Kadir-Mısıroğlu-Lozan-Zafer-Mi-Hezimet-Mi-Cilt3

8/2/2019 Kadir-Msrolu-Lozan-Zafer-Mi-Hezimet-Mi-Cilt3

1/162

Kadir Msrolu _ Lozan Zafer Mi Hezimet Mi Cilt3Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarakgrdmz sitemizdekitm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesineistinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacylaekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartmaekranvebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibiformatlarda, tarayc ve OCR (optikkarakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin,hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdekie-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari amagzetilmeksizin, tamamen gnlllk

esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emeisayesinde, grme engelli kitap sevenlerinistifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veyakanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz.Aksi kullanmdan doabilecek tmyasalsorumluluklar kullanana aittir. Sitemizinamac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.www.kitapsevenler.comweb sitesinin amacgrme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmekve kitap okuma alkanln pekitirmektir.Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi,bilginin de paylaldkapekieceine inanyorum.Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitapokuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan veyaptklar katklardan tr teekkr ediyorum.Bilgi paylamakla oalr.Yaar MUTLU

LGL KANUN:5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EKMADDE 11" : "derskitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyateserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksahibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veyanc bir kii tek nsha olarakya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibikurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeriformatlarda oaltlmas veya dn verilmesibu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibirekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz vekullandrlamaz.Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerinbulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitab Tarayan ve DzenleyenArkadaaok ok teekkr ederiz. Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen,zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grmeengellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduusevinci paylaabilmektm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnztarayp,[email protected]


2/162

Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfenbu aklamalar silmeyiniz.Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaanediniz...Teekkrler.

Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.Tarayan Sleyman Ykselwww.suleymanyuksel.comsuleymanyuksel@ [email protected] Msrolu _ Lozan Zafer Mi Hezimet Mi Cilt3Kadir msroluLOZAN ZAFER M HEZMET MCLT 3HER HAKKI MAHFUZDURALL RIGHTS RESERVEDSEVGLOKUYUCU!..

BU ESER, 1979 YILINDA BASILMITI. O, TARHTE LN OLUNAN RF DARE ARTLARIMUVACEHESNDE UMM EFKRA ARZININ DORU GRLMEMES SEBEBYLE KATLANIP KTAPHALNE GETRLMEDEN DEPOYA KALDIRILMITI.. BLHARE 12 EYLL SONRASIARTLARININ DAHA DA VAHAMET KESBETMES ZERNE BEKLETLMEKTE KEN SIRF BU ESERYOK ETMEK IN 1984 YILINDA DEPOMUZ YAKILMI, YlRMl BN ADET "LOZAN IH" DE KLOLMUTU! BU FIL MEHUL (!.-.) YANGINDAN ELMZDE KALAN TEK NSHADANCANLANDIRILAN "LOZAN III" HAKI-KATN TOPRAA GMLEMYECENE FL BRDELLDR!..HRMETLERMZLE....SEBL YAYINLARI Nu KAPAK TERTB BASKI VE CLDYETM GRBZ AZAKMetinler Matstanbul 1992KADR MISIROLULOZANZAFER M, HEZMET M?NC LDN Birinci BasmMNEV KAYIPLARSebil YayneviBb- li Cad. Vilyet Han Kat:lCaalolu- STANBUL Tel: 526 38 96 Fax: 527 20 99NDEKLER"ok ir-i eh-i tab'u mye Taklid ile dt bu hataye"NSZZYA PAABRNC BLM: HLFETI- HLFETN ER' MHYET VE TARHES A-HLFETN ER' MHYETa) islm'n Dnya Gr........................................ 131 - slm'n nsanlk Camiasna Bak.................. 152 - slm'n Devlete Bak.................................... 16b) Hlfet'in er' Mhiyeti....................................... 19B - HLFETN TARHESa) Ridn Halifeler Devri...................................... 47b) Hz. Ali ve Hz. Muviye Arasndakihtilfa Ksa Bir Bak........................................ 64c) Hilfet Tarihinde Emevler Devri....................... 71) Hilfet Tarihinde Abbasiler Devri...................... 77. d) Hilfet Tarihinde Fetret Devri........................... 83e) Hilfet Tarihinde Osmanl Devri....................... 88II- HLFETN LGASI VE BUNUN AKSLER A-HILFETN LGASINA TEKADDM EDEN DEVRa) Hazrlk Safhas..................................................117


3/162

b) lem-i slm'daki Endie..............,.................... 174c) Hind Hilfet Komitesi...........................................184d) Lozan'da Oynanan Oyun................................... 202B-LGAa) lgann Gerekletirilmesi..........................................207

b) Hlfet'in lgasnn slm Alemindeki Akisleri.............293KNC BLM: PATRKHANEA) Kuruluundan stanbul'un Fethine Kadar..................304b) Osmanl idaresinde Patrikhane1- Sadakat Devri.................................................:.........3082- ihanet Devri.................,....,.......................................311B- LOZAN KONFERANSINDA PATRK HNE MES'ELESa) Neticesiz mnkaalar..............................................327b) nanlmaz Bir tirat.....................................................330NC BLM: DER MNEV KAYIPLARI - EKALLYETLERE TANINAN MTYAZLAR.............HMYES................................................................. 340a) Din Hrriyeti..........................................................

344, b) Lisan Hrriyeti.....................................................350c) ir Hrriyetler......................................................351II - YZELLKLER MES'ELES..................................... 353III - ADL MURAKABE................................................... 370NSZozan Muhedenmesi'nin en hassas mes'eleleri "m-I nev kayplarmz"atahsis edilmi olan bu nc veI son cildde toplanm bulunmaktadr. Bu hassasiyetinI i iki vehesi vardr. Bunlardan biri, muazzez dvamza" dieri de arpk mevzuatmza mtealliktir.Dvamza taallk eden vehesi, bu cildde bize en pahalya ml olmu bulunan vebizce asl ehemmiyetli olan mnevi kayplarn zat ve tabi vasflarndandomaktadr. Zira bu kayplardr ki; bizi bugn iinde rpndmz manev veahlk skt noktasna getirmitir.Sapk mevzuatmza mteallik vehesine gelince, onun da bu cildde incelenenmes'elelerin mzkeresine lik rejim taraftarlarnca hal tahammledilememesinden doduu aikrdr. Bu tahammlszln gerek Trk (!) CezaKanunnaa ve gerekse de, bz huss kanunlara ne edd bir surette aksetmiolduu hukuka az ok in olan ve slm dvas ile alkadar bulunan herkesinmalmudur.Yaptklarndan emin olmayanlarn, eserlerini hr tenkide ak tutamyacaklarmuhakkaktr. Ancak - geici bir mddetle de olsa - azlara kilit vurarak hrtenkidin nlenmesi kabilse de, dinamik olan zamann andrp ypratmasndankorunulamyaca inkr edilemez bir gerektir.10Lozan Muhedenmesi iin de byle olmutur. Bugn sdece Trk- Yunanmnsebetlerindeki gerginliin su yzne kabilen sebeplerine yle bir nazaratfetmenin bile Lozan'dan phe edilmesine kfi' geldii kanaatindeyiz. Birtaraftan karlatmz siys ve iktisad mkiller, dier taraftan da Lozanhakkndaki yarm asrlk efsnenin balonunu delen bir iki vasfl neriyat,birbirini tamamlyarak efkr- ummiyede bir ok ac gerein vuzu- hakavumas istikmetinde bir gelimeye mil olmutur. Ancak arpk mevzuatmz vebunun hikr tatbikatlar olduu yerde dururlarken, bu neticenin ne bykbir mkilt ile gerekleebildiini takdir etmek gerekir.Bizzat bu eserinsahibi bile"hakk sylemek crm" (!) sebebiyle iki'altn yln hapishanelerdegeirmitir. Hatta o kadar ki, bu eserin birinci cildinin 1970 ylndatekrarlanan ikinci ve geniletilmi yeni tab'ndan dolay da stanbul TopluBasn Mahkemesi'nde M.Keml Paa Hakkndaki 5816 sayl kanuna istinadenmuhakeme altna alnmken bundan 1974 ylnda karlan umm af kanunu ile


4/162

kurtulabilmitir .Bununla berebar mezkr eser zerine konulmu bulunan yasakkararnn hal devam ettirilmek istenmesi ve eitli vilyetlerde polise top-latttrlmas yoluna gidilmesi ayn- teessftr. u anda Anadolu'nun birkayerinde evinde bu eseri bulundurmaktan dolay haklarnda takibat yaplm vedva alm olanlar vardr.Bu tutum, Lozan'a mteallik olup da resm gre uymayan kanaatlerin rejime

kar ilenmi bir su telkki edilerek bertaraf edilmek istenilmesndekiiddeti gstermektedir. Bununla beraber, artk 24 Temmuzlarla Lozan'nimzalannn "yl dnm" vesile ittihaz edilerek yaplan alyili neriyat vetoplantlar tarihe karm gibidir. Hal byleyken Lozan'a mteallik tenkidlerirejim suu saymaktaki garabet bir yana, devrimbazlarm hl hayatn acgerekleri ve dinamizmine kar karak "yel deirmen-leriyle sava" rcasnagln bir mevkie dtklerini anlyama-m bulunmalar hazindir.Bu anlayszlk, yakn tarihimize mteallik gerekleri sz ve yaz ileaydnla kavuturmak isteyenlere pek pahalya ml olmaktadr. Bu dnyada herey insann saadet ve selmeti iin olduuna gre, hak adna kyam mecali olanherkesin- muhakkak ki srf dnyev - saadetine verilen zarar korkuntur. leridecumhuriyet tarihi hakknda verilecek kymet hkmnn teekklnde mutlaka bir

arl bulunacak olan bu sakm tutum, mevzuatn islm temayllere kartahamml edilmez iddetli hkmleriyle iktifa etmek istemi verek, onu bir takm"ind tefsirler" ve "bilirkii" adl - birok ey bilse de - hakk bilmezehasn yardmyla daha da idetlendirmek hususundaki maraz devrimbazlneseridir.Gerekten bir kitap hakkndaki yasaklama karar hkme kadar srf bir tedbirolduu, stelik iddia edilen su karara iktiran etse bile, byle bir kitabbulundurmann mevzuatmzca m-eyiddendiriln i bir su tekil etmedii, etsebile sular btn neticeleriyle birlikte ve sanki hi ilenmemi gibi ortadankaldran bir af kanunundan sonra bunun mevzuubahs edileni ivecei gereineramen eserimizin birinci cildi ezerindeki tedhiin hl yer yer devamettirilmekte bulunmas, mevzuatn devrim bazlar, bunca iddetine ramen tatminedemediine en iyi bir misaldir.Burada ksaca temas ettiimiz gaile ve glkler yzndendir ki; LozanMuhedenmesi hakknda onu ilk defa "Misak- Mill" mi'yryla muhakeme eden bireser olarak, tarafmzdan efkr- unmiyeye takdim edilen almamzn birincicildinin zerinden tam onbir yl getikten sonra, onu bu nc cildi de sunmaksuretiyle tamamlvabildiimizi esefle ve zrler dileyerek ifde etmek isteriz.Bu sahada kalem ve kelmla hizmet etmenin glklerini tesbst iin, hayatmznson on yln tahkik kfidir. Byle bir dikkatin, yeni Trkiye fikir hayatnniinde bulunduu "asri ta-assub"u kavramaya ve tescil eylemeye kfi geleceizannindayz.Balangta cild olarak tanzim ve ifde edilmi bulunan bi12esere id "umm bibliyografa" ve "ahs adlar indeksi"nin bu nc ildekonulaca vaad edilmi bulunmasna ramen mes'elelerin tahminlerimizden dahageni bir hacme ulamas ve okuyucvularmzn ekseriyetle dar gelirli talebelerbulunmas dikkate alnarak, bundan sarf-i na/.ar edildiini zlerek ifade etmekisteriz, dier yandan, bu eser on yldanberi beklenildii ve umumiyetlezannedildii gibi bir "plak gerkler paronomas" deildir. Buna imkn olmadyukarda mruz sebeplerle bellidir. Birinci cildi, eie ald meselelerin dahaaz cereyanl bir sahaya tallk etmesine ramen toplayan bir zihniyetin, bucildin ihtiva ettii "Hilfet" gibi mes'elek-rde "plak gerek"e tahammletmeyecei bedihidir. Bu yzden onlarn br ksmn islm feraset ve lisandirayetle tiediimk, dier bir ksmn ise, bu kamuflaja dahi msidolmadklar iin istikble talik eylediimiz kavranlarak yazdklarmzdanyazamadklarmza intikl edilmeye allmaldr. Bunu, yeni bir imam asabiyetiile ahlanmak ve zrhlanmakta olan islamc genliits dirayet ve liyakatindenbekliyor ve istiyoruz.Dier taraftan birinci cildin "Umm bir deerlendirme" olmas hasebiyle ikincive nc cildlere id mes'elelere de temas ettii ve binnetice onunla mteakip


5/162

cdler arasnda baz tekrarlar bulunmasnn da tabi olduu dikkate alnmal veho grlmelidir.Bu eserin - her eye ramen - ileride daha byk bir vukuf ve cesaretle ve dahaaz tehlikeye mruz kalarak bu mes'elelein ele alnabilmesine fiil, fikr vehukuk imkn hazrlayabilmekte bir rol ve hizmet if edebilmesi mid vetemennisiyle...

Kadir MISIROLU28 Ocak (knnisn) 1975Beylerbeyi/STANBULBRNC BLMHLFETI - HLFETN SER MHYET VE TARHES A - HLFETN ER' MHYETa) slm'n Dnya Gr slm, ekmel bir dnya grdr. Ekmel, yani kusursuz!..I Dnya gr, btn insanlar mulne alan harclem yani herkes tarafndanpaylalan bir gr demek deildir. Zira Dnya'nn her tarafnda inananbulunmak keyfiyeti, bz hurafeler iin dahi vriddir. Bir. gr, eer muayyenvasflan hizse, bir tek inanan ve tatbik edeni olmadan da dnya grsaylabilir. Bu "muayyen v asflar" fizik ve metafizik leme mteallik olup

insan mfekkiresi iin vrid-i hatr olan btn sualleri cevaplandrabilmek vebu iki lemin vakalarn te-zadsz bir izah tarz ile deerlendirebilmekimknn baheden bir takm temel umdelere sahip olmaktr. Ancak bu temelumdelerin kullanlmas suretiyledir ki; mkevventn tezadsz bir izahnaulaabilir. Bu esastan bakldnda slm'n, bir dnya gr olmak iddiasylaortaya konuimu bulunan beer telkkilerin hepsinden daha mkemmel olduukolayca anlalr. Bu keml, onun temel prensiplerinin14KADR MISIROLUhiz bulunduu btn leme mil hududsuz derinlik ve geniliin tabi birneticesidir. Gerekten, slm dnya gr, nmelenhi derin ve genitir. Zira,beer grlerin geree vukuf ve vusul iin yegne vstalar olan aklnmntchasnda inktaa uramaz!. Tezadsz bir surette ve sonsuz bir teselslhlinde devam edip gider. En hlis ve msmir ibdetlerle arnm kalblerin,menei ilh olan snhayla very ap maveraya uzanr.slm dnya gr, namtenahi derin ve genitir. Zira mstakbelin gereklerinibile kucak! lyabilmek iin "ietihad kaps" m kyamete kadar ak brakmtr.slm dnya gr, namtenahi derin ve genitir. Zira "insan" da dhil olmakzere varhklann zahir ve btn btn hussiyyetlerine mtedair Allah indindekivukufa istinaden va'z edilmi bir kaideler mecmuasdr. Mahluku, Halikderecesinde bilmeye imkn varmdrki; slm'la kabil-i kyas beer bir grmevcud olabilsin!..Burada slm' bir dnya gr haline getiren nazar ve amel temci umdelerinladd ve tahliline girimek istemiyoruz. Mstakil bir kitap tekil edecekderecede geni olan bu mevzua bir baka eserimizde olduka yer vermi,bulunmaktayz.1 Bizi burada alkadar eden1- Gerekten "Amerika'da Zenci Mslmanlk Hareketi" isimli eserimizde (stanbul1967} zencilerin islmlamalarnn bir nevi esbb- mcibesi olarak ele alnmbulunan bu mes'ele, uzunca bir medhal halinde tafsil edilmitir. Ancak oradabmnsebe temas edilmi olan "slm-dnya gr" nn ileride-byle birtecrbe-i kalemiye suretinde deil de daha geni ve mestakil bir kitap hlindetelifini dnmekteyiz. Zira slm'n amel esaslarn, en ince teferruatnakadar muhtelif fkh kitaplarnda bulmak mmknse de, nazar kaideler bir ksm"kelm" kitaplarna dank bir surette serpitirilmitir.LOZAN ZAFER Mi, HEZMET M?15husus, daha ziyde slm'n "H 11 f e t " Messesesi'nin ortaya kna milolan lemmul karakteridir. Bunu da - beer plnda- salayan iki temel hususvardr:1-slm'n insanlk camiasna bak 2 - slm'n devlete bakislm'n lemmmul karakterinin anlalabilmesi iin bu iki husus zerinde birnebze durmak istiyoruz:


6/162

1 - slm'n nsanlk Camiasna Bakslm, btn insanl bir tek babann ocuklar tarafndan tekil edilmi genibir aile gibi telkki eder.2 Onlar arasndaki fark sadece "iman" ve " t a k v a" ya inhisar ettirir. Daveti ise, btn beeriyete mildir. Allah "R a b b 1 1 e m n " dir.Fahri Kinat efendimiz ise "lemlere rahmet" olarak gnderilmitir.3 Bu sebeple

hitab ve daveti btn insanl ihata eder. Beeriyet, tekmil zas ile O'nun -tbir caizse - sulta-y nbvveti altndadr. Bi'setinden itibaren kyametekadar devam edecek olan bu husus, btn insanlar O'nun mmeti klmtr. Mesuddvetine icabet edip imn diresine girenlere "mmet-i i c b e" denilir ki," m m e t -i Muhammed" sznden evveliyetle bu ksm anlalr. Fakat2-3-"Ey insanlar, hakykat biz sizi bir erkekle bir diiden yarattk. Sizi (srf)birbirinizle tanmanz iin byk byk cemiyetlere, kk kk kabilelelereayrdk. phesiz ki; sizin allan mezdinde en erefliniz takvaca en ilerideolannzdr. Rakykat allan her eyi bilen, her eyden haberdar olandr." El-hucurat Sresi, yet 13 "Biz, seni (habibim) lemlere (baka bir ey iin deil)ancak rahmet iin gnderdik." El-enbiy Sresi, yet 107

16KADR MISIROLUO'na inanmak erefinden mahrum kalanlar da dvetine muhatab olmak ynnden"mmet-i gayr-i icbe" adn alrlar. Zira zaman, nbvvet selhiyet ve iktidarbakmndan, kyamete kadar O'na tahsis edilmitir. Bu durum, slm'a lemmulbir karakter kazandran millerin banda gelir.2 - slm'n Devlete Bak*slm'da hkimiyet kaytsz ve artsz AHaha mahsustur. Kur'an- Kcrim'de burakib kabul etmez hkmranl iln eden pek ok yet-i cclile mevcuttur.4slm'da gaye, Hakkn emir ve irdesini kuvveden fiile karmak ynigerekletirmek ve yrtmektir. Bunu temin iin de kendini kabul ettirmi birsulta (otorite) lzmdr. te bu ihtiya devleti zaruri klar.Cemiyeti, almeratibihim (hiyerarik bir surette) taazzuv etmi bir emir venehiy makanizmasnn mevcudiyeti nizm ve intizama sokar. Bundan mahrumiyet yanianari, "Fitne katilden beter-4 -. Bir ka misl vermek gerekirse:"Gklerin ve yerlerin hkmranl Allah'ndr. Allah her eye hakkylakaadirdir." l-i imran Sresi, yet 100 "Gklerde de, yerde de byklk ancakO'na mahsustur. O mutlak kaadirdir, yegne hkm ve hikmet sahibidir." ElcsiyeSresi, yet 37 "(Habibim) de ki; "Ey mlkn sahibi olan allah, sen mlk kimedilersen ona verirsin, mlki kimden dilersen ondan alrsn. Kimi ' dilersen,onun kadrini ykseltir kimi dilersen onu alaltrsn. Hayr, yalnz seninelindedir. phesiz ki; sen her eye hakkyla kaadirsin." l-i imran Sresi,yet 26LOZAN ZAFER M, HEZMET M?17d i r "s mealindeki yet-i kerime ile reddolunmutur. nk slm'da aslolansulh, skn, nizam intizm ve adalettir, bunlar, ancak gerek bir devletinvarlyla kaimdir. Bu sebepledir ki; insanlara Allah ve Resulne itaatin hemenarkasndan " u 1 u 1 e m r" e itaat emredilmitir.6slm, devlete hikmet-i vcdu mefkure olan bir siyas vaka nazar ile bakar.Bu sebeple, insanlar, inananlar (m'minler) ve inanmayanlar (kfirler) olmakzere ikiye taksim olunur. nanmayanlar, aralarndaki eitli farkllklarnazar- ilibre alnmakszn bir ye beraber telkki edilir.7 Buna mukabilinananlar da tek bir mmet (millet) tekil ederler.8 Hatt ayn siyas camiaiinde bulunmasalar bile, slm nazarnda tek bir mmet (millet) saylrlar.9slm'da devleti sevk ve idare edenlerin kullandklar sulta (otorite) ninmenei ilhdir. Kadim slm mellifleri bu otoritenin ilh vahye mazhar olanpeygamberler vastasyla teselsl edip gelen bir veklet olduu hususundamttefiktirler. u hle nazaran Dnya ve-hiret'in5-6 -


7/162

7-8-:9-El-bakara Sresi, yet 217"Ey man edenler, Allah'a itaat edin. Peygambere ve sizden olan emir sahiplerinede itaat edin.." En-nis Sresi, yet 59

"Kfr bir tek mmet (millet) tir." Hadis-i erif"Onlar, dier insanlar karsnda tek bir mmet tekil ederler" Hadis.i erifslm- nazarnda "mmet" le "millet" arasnda bir dn ve siys stlah olmakitibariyle hi bir fark mevcud deildir. Ancak bu kelimelerin yklendiklerimn, bugnk sosyolojik telkkilerin onlara atfettii mndan tabiatyla farklbulunmaktadr.18KADtR MISKOLUyegne hkmrn (sultan) olduu kabul edilen Allah, sultasn (otoritesini)insanlara emnet etmitir. Devlet idare edenler, bu iktidar O'nun emrettiiekilde kullanmaya mecburdurlar. Yani slm'da devlet, tam mansyla bir "hukukdevleti" dir. nk hukukun stnl mutlak bir surette ve hcrcydcn evvelkabul edilmitir, ayrca, idare edenlerin tatbik edecekleri hukuk kaideleri,

kendi irdelerinin bir mahsl de deildir. Tatbikatta onlarn irdeleri ilhkaidelere uygun bir surette izhar edilmedike hi bir hkm ifde etmez. Bunundevirlere gre eitli kontrol mekanizmalar da kurulmu ve iletilmitir.Siys " suit a " nn ba, devlet reisidir, amme iktidarn kullanan dierkimselerin hareketleri onun adnadr. Bu bakmdan ilh irdenin insanlararasnda kuvveden fiile kmas keyfiyeti, evvcliyet-le devlet reisine havaleedilmi demektir.slm'da "din" v e ." s i y a s " gerekler bir btndr. Garpta olduu gibi," r h n " ve "c i s m n " veya " d n y e v " ve " u h r e v "tefrikine yer verilmemitir. Zira, slm insanla alkal btn vakalar bir veberaber mtlea eder. Dnya ve Ukba'y bir kopukluk olmadan birbirinin devamhlinde benimseyip tanzim etmek ister. Beerin saadetini " s a a d a t - i d .re y n " yani iki lemin saadeti olarak tekeffl ve gaye ittihaz etmitir. tebu sebepledir ki; islm devlette siys iktidarn ba olan zat, ayn zamandadin iktidarn da ba addolunur.slm devletin ilk rneini tekil eden peygamber (aleyhisalt vesselam)Efendimizin tatbikatndan kan bu neticeler, devlet reisinin ayn zamanda birdin reisi yani "halfe" olmasio gerektirmitir.19b) Hilfetin er' MhiyetiHilfet kelimesi lgat mns itibariyle her hangi bir kimsenin yerine gemek veona halef olmak demektir.10 stlah - daha emin bir tbirle sylemek gerekirse- er! bakmdan ok daha dar bir mn tayan bu kelime, srf mme- i mslimninriyasetinde bulunmay ifde eder. Aynen Hz. peygamber gibi din ve siysriyaseti birlikte hiz1.0 - Hsife kelimesi igav mnda hiz olduu bu mule ramen yine detahsisen muayyen mahallerde kullanlagelmitir:a)" Tarikatlarda, eyhlik makamn ifade etmek zere istimal olunur: Fakat hibir zaman "eyh" "pr" "dede" "baba" "e fendi baba" v.s. gibi eitli lkablarlaanlan eyhlere yani tarikatta en st makamlar igal edenlere "halife" denilmezve denilmemitir. Bu gibi kimselerin, kendi yerlerine zikirleri idare etmek vebuna mmasil ileri grmek zere tevkil ettikleri ahslara, niyabet ettiklerieyhe nispetle "falannhalfe s i" denilir. Yoksa kendilerinden "halfe" diyebahsedilmez. Halifeler mteaddid olabilirler. Aralarnda mnevi bir derecelenmede bulunabilir. Kendilerine verilen icazetnamelere de " h l fetnme" denilir.Her tarikatta birbirinden az ok farkl, ayr bir hilfet anlay vardr.Bununla beraber btn tarikatlarda umumiyetle "mn" ve "makam" hilfetleriolmak zere iki nev hilfet kabul olunur.b) - Halfe kelimesi," ve eibatte demoullar mkerrem olarak halk olunmutur."mealindeki yet-i kerimede yer alan tekrimden dolay ve kinaye olarak "insan-kmil" hakknda da kulla-niagelmitir. Bu istimal mahalli iin daha ziyds "


8/162

Biz onu (insan) yeryznde halfe kildik." mealindeki yet-i kerime mesnedalnmtr.20KADR MISIROLUolmak artyla islm idarenin banda bulunarak O'na halef olan zat, mslahlefolduu yce Peygamberin siyret-i celiline yani, gzel davranlarna ne lde

uyabilirse kendisinde hilfet sfat da o nis-bcuc tecell ve tahakkuk etmiolur. Ancak uras ehemmiyetlidir ki; mam lin, Hazm gibi ba/. mehur slmlimleri, "halfe" denilecek zatn mutlaka mstahlef olmasna lzum gstererekbu sfat sdece Hz. Eb Bekir'e hasr ve tahsis etmilerdir. Gerekten kelimeninlgat mnsna sdk kalnd takdirde Hz. peygamber tarafndan istihlfolunmak erefinin sdece O'na id bulunduuna hkmetmek mecburiyeti vardr.'1Hz, mer'e ise, ancak " P e y -c) - Halfe kelimesi Osmanl tarihinde bir ksm "ktip" veya " m u h s,e b ec i" ier hakknda da kullanlmtr. Gerekten Bb- li'nin kalemlerindenbirinde alan ktiplere de uzun mddet halfe denilmitir. Bunlar dereceidiler. Halfe-yi evvel, Halfe-i sni gibi adlarla anlrlard. Hepsine birden" Bab- i hulefs" denirdi. Tanzimattan sonra " baktip" ve "mmeyyiz"tbirleri km, halfe-i evvel yerine mmeyyiz-i evvel, halfe-i sn yerine

de mmey-yiz-i sn denilerek halfe kelimesinin bu tarzda kullanlmas tarihekarmtr.11 - stihlf kelimesi, yerine bir bakasn bramakkan ibaret olan mansylasbik olana id bir sfattr. Byle olduu halde . Trkemizde. - bilhassa sonzamanlarda - lhik olan yani bakasnn yerini aian hakknda kullanlmaktadr.Hz. Peygamber kendilerinden sonra riyset-i mmeyi deruhte etmek zere hikimseyi sarahaten istihlf etmi deillerdir. Hilfetin t : henmnda bu islmmesseseyi erl bir mesnecMt;: hrum gstermek gayreti ile zerinde pek okdurui...... unan bu" mes'ele, ileride tfsty-LOZAN ZAFER MI, HEZMET M?21gamber'in halfesinin halfesi" denilmi, bu tbir, daha sonra pek uzunolmasndan dolay terkedilerek " emrilm'minn" reva bulmutur.12 Ancak"hilfet" kelimesinin lgat mnsnn12-la izah edilecektir, ancak burada u kadarn syliyelim ki; Hz. Peygamber buhususta sarih bir beyanda bulunmamlarsa da kendilerinden sonra riyset-i mmemakamn Hz. Ebbekir'in igal etmesini arzu buyurduklarn gerek iaret vegerekse dellet tarikiyle belli etmekten de geri kalmamlardr. Bu sebepledirki; ashab- kiram hazert, Hz. Ebbekir'e ittifakla " H a I i -fe-i Reslllah"unvann vermilerdir. Bu ittifakla sabit olan "icma" hem "Hilfet" yani imamnasbinin vcbuna ve hem de Hz. Ebbekir'in hilfetinin meruiyyetine kfi birdelil ve mesneddir.Rivayete nazaran Hz. mer'i " e m r i I m mi n ' n " tbiri ile ilk defa yadeden Abdullah bni Cah , yahud mer bnu'l As ile Mugiyret' ibni 'be'dir.Dier bir rivayete gre de bir taraftan bir ftuhat haberi getiren bir ztMedine'ye ulatnda:" - Emrilm'minn nerede?" diye sormu. Bu hitap tarzn beenen ashab- kiramhazert da bu gzel tbiri benimseyerek onu Hz. mer hakknda bittifakkullanmaya balamlardr.ilk zamanlarda Hz. Ebbekir'e "halfetullah" yani Allah'n halifesi diye hitapedilmitir. Bunlar Cenab- Hakk'n "Ben demi yeryznde kendime halfeyapacam." (l-i imrn Sresi, yet 28) ve "Aah sizi yeryznnhalfeleri kld." (Sre 6, yet 165- Sre 10, yet 15, 74) gibi yetleistinad ediyorlard, i- - ann cumhuru halfeye bu tarz-;. hiabedilmesini me itmilerdir. nk mesned itti-r-z edilen yet-ikermeie :, buna dir sarih bir cevaz istidlal22KADR MISKOLUtahakkukunda da istihlf olunmak yani yeri alnacak ahs tarafndan kendisinehalef gsterilmi bulunmak art aranmaz. Bir makama istihlf olunmadan geenbir kimseye o makam evvelce igal eden zata izafeten "halfe" denilmesi lgaten


9/162

dorudur. Bu itibarla riyset-i mme makamna Hz. Eb Bekir'den sonra geenlerede " halfe" denilmesi iin hi bir mni mevcud deildir. Elverir ki; Hz.Peygamber'in emir ve davranlarna mmkn olduu kadar uymaya alsn! EsasenO yce varla hakkyla niyabet pek g ve nadiren gerekleebilecek bir durumolduundan n fkh kitaplann-etmek imknszdr. Esasen Hz. Ebbekir de kendisene "halfetullah"

denilmesini men etmi ve: "- Ben Allah'n deil, ancak O'nun resulnnhalifesiyim!.." demitir.13- Hz. Peygamber'den, kendilerinin hakkyle temsil edilebilme-lerindekiglkten dolay "Benden sonra Hilfet otuz senedir. Ondan sonras melikiyet(saltanat) tr." mealindeki hadis-i erif vrid olmutur. Ancak bu hadis-ierifin mns, Hz. Peygamber'in vefatndan itibaren otuz sene getikten sonragelen halfelerin halfe sayiamyacaklan tarznda telkk edilmemelidir.Gerekten hilfetin ilgs hengmnda byle bir iddia ile karlalmtr. Buiddiann sahiplerinden bazlar, her devirde mevcud olup geimlerini, hakk,galibin irde ve efkrna inhisar ettirmekte bulan kalemrlerdir. Bu cumhuriyettfekilerinin sadan soldan edindikleri mesmuat ile azdan dolma atlar el-betteki cevaba demez. Ancak ne yazk ki; bylelerine klavuzluk edenler bazszde din limleri olmutur. Mesel bir "fkh usl" hocalndan gelme Seyyid

Bey!.. ( Bkz. Seyyid Bey' in hilfetin ilgs srasnda23LOZAN ZAFER M, HEZMET MI?da" h 11 f e t" tbiri yerine daha ziyde "imamet" kelimesi tercih ve isti'mlolunmutur. Maamafih bunu namazdaki imametten tefrik iin de "imamet- i kbr"denilmitir."adliye vekili"* sfatyla yaptt ve 1341 (1924) ylnda stanbul'da" HilfetinMhiyet-i er'iyy ei Haki nda*Bi r Nutuk" unvanyla basln bulunankonumas.) Halbuki bu hadis-i erifin mns, hilfetin kmil, yani tam birhilfet olarak ancak otuz sene devam edebileceini beyandan ibarettir. Esasentrih gerekler de bu hadis-i erifin yklendii mnnn bundan ibaretbulunduunu teyid eden bir seyir takip etmitir. Filhakika hilfeti deruhte edenbirahsn, kendisine niyabet eyledii Hz. Peygamber'in drt temel vazifesivardr.Bunlar:1. Cenb- Hakk'tan ahkm telkki etmek, yani vahye muhatap olmak.2. Bu ahkmerh ve izah etmek, yani hadis-eriflerde vrid olduu zereietihadda bulunmak.3. Cenb- Hakk'tan telkki olunan ve hadis-i eriflerle erh ve izah edilenahkm- er'iyyeyi tatbik ve icra etmek.4. Ruhlarda tasarruf etmek, yani manev bir selhiyetle mcehhez olarak islmgayeleri ferd ve cemiyet plnnda gerekletirmek.Bu maddelerin birincisi nbvvet sfat ile kaim oldu cihetle Pe-ygamber'eniyabetle riyset-i mme mevkiinde bulunan halfede mevcud olamaz. Mteakip maddede yer alan itihadda bulunmak, ahkm- er'iyyeyi tenfiz etmek ve ruhlardatasarrufla24KADR MISROLUHalfe nasbi, mmet-i Muhammed zerine er'an "vcib" olan bir keyfiyettir. Buda ashab- kiram hazeratnm icma ile sabit olmutur. Geri ashab arasnda"Reslllah'n halfesi" sfat ile ilk olarak anlan Hz. Ebbekir'e muhalifkalan bz zevat grlmtr. Fakat bunlar, imam yani halfe nasbinin zaruretinedeil, nasb edilen imamn nasbe-dili ekline ve ahsna muhalif kalmlardr.Bu husus sununla da sabittir ki; Hz. Ebbekir'e muhalif olanlarn bandabulunan Hz. Ali'nin kendisi de bilhare bu vazifeyi kabul ve if eylemitir.Kald ki, imam nann mmet zerine vcib olduunu bz yet-i kerime ve hadis-i eriflerden de istihra etmek mmkndr. Esasen eshab- kiram hazertn icmaasevkeden de bu er' delillerdi. Mesel:islm gayeleri gerekletirmek ise, bir halfenin temel vazifelerini tekileder. Ancak hilfet tarihi incelendiinde ibretle grlr ki; hilfeti,"Peygamber aleyhissel- vesselam hazretlerinin vefatlarndan itibaren ilk otuzsene" iinde deruhte edenler, bu vazifeyi de bihakkn if edebilecek mmeyyiz


10/162

vasflar tadklar halde daha sonra gelenler, sohbet-i peygamber bereketi iiemmkn olan bu kemli ihraz edememilerdir. Bu yzden hilfet" hilfet- ikmile" ve "hlfet-i sriye" yani tam hilfet ve ekl hilfet olmak zereikiye ayrlmaktadr. "Hulef-yi ridn" denilen ilk drt veya be ( Hasan la)halfeden sonra gelenlerde hilfetlerinin kmil bir hilfet olabilmesi iinbulunmas gereken yukardaki selhiyet ve iktidardan bir veya ikisi dima

eksik kalmtr. Bu hkm, bunlar arasnda bulunan mer Ibni Abdlziz ve birokdeerli Osmanl halfesi iin dah dorudur. Bu trih gerek bile ek banayukardaki hadis-i erifin mnsn nasl telkk eylemek gerektii hususundadoru yolu gstermeye kfidir, sanrz.LOZAN ZAFER M, HEZMET M?25"Ey iman edenler.. Allah'a Resl'ne ve sizden olan ullemre itaat ediniz..."14mealindeki yetti kerimeyi alnz, ullernr rneved olacak ki; ona itaata mahalolsun!..Peygamber aleyhissalt-u vesselam bir hadis-i eriflerinde "Bir kimse imamab'at etmeden nce lrse, onun lm chiliyyet (devri) lm gibidir."15buyurmulardr. leride mevzuubahs edilecei zere imamlarn Kurey'ten olmas16lzumuna dir de bir hadis-i erif vrid olmutur. Resllllah dier bir hadis-i

eriflerinde de: "Elini ve kalbini vererek bir imama bat eden bir kimse (artk)btn gcyle ona itaat etmelidir. Bir bakas bat edilen imamdan imameti almakisterse (bu maksadla ortaya karsa) onun boynunu vururuz!..."17 buyurmulardr.Hz. Cbir (r.a.)den rivayet olduuna nazaran Reslllah yannda duran Hz.Ebbekir ile Hz. mer'i iaretle "...Benden sonra gelenlere bat ediniz!.." 18diye buyurmulardr. Huzeyfe (r.a.) den mervidir ki; Reslllah "..Mslmanlarntopluluundan ve onlarn " i m a m-1 a r "mdan ayrlmaynz!.."19buyurmulardr. Nihayet Kur'an- Kerim'de yukarda bahsi geen yet-i kerimenin-20 sonunda ".. bir ey hakknda ekiirseniz onu Allah'a ve Resl'ne dndrn"yani o hususta Kur'an- Kerim'e ve snnet-i seniyyeye mracaat edin, buyrul-muyor mu?..14 - En - nisa Sresi, yet 5915 - Sahih-i Mslim16 - El - eimmet min Kurey, (Hadis-i erif)17 - bn-i mce ve Ahmed b.Hambel 18-bn-iMce19 - Buhar ve Mslim20 - En-nis, yet 5926KADR MISIRLGerekten ahkm- er'iyyenin tenfizi iin gerekli btn ileri yapmak zere birimam nasbinin zarureti hakknda ittifak 21 mevcudtur. Ancak"Havari" 22 ten bazlar ile21 - Burada "ittifak" kelimesinin din bir stlah olan " i c m a "nn mansn btn mul ile yklendiini hatrlatmaya bilmem lzum var mdr?22 - "Havri" ileride tafsiltiyle anlatlaca zere Hilfet trihininbalangcnda ortaya km bulunan siys bir hizbin addr. Bunlar, ncelerisrf siys olan dncelerine daha sonra tamamen.din bir renk ve mhiyetkazandrmlardr. Bu hizbi, Hz. Ali ile Hz. Muviye arasndaki " S f f n "karlamasnda ihtilfn hakeme havalesini kabul etmeyenler tekil etmilerdir.Bunlar, hakemi kabul etmenin kfr olacan, zira hakeme ancak pheli ilerkarsnda kalndnda ba vurulabileceini sylemiler, hakemi kabul ettiiiin Hz. Ali'nin bile h kfrne kail olarak tecdid-i iman etmesiniistemilerdir. Hatt Hz. Ali kfe'de hutbe okurken "L hakeme illallah.." yaniAllah'dan baka hakem yoktur, diye karar vererek kfe'nin yakn kylerinden biriolan " H a r u r a " ya ekilmilerdir. "Bir kimse Allah ve O'nun resl'nnrzasn kazanmak iin evinden muhacir olarak kar ve bundan sonra lrse okimseyi ecir ve sevapla mkfatlandrmak Allah'a iddir." mealindeki yet-ikerime ile amel ettiklerine kani bulunduklarndan bu yette kmak mnsndageen "huru" kelimesinden isdidll ile kendilerine " h a v r i " adnvermilerdir.Emeviler ve hatta Hz. Ali ile bir ok kereler savamlar ve gittikeoalmlardr. Bunlar, Halfenin seimle i bana gelmesini ve kurey'en


11/162

olmak artnn aranmamas'n iddia ederler. Havri'e gre seimle riyset-immeye geenLOZAN ZAFER M, HEZMET M?27"Mutezile" ^ den Isam, "mmet din hkmlere kendiliinden ve hakkyle uyduutakdirde imam nasbma lzum yoktur!" demilerdir. 24 Fakat bu dn tarz

istisna olarak kalmtr.halifeye itaat mslmanlar zerine farzdr. Seilen Habeli bir kle olsa bileona itaatin farz olduunu ve hilfetinin sahih bulunduunu sylerler.Havri'in dvalar arasnda Abdlmelik bin Mervan zamannda bir de "amelimandan bir czdr" iddiasnn yer ald grlmtr. Bu iddiaya gre, ameldenher hangi birini terk eden kfir olur.Havri taifesi hi bir zaman bir bayrak altnda toplanamamsa da, slmlemi'nin her tarafna yaylm ve kendilerine bir ok taraftarlar bulmulardr.23 - "Mutezile" kulun fiiilerini kendisine isnad edip kaderi inkr edenmezheptir. Kendilerine itizalleri yani doru yoldan saptmalar sebebiyle bu adverilmitir. Gnah ehli hakknda "Ne kfirdir ve ne de mslim, belki fsktr.iman ile kfr arasnda bir fsk vardr." derler. Sonradan inkr- sfat gibibir bid'at daha ortaya atmlardr. (Tafsilt iin Bkz. smail Hakk zmirli -

Yeni lm-i Kelm, d sh. 129 vd.)24- Bunlarn dncelerini ele alp uzun uzun tahlil ve tenktd eden bnf Haldun:"..... Baz kimseler cumhurun yukarda andmz fikrinden ayrlarak imamnasbetmenin aklen de er'an da vcbunu inkr etmitir, mtezile'den Isam ileHavriten bazlar ve bakalar imametin vcbunu bstn inkr edenlerdendir.Bunlara gre, ancak eriat hkmlerini amelde tatbik etmek vaciptir. mmetadaleti hkim klmaa ve yce Allah'n hkmlerini amelde tatbik etmee kararverir ve bu hususta ittifak ederler, ise imam nasbna lzum kalmazve28KADR MISIROLUNasbi cr'an vacip olan imam veya halfede bulunmas art olan temel vasllarunlardr:l.lim2. Adalet3. Kifayet4. z ve havassa id selmetBunlardan baka bir de "Kurey'ten olmak" gibi dier bir art daha mevcuttur.Fakat halfelerin mutlaka neseben Kurey'ten olmas art zerinde ittifakmevcud deildir. Bu kabul edildii takdirde Kurey' ten olmayan hi bir kimseninhilfeti sahih olmaz. Bu yzden bir ok deerli slm limi" Hilfet iinneseben Kurey'denimam nasbi vacip olmaz elerler, bunlarn bu fikirleri mmetin icma ilereddedilmitir...""... stelik imam nasbetmenin vacip olmadna dayanarak, hkmdar tyin etmeninlzumundan kanmalar, onlarn lehinde bir hkm tekil etmez. nk onlar daeriat hkmlerini tatbik etmenin vacip olduuna kaanidirler. eriat hkmleriise, ancak asabiyet, evket, kuvvet ve kudret ile amelde tatbik edilebilir.Asabiyet ise, tabiat ile devlet kurmaa sevk eder.mam nasbe-dilmedii takdirdedahi devlet kurulabilir. Bunu onlar da kabul ediyorlar. mam nasbinin mmetinicma ile vcbu kararlar ise, imam nasbi, farz- kifyeden olup, imam semekakd ve hal ehline yani imam semek hak ve selhiyetini hiz olan kimselere idolur. bunlar imam seerler, btn halka, bu imama itaat etmek vcib olur..."(bni Haidun - Mukaddime C, 1, stanbul 1954 Sh. 513 - 15 -Kadir UganTercmesi)LOZAN ZAFER M, HEZMET M?29olmak art deildir" demilerdir. Bunlar arasnda Kure-y'in eski safvet vesatvetini muhafaza cdemiyerek hilfet ykn tayabilecek bir durumdaolmadklar devri bizzat idrak etmi olan Kad Ebbekir Bkiln'yizikredebiliriz. Yukarda bahsi geen " H a v r i " ile " M t e z i 1 e "de hilfet iin neseben Kurey'ten olmann art olmadn iddia ederler. Bu


12/162

dncede olanlar "Banza geen habeli bir kle bile olsa ona itaat ediniz"mealindeki hds-i erifi sened ittihaz ederler. Btn dnya'da "Trih Felsefesi" ilminin kurucusu saylan byk slm limi bni Haldun25 mam, yani halfeninKurey'ten olmas artnn hikmeti zerinde durarak:"... Kurey stn kuvvetiyle halka dilediini yaptrmaya muktedir olduu iinbakalarnn onlara aykr hareket edeceinden, cemiyetin dalacandan

korkulmaz. nk bu gibi kmldama vukua geldii takdirde Kurey bunu bastrmakve halk bundan alkoymak kudretin-25- 1332 ylnda Tunusta domu, 1406 ylnda Kahire'de vefat etmi olan bniHaldun Endls, Tunus ve Msr'da birok yksek me'muriyetlerde bulunarakolduka maceral bir hayat srmtr. Tarih hdiselerin dern sebeplerizerinde durarak "Tarih Felsefesi" rn am olan byk bir lim vemtefekkirdir. Grlerini aksettiren asl eseri, tarihine yazd birmukaddimeden ibaret olduundan "Mukaddime-i bni Haldun" diye mehur olmutur.Devlet telkkisinde uzviyeti (biyolojik) gr benimsiyen bni Haldun tarihvakalarn eitli itima milleri zerinde durarak bir ok bat metefekkirinee-kaddm etmi ve onlarn mbeiri olmutur. Bata Nma olmak zere yerli veyabanc tarihilerin pek ou O'nun derin tesirlerini tamaktadrlar. (Fazlabilgi iin bkz: Ziyeddin Fahri Fndikolu - H. Ziya lken - bni Haldun,

stanbul 1940)30KADR MIS1ROLUdedir, ite bundan dolay halfenin onlardan olmas art edilmitir. Bunlar,kudretli bir asabiyet sahibi olduklar iin onlarn devletin ba-ndabulunmalar ile milletin dzeni son derecede mkemmel ve birlik kuvvetliolacakt..."26Ve,"... Biz riin hkm ve kaideleri yalnz bir kavim ve bir yzyl ve herhangibir mmet iin koymam olduunu biliyoruz. Bu incelemelerden bu artlarn herbirinden maksad, iktidar ve idare kuvveti olduunu anlyor, btn bu artlaniktidara hamlederek halifelik iin Kure-y'len olmann art edilmesinin illet vesebebini Kurey'te asabiyet yani devleti korumak iin gereken kudretinbulunmasndan ileri gelmi olduunu anlyor, mslmanlarn idaresi bandabulunmak iin o kavmin asabiyet sahibi ve kendi alarnda dier kavimlerdenstn olmasn art kouyoruz. Bu takdirde mslmanlarn idaresi banda bulunanbir kavim dierlerini kendisine boyun edirecek ve devleti gzel bir surettekorumak iin birleecektir. O ada kurey'de bulunan bu kudretin yeryznndier taraflarnda yaayan baka kavimlerde bulunduunu bilmiyoruz. nkbunlarn zerlerine aldklar slmiyeti kabule davet ii, umm olup Arapasabiyeti bu ary yerine getirmeye yeter derecede idi. Araplar bu asabiyetkudreti ile dier kavimlere stn geldiler.Bu aklamamzdan halifeliin herasrda ku-rey'e mahsus olmayp her lkenin de o ada kudretli ve stnasabiyet sahibi olan kavmin elinde olaca anlalr. O kavim devletin banageer. Halifeliin sr ve hikmetini dnr isek, hakikat buradaanlattklarmzn br tarafna gemez. nk yce Tanr kullarnLOZAN ZAFER Mt, HEZMET Mi?31

kendi menfaat ve maslahatlarna uygun olarak i grmeye ve kendilerine zararlolan ilerden korumak maksadyla Halfeyi yeryznde kendinin naibi olaraksemitir. Halfe buna me'murdur, b hususlarda ona hi tab edilmektedir. Yani buvazife ona ykletilmitir. O bundan mes'uldr. Bir vazifeye ancak o vazifeyigrebilmek' kudretinde olan arlr. ,."27te slm limleri arasnda mftyssakaleyn n nmyla hret bulmu olan mamNecmeddin mer Nesefi gibi halfenin mutlaka kurey'ten olmas gerektii, buart hiz bulunmayan bir kimsenin imametinin caiz olmayaca reyinde bulunankimseler mevcud olmakla beraber, ekseriyet b.ni Haldun'un yukarya dercedilenrey ve mtleas zerinde ittifak etmilerdir. Filhakika hilfetin tarihi de bugrn ummen kabul ve tatbik edildiini gstermektedir.


13/162

Sdece "ia" ya 29 dhil olanlar, bu art daha da daraltarak, imameti Hz. Alive O'nun evldlanna id bir hak olarak kabul etmilerdir. Hilfeti irs birmes'ele olarak mtlea eden ve27 - bni Haldun, a.g.e. sh. 524-2528 - Mftyssakaleyn, insanlara ve cinlere fetva veren mftdemek olup tarihte mahdud bir ka fakih iin kullanlm bir tbirdir.

-29 - "ia ", lgat mnas itibariyle " arkada" ve " e t b a "demek ise de stlah olarak ksaca Hz. Ali ve O'nun evldlanna taraftarlk ifdeeden bir tbirdir. Birok kollara ayrlan ve din olmaktan ziyde siys birmhiyeti bulunan " i a " nn hemen btn kollarnda, imam nasbi gibiehemmiyetli bir mes'elenin Hz. Peygamber tarafndan halledilmeyip mmetin rey vemta-leasna ve binnetice maslahatn iktizasna terkedilmi olmayaca iddiaedilir.Bunlar, imamn "masum" yani kk ve26 - bni Haldun t a.g.e. sh. 522- 2332KADR MISIROLUonu mnhasran l-i Res'e id bir hak olarak gren ia'nn grleri,balangta olmasa bile sonradan din olmaktan ziyde siys

byk gnahlardan ber' olmasn da zarur addederler. Hz. Ali'nin Peygamberaleyhissalt- vesselam tarafndan bizzat ve sarahaten imam tyin edilmibulunduunu iddia ederler. Bu maksadla bir takm yet ve hadisleri tefsir vete'vil ederek grlerini isbat etmeye alrlar, istinad ettikleri delilleri,O'nun oullarna da temil edenler, "ia" nn "mmiyye" kolunu tekil ederler.Kendilerine tercih ederek Hz. Ali'ye biat etmedikleri iin iki ihtiyar mnsnda"eyheyn" diye anlan Hz. Ebbekir ve Hz. mer'i sevmez ve onlarn hilfetinikabul etmezler.Halbuki Hz. Ali hilfeti hi bir zaman irsi bir mes'ele olarak telkki etmemive eyheynin hilfetini, de kabul eylemitir. Ancak kendisinin imametin artlarbakmndan bu makama dierlerinden daha fazla mstahak olduu grndebulunarak Hz. Muviye ile harb etmeyi din bir vazife saymtr. Hal byleyken,bunlar arasnda" G u I a t -1 ia" denilen son derecede mfrid zmrelergrlmtr. Mesel Abdullah bni Sebe nmndaki yahudi kasden Hz. Ali'ninulhiyeti fikrini yayarak mslmanlar arasna fitne ve fesat sokmayaalmtr, bu suretle rndan kan " i a " da Peygamber ve O'nun "Ehl-iBeyti ne taraftarlk sahte bir perde olarak kullanlmak suretiyle iilikgrleri iine, pek ok " s r i I i y a t" sokulmutur. Bu dvay bilharebenimseyen ran, slm tarihinde ok me'um bir rol oynamtr. (Tafsilt iinbaknz: Thir Harim Balcolu - Trk Tarihinde Mezheb Cereyanlar, stanbul-1940). "ia" Hz. Ali'den sonra kimin halife olaca mevzuun-LOZAN ZAFER M, HEZMET M?33bir mhiyet iktisab ettiinden biz onu bir tarafa brakarak daha ziyde ehlisnnetin anlayn aksettirmeye alacaz. Buna gre, Hilfet Makam'm igaledecek ahsda bulunmas gerekli artlar bir de yle sralamak mmkndr:1. Mslim olmak302. Takva sahibi ve dil olmak30-31 -da hl srp giden derin tefrikalara dmtr. mameti, Hz. Ali evldndanehil olup, halk kendine bate arana hasreden grte olanlara bu mezhebinkurucusu Hz. Hseyin'in olu Zeyd'e nisbetle "Zeydiyye" denilmitir. Zeyd'ineyheynin imametini sahih addetmesine kzarak ayrlanlara " R.-f i z a " adverilmitir. Bu ekilde saymakla bitmez frkalara ayrlmlardr, immiyenin birkolu da " s n a e r i y e " dir. Bunlar Hz. Ali soyundan oniki zatnimametine kaildirler. Kabul ettikleri imamlarn onikincisi Muhammed binAskernin ki; bunun lkab " m e h d " dir, esrarengiz bir surettekaybolduunu, kyamete yakn tekrar ortaya karak adaletle hkmedeceini iddiaederler. Bunlara mehdiyi beklemelerinden dolay " Muntazar" ad verilir. Mehdizuhur edinceye kadar mamet Makm'nn herhangi bir kimse tarafndan igaledilmesini meru, addetmezler.


14/162

Bu sakat grler yzyllaraca ran'n propagandalar sebebiyle Anadolu ilerinegirmi ve bilhassa kuruluunda snn olan baz tarikatlara olduka te'sir icraetmitir. Anadolu "Trk Birliini paralamak maksadna matuf siys entrikalarneseri olan bu i hareketinin en tipik misli "Bektailik" Tarikatnn sonradanald vahim ekildir. l-i mran Sresi, yet 19- 85 31 - El-bakara Sresi yet124-204-205

34KADR MISpiOLU3.,Mctchid olmak32 .,, :,--.; . ,4: selmet-i havssa shib olmak33 : ;,..:5. erkek olmak34 ' "" ' ' 'Bunlardan baka bir de "tehdidini fc a k" a ad i r o 1 -m a k "yani istedii eyi zorla yaptrabilecek gce sahip olmak gibi bir artdaha vardr. Bu da halfenin, siys iktidarn ba olarak ona sahib vemutasarrf bulunmas ile kaimdir.Btn bu artlar hiz olan bir ahsn, Hilfet Makam'na geebilmesi iin 'deer' ve fiil drt yol vardr:1. Seim ,Bu " E 1 h - i hal vel ak d " denilen seme ehliyetini hiz olanlar tarafndan

gerekletirilir. Bunlar mslim, istikamet sahibi, rey ve itihadlarna itibaredilen mlehayyizandan kimselerdir.2. TyinBir halfenin kendisinden sonra gelecek halfeyi bizzat tyin edip^ halka onabat etmelerini emretmesidir. Mesel Hz. Ebbekir kendisinden sonra gelecekhalfeyi bizzat ve ismen tyin etmitir . Bu bir nev "vasiyet" tir. lerideanlatlaca zere son Abbas Halfesi Mtevekkil Alellah da Hilfeti YavuzSultan Selim'e vasiyet etmitir.Veraset usl de bir nev tyin olmakla beraber biraz aada anla-32 - El-zmer Sresi yet 9.33 - El-bakara sresi yet 24734 - En-nisa Sresi yet 34LOZAN ZAFER M, HEZMET M?35tlaca zere ondan bir hayli farkldr. (Bugn daha ok Osmanl'ya hucm iinbu usln islm olmad iddia edilmektedir. Bu sebeple ileride mstakllen elealnp tafsiltiyle yazlacaktr.)3. Tavsiye veya raBir halfenin kendisinden sonra yerini alacak ahs mmete tavsiye etmesiusldr. Bu, bir ahs olabilecei gibi birka ahs da olabilir. Mesel Hz.mer bir takm mntehibler tyin ederek, bunlar aralarndan birini halfesemek hususunda vazifelcndirmitir. Bunlara "Ashab- ra" denilmitir. Hz merbu arada Ashab- ra'ya olu Abdullah' bilhassa sememelerni de tavsiyeetmitir. Hlfcl'in ar mes'liyetini mdrik bulunan bu byk insann bylehareket etmesine sebep olarak da " Bir evden bir kurban yeter!..." dediirivayet edilmektedir.Hz. Ali de ald yaradan ar bir surette hasta olduu ve hayatndan midkesilecek bir durumda bulunduu srada taraftarlarnn:" - Hz. Hasan'a biat edelim mi?" suline karlk olarak:- Size bunu ne tavsiye ederim ve ne de yapmaynz derim!..." buyurmulardr.Medcniyet-i slmiye Tarihi mellifi, Ashabn halfe seiminde takip .ettikleriusl fevkalde takdire ayan grerek:"... Halfe intihabnda Hulefa-yi Raidn'in tuttuklan yol, millel-imlemeddinenin (meden milletlerin) imdiye kadar bulabildikleri turuk-intibbiyycnin (seim yollarnn) en iyisidir. nk bu sret-i intihabcumhuriyeti, saltanal- mutlakay ve mertiyeti, n birden camidir,cumhurdur, nk halfe cumhur-i islam tarafndan bil kayd- art intihabolunur. Merutdir, nk intihab meveretle olur.36KADR MISIROLUILOZAN ZAFER M, HIZMT M?


15/162

37Saltanat- muakadr, nk halife makam- hkimiyete geince istedii gibihareket eder. Buna blda (yukarda) zikrolunan drt art da ilve olunursaCihan'n. aleltlak (umm olarak) en gzide hkmeti bu olur. nk birhkmdar ilim ve adaleti, kifayet ve ehliyeti scimct-i havss kendi nefsindecem ederse memleketin terakki ve tcv/.i-i dleic, reayas arasnda ittifak ve

muhabbetin hkmran olmasna hizmet edecek en muktedir adam olur. Hulcf-ytRaidn tercim-i ahvlinde grld zere yle bir hkmdara o salh- hli ozhd- takvay da veriniz, Cihan'da bundan daha mkemmel, daha dil, daha lykbir hkmet tasavvvur olunur mu?"35 demektedir.. 4. Kl zoru veya irsiyet (Ilkk-s Seyf)Bu usl, Hilfet Makam'nn kl zoruyla elde edilmesi ve intiklinin irsensalanmas yoludur. slm tarihinde bu yolu ilk olarak ihdas eden Hz.Maviye'dir. O, bu hususta, evvelemirde yaknlar ile istiare etmitir.Muiret'ibni a'be de kendisni bu yolda harekete tevik edenler arasndadr.Hilfeti kendisinden sonra muallakta brakmaktan doacak mahzurlar gz nnegetiren Hz. Muviye veraset usln er' bulduundan deil, maslahatniktizsndan dolay ihdas ve tercih etmitir.Zira zuhur edebilecek ihtilflar ve dklmeye mde mslman kan hesapszd.

Gerekten o devirde mevcud itima artlar gz nne getirilir ve az bir mddetevvel bu mes'ele etrafnda kopan frtnalar hatrlanrsa Hz. Muviye'nin niinbu yola gittii daha iyi anlalr.Hz. Muviye - hi phesiz - bu mlhazalarla olu Yezid'i kendisine " V e 1 i ah d " tyin etti. Ondan sonra da maslahat iktizsndan doan bu usl hep devamedip gitti. Bu tarz hilfete "hlfet-i sriye" yni ekl hilfet denildiindenevvelce bahsetmitik.35 - Corci Zeydan - Medeniyet-i slmiye Tarihi C. 1, sh. 106Bu usle ba vurmann bir sebebi de anari ve efkrn bir noktaya cem'indekifevkalde glktr. Kuvve-i kaahireye (susturucu kuvvete) ba vurmadka neticealmann imknsz grld ahvalde mracaat edilen bu usl fiil bir zaruretinicab ve eseridir.Halfe ne suretle seilmi ve i bana gelmi olursa olsun, hilfetinin meru'addedilcbilmesi iin u artn gereklemesi lzmdr:1. Ahkm- er'iyenin tenfi/.i.Bir halfenin idresinin meru' addcdilebilmesi iin, onun, eriat hkmlerininkuvveden fiile kmasn temin etmi olmas lzmdr. Bu yaplmadka ne onunidresinin islm olduunu ve ne de hilfetinin meruiyetini iddiaya imknvardr.336 - Halfenin en birinci vazifesi, - hi phesiz- ahkm- er'iyenin tenfiziyani ilh emirlerin kuvveden fiile kmas, yrtlmesidir. Fakat onun emirlerve nehiylerle mer'iyyetini salamya memur olduu hkmler, sdece bu ahkm-ilhiye deil, ayn zamanda rf ve ietihd hkmlerdir. Ancak ahkm- ilhiyekarsnda bir tercih hakk bulunmayan halfe, tabiaten eitlilik arze-den rfve ietihd mes'elelerde diledii rey ve usl emretmek veya nehyetmekselhiyetini hizdir. Bu sebepledir ki; ilh hkmlere uymayanlar, halfe,bunlara riyeti emretmemi olsa bile Cenb- Hakk'a kar si ve gnahkrolduklar halde bu durum, rfi ve ietihd kaidelerden herhangi biri iin ancakhalfenin onlar tasdik etmesine ve riyet olunmasn emretmesine baldr.Halfenin ibdet ve itikadta mteallik mes'elelerde metehid-lerden herhangibirinin kavlini tercih ve onu emretmek selhiyeti382. Emnetin ehline tevdii.Bir halfenin ve banda bulunduu idarenin er'an meru' ve muteberaddcdilcbilmesinin artlarndan bir dieri de, mevki' ve man-sblarn ehliyet veliykat derecelerine gre lyk olanlara tevzi edilmesidir.3. BiatBat v mslmanlarn bir halifeye itaati kabul ettiklerini gsterenyoktur. Bu, ferdin kendisine terkedilmi bir haktr. Yani her m'min dilediiitikad veya amel itihad benimseyebilir ki; bu, mezhep semek hakkdr. Fakatfruta mteallik olan veya teml esaslardan doan rey ve itihadlarmmer'iyyeti iin bunlarn hlife tarafndan kabul ve iln edilmeleri arttr.


16/162

Ancak bu takdirdedir ki; bu gibi kaideler de ahkam- er'iyyeye dhil ve onlarariyet etmiyenler Cenb- Hakk ve devletin nizam ve kanunlar karsnda mes'ulve si olurlar.37 - Araplar, bir emire bat ettiklerinde, bunu bir akid sayar ve bunda taraf vehissedar olduklarn tebarz ettirmek zere ellerini o emrin elleri zerinekoyarak kendisine ballklarn ifde ederlerdi. Bununla al veritekine

benzer bir hareket yaptklar dncesinde bulunduklarndan bu fiili bey' {almsatm) kelimesinden treterek" b e y ' a " olarak ydederlerdi. Kamus-uOsman'de bu kelime "asl mans lzm-i d alkasyia akdolunan safhadr.Muahharan hkmdarn, itaat ve. . inkyad ile hkmetini kabul ve tasdik etmek ve- eletetutup . ... muahede eylemek.mnsnda istimal olunmutur." suretinde .tarif edilmektedir.C.Huard, slm ansiklopedisi'ne yazd " b ey * a " maddesinde u izahatvermektedir;LOZAN ZAFER M, HEZMET M?herhangi bir beyan ve harekcttir.3s Bunun iin de ehl-i hal ve'1-akd'in biatikfi olup her ferdin ba gerekmez."Aslnda herhangi bir sat akdinin, el skma ile tamamlanmasn ifde eder. Bir

halfenin clusunda eli zerinde edilen sadkat yemini mnasna gelii bundandolay olup, Trkede bu merasime biat denilir. Bu merasim, hkmdarn akeline el konmas ile yaplr. Bunun ekli Sakfe gnnde Halife mer tarafndantesbit edilmitir. mer:"- Ey Ebbekir, elini a, dedim. O elini at ve ben O'na bat ettim" demitir.Bu hareket selhiyetin bir dierine devrinin remzidir."3g. Bat merasimi trih boyunca birok ekillerde if olunmutur, islmiyet'teilk vuku bulan bat, Hz. Peygamber zamannda olup "Akabe Biati" nmylamehurdur. Akabe'deki bu batlarn bir ka kere tekrarland da malmdur.C.Huard, ad geen makalesinde bu hususta u bilgiyi vermektedir:"slmiyet'te ilk vuku' bulan biat "Akabe B i a t " dr Bu bat yemininden,sonra hulefann ahd- misakta devam iin ettirdikleri bat yemini ne'eteylemitir. Bu yemin ne kadar yeminler varsa cmlesini hvidir.Hulefaya biat yemini devletlerin ve ahvalin ihtilfna gre muhtelifekillerdeydi. Ensar, Cenab- Nebiye Akabe'de bat ettikleri zaman yledemilerdi:"Ey Reslllah! Diyarmza gelinceye kadar senin hak ve hrmetinden mes'uldeiliz. Bize gelirsen hak ve hrmetin zerimize vcib olur. Kendimizi,ocuklarmz, kadnlarmz her neden siynet edersek seni de ondan synetederiz." Akabe'de vuku bulup "Biat-n-nisa." nm ile mruf olan dier birb'atn nass da yleydi:40KADtRMISIROLUOsmanllar, bu lzmeyi yerine getirmek iin imparatorluungeni lkelerinden ileri gelen ailelerin ocuklarn"Allah'a erik ittihaz etmemee, sirkat, zina irtikb eylememee, ocuklarmzldrmemee, iiftira ve bhtanda bulunmamaa, Cenab- Hakk'a kar iyilikte solmamaa bat ettik." Bat merasiminin Emeviler ve Abbasiler devirlerindemuhtelif ekil ve suretlerde if edildii ve biatde verilen szn metminin de azok deitii grlmektedir. Abbasiler'de herkes, ismiyle davet olunarak ayrayr yemin ettirilirdi. En evvel askerler ve Badat kadlar yemin ederlerdi.Yeminden sonra yeni halfeye bir takm elkab arzolunur o da kendisi iinbunlardan birini seerdi. Balangta Abbasi halfelerine emn, me'mn ve reisgibi basit lkablar verilirken sonradan ism-i cell ilvesiyle "Mulesim Billh"gibi lkablarla anlmak bir det hkmne konulmutur. Batde "Hilfet alay"tertib edilir, sslenmi atlardan ve mzeyyen elbise giyinmi seyislerdenmrekkeb bir alay ile yeni halfe hilfet sarayna getirilirdi.Yukarda da sylediimiz gibi bat merasimi, hilfet alay ve yemin ekli trihboyunca pek ok deiiklikler gstermitir. Mesel hicr sekizinci asrdahilfet makamna geen Abbasi halfesi Hakm Billh'a yaplan bat yemini suretidrt sahife tekiledecek kadar uzundu.


17/162

Son Osmanl vak'anvisi Abdurrahman eref Efendi Sabah Gazetesi'nde kan birtrih musahabesini (17 Zilka'de 1336 trih ve 10344 numaral Sabah'da yer alan28. trih musahabesi) biat ve kl kuanma bahsine tahsis ederek burada okgeni ve faydal bilgiler vermitir. Osmanllar'da bu an'anenin tatbik eklihakknda muhtasar birfikir verebilmek iin oradan alnm bir iki paragrafdikkatlerinize arzediyoruz:

LOZAN ZAFER Mi, HEZMET iMi?41merkeze getirerek saraydaki ehzadelere mahsus olup "Enderun" denilenmektebde yetitirirler ve yeni bir halfenin"... Resm-i bat Topkap Saray- Hmayunun'da bab-s-sade nnde icra olunmakminelkadin\ mutddr. Taht- saltanat Bab-s-sade nne karlr ve vzera vevkel ve ulema ve mer-y askeriyye ve mtehayyizan- ricl-i devlet ve milletpdiah- nevcaha arz- bat eyler. Esn-y batta el ele tutumak deti, mrr-u zaman ile lava ve yerine asitin (yen) ve damen-pus (etek pme) olmak uslkaim olmutur. Fran-szcada bizim muyede merasimine "dest-pus resmi" (=ceremonie de baise - main) tbiri hl mstameldir. Eski kisvelerin yenlerimsid olduundan pdiah- izam tahtn iki tarafna uzun yenlerini salverir vebendegn onlar bus eylerdi. Kisveler tebeddl edip de cppe ve ferace yerine

setre kaim olunca asitin makamna kaim olmak zere saak pmek usl ihtiyarolunmutur ki, il yevmin bilcmle merasimde bu usl-i teriftyye baki vecridir."Gaile ve itia hengmelerinde clus vuku, bulduu takdirde resm-i batnbervech-'i meruh ifasna hal ve imkn musid olmadndan zamanmzda SultanMurad Han- Hmis'e ve Sultan Mehmed Read Hmis'e Bb- Seras-kerde batedilmitir. Hatta cennetmekn Sultan Mehmed Han-i Hmis'e Harbiye Nezreti'ndebat olunduu srada mebusann tark-i ilmiyyeye mensup olanlarndan birouZat- ahanenin elini pmek veya tutmak suretiyle deb- kadmi yerinegetirmilerdi."Ulem-y selef mtlea-i malmeye mebni bat ve muyede merasiminde ibtidanakib-l erafn huzur-i ahaneye varmasn tensib etmilerdir. nk nakib-l-eraf seyyid-i sahih-n-nesep zevattan mntehap olmakla sdata ve refannvekili42KADRMISIROLUMakam- Hilfete gemesi halinde, mensup olduu memleket adna ondanbat alrlard.addolunurdu. eyhlislm- esbak Saadeddin Molla merhumdan naklen mesm-ucizanem olmutur ki; Sultan Abdlziz Hn'n clusunda nakib-heraf Tahsin Beymsreatle ibtida bat etmi. Saadeddin Efendi dermi ki "Ben de sdatattanm,en evvel bat etmek istedim, fakat Tahsin Bey kotu. Bana takaddm eyledi.Kendisi alil olduundan (bir gz sakat idi) Haz-ret-i Ali'nin bat hatrmageldi, bu iin sonu hayr olmaya dey teem ettim" Vaka Hazret-i Ali'ye iptidabat edenin kolu olak olduundan huzzardan teem eden olmutu. Hazret-iAli'nin cam- ehdetinin cr'asn Sultan Abdlziz Hn n eylemitir."Osmanllar'da bat merasimine byk bir ehemmiyet verilirdi. Merasim ileri gelendevlet memurlarna resm tezkere ile bildirilir, bu suretle arlmalaruslden olmyan daha kk rtbeli memurlarn gelmeleri ise Divan- Hmyunavular vastasyla salanrd. Devlet erknnn bu merasime "divan" denilenelbiseleri ile itirak etmeleri detti. Yeni padiah "yusf" tbir olunanserpuu ve "kapanice" tbir olunan mcevher emseli ve kebir yakal kurt ilegelerek tahta oturur ve avular tarafndan alklanrd. Bundan sonra ilk nce"nakib-ul-eraf" olan zat eilerek etek per ve mteakiben de duaya balard.Du bittikten sonra en evvel eyhlislm efendi yaklap bat eyler mteakibende dier vzer ve erkn bait resmini icra ederlerdi."Sultan Read'n bat merasimi imdiki niversite Merkez Binas olan HarbiyeNezareti'nde yaplmtr. Halbiki det bu merasimin Topkap Saray'nda icrassuretinde yerlemiti. Hatta Sultan Vahideddin'in bat merasimi dahi TopkapSaray'nda yaplmtr.43LOZAN ZAFER M, HEZMET M?


18/162

Osmanllar'da bu merasim "kl kuanma" 39 merasimi ile nihayet bulurdu. Batalan gibi verenin de "mslim" ve "hr" olmas arttr. Mutlaka erkek olmasgerekmezse de temlen ok defa erkeklerin bat ile iktifa edilmitir.Bu artlar, bir hilfettin mcriyyetini salyan temel esasgstermektedir. Hilfet ve idarenin meruiyeti iin emredilmi39- Osmanl pdihlar hkmdarlk almeti olarak tac giymez bunun yerine

kl kuanrlard. Batden sonra icra edilen bu merasime zamann tabiriyletaklid-i seyf yani kl kuanma veya "kl alay" denilirdi. Her yenipadiahn tahta geiinde tekrarlanan bu " k I alay" merasimi an'anesininhangi padiah ile ballad bilinmiyorsa da bunun en son pdiha kadar tatbikedildii bir gerektir.Kl kuanma merasimi yeni pdihn tahta geiinden hemen sonra yaplrsa dabunun iin belli bir gn ve mddet yoktur. Pdiah'n arzusuna ve hlinmuktezasna gre tahta geiten bir mddet sonra icra edilirdi. Mesel SultanRead'n kl alay clusundan ondrt gn sonra Sultan Vahideddin'in iseyirmibir gn sonra icra edilmitir. Kl kuanma merasimi Eyp Sultan'dayaplr ve burada yeni pdiha merasimle Hz. mer'in klc taklrd.Umumiyetle devrin en muteber din adamlar tarafndan pdiha bu kl takmaiinden sonra du edilir ve pdih tebrikleri kabul ederdi.

Mukaddes addedilen eyp Suan'a gayr mslimlerin ayaklarnn basmasna mniolmak iin ecnebi sefirlerin tebrikleri pdih tarafndan Edirnekap surlardna kurulan Ota- Hmyun'da kabul edilirdi.Yenieriliin ilgsna kadar padiah kl alayndan sonra perembe pazarndakiyenieri ortalarna gelirdi. Burada44KADR MISIROLUbulunan artlar bunlardan ibarettir. Gerisi zaman ve zeminin icabna yanimaslahata terkedilmitir.Halfe her hususta etraf ile istiare ederse de ald reylerle bal veyaekseriyete tbi deildir. Kararn re'sen verir. Mcs'liycti sdece Cenb-Hakk'a kardr. Ancak bazan beer ve dnyev mcs'uliyeti de mcvzuubahsolabilir. Bu da hal' yani mevkiinden uzaklatrlmak suretiyle ortaya kar.Gerekten bir halfenin iktidar, kayd- hayat artiyledir. Yani belli birmddetle tahdid edilmez. Ancak muayyen sebeplerin ortaya kmas halindedir ki,lmeden mevkiinden uzaklatrlmas yani hal'i mmkn olabilir. Fkh kitaplarbu neticeye gtren sebepleri ve bunlarn kifayet derecelerini uzun uzun tafsletmitir. Bu sebeplerin aranlan evsafta tahakkuku hlinde mmet iin "hurualessultan"40 denilen tabi bir kar koyma hakk doar. Zira40-kendisini yenieriler adna tebrik eden yenieri aas elinden bir tas erbetierdi. erbetin ii altnla doldurulmu kupasn alarak geri geri ekilenyenieri aas pdiha ilk seferin Garb Roma zerine olmas temenniyatnizhar eder pdih da "inallah" diye mukabelede bulunurdu. Bu an'ane her ikiRoma'nn da yani Bizans ve Garb Roma'nn mutlaka fetholu-nacana dir vki'olan bir hadis-i erf'e istinad ederdi. Huru alessultan ullemr olan halifeyeitaatden vazgemek demektir. Bunu dnen kendisine itaat vacip olan bir halfeyekar meru" klan iki art vardr:a) Halfenin adletden ayrlmasAdaletin zdd, zulmdr. Zulmn hangi llere varmas halinde halfeyeitaatden vazgeilebilecei hususu fkh kitaplarnda45LOZAN ZAFER M, HEZMET M?halfelerin sahip olduklar salhiyet ve iktidarlar hududsuz deildir. Birhalfenin ba, dima eriata yani ilh emirlere baldr. rdesinitafsil edilmitir. Ksaca sylemek gerekirse zulmn az, isyan yani hurualessultan iin kfi bir sebep addedilmemektedir. Halfeye itaatle mkellef olupolmama mes'elesinin kendisinin hilfete gemesi iin aranan artlar bakmndanda incelenmee deer. Asl artlar, (hr olmak, mslim olmak, erkek olmak, vs.gibi hususiyetler) zail olduunda ona itaatinde vvipolmaktan kacaaikrdr. .


19/162

.-'::.; b) Halfenin beden bir sakatla mruz kalmas. Bu husus da ok:eitlilik arzeder. Mesel: Havass- hamse (be duygu) deki noksanlklar:Bunlar ksmdr. Bir ksmnn hilfete engel olduu bir- ksmnn ise engelolmad hususunda ittifak rnevcuddur.Dier bir ksm ise ihtilafldr.Hilfetin devamna engel olan shh arzalar arasnda grme noksanl ile bir

ksm akl hastalklarn zikredebiliriz. Arz akl hastalklar, tedavi ilegeebileceinden halfe olmaya mni' bulunmakla beraber hilfetten karlmayaslih bir sebep ad-dedilmemilerdir. yilemesi mmkn olmyacak derecede birakl hastalna mptel olann hilfeti bu hastalk eer seilmezden nce demevcud ise, btldr. Ancak sonradan ortaya kmsa iyileme midinin mevcudolup olmadna baklr. Eer iyilik zamanlar hasta zamanlarndan fazla ise,halfe seilmek iin tam bir akl olgunluk aranyorsa bu makamdan azil iin debu dirayetin kmil bir sretta zayi' edilmesinin gerektii kabul edilmektedir.Grme zaaf da hilfete belli llerde mnidir. Esasen balangta grmeiktidar mevcud oimyanla-rn hkimlik ve hidlii gibi hilfeti da muteberdeildir. Ancak grme zayflnda grd ahslar tanyabilip tanyamama-46KADR MISIROLU

serf hkmlere muvz bir suretle izhar etmedike, bu irdenin hi birmeruiyeti yoktur. Bunun, devir devir eitli kontrol messeseleri dekurulmutur. Mesel Osmanl tarihinde grlen ve devleti bugnk ekilden dahastn surette bir hukuk devleti hline getiren "ey-h u 1 i s I m 11 k " buhukuka balln kontroln temin ihtiyacndan domu olan bir messesedir.Geri halfeler trih boyunca "Hlfetpenh"41 veya "zllllahi fil-arz" yaniAllah'n yeryzndeki glgesi42 gibi bir ok hametli unvanlar tamlardr.Fakat bu "zil" yani glgesna baklr. Tanyorsa hilfetin devamna mni bir sebep tekil etmez.Halfenin ir uzuvlarnda husule gelen sakatlklar da drt ksma ayrhr.1. Hilfetin devamna mni olmyan noksanlklar, Normal tefekkre ve maklharekete mni olmayan aksaklklardr.Mesel husyelerin kesilmesi gibi.2. Halfe olmaya da bu vasf devam ettirmeye de mni olan uzv aksaklklar davardr. ki elin veya ayan kesilmesi gibi.3. Halfe olmaya kati surette engel olan fakat bu sfatn devamna engel olupolmad ihtilafl bulunan noksanlklar: ki el veya iki ayaktan birininolmamas gibi.4. Halifeliin devamna engel olmayan noksanlklar: Bu trl noksanlklar onunvazifesini ifya hi bir tesiri olmayan cinstendir. Yznn irkin olmas gibi.41 - Hlfetpenh; hilfetin dayana olan veya hilfeti koruyan de-mektir. Halifenin oturduu ehre de "dar-l hlf.e" veya "merkez-i h i f e" denilmitir.42 - Bkz. Bu esirin birinci cildinin 70. ve mteakip sahifelerinde yeralan 47 numaral not. . .LOZAN ZAFER M; HEZtMgT jytf?47tbirinin zahirine bakarate onlarn Allah'n yeryzndeki madd bir glglesiolmak iddiasnda bulunduklarn sanmak asla doru deildir, Zira bu " glge"kelimesi "himaye" mnsn rautazammn olmak zere hads-i eriflerde vridolduu iindir ki, ftursuzca kullanlmtr. Yoksa bir gurur ve azamet taslamakiin dcil!,>43 .,.. , ,B - HLFETN TARHESa) Ridn Halfeler DevriDevlet reislii makamn Hz. Peygamber'den sonra kimin ve ne suretle igaledeceine dir yet ve hadislerde herhangi bir sarahat43 - Bilhassa Osmanl halfeleri tadklar bu atafatl unvanlara ramenmtevzi bir hayat srer ve bu tevazuu korumaya son derecede dikkat ederlerdi.Her cuma selmlnda, kendi emir ve irdeleri ile bir tabur askere:"Marur olma pdihm, senden byk Allah var!..." diye barttklar malmdur.Yavuz Sultan Selim'in adnn hutbede ilk defa antlsnda hatibin O'nu "Hkim-lHaremeyn-- erifeyn" yani iki erefli haremin (Mekke ve Medine) hkimi olarak


20/162

tavsif etmesine yerinden ve heyecanla mdhale ederek bunu "Hdm-l Haremeyn-erifeyn" yani erefli iki haremin hizmetkr olarak dzelttirdii mehur birtarih hdisedir. Osmanl halfelerinden bir ounun, bu hizmetkrl ifdeetmek zere sarklarrn zerine sprge eklinde bir sorgu taktklarhatrlanrsa onlarn tevzular ve eriat karsndaki mevkilerini nasl telkkieyledikleri daha kolay anlalr.

48KADR MISIROLUyoktu. Bu sebeple, bylesine nzik bir mes'elenin halli iin itihadda bulunmakgerekiyordu. Ashb- Kiram Hazcrt'nin herbiri - hi phesiz - itihadselhiyet ve iktidar ile mcehhezdiler. Fakat onlar da -nihayet insan olmalarhasebiyle - itihada tbi bir mes'elede - eitli bak alar yznden -ittifak kadar ihtilf etmeye de msid bulunuyorlard. Nitekim daha Hz.Peygamberin vefat gn ortaya kan "Hilfet Mes'clcsi" nde anlaamadlar. Busrada ileri srlen reyleri grup altnda toplamak mmkndr:1. Emaret, yani reislik, mmetin siys ve din ilerini sevk ve idareye ehil velyk olann hakkdr. Bu umumiyetle Ensar'dan olanlarn ileri srd birfikirdi. Bunlar diyorlard ki:" - Muhtelif Arap kabileleri slm'a bizim kllarmzn zoru ile boyun

emitir. Bu yzden emaret bizim hakkmzdr.."Bu dncede olan Ensr'n namzedi Sa'd bin Ubde idi. Bilhare " M t e z i 1e " ile " H a v r i " in ekseriyeti de bu reyi kabul etmitir. Bu rey,"Banza bir habe kle bile gese ona itaat ediniz!." mealindeki hadis-ierife muvafk idi.2. Hilfet iin, mmetin ilerini sevk ve idareye liykat ve kifayetin yansra " K u r e y " -ten olmak vasf da aranmaldr, muhcirn'den olanlarnekserisi bu reyde bulunuyordu. Bunlarn namzedi de Hz. Ebbekir'di. Bunlar da"El eimmet min Kre y " yani "imamlar Kureyten'dir" hads-i erifineistinad ediyorlard.3. Gayrct-i akrabiyye ile dnenler ise emaretin, Hz. Peygamber'e - kan baitibariyle- en yakn olann hakk bulunduunu iddia ediyor-49LOZAN ZAFER Mi, HEZMET M?lard. ben Him'in ileri srd ve halfenin him olmasn mdfaa eden bugrn taraftarlarnn namzedi de Hz. Ali idi. Geri bu srada Hz. Peygamberekan itibariyle en yakn kimse amcas Hz. Abbas' Fakat o, muhcirn'in ensonuncularndand. Bu yzden "Aere- i Mbeere"44 den olmak ve Hz.Pcygambcr'in biricik kz Fatmetzzehra'nn kocas bulunmak gibi eitlimeziyetleri nefsinde cemeden Hz. Ali varken Hz. Abbas' ileri srem iyorlard.Bu babda en isabetli gr, - hi phesiz- sahabeyi kiram hazcrnnekseriyetinin katld ikinci grt. Zira ensar'm islmiyet'e yaptklarbyk yardm veya Haimlcr'in Hz. Peygamber'e neseben yaknlklar fevkaldehrmet ve riyete lyk idiyse de hilfet ne gemi hizmetlere bir mkfat ve nede akrabaya kalan bir miras gibi telkki olunabilirdi. 45 Bu grte yer alan"Kurey'ten44- Mjdelenmi on kii demektir ki, bunlar henz hayatta ikenHz.Peygamber tarafndan cennetlik olarak tavsif ve ifde buyu-rulmu olan u ahslardr:Ebbekir Es sddkmer - l frukOsman b.AffanAli b. Eb TlibTalha ibni UbeydullahZbeyr- ibnl vvamSa'd ibni Eb VakkasSaid ibni ZeydAbdurrahman bni AvfAb Ubeyde -1 ibni Cerrah 45 - Cevdet Paa - Ksas- Enbiye ve Tevrih-iHulef C. 4istanbul 1331 sh. 413.50


21/162

' Kadir msroluolmak" vsf dahi neseb ve shryyetten ziyde o srada Kurcy'in Arapkabileleri iinde en kuvvetli ve itibarl olmasndan ve sultasn (otoritesini)kabul ettirmesi ihtimalinin daha ziyde bulunmasndand. Hakikaten HalifcnenKurey'len olmas art zerinde fikir yrten mellifler - evvelce bir nebzebahsetmi olduumuz zere- Kurcy'in muhtelif Arap kabileleri zerindeki rakip

kabul etmez otoriteleri zerinde durmulardr.46 Hilfet makamn igalden muradise msiman-46 - "...Bununla-beraber fikri u merkezde idi ki, vaka Medine ahalisi dinyolundaki azm mcdeleleri, takdirin fevkinde sabr ve tahammlleri, dinintelkin ettii ahkm ve hakyika kar gayet metin ihlslar sayesinde Kureyzerinde bir rhan mevkii kazanm olduklar inkr kabul etmez. u kadar varki; Mekke fetholunup da Ceziret-l arab'n her tarafndaki kabileler fev fevislm diresine dhil olduktan sonra Arap kavmi arasnda onlarn kuvvet, azamet,nfuz itibariyle kaale alnmaya deer bir mevkileri kalmam idi. Kudret vekemiyet itibariyle kurey ile aralarnda bir nisbet olmad halde onlarlarekabet ve mnfese (gizli dmanlk) edebilmeleri imkn hricine kmt.Bhususus ki, Kurey chiliyette Kbe-i Muazzama'nn muhafzlar, Mekkeve Arap kabilelerinin piv ve rehberi olmak, sonra da phesiz smail

Aleyhis-selm'n evld bulunmak gibi bir takm meziyetlerin kendilerinekazandrm olduu ruhan mevki dolaysiyle btn Arab kavimlerinin hrmet veinkiyadna mazhar olduklar gibi slm lem'nin de aym suretle itaat vemerbtiyelerini kazanmlard. Mekke'nin fehi senesi Kurey islm diresinedhil olur olmaz, btn Arab kabileieini slm'n fezy ve kudsiyet harminedehalet hususunda yekdierine msabaka edercesine gsterdikleri tehalk Ku-rey'in nfuzunun tesiriyle vukua gelmi bir hal ve51LOZAN ZAFER Mi, HEZMET M?lar arasnda sulh, skn ve ittihad salamaktr. Bunun ise kuvvet ve otoritesayesinde gerekleebileceini sylemeye hacet yoktur. O sra-bir ey deildi. Hl byle iken Arap camiasnn Kureyten bakasna imtisaletmesi, onlardan maadasnn hkm ve nfuzuna rm olmas imkn yoktu. Bu tesiravam snfna mnhasr deildi. Arabn mlk ve mers bile Kurey Mslmanlkabu! ettikten sonra Risletpenh'n huzuruna hey'etler gndermek suretiyle,yahud rnktebe yoluyla peyderpey msl-man olmaa baladlar.""Aleyhis-selt vesselam Efendimiz senelerce Medine ahalisi arasnda bulunarakhalk slm'a davet, dinin neri yolunda onlarla birlikte bunca mchede ettiihalde Mekke'nin fethi ile Kurey' Mslmanl kabu! ettikleri zaman olduukadar halk, davete icabet hususunda bir hrs ve tehalk gstermediler. nkArabn gerek avam snf, gerek mlk ve meras Medine ahalisinden ne birkorku hissediyor, ne de onlarn tesirine iktifa, emirlerine imtisalkaydnda bulunuyordu. te Risletmeab Efendimiz btn bu sebeplerigzznde bulundurduu iin lm srasnda hiifet'in Kurey'e(Ensar'a deil)id olmasn vasiyet etmi, bir taraftan da Kurey'e slm'n kklemesi yolundapek gz'de hizmetleri sebketmi ve zerlerine harb aan mriklerin iddetlisavletlerine srf dinin teyidi maksadyla gs germek sratiyle emsalsizfedekrlk gster-. m olan Ensar'a kar; son cersea iyi muamele etmelerinitavsiye ve ihtardan da hafi kalmamtr. Nitekim u nadis-i erif irti-haliNebev'den bir ay mukaddem erefvrid olmutur: "Ey muhacirin cemaati, sizgnden gne oaliyorsunuz. Ensar ise oaimyorlar. Ensar benim, daraldkamuavenetlerine sndm bir melce ve penhmdr. Onlarn usiu. aklllarnahrmet ve ikram ediniz. Fenal grnenlerin de kusuruna bak-maynz!.."52KADR MISKOLUda Ensar'n nfuzu Medine hricine kmyordu. Halbuki Kurey, eskiden beribild- arab'n her tarafnda mthi bir ihtiram grmekteydi."Risletmeb Efendimizin lmn mteakip muhacirin ile Me-dineliler arasndazuhurundan endie ettii hal ksmen vukua gelmi ise de vasiyyet-i seniyye-iNebeviyye iin had bir ekil almasna iki frkann da mahvn inta edebilecekazim bir fitnenin hkm srmesine meydan brakmamtr. Yukardaki szlerdenanlyoruz ki, Aleyhisselt- vesselam Efendimiz'in lm deinde bu ekilde


22/162

vasiyyette bulunmasnn hikmeti btn Arap kabilelerinin Kurey'e kar mfridbir taassub hissi beslemesi, havas ve avam btn Araplar'n Mekke ehlinemt? ve mnkad bulunmas idi. Bu bize gsteriyor f ki, arapda unsun taassup ruhubilhare zaafa uraynca -bizzat halfeler bahis mevzuu olan vasiyyet-iseniyyeye imtisal etmeye bir mecburiyet grmemeye baladlar. Bu kabildenolarak mer bn-i Hattab lrken demiti ki: "Muaz ibni Cebel sa olayd

hilfeti ona tefviz ederdim. Huzeyfe'nin klesi berhayat bulunayd Onu halfeyapardm." Bunlardan birincisi Medine ahlisinden, ikincisi bilmktebe zadedilmi bir kle olup hi birinin neseben Kurey ile bir alkas yoktu. Yalnzurasn naza?-; dikkatten uzak tutmamaldr ki; Risletmeb EfendimizHlfet'n Kurey'e tefvizini vasiyet ettii esnada onlarnda adi ve irikametdiresinde vazife grmelerini art komu ve bunu syledikten sonra "mstakimnehareket etmezlerse kllarnz! boynunuza takp ocaklarnz sndrnz.Yapamazsanz hakikaten sersem ve bedbahd kimselersiniz.!.." buyurmutur.Bunu Trablus ile Tabern ruvat- sika olaa hadisden ihra etmilerdir."(Bkz. bdiaztz Cvi- Mslmani': : Hicfe- Sebrread C. 14. Sh. 215 venniipkib)53LOZAN ZAFER M, HKZMET M?

Bu itibarla Hz. Peygamber'den sonra mmetin riyaseti mevkiini ancak Kurey'denolan, fakat liykat ve kifayeti ile de ekseriyetin tasvibine mazhar olabilecekbirinin gemesi en tabi bir netice idi. Ancak o srada Kurcy'in en kalabalkve kuvelli kolu " B en m e y y e " idi. Ben meyye'nin reisi de Hz.Peygamberin kaynpederi Eb Sf-yan'd. Fakat Eb Sfyan, Uhud Harbin'demslmanlarn pek ok zayiat vermesine sebep olmu ve Mekke'nin fethi srasnda"M e 1 -lefe-tl Kulb"47 meyanna dhil olmu bir kimse idi. Sonradan okkuvetli bir mslman haline gelmise de henz mazisinin tesirleri tamamen zailolmam bulunuyordu.Bu sebeple en evvel slm'la merref olan ve Hz. Peygamberin vefatndan nceonun emriyle cemaate imamlk eden Hz. Ebbekir dururken baka birinin seilmesiimknszd. Gerekten, Hz. Peygamberin vefat hengmmda Hz. mer bile tel veaknlk iinde kalp "Eb Ubeyde bin Cerrah'a:" - Elini uzat, sana biat edeyim!. Zira, Resul ullah'tn buyurduu zere sen bummetin emmisin.!.." demesi zerine muhatabnn:" - Ya mer!.. Senin slm'a geldiin gndenberi byle zayf bir reyinigrmedim. imizde " S d d y k " ve maarada iki kiinin47 - Mellefet-l Kulb, kalbleri kazanlacak olan bir zmreyi ifade eder ki,bunlar nfuzlu aret reisleri veya henz ihtida etmemi kimselerdir. Hz.Peygamber tarafndan slm'daki kardelik ve itima muavenetin tezahrnevesile olmak zere kendilerine hazineden bir miktar yardm yaplmas ve busuretle sim'a meyillerinin takviye edmesi dncesinden hareket edilmitir.54IKADR MISIROLUikincisi olan birzal varken, bana nasl biat edersin?!.." dedii mehurdur.Hakikaten Ashab- Kiram hazcrati bir yere toplanp da reye mracaat olunsayd,kaahir bir ekseriyetle Hz. Ebbekir zerinde birleile-cei muhakkakt. Fakat neyazk ki; buna imkn bulunamad. yle ki:Hz. Ebbekir, dier ileri gelen Ashab- kiram hazera ile Hz. Peygamberin tehizve tekfini ile megul bulunmakta iken, oraya gelen Mugre-t ibni be, Hz.mer'in kulana eilip:"- Ensar, "Ben S a i d e S a k a f " nda toplandlar. Rc'scn bir eye (yanihalfenin kim olacana) karar verirler ise, aramzda muharebe zuhur eder!.."demesi zerine Hz. mer yanma Hz. Ebbekir ve Eb Ubeyde'yi alarak Ben SadeSakaf'na vard. Meclise dahil olduklarnda Ensarn Sad bin Ubde'yc biat etmekzere olduklarn grdler. Mzkerenin kendileri yokken bir hayli gelimi vetehlikeli bir mecraa srklenmi olduunu anlamakta gecikmediler. Bunun zerinesz alan Hz. Ebbekir, Ensarn faziletlerni ve slm'a hizmetlerini bir birgzelce sayp dktkten sonra Arab kabilelerinin ku-rey'ten bakasna bat-vcitaat etmelerini mmkn ve muhtemel grmediini syledi. Hz. mer de O'nu teyidedince Ensan


23/162

"- yleyse bir bizden, bir de sizden Emir (yani Halife) seilsin!.." mtalasndermeyan ettiler. Bu ise, zerine titremlen vahdeti islmiyeyi kknden sarsacakok tehlikeli bir yoldu. Bu tarz- harekelin vahametini Eb Ubeyde pek messirbir surette izah etti. Bu mzkere bir hayli uzam ve kllarn syrlmasna"ramak kalmt. Hz. Ebbekir bir eliyle Hz. mer'i dier eliyle de EbUbeyde'yi tutarak:

"- Size bu iki zattan birine biat etmenizi tavsiye ediyorum" dedi.LOZAN ZAFER Mi, HEZMET M?55Her ikisini de ne doru ekerek aralarnda durdu. Bu jest, son derecede gerginolan havay biraz yumuatt. Fakat, Hz. mer:"- inde Hz. Ebbekir gibi bir yce zatn bulunduu bir cemaate asla riyasetedemem!.." diye bararak elini uzatp O'na biat etmekle kopmak zere olanfitnenin yatmasna imkn hasl oldu. Gerekten herkesin Hz. mer'in kendisihalfe olmak istediini ve bunun iin mnakaa ettiini sand bir anda O'nunHz. Ebbekir'e biat etmesi ortal yattrm, O'nu gren dier ashabn dabialeriylc mes'ele kknden halledilmi oldu. Sadece, Sa'd bin Ubde reyindemsr dav-ranmsa da bu durum O'nun tek kalmas sebebiyle gergin sablarnyatmasna mni tekil etmemitir.

Ertesi gn herkes mescidde topland. Hz. Ebbekir minbere karak ilk hutbesiniirad etti: x"- Ey nas! Sizin en iyiniz olmadm halde sizin banza gemi bulunuyorum.Vazifemi yollu yolunda if edersen bana yardm ediniz, yanlrsam bana doruyolu gsteriniz. Doruluk, emnet, yalanclk hyanettir. inizde /aif, hakknalncaya kadar benim nazarnda kuvvetlidir. inizde kuvvetli ondan bakasnnhakkn alncaya kadar zayftr. Bir millet Allah yolunda cihaddan fari olursao milet zillete duar olur. Bir millette fenalk reva bulursa btn o mille!belya urar. Ben Allah ve Pey-gamber'e itaat ettike siz de bana itaat ediniz.Ben Allah'a ve Pey-gamber'e isyan edersem, sizin bana itaatiniz lzm gelmez.Haydi namaznza! Cenb- Hakk cmlenizi rahtemine lyk eylesin!"Bu suretle Hz. Ebbekir Hilfet Makam'na mmetin icma ile gemi olmasnaramen yine de baz muhalefetlerle karlat. Ben Salde Sakaii'ndakitoplantya Hz. AH ile Haimler'den gayns itirak56KADR MISIROLUetmi ve Hz. Ebbekir bir tek muhalife (Sa'd bin Ubde) kar ittifakla halfeseilmiti. Hz. Ali ise bu srada Hz. Ftma'nn hanesine ekilmi ve mstenkifkalmay tercih etmiti. Orada Ben Him'in ileri gelenleri ile aere-imbeere'den Zbeyr ve ashabn ileri gelenlerinden Mikdad Bin-l esved, Selman-i Fris, Eb Zer, Ammar bin Ysir ve K'b gibi zatlar itima etmilerdi.Bunlarn hepsi de Hz. Ali'ye biat etmek istiyor ve mes'elenin Ben SadeSakafmdaki itima-da byle aniden kararlatrlarak kendilerin istiare haricbraklmalarna gcenmi bulunuyorlard. Gerekten bu zatlarn hepsinin de bylemhim bir mes'elede reyleri alnmak gerekirdi. Fakat ne yazk ki; hadiseleringelimesi karsnda fitneyi nlemek korkusuyla buna imkn bulunamamir.Bunlar arasnda bulunan Hz. Abbsa, Hz. Ali'ye:"- Gel ben sana biat edeyim. Nas da biat eder!.." demesi zerine Hz. Ali bylebir hareketin fitne ve fesad dourmaktan baka bir fayda salamyaca yolundakibir itirazla O'na mni olmutur. Yeni mslmanlardan olduu iin cahiliyyetdevri alkanlklarndan kurtulamayan Eb Sfyan ise Hz. Ali'ye:"- Peygamberin hilfetinin Kurey'in en kk ubesine braklmas nedemektir?., (nk Hz. Ebbekir'in kabilesi Ben meyye'ye nazaran azlkt.)Elini uzat sana biat edeyim!... Vallahi istersen etraf atl ve piyade iledoldururum" deyince Hz. Ali:"- Y Eb Sfyan sen msliiman arasna nifak m sokmak istiyorsun"48 karlnvermitir.48-"...lerinde Ben Him'den ve Ehl-i Beyt-i Nebev'den Amm-i Nebi (yani Hz.Peygamberin amcas) Abbas ve amcazadesiLOZAN ZAFER Mi, HEZMET M?57


24/162

Bununla beraber, Hz. Ali, Hz. Ebbekir'e, biat iinde bir hayli ge. cikmitir.Fakat bunun asl sebebi Hz. Ftma'nn, Hz. Ebbekir'e son derecede krgnolmasyd. Bu da Hz. Peygamberin miras meselesinden domu bulunuyordu.4949-Ali bin Ebtalib vs. gibi zevat bulunduu halde ir muhacirine biat edilmeyipde Ebbekir'e tevcih-i hilfet olunmas ayan- nazar dikkat grlr. Bu

hususta gerek Hz. mer ve gerek ire tarafndan muhtelif mevkide vki olanbeyanata nazaran Ben Haim, nr-i nbvvet kendilerinden zuhur etmi bulunmaklazaten byk bir makam ihraz etmilerdi. Bu byk ve mmtaz mevkie bir de Makam-Hilfeti ilve etmek bsbtn fazla olacakt. htiml ki; slmlar bu husustaHz. Nebevinin eserine iktid etmilerdi. nk Amm-i Neb (Hz. Abbas) bir defaHz. Neb'den kendisini bir ie memur yapmasn istemi iken Hz. Neb O'nunmes'uln is'af etmemiti. Ezcmle mam Hasan bin Ali Muaviye'ye terk-i hilfetettii zaman "Cenb- Hakk, nbvvet ve hilfetin her ikisini birden bizde cemetmeyi arzu etmemitir." demiti." (Bkz. Corci Zey-dan - Medeniyet-i slmiyeTarihi- C. 1.istanbul 1328 sh. 51) Sahih-i Buhar'de deniliyor ki:"... Ali,Ftma yznden herkesten hrmet gryordu. Ftma irtihl ettikten sonraherkesin kendisine kar yzn astn grd. Bunun zerine Hz. Ebbekir'lebarmak ve O'na biat etmek iin re arad. Ebbekir'e haber gndererek O'nu

davet etti ve yalnz bana gelmesini istedi. ok samimi grtler. HazretiAli, Ebbekir'in faziletinden bahsetti, yanl bir zehaba kapldn syledi,itizar etti. Hazreti Ebbekir'in gzleri yaard ve Resl-i Ekrem'in akrabasnakar olan byk hrmetinden bahsetti. le namazndan sonra minbere kt.ehdet getirdi. Ali'nin bat hususunda gecikmesini mevzbahs ederek O'nunmazeretini kabul ettiini syledi, sonra istifar etti.58KADR MISKOLUBilhare bu krgnln da giderilmesi zerine hilfet mes'cle-sindeki bu ilkihtilf ortadan kaldrlm oldu.Hz. Ebbekir pek ksa sren hilfeti esnasnda (632-634) ok byk iler.baarm ve mmeti dirayetle idare etmitir. Ancak bizim gayemi/ slm tarihinibtn icfcrruatyle anlatmak olmayp sdece "Hilfet Messesesi" nin mhiyet veona ekil veren tatbikat zerinde durmak olduundan kendimizi bu husustakitafsilta girimek klfetinden ber addediyoruz.Hz. Ali'nin Hz. Kbbekir'in hilfeti karsndaki tavrna bir nevi adem-i tasvipmns verenlerin tezvirleri devam etmekte olduundan Hz. Ebbekir kmilne birhareketle bu durumu dzeltmek yoluna gitmitir. Hakikaten Eb Ubeyde'yi Hz.Ali'ye gndererek, biat etmekte gecikmesinin mslmanlar arasnda fitnekmasna ve dedikodularn yaylmasna sebep olduunu, bu ie bir son vermekgerektiini syletti. Hz. Ali de biat iinde gecikmesinin ve evine kapanmasnnHz. Kbbekir'in hilfetini tasvip etmedinden deil Hz. Peygamberin vefatndanduyduu byk teessrden olduunu bildirdi. Ancak bu hareket tarznn yanlanlaldna bu suretle muttali olunca ertesi gn mescide giderek Hz.Ebbekir'e biat etti. Bu suretle Hz. Ebbekir'in hilfeti hakknda ittifak vkioldu.Ebbekir'i mteakip, Ali ehdet getirerek Hz .Ebbekir'in tazime yn olduunusyledi.' Batta gecikmesinin Eb Bekir'e rekabetinden ileri gelmedini anlatt,Ancak garabet (akrabalk) dolaysyle bir hisse sahibi olduklarn, Ebbekirmani olunca mteessir olduklarn beyan etti. Bu suretle Ali'nin de Ebbekir'ebiati Mslmanlar sevindirdi. (Sahih- Buhar : Cz, 5, sh: 83, stanbul tab')59LOZAN ZAFER Mt, HEZtMET M?Hz. Ali, pederinin vefatndan ziyadesiyle mteessir olan Hz. patma ile birlikteve O'nu teselli maksadyla bir mddet daha ke-i inzivada kald. Fakat ok azbir mddet sonra Hz. Ftma'nn da vefat etmesi zerine inzivadan karak Hz.Ebbekir'in etrafndaki arkadalarna katld ve O'nun en samimi bir yardmcsoldu.Hz. Ebbekir'in hilfetinden sonra bu makama Hz. mer'in seildii malmdur.O'nun seiliinin Hz. Ebbekir'in tyin ettii bir hey'ete gerekletirildiievvelce nakledilmiti.


25/162

Hz. mer'in tam on yl birbirinden parlak zaferlerle srp gitmi olan hilfetinihayete erdiinde "bcytlmal" denilen devlet hazinesi tklm tklmd. Halk dao nisbette zenginlemiti. slm tarihindeki ilk byk fitnenin tohumlarnhereyden nce bu lsz zenginlikte aramak lzmdr. Bu duruma dikkati ekenAhmed Cevded Paa yle demektedir:".. Bir milletin iinde birden bire bu mertebe servet ve gna husulnden dolay

beynenns (insanlar arasnda) a'raz- dnyeviye (dnyev emeller) hadis ve bu daihtill ve fitne hudsuna bis (ortaya kmasna sebep) olmak bu lem-i kevn-ufesadn muktez-y ahvalinden (gerektirdii durumdan) olmakla buras Hazretimer'in zihnini tahdi (rahatsz) ediyordu.Bir de Resl-i ekrem (s.a.v.) mmetinin a'dlanna (dmanlarna) galebe Mekke veYemen ve Kuds ve am' feth ve Kisra ve Kay-ser'in hazinelerini taksimedeceklerini ve aralarnda fitne ve ihtill ve nefsniyeer hadis olarak mlk-islife (gemi melikler) meslekine gideceklerini beyan buyurmutu. Ve merberhayat (hayatta) olduka fitne zahir olmayacan dahi haber vermiti.60KADR MISIROLUResl-i ckrcm (s.a.v.) Hazretleri byle mugayyibata (gib olan eylere) dirolan esrarn ba'zsn baz havass- ashabna (sekin sahabelerine) ve cmlesini

mahrem-i esrar olan "Huzeyfe-t ibni Yem an (r.a.) Hazretlerine bildirmiti. Birgn Hz. mer, huzurunda bulunan baz ashab- kirama "Rcslllah (s.a.v.) infitne hakknda olan sz hanginizin hatnndadr?" dey sormu, lerindenHuzeyf'e: "Ya cmirilm'minin!.. Rcsl-i ekrem'in fitne hakknda olan szayniyle benim halrmdadir ki, kiinin 'yl (ocuklar) ve mal ve evldndan vekomusundan dolay fitneye duar olmasdr. Bu misull gnahlara savm ve salvalve emr-i bilma'ruf ve mehy-i an-il mnker kefaret olur" dey cevap vermi.Hz. mer; "Muradm o deil, deniz gibi temevv edecek fitneyi soruyorum."dedikde Huzeyfe: "Y Emr lm'minn!.. Senin iin ondan bir beis yok. Seninzamannla onun arasnda kapal kap var!" demi.Hz. mer; "Bu kap krlacak m, yoksa alacak m?" dedikte Huzeyfe:"Krlacak!." demekle Hz. mer "yleyse artk kapanmaz!.." deyip izhar- teessfetmi."50Her ne kadar lkenin genilemesi, ilerin oalmas, adalet ve asayiinte'minini gletirmi ise de, Hz. mer'in muhataplar zerinde derin bir hayetuyandran mehabeti ve devlet ilerini takipteki dirayet ve alkanlsayesinde itima istikrar az ok salanabilmiti.Fakat kendisini istihlf eden Hz. Osman (r.a.) son derecede halim bir insand.stelik bu srada Resl-i Ekrem devrini grm ve ondan50 - Ahmed Cevded Paa - a.g.e. sh. 59161LOZAN ZAFER Mt, HEZMET M?feyz alm ashabn ileri gelenlerinden pek ou ihtiyarlam ve gitgide oalanservet ve ihtiamn dadaasna karmamak iin bir kenara ekilmibulunuyorlard. Halbuki slm lkesinin hududlan alabildiine genilemi, henztam mansyla temessl edilmemi pek ok ansr ihtiva eder bir hle gelmiti.Bunlarn bir ksm slm hakimiyetinden kmaya can atyor ve bu vadide hertrl fitne ve fesada tene bulunuyorlard.,Buna ramen Hz. Osman'n 12 yllk hilfetinin ilk alt yllk devresi, yine deolduka huzur ve sknet iinde gemitir. Fakat mteakip alt yl, Hz. Osman'nehdeline mncer olan ihtilf ve ikyetlere sahne olmutur. Bunlann sebepleriyle hulsa edilebilir.1- Hz. Osman kurey'in "Ben meyye" kol undand. Bu kol, Ku-rey'in enkalabalk ve itibarl ksmyd. Fakat bunlarn ekseriyeti slm' Mekke'ninfethinden ve reisleri Eb Sfyan'n ihtidasndan sonra kabul etmilerdi. Buyzden ilk muharebelerde hibir hizmetleri gememiti. htiml bu sebeptendolay Hz. Osman'n hilfetinden nce kendilerine pek fazla memuriyetverilmemiti. Fakat Hz. Osman olduka mlayim ve halk tabiatl idi. Bu yzdenonlarn memuriyet isteklerini reddetmeyip bol bol is'af eylemiti. Bu durumzamanla dier kabilelerin bahusus Himlerin rekabet hissini uyandrmaktagecikmemitir.


26/162

2- Genileyen fetihler sonunda Mekke ve Medine'ye korkun bir servet akm, buda bir ksm insanlar takvadan uzaklarmt. Bu hl, daha nce yani Hz. merzamannda balam ve onu endieye garketmiti.Gerekten servetin mutlaka sefahati getireceini hesb eden bu byk insannbilhassa ran'n fethinden sonra Medine'ye binlerce de-62

KADR MISIROLUvcnin srtnda tanan ganimet ynlarn grnce:"- Ah ne olurdu, ran ile bizim aramzda ateten bir da olsa di de biz oralaravarmasaydk!.." dedii rivayet olunmutur. le eitli ihtiras ve husmetleregebe olan bu mthi servetin olanca mahzurlar Hz. Osman devrinde ortaya kpbu devri dahil ihtilflara garkeyle-mitir.3 - lerleyen zamanla nr-i nbvvetten feyz alm insanlar gitgide ihtilllarakararak kirlenmemek iin bir kenara ekilmeyi tercih etmi bulunuyorlard.4 - r'ac ilerleyen fetihler esnasnda slm topluluuna lyk- vehiletemessl edilmeden karanlar oluyordu, bunlar beliren zaaf almetlerikarsnda ba kaldrmak iin frsat kollamaktaydlar. Hi phesiz, bugibilerin hissiyatn istismar ile mslmanlar arasna nifak tohumlar ekmeyealan bir takm kt ruhlularn zuhuru da gecikmemitir. Bunlarn en mehuru

malm olduu zere, Yahudi asll Abdullah bni Sebe51 dir.Bu fitne kumkumas yahudinin kard karklklar, hicretin 35. ylnda halkmizal Hz. Osman'n bir gece evinde Kur'n- Kerm51 - eiti! frkalara ayrlm bulunan ia iinde "Sebeiyye" nin kurucusu olanbduah bn-i Sebe' asten San'a' bir yahudidir. Hz. Osman zamannda gyamslman- olmu faka dima perde arkasnda kalmay baararak mslmanlararasnda bir takm sapk fikirlerin yaylmasna n-ayak olmutur.Bir takm gizli, mektuplarla eitii islm beldelerinin halknLOZAN ZAFER M, HEZMET M?63okurken ehid edilmesine mncer olmutur.Bu fec cinayet zerine bo kalan Hilfet Makam'na Hz. Ali geirilmi, fakatilenen cinayetin uyandrd ruh ve icti sarsntnn n bir trlalnamamtr. Zira, fitne alabildiine derinlemi, alev bacay sarmbulunuyordu. Bu sebepledir ki, Hz. Ali (k.v.) Hazrctle-ri'nin devri de batanbaa ayn fitnenin devam mahiyetindeki ihtilflara sahne olmakta devametmitir. O, Hilfeti, Hz. Osman' ehd eden siler gruhunun kendisine biathususundaki tehalklerine ramen nceleri kabul etmek istememiti. Lkin azsonra Ashab'n ileri gelenlerinin srar ve ittifaklar karsnda daha fazlamukavemet edemeyerek bu makama geti. Zaman fevkalde nzikti. Anari, Medine'dekol geziyordu. Byle buhranl bir zamanda hizmetten kala-mazd. stelik, Ashabkendisi zerinde ittifak eylemiti. O kabul etmese, ihtilafsz halifeseilebilecek bir bakas yoktu. Lkin biri kp da O'na da muhalefet edince,ihtilf kvlcmlar yeniden parlam ve Hz. Ali (k.v.) Hazretleri'ninehdetine kadar gelierek "Hlef-yi Rjdn"52 devrinin son bulmasna mncerolmutur. Bu biri de, kure-y'ten Ben meyye'nin reisi Eb Sfyan'n olu amValisi Hz.52-birbirleri ve idarecileri aleyhine tahrik etti. Binbir eit yalan uydurupyayd. Nihayet bu tahrikler sonunda mild 656 ylnda Msr'dan altyz kadaratl "umre zahir sebebi" ile yola kp Medine'ye gelmilerdir ki, bilhareayn yl iinde Hz. Osman'n ehdetine mncer olan karklklar, bunlar vedaha sonra ayn ekilde gelenlerin eseri olmutur. (Tafsilt iin Bkz. Do. Dr.Yaar Kutluay slm ve Yahudi Mezhepleri, Ankara 1965Sh. 34 vd.Hulef-y Raidn, doru yolda olan halifeler demek olup, bununla ilk drthalife kastedilir.64KADR MISIROLUMuviye'dcn bakas deildi.b) Hazreti Ali ve Hazreti Muviye arasndaki ihtilfa ksa bir bak


27/162

Bu eserin ikinci cildinde Musul havalisinin tarihesinden bahsederken bir haylitafsilt verilmi 53 olan bu mes'eleye burada ksaca temas edilecek, sadecekymet hkmlerinin tasrihi ile iktifa olunacaktr.Hz. Ali ve " E h 1 - i Beyt-i Reslllah "54 a kar eitli hrmetsizlikleri

Documents

Kadir-Mısıroğlu-Lozan-Zafer-Mi-Hezimet-Mi-Cilt3