KAJIAN TERHADAP PENGURUSAN TANAH PERKUBURAN ISLAM DI BATU PAHAT

UNIVERSITI TUN HUSSEIN ONN MALAYSIA

PENGESAHAN STATUS LAPORAN PROJEK SARJANA MUDA

KAJIAN TERHADAP PENGURUSAN TANAH PERKUBURAN ISLAM DI BATU PAHAT

SESI PENGAJIAN : 2013/2014

Saya SUHAILAH BINTI SUGIMAN mengaku membenarkan Laporan Projek Sarjana Muda ini disimpan di Perpustakaan dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut: 1. Laporan Projek Sarjana Muda adalah hak milik Universiti Tun Hussein Onn Malaysia. 2. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. 3. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institusi

pengajian tinggi. 4. ** Sila tandakan ()

SULIT (Mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau kepentingan Malaysia seperti yang termaktub di dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972)

TERHAD (Mengandungi maklumat TERHAD yang telah ditentukan

oleh organisasi/badan di mana penyelidikan dijalankan)

TIDAK TERHAD

Disahkan oleh

(TANDATANGAN PENULIS) (TANDATANGAN PENYELIA)

ALAMAT TETAP: PUAN NORJARIAH BINTI ARIF

NO. 5 KG. PT. KERAJAAN, 86400 PT. RAJA, 83000, BATU PAHAT, JOHOR DARUL TAKZIM. Tarikh: ________________ Tarikh: __________________

CATATAN:

** Jika Laporan Projek Sarjana Muda ini SULIT atau TERHAD, Sila Lampirkan surat daripada pihak berkuasa/organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD

KAJIAN TERHADAP PENGURUSAN TANAH PERKUBURAN ISLAM DI BATU

PAHAT

SUHAILAH BINTI SUGIMAN

Tesis ini dikemukakan sebagai memenuhi syarat penganugerahan

Ijazah Sarjana Muda Pengurusan Harta Tanah Dengan Kepujian

Fakulti Pengurusan Teknologi dan Perniagaan

Universiti Tun Hussein Onn Malaysia

JANUARI 2014

Saya akui tesis ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang

tiap-tiap satunya telah saya jelaskan sumbernya.

Pelajar : ............................................................

SUHAILAH BINTI SUGIMAN

Tarikh : ............................................................

Penyelia : ..........................................................

PN. NORJARIAH BINTI ARIF

DEDIKASI

Ucapan teristimewa buat ibu dan ayah tercinta

Pn. Jamilah Binti Haron & En. sugiman Bin Ngadino

Juga buat Sulastri, Budi Suffian, Hilman Safwan, Suliyana, Sukasih & Su Mahirah

Terima kasih di atas segala pengorbanan, bantuan, doa dan sokongan yang tidak pernah henti

Tidak lupa buat penyelia yang dihormati,

Pn. Norjariah Binti Arif

Di atas segala bantuan, tunjuk ajar dan dorongan yang diberikan

Ingatan tulus ikhlas buat sahabat-sahabat BPD 2010/2014 yang telah melalui susah senang bersama sepanjang tempoh pengajian

Setinggi-tinggi penghargaan juga ditujukan buat pegawai-pegawai serta individu-individu yang terlibat secara langsung mahupun tidak sepanjang penyelidikan ini

dijalankan

Di atas dahan burung tempua,

Melihat rusa tepi perigi,

Salam perpisahan untuk semua,

Lain masa bersua lagi

PENGHARGAAN

Alhamdulillah, syukur di atas limpah kurniaNya yang memberikan nikmat

dan memudahkan segala urusan saya sepanjang proses menjalankan penyelidikan ini.

Terima kasih juga ditujukan khusus buat kedua ibu bapa saya iaitu Pn.Jamilah Binti

Haron dan En. Sugiman Bin Ngadino di atas segala sokongan, dorongan,

pengorbanan serta segala nasihat dan tunjuk ajar yang diberikan. Setinggi-tinggi

penghargaan juga ditujukan buat penyelia saya, Puan Norjariah Binti Arif yang

sentiasa membantu, memberi tunjuk ajar, nasihat dan dorongan kepada saya.

Penghargaan juga diberikan kepada pihak-pihak yang terlibat iaitu pegawai-

pegawai agama dan pembantu am pejabat Kadi Daerah Batu Pahat di atas kerjasama,

bantuan dan pendapat yang diberikan sepanjang temubual yang dijalankan. Akhir

sekali , terima kasih diucapkan kepada sahabat-sahabat, khususnya saudari Puteri

Razaima, Nurlida, Zakiah, Wan Eamy Amierah dan Nurizyani Farhana di atas

bantuan dan sokongan serta individu-individu yang terlibat secara langsung atau pun

tidak dalam perjalanan menyempurnakan penyelidikan ini.

Akhir kata, saya berharap agar projek sarjana muda ini mampu untuk

memberikan sedikit perkongsian maklumat kepada pembaca. Semoga Allah

memberkati kalian dan kita semua.

Sekian, terima kasih.

ABSTRAK

Abstrak : Pengurusan tanah perkuburan terletak di bawah Jabatan Agama Islam

Johor (JAIJ). Ini adalah kerana pentadbiran agama terletak di bawah bidang kuasa

negeri. Tiada peruntukan khas untuk menjaga tanah perkuburan kecuali tanah

perkuburan yang melibatkan orang-orang kenamaan atau keluarga diraja.

Pembersihan kubur terletak atas inisiatif Jawatankuasa Kemajuan dan Keselamatan

Kampung (JKKK) dan juga pemimpin masyarakat sekitar atau jawatankuasa masjid

yang berhampiran. Menurut Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976, setiap Pihak

Berkuasa Tempatan (PBT) perlu menyediakan pelan pembangunan bagi mengawal

guna tanah dan pembangunan kawasannya. Perancangan mengenai tanah perkuburan

adalah termasuk dalam pembangunan sesebuah kawasan kerana tanah perkuburan

merupakan satu keperluan yang sangat penting. Kajian ini bertujuan untuk mengenal

pasti sistem pengurusan dan permasalahan yang terdapat di tanah perkuburan Islam

Batu Pahat. Dalam kajian ini, metodologi yang digunakan untuk pengumpulan data

primer iaitu melalui kaedah temu bual semi berstruktur dan pemerhatian. Manakala,

data sekunder pula diperoleh melalui dokumen dan laporan yang diperoleh daripada

responden selain daripada penggunaan sumber rujukan bahan bacaan berkaitan dan

laman web yang memaparkan maklumat terkini. Kajian ini telah menunjukkan

bahawa sistem pengurusan tanah perkuburan di Batu Pahat dilaksanakan dengan

membahagikan pengurusan perkuburan kepada dua bahagian iaitu tanah perkuburan

kerajaan dan tanah perkuburan kariah. Terdapat juga permasalahan yang dihadapi

pihak pengurusan tanah perkuburan khususnya tanah perkuburan kariah yang dapat

dilihat kerana jumlah kubur yang banyak dan tiada perbadanan khusus yang menjaga

kepentingan pengurusan tanah perkuburan kariah ini. Cadangan dan pandangan

untuk penambahbaikan telah diambil kira untuk kegunaan pada masa akan datang.

ABSTRACT

Management cemetery is under the Johor Islamic Religious Department (JAIJ)

management. This is because religion is under the compliance and administrative

jurisdiction of the state. There are no special provisions to protect the cemetery

cemetery except those involving VIPs or the royal family. Graves maintenance

initiatives is depend by Development and Security Committee (JKKK ) as well as

community leaders around the mosque committee. According to the Town and

Country Planning Act , 1976, every Local Authority ( LA ) should prepare

development plans for land use and development control area. Planning the cemetery

include the revitalization of the area as a very important requirement. This study

aims to identify the management system and the problems within a Muslim cemetery

in Batu Pahat. In this study , the methodology used for the collection of primary data

is through semi-structured interviews and observations. Meanwhile, secondary data

was obtained through documents and reports obtained from respondents other than

the use of relevant literature references and websites featuring the latest information .

This study has shown that the cemetry management systems in Batu Pahat divided

into two parts, a government cemetery and parish cemetery . There are many

problems in the management of cemeteries, especially Parish Cemetery. This is due

to the no specific body appointed to be responsible for the cemetry management.

Comments and suggestions for improvement were noted for future reference.

KANDUNGAN

JUDUL i

PENGAKUAN ii

DEDIKASI iii

PENGHARGAAN iv

ABSTRAK v

ABSTRACT vi

KANDUNGAN vii

SENARAI JADUAL xi

SENARAI RAJAH xii

SENARAI SIMBOL DAN SINGKATAN xiii

SENARAI LAMPIRAN xviii

BAB 1 PENGENALAN 1

1.0 Pendahuluan 1

1.1 Latar belakang kajian 2

1.2 Penyataan masalah 3

1.3 Persoalan kajian 4

1.4 Objektif kajian 4

1.5 Skop kajian 4

1.6 Kepentingan kajian 5

1.7 Metodologi kajian 6

1.8 Jangkaan hasil kajian 7

BAB 2 SOROTAN LITERATUR 9

2.0 Pengenalan 9

2.1 Definisi 9

2.2 Sejarah kewujudan kubur 10

2.3 Jenis-jenis kubur 10

2.4 Profil Daerah Batu Pahat 11

2.5 Asas tanah perkuburan Islam 14

2.5.1 Bentuk kubur 14

2.5.2 Perancangan tapak 15

2.5.2.1 Perletakan 15

2.5.2.2 Topografi dan struktur tanah 15

2.5.2.3 Kesihatan umum 16

2.5.2.4 Zon penampan 16

2.5.2.5 Keperluan tanah 16

2.6 Tanah kubur sebagai harta wakaf umat Islam 17

2.7 Prinsip-prinsip perancangan tanah perkuburan Islam 17

2.7.1 Tepat dan saksama 17

2.7.2 Kemudahsampaian 17

2.7.3 Sistematik 18

2.7.4 Keselamatan 18

2.7.5 Bersih dan indah 18

2.7.6 Pematuhan dasar dan perundangan 18

2.8 Garis panduan khusus 19

2.9 Alternatif perkuburan bagi kawasan kekurangan tanah 20

2.9.1 Perkuburan Islam bertingkat 20

2.9.2 Cara penyediaan kubur bertingkat 20

2.9.3 Garis panduan kerja-kerja penambakan 21

2.9.4 Penggunaan semula tanah perkuburan 22

2.10 Fatwa berkenaan

2.10.1 Hukum penamaan pokok buah-buahan di tanah 24 perkuburan

2.10.2 Hukum menggunakan semula tanah perkuburan 24

2.11 Pihak yang terlibat 23

2.12 Pengurusan tanah Perkuburan Islam 23

2.12.1 Raudhatul Sakinah (Malaysia) 23

2.12.2 Perkuburan Islam di Singapura 24

2.12.3 Ash Sharaya (Arab Saudi) 25

2.12.4 Al-Azhar Memorial Garden (Indonesia) 25

2.13 Kesimpulan 26

BAB 3 METODOLOGI KAJIAN 27

3.0 Pengenalan 27


3.2 Pengoperasian konsep 28

3.3 Mengenal pasti masalah 29

3.4 Reka bentuk kajian 29

3.4.1 Membentuk persoalan, objektif dan skop kajian 30

3.4.2 Pengumpulan data dan maklumat 30

3.4.2.1 Data primer 31

3.4.2.2 Data sekunder 32

3.4.3 Analisis data 32

3.5 Skop kajian 36

3.6 Responden kajian 36

3.7 Instrumen kajian 36

3.8 Cadangan 37

BAB 4 ANALISIS DATA 38

4.0 Pengenalan 38

4.1 Latar belakang responden 38

4.2 Pihak bertanggungjawab 40

4.2.1 Peranan Jabatan Agama Daerah Batu Pahat 40

4.3 Analisis data 42

4.3.1 Persoalan kajian 1 42

4.3.1.1 Panduan asas pengurusan tanah perkuburan 42

4.3.1.2 Pengurusan tanah perkuburan di Batu Pahat 47

4.3.1.3 Peruntukan 47

4.3.1.4 Sistem rekod kubur 48

4.3.1.5 Pengurusan kubur kariah 48

4.4.2 Persoalan kajian 2 50

4.4.2.1 Permasalahan 50

4.4.2.2 Isu kekurangan tanah perkuburan 55

4.4.2.3 Kekangan yang dihadapi 56

4.4.2.5 Kesimpulan 57

BAB 5 KESIMPULAN DAN CADANGAN 58

5.0 Pengenalan 58

5.1 Ulasan persoalan kajian 58

5.2 Ulasan objektif kajian 59

5.3 Ulasan metodologi kajian 60

5.4 Limitasi kajian 60

5.5 Cadangan dan pandangan responden 62

5.5.1 Penambahbaikan berdasarkan Tanah Perkuburan 62

Jalan Bakri, Muar

5.5.2 Analisis cadangan penambahbaikan 65

5.6 Cadangan am 66

5.7 Kesimpulan 67

Rujukan 68

Lampiran A 71

Lampiran B 76

Vita 87

SENARAI JADUAL

2.0 Keluasan tanah setiap mukim di Batu Pahat 12

2.1 Populasi penduduk mengikut peringkat umur di Batu Pahat 13

4.0 Latar belakang responden 39

4.1 Panduan jawapan persoalan kajian 1 42

4.2 Kadar ukuran kubur 45

4.3 Jarak antara kubur 45

4.4 Kadar ukuran kepuk dan nisan 45

4.5 Jumlah dan keluasan kubur kariah 49

4.6 Panduan jawapan persoalan kajian 2 50

4.7 Aspek kebersihan di tanah perkuburan sekitar kawasan Batu Pahat 51

4.8 Aspek penggunaan ruang di tanah perkuburan sekitar kawasan Batu Pahat 52

4.9 Rekod pengebumian di tanah perkuburan Banang, Batu Pahat 53

4.10 Aspek penggunaan kepuk di sekitar perkuburan Batu Pahat 54

4.11 Aspek susunan plot kubur di sekitar perkuburan Batu Pahat 55

5.0 Aspek susunan plot kubur di tanah perkuburan Jalan Bakri, Muar 62

5.1 Aspek kaedah penggalian di tanah perkuburan Jalan Bakri, Muar 63

5.2 Aspek penggunaan batu peket di tanah perkuburan Jalan Bakri, Muar 63

5.3 Aspek kemudahan penziarah di tanah perkuburan Jalan Bakri, Muar 64

5.4 Aspek kebersihan di tanah perkuburan Jalan Bakri, Muar 64

SENARAI RAJAH


3.0 Carta alir kajian 35

4.0 Carta Organisasi Pejabat Kadi Daerah Batu Pahat 41

4.1 Carta aliran pengebumian di tanah perkuburan kerajaan 43

2.4 Carta aliran pengebumian di tanah perkuburan kariah 44

SENARAI SIMBOL DAN SINGKATAN

JAIJ Jabatan Agama Islam negeri Johor

JPBD Jabatan Perancangan Bandar dan Desa

MAIJ Majlis Agama Islam Johor

PBT Pihak Berkuasa Tempatan

1

BAB 1

PENGENALAN

1.0 Pendahuluan Isu tanah kubur menjadi perbincangan sepanjang zaman, khasnya di

kawasan yang padat dengan penduduk seperti di bandar-bandar besar. Kita

perhatikan Islam banyak membicarakan perkara tentang kubur, misalnya

bagaimana kubur dikorek dan mayat disemadikan. Islam mempunyai

peraturan mengenai urusan pengebumian yang terhormat.

Tanah perkuburan adalah salah satu keperluan yang sangat penting. Di

bawah Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976, setiap Pihak Berkuasa

Tempatan (PBT) perlu menyediakan pelan pembangunan (pelan struktur

dan pelan tempatan) bagi mengawal guna tanah dan pembangunan

kawasannya. Ini bermaksud setiap pelan pembangunan perlu sentiasa

dikemaskini. Oleh itu, perancangan mengenai tanah perkuburan di sesebuah

kawasan petempatan perlu dirancang dengan baik.

Isu tanah perkuburan yang tidak diurus dengan baik akibat tiada

perancangan yang terperinci sering timbul apabila memajukan sesebuah

kawasan perumahan. Masalah ini menjadi lebih kritikal khususnya di

kawasan kepadatan yang tinggi (bandar) kerana berlakunya masalah

kekurangan tanah. Disebabkan penawaran tanah yang terhad, maka

penggunaan ruang di tanah perkuburan perlu dirancang dengan sebaiknya.

Justeru, pengurusan serta penyelenggaraan yang mapan sangat penting bagi

2

memastikan ruang tanah perkuburan tersebut dapat digunakan secara

optimum

1.1 Latar belakang kajian

Kubur merupakan tempat menanam jenazah, atau lubang (liang) di tanah

tempat menanam jenazah (Kamus Dewan, 2005) atau transit seseorang

Islam ditanam sebelum ia dibangkitkan semula di alam akhirat. Perkuburan

ialah tanah lapang atau kawasan tempat menanam jenazah orang yang telah

meninggal dunia (Mohsin U., 2010). Sejak dahulu sehingga sekarang

kebanyakan tanah perkuburan yang ada di negara ini kurang

penyelenggaraan dan penjagaan rapi sama ada daripada penjaga kubur

lebih-lebih lagi daripada ahli waris yang berkenaan. Implikasinya banyak

kubur yang berlubang, mendap, retak dan seumpamanya.

Keperluan tanah perkuburan adalah satu kemudahan asas yang sangat

penting. Urusan perihal kematian ini merupakan fardu kifayah. Fardhu

Kifayah pula bermaksud perkara yang wajib dilakukan oleh sebahagian

anggota masyarakat untuk menjaga kepentingan umat Islam. Jika diabaikan

atau tiada siapa pun yang melakukannya maka seluruh masyarakat berdosa.

Penyelengaraan dan pengendalian tanah kubur lazimnya dikawal selia oleh

pegawai masjid dan Ahli Jawatankuasa (Anuar S., komunikasi peribadi,

April 25, 2013). Ahli jawatankuasa sesebuah masjid perlu memikirkan

langkah-langkah atau perancangan yang efisien dalam memastikan kawasan

tanah kubur lebih terpelihara.

Masalah ini menjadi lebih runcing di kawasan bandar kerana kekurangan

tanah (Hadi K., 2010). Faktor sosial seperti adat resam penduduk bandar

yang berbilang kaum juga perlu diberi perhatian dalam merancang tanah

perkuburan bagi memastikan keharmonian sejagat. Isu tanah perkuburan

seolah-olah telah dipinggirkan sebagai agenda mesyuarat, bengkel, seminar

atau sebagainya oleh agensi-agensi agama (Jabatan Agama Islam Selangor).

3

1.2 Penyataan masalah

Tanah kubur merupakan satu keperluan dalam perancangan pembangunan

sesebuah kawasan. Namun begitu, pada zaman ini terdapat pembangunan

kawasan perumahan yang kurang peka terhadap kepentingan tanah kubur

ini. Akibatnya, penduduk kawasan berkenaan menghadapi masalah dalam

menguruskan kematian kelak. Terdapat juga aduan dari orang awam

terhadap Jabatan Agama Islam Johor supaya dapat mengenal pasti tanah

rizab baru yang boleh dijadikan kawasan tanah perkuburan akibat daripada

ruang yang sedia ada sudah penuh (Hadi K, 2010).

Purata kadar pertumbuhan penduduk tahunan di Malaysia sebanyak dua

peratus untuk tempoh 2000 hingga 2010 (Berita Harian Online, 2013).

Peningkatan populasi penduduk menunjukkan terdapat potensi di mana

negara kita akan kekurangan ruang untuk dijadikan kawasan tanah

perkuburan sekiranya ruang yang sedia ada tidak diselenggara dan tidak

digunakan secara optimum.

Susun atur plot kubur di kawasan perkuburan adalah tidak sistematik. Ruang

sempit di antara kubur menjadikan ia sukar bagi pengunjung untuk berjalan

melalui dan mungkin tersesat dalam mencari jalan di sekitar kawasan tanah

perkuburan tersebut. Selain itu, di kawasan tersebut tidak menggunakan

sistem tertentu seperti blok atau pembahagian jalan, untuk menjadi pandu

arah kepada pengunjung (Afla M., Reza M., 2012)

Terdapat hukum keseimbangan antara permintaan, penawaran dan harga

yang dipraktikkan dalam konteks ekonomi. Tanah adalah sumber yang

terhad dan tidak boleh diperbaharui. Oleh sebab itu, penawaran yang terhad

terhadap kadar permintaan yang tinggi menyebabkan harga tanah turut

meningkat. Hal ini mengakibatkan luas tanah wakaf yang diperuntukkan

akan berkurangan dari semasa ke semasa. Kebimbangan timbul kerana

tanah kubur termasuk dalam kategori jenis wakaf tanah am dan khas (Majlis

Agama Islam Negeri Johor).

Keadaan kawasan perkuburan yang tidak terurus dan dipenuhi semak boleh

menimbulkan keadaan suram dan tidak menarik terutamanya kepada

penduduk setempat (Desa A. I., 2011). Seterusnya perasaan tidak ambil

peduli komuniti setempat serta boleh menggalakkan timbulnya pelbagai

4

aktiviti kurang sihat seperti penyalahgunaan kawasan perkuburan untuk

aktiviti terlarang seperti pemujaan, aktiviti khurafat dan juga dan juga

vandalisme (Utusan Malaysia Online, 2010).

Pengurusan yang tidak terancang dan pemilihan kawasan perkuburan yang

kurang sesuai boleh mengakibatkan pemindahan kawasan perkuburan

seperti yang dapat dilihat di Pengerang, Johor. Terdapat kubur-kubur telah

digali semula tanpa pengetahuan waris berikutan projek Refinery and

Petrochemical Integrated Development (RAPID) yang diterajui oleh

Malaysia Petroleum Resources Corporation (mprc). Pemindahan yang tidak

dilakukan secara baik ini menyebabkan kebanyakan konkrit yang digunakan

untuk plot kubur itu rosak akibat kecuaian kontraktor yang melakukan

kerja-kerja pemindahan (Samad Z. A., 2012).

Oleh yang demikian berdasarkan kenyataan-kenyataan di atas, kajian ini

dilaksanakan bagi menjawab persoalan-persoalan kajian.

1.3 Persoalan kajian

1.3.1 Bagaimanakah pengurusan yang dipraktiskan di tanah

perkuburan Islam kawasan Batu Pahat?

1.3.2 Apakah permasalahan yang dihadapi dalam pengurusan tanah

perkuburan Islam di Batu Pahat?

1.4 Objektif kajian 1.4.1 Mengenalpasti amalan pengurusan tanah perkuburan Islam di Batu

Pahat.

1.4.2 Mengenalpasti permasalahan yang terdapat dalam pengurusan tanah

perkuburan Islam di Batu Pahat.

1.5 Skop kajian

Kajian ini bertujuan untuk mengenal pasti amalan terbaik yang boleh

dilakukan untuk mengurus kawasan tanah kubur di kawasan Batu Pahat.

Kajian ini akan melibatkan Majlis Agama Islam Daerah Batu Pahat, Jalan

Bakau Condong, 83000 Batu Pahat.

5

Kajian yang dilakukan adalah mengikut panduan yang ditetapkan oleh

Jabatan Perancangan Bandar dan Desa juga Kanun Tanah Negara.

Keperluan tanah kubur Islam dan fatwa-fatwa yang telah ditetapkan juga

akan diambil kira dalam kajian yang akan dijalankan

1.6 Kepentingan kajian 1.6.1 Penyelidik

Melalui kajian ini, banyak ilmu baru yang boleh diperoleh. Disamping dapat

menambah ilmu dalam diri, ianya juga mampu menjadikan diri penyelidik

lebih yakin menghadapi kehidupan mendatang hasil pengalaman yang

diperoleh yang banyak membantu terutamanya dalam membina

interpersonal diri.

1.6.2 Orang awam

Kajian ini dapat membantu masyarakat untuk mengubah persepsi terhadap

tanah perkuburan yang sering dikaitkan dengan suasana seram dan kegiatan

tidak bermoral. Selain itu, ianya juga dapat mempermudah urusan

masyarakat yang bertanggungjawab dalam mengurus perihal kematian dan

dapat menjadikan laluan pengunjung yang datang berziarah ke kawasan

perkuburan lebih baik.

1.6.3 Kerajaan/Jabatan Agama Islam

Pihak yang bertanggungjawab dapat mengenalpasti kaedah terbaik yang

boleh digunakan dalam menguruskan tanah perkuburan dan seterusnya

menambahbaik sistem pengurusan sedia ada. Seterusnya, hasil kajian ini

sedikit sebanyak boleh membantu dalam menjadi panduan pengurusan tanah

perkuburan pada masa hadapan.

1.6.4 Ahli akademik

Kajian ini juga boleh dijadikan rujukan kepada ahli ilmiah yang

menjalankan kajian lanjutan topik yang berkaitan.

6

1.7 Metodologi kajian

Fasa 1

--------------------------------------------------------------------------------------------

Fasa 2

--------------------------------------------------------------------------------------------

Fasa 3

--------------------------------------------------------------------------------------------

Fasa 4

--------------------------------------------------------------------------------------------

Fasa 5

Rajah 1: Carta alir kajian

Mengenalpasti isu permasalahan dan pemilihan tajuk

Sorotan literatur

Rumusan dan cadangan

Penganalisisan data

Data primer

Data sekunder

Pengumpulan data dan maklumat

Skop kajian Objektif kajian Persoalan kajian

7

Kajian ini dihasilkan melalui lima peringkat kajian seperti dinyatakan di

Rajah 1. Kajian bermula dengan peringkat isu permasalahan dan pemilihan

tajuk, sorotan literatur, pengumpulan data dan maklumat, analisis kajian,

dan peringkat akhir adalah peringkat rumusan dan cadangan. Isu yang dikaji

yang telah mewujudkan permasalahan mengenai pengurusan tanah

perkuburan Islam dan pengenalan isu ini seterusnya dibincangkan dengan

lebih mendalam dalam sorotan literatur. Kemudian, pengumpulan data dan

maklumat ditentukan berdasarkan persoalan kajian, objektif kajian dan skop

kajian. Kajian dibuktikan lagi dengan pengumpulan maklumat yang

diterima daripada hasil data sekunder dan data primer. Setelah segala data

dikumpulkan, peringkat penganalisisan data dijalankan sebelum ke

peringkat akhir. Selepas hasil kajian diperolehi daripada penganalisisan

data, rumusan dan cadangan kajian menjadi penutup seterusnya sebagai

kesimpulan terhadap kajian yang dijalankan ini.

Kaedah penyelidikan yang digunakan pada mulanya adalah untuk

menggambarkan proses dan hubungan yang wujud dalam kajian kes.

Seterusnya kajian yang dilakukan adalah untuk meneroka masalah utama

yang mempengaruhi kajian kes serta peluang-peluang dalam menangani

masalah dengan mencari kaedah alternatif untuk amalan pengurusan tanah

perkuburan Islam. Kemudian, kajian kes akan dibandingkan untuk

mengenal pasti persamaan dan perbezaan di antara pengurusan tanah

perkuburan Islam di kawasan Batu Pahat dengan pengurusan di kawasan-

kawasan perkuburan Islam yang lain. Seterusnya, penyelesaian akan

dicadangkan setelah melalui spekulasi mengenai beberapa data atau idea

daripada penemuan dan pengumpulan maklumat. Aspek kelestarian tanah

perkuburan bandar telah diambil kira dalam membuat cadangan.

1.8 Jangkaan hasil kajian Hasil penemuan kajian diharapkan dapat membantu MAIJ untuk

mengenalpasti amalan terbaik dalam menguruskan tanah perkuburan Islam

dan membantu mengaplikasi amalan tersebut terhadap perancangan

pembinaan kawasan perkuburan Islam yang baru disamping membaik pulih

keadaan kawasan perkuburan yang sedia ada. Dengan bantuan yang

8

diberikan oleh pihak-pihak berkepentingan, maka diharapkan kajian ini

dapat menghasilkan cadangan yang baik untuk membantu MAIJ bergiat

secara efisien dalam pembangunan tanah perkuburan Islam dan sekaligus

dapat menjelaskan halangan sebenar pembangunan tanah perkuburan Islam

yang terdapat di Batu Pahat.

9

BAB 2

SOROTAN LITERATUR

2.0 Pengenalan

Sebelum ini, BAB 1 telah menjelaskan berkenaan dengan kajian yang akan

dijalankan bagi memudahkan isu dan permasalahan yang timbul sehingga ianya perlu

dikaji. Oleh itu, isu dan persoalan kajian akan dijelaskan dengan lebih mendalam di

dalam BAB 2 ini. Perkara yang akan dijelaskan adalah pengenalan mengenai tanah

perkuburan Islam dari segi definisi, pengurusannya, contoh-contoh amalan

pengurusan tanah perkuburan Islam sedia ada, pihak-pihak yang terlibat, serta fatwa-

fatwa berkaitan dengan isu pengurusan tanah perkuburan Islam itu sendiri. Sorotan

literatur di definisikan sebagai membuat rujukan secara kritikal dan sistematik ke

atas dokumen-dokumen yang mengandungi maklumat, idea, data dan kaedah

memperoleh maklumat yang berkaitan dengan tajuk kajian yang dijalankan (Chua,

2006).

2.1 Definisi

Mengikut Kamus Dewan 2005 halaman 838, kubur ialah tempat menanam jenazah,

atau lubang (liang) di tanah tempat menanam jenazah. Tanah perkuburan pula

menurut Jabatan Perancangan Bandar dan Desa Semenanjung Malaysia bermaksud

kawasan tempat mengebumikan orang-orang yang telah meninggal dunia dalam

tanah. Manakala, menurut Kamus Dewan Edisi Empat, perkuburan Islam bermaksud

tanah lapang atau kawasan tempat menguburkan orang-orang yang telah meninggal

dunia, pemakaman yang jenazahnya diusung ke kubur. Selain itu, menurut Ibid,

Udah bin Mohsin dalam bukunya yang bertajuk Hukum hakam berkaitan tanah

perkuburan, perkuburan telah ditakrif sebagai tanah lapang atau kawasan tempat

menguburkan orang-orang yang telah meninggal dunia. Dari sudut bahasa

10

perkuburan Islam bermaksud suatu tempat atau kawasan yang telah dikhaskan untuk

mengebumikan jenazah.

Justeru, dapat ditakrifkan bahawa tanah perkuburan Islam merupakan satu kawasan

atau tanah lapang yang digunakan untuk menanam atau menguburkan jenazah

seorang muslim yang telah meninggal dunia dengan mengikut syarat dan spesifikasi

yang telah ditetapkan syariat dan penetapan yang telah dilakukan oleh para mufti

dalam majlis Fatwa mahupun daripada Jabatan Perancangan Bandar dan desa.

2.2 Sejarah kewujudan kubur

Dikisahkan apabila anak-anak Nabi Adam (manusia pertama di dunia), Qabil dan

Habil telah memasuki alam remaja, akibat daripada perasaan iri dan hasad dengki

maka telah berlaku tragedi pembunuhan.

Qabil merasa gelisah dan bingung menghadapi mayat saudaranya. Ia tidak tahu apa

yang harus dilakukannya terhadap tubuh saudaranya yang semakin lama semakin

membusuk. Diletakkannya tubuh itu di dalam sebuah peti yang dipikulnya, Qabil

mundar-mandir dalam keadaan sedih melihat burung-burung sedang berterbangan

hendak menyerbu jenazah Habil.

Kebingungan Qabil tidak lama kerana suatu contoh yang diberikan oleh Allah S.W.T

kepadanya bagaimana untuk menguruskan jenazah saudaranya itu. Allah S.W.T yang

Maha Pengasih lagi Maha Bijaksana menunjukkan kepada Qabil, bagaimana seekor

burung gagak menggali tanah dengan kaki dan paruhnya, lalu menyodokkan gagak

lain yang sudah mati ke dalam lubang yang telah digalinya, dan menutupi kembali

dengan tanah. Kisah ini menjadi titik tolak kepada umat Islam terhadap pengenalan

kepada kewujudan kubur (Sham, F. M., 2005).

2.3 Jenis-Jenis Kubur

Menurut Ustaz Mohd Ismail Bin Mohd Hashim (2009), jenis tanah perkuburan Islam

boleh dibahagikan kepada tiga jenis iaitu:

(i) Tanah perkuburan yang diwakafkan bagi tujuan Perkuburan orang Islam.

Hukumnya tidak boleh digunakan bagi tujuan-tujuan lain selain daripada

mengebumikan jenazah orang Islam sama ada telah hancur luluh tulang dan anggota-

anggota mayat atau sebaliknya.

11

(ii) Tanah perkuburan yang dinamakan musabbalah iaitu tanah yang biasa

digunakan untuk mengebumikan mayat di tempat tersebut oleh penduduk-penduduk

di kawasan itu, sekalipun tidak diketahui asal puncanya. Maka tanah tersebut tidak

boleh digunakan selain untuk mengebumikan mayat orang Islam. Walau

bagaimanapun menurut pengarang Hasyiyah at-Tuhfah, boleh digunakan tanah

tersebut selain mengebumikan mayat jika tulang-tulang dan suku-suku anggota

mayat yang dikubur di situ telah hancur luluh, dan tanah itu digunakan lagi untuk

mengebumikan mayat oleh penduduk-penduduk di kawasan itu pada masa sekarang

dan berazam tidak akan mengebumikan mayat di tanah itu pada masa akan datang.

Di Malaysia tanah-tanah perkuburan orang-orang Islam disediakan oleh pihak

kerajaan dikenali sebagai tanah wakaf. Tanah-tanah perkuburan seperti ini dipanggil

tanah perkuburan awam atau disebut juga kubur musabbalah.

(iii) Tanah mawat iaitu tanah yang bukan kebiasaannya digunakan untuk

mengebumikan jenazah di tanah tersebut, tanah yang dimiliki oleh seseorang atau

tanah yang dipinjam untuk mengebumikan jenazah di tempat tersebut (tanah khas

milik persendirian). Apabila ditanam jenazah pada salah satu daripada tempat-tempat

yang disebutkan itu, maka harus digali kubur itu apabila telah hancur luluh segala

tulang dan suku-sukunya, serta harus digunakan semula tanah itu kerana tujuan-

tujuan yang lain seperti bertani, dibuat jalan atau didirikan rumah, dalam makna yang

lain tanah itu tidak lagi dinamakan tanah perkuburan.

2.4 Profil Daerah Batu Pahat

Keluasan Daerah Batu Pahat adalah 187,702 hektar. Ianya merupakan 9.88% dari

keluasan Negeri Johor. Daerah Batu Pahat terdiri daripada 14 Mukim. Jumlah

penduduk Daerah Batu Pahat pada tahun 2000 mencecah sehingga 336,509 orang.

Pada tahun 2005 jumlah penduduk meningkat kepada 382,175 orang dan terus

meningkat kepada 401,902 pada tahun 2010 dan dianggarkan terus meningkat

kepada 412,469 orang pada tahun 2015. Seterusnya unjuran penduduk pada tahun

2020 ialah seramai 466,106 orang.

12

Jadual 2.0: Keluasan tanah setiap mukim di Batu Pahat

Sumber: Jabatan Perancangan Bandar dan Desa Negeri Johor

Mukim Keluasan tanah

Lubok 4,143.99 hektar

Bagan 3,885.99 hektar

Peserai 1,812 hektar

Simpang Kanan 12,432.07 hektar

Simpang Kiri 9,842.06 hektar

Linau 10,101.06 hektar

Tanjung Sembrong 34,447.21 hektar

Sri Gading 19,166.12 hektar

Minyak Beku 12,432.08 hektar

Kampung Bahru 6,734.04 hektar

Sungai Punggor 8,806.05 hektar

Sungai Kluang 9,842.06 hektar

Chaah Bahru 30,562.79 hektar

Sri Medan 23,051.14 hektar

Jumlah keluasan 187, 702 hektar

13

Jadual 2.1: Populasi penduduk mengikut kumpulan umur di Daerah Batu Pahat

(Sumber: Jabatan Perangkaan Malaysia)

Guna tanah semasa tanah perkuburan (hektar) bagi perkuburan Islam sepertimana

yang telah diperuntukkan pihak berkuasa ialah seluas 35.31 hektar. Jika dilihat,

untuk kegunaan semasa tanah perkuburan Islam adalah mencukupi. Namun begitu,

Mukim

Kumpulan umur 40-49 50-59 60-69 70 +

Batu Pahat 52,103 38,136 23,616 18,888 Bagan 1,012 843 578 577 Chaah Bahru 874 599 323 196 Kampong Bahru 1,419 1,120 881 1,010 Linau 2,508 1,733 989 917 Lubok 887 702 569 560 Minyak Beku 2,158 2,041 1,084 1,085 Peserai 1,151 988 525 518 Simpang Kanan 19,324 14,134 8,983 5,688 Simpang Kiri 3,836 2,232 1,369 942 Sri Gading 7,245 4,454 2,720 2,168 Sri Medan 2,845 2,108 1,296 1,184 Sungai Kluang 2,153 1,672 1,269 1,319 Sungai Punggor 1,260 1,158 884 724 Tanjung Sembrong 5,561 3,722 2,146 1,642

Mukim Jumlah Kumpulan umur 0-9 10-19 20-29 30-39

Batu Pahat 401,902 70,633 78,371 70,327 49,828 Bagan 7,591 1,241 1,524 1,061 755 Chaah Bahru 6,528 1,202 1,107 1,345 882 Kampong Bahru 11,997 2,158 2,355 1,710 1,344 Linau 19,658 3,388 3,900 3,406 2,817 Lubok 6,660 987 1,477 827 651 Minyak Beku 17,324 2,515 3,256 3,384 1,801 Peserai 9,527 1,689 1,795 1,616 1,245 Simpang Kanan 143,955 22,031 28,219 25,397 19,679 Simpang Kiri 24,416 5,072 5,338 4,168 3,095 Sri Gading 66,375 14,984 11,840 15,508 7,456 Sri Medan 23,275 4,422 4,890 3,835 1,695 Sungai Kluang 16,591 2,870 3,272 2,235 1,801 Sungai Punggor 10,417 1,895 2,082 1,334 1,086 Tanjung Sembrong 35,588 6,179 7,316 4,501 4,521

14

dikhuatiri tanah yang terhad sumbernya tidak mampu menampung keperluan

pengebumian pada masa akan datang memandangkan populasi penduduk kian

meningkat. Justeru, sistem amalan pengurusan tanah perkuburan Islam perlu

dilakukan untuk mengelakkan sebarang kesulitan pada masa hadapan.

2.5 Asas tanah perkuburan dalam Islam

Seperti yang telah disebut dalam kitab Matla al Badrain Wa Majma al Bahrain

Karangan Syeikh Muhammad Bin Ismail Daud Al-Fatani di dalam bab jenazah,

secara umum adalah wajib hukumnya mendalamkan kuburan untuk memelihara

kubur dari bau yang kurang menyenangkan.

Liang kubur sekurang-kurangnya hendaklah mempunyai

i. Satu lubang yang dapat menegah daripada segala bau mayat dan lubang yang

dapat mengelakkan daripada dibongkar oleh binatang buas

ii. Kedalamannya kira-kira setinggi berdiri

iii. Liang lahad adalah lebih baik dari liang belah (liang seperti parit) jika tanah

yang digunakan kuat (tidak mudah runtuh)

Cara penanaman mayat wajiblah dibaringkan jenazah pada lambungnya dan lebih

baik sekiranya dibaringkan pada bahagian sebelah kanan. Tidak dibenarkan ditanam

secara membelakangkan kiblat atau menelentang atau disembab mukanya ke bawah

berpaling dari arah kiblat. Jika berlaku, maka wajib diperbetulkan kedudukan mayat

selagi mayat itu belum berubah dari segi bau atau bentuk.

2.5.1 Bentuk Kubur

Permukaan kubur tersebut hendaklah ditambak dengan tanah setinggi

sejengkal, tidak diratakan supaya dapat dikenalpasti dan bagi mengelak dari

perkara yang boleh menghina jenazah dan tanah. Sebagaimana hadis yang

direkodkan di dalam Sahih Bukhari :

Bermaksud : daripada Sufyan al-Tammar bahawa dia pernah melihat kubur

Nabi S.A.W dalam keadaan ditinggikan.

Al-Imam al-Bayhaqi ada menyatakan di dalam bab kubur tidak boleh

ditambah melebihi tanah yang digali agar tidak menjadi lebih tinggi

bahawa maksud ditinggikan adalah merujuk kepada lebihan tanah yang

digali sahaja. Lebihan tanah yang digali hasil daripada galian lubang

15

bertujuan untuk menanam jenazah sahaja yang dibenarkan untuk digunakan

bagi meninggikan kubur. Hal ini bertujuan untuk mengenalpasti kedudukan

kubur supaya dapat menghormati keadaan jenazah dan mudah untuk ahli

keluarga datang berziarah. Tanah yang berlebihan tidak boleh digunakan

untuk mengelakkan persaingan antara kubur mengikut saiz kubur dan tidak

dapat berjimat dalam menggunakan ruang tanah kubur.

2.5.2 Perancangan tapak

2.5.2.1 Perletakan

Tanah perkuburan baru tidak digalakkan diletak di dalam

a) Kawasan kejiranan (perumahan) di kawasan bandar

b) Kawasan perdagangan, pentadbiran atau pusat bandar yang kekurangan

tanah

c) Kawasan bekas lombong kerana tanah ini adalah jenis tanah yang mudah

mendap dan mengandungi air

Walaubagaimanapun, tanah perkuburan sedia ada di kawasan bandar boleh

dikekalkan. Namun begitu, pihak yang bertanggungjawab perlu memastikan

kubur diselenggara dengan baik. Kawasan tanah perkuburan juga adalah

sesuai ditempatkan di pinggir bandar atau di zon institusi. Selain itu,

maksimum jarak antara tanah perkuburan dengan kediaman hendaklah tidak

melebihi 45 minit masa perjalanan atau 45 km jarak perjalanan.

2.5.2.2 Topografi dan struktur tanah

Jenis tanah yang paling sesuai bagi tanah perkuburan ialah tanah terbuka

jenis poros yang mempunyai laluan air dan udara yang mudah dari semua

arah bagi membantu proses pereputan mayat. Perletakan tanah perkuburan

hendaklah sekurang-kurangnya pada aras 2.0 meter (6.5 kaki) di atas paras

banjir bagi setiap pusingan 100 tahun. Tanah perkuburan tidak sesuai

diletakkan di kawasan yang mempunyai aras mata air yang tinggi. Aras air

di dalam tanah harus melebihi 2.0 meter (6.5 kaki) di bawah permukaan

bumi.

16

Tanah perkuburan juga tidak sesuai ditempatkan di kawasan yang mudah

banjir dan runtuh, kawasan yang kerap diancam hakisan seperti sungai dan

laut, tanah berkecerunan melebihi 35 darjah dan tanah berketinggian

melebihi 300m dari aras laut serta tanah paya dan tanah liat. Hal ini adalah

bertujuan menghormati jenazah dikhuatiri jika tanah perkuburan diletakkan

di kawasan yang berisiko dikhuatiri menjejaskan keadaan jenazah.

2.5.2.3 Kesihatan umum

Tanah perkuburan hendaklah diletakkan sekurang-kurangnya 250m dari

kawasan punca air, 50m dari saliran sungai, tasik, tanah lembap dan pantai

dan 10m dari sistem perparitan sedia ada termasuk perparitan pengairan

kawasan pertanian. Hal ini adalah untuk mengelakkan pengaliran air dari

kawasan perkuburan ke tempat-tempat tersebut dan menjejaskan kualiti air

dan juga sebaliknya iaitu dapat memelihara keadaan jenazah yang ditanam.

2.5.2.4 Zon penampan

Tujuan penyediaan zon penampan di antara tanah perkuburan dengan

kawasan kediaman adalah untuk menjamin kesihatan umum, keselesaan dan

impak visual yang mungkin menjadi isu sensitif kepada sesetengah kaum.

Zon penampan antara tanah perkuburan dengan kawasan kediaman terdekat

ialah sekurang-kurangnya 30m dan dibenarkan untuk dikurangkan sekiranya

tanah rizab jalan, utiliti atau tanah lapang yang telah diwartakan.

2.5.2.5 Keperluan tanah

Kepeluan keluasan tapak perkuburan hendaklah berasaskan komposisi

penganut di kawasan setempat, dan kadar kematian. Keluasan tanah

perkuburan yang diperlukan bagi setiap 8000 penduduk ialah 1 hektar tanah.

Purata keluasan untik satu lot kubur dianggarkan 8.36 meter persegi,

termasuk kemudahan sokongan dan landskap

17

2.6 Tanah kubur sebagai harta wakaf umat Islam

Maksud wakaf ialah terhenti, cegahan atau halangan. Sekiranya harta tanah itu telah

diwakafkan maka harta tanah tersebut adalah terhalang sama sekali untuk berlaku

transaksi ke atasnya. Namun begitu, sekiranya ia melibatkan pengambilan balik

tanah, maka wajib hukumnya untuk digantikan dengan tanah yang lain dan tanah

tersebut mestilah mempunyai keluasan yang sepadan atau lebih berbanding tanah

wakaf yang asal (Majlis Agama Islam Johor).

Dalam konteks tanah perkuburan Islam, wakaf selalu dikaitkan dengan tanah

perkuburan dan pondok teduhan yang biasa digunakan oleh mereka yang

berkemampuan untuk faedah penduduk setempat. Bagi kebanyakan umat Islam di

Malaysia, mereka kebiasaanya menyerahkan harta yang kebiasaanya dalam bentuk

tanah kepada Majlis Agama Islam Negeri untuk diuruskan bagi kepentingan ummah

dengan matlamat mendapat ganjaran di akhirat.

2.7 Prinsip-prinsip perancangan tanah perkuburan Islam

2.7.1 Tepat dan saksama

Perancangan dan pembangunan tanah perkuburan yang mencukupi dan

sesuai dengan tuntutan agama, adat resam dan kepercayaan masyarakat serta

menyediakan aktiviti yang selaras dengan keperluan penduduk.

Kepercayaan masyarakat merupakan antara sentimen penting dalam

membina tanah perkuburan Islam.

2.7.2 Kemudahsampaian

Perancangannya hendaklah dilengkapkan dengan rangkaian jalan yang

membolehkan kemudahsampaian. Hal ini dapat memudahkan segala urusan

terhadap jenazah dari awal pengurusan pengebumian jenazah sehingga

aktiviti berziarah yang akan dilakukan oleh ahli keluarga si mati.

18

2.7.3 Sistematik

Merancang keperluan tanah perkuburan yang mengambil kira keperluan

jangka masa pendek dan panjang supaya lebih teratur dan mapan.

Penyusunan setiap plot kubur sangat penting untuk menampung keperluan

yang akan datang.

2.7.4 Keselamatan

Merancang perletakan tapak perkuburan yang bersesuaian dan selamat. Ia

tidak membawa sebarang pencemaran kepada penduduk yang berada di

kawasan berhampiran. Tanah kubur tidak boleh dibina terlalu hampir

dengan kawasan punca air dikhuatiri menjejaskan kualiti air dan berpotensi

menyebabkan tanah kubur itu sendiri mendap dan menjejaskan keadaan

jenazah.

2.7.5 Bersih dan indah

Memastikan tanah perkuburan sentiasa berada dalam keadaan bersih, indah,

teratur serta lengkap dengan kemudahan sokongan seperti tempat letak

kereta, tempat istirehat atau tempat menunggu. Kawasan tanah kubur yang

bersih dapat mengelakkan aktiviti khurafat seperti pemujaan kubur dan

aktiviti vandalisme.

2.7.6 Pematuhan dasar dan perundangan

Mematuhi perundangan yang ditetapkan supaya tidak menimbulkan

sebarang konflik pada masa hadapan.

Garis panduan umum merangkumi aspek-aspek perancangan dan

pengawalan pembangunan tapak perkuburan. Ia meliputi aspek perancangan

tapak, zon penampan, keperluan ruang, konsep perkuburan bersepadu,

perancangan mengikut hierarki petempatan dan alternatif perkuburan,

khususnya bagi kawasan kawasan yang mengalami kekurangan tanah.

19

2.8 Garis panduan khusus

Garis panduan khusus merangkumi aspek-aspek perancangan dan

pengawalan pembangunan tapak perkuburan Islam.

Susun atur tanah perkuburan Islam berdasarkan sistem modul. Sistem modul

ini mengandungi dua barisan kubur di mana satu baris mempunyai 20 lot

kubur. Setiap tanah perkuburan hendaklah mengandungi sekurang-

kurangnya 25 modul yang memuatkan sebanyak 1000 lot kubur. Keperluan

minimum ruang yang diperlukan adalah 1 hektar, termasuk ruang landskap,

tempat letak kereta dan kemudahan sokongan yang berkaitan.

Sistem modul bagi kubur bertingkat mengandungi dua barisan kubur di

mana satu baris mempunyai 20 lot kubur. Setiap tanah perkuburan

hendaklah mengandungi sekurang-kurangnya modul yang boleh memuatkan

sebanyak 2000 hingga 3000 lot kubur. Keperluan minimum ruang yang

diperlukan adalah 1 hektar termasuk ruang landskap, tempat letak kereta dan

kemudahan sokongan yang berkaitan.

Dalam pengurusan kubur yang baik, kemudahan awam perlu disediakan.

Tanah perkuburan Islam hendaklah mengandungi kemudahan seperti

landskap (5%), 8-10 lot tempat meletak kereta (20-25 meter persegi lot), 2

lot tempat meletak bas (54 meter persegi per lot), satu bangunan awam

seluas 400 meter persegi untuk memuatkan ruang pejabat, kawasan rehat,

surau dan kemudahan tandas, kemudahan utiliti yang secukupnya serta

petunjuk arah kiblat diletakkan di atas tanah perkuburan bagi memudahkan

urusan penggalian kubur.

Dalam peruntukan rizab landskap, satu rizab landskap selebar 1.5 meter

yang berfungsi sebagai pendinding perlu disediakan di sepanjang laluan

pejalan kaki. Rupa bentuk landskap dan jenis-jenis pokok perlu mematuhi

syarat-syarat dalam Garis Panduan Landskap Negara Edisi 2 (2008).

Sistem sirkulasi juga sangat penting bagi memudahkan pengurusan

pengebumian. Di kawasan tanah perkuburan perlu disediakan sistem

sirkulasi selebar 2 meter (6.5 kaki) mengelilingi setiap modul iaitu jalan

masuk ke setiap lot kubur dan laluan membawa keranda. Sistem sirkulasi ini

juga penting untuk memudahkan pergerakan penggali dan pelawat.

20

Konsep perancangan tanah perkuburan Islam adalah berpusat di mana wakaf

dan tempat letak kereta perlu disediakan di tengah-tengah kawasan

perkuburan di hadapan pintu masuk.

2.9 Alternatif perkuburan bagi kawasan kekurangan tanah

2.9.1 Perkuburan Islam bertingkat

Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Agama

Islam Malaysia Kali ke-92 pada 16 Disember 2010 telah memutuskan

bahawa berdasarkan prinsip hukum Islam, pembinaan kubur secara

bertingkat boleh dilaksanakan sekiranya keperluan amat mendesak bagi

mengatasi kekurangan tanah perkuburan Islam pada tempoh semasa (Majlis

Fatwa Kebangsaan, 2010).

Asas pertimbangan pelaksanaan perkuburan bertingkat adalah seperti

berikut:

a) Tanah perkuburan sedia ada sudah penuh jenazah yang disemadikan

b) Kawasan bandar dan kawasan yang mengalami kekurangan tanah

c) Didapati lebih menjimatkan kos berbanding dengan pelaksanaan

kubur di tapak baru

d) Aras tanah yang rendah yang boleh menyebabkan berlakunya banjir

e) Tidak menghalang sistem pengudaraan di kawasan sekitar

f) Mendapat persetujuan daripada pewaris

Pelaksanaan tanah perkuburan bertingkat perlu mendapat kelulusan daripada

Jawatankuasa Agama Islam Negeri sebelum ia dilaksanakan.

PBT hendaklah memaklumkan kepada pewaris mengenai pelaksanaan tanah

perkuburan sebelum kerja penambakan dijalankan

2.9.2 Cara penyediaan kubur bertingkat

Sejak kebelakangan ini beberapa kawasan di Malaysia telah mengambil

langkah dan melaksanakan kubur bertingkat contohnya di Kepala Batas,

Pulau Pinang. Perkara ini dilakukan kerana kawasan tanah perkuburan yang

amat terhad dan telah habis digunakan. Cara yang telah dilakukan ialah

dengan mencabut semua penanda batu nisan dan melabelkan dengan tanah

21

yang baru menggunakan lori setinggi 2 kaki seterusnya meletakkan penanda

nama dan mencabut batu nisan dan melabelkan tanah. Namun begitu,

terdapat beberapa kelemahan di atas kerja-kerja yang dinyatakan. Waris si

mati tidak dapat mengesan dengan tepat lokasi sebenar kubur si mati. Selain

itu, kerja-kerja melabelkan tanah dengan memerlukan tenaga dan masa yang

panjang atau kos yang tinggi.

Justeru, perlaksanaan kubur bertingkat perlu merekodkan semua kubur yang

ada dan disimpan dalam sistem berkomputer dan buku manual disertakan

dengan kod rujukan. Maklumat terperinci si mati dan waris juga perlu

direkodkan. Kedudukan kubur (garis bujur dan garis lintang) juga perlu

direkod selain melakukan kerja-kerja pengukuran kubur baru yang mengikut

arah kiblat.

2.9.3 Garis panduan kerja-kerja penambakan untuk kubur bertingkat

Sebelum kerja penambakan bagi pembinaan tanah perkuburan bertingkat,

sebuah tembok konkrit setinggi 4 kaki (minimum) dan sistem perparitan

hendaklah dibina terlebih dahulu di sekeliling tanah perkuburan sedia ada

berdasarkan pelan kejuruteraan yang diluluskan

Jenis tanah yang sesuai untuk tujuan penambakan hendaklah sekurang-

kurangnya 50% tanah merah jenis topsoil dan selainnya adalah tanah pasir.

Konsep bucket railing merupakan antara kaedah yang sesuai dan selamat

untuk mengangkut tanah terus ke liang lahad kubur. Batu-batu nisan yang

sedia ada hendaklah dipindahkan secara berperingkat mengikut kawasan

yang hendak ditambak.

Bagi menjamin batu-batu nisan yang diubah supaya dapat dielakkan semula

ditempat asalnya, maka sistem pancang hendaklah digunakan. Batu nisan

yang diubah hendaklah diberi nombor yang sama dengan kayu pancang

yang digunakan.

22

2.9.4 Penggunaan semula tanah perkuburan

Secara umumnya, sesuatu tanah perkuburan tidakboleh digunakan semula

sebelum 30 hingga 50 tahun mengikut keadaan tanah, selepas pengebumian

terakhir, bagi memastikan jenazah yang dikebumikan telah reput

sepenuhnya.

Penggunaan semula tanah perkuburan hanya dilakukan di kawasan yang

amat mendesak sahaja dan ia hendaklah mengambil kira kepercayaan agama

dan adat resam kaum masing-masing. Sebelum ia dilaksanakan, PBT

hendaklah mendapat persetujuan daripada pewaris jenazah.

Bagi tanah perkuburan Islam, Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan

(1992) bersetuju kawasan tanah perkuburan lama yang lebih 90 tahun boleh

digunakan secara berperingkat-peringkat (Majlis Fatwa Kebangsaan, 1992).

2.10 Fatwa berkenaan

2.10.1 Hukum penanaman pokok buah-buahan di tanah

perkuburan

Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Agama

Islam Malaysia Kali ke-7 yang bersidang pada 11-12 April 1984 telah

membincangkan mengenai penanaman pokok buah-buahan di tanah

perkuburan. Muzakarah telah memutuskan bahawa menanam pokok buah-

buahan di atas tanah yang dikhaskan bagi kubur di Rancangan Felda

hukumnya harus dan hasil yang diperolehi adalah hasil halal asalkan ianya

digunakan bagi kegunaan umum (Majlis Fatwa Kebangsaan, 2002).

2.10.2 Hukum menggunakan semula tanah perkuburan

Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan bagi Hal Ehwal Agama

Islam Malaysia kali ke-61 yang bersidang pada 27 Jun 2004 telah

membincangkan hukum mengguna semula tanah perkuburan Islam.

Muzakarah telah memutuskan bahawa adalah harus menggali semula tanah

perkuburan sekiranya terdapat keperluan yang mendesak atau darurat

dengan sebab-sebab tertentu yang diharuskan oleh syarak dan adalah harus

23

menggali semula tanah perkuburan setelah dikenalpasti mayat itu telah reput

oleh pihak berkuasa untuk digunakan bagi mengebumikan jenazah baru

(Majlis Fatwa Kebangsaan, 2002).

2.11 Pihak yang terlibat

Penyelengaraan dan pengendalian tanah kubur lazimnya dikawal selia oleh

pegawai masjid dan Ahli Jawatankuasa (Jabatan Agama Islam Johor, 2013).

Ahli jawatankuasa sesebuah masjid perlu memikirkan langkah-langkah atau

perancangan yang efisien dalam memastikan kawasan tanah kubur lebih

terpelihara. Selain itu, pihak berkuasa tempatan dan Jabatan perancangan

Bandar dan Desa turut terlibat dalam perancangan tanah kubur Islam di

Negara ini untuk menentukan piawaian yang perlu diikut.

2.12 Pengurusan tanah perkuburan Islam 2.12.1 Raudhatul Sakinah (Malaysia)

Raudhatul Sakinah merupakan satu projek inovasi pembangunan baru bagi

mengindahkan lagi tanah perkuburan yang diuruskan oleh Jabatan Agama

Islam Wilayah Persekutuan (JAWI). Sebagai permulaan, Tanah Perkuburan

Islam Kuala Lumpur-Karak dan Tanah Perkuburan Islam Bukit Kiara telah

dijadikan projek rintis kerana dua tanah perkuburan ini telah mempunyai

sistem lot kubur dan nombor rujukan tersendiri secara teratur dan sistematik.

Jika dilihat, Tanah Perkuburan Islam KL-Karak dengan keluasan 55 ekar

dan merupakan tanah perkuburan yang terbesar di Wilayah Persekutuan

Kuala Lumpur dan menerima hampir 50 hingga 60 jenazah sebulan sama

ada yang berwaris atau tidak berwaris.

Jika sebelum ini persepsi orang ramai berkenaan tanah perkuburan adalah

menakutkan dan suram, maka dengan projek ini diharapkan pandangan

berkenaan dapat dihapuskan dan membolehkan tanah perkuburan ini

menerima kunjungan waris-waris dengan hati yang tenang dan damai.

Projek Raudhatul Sakinah dan sistem e-pusara ini telah dibuat perasmiannya

pada 20 Julai 2010 oleh Timbalan Perdana Menteri Malaysia, YAB Tan Sri

Dato Sri Muhyiddin Bin Hj. Mohd Yassin dan merupakan projek pertama

24

seumpamanya di Malaysia dan diharapkan ia dapat menjadi perintis kepada

tanah perkuburan lain.

Konsep 5S telah menjadi garis panduan dalam menghadapi cabaran bagi

menyelesaikan permasalahan yang dikenalpasti di Tanah Perkuburan Islam

KL-Karak dan bagi merealisasikan aspirasi kerajaan untuk meningkatkan

kecekapan dan keberkesanan JAWI dalam menyampaikan perkhidmatan

kepada rakyat. Antara perkara yang dilakukan ialah pembersihan kawasan,

penambahbaikan kemudahan awam, pembaikan kerosakan, pencegahan

pencerobohan, pelaksanaan peraturan kepungan kuburan yang seragam dan

mengawal selia susun atur pengebumian jenazah

2.12.2 Perkuburan Islam di Singapura Pengebumian jenazah orang Islam yang menggunakan rangka konkrit

pasang siap dilakukan pada pertengahan tahun 2009. Pembinaan kubur-

kubur konkrit di tanah perkuburan Islam di Chou Chu Kang di sebidang

tanah seluas sekitar dua padang bola sepak berhampiran Pusara Abadi

dilakukan di bawah sistem pengebumian baru (NBS). NBS pertama kali

digunakan oleh Agensi Sekitaran Kebangsaan (NEA) bagi penggalian dan

pengebumian semula baki 68,000 kubur dari tanah perkuburan Bidadari ke

Pusara Abadi di Chou Chu Kang. Sistem ini telah dipersetujui dan diterima

oleh Majlis Ugama Islam Singapura (Muis) kerana didapati tidak

bercanggah dengan syarat pengebumian Islam dan telah diamalkan

masyarakat Islam lain di Makkah, Arab Saudi dan Istanbul.

NBS bukan sahaja dapat menjimatkan penggunaan tanah yang terhad, malah

menjadikan tanah perkuburan lebih bersih dan teratur disamping

memudahkan keluarga menziarah kubur. Menurut Pengarah Jabatan

Kesihatan Sekitaran ia juga dilihat dapat memanjangkan tempoh

penggunaan kawasan perkuburan sebelum ia akan digali semula selepas

tempoh 15 tahun.

25

2.12.3 Ash Sharaya, Makkah Al-Mukarramah (Arab Saudi)

Perkuburan Ash Sharaya terletak lebih kurang 15 kilometer dari Masjidil

Haram, namun ia masih dalam Tanah Haram. Setakat ini ia menempatkan

hampir 40 blok perkuburan. Di Arab Saudi, hanya lelaki sahaja yang

dibenarkan masuk ke kawasan perkuburan.

Kubur-kubur di sini hanya bertandakan batu putih tanpa nama. Namun,

mereka mempunyai sistem berkomputer yang sistematik dan membolehkan

waris mengenalpasti lokasi kubur dengan memasukkan nama dan tarikh

kematian si mati.

Kubur ini juga akan di tebus guna apabila sampai tempoh yang telah

ditetapkan. Hal ini adalah untuk menjimatkan ruang tanah yang digunakan

untuk menguburkan jenazah memandangkan tanah suci mekah merupakan

tempat tumpuan umat Islam seluruh dunia menunaikan ibadah.

2.12.4 Al-Azhar Memorial Garden (Indonesia)

Perkuburan ini merupakan konsep baru sebuah kawasan perkuburan unik di

Indonesia. Ianya juga sebuah tempat yang bersih dan indah sekaligus

menyediakan keselesaan untuk pengunjung atau ahli keluarga yang datang

menziarahi pusara si mati.

Al-Azhar Memorial Garden merupakan kawasan pemakaman yang

berasaskan Syariah pertama di Indonesia yang menawarkan kelengkapan

fasiliti dan layanan berkualiti, seperti taman pemakaman eksklusif, masjid,

padang rumput, parkir yang luas dan laluan pejalan kaki, dan taman

beraktiviti. Selain itu, berhampiran Al-Azhar Memorial Garden juga

terdapat kawasan rehat Jakarta Cikampek disediakan khusus untuk

kemudahan penziarah.

Al Azhar memorial Garden menyediakan pelbagai perkhidmatan. Antaranya

perkhidmatan sepanjang masa. Pengurusan dari proses memandikan,

mengkafankan, solat jenazah sehingga proses pengebumian disediakan.

26

2.13 Kesimpulan

Secara keseluruhannya, bab ini menerangkan tentang pengurusan tanah

perkuburan Islam dan garis panduan yang berkaitan dengan amalan

pengurusan tanah perkuburan Islam. Tanah perkuburan Islam perlu

diuruskan dengan baik. Di samping dapat memelihara kesejahteraan umat

Islam sejagat, pengurusan tanah kubur yang baik juga dapat

mengoptimumkan penggunaan tanah sekali gus menghindar daripada

berlaku sebarang kemungkinan yang tidak diingini pada masa akan datang

seperti ketandusan tanah untuk mengebumikan jenazah. Justeru, untuk

memastikan negara terus berada dalam keadaan yang harmoni, maka satu

sistem untuk mengendalikan atau menguruskan tanah perkuburan Islam

perlu diwujudkan.

27

BAB 3

METODOLOGI KAJIAN

3.0 Pengenalan

Metodologi kajian merupakan kaedah penyelidikan yang digunakan untuk

mendapatkan maklumat mengenai kajian yang dilakukan. Dalam bab metodologi

kajian ini akan lebih tertumpu kepada kaedah kajian yang digunakan sebagai

panduan di dalam menjalankan kajian. Terdapat banyak pendekatan yang perlu

diambil bagi mencapai objektif kajian. Selain daripada kajian literatur, pemantauan

di tanah perkuburan Islam adalah antara kaedah penting untuk mendapatkan

keputusan analisis yang lebih tepat. Aspek-aspek yang diberikan tumpuan adalah

berkaitan dengan reka bentuk kajian, pengumpulan data dan cadangan kajian.

Menerusi kaedah yang digunakan dalam kajian, maklumat-maklumat yang diperolehi

dapat menjawab persoalan kajian.

3.1 Metodologi kajian

Metodologi kajian adalah merujuk kepada kaedah yang paling sesuai untuk

menjalankan dan menentukan tatacara yang efektif bagi menjawab permasalahan

kajian. Bagi melaksanakan kajian ini dengan efektif, metodologi yang dirangka

adalah melibatkan pembentukan hipotesis, pemilihan reka bentuk, kaedah

pengumpulan data, penentuan populasi dan pemilihan sampel, ujian rintis dan kaedah

penganalisisan data.

Metodologi kajian merupakan suatu proses bagi melaksanakan suatu penyelidikan

dan perolehan maklumat, serta merupakan suatu seni bagi melaksanakan karya sains

(Adams dan Schvaneveldt, 1995). Secara umumnya, Fielding dan Schreier (2001)

telah mengklasifikasikan bahawa terdapat tiga jenis metodologi kajian iaitu:

28

i) Kajian kuantitatif merupakan suatu pertanyaan terhadap masalah yang telah

dikenal pasti yang mana berdasarkan kepada pengujian suatu teori yang digubah oleh

pembolehubah, diukur melalui perwakilan nombor, dan dianalisa menggunakan

teknik statistikal (Neuman, 2000). Kaedah kajian kuantitaf yang biasa ialah kajian

eksperimental dan kajian tinjauan (Fellows dan Liu, 1997)

ii) Kajian kualitatif. Menurut Holloway (1997), kajian kualitatif merupakan

suatu bentuk pertanyaan sosial yang memfokuskan kepada cara interpretasi manusia

dan logikal terhadap pengalaman mereka serta persekitaran di mana mereka tinggal.

Kajian kualitatif termasuklah kajian tindakan, kajian kes dan juga kajian etnografi

(Creswell, 1994).

iii) Kaedah hybrid merupakan kajian integrasi antara kaedah kajian kuantitatif

dan kaedah kajian kualitatif.

3.2 Pengoperasian konsep

Konsep-konsep yang digunakan dalam kajian ini adalah meliputi persepsi,

penyesuaian, interaksi, hubungan kerja dan pengetahuan. Persepsi merupakan

tanggapan responden terhadap amalan, budi bahasa, cara hidup dan penerimaan

komuniti lain terhadap diri mereka. Untuk konsep penyesuaian, ianya bergantung

kepada kesediaan dan kebolehan responden untuk memahami dan menyesuaikan diri

dengan cara pemikiran, pandangan, amalan dan kehidupan harian komuniti lain.

Konsep interaksi dapat dilihat melalui kekerapan responden untuk mengekalkan

jalinan perhubungan mereka dengan komuniti lain dan hubungan kerja dapat dilihat

menerusi jalinan perhubungan responden dengan komuniti lain semasa menjalankan

tugas. Dalam konsep pengetahuan, ianya diambil kira melalui sejauh mana

responden mengetahui adat resam, budaya, kesenian, pantang larang, bahasa,

kerjasama, perpaduan dan kemajuan sosioekonomi komuniti lain serta sistem

pentadbiran kerajaan negeri yang lain.

29

3.3 Mengenal pasti masalah

Tidak dapat dinafikan bahawa tanah perkuburan Islam merupakan salah satu

daripada proses pembangunan dan merupakan antara tanda aras pelengkap

pembangunan sesebuah kawasan. Hal ini adalah kerana kawasan tanah kubur

merupakan satu elemen yang sangat penting. Apa yang pasti, setiap yang hidup pasti

akan mati. Justeru, penyediaan tanah kubur di sesebuah kawasan adalah sangat

penting. Sekiranya tiada peruntukan untu membina tanah kubur, maka masyarakat

kita tidak akan dihormati memandangkan tidak berlakunya satu amalan yang

menghormati orang yang telah meninggal dunia. Dalam Islam sendiri, amalan

menyemadikan jenazah yang telah meninggal dunia adalah fardu kifayah di mana

satu kewajipan yang dituntut dalam sesebuah masyarakat.

Namun begitu, kewujudan tanah perkuburan Islam ini juga perlu sejajar dengan

pembangunan semasa. Tahap pengurusan setiap tanah perkuburan Islam perlu

dipertingkat. Susunan plot setiap kubur perlu mempunyai piawaian sendiri

memandangkan masih terdapat penyusunan plot yang tidak tersusun. Seharusnya,

susunan ini mengikut piawaian yang telah dipersetujui pihak berkenaan yang terlibat.

Kubur yang bersih juga sangat penting kerana hal ini mencerminkan budaya

masyarakat setempat disamping menggambarkan agama Islam itu sendiri. Setiap

pihak yang berkenaan perlu bertanggungjawab dalam memastikan kubur adalah

berada dalam keadaan yang bersih bagi menjaga kepentingan bersama.

Untuk memastikan tanah perkuburan Islam yang disediakan lebih terancang dan

sistematik, maka pengurusan terhadap tanah perkuburan Islam ini perlu di kaji

semula seterusnya melakukan penambahbaikan agar membentuk satu sistem

pengurusan tanah perkuburan Islam yang lebih baik.

3.4 Reka bentuk kajian

Reka bentuk kajian memberi gambaran tentang kerangka, perancangan atau strategi

yang menetukan prosedur kajian. Reka bentuk kajian ini merangkumi aspek-aspek

seperti pendekatan kajian, kaedah persampelan, cara pengumpulan data, teknik

memproses dan menganalsis data dan penulisan laporan.

30

3.4.1 Membentuk persoalan, objektif dan skop kajian

Kajian literatur boleh didefinisikan sebagai membuat rujukan secara kritikal

dan sistematik ke atas dokumen-dokumen yang mengandungi maklumat,

idea, data dan kaedah memperolehi maklumat yang berkaitan dengan tajuk

kajian yang akan dilaksanakan (Chua, 2006).

Kajian literatur dilakukan atas tujuan bagi menerangkan tajuk kajian dengan

lebih terperinci. Bagi tahap Projek Sarjana Muda, kajian literatur boleh

didapati daripada sumber-sumber seperti kajian yang terdahulu, surat

khabar, jurnal, artikel, buku, laporan berkaitan, internet, konferens dan

sebagainya. Oleh itu, dalam urutan kajian literatur ini dibahagi kepada

banyak bahagian bagi meningkatkan tahap kefahaman pembaca tentang

maklumat-maklumat yang ingin disampaikan. Corak pembahagian adalah

dari umum ke khusus daripada pelbagai sumber.

Dalam konteks ini, kajian literatur telah disusun dari maklumat umum ke

khusus iaitu daripada pengenalan kepada definisi tanah perkuburan Islam,

contoh amalan pengurusan tanah kubur di tempat-tempat lain yang boleh

dijadikan sumber rujukan dari luar negara sehingga ke dalam negara.

3.4.2 Pengumpulan data dan maklumat

Pelbagai data diperlukan untuk kajian ini terutamanya maklumat mengenai

pengurusan tanah perkuburan Islam yang dilakukan oleh Jabatan Agama

Islam Negeri yang sedia ada segala data dan maklumat tersebut boleh

didapati daripada pihak-pihak yang terlibat terutamanya dari Jabatan Agama

Islam Negeri itu sendiri di samping penggerak utama pengurusan iaitu ahli

jawatankuasa di setiap masjid. Rujukan juga telah dilakukan di pusat

sumber dan perpustakaan untuk mendapatkan maklumat yang lebih

terperinci mengenai kajian, manakala bagi mendapatkan maklumat terkini,

pengaksesan internet merupakan antara langkah yang efisien.

31

3.4.2.1 Data primer

Data primer merupakan data utama yang akan digunakan dalam

mendapatkan maklumat berkenaan kajian ini. Data-data primer bagi kajian

ini akan dikumpul dengan menggunakan kaedah temubual dan pemerhatian.

Tujuannya adalah untuk mendapat gambaran sebenar fenomena, isu dan

permasalahan yang berlaku dalam kajian.

Kaedah temu bual temu bual ialah suatu perbualan yang bermatlamat.

Matlamatnya ialah untuk mengetahui perkara yang ada dalam minda orang

lain (Berg, 2004). Dalam hal ini temu bual sebagai kaedah mengumpul data

dapat dilihat sebagai usaha bagi memahami pengalaman orang lain dan

makna yang mereka berikan kepada pengalaman tersebut (Kvale, 1996)

Temu bual digunakan secara meluas bagi mengumpul data berkenaan isu

yang tidak boleh diperhatikan secara terus seperti sikap, pandangan,

pengalaman, nilai yang dipegang, minat dan sebagainya (Gall et al., 2003).

Temu bual adalah kaedah memungut data yang bergantung pada responden

kajian membuat laporan kendiri. Maklumat yang diberikan adalah mengikut

perspektif mereka dan sekiranya maklumat itu adalah berkenaan sesuatu

peristiwa yang sudah berlaku, kualiti maklumat itu bergantung pada sejauh

mana mereka masih ingat dan mahu memberitahu atau berkongsi maklumat

tersebut (Lim, 2007). Maklumat tambahan juga boleh diperoleh melalui

kaedah temu bual ini.

Dalam konteks kajian ini, temu bual dilaksanakan terhadap pihak yang

bertanggungjawab dalam pengurusan tanah perkuburan Islam di kawasan

Batu Pahat.

Kaedah pemerhatian - dalam kajian ini, pemerhatian telah dilaksanakan di

tanah perkuburan Islam. Permerhatian dilaksanakan bertujuan untuk melihat

situasi sebenar bagaimana pengurusan tanah perkuburan Islam dikendalikan

di kawasan kajian. Pemerhatian merupakan kaedah memungut data yang

telah lama digunakan dalam penyelidikan sosial (Flick, 2002)

Dalam melaksanakan kaedah pemerhatian, penyelidik berpeluang

mengumpul data dengan memerhati dan mendengar fenomena yang sedang

berlaku dalam realiti kehidupan sebenar. Dalam konteks penyelidikan

kualitatif, penyelidik menulis nota lapangan iaitu catatan berkenaan perkara

32

yang diperhatikan dan didengarinya termasuk pemikiran dan idea berkenaan

perkara yang diperhatikan (Lim, 2007)

Menerusi kaedah pemerhatian, penyelidik bepeluang mengumpul data

dengan memerhati situasi bagaimana pihak berwajib mengurus dan

menyelenggara tanah perkuburan di bawah selenggaraan mereka. Penyelidik

menulis nota lapangan berkenaan pengurusan tanah perkuburan Islam yang

diperhatikan. Selain itu, gambar-gambar mengenai tanah perkuburan Islam

serta persekitarannya diambil bagi merekodkan suasana tanah perkuburan

Islam tersebut.

3.5.2.2 Data sekunder

Data sekunder biasanya boleh diperoleh daripada laman web dan juga

perkhidmatan perpustakaan dengan mengakses pengkalan data seterusnya

boleh dijadikan sumber untuk mendapatkan maklumat mengenai kajian

yang dilakukan.

Sumber sekunder juga boleh diperolehi dengan membuat rujukan pada

kajian-kajian yang terdahulu, rujukan laman web, rujukan bahan bacaan

seperti surat khabar, artikel, jurnal, buku dan segala sumber penerbitan.

Fungsi data sekunder adalah untuk mengukuhkan kesahihan data sekunder

dan mencapai objektif kajian.

Dalam kajian ini, pengumpulan data sekunder dijalankan dan data-data

mengenai tanah perkuburan Islam diperoleh dan dijadikan sebagai bahan

mengukuhkan data dalam kajian yang dilakukan.

3.5.3 Analisis data

Penyelidikan kualitatif kerap menghasilkan data yang banyak, terutama

sekali data daripada temubual. Dengan berpandukan soalan-soalan temu

bual dalam kajian ini, semua data temu bual yang diperoleh dibaca dengan

teliti secara berulang kali.

Data kualitatif telah ditransformasikan dan dikurangkan jumlahnya supaya

lebih mudah diurus dan diinterpretasi.

Analisis data kualitatif adalah proses berterusan mentransformasi dan

menginterpretasi data kualitatif dengan cara yang sistematik dan rapi

33

berpandukan soalan kajian supaya dapat mengenalpasti kompleksiti realiti

sosial yang menjadi tumpuan kajian (Lim, 2007).

Ciri-ciri penyelidikan kualitatif

Antara ciri-ciri bagi jenis penyelidikan kualitatif adalah seperti berikut:

(i) Penyelidikan dijalankan dalam persekitaran semula jadi.

Penyelidikan kualitatif menjalankan kajian dengan memasuki tempat

manusia berada bagi membuat kerja lapangan iaitu mengumpul data dalam

suatu tempoh masa (Lim, 2007). Dalam konteks kajian ini, tempat

persekitaran semula jadi yang dimaksudkan ialah tanah perkuburan Islam di

kawasan Batu Pahat.

(ii) Teori berpaksikan logik induktif

Dalam penyelidikan kualitatif, teori ditemui selepas data dikumpul, iaitu

logik yang digunakan adalah induktif. Teori dalam penyelidikan dapat

diperoleh daripada data yang dikumpul. Teori itu boleh berbentuk sebab-

akibat ataupun tidak. Teori juga berbentuk induktif dan grounded (Glaser

& Strauss, 1967).

(iii) Kefleksibelan reka bentuk

Implikasi berkenaan cara teori ditemui adalah reka bentuk penyelidikan

kualitatif bersifat fleksibel. Semasa kerja lapangan iaitu fasa mengumpul

data. Apabila kefahaman mula meningkat susulan daripada penganalisis

yang dilakukan pada awalan, penyelidik adalah terbuka kepada

mengubahsuai reka bentuk kajian mengikut kehendak dan situasi semasa.

Penyelidikan kualitatif tidak mempunyai fasa yang tertentu bagi

menganalisis data. Penganalisisan data berlaku sepanjang proses

penyelidikan (Miles & Huberman, 1994).

34

(iv) Bentuk data

Dalam penyelidikan kualitatif, data dikumpul bagi mewakili realiti sosial di

mana kebanyakannya berbentuk perkatan. Penyelidik kualitatif mengumpul

hampir semua data secara terus menerus melalui pendengaran dan

pemerhatian mereka. Dalam konteks kajian ini, data yang dikumpul adalah

melalui temubual, pemerhatian serta menulis nota lapangan. Data itu adalah

dapat diperoleh dalam bentuk konteks (Lim, 2007).

(v) Pendekatan menganalisis data

Penyelidik kualitatif menganalisis data dengan menggunakan pendekatan

induktif bermaksud penyelidik membaca data berulang kali dengan teliti dan

membuat inferens bahawa perkataan-perkataan, fasa-fasa atau peristiwa-

peristiwa tertentu adalah contoh-contoh yang boleh dikelompokkan di

bawah kod-kod, terma-terma atau kategori-kategori tertentu (Miles &

Huberman, 1994)

35

Rajah 2: Carta alir kajian

TAJUK Kajian terhadap pengurusan tanah perkuburan Islam di Batu Pahat

OBJEKTIF KAJIAN 2

Mencadangkan amalan terbaik pengurusan kubur

berdasarkan praktis sedia ada

OBJEKTIF KAJIAN 1

Mengenalpasti permasalahan pengurusan tanah kubur di kawasan

kajian

PERSOALAN KAJIAN 1

Apakah permasalahan yang terdapat dalam pengurusan tanah kubur di

kawasan kajian

PERSOALAN KAJIAN 2

Apakah penambahbaikan yang boleh dilaksanakan oleh pihak pengurusan

tanah kubur di kawasan kajian

SKOP KAJIAN Kawasan tanah perkuburan Islam di Batu Pahat

PENGUMPULAN DATA

Kaedah 1 -Temubual - Pegawai agama Jabatan Agama Islam Batu Pahat Kaedah 2 -Pemerhatian

- Laman web - Tesis terdahulu - Bahan bercetak lain

DATA SEKUNDER

DATA PRIMER

DATA ANALISIS

KUALITATIF DATA

HASIL KAJIAN

KESIMPULAN DAN KAJIAN

36

3.5 Skop Kajian

Tanah perkuburan yang dipilih ialah tanah perkuburan Islam daerah Batu Pahat sedia

ada mahupun tanah perkuburan yang dalam perancangan pihak berkuasa. Populasi

kajian adalah meliputi penduduk setempat sekitar kawasan tanah perkuburan Islam

khususnya di kawasan Batu Pahat. Keberkesanan pengurusan tanah perkuburan

Islam dapat dilihat daripada kawasan perkuburan itu sendiri di mana penyusunan plot

kubur disusun secara teratur, kawasan tanah kubur kelihatan indah dan bersih yang

dapat menghindar daripada aktiviti khurafat seterusnya dapat mengoptimumkan

penggunaan tanah kubur.

3.6 Responden kajian

Responden yang terlibat dalam kajian ini ialah pihak Majlis Agama Islam Johor di

mana pihak ini menguruskan hal-hal berkenaan peruntukan tanah atau tanah itu

sendiri. Seterusnya, pihak yang bertanggungjawab ialah pihak Jabatan Agama Islam

Batu Pahat yang terlibat dalam hal-hal pengurusan tanah perkuburan Islam secara

lebih dekat. Selain itu, pihak yang bertanggungjawab dalam melaksanakan amalan

pengurusan tanah perkuburan Islam ialah ahli jawatankuasa di setiap masjid yang

berkenaan.

3.7 Instrumen kajian

Dalam penyelidikan kualitatif, penyelidik adalah instrumen utama mengumpul data

(Eisner,1991). Oleh itu, dalam melaksanakan kajian ini, penyelidik perlu berada

dalam situasi yang dikaji iaitu di lapangan, mendengar dan memerhati sendiri secara

dekat fenomena pengurusan tanah perkuburan Islam yang dikendalikan negeri Johor

khususnya di kawasan Batu Pahat. Penyelidik memainkan peranan penting dalam

mengendalikan sesi temubual dengan responden dan membuat pemerhatian apabila

berada di lokasi kajian. Alat perakam suara untuk merakam perbualan temu bual dan

kamera untuk mengambil gambar persekitaran lapangan di lokasi kajian juga antara

instrumen yang penting dalam melaksanakan kerja lapangan bagi kajian ini.

37

3.8 Cadangan

Satu rumusan dibuat daripada dapatan keseluruhan kajian selaras dengan objektif dan

skop kajian yang telah ditentukan pada peringkat awal kajian. Pada masa yang sama,

cadangan kajian lanjutan juga dibuat sebagai rujukan kepada pihak yang berkenaan.

Seterusnya diharapkan agar pihak berwajib dapat merancang sistem pengurusan

tanah kubur Islam yang komprehensif untuk menjaga kepentingan umat Islam

khususnya pada masa akan datang.

3.10 Kesimpulan

Kesimpulannya, metodologi kajian yang digunakan bermula daripada peringkat

mengenalpasti masalah sehingga kesimpulan dan cadangan yang dijelaskan dalam

bab ini. Proses ini memastikan perlaksanaan kajian yang sistematik untuk mencapai

objektif dan menghasilkan laporan kajian yang baik. Cadangan kajian akan diberikan

dan kesimpulan bagi keseluruhan kajian akan dilakukan berdasarkan hasil kajian

yang diperoleh.

38

BAB 4

ANALISIS DATA

4.0 Pengenalan

Bab ini menerangkan tentang penganalisisan data yang diperolehi oleh penyelidik.

Proses pengumpulan data dilakukan melalui dua cara iaitu kaedah temu bual yang

merupakan sumber primer dan analisis dokumen yang dikategorikan sebagai sumber

sekunder. Oleh yang demikian, bab ini memberikan fokus kepada analisis data yang

diperolehi daripada temubual daripada dua buah organisasi iaitu Majlis Agama Islam

Daerah Batu Pahat dan Pejabat Kadi Daerah Batu Pahat. Selain daripada itu, sesi

temu bual juga dilakukan terhadap pihak-pihak yang terlibat dalam mengurus tanah

perkuburan Islam di sekitar kawasan kajian.

Keputusan analisis adalah sangat penting kerana keputusan tersebut akan

menentukan sama ada objektif dan persoalan kajian dicapai atau tidak. Data-data

yang telah dikumpul seterusnya dijadikan sebagai bukti untuk menyumbang kepada

pencapaian objektif kajian ini. Bab ini telah distrukturkan serta membincangkan

perkara seperti latar belakang responden, dapatan kajian, perbincangan dan ulasan

daripada analisis kepada pembaca supaya meningkatkan kefahaman tentang

pengurusan tanah perkuburan Islam yang dikendalikan di Batu Pahat

4.1 Latar belakang responden

Penyelidik menggunakan kaedah temu bual dan juga soal selidik untuk pengumpulan

data. Temu bual semi berstruktur adalah dijalankan secara bersemuka dengan Ustaz

Norazlan bin Nordin, Penolong Pegawai Hal Ehwal Islam Daerah Batu Pahat

Bahagian Wakaf dan Baitulmal dan En. Mohd Rahim bin Paiman, Pembantu Tadbir

(pengawas perkuburan) Daerah Batu Pahat.

39

Jadual 4.0 : Latar belakang responden

Responden 1

(R1)

Nama pejabat/jabatan Bahagian Wakaf dan Baitulmal Daerah Batu

Pahat

Nama responden Ustaz Norazlan Bin Nordin

Jawatan responden Penolong Pegawai Hal Ehwal Islam

Alamat Pejabat Agama Daerah Batu Pahat Jalan Bakau

Condong

Responden 2

(R2)

Nama pejabat/jabatan Bahagian Masjid dan Surau Daerah Batu Pahat

Nama responden En. Mohd Rahim Bin Paiman

Jawatan responden Pembantu Tadbir (pengawas perkuburan)


Condong

Responden 3

(R3)

Nama pejabat/jabatan Bahagian Saham dan Wakaf Negeri Johor

Nama responden Ustaz Mohd Saiful Anuar

Jawatan responden Pembantu Bahagian Saham dan Wakaf Negeri

Johor

Alamat Tingkat 4, Blok A, Kompleks Islam Johor, Jalan

Masjid Abu Bakar, Karung Berkunci 725, 80990

Johor Bahru, Johor

Responden 4

(R4)

Nama pejabat/jabatan Bahagian Masjid dan Surau Daerah Batu Pahat

Nama responden En. Mohd Daud

Jawatan responden Pekerja Am Bahagian Pusara Islam


Condong

Sumber : Penyelidik (2013)

Jadual di atas menunjukkan latar belakang responden bagi pihak bertanggungjawab

dalam pengurusan tanah perkuburan Islam di Batu Pahat. Responden 1, Penolong

Pegawai Hal Ehwal Islam dari Pejabat Agama Batu Pahat adalah bertanggungjawab

dalam mengurus pembahagian tanah wakaf di Daerah Batu Pahat. Manakala,

Responden 2 merupakan pihak yang ditugaskan untuk menjaga dan menguruskan

tanah perkuburan Islam di Batu Pahat. Responden 3 pula merupakan pihak yang

bertanggungjawab dalam menguruskan pembahagian saham wakaf di Negeri Johor.

Manakala Responden 4 merupakan pekerja am bahagian pusara di Batu Pahat.

40

4.2 Pihak bertanggungjawab dalam pengurusan tanah perkuburan Islam di

Batu Pahat.

Negeri Johor merupakan sebuah negeri yang memberi mandat pengurusan tanah

perkuburan bawah jagaan Majlis Agama Islam Johor. Di negeri-negeri lain, tanah

perkuburan diurus oleh Majlis Perbandaran kawasan masing-masing. Sejak tahun

2009, jawatan pembantu tadbir (penyelia kubur) diwujudkan di negeri Johor untuk

mengurus tanah perkuburan. Pengurusan tanah perkuburan adalah terletak di bawah

seliaan bahagian pentadbiran dan dipantau oleh Jabatan Kadi Daerah Batu Pahat .

4.2.1 Peranan Jabatan Agama Daerah Batu Pahat

Majlis Agama Daerah Batu Pahat bertanggungjawab untuk memastikan

pengurusan tanah perkuburan Islam dalam keadaan terancang daripada segi

staf yang bertugas, peruntukan yang disediakan dan pengurusan tanah

perkuburan itu sendiri. Selain itu, Majlis Agama juga perlu menjaga

kepentingan tanah perkuburan ini untuk kegunaan penduduk yang terlibat.

41

Rajah 4.0 : Carta Organisasi Pejabat Kadi Daerah Batu Pahat

Sumber : penyelidik (2013)

Pejabat kadi Daerah Batu Pahat

Dakwah

Penguatkuasaan

Pembangunan keluarga

Pentadbiran

Syariah

Penyelidikan

Masjid dan surau

Pembantu tadbir

Pembantu am pejabat

Pekerja awam

Kewangan Pengawas perkuburan

42

4.3 Analisis data

4.3.1 Persoalan kajian 1

Jadual 4.1 : Panduan jawapan persoalan kajian 1

Panduan jawapan persoalan kajian 1

Bagaimanakah pengurusan yang diamalkan di tanah perkuburan kawasan

Batu Pahat?

Kaedah : Responden:

Temubual R1: Ustaz Norazlan Bin Nordin

R2: En. Mohd Rahim Bin Paiman

R3: Ustaz Mohd Saiful


4.3.1.1 Panduan asas pengurusan tanah perkuburan

i. Garis panduan Untuk menguruskan tanah perkuburan Islam, pekeliling yang dikeluarkan

Jabatan Mufti Johor menjadi garis panduan supaya kaedah pengurusan

tidak bercanggah dengan unjuran agama. Selain itu, sebarang

permasalahan berbangkit akan dirujuk kepada fatwa yang dikemukakan

oleh Jabatan Mufti Johor.

ii. Pendaftaran

Semua pengebumian di tanah perkuburan kerajaan, waris hendaklah

memaklumkan kepada pegawai tadbir agama daerah manakala

pengebumian di tanah perkuburan kariah hendaklah dimaklumkan kepada

pengerusi jawatankuasa masjid atau wakilnya. Maklumat pengebumian

tersebut hendaklah didaftarkan di dalam daftar khas.

Sebelum pendaftaran pengebumian dibuat, waris dikehendaki

menyerahkan permit menguburkan jenazah yang dikeluarkan oleh pihak

hospital atau balai polis kepada pegawai tadbir agama daerah atau

wakilnya bagi tanah perkuburan kerajaan dan kepada pengerusi

jawatankuasa masjid atau wakilnya bagi tanah perkuburan kariah.

43

Setelah pendaftaran pengebumian dibuat, waris dikehendaki membuat

pembayaran dengan kadar yang telah ditetapkan dan menerima resit

kebenaran mengebumikan mayat. Bilangan pendaftaran hendaklah sama

dengan bilangan daftar yang tercatat di batu peket.

iii. Langkah pengurusan pengebumian

Pihak Majlis Agama telah menyediakan garis panduan sebagai langkah

untuk menguruskan kematian bagi jenazah yang hendak dikebumikan di

kubur kerajaan dan kubur kariah. Langkah yang perlu diambil seperti

yang dinyatakan dalam Rajah 4.1 dan Rajah 4.2.

Rajah 4.1 : Carta aliran pengkebumian di tanah perkuburan kerajaan


Kematian

waris

Pegawai polis/pegawai hospital

Pejabat agama daerah

Pengawas tanah perkuburan

Ketua kerja tanah perkuburan

Penyediaan batu peket

Buku daftar kematian

44

Rajah 4.2 : Carta aliran pengkebumian di tanah perkuburan kariah


waris

Pegawai polis/pegawai hospital

Pengerusi masjid atau wakilnya

Penggali kubur yang dilantik

Penyediaan batu peket

Buku daftar kematian

Pengerusi masjid kariah

Kematian

Laporkan di pejabat agama daerah

45

iv. Ukuran

Kadar ukuran untuk setiap plot kubur telah ditetapkan dan dipersetujui

majlis Agama Islam Johor. Penetapan kadar ukuran ini adalah untuk

memastikan plot kubur tersusun dan tidak melanggar hukum syariat.

Jadual 4.2 : Kadar ukuran kubur

Panjang lubang

kubur

6 kaki (183 cm) / mengikut panjang

jenazah

Lebar lubang kubur 2 kaki (60.5 cm)

Dalam lubang kubur 6 kaki (183 cm)


Jadual 4.3 : Jarak antara kubur

Jarak antara kepala

dan kaki kubur

1 kaki (35cm)

Jarak antara sisi

kubur

1 kaki (35 cm)


Jadual 4.4 : Kadar ukuran kepuk dan nisan

Panjang kepuk 6.5 kaki (198 cm) termasuk tapak

Lebar kepuk 2.5 kaki (75.5 cm) termasuk tapak

Tinggi kepuk 1 kaki (30.5 cm)

Tinggi nisan 2 kaki (60.5 cm) termasuk yang tertanam


46

v. Penggunaan kepuk

Pembinaan kepuk bagi tanah perkuburan Islam kerajaan hendaklah

mendapat kebenaran dan kelulusan daripada pegawai tadbir agama

daerah manakala bagi kubur kariah, perlu mendapat kebenaran

terlebih dahulu daripada jawatankuasa masjid dan surau. Untuk

memastikan bahawa pemasangan kepuk dan perletakan tanda

menghala ke arah kiblat, hendaklah diawasi kerja-kerja tersebut oleh

pegawai tadbir agama daerah atau wakilnya. Kepuk yang diletakkan di

atas pusara hendaklah tidak mengambil kawasan yang lebih besar dari

kadar asal liang kubur.

Ukuran kepuk hendaklah mengikut ukuran yang telah ditetapkan oleh

Majlis Agama/Jabatan Agama Johor. Pembuatan kepuk dan batu nisan

Documents

KAJIAN TERHADAP PENGURUSAN TANAH PERKUBURAN ISLAM DI BATU PAHAT