Kadir-Mısıroğlu-Osmanoğullarının-Dramı

8/2/2019 Kadir-Msrolu-Osmanoullarnn-Dram

1/222

Kadir Msrolu _ Osmanoullarnn Dram

Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarakgrdmz sitemizdekitm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesineistinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacylaekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartmaekranvebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibiformatlarda, tarayc ve OCR (optikkarakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin,hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki

e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari amagzetilmeksizin, tamamen gnlllkesasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emeisayesinde, grme engelli kitap sevenlerinistifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veyakanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecektmyasalsorumluluklar kullanana aittir.Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.www.kitapsevenler.comweb sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmekve kitap okuma alkanln pekitirmektir.Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyoruz.Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleriabalardan veyaptklar katklardan tr teekkr ediyoruz.Bilgi paylamakla oalr.

LGL KANUN:5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EKMADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim veedebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksahibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veyanc bir kii tek nsha olarakya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibikurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeriformatlarda oaltlmas veya dn verilmesibu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibirekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz vekullandrlamaz.Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerinbulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir.Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Nemutlu ki, bir grmeengellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduusevinci paylaabilmektm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnztarayp,[email protected] gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.


2/222

Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfenbu aklamalar silmeyiniz.Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaanediniz...Teekkrler.Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.

TRKYE Beyazay Dernei

www.kitapsevenler.orgwww.kitapsevenler.come-posta: [email protected]

Tarayan: Mslim Domu

Kadir Msrolu _ Osmanoullarnn DramNYA'NIN EN UZUN MRL HANEDAN ALES OLAN OSMANOULLARI, TRK ? SLMTRHNDE MSTESNA BR ROL OYNAMILARDIR. BU BAKIMDAN ONLARI SEVMEK, DN VE

TRH UURUNUN EMRDR.BUNA RAMEN, NE YAZIK K; ONLARIN KUNDAKTAK; OCUKLARINA KADAR BTN ALEEFRADIYLA BRLKTE AZZ VATANLARINDAN NGHN BR EMRLE IKARILILARINA VEYDELLERDE ELL YILLIK GURBET HAYAT-LARINDAK TAHAMMLFERS LE VE IZDI-RAPLARLA NTHARA KADAR VARAN SEFALET SAHNELERNE MLLETE BGNE KALINMITIR.

SEBL YAYINEV OSMANOULLARI -TARHNN MEHUL KALMI BU ELL YILLIK SONFASLINI MEVSUK VE MDELLEL BR SURETTE AYDINLATAN BYLE BR ESER YAYINLAMAKTANEREF DUYAR!..OTUZ LRA

KADR MISIROLUOSMANOULLARTNINDRAMI

DOKSAN BE AYDIN AL USTAOLU SEBL MATBAACILIK TEKN OFSET1976.SEBL YAYINLARI Nu. KAPAK KOMPOZSYONU DZG v BASKI KAPAK BASKISISTANBUL

714489 ELL GURBET YILI -(1924 1974)

)1 KNC BASIM

4

Sebil Yaynevi

Vilyet Han Kat:2, Nu: 206

Caalolu - stanbul

Telefon: 26 38 96HER HAKKI MAHFUZDUR


3/222

Tarayan: Mslim DomuTHAFehzde-yi civanbaht olarak doup sevk-i kaderle ehzde-yi bedbaht hlinegelip ydellerde vatan hasretiyle kvranarak can veren Osmanoullar'nn azizhatralarna!..

YAZARIN YAYINLAN ESERLER?? LOZAN, ZAFER M, HEZMET Mi? C. I,*fc LOZAN, ZAFER M, HEZMET Mi? C. II.?? YUNAN MEZLM (TRK'N SYAH K'ITABI)^ MACAR HTLAL&? AMERKA'DA ZENC MSLMANLIK HAREKET


4/222

Refi Cevad ULUNAY'n Hatrat, Tercman Gazetesi 5 Kasm 1969 ve mteakipnshalar.Smih Nafiz TANSU Madalyon'un Tersi, stanbul 1970 ?Trik Mmtaz GZTEPE Sultan Vahideddin Mtreke Gayyasnda, stanbul 1969Trik Mmtaz GZTEPE Sultan Vahideddin Gurbet Cehenneminde, stanbul 1968Salih Nigr KERAMET Halife II. Abdlmecid, stanbul 1964 Sdiye OSMANOLU

Hayatmn Ac ve Tatl Gnleri, stanbul 1966Meclis ZabtlarTarih Dnyas DergisiUmm Trihler

YAZARIN, TRKYE MLL KLTR VAKFININ MKAFATTEVZ MERASMNDE YAPTII KONUMA

Milliyeti ve mukaddesat cephenin en kuvvetli messeselerinden biri olanTrkiye Mill Kltr Vakf Kadir Msrol'U-na 1974 yl jri hususmkfat m tevcih etmitir. Bu maksad-la 15 Mays 1976 Cumartesi gn ParkOtePde Kltr Bakan Rf-k Danman'm da katld bir merasim tertib edilmive mkfatlar tevzi edilmitir. Bu merasimde Kadir Msrolu'na ibuOsmanoullar'nn Dram isimli eserinden dolay verilen mkfat Baveklet

Mstear Ekrem Ceyhun Bey takdim etmitir. Bundan sonra bir konuma yapan KadirMsrolu unlar sylemitir:Muhterem Bakan, Muhterem Mstear. Muhterem Mtevelli hey'eti, Muhterem jrive Muhterem Davetliler!..

Osmanoullarnn Dram isimli niz eserimden dolay bana gsterilen butevecch, ahsmdan ziyde bu eserin bedbaht kahramanlarna id kabul ediyorum.Zira yarm asrdanberi mtemdi bir surette aleyhinde konuulan bir ailenin,elli yllk gurbet hayatlarn anlatmaya alan bu eserin muhterem jri t

fmdan nail olduu alkann, biraz da onun kahramanlarndan doduuna inanyorum.Bu itibarla kendilerini byle bir tercih yapmalarndan dolay tebrike ayangrdm ifade etmek isterim.Aziz dinleyenlerim!

Ben, burada mkfata lyk grlen eserimde ile-yi Osma-niyenin yaadelli yllk dram anlatmadm, anlatamadm. Zara Ummandan bir katre kabilindenbaz htrat krntlar takdim etmekle iktifa eyledim. nk, bizi altbuukasr zaferlerden zaferlere koturmu bir byk ailenin bugnk bedbahtocuklarna bir merhamet taleb etmek mevkiinde bulunuyordum. Bunu ise edebemugayir telkki ettim. Zira, mehur edip Cenab aha-beddin Bey'in syledii gibiKaplan srt iin en tahamml edil mez yk merhamettir!

Bu itibarla eserimi yazarken biraz da onlar iin merhamet taleb etmekmevkiinde bulunmaktaydm. Dier taraftan hi de mstahak olmadklar bir suretteson af kanununa ithal olunarak vaktiyle kovulduklar vatanlarna avdetlerigereklemek zereyken, yksek trajl bir gazetede aleyhlerine balatlan birkampanyay cevaplamak mecburiyetindeydim. Bu cevap mecburiyetiyle, onlar iinmerhamet taleb etmenin yakkszl arasnda mtereddit kaldm. Eserimiokuyanlar bu teredddme yer yer ahid olacaklardr. Bu sebeple, bilmecburiyeummandan birka katre arz ederek, asl faciay deerli okuyucularmn tahmin vetasavvurlarna havale eylemeyi daha mnsip grdm.

Ancak unu da arz ve ifde etmeliyim ki; bu eserde bahsi geen gazeteyecevap mahiyetinde olan mtalealar, benim ahsmdan ziyde Trk hey'et4itimaiyesine idtir. Zira ben bu eserde hi bir ahsi fikir beyan etmedim. Nesyledimse, amme vicdannda meknuz olanlarn kef ve ifadesinden ibarettir.

Bir mdafaa mecburiyeti dolaysyla kaleme alman bu esere kar muhteremjri tarafndan gsterilen alkann, Trk fikir

KADR MISIROLU'na ibu Osmanoullar'nm Dram adl eserden dolay TrkiyeMill Kltr Vakf tarafndan verilen jri husus mkfat, Baveklet MstearEkrem Ceyhun Bey tarafndan takdim edilirken...


5/222

hayat bakmndan da ayr bir ehemmiyeti vardr. Yazlmas dirayetten ziyadecesarete muhta olan bu gibi mevzular ileyen eserleri taltif edebilecek birTrk mnevver kadrosunun bulunduunu grmekle bahtiyarm! Bu sebeple aslsevincim ahsm adna deil Trk fikir hayat adnadr. Ben de bilmukabil olarakbu dirayet ve liykati gsterdiklerinden dolay muhterem Trkiye Mill Kltr

Vakf mtevelli hey'etini, O'snun deerli ba? kan Korkut zal Bey'in ahsndatebrik eder, teekkrlerimi arz ederim!(SEBL, Say 20)

NDEKLERNSZ BRNC BLMOSMANOULLARI'NIN TARHES, HUSUSYETLER VE CHAN TARHNDE OYNADIKLARIMUAZZAM ROL.I OSMANOULLARPNIN TARHESA OUZLAR VE KAYIHAN ARETa) Ouzlarb) KayhanlarB OSMAN GAZ'NN AHSYET VE OSMAN-OULLARI'NIN ECERES'

a) Osman Gazi'nin ahsiyetib) Osmanoullar'nm eceresiII OSMANOULLARI'NIN HUSUSYETLER VE CHANTARHNDE OYNADIKLARI MUAZZAM ROLA OSMANOULLARI'NIN HUSUSYETLERa) Manev Bakmdanb) Siyas BakmdanB CHAN TARHNDE OYNADIKLARI MUAZZAM ROLa) Trk Birlii Bakmdanb) slm Birlii Bakmndana)KNC BLM

OSMANOULLLARI'NIN VATANDAN IKARILII VE ACIKLI GURBET HAYATLARINDANSAHNELERI OSMANOULLARFNIN YURT DIINA IKARILII A BUNA SEBEP OLANHDSELERE KISA B'IR BAKIa) Milli Mcdeleye Tekadm Eden Gnler 79b) Mill Mcdele 83

c) Sultan Vabideddin'in Husus Durumu 87 B HLFETN LGASINAVE OSMANOULLA-RI'NIN YURT DIINA IKARILMASINA MTEDAR 431 SAYILI KANUNUN HAZIRLANMASI,TBMM'DE MZKERES VE TATBKATIa) 431 Sayl Kanunun. Hazrlanmas lib) Bu Kanun'un TBMM de Mzkeresi 127c) Tatbikat 159II OSMANOULLABI'NIN ACIKLI GURBET HAYATLARINDAN SAHNELER1 Sultan Vahideddin 2102 Abdlmecid Efendi 2453 Abdrrahirn Efendi 2724 Burhaneddin Efendi 2835 Osman Euad Efendi 2896 Mahmud evket Efendi 2977 Mehmed bid Efendi 3008 Abdlkerim Efendi 373 9 Ve Dierleri 383

NC BLMOSMANOULLARI'NA KARI SON HALI TAARRUZU392DRDNC BLMOSMANOULLABI ZERNDEN KBUSUN KALKIIA LK MERHALELER 429B SON MERHALE 444SONSZ 503


6/222

NSZTrk Milleti'ni asrlarca zaferden zafere koturmu bulunan Osmanoullarhakknda - leh ve aleyhte - pekok ey yazlp sylenmitir. Bunlarn ekserisi -maalesef - gnbirlik siysetin emrindeki kiralk kalemlerin mahsuldr. Bu

bakmdan bilhassa son elli yl iinde bu mevzudaki btn yazlp izilenleri,ihtiyatla karlamak, akl selim icabdr. Geri, Osman-oullar'na kargiriilmi bu di sme kampanyasna katlan hibir cidd tarihi kmamtr.Hakikaten bu gibi gerek tarihiler - alabildiine gayr-i msid olan artlararamen - bu mevzuudaki gerei yine de ortaya koymaya almlardr ki,bunlardan bazlarna yeri geldike temas edilecektir. Fakat ne yazk ki;Cumhuriyet devri ile birlikte balayan ve korkun bir din ve trihdmanln aksettiren haksz ve irkin bir ktleme edebiyat, hl devametmekte ve mektep kitaplarna kadar intikal ederek, gerekleri - srf yarmnevverler muvacehesinde de olsa - sislendirmeye muvaffak olmu gzkmektedir.

uras muhakkaktr ki; son elli yln hdiseleri henz tamamen durulmam vebunlarn zerinden T a-rih saylmalar iin gereken za-m a n gememitir. Busebeple, yakn tarihimizle alkal birok ahs ve vakalarla birlikte

OsmanoullarF: 2

hakkndaki beynlarn da, birbirini nakzeden bir mhiyet arzetmelerini - birdereceye kadar - tabi karlamak gerektir. Ancak, yan- memnuniyet olanudur ki; Os-manoullar hakknda yazlp sylenenler arasnda, onlarn gurbettebinbir mahrumiyet iinde geen elli yllk srgn devrelerinde, Trk Devlet veMilleti aleyhine her-hangi bir beyn veya faaliyette bulunduklarna dir hibiriddiaya rastlanlamaz.

Gerekten Osmanoullan, ecdadlarnn - btn bir millet efrad ile birliktede olsa - asrlarca knna girmek bilmeyen keskin kllaryla fethedilmibulunan doup bydkleri aziz vatanlarndan ngihn bir emirle karldktansonra, Trkiye ve Trk Milleti aleyhine en kk bir faaliyettebulunmamlardr. Sdece, tekrar vatanlarna kavumak iin birok srarlmracaat ve ta-lebleri olmutur. Bunun dnda bir de, bugnk Trkiye dhilindeve M sr, Suriye, Irak ve hatt Yunanistan gibikaybettiimiz eski vatan topraklarnda yama edilen emlk ve emvalleri etrafndabir takm almalar grlmtr. Bunlarn banda Musul Petrolleridvas gelir. ok defa bununla alkal faaliyetlerinden galat olarak, Trkiyealeyhinde alm gibi gsterilmek istenmelerinin bal bulunduu temel maksadve fiil yanllar yeri geldiinde izah edilecektir.

Osmanoullan'nn bugne kadar Trkiye aleyhinde hibir faaliyettebulunmadklarna mtedair hkmmz kabul etmeyecek hibir insaf ve iz'an sahibibulunamaz. Bunun tek istisnas, Trk basnnda her naslsa itibarl (!)addedilmi bir gazetede geen aylarda yer alan Osmanoullar'nnSon Oyunuserlev-hal bir tefrikadr.1 Zannmzca Osmanoullan slle-

1 Bkz: Hrriyet Gazetesi'nde 15 - 20 Nisa-n tarihleri arasndaOsmanllarn Son Oyunu serlevhas ve Nuyan YT imzasyla neredilen yazserisi.

sinden arta kalan bir iki yal zat ile henz vatanlarnn yzn dahi grmemibulunan birka gencin yurda dnmek ihtimallerinin belirmesinden endieyekaplarak alelacele efkr- ummyeye sunulan bu mesnetsiz ifaat (!) in gayr-icidd bir sinema senaryosundan hibir fark yoktur. Bu kanaatimizin birokdelilini mhud tefrikann muhtevasnda da bulmak mmkndr ki; alkal blmdebunlarn herbirinin tehis ve tenkidine gerektii kadar yer verilecektir.

Esasen bu eser, o yazlardaki aslsz isnat ve iftiralara tarafmzdanverilmi olan cevaplarn2 - ksmen - geniletilmesi suretiyle vcud bulmutur.Bugn, o srada -baz endielerle imza koyamadmz -3 bu yazlan daha

2 Bkz: Mill Gazete'de 21 Nisan 14 Mays 1974 trihleriarasnda Osmanoullarna Kar Son Hal Taarruzu serlevhas ve Bir Tarihi imza


7/222

syla neredilen tefrika.3 O srada mhud 163 nc maddeden drt ve 5816 sayl

kanuna istinaden de sene olmak zere yedi seneye mahkm olmu bulunmakta ve Cerrahpaa Tp Fakltesi Psikiyatri Klinii'n-ce verilmi aylk bir me'zniyet sayesinde muvakkaten darkm bir durumda idik. Raporumuz ise, Adli Tb Meclisi'nce der-

dest-i muamele idi. Bu yzdendir ki; Trk - slm dmanlarnnyeniden, hmna uramak endiesi ok arzu ettiimiz haldeo yazlara, imza koymamz imknszlatrmt. Mhud gazeteyegerekli cevab geciktirmeden vermek ise; zaruret halindeydi. Ziraayn zamanda Osmanoullan'nn aziz vatanlarna kavumalarnaimkn veren bir af kanunu TBMM'de kabul olunmu veSenato'da mzkere edilmek safhasna gelmi bulunuyordu. Byle nzik bir zamana bilhassa rastlatlan bu tezvirtm milli irdeyiistimal edenleri yanltmaya almak gibi sefil bir gayretin mahsul olduu gzden kamyordu. Nitekim ok gemeden bu tezvi-rat sermye edinen bir senatrn ar bir lisanla Osmanoullar'-na hcum ettii grlmtr. Ancak ayn- memnuniyet olanudur ki; mhud gazete ile az birlii eden bu senatr, mill ir

deye dayanmayn sadece bir -gece baskn tarznda icraedilen 2 7 Mays darbe-i hkmeti nin getirdiitemelli unvanl temelsizlerden biriydi..da geniletilmi olarak efkr-t ummiyeye takdim edebilmenin derin haz vesaadeti iinde bulunmaktayz.

Geri Osmanoullar, her trl mdafaa ihtiyacndan beridirler. Zira onlarnhakkn teslim etmek iin vasat seviyede bir ecnebi kadar bilgi ve insaf sahibiolmak bile kfidir. Osmanoullar'nn cihan trihinde kan ve imanla yazdklardestanlarn gz kamatrc parlt ve aaasn izleye hibir garezkrkalemin gc yetmye-cei cmlenin malmudur. Hal byle iken, hl gneibalkla svamaya alan bz bedbahtlarn zuhuru dah mcerret insanlkhesabna ok elem vericidir. Bu sebeple bizim bir mdfaanme mahiyetindeki bueserimiz, Osmanoullar'n - mevcut olmayan - sularndan tebriye maksadylakaleme alnm deildir. Belki daha ziyde Osmanl dmanlarnn gerek niyet vehviyetlerini tehis ve tehirdir. Bu vesileyle Trk ve slm trihinin en bykahsiyetlerini yetitiren Osmanoullar'nn son ? mmessillerine mteallik -bilmecbriye vki olan - bir mdfaann niz kalemimiz iin mmkn vemuhtemel ereflerin en byn tekil eylediini iftiharla ifde etmek isteriz.

Gerekten Osmanoullar, yeryznde gelmi gemi hanedanlarn en uzunmrls ve en hametlisidir. Hibir milletin trihinde alt buuk asr devametmi bir hanedan bulmak mmkn deildir. Trk Milleti'nin btn efrad, buhanedann her biri dierinden daha erefli olan muhterem mensuplar etrafnda tbalangtan itibaren kenetlenmi ve bu suretle byk bir g meydana gelmitir.Milletimizin asrlarca birlik ve beraberliinin salanmasnda en nafiz roloynayan, bu hanedan olmutur. Bu suretle salanan muazzam kuvvet, bugn zerindeyaadmz topraklar vatan klan millerin banda gelir. Osmanl Hanedansdece Trk Milleti iin sn ve ereflerle dolu alt buuk asrlk bir trihinv-cd bulmasna mil olmam, ayn zamanda slm le-

mi'nin bitip tkenmek bilmeyen hal taarruzlarndan masun ve mahfuzkalabilmesini de salamtr.

Gerekten Osmanoullar'nn trih sahnesine kmalarndan nce Hill-SalibMcadelesi nin cereyan ettii saha, bugnk vatanmzla Suriye ve Filistinhavlisiydi.Stte kurulan kck Osmanl Beyli- i nin veca ve imn adam olan

erefli mensuplar, keskin kllarnn zoruyla Ha' adm adm gerileterek ksazamanda Bizans kaplarna dayanm, ve Hristiyanln bu kadm merkezini bir deBat yakasndan sktrmak iin Rumeli'ye gemilerdi. Bu trihten itibaren,hal taarruzlar artk Hristiyan topraklarnda karlanm ve st ste hezimeteuratlmtr. Ancak bu sayededir ki; slm lkelerinin uzun bir sulh ve skndevri idrk edebilmeleri imkn dahiline girmitir. Gerekten, Hal taarruzlar


8/222

Doksan Harbi de denilen 1877 - 78 Trk - Rus Harbi'ne kadar Tuna Nehri'nintesinde karlanm ve slm dmanl ile meb bulunan Hristiyan kuvvetleri,dima, tabi bir hudud addedilmi olan bu nehrin tesindeki Avrupa ova veyaylalarnda malub edilmitir. Bu surette, Hal taarruzlarn ss-l -harekelerine en yakn arazilerde karlayp malup eden Osmanl ordularnn,Cihan tarihindeki emsalsiz muvaffakiyetleri, mill mefahirimizin en byk br

ksmn tekil eder.Arada Timur gailesi olmasayd, sadmece imn ve slm adna hareket edenmuazzam Osmanl gcyle Karadeniz'in kuzeyindeki Altmordu Devleti vespanya'da henz hkimiyetini temadi ettirmekte bulunan Endls E m e v i D e v1 e t b nin Avrupa ortalarnda birleip kucaklamas ve btn bu kt'annislmlamas salanacakt.

Bu sebepledir ki, Osmanllar'a kar vki olabilecek bir kin ve nefreti,ancak ve ancak Hristiyan asll kimseler iin tabi kabul etmek mmkn ve hattmkuldr.Hal byle iken, iimizde - her naslsa - Trk (!) ve Mslman (!) saylan bazkimselerin kraldan fazla kralc bir ekilde Osmanl dmanln sr drmeler indeki siki anlamak cidden mkldr. Bu, olsa olsa, bu gibi-terin

zevahirde bizden grndkleri halde, kalbleri ve zihni muhtevalar itibariyledmanlarmzdan daha fasla din ve trihimizin baman dman olmalar ile ka-bil-i izahtr. Byle bir dmanlk, asrlarca Osmanl Devleti'nin adalet vesemahat sayesinde huzur ve skn ierisinde yaam dhili Bristiyanlar iinbile munsifne addedilemezken, bu szmona bizden kimselerin bitip tkenmekblimeyen Osmanl dmanln izah imknszl meydandadr.

uras muhakkaktr ki; ykseli devirlerinin anl muvaffakiyetlerini buhnedansz izah mmkn deildir. Gerekten F t i h siz bir((stanbul'u n Fethi ni, K a n u n siz bir M oha MeydanMuharebesi ni veya Yldn m sz bir N i b o 1 u Zaferiniilh... nasl izah edebiliriz?!.. Hal byle iken, bz kimseler, hltarihimizdeki byk -muvaffakiyetleri hanedan dndaki bir takm kimselere vehassaten millete mal etmekte, buna mukabil bilhassa son devirde ortaya kan vebambaka sebeplerin eseri olan muvaffakiyet sizlikleri ise, Osmanl Hanedannayklemektedirler. Halbuki alt yedi asrlk trihimizde grlen parlak zaferlerkadar, hatalar da hi phesiz btn bir millet efradnn mterek eseridir.Muhakkak ki; trih, mantk ve hakkaniyet icab olan da budur!..

Son devirlerde ortaya kan ve trihimizde bir g e-r i 1 e m e olaraktavsif edilen durumun milleri ise, ok eitli ve mevzuumuz hricidir. Ksacasylemek gerekirse, bu durum i ve d dmanlarn sins ve plnl faaliyetleriyznden imkn verilmeyen sanayi i n k 1 b na zamannda ve gerektiiekilde katla-

mamann bir neticesidir. Avrupa'da ortaya kan sna gelime ise, Amerika'nnkefi ve yeni ticret yollarnn bulunmas suretiyle Hindistan'a gidilmesi vebtn bunlarn neticesi olarak da Avrupa'ya byk bir servetin akmas gibibsbtn baka sebeplerle izah edilebilecek vakalardr. Ne yazk ki;Tanzimat'tan bu yana ark -Garb muhasebesini lykyla yapamyan yarmnevverlerin uur altlarndaki aalk duygusu ve slm dmanlnn mkesiolan yanl izahlar, hl revatadr. Bu gibi bilerek veya bilmeyerek slmdmanlarnn emellerine let olanlarn, byk devletimizin yklmasnn gerekmillerinden mesel bir petrol m e s '-e 1 e s i ndeki - tafsiline buradaimkn bulamadmz -hatal tutumlarnn tehis ve tehiri ortaya son dereceibretli bir tablo karr. Fakat burada mhud tefrika dolaysyla tespiti elzemolan dier bir gerek de udur ki; akp giden zaman iinde mes'eleler vebunlarn Trkiye aleyhinde kullanlmasndaki slp deise de, dman faaliyetidurmamakta ve yeni ekiller altnda devam edip gitmektedir! Hasl dman ayndmandr ve faaliyetini tatil etmi deildir! Elbette ki etmiyecektir de!...

eitli din, ve rk hususiyetleri ile birbirinden apayr bir ok unsuruasrlarca sulh ve skn iinde dirayetle idare etmi bulunan milletimizin, bubaarsnda en byk hisse hi phesiz arka arkaya deha lsnde birok bykahsiyet yetitirmi bulunan Osmanl Hne-dan'nndr. Bu yzdendir ki


9/222

milletimizin dmanlar, bize kar duyduklar kin ve nefreti - adet - onlarnahslarnda merkezletirmilerdir. Gerekten elli yldan beri bir boy hedefigibi en irkin isnat, iftira ve dmanlklara mruz braktklarOsmanoullar'ndan, Trklk ve Mslmanlk hesabna intikam almakistemilerdir. nk mill varlmzn dmanlar, milletimizin ba ve beyniolarak dima onlar grm ve bu sebeple olanca hncn onlara yneltmitir.

Gerekten Osmanoulla-T bin yldanberi devam eden Hill-Salip Mcdelesi nin arlk noktasntekil etmitir. te bu yzdendir ki; aziz vatanlarndan tard edililerininzerinden yarm yzyl getii halde hl tatmin olmayan bir kinin haksz veirkin tezahrlerine hid olunmaktadr.

Buna ramen bu defa yanltilamayan ve Trk mme vicdanna bihakkn tercmanolan TBMM. - velev bir af kanunu erevesi iinde de olsa - hu vatann hr vemes'ud havasm teneffs etmeye herkesten ziyde haklan olan ftih ecdadmzngurbetzede evltlarna kar elli yldr srdrlen korkun bir zulm nihayetbertaraf eylemitir. Geri bu keyfiyetin tahakkuku esnasnda bz mebuslarn vehatta deerli bir Sultan Efendimin4- Os-raanoullar'nn ortada affedilecek birsular bulunma-

4 Osmanl Hanedanma mensup stanbul'da oturan sultanlar, yurda dnmehaklar bulunmayan hanedan mensubu erkeklerin, memlekete dnmelerine zel birkanunla izin verilmesini istemilerdir.

Yurda dnme izninin, karlacak genel afla salanmasnn kendilerinizeceini belirten sultanlar, Kocaman bir hanedann mensuplar cani vehrszlarn faydalanaca affn kapsam iine hibir zaman alnamazlar. Bu,asletimize uygun bir hareket olmaz demilerdir.Osmanl Hanedanmn mensuplarndan Nesliah Sultan, bukonuda unlar sylemitir:

Hnedan'a mensup byklerimizden sadece Vsb Efendi, Aziz Efendi, Nzmve Memduh Efendi'ler hayattadrlar. Genler, Avrupa ve Amerika'da renimyapyorlar. Bu nedenle genlerin yurda gelip yerleeceklerim sanmyorum. Onlar,oradaki hayata almlardr. Gelip Trkiye'nin zor artlarna alamazlar.Ancak lkelerim grmek iin geici olarak gelirler. Yalnz yallar byk birvatan zlemi iindedirler.

Suad Hayri rgpl'nn gelini Fzla rgpl de Ailemizden olan kiilerinmemleketimize dnmelerine izin verilmesi, beni ok mutlu klar. Zira, birouyaldr. Son gnlerinde vatanlarm grmelerini arzu ederim demitir.(Bkz. Milliyet Gazetesi, 24 Mart 1974 tarihli nsha).

d yolunda son derecede hakl bir itirazlar vki olmutur. Fakat, ahsanteknik bir zarurete atfederek mhim-semediimiz bu noktadan daha ehemmiyetlisi sudur ki; asl biz, millet olarak,elli yl sonra dahi olsa byle sine korkun bir hatdan dnerek, ecdad ve trihnnde afvedilip balanmamz temin edebilir isek, yine de kazan byktr!,.Osma.noullar hesabna dnlrse, bu neticenin asl teessfe ayan ciheti,bunun bir af kanunu iinde temin edilmi bulunmas deil de, bu zamana kadargecikmi olmasdr. Zira, vaksa hasl oldu amma ba'de harb-el-basra!...Evet, ileride ksaca gurbet sergzetlerini okuyacanz birok kym.etii

ehzadenin dehetli bir dassla ile kvranarak irtihal-i dr-i bekaeylemelerinden sonra! Bugn, bu imkndan henz vatannn bir tan bilegrmemi olun bir ka gen ehzade ile Trkiye'de hibir geim imkn bulunmayanbir iki yal zt m fay-dla-naxak?!. Heyhat!.. Bu vatanda, onlarn bircogv.nnn Tnal mlk nmna bir dikili aalarnn bile braklmadnunutmamak lzmdr. Biz daha doksan yandaki bir tek Sultan Efendiye bakmaktanbile ciz duruludayz, O Sultan Efendi de, zlerek ifde edelim ki; davamznba tac addettiimiz Sultan Abdlhamid Han Hazretlerimin hayattaki yegneevlddr. Kim biliyor, bugn O'nun ne

Tahmin etmek g deildir ki, bu haberde geen neden, konu, genel,zel, kapsam ve benzeri uydurma ke'imaler, gazete muhabirinin dinlediiszleri kendi lisanyla ifade etmesin-den domutur.


10/222

Mes'eleye bu nokta-i nazardan bakan yazarlar da grlmtr:u halde Siz kimi, ne iin affediyor veya etmiyor sunuz?..Eer af kanununa onlar da dahil edilecekse, bu maddenin ad Osmanl Hnedam'naTrkiye'de Oturma Msaadsi Verilmesi olur. Fakat OsmanouUannn komnistleriin karlacak bir aX kanununda kendi isimlerini de grmekten memnuniyetduyacaklar pek phelidir. (Bkz: E. Gngr Osmanouilar Af m istiyor-?.

Ortadou Gazetesi, 26 Nisan 1974).

halde bulunduunu, nerede oturduunu, ne yiyip itiini?!.. Unutmamak gerekirki, zulme rz da^ zulmdr!.. Bu arada u hususu da belirtmek gerektir ki; Os-manoullar'nn vatana avdetlerine imkn veren kanuni deiiklik - her ne kadar- bir ((af kanunu iinde salanmsa da, ifde ve tanzim ekliitibariyle onlara kabil-i izafe bir crmn mevcud olmad gereini de ihmaletmemitir. Hakikaten mezkr kanunun bu hususa mteallik sekizinci maddesi,er -maddelerde olduu gibi afvedilen bir crmden bahsetmemektedir. Sdece,vaktiyle ihdas edilmi bir kanun m e m-n u i y e U i bertaraf etmektedir.Bu haliyle o, dier bir kanunu tdil eden mstakil bir mhiyet tamaktadr.Belki tek bana ve ayr bir kanun olarak tedvini daha doru olabilirdi. Fakatbu haliyle de onun bir a f kanunu maddesi mhiyetini tamad

aikrdr. Velev bir af kanununun maddeleri arasnda yer alsa bile!...Bu vesile ile bir de unu ifde etmek isteriz ki, Os-manoullar'nn acklgurbet sergzetlerini nakletmekten maksadmz, efkr- ummiyeyi onlara acmakistikmetinde tahrik deildir. Bilkis bu facialara bigne kaldmz veonlardan habersiz - kendi hev ve hevesimiz istikametinde ftursuzcayaayabildiimiz iin asil acnacak olan, bizleriz. Bu sebeple onlarnbalarndan geen facialar okurken gz ya dkebilir seniz, bu yalar aslkendimiz iin olsun!... Belki bu suretle Osmanoul-lar'nn hilev gurbethayatlarn kendimize bir ibret aynas ve ciddi bir nefs muhasebesi vesilesiittihaz edebiliriz!. Ma'lumdur ki; yaarmayan gz, grmez!...Kadir MISIROLU 9 Temmuz 1974 Beylerbeyi -. stanbul

BRNC BLMOSMANOULLARI'NIN TARHES, HUSUSYETLER VE CHAN TRHNDE OYNADIKLARIMUAZZAM ROLI OSMANOULLARI'NIN TARHESA OUZLAR VE RAYHAN ARET a) Ouzlar:I* slm ve hatt cihan trihinin en byk devletini kuran Osmanoullar, mene'itibariyle Ouz Trklerindendir. Trk trihinin balangcna id kaynaklar, birhayli muahhar bulunduklar cihetle, ilk devirler hakkndaki bilgilerimiz oldukaeksik ve vuzuhsuzdur. Gerekten, bu hususta - ou kere - mesned ittihaz edilmibulunan mill destanlar bile, ok sonra kaleme alnmlardr. lk yazlkaynaklar ise, VII. Yzyldan kalm olan Yenisey Kitabeleri ile VIII.Yzyldan kalma O r h u n Abideleri5 dir. te trihte ilk defa olarakOuz kelimesine bu Yenisey Kitbeieri'nin birinde rastlanmaktadr. 6

5 Tafsilt iin bkz.: Hseyin Namk ORKUN Eski Trk Yaztlar (TDK)stanbul, 1936 - 1940 -Muharrem ENGN- Orhun bideleri stanbul. 1969 -Necipsim- Pek Eski Trk yazs, stanbul 1328.6 Hseyin Namk ORKUN a.g.e. C. III. sh. 61528

KADR MSROLU

Trk trih geleneine ve Ouzlar'dan bahseden kaynaklara gre, Ouz Han'nalt olu vard. Bunlar orduda veya len denilen ziyafetlerde - kendilerineatfedilen ehemmiyete nazaran - Hn'n sanda veya solunda yer alrlard.Trkler'de sa taraf, Moollar'n aksine olarak daha erefli kabul olunmaktayd.7


11/222

Ouz Han'n Gn Han, Yldz Han ve Ay Han adlarndaki olu dima satarafta yer alyorlard. Bunlara Bozoklar veya Bozokludenilmekteydi. Ok kelimesi, kadm Trke'de boy (kabile) mnsnakullanlyordu. 8 Gk Han, Da Han ve Deniz Han adndaki dier olu ise, soltarafta yre ve Deniz Han adndaki dier olu ise, sol tarafta yer alyordu.Bunlara da o k 1 a r veya -oklu ad verilmekte idi. Bu

alt evldn her birinin idaresi altnda drt boy vard. Bunlar da kendiaralarnda itibrlarna gre sralanyorlard. Bu suretle Ouzlar'n,yirmidrt boydan 9 teekkl ettikleri grlmektedir. Bu boylarn her biri etiyenmiyen avc bir kuu mukaddes addetmilerdi ki; buna Ongun denilirdi.Bir de, her boyun bir damga s vard. Bu, uur addedilerek davarlara,kapkaaa vurulurOKINIK wYIVA gfBUDZ MYGDR [SREGR 0

ALA-YUNTLU 0YAP ARLI

'V '' *? , i '

-* *1

"5 (S

? o ti < 5w. t ? i \J ^v i i .3 -> - J, -.[fiM?3HCMW3*^\ fi , ? -O1 \'0 -\rHS oS)

U>106

^ADJH MISROGLU

OSMANOULLARPNIN DRAMI

107

lenlerin tamamen aksinedir. Memleketten, biraz aada anlatacamz sebepleraltnda ve pek hakl olarak ayrlrken ahs miras mhiyetinde babasndankendisine intikal eden hereyi bile Hzine-i Hmyun'a gndermitir. Bu aradakendisinde bulunan musanna ve murassa bir altn ekmeceyi de hazineye iade etmiolduu ok sonra yaplan tahkikatla meydana kmtr. Padiahlar resmen birmakbuz vermek suretiyle Hazine-! Hmyn'daki her eyi getirttirip yanlarndaalkoyabilirlerdi. Sultan Vahideddin isteseydi bu usul tatbik etmeksuretiyle btn Hazine-i Hmynu beraberinde gtrebilirdi. O. byleyapmad gibi nezdin-deki kymetli eyalar da oraya teslim edip daha evvelbunlar iin verdii makbuzu geri almak yolunu tutmutur. Trkiye Byk MilletMeclisin'ce daha sonra kurulan hesaplan inceleme komisyonunun reisi SalihKeeci'nin 3 Haziran 1951 tarihli Vatan Gazetesi'nde yaynlanan beyanat


49/222

Sultan Vahideddin'in dasitan n-muskrlma bir hccettir. Kz Sabiha Sultan,babasnn sadece elli bin Trk liras kt paraya mlik olduu 62 halde yurtdna ktn bildirmitir.

Sultan Vahideddin'in vatandan ayrlndan sonra hazine dairesinde yaplantespitler hereyin yerli yelinde olduunu, kymetli bir inenin dahi O'nuntarafndan gtrlmediini gstermitir. Buna dir tutulan zabt, Topkap

Saray Mzesi arivinde (35) numarada kaytl Dire-i Hazine-iHmyun'un lmhaber ve Kuydat- ire Defteri nde mahfuzdur.Halbuki kendisi 1926 ylnda San Remo'da vefat ettii zaman yz yirmi62 smail Hami DNMEND a.g.e. sil. 443.

bin lira borcu kt iin alacakllar tarafndan tabutuna haciz konulmutur.Tahnit edilmi cesedi ancak kz Sabiha Sultan'm bu paray temin etmesindensonra am'a naklolunarak Yavuz Selim Cami erifi'nin avlusunadefnolunabilrnitir. 63

O'nun hakkndaki en doru hkm yine insafl bir tarihi vermektedir:.%

Altnc Sultan Mehmed Vahideddin iin Vatan hini derler. Ben kk birilve yapacam: Vatanna ihanet ile idama mahkm olup, yann ok ilerlemi

olmas, Fransa'ya eski hizmetlerinin hatrlanmas ve Fransa'y sevdiinden pheedilmemesi dolaysiyle lm cezas, mebbet kalebentlie evrilen Mareal Petengibi diyeceim.

Mazileri ok temiz olan ve memleketleri felket girdabna dtkten sonraibana geen, ar mes'-uliyetler yklenen, yenik milletlerini daha fazlainetmemek iin nefret edilen, galip dmanlara dostne el uzatmak durumundakalan, o kara bahtl insanlar, milletlerin trihlerinde sigorta lmbalarnabenzerle. Kendilerinin yanmas byk tesislerin kurtulmasn temin eder.

Altnc Sultan Mehmed Vahideddin'in tuttuu yol, bata Topkap SarayHazinesi ile, mzelerimizde ve mill ktphanelerimizdeki kymetlerine bahabiilmez, en kk bir paras yerine konulmaz hazinelerimizin kahhar dmanlartarafndan yamasn nledi. 6463 Kadir MISIROLU a.g.e. sh. 95

64 Read Ekrem KOU Osmanl Padiahlar stanbul 1960 sh. 439.63

108KADR MISIROLU

Bu mevzuda ortaya konulabilecek delillerden ok cz' bir ksmnnakledebildik. Ancak bu kadar karsnda bile O'nun son derecede gayri msidartlar iinde olmasna ramen vatann kurtuluu iin elinden gelen her eyiyapm bulunduunu gstermektedir. Mhud Sevr Sulh Projesi nimzkere etmek iin memleketin btn ileri gelenlerini davet ederek birSaltanat ras toplamtr. Bu ra sdece bir tek muhalife kartopye-kn, Sevr in kabul ve tasdikini kararlatrmtr. Peki bunlarnhepsi de vatan hini'midir?.. Bu tarzda itham edilmiler midir?!. Hayr deilmi? Peki neden?!. nk iinde bulunulan artlar onlar mazur gsteriyor deilmi?..

te ayni hakkaniyet ve nsfet lleriyle Sultan Vahideddin'in menftelkki olunan davranlarn da mazur grmek lzm ve gereklidir. Saltanatrasn amak zere toplant salonuna girerken teessrnden baylan 6S veoradan ayrlrken de gz yalarn tuta-mayarak: Karlar gibialyorum!...

65 Sultan Vahideddin ie birlikte vatan terkederek San Kemo'da vefat edenhuss doktoru Read Paa bir fransz gazetesinde nerolunan hatratnda aynenyle demektedir:

Kendisi mhim anlarda bir ka defa baygnlk geirmi ve derhal mdhaleyelzum hsl olmutu. Bunlardan bir tanesi, Sevr Muahedesi eraitini ve metninitetkik iin tekil edilen ra-y Saltanat'a riyaset etmek zere MuyedeSalonu'na girecekleri anda vukua gelmiti. Sadrazam Damat Ferid Paa, uzun srenve tel ncib olan baygnlktan sonra itimin te'hirinl istemi, fakatPdih, muvafakat etmemiti. Dier bir baygnlk dat General Harington'u davet


50/222

ederek bir gece iinde Malaya Zrhls ile stanbul'dan mfrakat kararnnngiltere Devleti'J-ce kabul edildiinin Yaver Hamd Paa tarafndan arzsrasnda vukua gelmiti.

OSMANOULLABI'NIN DRAMI 109diyen 66 bir pdiha hin diyebilmek bilmem insaf ve vicdan lleriyle

ne derecede badaabilir!... Vatanndan ayrln dillerine dolayarakkat, firar etti gibi szlerle O'nu itham edenler bundan ok azbir mddet sonra hanedann dier btn mensuplarnn - uzak ve yaknakrabalaryla birlikte - toptan yurt dna srldn neden unutuyorlar.Sultan Vahideddin biraz daha nce kendisi giderek hakarete uramaktankurtulduu iin mi hin olmutur? Yoksa bir ngiliz zrhlsna bindii iinmi?!. Peki ama, resmen srlen dier hanedan mensuplarn yurt dna Trk nakilvastalar m gtrmtr? Ne gezer!.. Kim ne vsta bulmusa onunla gitmitir.Kundaktaki ocuklar bile srldne ve bunlara da ihaneti mutazammm bir fiilisnad kabul olmadna gre bu tasarruf iin medar- itham bir mesnet dearanmam olduu meydandadr. O halde, sanki Sultan Vahideddin yerinde otursaydO'na dokunmayacaklarn^ gibi fkr yrtmek astar yzne uydurmaa almaktanbaka nedir?...

Son zamanlarda bir ok kymetli yazarmz Sultan Vahideddin'in hakkn teslimeden yazlar yazmaktadrlar. Bunlardan biri de muhterem Hseyin Hilmi k'tr.Bu deerli yazar, Sultan Vahideddin'in ahsiyeti ve devrinin hdiselerini - tambir Trk ve Msl-

66 ... Bu mebhasi dereden maksadm ise nutkun iradm mteakip Hnkr'nmeclisi terk ettii bir srada re'yul-ayn grm olduum bir hlini tasvirdir:Marnileyh meclisten karak Abdlmecid Efendi de koltuuna girerek, ortakattaki daireyi hussiyelerine avdet etmek zere mell ve mahzun bir haldeservis merdiveninden inerken iki gznden ya akp Karlar gibi alyoru m!.diyordu. (Bkz.: Ali Fuad TRK-GELD a.g.e. sh. 215)KADR MSROLU

OSMANOULLARI'NIN DRAMI

in

man - hassasiyet ve lleriyle tahlil ettikten sonra aynen yledemektedir:

... Sultan Vahideddin Han, ordunun silhlan alnd, dmanfilolarnn anakkale Boaz'm at-. , mparatorluu paralamaabaladklar bir zamanda halife oldu. Bir felket olan Sevr Andlamas'mimzalamad. Osmanl ordusu olarak ahsn korumak iinbraklm olan biricik taburu, Ayasofya etrafnda sipere sokupCmi'e an takmak veya mze yapmak isteyenlere ate ediniz!...o emrini verdi. Vatann, dman izmesi altnda kalan stanbul'dankurtarla-mayacan anlad. Gvendii paalar Anadolu'ya gn-derip, stikllHarbini hazrlad. Anadolu'ya subay, cephane, para kard.

Kuva-y nzibtiyye diye hazrlad birlikleri de aka gnderip,kumandanlarna, Anadoludaki kuvvetlere katlnz!,.. diye gizli emirverdi. stanbul'daki, igal ordularna sezdirmeden, Kuva-y Milliyeyi kurdu vekuvvetlendirdi. Btn msl-manlan cihda davet etti. Byk lim Abdlhakm-iArvas buyurdu ki: Beikta'ta, Sinan Paa Camiinde vaaz edip kyordum, Kapnnde duran bir saray arabasndan, kibar bir bey inip, El melik yakra-kes - selm ve yed'ke iletta'am dedi. Yni, Sultan, sana selm ediyor veseni iftara aryor, dedi. Araba le saraya gittik. stanbul'un seilmivaizleri imamlar arlm idi. Mkellef bir yemekten sonra, ser m-shibgeldi. Sultann selm var. Hepinizden rica ediyor. Anadolu'da kfirlerlearpan kuva-y Milliyenin glib gelmesi iin dua etmenizi ve Anadolu'dakimc-hidlere para, mal ve du ile yardm etmeleri, eli silh


51/222

tutanlarn onlara katlmalar iin milleti tevik etmenizi rica ediyor, dedi. Bu emir zerine ok kimseyi Anadolu'ya gnderdim. ok yardm yaplmasna sebep oldum. 67 ;

Btn bu yazlp sylenenlerden kan umumi ve nihi netice udur ki, artk

zaman, Sultan Vahideddin'-in lehine ilemekte ve O'nun bykl her geen gnbiraz daha ortaya kmaktadr.B HLFETN LGSINA VE OSMANOULLARI'NIN YURT DIINA IKARILMASINAMTEDAR 431 SAYILI KANUNUN HAZIRLANMASI, TBMM DE MZKERES VE TATBKATI.a) 431 Sayl Kanunun Hazrlanmas

Zaferden sonra toplanacak sulh konferansna hem Ankara Hkmeti ve hem destanbul Hkmeti davet olunmutur. Sadrazam Tevfik Paa bu davet zerine 27Ekim 1922 tarihinde M. Kemal Paa'ya bir telgraf ekerek elde edilenzaferin Ankara ile stanbul arasndaki ikilii ortadankaldrdn bildirdi ve sulh konferansnda birlik ve beraberlii salayacakbaz teklifler ileri srd. Fakat M. Kemal Paa'run artk bir stanbul Hkmetitanmak istememesi zerine, Saltanat ve Hilfet i birbirindenayrarak Saltanat lvetmek ve bu suretle stanbul Hk-meti'ne son vermek

yoluna gidildi. T.B.M.M. de bu maksatla fevkalde bir celse aktolundu. Dr. RzaNur ve67 Bkz: Hseyin Hilmi IIK Sedet-i Ebediye stanbul, 1968 (6.

Bask) sil. 976 vd.112 KADR MSROLUseksen kadar arkadann imzalad bir takrir grlerek iki maddelik birkanun kabul edildi.

1 Tekilt- Essiye Kanunuyla, Trkiye Halk, hukuk ve hkimiyet-ihkmrnsinin mmessil-i hakikisi olan Trkiye Byk Millet Meclisi'ninahsiy-yet-i mneviyesini gayri kabil-i terk ve tecezzi ve fera olmak zeretemsile, bilfiil istimale ve irde-i milliyeye istinad etmeyen hi bir kuvvet vehey'et tanmamaya karar verdii cihetle Misak- Mill hudutlar dahilindeTrkiye Byk Millet Meclisi Hkmetinden baka ekl-i hkmet tanmaz.Binenaleyh Trkiye halk h-kimiyet-i ahsiyyeye mstenid olan stanbul'dakiekli hkmeti 16 Mart 1336 dan itibaren ve ebediyen tarihe mntakladdetmitir.

2 Hilfet Hnedan- Al-i Osman'a aid olup Halifelie Trkiye Byk MilletMeclisi tarafndan bu hanedann ilmen, ahlaken ered ve eslh olan intihapolunur. Trkiye Devleti, Makam- Hlfet'in istinadg-hdr. Bu gn ve bugecenin (2 Kasm 1922) bayram addi karargir olmutur,

Evet, saltanat ilga ederek Osmanl Devleti ve Hkmetine son veren bukanunun kabul trihinin bayram yaplmas da kararlatrlmtr. Zira buteklifi hkmet nmna mdafaa eden Bavekil Rauf Orbay, ok az bir zaman nceHilfet ve hatta Saltanat'a hissen ve fikren merbut bulunduuna dair beynnunutmu ve fazladan olarak da bu gnn bayram olarak kabuln talep etmitir.

Sultan Vahideddin gibi bir padiahn siyas iktidardan mahrum birHilfeti kabul etmeyecei muhak-

OSMANOULLARI'NIN DRAMI 113kakt. Nitekim az sonra Ankara Hkmeti nmna fevkalde bir mmessil sfatylastanbula gelmi olan Refet Paa Yldz Saray'na giderek huzura kabulolunmutur.; Padiah'a alman bu karar byk bir'nezket ve hrmetle arzetmisede Sultan Vahideddin:

Saltanatsz bir Hilfeti, Hanedanmzn en ciz bir ferdinin bile kabuletmeyeceinden emin olabilirsiniz, Paa!.. diyerek grmeye son vermitir.

Devrinin en iyi hukukular kadar fkh bilen Sultan Vahideddin bu durumuslm fkhnn devlet reisine id kaideleri ile kabil-i telif grmyordu.Hakikaten - eski tbirle sylemek gerekirse - tehdidini ikaa kaadir olmayan birhalife, fkhen halife saylamazd. Nitekim O, bu grte yalnz deildi. Birmisal vermek gerekirse, devrin eyhlislm'iarmdan Mutala Sabri Efendi de O'nungibi dnyordu:


52/222

Hakikaten ne idi o, hkmetsiz Hilfet!... Ah-km- er'iyyeninicrasna me'mur ve cisman bir hkmet reisi olan Hazreti Peygamber'in halfesive vekili olacak ztn elinden hkmeti alnnca, o zat, Ce-nab- Peygamber'innesine veklet edecekti? Dolma-bahe Saray'nda ikmete me'mur olmaktanbaka Ab-dlmecid Efendi'ye bir vazife ayrlmam olduundan marnileyhinnasbolunduu ve bir buuk sene igal ettii makam, kat'iyyen Makam- Hilfet

deildi. Din irdat tarznda uydurulan ve bir gn asl kmadktan baka eklibile gsterilmeyen- vezif-i mev'de ise, ulemya id veziften ibaret olacakt.nk ulem da verese-i enbiya olmak cihetiyle bir nevi hilfet ve vekletihizdirler. Ulemnn hilfeti ile hulefnm hilfeti arasmdaik fark, birininelinde hkmet ve madd kuv-F: 8

114

KADR MSROLU

OSMANOULLARI'NIN DRAMI 115

vet bulunarak dierlerinde bulunmamasyla hasldr6" Muhakkak ki; bu durum,Hfet'i de kaldrmak istikametindeki asl hedef iin bavurulmu geici birtedbirdi. Nitekim hdiseler bu tarzda bir gelime gstermitir. Hakikatenaradan ok bir zaman gemeden Sultan Vahideddin'i son derecede dndren veendielendiren bir hadise oldu. Eski devrin en nde gelen nazrlarndan biriolup Mill Mcadele'ye aleyhtar yazlaryla tannan Ali Kemal Bey, stanbuldayakalanp zorla zmit'e gtrlm ve orada Nureddin Paa'-nn emriyle askerlerelin ettirilmiti. Saraya hergn Sultan Vahideddin iin de iyi dnlmediinigsteren haberler gelmekteydi. Bu durumda kendisini emniyette hissetmiyen veHalife sfatyla hakarete uramak veya binbir glkle dmandantemizlenen vatanda yeni bir ihtilfn zuhuruna mil olmak istemeyen padiah,doup byd ve hkmdar olduu vatanndan ayrlmak mecburiyetinde kalmtr.(17 Kasm 1922J. Esasen bir gn nce de TBMM O'nu hiyanet-i vataniye ile ithameden bir karar almt.

Bu hdise zerine Makam- Hilfet'in inhill ettiine hkmeden TBMMeclisince bu makama Abdlme-cid Efendi seilmitir. Abdlmecid Efendi - ileridetafsil edilecek olduu zere - Kuva-y Millyeye taraftarln igalkuvvetlerinin gz nnde - alenen ve de-faatle ifde etmi bir ahsiyetti.Sultan Vahdeddin'le O'nun arasnda ok byk farklar vard, San'atkr ruhlu biradamd. Tebellr etmeye balayan yeni siysetin perde arkasn ve nihahedeflerini kavrayabile-

68 Bkz: eyhlislm Mustafa SABRI slm'da mamet-i K.br, YarnGazetesi, mi: 34, Gmlcine 1928.

cek bir kimse deildi. gal altndaki stanbul'da Sultan Vahideddin'indurumundaki nezketi hesaba katmadan O'nun baz davranlarn alenen tenkidetmi ve Kuva-y Milliye lehinde beyanatlar vermiti. 69 Hatta bir ara Ankara'yagitmesi bile mevzuubahs oldu. O da bunu istiyordu. Mill harektn banahanedandan birinin gemesini istemiyen ngilizler O'nu gz hapsine almlard.Ankara'ya kar zahiri bir aleyhtarlk tavr takman Sultan Vahideddin deAbdlmecid Efendi'nin Anadolu'ya gemesinden endie etmi ve bu husustagerekli tedbirleri almt. Hakikaten ikisi arasnda daha o zamanda bir grayrl belirmiti. Sultan Vahideddin Ankara'daki icraatn nereye varacanok iyi takdir ve tyin etmiti. Fakat vatann dmandan te-69 Hatt son Halife Abdlmecid Efendi vatanndan ayrldktan sonra bile

Ankara Hkmeti ve M. Kemal Paa'nn icra-a-tini desteklemekten gerikalmamtr. Gerekten Msr'da Hafz smail Efendi adnda bir ahs tarafndankarlan M s -v a t isimli gazete Abdlmecid Efendi'nin bir nevinir-i efkr idi. Byle olduu halde Trkiye'de giriilen inklphareketlerini gklere karmakta ve bu yzden antikemalistlere son derecede


53/222

hain bir ekilde atmaktayd. 1929 ylnda bu tutum o kadar ifrat bir ekledklmt ki; O'nu Abdlmecid Efendi'ye ikyet ve bu neriyatta O'nun rzasolup olmadn sormak mecburiyetinde kalnmtr. Ancak ayan- dikkat olanudur ki, Zeki Paa zade Ali Bfk Bey imzasyla neredilen bir akmektupta, son derecede clib-i dikkat bir ifaat yer alm bulunmaktadr. yleki; mektb sahibi:

Merhum ve mafur Sultan Vahideddin'den sonra Makam- Hilafet'i igalbuyurup biraz sonra da dman- din-i mbin Kemalistler tarafndan bizim gibienv- hakarta ma'ruz kaldnz grnce, bir zamanlar Mustafa Kemal'ekaacanz endiesiyle Halife-i mera'mn sizi saraynza hapsettiini bizzatcizlerinin de tevkif eden zabtan mey nnda bulunduumu unutmak isteyerek sizide selefiniz gibi madur bir Pdih telakki etmeye almtm. diyor vesoruyor:116

KADR MISIROLU

OSMANOGLLARI'NIN DRAMI

117

mimlenmesi iin her eyi sabr ve tevekklle karlyordu.Hakikaten Saltanat ilga edilirken sdece iki kiinin muhalefet ettii

grlmt. 70 Zira bu mes'eleyi mzakere eden mterek (er'iyye, Adliye, EsasTekilt) encmende M. Kemal Paa matlub olan neticeye varmak iin icbnda kan.aktmaktan bile ekinmiye-ceini ortaya koymutu. 71Esasen ayni kararla birlikte stanbul'daki hkmet Erknnn Hynet-i VataniyeK a -nunu'a istinaden tecziyelerinin istendii de grlmtr. 72

Btn bunlar, Saltanat ve Hilfeti birbirinden ayrarak, birini lvedipdierini muhafaza etmenin, uzun srmeyecek bir geit devresi nden ibaretolduunu 73 anlamaya kfiydi. Fakat Abdlmecid Efen-

Byle ler satn bir evvelkisini tekzib eden ve cinnet derecesine varan birhamkatle her fazilete hcum eden bir gazetenin halfe tahsistiyle intiarettii ayias, Msr meyhanelerinden sokaklara szarken herhangi bir tekzibem'ruz kalmazsa bilemeyiz ki; bu seyyiat yalnz M s v t a m mnhasrkalr?! (Bkz.: Ak Arza Abdlmecid Efendi Hazretlerine Yarn Gazetesi,Nu: 46, Gmlcine 1929).

Bir mddet sonra E 1 - E h r a m gazetesine (27 Aralk 1929) bir beyanatveren Abdlmecid Efendi, Trkiye'nin I. Cihan Harbi'ne giriine muhalif olduunubeyandan sonra:

Harbde Trk kuvvetleri krlnca Mustafa Kemal'in iln ettii cihd-vatanyi desteklemitim diyor ve ilve ediyordu:

Sulh-i mnferid temini iin Franklen Buyyon'u Ankara'ya ben gnderdim.Diktatrle de halk kafile kafile tehcire balayncaya kadar temas muhafazaettim. Bu beyanat ele alan R-fk Bey bu defa, bir kere daha AbdlmecidEfendimin Halife saylamyacam beyan ve bunun kendince delillerini taddeylemektedir. (Bkz: Rfk-Abdlmecid Efendi'den Halfe Olur Mu' Yarn Gazetesi,Nu: 59 Gmlcine 1930)

70 Bu takrir okunduktan sonra ciddi oiarak muhalif vaziyet alanlarnbanda iki zat grnd. Bunlardan biri Mersin Meb'usu bulunan MiralaySelhaddn Bey'dir. kincisi, zmir'de aslan Ziya Hurid'dir, Bunlar,Saltanatn lvolunmamas kanaatinde bulunduklarn vzhan izhar ettiler.*(Bkz: M. Kemal Paa Nutuk, Ankara 1927 sh. 421).


54/222

71 encmen bir odada itima etti. Riyasetine Hoca M-fd Efendi'yiintihab eyledi. Mes'eleyi mzkere etmeye baladlar. er'iyye Encmenine mensuphoca efendiler, Hilaf et'in. Sai-tunat'tan mnfak (ayrlm) olamyacam,m'ruf safsatalara

istinad ettirerek, iddia ettiler. Bu mddeiyatm cerh ve nakznda serbest idre-i

kelm edenler, otaya kar grnmediler. Biz, ok kalabalk olan ayni odannbir kesinde mnkaay dinliyorduk. Bu tarzda mzkerenin maksud neticeyeiktiranna intizar etmek, beyhude idi. Bunu anladk. Nihayet mterek encmenriyasetinden sz aldm. nmdeki srann stne ktm. Yksek sesle, ubeyanatta bulundum. Efendim dedim. Hakimiyet ve Saltanat hi kimse tarafndanhi kimseye, ilim icbdr diye; mzkere ile, mnkaa ile verilmez.Hkimiyet, saltanat kuvvetle, kudretle ve zorla alnr. Osmanoullar, zorlaTrk Milletinin hkimiyet ve saltanatna v'z-ul-yed olmulard. Butasallutlarm alt asrdan beri idme eylemilerdi. imdi de, Trk Milletibu mtecavizlerin hadlerini ihtar ederek, hkimiyet vs saltanatn, isyanederek kendi eline bilfiil, alm bulunuyor. Bu bir emrivkidir. Mevzuu bahsolan, millete saltanatn, hkimiyetini brakacak myz, brakmyacak myz,mes'elesi deildir. Mes'ele zten emrivaki olmu bir hakikati ifdeden

ibarettir. Bu behemehal, olacaktr!. Burada itima edenler, Meclis ve herkesmes'eleyi tabi grrse, fikrimce muvafk olur. Aksi takdirde, yine hakikatusul-i diresinde ide olunacaktr. Fakat ihtimal b&'z kafalarkesilecektir! (Bkz: M. Kemal Paa Nutuk, Ankara 1927, sh. 422)72 M. Kemal Paa a.g.e. sh. 421,

73 Efendiler!. Saltanat devrinden, Cumhuriyet devrine geebilmek iin,cmlenin m'lmu olduu vehile, bir intikal devresi yaadk. Bu devrede ikifikir ve itihad, birbiriyle mtemadiyen mcdele etti. O fikirlerden biri,saltanat devrinin idmesi idi. Bu fikrin taraftarlar sarih idi. Dier fikir,saltanat idaresine hitam vererek idre-i cumhuriye te'sis eylemekti.Bu,

72118 .._ KADR MJSROLU


di bu ilerin adam deildi. Bu sebeple M. Kemal Paa'-mn-ileride dereedilecekolan-19. Terinisani 1338 tarihli mektubunu hsni telkki ederek 24 Kasm 1922de Top-kap Saraynda yaplan biat merasimi ile Makam- Hilfete geti. Bumerasimde Refet Paa ile Hoca Mfid Efendi'nin de dahil olduu, meb'uslardanmteekkil bir heyet de hazr bulunmutur. Ancak yeni Halifenin hi bir hareketserbestisine mlik olmad derhal ortaya kmtr. Gerekten M. Kemal Paa,stanbul'daki mmessili Refet Paa vastasyla Abdimecid Efen-rii'ye uemirleri tebli ettiriyordu:

1 Trkiye Byk Millet Meclisi'nin kendisini Hilafet'e intihabndansarahaten beyan- memnuniyet olunacaktr.

2 Vahsdeddin Efendi'nin tarz- hareketi mu-fassalan takbih edilecektir.3 Tekilt- Essiye Kanunu'nun onuncu mad

desine kadar olan mevadd muhteviyat tarz- mnsipte ve mhim m'na ve mfd aynen zikredilmeksuretiyle Trkiye Devleti'nin ve Byk Atflet Meclisi'nin ve Hkmetinin mhiyet-i mahsusas ve us-i id-bizim fikrimizdi. Biz fikrimizi, sarih sylemekte mahzur gryorduk. Ancaknokta-i nazarmzn kabiliyet-i tatbikiyyesini mahfuz bulundurup saltanattaraftarlarnn fikirlerini tatbik sahasndan uzaklatrmak mecburiyetinde idik.Yeni kanunlar yapldka bilhassa tekilt- essiye kanunu yaplrken, saltanattaraftarlar Padiah v Halifenin hukuk ve selhiyetinin tasrihinde srarederlerdi. Biz bunun zaman gelmediini veya lzum olmadn beyan ederek ociheti meskt brakmakta fide gryorduk.


55/222

dre-i devleti, cumhuriyetten bahsetmeksizin, hkimiyet-i milliye esstdiresinde, her an cumhuriyete doru yryen ekilde temerkz ettirmeyealyorduk. (Bkz: M. Kemal Paa. a.g.e. sh. 507 - 508)

resinin Trkiye halk ve btn slm lemi iin enf' (en faydal) ve evfak (enmuvafk) olduu zikr-u tespit klnacaktr.

4 Trkiye mill halk hkmetinin mdemat- mesbka ve mesi-yi mekresindentakdirkrne bir lisan ile bahsolunacaktr.5 bu beyannamede nukat-i mesrdeden (ser-dedilen noktalardan) ma'da,

siys addedilebilecek bir nokta ve fikir dermeyan edilmeyecektir. 74Eetet Paa, verdii 19 Kasm 1922 tarihli cevapta, yeni Halife'nin, imzasnn

stne Halife-i M s -limn ve Hadim- l -Haremeyn unvann kullanmak, Cum'agnleri selmlk r e s -? mine kmak, Fatih'e id olduu sylenen ekildet( s a r k sarmak ve lem-i slm'a kar neri istenen beyannamenin bir dearapasn neretmek talebinde bulunduu ve Sultan Yahideddin'J takbih hususundam'zur grlmesini 75 istedii bildirilmiti.

Burada clib-i dikkat olun udur ki, M. Kemal Pa-a'nn mukabil cevabndaAbdimecid Efendi'nin ^Fatih'in Sar yerine redingot giyebileceibildirilmitir. T6 Nihayet, Halifenin, kendisinin Makam- Hilfet'e seildiine

dir M. Kemal Paa tarafndan ekilen telgrafta Halife-i Ms-limn yerineHalife-i Resulullah tbirini kullanm olmas imzasn da Abdlme-cid bin A bd 1 a z i z Han tarznda yazmas uzun mnakaa ve mzkerelere sebep tekiletni-74 M. Kemal Paa a.g.e. sh. 424 - 25

75 M. Kemal Paa a.g.e. (Vesikalar ksm) 286 numaral vesika.76 ~- Bkz. M. Kemal Paa a.g.e. sh. 425 vd.74i

120 KAD3 MSHOLUtir. Bununla Saltanat fikrinin zail olmad ileri.srlmtr. 77

Bundan bir mddet sonra, Hilfet M e s ' -e 1 e s i >} nisb bir suretteyatm ve bu mes'ele etrafndaki mnkaalarn azalm olduu grld. ZiraHalife A M I mei d Efendi, Ankara'dan verilen btn emirlere uymu ve fazladanolarak da Sultan Va-hreddin'i defaatle ve hi yakk almayan kelimelerletakbih etmiti. 7SBu esnada 21 - 27 Aralk 19S2 tarihinde toplanan H i n d HilfetKonferans Abdlmc-cid Efendimin Halifeliini tasdik ve kabul eylemi ve azbir zaman sonra da yine Hind Mslmanlar tarafndan M. Kemal Faa'yaMnc-j Hilfet yni Hilfetin kurtarcs unvan tevcih edilmiti. (3Ocak 1923) Sdece Ankara'da 15 Ocak 1923 tarihinde Afyon Mebusu kr Hoca(elikay) nn yazd 79 Hilfet-i slm i ye ve Byk Millet Meclisisimli buror datlmt ki, bunda T.B.M.M.'nin Hilfeti Saltanattan tefrikederek onu siyas iktidardan77 a.y.

78 Sultan Vahideddin'in vatan terkediini haksz bulanlarn,, o zamanbtn gazetelerde yaynlanan bu beyanlarla M. Kemal Paa'mn mruf Nutku'nun 423.sahifesinden itibaren O'-nun iin Sefil di m a h 1 k gibi yakkszkelimelerle lebalep ifdelerini dikkat ve insafla okunmalarn tavsiye ederiz.Geri bunlar O'nun vatandan ayrlndan sonradr. Ama alkadarlarn, o'nunhakkmdaid niyet, fikir ve hissiyatlarn tespite yarayan son derecedeehemmiyetli vesikalardr.

79 Rahmetli Eref Edip Bey'in bize .ahsen anlattna nazaran bu brorkr elikalay tarafndan deilt kendisi tarafndan yazlm, fakat, zerinemeb'us olmas sebebiyle O'nun ismi konulmutur.

OSMANOLLARI'NIN DRAMI 121mahrum ve srf lfz bir messese haline getiremiyece-i ileri srlmtr.

Nihayet 15 isan 1923 tarihinde karlan 334 sayl ^ Saltana id Propog andalarn Men'-ine Dir Kanun la bu mes'ele kapatlmak istenmitir.


56/222

Ancak 29 Ekim 1923 te an bir surette C u m -h u ? i y e t ilnedilince Hilfet ve Halienin durumu yeniden gnn mes'elesi hline geldi.Gazetelerde Halife'nin istifa edeceine dir haberler kmaya balad. BizzatAbdlmecid Efendi tarafndan yalanlanan bu dedikodular zerine, eskidenberimerut bir idareye taraftar olduu bilinen stanbul Barosu Reisi Ltfi FikriBey, 10 Kasm 1923 tarihli Tanin Gazetesinde bir Ak Mektup yaymlryarak

bunda) Halifeden istifa etmemesini talep etmi ve ertesi' gn, kendisini tenkideden Akam Gazetesi Bayazar Hecmeddin Sdk Eey'ie aralarnda Hilfetmevzuunda bir mnkaa balamt.

Hakikaten Rauf Bey gibi; Cumhuriyetin ok ni bir surette n edilmibulunmasndan dolay bu mnkaalara, baz beynlar vermek suretiyle baka dahilolanlarda olmutur.

11 Kasm 1923 tarihli Tanin Gazetesinde ((Halifenin vazife ve S e 1 h i ye t 1 e r i r i g st e r e n bir kanun karlmasnn lzumu zerindedurulmutur.

te tam, stanbul gazetelerinde Cumhuriyetin aceleye getirilerek ilnedildii iddialar ve Halife'nin durumu etrafndaki mnkaalarn hararetlendiisrada (5 Aralk 1923) Tanin ve kdam gazetelerinde n-

122KADR MISIROLU

giltere slm Cemiyeti adna Aa Han ve Emir Ali imzalaryla Bavekil smetPaa'ya gnderilmi 24 Kasm 1923 tarihli bir mektubun tercmesi j-aymlad.Bunda ((Hilfet Makam'nn muhafazas ve hatt takviyesi ve Halifenin eref venfusunun iadesi gerektii zerinde duruluyordu.

Bu neriyat zerine, 8/9 Aralk 1923 gecesi TBMM' nde aktedilen bir gizlicelsede stanbula Cebelibereket Meb'usu hsan Bey'in (Topu hsan) riyasetindebir s t i ki l Mahkemesi gnderilmesi kararlatrld.15 Aralk 1923 tarihinde Fndkldaki eski Meclis-i Meb'usan binasnda faaliyetegeen bu mahkeme, Hseyin Cahid, Ahmed Cevdet, Velid Bey gibi mevkfen muhakemeedilmekte olan bz gazetecileri kasd- cr-mleri olmad esbab- mucibesiyleberaat ettirmi, fakat Ltfi Fikri Bey'e be sene hapis cezas vermiti. m Busuretle Hilfet M e s ' e I e s i etrafndaki muhalefet sindirilincesra O'nu ilgaya gelmi oluyordu. 81 Mecliste, bte mzkereleri esnasndaHanedan tahsisat ve e r ' i y e ile Evkaf

80 Ltfi Fikri Bey'in bu cezas az bir mddet sonra TBMMtarafndan afvedilnitir.

81 Hilfetin ilgasna tekaddm eden gnlerdeki mnaka-&Jan LOZAN hakkndaki eserimizin kacak III, cildinde uzunuzadya tafsil etmi bulunduumuzdan burada ksaca nakletmekyolunu tercih ettik, steyenler u kaynaklardan geni malmatalabilirler.NevsaM Milli (1923) sh. 176 vd. Dr. Ziya GEM HaltBe C. I. stanbul 1954 sh. 231 vd.

Hasan Bza SOYAK Atatrk'ten Hatralar C. I. stanbul 1973 Sh. 191 Vd.

LTF FKR BEY (872 - 1934) Cumhuriyet devrinde Hilfet'i ve merut idareyi mdafaa eden bir fikir vesiyset adam Mlkiye'yi bitirdikten sonra Paris Hukuk Fakltesi'nde lisans tahsili yapmtr.1908'de kurulan Meclis-i Meb'usan'a Dersini Meb'usu olarak katlm vettihadarla yapt etin mcdele ile n kapanmtr. Gazetecilik veavukatlk yapmtr. stanbul Barosu Reisliinde bulunmutur. Hilfet'i mdafaaeden yazlarndan dolay, biri stanbul'da, dieri Ankara'da olmak zere ikisefer stikll Mahkemesi ne verilmitir. Bir ok eser ve makalelerinerolunmutur. Son derecede drst, vatansever bir ahsiyetti. Samimikanaatlerini ylmadan mdafaa eden cesur bir fikir adammzd.


57/222

i

124 KADR MISIROLUvekleti bteleri zerinde grlrken Vassf nar Hilfet'e ve Halife'yehcum ederek Yksek Meclis'in tasdik edecei btede Hilfet'in

yeri olmad grn ileri srd. Hakikatte M. Kenal Faa bir ay ncere'sen Hilfet'in ilgasna karar vermi bulunuyordu. s? Bte mzkereleri bununiin mnsip bir vesile olarak seilmiti. Vsrf nar'dan sonra konuan MazharMfid de Hilfet'in kaldrlmak istendiini, phe ve tereddde yervermeyecek bir surette ortaya koymutu. Nihayet, 1 Mart 1924 tarihinde Meclis'teokuduu nutukta buna temas eden M. Kemal Paa tutulacak yolu kafi olarakgstermi oldu. "3Ertesi gn toplanan Halk Frkas Meclis Grupu; aa Siirt Meb'usu Halil KlkEfendi ve arkadalarnn teklif ettii er'iye, Evkaf ve

82 1340 (923) senesi iptidsmdabyk mikyasta, bir ordu harb oyunu yapmak takarrr etmiti. Bu arb oyununu zmir'de yapacaktk. Bu mnsebetle 1340 Knunusni [Ocak) iptidasnda zmir'e gittim. Orada iki ay kadar kaldm.

Hilfet'in lav zaman geldiine orada iken hkm vermitim. (Bkz: M.KemaJ Paa a.g.e. sh. 511)83 Geri bu konumada Hilfet kelimesi telf

fuz edilmiyordu. Ama ad verilmeden o'na hcum ediliyordu,kssen buna hacet de yoktu. Zira Makam- Hilfete blrgn evveldolu dizgin hcum eden Vsf nar da Mazhar Mfid de byleehemmiyetli bir mes'eleyi o'nun emir ve tensibi hricinde ortaya atamazlard. Hazrhk o kadar tamamd ki bir gn sonrafTBMM'de eyh Saffet Efendi'nin teklifinin hi bir deiiklie uramadan kabul edildii grlmtr. htimal ki bu ey b>unvanl meb'us, kasden seilmi ve hazr bir metne imza koymutu. Zira herhangi bir kanun teklifinin Meclis'ten hi bir deiiklie uramadan kabilmesi ancak ve srf M. Kemal Paa'-mn arzu ve hissiyatn aksettirmi olmasyla kabildi. O meclistebyle bir baka kimse mevcud deildi.

OSMANOULLARI'NIN DRAMI 125Erkn- Harbiye-i Ummiye Vekletlerinin lav,

bb Vasf nar ve arkadalarnn teklif ettii T e v h i d - iTedrisat, ve;

cc Urfa Meb'usu eyh Saffet Efendi ile elli arkadann teklif ettiiHilfet-'in ilgas ve Hnedan'm y u r t dna karlmas na dir kanunlarmzkere ve kabul etmiti.

Bu sonuncuya byle bir hareketin slm lemi'ni teessre sevkede-cei,bundan ancak Ingilizler'i ri memnun kalaca ve Hilfet'in Trkiye iin lzumlubir messese bulunduu yolunda itirazlar vki olmusa da bu itiraz yapanlar(Konya Meb'usu Musa Kzm ve Eskiehir Meb'usu Abdullah Azm Efendiler)aznlkta kalmlar ve parti grupu bu her kanunu da kabul ederek Meclis'eevklerini kararlatrd.

Hadisenin bu tarzda bir seyir takip etmesi, her eyin evvelden plnlanmbulunduunu aka ortaya koymuyor mu?!.. Mecliste olup bitenlerin almanminare ye klf hazrlamaktan ibaret bir takm formalitelerin ikmalindenibarettir. Nitekim:

3 Mart 1924 Pazartesi gn Ali Fethi Bey'in riyaseti altnda toplanan Meclismzkerelere balam ve Hilfet'in lav ile birlikte bata Halife AbdlmecidEfendi olmak zere Osmanoullar'nm btn fertlerini, damatlar da dahil olduuhalde vatandalktan skat eden ve yurt dna karan on maddelik u kanunukabul etmitir:

126KADR MISIROLU


58/222

HLFETN LGSINA VE HNEDAN-I OSMANNN TRKYE CUMHURYET MEMLK HRCNEIKARILMASINA DR KANUN

3/Mart/1924 Kanun No: 431Madde: 1 Halife hal'edilmistir. Hilfet, hkmet ve cumhuriyet mn ve

mefhumunda esasen mndemi olduundan Hilfet Makam mlgadr.Madde: 2 Mall Halife, Osmanl Saltanat- mnderisesi hanedannn erkek,

kadn bilcmle zas ve damadlar Trkiye Cumhuriyeti memliki dhilinde ikmetetmek hakkndan ebediyyen memnudur. Bu Hanedana mensup kadnlardan mtevellitkimseler de, bu madde hkmne tabidirler.

Madde: 3 kinci maddede mezkr kimselerin ibu kanunun iln tarihindenazami on gn zarfnda Trkiye Cumhuriyeti arazisini terke mecburdurlar.

Madde: 4 kinci maddede mezkr kimselerin Trk vatandalk sfat vehukuku merfdur.

Madde: 5 Bundan byle ikinci maddede mezkr kimseler, Trkiye Cumhuriyetidhilinde emvl-i gayrimenkuleye tasarruf edemezler. liiklerinin kat' iinbir sene mddetle bilvesile mehkim-i devlete mracaat edebilirler.

Madde: 6 kinci maddede mezkr kimselere masrif-i seferiyelerine mukabilbir defaya mahsus ve derece-i mevkilerine gre mtefvit olmak zere hkmetetensip edilecek mebali it olunacaktr.

Madde: 7 kinci maddede mezkr kimseler, Trkiye Cumhuriyeti arazisidahilindeki bilcmle emvl-i gayri menkullerini bir sene zarfnda hkmetinmalmat ve muvafakatiyle tasfiyeye mecburdurlar. Mezkr emvl-i gayrimenkuleyi tasfiye etmedikleri

OSMANOULLARI'NIN DRAMI 127halde, bunlar, hkmet marifetiyle tasfiye olunarak bedelleri kendilerineverilecektir.

Madde: 8 Osmanl mparatorluunda padiahlk etmi kimselerin, TrkiyeCumhuriyeti arazisi dahilindeki tapuya merbut emvali menkuller millete intikletmitir.Madde: 9 Mlga Padiahlk saraylar, kasrlarve emlk-i siresi dahilindeki mefruat, takmlar, tablolar, asr- nefisevesir bil'unum emvl-i menkule millete intikl etmitir.

Madde: 10 Emlk-i hkniye nm altnda olup evvelce millete devredilenemlk ile beraber mlga padiahla ait bilcmle emlk ve sabk hazine-ihmyun, muhteviyatlanyle, birlikte saray ve kasrlar ve mebni ve arazi milleteintikl etmitir.

Madde: 11 Millete intikal eden emvl-i menkule ve gayri menkulenin tesbitve muhafazas iin bir nizmnme tanzim edilecektir.

Madde: 12 bu kanun, trih-i nerinden itibaren mer'iyl icradr.Madde: *3 bu kanununun icra-y ahkmnaicra vekilleri hey'eti memurdur.b) Bu Kanunun TBMM. de Mzkeresi:3 Mart 1340 (1924) Pazartesi gn Ali Fethi (Ok-yar) Bey'in riyaseti altnda toplanan TBMM bu kanunumzakereye balad. Teklif Meclis riyasetine u esbab- mucibe ile takdimedilmiti:RYASET CELLEYE

Trkiye Cumhuriyeti dhilinde Makam- Hilfet'in vcdu, Trkiye'yi dahilve haric siysette iki bal olmaktan kurtaramad. stikllinde ve hayat-siysiye-

128KADR MSROLU;1 *!)f izah etmi olduumuzdanburada bunun zerinde durmayacaz.

Yer yer Osmanl Pdihlarna hcum eden Osmanl Halfelerinin ise,saltanata olan hrs ve tamahlarndan nice masum ve bignah ehzade kandktklerinin malum olduunu onlarn hukuk- mslmni msadere ederek emval-idevleti una buna peke ektiklerini, syleyen Seyyd Bey ok yakn birgelecekt* yaplacak ilerden hataersizmi ki ilmi, emre uydurmai iin bir haylizorladktan sonra aynen yle demektedir;Son sz olarak u ciheti de arz edeyim ki; slar^t- adliye nm altndaalelacele bir kanun yapmak ^oru': olamaz'..Muzrdr. Almanlar son kanun-merunuerin* 90 Bkz; Kadir MISIROLU Lozan Zafer > s Hezimet Mi? C. II.stanbul 1973 sh. 123 v mut. sabitelerde Jr ^^ ^ numa-ral dip not.

?w


71/222

156

KADR MISIROLU

OSMANOULLARl'NIN DRAMI 157

ancak onbe senede vcda getirebildiler. Memlekete, milletin, rf vedetine, milletin bnye-i itimiyyesi-ne uygun kanunlar yapmak kolay bireydeildir. Muhtelif devletlerin muhtelif usul ve kavnin var. Garbn rf vedeti ve hukuku olduu gibi, arkn da memleketimizin de rf ve deti ve kavd-i hukukiyyesi vardr. Bunlar uzun uzadya tetkik etmek, etd etmek, dnmek,hangi kaidelerin, hangi ahkmn memleketimize, milletimizin erit-iitimiyyesne, ahvaM hayatiyesi-ne uygun olduunu tespit eylemek icab eder.Byle ya-plnaypta alelacele, geliigzel bir kanun yaplacak olursa,fide yerine mazarrat hsl olur. Sonra sk sk iki gnde bir t'dile mecburkalrsnz. Ben size bir ayda byk bir kanun, devletin kanun-i medensini bilegetirebilirim. Ne yaparm?! Alman veya svire Kanun-i Medensini tercme

ettirerek hey'et-i liyenize takdim edebilirini. Lkin ona Trkiye kanunudenmez. Muhterem Saraolu kr Bey'in tbiri vehile Trk'n ruhundan doankanun denmez. Alman veya svi-1 re kanunu denir. Almanya, ve svire baka,Trkiye bakadr. Trkiye'de Trkiye kanunu lzmdr.

Seyyd Bey'in bu uzun ve teferruatl konumasndan sonra Hkmetin nokta-inazarn ifde etmek tzere krsye kan Bavekil smet nn sze;

? Muhterem efendiler!. Makam- Hilfet hakknda verilecek karar iin,alan mnkaat, din ve siyas iki zemine temas etti. diye balayarak yaplanrnn^aalar hulsa ve tahlil etti. Din bir zemin-i mnktSava girmekistemem. dedii halde bir hayli de dini n-haza ileri srd. Hi olmazsa buhususta ileri srle. fikirleri tasvip veya tenkit etti.

Sonra ae>.tekj Siys mlhazalar ele alarak, dahil siyasette, ha_,n bukaran acaba nasl karlyaca-

m dnerek endielenmenin yersiz olduunu, Mill Mcdele'de askerlerin ancakMakam- Hlfet'i kurtaracaz! diyerek cepheye sevkedilebildikleri iddiasnnvrid olmadn, Hlfet'in, yed muhafaza edilirse d siyasette hi birfayda salamasnn melhuz bulunmadn ilh.. ileri srd.Nihayet O da uzun beyanatn u szlerle bitirdi:

... Bu esas dhilinde Mecls-i l'nin izhar edecei karar, Trk Milletiiin vesle-i saadet olacaktr. Ke-mal-i kat'iyyet ve samimiyetle tatbikolunacaktr!..

smet Paa'nm bu konumasndan sonra verilen kifyet-i mzkere takriri reyekonularak kabul olunmu ve mzkerelere son verilmitir. Kanun'un ikincimaddesine yaplan itirazlar da reddolunarak, teklif Meclis'e geldii gibi ve besat gibi ksa bir mddet sonunda 91 kanunlamtr. kinci maddeye dir yaplanitirazlar, Hnedan'a mensup kadnlarla, damatlarn

91 Bu muharebeden sonra harb oyunu mnsebetiyle smet Paa ve Mdaf'aa-iMilliye Vekili bulunan Kazm Paa da zmir'e gelmilerdi. Erkn- Harbiye-iUmmiye Reisi Fevzi Paa da zaten orada bulunuyordu. Hilfetin ilgs lzumundakanaat- i lerimiz mutabk idi. Ayn zamanda er'iye ve Evkaf Vekletini; de ilgave tedrist tevhid eylemek kararnda idik.

1340 senesi Mart'ann Birinci Gn Medis'in tarafmdan k-d icap ediyordu.23 ubat 330 gn Ankara'ya avdet etmi idik. Orada da icp eden zevat

kararandan, haberdr ettim.Meclis'te bte mezkerat devam ediyordu. Hanedan tahsisat ve Seriye ve

Evkaf Vekleti bteleri zerinde tevakkuf (edilmek lazmd. Arkadalarmnkaata mteveccih beyant ve tenkidta baladlar. Mzkere ve mnakaaidme ettird;. Bir Mart gn Millet Meclisi'nin beinci mesai senesimnsebetiyle verdiim nutukta u noktaya sret-i mahsusada iaret ettim:158 KAD'R MISIROLU


72/222


159

yurd dna karlmalarn nlemek istikametindeydi. Bu maksatla TrabzonMeb'usu Muhtar Bey, Diyarbekir Meb'usu Feyzi, Erzurum Meb'usu Halet, NideMeb'usu Ebu Bekir Hazm ve Bursa Meb'usu Raif Bey'lerin tdil teklifi kabulolunmamt. Bunlar, Meclis Riyasetine verdikleri tdil teklifinde kadnlarladamatlarn yurd dna karlarak sefalete itilmelerinin Trkl-

2 Mart gn Frka Grupu itim ettirildi. aret ettiim bu mes'elemevzuubahs ve mzkere edildi. Esaslar zerinde anlald. 3 Mart gn Meclis'inbirinci celsesinde, evrak- varide mey nnda u takrirler okundu:

1 Hilfetin ilgasna ve Hanedn- Osmni'nin Trkiye hricine karlmasnadair eyh Saffet Efendi ile elli refikinin teklif-i kanunsi.

'2 er'iye ve Evkaf, Erkn- Harbiye Vekletleri'nin ilgsna dir SiirtMeb'usu Halil Hulki Efendi ve eili refikinin teklif-i kanunsi.

3 Tevhid-i tedrisat hakknda Saruhan Meb'usu Vsf Bey ve elli refikinintakrirleri vrid olmutur.Makm- Riyasette bulunan Fethi Bey


73/222

nu aka ifade etmitir. Ayrca Halife ile birkte ' nin bu kararn kabuletmekte mazur olduumu, hi vakit geirmeden Ankara'ya bildirmenizi, bukarara mutavaatm iin beyhude yere jsrar etmemenizi ve huturumdan derhalekilip gitmenizi emir ve ihtar edi-\yorum size Vali Bey!., \ Vali Haydar Bey, muhatap olduu bu ac szleri ve *le koulmakeyfiyetini, byk bir sabr ve sknetle^ Razi YALKIN Son Halife Abdlmecid ve Hanedan-1?Ail Vnan stanbul'dan Nasl karld? unvanyla Tarih Dn-yasl V.n.bul 1950) mecmuasnn birinci ve mteakip saylarnda ne^en tefrika_\\

ve biraz da manal glmsemelerle karlyor, Halife'-nin bu karar ve srarltalebinden feragatini, Byk Millet Meclisinin irdesine mutavaatn temin iindil dkmekte, nezket gstermekte devam ediyordu:

Bu emrinizi yerine getirmee, ihtarnza boyun emee mevki vemamriyetimin mni olduunu, aldm emrin Trkiye'nin yegne hkimi olan BykMillet Meclisinin verdii bu kararn, ztnize yalnz tebliinden ibaretdeil, ayn zamanda behemehal tatbik etmek vazifesinin de bana tahmil edilmibulun^ duunu ltfen nazar dikkate almanz tekrar rica edeceim. Bu emrinkat' ve sizin iin de kabul ve mutavaatn mecbur olduunu, da..

Abdlmecid, Valinin szn kesiyor ve azametli bir eda ile. Hayr hayr Vali Bey diyordu. Sizin de bir mslman sfat ile

Hlfet'i en byk din bir merci ve makam tanmaz, ahsma mutlak surettemerbut ve hrmetkar bulunmanz ve bunu en kuds bir vazife tanmamz icabetmezmi?.. Bu mecburiyet ve mutavaat bana tahmil ederken neden bu icaplar dnmeyiihmal ve srar ediyorsunuz. te size kat' olarak ihtar ediyorum ki; memlekethrici yle dursun, saraydan ve hatt u salondan bile dar kmam vekaramazsnz da beni! Taciz ve tazyike devamdan vazgeiniz...Yoksa... Ben de...

Bu defa da, Vali Haydar Bey, Abdlmecid'in szn bitirmesine meydanvermiyerek, Halife'ye doru bir iki adm ilerliyor, cidxl bir ed ve kat' birifde ile:

Atfnz rica ederim Efendi Hazretleri! diyor. Ben Trkiye Byk MiletMeclisi'nin byk milletimi-F: 11


74/222

162 KAD'IR MISIROLU


zi temsil etmekte bulunduunu ve sadr olan mill irdeye gerek ztlinizce vegerekse bence, kat' surette riyet mecburiyetinde bulunduumuzu tekrar arz veif-ham etmek isterim. Bilhassa, bu mill irdenin tatbik ve infaz hususundakimes'uliyet nnde vazifemin ifsna daha ziyde mmanaat etmekten fideolmadn da ilveyi pek lzumlu buluyorum ve hemen mill iradeye mutavaatbuyrulmasnn ztliniz iin daha hayrl olacan da arzetmeyi insan birvazife addediyorum. Tekrar istirham ederim, beyhude srar ve itirazlar terk ilevazifemizi teshil ve harekf hazrln tacil buyurunuz.

Bu ba rtl ve nazikne tehdid karsnda Halife Abdlmecid birazsarslyor. Bu esnada Polis Mdr Saadeddin Bey de sze karyor. Tellbaklarnbileindeki saat ile halifenin bsbtn atklaan yznde gezdirerek:

Efendi Hazretleri!. diyor. Size tahsis olunan trenin Sirkecidenhareketine bir buuk saat kadar bir zaman kald. Ltfen hazrlansanz dabizleri, sizi hazrla ve harekete icbar gibi, hi de yn-i arzu olmyanteebbslere mracat mecburiyetinde brakmamak t-funda bulunsanz.. Hem bizihem de kendinizi beyhude yere zp yormasanz, daha mnsip olaca zan-nmdaym.

Biraz daha aklanan ve o nisbette de aclaant ricadan daha ziyde miranebir ihtar andran bu szler, Halife Abdlmecid Efendiyi ye'se dryor...Nihayet, alnn krtrarak manal bir glmseme ile, Valiyi ve Polis Mdrnbatan ayaa szdkten sonra soruyor: Saraymdan beni cebir ile mi karacaksnz? kisi birden ayn zamanda cevapveriyorlar: Evet... cabettii takdirde maalesef yle efendim!. Evet!. Aldmz emrin icab olarak!. ehresi sararan Halife kalarnatarak. Yaaa yle mi?!.

Diyor ve baklarn Vali ile Polis Mdrnn yere eik yzlerinde gezdirereksert bir sesle ilve ediyor:

Muhalefet ve mukavemet gsterirsem ne olacak?..Abdlmecid Efend'nin bu suali kadar da tavrlarndan anlalyordu ki,

sarayn i ve d vaziyetlerinden haberi yoktu. Kendini de, gvendii adamlarnda, herhalde serbest sanyor, kimbir ne gibi kuruntulara kaplyor, ne gibiteebbslere atlmay arzuluyordu. Fakat, hi bir ey yapacak ve yaptracak;eer hakkaten varsa, taraftarlarn ayaklandracak vaziyette deil idi. nkdaha akam karanl basarken, saray, mill bir enber ile evrelenmi, hriile olan mnsebetleri kesilmiti. Telgraf diresi igal edilmi, telefonlarkullamlamyacak bir hale getirilmiti. Sarayn btn koridorlarna alkalmemurlar dizilmi ve mabeyinci, yaver, ktip vesaire gibi byk kk btnmemur ve mstahdemlerin bulunduklar odalarn nlerine nbetiler konmutu.

Halife Abdlmecid Efendi, ok ni olarak alman btn tedbirleri bittabibilmiyor ve Vali ile Polis Mdrnn malm karar kendisine tebli iingeldiklerini tahmin ediyordu. Bu sebeple de, sk sk kkryor ve bu hareketleriile, ne de olsa Vali ile Polis Mdrn sinirlendiriyordu.

Halife Abdlmecid Efend'nin son sualini, ksaca cevaplandran Vali ile PolisMdr Beyler, muhatap-164

KADR MISIROLU



75/222

lann daha fazla heyecanlandrmamak iin, sktu tercih etmilerdi. Fakat,onlarn bu sessizliini ve hareketsizliini, kendi tahminlerine uygun olarakyoran Abdlmecid Efendi gazap pskren baklar ile hrpalad muhataplarnadoru hrs ve hm ile sokuluyor ve dik bir sesle:

Yapacanz cebri, ikrar ediyorsunuz deil mi?.. O halde, tekrar ediyorumite!.. Ne Hilfet'in ilgs, ne de memleketten ihracm kararn kat'iyyen kabuletmiyorum. stediinizi yapmakta serbest ve muhtarsnz efendiler!. Diyebararak, kendini gerisindeki kadife koltua atyor. Geriye doru yaslanyor.Ayaklarn ta ileriye doru uzatarak, gittike byyen ve kan bryen gzlerininyakc baklarn Vali ile Polis Mdr'nn yzlerinde gezdiriyor. deta meydanokur gibi, direnen bir tavr takmyor ve syleniyor:

Hilfet-i Muazzama-i slmiye'nin timsali olan ahsma kar reva grlenbu muameleye tahamml edemem artk. Hanedanmn huzur ve selmeti nmna,imdiye kadar ne .dedilerse kabul ve icradan is-tinkf etmedik. Selhiyetitahdid edilmesine ramen Hilfet Makam'n kabulde de zinhar tereddtgstermedik. Milletimizin hatrna hrmeten gsterdiim bu feragat ve fedkrlksanki kfi deilmi gibi, imdi de beni ve hi phesiz benden sonra da

hanedanmzn btn erkn ve efradn yd ellere atmak istiyorlar...Vali ve Polis Mdr artk Abdlmecid Efendi'ninszlerine kulak bile vermiyorlard. Kap nndeki paravanann gerisineekilmilerdi. Yzyze gelmilerdi. Alman emrin yerine getirilebilmesi konusuzerinde, Polis Mdr Muavini Kmil Bey ile cizinizin iitebile-i kadar hafifbir ses ile konuuyorlard: Ne yapacaz Saadeddin? Bu adam bizi ok zecek ve yoracaa benziyor!. Evet... Maalesef yle Vali Bey!. O halde? iddetli harekete gemek zorunda kalacazgaliba...

Ben de yle gryorum. Fakat, nasl yapacaz bunu?..Polis Mdr Saadeddin Bey, biraz dndktensonra glmsiyerek:

Hi phesiz ki diyor, kucaklayp otomobile atacak ve karr gibi birvaziyet yaratacak deiliz.. Btn midlerini kracak ve mill irdeye uymayamecbur brakacak bir reye bavurmamz lzm Vali Bey!. Mesel ne gibi Saadeddin?..

Hatrma gelen u.. Mesel; ileri srd ta-leb ve itirazlar BykMillet Meclisi Reislii'ne arzet-mi ve daha iddetli hareket lzumuna dir yenibir emir alm gibi grnsek. Bu suretle inad ve mukavemetini krarak, biraz dakorkutarak...

Vali Haydar Bey, Polis Mdr'nn szn kesiyor, memnunluk ifde eden birglmseme ile:

Saadeddin, bu ok mkemmel ite! diyor. Hemen buna bir ekil verelim veharekete geelim.

O halde, ztliniz tekrar O'nun yanma gider, vaziyeti Ankara'yatelgrafla bildirdiimizi ve cevap beklediinizi sylersiniz kendisine. Birazsonra da, bendeniz, yannza gelir alnan cevab, nasl emir buyrulur ise yaztlinize veririm yahud da yksek sesle okurum. Tabii ki, bu cevab O'nunmaneviyatn hrpalayacak, midlerini kracak bir iddette ve ok kat' birmhiyette tertip edeceim. Msterih olunuz siz. 166

KADR MISIROLU


167


76/222

Vali Haydar Bey, Halfe Abdiilmecid Efendi'ninyanma girerken, Polis Mdr Bey yanmza geldi... Salondan iitilecek kadaryksek sesle muavini Kmil Bey'e hitap ederek:

Haydi Kmil Bey;. Saray telgrafhanesine ineceiz. Ankara ile muhabere

edeceiz. dedi ve elile, ken-dilerile birlikte gelmemi iaret etti. Birazsonra, telgraf odasnda ve telini akamdan kestirdiimiz makinenin bulunduumasann banda idik. Muavini ile ksa sren bir grmeden sonra, MdrSaadeddin Bey sylyor.. Ben de msvedde halinde not ediyordum. Be dakikaiinde cevap hazrlanm, bir telgraf kdna yazlm ve resm mhrle dedamgalanmt.

Saadeddin Bey, o gn, Halfenin evkine id yaplan hazrlklar ile alnacaktedbirler zerinde uramaktan ve bilhassa Halfe'ye yaplan tebligat esnasndaar derecede zlmekten yorgun ve halsiz den vcdunuzu biraz olsundinlendirmek ve bu suretle geirilecek vakit ile, Ankara ile muhabere edildiikanaatini Halife'ye edindirmek iin, postahanede koltuklardan birine serilmiti.Fakat dinlenmek deildi, oturduu yerde didiniyordu. Muavini Kmil Bey'e, banave dier alkallara emirler veriyor, nakil esnasnda karlalmas ihtimali

bulunan ters durumlar, an saldrmalardan bahsediyor ve bunlara kar alnacakeitli tedbirler tavsiye ediyordu. Bylece yirmi dakika kadar vakit geirenSaadeddin Bey, tell olduu kadar da yorgun, az buuk da krgn bir ed ile,Halfe'nin bulunduu salona girdi. Vali Bey'e doru tez admlarla ilerlerkenyksek sesle:

. Cevab aldk Vali Beyefendi! Sdr olan emrin tyin edilen mddetzarfnda yerine getirilmemesinden

dolay iddetle muhaze ediliyoruz.. Emir buyurulur-sa okuyaym efendim.. Dedive Vali Haydar Bey'in cevabn beklemeden, yksek ve titrek bir sesle okumaabalad:

stanbul Vilyetine... Cevap... Hkimiyet milletindir. Milleti temsil edenMeclis kararnn tatbik ve infaznda, tarafnzdan gsterildii anlalanrehavet mes'uliyet-i azmeyi mcibdir. Abdlmecid'in -mill irdeye itaatetmedii takdirde-, icab ederse kuvve-i cebriye dahi istimali suretiyle vakitgeirilmeksizin saraydan ihra ve trene irkb, neticenin de yarm saate kadartelgraf ile i'ar ihtar olunur. Meclis ve Heyeti Vekile hl-i ictimada veverilecek cevaba intizardadr.Byk Millet Meclisi Riyaseti.

Okunan cevap, hele Polis Mdr Saadeddin Bey'in okuma esnasndaki heyecanljestleri, Abdlmecid Efendi'nin zerinde, tahmin edilenden ok daha fazla tesiryapmt. Ba nne sarkm, ehresi olduka sararm, derin bir dnceyedalmt. Dudaklar oynuyor, bir eyler sylemek istiyordu. Fakatsyleyemiyordu. Belli ki geirdii iddetli buhran buna mni oluyordu.

Koca salonu derin bir sessizlik kaplamt. Haydar ve Saadeddin Bey'ler deyanyana ve olduklar yerlerdekalmlar vaziyetteki bu n deiikliin karsnda kimbilir ne gibidncelere dalmlard. Pek hakl olarak bir azck da armlard hani,ikisi de ehresi gittike solup sararan vcdu batan ayaa seyirip sarslanHalfe Abdlmecid Efendi'ye bakyor, bakyor, ara-sra da birbiri ile manlbakyorlard. Belki de kapld buhrann vermesi ihtimalini grdklerineticeden,


169

SON HALFE ABDLMECD EFEND


77/222

1868 - 1944 Makam Hilfete getii sralarda

Abdlmecid Efendi'nin o esnada yreine inip lver-rnesinden ekiniyor,korkuyorlard. kisinin de alnlar krm, kalar atlmt. Onlar da tpkHalfe gibi, belki de O'nunkinden daha derin dncelere dalmlard.

Vakit geiyor, Abdlmecid Efendi'yi sarsan ve kv-randran buhran, btniddetile devam ediyordu. O aralk, kendini biraz tophyan Vali Haydar Bey, PolisMdr Sadeddin Bey'e doru dnd. ok hafif bir ses ile:

Ne dersin Saadeddin, Saray doktorunu getirt-sek mi acaba?.. dedi.Sadeddin Bey, zntl baklarn Vali Bey'in yznde gezdirerek cevap

verdi: Evet... diyeceim amma, ok ekmiyorum Vali Bey!...

Neden?... Saray halknn kadnl erkekli tellanmalarndan, feryad ve figana

balamalarndan... Evet haklsn... Amma bu vaziyette ne yapacaz?...

Biraz bekliyeceiz... yi... Fakat... Ya bsbtn fenalarsa?..

Ya bir emr-i Hak vki oluverirse?... Pek sanmyorum ya!.. yle bir eyin vukuunda derhal Ankara'ya bildirir,

talimat isteriz hatt hareketimiz hakknda...Vali Bey, zntl olduu kadar da tell baklarn uzand yerde

kvranmakta olan Halfe Abdlmecid Efendi'nin zerinde yle bir gezdirdiktensonra, Saadeddin Bey'e evirerek. Ne dersin Saadeddin?... yle gsn bar-

170

KADR MISIROLU


171

m ap havalandrsak, srtn ve kollarn yava yava outursak... Belkialr...-? ... Neye tereddt ediyorsun Saadeddin?...

- Vehme kaplp barmasndan Vali Bey! Sonra da sarayn karp birhdise kmasndan...

Polis Mdr Saadeddin Bey bu dncesinde ok hakl idi. nk,akamdanberi odalarnda kapal bulunan, hi phesiz ki hepsi de endie ve merakiinde kvranp bunalan saray erkn ve hele harem dairesindeki sarayllar, butereddtl vaziyette sabrszlanmaa, szlanmaa, hatt bir ksm dahuysuzlanmaa balamlard. Bulunduklar odalarn kaplarn ierden hrs vehmla vuruyor, sarsyor, pencerelerden uzanp sarkyor ve bekleyen memurlarask sk soruyorlard: Aslanmz gtrdler mi?... Ne oluyoruz?...- Kapal odalarda daha ne kadar kalacaz?... Sakn sultanmza bir halolmasn?... lerinde somurtanlar, homurdananlar, ka atp gazaplgazapl ba sallayanlar, civarlanndaki nbeti memurlara dil uzatan ve meydanokuyanlar da yok deildi.

Memur arkadalar, bu sorular mnsib szlerle cevaplandryor, bazlarnateselli veriyor, taknlklara kar da gz yumuyorlard. Fakat, ii ardereceye vardranlara kar da, soukkanllklarn muhafaza etmekle beraber,Iyk vehile mukabelede kusur etmiyorlard. Gittike kararmakta olan hal vevaziyeti de, sk sk Mdr Muavini Kmil Bey'e bildiriyorlard.


78/222

Bu durumda, Halife Abdlmecid Efendi'nin herhangi bir sebep ile karacadike bir ses, saray hal-

knda bir phe uyandrabilir, velevki mevzii bile olsa saray iinde, vukuu hi

de arzu edilmiyen bir hdiseye sebep olabilirdi. Polis Mdr Saadeddin Bey,bilhassa bu ihtimali dnerek Vali Bey'in, Abdlmecid Efendi'nin gsn amakve masaj yapmak teklifini ok manl bir skt ile karlamt.

Fakat Vali Bey'in srar zerine, zihnini kemiren ihtimali aklamak ve buarada odalarnda saatlerden beri kapal duran saray erkn ile memur vemstahdemlerin, bilhassa, yaygaraclkla m'ruf olan harem aalarnn o andakidurumlarn olduu gibi anlatmak mecburiyetinde kalmt...

Vali Haydar Bey, ald bu izahat zerine, vaziyetteki nezketi, ihtimallivehameti anlam, salon kaps ile denize nazr pencerelerden birinin arasndaduran byk caml dolaba abanarak, Halfe Abdlmecid Efen-di'ye baka baka, derinbir dnceye dalmt. Polis Mdr Saadeddin Bey, soukkanlln muhafazayaalyor, vaziyeti slh iin zihninde areler aratrd, ka ve gzoynatmalanndan dudak kprdatmalarndan anlalyordu. Bir taraftan da salonda

dolayor, gzn Halife Abdlmecid Efendi'den ayrmyordu.Byle bir eyrek saate yakn bir zaman getikten sonra, Halfe AbdlmecidEfendi, gzlerini at. Sessiz ve hareketsiz Vali Haydar Bey'e doru bakt,bakt, bakt!... Nihayet, yava yava kmldanarak, sk sk yutkunarakdavrand kanapede doruldu... midsiz-lik ifde eden baklarn, salonuntavannda ve duvarlarda gezdirdikten sonra, Vali Haydar Bey'in, zntdenkrm yzne mhlad. Bu baklardan ne de olsa ferahlanan ve cesareti deartan Vali Bey, gler yzle Halfe'ye doru ilerledi. Vali Bey'in tavr vehareket-OSMANOULLARI'NIN DRAMI 173

i ?. .v*>*tf%MER FARUK EFEND1898 1969--Son Halife Abdlmecid Efendi ile birlikte yurd dna karlanlardan

lerinden, Halfe'yi teselli etmek niyetinde olduu anlalyordu. Fakat, bunameydan kalmamt. Halfe Abdlmecid Efendi, sakin bir eda ile sormutu:

Vali Bey!. Gnderileceimiz mahal tayin edilmi midir Ankaraca? Hayr Halfe Hazretleri!.. Bu husus arzunuzabraklmtr.

Ya!.. u halde ne ile ve ne tarafa hareket edeceiz;?... Rkbunuza tahsis olunan bir tren ile Balkanhududuna...

Peki... Bu tren bizi nereye kadar gtrecek?... , Buda, arzu ve karar- linize braklmtr:eendim!..*j - Bu gece, herhalde yola kmak mecburiyetinde olduumuza gre, artkhazrlanmamz icb eder deli mi?!. u halde ben harem diresine kadar gideyim eyaplacak ilere nezret edeyim.. Olmaz m?...

Bu sz zerine aln yine kran, kalar aa yukar oynamaa balayanVali Haydar Bey, Abdlmecid Efendi'ye biraz daha eilerek.

Kendinizi yormasanz daha iyi olur Halfe Hazretleri!.. ok zldnz vebuhranlar geirdiniz. Vcdu liniz herhalde istirahate muhta bulunmaktadr.Emirlerinizin tebliine Saadeddin Bey'in tavassutu daha mnsip olur gibigeliyor bendenize.. Diyor ve Saadeddin Bey'e dnerek:


79/222

d Efendi Hazretleri'nden tebell edeceiniz emirleri bu emirlere muhatapolacaklara tammiyle tebli eder ve ayet Efendi Hazretleri tensib buyururlarise, yaplacak hazrlklara nezret ile tasri edersiniz...174 KADR MISIROLTJ


175

Halfe Abdlmecid Efendi, Vali Haydar Bey'in bu teklifine evvel cevapvermiyor, ban nne eerek dnyor, ac ac glmsyor.. Biraz daistihzakr olduu sezilen baklar ile hrpalad Vali Bey'e:

Kuzum unu ak syleyin Beyefendi!. mli szlerinizden nezret altnda,temas ve ihtilttan memnu bir vaziyette bulunduumu anlyorum. Bir ey dahateklif edeceim size... Polis Mdr yanmda bulunmak artile, Harem Diresi'negememizde de bir mahzur mutasavver mi sizce acaba? Her halde olmasa gerek!..

diyor ve gzlerini elinde tez ve titiz hareketle evirmekte olduu tebihedikiyor. Bu esnada Polis Mdr Saadeddin Bey'le gzgze gelen ve manl manalglerek gzlerini yine Halfe'ye eviren Vali Haydar Bey, daha nazik bir jestile:

Bizce, yalnz rahatsz olmamanz, her hangi bir sebep ile n olaraktekrar teessre kaplmamanz matlubdur. Efendi Hazretleri!.. eriye terifbuyrula-cana, hazrlk ileriyle alkal bendelerinizi, emir bu-yursanz da,huzur- linize getirsek daha iyi deilmi Efendim?!.. Bu ricam kabulbuyurmanz bilhassa istirham ediyorum ztlinizden...

Abdlmecid Efendi, Valinin nazikne ve devaml srar ve ricalar, dahadorusu yapt taleblere apak itirazlar karsnda nihayet, Harem Diresi'negemekten de sarfnazar etmek mecburiyetinde kalyor.

Hazrlk iin kimlerin arlmas icab ediyorsa, salona getirtilen Harem-iHmyun Hazinadar Ustas ile kalfas ve bir de haremaasma, kendince gerekliolan emirleri vermiti. O esnada Vali Haydar Bey de hazrlanacak eyann cins venevilerini, miktarlarn tyin

etmiti. Bu tenbihin Halfe Hazretleri'nin arzu ve irdesi icabndan olduunuda szlerine eklemiti.

Halfe Abdlmecid Efendi, Vali Haydar Bey'in bu nazikne tenbih veihtarlarn, lzumsuz bir mdhale ve ahsna kar bir tecavz saym, yine defena halde celllenmemiti. Somurtkan bir ehre ve celallenmenin verdiititizlik ve tezlik ile salonda, aa yukar dolayordu. Hrn baklar,arca hitaplar ile Vali Bey'i hrpalyordu. Fakat, gerek o trih vakadakiok kymetli baars ve gerekse stanbul Valiliinde bulunduu mddetzarfndaki birbirinden yksek icraat ile byk bir idareci olduunu ispat edenrahmetli Vali Haydar Bey, Halfe'nin bu, yalnz gnl krc deil de, eref vehaysiyet krc szlerine hi de mukabele etmiyor, el ve gzleri ile yaptakn ve takn hareketleri grmemezie geliyordu.

Szlerinin ve hareketlerinin gerek Vali Haydar Bey'e ve gerekse Polis MdrSaadeddin Bey'ler tarafndan sknetle karlanmasndan, yava yava yumuad.

Pencereden denize bakmak sretile kendi kendine oyalanmaa balyan HalfeAbdlmecid Efendi, bir aralk yine Vali Haydar Bey'e doru geliyor, yar gazaplyar merakl baklarn yznde gezdire gezdire soruyor: Trene nereden bineceiz Vali Bey?.. Vali Haydar Bey bu sual karsnda birazdurak-sar gibi olmu, saatlardanberi zlp didinmekten daralan yreine bir busual, ok ac ve pek hakl bir phe sokmutu. nk Halfe AbdlmecidEfendi'nin trene Sirkeciden bindirilmesinin mnsip ve muvafk olup

176

KADR MISIROLU


80/222

OSMANOULLARPNIN DRAMI

177

olmyaca, daha o gnn sabahnda alkallar arasnda grld srada,Halfe Hazretleri'nin evki ii ile alkal bulunan selhiyetli zatlardan biri,Halfe ve Hilfet taraftarlarnn bulunduklarndan phe edilen bzkimselerin, byk ve kk topluluklar hlinde istasyon ve civarlarnda birhdise karmak, bu suretle de Halfe'nin gnderilmesine mni olmak teebbsnegemeleri ihtimlini, hazr bulunanlara hatrlatm ve bu ihtimal zerindeehemmiyetle durulmas, buna kar gerekli tedbirler alnmas tavsiyesindebulunmutu...

Dier alkallar ve bilhassa Vali Haydar Bey tarafndan da vrid ve kabuleayan grld iin, Halfe Abdlmecid Efendi'nin trene Sirkeci stasyonun'dandeil de atalca'dan bindirilmesi kararlatrlmt. Verilen bu karar ve helebu kararn tatbiki iin alman btn tedbirler ve yaplan hazrlklar, bu ile

vazifelendirilen kimselerden gayrilerine tammiyle gizli tutulmutu.Halfe Abdlmecid Efendi'nin byle durup durur' ken mnh baklarla busuali sormas Vali Haydar Bey'e gndz grlenleri ve bilhassa gizlice veanszn giriilecek menf teebbsleri hatrlatmt ve pek hakl olarak dakukulandrmt. Vali Bey'in durakla-masndaki balca sebep bu idi ite!..

Vali Haydar Bey'in tavr ve hlinde anszn vuku bulan bu deiiklik de hiphesiz ok zeki bir zat olan Halfe Abdlmecid Efendi'nin tabii ki; gzndenkam deildi. O da, bu suli sorduran ve zihnini trmah-yan phe ve endieher ne ise, onun tesirine Vali Bey'-deki deiiklik zerine, bsbtn kabarmve ahlanmt. Yine ac ac kvranmaa, dudaklarn kemirme-

e, sinirli hareketlerle sakalnn tellerini ekip koparmaa balamt.Fakat, bu hli ok srmedi. Kendini pek abuk toplyan Vali Bey vaziyet ve

halindeki deiiklie, koltuu altnda kan ve kendisini gnlerdenberikvrand-ran bann o esnada birdenbire balyan ar ve acsnn sebepolduunu tam zamannda ileri srvermesi, hele Halfe Abdlmecid'den af ve zrdilemesi ve o srada da, trene Sirkeci'den binileceim inandrc bir eda ilesylemesi, yzde yz muhakkak olan ac bir mnkaann kmasn nledi.

Halfe Abdlmecid Efendi, Vali Haydar Bey'in szlerine inanm gibigrnmekle beraber, herhalde zihnini kemiren endienin evkiyle yzn tekrarburuturdu ve sert bir sesle sordu: Sirkeciye karadan m gideceiz yoksa denizdenmi?..

Vali Haydar Bey, solu gerisinde duran ve Halfe'nin bu sualleri sralaypsormasndan, ne de olsa, kukulanan Polis Mdr Saadeddm Bey'e dnerek, Ha-lfe'ye hissettirm'eden bir gz iareti verdi ve szne devam etti.. Hangi tariki tercih buyurursunuz efendim?.. Halife Abdlmecid Efendi, yinednceye dalm, ka ve gzlerini oynatmaa, sk sk yutkunmaa balamt. Biraralk yine ayaa kalkt. Titiz admlarla iler-liyerek Vali Bey'e yaklat.timadszlm hissettirecek bir ed ile yzne bakt, bakt, ve nihayet:

- Ben mi Vali Bey?.. diye haykrd. Yine biraz dndkten sonra szntamamlad:- Deniz tarikiyle gemeyi tercih ediyorum Sir-keci'ye ben!..F: 12

178

KADR MSROLU



81/222

Vaziyetin yine aprak bir ekil almak zere olduunu hisseden Vii HaydarBey alnn krtrarak sordu:

Bu tercihinize sebep nedir Efendi Hazretleri?. Ltfen syler misinizcizinize?

Karayoluna kmakta karlalmsn hatrladm bz ehemmiyetlimahzurlar,'. Mesel ne gibi mahzurlar efendim?.. Syleyeyim, Yolda bir taarruz veharekete mruz kalmamz., yahud da grnr grnmez, bir kazaya uramamz filngibi.

Halfe Abdlmecid Efendi nihayet zihnini k

Documents

Kadir-Mısıroğlu-Osmanoğullarının-Dramı