzenli ka a k depolama, kompost-maddesel geri kazanım ve yakma tesisleri için uygun alanlar önce-likli belirlenmelidir. Düzenli Ka A k Depolama Alanları (DÜKADA), kompost-maddesel geri kazanım tesisleri ve yakma tesisleri yer seçimi süreci, konumsal bir problem gibi değerlendirilip gerekli harita altlıkların oluşturulması sure yle etkin bir şekilde çözülebilmektedir. Konumsal problemlerin çözümünde gerekli olan verilerin depolan-ması, yöne lmesi ve sunulması sürecinde ise Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojileri etkin olarak kullanılmak-tadır. Son zamanlarda CBS ile elde edilen sonuçların yetersizliği, karar vericinin kendi değerlendirmelerini de sürece dahil edebileceği Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerinin kullanılmasını zorunlu hale ge rmiş r. Günümüzde ka a k yöne minde özellikle bertaraf tesislerinin yer seçimi problemleri CBS ve ÇKKV entegrasyo-nu ile çözülebilmektedir. Bu iki farklı disiplinin bir arada kullanılması ile oluşan yönteme Konumsal Çok Kriterli Karar Verme (K-ÇKKV) adı verilmektedir. Yapılan çalışmada, Trabzon İl’i için KKA yöne minde bertaraf tesislerinin entegre bir şekilde konumlandırılabileceği alanlar tespit edilmiş r. Analiz sonuçları, KKA yöne minin önemli bir parçası olan bertaraf tesislerinin yer seçiminde K-ÇKKV’nin etkili bir yöntem olarak kullanabileceğini göstermiş r.

Anahtar Sözcükler: Düzenli ka a k depolama, kompost, yakma tesisi, yer seçimi, CBS, ÇKKV

1. GİRİŞ

A kların depolanması, gelir düzeyi düşük ülkelerde kullanılan bertaraf sistemlerindendir. Son zamanlarda, kent-sel çevre problemlerinin artmasından dolayı düşük gelirli ülkelerde ka a k yöne mi çok dikkat çekmektedir. En temel problemlerin başında geleni a kların bertara için uygun yer seçimiyle ilgilidir. Deponi alanlarında oluşan sızın suyu genellikle organik madde, amonyak ve ağır metal gibi kirle ci maddelerden önemli miktarda içerir. Çevresel ve sağlık açısından ortaya çıkan bu tür problemler, düzenli depolama yönteminin yanı sıra yakma yöntemi ile bertaraf ve ayrıca kompost ve maddesel geri kazanım yöntemlerinin de kullanılması zorunluluğunu doğurmuştur. Bu tesislerinde çevresel, sosyolojik, sağlık ve ekonomik olarak bazı dezavantajları bulunmaktadır. Bu dezavantajları en aza indirgemek doğru yer seçimi ile mümkün olabilmektedir (Gorsevski et al., 2012, Ashraf et al., 2015).

Bir tür “arazi kullanım planlaması” olan bertaraf tesisleri yer seçimi, farklı arazi kullanım bölgelerine uzaklık, eğim hesabı, fay ha ve heyelan gibi doğal tehlike eşiklerine yakınlık vb. birçok konumsal analiz içerir. Bu bağ-lamda her türlü konumsal veriyi işleme ve analiz etme yeteneğine sahip Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) uygun bertaraf tesisleri yer tespi konusunda bir karar destek aracı olarak önemli bir rol üstlenmektedir. CBS, her türlü ekonomik, teknik, sosyolojik, çevresel koşulun sürece dahil edilebilmesine, ve değişik koşullar al nda oluşacak sonuçların irdelenebilmesinde olanak sağlar. Bu amaçla kullanılan çok kriterli karar verme (ÇKKV) analizi, pu-


anlama yoluyla alterna f sahaları karar faktörleri açısından kıyaslama (sıralama) ve en iyi alterna fi belirleme olanağı sağlar. CBS ve ÇKKV entegrasyonu son yıllarda Konumsal Çok Kriterli Karar Verme (K-ÇKKV) olarak isim-lendirilmektedir (Ashraf et al., 2015, Nixon et al., 2013, Thampi and Bakul, 2015).

2006 yılında yapılan bir çalışmada, belediyelerden toplanan 25,28 milyon ton ka a ğın; % 46,8’i belediye çöp-lüğünde, % 10,1’i büyükşehir belediye çöplüğünde, % 2,2’si başka belediye çöplüğünde, % 1’i açıkta yakılarak, % 0,6’sı gömülerek, % 0,3’ü dereye ve göle dökülerek bertaraf edildiği, % 37,3’ünün Düzenli Ka A k Depolama Alanlarına (DÜKADA), % 1’inin ise kompost tesislerinde işlendiği belirlenmiş r. Türkiye’deki kentlerde toplanan yıllık ka a k miktarını gösteren son çalışmalar, a k miktarının 25,28 milyon ton/yıl olduğunu gösterirken bu miktarın sadece % 27,8’i bertaraf etme metotları ile değerlendirilmekte ve geri kalan kısımla ilgili sorunlar ise depolama alanlarında giderilmeye çalışılmaktadır. Bu sonuçlar, Türkiye’de ka a kların bertaraf edilmesi ile ilgili uygulamalar konusunda son zamanlarda bir hareketliliğin yaşandığını ancak ortaya konan performansın yeterli düzeyde olmadığını göstermektedir (Yılmaz and Bozkurt, 2010).

Düzenli Depolama; üre ci tara ndan a lmak istenen ancak, çevrenin korunması bakımından düzenli bir şekilde uzaklaş rılması gereken ka maddeler ve arıtma çamuru olarak nitelendirilen ka a kların çevrede yara ğı fi ziksel, kimyasal ve biyolojik etkileri göz önünde bulundurularak belirli bir düzen içerisinde toplanması ve buna göre depolanması gerekmektedir. Düzenli depolamada amaç, mekanik, kimyasal ve biyolojik işlemlerle değer-lendirilmesi, ekonomik bir şekilde mümkün olmayan ya da bu işlemler sonucu açığa çıkan ve insan sağlığını teh-dit eden, diğer canlılara çeşitli şekillerde zarar veren, çevre este ğini bozan ka a klarının yerleşim alanlarından uzaklaş rılıp zararlarının önlenmesidir. Uygun yer seçimi ve çevre koruma önlemleri gibi teknik standartlara uygun şekilde inşa edilmiş düzenli depolama alanları a klardan kurtulmanın en etkili yoludur (Kolay, 2012).

Kompostlama; Kompostlama organik materyallerin humusa benzer bir materyale dönüştürüldüğü biyokimyasal bir işlemdir. Bu işlem için organik materyalin ayrı toplanması gereklidir. Tarımsal faaliyetlerin fazla olduğu bölge-lerde organik gübre olarak kullanılmasıyla ekonomik açıdan avantaj sağlayabilecek bir yöntemdir (Kolay, 2012).

Yakma yöntemi; Yüksek ısıda yanıcı a kların özel yakma rınlarında yakılması işlemidir. Yanıcı a kların depolama alanında bulunmasının yaratacağı problemleri ortadan kaldırması, a k hacminin azal lması ve yakma işlemiyle elektrik üre lebilmesi gibi avantajları bulunmaktadır. Fakat böyle bir tesisin kurulma maliye yüksek r. Bu yön-temin uygulanabilirliği yakılan a kla üre len enerjinin sa şından elde edilen kâra bağlıdır (Kolay, 2012).

2. Çalışma Alanı ve Problemin Tanımı

Çalışma alanı olarak, Doğu Karadeniz Bölgesi, Trabzon İl’i seçilmiş r. Trabzon’da, Rize İl’i ile birlikte kullanılan

Şekil 1 - Trabzon İl’i idari sınır haritası


mevcut durumda kentsel a kların depolandığı Çamburnu Depolama tesisi faaliyet göstermektedir. Bu tesisin depolama kapasitesi dolduğu için Araklı İlçesi Turup Mevkii DÜKADA olarak belirlenmiş r. Bu iki alanında uygun yerler olmadığı konusunda yoğun bir kamuoyu faaliye yürütülmektedir.

Trabzon ili, Doğu Karadeniz Dağları’nın oluşturduğu yayın ortasındaki Kalkanlı Dağlık kütlesinin kuzeye bakan ya-maçları, 38° 30’- ¬40° 30’ doğu meridyenleri ile 40° 30’ - 41 ° 30’ kuzey paralelleri arasında yer almaktadır (Şekil 1). Kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Gümüşhane ve Bayburt, doğusunda Rize, ba sında Giresun ili bulunur. İlin nüfusu 2014 yılı verilerine göre 766.782 olup, kilometre kare başına yaklaşık 164 kişi düşmektedir (TÜİK, 2014). Bu oran kıyılardan iç kısımlara gidildikçe azalmaktadır.

3. Yöntem

Bu çalışmada ilk olarak, DÜKADA, kompost & maddesel geri kazanım tesisleri ve yakma tesisleri yer seçimine etki eden faktörlerin belirlenmesine yönelik bir literatür araş rması gerçekleş rilmiş r. Bu araş rmada hangi fak-törlerin yaygın olarak kullanıldığı hangilerinin ise daha az kullanıldığı tespit edilmiş r. Belirlenen faktörlere bağlı olarak standartlara uygun olarak konumsal bir veritabanı oluşturulmuştur. Faktörlerin yer seçimine etki derecesi belirlenmiş ve birer ağırlık değeri olarak veritabanına entegre edilmiş r. Oluşturulan bu konumsal veritabanı çalışamanın uygulama alanı Trabzon İli için kullanılmış r. Gerekli bütün grafi k ve öznitelik bilgileri veritabanına aktarılmış r. Mevcut olan konumsal veriler ilgili kurumlrdan, mevcut olmayan veriler kullanılan veri toplama yöntemlerine göre (uydu teknolojileri, GPS vb.) elde edilmiş r. Mevcut durumda kurum ve kuruluşlarda kayıtlı olan veriler, uygun sayısallaş rma teknikleri ile veritabanlarına aktarılmış r. Raster dönüşümler yapılarak, CBS tabanlı raster teknolojileri ile uygun yer seçiminin yapılabileceği Trabzon İli Kentsel Ka A k (KKA) yöne mi ma-liyet yüzeyi haritaları oluşturulmuştur. Bu haritalar üzerinden mevcut DÜKADA’lar ve raster CBS tabanlı model üzerinden bulunan DÜKADA’lar karşılaş rılmış r. Ayrıca yakma tesisleri ve kompost & maddesel geri kazanım tesisleri için uygun yerler de belirlenmiş ve entegre bir KKA yöne m planı oluşturulmuştur (Şekil 2).

Şekil 2 - KKA yöne minde uygun yer seçimi için iş akışı


3.1. Bertaraf Tesisleri Yer Seçimine Etki Eden faktörler

a- Düzenli Ka A k Depolama Alanları Yer Seçimine Etki Eden Faktörler

Faktörlerin, faktör ağırlıklarının ve alt kriter uygunluklarının tespi için 20 adet bilimsel çalışma irdelenmiş r (Tablo 1). Ayrıca Türkiye bağlamında modelin daha gerçekçi sonuçlar verebilmesi için yapılan çalışmalar incelen-miş ve özellikle mevcut durumda kullanılan DÜKADA’ların ortaya çıkardığı sorunlar araş rılmış r. Bu çalışmalar-da, literatüre bağlı olarak tespit edilen faktörlerin uygunluğu, bu faktörlerin yer seçimi işlemine etki derecesi ve ayrıca alt kriterlerin uygunluk dereceleri değerlendirilmiş r.

A kların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelikte belir len sınırlandırmaların her biri ayrı bir veri katmanı olarak değerlendirilip, konumsal ve sözel veriler ilgili verit toplama yöntemine göre yapılmış r. Yönetmeliğe göre dikkate alınacak sınırlandırmalar;

• Yerleşim birimlerine uzaklık,

• Hava ulaşım güvenliği,

• Orman alanları ve ağaçlandırma alanlarına uzaklık,

• Flora – fauna alanlarına uzaklık,

• Yeral ve yüzey sularına uzaklık,

• Jeolojik, jeoteknik durum,

• Topografi k yapı,

• Hidrojeolojik durum,

• Taşkın, heyelan, çığ, erozyon ve yüksek deprem riski,

• Yağış durumu,

• Doğal veya kültürel miras durumu,

• Çizgisel mühendislik yapılarına (boru ha , enerji nakil ha vb.) uzaklık,

• Toprak kalitesi,

• Mevcut maden ve taş ocakları,

• İçme suyu havzaları,

• Rekreasyon ve mesire yerleri,

Ka a k depolama alanı yer seçimi, çevresel, sosyolojik, ekonomik ve teknik anlamda birçok faktörün birlikte değerlendirilmesi gereken zor, karmaşık ve uzun bir süreç r (Chang et al. 2008). Ka a k depolama alanlarının yer seçiminde, bu alanlar bio-fi ziksel çevreyi ve ekolojik yapıyı önemli ölçüde etkileyeceği için, çevresel faktörler oldukça önemlidir (Sumathi et al. 2008). Ekonomik faktörler ise ka a k depolama alanlarının oluşturulması, gelişimi ve işle m süreci ile ilgilidir (Delgado et al. 2008). Sosyal ve poli k faktörler ise, ka a k depolama te-sislerinin yer seçiminde engelleyici faktörler olarak görülmektedir. “Benim yakınımda olmasın da, nerede olursa olsun” (“not in my backyard” and “not in anyone’s backyard”) sosyal yaklaşımı karar vericiler üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır (Tuzkaya et al. 2008; Chang et al. 2008; Nas et al. 2010).

Faktör ve alt faktör ağırlıklarının hesaplanmasında Konumsal Çok Kriterli Karar Verme (K-ÇKKV) yöntemleri kulla-nılmış r. Bu aşamada uygunluk sınıfl andırması 1’den 10’a kadar yapılmış r (Tablo 2). Kesin engel olarak tanımla-nan faktörler ∞ ile simgelenmiş r. 1 en az uygun, 10 değeri ise en uygun alanları simgelemektedir. Bu ağırlıkların tespi nde çalışma bölgesinin hassasiyetleri, mevcut durumda kullanılan ka a k depolama yaşanan sorunlar sürece dahil edilmiş r. Örneğin bölgedeki yoğun ormanların bulunduğu alanlar ve tarımsal niteliği korunacak olan topraklar (Arazi Kullanım Kabiliyet Sını (AKKS) değeri 1 ve 2 olan alanlar) kesin engel olarak tanımlanmış r. Yerleşim alanlarına, aquifer alanlarına, fay hatlarına ve koruma alanlarına 1000 m., yüzey sularına, doğal kaynak-lara, okul hastane gibi alanlara 500 m. mesafedeki yerler de kesin engel olarak tanımlanmış r (Tablo 2). (Yang et al. 2008; Wang et al. 2009; Moeinaddini et al.2010; Zamorano et al. 2008; Nas et al. 2010; Yang et al. 2008; Akbari et al. 2008; Sadek et al. 2006; Sumathi et al. 2008; Gemitzi et al. 2007; Sener et al.2011).


Tablo 1 - Ka a k depolama alanları yer seçimi için etkili faktörler

Faktör Adı

KaynaklarSh

arifi

et a

l. 20

09

Sum

athi

et a

l. 20

08

Abes

si an

d Sa

eedi

, 200

9

Erso

y an

d Bu

lut,

2009

Akba

ri et

al.

2008

Chan

g et

al.

2008

Baba

n et

al.

1998

Calij

uri e

t al.

2004

Sade

k et

al.

2006

Kark

azi e

t al.

2001

Rahm

an e

t al.

2008

Gem

itzi e

t al.

2007

Jarr

ah a

nd Q

dais,

200

6

Gupt

a et

al.

2003

Yesil

naca

r and

Ce

n, 2

005

Nas

et a

l. 20

10

Yang

et a

l. 20

08

Zam

oran

o et

al.

2008

Moe

inad

dini

et a

l. 20

10

Wan

g, Q

uin,

Li,

2009

PUAN

Yerleşim alanlarına uzaklık * * * * * * * * * * * * * * * * * * 21

Akarsulara uzaklık * * * * * * * * * * * * * * * * * * 21

Ana arter yollara uzaklık * * * * * * * * * * * * * * * * * * 21

Eğim * * * * * * * * * * * * * * * 19

Arazi kullanımı/örtüsü * * * * * * * * * * * * * * * * 18

Yüzey suları (göl, baraj vb.) * * * * * * * * * * * * * * * * 17

Aquifer alanlarına uzaklık * * * * * * * * * * * * * * 16

Jeoloji * * * * * * * * * * * * * 16

Su kuyularına uzaklık * * * * * * * * * * * * * 14

Koruma alanlarına uzaklık * * * * * * * * * * * 13

Fay hatlarına uzaklık * * * * * * * * * * 10

Havalimanlarına uzaklık * * * * * * * 9

Nüfus yoğunluğu * * * * * * * * 9

Demiryolu * * * * * * * 8

Yağmur * * * * * * * 7

Sanayi tesislerine uzaklık * * * * * * 6

Doğal kaynaklara uzaklık * * * * * 6

Kıyı çizgisine uzaklık * * * * 5

Enerji hatlarına uzaklık * * * * 5

Rüzgâr * * * 5

İklimsel şartlar * * * 3

Boru hatlarına uzaklık * * 3

A k su hatlarına uzaklık * * * 3

Sulama kanallarına uzaklık * * * 3

Toprak * * 3

Heyelan bölgelerine uzaklık * * 2

Flora/fauna alanlarına uzaklık * * 2

Taşınmaz değeri * * 2

Mülkiyet * 1

İdari sınırlar * 1

Sağlık tesislerine uzaklık * 1

Eği m merkezlerine uzaklık * 1


Tablo 2 - DÜKADA yer tespi ne etki eden faktör ve alt faktör ağırlıkları

Faktörler / Alt Faktörler Ağırlık (%) Faktörler / Alt Faktörler Ağırlık (%)

Arazi Kullanımı 15 Toprak 10

Yoğun Orman* ∞ I. Sınıf Toprak – Çok İyi Tarım* ∞

Sezonluk Tarım 2 II. Sınıf Toprak 1

Tarım Alanları 1 III. Sınıf Toprak 3

Sulak Alanlar* ∞ IV. Sınıf Toprak 4

Kayalık Alanlar 5 V. Sınıf Toprak 5

Açık Alanlar 6 VI. Sınıf Toprak 6

Yerleşim Alanları* ∞ VII. Sınıf Toprak 8

Diğer 10 VIII. Sınıf Toprak – Tarım Yapılamaz 10

Eğim 10 Yol 10

0-50 9 0-500 10

5-100 7 500-1000 8

10-150 5 1000-1500 6

15-200 3 1500-2000 4

20-250 1 2000-5000 2

>250 * ∞ >5000 1

Jeoloji 10 Göl - Baraj 20

En uygun alanlar 10 0-1000* ∞

Uygun alanlar 6 1000-2000 1

Uygun olmayan alanlar 1 2000-3000 5

Sakıncalı alanlar* ∞ >3000 10

Akarsu 20 Heyelan 5

0-500* ∞ Ak f Heyelan Alanları* ∞

500-1000 1 Potansiyel Heyelan Alanları 1

1000-2000 2 Eski Heyelan Alanları 2

2000-3000 6 Demiryolu /Okul/Hastane/Kıyı Çizgisi/ Limanlar** -

>3000 10 0-500* ∞

Altyapı (Boruha /Enerjinakilha /A ksu vb.)** - >500 10

0-300 ∞ Doğal Kaynaklar (Su/Enerji/Jeolojik)** -

>300 10 0-500* ∞

Fay Ha / Flora ve Fauna** - >500 10

0-1000* ∞ Koruma Alanları/Aquiferler/Yerleşim/Turizm** -

>1000 10 0-1000* ∞

>1000 10

* Kesin Engel

**Ağırlık değeri verilmeden kesin engel olarak tanımlanan alanlar


b- Yakma Tesisleri Yer Seçimine Etki Eden Faktörler

Yakma tesisleri alanları için uygun yerlerin tespit edilmesine yönelik yapılan çalışmada, akarsu, nüfus, eğim, AKKS, arazi kullanımı, hidroloji, altyapı, fl ora-fauna ve turizm katmanları kullanılmış r.

Yakma tesisi alanların belirlenmesinde ÇKKV yöntemlerinden Basit Ağırlık Yöntemi kullanılarak uygun yer tespit edilmiş r. Yer seçimi için kullanılan faktörler ve bu faktörlerin yer seçimine yap ğı etki değerlerini gösteren ağır-lıklar Tablo 3’de gösterilmiş r.

Tablo 3 - Yakma tesisleri yer seçimine etki eden faktörler ve faktör ağırlıkları

Faktör Katman Öncelik Sırası Ağırlık (100)

Kıyıdan i baren 5 km.lik alanlar Kiyi_cizgi 10 8

Kaynaktan tesise taşıma mesafesi, Nüfusun yoğun olduğu alanlar yakın Nufus_yogunluk 8 16

Ar kların depolandığı alandan uzaklık (Depolama alnlarına max. 10 km.) Alterna f_depo_alan 4 14

Tesis ulaşım, Ana arter yollara max. 200 m. mesafe yol 9 9

Soğutma suyu mevcudiye , su kaynaklarına max. 500 m. mesafe Akarsu, gol, golet 5 10

Hava yolu güzergahı, Koni dışındaki alanlar

Havalimanı, uçuş_koni, yasak_bolge 1 11

Isı enerjisi veya buhar kullanan müşterilere yakınlık, Endüstri ve sanayi tesislerine max. 2 km. mesafede

Sanayi_tesis, maden, endustri 6 11

Eğimi %12 al nda olan alanlar Eğim (derece) 7 9

Arazi kullanımı (Orman, yerleşim ve kaliteli tarım olmayan alanlar,) Arazi_kullanım 3 6

İl, İlçe ve kent merkezlerinin dışında, yoğun yerleşim alanlarının dışında İkonos_uydu 2 6

c- Kompost & Maddesel Geri Kazanım Tesisleri Yer Seçimine Etki Eden Faktörler

Bu tesislerin ortaya çıkaracağı koku nedeniyle, yapılan analizlerde, sahilden 5km. alan içinde, yerleşim yerlerin-den uzak bölgeler seçilmiş r. Eğimi %12’den küçük olan alanlar (oldukça düz alanlar), arazi kullanımı açısından ormanlık olmayan alanlar, toprak kalitesi düşük olan alanlar, ekili ve dikili tarım yapılmayan alanlar seçilmiş r. Yerleşim bölgelerine uzaklık faktöründe, idari birimleri 2011 yılı nüfuslarına göre, kriging analizleri ile oluştu-rulan nüfus yoğunluk haritaları kullanılmış ve bu haritalar üzerinde yoğun yerleşim olarak görülmeyen alanlar tercih edilmiş r. Ayrıca 2009 yılına ait uydu görüntüsü üzerinden, kıyıdan 5km. lik alan içinde kalan yerleşim alanları sayısallaş rılarak kesin engel olarak analiz sürecinde kullanılmış r.

Ayrıca il genelinde ilk ve ortaöğre m kurumları, rekreasyon alanları, kültür ve turizm alanları, limanlar ve sağlık tesisleri de irdelenerek, belirlenecek alanların bu tür çekim alanlarından uzak olmasına çalışılmış r.

3.2. Konumsal Veritabanı Tasarımı

Arazi Kullanım: Arazi kullanım haritası iki farklı kaynaktan elde edilmiş r. Bunlardan birincisi Landsat uydu gö-rüntüsünün sınıfl andırılmasından elde edilen arazi kullanım haritasıdır. İkincisi ise MTA Bölge Müdürlüğünün üre ği 1/100.000 ölçekli arazi kullanım haritasıdır. Bu kurum tara ndan üre len harita, arazi kullanım sınıfl arını içermektedir. Oluşturulan katmana öznitelik bilgisi olarak arazi kullanım sınıfl arı girilmiş r. Trabzon iline ait arazi


kullanım haritası Şekil 3’de gösterilmiş r. Ancak güncel olması nedeniyle arazi kullanım haritası olarak, uydu görüntüsünün sınıfl andırılması sonucu elde edilen harita esas alınmış r.

Topografya: Sayısal arazi modeli 1/25.000 ölçekli standart topografi k haritaların sayısallaş rılması ile üre lmiş r. Bu haritalar üzerindeki eğriler 10 metre aralıklı olarak üre lmiş r. Sayısal yükseklik modeli ArcGIS 10.1 yazılımı kullanılarak üre lmiş r (Şekil 4). Bu harita üzerinden eğim ve bakı haritaları da üre lmiş r. Eğim haritasında piksel boyutu 25 metre olarak belirlenmiş r.

Toprak: Köy Hizmetleri 11. Müdürlüğünün 1/100.000 ölçekli olarak toprakla ilgili bilgiler içeren haritası sayısal-laş rılarak veri tabanına aktarılmış r. Sayısallaş rma işlemi arazi kullanım bölümünde olduğu gibi yapılmış r. “Toprak” adı al nda toplanan bilgiler şunlardır: büyük toprak grubu (BTG), erozyon derecesi (ED), şimdiki arazi

Şekil 3 - Arazi örtüsü haritası

Şekil 4 - Sayısal arazi modeli


kullanım şekli (SAKS), arazi kullanım kabiliyet sını (AKKS), arazi pi (AT), tarım arazi sını (TAS) ve alt sınıf (AT). Arazi kullanım kabiliyet sınıfl arı sekiz ade r. Bu sınıfl ar toprak zarar ve sınırlandırmalarına göre I. sını an VIII. sı-nıfa kadardır. İlk dört sınıf arazi, iyi bir toprak idaresi al nda, yöreye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman, mera ve çayır bitkilerini iyi bir şekilde ye ş rme yeteneğine sahip r. V., VI. ve VII. sınıfl ar adapte olmuş yerli bitkilerin ye şmesine elverişlidir. V. ve VI. sınıfl arda, toprak ve su koruma önlemleri alındığında bazı özel bitkilerde ye şe-bilir. VIII. Sınıf arazilerde çok etkin ve pahalı ıslah çalışmaları ile ürün alınabilirse de, mevcut piyasa koşullarında elde edilecek ürün ya rım harcamalarını karşılayamaz.

Diğer: Jeoloji, litoloji, fay ha , akarsu, yüzey suyu verileri 1/25.000 ölçekli kağıt altlıklı haritalardan sayısal-laş rılarak üre lmiş r. Ayrıca yol ağı haritası 1/25.000 ölçekli topografi k haritalar üzerinden sayısallaş rılarak ve uydu görüntülerinden kontrol edilerek oluşturulmuştur. Heyelan haritaları CBS teknolojileri kullanılarak ayrı analizler sonucu oluşturulmuştur. Eği m, sağlık, havalimanı, deniz limanı vb. harita katmanları GPS tabanlı öl-çümler yardımıyla oluşturulmuştur. Yerleşim alanları uydu görüntüleri üzerinden ve köy yerleşik alanları ise arazi ölçümleri sonucunda elde edilmiş r. Turizm, kültür, doğal kaynaklar vb. haritalar ilgili kurumlardan kağıt altlıklar olarak temin edilmiş, sayısallaş rılarak veritabanlarına aktarılmış r. Önemli aquifer alanları ve su kuyuları DSI XXII. Bölge müdürlüğünden kâğıt altlık haritalardan sayısallaş rılarak temin edilmiş r (Şekil 5). Mevcut doğal gaz boru hatları BOTAŞ genel müdürlüğünden, enerji nakil hatları ise TEİAŞ bölge müdürlüğünden dijital olarak temin edilmiş r.

3.3. Raster Tabanlı Maliyet Yüzeyi Haritası

Raster veri modeli, aynı katmanın pikselleri ya da aynı coğrafi konumdaki farklı katmanlardaki pikseller arasında aritme k işlemlerin yapılabilmesi için en kullanışlı veri forma dır. Günümüzde birçok CBS yazılımı, raster veri forma nın sağladığı avantajlar nedeniyle, yüzey analizleri, minimum maliyetli güzergâhların belirlenmesi, kat-manlar arasında aritme k işlemlerin oluşturulması ve en uygun yer seçimi gibi belirli fonksiyonları yaygın olarak kullanmaktadır (Yildirim 2009). Bu çalışmada cost surface map oluşturmak için ESRI fi rması tara ndan üre len ArcGIS 10.1 yazılımı kullanılmış r.

Rakamsal değeri fazla olan piksel ka a k depolama için uygun piksel anlamına gelmektedir. Fakat bu çalışmada yerleşim birimlerinin kıyı çizgisinde yoğunlaş ğı ve nüfusun çoğunluğunun kıyı bölgelerde yaşadığı düşünüldü-ğünde, taşıma maliye açısından sahilden 10 km. güneye kadar olan alanlar içinden uygun yer seçimi yapılmış r.

Şekil 5 - Aquifer ve akarsu haritası


4. Bulgular

4.1. Trabzon İli Uygun Ka A k Depolama Alanları

Oluşturulan maliyet haritası üzerinden maliyet değeri yüksek olan ve bütüncül olarak 20 hektarın üzerinde alan kaplayan ve kıyı kenar çizgisinden en fazla 10 km. güneyde olan alanlarda uygun yerler çıkar lmış r. Şekil 10. da görüldüğü gibi bu şartları sağlayan 8 adet uygun alan tespit edilmiş r.

2010 yılında büyükşehir ilan edilen ve sınırları buna göre yeniden düzenlenen Trabzon’un yeni gelişme alanları Ayvalı yerleşimini kapsayacağı için burada ka a k depolama tesisi yapılması uygun görülmemektedir. Sonuç olarak Derecik, Kaynarca, Pınaral , Yokuşlu, Yenice, Arsin ve Tavşanlı yerleşimleri uygun ka a k depolama tesisi olarak düşünülebilir (Şekil 6). Değerlendirme sonuçları Tablo 4’de gösterilmiş r.

Tablo 4 - Çamburnu, Araklı/Turup ve bulunan uygun yerlerin değerlendirilmesi

Değerlendirme KriterleriGeleneksel Yöntem Raster CBS tabanlı yöntem

Çamburnu Landfi ll Area

Arakli Landfi ll Area Tavşanlı Kaynarca Pınaral Yenice

Uygunluk Degeri (Cost Surface) 60 2000 10027 10011 9319 8222

Aquifer Alanlarına Uzaklık 5977 743 3668 6224 5243 2898

Yerleşim Alanlarına Uzaklık 1100 600 1831 2844 1542 1120

Akarsulara Ortalama Uzaklık 308 285 1339 894 1033 914

Ana Yollara Ortalama Uzaklık 117 102 1146 210 467 127

Ortalama Egim 15 14 14 12 11 17

Ormanlık Alanlara Uzaklık 1100 0 2535 602 2600 1200

Sağlık Uzaklık 1370 1760 2180 2621 5861 3093

Eği m Uzaklık 1410 599 2335 1719 1156 1335

Turizm Uzaklık 1600 600 2681 5874 5006 4520

Koruma Alanlarına Uzaklık 5720 600 15448 9830 11905 11791

Şekil 6 - Trabzon İli Uygun Ka A k Depolama Alanları


4.2. Trabzon İli Uygun Kompost & Maddesel Geri Kazanım Alanları

Yapılan analizler sonucunda Trabzon İl’i için kompost ve maddesel geri kazanım alanlarının Trabzon kent mer-kezinin doğusunda Arsin ve Araklı ilçelerinin arasında yoğunlaş ğı görülmüştür. Ek 3’de kompost ve maddesel geri kazanım alanları için uygun yerlerin ilçe ve köy isimleri ile coğrafi k koordinatları verilmiş r. Bunlar arasından Araklı İlçesi, Yalıboyu köyünde tespit edilen alan maliyet haritası üzerinde en yüksek puana karşılık gelmesi ne-deniyle en uygun alan olarak seçilmiş r (Tablo 5, Şekil 7).

Tablo 5 - Kompost ve maddesel geri kazanım alanlarının ista s ksel değerlendirilmesi

Değerlendirme KriterleriUygun Yerler

Araklı - Yalıboyu

Sürmene-Petekli

Arsin-Dilek

Trabzon-Dolaylı

Yomra-Yokuşlu

Uygunluk Degeri (Maliyet Haritası Üzerinden) 4322 3216 3005 2996 2980

Kıyıya Uzaklık (m.) 1339 3196 3343 4472 2448

Yerleşim Alanlarına Uzaklık (m.) 758 748 332 64 91

Akarsulara Ortalama Uzaklık (m.) 681 578 109 216 1151

Anayollara Ortalama Uzaklık (m.) 818 216 188 306 308

Ortalama Egim (%) 6 9 6 8 11

4.3. Trabzon İli Uygun Yakma Tesisleri Alanları

Konumsal bir problem olan yakma tesisi yer seçimi işleminde kullanılacak faktörlere karşılık gelen her bir veri se raster veri forma na dönüştürülmüş ve bir sınıfl andırma sürecine tabi tutulmuştur. Bu aşamadan sonra her bir faktöre karşılık gelen veriler ve bu veriler içinde yakma tesisleri için uygun olabilecek alanlar ve uygun olmayacak alanlar tespit edilmiş r. Bu işlemin ardından faktör ağırlıkları da analiz sürecine dahil edilerek, sonuç maliyet yüzeyi haritası oluşturulmuştur (Şekil 8). Bu harita üzerinden yakma tesisleri için uygun olan alanlar tespit edilmiş r. Trabzon İl’i için kıyıdan 5km. uzaklıkta, alterna f depolama alanlarına yakın olan ve en az 20

Şekil 7 - Kompost ve maddesel geri kazanım için uygun alanlar


dönüm büyüklüğünde olan 41 adet alan tespit edilmiş r. Bu alanların İl’in doğu kısmında yer alan Yomra ve Arsin ilçelerinde yoğunlaş ğı görülmektedir. Ancak Trabzon İl’indeki kentsel, arkeolojik ve doğal sit alanları ile turizm ve rekreasyon alanları dikkate alındığında, Araklı ilçesi Canayer kalesi sit alanı içinde kalan üç uygun alan değer-lendirme dışında bırakılmış r. Sonuç olarak, yakma tesisleri için 38 adet alan uygun yer olarak tespit edilmiş r. Bu alanlar içinden maliyet haritası üzerinde en yüksek puanı alan Arsin İlçesi Yeşilyalı Beldesi (Arsin organize sanayi sitesinin güney doğusu) en uygun alan olarak tespit edilmiş r (Tablo 6).

Tablo 6 - Yakma tesisleri için uygun alanların ista s ksel değerlendirilmesi

Değerlendirme KriterleriYakma tesisleri için uygun yerler

Arsin- Yeşilyalı

Arsin - Harmanlı

Arsin- Dilek

Yomra - Merkez

Araklı- Yalıboyu

Uygunluk Degeri (Maliyet Haritası Üzerinden) 5641 5600 5320 4912 4863

Depolama Alanlarına Uzaklık (m.) 3577 2753 1173 2396 4774

Yerleşim Alanlarına Uzaklık (m.) 1362 126 385 9 821

Akarsulara Ortalama Uzaklık (m.) 355 163 62 84 125

Anayollara Ortalama Uzaklık (m.) 219 286 217 22 176

Ortalama Egim (%) 3 4 5 5 6

Kıyı Çizgisine Uzaklık (m.) 482 3598 3284 1870 824

Sanayi Tesislerine Uzaklık (m.) 2489 2644 1839 1239 1141

Havalimanına Uzaklık (m.) 16053 12909 15416 8860 17909

5. Sonuçlar

KKA yöne minde özellikle tesislerin uygun yer seçiminde CBS tabanlı raster teknolojileri etkin sonuçlar vermek-tedir. Bu teknolojiler kullanılarak oluşturulan maliyet yüzeyi haritaları karar verme mekanizmasının hızlı ve doğru

Şekil 8 - Yakma tesisleri için uygun yer haritası


çalışmasını sağlamaktadır. Raster veri setlerinin özellikle modelleme basitliği ve sınıfl andırma özelliği yer seçimi işlemlerinde önemli avantajlar sağlamaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde kullanılan klasik yöntemler bu bağlamda etkin çözümler sunamamaktadır.

Konumsal bir problem olan yer seçimi işleminde kullanılacak konumsal verilerin doğruluğu, ölçeği ve güncelliği önemlidir. Bu tür çalışmalarda ortaya çıkan sonuçların arazi çalışmaları ile kontrol edilmesi gerekmektedir.

Mevcut durumda kullanılan Çamburnu DÜKADA fay hatlarına yakınlığı, mevcut akarsulara yakınlığı, yerleşim alanlarına yakınlığı, havza alanı içinde bulunması; Araklı/Turup DÜKADA ise Yanbolu ve Karadere Aquifer alan-larına olan yakınlığı, havza sınırları içinde kalması, yerleşim birimlerine yakınlığı ve turizm alanı olarak ilan edil-mesinden dolayı maliyet haritası üzerinde aldığı değerlere göre uygun alan olarak tanımlanmamış r. Ormanlık alanlara uzaklık, sağlık tesislerine uzaklık, eği m alanlarına uzaklık vb. kriterler incelendiğinde bu iki alanın uy-gun alan olmadığı tespit edilmiş r.

Bu tür çalışmalarda idari sınırların önemli sorunlar ortaya çıkardığı görülmektedir. Uygun yer seçimi çalışmasın-da idari sınırlardan ziyade, bütüncül havza sınırları referans alınmalıdır. Köy, ilçe, il ve ha a ülke sınırları için bu durum geçerlidir. Bir havza içinde bulunan DÜKADA aynı anda birden fazla ilçeyi, ya da aynı anda birde fazla ili ve ha a ülkeyi etkileyebilir. Dolayısıyla farklı idari sınırlar içinde bulunan bu tür alanlarda, KAY süreci idari sınırlar göze lmeksizin bütüncül olarak yapılmalıdır.

6. Kaynaklar

Abessi, O., & Saeedi, M. (2009) Site selec on of a hazardous waste landfi ll using GIS technique and priority pro-cessing, a power plant waste in Qazvin Province case example. Environmental Sciences, 6, 121-134.

Akbari, V., Rajabi, M. A., Chavoshi, S. H., & Shams, R. (2008) Landfi ll site selec on by combining GIS and fuzzy criteria decision analysis, case study: Bandar Abbas, Iran. World Applied Sciences Journal, 3, 39-47.

Ashraf, M. A., Islam M. R., & Adnan S. G. (2015). GIS and Mul Criteria Decision Method Based Approach of Iden fying Appropriate Landfi ll Sites for the City Of Chi agong. Intern onal Journal of Environment, 4, 1-15.

Baban, S. M. J., & Flannagan, J. (1998) Developing and implemen ng GIS assisted constraints criteria for plan-ning landfi ll sites in the UK. Planning Prac ce & Research, 13, 139-151.

Calijuri, M. L., Marques, E. T., Lorentz, J. F., Azevedo, R. F., & Carvalho, C. A. B. (2004) Mul criteria analysis for the iden fi ca on of waste disposal areas. Geotechnical and Geological Engineering, 22, 299-312.

Chang, N., Parvathinathanb, G., & Breden, J. B. (2008) Combining GIS with fuzzy mul criteria decision making for landfi ll si ng in a fast-growing urban region. Journal of Environmental Management, 87, 139–153.

Delgado, O. B., Mendoza, M., Granados, E. L., & Genele , D. (2008) Analysis of land suitability for the si ng of inter-municipal landfi lls in the Cuitzeo Lake Basin, Mexico. Waste Management, 28, 1137-1146.

Ersoy, H., & Bulut, F. (2009) Spa al and mul -criteria decision analysis-based methodology for landfi ll site selec- on in growing urban regions. Waste Management & Research, 27, 489-500.

Gemitzi, A., Tsihrintzis, V. A., Voudrias, E., Petalas, C., & Stravodimos, G. (2007) Combining geographic informa -on system, mul criteria evalua on techniques and fuzzy logic in si ng MSW landfi lls. Environment Geology, 51, 797-811.

Gorsevski, P. V., Donevska, K. R., Mitrovsk, C. D., & Frizado, J. P. (2012) Integra ng mul -criteria evalua on tech-niques with geographic informa on systems for landfi ll site selec on: A case study using ordered weighted average. Journal of Waste Management, 23, 287-296.

Gupta, R., Kewalramani, M. A., & Ralegaonkar, R. V. (2003) Environmental impact analysis using fuzzy rela on for landfi ll si ng. Journal of Urban Planning and Development, 129, 121-139.

Jarrah, O. A., & Qdais, H. A. (2006) Municipal solid waste landfi ll si ng using intelligent system. Waste Manage-ment, 26, 299-3306.

Karkazi, A., Hatzichristos, T., Emmanouilidi, B., & Mavropoulos A. (2001) Landfi lls si ng using GIS and fuzzy logic. 8th Interna onal Waste Management and Landfi ll Symposium, Sardinia, Italy.

Kolay, U. E. (2012) Alterna f Ka A k Deponi Alanlarının Yer Seçiminde Coğrafi Bilgi Sistemi Tabanlı Örnek Bir


Uygulama. Bahçeşehir Üniversitesi, Fen Bilimleri Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Moeinaddini, M., Khorasani, N., Danehkar, A., Darvishsefat, A. A., & Zienalyan, M. (2010) Si ng MSW landfi ll using weighted linear combina on and analy cal hierarchy process (AHP) methodology in GIS environment (case study: Karaj). Waste Management, 30, 912-920.

Nas, B., Cay, T., Iscan, F., & Berktay, A. (2010) Selec on of MSW landfi ll site for Konya, Turkey using GIS and mul -criteria evalua on. Environmental Monitoring Assessment, 160, 491-500.

Nixon, J. D., Dey, P. K., Ghosh, S. L., & Davies P. A. (2013). Evalua on of op ons for energy recovery from munici-pal solid waste in India using the hierarchical analy cal network process, 59, 215-223.

Rahman, M., Sultana, K. R., & Hoque, A. (2008) Suitable sites for urban solid waste disposal using GIS approach Khulna City, Bangladesh. Pakistan Academiy of Science, 45, 11-22.

Sadek, S., Fadel, M. E., & Freiha, F. (2006) Compliance factors within a GIS-based framework for landfi ll si ng. Interna onal Journal of Environmental Studies, 63, 71-86.

Sener, S., Sener, E., & Karaguzel, R. (2011) Solid waste disposal site selec on with GIS and AHP methodology: a case study in Senirkent–Uluborlu (Isparta) Basin, Turkey. Environmental Monitoring Assessment, 173, 533-554.

Sharifi , M., Hadidi, M., Vessali, E., Mosstafakhani, P., & Taheri, K. (2009) Integra ng mul -criteria decision analy-sis for a GIS-based hazardous waste landfi ll si ng in Kurdistan Province, western Iran. Waste Management, 29, 2740-2758.

Sumathi, V., R., Natesan, U., & Sarkar, C., (2008) GIS-based approach for op mized si ng of municipal solid was-te landfi ll. Waste Management, 28, 2146-2160.

Thampi, A., & Bakul, R. (2015) Applica on of Mul -criteria Decision Making Tools for Technology Choice in Tre-atment and Disposal of Municipal Solid Waste for Local Self Government Bodies—A Case Study of Kerala, India. The Journal of Solid Waste Technology and Management, 12, 84-95.

Tuzkaya, G., Onut, S., Tuzkaya, U., R., & Gulsun, B. (2008) An analy c network process approach for loca ng un-desirable facili es: An example from Istanbul, Turkey. Journal of Environmental Management, 88, 970-983.

TÜİK (2014) Adrese Dayali Nufus Kayit Sistemi (ADNKS), Nufus Sayim Sonuclari. h p://tuikapp.tuik.gov.tr/adnk-sdagitapp/adnks.zul. Accessed 11 December 2014.

Wang, G., Qin, L., Li, G., & Chen, L., (2009) Landfi ll site selec on using spa al informa on technologies and AHP: A case study in Beijing, China. Journal of Environmental Management, 90, 2414-2421.

Yang, K., Zhou, X. N., Yan, W. A., Hang, D. R., & Steinmann, P. (2008) Landfi lls in Jiangsu province, China, and po-ten al threats for public health: Leachate appraisal and spa al analysis using geographic informa on system and remote sensing. Waste Management, 28, 2750-2757.

Yıldırım, V. (2009) Dogalgaz Ile m Hatlarinin Belirlenmesi Icin Cografi Bilgi Sistemleri Ile Raster Tabanli Dinamik Bir Modelin Gelis rilmesi, PhD Thesis, Karadeniz Technical University, Trabzon, Turkey.

Yılmaz, A., & Bozkurt, Y. (2010) Türkiye’de Kentsel Ka A k Yöne mi Uygulamaları ve Kütahya Ka A k Birliği (Kükab) Örneği. SÜ İİBF Dergisi, 15, 11-28.

Yesilnacar, M. I., & Ce n, H. (2005) Site selec on for hazardous wastes: A case study from the GAP area, Turkey. Engineering Geology, 81, 371–388.

Zamorano, M., Molero, E., Hurtado, A., Grindlay, A., & Ramos, A. (2008) Evalua on of a municipal landfi ll site in Southern Spain with GIS-aided methodology. Journal of Hazardous Materials 160, 473–481.

Documents

Ka A k Yöne mi - İMO7. Kentsel Altyapı Sempozyumu / 13-14 Kasım 2015, Trabzon 365 İller Bankasının Ka ¨ A ¨ k Çalışmaları Örnek: Ereğli (Zonguldak) Ka ¨ A ¨ k Bertaraf