Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
Książnica Beskidzka
Dział Informacyjno-Bibliograficzny
i Zbiorów Regionalnych
Kalendarium
ważniejszych rocznic i wydarzeń
przypadających w roku 2020
Bielsko-Biała 2019 r.
2
SPIS TREŚCI
Wstęp……………………………………………………3
Wybrane święta i obchody stałe……………………… 4
Rok 2020 ogłoszono Rokiem…………………………..17
Rocznice polskie i światowe………………………….. 18
Rocznice regionalne…………………………………. 120
Inne rocznice regionalne……………………………. 228
3
WSTĘP
Kalendarium ważniejszych rocznic przypadających w roku 2020 zawiera daty
związane z życiem pisarzy, poetów, artystów, osób mających wpływ na
literaturę, kulturę, historię, naukę polską i światową. Wśród wymienionych
postaci są laureaci Nagrody Nobla, zarówno literackiej, jak też innych dziedzin
– malarze, kompozytorzy, muzycy, naukowcy, działacze polityczni, społeczni
oraz twórcy regionalni.
Kalendarium przygotowane zostało przede wszystkim z myślą
o nauczycielach i bibliotekarzach bibliotek Bielska-Białej i powiatu bielskiego.
Jest opracowaniem informacyjnym stanowiącym materiał pomocniczy
w planowaniu imprez kulturalnych, wystaw, prelekcji oraz przy
przygotowywaniu zestawień bibliograficznych.
W rozdziale Rocznice regionalne przedstawione zostały wybrane wydarzenia
oraz osoby związane z Bielskiem-Białą, powiatem bielskim oraz regionem, czy
to ze względu na miejsce urodzenia, czy też w związku z ich działalnością.
Jeśli nastąpił zbieg dat rocznicowych urodzin i śmierci notę umieszczono przy
każdym opisie osobno.
Patroni Roku i Wydarzenia Rocznicowe roku 2020 uchwalone przez Sejm
Rzeczypospolitej Polskiej zostały zaznaczone kolorem czerwonym.
Źródła:
1. Kalendarium rocznic i wydarzeń : ściąga dla bibliotekarzy, nauczycieli
i animatorów kultury. Oprac. Grażyna Bilska. Warszawa, Wydawnictwo
Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich 2016
2. Kalendarz ważniejszych rocznic przypadających w roku 2008. Oprac. Jolanta
Sładek, Magdalena Tomecka. Katowice, Biblioteka Śląska
w Katowicach 2007
3. Barwicka-Picheta Dobrosława, Picheta Jan: Kalendarium. „Kalendarz
Beskidzki” 2020, s. 37–43
4. Mościbrodzka Dorota, Tomasik Marta: Kalendarium rocznic 2015. „Poradnik
Bibliotekarza” 2015, nr 12, dod. „Kalendarium rocznic 2015”, s. 1–9 [online]
[dostęp: 10.12.2019].
http://poradnikbibliotekarza.pl/new/pliki/Rocznice_kalendarium2015.pdf
5. Wikipedia, wolna encyklopedia [online] [dostęp: 21.10.2019].
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia
6. Datownik Regionalny Książnicy Beskidzkiej [online] [dostęp: 21.06.2019].
http://datownik.ksiaznica.bielsko.pl/
4
WYBRANE ŚWIĘTA I OBCHODY STAŁE
01.01 Nowy Rok
01.01 Światowy Dzień Pokoju
06.01 Dzień Filatelisty
09.01 Dzień Ligi Ochrony Przyrody
15.01 Dzień Wikipedii
17.01 Dzień Dialogu z Judaizmem
18.01 Dzień Kubusia Puchatka
21.01 Dzień Babci
22.01 Dzień Dziadka
24.01 Światowy Dzień Środków Masowego Przekazu
25.01 Dzień Kryptologii
26.01 Dzień Dialogu z Islamem
26.01 Dzień Transplantologii
26.01 Światowy Dzień Celnictwa
26.01 Światowy Dzień Trędowatych
27.01 Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holocaustu
31.01 Światowy Dzień Przytulania
02.02 Dzień Handlowca
04.02 Światowy Dzień Walki z Rakiem
08.02 Dzień Bezpiecznego Internetu
08.02 Światowy Dzień Służby Więziennej
11.02 Światowy Dzień Chorego
12.02 Międzynarodowy Dzień Dzieci Żołnierzy
12.02 Ogólnopolski Dzień Pisania Piórem
13.02 Światowy Dzień Radia
14.02 Dzień Zakochanych – Walentynki
15.02 Światowy Dzień Młodzieży Prawosławnej
17.02 Światowy Dzień Kota
20.02 Światowy Dzień Sprawiedliwości Społecznej
5
21.02 Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego
21.02 Międzynarodowy Dzień Przewodnika Turystycznego
22.02 Europejski Dzień Ofiar Przestępstw
22.02 Dzień Myśli Braterskiej
23.02 Międzynarodowy Dzień Pomocy Potrzebującym
23.02 Ogólnopolski Dzień Walki z Depresją
26.02 Dzień Dinozaura
27.02 Międzynarodowy Dzień Niedźwiedzia Polarnego
28.02 Światowy Dzień Chorób Rzadkich
01.03 Międzynarodowy Dzień Walki Przeciwko Zbrojeniom Atomowym
01.03 Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych
01.03 Światowy Dzień Obrony Cywilnej
03.03 Międzynarodowy Dzień Pisarzy
03-09.03 Międzynarodowy Tydzień E-książki
05.03 Międzynarodowy Dzień Dziecka w Mediach
06.03 Europejski Dzień Logopedy
08.03 Międzynarodowy Dzień Kobiet
09.03 Dzień Statystyki Polskiej
10.03 Dzień Mężczyzn
11.03 Dzień Sołtysa
12.03 Światowy Dzień Drzemki w Pracy
15.03 Dzień Piekarza i Cukiernika
15.03 Światowy Dzień Konsumenta
17.03 Światowy Dzień Morza
18.03 Światowy Dzień Słońca
19.03 Światowy Dzień Inwalidów i Ludzi Niepełnosprawnych
19.03 Dzień Jedności Kaszubów
19.03 Dzień Stolarza
20.03 Międzynarodowy Dzień Astrologii
20.03 Światowy Dzień Teatru dla Dzieci i Młodzieży
21.03 Światowy Dzień Poezji
6
21.03 Światowy Dzień Lalkarstwa
21.03 Światowy Dzień Lasu
21.03 Dzień Ziemi
21.03 Dzień Wiosny / Dzień Wagarowicza
21.03 Dzień Walki z Dyskryminacją Rasową
22.03 Światowy Dzień Wody
23.03 Światowy Dzień Meteorologii
24.03 Narodowy Dzień Życia
24.03 Światowy Dzień Gruźlicy
27.03 Międzynarodowy Dzień Teatru
01.04 Prima Aprilis / Światowy Dzień Humoru i Satyry
01.04 Międzynarodowy Dzień Ptaków
01-07.04 Tydzień Czystości Wód
02.04 Międzynarodowy Dzień Książki dla Dzieci
02.04 Światowy Dzień Świadomości Autyzmu
04.04 Światowy Dzień Geografa
07.04 Światowy Dzień Zdrowia
08.04 Międzynarodowy Dzień Romów
11.04 Dzień Radia
11.04 Międzynarodowy Dzień Solidarności Wyzwolonych Więźniów
Politycznych
11.04 Ogólnopolski Dzień Walki z Bezrobociem
11.04 Światowy Dzień Chorych na Chorobę Parkinsona
12.04 Dzień Czekolady
12.04 Dzień Lotnictwa i Kosmonautyki
13.04 Światowy Dzień Pamięci Ofiar Katynia
14.04 Dzień Ludzi Bezdomnych
15.04 Międzynarodowy Dzień Kombatanta
15.04 Światowy Dzień Sztuki
15.04 Światowy Dzień Trzeźwości
16.04 Dzień Pamięci Ofiar Zagłady
17-24.04 Tydzień dla Serca
7
18.04 Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków
18.04 Europejski Dzień Praw Pacjenta
20.04 Międzynarodowy Dzień Wolnej Prasy
22.04 Międzynarodowy Dzień Ziemi
22-29.04 Światowy Tydzień Działań na Rzecz Edukacji
23.04 Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich
24.04 Międzynarodowy Dzień Solidarności Młodzieży
25.04 Międzynarodowy Dzień Świadomości Zagrożenia Hałasem
26. 04 Światowy Dzień Własności Intelektualnej
27.04 Światowy Dzień Grafika
28.04 Światowy Dzień Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Pracy
29.04 Dzień Pamięci o Ofiarach Wojen Chemicznych
29.04 Międzynarodowy Dzień Tańca
29.04 Światowy Dzień Immunologii
29.04 Światowy Dzień Miast Partnerskich
29.04 Dzień Pamięci Żydów
30.04 Międzynarodowy Dzień Jazzu
30.04 Światowy Dzień Sprzeciwu wobec Bicia Dzieci
01.05 Święto Pracy, Międzynarodowy Dzień Solidarności Ludzi Pracy
02.05 Dzień Polonii i Polaków za Granicą
02.05 Święto Flagi Państwowej
03.05 Rocznica Uchwalenia Konstytucji 3 Maja
03.05 Światowy Dzień Wolności Prasy
03.05 Światowy Dzień Bez Komputera
04.05 Dzień Garncarza
04.05 Dzień Hutnika
04.05 Dzień Kominiarza
04.05 Dzień Piekarza
04.05 Międzynarodowy Dzień Strażaka
05.05 Dzień Europy
05.05 Dzień Leśnika i Drzewiarza
8
05.05 Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych
06.05 Europejski Dzień Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego
08.05 Światowy Dzień Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca
08.05 Dzień Bibliotekarza i Bibliotek
08.05 Międzynarodowy Dzień Zwycięstwa
08-15.05 Tydzień Polskiego Czerwonego Krzyża [PCK]
08-15.05 Tydzień Bibliotek
09.05 Dzień Unii Europejskiej
12.05 Międzynarodowy Dzień Pielęgniarek
14.05 Międzynarodowy Dzień Farmaceuty
15.05 Międzynarodowy Dzień Rodziny
15.05 Międzynarodowy Dzień Pamięci Zmarłych na AIDS
15.05 Święto Polskiej Muzyki i Plastyki
15.05 Święto Polskiej Niezapominajki
16.05 Święto Straży Granicznej
17.05 Światowy Dzień Telekomunikacji i Społeczeństwa Informacyjnego
18.05 Międzynarodowy Dzień Muzealnictwa
19.05 Dzień Dobrych Uczynków
20.05 Dzień Artysty Śpiewaka
21.05 Światowy Dzień Kosmosu
22.05 Dzień Praw Zwierząt
22.05 Europejski Dzień Walki z Otyłością
23.05 Światowy Dzień Żółwia
24.05 Europejski Dzień Parków Narodowych
24.05 Dzień Samorządności Lokalnej
24.05 Dzień Słowiańskiego Piśmiennictwa i Kultury
25.05 Międzynarodowy Dzień Zaginionych
25.05 Światowy Dzień Mleka
26.05 Dzień Matki
26.05 Światowy Dzień Stwardnienia Rozsianego
27.05 Dzień Samorządu Terytorialnego
9
29.05 Dzień Drukarza
29.05 Międzynarodowy Dzień Uczestników Misji Pokojowych ONZ
30.05 Europejski Dzień Sąsiada
31.05 Światowy Dzień Rozwoju Kultury
31.05 Dzień Bociana Białego
31.05 Światowy Dzień Bez Papierosa
01.06 Międzynarodowy Dzień Dziecka
01.06 Dzień bez Alkoholu
01-08.06 Ogólnopolski Tydzień Czytania Dzieciom
02.06 Dzień bez Krawata
04.06 Dzień Wolności i Praw Obywatelskich
04.06 Międzynarodowy Dzień Dzieci Będących Ofiarami Agresji
05.06 Światowy Dzień Ochrony Środowiska Naturalnego
08.06 Dzień Informatyka
08.06 Światowy Dzień Oceanów
09.06 Dzień Księgowego
09.06 Dzień Przyjaciół
09.06 Międzynarodowy Dzień Archiwów
10.06 Międzynarodowy Dzień Elektryka
12.06 Światowy Dzień Sprzeciwu wobec Pracy Dzieci
13.06 Święto Dobrych Rad
14.06 Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Nazistowskich Obozów
Koncentracyjnych
14.06 Światowy Dzień Krwiodawcy
15.06 Europejski Dzień Wiatru
15.06 Ogólnopolski Dzień Dogoterapii
15.06 Światowy Dzień Praw Osób Starszych
16.06 Międzynarodowy Dzień Pomocy Dzieciom Afrykańskim
16.06 Ogólnopolskie Święto Wolnych Książek [tzw. Bookcrossing]
20.06 Światowy Dzień Uchodźcy
20.06 Światowe Święto Muzyki
22.06 Dzień Kultury Fizycznej
10
22/23.06 Noc Świętojańska
23.06 Dzień Ojca
23.06 Dzień Służby Publicznej
24.06 Światowy Dzień Chorych na Osteoporozę
25.06 Dzień Żeglarza
26.06 Międzynarodowy Dzień Zapobiegania Narkomanii
27.06 Światowy Dzień Rybołówstwa
27.06 Światowy Dzień Walki z Cukrzycą
29.06 Dzień Ratownika [WOPR]
29.06 Dzień Stoczniowca
01.07 Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości
01.07 Światowy Dzień Architektury
01.07 Światowy Dzień Psa
11.07 Światowy Dzień Ludności
15.07 Światowy Dzień bez Telefonu Komórkowego
18.07 Narodowy Dzień Nelsona Mandeli
19.07 Dzień Czerwonego Kapturka
24.07 Święto Policji
25.07 Dzień Bezpiecznego Kierowcy
30.07 Międzynarodowy Dzień Koleżeństwa
31.07 Dzień Skarbowości
01.08 Narodowy Dzień Pamięci Powstania Warszawskiego
02.08 Światowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti
10.08 Dzień Przewodników i Ratowników Górskich
11.08 Dzień Konserwatora Zabytków
12.08 Międzynarodowy Dzień Młodzieży
12.08 Dzień Pracoholików
13.08 Międzynarodowy Dzień Osób Leworęcznych
14.08 Dzień Energetyka
15.08 Dzień Wojska Polskiego
19.08 Światowy Dzień Pomocy Humanitarnej
11
23.08 Europejski Dzień Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu /
Międzynarodowy Dzień Czarnej Wstążki
28.08 Święto Lotnictwa Polskiego
29.08 Dzień Strażnika Miejskiego
30.08 Dzień Działkowca
30.08 Międzynarodowy Dzień Pamięci Osób Zaginionych
31.08 Dzień Wolności i Solidarności
01.09 Światowy Dzień Pokoju
01.09 Dzień Kombatanta
01.09 Dzień Weterana
01.09 Święto Wojsk Obrony Przeciwlotniczej
02.09 Narodowe Czytanie
05.09 Międzynarodowy Dzień Postaci z Bajek [obchodzone również 05.11]
08.09 Międzynarodowy Dzień Walki z Analfabetyzmem
08.09 Dzień Dobrej Wiadomości
08.09 Dzień Marzyciela
09.09 Międzynarodowy Dzień Urody
09.09 Światowy Dzień Pierwszej Pomocy
10.09 Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom
12.09 Dzień Programisty
12.09 Dzień Wojsk Lądowych
15.09 Dzień Solidarności z Osobami Chorymi na Schizofrenię
15.09 Międzynarodowy Dzień Demokracji
15-17.09 Sprzątanie Świata
16.09 Dzień Polskiego Bluesa
17.09 Światowy Dzień Sybiraka
17.09 Dzień Pamięci Ofiar Agresji Sowieckiej na Polskę
18.09 Światowy Dzień Geologa
18.09 Światowy Dzień Monitorowania Wody
21.09 Światowy Dzień Dziecięcego Orderu Uśmiechu
21.09 Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu
21.09 Dzień Służby Celnej
12
21.09 Międzynarodowy Dzień Pokoju
21.09 Światowy Dzień Chorych na Alzheimera
22.09 Europejski Dzień bez Samochodu
22-30.09 Dzień Morza
24.09 Międzynarodowy Dzień Niesłyszących / Międzynarodowy Dzień
Głuchych
24.09 Światowy Dzień Serca
26.09 Dzień Polskiej Wikipedii
26.09 Europejski Dzień Języków / Międzynarodowy Dzień Języków
Obcych
26.09 Ogólnopolski Dzień Aptekarza
27.09 Dzień Polskiego Państwa Podziemnego
27.09 Światowy Dzień Turystyki
27.09 Tydzień Zakazanych Książek
28.09 Międzynarodowy Dzień Prawa do Informacji
29.09 Dzień Kuriera i Przewoźnika
29.09 Ogólnopolski Dzień Głośnego Czytania
30.09 Dzień Chłopaka
30.09 Międzynarodowy Dzień Tłumacza
01.10 Międzynarodowy Dzień Ludzi Starszych / Międzynarodowy Dzień
Seniora
01.10 Światowy Dzień Walki z Wirusowym Zapaleniem Wątroby
01.10 Dzień Polskiej Harcerki
01.10 Europejski Dzień Ptaków
01.10 Międzynarodowy Dzień Lekarza
01.10 Międzynarodowy Dzień Muzyki
01-31.10 Międzynarodowy Miesiąc Bibliotek Szkolnych
01-31.10 Miesiąc Dobroci dla Zwierząt
01-31.10 Miesiąc Walki z Rakiem
02.10 Międzynarodowy Dzień bez Przemocy
02.10 Światowy Dzień Habitatu / Światowy Dzień Mieszkalnictwa
04.10 Światowy Dzień Onkologii
13
04.10 Światowy Dzień Zwierząt
04-10.10 Światowy Tydzień Przestrzeni Kosmicznej
05.10 Światowy Dzień Nauczyciela
06.10 Światowy Dzień Uśmiechu
09.10 Światowy Dzień Poczty / Dzień Znaczka Pocztowego
09-15.10 Międzynarodowy Tydzień Pisania Listów
10.10 Dzień Drzewa
10.10 Światowy Dzień Przeciw Karze Śmierci
10.10 Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego
11.10 Międzynarodowy Dzień Dziewcząt
11.10 Międzynarodowy Dzień Ograniczania Klęsk Żywiołowych
12.10 Światowy Dzień Chorób Reumatycznych
12.10 Dzień Bezpiecznego Komputera
12.10 Światowy Dzień Wzroku
13.10 Dzień Ratownictwa Medycznego
13.10 Dzień Dawcy Szpiku
14.10 Światowy Dzień Normalizacji
14.10 Dzień Edukacji Narodowej
14.10 Światowy Dzień Hospicjów i Opieki Paliatywnej
15.10 Europejski Dzień Walki z Rakiem Piersi
15.10 Międzynarodowy Dzień Kobiet Wiejskich
15.10 Międzynarodowy Dzień Białej Laski
16.10 Dzień Papieża Jana Pawła II
16.10 Światowy Dzień Chleba
16.10 Światowy Dzień Żywności Organizacji Narodów Zjednoczonych
17.10 Światowy Dzień Walki z Ubóstwem
18.10 Dzień Łączności / Dzień Poczty Polskiej / Dzień Listonosza
18.10 Święto Wojsk Łączności i Informatyki
18.10 Światowy Dzień Menopauzy i Andropauzy
19.10 Międzynarodowy Dzień Mediacji
20.10 Światowy Dzień Osteoporozy
14
20.10 Światowy Dzień Statystyki
20.10 Europejski Dzień Seniora
22.10 Światowy Dzień Misyjny
22.10 Światowy Dzień Osób Jąkających [się]
23-27.10 Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
24.10 Światowy Dzień Informacji na Temat Rozwoju
24.10 Dzień Organizacji Narodów Zjednoczonych
24.10 Światowy Dzień Origami
24.10 Światowy Dzień Walki z Otyłością
24-30.10 Światowy Tydzień Pokoju / Tydzień Rozbrojenia
25.10 Święto Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
25.10 Dzień Kundelka
25.10 Dzień Młodzieży PCK
26.10 Światowy Dzień Donacji i Transplantacji
30.10 Światowy Dzień Kobiecości / Dzień Spódnicy
31.10 Światowy Dzień Oszczędności
31.10 Światowy Dzień Rozrzutności
31.10 Dzień Reformacji
01.11 Dzień Wszystkich Świętych
02.11 Dzień Zaduszny
03.11 Dzień św. Huberta – Święto Myśliwych Hubertus
05.11 Międzynarodowy Dzień Języka Romskiego
05.11 Międzynarodowy Dzień Postaci z Bajek [obchodzony również 05.09]
06-12.11 Europejski Tydzień Jakości
08.11 Europejski Dzień Zdrowego Jedzenia i Gotowania / Dzień
Zdrowego Śniadania
09.11 Europejski Dzień Wynalazcy
09.11 Międzynarodowy Dzień Walki z Faszyzmem i Antysemityzmem
09.11 Światowy Dzień Jakości
10.11 Dzień Jeża
10.11 Światowy Dzień Nauki dla Pokoju i Rozwoju
11.11 Narodowe Święto Niepodległości
15
11.11 Dzień Służby Cywilnej
12.11 Światowy Dzień Bicia Rekordów
13.11 Międzynarodowy Dzień Niewidomych
14.11 Światowy Dzień Walki z Cukrzycą
14.11 Światowy Dzień Seniora
15.11 Dzień Uwięzionego Pisarza
15.11 Światowy Dzień Emigranta
16.11 Światowy Dzień Tolerancji
16.11 Światowy Dzień Filozofii
16.11 Światowy Dzień Rzucania Palenia Tytoniu
17.11 Światowy Dzień Studenta
17.11 Światowy Dzień Wcześniaka
17.11 Dzień bez Długów
17.11 Międzynarodowy Dzień Studentów
18.11 Światowy Dzień Pamięci o Ofiarach Wypadków Drogowych
19.11 Światowy Dzień Zapobiegania Przemocy Wobec Dzieci
19.11 Międzynarodowy Dzień Mężczyzn
20.11 Powszechny Dzień Dziecka / Dzień Ochrony Praw Dziecka
21.11 Dzień Pracownika Socjalnego
21.11 Międzynarodowy Dzień bez Papierosa
21.11 Światowy Dzień Telewizji
21.11 Światowy Dzień Życzliwości i Pozdrowień
22-26.11 Dni Honorowego Krwiodawstwa Polskiego Czerwonego Krzyża
25.11 Dzień Kolejarza
25.11 Dzień Tramwajarza
25.11 Międzynarodowy Dzień Eliminacji Przemocy Wobec Kobiet
25.11 Światowy Dzień Pluszowego Misia
25.11 Dzień bez Zakupów
29.11 Dzień Podchorążego
30.11 Andrzejki
01.12 Światowy Dzień Walki z AIDS
16
01-07.12 Europejski Tydzień Autyzmu
01-10.12 Dni Walki z Gruźlicą i Chorobami Płuc
02.12 Światowy Dzień Walki z Uciskiem / Międzynarodowy Dzień
Upamiętniający Zniesienie Niewolnictwa
03.12 Międzynarodowy Dzień Osób Niepełnosprawnych
04.12 Barbórka – Dzień Górnika
05.12 Międzynarodowy Dzień Wolontariusza
06.12 Mikołajki
07.12 Międzynarodowy Dzień Lotnictwa Cywilnego
08.12 Dzień Kupca
09.12 Dzień Przeciwdziałania Korupcji
10.12 Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka
10.12 Międzynarodowy Dzień Praw Zwierząt
10.12 Światowy Dzień Ochrony Praw Dziecka
12.12 Dzień Chruścików
11.12 Międzynarodowy Dzień Zdrowia
13.12 Dzień Księgarza
13.12 Dzień Pamięci Ofiar Stanu Wojennego
13.12 Światowy Dzień Telewizji dla Dzieci
17.12 Dzień bez Przekleństw
18.12 Międzynarodowy Dzień Migrantów
20.12 Międzynarodowy Dzień Solidarności
20.12 Dzień Ryby
25.12 Boże Narodzenie
23.12 Międzynarodowy Dzień Snowboardu
28.12 Międzynarodowy Dzień Pocałunku
31.12 Noc Sylwestrowa
17
S E J M R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J
ROK 2020 OGŁOSIŁ:
Rokiem Świętego Jana Pawła II
w 100. rocznicę urodzin i 15. rocznicę śmierci
Rokiem Hetmana Stanisława Żółkiewskiego
w 400. rocznicę śmierci
Rokiem Bitwy Warszawskiej w 100. rocznicę bitwy
Rokiem Romana Ingardena w 50. rocznicę śmierci
Rokiem Leopolda Tyrmanda w 100. rocznicę urodzin i 35. rocznicę śmierci
UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 13 czerwca 2019 r.
18
ROCZNICE POLSKIE I ŚWIATOWE
870. rocznica urodzin Wincentego Kadłubka (mistrz Wincenty zwany
Kadłubkiem; ok. 1150–1223), polskiego kronikarza, kapelana i kancelisty na
dworze Kazimierza Sprawiedliwego. Biskup krakowski, beatyfikowany w 1764.
Pierwszy uczony i pisarz Polak, jeden z najważniejszych przedstawicieli
humanizmu chrześcijańskiego przełomu XII i XIII w. Autor dzieła pt. Kroniki dziejów Polski.
700. rocznica urodzin Mikołaja z Oresme (ok. 1320–1382), francuskiego
średniowiecznego filozofa, uznanego tłumacza i komentatora dzieł Arystotelesa.
Badacz w dziedzinie matematyki, ekonomii, fizyki i astronomii. Katolicki biskup
Lisieux, doradca króla Karola V Mądrego.
475. rocznica urodzin Sebastiana Fabiana Klonowica (niekiedy Klonowicz;
1545–1602), polskiego poety, kompozytora, wykładowcy w Akademii
Zamojskiej. Sympatyk ruchu reformacyjnego, tłumacz dzieł Katona i Erazma
z Rotterdamu.
470. rocznica urodzin Johna Napiera (1550–1617), szkockiego uczonego,
matematyka. Rozpowszechnił sposób budowy tablic logarytmicznych, układał
również tablice trygonometryczne. Zapoczątkował współczesną notację
ułamków.
470. rocznica urodzin Willema Barentsa (ok. 1550–1597), holenderskiego
żeglarza i podróżnika, odkrywcy Wyspy Niedźwiedziej i Spitsbergenu, od jego
nazwiska pochodzi nazwa Morza Barentsa i Wyspy Barentsa.
255. rocznica urodzin Cypriana Godebskiego (1765–1809), polskiego poety,
prozaika, redaktora „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych”. Członek Towarzystwa
Przyjaciół Nauk w Warszawie. Zapoczątkował nurt literatury pozostającej
w ścisłym związku z walką wyzwoleńczą, stworzył ideał żołnierza-poety.
Ważniejsze utwory: Wiersz do siebie samego, Wiersz do Legiów polskich.
Pochwała Konfucjusza, filozofa chińskiego, Dzieło o literaturze narodowej.
210. rocznica urodzin Samuela Orgelbranda (1810–1868), nakładcy, drukarza,
księgarza, wydawcy m.in. czasopisma „Przegląd Warszawski”, dzieł Józefa
Ignacego Kraszewskiego, Encyklopedii Powszechnej w 28 tomach.
19
STYCZEŃ
02.01 – 100. rocznica urodzin Isaaca Asimova (1920–1992), amerykańskiego
pisarza i profesora biochemii pochodzenia rosyjsko-żydowskiego, autora książek
fantastycznonaukowych oraz popularnonaukowych, a także twórcy
hipotetycznych praw robotyki. Twórca cykli powieściowych: Roboty, Imperium
Galaktyczne, Fundacja. Najbardziej znane ekranizacje to: Ja, robot oraz Człowiek
przyszłości.
02.01 – 35. rocznica śmierci Igora Sikiryckiego (1920–1985), polskiego poety,
pisarza, tłumacza, satyryka, dziennikarza i spikera radiowego. Kierownik Teatru
Satyryków w Łodzi, Teatru Lalek Arlekin. Współpracował z czasopismami
„Szpilki”, „Płomyk”, „Płomyczek”. Pisał wiersze Nocny połów, satyry Igraszki
i fraszki, reportaże, wiersze i bajki dla dzieci Cyrk w Szczyrku, powieści dla
młodzieży Pietrek z Puszczy Piskiej. Kawaler Orderu Uśmiechu (1983).
03.01 – 135. rocznica urodzin Raula Koczalskiego (Raoul Koczalski, pseud.
Jerzy Armando ; 1885–1948), polskiego pianisty i kompozytora, profesora
w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Poznaniu i Warszawie. Twórca
utworów kameralnych, symfonicznych, koncertów, kompozycji fortepianowych,
pieśni, oper i baletów. Autor sonaty G-dur, opery Raymond, poematu
symfonicznego Zaklęcie, utworów fortepianowych Fantazja.
03.01 – 75. rocznica śmierci Ferdynanda Ossendowskiego (1878–1945),
polskiego pisarza, publicysty, dziennikarza, podróżnika, chemika, geografa,
nauczyciela akademickiego, działacza politycznego, naukowego i społecznego.
Uczestnik wielu podróży do krajów Europy, Azji, Ameryki i Afryki. Autor
reportaży, nowel, powieści podróżniczych dla dorosłych i młodzieży: Chmura nad Gangesem, Za Chińskim Murem, Huragan.
04.01 – 105. rocznica urodzin Tytusa Karpowicza (1915–2009), polskiego
pisarza, autora książek przyrodniczych dla dzieci i młodzieży. Publikował m.in.
w periodykach: „Dookoła Świata”, „Poznaj Swój Kraj”, „Wiadomości
Wędkarskie”, „Łowiec Polski”. Autor cyklu powieści Księga puszczy: Szlakiem czarnego zwierza, Bałabuszka – Złoty Lis, Tytan, byk nad byki.
04.01 – 60. rocznica śmierci Alberta Camusa (1913–1960), algierskiego pisarza
noszącego obywatelstwo francuskie, dramaturga, eseisty i publicysty, reżysera
teatralnego. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury(1957). Czołowy
reprezentant egzystencjalizmu w literaturze. Autor powieści: Obcy, Dżuma,
Upadek, Pierwszy człowiek, dramatów Kaligula, Stan oblężenia, esejów Mit Syzyfa, zbiorów opowiadań Lato, Wygnanie i królestwo.
20
04.01 – 55. rocznica śmierci T.S. Eliota (właśc. Thomas Stearns Eliot ; 1888–
1965), amerykańsko-brytyjskiego poety, przedstawiciela modernizmu,
dramaturga i eseisty. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1948).
Autor utworów lirycznych Ziemia jałowa, Wydrążeni ludzie, Popielec oraz sztuk
teatralnych: Mord w katedrze, Zjazd rodzinny, Coctail party. Zwolennik teatru
swobodnie łączącego rozmaite konwencje i techniki pisarskie.
04.01 – 5. rocznica śmierci Edmunda Wnuka-Lipińskiego (1944–2015),
polskiego socjologa, profesora, nauczyciela akademickiego, pisarza fantastyki
naukowej. Specjalizował się w powieściach fantastyki socjologicznej.
Opublikował trylogię Apostezjon składającą się z pozycji: Wir pamięci, Rozpad
połowiczny i Mord założycielski oraz dzieła z zakresu socjologii, m.in. Świat
międzyepoki, Granice wolności. Pamiętnik polskiej transformacji.
05.01 – 125. rocznica śmierci Władysława Podkowińskiego (1866–1895),
polskiego malarza, ilustratora, prekursora polskiego impresjonizmu. Ilustrator
książek, kalendarzy i czasopism: „Biesiada Literacka”, „Kłosy”, „Wędrowiec”.
Najbardziej znanym obrazem jest Szał uniesień, który w 1894 wywołał skandal
obyczajowy. Podkowiński pociął własne dzieło tuż przed planowanym
zamknięciem wystawy. Zaliczany do artystów przeklętych artiste maudit.
05.01– 90. rocznica urodzin Jana Lebensteina (1930–1999), polskiego malarza
i grafika. Uprawiał malarstwo figuratywne z elementami surrealizmu
i abstrakcji. Zilustrował m.in. Folwark zwierzęcy George'a Orwella i kilka ksiąg
biblijnych: Księga Genesis, Księga Hioba, Apokalipsa św. Jana – jako cykle
witraży oraz grafik. Otrzymał Grand Prix na I Biennale Młodych w Paryżu
(1959). Uhonorowany Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1998).
05.01 – 50. rocznica śmierci Maxa Borna (1882–1970), matematyka i fizyka
niemiecko-żydowskiego pochodzenia, współtwórcy mechaniki kwantowej,
laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1954). Na jego nagrobku wyryto
fundamentalne równanie mechaniki kwantowej: pq – qp = h/2πi.
06.01 – Święto Trzech Króli czyli Objawienie Pańskie – święto chrześcijańskie
obchodzone na pamiątkę Trzech Mędrców (Króli), którzy udali się do Betlejem,
aby oddać pokłon nowo narodzonemu Jezusowi Chrystusowi. W Kościele
katolickim obchodzone jest 6 stycznia każdego roku.
06.01 – 145. rocznica śmierci Piotra Wysockiego (1797–1875), polskiego
działacza niepodległościowego, pułkownika Wojska Polskiego, przywódcy
sprzysiężenia podchorążych inicjującego powstanie listopadowe (1830).
Odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari (1831).
21
06.01 – 90. rocznica urodzin Cezarego Leżeńskiego (pseud. Jerzy Nałęcz, Marek
; 1930–2006), polskiego pisarza, doktora nauk humanistycznych, dziennikarza.
Podpułkownik Wojska Polskiego. Redaktor naczelny „Kuriera Polskiego”. Prezes
Towarzystwa Kontroli Rekordów Niecodziennych. Autor książek: Barwy i rytmy
Śląska, Strachy z pałacowej wieży, My chłopcy też wojsko. Kanclerz
Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu.
07.01 – Kościół prawosławny i wierni innych obrządków wschodnich obchodzą
Boże Narodzenie.
07.01 – 5. rocznica śmierci Tadeusza Konwickiego (1926–2015), polskiego
prozaika, scenarzysty, reżysera filmowego. Pozostawił bogatą spuściznę
literacką: Sennik współczesny, Kompleks polski, Mała apokalipsa i filmową.
Wyreżyserował filmy Ostatni dzień lata, Salto, Dolina Issy, Lawa. Autor
scenariuszy do filmów Matka Joanna od Aniołów, Faraon.
08.01 – 85. rocznica urodzin Elvisa Presleya (1935–1977), amerykańskiego
piosenkarza i aktora, jednej z ważniejszych ikon popkultury XX wieku, znanego
powszechnie jako Elvis, często nazywanego Królem Rock and Rolla lub po
prostu Królem.
08.01 – 5. rocznica śmierci Krystyny Nepomuckiej (1920–2015), polskiej
pisarki, autorki ponad 30 powieści i wielu artykułów. Redaktorka czasopism
„Za i przeciw” oraz „Chłopska Droga”. Rozgłos i uznanie przyniosło jej
Małżeństwo niedoskonałe, które zapoczątkowało całą sagę powieści z cyklu
Niedoskonałości i doskonałości.
09.01 – 130. rocznica urodzin Karela Čapka (1890–1938), czeskiego prozaika,
dramatopisarza, publicysty i tłumacza, prekursora powieści science fiction, autora
m.in. powieści Inwazja jaszczurów, Krakatit, Fabryka absolutu, nowel Opowieści z różnych kieszeni, powieści dla dzieci Daszeńka czyli żywot szczeniaka.
09.01 – 75. rocznica urodzin Małgorzaty Musierowicz (1945-), polskiej pisarki,
autorki książek dla dzieci i młodzieży, ilustratorki. Twórczyni cyklu
powieściowego dla młodzieży Jeżycjada. Jej powieści zostały przetłumaczone
m.in. na język czeski, niemiecki, szwedzki, węgierski i japoński. Kawaler Orderu
Uśmiechu (1994). Odznaczona Medalem Polskiej Sekcji IBBY za całokształt
twórczości (2008).
22
11.01 – 105. rocznica śmierci Zygmunta Miłkowskiego (pseud. Teodor Tomasz
Jeż ; 1824–1915), polskiego pisarza, publicysty i działacza niepodległościowego.
Redaktor paryskiego dwutygodnika „Wolne Polskie Słowo”. Autor powieści,
historycznych: Wasyl Hołub, Ci i tamci, Za króla Olbrachta oraz pamiętników
Od kolebki przez życie. Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Niepodległości
z Mieczami za pracę w dziele odzyskania niepodległości (1933).
11.01 – 80. rocznica śmierci Michała Mariana Siedleckiego (1873–1940),
polskiego zoologa, działacza na rzecz ochrony przyrody w Polsce.
Współinicjator powstania Morskiego Laboratorium Rybackiego na Helu,
uczestnika wypraw naukowych do Egiptu, Indii, Afryki, na Cejlon. Autor wielu
prac naukowych i rozpraw specjalnych: Państwa zwierzęce, Na rafach koralowych. Zginął w obozie Sachsenhausen.
12.01 – 20. rocznica śmierci Bolesława Faca (1929–2000), polskiego poety,
prozaika, publicysty, tłumacza. Animator życia literackiego i kulturalnego
w Gdańsku. Współtwórca teatru studenckiego Kontrapunkt, Grupy Literackiej
Seledyn, kabaretu Szkoła Grafomanów. Autor tomów wierszy Gotyk dźwięku,
Ścinanie kani, powieści Mroczne uciechy wojny, Na pamięć, sztuk teatralnych,
a także przekładów z niemieckiej literatury współczesnej.
13.01 – 35. rocznica śmierci Adama Marczyńskiego (1908–1985), polskiego
malarza, rysownika, grafika oraz scenografa. Profesor Akademii Sztuk Pięknych
w Krakowie. Autor polichromii kościelnych w Nowym Wiśniczu, katedrze
tarnowskiej, Brzesku, Sokołówie Małopolskim. Ilustrator książek, m.in
Niebieskie kartki A. Rudnickiego, Porwanie w Tiutiurlistanie W. Żukrowskiego,
Pamiętniki Paska, Niespokojne godziny I. Jurgielewiczowej.
14.01 – 250. rocznica urodzin Jerzego Adama Czartoryskiego (pseud.
Toulouzan ; 1770–1861), polskiego męża stanu, pisarza, poety, mecenasa sztuki
i kultury. Minister spraw zagranicznych Imperium Rosyjskiego, prezes Rządu
Narodowego Królestwa Polskiego. Założyciel politycznego obozu
konserwatywno-liberalnego Hotel Lambert. Odznaczony Orderem Orła Białego
(1815). Ważniejsze dzieła: Królowa Jadwiga, Wiejskie ogrody, O pańszczyźnie.
17.01 – 200. rocznica urodzin Anny Brontë (pseud. Acton ; 1820–1849),
angielskiej pisarki, jednej z trzech sławnych sióstr-pisarek Brontë. Wspólnie
z siostrami Charlotte i Emily Jane pisała wiersze i opowiadania. W 1846 wydano
tomik poezji, złożony z utworów trzech sióstr Brontë. Wiersze, ukazały się pod
męskimi pseudonimami Currer, Ellis i Acton Bell. Anne wydała dwie powieści:
Agnes Grey i Lokatorka Wildfell Hall.
23
18.01 lub 30.01 – 120. rocznica urodzin Izaaka Dunajewskiego (1900–1955),
rosyjskiego kompozytora i dyrygenta żydowskiego pochodzenia. Tworzył pieśni,
balety, operetki oraz muzykę do przedstawień teatralnych i filmów. Twórca
„jazzu rosyjskiego”. Najbardziej znane utwory: Pieśń o Ojczyźnie, Marsz
sportowy oraz muzyka do filmów Świat się śmieje i Wołga-Wołga.
18.01 – 80. rocznica śmierci Kazimierza Przerwy-Tetmajera (1865–1940),
polskiego poety, nowelisty, powieściopisarza, dramaturga. Współpracował m.in.
z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Kurierem Warszawskim”. Wydał osiem serii
Poezji. Zafascynowany góralskim folklorem napisał cykl opowieści Na skalnym
Podhalu, epopeję tatrzańską Legenda Tatr, składającą się z dwóch części:
Maryna z Hrubego i Janosik Nędza Litmanowski.
19.01 – 155. rocznica śmierci Pierre’a-Josepha Proudhona (1809–1865),
francuskiego polityka, ekonomisty, socjologa i dziennikarza. Uważany za ojca
anarchizmu. Stworzył podwaliny pod anarchistyczny indywidualizm, gwałtownie
atakował państwo, Kościół oraz system kapitalistyczny. Autor eseju Co to jest
własność? W książce Wyznania rewolucjonisty ogłosił m.in. „Anarchia to
porządek”.
19.01 – 80. rocznica śmierci Ignacego Chrzanowskiego (1866–1940), polskiego
historyka literatury, publicysty, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Redaktor
m.in. „Przeglądu Pedagogicznego”, „Ateneum”, „Pamiętnika Literackiego”.
Współzałożyciel Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej (1905). Autor dzieła
Historia literatury niepodległej Polski oraz 50 tomów serii Prace historyczno-
literackie.
19.01 – 45. rocznica śmierci Kazimierza Wyki (1910–1975), polskiego historyka
literatury, eseisty, krytyka literackiego. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,
poseł na Sejm PRL, członek Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-
Radzieckiej. Redaktor pisma literackiego „Twórczość”. Współtwórca Instytutu
Badań Literackich. Znane dzieła: Pogranicze powieści, Szkice literackie i artystyczne, Pokolenia literackie.
20.01 – 100. rocznica urodzin Federica Felliniego (1920–1993), włoskiego
reżysera i scenarzysty filmowego, znanego ze swojego barokowego, cyrkowego,
onirycznego stylu, czołowego przedstawiciela europejskiego kina autorskiego,
czterokrotnego laureata Oscara i nagrody Akademii Filmowej za całokształt
twórczości (1993). Twórca m.in. filmów La strada, Noce Cabirii, Słodkie życie,
Osiem i pół, Ginger i Fred.
20.01 – 15. rocznica śmierci Jana Nowaka Jeziorańskiego (właśc. Zdzisław
Antoni Jeziorański, pseud. Janek, Jan Nowak, Jan Zych ; 1914–2005), polskiego
polityka, politologa, działacza społecznego, dziennikarza. Kurier i emisariusz
Komendy AK i Rządu RP w Londynie. Kierował Rozgłośnią Polską Radia Wolna
Europa. Kawaler Orderu Orła Białego (1994).
24
21.01 – 115. rocznica urodzin Wandy Wasilewskiej (1905–1964), polskiej
i radzieckiej działaczki komunistycznej, pisarki, poetki i polityka. Prekursorka
realizmu socjalistycznego w literaturze polskiej. Autorka powieści: Ojczyzna,
Oblicze dnia, Pieśń nad Wodami, Tęcza. Wydawała też powieści dla młodzieży:
Królewski syn, Kryształowa kula Krzysztofa Kolumba, Pokój na poddaszu oraz
książeczkę dla dzieci W pierwotnej puszczy.
21.01 – 70. rocznica śmierci George'a Orwella (właśc. Eric Arthur Blair; 1903–
1950), angielskiego powieściopisarza i publicysty, demaskatora mechanizmów
zniewolenia człowieka w systemie totalitarnym, autora m.in. antyutopii Rok
1984, groteski satyrycznej Folwark zwierzęcy.
23.01 – 115. rocznica urodzin Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (1905–
1953), polskiego poety, prozaika, dramaturga, tłumacza, autora m.in. tomików
wierszy Zaczarowana dorożka, poematu Niobe, miniatur scenicznych Teatrzyk
Zielona Gęś. Współpracował z czasopismami „Bluszcz”, „Przekrój”, „Tygodnik
Powszechny”.
23.01 – 20. rocznica śmierci Egona Naganowskiego (1913–2000), polskiego
krytyka literackiego, eseisty, tłumacza literatury, głównie niemieckojęzycznej.
Autor przekładów m.in. twórczości Thomasa Manna, Güntera Grassa, Karla
Dedeciusa, monografii krytycznoliterackich o Jamesie Joysie pt. Telemach
w labiryncie świata i Robercie Musilu pt. Podróż bez końca.
24.01 – 100. rocznica śmierci Amadeo Modiglianiego (1884–1920), włoskiego
malarza, rysownika i rzeźbiarza pochodzenia żydowskiego. Głównym motywem
jego twórczości jest człowiek. Twórca portretów: Portret Pabla Picassa,
Żydówka, Portret Beatrice Hastings przed drzwiami, aktów uchodzących w jego
czasach za skandalizujące: Akt leżący na brzuchu, Akt na kanapie, Akt stojący,
rzeźb i pejzaży: Drzewo i dom, Dom i cyprysy.
24.01 – 55. rocznica śmierci Winstona Churchilla (1874–1965), brytyjskiego
polityka, męża stanu, mówcy, stratega, pisarza i historyka, malarza. Dwukrotny
premier Zjednoczonego Królestwa, honorowy obywatel Stanów Zjednoczonych.
Uznanie przyniosły wielotomowe opracowania historyczne: Światowy Kryzys, II
wojna światowa, Historia Anglików. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
literatury (1953).
25
25.01 – 110. rocznica urodzin Stefana Themersona (1910–1988), artysty
awangardowego, prozaika, poety, eseisty, filozofa, filmowca i kompozytora.
Realizator filmów eksperymentalnych, m.in. Przygoda człowieka poczciwego,
Europa. Autor książek dla dzieci: Przygody Marcelianka Majster-Klepki;
powieści groteskowo-filozoficznych m.in. Tom Harris. Themersonowie założyli
Spółdzielnię Filmową, wydawnictwo Gaberbocchus Pressi, wydawali pismo
„f.a.”.
26.01 – 140. rocznica urodzin Douglasa MacArthura (1880–1964),
amerykańskiego generała armii, dowódcy armii alianckich na Pacyfiku podczas
II wojny światowej. Uhonorowany Medalem Honoru – najwyższym
odznaczeniem wojskowym w Stanach Zjednoczonych. Był jednym z pięciu
amerykańskich oficerów, którzy osiągnęli stopień generała armii (ang. General
of the Army).
27.01 – 75. rocznica wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau (1945).
27.01 – 10. rocznica śmierci Jarome’a Davida Salingera (1919–2010),
amerykańskiego pisarza, autora głośnej powieści Buszujący w zbożu, zbiorów
opowiadań: Dziewięć opowiadań, Wyżej podnieście strop, Cieśle i Seymour –
introdukcja. Bohaterami jego utworów są młodzi ludzie poszukujący sensu życia,
miłości i nadziei.
28.01 – 135. rocznica urodzin Władysława Raczkiewicza (1885–1947),
polskiego działacza politycznego, społecznego i wojskowego. Uczestnik
I wojny światowej i walk z bolszewikami, minister spraw wewnętrznych
w czterech rządach II RP, prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy
(1934–1939), Prezydent RP na uchodźstwie (1939–1947).
29.01 – 300. rocznica urodzin Franciszka Bohomolca (pseud. Daniel Bobinson,
Galantecki, Jeden Zakonnik, Pokutnicki ; 1720–1784), polskiego jezuity,
nauczyciela, komediopisarza, poety, tłumaczy, wydawcy, współtwórcy
oświecenia stanisławowskiego. Autor tomiku Zabawki poetyckie, komedii tzw.
konwiktowych, np. Paryżanin polski. Publicysta i redaktor warszawskich gazet
„Kurier Polski” czy „Monitor”.
29.01 – 160. rocznica urodzin Antona Czechowa (1860–1904), rosyjskiego
nowelisty i dramatopisarza. Klasyk literatury rosyjskiej, mistrz małych form
literackich. Znany głównie z dramatów odtwarzających tragizm powszedniej
egzystencji zwykłych, przeciętnych ludzi. Twórca dramatów: Płatonow,
Wujaszek Wania, Mewa, Trzy siostry, Wiśniowy sad oraz opowiadań i nowel:
Intrygi, Panna na wydaniu.
26
30.01 – 170. rocznica urodzin Aleksandra Gierymskiego (1850–1901),
polskiego malarza, przedstawiciela realizmu, prekursora polskiego
impresjonizmu, luministy, rysownika. Młodszy brat Maksymiliana Gierymskiego.
Ważne dzieła: Wieczór nad Sekwaną, W altanie, Żydówka z pomarańczami.
31.01 – 125. rocznica urodzin Stanisława Młodożeńca (1895–1959), polskiego
poety, współtwórcy futuryzmu, nauczyciela. Współzałożyciel Klubu Futurystów
Katarynka. Współuczestniczył w głównych publikacjach futuryzmu polskiego
Nuż w bżuhu – jednodńuwka futurystuw. Opublikował tomiki poetyckie: Kreski i Futureski, Kwadraty, Niedziela, Futuro-gamy i Futuro-pejzaże.
31.01 – 115. rocznica urodzin Johna O’Hary’ego (1905–1970), amerykańskiego
pisarza, autora bestsellerów, z których najbardziej znana książka to Appointment in Samarra, o samozagładzie szanowanego mieszkańca miasteczka Gibbsville.
31.01 – 100. rocznica urodzin Danuty Bieńkowskiej (1920–1992), polskiej
pisarki, autorki utworów dla młodzieży, eseistki, tłumaczki literatury rumuńskiej.
Debiutowała jako autorka sztuki Krzysztof. Opublikowała powieści: Szlakiem
orlich gniazd, Wielka gra, Potajemna wyprawa, Chłopiec z gitarą. Nagrodzona
przez Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla młodzieży (1978).
31.01 – 105. rocznica urodzin Thomasa Mertona (1915–1968), amerykańskiego
pisarza i poety religijnego, trapisty, znawcy mistyki i myśli teologiczno-
filozoficznej Dalekiego Wschodu. Autor książek: Siedmiopiętrowa góra, Posiew kontemplacji, Szukanie Boga, Nikt nie jest samotną wyspą, Zen i ptaki żądzy.
31.01 – 35. rocznica śmierci Józefa Mackiewicza (1902–1985), polskiego
pisarza i publicysty. Opracował białą księgę o mordzie katyńskim Zbrodnia
katyńska w świetle dokumentów z przedmową gen. Andersa, która ukazała się
w roku 1948. Publikował w pismach emigracyjnych, m.in. w paryskiej
„Kulturze”, londyńskich „Wiadomościach”, tygodniku „Lwów i Wilno”.
LUTY
luty – 75. rocznica śmierci Anny Frank (1929–1945), żydowskiej dziewczyny –
autorki Dziennika, którego pisanie rozpoczęła w dniu swoich trzynastych urodzin.
Książka powstała na podstawie obszernych fragmentów pamiętnika napisanego
podczas dwuletniego pobytu w ukryciu jej rodziny oraz czwórki znajomych w
czasie niemieckiej okupacji w Holandii. Zmarła w obozie koncentracyjnym w
Bergen-Belsen.
27
01.02 – 95. rocznica urodzin Aleksandra Franty (1925–2019), polskiego
architekta, laureata Honorowej Nagrody SARP (1975). Prowadził samodzielną
autorską Pracownię Projektów Budownictwa Ogólnego (PPBO) w Katowicach.
Przewodniczący katowickiego oddziału SARP. Wykładowca na Wydziale
Architektury Politechniki Śląskiej. Główne dzieła: dom wczasowy
Transportowiec w Bielsku-Białej Mikuszowicach, Teatr Ziemi Rybnickiej
w Rybniku, kościół pw. Podwyższenia Krzyża św. i Matki Bożej Uzdrowienia
Chorych w Katowicach.
02.02 – 105. rocznica urodzin Karola Stryji (1915–1998), polskiego dyrygenta,
kompozytora, profesora i pedagoga. Karierę dyrygenta rozpoczął w 1937
w chórze Echo w Łaziskach Górnych. Pracował w Filharmonii Śląskiej
w Katowicach. Pomysłodawca Międzynarodowego Konkursu Dyrygenckiego im.
Grzegorza Fitelberga w Katowicach. Zapoczątkował również Międzynarodowy
Konkurs Skrzypcowy im. Carla Augusta Nielsena w Odense. Laureat Nagrody
im. Wojciecha Korfantego (1998, pośmiertnie).
02.02 – 50. rocznica śmierci Bertranda Arthura Russella (1872–1970),
brytyjskiego filozofa samookreślającego się ateistą, logika i matematyka.
Pacyfista więziony w czasie I wojny światowej, pisarz społeczny i polityczny,
laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1950). Zainicjował w 1954
kampanię pokojową Pugwash. Wybrane dzieła: Denotowanie, Mądrość Zachodu,
ABC teorii względności, Szkice sceptyczne.
02.02 – 20. rocznica śmierci Jacka Janczarskiego (1945–2000), polskiego
pisarza, dramaturga, satyryka, scenarzysty filmowego. Współtwórca
Ilustrowanego Tygodnika Rozrywkowego, nadawanego w Programie 3 Polskiego
Radia. Autor scenariuszy do wielu polskich filmów i seriali, m.in. do
Zmienników. Napisał cykl słuchowisk radiowych Kocham pana, panie Sułku,
Z Maciejem Zembatym stworzył Rodzinę Poszepszyńskich i magazyn Zgryz.
03.02 – 285. rocznica urodzin Ignacego Krasickiego (1735–1801), arcybiskupa
gnieźnieńskiego, prymasa Polski, poety, prozaika, publicysty, encyklopedysty
i bajkopisarza. Jeden z głównych przedstawicieli polskiego oświecenia,
okrzyknięty „księciem poetów polskich”. Twórca poematów heroikomicznych:
Monachomachia, czyli Wojna mnichów, Antymonachomachia. Autor powieści
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Pan Podstoli, bajek i satyr.
04.02 – 515. rocznica urodzin Mikołaja Reja (1505–1569), polskiego poety
i prozaika renesansowego, tłumacza, a także polityka i teologa ewangelickiego.
Miano „ojca literatury polskiej” zawdzięczał autorskiemu posłaniu A niechaj
narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają. Autor
dzieł: Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem,
Żywot człowieka poczciwego.
28
04.02 – 200. rocznica urodzin Boženy Němcovej (1820–1862), czeskiej pisarki,
uznawanej za prekursorkę nowej czeskiej prozy. Pierwszymi dziełami Němcovej
były wiersze: Slavné rano, Ženám českým, Moje vlast. Autorka opowiadań, m.in.
O dvanácti měsíčkách, Dobrý člověk i powieści Babička). Wizerunek Němcovej
zamieszczono na czeskim banknocie o nominale 500 koron.
04.02 – 70. rocznica śmierci Jana Bułhaka (1876–1950), polskiego fotografika,
twórcy polskiej fotografii artystycznej. Filozof i teoretyk fotografii. Założyciel
Fotoklubu Wileńskiego (1927) i współzałożyciel Fotoklubu Polskiego. Autor
książek: Estetyka światła, Polska Fotografia Ojczysta, Wędrówki fotografa. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1925).
04.02 – 25. rocznica śmierci Klementyny Sołonowicz-Olbrychskiej (1919–
1995), polskiej pisarki, autorki słuchowisk radiowych, sztuk telewizyjnych oraz
utworów dla dzieci i młodzieży. Wybrana twórczość: Anioł Gabriel z Paryża,
Imieniny z macierzanką, Zielona dziewczyna, Cierpki owoc tarniny.
06.02 – 115. rocznica urodzin Władysława Gomułki (pseud. Wiesław, Feliks
Duniak ; 1905–1982), polskiego polityka, działacza komunistycznego.
I sekretarz KC PPR, następnie KC PZPR, w latach 1945–1949 I wicepremier
i minister ziem odzyskanych. Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm
Ustawodawczy oraz na Sejm PRL. W latach 1957–1971 członek Rady Państwa.
06.02 – 75. rocznica urodzin Boba Marleya (właśc. Robert Nesta Marley ; 1945–
1981), jamajskiego wokalisty i kompozytora, wykonawcy muzyki reggae.
Współzałożyciel, główny wokalista i gitarzysta rytmiczny grupy The Wailers. Na
listach brytyjskich i amerykańskich list przebojów znalazły się m.in. utwory:
Buffalo Soldier, Exodus, Lively Up Yourself, Roots, Rock, Reggae.
06.02 – 25. rocznica śmierci Jamesa Merrilla (1926–1995), amerykańskiego
poety, twórcy liryki filozoficznej oraz klasycznej poetyki i symboliki kulturowej.
Autor licznych zbiorów w wierszy oraz powieści The Seraglio. Poezje Merrilla
zawierają m.in. antologie Zwierzę słucha zwierzeń…, Ameryka, Ameryka!
Antologia wierszy poetów amerykańskich po 1940 roku.
07.02 – 135. rocznica urodzin Sinclaira Lewisa (1885–1951), amerykańskiego
powieściopisarza, nowelisty i dramaturga. Reporter i redaktor nowojorskich
czasopism. Autor m.in. powieści Babbit, Ulica główna. Pierwszy amerykański
laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1930). Jako jedyny pisarz
w historii odmówił przyjęcia Nagrody Pulitzera przyznanej mu za książkę
Arrowsmith.
29
08.02 – 295. rocznica śmierci Piotra I Wielkiego (1672–1725), cara Rosji od
1682, a od 1721 imperatora. Syn Aleksego z dynastii Romanowów.
09.02 – 80. rocznica urodzin Johna Maxwella Coetzee (1940-),
południowoafrykańskiego i australijskiego pisarza. Autor prozy psychologicznej
inspirowanej egzystencjalizmem i prozą poetycką: Młodość, Chłopięce lata.
Sceny z prowincjonalnego życia. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury
(2003). Dwukrotny zdobywca nagrody literackiej dla literatury anglojęzycznej,
Bookera (1983, 1999).
10.02 – 265. rocznica śmierci Monteskiusza (właśc. Charles Louis de Secondat ;
1689–1755), francuskiego filozofa, prawnika, wolnomularza i pisarza doby
Oświecenia. Największym dziełem Monteskiusza była składająca się
z trzydziestu jeden ksiąg praca O duchu praw, w której dokonał analizy znanych
ówcześnie form ustrojowych.
10.02 – 130. rocznica urodzin Borysa Pasternaka (1890–1960), rosyjskiego
poety i prozaika żydowskiego pochodzenia. Laureat Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury (1958). Pod wpływem nacisków politycznych odmówił jej
przyjęcia. Autor powieści Doktor Żywago, opowiadań List żelazny, Ciocia Ola,
poematów Rok 1905 oraz zbiorów wierszy Tematy i wariacje, Bliźniak w chmurach, Powtórne narodziny.
10.02 – 125. rocznica urodzin Stanisława Bronikowskiego (1895–1917),
polskiego turysty górskiego i taternika. Zginął tragicznie w górach podczas próby
przejścia południowej ściany Zamarłej Turni. Ten trudny odcinek drogi
wspinaczkowej, wiodący bardzo stromą rysą – nazwano Rysą Bronikowskiego.
10.02 – 110. rocznica urodzin Dominique Pirego (właśc. Georges Charles
Clement Ghislain Pire ; 1910–1969), belgijskiego zakonnika, dominikanina,
uhonorowanego Pokojową Nagrodą Nobla za działalność na rzecz uchodźców
(1958). Współtwórca Międzynarodowego Centrum Pokoju im. Mahatmy
Gandhiego (1960) – działającego później pod nazwą Uniwersytet Pokoju.
10.02 – 15. rocznica śmierci Arthura Millera (1915–2005), amerykańskiego
dramaturga polsko-żydowskiego pochodzenia, eseisty, scenarzysty, autora
słuchowisk radiowych. Autor dramatów: Wszyscy moi synowie, Czarownice z Salem, Śmierć komiwojażera nagrodzonego Nagrodą Pulitzera (1949).
11.02 – 370. rocznica śmierci Kartezjusza (właśc. René Descartes ; 1596–1650),
francuskiego filozofa, matematyka i fizyka. Jeden z najwybitniejszych uczonych
XVII w., uznawany również za ojca filozofii nowożytnej. Wiele jego utworów
umieszczonych zostało w indeksie ksiąg zakazanych. Ważniejsze dzieła:
Rozprawa o metodzie, Rozmyślania nad zasadami filozofii, Namiętności duszy,
Człowiek. Opis ciała ludzkiego.
30
11.02 – 120. rocznica urodzin Hansa Georga Gadamera (1900–2002),
niemieckiego filozofa, humanisty, historyka filozofii, filologa, krytyka
literackiego, współtwórcy XX-wiecznej hermeneutyki filozoficznej. Autor
publikacji Prawda i metoda: zarys hermeneutyki filozoficznej rozprawy
o kluczowym znaczeniu dla zrozumienia współczesnej filozofii.
11.02 – 20. rocznica śmierci Rogera Vadima (1928–2000), francuskiego
reżysera filmowego rosyjskiego pochodzenia, scenarzysty i aktora. Pionier nowej
fali francuskiego filmu. Wyreżyserował filmy: I Bóg stworzył kobietę, Księżycowi jubilerzy, Ładne dziewczyny ustawiają się w szeregu.
12.02 – 155. rocznica urodzin Kazimierza Przerwy-Tetmajera (1865–1940),
polskiego poety, nowelisty, powieściopisarza, dramaturga. Współpracował m.in.
z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Kurierem Warszawskim”. Wydał osiem serii
Poezji. Zafascynowany góralskim folklorem napisał cykl opowieści Na skalnym
Podhalu, epopeję tatrzańską Legenda Tatr, składającą się z dwóch części:
Maryna z Hrubego i Janosik Nędza Litmanowski.
12.02 – 120. rocznica urodzin Wasilija Czujkowa (1900–1982), radzieckiego
dowódcy wojskowego, marszałka Związku Radzieckiego, dowódcy Wojsk
Lądowych Armii Radzieckiej, dwukrotny bohater Związku Radzieckiego,
jednego z najważniejszych dowódców obrony Stalingradu.
12.02 – 100. rocznica urodzin Danuty Gellnerowej (1920), polskiej poetki,
autorki piosenek, audycji radiowych oraz wierszy i opowiadań dla dzieci.
Współpracowała z dziecięcymi czasopismami: „Świerszczyk”, „Miś”,
„Płomyczek”. Autorka Opowieści starej sowy, Balony Jacka, Gdzie jesteś misiu.
14.02 – 110. rocznica urodzin Zbigniewa Mitznera (pseud. Jan Szeląg; 1910–
1968), polskiego dziennikarza i satyryka, publicysty, współzałożyciela
i redaktora naczelnego tygodnika „Szpilki” i „Mucha”. Publikował również
w „Kuźnicy”, „Odrodzeniu”, „Roczniku Literackim”, „Kulturze”.
14.02 – 45. rocznica śmierci Juliana Huxley’a (1887–1975), angielskiego
biologa i humanisty, pierwszego dyrektora generalnego UNESCO,
współzałożyciela World Wildlife Fund. Interesowały go zagadnieniami z dziedzin
biochemii, ornitologii, etologii, fizjologii, ekologii. Autor książek: The Science of
Life, The Living Thoughts of Darwin, Evolutionary Ethics.
31
14.02 –10. rocznica śmierci Jerzego Turka (1934– 2010), polskiego aktora
teatralnego i filmowego. Występował w Teatrze Ziemi Opolskiej, a następnie
w teatrach warszawskich: Syrena, Polskim, Narodowym, Rozmaitości, Kwadrat.
Zagrał role komediowe w filmach: Gdzie jest generał..., Nie lubię poniedziałku,
Nie ma mocnych, Miś. Dobrze wspominana jest również rola w serialu Czterej pancerni i pies.
15.02 – 115. rocznica śmierci Lewisa Wallace’a (1827–1905), amerykańskiego
powieściopisarza, wojskowego, prawnika i dyplomaty. Znany głównie jako autor
powieści historycznej Ben Hur.
15.02 – 110. rocznica urodzin Ireny Sendlerowej (pseud. Jolanta, Klara
Dąbrowska ; 1910–2008), polskiej działaczki społecznej i charytatywnej,
członkini PPS i kierowniczki referatu dziecięcego Rady Pomocy Żydom
„Żegota”. Sprawiedliwa wśród Narodów Świata, dama Orderu Orła Białego
i Orderu Uśmiechu. W czasie II wojny światowej zbudowana przez nią sieć ludzi
i organizacji uratowała ok. 2500 żydowskich dzieci. Dwukrotnie zgłoszona
do Pokojowej Nagrody Nobla.
15.02 – 55. rocznica śmierci Nata Kinga Cole’a (właśc. Nathaniel Adams Coles;
1919–1965), amerykańskiego muzyka, pianisty jazzowego i piosenkarza.
W 1939 roku założył Trio King Cole (wraz z Oscarem Moore’em i Wesleyem
Prince’em).
15.02 – 55. rocznica śmierci Rafała Malczewskiego (1892–1965), polskiego
malarza, rysownika, pisarza i felietonisty. Taternik, narciarz, popularyzator Tatr
i sportu. Malował krajobrazy, pejzaże fabryczne ze Śląska oraz portrety. Autor
obrazu Wiosna w górach. Autor felietonów, ukazujących atmosferę Zakopanego
w okresie międzywojennym: Od cepra do wariata, Narkotyk gór. Nowele tatrzańskie. Syn malarza Jacka Malczewskiego.
16.02 – 25. rocznica śmierci Wiktora Degi (1896–1995), polskiego lekarza,
naukowca profesora Uniwersytetu Poznańskiego. Członek Polskiej Akademii
Nauk, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i
Traumatologicznego. Pierwszy Kawaler Orderu Uśmiechu (1969), następnie
członek Międzynarodowej Kapituły tego orderu, związany z Ogólnopolskim
Komitetem Frontu Jedności Narodu.
17.02 – 25. rocznica śmierci Mirosława Żuławskiego (1913–1995), polskiego
prozaika, publicysty i dyplomaty. Współredaktor „Rzeczpospolitej”, „Przeglądu
Kulturalnego”. Publikował w tygodniku „Świat”. Ambasador RP w Paryżu
i Pradze, następnie ambasador PRL w Senegalu, Republice Mali i Gambii. Ojciec
reżysera Andrzeja Żuławskiego, bratanek pisarza Jerzego Żuławskiego, kuzyn
malarza Marka Żuławskiego, dziadek reżysera Xawerego Żuławskiego.
32
21.02 – 140. rocznica urodzin Waldemara Bonselsa (1880–1952), niemieckiego
pisarza, autora książek o tematyce dziecięcej, podróżniczej i religijnej.
Popularność przyniosła tłumaczona na 40 języków, książka dla dzieci Pszczółka
Maja i jej przygody.
21.02 – 20. rocznica śmierci Haliny Auderskiej (1904–2000), polskiej pisarki,
autorki sztuk scenicznych, słuchowisk i scenariuszy filmowych. Nauczycielka.
Żołnierz ZWZ-AK. Uczestniczka powstania warszawskiego. Posłanka na Sejm
PRL. Współredaktorka miesięcznika „Dialog” oraz Słownika języka polskiego.
Autorka powieści Poczwarka Wielkiej Parady, Zaczarowana zatoka, Babie lato.
21.02 – 15. rocznica śmierci Zdzisława Beksińskiego (1929–2005), polskiego
inżyniera architekta, malarza, rzeźbiarza, fotografa, rysownika i artysty
posługującego się grafiką komputerową. Autor rzeźby abstrakcyjnej
wykonywanej z metalu, drutu i blachy oraz wizjonerskiego malarstwa
fantastycznego. Twórca nie dawał swoim obrazom tytułów, uznając, że każdy
widz może je interpretować w dowolny sposób.
22.02 – 120. rocznica urodzin Luisa Buñuela (1900–1983), hiszpańskiego
reżysera i scenarzysty filmowego. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli
światowego kina. Twórca filmów surrealistycznych: Pies andaluzyjski, Złoty
Wiek, Szymon Pustelnik, Dyskretny urok burżuazji i innych gatunków filmowych,
m.in. dramatów: Mroczny przedmiot pożądania, Piękność dnia.
22.02 – 40. rocznica śmierci Oskara Kokoschki (1886–1980), austriackiego
malarza, grafika i poety. Przedstawiciel ekspresjonizmu. Członek berlińskiej
grupy artystycznej Der Sturm. Znane cykle graficzne Kolumb skowany, Chiński
mur oraz portretów Narzeczona wiatru, Błędny rycerz. Po śmierci artysty
ustanowiono Nagrodę im. Oskara Kokoschki przyznawaną za wybitne osiągnięcia
w dziedzinie sztuk plastycznych.
23.02 – 335. rocznica urodzin Jerzego Fryderyka Händla (1685–1759),
niemieckiego kompozytora i organisty, wybitnego twórcy muzyki późnego
baroku, który dokonał syntezy barokowych osiągnięć muzycznych, zwłaszcza
niemieckich, włoskich i angielskich. Komponował liczne gatunki muzyki, m.in.
opery: Juliusz Cezar w Egipcie, Tamerlano, Rodelinda, Orlando i oratoria:
Tryumf Czasu i Rozczarowania, Alexander Balus, Esther, Athalia, Mesjasz.
23.02 – 165. rocznica śmierci Carla Friedricha Gaussa (1777–1855),
niemieckiego matematyka, fizyka, astronoma i geodety. Profesor uniwersytetu
w Getyndze, okrzyknięty mianem „Księcia matematyków”. Uznany za jednego
z twórców geometrii nieeuklidesowej. W dziele Badania arytmetyczne opisał
własne odkrycia w dziedzinie teorii liczb.
33
23.02 – 75. rocznica śmierci Aleksieja N. Tołstoja (1883–1945), rosyjskiego
pisarza, dramaturga i publicysty, przedstawiciela nurtu realistycznego, piszącego
w konwencji socrealizmu. Autor m.in. trylogii Droga przez mękę, powieści
historycznej Piotr I, utworów dla dzieci Złoty kluczyk czyli niezwykłe przygody
pajacyka Buratina.
23.02 – 65. rocznica śmierci Paula Claudela (1868–1955), francuskiego
dramaturga, i poety, symbolisty, eseisty, dyplomaty. Autor dramatów, m.in.
Spoczynek dnia siódmego, Zakładnik, Atłasowy trzewiczek oraz prac
teoretycznych o poezji i teatrze m.in. Możliwości teatru. Członek Akademii
Francuskiej.
24.02 – 135. rocznica urodzin Juliusza Kadena-Bandrowskiego (1885–1944),
polskiego pisarza, dramaturga, publicysty, kapitana piechoty Wojska Polskiego.
Dwukrotnie odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Autor nowel i opowiadań:
Iskry, Miasto mojej matki, powieści: Niezguła, Generał Barcz, dramatów: Jesień,
Karty w tas, wspomnień i reportaży Europa zbiera siano.
24.02 – 135. rocznica urodzin Stanisława Ignacego Witkiewicza (pseud.
Witkacy ; 1885–1939), polskiego pisarza, krytyka literackiego, malarza, filozofa,
dramaturga i fotografika. Autor powieści: 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna
kobieta, Pożegnanie jesieni, dramatów: Tumor Mózgowicz, W małym dworku,
Szewcy, dzieła estetycznego: Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd
nieporozumienia zawierające Teorię Czystej Formy. Twórca obrazów olejnych
oraz pasteli: cykl Firma Portretowa S.I. Witkiewicza.
24.02 – 30. rocznica śmierci Jerzego Kreczmara (1902–1985), polskiego
reżysera, eseisty, teatrologa i pedagoga. Wieloletni kierownik literacki Teatru
Współczesnego w Warszawie. Dyrektor Teatru Polskiego Radia, dyrektor Teatru
Polskiego w Warszawie. Wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego oraz PWST
w Warszawie. Uważany za jednego z najważniejszych inscenizatorów światowej
klasyki w historii polskiego teatru.
26.02 – 55. rocznica śmierci Władysława Starewicza (1882–1965), rosyjskiego
filmowca narodowości polskiej, autora i pioniera filmów animowanych. Twórca
pierwszego w historii filmu lalkowego Piękna Lukanida. Zekranizował dzieła
Nikołaja Gogola: Straszliwa Zemsta, Noc Przed Bożym Narodzeniem, Aleksandra
Puszkina Rusłan i Ludmiła, Jerzego Żuławskiego Jola i Ignacego Kraszewskiego
Pan Twardowski.
34
27.02 – 75. rocznica urodzin Jacka Janczarskiego (1945–2000), polskiego
pisarza, dramaturga, satyryka, scenarzysty filmowego. Współtwórca
Ilustrowanego Tygodnika Rozrywkowego, nadawanego w Programie 3 Polskiego
Radia. Autor scenariuszy do wielu polskich filmów i seriali, m.in. do
Zmienników. Napisał cykl słuchowisk radiowych Kocham pana, panie Sułku,
Z Maciejem Zembatym stworzył Rodzinę Poszepszyńskich i magazyn Zgryz.
28.02 – 270. rocznica urodzin Ignacego Potockiego (pseud. Jan K. Szabrański ;
1750–1809), polskiego polityka i działacza patriotycznego, publicysty,
dramatopisarza, poety, pedagoga, historyka i tłumacza. Członek Komisji Edukacji
Narodowej w latach 1773–1791. Autor Historii królów elekcyjnych od Zygmunta
III do Stanisława Augusta, O Akademii Krakowskiej poema w 3 pieśniach,
O rokoszu pod Targowicą rzecz krótka.
28.02 – 30. rocznica śmierci Kornela Filipowicza (1913–1990), polskiego
powieściopisarza, nowelisty, scenarzysty, poety, autora tomów opowiadań
Krajobraz niewzruszony i powieści Romans prowincjonalny. Autor scenariuszy
do filmów Szklana kula, Egzekucja w ZOO. W twórczości powracał do związków
z ziemią cieszyńską m.in. w Białym ptaku czy Ulicy Głębokiej, zachowały się też
fragmenty Pana Tadeusza przełożone na gwarę cieszyńską.
MARZEC
01.03 – 575. rocznica urodzin Sandro Botticelliego (właśc. Alessandro
di Mariano Filipepi ; 1445–1510), włoskiego malarza, przedstawiciela szkoły
florenckiej. Autor portretów Portret nieznajomego z medalem, Portret
młodzieńca, obrazów o tematyce mitologicznej, m.in. Narodziny Wenus, Wiosna
oraz religijnej Powracająca Judyta, a także obrazów z motywem Madonny –
Madonna z Dzieciątkiem i dwoma aniołami.
01.03 – 210. rocznica urodzin Fryderyka Chopina (1810–1849), polskiego
kompozytora i pianisty romantycznego. Nazywany „poetą fortepianu” .
W swojej twórczości czerpał z wzorców polskiej muzyki ludowej. Przejawiał
również talent malarski i aktorski oraz literacki, czego dowodem są jego słynne
listy. Twórca polonezów, mazurków, nokturnów, ballad, etiud, preludiów, sonat,
koncertów i pieśni.
35
01.03 – 100. rocznica urodzin Albina Siekierskiego (1920–1989), polskiego
prozaika, dramatopisarza, felietonisty, scenarzysty, posła na Sejm PRL IX
kadencji. Autor powieści, m.in. Ocalenie, Urodzajne piachy, Pół godziny
przyjaźni, Drzewo liści nie dobiera. Na podstawie utworu Tego domu już nie ma
Kazimierz Kutz stworzył scenariusz filmu Paciorki jednego różańca.
01.03 – 85. rocznica urodzin Ernesta Brylla (1935-), polskiego poety, prozaika,
dramatopisarza. Autor tekstów piosenek, dziennikarz, tłumacz i krytyk filmowy,
dyplomata. Jego utwory wykonywały m.in. zespoły: 2 plus 1, Myslovitz,
Skaldowie oraz wokaliści: Stan Borys, Halina Frąckowiak, Marek Grechuta,
Krystyna Prońko, Maryla Rodowicz. W 1968 z Markiem Sartem założyli zespół
Drumlersi. Sart pisał dla niego muzykę, a Bryll – teksty.
02.03 – 40. rocznica śmierci Jarosława Iwaszkiewicza (pseud. Eleuter ; 1894–
1980), polskiego prozaika, poety, eseisty, tłumacza i librecisty, współtwórcy
grupy poetyckiej Skamander. Prezes Związku Literatów Polskich, dyplomata,
poseł na Sejm PRL. Autor m.in. tomiku poezji Muzyka wieczorem, opowiadań
Panny z Wilka, powieści Kochankowie z Marony, Sława i chwała oraz
wspomnień Podróże do Włoch.
02.03 – 90. rocznica śmierci D. H. Lawrence’a (właśc. David Herbert Lawrence
; 1885–1930), brytyjskiego pisarza, autora powieści, opowiadań, poezji, sztuk,
esejów, książek podróżniczych, obrazów, tłumaczeń, tekstów krytyczno-
literackich i korespondencji. Znane powieści Synowie i kochankowie, Zakochane
kobiety, Kochanek lady Chatterley.
03.03 – 110. rocznica urodzin Stefana Otwinowskiego (1910–1976), polskiego
prozaika, dramatopisarza i publicysty. Podczas II wojny światowej działacz
kulturalnego podziemia. Kierownik literacki krakowskich teatrów. Pisał felietony
i współredagował „Dziennik Literacki” oraz „Życie Literackie”. Laureat Nagrody
II stopnia Ministra Kultury i Sztuki (za całokształt twórczości, 1969).
04.03 – 140. rocznica urodzin Kazimierza Lutosławskiego (1880–1924),
polskiego księdza rzymskokatolickiego, polityka, doktora medycyny i teologii,
działacza endeckiego, posła na sejm, dziennikarza, pedagoga. Ideowy mentor
twórców skautingu i harcerstwa polskiego. Projektant polskiej odznaki skautowej,
która stała się pierwowzorem krzyża harcerskiego.
36
05.03 – 170. rocznica urodzin Antoniego Sygietyńskiego (pseud. Gosławiec ;
1850–1923), polskiego krytyka literackiego, muzycznego i teatralnego,
zwolennika realizmu w malarstwie i naturalizmu w prozie. Współredaktora
„Kuriera Warszawskiego”, „Wędrowca”, „Gazety Polskiej”. Autor monografii
Maksymilian Gierymski, powieści Na skałach Calvados i Wysadzony z siodła
oraz zbiorów opowiadań: Drobiazgi i Święty ogień.
06.03 – 545. rocznica urodzin Michała Anioła (właśc. Michelangelo Buonarroti ;
1475–1564), włoskiego malarza, rzeźbiarza, poety i architekta epoki Odrodzenia.
Autor m.in. fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Wśród rzeźb najbardziej znane są
Pieta i Dawid. Z dzieł architektonicznych – projekt kopuły bazyliki świętego
Piotra. W Rzymie twórczość artysty objęta została mecenatem papieskim.
06.03 – 275. rocznica urodzin Kazimierza Pułaskiego (1745–1779), polskiego
generała, jednego z dowódców konfederacji barskiej, marszałka ziemi
łomżyńskiej, bohatera walk o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Nazywany
„ojcem amerykańskiej kawalerii”.
07.03 – 145. rocznica urodzin Maurica Ravela (1875–1937), francuskiego
kompozytora i pianisty, przedstawiciela impresjonizmu w muzyce. Autor pieśni
i utworów fortepianowych. Najbardziej znane są utwory orkiestrowe, m.in.
Boléro. Instrumentował również utwory innych kompozytorów, takie jak: cykl
miniatur fortepianowych Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego.
07.03 – 35. rocznica śmierci Arkadego Fiedlera (1894–1985), polskiego pisarza,
reportażysty, przyrodnika i podróżnika. Wyprawy i podróże zaowocowały
książkami: Ryby śpiewają w Ukajali, Kanada pachnąca żywicą, Wyspa
kochających lemurów. Autor powieści dla młodzieży: Mały Bizon, Wyspa
Robinsona, Orinoko. Losy polskich lotników bohatersko walczących
w Bitwie o Anglię opisał w Dywizjonie 303.
08.03 – 60. rocznica śmierci Wacława Rogowicza (1879–1960), polskiego
powieściopisarza, nowelisty i tłumacza literatury rosyjskiej i francuskiej. W 1951
otrzymał Nagrodę Polskiego PEN Clubu za przekład z literatury obcej na język
polski. Autor powieści Samson, Pokusa o zmierzchu, zbioru nowel Mozaika
kaukaska oraz dramatu Chór pielgrzymów. Odznaczony Krzyżem Komandorskim
(1955) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1952).
10.03 – 80. rocznica śmierci Michaiła Bułhakowa (1891–1940), rosyjskiego
pisarza, dramaturga i aktora. Twórca Mistrza i Małgorzaty – dzieła zaliczanego
do najwybitniejszych osiągnięć literackich XX wieku. Autor powieści: Biała
gwardia, Powieść teatralna oraz opowiadań: Notatki na mankietach, Psie serce,
a także sztuk teatralnych: Szkarłatna wyspa, Zmowa świętoszków, Ostatnie dni.
37
10.03 – 65. rocznica urodzin Juliusza Machulskiego (1955-), polskiego reżysera,
producenta filmowego, aktora, scenarzysty i dramaturga. Założyciel Studia
Filmowego „Zebra” (1988). Jako reżyser zasłynął z filmów: Vabank, Seksmisja,
Kingsajz, Kiler, Ile waży koń trojański?
11.03 – 1020. rocznica Zjazdu Gnieźnieńskiego – spotkanie cesarza
niemieckiego Ottona II z polskim władcą Bolesławem Chrobrym i powołanie
odrębnej organizacji kościelnej – arcybiskupstwa w Gnieźnie (1000).
11.03 – 70. rocznica śmierci Heinricha Manna (1871–1950), niemieckiego
pisarza, dramaturga i eseisty. Opisywał w sposób krytyczny, a czasem
satyryczny, skostniałe struktury społeczne Niemiec. Czołowy przedstawiciel elity
intelektualnej Republiki Weimarskiej, prezes Niemieckiej Akademii Sztuk. Autor
powieści Profesor Unrat, Poddany, Biedacy, Madame Legros.
11.03 – 20. rocznica śmierci Kazimierza Brandysa (1916–2000), polskiego
powieściopisarza, eseisty, publicysty, autora scenariuszy filmowych.
Współredaktor „Kuźnicy”, „Nowej Kultury”. W czasach PRL-u nazwisko pisarza
umieszczone zostało na liście cenzury. Autor powieści Matka Królów, Wariacje pocztowe, Czerwona czapeczka: wspomnienia z teraźniejszości.
11.03 – 10. rocznica śmierci Joachima Badeniego (właśc. Kazimierz Stanisław
hrabia Badeni herbu Bończa ; 1912–2010), polskiego prezbitera
rzymskokatolickiego, dominikanina, mistyka, duszpasterza akademickiego,
rekolekcjonisty. Współtwórca m.in. krakowskiego duszpasterstwa akademickiego
Beczka, duchowy opiekunem rodzącego się w Polsce Ruchu Odnowy w Duchu
Świętym. Autor książek: Fotel z widokiem na pole, Sekrety mnichów czyli
sprawdzone przepisy na szczęśliwe życie, Mistyka codzienności.
12.03 – 185. rocznica urodzin Simona Newcomba (1835–1909), kanadyjskiego
astronoma i matematyka, którego najważniejszym osiągnięciem było
wprowadzenie jednolitego systemu stałych astronomicznych. Jego imieniem
nazwana została planetoida (855) Newcombia oraz krater na Księżycu.
12.03 – 5. rocznica śmierci Terry'ego Pratchetta (właśc. Terence David John
Pratchett ; 1948–2015), brytyjskiego pisarza fantasy i science fiction,
dziennikarza. Autor cyklu Świat Dysku, Trylogii Johnny’ego Maxwella
i Trylogii Nomów. Współpracował przy adaptacjach swojej twórczości na
potrzeby sztuk teatralnych i gier komputerowych.
13.03 – 75. rocznica śmierci Kazimierza Prószyńskiego (1875–1945), polskiego
przedsiębiorcy, operatora filmowego, reżysera, inżyniera oraz wynalazcy. Pionier
polskiej oraz światowej kinematografii. Konstruktor aparatów
kinematograficznych oraz kamer filmowych. Zrealizował filmy
krótkometrażowe, m.in. Ulica Franciszkańska, Ślizgawka w Łazienkach, Powrót birbanta, Przygoda dorożkarza. Zginął w obozie Mauthausen-Gusen.
38
13.03 – 45. rocznica śmierci Ivo Andricia (1892–1975), jugosłowiańskiego
powieściopisarza, nowelisty i poety. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
literatury (1961). Chętnie pisał o życiu w Bośni i jej historii. Ważne dzieła: Most na Drinie, Konsulowie ich cesarskich mości, Przeklęte podwórze.
13.03 – 30. rocznica śmierci Bruno Bettelheima (1903–1990), austriackiego
psychoanalityka pochodzenia żydowskiego, psychologa, psychiatry i pedagoga,
zajmującego się głównie psychologią dzieci. Autor prac: Freud i dusza ludzka,
Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni – analizy roli baśni
w rozwoju dziecka. Od 1939 r. na emigracji w Stanach Zjednoczonych.
14.03 – 255. rocznica śmierci Elżbiety Drużbackiej (1695 lub ok.1698–1765),
polskiej poetki epoki późnego baroku. Zwana przez współczesnych „słowiańską
Safoną” i „Muzą sarmacką”. Autorka dzieła Zbiór rymów duchownych,
panegirycznych, moralnych i światowych... – zawierającego trzy poematy, w tym
najbardziej do dziś znane Opisanie czterech części roku, powieść fantastyczną
Fabuła o książęciu Adolfie oraz drobne wiersze i powiastki alegoryczne.
14.03 – 25. rocznica śmierci Hanny Łochockiej (1920–1995), polskiej poetki,
prozaiczki, tłumaczki. Autorka słuchowisk, zbiorów wierszy i opowiadań dla
dzieci: O wróbelku Elemelku, Malowana skrzynia, Wyładunek z przeszkodami,
Barabule, Podróże Jasia. Uhonorowana Nagrodą Prezesa Rady Ministrów za
twórczość dla dzieci i młodzieży (1984).
15.03 – 190. rocznica urodzin Paula Heysego (1830–1914), niemieckiego poety,
powieściopisarza, nowelisty i dramaturga. W jego dorobku można znaleźć 60
sztuk teatralnych, 24 tomy nowel, 9 zbiorów poezji i 6 powieści. Autor zbiorów
nowel, m.in. Cztery kobiety, Nowele włoskie. Najgłośniejszą nowelą Heysego
była L’Arrabbiata. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1910).
16.03 – 80. rocznica śmierci Selmy Lagerlöf (1858–1940), szwedzkiej
powieściopisarki i nowelistki, laureatki Nagrody Nobla w dziedzinie literatury
(1909). Autorka m.in. powieści Gösta Berling, zbioru nowel Związki
niewidzialne, książki dla dzieci – w zamierzeniu zbeletryzowanego podręcznika
geografii – Cudowna podróż.
16.03 – 50. rocznica śmierci Jerzego Szaniawskiego (1886–1970), polskiego
dramaturga, felietonisty, prozaika, nowelisty. Członek Polskiej Akademii
Literatury. Swoje utwory drukował w „Kurierze Warszawskim” oraz „Przekroju”.
Zasłynął serią opowiadań o profesorze Tutce. Autor jedynej powieści Miłość
i rzeczy poważne. Twórca dramatów scenicznych, m.in. Żeglarz, Dwa teatry,
Adwokat i róże oraz sztuk radiowych: W lesie, Służbista.
39
17.03 – 155. rocznica urodzin Gabriela Narutowicza (1865–1922), pierwszego
prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, inżyniera hydrotechnika, profesora
Politechniki w Zurychu. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę
zaangażowany w odbudowę państwa jako minister. W 1922 wybrany na
pierwszego prezydenta RP. Zastrzelony przez zamachowca podczas wizyty
w galerii Zachęta w Warszawie, kilka dni po zaprzysiężeniu.
17.03 – 15. rocznica śmierci Alice Mary Norton (pseud. Andre Norton, Andrew
North i Allan West ; 1912–2005), amerykańskiej pisarki, przedstawicielki
literatury fantasy i science fiction. Zasłynęła z serii Świat Czarownic. Tworzyła
również książki dla dzieci. W stanie Tennessee otworzyła High Hallack –
bibliotekę dla pisarzy fantastyki.
18.03 – 40. rocznica śmierci Ericha Fromma (1900–1980), niemieckiego
filozofa pochodzenia żydowskiego, socjologa, psychoanalityka i psychologa.
W swoich dziełach badał relacje i oddziaływania między jednostką
a społeczeństwem. Rozgłos przyniosła mu książka Ucieczka od wolności. Inne
ważne dzieła: Niech się stanie człowiek, Psychoanaliza a religia, Zdrowe
społeczeństwo, O sztuce miłości, Rewolucja nadziei oraz Mieć czy być?
18.03 – 40. rocznica śmierci Tamary Łempickiej (1898–1980), polskiej malarki
epoki art déco. Autorka wyidealizowanych portretów i aktów
o kubicznych formach i nasyconych barwach. Ważniejsze dzieła: autoportret
Tamara w zielonym Bugatti, Kobieta z gołębiem Dr Boucard, Adam i Ewa.
19.03 – 110. rocznica urodzin Kazimierza Wyki (1910–1975), polskiego
historyka literatury, eseisty, krytyka literackiego. Profesor Uniwersytetu
Jagiellońskiego, poseł na Sejm PRL, członek Zarządu Głównego Towarzystwa
Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Redaktor pisma literackiego „Twórczość”.
Współtwórca Instytutu Badań Literackich. Znane dzieła: Pogranicze powieści, Szkice literackie i artystyczne, Pokolenia literackie.
19.03 – 70. rocznica śmierci Edgara Rice’a Burroughsa (1875–1950),
amerykańskiego pisarza. Znany z cyklu książek o przygodach Tarzana: Tarzan
wśród małp, Powrót Tarzana, Tarzan król zwierząt, cyklu o Marsie: Księżniczka
Marsa, Bogowie Marsa, Wojownik Marsa, Władca umysłów z Marsa oraz cyklu
Wenus: Piraci z Wenus, Zagubieni na Wenus.
40
19.03 – 35. rocznica śmierci Leopolda Tyrmanda (1920–1985), polskiego
pisarza, eseisty, publicysty, aktora i scenarzysty. Popularyzator jazzu w Polsce.
Autor monografii U brzegów jazzu. Dziennikarz związany z „Przekrojem”,
„Expressem Wieczornym”, „Tygodnikiem Powszechnym”, „Rzeczpospolitą”
oraz „Ruchem Muzycznym”. Specjalizował się w recenzjach: teatralnych,
muzycznych i sportowych. Autor powieści Zły, Siedem dalekich rejsów,
dramatów, dzienników, listów W emigracyjnym labiryncie. Listy 1965–1982.
20.03 – 320. rocznica urodzin Benedykta Joachima Chmielowskiego (1700–
1763), polskiego księdza katolickiego, kanonika kijowskiego, autora książek
religijnych, m.in. Ucieczka przez świętych do Boga, modlitewnika Bieg roku
całego. Twórca Nowych Aten – pierwszej polskiej encyklopedii powszechnej,
herbarza Zbiór krótki herbów polskich oraz wsławionych cnotą i naukami
Polaków.
20.03 – 125. rocznica urodzin Augusta Emila Fieldorfa (pseud. Nil ; 1895–
1953), generała brygady Wojska Polskiego, legionisty. Organizator i dowódca
Kedywu Armii Krajowej. Zastępca Komendanta Głównego AK, pośmiertnie
odznaczony Orderem Orła Białego (2006).
21.03 – 335. rocznica urodzin Joanna Sebastiana Bacha (1685–1750),
niemieckiego kompozytora dworskiego i organisty epoki baroku. Pisał utwory na
organy i klawesyn, komponował fugi, muzykę chóralną oraz kameralną. Mistrz
muzyki polifonicznej. Znane dzieła: Pasja według św. Jana, Wielka msza h-moll, 200 kantat kościelnych, Koncerty brandenburskie, Toccata i fuga d-moll.
21.03 – 140. rocznica urodzin Władysława Przanowskiego (1880–1937),
polskiego inżyniera i pedagoga, twórcy systemu nauczania prac ręcznych
w polskich szkołach, założyciela i dyrektora Państwowego Instytutu Robót
Ręcznych w Warszawie.
22.03 – 95. rocznica urodzin Haliny Mikołajskiej (1925–1989), polskiej aktorki
i reżyserki, działaczki oświatowej i opozycyjnej, członkini Komitetu Obrony
Robotników. Zasłynęła z ról: Amelii w Horsztyńskim Juliusza Słowackiego,
Rachel w Weselu Stanisława Wyspiańskiego, Starej w Krzesłach Eugène Ionesco
czy w Matce i Kurce Wodnej Stanisława Ignacego Witkiewicza. Jako reżyser
zadebiutowała inscenizacją dramatu Iwona, księżniczka Burgunda Witolda
Gombrowicza.
41
23.03 – 120. rocznica urodzin Ericha Fromma (1900–1980), niemieckiego
filozofa pochodzenia żydowskiego, socjologa, psychoanalityka i psychologa.
W swoich dziełach badał relacje i oddziaływania między jednostką
a społeczeństwem. Rozgłos przyniosła mu książka Ucieczka od wolności. Inne
ważne dzieła: Niech się stanie człowiek, Psychoanaliza a religia, Zdrowe społeczeństwo, O sztuce miłości, Rewolucja nadziei oraz Mieć czy być?
23.03 – 110. rocznica urodzin Akira Kurosawy (1910–1998), japońskiego
reżysera, scenarzysty i producenta filmów o feudalnej Japonii: Ukryta forteca,
Siedmiu samurajów. Twórca filmowych adaptacji dzieł Shakespeare’a
i powieści rosyjskich, m.in. Idiota Dostojewskiego i Na dnie Gorkiego. Do
ostatnich filmów Kurosawy należą m.in. Sny, Sierpniowa rapsodia i Madadayo.
23.03 – 90. rocznica urodzin Zygmunta Hübnera (1930–1989), polskiego
aktora, reżysera, publicysty i pedagoga. Związany m.in. z Teatrem Powszechnym
w Warszawie, gdańskim Teatrem Wybrzeże, Starym Teatrem w Krakowie,
a także z Teatrem Telewizji. Jako aktor zasłynął rolą majora Henryka
Sucharskiego w filmie Westerplatte w reżyserii Stanisława Różewicza (1967).
24.03 – 115. rocznica śmierci Juliusza Verne’a (1828–1905), francuskiego
pisarza, autora powieści podróżniczych, fantastycznonaukowych, prekursora
science fiction. Opublikował ponad 50 powieści zaliczanych obecnie do klasyki
literatury młodzieżowej, m.in. Dzieci kapitana Granta, W 80 dni dookoła świata.
24.03 – 105. rocznica śmierci Karola Olszewskiego (1846–1915), fizyka,
chemika, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, który wraz z Zygmuntem
Wróblewskim dokonał skroplenia tlenu i azotu.
24.03 – 75 lat temu ukazał się pierwszy numer „Tygodnika Powszechnego”
(1945).
25.03 – 160. rocznica urodzin Franciszka Fiszera (1860–1937), polskiego
filozofa, erudyty, popularnej postaci ze środowiska kabaretu oraz kręgów
artystyczno-literackich Warszawy. Zapamiętany dzięki licznym anegdotom,
powiedzeniom i żartom stworzonym przez niego i o nim. Uważa się, że Fiszer był
pierwowzorem postaci Pana Kleksa.
27.03 – 175. rocznica urodzin Wilhelma Röntgena (1845–1923), niemieckiego
fizyka, odkrywcy przenikliwego promieniowania elektromagnetycznego
(promienie x), konstruktora pierwszej lampy rentgenowskiej. Pierwszy laureat
Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1901), przyznanej w uznaniu zasług, które
oddał przez odkrycie promieni nazwanych jego imieniem.
42
28.03 – 505. rocznica urodzin Teresy z Ávili (właśc. Teresa Sánchez de Cepeda y
Ahumada ; 1515–1582), świętej Kościoła katolickiego, hiszpańskiej mistyczki,
karmelitanki, pisarki kontrreformacji i teolog. Reformatorka zakonu karmelitów,
założycielka karmelitów bosych. Kanonizowana przez papieża Grzegorza XV
(1622). W 1970 papież Paweł VI ogłosił ją doktorem Kościoła. Autorka dzieł:
Księga Życia, Twierdza wewnętrzna, Droga Doskonałości.
28.03 – 35. rocznica śmierci Marca Chagalla (1887–1985), malarza i grafika
żydowskiego pochodzenia, posiadającego obywatelstwo rosyjskie i francuskie,
czołowego przedstawiciela kubizmu i internacjonalizmu w malarstwie. Autor
dzieł: Upadły anioł, Białe ukrzyżowanie, Ja i wieś, Śmierć. Pisał artykuły, poezję
i pamiętniki w języku jidysz, które ukazywały się głównie w prasie.
29.03 – 60. rocznica urodzin Jo Nesbø (1960-), norweskiego pisarza, muzyka
poprockowego, wokalisty i autora tekstów w zespole Di Derre. Autor cyklu
powieści kryminalnych, w których głównym bohaterem jest policjant Harry Hole.
Za debiutancką powieść Człowiek-nietoperz otrzymał literacką Nagrodę
Rivertona oraz Szklany Klucz, a powieść Czerwone gardło została wybrana
najlepszym norweskim kryminałem wszechczasów (2004).
30.03 – 10. rocznica śmierci Krzysztofa Teodora Toeplitza (właśc. Krzysztof
Toeplitz, pseud. Kat, KTT ; 1933–2010), polskiego dziennikarza, pisarza
i działacza politycznego. Felietonista, publicysta, krytyk filmowy, autor
scenariuszy filmowych, m.in. serialu Czterdziestolatek, sztuk teatralnych
i programów telewizyjnych. Redaktor naczelny tygodnika „Szpilki”
i „Wiadomości Kulturalne”.
31.03 – 165. rocznica śmierci Charlotty Brontё (1816–1855), angielskiej
powieściopisarki i poetki. Najstarsza spośród trzech sióstr Brontë, których
powieści zaliczane są do klasyki literatury angielskiej. Wszystkie siostry
ukrywały się pod męskimi pseudonimami. Powieść Dziwne losy Jane Eyre
Charlotte napisała pod pseudonimem Currer Bell.
31.03 – 140. rocznica śmierci Henryka Wieniawskiego (1835–1880), polskiego
kompozytora i skrzypka. Wirtuoz i liryk – nazywany „poetą skrzypiec”.
Największą popularność zyskał Koncert skrzypcowy d-moll op. 22. Inne znane
utwory: Kujawiak a-moll, Mazur wiejski, Wariacje na temat, Legenda op. 17. Od
1935, co 5 lat odbywa się Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka
Wieniawskiego, przeznaczony dla skrzypków do 30 roku życia.
31.03 – 100. rocznica urodzin Krystyny Nepomuckiej (1920–2015), polskiej
pisarki, autorki ponad 30 powieści i wielu artykułów. Redaktorka czasopism „Za
i przeciw” oraz „Chłopska Droga”. Rozgłos i uznanie przyniosło jej Małżeństwo
niedoskonałe, które zapoczątkowało całą sagę powieści z cyklu Niedoskonałości
i doskonałości.
43
KWIECIEŃ
01.04 – 270. rocznica urodzin Hugona Kołłątaja (1750–1812), polskiego męża
stanu, publicysty oświeceniowego, pisarza politycznego, katolickiego prezbitera,
kanonika, satyryka, poety, geografa i historyka. Rektor Komisji Edukacji
Narodowej. Ważniejsze dzieła: O wprowadzeniu dobrych nauk do Akademii
Krakowskiej i o założeniu seminarium nauczycielów szkół wojewódzkich, Mowa...
do Prześwietnej Komisji Edukacji Narodowej, imieniem młodzi polskiej miana.
01.04 – 205. rocznica urodzin Ottona Eduarda Leopolda von Bismarcka
(1815–1898), niemieckiego polityka, premiera Prus, kanclerza Rzeszy. Nazywany
„Żelaznym Kanclerzem”. W 1873 doprowadził do zawarcia Sojuszu Trzech
Cesarzy: Imperium Rosyjskiego, Cesarstwa Niemieckiego i Austro-Węgier.
W polityce wewnętrznej zwolennik ewolucyjnego konserwatyzmu.
01.04 – 145. rocznica urodzin Edgara Wallace’a (1875–1932), angielskiego
pisarza i poety, autora powieści awanturniczo-kryminalnych: The Square
Emerald, The Terror, The Flying Squad oraz tomu poezji Songs. Jako nieślubne
dziecko aktorki wychowywał się przygarnięty przez rodzinę tragarza. Naukę
zakończył w szkole podstawowej.
01.04 – 95. rocznica urodzin Wojciecha Jerzego Hassa (1925–2000), polskiego
reżysera filmowego, scenarzysty i producenta. Wykładowca Państwowej Wyższej
Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi oraz
rektor tej uczelni. Komandor Orderu Odrodzenia Polski. Uznawany za jednego
z najważniejszych twórców epoki polskiej szkoły filmowej: Pożegnania, Jak być
kochaną, Rękopis znaleziony w Saragossie, Lalka, Sanatorium pod Klepsydrą.
01.04 – 75. rocznica otwarcia (po przerwie wojennej) Biblioteki Narodowej
(1945).
02.04 – 215. rocznica urodzin Hansa Christiana Andersena (pseud. William
Christian Walter ; 1805–1875), duńskiego prozaika, poety i baśniopisarza.
Deiutował zbiorem utworów Młodzieńcze próby. Wydał kilka tomów wierszy,
wiele opowiadań, szkiców, powieści, sztuki teatralne oraz dziennik swojego
życia. Autor baśni: Brzydkie kaczątko, Calineczka, Dziewczynka z zapałkami,
Ole Zmróż-oczko, Pasterka i kominiarczyk, Dzielny ołowiany żołnierz.
44
02.04 – 180. rocznica urodzin Émila Zoli (1840–1902), francuskiego eseisty,
dziennikarza, krytyka sztuki, pisarza – głównego przedstawiciela i teoretyka
naturalizmu. Autor cykli powieściowych Rougon-Macquartowie, Trzy miasta,
Cztery Ewangelie oraz szkiców krytycznych: Naturalizm w teatrze, teorie
i przykłady, Moje nienawiści. Pogawędki literackie i artystyczne.
02.04 – 85. rocznica urodzin Marka Nowakowskiego (1935–2014), polskiego
pisarza, publicysty, scenarzysty. Przedstawiciel małego realizmu.
Współzałożyciel podziemnego pisma literackiego „Zapis”. Członek
Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Wydał m.in. zbiory opowiadań: Ten stary
złodziej, Benek Kwiaciarz, Silna gorączka, Książę Nocy. Autor Raportu o stanie wojennym i zbiorów wspomnień o życiu w dawnej Warszawie Powidoki.
02.04 – 15. rocznica śmierci Jana Pawła II (właśc. Karol Józef Wojtyła ; 1920–
2005), duszpasterza, filozofa, nauczyciela akademickiego, dramaturga, poety,
poligloty, arcybiskupa metropolity krakowskiego, kardynała. W 1978 wybrany na
papieża przyjął imię Jan Paweł II. Święty Kościoła katolickiego. Beatyfikowany
1.05.2011 przez papieża Benedykta XVI, kanonizowany 27.04.2014 przez
papieża Franciszka.
03.04 – 105. rocznica śmierci Icchoka Lejba (Lejbusza) Pereca (1852–1915),
polskiego i żydowskiego pisarza, jednego z głównych twórców literatury jidysz.
Adwokat i działacz społeczny. Zajmował się również krytyką literacką i teatralną.
Wybrane dzieła: Nocą na starym rynku, Motywy chasydzkie, Znane scenki.
03.04 – 30. rocznica śmierci Sarah Vaughan (zwana Sassy i The Divine One ;
1924–1990), amerykańskiej wokalistki i pianistki jazzowej. Koncertowała
i nagrywała z najwybitniejszymi muzykami od Milesa Davisa i Oskara Petersona
po Herbiego Hancocka, Rona Cartera, Billa Higginsa, Maynarda Fergusona.
Nagrodzona NEA Jazz Masters Award (1989).
04.04 – 145. rocznica urodzin Kazimierza Prószyńskiego (1875–1945),
polskiego przedsiębiorcy, operatora filmowego, reżysera, inżyniera oraz
wynalazcy. Pionier polskiej oraz światowej kinematografii. Konstruktor aparatów
kinematograficznych oraz kamer filmowych. Zrealizował filmy
krótkometrażowe, m.in. Ulica Franciszkańska, Ślizgawka w Łazienkach, Powrót birbanta, Przygoda dorożkarza. Zginął w obozie Mauthausen-Gusen.
04.04 – 40. rocznica śmierci Aleksandra Forda (1908–1980), polskiego reżysera
filmowego i scenarzysty, nauczyciela. Dyrektor przedsiębiorstwa Film Polski,
współzałożyciel Stowarzyszenia Miłośników Filmu Artystycznego Start.
W wyniku antysemickiej nagonki wyemigrował z Polski. Twórca filmów
o tematyce społecznej: Tętno polskiego Manchesteru, Legion ulicy, Droga młodych, Ludzie Wisły oraz dokumentu Majdanek – cmentarzysko Europy.
45
04.04 – 40. rocznica śmierci Władysława Tatarkiewicza (1886–1980),
polskiego filozofa, historyka filozofii, estetyka i etyka, historyka sztuki. Członek
Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk. Wykładowca na
Uniwersytecie Warszawskim, Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie,
Uniwersytecie Poznańskim oraz w Lozannie. Autor 3-tomowej Historii filozofii, Historii estetyki, Dziejów sześciu pojęć, Pism z etyki i teorii szczęścia.
05.04 – 120. rocznica urodzin Spencera Tracy’ego (1900–1967),
amerykańskiego aktora teatralnego i filmowego, nagrodzonego dwukrotnie
Oscarem, zdobywcy Złotego Globu i nagrody MFF w Berlinie. Do najbardziej
znanych filmów w dorobku Tracy’ego należą: Jestem niewinny, Bohaterowie
morza, Miasto chłopców, Kobieta roku, Żebro Adama, Ojciec panny młodej,
Aktorka, Czarny dzień w Black Rock, Stary człowiek i morze, Kto sieje wiatr.
05.04 – 15. rocznica śmierci Saula Bellowa (właśc. Salomon Bellows ; 1915–
2005), amerykańskiego pisarza. Zadebiutował powieścią psychologiczną Stan
zawieszenia. Autor powieści łotrzykowskiej Przypadki Augie Marcha, Ofiara,
Herzog oraz Planeta pana Sammlera. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
literatury (1976).
06.04 – 500. rocznica śmierci Rafaela (właśc. Raffaello Santi ; 1483–1520),
włoskiego malarza, rysownika i architekta renesansowego. Kierował budową
Bazyliki św. Piotra w Rzymie. Twórca Madonn, m.in. Madonny Sykstyńskiej,
Madonny ze szczygłem, Madonny z Dzieciątkiem. Autor fresków w komnatach
watykańskich, portretów. Ostatnim dziełem artysty był obraz ołtarzowy
Przemienienie Pańskie.
06.04 – 105. rocznica urodzin Tadeusza Kantora (1915–1990), polskiego
malarza i reżysera, scenografa, teoretyka sztuki. W latach 1942–1944 kierował
konspiracyjnym Teatrem Niezależnym, od 1955 teatrem Cricot 2. Autor
przedstawień teatralnych: Umarła klasa, Wielopole, Wielopole, Niech sczezną artyści, Nigdy tu już nie powrócę, Dziś są moje urodziny.
06.04 – 15. rocznica śmierci Rainera III Grimaldi (1923–2005), księcia
Monako.
07.04 – 120. rocznica urodzin Adolfa Dymszy (właśc. Adolf Bagiński ; 1900–
1975), polskiego aktora kabaretowego i filmowego. Wybitny komik polskiego
kina XX wieku. Przedwojenny „król polskiej komedii”. Zagrał w filmach:
Roztargniony krawiec, Miłość przez ogień i krew, Arena. Aktor w teatrach
Warszawy, Grodna i Mińska. W czasie wojny grał w teatrach rewiowych
Komedia, Nowości, Niebieski Motyl, Jar.
46
07.04 – 105. rocznica urodzin Billie Holiday (właśc. Elinore Harris ; 1915–
1959), amerykańskiej śpiewaczki jazzowej, przedstawicielki swingowej odmiany
wokalistyki jazzowej. Znana z określenia Lady Day. Autorka tekstów m.in. do
utworów God Bless the Child, Don’t Explain i Lady Sings the Blues, które stały
się jazzowymi klasykami. Spopularyzowała pieśń Strange Fruit, będącą
protestem przeciwko dyskryminacji rasowej.
08.04 – 185. rocznica śmierci Wilhelma von Humboldta (1767–1835),
niemieckiego filozofa, językoznawcy, polityka, przedstawiciela neohumanizmu.
Sformułował tezę o istnieniu „wewnętrznej formy językowej”. Uważał, że każdy
naród i społeczność kształtuje swój język, tworząc tym samym ducha narodu.
Zajmował się również problemami relatywizmu językowego. Autor prac
z dziedziny krytyki literackiej m.in. o Goethem, Schillerze. Brat Alexandra.
08.04 – 160. rocznica urodzin Józefa Weyssenhoffa (1860– 1932), polskiego
powieściopisarza, nowelisty, poety, krytyka literackiego, tłumacza i wydawcy.
Piewca tradycji starego ziemiaństwa kresowego i łowów. Autor m.in. powieści:
Soból i panna, Żywot i myśli Zygmunta Podfilipskiego, opowiadań, wierszy,
wspomnień. Kuzyn malarza Henryka Weyssenhoffa.
09.04 – 75. rocznica śmierci Wilhelma Canarisa (1887–1945), niemieckiego
admirała, szefa wywiadu i kontrwywiadu wojskowego Abwehry. Przeciwnik
polityki Adolfa Hitlera, wieloletni członek tajnej antyhitlerowskiej organizacji
Czarna Orkiestra.
09.04 – 15. rocznica śmierci Jerzego Grzegorzewskiego (1939–2005), polskiego
reżysera i scenografa teatralnego. Związany z teatrami w Łodzi, Krakowie,
Wrocławiu, Warszawie. Tradycję łączył z awangardą. Scenografię tworzył sam,
wykorzystując gotowe przedmioty z życia codziennego (skrzydła samolotów,
części instrumentów muzycznych). Przenosił akcję sztuki np. do szatni czy foyer,
zamieniał scenę z widownią. Ważniejsze realizacje: Król umiera Eugène Ionesco,
Śmierć w starych dekoracjach Różewicza, Szewcy Witkacego.
09.04 – 10. rocznica śmierci Moniki Warneńskiej (właśc. Kazimiera
Jelonkiewicz, pseud. Kazimiera Kosińska ; 1922–2010), polskiej prozaiczki,
reportażystki, autorki utworów dla młodzieży. Redaktorka dziennika „Polska
Zbrojna”, „Trybuna Ludu”, tygodnika społeczno-politycznego „Perspektywy”.
Korespondent wojenny w Wietnamie. Autorka powieści: Czerwona kokarda,
Nie ma przerwy w życiorysie, szkiców i reportaży Bambusy szumią nocą.
10.04 – 495 lat temu (1525) miał miejsce Hołd pruski – przysięga złożona na
krakowskim Rynku polskiemu królowi Zygmuntowi Staremu przez księcia
Albrechta Hohenzollerna.
47
10.04 – 100. rocznica urodzin Joe Alexa (właśc. Maciej Słomczyński ; 1920–
1998), polskiego prozaika, dramatopisarza, tłumacza. Znany z cyklu powieści
kryminalnych o przygodach Joe Alexa oraz powieści historycznej Czarne Okręty
– o losach Trojańczyka wyruszającego w podróż na daleką północ w
poszukiwaniu mitycznej krainy bursztynu. Autor scenariuszy filmowych, sztuk
teatralnych Panny z Acheronu oraz widowisk i audycji telewizyjnych.
10.04 – 10. rocznica Katastrofy polskiego samolotu wojskowego Tu-154
w Smoleńsku. Zginęło w niej 96 osób, wśród nich: prezydent RP Lech
Kaczyński z małżonką Marią Kaczyńską, ostatni prezydent RP na uchodźstwie
Ryszard Kaczorowski, wicemarszałkowie Sejmu i Senatu, grupa osiemnastu
parlamentarzystów, dowódcy wszystkich rodzajów Sił Zbrojnych RP, pracownicy
Kancelarii Prezydenta, szefowie instytucji państwowych, duchowni,
przedstawiciele ministerstw, organizacji kombatanckich i społecznych oraz osoby
towarzyszące, stanowiący delegację polską na uroczystości związane
z obchodami 70. rocznicy zbrodni katyńskiej, a także załoga samolotu. Katastrofy
nie przeżyła żadna z osób obecnych na pokładzie.
10.04 – 10. rocznica śmierci Anny Walentynowicz (1929–2010), polskiej
działaczki społecznej urodzonej w ukraińskiej rodzinie, opozycjonistki w PRL,
działaczki Wolnych Związków Zawodowych, współzałożycielki NSZZ
„Solidarność”. Dama Orderu Orła Białego (2006). Zginęła w katastrofie
polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku 10 kwietnia 2010 w drodze na
obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej.
10.04 – 10. rocznica śmierci Lecha Kaczyńskiego (1949–2010), polskiego
polityka, współzałożyciela i pierwszego prezesa partii Prawo i Sprawiedliwość,
prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Minister sprawiedliwości, prezydent miasta
stołecznego Warszawy oraz prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2005–
2010.
11.04 – 50. rocznica śmierci Johna O'Har’ego (1905–1970), amerykańskiego
pisarza, autora bestsellerów, z których najbardziej znana książka to Appointment
in Samarra, opowiadająca o samozagładzie szanowanego mieszkańca miasteczka
Gibbsville.
12.04 – 100. rocznica urodzin Anny Kamieńskiej (1920–1986), polskiej poetki,
pisarki, tłumaczki, krytyka literackiego. Autorka zbiorów poezji: Bicie serca,
Milczenia, Rzeczy nietrwałe, esejów i felietonów o poezji: Pragnąca literatura,
Jeden z grzechów pięknych, książek o tematyce religijnej Książka nad książkami
oraz opowiadań i powieści dla dzieci Rozalka Olaboga, Dom w domu. Ksiądz Jan
Twardowski zadedykował jej swój wiersz „Śpieszmy się”.
48
12.04 – 75. rocznica śmierci Franklina Delano Roosevelta (1882–1945),
amerykańskiego polityka, 32. prezydenta Stanów Zjednoczonych w latach 1933–
1945. Jedyny w historii prezydent USA pełniący urząd dłużej niż dwie kadencje,
co doprowadziło do wejścia w życie w 1951 XXII Poprawki do Konstytucji,
ograniczającej liczbę kadencji do dwóch.
12.04 – 45. rocznica śmierci Josephine Baker (właśc. Freda Josephine
McDonald ; 1906–1975), francuskiej tancerki, aktorki, piosenkarki pochodzenia
afroamerykańskiego. Agent wywiadu. Często określano ją przydomkami:
„Czarny Aksamit”, „Czarna Perła” i „Czarna Wenus” ze względu na jej
afrykańsko-indiańskie pochodzenie. W Paryżu otworzyła własny klub Chez
Josephine. Baker występowała w filmach: La Sirena des Tropiques, Zou Zou
i Princess Tam-Tam.
12.04 – 5. rocznica śmierci Feliksa Netza (pseud. Efen, Fen ; 1939–2015),
polskiego poety, prozaika, dramaturga radiowego, tłumacza, krytyka literackiego
i filmowego, publicysty i nauczyciela. Związany z czasopismami „Panorama”,
„Poglądy”, „Tak i Nie”. Współredaktor miesięcznika społeczno-kulturalnego
„Śląsk”. Współpracował z Kazimierzem Kutzem w Zespole Filmowym Silesia.
Znawca, komentator i tłumacz dzieł Sandora Maraiego.
13.04 – 325. rocznica śmierci Jeana de la Fontaine'a (1621–1695), francuskiego
poety i bajkopisarza. Czołowy przedstawiciel klasycyzmu francuskiego, autor
blisko 250 bajek. Treść do bajek czerpał z inspiracji pisarzy starożytnych, a do
powiastek od nowelistów włoskich i ze starofrancuskich fabliaux.
13.04 – 5. rocznica śmierci Güntera Grassa (1927–2015), niemieckiego pisarza
narodowości niemiecko-kaszubskiej, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie
literatury (1999). Autor Trylogii gdańskiej: Blaszany bębenek, Kot i mysz, Psie
lata. W 1993 Rada Miasta przyznała pisarzowi tytuł Honorowego Obywatela
Miasta Gdańska.
14.04 – 90. rocznica śmierci Włodzimierza Majakowskiego (1893–1930),
rosyjskiego poety i dramaturga łączącego zasady poetyki futuryzmu
i ekspresjonizmu. Autor poematów Obłok w spodniach, Flet kręgosłupa, komedii
satyrycznych Pluskwa, Łaźnia.
15.04 – 255. rocznica śmierci Michała Łomonosowa (1711–1765), rosyjskiego
uczonego, przyrodnika, filologa. Wybitny poeta, mistrz ody panegirycznej: Oda
w rocznicę wstąpienia na tron cesarzowej Jelizawiety Pietrowny, Poranne
rozmyślania o wielkości bożej. W pracy naukowej łączył chemię z fizyką
i matematyką. Prekursor chemii fizycznej. Nowe pojęcie zdefiniował w książce
Kurs prawdziwej chemii fizycznej. Twórca Uniwersytetu Moskiewskiego.
49
15.04 – 155. rocznica urodzin Olgi Boznańskiej (1865–1940), polskiej malarki,
portrecistki, przedstawicielki realizmu, postimpresjonizmu i modernizmu. Od
1898 zamieszkała w Paryżu. Członkini szkoły monachijskiej, Towarzystwa
Artystów Polskich Sztuka i Société nationale des beaux-arts. Znane dzieła:
Portret panny Dygat, Dziewczynka z chryzantemami, Bretonka. Odznaczona
Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1938).
15.04 – 155. rocznica śmierci Abrahama Lincolna (1809–1865),
amerykańskiego polityka, 16. prezydenta Stanów Zjednoczonych. Przedstawiciel
Partii Wigów w Izbie Reprezentantów. Piastowanie urzędu prezydenckiego
rozpoczął 4 marca 1861 r. Zginął w zamachu dokonanym przez Johna Wilkesa
Bootha.
15.04 – 100. rocznica urodzin Sath-Okha (właśc. Stanisław Supłatowicz, pseud.
Kozak ; 1920–2003), polskiego pisarza, gawędziarza i artysty pochodzenia
indiańskiego, syna Polki, uciekinierki z Syberii i Indianina. Organizator
Polskiego Ruchu Przyjaciół Indian. Żołnierz Armii Krajowej. Autor powieści dla
młodzieży, m.in. Ziemia słonych skał, Biały Mustang, Głos prerii.
15.04 – 75 lat temu (1945) ukazał się pierwszy numer tygodnika „Przekrój”.
15.04 – 40. rocznica śmierci Jeana Paula Sartre’a (1905–1980), francuskiego
powieściopisarza, dramaturga, eseisty i filozofa. Czołowy przedstawiciel
egzystencjalizmu ateistycznego. Znaczącym dziełem filozoficznym jest napisana
w 1960 roku Krytyka dialektycznego rozumu, w której starał się stworzyć syntezę
egzystencjalizmu z marksizmem. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury
za rok 1964 (odmówił jej przyjęcia).
15.04 – 30. rocznica śmierci Grety Garbo (właśc. Greta Lorisa Gustafsson ;
1905–1990), szwedzko-amerykańskiej aktorki filmowej i teatralnej. Jedna
z największych i najwybitniejszych gwiazd filmowych w historii kinematografii
oraz legenda i ikona okresu Złotej Ery Hollywood. Zagrała w filmach
fabularnych: Gdy zmysły grają, Słowik hiszpański, Kusicielka, Symfonia zmysłów,
Anna Christie, Ludzie w hotelu, Dama kameliowa.
16.04 – 15. rocznica śmierci Artura Hutnikiewicza (1916–2005), historyka
literatury polskiej, profesora nauk humanistycznych. Erudyta. Wybitny znawca
literatury Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego, głównie twórczości
Stefana Żeromskiego, Jana Lechonia, Marii Dąbrowskiej i Stefana Grabińskiego.
Opublikował ponad 300 prac naukowych, w tym szereg monografii książkowych,
rozpraw i studiów literackich. Autor m.in. dzieła Portrety i szkice literackie.
17.04 – 155. rocznica urodzin Urszuli Ledóchowskiej (właśc. Julia Maria Halka-
Ledóchowska z Leduchowa ; 1865–1939). Założycielka Urszulanek Serca Jezusa
Konającego. Święta Kościoła katolickiego. Beatyfikowana 20.06.1983 w
Poznaniu, kanonizowana w Rzymie 18.05.2003 przez papieża Jana Pawła II.
50
17.04 – 135. rocznica urodzin Karen Blixen (właśc. Karen Christence Blixen-
Finecke, pseud. Isak Dinesen, Pierre Andrézel ; 1885–1962), duńskiej pisarki.
Autorka powieści i opowiadań: Siedem niesamowitych opowieści, Niewinne
mścicielki. Zasłynęła ze wspomnień o swoim życiu w Kenii, wydanych jako
Pożegnanie z Afryką. Odznaczona nagrodą literacką Złote Laury (1952).
18.04 – 65. rocznica śmierci Alberta Einsteina (1879–1955), niemieckiego
fizyka żydowskiego pochodzenia, twórcy szczególnej i ogólnej teorii
względności, współtwórcy mechaniki kwantowej. Laureat Nagrody Nobla
w dziedzinie fizyki (1921). Einstein opublikował ponad 450 prac, w tym ponad
300 naukowych. Wniósł też swój wkład do rozwoju filozofii nauki.
19.04 – 15 lat temu (2005) wybrano na papieża kardynała Josepha Aloisa
Ratzingera, który przyjął imię Benedykt XVI.
20.04 – 115. rocznica urodzin Hanny Januszewskiej (1905–1980), polskiej
poetki, prozaiczki, tłumaczki, autorki sztuk teatralnych i słuchowisk.
Współpracowała z czasopismami dla najmłodszych „Płomyczek”, „Płomyk”,
„Miś” i „Świerszczyk”. Tworzyła wiersze, bajki, opowiadania. Książka Bajki
o czterech wiatrach wpisano na Listę Honorową im. H.Ch. Andersena.
Na wniosek polskich dzieci została Kawalerem Orderu Uśmiechu.
20.04 – 110. rocznica urodzin Jana Dobraczyńskiego (pseud. Eugeniusz
Kurowski ; 1910–1994), polskiego pisarza i publicysty, uczestnika powstania
warszawskiego, posła na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, działacza
katolickiego współpracującego z władzami PRL. Autor licznych opowiadań,
szkiców literackich, wspomnień i powieści: Cień Ojca, Listy. Odznaczony
medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (1993).
20.04 – 75. rocznica śmierci Wacława Sieroszewskiego (ps. Wacław Sirko;
1858–1945), polskiego pisarza, zesłańca na Syberię, podróżnika, badacza,
etnografa i działacza niepodległościowego; Kawalera Krzyża Virtuti Militari,
posła i senatora II RP; autora powieści przygodowo-podróżniczych o życiu
pierwotnych plemion Syberii, ludów Chin, Korei, Japonii: m.in. Miłość samuraja
i prac etnograficznych W niepodległej Mongolii, Wśród lodów.
21.04 – 110. rocznica śmierci Marka Twaina (właśc. Samuel Langhorne
Clemens ; 1835–1910), amerykańskiego pisarza pochodzenia szkockiego,
satyryka, humorysty. Najbardziej znane powieści: Przygody Tomka Sawyera,
Przygody Hucka i Książę i żebrak. Pisarz William Faulkner nazwał Twaina
„ojcem amerykańskiej literatury”.
51
21.04 – 55. rocznica śmierci Artura Marii Swinarskiego (1900–1965),
polskiego poety, satyryka, dramatopisarza, plastyka. Związany ze środowiskiem
literackim „Zdroju”. Należał do grupy plastycznej Bunt. Osobisty sekretarz
Stanisława Ignacego Witkiewicza (1922). Wystawiał szopki satyryczne
w kabaretach Ździebko i Klub Szyderców. Opublikował Karykatury poznańskie,
Pamflety, parodie, paradoksy 1926–1946, zbiór dramatów Sasza i bogowie.
22.04 – 75. rocznica śmierci Käthe Kollwitz (1867–1945), niemieckiej graficzki,
malarki i rzeźbiarki, zaliczanej do najbardziej znanych niemieckich artystek XX
wieku. Znana ze szkiców, drzeworytów, akwafort i litografii. Ważniejsze prace
to cykle graficzne Powstanie tkaczy, Wojny chłopskie, plakat Nigdy więcej wojny,
litografie i drzeworyty: Wojna, Triumf nad burżuazją, Wyzysk, Proletariat,
Śmierć, rzeźba Skarga.
23.04 – 245. rocznica urodzin Williama Turnera (1775–1851), angielskiego
malarza, znanego głównie z romantycznych pejzaży. Prekursor impresjonizmu.
Jego obrazy charakteryzują się niezwykłymi barwami, głównie żółcieniami.
W swych pracach potrafił świetnie uchwycić grę światła. Najbardziej znane
dzieła: Zachód słońca, Deszcz, para, szybkość, Upadek Kartaginy oraz Burza
śnieżna na morzu.
23.04 – 135. rocznica śmierci Stanisława Egberta Koźmiana (1811–1885),
polskiego tłumacza, autora przekładów utworów Williama Szekspira. W 1875
wraz z Józefem Paszkowskim i Leonem Ulrichem wydał Dzieła dramatyczne
Williama Shakespeare. Pozostawał w spółce wydającej „Kurier Poznański”.
Prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
23.04 – 100. rocznica urodzin Jacka Woźniakowskiego (1920–2012), polskiego
historyka sztuki, pisarza, eseisty, publicysty, dziennikarza, edytora, wydawcy,
tłumacza literatury pięknej. Prezydent Krakowa w latach 1990–1991, profesor
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Ważniejsze dzieła: Zapiski z Kampanii
Wrześniowej, Ze wspomnień szczęściarza, Co się dzieje ze sztuką?
24.04 – 10. rocznica śmierci Wojciecha Siemiona (1928–2010), polskiego aktora
teatralnego i filmowego, pedagoga, posła na Sejm. Aktor największych teatrów
polskich, dyrektor i kierownik artystyczny Teatru Komedia. Znany także z ról
filmowych, m.in. z roli prokuratora w filmie Poszukiwany, poszukiwana,
porucznika Marianka w filmie Eroica oraz kaprala Kucharka w filmie Czterej
pancerni i pies.
52
24.04 – 5. rocznica śmierci Władysława Bartoszewskiego (1922–2015),
polskiego historyka, publicysty, dziennikarza, pisarza i działacza społecznego,
polityka oraz dyplomaty. Więzień Auschwitz, żołnierz Armii Krajowej
w stopniu podporucznika, działacz Polskiego Państwa Podziemnego, uczestnik
powstania warszawskiego.
25.04 – 425. rocznica śmierci Torquata Tassa (1544–1595), włoskiego poety
epoki renesansu. Najważniejszym osiągnięciem literackim Tassa jest poemat
epicki Jerozolima wyzwolona – odwołujący się do dziejów pierwszej krucjaty
oraz dramat pasterski Amintas. Znacznym sukcesem poety było także uzyskanie
funkcji historiografa dworu.
25.04 – 10. rocznica śmierci Alana Sillitoe’a (1928–2010), brytyjskiego
powieściopisarza, nowelisty, poety, dramaturga. Uznany za czołowego
przedstawiciela brytyjskich młodych gniewnych. Autor powieści i opowiadań:
Z soboty na niedzielę, Samotność długodystansowca, Klucz do drzwi, Drzewo
w ogniu. Opowiadanie Samotność długodystansowca na ekran kinowy przeniósł
Tony Richardson 1962.
26.04 – 110. rocznica śmierci Bjørnstjerne Bjørnsona (1832–1910),
norweskiego prozaika, dramatopisarza, poety i publicysty. Laureat Nagrody
Nobla w dziedzinie literatury (1903). Pozostawił po sobie bogatą i zróżnicowaną
spuściznę: opowiadania, sztuki, wiersze, powieści, artykuły, przemówienia
i tysiące listów. Autor zbioru Wiersze i pieśni, powieści Rybaczka, Na bożej
drodze, dramatu Ponad siły, Między bitwami.
26.04 – 25. rocznica śmierci Hanny Ożogowskiej (1904–1995), polskiej
prozaiczki, poetki, tłumaczki literatury rosyjskiej, niemieckiej i włoskiej,
Redaktorka naczelna „Płomyczka” i „Płomyka”. Nauczycielka i dyrektorka
Liceum Pedagogicznego w Łodzi. Wiceprezes Polskiej Sekcji IBBY(1972–1988).
Autorka powieści dla dzieci i młodzieży: Tajemnica zielonej pieczęci, Chłopak na
opak czyli Z pamiętnika pechowego Jacka, Ucho od śledzia.
27.04 – 115. rocznica urodzin Juliana Stryjkowskiego (1905–1996), filologa
polskiego i pisarza żydowskiego pochodzenia, doktora nauk humanistycznych,
prozaika. Dramaturg, dziennikarz. Autor m.in. powieści Głosy w ciemności,
Austeria, Sen Azrila, Echo. Sygnatariusz „Listu 59”, laureat Nagrody Polskiego
PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (1993).
28.04 – 95. rocznica śmierci Jana Styki (1858–1925), polskiego malarza, twórcy
obrazów historycznych, religijnych i batalistycznych. Ilustrator książkowy. Autor
Panoramy Racławickiej (wraz z Wojciechem Kossakiem), Golgoty, portretów
Kazimierza Pułaskiego, Ignacego Jana Paderewskiego, obrazów religijnych:
Regina Poloniae, Chrystus nad Jerozolimą. Ilustrator książek Henryka
Sienkiewicza Quo vadis, a także Iliady oraz Odysei Homera.
53
28.04 – 90. rocznica urodzin Wandy Warskiej (właśc. Wanda Kurylewicz ;
1930–2019), polskiej wokalistki jazzowej popularnej w okresie PRL-u.
Wykonawczyni poezji śpiewanej, kompozytorka, artystka Piwnicy pod Baranami
w Krakowie, a od 1963 warszawskiej Piwnicy Artystycznej (później Piwnicy
Wandy Warskiej). Główna interpretatorka utworów Andrzeja Kurylewicza.
Zasłynęła wokalizą do filmu Pociąg Jerzego Kawalerowicza.
28.04 – 75. rocznica śmierci Benito Mussoliniego (1883–1945), włoskiego
polityka, dziennikarza, głównego założyciela i przywódcy ruchu
faszystowskiego. Premier Włoch w latach 1922–1943, dyktator Włoskiej
Republiki Socjalnej. W 1945 schwytany przez antyfaszystowskich partyzantów
i rozstrzelany.
28.04 – 10. rocznica śmierci Stefanii Grodzieńskiej (pseud. Stefania Ney ;
1914–2010), polskiej pisarki, aktorki estradowej i teatralnej, felietonistki,
satyryczki. Związana z teatrzykiem Cyganeria, Cyrulikiem Warszawskim.
W czasie wojny trafiła do getta warszawskiego, gdzie występowała w teatrze
Femina. Wydała zbiór wierszy Dzieci getta. Jej monologi i skecze wykonywali
m.in. Hanka Bielicka, Adolf Dymsza, Kalina Jędrusik, Irena Kwiatkowska.
29.04 – 135. rocznica urodzin Egona Erwina Kischa (1885–1948), pisarza,
dziennikarza i reportera pochodzenia żydowskiego posiadającego obywatelstwo
austro-węgierskie, później czechosłowackie. Tworzył w języku niemieckim.
Uważany za mistrza reportażu literackiego i publicystyki. Autor m.in. zbiorów
reportaży Praski Pitaval, Chiny bez maski, Szalejący reporter.
29.04 – 40. rocznica śmierci Alfreda Hitchcocka (1899–1980), brytyjskiego
reżysera, scenarzysty i producenta filmowego. Określany mianem „mistrza
suspensu”. Stał się rozpoznawalny dzięki serialowi kryminalnemu Alfred
Hitchcock przedstawia. Twórca filmów: Starsza pani znika, 39 kroków,
Psychoza, Ptaki. Odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego (1979).
30.04 – 710. rocznica urodzin Kazimierza III Wielkiego (1310–1370), króla
Polski w latach 1333–1370. Ostatni monarcha z dynastii Piastów na tronie
polskim. W historiografii uważany za jednego z najwybitniejszych władców
Polski. Podsumowaniem działalności Kazimierza Wielkiego jest znane zdanie
z Dziejów Długosza, iż zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną.
30.04 – 150. rocznica urodzin Franza Lehára (także Franciszek Lehar ; 1870–
1948), węgierskiego kompozytora operetkowego. Autor dzieł: Wesoła wdówka,
Kraina uśmiechu, Cygańska miłość, Hrabia Luksemburg, Paganini, Carewicz.
Ostatni wielki twórca operetki wiedeńskiej. Prócz utworów scenicznych pisał też
partytury dla filmu, poematy symfoniczne, koncerty na skrzypce, walce
i marsze, utwory na fortepian oraz niezliczone pieśni i piosenki.
54
30.04 – 80. rocznica śmierci Henryka Dobrzańskiego (herbu Leliwa,
pseud. Hubal ; 1897–1940), majora kawalerii Wojska Polskiego. Jeździec
sportowy, uczestnik wojny obronnej w 1939 roku. Organizator i dowódca jednego
z pierwszych polskich oddziałów partyzanckich – Hubalczyków.
30.04 – 75. rocznica śmierci Evy Braun (1912–1945), niemieckiej
sprzedawczyni, od 1932 konkubiny, a przez ostatnie chwile swojego życia żony
kanclerza III Rzeszy Adolfa Hitlera. Braun spotkała Hitlera w Monachium, kiedy
miała 17 lat, pracując jako asystentka i modelka osobistego fotografa Hitlera.
30.04 – 75. rocznica śmierci Adolfa Hitlera (1889–1945), niemieckiego polityka
pochodzenia austriackiego, kanclerza Niemiec i führera III Rzeszy. Przywódca
Narodowo-Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP), ideolog
narodowego socjalizmu, zbrodniarz wojenny. Osobiście odpowiedzialny za
politykę rasową nazistowskich Niemiec, Holocaust oraz za śmierć milionów ludzi
zabitych podczas jego rządów.
MAJ
01.05 – 120. rocznica urodzin Aleksandra Wata (1900–1967), polskiego pisarza
i poety z kręgu futurystów, pochodzenia żydowskiego, eseisty. Tłumacz literatury
anglosaskiej, francuskiej, niemieckiej, rosyjskiej i radzieckiej. Współtworzył
polski futuryzm – w 1919 aranżował pierwszy polski występ futurystyczny.
Redaktor naczelny Państwowego Instytutu Wydawniczego. Publikował
w „Kuźnicy”, „Odrodzeniu” i „Twórczości”.
01.05 – 80. rocznica urodzin Edwarda Redlińskiego (1940-), polskiego
prozaika, scenarzysty, dramatopisarza, reportera. Związany z warszawskim
tygodnikiem „Kultura”. Autor groteskowo-realistycznych powieści i opowiadań:
Listy z Rabarbaru, Awans, Konopielka, komedii Debata, czyli bzik prezydencki,
dramatów: Pustaki, Wcześniak oraz reportaży: Ja w nerwowej sprawie, Zgrzyt.
01.05 – 75. rocznica śmierci Josepha Goebbelsa (1897–1945), niemieckiego
polityka, ministra propagandy i oświecenia publicznego w rządzie Adolfa Hitlera.
Jeden z jego najbliższych współpracowników i doradców, członek ścisłego
kierownictwa partii narodowosocjalistycznej, w ostatnich dniach życia kanclerz
Rzeszy, zbrodniarz wojenny.
55
03.05 – 360 lat temu (1660) zawarto Traktat Pokojowy w Oliwie, pomiędzy
Szwecją a Rzeczpospolitą kończący potop szwedzki, na mocy traktatu Jan II
Kazimierz zrzekł się praw do tronu szwedzkiego, a Rzeczpospolita zatrzymała
część Inflant.
03.05 – 115. rocznica urodzin George’a Bidwella (1905–1989), brytyjskiego
pisarza, specjalizującego się w beletryzowanych biografiach i powieściach
historycznych. Znaczną część życia spędził w Polsce. Autor autobiografii Ani
chwili nudy oraz innych dzieł: Wybrałem Polskę, Na podbój skarbów Bengalu,
Poławiacze księżyca, Król Diamentów, Ryszard Lwie Serce, Zdobywca Indii.
03.05 – 35. rocznica śmierci Wojciecha Bellona (właśc. Wojciech Jerzy Belon ;
1952–1985), polskiego pieśniarza, poety, kompozytora. Wykonawca piosenki
poetyckiej i studenckiej. Współtwórca Wolnej Grupy Bukowina. Część pieśni
poświęcił historiom prostych, zwyczajnych ludzi: Majster Bieda, Ballada
o Cześku Piekarzu. Niektóre utwory miały charakter bardzo osobisty: Kołysanki
dla Joanny, Między nami, Poślę dziewczynie.
04.05 – 145. rocznica urodzin Wojciecha Weissa (1875–1950), polskiego
malarza, fotografika, profesora i rektora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Malował m.in. pejzaże okolic Strzyżowa, Płaszowa i Kalwarii Zebrzydowskiej,
portrety, akty. Był artystą wystawianym na ziemiach polskich i za granicą. Autor
dzieł: Autoportret z maskami, Opętanie, Pocałunek na trawie, Strachy,
Zasmucona, Portret Modelki Jadźki.
04.05 – 110. rocznica urodzin Jerzego Waldorffa (1910–1999), polskiego
pisarza, publicysty, krytyka muzycznego, działacza społecznego. Komentator
muzyczny Polskiego Radia i Telewizji, felietonista tygodników „Świat”
i „Polityka”. Autor publikacji: Sztuka pod dyktaturą, Jan Kiepura, Harfy leciały
na północ, Słowo o Kisielu. Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą
Orderu Odrodzenia Polski (1995).
05.05 – 120. rocznica urodzin Ireny Zarzyckiej (1900–1993), polskiej pisarki,
nauczycielki. Młodość spędzoną w Pabianicach opisała w autobiografii Panna
Irka. Jej powieści przed wojną były bestsellerami – Dzikuska miała siedem
wydań i została zekranizowana. Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi. W 1951
wszystkie jej utwory objęto zapisem cenzury w Polsce, podlegały
natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.
05.05 – 100. rocznica urodzin Hanny Łochockiej (1920–1995), polskiej poetki,
prozaiczki, tłumaczki. Autorka słuchowisk, zbiorów wierszy i opowiadań dla
dzieci: O wróbelku Elemelku, Malowana skrzynia, Wyładunek z przeszkodami,
Barabule, Podróże Jasia. Uhonorowana Nagrodą Prezesa Rady Ministrów za
twórczość dla dzieci i młodzieży (1984).
56
05.05 – 100. rocznica urodzin Mariana Załuckiego (1920–1979), polskiego
poety, satyryka i pisarza. Współpracował z „Przekrojem”, „Szpilkami”, „Echem
Krakowa” i „Życiem Literackim”. Na scenie zadebiutował w Teatrze Satyryków.
Występował w kabarecie Wagabunda, teatrach warszawskich Buffo i Syrena oraz
kabaretach U Lopka, Dudek, a także w popularnych programach Podwieczorek przy mikrofonie, Poznajmy się, Zgaduj zgadula.
05.05 – 75. rocznica śmierci Tytusa Czyżewskiego (1880–1945), polskiego
malarza, poety, krytyka sztuki. Współzałożyciel ugrupowania Ekspresjonistów
Polskich, później Formistów. Redagował pismo grupy zatytułowane „Formiści”.
Współorganizator klubów futurystycznych: Katarynka i Gałka Muszkatołowa.
Twórca kompozycji o zgeometryzowanych formach, nawiązujących do sztuki
podhalańskiej, portretów, martwych natur i pejzaży.
06.05 – 140. rocznica urodzin Ernsta Ludwiga Kirchnera (1880–1938),
niemieckiego malarza ekspresjonisty, grafika i rzeźbiarza. Współzałożyciel grupy
Most. Artysta wykluczony z Pruskiej Akademii Sztuki, jego dzieła usunięto
z niemieckich muzeów, wybrane prace zaprezentowano na zorganizowanej przez
nazistów wystawie Sztuka zdegenerowana. Twórca obrazów: Plac Poczdamski, Portret Gerdy, Autoportret z kobietą.
06.05 – 125. rocznica urodzin Rudolpha Valentino (właśc. Rodolfo Alfonso
Raffaello Piero Filiberto Guglielmi di Valentina d’Antoguolla ; 1895–1926),
włoskiego aktora filmowego, gwiazdy kina niemego. Valentino odniósł sukces
rolą w Czterech jeźdźcach Apokalipsy oraz w filmie Szejk. Był ogromnie
popularny, zwłaszcza wśród kobiet, które okrzyknęły go amantem kina.
06.05 – 105. rocznica urodzin Orsona Wellesa (1915–1985), amerykańskiego
twórcy filmowego, teatralnego oraz radiowego. Do najważniejszych osiągnięć
należą: broadwayowska sztuka Cezar, adaptacja Juliusza Cezara Szekspira,
słuchowisko Wojna światów oraz film Obywatel Kane.
06.05 – 70. rocznica urodzin Zbigniewa Wodeckiego (1950–2017), polskiego
piosenkarza, muzyka multiinstrumentalisty. Kompozytor, aranżer, aktor
i prezenter telewizyjny. Największe przeboje artysty: Chałupy Welcome to, Lubię
wracać tam, gdzie byłem, Z Tobą chcę oglądać świat, Zacznij od Bacha, Izolda,
Opowiadaj mi tak. Popularność przyniosło mu także wykonanie piosenek
tytułowych z animacji Pszczółka Maja i Rudolf czerwononosy renifer.
07.05 – 180. rocznica urodzin Piotra Czajkowskiego (1840–1893), rosyjskiego
kompozytora, profesora teorii muzyki. Twórca oper: Eugeniusz Oniegin, Mazepa,
Dama Pikowa, baletów: Jezioro łabędzie, Śpiąca królewna, Dziadek do
orzechów, symfonii: Patetyczna, Fantastyczna, Zimowe marzenia, fantazji
orkiestrowych Romeo i Julia, Burza, koncertów, pieśni, utworów kameralnych.
57
07.05 – 90. rocznica urodzin Horsta Bienka (1930–1990), niemieckiego pisarza,
publicysty, tłumacza, reżysera filmowego. W swoich pracach zajmował się
doświadczeniami okresu łagrowego. Później swoją literacką twórczość związał
z Gliwicami i Górnym Śląskiem. Najwyżej cenionym dziełem Bienka jest
gliwicka tetralogia: Pierwsza polka, Wrześniowe światło, Czas bez dzwonów oraz
Ziemia i ogień.
07.05 – 35. rocznica śmierci Adama Bahdaja (pseud. Jan Kot, Dominik Damian
; 1918–1985), polskiego powieściopisarza, tłumacza, autora książek dla dzieci
i młodzieży. Zdobywca Orlego Pióra w plebiscycie czytelników na
najpopularniejszego pisarza (1970). Nagrodzony przez Prezesa Rady Ministrów
za całokształt twórczości dla dzieci i młodzieży. Autor powieści: Stawiam na
Tolka Banana, Podróż za jeden uśmiech, Wakacje z duchami.
08.05 – 140. rocznica śmierci Gustawa Flauberta (1821–1880), francuskiego
powieściopisarza. Uważany za pierwszego przedstawiciela naturalizmu
i jednego z największych mistrzów literatury francuskiej XIX wieku. Jego
Madame Bovary i Salammbo zostały umieszczone w indeksie ksiąg zakazanych,
dekretem z 1864.
08.05 – 45. rocznica śmierci Teodozji Lisiewicz (pseud. Helena Boyer, Siostra
Anna ; 1903–1975), polskiej pisarki, aktorki, tłumaczki, autorki felietonów
i słuchowisk radiowych, współtwórczyni radiowej Wesołej Lwowskiej Fali,
w której występowała jako Ciotka Bańdziuchowa. Podczas II wojny światowej
występowała w zespołach teatralnych Armii Polskiej gen. W. Andersa.
Redaktorka „Dziennika Żołnierza”, „Tygodnia Polskiego” oraz „Głosu Kobiet”.
09.05 – 215. rocznica śmierci Fryderyka Schillera (1759–1805), niemieckiego
poety, filozofa, historyka, estetyka, tłumacza, teoretyka teatru i dramaturga.
Przedstawiciel tzw. klasyki weimarskiej. Autor poematu Oda do radości,
powieści Spirytualista, sztuk teatralnych: Intryga i miłość, Maria Stuart, pism
filozoficznych: Teatr jako instytucja moralna, O wdzięku i godności.
09.05 – 85. rocznica urodzin Haliny Poświatowskiej (1935–1967), polskiej
poetki. Pierwszy zbiór poezji Hymn bałwochwalczy zebrał przychylne opinie
krytyków i poetów. Następne wiersze wydane zostały w trzech kolejnych
tomikach poezji: Dzień dzisiejszy, Oda do rąk i Jeszcze jedno wspomnienie .
09.05 – 75. rocznica zakończenia II wojny światowej w Europie (1945).
58
09.05 – 15. rocznica śmierci Janusza Pelca (1930–2005), polskiego uczonego,
historyka literatury, badacza epok dawnych, zwłaszcza renesansu i baroku.
Edytor, organizator życia naukowego, profesor zwyczajny. Członek PAU
i polskiego PEN Clubu. Najważniejsze prace Słowo i obraz. Na pograniczu
literatury i sztuk plastycznych, Literatura renesansu w Polsce, Barok – epoka
przeciwieństw.
11.05 – 125. rocznica urodzin Jana Parandowskiego (1895–1978), polskiego
pisarza, eseisty i tłumacza literatury, współpracował z czasopismami: „Gazeta
Poranna”, „Tygodniki Ilustrowany”, „Wiadomości Literackie” i „Tęcza”.
Popularyzator kultury i literatury antycznej, autor Mitologii. Międzynarodowe
uznanie i brązowy medal zdobył za książkę Dysk olimpijski (1936).
11.05 – 90. rocznica urodzin Edsgera Dijkstry (1930–2002), holenderskiego
naukowca, pioniera informatyki. Zajmował się algorytmiką, językami
programowania, formalną specyfikacją i weryfikacją. Otrzymał Nagrodę Turinga
za wkład w języki programowania (1972).
11.05 – 65. rocznica śmierci Jerzego Kossaka (1886–1955), polskiego malarza,
przedstawiciela realizmu. W czasie I wojny światowej służył na froncie włoskim.
Autor dzieł: Odwrót Napoleona spod Moskwy, Bitwa pod piramidami, Pościg
6. Pułku Ułanów za bolszewikami. Podejmował tematy folklorystyczne, malował
wesela krakowskie i góralskie, sceny polowań Bieg myśliwych z psami za
jeleniem. Syn Wojciecha Kossaka, wnuk Juliusza Kossaka.
11.05 – 30. rocznica śmierci Wieniedikta Jerofiejewa (1938–1990), rosyjskiego
prozaika i dramaturga, przedstawiającego krytycznie radziecką rzeczywistość,
m.in. w powieści Moskwa – Pietuszki, dramacie Noc Walpurgii, czyli kroki Komandora, montażu dokumentalno-satyrycznym Moja maleńka leniniana.
12.05 – 130. rocznica urodzin Michała Grażyńskiego (1890–1965), działacza
niepodległościowego, społecznego i politycznego. Doktor filozofii i prawa,
wojewoda śląski w latach 1926–1939, politycznie związany z sanacją. Autor
publikacji Walka o Śląsk.
12.05 – 110. rocznica urodzin Dorothy Hodgkin (1910–1994), angielskiej
biochemiczki, nauczyciela uniwersyteckiego. Zajmowała się badaniem budowy
molekularnej związków chemicznych za pomocą analizy rentgenowskiej.
Laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie chemii (1964) – za ustalenie budowy
ważnych substancji biochemicznych, m.in. penicyliny i witaminy B12.
59
12.05 – 85. rocznica śmierci Józefa Piłsudskiego (1867–1935), polskiego
działacza społecznego i niepodległościowego, żołnierza, polityka, męża stanu.
Członek Polskiej Partii Socjalistycznej i jej przywódca. Twórca Organizacji
Bojowej PPS, Legionów Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej, w latach
1918–1922 naczelnik państwa, pierwszy marszałek Polski. Przywódca obozu
sanacji, po przewrocie majowym (1926) dwukrotny premier Polski.
12.05 – 50. rocznica śmierci Władysława Andersa (1892–1970), polskiego
wojskowego i polityka. Generał dywizji Polskich Sił Zbrojnych, dowódca Armii
Polskiej w ZSRR oraz 2 Korpusu Polskiego. Naczelny Wódz Polskich Sił
Zbrojnych, następca prezydenta RP na uchodźstwie w latach 1950–1954,
w 1954 mianowany przez władze emigracyjne generałem broni. Od 1954 członek
Rady Trzech.
12.05 – 50. rocznica śmierci Nelly Sachs (właśc. Leonie Sachs ; 1891–1970),
niemieckiej poetki i dramatopisarki pochodzenia żydowskiego. Autorka m.in.
zbiorów poetyckich W mieszkaniach śmierci, Ciemnienie gwiazd, sztuk
teatralnych Znaki na piasku. Ukazując martyrologię Żydów w czasach
hitleryzmu, poszukiwała w żydowskiej i chrześcijańskiej mistyce drogi do
zrozumienia sensu życia. Laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury
(1966).
14.05 – 95. rocznica śmierci Henry’ego Ridera Haggarda (1856–1935),
brytyjskiego pisarza, autora powieści przygodowych, awanturniczych z akcją
rozgrywającą się w egzotycznych miejscach, najczęściej w Afryce: Kopalnia
króla Salomona, Kleopatra, Pierścień królowej Saby.
14.05 – 90. rocznica śmierci Władysława Orkana (właśc. Franciszek Ksawery
Smaciarz, od 1898 Franciszek Ksawery Smreczyński ; 1875–1930), prozaika,
dramaturga, publicysty, poety. Tworzył w okresie Młodej Polski. Autor powieści:
Pomór, Drzewiej, noweli Herkules nowożytny i inne wesołe rzeczy, tragedii Wina
i kara, tomów poezji Z martwej roztoki.
15.05 – 30. rocznica śmierci Jerzego Drzewieckiego (1902–1990), polskiego
inżyniera, konstruktora lotniczego i pilota doświadczalnego. Uczestnik wojny
polsko-bolszewickiej w 8 pułku artylerii polowej. W 1926 skonstruował swój
pierwszy samolot – JD-2. Podczas II wojny światowej przebywał w Wielkiej
Brytanii, gdzie służył w ATA. Został odznaczony za zasługi srebrnym Krzyżem
Zasługi z Mieczami.
60
16.05 – 100. rocznica urodzin Leopolda Tyrmanda (1920–1985), polskiego
pisarza, eseisty, publicysty, aktora i scenarzysty. Popularyzator jazzu w Polsce.
Autor monografii U brzegów jazzu. Dziennikarz związany z „Przekrojem”,
„Expressem Wieczornym”, „Tygodnikiem Powszechnym”, „Rzeczpospolitą”
oraz „Ruchem Muzycznym”. Specjalizował się w recenzjach: teatralnych,
muzycznych i sportowych. Autor powieści Zły, Siedem dalekich rejsów,
dramatów, dzienników, listów W emigracyjnym labiryncie. Listy 1965–1982.
16.05 – 20. rocznica śmierci Andrzeja Szczypiorskiego (pseud. Marice
S. Andrews ; 1928–2000), polskiego, pisarza, scenarzysty, publicysty,
dziennikarza i polityka. Działacz opozycji w PRL. Autor publikacji: Początek,
Z notatnika stanu wojennego, Gra z ogniem. Za działania na rzecz niemiecko-
polskiego pojednania otrzymał Federalny Krzyż Zasługi (1995) oraz nagrodę
Złotego Pióra (1998), stał na czele Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej
(TPPI).
17.05 – 510. rocznica śmierci Sandro Botticelliego (właśc. Alessandro
di Mariano Filipepi ; 1445–1510), włoskiego malarza, przedstawiciela szkoły
florenckiej. Autor portretów Portret nieznajomego z medalem, Portret
młodzieńca, obrazów o tematyce mitologicznej, m.in. Narodziny Wenus, Wiosna
oraz religijnej Powracająca Judyta, a także obrazów z motywem Madonny –
Madonna z Dzieciątkiem i dwoma aniołami.
17.05 – 150. rocznica urodzin Lucjana Rydla (1870–1918), poety, prozaika,
dramaturga okresu Młodej Polski, tłumacza. Znawca antyku. Współpracownik
„Ateneum”, „Tygodnika Ilustrowanego”, „Czasu”. Dyrektor Teatru im.
Słowackiego w Krakowie. Najbardziej znane utwory: Betlejem polskie – jasełka,
baśń dramatyczna Zaczarowane koło, poematy bajeczne Bajka o Kasi
i królewiczu, Madejowe łoże.
17.05 – 120. rocznica urodzin Władysława Rymkiewicza (pierwotnie Szulc ;
1900–1984), polskiego prozaika. Z zawodu adwokat. Autor tomu opowiadań Pan
swego życia, powieści historycznych m.in. Romans królewski, Portret królowej, powieści społeczno-obyczajowych: Ludzie bez jutra.
18.05 – 110. rocznica śmierci Elizy Orzeszkowej (primo voto Orzeszko, secundo
voto Nahorska, pseud. E.O., Gabriela Litwinka ; 1841–1910), polskiej pisarki
epoki pozytywizmu. Autorka powieści Nad Niemnem oraz nowel: Dobra pani,
A...B...C..., Tadeusz. Uprawiała publicystykę społeczną: Kilka słów
o kobietach, Patriotyzm i kosmopolityzm, O Żydach i kwestii żydowskiej.
Nominowana do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1905.
61
18.05 – 100. rocznica urodzin Jana Pawła II (właśc. Karol Józef Wojtyła ; 1920–
2005), duszpasterza, filozofa, nauczyciela akademickiego, dramaturga, poety,
poligloty, arcybiskupa metropolity krakowskiego, kardynała. W 1978 wybrany na
papieża przyjął imię Jan Paweł II, święty Kościoła katolickiego. Beatyfikowany
1.05.2011 przez papieża Benedykta XVI, kanonizowany 27.04.2014 przez
papieża Franciszka.
19.05 – 540. rocznica śmierci Jana Długosza (1415–1480), polskiego historyka,
kronikarza, duchownego, geografa, pierwszego heraldyka polski, dyplomaty.
Wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka. Autor licznych publikacji
historycznych, w tym najsłynniejszego dzieła Roczniki, czyli kroniki sławnego
Królestwa Polskiego (Annales seu cronicae incliti Regni Polonia), obejmującego
historię Polski od najdawniejszych czasów do 1480.
19.05 – 130. rocznica urodzin Wacława Borowego (pseud. Piotr Szary,
Titwillow ; 1890–1950), polskiego historyka literatury, krytyka literackiego,
profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmował się historią literatury
polskiego oświecenia, romantyzmu i pozytywizmu. Badał m.in. poezję czasów
stanisławowskich. Opracował sylwetki wybitnych twórców: Wędrówka nowego Parsifala. Poezja T.S. Eliota, O poezji Mickiewicza, Ze studiów nad Fredrą.
19.05 – 85. rocznica śmierci Thomasa Edwarda Lawrenca (przyd. Lawrence
z Arabii ; 1888–1935), brytyjskiego archeologa, podróżnika, wojskowego,
pisarza, tłumacza i dyplomaty. Autor wspomnień Siedem filarów mądrości.
Zginął w wypadku motocyklowym. Jego życie stało się kanwą dla wielu
powieści, sztuk teatralnych i filmów, z których najbardziej znanym jest Lawrence
z Arabii w reżyserii Davida Leana.
19.05 – 65. rocznica śmierci Tadeusza Sygietyńskiego (1896–1955), polskiego
kompozytora i dyrygenta, pedagoga muzycznego, aktora, konferansjera, reżysera
słuchowisk radiowych. Skomponował tańce ludowe Oberek na orkiestrę, operę-
balet Karczma na rozdrożu, koncert fortepianowy Capriccio. Założyciel Zespołu
Pieśni i Tańca Mazowsze (1948). Dla Mazowsza opracował, m.in. Kukułeczka,
Polonez warszawski, Warszawski dzień, Ej przeleciał ptaszek.
19.05 – 55. rocznica śmierci Marii Dąbrowskiej (1889–1965), polskiej
powieściopisarki, eseistki, dramatopisarki, tłumaczki dzieł literatury duńskiej,
angielskiej i rosyjskiej. Jedna z ważniejszych polskich powieściopisarek XX
wieku, autorka tetralogii powieściowej Noce i dnie, za którą czterokrotnie była
nominowana do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.
62
19.05 – 50. rocznica śmierci Tadeusza Brezy (1905– 1970), polskiego
powieściopisarza i eseisty, a także dyplomaty w służbie II Rzeczypospolitej
Polskiej oraz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zadebiutował powieścią Adam
Grywałd. Ironiczny obraz schyłku Polski przedwrześniowej ukazał
w powieściach Mury Jerycha oraz Niebo i ziemia. Autor opowiadań sensacyjnych
o wydźwięku propagandowym: Uczta Baltazara, Jokkmokk, W potrzasku.
20.05 – 85. rocznica urodzin Hanny Krall (1935-), polskiej pisarki, dziennikarki,
reporterki. Związana z redakcją „Życia Warszawy”, „Polityką”. Światową sławę
przyniósł jej oryginalny w formie wywiad z Markiem Edelmanem Zdążyć przed
Panem Bogiem. Autorka zbiorów reportaży: Na wschód od Arbatu, Trudności ze
wstawaniem, Taniec na cudzym weselu, Dowody na istnienie, Tam już nie ma
żadnej rzeki, Żal. Jest także autorką powieści: Sublokatorka i Okna.
20.05 – 65. rocznica urodzin Zbigniewa Preisnera (1955-), muzyka,
kompozytora muzyki filmowej i teatralnej, producenta muzycznego. Samouk, nie
ukończył szkoły muzycznej. Znany ze współpracy z Krzysztofem Kieślowskim.
Właściciel Preisner Studio. Członek Francuskiej Akademii Sztuki i Techniki
Filmowej. Urodził się w Bielsku-Białej.
21.05 – 125. rocznica urodzin Nikifora Krynickiego (właśc. Epifaniusz
Drowniak ; 1895–1968), polskiego malarza łemkowskiego pochodzenia,
samouka, jednego z najwybitniejszych prymitywistów w skali świata. Tworzył na
kawałkach tektury, okładkach zeszytów, skrawkach papieru, na których
uwieczniał autoportrety, widoki krynickich willi i cerkwi. Podpisywał się na
swoich pracach jako Matejko lub Netyfor – często popełniając błędy w pisowni
21.05 – 90. rocznica urodzin Sylwestra Chęcińskiego (1930-), polskiego
scenarzysty i reżysera filmowego. Pierwszy film Historię żółtej ciżemki,
wyreżyserował w 1961. Najbardziej znany jest z trylogii Sami swoi, Nie ma
mocnych i Kochaj albo rzuć. Kierownik artystyczny zespołu filmowego Iluzjon
i Kadr. Za całokształt twórczości otrzymał Platynowe Lwy (2014) oraz Nagrodę
Orła za osiągnięcia życia (2017).
21.05 – 50. rocznica śmierci Leonida Teligi (1917–1970), polskiego oficera
piechoty Wojska Polskiego II RP i Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej
Brytanii, dziennikarza, tłumacza, żeglarza jachtowego, pierwszego Polaka, który
opłynął samotnie kulę ziemską na drewnianym jachcie.
63
21.05 – 40. rocznica śmierci Beaty Obertyńskiej (pseud. Marta Rudzka ; 1898–
1980), polskiej poetki, pisarki, aktorki scen teatrów lwowskich. Osadzona
w lwowskich Brygidkach, zesłana do łagru Loch-Workuta. Od 1944 na emigracji
w Londynie. Publikowała m.in. w „Ochotniczce”, „Orle Białym”, „Dzienniku
Żołnierza”. Autorka zbiorów wierszy Pszczoły w słoneczniku, poematu Ballada
o chorym księżycu, wspomnień i powieści Ziarnka piasku.
22.05 – 135. rocznica śmierci Victora Hugo (1802–1885), francuskiego
powieściopisarza, poety, dramaturga i polityka. Czołowy przedstawiciel
romantyzmu francuskiego. Autor poezji, dramatów wierszem i prozą, powieści,
listów i przemówień politycznych. Do jego najważniejszych dzieł należą
powieści Nędznicy i Katedra Marii Panny w Paryżu, dramat Hernani oraz jedyna
we francuskiej literaturze epopeja Legenda wieków.
22.05 – 20. rocznica śmierci Krzysztofa Borunia (pseud. Głowacz ; 1923–2000),
polskiego pisarza science-fiction, dziennikarza, autora wielu esejów, felietonów,
artykułów i książek. Współpracował z „Ilustrowanym Kurierem Polski”, redaktor
„Astronautyki”. Założyciel Polskiego Towarzystwa Astronautycznego i
Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego. Autor trylogii kosmicznej: Zagubiona
przyszłość, Proxima, Kosmiczni bracia.
23.05 – 75. rocznica śmierci Heinricha Himmlera (1900–1945), polityka,
jednego z głównych przywódców Niemiec nazistowskich, zbrodniarza
wojennego. Komisarz Rzeszy do spraw Umacniania Niemieckości. Szef kolejno:
SS, Gestapo, niemieckiej policji. Odpowiedzialny za eksterminację Żydów
w Europie. Zmarł w wyniku zażycia trucizny.
24.05 – 115. rocznica urodzin Michaiła Szołochowa (1905–1984), rosyjskiego
pisarza oraz działacza politycznego i kulturalnego. Deputowany do Rady
Najwyższej ZSRR, członek Akademii Nauk ZSRR. Laureat Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury (1965). Dzięki powieści Cichy Don i przejmującej
mikropowieści Los człowieka, wpisał się na trwałe do literatury światowej.
24.05 – 80. rocznica urodzin Josifa Brodskiego (1940–1996), rosyjskiego poety,
prozaika, dramaturga, eseisty i publicysty, wykładowcy. W 1972 pozbawiony
obywatelstwa i wydalony ze Związku Radzieckiego. Zamieszkał w Nowym
Jorku, gdzie wykładał na różnych uczelniach. Laureat Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury (1987). Autor zbiorów wierszy i poematów: Postój na
pustyni, Koniec pięknej epoki, dramatu Marmur, eseju Znak wodny.
64
27.05 – 180. rocznica śmierci Niccolò Paganiniego (1782–1840), włoskiego
wirtuoza skrzypiec i altowiolisty, gitarzysty i kompozytora. Najsłynniejsze
utwory to 24 Kaprysy na skrzypce solo, Koncerty skrzypcowe: D-dur op.6
i h-moll op.7. Największe wyzwanie dla skrzypków stanowią wariacje np.
tzw. II Karnawał wenecki.
27.05 – 135. rocznica urodzin Zbigniewa Pronaszki (1885–1958), polskiego
malarza związanego z formizmem i koloryzmem, rzeźbiarza i scenografa.
Współtwórca teatru awangardowego Cricot, współzałożyciel grupy artystycznej
Ekspresjoniści Polscy, później przemianowanej na Formistów. Profesor
krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Ważniejsze prace: rzeźba Popiersie
T. Czyżewskiego, projekt pomnika Adama Mickiewicza, obraz Pejzaż z Cagnes.
27.05 – 110. rocznica śmierci Roberta Kocha (1843–1910), niemieckiego
lekarza, jednego z twórców nowoczesnej bakteriologii, odkrywcy bakterii
wywołujących wąglika, cholerę i gruźlicę. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
fizjologii lub medycyny (1906) za badania nad gruźlicą.
27.05 – 40. rocznica śmierci Wincentego Fabera (1936–1980), polskiego poety.
Autor tekstów piosenek (m.in. Wędrówki z repertuaru Marka Grechuty czy
Historia pewnej podróży – Grzegorza Turnaua) oraz utworów dla dzieci.
Współtwórca teatrzyków studenckich, autor tekstów kabaretowych i piosenek,
kierownik literacki Teatrzyku Piosenki Sowizdrzał. Wydał tomiki wierszy:
Otwieranie liści, Przyjmowanie, W cieniu ognia, Jakiekolwiek zdarzenie.
30.05 – 380. rocznica śmierci Petera Paula Rubensa (1577–1640),
flamandzkiego malarza i rysownika epoki baroku, dekoratora. Uprawiał
malarstwo religijne: Opłakiwanie Chrystusa, Zdjęcie z krzyża, Adam i Ewa.
Tworzył dzieła o tematyce mitologicznej: Sąd Parysa, Święto Wenus, Trzy
Gracje. Autor portretów: Dama z karłem, Portret księcia Lermy a także scen
z polowań oraz nastrojowych krajobrazów o bogatym kolorycie Pejzaż z tęczą.
30.05 – 60. rocznica śmierci Borisa Pasternaka (1890–1960), rosyjskiego poety
i prozaika żydowskiego pochodzenia. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
literatury (1958). Pod wpływem nacisków politycznych odmówił jej przyjęcia.
Autor powieści Doktor Żywago, opowiadań List żelazny, Ciocia Ola, poematów
Rok 1905 oraz zbiorów wierszy Tematy i wariacje, Bliźniak w chmurach,
Powtórne narodziny.
65
30.05 – 25. rocznica śmierci Małgorzaty Hillar (właśc. Janina Krystyna Helena
Hillar ; 1926–1995), polskiej poetki i tłumaczki. Debiutowała wierszem Słowa
a jej pierwszym tomem poezji był Gliniany dzbanek. Publikowała w „Przedpolu”,
„Twórczości”, „Zwierciadle”. W 1967 wydała poświęcony synowi tomik poezji:
Czekanie na Dawida. W 1971 roku podczas Warszawskiej Jesieni, jej Erotyki
zostały wykonane do muzyki Tadeusza Bairda
30.05 – 15. rocznica śmierci Tomasza Pacyńskiego (pseud. Pacek ; 1958–2005),
polskiego pisarza fantastycznego. Redaktor naczelny czasopisma internetowego
„Fahrenheit”. Autor felietonów publikowanych w „Sferze” i „Science Fiction”.
Opublikował cztery powieści – trylogię fantasy Sherwood oraz Wrzesień –
militarną postapokaliptyczną powieść political fiction, a także opowiadania
humorystyczne z cyklu O Dziadku Mrozie.
31.05 – 220. rocznica śmierci Michała Kazimierza Ogińskiego (1728, 1730 lub
1731–1800), magnata, generała, hetmana wielkiego litewskiego. Kompozytor,
pisarz, poeta i dramaturg. Budowniczy Kanału Ogińskiego, łączącego dorzecze
Dniepru i Niemna. Autor m.in. opery Cyganie do libretta Franciszka Kniaźnina.
CZERWIEC
01.06 – 125. rocznica urodzin Tadeusza Komorowskiego (pseud. Bór, Znicz,
Lawina, Korczak, Gajowy ; 1895–1966), pułkownika kawalerii Wojska
Polskiego, generała dywizji Polskich Sił Zbrojnych. Premier rządu RP na
uchodźstwie (1947–1949), Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych (1945–1947),
Komendant Główny Armii Krajowej (1943–1944), członek Rady Trzech (od
1956). Kawaler Orderu Orła Białego i Virtuti Militari.
01.06 – 105. rocznica urodzin Jana Twardowskiego (1915–2006), polskiego
księdza katolickiego, poety, kaznodziei, katechety i wykładowcy. Żołnierz AK,
uczestnik powstania warszawskiego. Rektor kościoła sióstr Wizytek
w Warszawie. Dzieciom zadedykował m.in. zbiory opowiadań : Zeszyt w kratkę
oraz Patyki i patyczki. Popularność przyniosły mu tomy wierszy: Znaki ufności,
Niebieskie okulary, Nie przyszedłem pana nawracać, Tyle jeszcze nadziei.
02.06 – 240. rocznica śmierci Józefa Baki (1707–1780), polskiego poety
późnego baroku, pisarza religijnego, jezuity, misjonarza, kaznodziei, panegirysty
i hagiografa. Przedstawiciel kultury czasów saskich i wczesnego okresu
panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Autor antologii: Świat
poprawiać – zuchwałe rzemiosło, Śmieszne wiersze, Poeci polskiego baroku.
66
02.06 – 180. rocznica urodzin Thomasa Hardy’ego (1840–1928), angielskiego
powieściopisarza, poety, dramaturga, przedstawiciela naturalizmu. Architekt.
Akcja utworów w większości rozgrywa się w półmitycznym hrabstwie Wessex,
odznacza się poetyckimi opisami i nasyceniem fatalizmem. Autor m.in. powieści
Z dala od zgiełku, Juda nieznany, Burmistrz Casterbridge. Znane tomy jego
wierszy Wessex Poems, Collected Poems i Human Shows.
03.06 – 415. rocznica śmierci Jana Zamoyskiego (1542–1605), polskiego
szlachcica, magnata, sekretarza królewskiego, kanclerza i hetmana wielkiego
koronnego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Humanista-mecenas, filolog
i mówca. Doradca króla Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego. Główny
przeciwnik Zygmunta III Wazy.
03.06 – 145. rocznica śmierci Georgesa Bizeta (właśc. Alexandre Cesar Leopold
Bizet ; 1838–1875), francuskiego kompozytora, twórcy oper i operetek:
Poławiacze pereł, Piękne dziewczę z Perth, Carmen, Don Procopio. Autor
muzyki symfonicznej: Suita orkiestrowa Roma, Oda symfoniczna Vasco da
Gama oraz utworów fortepianowych: Scherzo i marsz żałobny f-moll.
03.06 – 130. rocznica śmierci Oskara Kolberga (1814–1890), polskiego
etnografa, encyklopedysty, folklorysty, kompozytora. Badacz zebrał
i usystematyzował kulturę ludową, dzieląc ją według regionów. Efektem jego
pracy jest obszerne dzieło Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania,
przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, którego tomy
zawierają materiały dotyczące poszczególnych regionów.
04.06 – 110. rocznica urodzin Christophera Cockerella (1910–1999),
brytyjskiego inżyniera, wynalazcy pierwszego pojazdu jeżdżącego na poduszce
powietrznej po lądzie i wodzie – poduszkowca. Na podstawie zasady działania
poduszki powietrznej, francuskie przedsiębiorstwo Bertin w 1968 opracowało
kolej poduszkową Aérotrain.
4.06 – 60. rocznica śmierci Józefa Hallera (1873–1960), polityka, działacza
społecznego, generała broni Wojska Polskiego, Naczelnego Dowódcy wszystkich
Wojsk Polskich, komendanta Legionów. Minister bez teki w drugim rządzie
Władysława Sikorskiego w październiku 1939. Dowódca Frontu Północnego
w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Harcmistrz, przewodniczący ZHP, prezes
Komitetu PCK, kawaler Orderów: Orła Białego i Virtuti Militari.
05.06 – 195. rocznica urodzin Felicjana Faleńskiego (1825–1910), polskiego
poety, dramatopisarza, prozaika, tłumacza. Uważany za przedstawiciela
parnasizmu. Uprawiał lirykę refleksyjno-intelektualną, poruszając problematykę
psychologiczno-moralną, w tonie sceptycznej ironii. Autor zbiorów poezji m.in.
Kwiaty i kolce, prac teoretycznoliterackich O Janie Kochanowskim jako liryku.
67
06.06 – 490. rocznica urodzin Jana Kochanowskiego (1530–1584), polskiego
poety epoki renesansu, tłumacza. Poeta nadworny Stefana Batorego, sekretarz
królewski i wojski sandomierski. Uważany za jednego z najwybitniejszych
twórców renesansu w Europie. Poeta, który najbardziej przyczynił się do rozwoju
polskiego języka literackiego. Autor tragedii Odprawa posłów greckich, Trenów,
Fraszek, Pieśni, poematów: Szachy, Satyr albo Dziki mąż.
06.06 – 145. rocznica urodzin Tomasza Manna (1875–1955), niemieckiego
prozaika, eseisty. Uznany za jednego z najwybitniejszych pisarzy w dziejach
literatury niemieckojęzycznej. Aktywnym przeciwnik ruchu nazistowskiego.
Autor powieści: Lotta w Weimarze, Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla,
Czarodziejska góra, Doktor Faustus oraz cyklu mów radiowych Niemcy, słuchajcie! Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1929).
06.06 – 75. rocznica urodzin Jana Kaczmarka (1945–2007), polskiego satyryka,
artysty kabaretowego, piosenkarza, autora piosenek, felietonisty. Współzałożyciel
Kabaretu Elita. Jednym z najbardziej znanych słuchowisk z jego udziałem jest
seria Z pamiętnika młodej lekarki. Autor tekstów ponad 200 piosenek: Kurna
chata, Czego się boisz głupia, Ballada o mleczarzu czy Do serca przytul psa,
a także opowiadań Nasza naturalna sztuczność i felietonów.
07.06 – 40. rocznica śmierci Henry’ego Millera (1891–1980), amerykańskiego
powieściopisarza i malarza. Autor powieści Zwrotnik Raka. Książka ta została
zakazana w USA jako zbyt śmiała ze względu na otwarte wątki erotyczne.
Tematykę tę kontynuował w Czarnej Wiośnie i Zwrotniku Koziorożca.
08.06 – 210. rocznica urodzin Roberta Schumanna (1810–1856), niemieckiego
kompozytora i krytyka muzycznego epoki romantyzmu. Najważniejsze
kompozycje: cykle miniatur fortepianowych, pieśni: Myrthen op. 25, utwory
orkiestrowe i kameralne, symfonie: Symfonia nr 1 B-dur Wiosenna op. 38, liczne
uwertury, koncerty: Koncert wiolonczelowy a-moll op. 129 i sonaty oraz recenzje
muzyczne, które publikował w magazynie Neue Zeitschrift für Musik.
09.06 – 165. rocznica śmierci Piotra Michałowskiego (1800–1855), polskiego
malarza okresu romantyzmu, portrecisty, animalisty i batalisty. Organizator życia
społecznego i gospodarczego, mąż stanu. Znane dzieła: Bitwa pod Somosierrą,
Portret chłopa w kapeluszu, Koński targ.
09.06 – 150. rocznica śmierci Karola Dickensa (właśc. Charles Dickens ; pseud.
Boz ; 1812–1870), angielskiego powieściopisarza, uznanego za wybitnego
przedstawiciela powieści społeczno-obyczajowej w drugiej połowie XIX wieku
w Anglii. Zasłynął z powieści: Klub Pickwicka, Oliver Twist, David Copperfield.
68
10.06 – 105. rocznica urodzin Saula Bellowa (właśc. Salomon Bellows ; 1915–
2005), amerykańskiego pisarza. Zadebiutował powieścią psychologiczną Stan
zawieszenia. Autor powieści łotrzykowskiej Przypadki Augie Marcha, Ofiara,
Herzog oraz Planeta pana Sammlera. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
literatury (1976).
10.06 – 90. rocznica urodzin Jacka Trznadla (1930-), polskiego pisarza, poety,
eseisty, tłumacza, krytyka literackiego i publicysty. Działacz społeczny, jeden
z inicjatorów powołania Polskiej Fundacji Katyńskiej. Autor Hańby domowej,
zbioru wywiadów z pisarzami tworzącymi w okresie stalinizmu, szkiców
historycznych Powrót rozstrzelanej armii, opowiadań, a także esejów oraz
przekładów Ocalenie tragizmu.
10.06 – 40. rocznica śmierci Haliny Borowikowej (pseud. Jerzy Marlicz ; 1898–
1980), polskiej pisarki i tłumaczki, głównie twórczości Jamesa Oliviera
Curwooda. Autorka kontynuacji powieści Curwooda Łowcy wilków i Łowcy złota zatytułowanej Łowcy przygód.
11.06 – 185. rocznica śmierci Jerzego Samuela Bandtkiego (Bandtkego)
(pseud. Bezimienny z Wrocławia, Georg Hess listonosz ; 1768–1835),
Polskiego bibliotekarza i bibliografa, filologa, historyka językoznawstwa
i drukarstwa, językoznawcy, leksykografa i edytora. Ważniejsze publikacje:
Krótkie wyobrażenie dziejów Królestwa Polskiego, Historia polska, Zbiór historii
Starego Testamentu, Listy Jana Sobieskiego.
11.06 – 55. rocznica urodzin Beaty Pawlikowskiej (1965-), polskiej pisarki
i podróżniczki, dziennikarki, fotografki i tłumaczki, ilustratorka. Książki ilustruje
własnymi fotografiami i rysunkami. Pisała felietony dla „Głosu Pomorza”,
„Głosu Szczecińskiego”, „Gazety Wyborczej”, „Rzeczpospolitej”, „Polityki”
„Poznaj Świat”, „Podróży”. Znana z serii książek podróżniczych m.in. Blondynka
w dżungli, Blondynka wśród łowców tęczy, Blondynka Tao.
12.06 –105. rocznica śmierci Józefa Brandta (1841–1915), polskiego malarza
batalisty. Przedstawiciel szkoły monachijskiej, uznawany za najwybitniejszego
polskiego malarza batalistycznego XIX-wieku. Wybrane dzieła: Bitwa pod
Chocimiem, Odbicie jasyru, Konfederaci barscy, Czarniecki pod Koldyngą.
Brandt stworzył kolekcję dawnej broni, strojów, instrumentów muzycznych
i historycznych rekwizytów, które przekazał w testamencie narodowi polskiemu.
69
12.06 – 10. rocznica śmierci Jerzego Stefana Stawińskiego (1921–2010),
polskiego prozaika, scenarzysty i reżysera filmów fabularnych, autora słuchowisk
radiowych. Sztandarowa powieść Młodego warszawiaka zapiski z urodzin
doczekała się sześciu wydań. Napisał też m.in.: Światło we mgle i Piszczyk.
Współtwórca największych sukcesów polskiej szkoły filmowej. Autor
scenariuszy m.in. do filmów Eroica, Kanał, Krzyżacy, Akcja pod Arsenałem.
13.06 – 155. rocznica urodzin Williama Butlera Yeatsa (1865–1939),
irlandzkiego poety, prozaika, dramaturga i filozofa, czołowego twórcy
i działacza literackiego Odrodzenia Irlandzkiego. Autor dramatów: Jajo czapli,
Utęskniony raj, studiów i artykułów historyczno-literackich: Sny o dzieciństwie
i młodości oraz zbiorów poezji, m.in. Rozstaje, Róża, Zielony hełm i inne wiersze.
Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1923).
13.06 – 90. rocznica urodzin Ryszarda Kuklińskiego (pseud. Jack Strong,
Mewa ; 1930–2004), polskiego pułkownika Ludowego Wojska Polskiego,
pośmiertnie awansowanego do stopnia generała brygady. Zastępca szefa Zarządu
Operacyjnego Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, od 1970 agent wywiadu
amerykańskiej Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA).
13.06 – 70. rocznica śmierci Ksawerego Pruszyńskiego (1907–1950),
polskiego prawnika, reportera, publicysty, literata, dyplomaty. Przedstawiciel
literatury faktu. Ważniejsza twórczość: Podróż po Polsce, 1000 mil od prawdy,
W czerwonej Hiszpanii. Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu
Odrodzenia Polski za wybitne zasługi położone w pracy publicystyczno-
literackiej oraz w służbie dyplomatycznej (1950).
14.06 – 50. rocznica śmierci Romana Ingardena (1893–1970), polskiego
filozofa, profesora Uniwersytetu Lwowskiego, toruńskiego Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika i Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Teoretyk
literatury i sztuki, najwybitniejszy polski fenomenolog. Autor dzieł: Książeczka
o człowieku, O poznawaniu dzieła literackiego, Spór o istnienie świata,
U podstaw teorii poznania Studia z estetyki.
14.06 – 25. rocznica śmierci Rogera Zelazny’ego (pseud. Harrison Denmark ;
1937–1995), amerykańskiego pisarza science fiction i fantasy. Współtwórca
Nowej Fali science fiction. Zadebiutował opowiadaniami Jego wielki wyścig oraz
Jeźdźcy. Autor cyklu powieściowego Kroniki Amberu, Stwory świata i ciemności,
Wyspy umarłych.
70
16.06 – 30. rocznica śmierci Alodii Kaweckiej-Gryczowej (1903–1990),
polskiej bibliotekarki, bibliologa i bibliografa, pracownika Biblioteki Narodowej.
Kierownik Pracowni Bibliografii Staropolskiej Instytutu Badań Literackich
Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Organizatorka wystaw, m.in.: Książka
polska przez wieki, Książka polska wczoraj i dziś. Odznaczona tytułem
honorowym Zasłużony dla Kultury Narodowej (1986).
17.06 – 995. rocznica śmierci Bolesława I Chrobrego (967 –1025), władcy
Polski z dynastii Piastów. Pierwszy koronowany król Polski (od 1025), w latach
1003–1004 także książę Czech jako Bolesław IV, książę Polski od 992. Syn
Mieszka I, księcia Polski i Dobrawy, czeskiej księżniczki.
17.06 – 185. rocznica śmierci Izabeli Czartoryskiej (właśc. Elżbieta Dorota
z Flemmingów Czartoryska ; 1746–1835), polskiej arystokratki doby oświecenia,
pisarki, mecenas sztuki, kolekcjonerki pamiątek historycznych. Utworzyła
pierwsze polskie muzeum w Świątyni Sybilli w Puławach, które wraz ze zbiorami
również założonego przez nią w Puławach Domu Gotyckiego stały się
zaczątkiem obecnego Muzeum Czartoryskich w Krakowie.
18.06 – 65. rocznica śmierci Aleksandra Zelwerowicza (1887–1955), polskiego
aktora dramatycznego i reżysera, dyrektora teatru, pedagoga, członka Polskiego
Komitetu Obrońców Pokoju w 1949 roku. Zagrał w filmie: Wrzos, Huragan,
Czarne diamenty, Obrona Częstochowy oraz sztukach teatralnych: Balladyna,
Wesele, Zbrodnia i kara. Wyreżyserował m.in. Pana Jowialskiego, Klątwę,
Intrygę i miłość.
18.06 – 10. rocznica śmierci José Saramago (1922–2010), portugalskiego
pisarza, prozaika, poety, felietonisty, dramatopisarza. Laureat Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury (1998), połączył w swoich dziełach mity, historie swojego
kraju oraz surrealistyczne wyobrażenia. Autor powieści: Podróż słonia,
O malarstwie i kaligrafii, Miasto ślepców, sztuk teatralnych, opowiadań,
utworów poetyckich, kronik.
20.06 – 95. rocznica urodzin Ireny Dziedzic (1925–2018), polskiej dziennikarki
i prezenterki telewizyjnej popularnej w PRL-u, twórczyni pierwszego polskiego
talk-show Tele-Echo (1956–1981). W latach 1983–1991 prowadziła autorski
program Wywiady Ireny Dziedzic. Pracowała jako depeszowiec w „Głosie Ludu”,
„Expresie Wieczornym” a następnie w Polskim Radio.
20.06 – 90. rocznica urodzin Magdaleny Abakanowicz (1930–2017), polskiej
rzeźbiarki, nauczycielki akademickiej. Światowej sławy rzeźbiarka. Autorka
cyklu abakanów, który składał się z dużych prac wykonanych technikami
tkackimi. Częstym elementem jej twórczości są zwielokrotnione sylwetki ludzkie
stojące w pewnym porządku. Przykładem z tego nurtu jest praca Nierozpoznani na poznańskiej Cytadeli.
71
21.06 – 115. rocznica urodzin Jeana Paula Sartre’a (1905–1980), francuskiego
powieściopisarza, dramaturga, eseisty i filozofa. Czołowy przedstawiciel
egzystencjalizmu ateistycznego. Znaczącym dziełem filozoficznym jest napisana
w 1960 roku Krytyka dialektycznego rozumu, w której starał się stworzyć syntezę
egzystencjalizmu z marksizmem. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury
za rok 1964 (odmówił jej przyjęcia).
21.06 – 85. rocznica urodzin Françoise Sagan (właśc. Françoise Quoirez ; 1935–
2004), francuskiej pisarki uznawanej za jedną z największych postaci francuskiej
literatury powojennej. Autorka powieści: Witaj smutku, Pewien uśmiech, Znużony
wojną, Woda nie krew i sztuk teatralnych: Château en Suède. Niektóre z jej
utworów zostały sfilmowane.
21.06 – 80. rocznica śmierci Janusza Kusocińskiego (1907–1940), polskiego
sportowca, lekkoatlety, złotego medalisty olimpijskiego z Los Angeles w biegu
na 10 000 m, wielokrotnego mistrza oraz rekordzisty Polski w biegach średnich.
21.06 – 75. rocznica urodzin Adama Zagajewskiego (1945-), polskiego poety,
eseisty, prozaika, tłumacza, nauczyciela akademickiego. Przedstawiciel pokolenia
Nowej Fali, sygnatariusz Listu 59, od 1976 objęty cenzurą, w latach 1982–2002
na emigracji we Francji, redaktor „Zeszytów Literackich”. Laureat wielu nagród.
Autor tomów wierszy: Pragnienie, Asymetria, Prawdziwe życie, powieści Słuch
absolutny, esejów: Świat nie przedstawiony, Drugi oddech.
23.06 – 135. rocznica urodzin Juliusza Osterwy (właśc. Julian Andrzej
Maluszek ; 1885–1947), polskiego aktora i reżysera teatralnego, reformatora
teatru. Współtwórca teatru-laboratorium Reduta. Wystawił utwory, m.in.
Kordian, Sułkowski, Lilla Weneda, Książę Niezłomny. Dyrektor Teatru
Rozmaitości w Warszawie i Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Rektor
Państwowej Szkoły Dramatycznej w Krakowie. Wystąpił w filmie: Za winy
brata.
23 lub 24.06 – 630. rocznica urodzin Jana Kantego (również Jan z Kęt ; 1390–
1473), prezbitera, polskiego świętego Kościoła katolickiego. Kanonizowany
w 1767 przez papieża Klemensa XVIII. Patron m.in. Kęt, diecezji bielsko-
żywieckiej, SP nr 1 w Kętach. (inna data ur. 24 czerwca). Urodził się w Kętach,
zmarł w Krakowie.
24.06 – 620. rocznica urodzin Johannesa Gutenberga (właśc. Johannes
Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg ; ok. 1400–1468 ), niemieckiego
rzemieślnika, złotnika i drukarza, twórcy pierwszej przemysłowej metody druku
na świecie. Uznany za wynalazcę druku. Za pomocą ruchomych czcionek, prasy
drukarskiej i aparatu do odlewania czcionek wydrukował Biblię 42-wierszową,
znaną jako Biblia Gutenberga.
72
24.06 – 160. rocznica urodzin Jana Stanisławskiego (1860–1907), polskiego
malarza i pedagoga, wybitnego przedstawiciela polskiego modernizmu. Inicjator
i członek różnych ugrupowań artystycznych, m.in. krakowskiego Towarzystwa
Artystów Polskich Sztuka, stowarzyszenia artystów Wiedeńska Secesja. Zasłynął
z obrazów olejnych: Ule na Ukrainie, Katedra w Sienie, Cerkiew Michałowska
w Kijowie.
25.06 – 90. rocznica śmierci Maryli Wolskiej (pseud. Iwo Płomieńczyk ; 1873–
1930), polskiej poetki okresu Młodej Polski. Jej najpopularniejszym dziełem był
tomik wierszy Dzbanek malin. W swojej twórczości wykorzystywała motywy
impresjonistyczne. Autorka utworów: Symfonia Jesienna, Święto Słońca, Z Ogni Kupalnych, Dzbanek malin, Dziewczęta.
26.06 – 35. rocznica śmierci Andrzeja Kijowskiego (1928–1985), polskiego
krytyka literackiego, eseisty, prozaika i scenarzysty. Czołowy przedstawiciel tzw.
krakowskiej szkoły krytyki literackiej. Felietonista m.in. „Przeglądu
Kulturalnego” i „Tygodnika Powszechnego”. Redaktor „Twórczości”, gdzie
publikował słynne Kroniki Dedala. Autor zbiorów krytycznych: Arcydzieło
nieznane, Listopadowy wieczór, Gdybym był królem, powieści i opowiadań.
28.06 – 120. rocznica urodzin Leona Kruczkowskiego (1900–1962), polskiego
pisarza i publicysty, polityka, posła do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm
Ustawodawczy (1947–1952) oraz na Sejm PRL I, II i III kadencji (1952–1962),
w latach 1949–1956 prezes Związku Literatów Polskich. Autor powieści Sidła,
Kordian i cham, Pawie pióra oraz dramatów Niemcy, Śmierć gubernatora.
28.06 – 20. rocznica śmierci Józefa Stanisława Tischnera (pseud. Wawrzek
Chowaniec, Józek Szkolny, Jegomość Józek ; 1931–2000), polskiego filozofa,
księdza katolickiego. Autor dzieł: Świat ludzkiej nadziei, Myślenie według
wartości, Polski kształt dialogu, Nieszczęsny dar wolności, Ksiądz na
manowcach. Dzieła, w których zawarł swoją własną, oryginalną filozofię:
Filozofia Dramatu, Historia filozofii po góralsku, Spór o istnienie człowieka.
29.06 – 120. rocznica urodzin Antoine’a de Saint Exupery’ego (1900–1944),
francuskiego pilota, pisarza i poety. Pobyt na emigracji zaowocował utworami:
Pilot wojenny i List do zakładnika. Najbardziej znanym utworem pisarza jest
Mały Książę (Le Petit Prince) – filozoficzna baśń dla dzieci i dorosłych uznana
za jeden z najważniejszych utworów literackich XX wieku.
29.06 – 90. rocznica urodzin Sławomira Mrożka (1930–2013), polskiego
dramatopisarza, prozaika oraz rysownika. Autor wielu satyrycznych opowiadań
i utworów dramatycznych o tematyce filozoficznej, politycznej, obyczajowej
i psychologicznej. Jako dramaturg zaliczany do nurtu teatru absurdu. Światową
sławę przyniosły mu dramaty Tango, Emigranci oraz zbiory opowiadań: Słoń,
Deszcz, Donosy.
73
29.06 – 90. rocznica śmierci Juliana Ejsmonda (1892–1930), polskiego poety
i bajkopisarza, tłumacza literatury, autora wierszy miłosnych, ballad, romansów,
liryk, felietonów, pełnych humoru satyr, bajek, opowiadań. W dorobku literackim
znalazły się utwory: Patrząc na moich synków, Sztuka wymyślania, Baśń o ziemnych ludkach, Moje przygody łowieckie.
29.06 – 80. rocznica śmierci Paula Klee (1879–1940), szwajcarsko-niemieckiego
malarza. Tworzył przy użyciu farb olejnych, akwareli, tuszu. Związany
z ekspresjonizmem, kubizmem i surrealizmem. Jego malarstwo to przede
wszystkim geometryzujące sprowadzenie przedstawienia do symbolu, rytmu
i znaku. Bardziej znane prace: Południowe ogrody, Ad Parnassum, Uścisk.
29.06 – 40. rocznica śmierci Aleksandra Baumgardtena (1908–1980),
polskiego poety i prozaika, scenarzysty, krytyka filmowego, tłumacza. Założyciel
i członek Polskiej Korporacji Akademickiej Cresovia Leopoliensis, kierownik
literacki Polskiego Radia w Katowicach. Autor wspomnień z lat młodzieńczych
Zielone lata, współautor scenariusza filmu Pięciu. Odznaczony Srebrnym
Krzyżem Zasługi (1954).
29.06 – 35. rocznica śmierci Andrzeja Kijowskiego (1928–1985), polskiego
pisarza, eseisty, krytyka literackiego, współpracownika i redaktora wielu
czasopism, również w drugim obiegu, m.in. „Życia Literackiego”, „Przeglądu
Kulturalnego”, „Twórczości”, „Zeszytów Literackich”. Sygnatariusz Memoriału
101 (1976 ). Autor szkiców, powieści m.in. Dziecko przez ptaka przeniesione.
29.06 – 15. rocznica śmierci Tymoteusza Karpowicza (1921–2005), polskiego
poety, prozaika, dramaturga, tłumacza. Czołowy twórca poezji lingwistycznej,
uznawany za ostatniego wielkiego modernistę. Związany z tygodnikiem „Nowe
sygnały”, „Poezja” i „Odra”. Autor tomików poezji: Trudny las, Słoje zadrzewne,
poematu Odwrócone światło.
30.06 – 40. rocznica śmierci Haliny Snopkiewicz (1934–1980), polskiej
powieściopisarki, tłumaczki, autorki książek dla młodzieży. Uznana za pisarkę
tzw. powieści dla dziewcząt, w których porusza tematy związane z pierwszą
miłością: Słoneczniki, Paladyni, Drzwi do lasu, Tabliczka marzenia, Karygodna zabawa, Kołowrotek.
LIPIEC
02.07 – 220. rocznica urodzin Piotra Michałowskiego (1800–1855), polskiego
malarza okresu romantyzmu, portrecisty, animalisty i batalisty. Organizator życia
społecznego i gospodarczego, mąż stanu. Znane dzieła: Bitwa pod Somosierrą,
Portret chłopa w kapeluszu, Koński targ.
74
02.07 – 55. rocznica śmierci Wilhelma Macha (1917–1965), polskiego prozaika,
eseisty, krytyka literackiego, poety. Za swój debiut literacki uważał wiersz Tobie
dalekiej. Jako prozaik debiutował opowiadaniem Rdza. Członek grupy literackiej
Zespół Młodych Inaczej. Opowiadania i recenzje literackie publikował w
miesięczniku „Twórczość”, „Odrodzenie” i „Dziennik Literacki”. Redaktor
tygodnika „Nowa Kultura”.
03.07 – 5. rocznica śmierci Krystyny Siesickiej (1928–2015), polskiej pisarki,
dziennikarki, autorki powieści dla młodzieży, m.in. Zapałka na zakręcie, Pejzaż
sentymentalny, Mój Ocean Niespokojny. Autorka scenariuszy takich filmów
fabularnych jak: Urszula, Jezioro osobliwości czy Żuraw i czapla. Uhonorowana
Medalem Polskiej Sekcji IBBY (2000) i Złotym Medalem Zasłużony Kulturze
Gloria Artis (2008).
04.07 – 20. rocznica śmierci Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (1919–2000),
polskiego prozaika i eseisty tworzącego na emigracji, pisarza, krytyka
literackiego, dziennikarza, publicysty, żołnierza, więźnia łagrów i obozów
NKWD. Autor wspomnień: Inny świat, Dziennik pisany nocą, Zapiski sowieckie.
05.07 – 30. rocznica śmierci Kornelii Dobkiewiczowej (1912–1990), polskiej
pisarki, folklorystki, autorka audycji dla młodzieży w Polskim Radiu. Twórca
baśni, legend i podań historycznych dla dzieci i młodzieży: Dolina Śpiewających
Ptaków, Największy skarb: Powieść z czasów Mieszka, Wężowa królewna: Baśnie
i opowieści ze Śląska, Złote jarzmo, Zuzanka.
06.07 – 605. rocznica śmierci Jana Husa (ok. 1370–1415), czeskiego
reformatora religijnego i pisarza. Bohater narodowy, filozof, reformator Kościoła,
prekursor protestantyzmu, rektor Uniwersytetu Praskiego. Husowi przypisuje się
powiedzenie: O, sancta simplicitas – O, święta naiwności – wypowiedziane przez
niego na stosie, a odnoszące się do starej kobiety, która pobożnie pomagała
podkładać chrust pod jego stos.
06.07 – 485. rocznica śmierci Thomasa More’a (lub Thomasa Morusa ; 1478–
1535), angielskiego filozofa, humanisty, pisarza politycznego, męża stanu.
Członek Izby Lordów i kanclerz królewski, tercjarz franciszkański (OFS),
męczennik chrześcijański czczony przez anglikanów, święty Kościoła
katolickiego. Autor Utopii – projektu idealnego państwa i systemu społecznego.
06.07 – 20. rocznica śmierci Władysława Szpilmana (pseud. Al Legro ; 1911–
2000), polskiego kompozytora żydowskiego pochodzenia, pianisty i aranżera.
Skomponował ponad 500 popularnych piosenek m.in. Trzej przyjaciele z boiska,
Tych lat nie odda nikt, W małym kinie czy Nas zaczarować musiał deszcz. Autor
muzyki do filmu Zadzwońcie do mojej żony, wielu piosenek i słuchowisk
radiowych dla dzieci, musicalu Ciotka Karola oraz utworów symfonicznych.
75
06.07 – 15. rocznica śmierci Claude’a Simona (1913–2005), francuskiego
pisarza i eseisty, uczestnika hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939)
i żołnierza Brygad Międzynarodowych. Przedstawiciel nurtu nowej powieści,
autor m.in. powieści Droga przez Flandrię, Zaproszenie, Trudne sytuacje, Święto
wiosny. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1985) za całokształt
twórczości.
07.07 – 90. rocznica śmierci Arthura Conana Doyle’a (1859–1930), szkockiego
pisarza, lekarza, spirytysty, czołowego przedstawiciela nurtu powieści
detektywistycznych, w których głównym bohaterem jest Sherlock Holmes, m.in.
Przygody Sherlocka Holmesa, Studium w szkarłacie, Pies Baskerville'ów, Dolina trwogi.
08.07 – 90. rocznica urodzin Franciszka Starowieyskiego (pseud. Jan Byk ;
1930–2009), polskiego malarza, grafika, rysownika i scenografa. Kolekcjonera
dzieł sztuki. Popularność zyskał serią plakatów teatralnych i filmowych. Twórca
tzw. teatru rysowania. Laureat wielu nagród. Obraz Boska Polska porwana przez
świecką Europę wystawiony w polskim przedstawicielstwie w Unii Europejskiej
w Brukseli (1998) wywołał burzliwą dyskusję i krytykę.
09.07 – 245. rocznica urodzin Matthew Gregory’ego Lewisa (właśc. Monk
Lewis ; 1775–1818), brytyjskiego pisarza i dramaturga. Opublikowana
anonimowo powieść gotycka Mnich przyniosła mu wielki sukces. Gdy autorstwo
Lewisa wyszło na światło dzienne doszło do fali krytyki i oburzenia.
09.07 – 75. rocznica śmierci Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (1891–
1945), polskiej poetki i dramatopisarki dwudziestolecia międzywojennego.
Zadebiutowała jako pisarka sztuką Szofer Archibald. Komedia w trzech aktach.
Znane dzieła liryczne: Niebieskie migdały, Pocałunki, Etiudy wiosenne, Moja
siostra poetka. Wiersze poetki były wykonywane jako piosenki, śpiewane
m.in. przez Ewę Demarczyk, Czesława Niemena, Grzegorza Turnaua, Kayah.
10.07 – 125. rocznica urodzin Carla Orffa (1895–1982), niemieckiego
kompozytora, pedagoga i dyrygenta. Twórca metody wychowania muzycznego
dzieci, której głównym elementem jest śpiew i gra na prostych instrumentach
perkusyjnych (bębenki, tamburyna, kołatki, grzechotki, trójkąty). Duży nacisk
kładł na improwizację i rozwijanie ekspresji. Ważniejsze dzieła: opera Księżyc,
kantata sceniczna Carmina Burana, koncert sceniczny Trionfo di Afrodite.
10.07 – 185. rocznica urodzin Henryka Wieniawskiego (1835–1880), polskiego
kompozytora i skrzypka. Wirtuoz i liryk – nazywany „poetą skrzypiec”.
Największą popularność zyskał Koncert skrzypcowy d-moll op. 22. Inne znane
utwory: Kujawiak a-moll, Mazur wiejski, Wariacje na temat, Legenda op. 17. Od
1935, co 5 lat odbywa się Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka
Wieniawskiego, przeznaczony dla skrzypków do 30 roku życia.
76
10.07 – 95. rocznica urodzin Edmunda Niziurskiego (1925–2013), polskiego
prozaika, publicysty, scenarzysty i dramaturga, a także socjologa i prawnika.
Twórca popularnych książek dla dorosłych i młodzieży: Księga urwisów, Klub
włóczykijów, Naprzód, Wspaniali!, Adelo, zrozum mnie!, Awantura w Niekłaju,
Siódme wtajemniczenie, Niewiarygodne przygody Marka Piegusa. Sposób na Alcybiadesa – w 1978 wpisano na Listę Honorową IBBY.
13.07 – 85. rocznica urodzin Jarosława Marka Rymkiewicza (właśc. Jarosław
Marek Szulc ; 1935-), polskiego poety, eseisty, dramaturga, krytyka literackiego,
tłumacza, profesora nauk humanistycznych. Autor tomików wierszy: Konwencje,
Metafizyka, Zachód słońca w Milanówku. Zdobywca Nagrody Literackiej Nike
(2003). Swój program poetycki wyraził w książce Czym jest klasycyzm. Manifesty
poetyckie.
13.07 – 20. rocznica śmierci Jana Karskiego (właśc. Jan Romuald Kozielewski,
pseud. Witold ; 1914–2000), obywatela Polski i Stanów Zjednoczonych,
prawnika, dyplomaty, historyka, wykładowcy akademickiego, kuriera
i emisariusza władz Polskiego Państwa Podziemnego. Świadek Holocaustu.
Odznaczony Orderem Orła Białego (1995), uhonorowany tytułem Sprawiedliwy
wśród Narodów Świata (1982) oraz pośmiertnie amerykańskim Medalem
Wolności (2012).
15.07 – 610. rocznica Bitwy pod Grunwaldem (1410). Jedna z największych
bitew w historii średniowiecznej Europy między siłami zakonu krzyżackiego pod
dowództwem wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena, a połączonymi siłami
polskimi, litewsko-ruskimi i smoleńskimi pod dowództwem króla Polski
Władysława Jagiełły.
15.07 – 170. rocznica urodzin Franciszki Ksawery Cabrini (właśc. Matka
Cabrini ; 1850–1917), włoskiej tercjarki franciszkańskiej działającej w USA,
dziewicy, zakonnicy, założycielki zakonu Sióstr Świętego Serca (1880).
Współzałożycielka wielu instytucji pomocowych, jak domy dziecka, szkoły
i darmowe szpitale dla biednych. Święta Kościoła katolickiego. Kanonizowana
7.07.1946 przez papieża Piusa XII. Ogłoszona patronką emigrantów.
16.07 – 35. rocznica śmierci Heinricha Bölla (1917–1985), niemieckiego
pisarza. Członek Niemieckiego Centrum PEN, w latach 1971–1974
przewodniczący międzynarodowego PEN Clubu. Laureat Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury (1972). Ważniejsze dzieła: Człowiek z nożami, Utracona
cześć Katarzyny Blum, O samym sobie, Anioł milczał, Łyk ziemi.
77
17.07 – 85. rocznica śmierci Georga Williama Russella (pseud. Aeon, Æ ;
1867–1935), irlandzkiego poety, dramaturga, teoretyka literatury, malarza,
mistyka, filozofa i publicysty. Założyciel irlandzkiego ruchu teozoficznego.
Ważna postać literackiego Odrodzenia Irlandzkiego. Autor tekstów estetycznych:
Przebudzenie ognia, Kapłan czy bohater?, Pieśń i jej źródła oraz rozpraw
krytyczno-literackich, które zebrał w tomie Rojenia i marzenia.
18.07 – 410. rocznica śmierci Caravaggia (1573–1610), włoskiego malarza,
artysty barokowego. Reformator malarstwa europejskiego. W swoich obrazach
wyrzekł się piękna ludzkiego ciała, wprowadził do swych dzieł ostry światłocień.
Zasłynął z dzieł: Ofiarowanie Izaaka, Ukrzyżowanie św. Piotra, Siedem uczynków
miłosierdzia, Św. Jan Chrzciciel dziecięciem, Św. Franciszek, Cierniem koronowanie, Pokłon pasterzy.
18.07 – 40. rocznica śmierci Hanny Januszewskiej (1905–1980), polskiej
poetki, prozaiczki, tłumaczki, autorki sztuk teatralnych i słuchowisk.
Współpracowała z czasopismami dla najmłodszych „Płomyczek”, „Płomyk”,
„Miś” i „Świerszczyk”. Tworzyła wiersze, bajki, opowiadania. Książka Bajki
o czterech wiatrach wpisano na Listę Honorową im. H.Ch. Andersena.
Na wniosek polskich dzieci została Kawalerem Orderu Uśmiechu.
19.07 – 165. rocznica śmierci Tomasza Zana (1796–1855), polskiego poety,
badacza minerałów i przyrodnika, meteorologa, bibliotekarza. Współzałożyciel
Towarzystwa Filomatów, prezes Zgromadzenia Filaretów, członek Towarzystwa
Szubrawców. Założyciel muzeum historyczno-przyrodniczego z kolekcją
eksponatów geologicznych. Autor sielanek, ballady Cyganka, elegii Pożegnanie,
utworów satyrycznych, poematu heroikomicznego Zgon tabakiery.
19.07 – 70. rocznica śmierci Jana Antoniego Grabowskiego (1882–1950),
polskiego pedagoga, pisarza, znawcy sztuki. Autor podręczników geometrii,
monografii zabytków, przewodników po Warmii i Mazurach. Twórca książek dla
dzieci i młodzieży: Reksio i Pucek, Puc, Bursztyn i goście, Czarna owieczka, Skrzydlate bractwo i Kochany zwierzyniec.
19.07 – 35. rocznica śmierci Janusza Zajdla (1938–1985), polskiego pisarza,
autora fantastyki naukowej, prekursora nurtu fantastyki socjologicznej w Polsce.
Jego imieniem nazwano najważniejszą polską nagrodę literacką w dziedzinie
fantastyki. Zasłynął z powieści socjologiczno-politycznych: Cylinder van Troffa,
Limes inferior, Paradyzja, Wyjście z cienia, Cała prawda o planecie Ksi.
20.07 – 75. rocznica śmierci Paula Valéry’ego (1871–1945), francuskiego poety,
eseisty i prozaika. Autor słynnego eseju Wstęp do metody Leonarda da Vinci,
poematu Młoda Parka oraz zbiorów wierszy Album wierszy dawnych, Uroki,
poematów scenicznych Amfion, Semiramida oraz dramatów Mój Faust, Anioł.
Nie akceptował powieści jako gatunku, odmawiając jej walorów estetycznych;
natomiast wiersz nazwał „świętem intelektu”.
78
20.07 – 30. rocznica śmierci Siergieja Paradżanowa (1924–1990), radzieckiego
reżysera filmowego pochodzenia ormiańskiego, jednego z najwybitniejszych
twórców kina w XX wieku. Wszechstronny artysta i dysydent, wiele lat więziony
przez władze za głoszone przez siebie poglądy i niezależność artystyczną. Twórca
dzieł filmowych, m.in. Mołdawska bajka, Cienie zapomnianych przodków,
Arabeski na temat Pirosmaniego.
21.07 – 15. rocznica śmierci Stanisława Stommy (1908–2005), polskiego
prawnika, doktora habilitowanego nauk prawnych, specjalisty w zakresie prawa
karnego, nauczyciela akademickiego, publicysty, działacza katolickiego, polityka,
posła na Sejm. Kawaler Orderu Orła Białego (1994).
22.07 – 110. rocznica urodzin Bolesława Mrówczyńskiego (1910–1982),
polskiego autora powieści historycznych, podróżniczo-przygodowych
o charakterze patriotycznym, publicysty. Utwory prozatorskie drukował m.in. na
łamach czasopisma „Świat Młodych”. Autor książek, m.in.: Plama na Złotej
Puszczy, Leśna drużyna, Sercem i pracą. Uhonorowany nagrodą Prezesa Rady
Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży (1981).
23.07 – 45. rocznica śmierci Stanisława Sierotwińskiego (1909–1975),
polskiego historyka literatury, bibliotekarza, bibliologa, profesora krakowskiej
Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Specjalizował się w rozprawach na temat poezji
ludowej Podhala i związków pisarzy polskich z Podhalem. Autor Słownika
terminów literackich. Przez wiele lat pracował jako bibliotekarz, opublikował
szereg haseł w Słowniku pracowników książki polskiej.
24.07 – 125. rocznica urodzin Roberta Gravesa (1895–1985), angielskiego
poety, prozaika i badacza mitologii, profesora uniwersyteckiego. Autor wierszy
wojennych. Popularność zdobył dzięki powieściom historycznym, głównie
z czasów starożytnych: Ja, Klaudiusz, Klaudiusz i Messalina, Córka Homera oraz
opracowaniom dotyczącym mitologii: Mity greckie, Mity hebrajskie. Graves
opublikował także powieść satyryczno-obyczajową Brązowa Antigua.
25.07 – 115. rocznica urodzin Eliasa Canettiego (1905–1994), austriackiego
pisarza żydowskiego pochodzenia, prozaika i eseisty, poety, dramaturga,
tłumacza. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1981). Najważniejsze
dzieła: autobiograficzna trylogia Ocalony język, Pochodnia w uchu i Gra oczu.
Oprócz powieści Auto da fé, Ocalony język i dramatów. Pisał również eseje m.in.
Masa i władza. Wydał także fragmenty swoich dzienników Myśli.
25.07 – 65. rocznica śmierci Izaaka Dunajewskiego (1900–1955), rosyjskiego
kompozytora i dyrygenta żydowskiego pochodzenia. Tworzył pieśni, balety,
operetki oraz muzykę do przedstawień teatralnych i filmów. Twórca „jazzu
rosyjskiego”. Najbardziej znane utwory: Pieśń o Ojczyźnie, Marsz sportowy oraz
muzyka do filmów: Świat się śmieje i Wołga-Wołga.
79
25.07 – 40. rocznica śmierci Włodzimierza Wysockiego (1938–1980),
rosyjskiego aktora teatralnego i filmowego, poety i pieśniarza. Autor tekstów,
kompozytor i wykonawca ekspresyjnych ballad i pieśni wydanych m.in.
w zbiorach: Głos gitary tłucze o mur, 14 piosenek…, Ballady i piosenki. Występował m.in. w moskiewskim Teatrze na Tagance.
26.07 – 990. rocznica urodzin Stanisława (1030–1079), świętego, biskupa
krakowskiego, męczennika, patrona Polski.
26.07 – 145. rocznica urodzin Carla Gustawa Junga (1875–1961),
szwajcarskiego psychiatry, psychologa, naukowca, artysty malarza. Jeden
z twórców psychologii głębi, na bazie której stworzył własne koncepcje określane
mianem psychologii analitycznej. Twórca pojęć: kompleks, introwersja,
ekstrawersja, nieświadomość zbiorowa, synchroniczność oraz archetyp. Dzieła
zebrane obejmują 20 tomów zawierających teksty, seminaria i wykłady.
26.07 – 135. rocznica urodzin André Mauroisa (właśc. Émile Salomon Wilhelm
Herzog ; 1885–1967), pisarza francuskiego. Autor wielu biografii O Wolterze,
O Byronie, O Turgieniewie, powieści Klimaty oraz książek dla dzieci. Pierwszym
wydanym utworem było Milczenie pułkownika Bramble – krótkie opowiadania
pełne dialogów filozoficznych, dla których tłem jest wojna.
27.07 – 185. rocznica urodzin Giosuè Carducciego (1835–1907), włoskiego
poety i historyka literatury, którego dorobek zwieńczono Nagrodą Nobla
w dziedzinie literatury (1906). Uznawany za twórcę narodowego i wieszcza
zjednoczonych Włoch. Autor tomów powieści: Ordy barbarzyńskie, Juwenilia,
Jamby i epody oraz licznych artykułów, monografii i wykładów, m.in. Odnowa
literacka we Włoszech, Dante i jego stulecie, Wyznania i bitwy.
27.07 – 80. rocznica urodzin Piny Bausch (właśc. Philippine Pina Bausch ;
1940–2009), niemieckiej tancerki oraz choreografki tańca współczesnego
o wielkim wpływie na rozwój teatru tańca. W dużych multimedialnych
produkcjach stosowała rozbudowaną scenografię i muzykę eklektyczną,
np. w spektaklu Masurca Fogo scenę zajmuje gigantyczne kamienne wzgórze,
a podkład dźwiękowy jest bardzo różnorodny.
28.07 – 270. rocznica śmierci Joanna Sebastiana Bacha (1685–1750),
niemieckiego kompozytora dworskiego i organisty epoki baroku. Pisał utwory na
organy i klawesyn, komponował fugi, muzykę chóralną oraz kameralną. Mistrz
muzyki polifonicznej. Znane dzieła: Pasja według św. Jana, Wielka msza h-moll, 200 kantat kościelnych, Koncerty brandenburskie, Toccata i fuga d-moll.
80
28.07 – 120. rocznica urodzin Artura Marii Swinarskiego (1900–1965),
polskiego poety, satyryka, dramatopisarza, plastyka. Związany ze środowiskiem
literackim „Zdroju”. Należał do grupy plastycznej Bunt. Osobisty sekretarz
Stanisława Ignacego Witkiewicza (1922). Wystawiał szopki satyryczne w
kabaretach Ździebko i Klub Szyderców. Opublikował Karykatury poznańskie,
Pamflety, parodie, paradoksy 1926–1946, zbiór dramatów Sasza i bogowie.
29.07 – 130. rocznica śmierci Vincenta van Gogha (1853–1890),
holenderskiego malarza, przedstawiciela postimpresjonizmu. Twórca m.in.
pejzaży Most w Arles, martwej natury Słoneczniki, portretów Portret doktora
Gacheta. Dzieła van Gogha znajdują się w kolekcjach muzeów i galerii sztuki
całego świata.
30.07 – 25. rocznica śmierci Aleksandra Bardiniego (1913–1995), polskiego
aktora, reżysera teatralnego i filmowego. Współpracował z warszawskim Teatrem
Wielkim i Teatrem Polskim. Zrealizował m.in. Intrygę i miłość Fryderyka
Schillera, Balladynę Juliusza Słowackiego, Dziady Adama Mickiewicza.
Odtwórca wielu ról teatralnych i filmowych. Wykładowca w Państwowej
Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.
31.07 – 100. rocznica urodzin Igora Sikiryckiego (1920–1985), polskiego poety,
pisarza, tłumacza, satyryka, dziennikarza i spikera radiowego. Kierownik Teatru
Satyryków w Łodzi, Teatru Lalek Arlekin. Współpracował z czasopismami
„Szpilki”, „Płomyk”, „Płomyczek”. Pisał wiersze Nocny połów, satyry Igraszki
i fraszki, reportaże, wiersze i bajki dla dzieci Cyrk w Szczyrku, powieści dla
młodzieży Pietrek z Puszczy Piskiej. Kawaler Orderu Uśmiechu (1983).
31.07 – 55. rocznica urodzin Joanne Kathleen Rowling (właśc. Joanne Murray ;
pseud. J.K. Rowling, Robert Galbraith ; 1965-), brytyjskiej pisarki, scenarzystki,
producentki filmowej i telewizyjnej, filantropki. Sławę przyniosła jej seria
powieści fantasy Harry Potter. Pod pseud. Robert Galbraith napisała cztery
książki Wołanie kukułki, Jedwabnik, Żniwa zła oraz Zabójcza biel. Uhonorowana
przez polskich młodych czytelników Orderem Uśmiechu (2002).
SIERPIEŃ
01.08 – 500. rocznica urodzin Zygmunta II Augusta (1520–1572), wielkiego
księcia litewskiego od 1529, króla Polski od 1530, ostatniego monarchy
z linii męskiej dynastii Jagiellonów. Na mocy Unii Lubelskiej za jego inicjatywą
połączono Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie w jedno
państwo – Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
81
02.08 – 265. rocznica urodzin Jana Henryka Dąbrowskiego (1755–1818),
polskiego generała, twórcy Legionów Polskich we Włoszech. Uczestnik
insurekcji kościuszkowskiej, inicjator powstania wielkopolskiego (1806),
naczelny dowódca wojsk polskich (1813), senator-wojewoda Królestwa
Polskiego (1815), generał jazdy armii Królestwa Polskiego (1815). Uwieczniony
w Mazurku Dąbrowskiego.
04.08 – 145. rocznica śmierci Hansa Christiana Andersena (pseud. William
Christian Walter ; 1805–1875), duńskiego prozaika, poety i baśniopisarza.
Debiutował zbiorem utworów Młodzieńcze próby. Wydał kilka tomów wierszy,
wiele opowiadań, szkiców, powieści, sztuki teatralne oraz dziennik swojego
życia. Autor baśni: Brzydkie kaczątko, Calineczka, Dziewczynka z zapałkami,
Ole Zmróż-oczko, Pasterka i kominiarczyk, Dzielny ołowiany żołnierz.
05.08 – 170. rocznica urodzin Guya de Maupassanta (1850–1893), francuskiego
powieściopisarza, nowelisty. Przedstawiciel naturalizmu, mistrz krótkich form.
Autor ok. 300 nowel, m.in. Baryłeczka, Ivetta, Horia, Dom pani Tellier, powieści
Historia pewnego życia, Bel-Ami.
05.08 – 125. rocznica śmierci Fryderyka Engelsa (1820–1895), niemieckiego
filozofa, socjologa, ideologa, współtwórcy marksizmu i socjalizmu naukowego.
Twórca pojęcia materializm dialektyczny. Jeden z przywódców I i II
Międzynarodówki. Uczestnik obrony Komuny Paryskiej. W dziele Zasady
komunizmu nakreślił wizję społeczeństwa po rewolucji. Wspólnie z Marksem
napisał traktat Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki.
05.08 – 90. rocznica urodzin Neila Armstronga (1930–2012), amerykańskiego
astronauty, dowódcy misji Apollo 11, pierwszego człowieka, który stanął na
Księżycu, wypowiadając słynne zdanie: To jest mały krok dla człowieka, ale
wielki skok dla ludzkości. Członek Stowarzyszenia Pilotów Doświadczalnych,
Amerykańskiego Instytutu Aeronautyki i Astronautyki, a także Amerykańskiego
Stowarzyszenia Szybowcowego.
05.08 – 55. rocznica śmierci Bohdana Pniewskiego (1897–1965), polskiego
architekta, przedstawiciela modernizmu, profesora Politechniki Warszawskiej.
Większość projektów architektonicznych została zrealizowana w Warszawie.
Autor m.in. projektu odbudowy i rozbudowy Teatru Wielkiego, gmachu
Narodowego Banku Polskiego, budynku Polskiego Radia, gmachu Archiwum
Akt Nowych oraz rozbudowy kompleksu budynków Sejmu.
82
06.08 – 360. rocznica śmierci Diego Velázqueza (właśc. Diego Rodriquez
de Silva ; 1599–1660), hiszpańskiego malarza doby baroku, wybitnego
portrecisty, nadwornego malarza króla Filipa IV. Autor obrazów o tematyce
religijnej, mitologicznej, a także scen rodzajowych: Trzej muzykanci, Chłopi przy
posiłku, Panny dworskie, Wenus z lustrem, Pokłon Trzech Króli, Chrystus
w Emaus.
06.08 i 09.08 – 75 lat temu (1945) miał miejsce atak atomowy na Hiroszimę
(6 sierpnia) i Nagasaki (9 sierpnia). Atak lotniczy Amerykanów mający na celu
doprowadzenie do kapitulacji Japonii podczas II wojny światowej. To jedyne
w historii dwa przypadki użycia broni atomowej do działań zbrojnych, w wyniku
których miasta uległy całkowitemu zniszczeniu.
09.08 – 105. rocznica śmierci Jerzego Żuławskiego (1874–1915), polskiego
filozofa, eseisty, pisarza, poety i dramaturga okresu Młodej Polski. Jeden
z prekursorów polskiej literatury fantastycznonaukowej. Przedstawiciel
dekadentyzmu i katastrofizmu w poezji. Autor cyklu powieściowego Trylogia
księżycowa: Na srebrnym globie, Zwycięzca, Stara Ziemia, opowiadań Kuszenie
szatana, zbiorów poezji Na strunach duszy, zbioru esejów Miasta umarłe.
09.08 – 45. rocznica śmierci Dymitra Szostakowicza (1906–1975), rosyjskiego
kompozytora, pianisty i pedagoga. Uważany za najwybitniejszego symfonika
XX wieku, którego działalność przypadła na czasy porewolucyjne. Autor
15 symfonii, m.in. III Symfonii „Pierwszomajowej”, baletu Złoty wiek, I Koncertu
fortepianowego, utworów kameralnych i wokalnych, m.in. Dwie bajki Kryłowa
na mezzosopran, chór i orkiestrę, Pieśni greckie, Pieśni naszych dni.
11.08 – 75. rocznica śmierci Stefana Jaracza (1883–1945), polskiego aktora
teatralnego i filmowego, pisarza, publicysty, reżysera, założyciela Teatru
Ateneum w Warszawie. Więzień niemieckiego obozu koncentracyjnego
Auschwitz-Birkenau. Zagrał w filmie Przedwiośnie, w teatrze w Zemście
Aleksandra Fredry, Przepióreczce Stefana Żeromskiego. Odznaczony Krzyżem
Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1930).
12.08 – 65. rocznica śmierci Tomasza Manna (1875–1955), niemieckiego
prozaika, eseisty. Uznany za jednego z najwybitniejszych pisarzy w dziejach
literatury niemieckojęzycznej. Aktywny przeciwnik ruchu nazistowskiego. Autor
powieści: Lotta w Weimarze, Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla,
Czarodziejska góra, Doktor Faustus oraz cyklu mów radiowych Niemcy, słuchajcie! Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1929).
83
13.08 – 25.08 – 100. rocznica Bitwy Warszawskiej, nazywanej Cudem nad
Wisłą – stoczona w dniach 13–25 sierpnia 1920 w czasie wojny polsko-
bolszewickiej. Zadecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę
i przekreśliła plany rozprzestrzenienia komunizmu na Europę Zachodnią.
Kluczową rolę odegrał manewr Wojska Polskiego oskrzydlający Armię
Czerwoną przeprowadzony przez Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego,
wyprowadzony znad Wieprza 16 sierpnia, przy jednoczesnym związaniu
głównych sił bolszewickich na przedpolach Warszawy.
14.08 – 40 lat temu (1980) w Stoczni Gdańskiej utworzono Komitet Strajkowy
na czele z Lechem Wałęsą.
15.08 – 120. rocznica urodzin Jana Brzechwy (właśc. Jan Lesman ; pseud.
Szer-Szeń, Inspicjent Brzeszczot ; 1900–1966), polskiego poety pochodzenia
żydowskiego, tłumacza literatury rosyjskiej. Autor tekstów satyrycznych oraz
piosenek i skeczy. Współpracował z kabaretami, m.in.: Czarny Kot, Morskie
Oko. Autor wierszy dla dzieci, m.in.: Tańcowała igła z nitką, Na straganie, Kaczka Dziwaczka oraz bajek Akademia pana Kleksa, Pan Drops i jego trupa.
15.08 – 100. rocznica urodzin Janusza Nasfetera (1920–1998), polskiego
reżysera, scenarzysty filmowego i pisarza, autora słuchowisk radiowych. Oprócz
wielu filmów o tematyce dziecięcej, nakręcił również melodramat Niekochana,
kryminał Zbrodniarz i panna oraz dramaty wojenne Długa noc i Ranny w lesie.
15.08 – 85. rocznica śmierci Stanisławy Przybyszewskiej (1901–1935), polskiej
powieściopisarki, dramatopisarki oraz malarki. Autorka Listów, opowiadań:
Cyrograf na własnej skórze i inne opowiadania. Zasłynęła dramatem Sprawa
Dantona – opowieścią o walce pomiędzy stronnictwem popierającym Dantona
a zwolennikami Robespierre’a.
16.08 – 205. rocznica urodzin Jana Bosko (właśc. Giovanni Melchiorre Bosco;
1815–1888), włoskiego duchownego, założyciela zgromadzenia salezjanów
i salezjanek, twórcy Rodziny Salezjańskiej. Tercjarz franciszkański.
Beatyfikowany (1929) i kanonizowany (1934) przez Papieża Piusa XI. Patron
m.in. młodzieży, uczniów i studentów – nazywanego „Ojcem i Nauczycielem
Młodzieży”.
16.08 – 110. rocznica śmierci Zygmunta Glogera (pseud. Pruski, Ziemianin,
Sąsiad, Hreczkosiej ; 1845–1910), polskiego historyka, archeologa, etnografa,
folklorysty, krajoznawcy. Dziełem życia Glogera była Encyklopedia staropolska
ilustrowana – przewodnik po kulturze staropolskiej. Inne ważniejsze prace:
Obchody weselne, Pieśni ludu, Rok polski w życiu, tradycji i pieśni.
84
17.08 – 110. rocznica urodzin Jadwigi Żylińskiej (1910–2009), polskiej pisarki,
prozaiczki, eseistki, tłumaczki. Autorka powieści dla młodzieży oraz opowieści
historycznych: Złota włócznia, Odzyskana korona, Piastówny i żony Piastów,
Kapłanki, amazonki i czarownice, a także słuchowisk i adaptacji. Uhonorowana
Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
18.08 – 190. rocznica urodzin Franciszka Józefa I (1830–1916), cesarza Austrii,
króla Węgier i Czech.
18.08 – 170. rocznica śmierci Honoré de Balzaca (1799–1850), francuskiego
powieściopisarza. Jeden z najważniejszych twórców współczesnej powieści
europejskiej. W swoich powieściach portretował kobiety dojrzałe. Autor Kobiety trzydziestoletniej oraz monumentalnego cyklu powieściowego Komedia ludzka.
19.08 – 45. rocznica śmierci Konrada Swinarskiego (1929–1975), polskiego
reżysera teatralnego, telewizyjnego, filmowego i operowego. Inscenizatora
i scenografa. Jeden z najbardziej oryginalnych i najwybitniejszych twórców
w historii polskiego teatru. Do historii przeszła przede wszystkim cechująca się
wyjątkową oryginalnością inscenizacja Dziadów Adama Mickiewicza (1973).
19.08 – 50. rocznica śmierci Pawła Jasienicy (właśc. Leon Lech Beynar ; 1909–
1970), polskiego historyka, pisarza, eseisty i publicysty „Tygodnika
Powszechnego”. Autor cyklu esejów historycznych Polska Piastów, Polska
Jagiellonów, Rzeczpospolita Obojga Narodów, w którym przedstawił własną
koncepcję filozofii historii Polski, wyłożoną wcześniej w Myślach o dawnej
Polsce (1960).
19/20.08 – 100 lat temu (1920) wybuchło II Powstanie Śląskie (zakończone
25.08.1920).
20.08 – 175. rocznica urodzin Adama Chmielowskiego (znany również jako
święty Albert Chmielowski lub święty Brat Albert ; 1845–1916), polskiego
zakonnika franciszkańskiego, założyciela Zgromadzenia Braci Albertynów
i Zgromadzenie Sióstr Albertynek. Powstaniec, malarz, znany z pełnego
poświęcenia pracy dla biednych i bezdomnych. Święty Kościoła katolickiego.
Beatyfikowany (1983), kanonizowany (1989) przez papieża Jana Pawła II.
20.08 – 90. rocznica urodzin Jana Olszewskiego (1930–2019), polskiego
polityka, adwokata i publicysty. W okresie II wojny światowej żołnierz Szarych
Szeregów oraz uczestnik powstania warszawskiego. Działacz opozycji
demokratycznej w czasach PRL-u oraz obrońca w procesach politycznych.
Uczestnik obrad Okrągłego Stołu. W 1991 powołany na stanowisko premiera.
Poseł na Sejm, założyciel i przewodniczący Ruchu dla Rzeczypospolitej oraz
Ruchu Odbudowy Polski. Kawaler Orderu Orła Białego (2009).
85
20.08 – 45. rocznica śmierci Adolfa Dymszy (właśc. Adolf Bagiński ; 1900–
1975), polskiego aktora kabaretowego i filmowego. Wybitny komik polskiego
kina XX wieku. Przedwojenny „król polskiej komedii”. Zagrał w filmach:
Roztargniony krawiec, Miłość przez ogień i krew, Arena. Aktor w teatrach
Warszawy, Grodna i Mińska. W czasie wojny grał w teatrach rewiowych
Komedia, Nowości, Niebieski Motyl, Jar.
21.08 – 85. rocznica śmierci Johna Hartley’a (1849–1935), brytyjskiego
tenisisty, pierwszego w historii mistrza Wimbledonu, który obronił tytuł,
zwyciężając w roku 1879 i 1880. Duchowny anglikański, proboszcz parafii
w Yorkshire.
25.08 – 120. rocznica śmierci Friedricha Nietzschego (1844–1900),
niemieckiego filozofa, filologa klasycznego, prozaika i poety. Podejście
Nietzschego do religii i moralności cechował ateizm, psychologizm i historyzm.
Postulował powrót do wartości i antycznej kultury greckiej. Ważne dzieła:
Narodziny tragedii, czyli Hellenizm i pesymizm, Poza dobrem i złem, Z genealogii moralności, Antychryst, Ecce Homo.
25.08 – 115. rocznica urodzin Faustyny Kowalskiej (właśc. Helena Kowalska ;
1905–1938), polskiej świętej Kościoła katolickiego, zakonnicy ze Zgromadzenia
Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia, mistyczki, stygmatyczki i wizjonerki.
Głosicielka kultu Miłosierdzia Bożego. Autorka Dzienniczka, w którym opisała
swoje duchowe i mistyczne doświadczenia. Beatyfikowana (1993)
i kanonizowana (2000) przez papieża Jana Pawła II.
26.08 – 140. rocznica urodzin Guillaume’a Apollinaire’a (właśc. Wilhelm
Apolinary Kostrowicki ; 1880–1918), francuskiego poety polskiego pochodzenia.
Przedstawiciel francuskiej awangardy poetyckiej. Związany z fowistami
i kubistami, współtwórca surrealizmu. Autor zbiorów poezji: Alkohole,
Kaligramy, zbiorów nowel i opowiadań: Przechodzień z Pragi, Polowanie na orła, powieści Poeta zamordowany.
26.08 – 110. rocznica urodzin Matki Teresy z Kalkuty (właśc. Agnese Gonxhe
Bojaxhiu ; 1910–1997), albańskiej zakonnicy, założycielki zgromadzenia
Misjonarek Miłości. Obrończyni biednych i bezbronnych. Prowadziła w Indiach
hospicja dla umierających, ubogich, chorych i sierot. Laureatka Pokojowej
Nagrody Nobla (1979). Święta Kościoła katolickiego. Beatyfikowana w 2003
przez papieża Jana Pawła II, kanonizowana w 2016 przez papieża Franciszka.
86
26.08 – 100. rocznica urodzin Stefana Stuligrosza (1920–2012), polskiego
dyrygenta i kompozytora, twórcy Chóru Chłopięco-Męskiego Poznańskie
Słowiki. Kawaler Orderu Orła Białego. Skomponował ponad 600 utworów,
przede wszystkim religijnych utworów chóralnych, w tym: O matko miłościwa,
Nie lękaj się, Gorzkie Żale. Opublikował Telefon z Watykanu, Pasja życia.
26.08 – 20. rocznica śmierci Wojciecha Żukrowskiego (1916–2000), polskiego
pisarza, poety, reportażysty, eseisty, krytyka literackiego i scenarzysty
filmowego. Poseł na Sejm PRL. Autor powieści: Skąpani w ogniu, Kamienne
tablice, opowiadań: Czarci tuzin, Lotna, utworów poetyckich oraz scenariuszy
i dialogów do filmów, m.in. Ogniem i mieczem czy Potop według Henryka
Sienkiewicza.
27.08 – 385. rocznica śmierci Lopego de Vegi (właśc. Félix Lope de Vega
y Carpio ; 1562–1635), hiszpańskiego pisarza, twórcy teatru narodowego. Autor
dramatów opartych na historii i legendach ludowych, sonetów, powieści, nowel,
epopei, poematów dydaktycznych oraz komedii. Ważniejsze dzieła: Pies ogrodnika, Owcze źródło, Dziewczyna z dzbankiem, Wędka Feniksany.
27.08 – 250. rocznica urodzin Georga Wilhelma Friedricha Hegla (1770–
1831), niemieckiego filozofa, wykładowcy uniwersyteckiego. Twórca
nowoczesnego systemu idealistycznego. Swoje poglądy przedstawił
w Fenomenologii Ducha. Kolejne dzieła: Nauka Logiki, Encyklopedia nauk
filozoficznych w zarysie, Zasady filozofii prawa.
28.08 – 1590. rocznica śmierci Augustyna z Hippony (354–430), filozofa,
teologa, organizatora życia kościelnego. Święty Kościoła katolickiego i Cerkwi
Prawosławnej, jeden z ojców i doktorów Kościoła, znany jako doctor gratiae
(doktor łaski), pisarz o berberyjskich korzeniach. Wielu protestantów uważa go
również za duchowego przodka protestantyzmu, jako że jego wczesne pisma
(zanim się nawrócił na katolicyzm) miały duży wpływ na nauki Lutra i Kalwina.
28.08 – 255. rocznica urodzin Tadeusza Czackiego (1765–1813), polskiego
działacza oświatowego i gospodarczego, pedagoga, reformatora szkolnictwa,
historyka, ekonomisty, bibliofila, numizmatyka. Członek Komisji Edukacji
Narodowej, współtwórca Konstytucji 3 Maja, współzałożyciel warszawskiego
Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Ważniejsze utwory: Opis obrad sejmowych we 12-tu dniach miesiąca maja 1790, O Komisji Edukacji na Litwie, Ormianie.
28.08 – 95. rocznica urodzin Arkadija Strugackiego (1925–1991), rosyjskiego
pisarza science fiction. Brat Borisa Strugackiego. Braci Strugackich zalicza się do
klasyków światowej fantastyki. Pisząc wspólnie zdobyli ogromną popularność
w swej ojczyźnie (jak i poza jej granicami) jako pisarze i krytycy fantastyki.
Znane powieści: W krainie purpurowych obłoków, Trudno być bogiem, Ślimak na zboczu, Kulawy los, Niedoskonali.
87
29.08 – 105. rocznica urodzin Ingrid Bergman (1915–1982), szwedzkiej aktorki
filmowej i teatralnej. Jedna z największych gwiazd Złotej Ery Hollywood.
Zagrała m.in. w filmach Intermezzo, Dr Jekyll i Mr Hyde, Komu bije dzwon czy
Joanna d’Arc. Najsłynniejszym dziełem jest rola w dramacie Casablanca.
Zdobywczyni Oscarów za role w filmach: Gasnący płomień, Anastazja i Morderstwo w Orient Expressie.
30.08 – 40 lat temu (1980) podpisano Porozumienia sierpniowe – cztery
porozumienia zawarte przez rząd PRL z komitetami strajkowymi powstałymi
w 1980. Zakończyły onewydarzenia Sierpnia 1980. Były to (kolejno):
porozumienie w Szczecinie (30 sierpnia 1980), porozumienie w Gdańsku
(31 sierpnia 1980), porozumienie w Jastrzębiu-Zdroju (3 września 1980),
porozumienie w Hucie Katowice (11 września 1980).
30.08 – 25. rocznica śmierci Adama Wiśniewskiego-Snerga (pseud. Snerg ;
1937–1995), polskiego prozaika, przedstawiciela polskiej fantastyki naukowej.
Jedna z najbardziej zagadkowych postaci literatury polskiej XX wieku. Ukrywał
swój wizerunek, nie udzielał wywiadów, nie podawał informacji biograficznych.
Używał pseudonimu Snerg ze względu na popularność nazwiska Wiśniewski
i imienia Adam. „Snerg” to odczytany skrót Sumy Całkowitej Energii.
31.08 – 150. rocznica urodzin Marii Montessori (1870–1952), włoskiej lekarki,
twórczyni systemu wychowania dzieci zw. metodą Montessori. Uważała, że
głównym zadaniem pedagogiki jest wspieranie spontaniczności i twórczości
dzieci, umożliwianie im wszechstronnego rozwoju fizycznego, duchowego,
kulturowego i społecznego. Autorka dzieł : Odkrycie dziecka, Sekret dzieciństwa,
O kształtowaniu się człowieka, Domy dziecięce.
31.08 – 100. rocznica śmierci Wilhelma Wundta (1832–1920), niemieckiego
psychologa i filozofa, twórcy psychologii eksperymentalnej. Zajmował się także
badaniami nad sferą sacrum oraz religiami. W 1879 założył w Lipsku słynne
laboratorium psychologiczne. Data ta jest uważana za początek psychologii
klasycznej (eksperymentalnej). Autor System der Philosophie.
WRZESIEŃ
01.09 – 305. rocznica śmierci Ludwika XIV (1638–1715), króla Francji
z dynastii Burbonów.
88
01.09 – 185. rocznica urodzin Rafała Kalinowskiego (1835–1907), polskiego
duchownego rzymskokatolickiego, karmelity bosego. Inżynier, oficer armii
Imperium Rosyjskiego w stopniu porucznika, powstaniec styczniowy, sybirak,
nauczyciel, wychowawca, święty Kościoła katolickiego (beatyfikacja 1983,
kanonizacja 1991 przez papieża Jana Pawła II).
01.09 – 145. rocznica urodzin Edgara Rice’a Burroughsa (1875–1950),
amerykańskiego pisarza. Znany z cyklu książek o przygodach Tarzana: Tarzan
wśród małp, Powrót Tarzana, Tarzan król zwierząt, cyklu o Marsie: Księżniczka
Marsa, Bogowie Marsa, Wojownik Marsa, Władca umysłów z Marsa oraz cyklu
Wenus: Piraci z Wenus, Zagubieni na Wenus.
01.09 – 50. rocznica śmierci Françoisa Mauriaca (pseud. Forez ; 1885–1970),
francuskiego pisarza, zaliczanego do największych pisarzy katolickich XX wieku.
Autor prozy psychologicznej: Pustynia miłości, Kłębowisko żmij, Faryzeuszka.
Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1952). Nagrodzony Wielkim
Krzyżem Legii Honorowej (1958).
02.09 – 110. rocznica śmierci Henriego Rousseau (zwany Celnikiem ; 1844–
1910), francuskiego malarza prymitywisty. Pierwszy z malarzy naiwnych, który
spotkał się ze światowym uznaniem. Karierę malarską rozpoczął w wieku
czterdziestu jeden lat. Wcześniej był urzędnikiem. Z jego malarstwa najbardziej
znane są sceny z dżungli: Tygrys podczas burzy tropikalnej, Zaklinaczka węży,
Egzotyczny pejzaż, Dżungla równikowa.
02.09 – 75. rocznica podpisania aktu bezwarunkowej kapitulacji Japonii
(1945), który definitywnie zakończył działania II wojny światowej.
03.09 – 30. rocznica śmierci Mieczysława Fogga (właśc. Mieczysław Fogiel ;
1901–1990), polskiego piosenkarza śpiewającego barytonem lirycznym. Karierę
artystyczną rozpoczął w okresie międzywojennym i trwała ona przez kilka
dziesięcioleci po zakończeniu II wojny światowej. Najbardziej znane utwory to:
Tango milonga, To ostatnia niedziela, Jesienne róże, Pierwszy siwy włos, Mały biały domek, Już nigdy, Bo to się zwykle tak zaczyna.
04.09 – 130. rocznica urodzin Michała Roli Żymierskiego (właśc. Michał
Łyżwiński ; pseud. Rola, Morski, Konrad, Zawisza ; 1890–1989), polskiego
żołnierza, generała brygady Wojska Polskiego. Naczelny Dowódca Wojska
Polskiego, kierownik i minister obrony narodowej. Marszałek Polski, poseł na
Sejm Ustawodawczy, członek Rady Państwa, wiceprezes Narodowego Banku
Polskiego, honorowy prezes Zarządu Głównego i Rady Naczelnej ZBoWiD.
89
04.09 – 130. rocznica urodzin Eugeniusza Gepperta (1890–1979), polskiego
malarza, przedstawiciela koloryzmu, pedagoga, polityka. Współzałożyciel
i pierwszy rektor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu
oraz oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków. W 2008 imię Eugeniusza
Gepperta nadano Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Odznaczony
Krzyżem Komandorskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
05.09 – 105. rocznica śmierci Stanisława Witkiewicza (1851–1915), polskiego
malarza, architekta, pisarza, teoretyka sztuki, twórcy i popularyzatora stylu
zakopiańskiego. Autor projektów architektury i wnętrz zakopiańskich willi, m.in.:
Koliba, Dom pod Jedlami, Korwinówka (obecnie Oksza), Zofiówka oraz kaplicy
Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce. Autor książek: Na przełęczy,
nazywanej Ewangelią Tatr.
05.09 – 90. rocznica urodzin Janusza Pelca (1930–2005), polskiego uczonego,
historyka literatury, badacza epok dawnych, zwłaszcza renesansu i baroku.
Edytor, organizator życia naukowego, profesor zwyczajny. Członek PAU
i polskiego PEN Clubu. Najważniejsze prace Słowo i obraz. Na pograniczu
literatury i sztuk plastycznych, Literatura renesansu w Polsce, Barok – epoka
przeciwieństw.
08.09 – 190. rocznica urodzin Frédérica Mistrala (1830–1914), francuskiego
poety, filologa i leksykografa, tworzącego w dialekcie prowansalskim języka
oksytańskiego. Najwybitniejszy pisarz grupy felibrów, dążącej do odnowy
kulturowego dziedzictwa Prowansji. Za najsłynniejsze dzieło Mistrala uchodzi
poemat epicki w 12 pieśniach Mirejo. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
literatury (1904).
08.09 – 70. rocznica śmierci Hanki Ordonówny (właśc. Maria Anna
Tyszkiewicz ; 1902–1950), polskiej piosenkarki, autorki wierszy i tekstów
piosenek, tancerki i aktorki. Zasłynęła jako szansonistka w kabarecie Qui Pro
Quo. Wizytówką Ordonówny stała się piosenka Miłość ci wszystko wybaczy
z filmu Szpieg w masce (1933). Jako artystka koncertowała w Polsce i za granicą.
Samodzielnie przygotowywała własne kostiumy sceniczne.
09.09 – 435. rocznica urodzin Armanda-Jeana Richelieu (1585–1642),
francuskiego męża stanu, kardynała, pierwszego premiera Francji.
11.09 – 135. rocznica urodzin D. H. Lawrence’a (właśc. David Herbert
Lawrence ; 1885–1930), brytyjskiego pisarza, autora powieści, opowiadań,
poezji, sztuk, esejów, książek podróżniczych, obrazów, tłumaczeń, tekstów
krytyczno-literackich i korespondencji. Znane powieści Synowie i kochankowie,
Zakochane kobiety, Kochanek lady Chatterley.
90
11.09 – 15. rocznica śmierci Henryka Tomaszewskiego (1914–2005), polskiego
grafika, rysownika, twórcy plakatów, ilustracji, wykładowcy akademickiego.
Uznawany za ojca polskiej szkoły plakatu. Stworzył koncepcję plakatu opartego
na skrócie plastycznym, metaforze, graficznej interpretacji przesłania filmu.
Najbardziej znane: Baryłeczka, Symfonia pastoralna, Obywatel Kane, Pod niebem Sycylii, Ditta, Rewizor, Urok szatana.
12.09 – 90. rocznica urodzin Piotra Skrzyneckiego (1930–1997), polskiego
reżysera i scenarzysty, konferansjera, twórcy i kierownika artystycznego,
kabaretu Piwnica Pod Baranami w Krakowie (1956). Współpracował
z redakcjami czasopism: „Echo Krakowa”, „Kraków”, „Dziennik Polski”.
Wystąpił w filmach dokumentalnych i fabularnych, m.in. Kalosze szczęścia
w reż. Antoniego Bohdziewicza, Rozmowy z Piotrem Wojciecha Morka.
12.09 – 50. rocznica śmierci Jana Sztaudyngera (1904–1970), polskiego poety,
fraszkopisarza, satyryka, eseisty, teoretyka lalkarstwa, tłumacza. Publikował
artykuły, recenzje, wiersze i fraszki m.in. w „Kurierze Literacko-Naukowym”,
„Dwutygodniku Literackim”. Działał w kabarecie Klub Szyderców. Redaktor
pisma „Bal u lal. Miesięcznik Marionetkowy”, „Teatr Lalek”. Autor utworów:
Fraszki dla zakochanych, Puch ostu, Krople liryczne.
12.09 – 30. rocznica śmierci Ireny Eichlerówny (1908–1990), polskiej aktorki
dramatycznej, związanej z teatrami w Warszawie, Łodzi i Poznaniu oraz
reżyserami Leonem Schillerem, Erwinem Axerem, Wilamem Horzycą,
Dobiesławem Damięckim. W swoim dorobku odegrała role filmowe: Róża,
Powrót, Krwawa rosa, teatralne w Teatrze Telewizji: Wdowa po pułkowniku,
Dwa teatry, Wspomnienie, współpracowała z Polskim Radiem.
13.09 – 10. rocznica śmierci Jarosława Kukulskiego (pseud. Robert Kirlej ;
1944–2010), polskiego kompozytora. Autor największych sukcesów żony Anny
Jantar, dla której napisał takie przeboje jak Najtrudniejszy pierwszy krok, Tyle
słońca w całym mieście, Moje jedyne marzenie, a także kompozycji piosenek dla
wielu innych, znanych artystów polskich. Twórca muzyki filmowej. Odznaczony
Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski.
14.09 – 265. rocznica śmierci Marii Celeste Crostarosy (właśc. Giulia
Crostarosa ; 1696–1755), włoskiej zakonnicy, mistyczki. Założycielka sióstr
redemptorystek, błogosławiona Kościoła katolickiego. 18 czerwca 2016 w Foggi
pod przewodnictwem kard. Angelo Amato (w imieniu papieża Franciszka) odbyła
się beatyfikacja s. Marii Celeste Crostarosy.
91
14.09 – 20. rocznica śmierci Jerzego Giedroycia (1906–2000), polskiego
wydawcy, publicysty, polityka i działacza emigracyjnego, prawnika, założyciela
i dyrektora Instytutu Literackiego w Paryżu, redaktora i wydawcy miesięcznika
„Kultura”. Epistolografa. Autor m.in. Autobiografii na cztery ręce.
15.09 – 130. rocznica urodzin Agaty Christie (właśc. Agatha Mary Clarissa
Miller Christie, pseud. Mary Westmacott ; 1890–1976), angielskiej pisarki,
autorki romansów, powieści obyczajowych i kryminalnych: Zabójstwo Rogera
Ackroyda, Morderstwo w Orient Expressie oraz sztuki teatralnej Pułapka na
myszy. Prezes Klubu Detektywów. Utwory Christie objęte były w Polsce zapisem
cenzury, podlegając natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek (1951).
16.09 – 195. rocznica śmierci Franciszka Karpińskiego (pseud. Autor
„Zabawek wierszem i prozą” ; 1741–1825), polskiego poety epoki oświecenia,
pamiętnikarza, dramatopisarza, tłumacza, publicysty, moralisty. Twórca
i główny przedstawiciel nurtu sentymentalnego w polskiej liryce. Debiutował
tomikiem Zabawki wierszem. Autor Pieśni nabożnych: Kiedy ranne wstają zorze,
Wszystkie nasze dzienne sprawy, Bóg się rodzi.
16.09 – 125. rocznica urodzin Franciszka Żwirko (1895–1932), porucznika oraz
pilota Wojska Polskiego, pilota sportowego. Wraz z inżynierem Stanisławem
Wigurą zdobył w 1932 w zawodach „Challenge” pierwsze miejsce i puchar
międzynarodowy dla Polski. Ojciec popularyzatora lotnictwa, Henryka Żwirki.
Zginął 11 września 1932 w katastrofie lotniczej pod Cierlickiem Górnym.
16.09 – 110. rocznica powstania HARCERSTWA – (1910), polskiego ruchu
społecznego i wychowawczego dzieci i młodzieży wzorowanego na skautingu
brytyjskim, opartego o służbę, samodoskonalenę i braterstwo.
18.09 – 115. rocznica urodzin Grety Garbo (właśc. Greta Lorisa Gustafsson ;
1905–1990), szwedzko-amerykańskiej aktorki filmowej i teatralnej. Jedna
z największych i najwybitniejszych gwiazd filmowych w historii kinematografii.
Legenda i ikona okresu Złotej Ery Hollywood. Zagrała w filmach fabularnych:
Gdy zmysły grają, Słowik hiszpański, Kusicielka, Symfonia zmysłów, Anna
Christie, Ludzie w hotelu, Dama kameliowa.
18.09 – 50. rocznica śmierci Jimiego Hendrixa (właśc. James Marshall Hendrix ;
1942–1970), amerykańskiego gitarzysty, wokalisty, kompozytora, autora tekstów,
producenta muzycznego. Uznany za najwybitniejszego i najbardziej wpływowego
gitarzystę rockowego w historii. Wydane albumy: Are You Experienced, Axis: Bold as Love, Electric Ladyland, Band of Gypsys.
92
18.09 – 25. rocznica śmierci Heleny Bechlerowej (1908–1995), polskiej pisarki
książek dla dzieci, autorki audycji radiowych, tłumaczki z języka rosyjskiego.
Współpracownica „Świerszczyka”, redaktorka „Płomyka”, pracownica redakcji
Naszej Księgarni. Opublikowała powieści dla najmłodszych, m.in. Dom pod
kasztanami, Za Złotą Bramą. Zdobyła nagrodę Prezesa Rady Ministrów za
twórczość dla dzieci (1975).
20.09 – 45. rocznica śmierci Saint-Johna Perse’a (właśc. Marie-René-Alexis
Léger ; 1887–1975), francuskiego poety, dyplomaty, laureata Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury (1960). Autor dzieł: Anabaza, Chwała Królów, Poemat dla Cudzoziemki, Poemat dla Tej, która tu była, Pieśń na zrównanie dnia z nocą.
20.09 – 15. rocznica śmierci Szymona Wiesenthala (1908–2005), żydowskiego
działacza, dziennikarza i pisarza, muzyka, inżyniera, architekta. Tropiciel
hitlerowskich zbrodniarzy wojennych, tzw. „łowca nazistów”. Twórca
Żydowskiego Centrum Dokumentacji Historycznej Okresu Holocaustu. Związany
z polskim antyrasistowskim Stowarzyszeniem Nigdy Więcej. Autor wspomnień,
m.in. Prawo, nie zemsta.
21.09 – 175. rocznica śmierci Klementyny z Tańskich Hoffmanowej (1798–
1845), polskiej prozatorki, dramatopisarki, pedagoga, tłumacza, autorki książek
dla dzieci i młodzieży. Przewodnicząca Związku Dobroczynności Patriotycznej.
Pierwsza kobieta w Polsce utrzymująca się z pracy twórczej i pedagogicznej.
Redaktorka pisma „Rozrywki dla Dzieci”. Autorka utworów Powieści moralne dla dzieci, O powinności kobiet.
21.09 – 160. rocznica śmierci Arthura Schopenhauera (1788–1860),
niemieckiego filozofa, przedstawiciela woluntaryzmu i skrajnego pesymizmu.
Jego wkładem w teorię poznania była koncepcja fenomenu, z której później
rozwinęła się fenomenologia. Autor rozpraw m.in. O wolności ludzkiej woli, O podstawie moralności, Metafizyka życia i śmierci.
22.09 – 65. rocznica śmierci Lucyny Krzemienieckiej (właśc. Wiera
Zeidenberg ; 1907–1955), polskiej pisarki, poetki, autorki książek dla dzieci
i młodzieży. Po wojnie związana ze „Świerszczykiem”, „Płomykiem”,
„Płomyczkiem”, Teatrem „Baj” i Polskim Radiem. Autorka Z przygód krasnala
Hałabały, Bajdy ciotki Adelajdy, O czym cyka świerszcz z kącika.
22.09 – 50. rocznica śmierci Tadeusza Manteuffla (1902–1970), polskiego
historyka, mediewisty, żołnierza AK, twórcy i pierwszego dyrektora Instytutu
Historii PAN. Prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego. Wybrane
publikacje książkowe: Narodziny herezji, Kultura Europy średniowiecznej,
Historia powszechna. Średniowiecze.
93
23.09 – 150. rocznica śmierci Prospera Mériméego (1803–1870), francuskiego
dramaturga, nowelisty, tłumacza, historyka i archeologa. Członek Akademii
Francuskiej, senator. Inspektor generalny zabytków historycznych. Autor m.in.
zbioru dramatów Teatr Klary Gazul, nowel Mateo Falcone, Wenus z Ille,
Carmen, Lokis, powieści historycznej Kronika z czasów Karola IX.
23.09 – 130. rocznica urodzin Friedricha Paulusa (1890–1957), pierwszego
niemieckiego feldmarszałka, który podczas działań II wojny światowej
skapitulował i dał się wziąć do niewoli. Współtwórca operacji Barbarossa,
dowódca 6. Armii Polowej, która zapisała się na kartach historii, dzięki krwawym
bojom w Stalingradzie.
23.09 – 90. rocznica urodzin Raya Charlesa (właśc. Ray Charles Robinson ;
1930–2004), amerykańskiego wokalisty, muzyka i pianisty. Uważany za artystę,
który ukształtował R&B (rhythm and blues – gatunek muzyki rozrywkowej
wywodzący się z jazzu, bluesa i pieśni religijnych). Autor singli i albumów
studyjnych: Downbeat, Crossover, Atlantic, Warner Bros. Records.
25.09 – 60. rocznica urodzin Andrzeja Stasiuka (1960-), polskiego pisarza
i poety, dramaturga, eseisty, publicysty i wydawcy. Laureat Nagrody Fundacji
im. Kościelskich (1995), Nagrody Literackiej Nike (2005) i Nagrody Literackiej
Gdynia. Ważniejsze utwory: Mury Hebronu, Biały kruk, Opowieści galicyjskie,
Tekturowy samolot, Jadąc do Babadag, Dziennik pisany później, Kroniki beskidzkie i światowe.
25.09 – 50. rocznica śmierci Ericha Marii Remarque’a (właśc. Erich Paul
Remark ; 1898–1970), niemieckiego prozaika, autora powieści pacyfistycznych
nawiązujących do wydarzeń I i II wojny światowej oraz faszyzmu
w Niemczech, m.in. Na zachodzie bez zmian, Trzej towarzysze, Łuk triumfalny,
Czas życia i czas śmierci.
26.09 – 80. rocznica śmierci Waltera Benjamina (1892–1940) niemiecko-
żydowskiego filozofa, teologa, teoretyka literatury, tłumacza, marksistowskiego
krytyka literackiego i eseisty. Polskie przekłady wybranych dzieł: Twórca jako
wytwórca, Ulica jednokierunkowa, Dziennik moskiewski, Berlińskie dzieciństwo na przełomie wieków, Krytyka i narracja. Pisma o literaturze.
26.09 – 75. rocznica śmierci Béla Bartóka (1881–1945), węgierskiego
kompozytora i pianisty. Uważany za jednego z największych kompozytorów XX
wieku. Badacz muzyki ludowej, jeden z prekursorów etnografii muzycznej. Autor
utworów orkiestrowych: Obrazki węgierskie, Symfonia Es-dur, kameralnych
Sonata na 2 fort. i perkusję, na fortepian Bieg Dunaju, Sonatina oraz pieśni
Cantata profana.
94
26.09 – 30. rocznica śmierci Alberta Moraviego (właśc. Alberto Pincherle ;
1907–1990), włoskiego powieściopisarza, nowelisty i dziennikarza. Jego
powieści psychologiczne i obyczajowe portretują jednostkę na tle społeczeństwa.
Znany z powieści Obojętni, Konformista, Nuda, Nieposłuszeństwo. Ekranizacji
doczekały się, m.in. Dwie kobiety, Pogarda. Autor zbiorów Opowiadań
rzymskich. Poglądy na literaturę zawarł w książce Człowiek jako koniec.
27.09 – 135. rocznica urodzin Stanisława Pigonia (1885–1968), polskiego
historyka literatury, pedagoga, wybitnego znawcy twórczości Adama
Mickiewicza, badacza literatury polskiej XIX i początku XX wieku. Edytor dzieł
Aleksandra Fredry, Stefana Żeromskiego, Władysława Orkana. Autor publikacji
Wybór pisarzy ludowych, pamiętników Z przędziwa pamięci.
27.09 – 60. rocznica śmierci Sylvii Pankhurst (1882–1960), brytyjskiej
sufrażystki, działaczki komunistycznej, antyfaszystowskiej i antykolonialnej.
Autorka The Home Front, The Suffragette Movement: An Intimate Account of
Persons and Ideals oraz publikacji w języku polskim Z kraju królowej Saby.
27.09 – 45. rocznica śmierci Kazimierza Moczarskiego (1907–1975), polskiego
pisarza, dziennikarza i publicysty, żołnierza Armii Krajowej w stopniu kapitana,
szefa Biura Informacji i Propagandy ZWZ-AK. Autor książki Rozmowy z katem,
będącej relacją ze wspólnego pobytu w więzieniu z generałem SS Jürgenem
Stroopem.
29.09 – 20. rocznica śmierci Anny Dylikowej (1912–2000), polskiej geograf
i geomorfolog, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, przewodniczącej Polskiego
Towarzystwa Geograficznego, założycielki olimpiady geograficznej (1974).
Autorka publikacji: Geografia Polski. Krainy geograficzne, O metodzie badań
strukturalnych w geomorfologii glacjalnej.
30.09 – 320. rocznica urodzin Stanisława Konarskiego (właśc. Hieronim
Franciszek Konarski, pseud. Anonym Polonus, Nobilis Polonus, Pewien
Ziemianin ; 1700–1773), polskiego poety, dramatopisarza, tłumacza, edytora,
reformatora szkolnictwa, prekursora oświecenia. Założyciel Collegium Nobilium.
Nazywany „patriarchą polskich pijarów”. Autor traktatu politycznego
O skutecznym rad sposobie.
30.09 – 160. rocznica urodzin Hieronima Łopacińskiego (pseud. Rafał Lubicz ;
1860–1906), polskiego językoznawcy i etnografa, historyka. Interesował się
słownictwem gwarowym, obrzędami ludowymi, historią Lublina, bibliologią,
latynistyką. Badał obrzędy ludowe Zielonych Świątek i wigilii św. Jana
Chrzciciela. Współzałożyciel Muzeum Ludowego i Biblioteki Publicznej
w Lublinie. Autor dzieł: O sposobach zachowania ubioru ludu, Sobótka.
95
30.09 – 65. rocznica śmierci Jamesa Deana (1931–1955), amerykańskiego
aktora filmowego, telewizyjnego i teatralnego. Dwukrotnie nominowany do
Oskara. Ikona popkultury jak również światowego kina. Zasłynął z roli
zbuntowanego nastolatka Jima Starka w filmie Buntownik bez powodu oraz
z innych produkcje: Na wschód od Edenu oraz Olbrzym.
30.09 – 30. rocznica śmierci Particka White’a (1912–1990), australijskiego
prozaika, poety i dramaturga. Wybitne utwory: Drzewo człowiecze, Wóz ognisty,
Węzeł, Przepaska z liści, Wiwisekcja. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
literatury (1973).
30.09 – 35. rocznica śmierci Mieczysława Szymczaka (1927–1985), polskiego
językoznawcy, profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Redaktor naukowy
Słownika ortograficznego języka polskiego wraz z zasadami pisowni
i interpunkcji oraz 3-tomowego Słownika języka polskiego. Opracował ponadto
Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dialektach
języka polskiego.
PAŹDZIERNIK
01.10 – 535. rocznica urodzin Jana Dantyszka (właśc. Johann(es) von Hoefen,
przyd. Flachsbinder, Linodesmon ; 1485–1548), polskiego podróżnika,
dyplomaty, biskupa chełmińskiego i warmińskiego, poety polsko-łacińskiego
okresu renesansu. Sekretarz królewski Zygmunta I Starego. Autor elegii
miłosnych, utworów metafizycznych, m.in. Nagrobek sobie samemu. Pierwszy
Polak uhonorowany laurem poetyckim przez cesarza Maksymiliana I.
01.10 – 35. rocznica śmierci E.B. White’a (1899–1985), amerykańskiego
pisarza. Autor podręcznika poprawnego pisania wydanego po angielsku The
Elements of Style, a także książki dla dzieci: Stuart Malutki, Pajęczyna Szarloty,
Łabędzie nutki. Współpracownik tygodnika społeczno-politycznego The New Yorker. Uhonorowany nagrodą Pulitzera za całość twórczości (1978).
01.10 – 10. rocznica śmierci Gerarda Labudy (1916–2010), polskiego historyka,
mediewisty. Rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Specjalista historii powszechnej, historii Polski oraz historii słowiańszczyzny
zachodniej w tym Pomorza i Kaszub. Autor pism: Słowiańszczyzna pierwotna,
Studia nad początkami państwa polskiego, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, Rozważania nad teorią i historią kultury i cywilizacji.
96
02.10 – 180. rocznica urodzin Heleny Modrzejewskiej (właśc. Jadwiga Helena
Misel ; 1840–1909), polskiej aktorki specjalizująca się w rolach szekspirowskich
i tragicznych – rola tytułowa w Marii Stuart Juliusza Słowackiego czy Praksedy
z Karpackich górali Józefa Korzeniowskiego. Jedna z najwybitniejszych aktorek
polskich w historii, zaliczana do najpiękniejszych kobiet epoki.
02.10 – 150. rocznica urodzin Bronisława Gubrynowicza (1870–1933),
polskiego historyka i krytyka literatury, kustosza Zakładu Narodowego im.
Ossolińskich we Lwowie, profesora Uniwersytetu Warszawskiego.
Współzałożyciel i redaktor „Pamiętnika Literackiego”, „Ruchu Literackiego”.
Działacz Narodowej Demokracji. Autor prac naukowych: Poezja „Konfederatów
Barskich”, Odsiecz wiedeńska w poezji, Romans w Polsce za Stanisława Augusta.
03.10 – 125. rocznica urodzin Sergiusza Jesienina (1895–1925), rosyjskiego
poety i publicysty. Przedstawiciel imażynizmu. W twórczości łączył wątki
rosyjskiej tradycji ludowej z mitologią Greków oraz gloryfikacją zwykłego,
chłopskiego życia. Autor poematów, m.in. Przemienienie, Spowiedź chuligana,
Czarny człowiek.
03.10 – 40. rocznica śmierci Jerzego Żurawlewa (1886–1980), polskiego
pianisty, kompozytora, profesora, a później rektora Konserwatorium
Warszawskiego. Inicjator Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im. Fryderyka Chopina i jego wielokrotny juror.
03.10 – 30. rocznica Zjednoczenia Niemiec (1999) – przystąpienie Niemieckiej
Republiki Demokratycznej oraz Berlina Zachodniego do zasięgu obowiązywania
ustawy zasadniczej dla Republiki Federalnej Niemiec, podpisanie układu
o zjednoczeniu Niemiec przez NRD, RFN i cztery dawne mocarstwa okupacyjne:
Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję i Związek Radziecki.
03.10 – 20. rocznica śmierci Wojciecha Jerzego Hassa (1925–2000), polskiego
reżysera filmowego, scenarzysty i producenta. Wykładowca Państwowej Wyższej
Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi oraz
rektor tej uczelni. Komandor Orderu Odrodzenia Polski. Uznawany za jednego
z najważniejszych twórców epoki polskiej szkoły filmowej: Pożegnania, Jak być
kochaną, Rękopis znaleziony w Saragossie, Lalka, Sanatorium pod Klepsydrą.
04.10 – 505. rocznica urodzin Lucasa Cranacha młodszego (1515–1586),
niemieckiego malarza i projektanta drzeworytów. Syn Lucasa Cranacha
starszego. Był kontynuatorem stylu ojca, który był jego nauczycielem. Tworzył
głównie portrety i dzieła o tematyce alegorycznej i religijnej. Wybrane dzieła:
Chrystus i Jawnogrzesznica, Portret królowej Bony Sforzy, Portret Filipa
I Pomorskiego, Chrystus błogosławiący dzieci.
97
04.10 – 270. rocznica urodzin Franciszka Dionizego Kniaźnina (1750–1807),
poety, dramatopisarza i tłumacza polskiego oświecenia. Pisał wiersze
patriotyczne, religijne, ody, sielanki, erotyki, bajki i dramaty. Ważniejsze dzieła:
Carmina, Żale Orfeusza nad Eurydyką, Cyganie. Opera we trzech aktach.
04.10 – 50. rocznica śmierci Janis Joplin (1943–1970), amerykańskiej
piosenkarki rockowej, soulowej i bluesowej, autorka tekstów, najczęściej wiązana
z szeroko pojętym stylem psychodelicznego rocka (hipisowski rock) i blues
rocka. Popularność zdobyła jako wokalistka zespołu Big Brother and the Holding
Company. Joplin przeszła ona do legendy gatunku i ciągle uznawana jest za jedną
z najbardziej wpływowych postaci współczesnej kultury masowej.
05.10 – 140. rocznica śmierci Jacques’a Offenbacha (1819–1880), francuskiego
kompozytora niemieckiego pochodzenia, twórcy klasycznej operetki.
Wiolonczelista w paryskiej Opéra-Comique, dyrygent orkiestry paryskiego
Théâtre Français. Autor ponad stu operetek, m.in. Orfeusz w piekle, Piękna
Helena, Rusałki Renu oraz jedynej opery Opowieści Hoffmanna – będącej
dziełem życia kompozytora.
06.10 – 50. rocznica śmierci Juliana Przybosia (1901–1970), polskiego poety,
eseisty i tłumacza, nauczyciela. Jeden z najwybitniejszych poetów Awangardy
Krakowskiej. Autor rozpraw o literaturze i sztuce. Współpracował z pismami:
„Zwrotnica”, „Linia”, „Miesięcznik Literacki”. Dorobek poety stanowią tomy:
Równanie serca, Próba całości, Kwiat nieznany. Opublikował zbiory esejów:
Czytając Mickiewicza, Linia i gwar oraz dziennik poetycki pt. Zapiski bez daty.
06.10 – 5. rocznica śmierci Árpáda Göncza (1922–2015), węgierskiego
polityka, prawnika, pisarza, tłumacza literatury angielskiej i amerykańskiej.
Działacz węgierskiej opozycji demokratycznej, więzień polityczny.
Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego. Pierwszy po przemianach
politycznych niekomunistyczny prezydent Węgier 1990–2000.
07.10 – 400. rocznica śmierci Stanisława Żółkiewskiego (1547–1620), polskiego
magnata, pisarza i pamiętnikarza. Od 1618 hetman wielki koronny i kanclerz
wielki koronny, hetman polny koronny od 1588 do 1618, wojewoda kijowski od
1608, kasztelan lwowski od 1590, sekretarz królewski od 1573, starosta kałuski,
kamionacki, hrubieszowski, rohatyński, międzyrzecki, barski, jaworowski, wójt
barski, zwycięzca w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Imperium
Osmańskiemu i Tatarom.
98
07.10 – 255. rocznica urodzin Michała Kleofasa Ogińskiego (1765–1833),
starolitewskiego i polskiego kompozytora i teoretyka muzyki, pamiętnikarza,
pisarza politycznego. Konspirator niepodległościowy i działacz emigracyjny.
Skomponował polonezy fortepianowe, romanse, pieśni, kadryle, menuety, walce,
operę. Zasłynął polonezem a-moll Pożegnanie Ojczyzny. Autor Listów o muzyce
oraz pamiętników O Polsce i Polakach: od roku 1788 aż do końca roku 1815.
07.10 – 135. rocznica urodzin Nielsa Bohra (1885–1962), duńskiego fizyka,
współtwórcy teorii kwantów, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1922),
za badania struktury atomu oraz emitowanego przez nie promieniowania. Dla
uczczenia wkładu Bohra w fizykę pierwiastek o liczbie atomowej 107 otrzymał
nazwę bohr.
07.10 – 120. rocznica urodzin Heinricha Himmlera (1900–1945), polityka,
jednego z głównych przywódców Niemiec nazistowskich, zbrodniarza
wojennego. Komisarz Rzeszy do spraw Umacniania Niemieckości. Szef kolejno:
SS, Gestapo, niemieckiej policji. Odpowiedzialny za eksterminację Żydów
w Europie. Zmarł w wyniku zażycia trucizny.
07.10 – 110. rocznica urodzin Juliusza Żuławskiego (1910–1999), polskiego
poety, prozaika, tłumacza poezji anglojęzycznej, prezesa polskiego PEN Clubu.
Tworzył lirykę refleksyjną Pole widzenia, prozę psychologiczną Wyprawa
o zmierzchu, Czas przeszły niedokonany, opowieści biograficzne Byron
nieupozowany. Publikował artykuły na tematy taternickie i o ratownictwie
górskim. Członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
08.10 – 110. rocznica śmierci Marii Konopnickiej (pseud. Ko-mar, Jan Sawa,
Marko, Jan Waręż, Humanus, Ursus, Mruczysław Pazurek ; 1842–1910), polskiej
poetki i nowelistki okresu realizmu, krytyka literackiego, publicystki i tłumaczki.
Autorka m.in. nowel: Dym, Mendel Gdański, Nasza szkapa, wiersza Rota,
poematu Pan Balcer w Brazylii oraz wielu książek dla dzieci: Na jagody,
O krasnoludkach i o sierotce Marysi, Co słonko widziało.
08.10 – 100. rocznica urodzin Franka Herberta (1920–1986), amerykańskiego
pisarza science fiction. Autor serii powieści Kroniki Diuny. Twórczość Herberta
określana jest jako hard science fiction i łączy zagadnienia z zakresu ekologii,
filozofii, teologii, psychologii i ekonomii. Pracował m.in. jako operator
telewizyjny, fotograf, komentator radiowy, reporter i redaktor gazet.
08.10 – 75. rocznica urodzin Ewy Lipskiej (1945-), polskiej poetki i felietonistki.
Redaktor działu poezji Wydawnictwa Literackiego, dyrektor Instytutu Polskiego
w Wiedniu, członkini polskiego i austriackiego PEN Clubu. Założycielka
Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (1989). Laureatka Wrocławskiej Nagrody
Poetyckiej „Silesius” 2019 za całokształt twórczości. Autorka tomów poezji:
Drzazga, Pogłos, Droga pani Schubert..., Gdzie indziej.
99
08.10 – 30. rocznica śmierci Tadeusza Kudlińskiego (1898–1990), polskiego
prozaika, krytyka teatralnego, popularyzatora wiedzy o teatrze. Autor szkiców
o teatrze, m.in. Vademecum teatromana, Rodowód teatromana, zbioru nowel
o sporcie Pierwsza miłość panny Elo, powieści biograficznej Smak świata,
powieści współczesnych Wygnańcy Ewy, Wuj Rafał i Spółka.
09.10 – 80. rocznica urodzin Johna Lennona (1940–1980), brytyjskiego
muzyka, kompozytora, piosenkarza i autora tekstów. Lider legendarnego zespołu
The Beatles. Odznaczony przez królową Elżbietę II Orderem Imperium
Brytyjskiego (1965). Wydał albumy studyjne: Milk and Honey, Double Fantasy,
Imagine, koncertowe Live in New York City, kompilacje i single.
09.10 – 15. rocznica śmierci Waldemara Wróblewskiego (1956–2005),
polskiego kompozytora oraz aranżera. Tworzył muzykę filmową, teatralną, dzieła
symfoniczne, muzykę do reklam i dla telewizji. Związany z Teatrem Misterium
we Wrocławiu. Autor muzyki wielu piosenek do tekstów m.in.: Barbary
Łuszczyńskiej, Romana Kołakowskiego, Jana Jakuba Kolskiego. Autor muzyki
do spektakli teatralnych: Mai Kleczewskiej, Ewy Maleszy, Krzysztofa
Pulkowskiego.
10.10 – 185. rocznica śmierci Kazimierza Brodzińskiego (pseud. Kazimierz
z Królówki ; 1791–1835), polskiego poety epoki sentymentalizmu, historyka,
teoretyka i krytyka literackiego, tłumacza, publicysty i myśliciela
chrześcijańskiego. Autor elegii, sielanek i prac teoretycznych. W „Pamiętniku
Warszawskim” ogłosił pracę O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej.
10.10 – 45. rocznica śmierci Aleksieja Tołstoja (pseud. Krasnogórski ; 1817–
1875), pisarza i dramaturga rosyjskiego. Towarzysz młodości oraz wielki łowczy
dworu Aleksandra II. W satyrach zwalczał biurokrację, radykalizm i materializm.
Autor opowiadań fantastycznych, zainspirowanych powieściami gotyckimi
i literaturą demonologiczną: Upiór, Spotkanie po trzystu latach, Rodzina wilkołaka.
10.10 – 35. rocznica śmierci Orsona Wellesa (1915–1985), amerykańskiego
twórcy filmowego, teatralnego oraz radiowego. Do najważniejszych osiągnięć
należą: broadwayowska sztuka Cezar, adaptacja Juliusza Cezara Szekspira,
słuchowisko Wojna światów oraz film Obywatel Kane.
11.10 – 135. rocznica urodzin Françoisa Mauriaca (pseud. Forez ; 1885–1970),
francuskiego pisarza, zaliczanego do największych pisarzy katolickich XX wieku.
Autor prozy psychologicznej: Pustynia miłości, Kłębowisko żmij, Faryzeuszka.
Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1952). Nagrodzony Wielkim
Krzyżem Legii Honorowej (1958).
100
11.10 – 110. rocznica śmierci Felicjana Faleńskiego (1825–1910), polskiego
poety, dramatopisarza, prozaika, tłumacza. Uważany za przedstawiciela
parnasizmu. Uprawiał lirykę refleksyjno-intelektualną, poruszając problematykę
psychologiczno-moralną, w tonie sceptycznej ironii. Autor zbiorów poezji m.in.
Kwiaty i kolce, prac teoretycznoliterackich O Janie Kochanowskim jako liryku.
12.10 – 180. rocznica urodzin Heleny Modrzejewskiej (właśc. Jadwiga Helena
Misel ; 1840–1909), polskiej aktorki specjalizującej się w rolach szekspirowskich
i tragicznych: rola tytułowa w Marii Stuart Juliusza Słowackiego czy rola
oszalałej Praksedy z Karpackich górali Józefa Korzeniowskiego. Zaliczana była
do najpiękniejszych kobiet epoki.
12.10 – 85. rocznica urodzin Luciano Pavarottiego (1935–2007), włoskiego
śpiewaka operowego (tenor liryczny). Popularność zdobył dzięki transmisjom
telewizyjnym. Współpracował w celach charytatywnych z gwiazdami muzyki
rozrywkowej, m.in. z Bryanem Adamsem, Jonem Bon Jovi, Erikiem Claptonem,
Stingiem. Z jego repertuarem kojarzy się arię Nessun dorma z opery Turandot.
12.10 – 30. rocznica śmierci Andrzeja Krzepkowskiego (1953–1990), polskiego
pisarza science fiction. Przedstawiciel nurtu fantastyki socjologicznej. Członek
World SF i Ogólnopolskiego Klubu Miłośników Fantastyki i Science Fiction.
Współpracował z „Młodym Technikiem” i „Fantastyką”. Debiutował
opowiadaniem Człowiek z garbatym mózgiem, autor powieści Kreks.
14.10 – 130. rocznica urodzin Dwighta Eisenhovera (pseud. Ike ; 1890–1969),
amerykańskiego polityka, dowódcy wojskowego. Generał United States Army,
uczestnik II wojny światowej, Naczelny Dowódca Alianckich Ekspedycyjnych
Sił Zbrojnych. 34 prezydent Stanów Zjednoczonych (1953–1961).
14.10 – 30. rocznica śmierci Leonarda Bernsteina (1918–1990),
amerykańskiego dyrygenta, pianisty i kompozytora. Twórca symfonii Jeremiah,
Kaddish, operetki Kandyd, utworów fortepianowych, pieśni, muzyki filmowej,
baletów i musicali m.in. Wonderful Town, West Side Story. Dyrektor artystyczny
m.in. Metropolitan Opera.
15.10 – 210. rocznica urodzin Juliusza Ordona (1810–1887), polskiego oficera
wojska polskiego, powstańca listopadowego, obrońcy wolskiej reduty
w oblężeniu przez Moskali, mylnie uśmierconego przez Mickiewicza w wierszu
Reduta Ordona.
101
15.10 – 120. rocznica urodzin Jadwigi Chamiec (1900–1995), polskiej pisarki,
autorki książek dla dzieci i młodzieży oraz opowiadań i powieści dla dorosłych,
a także kilkudziesięciu słuchowisk radiowych, m.in.: Scherzo z tamtych lat, Baśka
z ulicy Rybnej, Trucizna niewoli, Szlakiem dawnych wspomnień, Grecka
Olimpiada, Taka była prawda, By się ojczyźnie dobrze działo, Trójkolorowa kokarda, Żelazne wrota, Maria Róża.
15.10 – 115. rocznica urodzin Hanny Mortkowicz-Olczakowej (1905–1968),
polskiej pisarki i poetki żydowskiego pochodzenia, tłumaczki, autorki książek dla
dzieci i młodzieży, współpracownicy Polskiego Radia w zakresie audycji
młodzieżowych. Opublikowała Zmiany w krajobrazie, Janusz Korczak, Bunt
wspomnień, Spadek i inne opowiadania, Niepotrzebne serce. Za swoją twórczość
odznaczana Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1966).
16.10 – 70. rocznica śmierci Wacława Borowego (pseud. Piotr Szary, Titwillow ;
1890–1950), polskiego historyka literatury, krytyka literackiego, profesora
Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmował się historią literatury polskiego
oświecenia, romantyzmu i pozytywizmu. Badał m.in. poezję czasów
stanisławowskich. Opracował sylwetki wybitnych twórców: Wędrówka nowego Parsifala. Poezja T.S. Eliota, O poezji Mickiewicza, Ze studiów nad Fredrą.
17.10 – 90. rocznica urodzin Józefa Kopczyńskiego (1930–2006), polskiego
artysty rzeźbiarza, malarza, rysownika, grafika i medaliera. Profesor Akademii
Sztuk Pięknych w Poznaniu. Współpracował z czasopismem „Wyboje” i grupą
poetycką „Wierzbak”. Ważniejsze dzieła: pomnik Mieszka I i Bolesława
Chrobrego na dziedzińcu Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie,
ołtarz w kościele dominikanów w Poznaniu.
17.10 – 105. rocznica urodzin Arthura Millera (1915–2005), amerykańskiego
dramaturga polsko-żydowskiego pochodzenia, eseisty, scenarzysty i autora
słuchowisk radiowych. Najważniejsze dramaty: Czarownice z Salem oraz Śmierć komiwojażera, za który otrzymał Nagrodę Pulitzera (1949).
17.10 – 15. rocznica śmierci Ludmiły Marjańskiej (1923–2005), polskiej poetki,
powieściopisarki, tłumaczki literatury angielskiej, autorki książek dla dzieci,
redaktorki audycji poetyckich w Polskim Radiu. Opublikowała m.in. tomy poezji
Chmurne okna, utwory dla dzieci m.in. Pierwsze śniegi, pierwsze wiosny,
Pimpinella i Tatarzy.
18.10 – 65. rocznica śmierci José Ortegi y Gasseta (1883–1955), hiszpańskiego
filozofa, socjologa i eseisty. Źródło filozofii Ortegi y Gasseta zwanej
racjowitalizmem tkwi w dążeniu do całościowego spojrzenia. Autor prac m.in.
Bunt mas, Dehumanizacja sztuki, Po co wracamy do filozofii?, Historia jako system.
102
19.10 – 275. rocznica śmierci Jonathana Swifta (1667–1745), irlandzkiego
pisarza. Autor licznych utworów satyrycznych, m.in. Bitwy książek oraz
politycznych, m.in. Listów kupca bławatnego, jednak najbardziej jest znany jako
twórca Podróży Guliwera, najważniejszej książki angielskiego oświecenia, która
zyskała sobie ogromną popularność.
21.10 – 230. rocznica urodzin Alphonse’a de Lamartine’a (właśc. Alphonse
Marie Louis de Prat de Lamartine ; 1790–1869), francuskiego polityka, poety,
powieściopisarza, dramaturga, dziennikarza i historiografa. Uważany za twórcę
francuskiego romantyzmu. Autor m.in. tomów poezji Recueillements poétiques,
powieści Graziella, Antoniella, wspomnień i książek podróżniczych Voyage
en Orient.
21.10 – 90. rocznica śmierci Włodzimierza Perzyńskiego (1877–1930),
polskiego prozaika, dramaturga, poety okresu Młodej Polski. Autor komedii
Lekkomyślna siostra, powieści Dwoje ludzi, nowel i opowiadań Nocna zabawa,
Cudowne dziecko, felietonów Pralnia sumienia, Do góry nogami.
22.10 – 195. rocznica urodzin Karola Miarki (1825–1882), polskiego pisarza,
publicysty, wydawcy, nauczyciela. Działacz narodowy na Górnym Śląsku.
Inicjator utworzenia i organizator wielu polskich organizacji społecznych oraz
gospodarczych. Przyjaciel Pawła Stalmacha. Założyciel pisma „Katolik”
i wydawca publikacji w ramach Biblioteki Katolickiej.
22.10 – 150. rocznica urodzin Iwana Bunina (1870–1953), rosyjskiego prozaika,
poety i tłumacza. Zagorzały przeciwnik nazizmu. Autor m.in. powieści Życie
Arseniewa, zbiorów nowel i opowiadań Ciemne aleje, Świątynia słońca, Wieś,
zbiorów wierszy Pod otwartym niebem. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie
literatury (1933).
23.10 – 35. rocznica śmierci Tadeusza Hołuja (1916–1985), polskiego pisarza,
publicysty i polityka. Debiutował tomikami: Dziewczyno, Płyniemy naprzód,
Płonące ścieżki. W 1942 napisał konspiracyjny Marsz triumfalny. Autor powieści
historycznych: Próba ognia, Królestwo bez ziemi, Róża i płonący las.
Doświadczeniom obozowym poświęcił powieść Koniec naszego świata, Drzewo rodzi owoc, Raj, dramat Dom pod Oświęcimiem.
24.10 – 220. rocznica podpisania przez Austrię, Prusy i Rosję konwencji
w sprawie III Rozbioru Polski (1795).
25.10 – 195. rocznica urodzin Johanna Straussa (syna) (1825–1899),
austriackiego kompozytora, zwanego królem walca, dyrygenta i skrzypka.
Rozsławiony przez taneczne walce, m.in. Nad pięknym modrym Dunajem, Życie
artysty. Wybitny przedstawiciel operetki wiedeńskiej, m.in. Zemsta nietoperza.
103
25.10 – 15. rocznica śmierci Miry Kubasińskiej (właśc. Marianna Nalepa ;
1944–2005), polskiej piosenkarki, wokalistki bluesa rockowego zespołu
Breakout. Największe i najbardziej znane przeboje pochodzą z pierwszej płyty
grupy, zatytułowanej Na drugim brzegu tęczy. Były to: Na drugim brzegu tęczy,
Poszłabym za tobą, Gdybyś kochał hej.
26.10 – 140. rocznica urodzin Andrieja Biełego (właśc. Boris Nikołajewicz
Bugajew ; 1880–1934), rosyjskiego poety, prozaika, krytyka literackiego,
filozofa, teoretyka symbolizmu i antropozofii-mistycyzmu. Autor powieści:
Srebrny gołąb, Petersburg, Kocio Letajew, poematu Pierwsze spotkanie,
wspomnień Na przełomie dwóch stuleci.
26.10 – 130. rocznica śmierci Carlo Collodiego (właśc. Carlo Lorenzini, pseud.
Collodi ; 1826–1890), włoskiego pisarza i dziennikarza. Autor powieści
i komedii. Pseudonim Collodi używany od 1856, jest nazwą toskańskiego
miasteczka, w którym urodziła się jego matka Angela Orzali. Zasłynął
z powieści dla dzieci Pinokio oraz Pipi, różowy małpiszonek.
26.10 – 80. rocznica śmierci Olgi Boznańskiej (1865–1940), polskiej malarki,
portrecistki, przedstawicielki realizmu, postimpresjonizmu i modernizmu. Od
1898 mieszkała w Paryżu. Członkini szkoły monachijskiej, Towarzystwa
Artystów Polskich Sztuka i Société nationale des beaux-arts. Znane dzieła:
Portret panny Dygat, Dziewczynka z chryzantemami, Bretonka. Odznaczona
Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1938).
28.10 – 175. rocznica urodzin Zygmunta Wróblewskiego (1845–1888),
polskiego fizyka, chemika, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wspólnie
z Karolem Olszewskim dokonał pierwszego na świecie skroplenia tlenu i azotu.
W 1976 imieniem Zygmunta Wróblewskiego został nazwany krater Wróblewski
na Księżycu.
28.10 – 105. rocznica urodzin Jürgena Thorwalda (właśc. Heinz Bongartz ;
1915–2006), niemieckiego pisarza, dziennikarza i historyka. Szczególnie znany
z książek opisujących historię medycyny sądowej i II wojny światowej.
W języku polskim wydano dzieła: Dawna medycyna, jej tajemnice i potęga:
Egipt, Babilonia, Indie, Chiny, Meksyk, Peru, Stulecie detektywów, Iluzja:
Żołnierze radzieccy w armii Hitlera.
29.10 – 10. rocznica śmierci Ludwika Jerzego Kerna (pseud. Dr Wist, Eljotka,
Ludwik Jerzy Życzliwy ; 1920–2010), polskiego poety, satyryka, dziennikarza,
tłumacza literatury pięknej, autora tekstów piosenek. Ważne dzieła: Ferdynand
Wspaniały, Zbudź się Ferdynandzie, Proszę słonia, Karampuk, Litery cztery
(wiersze prawie wszystkie). Odznaczony Medalem Polskiej Sekcji IBBY za
całokształt twórczości (2007).
104
30.10 – 185. rocznica urodzin Cypriana Godebskiego (1835–1909), polskiego
rzeźbiarza. Profesor Akademii w Petersburgu. W Paryżu prowadził salon
artystyczno-literacki. Członek francuskiej Akademii Narodowej, oficer Legii
Honorowej. Twórca Pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie, Pomnika
Mikołaja Kopernika w Krakowie, Pomnika Artura Grottgera w kościele
Dominikanów we Lwowie.
30.10– 135. rocznica urodzin Ezry Pounda (1885–1972), amerykańskiego poety
modernistycznego, tłumacza, publicysty i krytyka literackiego. Przedstawiciel
poezji modernistycznej. Sławę i uznanie zyskał jako twórca teorii imagizmu
i jego kontynuacji – wortycyzmu. Zwolennik włoskiego faszyzmu. Autor
utworów: Liryki najpiękniejsze, Maska i pieśń: antologia poezji, Sztuka maszyny
i inne pisma.
30.10 – 125. rocznica urodzin Marii Kuncewiczowej (1895–1989), polskiej
pisarki i felietonistki. Publikowała m.in. na łamach tygodników „Bluszcz”,
„Kobieta współczesna”, „Wiadomości Literackie”. Książka Cudzoziemka uznana
została za najwybitniejszą powieść psychologiczną dwudziestolecia
międzywojennego. Autorka utworów: Dwa księżyce, Zmowa nieobecnych, Listy do Jerzego.
30.10 – 110. rocznica śmierci Henry’ego Dunanta (1828–1910), szwajcarskiego
kupca, filantropa, pacyfisty, działacza humanitarnego i społecznego. Założyciel
Czerwonego Krzyża. Twórca Światowego Stowarzyszenia Młodych Chrześcijan
(YMCA). Laureat pierwszej pokojowej Nagrody Nobla (1901). Autor utworu
Wspomnienie Solferino.
30.10 – 45. rocznica śmierci Gustava Ludwiga Hertza (1887–1975),
niemieckiego fizyka kwantowego, pochodzenia żydowskiego, laureata Nagrody
Nobla w dziedzinie fizyki (1925) za odkrycie praw rządzących zderzeniem
elektronu z atomem.
30.10 – 25. rocznica śmierci Jadwigi Chamiec (1900–1995), polskiej pisarki,
autorki książek dla dzieci i młodzieży oraz opowiadań i powieści dla dorosłych,
a także kilkudziesięciu słuchowisk radiowych, m.in.: Scherzo z tamtych lat, Baśka
z ulicy Rybnej, Trucizna niewoli, Szlakiem dawnych wspomnień, Grecka
Olimpiada, Taka była prawda, By się ojczyźnie dobrze działo, Trójkolorowa kokarda, Żelazne wrota, Maria Róża.
31.10 – 75. rocznica śmierci Wincentego Witosa (1874–1945), polskiego
polityka, publicysty, działacza ruchu ludowego, trzykrotnego premiera
Rzeczypospolitej Polskiej. W 1945 roku prezes nowo powstałego Polskiego
Stronnictwa Ludowego. Dzieła Wybrane Witosa: Moje wspomnienia, Moja
tułaczka w Czechosłowacji, Publicystyka, Przemówienia. Pośmiertnie
odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy.
105
LISTOPAD
01.11 – 130. urodzin Jana Wiktora (1890–1967), polskiego prozaika, publicysty,
dziennikarza, działacza ludowego, posła na Sejm. Pracował w „Gazecie
Podhalańskiej”. Popularyzator i piewca piękna Pienin. W Pieninach rozgrywa się
akcja wielu dzieł m.in. najwybitniejszej powieści Orka na ugorze. Jego
nazwiskiem nazwano jeden z pienińskich rezerwatów przyrody – Wąwóz
Homole. Autor monografii Pieniny i ziemia sądecka.
02.11 – 70. rocznica śmierci George’a Shawa (1856–1950), irlandzkiego
prozaika, dramaturga, krytyka, publicysty i filozofa. Przedstawiciel dramatu
realistycznego. Twórca filozoficznej koncepcji tzw. „siły życiowej” i „ewolucji
twórczej”. Autor dramatów: Pigmalion, Cezar i Kleopatra, Wielki kram. Laureat
Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1925). Zdobywca Oscara za najlepszy
scenariusz adaptowany do filmu Pigmalion (1938).
03.11 – 175. rocznica urodzin Zygmunta Glogera (pseud. Pruski, Ziemianin,
Sąsiad, Hreczkosiej ; 1845–1910), polskiego historyka, archeologa, etnografa,
folklorysty, krajoznawcy. Dziełem życia Glogera była Encyklopedia staropolska
ilustrowana – przewodnik po kulturze staropolskiej. Inne ważniejsze prace:
Obchody weselne, Pieśni ludu, Rok polski w życiu, tradycji i pieśni.
04.11 – 95. rocznica urodzin Aleksandry Śląskiej (właśc. Aleksandry Wąsik ;
1925–1989), polskiej aktorki filmowej i teatralnej. Ważne role teatralne: Ruth
i Liesel – w sztuce Niemcy, Blanche – w Tramwaju zwanym pożądaniem oraz
filmach: Rodzina Sonnenbrucków, Wyspy szczęśliwe, Królowa Bona. Odznaczona
Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954), uhonorowana odznaką
Zasłużony dla Kultury Narodowej (1989).
05.11 – 650. rocznica śmierci Kazimierza III Wielkiego (1310–1370), króla
Polski w latach 1333–1370. Ostatni monarcha z dynastii Piastów na tronie
polskim. W historiografii jest uważany za jednego z najwybitniejszych władców
Polski. Podsumowaniem działalności Kazimierza Wielkiego jest znane zdanie
z Dziejów Długosza, iż zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną.
05.11 – 15. rocznica śmierci Johna Fowlesa (1926–2005), angielskiego pisarza
i eseisty. Książką, która rozpoczęła pisarską drogę Fowlesa, był Kolekcjoner.
Kolejne powieści w dorobku Fowlesa to: Kochanica Francuza, Daniel Martin,
Mantissa, Larwa. Jego dzieła zawierają cechy charakterystyczne dla przełomu
modernizmu i postmodernizmu.
106
06.11 – 265. rocznica urodzin Stanisława Staszica (ps.: Pisarz „Uwag nad
życiem Jana Zamoyskiego”, S., Zakordonowy obywatel pruski ; 1755–1826),
polskiego działacza oświeceniowego, pisarza politycznego, publicysty, filozofa
i tłumacza. Organizator i mecenas nauki, przyrodnik. Ksiądz katolicki. Autor
dzieł: Przestrogi dla Polski, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, Do Sejmu,
O statystyce Polski, Przemowy do uczniów.
06.11 – 160. rocznica urodzin Ignacego Paderewskiego (1860–1941), polskiego
pianisty, kompozytora, działacza niepodległościowego, męża stanu i polityka.
Pod jego wpływem prezydent Woodrow Wilson umieścił w traktacie wersalskim
13 punkt domagający się zgody stron traktatu na suwerenność Polski – dzięki
któremu w traktacie zapisano utworzenie niepodległego państwa polskiego.
Od 1919 roku sprawował funkcje premiera i ministra spraw zagranicznych RP.
07.11 – 95. rocznica urodzin Williama Whartona (właśc. Albert William du
Aime ; 1925–2008), amerykańskiego psychologa, malarza i pisarza. Laureat
National Book Award za pierwszą powieść Ptasiek. Twórca powieści
obyczajowo-psychologicznych: Tato, Tam, gdzie spotykają się wszystkie światy,
W księżycową jasną noc, Spóźnieni kochankowie, Historie rodzinne.
08.11 – 120. rocznica urodzin Margaret Mitchell (1900–1949), amerykańskiej
pisarki. Zasłynęła z powieści Przeminęło z wiatrem, za którą otrzymała Nagrodę
Pulitzera (1937). Prowadziła działalność charytatywną, m.in. założyła izbę
przyjęć dla czarnych i białych przy Grady Hospital w Atlancie, wspierała ruch
afroamerykański na rzecz praw i kształcenia czarnych w Atlancie oraz pomagała
podczas II wojny światowej w różnych szpitalach.
09.11 – 50. rocznica śmierci Charlesa de Gaulle’a (1890–1970), francuskiego
polityka, generała brygady, męża stanu i teoretyka wojskowości. W latach 1959–
1969 był prezydentem Francji i twórcą nowej konstytucji ustanawiającej
półprezydencki system rządów. Autor prac poświęconych historii wojskowości
oraz strategii: Francja i jej armia, Pamiętniki wojenne.
10.11 – 40. rocznica powstania NSZZ „Solidarność” – Niezależnego
Samorządnego Związku Zawodowego o zasięgu ogólnopolskim, powołanego dla
obrony praw pracowniczych. Do 1989 jeden z głównych ośrodków masowego
ruchu oporu przeciw komunistycznym rządom Polski Ludowej (1980).
11.11 – Narodowe Święto Niepodległości
107
11.11 – 90. rocznica urodzin Tadeusza Nowaka (1930–1991), polskiego poety
i pisarza, tłumacza m.in. literatury rosyjskiej i węgierskiej. Związany z grupą
poetycką Muszyna. Współredaktor „Tygodnika Powszechnego”. Autor zbiorów
opowiadań W puchu Alleluja, powieści: Takie większe wesele, A jak królem, a jak
katem będziesz, Diabły, Dwunastu, Prorok, Wniebogłosy, tomu poezji Ziarenko trawy.
11.11 – 15. rocznica śmierci Pawła Konica (1954–2005), polskiego krytyka
teatralnego i dyrektora teatru. Związany z czasopismem „Teatr” i „Dialog”.
Zaangażowany w działalność w warszawskim Duszpasterstwie Środowisk
Twórczych. Kierownik literacki w warszawskim Teatrze Dramatycznym
i łódzkim Teatrze Stefana Jaracza. Dyrektor warszawskiego Teatru Małego oraz
Teatru Telewizji.
12.11 – 180. rocznica urodzin Auguste Rodina (1840–1917), francuskiego
rzeźbiarza. W swoich pracach łączył elementy symbolizmu i impresjonizmu.
Prekursor nowoczesnego rzeźbiarstwa. Znane dzieła: Miśliciel, Brama piekieł, Mieszczanie z Calais.
13.11 – 170. rocznica urodzin Roberta Louisa Stevensona (1850–1894),
szkockiego powieściopisarza, nowelisty, poety, reportażysty podróżnika. Główny
reprezentant neoromantyzmu w literaturze brytyjskiej. Autor zbioru nowel Nowe
noce arabskie. Sztandarowymi utworami Stevensona są powieści: Wyspa
skarbów, Porwany za młodu oraz nowela Doktor Jekyll i pan Hyde.
14.11 – 180. rocznica urodzin Clauda Moneta (1840–1926), francuskiego
malarza, jednego z twórców i czołowych przedstawicieli impresjonizmu.
Ważniejsze dzieła: Kobiety w ogrodzie, Impresja, wschód słońca, Stogi siana,
Nenufary, Katedry Notre Dame.
14.11 – 110. rocznica urodzin Jerzego Putramenta (1910–1986), polskiego
pisarza, poety, publicysty, polityka, posła na Sejm PRL I kadencji i II kadencji
z ramienia PZPR. Członek Związku Akademickiego Młodzież Wszechpolska,
Obozu Wielkiej Polski. W latach 1947–1950 ambasador RP we Francji. Autor
krytyczno-propagandowej powieści Wrzesień oraz powieści światopoglądowej
Bołdyn, zekranizowanej przez Czesława i Ewę Petelskich.
14.11 – 30. rocznica śmierci Adolfa Rudnickiego (właśc. Aron Hirschhorn ;
1909–1990), polskiego pisarza, prozaika i eseisty pochodzenia żydowskiego.
Współpracował z pismami „Kuźnica” i „Świat”. Pisał także eseje oraz utwory
psychologiczne. Znaczącym motywem twórczości Rudnickiego jest martyrologia
Żydów. Określenie „epoka pieców” pochodzi od tytułu jednego z jego utworów.
Ważne dzieła: Niekochana, Czysty nurt, Szczury, Pył miłosny.
108
15.11 – 350. rocznica śmierci Jana Amosa Komeńskiego (1592–1670),
czeskiego pedagoga, filozofa, reformatora szkolnictwa, myśliciela
protestanckiego, seniora generalnego braci czeskich w latach 1648–1670. Twórca
dzieł: Świat w obrazach, Listy do nieba, Wielka Dydaktyka.
15.11 – 125. rocznica urodzin Antoniego Słonimskiego (pseud. Pro-rok ; 1895–
1976), polskiego poety żydowskiego pochodzenia, dramatopisarza, prozaika,
felietonisty, satyryka, krytyka literackiego i teatralnego oraz krytyka sztuki.
Założyciel kabaretu Pod Picadorem i grupy literackiej Skamander.
Współpracownik tygodników „Wiadomości Literackie”, „Cyrulik Warszawski”.
Ważniejsze dzieła: Sonety, Godzina poezji, Okno bez krat, 138 wierszy.
15.11 – 115. rocznica urodzin Leopolda Buczkowskiego (pseud. Paweł Makuta ;
1905–1989), polskiego prozaika, poety, malarza, artysty grafika, rzeźbiarza.
Twórca eksperymentalnych powieści, m.in. Czarny potok, Oficer na nieszporach, Kamień w pieluszkach, Wszystko jest dialogiem.
16.11 – 15. rocznica śmierci Marka Perepeczko (1942–2005), polskiego aktora
teatralnego i filmowego. Wystąpił w roli tytułowej w serialu telewizyjnym
Janosik. W latach 80. przebywał w Australii, gdzie prowadził amatorskie kluby
literacko-teatralne i założył Tymczasowe Towarzystwo Miłośników Teatru im.
Witkacego. Powrócił do kraju w 1989. Związany z Teatrem im. Adama
Mickiewicza w Częstochowie, warszawskim Teatrem Klasycznym i Komedia.
17.11 – 240. rocznica śmierci Bernardo Belotto zw. Canaletto (1721–1780),
włoskiego malarza. Zasłynął jako malarz wedut – niewielkich wymiarów pejzaży
przedstawiających widoki miast. Widok Warszawy od strony Pragi, Widok łąk
wilanowskich, Kościół Brygidek i Arsenał. Był nadwornym malarzem Stanisława
Augusta Poniatowskiego. Malował również obrazy o tematyce historycznej:
Elekcja Stanisława Augusta, Wjazd Jerzego Ossolińskiego do Rzymu 1633.
17.11 – 115. rocznica urodzin Adama Ważyka (właśc. Adam Wagman ; 1905–
1982), polskiego poety, prozaika, eseisty, tłumacza pochodzenia żydowskiego.
W Poemacie dla dorosłych dokonał rozrachunku z epoką stalinizmu w Polsce
krytykując m.in. socrealizm, fałsz propagandy komunistycznej i demoralizację
obyczajową robotników, a zwłaszcza jedno z głównych przedsięwzięć stalinizmu
w Polsce – Nową Hutę.
19.11 – 355. rocznica śmierci Nicolasa Poussina (1594–1665), francuskiego
malarza epoki baroku, działającego głównie w Rzymie. Najwybitniejszy
przedstawiciel nurtu klasycznego we francuskim malarstwie XVII wieku. Autor
obrazów o tematyce religijnej: Chrystus i jawnogrzesznica, Męczeństwo św.
Erazma, Ustanowienie Eucharystii oraz mitologicznej Kefalos i Aurora.
109
19.11 – 120. rocznica urodzin Anny Seghers (właśc. Natty Reiling-Radványi ;
1900–1983), niemieckiej pisarki, współzałożycielki Akademii Sztuk NRD,
prezesa Związku Literatów NRD. Członkini Światowej Rady Pokoju. Autorka
powieści Siódmy krzyż, Towarzysze, Światło na szubienicy, Wesele na Haiti. Odznaczona m.in. Orderem Karola Marksa oraz Orderem Zasług dla Ojczyzny.
19.11 – 50. rocznica śmierci Dolindo Ruotolo (1882–1970), włoskiego księdza
oraz tercjarza franciszkańskiego. Ogłoszony przez Kościół katolicki Sługą
Bożym. Cieszył się wielkim szacunkiem św. Ojca Pio. Pozostawił po sobie 33
tomy komentarzy biblijnych, liczne dzieła teologiczne, mistyczne i ascetyczne,
tomy listów i zapisków autobiograficznych.
20.11 – 110. rocznica śmierci Lwa Tołstoja (1828–1910), rosyjskiego
powieściopisarza, dramaturga, krytyka literackiego, myśliciela, pedagoga.
Wybitny przedstawiciel realizmu w literaturze europejskiej. Autorytet moralny
w Rosji na przełomie XIX i XX – głosił idee nieprzeciwstawiania się złu
przemocą. Prekursor tołstoizmu. Autor powieści Zmartwychwstanie, Wojna i pokój, Dekabryści, Anna Karenina, Szczęście rodzinne.
20.11 – 95. rocznica śmierci Stefana Żeromskiego (pseud. Maurycy Zych, Józef
Katerla, Stefan Iksmoreż ; 1864–1925), polskiego prozaika, publicysty,
dramaturga, pierwszego prezesa polskiego PEN Clubu. Ze względu na
zaangażowanie społeczne nazwany był „sumieniem polskiej literatury” lub
„sumieniem narodu”. Autor dzieł: Ludzie bezdomni, Dzieje grzechu, Syzyfowe prace, Przedwiośnie oraz pracy społeczno-politycznej Początek świata pracy.
20.11 – 45. rocznica śmierci Francisco Franco (właśc. Francisco Paulino
Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo ; 1892–1975),
hiszpańskiego generała i polityka, dyktatora wojskowego. Przywódca
antyrepublikańskiego przewrotu (1936–1939), szef państwa (1936–1975),
premier rządu, naczelny dowódca sił zbrojnych i przewodniczący Falangi.
22.11 – 130. rocznica urodzin Charlesa de Gaulle’a (1890–1970), francuskiego
polityka, generała brygady, męża stanu i teoretyka wojskowości. W latach 1959–
1969 prezydent Francji i twórca nowej konstytucji ustanawiającej półprezydencki
system rządów. Autor prac poświęconych historii wojskowości oraz strategii:
Francja i jej armia, Pamiętniki wojenne.
22.11 – 80. rocznica śmierci Wacława Berenta (1873–1940), polskiego
powieściopisarza, eseisty i tłumacza okresu modernizmu, jednego z głównych
przedstawicieli realizmu w literaturze Młodej Polski. Współredaktor „Nowego
Przeglądu Literatury i Sztuki”, „Pamiętnika Warszawskiego”. Autor powieści
o nowatorskiej konstrukcji opartej na swoistej stylizacji językowej Żywe kamienie, tłumacz Friedricha Nietzschego, Knuta Hamsuna, Henryka Ibsena.
110
24.11 – 145. rocznica urodzin Xawerego Dunikowskiego (1875–1964),
polskiego rzeźbiarza, malarza i pedagoga. Realizacje, które przyniosły mu
międzynarodową sławę to: postacie Czterech Ewangelistów na gmachu
Seminarium Śląskiego w Krakowie, Głowy wawelskie, Pomnik prezydenta
Krakowa Józefa Dietla, Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny.
Z obrazów warto wspomnieć Portret córki i Autoportret w stroju mandaryna.
25.11 – 70. rocznica śmierci Johannesa Vilhelma Jensena (pseud. Ivar Lykke ;
1873–1950), duńskiego pisarza i poety. Uważany jest za jednego z ważniejszych
przedstawicieli realizmu jutlandzkiego. Autor utworów: Ludzie z Himmerlandu,
Upadek króla, Mity, Długa podróż, Ewolucja zwierząt. Laureat Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury (1944).
26.11 – 165. rocznica śmierci Adama Mickiewicza (1798–1855), polskiego
poety zaliczanego do grona tzw. Trzech Wieszczów, nazywanego też „poetą
przeobrażeń” oraz „bardem słowiańskim”. Publicysta, tłumacz i filozof, działacz
niepodległościowy i religijny, mistyk, założyciel Towarzystwa Filomatycznego.
Autor Ballad i romansów, powieści poetyckich m.in. Konrad Wallenrod, dramatu
Dziady oraz epopei narodowej Pan Tadeusz, a także broszury Księgi narodu
polskiego i pielgrzymstwa polskiego.
27.11 – 175. rocznica urodzin Walerego Przyborowskiego (pseud. Zygmunt
Lucjan Sulima ; 1845–1913), polskiego powieściopisarza, historyka
i publicysty. Współpracownik m.in. „Przeglądu Tygodniowego”, „Kuriera
Codziennego”. Autor Pamiętnika powstańca z 1863 roku oraz Wspomnień ułana
z 1863 roku.
27.11 – 145. rocznica urodzin Władysława Orkana (właśc. Franciszek Ksawery
Smaciarz, od 1898 Franciszek Ksawery Smreczyński ; 1875–1930), prozaika,
dramaturga, publicysty, poety. Tworzył w okresie Młodej Polski. Autor powieści:
Pomór, Drzewiej, noweli Herkules nowożytny i inne wesołe rzeczy, tragedii Wina i kara, tomów poezji Z martwej roztoki.
27.11 – 125. rocznica śmierci Aleksandra Dumasa (1824–1895), pisarza
i dramaturga francuskiego, syna Alexandre’a Dumasa – ojca. Wszystkie jego
powieści miłosne (omnes fabulae amatoriae) zostały umieszczone w indeksie
ksiąg zakazanych dekretem z 1863 roku. Sławę przyniosły mu powieści Sprawa
Clémenceau oraz Dama kameliowa. Spod jego pióra wyszły m.in. komedie:
Półświatek oraz Cudzoziemka, a także liczne felietony oraz artykuły prasowe.
27.11 – 105. rocznica urodzin Stanisława Skalskiego (1915–2004), generała
lotnictwa polskiego, asa myśliwskiego okresu II wojny światowej, o najwyższej
liczbie zestrzeleń wśród polskich pilotów. Uczestnik powietrznej bitwy
o Anglię. Autor wspomnień z kampanii wrześniowej Czarne krzyże nad Polską.
Po roku1989 związał się z polityką. Odznaczony Krzyżem Srebrnym i Krzyżem
Złotym Orderu Wojennego Virtuti Militari (1940, 1944).
111
27.11 – 65. rocznica śmierci Tadeusza Zwolińskiego (1893–1955), polskiego
kartografa, autora przewodników, speleologa, fotografa. Działacz Polskiego
Towarzystwa Tatrzańskiego oraz PTTK. Autor: przewodnika tatrzańskiego
Zakopane – stacja klimatyczna w Tatrach. Krótki przewodnik po Zakopanem
i okolicy, przewodników narciarskich: Zakopane i Tatry Polskie w zimie. Wyniki
swoich badań eksploracyjnych w jaskiniach publikował m.in. w „Wierchach”.
28.11 – 200. rocznica urodzin Fryderyka Engelsa (1820–1895), niemieckiego
filozofa, socjologa, ideologa, współtwórcy marksizmu i socjalizmu naukowego.
Twórca pojęcia materializm dialektyczny. Jeden z przywódców
I i II Międzynarodówki. Uczestnik obrony Komuny Paryskiej. W dziele Zasady
komunizmu nakreślił wizję społeczeństwa po rewolucji. Wspólnie z Marksem
napisał traktat Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki.
28.11 – 140. rocznica urodzin Aleksandra Błoka (1880–1921), rosyjskiego
poety-symbolisty epoki srebrnego wieku, dramaturga. Klasyk literatury
rosyjskiej, jeden z największych poetów rosyjskich XX wieku. Autor poematów:
Odwet, Ogród słowiczy, Scytowie, dramatów: Buda jarmarczna, Róża i krzyż,
Nieznajoma.
28.11 – 130. rocznica urodzin Kazimierza Czachowskiego (1890–1948),
krytyka literackiego, historyka literatury, tłumacza. Współpracował z „Gazetą
Polską” i „Tygodnikiem Ilustrowanym”. Autor bibliografii Jan Kasprowicz oraz
pracy syntetycznej Obraz współczesnej literatury polskiej.
28.11 – 60. rocznica śmierci Richarda Wrighta (1908–1960), amerykańskiego
powieściopisarza, podróżnika. Zasłynął zbiorem opowiadań Uncle Tom’s
Children – o linczach w swoich rodzinnych stronach oraz autobiografią Black
Boy. Rozczarowany „amerykańskim marzeniem” w 1947 został obywatelem
Francji.
28.11 – 20. rocznica śmierci Malcolma Stanley’a Bradburego (1932–2000),
angielskiego powieściopisarza, scenarzysty filmowego, krytyka literackiego,
teoretyka literatury. Autor książek na temat sytuacji współczesnej powieści,
a także studiów krytycznoliterackich poświęconych m.in. twórczości Evelyna
Waugh oraz Saula Bellowa. Sławę przyniosła mu powieść Homo historicus.
29.11 – 190. rocznica wybuchu Powstania Listopadowego (1930).
29.11 – 15. rocznica śmierci Józefa Garlińskiego (pseud. Long ; 1913–2005),
polskiego prozaika, historyka, działacza polskiej emigracji politycznej po II
wojnie światowej. Oficer Wojska Polskiego, były więzień niemieckiego obozu
Auschwitz. Długoletni prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Redaktor
„Pamiętnika Literackiego”. W drugim obiegu wydał Polityków i żołnierzy,
Ostatnią broń Hitlera, Enigmę, Świat mojej pamięci.
112
30.11 – 285. rocznica urodzin Onufrego Kopczyńskiego (właśc. Andrzej
Kopczyński ; 1735–1817), księdza pijara, poety łacińskiego, pedagoga,
językoznawcy, prekursora badań nad polską gramatyką. Autor pierwszego
podręcznika gramatyki języka polskiego: Gramatyka dla szkół narodowych
na klasę I, II, III. Inne ważne dzieła: Prawidła przystojności i obyczajności dla studentów pijarskich, Nauka o dobrym piśmie.
30.11 – 185. rocznica urodzin Marka Twaina (właśc. Samuel Langhorne
Clemens ; 1835–1910), amerykańskiego pisarza pochodzenia szkockiego,
satyryka, humorysty. Najbardziej znane powieści: Przygody Tomka Sawyera,
Przygody Hucka oraz Książę i żebrak. Pisarz William Faulkner nazwał Twaina
„ojcem amerykańskiej literatury”.
30.11 – 140. rocznica urodzin Adama Czerniakowa (1880–1942), inżyniera,
działacza gospodarczego, oświatowego i społecznego, publicysty, autora wierszy
okolicznościowych w języku polskim. Komisaryczny prezes Żydowskiej gminy
Wyznaniowej w Warszawie, prezes Judenratu, który nazajutrz po rozpoczęciu
likwidacji warszawskiego getta popełnił samobójstwo.
30.11 – 120. rocznica śmierci Oskara Wilde’a (1854–1900), irlandzkiego poety,
prozaika, dramatopisarza, filologa klasycznego. Przedstawiciel modernistycznego
estetyzmu. Autor powieści: Portret Doriana Graya, Szczęśliwy książę i inne
opowieści, poematu Ballada o więzieniu w Reading oraz komedii satyrycznych:
Wachlarz Lady Windermere, Kobieta bez znaczenia, Mąż idealny, Bądźmy
poważni na serio – które należą do jego mistrzowskich dzieł.
30.11 – 10. rocznica śmierci Gabrieli Kownackiej (1952–2010), polskiej aktorki
teatralnej i telewizyjnej. Związana z Teatrem Narodowym w Warszawie. W 1977
otrzymała Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego za rolę Maggie i hrabianki Rity
w Trędowatej Jerzego Hoffmana, a w 1979 tytuł „Gwiazdy Filmowego Sezonu”
za rolę Anity w komedii muzycznej Hallo Szpicbródka, czyli ostatni występ króla
kasiarzy. Znana z serialu telewizyjnego Rodzina zastępcza.
GRUDZIEŃ
01.12 – 605. rocznica urodzin Jana Długosza (1415–1480), polskiego historyka,
kronikarza, duchownego, geografa, pierwszego heraldyka polski, dyplomaty.
Wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka. Autor licznych publikacji
historycznych, w tym najsłynniejszego dzieła Roczniki, czyli kroniki sławnego
Królestwa Polskiego (Annales seu cronicae incliti Regni Polonia), obejmującego
historię Polski od najdawniejszych czasów do 1480.
113
01.12 – 85. rocznica urodzin Woody’ego Allena (właśc. Allan Stewart
Konigsberg ; 1935-), amerykańskiego scenarzysty, reżysera, aktora, muzyka,
producenta, pisarza i kompozytora. Twórca „intelektualnej komedii”. Jeden
z najbardziej uznanych amerykańskich reżyserów. Zadebiutował parodią filmu
gangsterskiego Bierz forsę i w nogi. Czterokrotnie otrzymał Oscara, za reżyserię
Annie Hall i scenariusz Annie Hall, Hannah i jej siostry i O północy w Paryżu.
02.12 – 40. rocznica śmierci Romaina Gary’ego (właśc. Roman Kacew, pseud.
Émile Ajar, Shatan Bogat ; 1914–1980), francuskiego pisarza pochodzenia
żydowskiego, scenarzysty, reżysera filmowego i dyplomaty. Autor licznych
esejów, opowiadań i powieści: Korzenie nieba, Życie przed sobą, autobiografii
Obietnica poranka, a także scenariuszy filmowych.
04.12 – 145. rocznica urodzin Rainera Marii Rilkego (1875–1926),
austriackiego poety, reprezentanta liryki symbolicznej, prekursora
egzystencjalizmu. Autor utworów prozatorskich: Powiastki o Panu Bogu,
Auguste Rodin oraz Listów. Do największych arcydzieł liryki współczesnej należą
Elegie duinejskie (cykl 10 utworów) oraz Sonety do Orfeusza (55 utworów).
05.12 – 150. rocznica śmierci Alexandra Dumasa (zw. Dumas ojciec ; 1802–
1870), francuskiego powieściopisarza i dramaturga. Zasłynął z powieści Trzej
muszkieterowie, Hrabia Monte Christo, Dwadzieścia lat później. Popularność
zdobyły również cykl o Walezjuszach: Królowa Margot, Pani de Monsoreau,
Czterdziestu pięciu oraz cykl Pamiętniki lekarza: Józef Balsamo, Naszyjnik
królowej, Anioł Pitou.
05.12 – 95. rocznica śmierci Władysława Reymonta (właśc. Władysław
Rejment ; 1867–1925), polskiego pisarza, prozaika i nowelisty, poety. Jeden
z głównych przedstawicieli realizmu z elementami naturalizmu w prozie Młodej
Polski. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za epopeję chłopską
Chłopi (1924).
06.12 – 75. rocznica urodzin Rafała Wojaczka (1945–1971), polskiego poety,
prozaika. Zaliczany do grona poetów wyklętych. Główne tematy jego poezji
oscylują wokół śmierci, miłości, fascynacji kobiecością i cielesnością. Widoczne
są mroczne zakątki ludzkiej duszy, lęki, niepokoje, obsesje. Dorobek pisarza
stanowią utwory: Sezon , Inna bajka, Nie skończona krucjata, Reszta krwi,
Sanatorium, Nie te czasy. Utwory nieznane.
07.12 – 70. rocznica śmierci Wojciecha Weissa (1875–1950), polskiego malarza,
fotografika, profesora i rektora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Malował
m.in. pejzaże okolic Strzyżowa, Płaszowa i Kalwarii Zebrzydowskiej, portrety,
akty. Był artystą wystawianym na ziemiach polskich i za granicą. Autor dzieł:
Autoportret z maskami, Opętanie, Pocałunek na trawie, Strachy, Zasmucona.
114
07.12 – 30. rocznica śmierci Horsta Bienka (1930–1990), niemieckiego
pisarza, publicysty, tłumacza, reżysera filmowego. W swoich pracach zajmował
się doświadczeniami okresu łagrowego. Później swoją literacką twórczość
związał z Gliwicami i Górnym Śląskiem. Najwyżej cenionym dziełem Bienka
jest gliwicka tetralogia: Pierwsza polka, Wrześniowe światło, Czas bez dzwonów
oraz Ziemia i ogień.
08.12 – 30. rocznica śmierci Tadeusza Kantora (1915–1990), polskiego
malarza i reżysera, scenografa, teoretyka sztuki. W latach 1942–1944 kierował
konspiracyjnym Teatrem Niezależnym, od 1955 teatrem Cricot 2. Autor
przedstawień teatralnych: Umarła klasa, Wielopole, Wielopole, Niech sczezną
artyści, Nigdy tu już nie powrócę, Dziś są moje urodziny.
09.12 – 35. rocznica śmierci Ireneusza Iredyńskiego (pseud. Umberto Pesco ;
1939–1985), polskiego prozaika, dramaturga, poety, scenarzysty. Twórca
piosenek oraz licznych słuchowisk radiowych: Papierosy Herbewo, Pan
Muchol. Autor utworów: Ryba płynie za mordercą, Związki uczuciowe, Manipulacja, Listy z więzienia.
10.12 – 170. rocznica śmierci Józefa Bema (1794–1850), polskiego generała,
stratega, pisarza, inżyniera wojskowego. Dowódca artylerii Wojska Polskiego
w czasie powstania listopadowego. Działacz polityczny Wielkiej Emigracji,
założyciel dwóch emigracyjnych organizacji: Towarzystwa Historyczno-
Literackiego oraz Towarzystwa Politechnicznego Polskiego w Paryżu.
Uczestnik Wiosny Ludów.
10.12 – 75. rocznica urodzin Marka Grechuty (1945–2006), polskiego
piosenkarza, poety, kompozytora i malarza. Wybitny przedstawiciel polskiej
poezji śpiewanej. Pierwsze dwie płyty nagrał z zespołem Anawa.
Współpracował z Janem Kantym Pawluśkiewiczem. Popularność zdobyły
wykonania Będziesz moją panią i Nie dokazuj z jego debiutanckiego albumu
Marek Grechuta & Anawa, a także Dni, których nie znamy czy Wiosna – ach to ty.
10.12 – 55. rocznica śmierci Michała Grażyńskiego (1890–1965), działacza
niepodległościowego, społecznego i politycznego. Doktor filozofii i prawa,
wojewoda śląski w latach 1926–1939, politycznie związany z sanacją. Autor
publikacji Walka o Śląsk.
11.12 – 210. rocznica urodzin Alfreda de Musseta (1810–1857), francuskiego
poety, dramaturga, prozaika, przedstawiciela romantyzmu. Członek Akademii
Francuskiej. Alfred de Musset wcielał w życie postawę artystyczną, jaką był
dandyzm. Autor powieści: Spowiedź dziecięcia wieku, dzieł dramatycznych:
Noc wenecka, Kaprysy Marianny, Nie igra się z miłością oraz Opowieści hiszpańskich i włoskich.
115
11.12 – 130. rocznica urodzin Józefa Grycza (1890–1954), polskiego
bibliotekarza, organizatora nowoczesnego bibliotekarstwa polskiego, dyrektora
Naczelnej Dyrekcji Bibliotek w Ministerstwie Oświaty. Opracował wzorcowy
katalog dla bibliotekarzy zajmujących się księgozbiorem podręcznym Katalog
biblioteki podręcznej Czytelni oraz Biura Katalogowego a także wstępny
poradnik dla czytelników Przewodnik dla korzystających z bibliotek oraz spis dzieł pomocniczych.
11.12 – 25. rocznica śmierci Marty Fik (1937–1995), polskiej teatrolog,
historyczki kultury, publicystki. Profesor Instytutu Sztuki PAN, wykładowca
UJ oraz krakowskiej i warszawskiej PWST. Współpracowała z miesięcznikiem
„Teatr” i tygodnikiem „Polityka”. Autorka tomów: Reżyser ma pomysły, Sezony
teatralne, Przeciw czyli za. Pisała również syntezy badawcze: Kultura polska po
Jałcie 1944–1981, Kultura marcowa, Autorytecie wróć?
12.12 – 160. rocznica urodzin Jana Kasprowicza (1860–1926), polskiego
poety, dramaturga, tłumacza, krytyka literackiego i teatralnego. Przedstawiciel
Młodej Polski, związany z głównymi nurtami ówczesnej liryki: naturalizmem,
symbolizmem oraz ekspresjonizmem. Prekursor katastrofizmu, a także
nowoczesnego wiersza wolnego. Autor cykli sonetów: Z chałupy, Z więzienia,
poematu Chrystus oraz tomików poetyckich: Księga ubogich, Ginącemu światu.
12.12 – 105. rocznica urodzin Franka Sinatry (1915–1998), amerykańskiego
piosenkarza i aktora filmowego pochodzenia włoskiego. Jeden z najbardziej
popularnych muzyków XX wieku, tworzących muzykę ponadczasową. Jako
aktor wystąpił w: Stąd do wieczności, Przeżyliśmy wojnę, Wyższe sfery.
Najbardziej znane utwory: My Way, New York, New York, Strangers in the Night. Najpopularniejszym albumem pozostaje Sinatra at the Sands.
12.12 – 105. rocznica urodzin Jeremiego Przybory (1915–2004), polskiego
poety, pisarza, satyryka, aktora, współtwórcy telewizyjnego Kabaretu Starszych
Panów, radiowego teatrzyku Eterek oraz cyklu audycji telewizyjnych
Divertimento. Autor libretta do musicalu Piotruś Pan. Wydał prozą m.in.
opowiadania, kolejne części swoich wspomnień Memuary oraz zebrane teksty
swoich wierszy Piosenki prawie wszystkie.
12.12 – 30. rocznica śmierci Mariana Orłonia (1932–1990), polskiego
prozaika, autora utworów dla dzieci i młodzieży, słuchowisk radiowych
i scenariuszy filmów krótkometrażowych. Publikował w: „Małym Gościu”,
„Płomyku”, „Płomyczku”, „Świerszczyku”. Autor dzieł: Detektyw Nosek
i porywacze, Mój kochany pan pies, Zwariowane dzieciaki, Odmieniec. Otrzymał nagrodę Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży (1981).
116
12.12 – 15. rocznica śmierci Ramananda Sagara (1917–2005), indyjskiego
reżysera i producenta filmowego, autora scenariuszy. Karierę reżyserską
rozpoczął od filmu niemego. W 1950 założył firmę producencką Sagar Art
Corporation. Za film Aankhen otrzymał nagrodę dla najlepszego reżysera
indyjskiego Filmfare (1968).
13.12 –300. rocznica urodzin Carlo Gozziego (1720–1806), włoskiego pisarza
i dramaturga. Łączył tradycyjne motywy commedia dell’arte z baśniową
fantastyką, m.in. Księżniczka Turandot, Miłość do trzech pomarańczy. Utwory
Gozziego stanowią libretta kilku oper, m.in. G. Pucciniego i S. Prokofjewa
i baletów.
14.12 – 125. rocznica urodzin Paula Éluarda (właśc. Eugène Grindel ; 1895–
1952), francuskiego poety, związanego z dadaizmem i surrealizmem. Znany
z wysublimowanej, wizyjnej liryki miłosnej. Autor wiersza Wolność, który
zdobył ogromną popularność w okupowanej przez nazistów Francji, a także
wiersza pt. Wiersz na śmierć generała Świerczewskiego.
14.12 – 40. rocznica wystąpień robotniczych i strajków na Wybrzeżu (1970).
14.12 – 30. rocznica śmierci Friedricha Dürrenmatta (1921–1990),
szwajcarskiego dramaturga, prozaika, eseisty i teoretyka teatru. Groteska,
deformacja rzeczywistości oraz stawianie pytań moralno-filozoficznych
charakteryzuje twórczość dramatyczną Dürrenmatta: Wizyta starszej pani, Fizycy.
Autor słuchowisk: Proces o cień osła, Sobowtór oraz powieści: Obietnica, Sędzia i jego kat, Kraksa.
15–17.12 – 250. rocznica urodzin Ludwiga van Beethovena (1770–1827),
niemieckiego kompozytora i pianisty wirtuoza. Ostatni z tzw. klasyków
wiedeńskich, a zarazem prekursor romantyzmu w muzyce. Światową popularność
zawdzięcza symfoniom, sonatom i wariacjom fortepianowym oraz muzyce
kameralnej. Najsłynniejszym dziełem jest IX Symfonia d-moll op. 125 – znana
także jako Symfonia radości.
18.12 – 135. rocznica urodzin Stanisława Wasylewskiego (1885–1953),
polskiego dziennikarza, eseisty, krytyka literackiego, tłumacza, autora opracowań
pamiętników. Autor książek dotyczących Lwowa. Pisał eseje i szkice historyczne
poświęcone głównie polskiej kulturze obyczajowej i literackiej okresu oświecenia
i romantyzmu, m.in.: Na dworze króla Stasia, Historie lwowskie, U księżnej pani
oraz wspomnienia Pod kopułą lwowskiego Ossolineum.
117
19.12 – 110. rocznica urodzin Jeana Geneta (1910–1986), francuskiego pisarza
i dramaturga. Uważany za burzyciela i moralistę. Autor powieści: Ceremonie
żałobne, Querelle z Brestu, Dziennik złodzieja, zbiorów poezji, baletów oraz
sztuk teatralnych: Ścisły nadzór, Pokojówki. Inne ważne publikacje: Zakochany jeniec, Cztery godziny w Szatili.
19.12 – 105. rocznica urodzin Edwarda Csató (1915–1968), polskiego eseisty,
teatrologa, krytyka teatralnego i literackiego, twórcy i redaktora „Almanachu
Sceny Polskiej”. Współpracownik „Teatru” i „Nowin Literackich”. Autor prac
z zakresu historii teatru m.in. Leon Schiller, twórca monumentalnego teatru polskiego, Widz w teatrze.
19.12 – 105. rocznica urodzin Édith Piaf (właśc. Édith Giovanna Gassion ;
1915–1963), francuskiej pieśniarki i aktorki pochodzenia francuskiego,
kabylskiego i włoskiego. W wieku 15 lat śpiewała na ulicach Paryża, wykonania
piosenek charakteryzowała niebywała ekspresja i dramatyzm. Popularność
przyniosły jej interpretacje piosenek balladowych, m.in. La vie en rose, Padam… Padam, Milord, Non, je ne regrette rien.
21.12 – 645. rocznica śmierci Giovanniego Boccaccia (1313–1375), włoskiego
pisarza, twórcy nowożytnej nowelistyki. Na bogaty dorobek składają się:
poematy epickie, powieści miłosne i wiersze. Autor biografii Żywot Dantego.
Najwybitniejszym dziełem Boccaccia jest Dekameron – zbiór 100 nowel
podzielonych na 10 dni, opowiedzianych przez 10 osób.
21.12 – 80. rocznica śmierci Francisa Scotta Fitzgeralda (1896–1940),
amerykańskiego pisarza, nowelisty, scenarzysty filmowego. Czołowy
przedstawicieli straconego pokolenia pisarzy amerykańskich. Autor powieści:
Po tej stronie raju, Piękni i przeklęci, Czuła jest noc, opowiadań: Historia
jednego wyjazdu, Odwiedziny w Babilonie. W Polsce wydane zostały jego listy
do córki pod tytułem Francis Scott Fitzgerald. Listy do córki.
23.12 – 205. rocznica śmierci Jana Potockiego (1761–1815), polskiego
powieściopisarza, dramatopisarza, podróżnika, polityka, historyka , publicysty,
etnografa. Jeden z pierwszych polskich archeologów, badacz starożytności
słowiańskich, inżynier, pierwszy polski aeronauta, kawaler maltański
zaszczycony Krzyżem Devotionis. Najważniejszym dziełem jest Rękopis znaleziony w Saragossie.
24.12 – 210. rocznica urodzin Wilhelma Marstranda (1810–1873), duńskiego
malarza. Profesor i dyrektor Akademii w Kopenhadze. Tematyka jego obrazów
obejmowała historię oraz dzieje biblijne. Ilustrował komedie Ludviga Holberga.
Wykonał malowidła ścienne w kaplicy grobowej króla Chrystiana IV w katedrze
w Roskilde.
118
25.12 – 125. rocznica urodzin Stefana Roweckiego (pseud. Grot, Tur ; 1895–
1944), polskiego wojskowego. Generał dywizji Wojska Polskiego, Komendant
Głównego Związku Walki Zbrojnej, dowódca Armii Krajowej, teoretyk
wojskowości. Autor publikacji: Umocnienia polowe, Okopywanie się i urządzanie pozycji, Propaganda jako środek walki, Dzieje oręża polskiego.
25.12 – 25. rocznica śmierci Nicolasa Slonimsky’ego (1894–1995),
amerykańskiego pianisty, kompozytora i dyrygenta, krytyka muzycznego
i teoretyka muzyki. Autor podręcznika kompozycji Thesaurus of Scales
and Melodic Patterns. W rok po śmierci muzykologa w Polsce wyszła drukiem
jego autobiografia pt. Słuch absolutny.
26.12 – 85. rocznica urodzin Kazimierza Orłosia (pseud. Maciej Jordan ; 1935-),
polskiego pisarza, scenarzysty filmowego i telewizyjnego, dramaturga, autora
słuchowisk radiowych, publicysty. Publikował w „Kulturze Niezależnej”,
paryskiej „Kulturze” i w londyńskim „Pulsie”. Współpracował z Rozgłośnią
Polską Radia Wolna Europa. Po upadku PRL współpracował z tygodnikiem
„Solidarność”, „Gazetą Wyborczą”, „Rzeczpospolitą”.
26.12 – 65. rocznica urodzin Joanny Olech (1955-), polskiej graficzki, pisarki
książek dla dzieci i młodzieży, ilustratorki, krytyka literackiego. Związana
z „Tygodniku Powszechnym”, „Rzeczpospolitą”, „Nowymi Książkami”
i „Gazetą Wyborczą”. Członkini zarządu Sekcji Polskiej IBBY. Za książkę
Dynastia Miziołków – uhonorowana Nagrodą Literacką im. Kornela
Makuszyńskiego (1995).
27.12 – 425. rocznica urodzin Bohdana Chmielnickiego (1595–1657), hetmana
zaporoskiego, przywódcy powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej
1648–1654, bohatera narodowego Ukrainy.
28.12 – 140. rocznica urodzin Tytusa Czyżewskiego (1880–1945), polskiego
malarza, poety, krytyka sztuki. Współzałożyciel ugrupowania Ekspresjonistów
Polskich, później Formistów. Redagował pismo grupy zatytułowane „Formiści”.
Współorganizator klubów futurystycznych: Katarynka i Gałka Muszkatołowa.
Twórca kompozycji o zgeometryzowanych formach, nawiązujących do sztuki
podhalańskiej, portretów, martwych natur i pejzaży.
28.12 – 95. rocznica śmierci Sergiusza Jesienina (1895–1925), rosyjskiego poety
i publicysty. Przedstawiciel imażynizmu. W twórczości łączył wątki rosyjskiej
tradycji ludowej z mitologią Greków oraz gloryfikacją zwykłego, chłopskiego
życia. Autor poematów, m.in. Przemienienie, Spowiedź chuligana, Czarny człowiek.
119
29.12 – 200. rocznica urodzin Tytusa Chałubińskiego (1820–1889), polskiego
lekarza, profesora, przyrodnika. Współtwórcy Towarzystwa Tatrzańskiego
i jednego z pierwszych badaczy przyrody tatrzańskiej. Popularyzator
Zakopanego. Jego staraniem Zakopane zyskało pod koniec XIX wieku status
stacji klimatycznej jako kurortu wspomagającego leczenie chorób płucnych.
29.12 – 100. rocznica urodzin Ludwika Jerzego Kerna (pseud. Dr Wist, Eljotka,
Ludwik Jerzy Życzliwy ; 1920–2010), polskiego poety, satyryka, dziennikarza,
tłumacza literatury pięknej, autora tekstów piosenek. Ważne dzieła: Ferdynand
Wspaniały, Zbudź się Ferdynandzie, Proszę słonia, Karampuk, Litery cztery
(wiersze prawie wszystkie). Odznaczony Medalem Polskiej Sekcji IBBY za
całokształt twórczości (2007).
30.12 – 155. rocznica urodzin Rudyarda Kiplinga (1865–1936), angielskiego
pisarza i poety. Popularność zdobył wierszami o brytyjskich żołnierzach
służących w koloniach oraz opowieściami przygodowymi dla dzieci
i młodzieży. Autor powieści Kim oraz opowiadań fantastycznych Księga dżungli.
Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1907).
31.12 – 180. rocznica urodzin Michała Arcta (1840–1916), polskiego księgarza,
wydawcy, encyklopedysty. W 1901 otworzył drukarnię i zaczął publikować tanie
serie wydawnicze. Współpracował między innymi z Marią Konopnicką i Arturem
Oppmanem.
31.12 – 115. rocznica urodzin Tadeusza Brezy (1905– 1970), polskiego
powieściopisarza i eseisty, a także dyplomaty w służbie II Rzeczypospolitej
Polskiej oraz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zadebiutował powieścią Adam
Grywałd. Ironiczny obraz schyłku Polski przedwrześniowej ukazał
w powieściach Mury Jerycha oraz Niebo i ziemia. Autor opowiadań sensacyjnych
o wydźwięku propagandowym: Uczta Baltazara, Jokkmokk, W potrzasku.
120
ROCZNICE REGIONALNE
STYCZEŃ
Styczeń – 75. rocznica śmierci Pawła Bobka (1883–1945), nauczyciela,
działacza ludowego i narodowego Śląska Cieszyńskiego. Poseł na Sejm
Ustawodawczy RP, redaktor „Miesięcznika Pedagogicznego” i „Głosu Ludu
Śląskiego”. Działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego Piast i Stronnictwa
Ludowego. Autor podręczników metodyki historii.
01.01 – 90. rocznica urodzin Stanisława Lacha (1930–2014), pochodzącego
z Pewli Małej twórcy zabawek ludowych. Powszechnie znany jako wytwórca
drewnianych koników. Uczestnik przeglądów, wystaw i konkursów rękodzieła
ludowego, wielokrotny zdobywca nagród. Członek Stowarzyszenia Twórców
Ludowych. Uhonorowany nagrodą Ministra Kultury i Sztuki (1978) oraz Nagrodą
im. Oskara Kolberga (1994).
01.01 – 80. rocznica urodzin Jana Kropa (1940–2009), nauczyciela, muzealnika.
Absolwent Państwowego Liceum Pedagogicznego w Cieszynie. Dyrektor LO im.
P. Stalmacha w Wiśle. Kierownik Muzeum Beskidzkiego w Wiśle (1974–1989).
Prezes Towarzystwa Miłośników Wisły. Animator wiślańskiego życia
kulturalnego, m.in. brał udział w przygotowaniach Tygodnia Kultury Beskidzkiej
(od 1969), pracach Towarzystwa Miłośników Wisły, promowaniu osób
i wydarzeń związanych z regionem. Uhonorowany odznaką Zasłużony Działacz
Kultury. Urodził się w Bobrku k. Cieszyna, zmarł w Wiśle.
01.01 – 70 lat temu (1950) gminę Porąbka przyłączono do powiatu
żywieckiego.
01.01 – 65 lat temu (1955) powstał Babiogórski Park Narodowy.
01.01 – 65 lat temu (1955) powstało Laboratorium Przemysłu Wełnianego
w ZPW Wega w Bielsku-Białej.
02.01 – 115. rocznica śmierci Stanisława Józefa Beriniego (1809–1905),
porucznika 4 pp, tzw. „czwartaków”, uczestnika powstania listopadowego,
zesłańca syberyjskiego. Po powrocie z 27-letniego zesłania osiadł w Gilowicach
jako dzierżawca dóbr hr. Branickiego. W czasie powstania styczniowego 1863
członek tajnej organizacji, aresztowany przez Austriaków. Urodził się
w Słaboszewicach w Królestwie Polskim, zmarł w Gilowicach.
121
02.01 – 100. rocznica urodzin Franciszka Figury (1920–1986), księdza
kanonika, dr nauk teologicznych. Pełnił posługę duszpasterską na Żywiecczyźnie.
Organizator duszpasterstwa chorych w dekanacie Żywiec Południe. Wspierał
m.in. budowę kościoła w Ujsołach, wieży kościelnej w Zabłociu, żywieckiej
stacji kolejowej. Kapelan Hufca Harcerskiego w pow. żywieckim (1945–1949).
Urodził się w Cięcinie, zmarł w Zakopanem.
03.01 – 110. rocznica urodzin Rudolfa Brannego (1910–1964), notariusza
cieszyńskiego, działacza społecznego. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939,
jeniec oflagów niemieckich. Prezes Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Urodził się
w Halltal (Austria), zmarł w Cieszynie.
03.01 – 105. rocznica urodzin Janiny Galias (1915-), hafciarki, twórczyni
ludowej. Wielokrotnie uczestniczyła w konkursach haftu ludowego, zdobywając
nagrody. W twórczości sięgała po motywy regionalne, opracowując własne
wzory kwiatowe. Jej prace znajdują się w zbiorach muzeów, m.in. w Muzeum
w Bielsku-Białej. Urodziła się w Makowie Podhalańskim.
04.01 – 85. rocznica urodzin Józefa Klisia (1935–1999), dziennikarza, redaktora
bielskiego oddziału „Dziennika Zachodniego”. Kierował oddziałem bielskim
„Trybuny Robotniczej”. Korespondent Polskiej Agencji Prasowej z województwa
bielskiego, członek Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Zajmował się
tematyką sportową. Autor publikacji: Kartki z dziejów sportu Bielska i Białej.
Urodził się i zmarł w Bielsku-Białej.
04.01 – 75. rocznica urodzin Sławomira Wojtulewskiego (1945–2017), lekarza,
działacza sportowego, dziennikarza. Związany z bielską służbą zdrowia i sportem
(sekcja bokserska BBTS, siatkówka BKS Stal Bielsko-Biała). Prezes Bielskich
Orłów. Popularyzator idei olimpijskich – szef Beskidzkiej Rady Olimpijskiej.
Urodził się w Białymstoku, zmarł w Bielsku-Białej.
04.01 – 40. rocznica urodzin Marioli Wojtowicz (1980-), siatkarki, m.in. BKS
Bielsko-Biała (2009–2017). Mistrzyni Polski (2003, 2004, 2010). Najlepsza
zawodniczka BKS Aluprof B-B 2013/14. Reprezentantka Polski B w piłce
siatkowej kobiet. Kierownik drużyny BKS PROFI Credit B-B.
05.01 – 135. rocznica śmierci Józefa Alojzego Pukalskiego (1798–1885),
biskupa tarnowskiego (od 1852). Wikary w Skoczowie, proboszcz
w Wilamowicach (1830–1846) i Żywcu (do 1851). Brał udział w rozmowach
w Rzymie dotyczących porozumienia między przedstawicielami obrządków
rzymskiego i greckiego w Galicji. Uczestnik I. Soboru Watykańskiego (1869–
1870). Urodził się w Cieszynie, zmarł w Tarnowie.
122
05.01 – 125. rocznica urodzin Waltera Munka (1895–1920), wojskowego.
Uczestnik I wojny światowej i polsko-bolszewickiej. Dowódca artylerii pociągu
pancernego „Zagończyk”. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti
Militari. Urodził się w Żywcu-Zabłociu, zmarł w Łodzi.
05.01 – 110. rocznica urodzin Marii Byrdy (1910–1997), lekarki, nauczycielki
akademickiej. Założycielka Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej
w Białymstoku. Uhonorowana tytułem doctora honoris causa tej uczelni oraz
medalem profesora Kitasato z Japonii (za pionierskie prace z zakresu medycyny
sądowej). Urodziła się w Białej Krakowskiej.
05.01 – 80. rocznica śmierci Jerzego Smoleńskiego (1881–1940), geografa,
geologa, prof. Uniwersytetu Jagiellonskiego. Współorganizator i dyrektor
Instytutu Geograficznego w Krakowie. Interesował się geomorfologią Podola
i Karpat. Aresztowany 6 listopada 1939 z grupą profesorów, tzw. Sonderaktion
Krakau, i uwięziony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Urodził się
w Jaworzu, zginął w KL Sachsenhausen.
05.01 – 75. rocznica śmierci Piotra Kornuty (1880–1945), działacza
narodowego i politycznego, spółdzielcy, samorządowca. W 1918 członek Rady
Narodowej Księstwa Cieszyńskiego – był w gronie sygnatariuszy odezwy
proklamującej przynależność Śląska Cieszyńskiego do Polski. Burmistrz Trzyńca
(od 1933). W czasie II wojny światowej działał w konspiracji, był komendantem
Gwardii Ludowej (GL) okręgu trzynieckiego. Urodził się w Trzyńcu, zginął
w KL Auschwitz.
05.01 – 15 lat temu (2005) odbył się – I Międzynarodowy Festiwal Tańca
i Piosenki Inter Show w Bielsku-Białej.
06.01 – 150. rocznica urodzin Henryka Kłuszyńskiego (1870–1933), lekarza,
działacza robotniczego, majora WP. Od 1900 na Śląsku Cieszyńskim (lekarz kas
chorych). Uczestnik I wojny światowej (front rumuński). Przedstawiciel Śląska
Cieszyńskiego w Naczelnym Komitecie Narodowym. Działał na rzecz
przyłączenia Śląska do Polski (1918–1920). Współzałożyciel i przewodniczący
stowarzyszenia Siła w Cieszynie.
06.01 – 135. rocznica śmierci Józefa Alojza Pukalskiego (1798–1885),
urodzonego w Cieszynie duchownego katolickiego, biskupa diecezjalnego
tarnowskiego w latach 1852–1885.
123
06.01 – 110. rocznica urodzin Eugeniusza Fierli (1910–1989), muzyka,
kompozytora, nauczyciela. Dyrygent okręgowy i kierownik chórów w rejonie
Orłowej (Czechy). Zbieracz pieśni ludowych Śląska Cieszyńskiego.
Współzałożyciel Śląskiego Związku Literacko-Artystycznego oraz Polskiego
Związku Kulturalno-Oświatowego (1947). Opracował śpiewnik harcerski Nad
Olzą (1937). Propagował polską muzykę ludową w radiu ostrawskim. Urodził się
w Łazach na Śląsku Cieszyńskim.
07.01 – 110. rocznica urodzin Jana Husara (1910–1985), nauczyciela, inżyniera,
rolnika. Kierownik szkoły w Cisownicy. Organizator Powiatowej Szkoły
Rolniczej w Międzyświeciu. Dyrektor Technikum Rolniczego. Radny PRN
w Cieszynie. Prezes komitetu powiatowego ZSL. Urodził się w Cisownicy.
07.01 – 95. rocznica urodzin Mieczysława Górkiewicza (1925–2001), aktora,
reżysera teatrów polskich. W latach 1963–1967 dyrektor i kierownik artystyczny
Teatru Polskiego w Bielsku-Białej.
07.01 – 90. rocznica urodzin Ryszarda Janika (1930–2018), luterańskiego
duchownego, teologa, działacza ekumenicznego, publicysty. Posługiwał w Parafii
Ewangelicko-Augsburskiej w Jaworzu (1956–1995). Działał w Polskiej Radzie
Ekumenicznej. Członek kolegium redakcyjnego Wydawnictwa Zwiastun. Urodził
się w Cieszynie, zmarł w Jaworzu.
07.01 – 35. rocznica śmierci Franciszka Zahradnika (1930–1985), polonisty,
bibliotekarza, publicysty, działacza kulturalnego. Związany z Cieszynem.
Bibliotekarz w Oddziale Zabytkowym Biblioteki Śląskiej, dyrektor Biblioteki
Powiatowej (1969–1974), następnie Miejskiej Biblioteki Publicznej (1975–1981).
Redaktor „Głosu Ziemi Cieszyńskiej”. Długoletni prezes Cieszyńskiego Oddziału
Literackiego im. Adama Mickiewicza. Bibliofil, kolekcjoner ekslibrisów. Urodził
się w Iłownicy, zmarł w Cieszynie.
09.01 – 165. rocznica urodzin Jerzego Grycza (1855–1910), światłego rolnika,
działacza narodowego i społecznego. Należał do aktywnych członków Rady
Nadzorczej i Komisji Rewizyjnej w Towarzystwa Oszczędności i Zaliczek
w Cieszynie, członek Towarzystwa Rolniczego Księstwa Cieszyńskiego. Kurator
zboru ewangelickiego. Urodził się w Łyżbicach na Śląsku Cieszyńskim.
12.01 – 120. rocznica urodzin Andrzeja Hławiczki (1900–1970), leśnika,
sportowca (narciarza) i działacza sportowego, publicysty. W czasie okupacji
działał w AK. Nadleśniczy w Hażlachu, Żywcu i w Cieszynie. Inspektor
obwodowy Lasów Państwowych na Górnym Śląsku. Współzałożyciel KS Watra.
Twórca dokumentacji zabytków Cieszyna i okolic. Urodził się i zmarł
w Cieszynie.
124
12.01 – 115. rocznica urodzin Adolfa Biela (1905–1966), robotnika, działacza
politycznego i związkowego, więźnia obozów koncentracyjnych Auschwitz,
Buchenwald, Sachsenhausen i Bergen-Belsen. Urodził się w Żywcu Zabłociu
zmarł w Żywcu.
12.01 – 15. rocznica śmierci Edwarda Palucha (1937–2005), trenera
narciarskiego i snowboardu. Prowadził kadrę narodową polskich alpejek w latach
80. XX w. Od 2000 kierownik wyszkolenia Polskiego Związku
Snowboardowego. Urodził się w Buczkowicach, zmarł w Krakowie.
13.01 – 95. rocznica urodzin Elżbiety Bauer (1935–2000), nauczycielki,
choreografki. Założycielka Dziecięcego Zespołu Regionalnego Bukowe Gronicki.
Prowadziła Zespół Regionalny Brenna. Urodziła się we Lwowie, zmarła
w Brennej.
14.01 – 35. rocznica śmierci Ludwika Kohutka (1902–1985), prawnika,
działacza społecznego, turystycznego i harcerskiego. W czasie okupacji
prowadził tajne nauczanie oraz pełnił funkcję szefa bezpieczeństwa przy
Delegacie Rządu Londyńskiego na Podhale. Wykładowca WSGW w Cieszynie,
następnie w Zespole Adwokackim. Prezes Harcerskiego Kręgu Narciarskiego
w Katowicach (od 1935). Autor przewodnika po Cieszynie i okolicach. Urodził
się w Brennej, zmarł w Cieszynie.
15.01 – 345. rocznica śmierci Jana Symellusa (?–1675), księdza. Wikary
w Żywcu, kapelan Bractwa Różańcowego (1646–1668). Proboszcz w Jeleśni
(1668–1675), rozbudował kościół i zlecił pomalowanie go malarzowi Fabianowi
Sobinowicowi, zadbał o odlew nowego dzwonu. Ufundował stypendium dla
studentów żywieckich. Urodził się prawdopodobnie na początku XVII w.
w Żywcu.
15.01 – 125. rocznica urodzin Stanisława Opielowskiego (1895–1962),
nauczyciela, działacza ruchu oporu. Inspektor szkolny w Białej Krakowskiej (do
1939). W czasie okupacji uczył w Zadzielu. Więzień KL Dachau i Mauthausen-
Gusen. Uczestnik tajnego nauczania i pomocy partyzantom w Niepołomicach.
Od 1947 w Bielsku-Białej uczył języka polskiego w Liceum Pedagogicznym.
Organizator Zjazdu Gusenowców i redaktor jednodniówki „Gusen”. Urodził się
w Krzyszkowicach, zmarł w Bielsku-Białej.
15.01 – 20. rocznica śmierci Eugeniusza Szyra (1915–2000), polityka, majora
LWP, posła na Sejm PRL. Uczestnik wojny domowej w Hiszpanii i walk
w szeregach 1 Armii Polskiej. Od 1946 we władzach państwowych, m.in.
minister budownictwa. Wicepremier (1959–1972). Urodził się w Łodygowicach,
zmarł w Warszawie.
125
16.01 – 145. rocznica urodzin Franciszka Zitzmana (1875–1937), malarza,
portrecisty, autora obrazów o tematyce religijnej i historycznej. Współpracował
z działającym w Krakowie Zielonym Balonikiem, dla którego rzeźbił lalki.
Po I wojnie światowej osiadł w Leszczynach k. Bielska Białej, gdzie podjął pracę
nauczyciela rysunków i przyrody w Gimnazjum im. A. Asnyka. Udzielał się
w miejscowym środowisku kulturalnym. Ojciec Jerzego Zitzmana.
16.01 – 130. rocznica urodzin Alfreda Farnego (1890–1940), nauczyciela
gimnazjum polskiego w Orłowej, przyrodnika, polskiego działacza narodowego
na Zaolziu. Wybitny przyrodnik i popularyzator wiedzy o środowisku. Posiadacz
cennych zbiorów mineralogicznych, które udostępniał społeczeństwu. Działacz
Macierzy Szkolnej w Orłowej. Urodził się i zmarł w Nawsiu na Śląsku
Cieszyńskim.
16.01 – 120. rocznica urodzin Antoniego Antoniewskiego (1900–1972),
pocztowca, żołnierza Wojska Polskiego związanego z Bielskiem-Białą.
16.01 – 90. rocznica urodzin Adelajdy Kryjak (1930-), nauczycielki
wychowania muzycznego oraz organizatorki amatorskiego ruchu śpiewaczego.
Dyrygentka chóru Zew przy Cechu Rzemiosł Różnych w Bielsku-Białej.
Urodziła się w Zabrzu.
16.01 – 80. rocznica śmierci Alfreda Farnego (1890–1940), nauczyciela
gimnazjum polskiego w Orłowej, przyrodnika, polskiego działacza narodowego
na Zaolziu. Wybitny przyrodnik i popularyzator wiedzy o środowisku. Posiadacz
cennych zbiorów mineralogicznych, które udostępniał społeczeństwu. Działacz
Macierzy Szkolnej w Orłowej. Urodził się i zmarł w Nawsiu na Śląsku
Cieszyńskim.
16.01 – 75 lat temu (1945) hitlerowcy rozstrzelali 9-osobową grupę Polaków –
członków ruchu oporu przy ul. Sobieskiego w Bielsku-Białej.
16.01 – 65. rocznica urodzin Jolanty Januchty (1955-), lekkoatletki (biegaczki
na średnich dystansach), trenerki, olimpijki. Zawodniczka m.in. MKS Beskidy
Bielsko-Biała (1970–1972). Reprezentantka Polski (30-krotnie), m.in. 10-krotna
mistrzyni Polski. Uczestniczka igrzysk olimpijskich w Moskwie (1980). Urodziła
się w Bielsku-Białej.
16.01 – 30. rocznica śmierci Ludwika Błachuta (1912–1990), działacza
społecznego. Zaangażowany w życie Porąbki, zwłaszcza przysiółka Bukowiec,
zainicjował i uczestniczył czynnie w: rozbudowie szkoły, budowie ośrodka
zdrowia oraz drogi łączącej Porąbkę z Czańcem. Urodził się w Porąbce.
126
16.01 – 10 lat temu (2010) odbył się I. Regionalny Kongres Kobiet
Podbeskidzia, którego celem była promocja działań na rzecz równouprawnienia
i zachęcania kobiet do aktywizacji społecznej.
17.01 – 105. rocznica śmierci Leonarda Demela von Elswehra (1856–1915),
adwokata, burmistrza Cieszyna (1892–1915), posła do parlamentu austriackiego.
Strzegł niemieckiego charakteru miasta. Przeciwnik polskiego odrodzenia
narodowego na Śląsku. Zwalczał Miarkę, Świeżego, Stalmacha, Londzina.
Wybudował w Cieszynie nową szkołę ludową, pocztę, elektrownię, linię
tramwajową, nowy wodociąg miejski, rzeźnię i koszary. Urodził się i zmarł
w Cieszynie.
18.01 – 95. rocznica urodzin Anny Szczotki (1925-), rzeźbiarki ludowej,
hafciarki i poetki. Urodziła się w Kamesznicy Górnej.
18.01 – 80. rocznica śmierci Ferdynanda Sznajdrowicza (1886–1940), księdza
kanonika, działacza społecznego i spółdzielczego, katechety. Proboszcz
w Lipowej (od 1924). Upiększył i doposażył kościół, zbudował dom parafialny,
zorganizował zespół teatralny. Działał w Radzie Gminy (inicjował budowy szkół
w Lipowej i Lipowej Dolnej, remizy i Domu Sokoła w Słotwinie). Prezes
lipowskiej Spółdzielni Jedność. Urodził się w Żywcu, zginął w Katowicach.
18.01 – 40. rocznica śmierci Józefa Gibasa (1900–1980), żołnierza, policjanta,
uczestnika bitwy o Monte Cassino. W czasie I wojny światowej walczył
w wadowickim 12 pp na Śląsku Cieszyńskim, a w 1920 z 3 Pułkiem Strzelców
Podhalańskich walczył z bolszewikami. Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari.
Więziony przez Rosjan w obozie w Kozielsku. Przeszedł szlak bojowy
z Armią Polską gen. Andersa. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari,
Krzyżem Monte Cassino. Urodził się w Ślemieniu, zmarł w Żywcu.
18.01 – 25. rocznica śmierci Adama Hławiczki (1908–1995), pastora, muzyka
organisty. Od 1945 pracował na Górnym Śląsku, w Katowicach i Tarnowskich
Górach w parafiach Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Autor śpiewnika dla
dzieci i młodzieży. Urodził się w Cieszynie, zmarł w Wiśle.
19.01 – 575 lat temu (1445) z dzielnicy śląskiej wyodrębniono księstwo
toszeckie, oświęcimskie i zatorskie, w dokumencie dotyczącym podziału
wymieniono także osadę Porąbka.
127
19.01 – 110. rocznica urodzin Henryka Biłki (1910–1978), poety ludowego,
pracownika leśnego. Samouk. W Stryszawie prowadził społecznie bibliotekę.
Pracował w redakcjach bielskich pism lokalnych. Debiutował w 1929 w piśmie
„Rola”. Wiersze publikował w czasopismach: „Gronie”, „Życie Ziemi
Żywieckiej” oraz w antologiach poezji ludowej. Wydawał także pojedyncze
tomiki, m.in. Spłynęło latami. Założyciel grupy literackiej Gronie (1957). Urodził
się w Stryszawie, zmarł w Andrychowie.
19.01 – 5. rocznica śmierci Józefa Hołarda (1957–2015), artysty, malarza,
grafika, plakacisty, pedagoga. Profesor cieszyńskiej Filii Uniwersytetu Śląskiego.
Wielokrotnie nagradzany i wyróżniany na festiwalach sztuki w kraju i na świecie.
Urodził się w Oświęcimiu, zmarł w Cieszynie.
20.01 – 150. rocznica urodzin Franciszka Friedela (1870–1947), polityka,
redaktora pism polskich. Założyciel nowej grupy politycznej tzw. radykałów
frysztackich Freidlowcy i pisma „Głos Ludu Śląskiego” (redaktor i wydawca).
Założył zrzeszenie oświatowe Jedność. W Stanach Zjednoczonych wydawał
polskie czasopisma. Urodził się w Marklowicach Górnych, zmarł w Pine Beatch
w USA.
20.01 – 55. rocznica śmierci Józefa Szczotki (1893–1965), nauczyciela,
działacza kulturalnego w Milówce, poety, legionisty. Zwany milówczańskim
Sabałą. Założyciel m.in. chóru, zespołu teatralnego i Związku Strzeleckiego.
Autor Pieśni o Milówce i Wesela Górali od Żywca. Jego imię nosi ZPiT Wierchy.
Urodził się i zmarł w Milówce.
20.01 – 25. rocznica śmierci Pawła Ruckiego (1904–1995), gawędziarza, poety.
Ukończył szkołę ludową. Członek zespołu regionalnego Jaworzynka i Klubu
Literackiego w Istebnej. W „Głosie Ziemi Cieszyńskiej” opublikowano około 300
jego gawęd. Nagrał wiele gawęd dla katowickiej rozgłośni Polskiego Radia.
Kilkadziesiąt jego gawęd zamieszczono w antologii Beskidzkie opowieści ludowe.
Urodził się i zmarł w Jaworzynce.
21.01 – 115. rocznica urodzin Władysława Miodońskiego (pseud. Kordian ;
1905–1992), założyciela i komendanta Związku Strzeleckiego w Żywcu,
współtwórcy organizacyjnych zrębów AK w Żywcu.
22.01 – 70. rocznica urodzin Kazimierza Gajewskiego (1950-), fotografa.
Współzałożyciel Beskidzkiego Towarzystwa Fotograficznego i jego aktywny
działacz. Urodził się w Stanisławie k. Kalwarii Zebrzydowskiej.
128
23.01 – 140. rocznica urodzin Wiktora Kiszy (1880–1954), nauczyciela,
muzyka. Uczył m.in. w szkołach w Nawsiu, Cierlicku, Stonawie, gdzie zakładał
chóry i orkiestry. Zbieracz pieśni i tańców ludowych. Uczył w Państwowym
Gimnazjum im. A. Osuchowskiego. Organista i dyrygent chóru Towarzystwa
Śpiewaczego Lutnia. Dokumentował folklor muzyczny Istebnej. Zbiór 250 pieśni
zaginął, część opublikowana została pt. Pieśni ludowe z polskiego Śląska. Urodził
się i zmarł w Cieszynie.
23.01 – 125. rocznica urodzin Pawła Stellera (1895–1974), grafika,
drzeworytnika, pedagoga, kartografa. Uczeń Władysława Skoczylasa. Krytycy
zachodni nazywali go „polskim” lub „śląskim Dürerem”, a polscy krytycy
„śląskim Skoczylasem”. Uwieczniał piękno Śląska Cieszyńskiego (szczególnie
twarze górali). Autor pierwszej samochodowej mapy Polski. Urodził się
w Ustroniu-Hermanicach, zmarł w Katowicach.
23.01 – 125. rocznica urodzin Karola Krokera (1895–1965), działacza
turystycznego. Gospodarz schroniska na Przysłopie pod Baranią Górą. Wytyczył
tam szlaki turystyczne letnie i zimowe. Zbudował skocznię narciarską Ślązaczka.
Wiceprezes Ligi Popierania Turystyki w Cieszynie. Urodził się w Brennej, zmarł
w Cieszynie.
23.01 – 55. rocznica śmierci Roberta Kożusznika (1885–1965), nauczyciela,
działacza oświatowego. Nauczyciel i działacz Polskiego Towarzystwa
Pedagogicznego oraz przewodniczący Polskiego Komitetu Plebiscytowego
w Suchej Średniej i Dolnej. Po opuszczeniu Śląska Cieszyńskiego pracował
w Działdowie. W czasie okupacji brał udział w tajnym nauczaniu. Urodził się
w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Tomaszowie Mazowieckim.
24.01 – 155. rocznica śmierci Georga Pellara (1812–1865), nauczyciela
w szkołach ewangelickich w Międzyrzeczu, Komorowicach i Białej. Urodził się
w Cisownicy na Śląsku Cieszyńskim.
25.01 – 5. rocznica śmierci Urszuli Janickiej-Krzywdy (1949–2015), etnografki,
folklorystki, dziennikarki, kustosza. Autorka publikacji dotyczących, m.in.
karpackiej kultury ludowej, wierzeń, obrzędów, zbójnictwa: Niespokojne
Karpaty, czyli rzecz o zbójnictwie, Opowieści halnego wiatru, Legendy spod Tatr
i Beskidów. Kierowniczka zespołu regionalnego Juzyna z Zawoi. Organizatorka
Międzynarodowych Festiwali Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem. Urodziła
się w Zawoi.
129
26.01 – 145. rocznica urodzin Jana Matuli (1875–1946), pedagoga, bibliofila,
kronikarza. Nauczyciel i kierownik polskiej szkoły w Łyżbicach (1897–1927).
Autor podręczników szkolnych: Elementarz dla polskich szkół ludowych,
Historia biblijna. Kolekcjoner dokumentów regionalnych: polskich, czeskich
i niemieckich książek, map, gazet ze Śląska Cieszyńskiego. Urodził się
w Gumnach k. Cieszyna. Zmarł w Trzyńcu.
26.01 – 30. rocznica śmierci Alfreda Kocura (1905–1990), nauczyciela.
Pracował w Boguminie, Rychwałdzie i Ostrawie. Komendant męskich drużyn
Hufca Harcerskiego obwodu bogumińskiego. Więzień obozów koncentracyjnych
w Oświęcimiu i Mauthausen-Gusen. Po wojnie organizował polskie szkolnictwo
w Boguminie. Członek ZG PZKO, przewodniczący bogumińskiego koła PZKO .
Urodził się w Rychwałdzie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Boguminie.
26.01 – 20. rocznica śmierci Adolfa Pilcha (1914–2000), cichociemnego,
żołnierza AK na Wileńszczyźnie. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939.
Walczył w powstaniu warszawskim. Od 1945 przebywał na emigracji.
Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V Klasy i czterokrotnie Krzyżem
Walecznych. Autor wspomnień: Partyzanci trzech puszcz. Urodził się w Wiśle,
zmarł w Londynie.
27.01 – 75. rocznica wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-
Birkenau przez wojska ZSRR (1945).
27.01 – 55. rocznica śmierci Feliksa Olszaka (1904–1965), metalurga, rektora
AGH. Kierownik produkcji huty Baildon w Katowicach. Dyrektor techniczny
i kierownik budowy huty Stalowa Wola. Dyrektor huty w Trzyńcu. W czasie
II wojny światowej walczył w Anglii. Wykładowca i rektor Akademii Górniczo-
Hutniczej w Krakowie. Autor patentów, ok. 300 prac z zakresu metalurgii.
Urodził się w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Krakowie.
28.01 – 20. rocznica śmierci Kazimierza Szczurka (1925–2000), prozaika,
poety, tłumacza (esperanto), publicysty. Bibliotekarz, działacz kulturalny
i regionalny. Redaktor i współautor wydawnictw o szkolnictwie cieszyńskim.
Urodził się i zmarł w Cieszynie.
29.01 – 110. rocznica urodzin Roberta Kożusznika (1910–1996), profesora
medycyny, działacza społecznego i politycznego. Ochotnik WP w kampanii
wrześniowej 1939. W Wielkiej Brytanii tworzył administrację rządową (m.in.
naczelny lekarz Polskiej Marynarki Handlowej). W Polsce wiceminister zdrowia
(1946–1959), poseł na Sejm. Uczestnik prac powołujących Światową Organizację
Zdrowia WHO, działacz UNICEF-u. Urodził się w Suchej Dolnej na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Warszawie.
130
29.01 – 75. rocznica urodzin Józefa Przybyły (1945–2009), skoczka
narciarskiego, olimpijczyka, trenera. Zawodnik m.in. LKS Klimczok Bystra
(1956–1973). Kilkakrotny mistrz i wicemistrz Polski, reprezentant kraju.
Uczestnik igrzysk olimpijskich w Innsbrucku (1964) i Grenoble (1968). Asystent
trenera kadry narodowej Tadeusza Kołdera. Urodził się w Bystrej Śląskiej, zmarł
w Buczkowicach.
29.01 – 30. rocznica śmierci Stefanii Bodzek (1905–1990), działaczki PCK
i klubów Honorowych Dawców Krwi. Założycielka i przewodnicząca pierwszego
w Żywcu i powiecie żywieckim zakładowego koła PCK (Żywieckie Zakłady
Papiernicze, 1950). Współorganizatorka pierwszej w mieście i powiecie
zbiorowej akcji honorowego krwiodawstwa w zakładzie (akcja prowadzona
w latach 1961–1990) i pierwszego zakładowego klubu HDK. Urodziła się
w Pewli Wielkiej, zmarła w Żywcu.
31.01 – 120. rocznica urodzin Franciszka Edelmanna (1900–1991), kupca,
działacza społeczności żydowskiej, przewodniczącego Kongregacji Wyznania
Mojżeszowego w Bielsku-Białej. Związany z Bielskiem od okresu
międzywojennego. Ostatni przewodniczący Bractwa Pogrzebowego Chewra
Kadisza. Urodził się w Wiedniu, zmarł w Bielsku-Białej.
31.01 – 75. rocznica śmierci Jerzego Nikodema (1885–1945), pisarza i poety.
Polski działacz narodowy i polityczny na Śląsku Cieszyńskim. Debiutował
dramatem Ondraszek na łamach „Zarania Śląskiego”. Urodził się w Gródku
k. Jabłonkowa, zginął w KL Dachau.
31.01 – 65. rocznica śmierci Walentego Bednarza (1896–1955), kupca,
uczestnika powstania wielkopolskiego i śląskiego, kaprala artylerii. Związany
z Cieszynem, działał społecznie, m.in. założył koło Macierzy Szkolnej w Bobrku.
Współpracował z burmistrzem Cieszyna Rudolfem Halfarem i posłem Wiktorem
Satarą. Współredagował „Głos Stanu Średniego”. Urodził się w Rakoniewicach,
zmarł w Cieszynie.
31.01 – 40. rocznica śmierci Karola Dostala (1907–1980), lekarza. Służył
w 4 PSP w Cieszynie, pracował w Szpitalu Śląskim. Uczestnik kampanii
wrześniowej 1939, lekarz chirurg w szpitalach jenieckich i wojskowych. Od 1946
w Cieszynie. Inicjator zakładania ośrodków zdrowia w małych miejscowościach.
Ordynator Oddziału Skórno-Wenerycznego w Szpitalu Śląskim. Urodził się
w Pietwałdzie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
131
LUTY
01.02 – 100. rocznica śmierci Jana Martynka (1862–1920), nauczyciela.
W latach 1881–1897 pracował w Istebnej, następnie kierował szkołą
w Ogrodzonej. Współzałożyciel Kółka Rolniczego w Istebnej i kasy Reiffensena
w Ogrodzonej. Propagator oświaty rolniczej i idei oszczędzania wśród
mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. Wybitny pomolog, w swoim sadzie
przeprowadzał doświadczenia z zakresu sadownictwa i warzywnictwa. Urodził
się w Mostach k. Jabłonkowa, zmarł w Ogrodzonej.
01.02 – 95. rocznica urodzin Aleksandra Franty (1925–2019), architekta,
laureata Honorowej Nagrody SARP (1975). Prowadził samodzielną autorską
Pracownię Projektów Budownictwa Ogólnego (PPBO) w Katowicach.
Przewodniczący katowickiego oddziału SARP. Wykładowca na Wydziale
Architektury Politechniki Śląskiej. Główne dzieła: dom wczasowy
Transportowiec w Bielsku-Białej Mikuszowicach, dom wczasowy Związku
Nauczycielstwa Polskiego w Ustroniu, Dzielnica Leczniczo-Rehabilitacyjna na
Zawodziu w Ustroniu. Urodził się w Krakowie.
01.02 – 85. rocznica urodzin Czesława Parysza (1935-), publicysty, poety,
prozaika. Założyciel grupy literackiej im. Ignacego Fika (1968) w Oświęcimiu.
Założyciel i wieloletni prezes grupy literackiej Wyraz w Kętach (1972).
Debiutował w 1965. Urodził się w Przecieszynie.
01.02 – 70. rocznica urodzin Kazimierza Nycza (1950-), księdza, dr teologii,
kardynała. Arcybiskup metropolita warszawski (od 2007). Ordynariusz wiernych
obrządku wschodniego w Polsce. Absolwent LO im. M. Curie-Skłodowskiej
w Czechowicach-Dziedzicach. Urodził się w Starej Wsi k. Wilamowic.
02.02 – 125. rocznica śmierci Albrechta Fryderyka Habsburga (1817–1895),
księcia cieszyńskiego (1847–1895), austriackiego księcia, generała feldmarszałka.
Właściciel dworu starostów lipnickich (od 1885 własność Zgromadzenia Córek
Bożej Miłości). Założyciel browaru w Żywcu.
02.02 – 105. rocznica urodzin Karola Stryji (1915–1998), dyrygenta,
kompozytora, profesora i pedagoga. Ukończył Wydział Pedagogiczny Śląskiego
Konserwatorium Muzycznego w Katowicach (1939), a w 1951 studia z zakresu
dyrygentury. Karierę dyrygenta rozpoczął w 1937 w chórze Echo w Łaziskach
Górnych. Pracował w Filharmonii Śląskiej w Katowicach. Pomysłodawca
Międzynarodowego Konkursu Dyrygenckiego im. Grzegorza Fitelberga
w Katowicach. Laureat Nagrody im. Wojciecha Korfantego (1998, pośmiertnie).
Urodził się w Cieszynie, zmarł w Katowicach.
132
02.02 – 105. rocznica śmierci Józefa Zaleskiego (1850–1915), lekarza,
publicysty. Działacza Towarzystwa Rolniczego. W 1889 osiadł w Puńcowie
i stworzył wzorcowe gospodarstwo rolne. Hodował gołębie, co było nowością na
Śląsku Cieszyńskim. Popularyzator oświaty rolniczej oraz cieszyńskiego
piśmiennictwa. Autor m.in. Ondraszka. Urodził się we Włodawie, zmarł
w Cieszynie.
02.02 – 85. rocznica urodzin Józefa Kani (1935–1972), nauczyciela. Kierownik
szkoły w Cięcinie Górnej od 1960. Rozbudował szkołę i uporządkował zaplecze.
Radny, inicjator elektryfikacji przysiółków Cięciny, regulacji potoku Cięcinka.
Urodził się w Cięcinie, zmarł w Żywcu.
02.02 – 40. rocznica śmierci Ludwika Koconia (1918–1980), nauczyciela.
Kierownik SP w Rajczy Dolnej i SP nr 1 w Rajczy. Rozbudował szkołę,
zorganizował spółdzielnię uczniowską. Urodził się w Ujsołach.
06.02 – 105 lat temu (1915) według ustnych przekazów komendant Józef
Piłsudski obradował w Pałacu Czeczów w Kozach.
06.02 – 135. rocznica urodzin Oskara Michejdy (1885–1966), pastora, pisarza,
publicysty. Działacz narodowy po stronie czechosłowackiej Śląska
Cieszyńskiego, m.in. założyciel i prezes Towarzystwa Ewangelickiego Oświaty
Ludowej. Redaktor polskiego pisma „Ewangelik”. Więzień obozów
koncentracyjnych w Dachau i Mauthausen-Gusen. Autor m.in. opracowań
biograficznych wybitnych polskich ewangelików. Urodził się w Bystrzycy na
Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
08.02 – 110. rocznica urodzin Franciszka Gazdy (1910–1969), pedagoga,
animatora amatorskich zespołów artystycznych i życia kulturalnego, regionalisty.
Organizator SP w przysiółku Przysłop w Zawoi (1932). Założyciel zespołu pieśni
i tańca Babiogórcy, z którym wystąpił przed prezydentem RP Ignacym
Mościckim i prezydentem Warszawy Stefanem Starzyńskim. W czasie okupacji
działał w konspiracji. Zbieracz pieśni, obyczajów i obrzędów. Urodził się
w morawskiej Ostrawie, zmarł w Cieszynie.
08.02 – 55. rocznica śmierci Jana Kotasa (1879–1965), notariusza, działacza
społecznego i politycznego na Śląsku Cieszyńskim. Inicjator powstania Polskiego
Towarzystwa Turystycznego Beskid. Członek władz Macierzy Szkolnej. Należał
do PSL-u Piast, Narodowo-Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy (śląski odłam
BBWR). Poseł do Sejmu Śląskiego kilku kadencji. Przewodniczący
Cieszyńskiego Koła Prawników Demokratów. Urodził się w Rzece na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
133
09.02 – 75. rocznica śmierci Franciszka Michulca (1883–1945), działacza
samorządowego, posła na Sejm RP. Organizator i prezes OSP w Gilowicach
i Związku Strzeleckiego. Inicjator budowy szkoły i pomnika grunwaldzkiego.
Założyciel Kasy Stefczyka. W 1918 członek Powiatowej Rady Narodowej. Wójt
gminy Gilowice i radca Krakowskiej Izby Rolniczej. W czasie okupacji więzień
obozów koncentracyjnych Auschwitz, Dachau i Mauthausen-Gusen. Odznaczony
Srebrnym Krzyżem Zasługi. Urodził się w Gilowicach.
09.02 – 5. rocznica śmierci Romana Fristera (1928–2015), polsko-izraelskiego
dziennikarza i pisarza. Więzień obozów koncentracyjnych Mauthausen
i Auschwitz (uczestnik marszu śmierci). Od 1957 w Izraelu, m.in. dyrektor
Wyższej Szkoły Dziennikarskiej w Tel Awiwie. Korespondent Radia Wolna
Europa i polskiej sekcji BBC. Założyciel Fundacji Kultury Izrael-Polska. Urodził
się w Bielsku, zmarł w Warszawie.
10.02 – 120. rocznica urodzin Kazimierza Mitasińskiego (1900–1961),
inżyniera mechaniki, działacza kulturalnego, reżysera teatrów amatorskich.
Pracował w Żywieckiej Fabryce Papieru Solali, m.in. odbudowywał zakład,
uruchamiał linie produkcyjne. Racjonalizator, nauczyciel przedmiotów
zawodowych. Współorganizator i reżyser teatru amatorskiego w klubie
przyfabrycznym. Kierownik artystyczny i reżyser Teatru PDK ZZ im. S. Jaracza.
Urodził się i zmarł w Krakowie.
10.02 – 60 lat temu (1960) otwarto Pawilon Wystawowy ZPAP wybudowany
w miejscu bielskiej synagogi (obecnie Galeria Bielska BWA).
10.02 – 35. rocznica śmierci Karola Ferfeckiego (1909–1985), inżyniera
mechanika, malarza. Absolwent Państwowej Szkoły Przemysłowej w Bielsku.
Scenograf w krakowskich teatrach. Uprawiał malarstwo olejne (krajobrazy
i portrety). W latach 70. zamieszkał w Ustroniu. Urodził się w Wędryni na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Ustroniu.
11.02 – 75. rocznica wyzwolenia Bielska i Białej spod okupacji hitlerowskiej
(1945)
12.02 – 70. rocznica urodzin Bogdana Firli (1950-), muzyka, pedagoga.
Założyciel Cieszyńskiego Towarzystwa Gitarowego (1979), organizator
Tygodnia Muzyki Gitarowej. Artysta gitary – koncertował solo i w duecie
z Krystianem Fromeliusem. Urodził się w Cieszynie.
134
12.02 – 60. rocznica śmierci Pawła Myrdacza (1884–1960), nauczyciela,
muzyka. Kierownik szkoły w Suchej Górnej (1923–1939). Autor 10 pieśni do
słów Henryka Jasiczka Echo znad Olzy oraz Wesela Cieszyńskiego. Homeopata.
Autor broszury Jak żyć, by dożyć 100 lat. Urodził się w Trzyńcu na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
12.02 – 40. rocznica urodzin Grzegorza Pilarza (1980-), siatkarza. Zawodnik
klubów siatkarskich, m.in. Jastrzębskiego Węgla, Zaksy Kędzierzyn-Koźle,
BBTS Bielsko-Biała (2014–2016). Reprezentant Polski w rozgrywkach Ligi
Światowej 2006 i 2007. Urodził się w Bielsku-Białej.
12.02 – 15. rocznica śmierci Wincentego Bąkosza (1937–2005), malarza,
rzeźbiarza, szybownika, bibliofila. Związany z Ustroniem i Wisłą. Członek
Komitetu Organizacyjnego TKB w Wiśle (od 1964). Współzałożyciel
wiślańskiego Stowarzyszenia Twórczego Brzimy. Uprawiał malarstwo olejne
(pejzaż beskidzki, portrety postaci z regionu, martwa natura). Urodził się
w Chorzowie, zmarł w Wiśle.
13.02 – 75. rocznica powstania jednostki Zawodowej Straży Pożarnej
w Bielsku-Białej (1945).
15.02 – 365. rocznica urodzin Jerzego Fryderyka Bludowskiego (1655–1730),
barona, kuratora ewangelickiego Kościoła Jezusowego w Cieszynie. Właściciel
Bąkowa, Drogomyśla, Pierśćca, Pruchnej, Rychwałdu, Wielkich i Małych Ochab.
Fundator ołtarzy w kościele ewangelickim w Cieszynie i Hażlachu. Inicjator
i założyciel biblioteki zborowej (część zachowanych ksiąg znajduje się
w zbiorach obecnej biblioteki Tschamera w Cieszynie). Pochowany w Cieszynie.
15.02 – 150. rocznica śmierci Antoniego Krząstkiewicza (1790–1870), malarza
żywieckiego. Tworzył obrazy o tematyce religijnej zamawiane do kościołów na
terenie Żywiecczyzny, m.in. w Lachowicach, Milówce, Rychwałdzie i Żywcu.
Ojciec Wincentego Krząstkiewicza, również malarza. Urodził się i zmarł
w Żywcu.
15.02 – 40. rocznica urodzin Przemysława Redkowskiego (1980-), aktora
filmowego i teatralnego. Związany z krakowskim Teatrem Bagatela. Występuje
także w serialach, m.in. Barwy szczęścia, Kamienie na szaniec, Bodo. Urodził się
w Bielsku-Białej.
15.02 – 20. rocznica śmierci Joanny Kwiatkowskiej (1940–2000), działaczki
społeczno-kulturalnej, instruktorki teatralnej, reżyserki sztuk teatralnych.
Absolwentka cieszyńskiej Filii Uniwersytetu Śląskiego. Od 1958 związana z
Bielskiem. Prowadziła działalność na rzecz młodzieży, m.in. w Domu Kultury
Włókniarzy. Urodziła się we Flisach, zmarła w Bielsku-Białej.
135
15.02 – 15. rocznica śmierci Władysława Kastelika (1919–2005), rzeźbiarza,
malarza, muzyka, twórcy starych instrumentów ludowych. Członek
Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Artysta uprawiał głównie sztukę sakralną.
Znany z rzeźby figuralnej i płaskorzeźby. Tworzył również meble i lampy
o zdobieniach regionalnych. Prace jego autorstwa można oglądać w Sali
Miłośników Ziemi Żywieckiej w Żywcu, a także w Muzeum na Zamku
w Bielsku-Białej. Urodził się w Gilowicach.
16.02 – 180. rocznica śmierci Jury (Jerzego) Gajdzicy (1777–1840), chłopa
pańszczyźnianego pochodzącego z Cisownicy, rolnika, furmana, bibliofila,
posiadającego pokaźną bibliotekę. Autor najstarszego ekslibrisu, najstarszego
chłopskiego znaku własnościowego w Polsce. Autor „zapiśnika”, będącego
pierwszym znanym pamiętnikiem chłopa polskiego Dla pamięci rodu ludzkiego.
Urodził się i zmarł w Cisownicy.
16.02 – 55. rocznica śmierci Franciszka Groëra (1887–1965), lekarza pediatry
urodzonego w Bielsku, członka PAN, profesora Uniwersytetu Jana Kazimierza
we Lwowie, dyrektora Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie, artysty
fotografika. Autor około 250 prac naukowych, twórca tzw. alergometrii.
17.02 – 115. rocznica urodzin Stefanii Bodzek (1905–1990), działaczki PCK
i klubów Honorowych Dawców Krwi. Założycielka i przewodnicząca pierwszego
w Żywcu i powiecie żywieckim zakładowego koła PCK (Żywieckie Zakłady
Papiernicze, 1950). Współorganizatorka pierwszej w mieście i powiecie
zbiorowej akcji honorowego krwiodawstwa w zakładzie (akcja prowadzona
w latach 1961–1990) i pierwszego zakładowego klubu HDK. Urodziła się
w Pewli Wielkiej, zmarła w Żywcu.
18.02 – 65. rocznica śmierci Tadeusza Michejdy (1895–1955), architekta,
malarza. Ochotnik Legionów Polskich. Walczył w 1919 z Czechami o Śląsk
Cieszyński. Uczestnik akcji plebiscytowych i III powstania śląskiego. Inicjator
utworzenia Wolnej Szkoły Malarstwa im. A. Gierymskiego w Katowicach.
Urodził się w Olbrachcicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Iwoniczu Zdroju.
19.02 – 55. rocznica śmierci Oskara Michejdy (1885–1965), pastora, pisarza,
publicysty. Działacz narodowy po stronie czechosłowackiej Śląska
Cieszyńskiego, m.in. założyciel i prezes Towarzystwa Ewangelickiego Oświaty
Ludowej, redaktor polskiego pisma „Ewangelik”. Więzień obozów
koncentracyjnych w Dachau i Mauthausen-Gusen. Autor m.in. opracowań
biograficznych wybitnych polskich ewangelików. Urodził się w Bystrzycy na
Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
136
19.02 – 45. rocznica urodzin Łukasza Golca (1975-), muzyka popowego
i jazzowego. Wokalista, trębacz, kompozytor. Jeden z liderów zespołu Golec
uOrkiestra. Współzałożyciel Fundacji Braci Golec i wydawnictwa Golec
Fabryka. Brat bliźniak Pawła. Pochodzi z Milówki. Urodził się w Żywcu.
19.02 – 45. rocznica urodzin Pawła Golca (1975-), muzyka popowego
i jazzowego. Jeden z liderów zespołu Golec uOrkiestra. Współzałożyciel Fundacji
Braci Golec i wydawnictwa Golec Fabryka. Brat bliźniak Łukasza. Pochodzi
z Milówki. Urodził się w Żywcu.
20.02 – 110. rocznica urodzin Rudolfa Kowali (1910–1994), stolarza, narciarza,
działacza ruchu oporu, działacza sportowego i strażackiego. W okresie II wojny
światowej pod pseud. „Gospodarz” działał w Związku Walki Zbrojnej. Więzień
obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Inicjator i budowniczy (1933), a w 1947
pomysłodawca, sponsor i realizator przebudowy skoczni narciarskiej w Wiśle-
Malince. Prezes OSP. Urodził się i zmarł w Wiśle.
20.02 – 65. rocznica urodzin Krystyny Mikociak (1955-), regionalistki,
działaczki kulturalnej. Gromadzi materiały dotyczące kultury ludowej
Żywiecczyzny. Kierownik zespołu regionalnego Wierchy w Milówce. Dyrektorka
GOK-u w Zarzeczu i założycielka zespołu Magurzanie. Inicjatorka akcji ochrony
kultury ludowej w Łodygowicach. Urodziła się w Ciścu.
21.02 – 130. rocznica urodzin Karola Krygiela (1890–1914), nauczyciela. Uczył
w szkole nr 2 w Ustroniu (od 1909) i w domu sierot. Duchowy przywódca
Związku Młodzieży Ewangelickiej. Jako pierwszy wprowadził w ustrońskiej
szkole gimnastykę z dziewczętami. Skierowany na front w czasie I wojny
światowej, poległ w walce. Urodził się Suchej Średniej na Śląsku Cieszyńskim,
zginął 9 września 1914 w bitwie pod Kraśnikiem.
21.02 – 95. rocznica urodzin Kazimierza Szczurka (1925–2000), prozaika,
poety, tłumacza (esperanto), publicysty. Bibliotekarz, działacz kulturalny
i regionalny. Redaktor i współautor wydawnictw o szkolnictwie cieszyńskim.
Urodził się i zmarł w Cieszynie.
21.02 – 95. rocznica urodzin Mieczysława Peterka (1925–2008), fotografika
i regionalisty. Specjalizował się w fotografii krajoznawczej, zwłaszcza
w zabytkach architektury powiatu bielskiego. Dokumentalista w Państwowej
Służbie Ochrony Zabytków w Bielsku-Białej. Zilustrował wydawnictwa:
Architektura i urbanistyka Bielska-Białej, Ratusz Bielski, Rocznik Jasienicy 2000
oraz wiele katalogów i folderów bielskich artystów. Autor wspomnień
napisanych gwarą śląska cieszyńskiego Spóminki z downych roków. Urodził się
i zmarł w Bielsku-Białej.
137
21.02 – 50. rocznica śmierci Władysława Olearczyka (1898–1970), piłkarza,
trenera. Zawodnik Pogoni Lwów (1921–1929, następnie trener). Czterokrotnie
zdobywał tytuł mistrza Polski. Grał w reprezentacji kraju. Wiceprezes LKS
Pogoń Lwów. Urodził się w Przemyślu, zmarł w Cieszynie.
23.02 – 175. rocznica urodzin Wojciecha Mizi (1845–1927), samouka, działacza
ruchu ludowego, posła na Sejm Krajowy we Lwowie (1890–1895). Uczestnik
zgromadzenia chłopskiego w Nowym Sączu w 1893, na którym powołano
pierwszą chłopską organizację polityczną w Galicji – Związek Stronnictwa
Chłopskiego. Organizator kółek rolniczych w powiecie żywieckim. Członek
Rady Powiatowej w Żywcu. Wójt gminy Jeleśnia. Urodził się i zmarł w Jeleśni.
23.02 – 165. rocznica urodzin Maurice'a Bloomfielda (1855–1928), urodzonego
w Bielsku amerykańskiego językoznawcy, pochodzenia austriacko-żydowskiego.
Indolog i znawca sanskrytu.
23.02 – 130. rocznica urodzin Jana Białonia (1890–1957), działacza narodowego
i społecznego. Uczestnik wojny polsko-czeskiej w 1919 i akcji plebiscytowej na
Śląsku Cieszyńskim. Założyciel straży pożarnej w Harbutowicach (1927).
Właściciel największej na Śląsku Cieszyńskim cegielni w Nierodzimiu.
Odznaczony Medalem Niepodległości. Urodził się w Harbutowicach.
23.02 – 60. rocznica śmierci Ryszarda Kunickiego (pseud. Arystokrata, Cezary
Lubelski ; 1873–1960), lekarza, działacza narodowego, posła do parlamentu
austriackiego i Sejmu RP. Działał w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim wspólnie
z Tadeuszem Regerem. W czasie I wojny światowej związany z ruchem
niepodległościowym J. Piłsudskiego. Członek Rady Narodowej Księstwa
Cieszyńskiego. Urodził się w Tbilisi, zmarł w Warszawie.
24.02 – 75. rocznica wyzwolenia Jaworza spod okupacji hitlerowskiej (1945).
24.02 – 165. rocznica śmierci Wilhelma Raschke (1803–1855), pastora, poety,
działacza na rzecz mieszkańców. Pastor w Bystrzycy (od 1830). Walczył jako
homeopata z cholerą w 1831. Wprowadził w szkole polskie podręczniki,
zainicjował powstanie polskiej biblioteki pedagogicznej. Autor kazań, wierszy
świeckich i religijnych. Urodził się w Białej, zmarł w Bystrzycy nad Olzą.
25.02 – 85. rocznica urodzin Janusza Gaudyna (1935–1984), lekarza, pisarza,
działacza organizacji polonijnych na Zaolziu. Członek Polskiego Związku
Kulturalno-Oświatowego (PZKO). Autor fraszek i aforyzmów. Współzałożyciel
Grupy Literackiej 63 w Trzyńcu oraz sekcji literacko-artystycznej PZKO. Urodził
się w Katowicach Ochojcu, zmarł w Trzyńcu.
138
26.02 – 145. rocznica urodzin Józefa Raszki (1875–1929), malarza amatora,
homeopaty. Pasjonat fotografowania. Uczestnik wielu wystaw, zdobywca
licznych wyróżnień. Na płótnie odwzorowywał elementy utrwalone wcześniej
na fotografiach. Żył w zgodzie z naturą, leczył ziołami. Urodził się w Bystrzycy,
zmarł w Cieszynie.
26.02 – 140 rocznica śmierci Jana Śniegonia (1819–1880), nauczyciela,
działacza społecznego, pocztowca. Animator oświaty ludowej. Pracował
w szkole w Puńcowie i Ewangelickiej Szkole Ludowej w Wiśle (1851–1880).
Zainicjował powstanie biblioteki i szkolnego muzeum. Otworzył klasę „Pod
Pajtą” (1863). Radny Wydziału Gminnego. Inicjator założenia i kierownik poczty
w Wiśle. Urodził się w Gródku k. Jabłonkowa na Śląsku Cieszyńskim, zmarł
w Wiśle.
26.02 – 30. rocznica śmierci Stanisława Kąkola (1927–1990), dyrektora szkół na
Żywiecczyźnie, Inspektora Oświaty i Wychowania, inicjatora budowy m.in.
Technikum Rolniczego i Liceum Ogólnokształcącego w Milówce.
Przewodniczący Gminnej Rady Narodowej w Milówce. Urodził się i zmarł
w Milówce.
27.02 – 115. rocznica urodzin Karola Kubisza (1905–1981), pastora, publicysty.
Pastor w Pszczynie i Lwowie. Od 1946 proboszcz w Krakowie. Konsenior
Diecezji Krakowskiej. Wiceprezes Towarzystwa Mazurów i Warmiaków.
Pracował w Polskiej Radzie Ekumenicznej. Urodził się w Gnojniku na Śląsku
Cieszyńskim.
28.02 – 170. rocznica urodzin Juliana Ochorowicza (1850–1917), filozofa
i psychologa. Badacz zjawisk parapsychologicznych. W 1899 zamieszkał
w Wiśle w „Ochorowiczówce”, gdzie wspólnie z B. Hoffem projektował
i budował wille. Współzałożyciel Towarzystwa Miłośników Wisły. Urodził się
w Radzyminie, zmarł w Warszawie.
28.02 – 130. rocznica urodzin Romana Olszowskiego (1890–1957), rzeźbiarza,
nauczyciela. Absolwent i nauczyciel rzeźby w Szkole Przemysłu Drzewnego
w Zakopanem. Uczeń Władysława Skoczylasa. Wykonywał płaskorzeźby, figury
sakralne dla kaplic szpitalnych. Jego praca Wiraż zakupiona została do zbiorów
królewskich Rumunii, a w kościele w Murzasichlu znajduje się ołtarz drewniany
jego projektu i realizacji. Nauczyciel rzeźbiarza Antoniego Kenara. Urodził się
w Żywcu, zmarł w Krakowie.
28.02 – 100. rocznica urodzin Oswalda Madeckiego (1920–1985), lekarza,
świeckiego misjonarza. Twórca i wieloletni kierownik szpitala w Abeokucie.
Inicjator budowy Centrum Badań Gruźlicy, pierwszego w Afryce Zachodniej.
Urodził się w Cieszynie, zmarł w Nigerii.
139
28.02 – 30. rocznica śmierci Kornela Filipowicza (1913–1990), prozaika, poety,
scenarzysty. Debiutował w latach 30. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939,
więzień obozów koncentracyjnych. W twórczości nawiązywał do ziemi
cieszyńskiej (dzieciństwo i młodość spędził w Cieszynie). Przyjaźnił się
z Wisławą Szymborską, Tadeuszem Różewiczem, Julianem Przybosiem. Urodził
się w Tarnopolu, zmarł w Krakowie.
29.02 – 160. rocznica śmierci Georgea Bridgetowera (1778–1860), brytyjskiego
wirtuoza skrzypiec i kompozytora karaibsko-niemieckiego pochodzenia. Urodził
się w Białej w Galicji, zmarł w Londynie.
MARZEC
01.03 – 235. rocznica urodzin Albina Heinricha (1785–1864), nauczyciela,
geologa i mineraloga. Pracował w gimnazjum katolickim jako nauczyciel
i zastępca Leopolda Szersznika. Po jego śmierci został pierwszym kustoszem
i bibliotekarzem w muzeum. Autor pierwszego Zarysu historii Księstwa Cieszyńskiego. Urodził się we Frydlandzie na Morawach, zmarł w Brnie.
01.03 – 75. rocznica urodzin Jadwigi Smykowskiej (1945–2017), graficzki
drzeworytniczki, rzeźbiarki i malarki. Zasłynęła z drzeworytu sztorcowego.
Członkini Związku Polskich Artystów Plastyków oraz Międzynarodowego
Stowarzyszenia Drzeworytników XYLON. Brała udział w wielu wystawach
i konkursach krajowych oraz międzynarodowych. Laureatka Wielkiej Nagrody
Ondraszka (1978 i 1985) oraz nagrody zarządu okręgu ZPAP w Bielsku-Białej
za całokształt pracy twórczej (2010).
02.03 – 115. rocznica urodzin Ludwika Kubaszczyka (1905–1984), rolnika,
twórcy ludowego, rzeźbiarza, malarza i gawędziarza. Współorganizator zespołu
regionalnego Koniaków. Twórca drewnianych zabawek, ptaszków
i przedmiotów użytkowych. Znany głównie z masek obrzędowych. Jeden
z największych twórców ludowych Beskidu Śląskiego. Urodził się
w Koniakowie, zmarł prawdopodobnie w Koniakowie.
03.03 – 315. rocznica śmierci Sebastiana Szałdrzyńskiego (1650–1705),
księdza. Proboszcz kościoła św. Wojciecha w Jeleśni (1687–1705). Zbudował
nowy kościół (1693–1702), istniejący do dziś. Urodził się i zmarł w Żywcu.
140
03.03 – 125. rocznica urodzin Józefa Kreta (1895–1982), pedagoga, harcerza.
Uczestnik I wojny światowej. Nauczyciel gimnazjalny i akademicki
w Krakowie. Organizator Uniwersytetu Ludowego Ziemi Cieszyńskiej
w Górkach Wielkich (od 1939 w Nierodzimiu). Żołnierz kampanii wrześniowej
1939. Organizator Szarych Szeregów w Małopolsce. Więzień KL Auschwitz.
Uczył w Liceum Pedagogicznym w Cieszynie. Urodził się w Staromieściu k.
Krakowa, zmarł w Krakowie.
04.03 – 60. rocznica urodzin Kazimierza Matusznego (1960-), inżyniera,
polityka. Radny sejmiku śląskiego. Poseł na Sejm (2005–2011, 2015-). Urodził
się w Milówce.
04.03 – 50. rocznica urodzin Izabeli Kopeć (1970-), śpiewaczki operowej
(mezzosopran), wokalistki. Kompozytorka i producentka muzyczna. Nagrała
m.in. utwór Człowiek, który przyszedł z daleka z okazji beatyfikacji św. Jana
Pawła II. Urodziła się w Cieszynie.
05.03 – 40. rocznica śmierci Emila Błahuta (1912–1980), lekarza. Uczestnik
kampanii wrześniowej 1939, jeniec Stalagu II A w Neubrandenburgu. Pracował
w Szpitalu Śląskim (od 1952 jako ordynator Oddziału Chorób Zakaźnych),
kierował cieszyńskim Pogotowiem Ratunkowym. Prezes Powiatowego Zarządu
PCK, sekretarz Polskiego Towarzystwa Lekarskiego w Cieszynie. Urodził się
w Jaworzu Dolnym, zmarł w Cieszynie.
05.03 – 15. rocznica śmierci Dariusza Dziarmagi (1974–2005), piłkarza.
Reprezentant Polski juniorów. Zawodnik m.in. BBTS Bielsko-Biała (1999–
2002), Koszarawa Żywiec (2002–2003) oraz LKS Bestwina (2003–2005, także
trener). Urodził się w Chorzowie, zginął w Bestwinie.
06.03 – 110 lat temu (1910) założono Polskie Towarzystwo Turystyczne
Beskid w Cieszynie.
06.03 – 20 lat temu (2000) swoją działalność rozpoczęło Stowarzyszenie Kupiec
Beskidzki w Bielsku-Białej.
07.03 – 205. rocznica urodzin Hermana Kotschy'ego (1815–1897), pastora
ewangelickiego w Jaworzu (1837–1897). Wybudował szkoły w Jaworzu
i Jasienicy. Przebudował plebanię, wybudował wieżę kościelną, założył
cmentarze w Jasienicy, Jaworzu i Świętoszówce. Urodził się w Ustroniu, zmarł
w Jaworzu.
141
07.03 – 135. rocznica urodzin Eugeniusza Brzuski (1885–1938), księdza,
działacza narodowego, posła do Sejmu Śląskiego, wiceburmistrza Cieszyna.
Redaktor „Gwiazdki Cieszyńskiej”. Orędownik przyłączenia Śląska
Cieszyńskiego do Polski. Twórca biblioteki przy Towarzystwie Czytelni
Ludowych. Urodził się w Rychwałdzie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł
w Ogrodzonej.
08.03 – 130. rocznica urodzin Karola Banszela (1890–1941), pastora, pedagoga,
publicysty. Wikariusz w Orłowej na Śląsku Cieszyńskim, dyrektor
Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego w Ostrzeszowie. Uczestniczył
w pracach Komitetu Plebiscytowego. Od 1919 kapelan WP, starszy kapelan
wojskowy (w randze majora) w Krakowie i Lwowie. Urodził się w Mnisztwie
k. Cieszyna, zginął we Lwowie.
08.03 – 75. rocznica śmierci Mariana Antoniego Ruzamskiego (1889–1945),
malarza, literata. Uczeń m.in. Jacka Malczewskiego. Asystent na wydziale
architektury Politechniki Lwowskiej. Tworzył pejzaże i portrety oraz fraszki
i wiersze satyryczne. Przyjaciel Emila Zegadłowicza. Urodził się w Lipniku,
obecnie dzielnica Bielska-Białej. Zginął w obozie koncentracyjnym Bergen-
Belsen.
08.03 – 70. rocznica urodzin Stanisława Rydzonia (1950-), prawnika, polityka.
Radny Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bielsku-Białej (1984–1988).
Przewodniczący rady gminy w Oświęcimiu. Poseł na Sejm RP (2001–2011).
Urodził się w Brzezince k. Oświęcimia.
08.03 – 20. rocznica śmierci Elżbiety Bauer (1935–2000), nauczycielki,
choreografki. Założycielka Dziecięcego Zespołu Regionalnego Bukowe Gronicki.
Prowadziła Zespół Regionalny Brenna. Urodziła się we Lwowie, zmarła
w Brennej.
09.03 – 130. rocznica urodzin Józefa Kidonia (1890–1968), malarza portrecisty.
Uczestnik I wojny światowej (wykonywał rysunki dla prasy). Portretował znane
osobistości, m.in. wojewodę śląskiego Michała Grażyńskiego. Urodził się
w Rudzicy, zmarł w Warszawie.
10.03 – 30. rocznica śmierci Wilhelma Bartyzela (1909–1990), poety ludowego,
działacza społecznego i politycznego, więźnia Berezy Kartuskiej. Bliski
współpracownik Edwarda Zajączka, działacza OWP i SN. Prezes Katolickiego
Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej w Zawoi. Publikował w czasopismach m.in.
w „Dzwonie Niedzielnym”, „Przyjacielu Młodzieży”. Współzałożyciel grupy
literackiej Gronie w Żywcu. Urodził się i zmarł w Zawoi.
142
11.03 – 105. rocznica urodzin Józefa Matysiaka (1915–1996), fotografa,
pszczelarza. Od 1933 fotoreporter wojskowy w 4 Pułku Strzelców Podhalańskich
w Cieszynie. Członek Cieszyńskiego Towarzystwa Fotograficznego. Zajmował
się tematyką wojskową. Zgromadził zbiory fotografii związane z 4. PSP.
Prowadził sekcję szachową w KS Piast. Urodził się w Tomaszowie
Mazowieckim. Zmarł w Cieszynie.
11.03 – 50. rocznica urodzin Bernadety Bocek-Piotrowskiej (1970-), biegaczki
narciarskiej, olimpijki. Zawodniczka MKS Istebna (1984–1987) i BBTS
Włókniarz Bielsko-Biała (1988–1989). 19-krotna mistrzyni Polski, 11-krotna
wicemistrzyni Polski, mistrzyni Słowacji. 3-krotna uczestniczka igrzysk
olimpijskich w: Albertville (1992), Lillehamer (1994) i Nagano (1998). Urodziła
się w Istebnej.
12.03 – 60. rocznica śmierci Franciszka Dala (1908–1960), introligatora. Polski
działacz narodowy i społeczny na Zaolziu. Komendant Hufca Harcerskiego
w Orłowej. Uczestnik II wojny światowej. Więzień obozu koncentracyjnego
Dachau. Pracował m.in. w PZKO w Czeskim Cieszynie. Urodził się w Dąbrowie
Górniczej, zmarł w Ostrawie.
12.03 – 50. rocznica śmierci Antoniego Biłki (1906–1970), rzeźbiarza
i pedagoga, wykładowcy rzeźby w Liceum Sztuk Plastycznych w Bielsku-Białej.
Autor pomnika ku czci ofiar wojny i zmarłych w hitlerowskich kaźniach
mieszkańców gromady odsłoniętego w Komorowicach w 1967.
13.03 – 105. rocznica urodzin Józefa Gajdy (1915–2004), ekonomisty,
nauczyciela akademickiego. Uczestnik walk w kampanii wrześniowej 1939.
Stypendysta Fundacji Forda. Rektor Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Krakowie
(1968–1972). Urodził się w Janowicach, zmarł w Krakowie.
13.03 – 85. rocznica urodzin Józefa Świerka (1935–2013), grafika i malarza.
Założyciel grupy plastyków Ondraszek (1968). Uprawiał malarstwo sztalugowe
i grafikę wydawniczą. Właściciel pracowni artystycznej. Związany z grupą
literacką Nadskawie z Wadowic. Urodził się w Bielsku-Białej Straconce.
13.03 – 10. rocznica śmierci Mariana Mieczysława Czulaka (1941–2010),
działacza społeczno-kulturalnego, regionalisty. Założyciel Koła Towarzystwa
Miłośników Ziemi Żywickiej w Porąbce (1977) oraz Towarzystwa Miłośników
Międzybrodzia (1985). Autor artykułów i książek dotyczących historii regionu.
Urodził się w Porąbce.
143
14.03 – 135. rocznica urodzin Józefa Kubisza (1885–1940), konsula RP
w Stanach Zjednoczonych. Od 1919 w polskiej służbie konsularnej w Nowym
Jorku i Pittsburgu. Znawca emigracji polskiej. Urodził się w Końskiej na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Chicago w USA.
14.03 – 60. rocznica urodzin Wojciecha Pazdura (1960–2013), dziennikarza,
poety, działacza opozycyjnego. Radny miasta i gminy Maków Podhalański.
Konferansjer makowskiej estrady Tygodnia Kultury Beskidzkiej (TKB). Urodził
się w Makowie Podhalańskim.
15.03 – 45. rocznica śmierci Tomasza Dziamy (1895–1975), nestora polskiego
mleczarstwa, prof. Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie (od
1947). Uczestnik I wojny światowej i III powstania śląskiego. Żołnierz AK,
walczył w Powstaniu Warszawskim (major). Organizator i dziekan Wydziału
Mleczarskiego w cieszyńskiej WSGW (1947–1950).Wpłynął na rozwój
mleczarstwa na terenie Śląska Cieszyńskiego. Urodził się we Lwowie, zmarł
w Olsztynie.
16.03 – 85. rocznica urodzin Józefa Huczka (1935–1972), skoczka
narciarskiego, zawodnika LZS Skrzyczne Szczyrk i WKS (1955–1957). Uczeń
Antoniego Wieczorka. Startował w Turnieju Czterech Skoczni (5. i 6.)
Olimpijczyk, uczestniczył w igrzyskach zimowych w Cortinie d'Ampezo (1956).
Urodził się w Bielsku-Białej, zmarł w Szczyrku.
16.03 – 70. rocznica urodzin Andrzeja Szewczyka (1950–2001), artysty
współczesnego, malarza, pedagoga. Twórca obrazów, rysunków, rzeźb, instalacji.
Związany z Galerią Foksal w Warszawie. Wystawiał w kraju i za granicą. Stała
ekspozycja jego prac znajduje się w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie.
Od 2017 jest patronem jednej z ulic Cieszyna. Urodził się w Katowicach
Szopienicach, zmarł w Cieszynie.
16.03 – 60. rocznica urodzin Mirosława Bochenka (1960-), prawnika, poety,
felietonisty. Związany z Bielskiem-Białą. Autor tekstów piosenek, tomików
wierszy Karkosz. Zbiór wierszy beskidzkich. Współpracował z tygodnikiem
„Gość Niedzielny” oraz regionalnym kwartalnikiem „Relacje Interpretacje”.
Wybitny Młody Bielszczanin – 1980. Za szczególne propagowanie w swojej
twórczości polskiej prowincji oraz za dotychczasowe publikacje książkowe,
otrzymał cenioną Nagrodę im. Władysława Orkana – Warszawa 2008. Urodził się
w Tarnowie.
17.03 – 400. rocznica śmierci Jana Sarkandra, św. (1576–1620), prezbitera,
męczennika, świętego, patrona Moraw i Śląska. Beatyfikowany w 1860 przez
papieża Piusa IX, kanonizowany w Ołomuńcu 21 maja 1995 przez papieża Jana
Pawła II. Urodził się w Skoczowie, zginął w Ołomuńcu.
144
18.03 – 35. rocznica śmierci Marii Czyżowej (1919–1985), pisarki.
Wykształcenie zdobywała w Szkole Wydziałowej im. M. Konopnickiej
w Cieszynie, Szkole Gospodarstwa Domowego sióstr Notre-Dame w Bielsku
i Szkole Rolniczej w Międzyświeciu. Propagatorka nowoczesnego rolnictwa. Po
II wojnie światowej była sekretarką w SP w Zabrzegu. Autorka wierszy
okolicznościowych i religijnych. Urodziła się w Zabrzegu.
19.03 – 125. rocznica urodzin Józefa Gabzdyla (1895–1937), nauczyciela,
skrzypka, działacza ruchu muzycznego. Uczestnik I wojny światowej (w niewoli
był dyrygentem chóru oficerów Polaków oraz skrzypkiem orkiestry symfonicznej
w Moskwie). W 1919 jako członek Polskiej Organizacji Wojskowej
zorganizował obronę południowej granicy Śląska Cieszyńskiego. Nauczyciel
w Instytucie Muzycznym w Bielsku, dyrygent chóru Echo. Urodził się
w Kończycach Wielkich, zmarł w Bielsku.
19.03 – 100. rocznica śmierci Karola Studenckiego (1861–1920), drukarza,
właściciela Drukarni Polskiej przy ulicy św. Jana w Bielsku-Białej.
19.03 – 40. rocznica urodzin Adriana Sikory (1980-), piłkarza. Zawodnik m.in.
Kuźni Ustroń i Podbeskidzia Bielsko-Biała. Grał m.in. w Górniku Zabrze,
hiszpańskim Realu Murcia i cypryjskim APOEL FC. Reprezentant Polski (2003).
Urodził się w Ustroniu.
20.03 – 115. rocznica śmierci Marii Wysłouchowej (1858–1905), nauczycielki,
publicystki, działaczki oświatowej. Odegrała dużą rolę w ruchu kobiecym
w Galicji. Związana ze Śląskiem Cieszyńskim w latach 1895–1897, dzięki
zaproszeniu od Franciszka Michejdy. Autorka rozprawki Przyczynki do opisu Wisły w Cieszyńskiem.
21.03 – 145. rocznica śmierci Jerzego Prutka (1807–1875), księdza,
wychowawcy młodzieży, filantropa. Dyrektor zakładu wychowawczego barona
Cselesty w Cieszynie. Poseł do Sejmu Krajowego w Opawie. Członek rady
miejskiej i honorowy obywatel Cieszyna. Jeszcze za jego życia ulica, przy której
mieszkał, nosiła nazwę Ojca Prutka. Urodził się i zmarł w Cieszynie.
21.03 – 75. rocznica urodzin Lidii Foryciarz (1945-), instruktorki filmu
i fotografii. Członkini Amatorskiego Klubu Filmowego Chemik w Oświęcimiu.
Fotografie jej autorstwa zamieszczone były w publikacjach o obozie Auschwitz-
Birkenau. Mieszkanka Oświęcimia.
22.03 – 60. rocznica urodzin Andrzeja Basika (1960-), judoki, olimpijczyka.
Zawodnik Gwardii Katowice i Gwardii Bielsko-Biała. Mistrz Polski w kategorii
do 95 kg (1986–1987). Brązowy medalista ME w kategorii open (1985 i 1987).
Uczestnik igrzysk olimpijskich w Seulu (1988). Urodził się w Wilkowicach.
145
24.03 – 55. rocznica śmierci Franciszka Syca (1886–1965), nauczyciela,
kierownika SP nr 2 w Łodygowicach, działacza społecznego. Uczył w SP
w Krzyżowej, Przyborowie, Biernej. Uczestnik I wojny światowej. Od 1925
kierownik w Łodygowicach (założył przedszkole i szkolny zespół teatralny,
zaprojektował przebudowę szkoły). Kierownik komitetu elektryfikacyjnego
Łodygowic. Urodził się k. Makowa Podhalańskiego, zmarł w Opolu.
25.03 – 15. rocznica śmierci Jerzego Białonia (1922–2005), ogrodnika, działacza
samorządowego i społecznego. Radny Wojewódzkiej Rady Narodowej
w Katowicach i Gromadzkiej RN w Skoczowie. Członek rad nadzorczych
w spółdzielczości. Sołtys Międzyświecia (od 1973, budowa gazo-i wodociągu,
nowej remizy strażackiej). Urodził się w Międzyświeciu.
28.03 – 65. rocznica śmierci Pawła Pszczółki (1888–1955), pedagoga, działacza
oświatowego. Kierował komitetem budowy śląskiego sanatorium dla dzieci
w Rabce. Zbieracz materiałów dotyczących historii oświaty. Autor pracy
Szkolnictwo powszechne województwa śląskiego (1936). Urodził się w Puńcowie,
zmarł w Cieszynie.
28.03 – 55. rocznica urodzin Tomasza Kolbusza (1965–2006), pioniera
polskiego Internetu. Dyrektor generalny Wydawnictwa Pascal. Współtwórca
i prezes Onet.pl. Urodził się w Bielsku-Białej, zmarł w Krakowie.
29.03 – 120. rocznica urodzin Heleny Podkulskiej (1900–1980), nauczycielki,
doktor filologii polskiej. Uczyła w Państwowym Gimnazjum i Liceum
im. M. Kopernika w Żywcu (1931–1939). Inicjatorka akcji odzyskiwania książek
z biblioteki gimnazjalnej przeznaczonych na przemiał. Uczestniczka tajnego
nauczania. Organizatorka i kierowniczka biblioteki szkolnej. Urodziła się w Jaśle,
zmarła w Żywcu.
29.03 – 75. rocznica śmierci Henryka Doffka (1909–1945), nauczyciela.
Kierownik Publicznej Szkoły Powszechnej w Bukowcu. W czasie okupacji
mieszkał w Sibicy. Aresztowany przez policję niemiecką 1939, został osadzony
w obozie koncentracyjnym w Dachau, gdzie przebywał rok. Po zwolnieniu
pracował w fabryce mebli w Cieszynie. Ponownie aresztowany i rozstrzelany na
cmentarzu żydowskim w Cieszynie. Urodził się w Rychwałdzie.
29.03 – 70. rocznica urodzin Zdzisława Byloka (1950–2019), wieloletniego
wójta gminy Jaworze (2002–2014). Prezes Lokalnej Grupy Rybackiej „Bielska
Kraina”. Radny Powiatu Bielskiego. Członek zarządu Śląskiego Związku Gmin
i Powiatów, działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego i prezes zarządu
gminnego OSP. Inicjator powstania w Jaworzu nowego gmachu Muzeum Fauny
i Flory Morskiej i Śródlądowej, animator Ligi Morskiej i Rzecznej w Jaworzu.
Pomysłodawca Tężni Zdrojowej w Jaworzu. Urodził się w Jasienicy.
146
30.03 – 85. rocznica urodzin Józefa Golca (1935–2017), pedagoga, nauczyciela
plastyki, artysty, działacza społecznego i turystycznego, instruktora harcerskiego.
Esperantysta i popularyzator esperanta. Szachista. Twórca ekslibrisów dla
esperantystów i judaiców. Popularyzator rodzinnego Śląska Cieszyńskiego.
Urodził się w Cieszynie, zmarł w Sopocie.
31.03 – 135. rocznica urodzin Jerzego Nikodema (1885–1945), pisarza i poety.
Polski działacz narodowy i polityczny na Śląsku Cieszyńskim. Debiutował
dramatem Ondraszek na łamach „Zarania Śląskiego”. Urodził się w Gródku
k. Jabłonkowa, zginął w KL Dachau.
31.03 – 125. rocznica śmierci Franciszka Zanibala (1805–1895), działacza
narodowego, homeopaty. Urzędnik Komory Cieszyńskiej w Błogocicach. Wraz
córkami pracował jako homeopata („Canibołki z Przykopy”). Członek wydziału
gminnego miasta Cieszyna, przeciwstawiał się wpływom germanofili w radzie.
Zmarł w Cieszynie.
KWIECIEŃ
01.04 – 305. rocznica śmierci Ondraszka (właśc. Andrzej Szebesta ; 1680–
1715), legendarnego zbójnika z gór Beskidu Morawsko-Śląskiego,
najprawdopodobniej narodowości węgierskiej.
01.04 – 135. rocznica urodzin Józefa Jarzyńskiego (1885–1965), nauczyciela.
Uczestnik I wojny światowej. Nauczyciel szkół średnich i wizytator w
województwie katowickim. W latach 1939–1947 organizował szkolnictwo
polskie na uchodźstwie, m.in. na Cyprze i w Rodezji. Od 1947 nauczyciel
przedmiotów humanistycznych, języka angielskiego i rosyjskiego oraz geografii
gospodarczej w Technikum Przemysłu Leśnego w Żywcu. Urodził się
w Warszowcach na Bukowinie. Pochowany na cmentarzu w Żywcu-Zabłociu.
01.04 – 80. rocznica śmierci Jana Szuścika (1879–1940), nauczyciela, działacza
politycznego. Uczył w Łazach i Boguminie. Podczas I wojny światowej jeniec na
Syberii. Dyrektor spółki spożywczej Apros w Bielsku. Członek Rady Narodowej
Księstwa Cieszyńskiego. Poseł do Sejmu Śląskiego. Dyrektor Zakładu
Wychowawczego w Cieszynie (1928–1935). Autor sztuk regionalnych dla
teatrów ludowych, m.in. Pańszczorze, Pani Wójtowa, Pamiętnik z wojny
i niedoli. W 1938 burmistrz Łazów. Aresztowany przez gestapo został
wywieziony do obozu koncentracyjnego. Urodził się w Krasnej-Gułdowach k.
Cieszyna, zginął w KL Oranienburg-Sachsenhausen.
147
02.04 – 115. rocznica urodzin Franciszka Bojdoła (1905–1942), księdza,
kapelana wojskowego 4 PSP w Cieszynie. Sługa Boży. Wizytator szkół
powszechnych, kapelan hufców harcerskich (męskiego i żeńskiego)
w Cieszynie. Walczył w kampanii wrześniowej 1939. Autor haseł w leksykonie
teologicznym wydawanym przez austriacką firmę Hedera. Urodził się w Wyrach,
zginął w KL Auschwitz.
02.04 – 80. rocznica śmierci Władysława Barteli (1896–1940), kapitana Wojska
Polskiego, legionisty. Żołnierz 4 Pułku Strzelców Podhalańskich w Cieszynie.
Uczestnik kampanii wrześniowej 1939. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Urodził się w Kętach, zginął w Katyniu.
02.04 – 30. rocznica śmierci Zofii Płanik (1910–1990), nauczycielki, kapitana
WP. Pracowała w szkołach w Żywcu i Zwardoniu. Od 1939 w konspiracyjnych
oddziałach TOW/ZWZ-AK. Kierowała siecią łączniczek w Obwodzie ZWZ-AK
Żywiec. Organizatorka tajnego nauczania w Rychwałdzie. Po wojnie związana
z Czorsztynem. Urodziła się w Rychwałdzie, zmarła w Kielcach.
02.04 – 15. rocznica śmierci Jana Pawła II (właśc. Karol Józef Wojtyła ; 1920–
2005), duszpasterza, filozofa, nauczyciela akademickiego, dramaturga, poety,
poligloty, arcybiskupa metropolity krakowskiego, kardynała. W 1978 wybrany na
papieża przyjął imię Jan Paweł II. Święty Kościoła katolickiego. Beatyfikowany
1.05.2011 przez papieża Benedykta XVI, kanonizowany 27.04.2014 przez
papieża Franciszka. Urodził się w Wadowicach, zmarł w Watykanie.
04.04 – 175. rocznica urodzin Jerzego Badury (1845–1911), pastora, działacza
narodowego, publicysty, redaktora czasopism, wizjonera. Założyciel tajnego
związku Wzajemność (w Cieszynie w 1863), współinicjator powstania
stowarzyszenia akademickiego Ognisko w Wiedniu. Przez swoją działalność
narodową nie otrzymał parafii na Śląsku Cieszyńskim, został pastorem polskiego
zboru w Międzyborzu. Urodził się w Drogomyślu, zmarł w Międzyborzu.
04.04 – 150. rocznica śmierci Teodora Józefa Schmidta (1803–1870), księdza,
dziekana dekanatu strumieńskiego, społecznika. Duszpasterz w parafiach Śląska
Cieszyńskiego (m.in. w Bielsku), od 1847 proboszcz w Zarzeczu. Inicjator
powstania Kasyna Rolniczego, przyłączenia części Chybia zw. Nowy Staw do
gminy, parafii i szkoły w Zarzeczu. Założyciel i autor kroniki parafialnej. Autor
śpiewanej do dziś pieśni (słów i muzyki) Modlitwa Pańska. Urodził się
w Cieszynie.
148
04.04 – 110. rocznica urodzin Kazimierza Kamieńskiego (1910–1943),
żołnierza ruchu oporu. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 w 3 Pułku
Strzelców Podhalańskich z Bielska. W czasie okupacji założył w Mysłowicach
tajną organizację niepodległościową (1940–1943). Więzień KL Auschwitz,
Mauthausen i Gusen, gdzie zginął rozstrzelany. Urodził się w Żywcu.
04.04 – 80. rocznica urodzin Franciszka Kępki juniora (1940–2001), pilota
szybowcowego i samolotowego, instruktora lotniczego, trenera polskiej
szybowcowej kadry juniorów, prezesa Aeroklubu Bielsko-Bialskiego. Absolwent
Liceum Ogólnokształcącego im. Antoniego Osuchowskiego w Cieszynie. W
wieku 10 lat wykonał samodzielny lot na szybowcu ABC nad Goleszowem. Za
zasługi dla lotnictwa otrzymał najwyższe odznaczenie – Medal Lillienthala.
Ośmiokrotny mistrz Polski, dwukrotny mistrz Europy, czterokrotny brązowy
medalista Mistrzostw Świata, rekordzista świata. Urodził się w Godziszowie,
zmarł w Skoczowie.
04.04 – 75. rocznica wyzwolenia Szczyrku spod okupacji hitlerowskiej (1945).
04.04 – 45. rocznica śmierci Jana Pilcha (1887–1975), nauczyciela, redaktora,
organisty. Walczył w I wojnie światowej. Uczył w szkołach powszechnych, m.in.
w Wiśle Centrum Pod Pajtą, Czechowicach, Jaworzu. Redagował miesięcznik
„Hejnał”. Urodził się i zmarł w Wiśle.
04.04 – 40. rocznica śmierci Władysława Szotkowskiego (1906–1980),
nauczyciela, architekta, działacza sportowego. Uczył m.in. w Koniakowie,
Zebrzydowicach, Wiśle. Po wkroczeniu Niemców w 1939 przedostał się do
Francji i walczył w 2 dywizji strzelców pieszych. Następnie w Szwajcarii
pracował jako architekt. Opracował materiały folklorystyczne zebrane przez ojca
pt. Rudolf Szotkowski – Rechtór zawziyntej notury. Urodził się w Istebnej, zmarł
w Usslingen w Szwajcarii.
05.04 – 120. rocznica urodzin Piotra Kornuty (1880–1945), działacza
narodowego i politycznego, spółdzielcy, samorządowca. Działacz Polskiej Partii
Socjalno-Demokratycznej (PPSD). W 1918 członek Rady Narodowej Księstwa
Cieszyńskiego – był w gronie sygnatariuszy odezwy proklamującej
przynależność Śląska Cieszyńskiego do Polski. Burmistrz Trzyńca (od 1933).
W czasie II wojny światowej działał w konspiracji. Komendant Gwardii Ludowej
(GL) okręgu trzynieckiego. Urodził się w Trzyńcu, zginął w KL Auschwitz.
149
05.04 – 120. rocznica urodzin Franciszka Bednarczyka (1900–1965), księdza.
Duszpasterz w Milówce (1931–1936) i Starym Żywcu (1936–1955). Organizator
Kół Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i budowniczy Domu
Katolickiego (przekształconego w Dom Kultury w Milówce). W Starym Żywcu
posługiwał w kościele pw. Wszystkich Świętych. Działał w ruchu oporu,
prowadził skrzynkę kontaktową dla konspiratorów. Urodził się w Toporzysku
k. Jordanowa, zmarł w Żywcu.
05.04 – 115. rocznica urodzin Jana Rzymana (1905–1988), działacza
społecznego, politycznego i oświatowego. Współzałożyciel i członek zarządu
MK PZKO, współinicjator budowy Domu PZKO w Suchej Górnej.
Popularyzator Sceny Polskiej. Sprzeciwiał się zawieszeniu działalności Klubu
Sportowego Polonia w Karwinie. Urodził się w Cierlicku Dolnym.
06.04 – 95. rocznica urodzin Eugeniusza Smazy (1925–?), rzemieślnika, mistrza
malarskiego. Kontynuator tradycji rodzinnych. Uczestnik rewaloryzacji bielskich
obiektów zabytkowych (Teatr Polski, restauracja Patria) oraz kościołów
w Bielsku, Cieszynie i Jaworzu. Urodził się w Bielsku-Białej.
07.04 – 95. rocznica urodzin Rudolfa Blachury (1925–1993) włókiennika,
działacza społecznego i związkowego. Życie zawodowe związał z zakładami
lniarskimi Lenko w Bielsku-Białej, działalność społeczną natomiast
z rodzinnym Bujakowym. Inicjator budowy gazociągu, wodociągu, remizy OSP
i cmentarza oraz sieci telefonicznej i oświetlenia. Pomysłodawca wprowadzania
nazw ulic w Bujakowie. Urodził się i zmarł w Bujakowie.
08.04 – 425. rocznica śmierci Pawła Gilowskiego (1534–1595), duchownego,
działacza i pisarza religijnego. Związał się z kalwinizmem. Uczestnik synodów
i dysput religijnych, organizator zborów. Superintendent zborów dystryktu
zatorskiego, następnie senior dystryktu ruskiego. Opublikował Wykład katechizmu kościoła krześcijańskiego. Zmarł w Gilowicach.
08.04 – 50. rocznica śmierci Edwarda Demiro-Saulskiego (1886–1970),
bankowca, działacza społecznego związanego z Bielskiem-Białą.
08.04 – 30. rocznica śmierci Ferdynanda Suchego (1916–1990), lutnika,
organisty. Od 1961 w Ustroniu-Gojach. Budował i rekonstruował dawne ludowe
instrumenty muzyczne (np. gęśle, rogi pasterskie, trombity), specjalizował się
w budowie gajd. Kierownik i dyrygent chórów, kompozytor pieśni chóralnych.
Urodził się w Boguminie na Śląsku Cieszyńskim.
150
08.04 – 5. rocznica śmierci Jana Kaji (1954–2015), ekonomisty, dydaktyka.
Profesor nauk ekonomicznych w Szkole Głównej Handlowej. Specjalista
w zakresie gospodarki Japonii. Twórca określenia „metodologia badań
deskryptywnych”. Urodził się w Bielsku-Białej, zmarł w Radzyminie.
09.04 – 115. rocznica urodzin Rudolfa Gągoły (1905–1940), publicysty.
Działacz Powiatowej Rodziny Opiekuńczej, Siły, Polskiego Towarzystwa
Turystycznego Beskid Śląski. Członek Polskiej Socjalistycznej Partii
Robotniczej. Redaktor pisma „Oświata”. Po wybuchu II wojny światowej
zaangażowany w konspirację. Więzień obozu koncentracyjnego w Dachau.
Urodził się w Orłowej na Śląsku Cieszyńskim, zginął w KL Dachau.
10.04 – 75. rocznica wyzwolenia Brennej i Górek Wielkich spod okupacji
hitlerowskiej (10–11 kwietnia 1945).
10.04 – 150. rocznica urodzin Karola Mazurka (1870–1957), nauczyciela,
działacza narodowego i społecznego. Od 1890 pracował w szkołach w Jaworzu
i w Czechowicach. Kierownik szkoły nr 2 na Grabowicach. Sekretarz
czechowickiej OSP, współzałożyciel i pierwszy prezes Kółka Pedagogicznego.
Miłośnik i propagator śpiewu chóralnego. Na Żebraczy założył Macierz Szkolną.
Urodził się w Hażlachu. Pochowany na cmentarzu w Czechowicach-Dziedzicach.
10.04 – 120. rocznica urodzin Henryka Unucki (1900–1988), inżyniera budowy
maszyn, skrzypka, propagatora muzyki. Autor projektu urządzenia maszynowego
centrali elektrycznej o sile 75 tys. W Kanadzie propagował polską muzykę.
Fundator pomnika poety Jana Kubisza w Cieszynie (1988). Urodził się
w Cieszynie, zmarł w Kanadzie.
10.04 – 10. rocznica śmierci Mariusza Handzlika (1965–2010), urzędnika,
dyplomaty. Podsekretarz Stanu ds. międzynarodowych w Kancelarii Prezydenta
RP. Urodził się w Bielsku-Białej, zginął w Smoleńsku.
10.04 – 10. rocznica śmierci Adama Pilcha (1965–2010), duchownego
luterańskiego, pułkownika WP, p.o. Naczelnego Kapelana Ewangelickiego WP.
Członek Kapituły Uśmiechu. Wystąpił w serialu biograficznym Marszałek
Piłsudski (reż. Andrzej Trzos-Rastawiecki, 2000). Urodził się w Wiśle, zginął
w Smoleńsku.
11.04 – 95. rocznica urodzin Bolesława Orszulika (1925–2014), historyka teatru,
publicysty, pedagoga, wykładowcy w Filii UŚ w Cieszynie. Kierownik
Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej filii w Cieszynie. Pisał m.in.
o twórczości poetów regionalnych Jana Łyska i Jerzego Probosza. Urodził się
we Frysztacie, zmarł w Cieszynie.
151
11.04 – 30. rocznica śmierci Franciszka Chowańca (1908–1990), nauczyciela,
autora podręczników szkolnych, kompozytora. Więzień obozu koncentracyjnego
w Gusen. Dyrektor szkoły we Frysztacie. Skomponował muzykę do utworu
Gustawa Przeczka Serce na kolczastych drutach. Autor pamiętnika Kronika
rodzinna. Urodził się w Szumbarku na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Karwinie-
Raju.
12.04 – 65. rocznica urodzin Stanisława Szweda (1955-), działacza
związkowego, polityka. Poseł na Sejm (1997–2015). Sekretarz stanu
w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Socjalnej. Człowiek Roku 2006 –
uhonorowany przez „Tygodnik Solidarność”. Urodził się w Bielsku-Białej.
12.04 – 40. rocznica śmierci Jana Skrzypa (1899–1980), kowala, lokalnego
działacza społecznego. Uczestnik I wojny światowej, legionista.
Współorganizator Kasy Stefczyka, Kółka Rolniczego w Sopotni Wielkiej,
działacz Stronnictwa Ludowego. Żołnierz AK w Jeleśni (łącznik). Więzień
w KL Auschwitz i Buchenwaldzie. Radny Gminnej Rady Narodowej w Jeleśni
i Gromadzkiej RN w Sopotni Wielkiej i Małej. Urodził się i zmarł w Sopotni
Wielkiej.
13.04 – 110. rocznica urodzin Antoniego Kretka (1910–1986), poety ludowego.
Żołnierz 4 PSP w Cieszynie, uczestnik kampanii wrześniowej 1939. Swoją
twórczość: wiersze liryczne, epickie, satyryczne, opowiadania, gawędy poświęcił
Istebnej i jej mieszkańcom. Autor biogramów znanych istebnian. Muzyk amator,
członek zespołu Istebna i dziecięcego zespołu Młoda Góra. Członek Klubu
Literackiego im. J. Probosza w Istebnej. Urodził się w Gródku na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Istebnej.
14.04 – 160. rocznica urodzin Rudolfa Alschera (1860–1916), pedagoga,
współautora podręczników szkolnych do nauki języka francuskiego. Dyrektor
i nauczyciel w cieszyńskiej Szkole Realnej. Członek Rady Miasta Cieszyna.
Urodził się w Karniowie, zmarł w Cieszynie.
14.04 – 90. rocznica urodzin Jana Pyszki (1930–2009), lekarza, wykładowcy
akademickiego, działacza polonijnego. Założyciel i prezes Organizacji Narodu
Polskiego – Liga Polska. Działacz wielu organizacji polonijnych. Kandydat w
wyborach na prezydenta RP w 2005. Fundator tablic pamiątkowych i pomników
na Zaolziu. Wspierał finansowo publikacje związane z regionem. Urodził się
w Oldrzychowicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Szwajcarii.
152
14.04 – 90. rocznica śmierci Andrzeja Wałacha (1859–1930), rolnika, działacza
społecznego. Pracownik huty w Trzyńcu. Przewodniczący Związku
Wstrzemięźliwości w Bystrzycy. Założyciel biblioteki w Bystrzycy. Propagator
czytelnictwa, zbieracz książek i czasopism. Założyciel Kółka Rolniczego, Kasy
Raiffeisena, Związku Wstrzemięźliwości, współzałożyciel Spółdzielni
Mleczarskiej w Bystrzycy. Pszczelarz, sadownik. Współzałożyciel Koła Macierzy
Szkolnej. Inicjator budowy Szkoły Wydziałowej w Bystrzycy. Prezbiter zboru
bystrzyckiego. Urodził się w Łyżbicach, zmarł w Bystrzycy.
15.04 – 170. rocznica śmierci Karla Kolaczki (1787–1850), nauczyciela,
kantora, organisty w kościele ewangelickim w Białej.
15.04 – 145. rocznica urodzin Jerzego Kaszpera (1875–1940), nauczyciela.
Uczył w Rychwałdzie, w latach 1901–1920 kierownik polskiej szkoły ludowej
w Michałkowicach pod Ostrawą. Działacz narodowy i kulturalno-oświatowy
w środowisku górniczym. Od 1920 uczył (potem kierował) w Jaworzu Dolnym.
Miłośnik i popularyzator folkloru cieszyńskiego. Więzień obozów
koncentracyjnych w Oranienburgu-Sachsenhausen i Dachau. Urodził się
w Godziszce, zginął w KL Dachau.
15.04 – 105. rocznica urodzin Eugeniusza Szyra (1915–2000), polityka, majora
LWP, posła na Sejm PRL. Uczestnik wojny domowej w Hiszpanii i walk
w szeregach 1 Armii Polskiej. Od 1946 we władzach państwowych, m.in.
minister budownictwa. Wicepremier (1959–1972). Urodził się w Łodygowicach,
zmarł w Warszawie.
15.04 – 75. rocznica śmierci Gustawa Ożany (1909–1945), pastora, działacza
ewangelickich związków wyznaniowych. Opiekun słowackich ewangelików
przebywających we Francji. Katecheta w zborze trzynieckim od 1933.
Współzałożyciel Związku Ewangelickiej Młodzieży w Nieborach oraz dyrygent
jego chóru. W 1943 aresztowany za działalność w ruchu oporu. Zginął
w masakrze twierdzy Stein. Urodził się w Suchej Średniej na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Stein w Austrii.
16.04 – 80. rocznica urodzin Wiesława Kurasia (1940-), aktora, instruktora
teatralnego. Od 1969 pracował w Bielsku-Białej w Teatrze Polskim (do 1972)
oraz Wojewódzkim Domu Kultury (prowadził Teatr Miniatur, 1975–1982).
Urodził się w Krzętowie.
16.04 – 30. rocznica śmierci Bronisławy Pawlus (1904–1990), nauczycielki. Od
września 1939 w uczyła w polskiej Szkole Powszechnej w Łękawicy, następnie
w Okrajniku, gdzie prowadziła również tajne nauczanie w zakresie gimnazjum.
Od 1945 w Kocierzu Moszczanickim. Urodziła się w Białej Krakowskiej.
Pochowana na cmentarzu parafialnym w Łękawicy.
153
17.04 – 145. rocznica urodzin Cezarego Hallera de Hallenburga (1875–1919),
działacza politycznego, kapitana WP. Właściciel majątku w Jurczycach
k. Skawiny. Poseł do parlamentu austriackiego w 1911. Zajmował się tam
sprawami Polaków ze Śląska Cieszyńskiego i Poznania. W 1918 w WP. Walczył
w wojnie polsko-czeskiej w 1919. Pośmiertnie otrzymał stopień majora i Krzyż
Walecznych. Brat gen. Józefa Hallera. Urodził się w Jurczycach, zginął
w Kończycach Małych.
17.04 – 140. rocznica urodzin Rudolfa Płoszka (1880–1940), księdza, więźnia
hitlerowskiego. Proboszcz w Gnojniku. Kapelan wojskowy w czasie I wojny
światowej. Znawca śpiewu kościelnego. Miłośnik i propagator turystyki.
Wybudował kościółek na Kozubowej. Urodził się w Trzyńcu na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Gnojniku.
17.04 – 120. rocznica urodzin Józefa Zięby (1900–1945), nauczyciela
matematyki w szkołach w Żywcu Zabłociu, potem Sporyszu. Wolontariusz
Biblioteki TSL w Żywcu, działacz ZNP. Więzień obozów koncentracyjnych
Dachau, Mauthausen-Gusen i Gross Rosen. Zastrzelony w Thierstein, w czasie
marszu męczeńskiego z ewakuowanego obozu. Urodzony w Gołonogu
k. Dąbrowy Górniczej.
17.04 – 85. rocznica urodzin Kazimierza Gołębiowskiego (1935–1989),
nauczyciela, działacza społecznego, dziennikarza, publicysty, bibliotekarza.
Pracownik redakcji m.in. „Głosu Ziemi Cieszyńskiej” i „Informatora
Kulturalnego Województwa Bielskiego”. Współzałożyciel m.in. Beskidzkiego
Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Prezes Macierzy Ziemi Cieszyńskiej.
Kierownik Filii Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej w Skoczowie. Urodził
się w Wełdzirzu w woj. stanisławowskim.
18.04 – 160. rocznica urodzin Jerzego Michejdy (1860–1928), nauczyciela,
działacza oświatowego, publicysty, współtwórcy i redaktora „Miesięcznika
Pedagogicznego”, współzałożyciela Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego.
Urodził się w Olbrachcicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Ustroniu.
18.04 – 95. rocznica urodzin Edwarda Leśniaka (1925–1991), twórcy ptaszków
ludowych, rzeźbiarza. Członek Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Urodził się
w Stryszawie.
18.04 – 65. rocznica śmierci Gabriela Ogrockiego (1884–1955), urzędnika,
działacza narodowego i społecznego. Członek Polskiej Partii Socjalno-
Demokratycznej Śląska Cieszyńskiego. Współpracował z Tadeuszem Regerem.
Działał w Komitecie Plebiscytowym we Frysztacie. Sekretarz zrzeszenia
Wzajemna Pomoc, broniącego interesów polskiej ludności w Czechosłowacji.
Urodził się w Jaworzu, zmarł w Cieszynie.
154
19.04 – 100. rocznica urodzin Kazimierza Smolenia (1920–2012), prawnika,
więźnia KL Auschwitz-Birkenau i Mauthausen. Twórca i dyrektor Muzeum
Auchwitz-Birkenau (1955–1990). Znawca tematyki obozowej. Urodził się
w Chorzowie Starym, zmarł w Oświęcimiu.
19.04 – 100. rocznica śmierci Salomona Pollaka (1840–1920), austriackiego
radcy cesarskiego, działacza społecznego, filantropa, honorowego obywatela
miasta Bielska, wieloletniego przewodniczącego Izraelickiej Gminy
Wyznaniowej w Bielsku. Jeden z twórców wielkomiejskiego wizerunku
dzisiejszego Bielska-Białej. Urodził się w Nowym Mieście nad Wagiem, zmarł
w Bielsku.
20.04 – 85. rocznica urodzin Emilii Berndsen (1935-), poetki. Debiut poetycki
w 1974, pierwszy tomik Kwitnienie kasztanu w 1980, ponadto zbiory m.in. Na
zielonym tle, Pieśń o chłopcu spod wadowickiego nieba. Pisze też fraszki, ballady
i piosenki, wiersze dla dzieci. Należy do grupy literackiej Gronie w Żywcu.
Urodziła się w Sułkowicach.
21.04 – 160. rocznica urodzin Jana Ożany (1860–1946), nauczyciela, działacza
społecznego. Związany z Cisownicą od 1881 jako nauczyciel i sekretarz wydziału
gminnego. Założyciel Związku Młodzieży Ewangelickiej, Kasy Reiffeisena, OSP.
Propagator nowoczesnego rolnictwa, sadownictwa i pszczelarstwa. Był na liście
proskrypcyjnej tzw. wrogów Rzeszy, Polaków przeznaczonych do zagłady.
W Cisownicy jest ulica jego imienia. Urodził się w Dolnych Błędowicach na
Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cisownicy.
22.04 – 210. rocznica urodzin Jakoba Honela (1810–1885), pastora, działacza
społeczno-kulturalnego, współzałożyciela szkoły ewangelickiej w Białej. Od
1837 do 1885 był proboszczem bialskim. Przykładem nieprzychylności do
Polaków było podjęcie decyzji z Kuratorem i Radą Parafialną o zaprzestaniu
odprawiania polskich nabożeństw. Pochowany jest na bialskim cmentarzu.
22.04 – 75. rocznica, śmierci Józefa Zięby (1900–1945), nauczyciela
matematyki w szkołach w Żywcu Zabłociu, potem Sporyszu. Wolontariusz
Biblioteki TSL w Żywcu, działacz ZNP. Więzień obozów koncentracyjnych
Dachau, Mauthausen-Gusen i Gross Rosen. Zastrzelony w Thierstein, w czasie
marszu męczeńskiego z ewakuowanego obozu. Urodzony w Gołonogu
k. Dąbrowy Górniczej.
155
22.04 – 25. rocznica śmierci Rudolfa Niemczyka (1912–1995), inżyniera,
budowniczego obiektów w Żywcu i powiecie żywieckim. Kierował adaptacją
pałacu arcyksięcia Leona Habsburga w Bestwinie (1933). Od 1938 związany
z Żywiecczyzną – kierownik oddziału budowlanego Dyrekcji Dóbr Żywieckich
Habsburgów (nadzór m.in. nad zamkami i Browarem, tartakiem w Węgierskiej
Górce). Nadzorował także rozbudowę Odlewni Żeliwa w Węgierskiej Górce,
renowacje kościołów w Żywcu, Łodygowicach i Rychwałdzie. Urodził się
w Czechowicach-Dziedzicach, zmarł w Żywcu.
24.04 – 20 lat temu (2000) odbył się I Międzynarodowy Festiwal Muzyki
Sakralnej w Bielsku-Białej (24–30 kwietnia).
25.04 – 5. rocznica śmierci Adama Górki (1936–2015), wieloletniego sołtysa
Porąbki. Członek Społecznego Komitetu Telefonizacji Porąbki od 1989. Wspierał
działania na rzecz gazyfikacji oraz budowy sieci wodociągowej wsi.
Pomysłodawca przeprowadzania w Święto Zmarłych kwest na rzecz cmentarza.
Jako członek Komitetu Cmentarzowego zaangażowany był w remont
i renowację cmentarza oraz przebudowę centrum Porąbki. Związany
z Towarzystwem Przyjaciół Porąbki. Uhonorowany statuetką Porąbczanin Roku
2011 – będącą wyróżnieniem dla ludzi lub instytucji, które najbardziej
przyczyniły się do rozwoju wsi. Urodził się i zmarł w Porąbce.
26.04 – 160. rocznica urodzin Józefa Bilczewskiego (1860–1923), świętego
Kościoła katolickiego urodzonego w Wilamowicach k. Kęt, arcybiskupa
lwowskiego obrządku łacińskiego, rektora Uniwersytetu Lwowskiego, profesora
teologii dogmatycznej. Autor prac naukowych, m.in. Archeologia chrześcijańska
wobec historii kościoła i dogmatu oraz Eucharystia w świetle najdawniejszych
pomników piśmiennych, ikonograficznych i epigraficznych. Urodził się
w Wilamowicach, zmarł we Lwowie.
26.04 – 40. rocznica śmierci Władysława Nowakowskiego (1916–1980),
konstruktora lotniczego, pedagoga, inicjatora powołania Liceum Lotniczego
w Bielsku-Białej. Autor podręcznika pilotażu szybowcowego. Współorganizator
Centralnej Szkoły Instruktorów Szybownictwa w Aleksandrowicach. Urodził się
w Kołaczycach, zmarł w Bielsku-Białej.
27.04 – 45. rocznica śmierci Jana Zippera (1911–1975), artysty malarza,
pedagoga. W 1945 osiedlił się w Bielsku. Pracował jako wykładowca
przedmiotów artystycznych w Państwowym Instytucie Robót Ręcznych
w Bielsku i Wyższym Studiu Nauczycielskim w Białej oraz Państwowym Liceum
Sztuk Plastycznych (od 1969 na stanowisku dyrektora). Współpracował ze
Studiem Filmów Rysunkowych. Współtworzył Grupę Beskid. Za całokształt
twórczości otrzymał wyróżnienie honorowe „Bielskiej Jesieni” (1975). Urodził
się w Zbarażu, zmarł w Bystrej.
156
28.04 – 165. rocznica urodzin Gustawa Josephy'ego (1855–1918), austriackiego
przedsiębiorcy, radnego bielskiego, posła na Sejm Krajowy w Opawie,
honorowego obywatela Bielska i Białej. Urodził się i zmarł w Bielsku.
28.04 – 40. rocznica urodzin Tomasza Porębskiego (1980-), kierowcy
rajdowego. Mistrz Polski w kl. A6 oraz R2B (2009). Zwycięzca Citroen Racing
Trope (2009). Urodził się w Bielsku-Białej.
29.04 – 15 lat temu (2005) odbył się I Festiwal Pierogów w Bielsku-Białej.
30.04 – 95. rocznica urodzin Stanisława Jareckiego (1925–2004), muzyka,
etnografa, publicysty, dziennikarza Polskiego Radia w Katowicach. W 1939
bronił Oksywia w kampanii wrześniowej. Autor audycji radiowych związanych
m.in. z folklorem beskidzkim np. Muzykalia śląsko-cieszyńskie, U beskidzkich
poetów w gościnie, Wędrówki muzyczne. Badacz i dokumentalista folkloru
śląskiego. Urodził się w Kobylcu. Pochowany w Katowicach-Bogucicach.
30.04 – 75. rocznica śmierci Jana Drozda (1882–1945), skrzypka i pianisty,
nauczyciela. Uczestnik I wojny światowej. Organizator szkolnej orkiestry
młodzieżowej w Węgierskiej Górce. Instruktor skrzypiec i fortepianu w szkole
muzycznej w Nowym Jorku, właściciel szkoły muzycznej. Uczeń Ignacego
Paderewskiego. W Polsce od 1934. Założyciel i pierwszy dyrektor szkoły
muzycznej w Cieszynie. Członek ZWZ-AK. Urodził się w Cięcinie, zginął
w Cieszynie.
30.04 – 35. rocznica urodzin Dominiki Gawędy-Szczepanik (1985-),
piosenkarki, autorki tekstów. Solistka zespołu Blue Café. Nominowana do
nagrody Superjedynki (2012). Urodziła się w Bielsku-Białej.
MAJ
01.05 – 120. rocznica urodzin Józefa Gibasa (1900–1980), żołnierza, policjanta,
uczestnika bitwy o Monte Cassino. W czasie I wojny światowej walczył
w wadowickim 12 pp na Śląsku Cieszyńskim, a w 1920 z 3 Pułkiem Strzelców
Podhalańskich walczył z bolszewikami. Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari.
Więziony przez Rosjan w obozie w Kozielsku. Przeszedł szlak bojowy
z Armią Polską gen. Andersa. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari,
Krzyżem Monte Cassino. Urodził się w Ślemieniu, zmarł w Żywcu.
157
01.05 – 90. rocznica urodzin Macieja Krzanowskiego (1930–2017), lekarza
(kardiologa i reumatologa), polityka. Ordynator w Śląskim Szpitalu
Reumatologicznym w Ustroniu. Senator I kadencji RP (1989–1991). Urodził się
w Krakowie.
01.05 – 75. rocznica wyzwolenia Ustronia, Koniakowa i Istebnej (1945).
01.05 – 60. rocznica śmierci Jana Sabeli (1893–1960), nauczyciela, społecznika.
Uczestnik I wojny światowej, porucznik w czasie konfliktu polsko-czeskiego
(w wojsku płk. Latinika). Komendant powiatowy Strzelca w Cieszynie, dowódca
batalionu I Legionu Śląskiego AK w Krakowie. Współorganizator pracy drukarń
cieszyńskich w 1945. Urodził się w Trzanowicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł
w Krakowie.
01.05 – 15 lat temu (2005) swoją działalność rozpoczął Punkt Informacyjny
Europe Direct w Książnicy Beskidzkiej.
01.05 – 15 lat temu (2005) odbyły się I Polsko-Czeskie Dni Europy w Jaworzu
(1–3 maja).
02.05 – 100. rocznica urodzin Bronisława Barcika (1920–1982), inżyniera,
pedagoga, żołnierza AK. Nauczyciel w Technikum Rolniczym w Łodygowicach,
inicjator powstania Zaocznego Technikum Rolniczego. Jeden z założycieli
Związku Młodzieży Wiejskiej w powiecie żywieckim, wychowawca młodzieży.
Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Medalem
Komisji Edukacji Narodowej. Urodził się w Rychwałdku, zmarł w Bielsku-
Białej.
03.05 – 340. rocznica śmierci Fabiana Sobinowicza (1610–1680), malarza
kościołów w dekanacie żywieckim. Autor polichromii z 1630 w kościele
w Łękawicy (spłonął w 1992), kościele rychwałdzkim (przeniesiony do Gilowic
w 1757). Wymalował kościół św. Krzyża w Żywcu (1664) i kościół w Rajczy
(1674). Zmarł w Żywcu.
03.05 – 90. rocznica urodzin Tadeusza Kopoczka (1930–2018), dziennikarza,
fotografa, działacza harcerskiego. Redaktor „Trybuny Robotniczej”, „Głosu
Ziemi Cieszyńskiej” (od 1955), „Kalendarza Cieszyńskiego”. Redaktor
wydawnictw i publikacji okolicznościowych. Twórca Ochotniczej Grupy do
Penetrowania Lochów i Podziemi Cieszyńskich (1969) oraz Cieszyńskiego Klubu
Hobbystów (1972). Członek Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Redagował „Echo”,
szkolne pisemko bielskiego Technikum Mechaniczno-Elektrycznego. Urodził się
w Czechowicach-Dziedzicach, zmarł w Cieszynie.
158
03.05 – 80. rocznica śmierci Franciszka Bossowskiego (1879–1940), prawnika,
prof. Uniwersytetu Wileńskiego. Wybitny prawnik z dziedziny prawa rzymskiego
i cywilnego, badacz historii prawa polskiego i cywilnego, autor prac naukowych.
Aresztowany 6 listopada 1939 razem z gronem profesorskim Uniwersytetu
Jagiellońskiego i wywieziony do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen,
w ramach akcji „Sonderaktion Krakau”. Urodził się w Stryszowie, zmarł
w Krakowie.
03.05 – 30. rocznica śmierci Mieczysława Dembowskiego (1920–1990), aktora,
reżysera, pedagoga. Więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz
i Sachsenhausen. Jeden z założycieli Polskiego Teatru Akademickiego. Od 1957
w bielskim Teatrze Polskim. Współzałożyciel Teatru Propozycji. Twórca studium
dla reżyserów teatrów amatorskich. Laureat Złotej Maski (1974). Urodził się
w Nowym Sączu, zmarł w Bielsku-Białej.
03.05 – 5. rocznica śmierci Mieczysławy Buczkówny (1924–2015), poetki,
tłumaczki i pisarki. Autorka utworów, m.in. Najwyższa góra, Tajemnica białego
kamienia, Piotruś Zuch, Bajki śniegowe. Tłumaczka wierszy rosyjskich poetów:
Anny Achmatowej, Osipa Mandelsztama. Urodziła się w Białej Krakowskiej,
zmarła w Warszawie.
04.05 – 55. rocznica śmierci Franciszka Januszyka (1891–1965), kapitana WP,
prezesa i dyrygenta Towarzystwa Śpiewaczego Lutnia. Uczestnik I wojny
światowej, jeniec rosyjski. Żołnierz V Dywizji Strzelców Polskich na Syberii,
współorganizator I Syberyjskiego Pułku Strzelców im. T. Kościuszki w Omsku.
Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, m.in. bronił twierdzy Modlin. Osadzony
jako jeniec w Woldenbergu. Odznaczony Krzyżem Walecznych z dwoma
Mieczami i Krzyżem Niepodległości. Urodził się i zmarł w Żywcu.
04.05 – 40. rocznica śmierci Tadeusza Malinowskiego (1888–1980), prawnika,
generała brygady WP, legionisty. Dowódca piechoty 21 Dywizji Piechoty
Górskiej w Bielsku od 1927. Po kampanii wrześniowej 1939 w Londynie, gdzie
m.in. był zastępcą wiceministra obrony narodowej. Urodził się w Wadowicach,
zmarł w Londynie.
05.05 – 95. rocznica urodzin Stanisława Małysiaka (1925–2017), księdza,
żołnierza AK. Od 1963 związany z Bazyliką Mariacką w Krakowie. Założyciel
Wydawnictwa św. Stanisława. Kapelan środowisk kombatanckich Armii
Krajowej. Urodził się w Ślemieniu, zmarł w Krakowie.
06.05 – 125. rocznica urodzin Jana Grudzki (1895–1971), malarza. Od 1940
w Cieszynie, zajmował się renowacją malowideł kościelnych w świątyniach
Śląska Cieszyńskiego. Akwarelista, malarz krajobrazów, dokumentalista
zabytków miast śląskich (szczególnie Cieszyna). Członek Grupy Cieszyn.
Urodził się i zmarł w Mikulczycach k. Zabrza.
159
06.05 – 120 lat temu (1860) w bazylice św. Piotra w Rzymie miała miejsce
uroczystość beatyfikacji Jana Sarkandra ze Skoczowa (beatyfikował papież
Pius IX).
06.05 –25. rocznica śmierci Karola Grzegorzka (1907–1995), murarza,
utalentowanego muzyka amatora. Pracował w Odlewni Żeliwa w Węgierskiej
Górce jako jeden z dwóch murarzy fachowców budujących wnętrze pieca
wytapiającego żeliwo. Członek orkiestry dętej przy zakładzie. Urodził się
w Milówce. Pochowany na cmentarzu w Milówce
07.05 – 95. rocznica urodzin Władysława Kopoczka (1925–1989), organizatora
amatorskiego ruchu muzycznego. Prezes i członek chóru Halka, dyrygent chóru
Hejnał oraz orkiestry dętej OSP w rodzinnej miejscowości. Urodził się
w Mazańcowicach.
07.05 – 90. rocznica urodzin Horsta Bienka (1930–1990), niemieckiego pisarza,
publicysty, tłumacza, reżysera filmowego. W swoich pracach zajmował się
doświadczeniami okresu łagrowego. Później swoją literacką twórczość związał
z Gliwicami i Górnym Śląskiem. Najwyżej cenionym dziełem Bienka jest
gliwicka tetralogia: Pierwsza polka, Wrześniowe światło, Czas bez dzwonów oraz
Ziemia i ogień.
07.05 – 90. rocznica śmierci Mieczysława Łazarskiego (1852–1930),
matematyka i filozofa pochodzącego z Jeleśni, profesora Politechniki Lwowskiej.
Najważniejszym jego dziełem są opublikowane w latach 1903 i 1906 Zasady
geometrii wykreślnej, na których kształciły się pokolenia Polaków. Urodził się
w Jeleśni, zmarł w Krakowie.
07.05 – 30. rocznica śmierci Herthy Strzygowskiej-Karasek (1896–1990),
malarki, rysowniczki austriackiej. Pochodziła z rodziny fabrykantów związanych
z regionem bielskim od 18 wieku. Malowała pejzaże m.in. o tematyce
beskidzkiej, przedstawienia postaci i typy ludowe mieszkańców okolic Bielska-
Białej i Wilamowic. Urodziła się w Białej, zmarła w Berchtesgaden
w Niemczech.
07.05 – 5. rocznica śmierci Zbigniewa Skoczylasa (1928–2015), żołnierza,
taternika, alpinisty, działacza społecznego. Adiutant gen. Józefa Kuropieski.
Wiceprezes Polskiego Związku Alpinizmu. Wolontariusz w obozie dla
uchodźców tybetańskich w Indiach. Urodził się w Białej Krakowskiej.
160
08.05 – 115. rocznica urodzin Ryszarda Sroczyńskiego (1905–1966), rzeźbiarza,
autora pomnika Bohaterów Armii Czerwonej w Bielsku-Białej. W latach 1946–
1948 prowadził wyższy kurs malarstwa w Szkole Malarstwa, Rzeźby i Grafiki
w Bielsku, a następnie w Państwowym Ognisku Kultury Plastycznej. Członek
lokalnego oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków. Zmarł w Bielsku-
Białej.
08.05 – 90. rocznica śmierci Johannesa Volkelta (1848–1930), niemieckiego
filozofa i wykładowcy. Swoją teorię poznania określał jako subiektywny
transsubiektywizm. Urodził się i zmarł w Lipniku.
08.05 – 80. rocznica śmierci Karola Kulisza (1873–1940), pastora, działacza
narodowego i społecznego. Od 1919 pastor w Kościele Jezusowym w Cieszynie.
Z ramienia Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego bronił w Paryżu memoriału
pastorów ewangelickich opowiadających się za przyłączeniem Śląska
Cieszyńskiego do Polski. Filantrop. Założyciel Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego
Ebenezer w Dzięgielowie. Wydawca czasopism religijno-społecznych, m.in.
„Słowo Żywota”, „Głosy Kościelne”. Urodził się w Dzięgielowie, zginął w KL
Buchenwald.
08.05 – 65. rocznica urodzin Ewy Dudek (1955–1995), łyżwiarki szybkiej,
olimpijki. Wielokrotna mistrzyni Polski. Srebrna medalistka mistrzostw świata
w Cortina d'Ampezzo (1974). Uczestniczka igrzysk olimpijskich w Innsbrucku
(1976). Współinicjatorka narciarskiego biegu Dudka (biegu masowego),
współzałożycielka rodzinnego klubu biegacza Baca w Radziechowach. Jej
pamięci jest poświęcony Memoriał. Urodziła się w Elblągu, zmarła
w Radziechowach k. Żywca.
08.05 – 30. rocznica śmierci Stefana Orbika (1908–1990), inżyniera leśnika,
pedagoga. Więzień UB, skazany za działalność polityczną (1947). Nauczyciel
przedmiotów zawodowych w Technikum Przemysłu Leśnego w Żywcu (1947–
1952, 1958–1971). Urodził się w Dudach na Kurpiach.
09.05 – 290. rocznica urodzin Karola Cselesty (1730–1796), barona. Właściciel
Iłownicy i Kisielowa. Fundator zakładu dla synów ubogiej szlachty oraz zdolnych
mieszczan, uczniów cieszyńskich gimnazjów (1796–1934), tzw. Celestinum.
09.05 – 110. rocznica urodzin Zofii Ozimińskiej (1910–1996), nauczycielki,
działaczki kulturalnej. W czasie okupacji niemieckiej związana z Komendą
Obrońców Polski, poszukiwana przez Gestapo, ukrywała się w Cięcinie, gdzie
uczestniczyła w tajnym nauczaniu. W 1947 podjęła pracę w SP nr 1
w Radziechowach. Zorganizowała tu ludowy zespół taneczny. Urodziła się
w Żywcu. Pochowana na cmentarzu w Radziechowach.
161
09.05 – 60. rocznica śmierci Jana Licznerskiego (1880–1960), pioniera
polskiego serowarstwa. Autor pierwszego polskiego podręcznika
o serowarstwie. Jego metody pracy są stosowane do dziś. Od 1932
w Bażanowicach kierownik doświadczalnej serowni, wykładowca w Wyższej
Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie. Od 1938 w Wyżnej. Urodził się
i zmarł w Wyżnej k. Rzeszowa.
11.05 – 130. rocznica urodzin Jana Raszyka (1890–1973), lekarza. Uczestnik
I i II wojny światowej (udział w kampanii wrześniowej 1939, medyk partyzantów
AK „Barania Góra”). Pierwszy lekarz mieszkający i pracujący w Istebnej (1922–
1973). Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta.
Urodził się w Cieszynie, zmarł w Istebnej.
11.05 – 40. rocznica śmierci Marii Ziobro (1913–1980), nauczycielki. Od 1932
uczyła w szkołach powszechnych w Radziechowach, Zwardoniu, Porębie
Wielkiej, Ciścu. W czasie okupacji niemieckiej wprowadziła tajne nauczanie
w Zakopanem. Od 1945 nauczycielka SP w Jeleśni, gdzie prowadziła bibliotekę
szkolną, chór, zespół artystyczny. Urodziła się w Radziechowach, zmarła
w Jeleśni.
11.05 – 35. rocznica śmierci Pawła Niemca (pseud. Poppet ; 1913–1985), majora
pilota Wojska Polskiego. Pilot myśliwski 17 Dywizjonu RAF, dowódca eskadry
w Dywizjonie Myśliwskim Wileńskim oraz dywizjonach 308, 316, 317 i 306.
Urodził się w Cieszynie, zmarł w Buenos Aires.
12.05 – 130. rocznica urodzin Michała Grażyńskiego (1890–1965), działacza
niepodległościowego, społecznego i politycznego. Doktor filozofii i prawa,
wojewoda śląski w latach 1926–1939, politycznie związany z sanacją. Autor
publikacji Walka o Śląsk. Urodził się w Gdowie, zmarł w Londynie.
12.05 – 95. rocznica urodzin Anny Hulki (1925–2009), artystki ludowej,
rzeźbiarki, malarki, bibułkarki. Uprawiała także malarstwo na szkle i plastykę
obrzędową. Wspólnie z mężem Józefem bierze udział w wystawach i konkursach
sztuki ludowej. Urodziła się w Łękawicy.
12.05 – 90. rocznica urodzin Edmunda Rosnera (1930–1998), historyka
literatury, pedagoga, publicysty. Od 1972 związany z Filią UŚ w Cieszynie.
Członek Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, Towarzystwa Miłośników Ziemi Bielsko-
Bialskiej, Beskidzkiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Autor publikacji
m.in. o życiu literackim Śląska Cieszyńskiego, pisarzach regionalnych. Autor
m.in. publikacji Literatura polska z czeskiego Śląska, Beskidzkie ścieżki pisarzy,
Cieszyńskie okruchy literackie. Urodził się w Bielsku-Białej, zmarł
w Katowicach.
162
13.05 – 180. rocznica urodzin Antoniego Rehmana (1840–1917), geografa,
geomorfologa, geobotanika, podróżnika. Zebrał i oznaczył porosty m.in. Babiej
Góry. Urodził się w Krakowie, zmarł we Lwowie.
14.05 – 195. rocznica urodzin Jerzego Bogusława Heczki (1825–1907),
duchownego luterańskiego związanego ze Śląskiem Cieszyńskim. Pisarz
religijny, autor pieśni kościelnych, twórca jednego z najpopularniejszych polskich
kancjonałów ewangelickich pt. Kancyonał czyli śpiewnik dla chrześcian
ewangielickich, do dzisiaj używanych na Zaolziu. Prezes Ewangelickiego
Towarzystwa Oświaty Ludowej w Cieszynie. Urodził się w Łyżbicach na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Ligotce Kameralnej.
14.05 – 195. rocznica urodzin Józefa Wolnego (1825–1903), malarza portrecisty,
posła na Sejm Krajowy Galicji. Dziedzic majątku w Węgierskiej Górce,
właściciel tartaku, cegielni i piekarni. Poseł na Sejm Krajowy Galicji we Lwowie.
Podejmował próby skonstruowania maszyny latającej. Urodził się w Węgierskiej
Górce, zmarł w Warszawie.
14.05 – 175. rocznica urodzin Stanisława Stojałowskiego (1845–1911),
duchownego katolickiego związanego z Bielskim, polityka, posła na sejm
galicyjski i do parlamentu austriackiego. Wydawca pism ludowych: „Wieniec”
i „Pszczółka”. Urodził się w Zniesieniu, zmarł w Krakowie.
14.05 – 115. rocznica urodzin Alojzego Targa (1905–1973), historyka,
bibliografa, publicysty. Współinicjator ruchu oporu na Śląsku Cieszyńskim –
TOW, ZWZ (w inspektoracie cieszyńskim). Od 1943 zastępca delegata Rządu
RP na województwo śląskie. Więzień obozów koncentracyjnych w Gross-Rosen,
Dorze, Osterode i Holstedt. Po 1945 UB: na Rakowieckiej w Warszawie
i we Wronkach. Redaktor Śląskiego Słownika Biograficznego. Urodził się
w Łazach k. Grodźca na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Katowicach.
14.05 – 95. rocznica urodzin Ignacego Bieńka (1925–1993), artysty malarza,
rysownika, projektanta sztuki użytkowej. Animator kultury związany z regionem
Podbeskidzia. Współzałożyciel działającej w latach 1961–1993 grupy plastycznej
Beskid. Autor słynnej mozaiki przy ul. Leszczyńskiej w Bielsku-Białej, zburzonej
w nocy z 20 na 21 listopada 2000 r. Urodził się w Bystrej Krakowskiej, zmarł
we Wrocławiu.
15.05 – 130. rocznica urodzin Karola Biłki (1890–1956), nauczyciela, oficera
WP, działacza społecznego. Uczestnik I i II wojny światowej. Nauczyciel szkół
powszechnych na Śląsku Cieszyńskim, działacz ZNP. Kierownik kostiumerii
Macierzy Szkolnej w Cieszynie. Urodził się w Krasnej k. Cieszyna.
163
15.05 – 75. rocznica śmierci Franciszka Dudy (1878–1945), historyka
i archiwisty. Pracownik Archiwum Akt Grodzkich i Ziemskich w Krakowie.
Członek komisji ds. rewindykacji akt od Austrii i Czechosłowacji
w rokowaniach polsko-czeskich po podziale Śląska Cieszyńskiego, Spisza
i Orawy. Dyrektor Archiwum Krajowego w Krakowie (1919–1939). Urodził się
w Suchej Górnej, zmarł w Krakowie.
15.05 – 40. rocznica śmierci Jana Karola Augustynowicza (1921–1980),
biologa, pracownika naukowego Uniwersytetu Wrocławskiego. Prowadził
badania ekologiczne, wyhodował kilka nowych odmian roślin. Uczył w Szkole
Przysposobienia Rolniczego w Jeleśni, w Państwowym Zakładzie
Wychowawczym w Żywcu Sporyszu. Odtworzył i rozbudował wrocławski Ogród
Botaniczny zniszczony wskutek działań wojennych.
15.05 – 30. rocznica śmierci Wiktora Garczorza (1910–1990), żołnierza WP,
działacza plebiscytowego i powstańca śląskiego. Żołnierz ZWZ „Orzeł Biały”.
Szkolony w jednostce polskich komandosów, tzw. cichociemnych (nie został
zrzucony). Od 1952 w Żywcu, w 1954 oskarżony o szpiegostwo i dywersję.
Zrehabilitowany w 1956 został dyrektorem Żywieckiej Fabryki Śrub. Prezes
Drzewnej Spółdzielni Pracy Łodygowianka. Odznaczony m.in. odznaką
spadochronową i British War Medal 1939–1945. Urodził się w Zabrzu na
Górnym Śląsku. Pochowany na Cmentarzu Przemienienia Pańskiego w Żywcu.
15.05 – 25. rocznica urodzin Jakuba Wolnego (1995-), skoczka narciarskiego.
Drużynowy mistrz świata juniorów w 2014. Zawodnik LKS Klimczok Bystra.
Urodził się w Bielsku-Białej.
16.05 – 80. rocznica urodzin Andrzeja Baturo (1940–2017), fotografika,
wydawcy, organizatora przeglądów i festiwali fotograficznych. Inicjator
powstania Fundacji Centrum Fotografii. Jeden z organizatorów i dyrektor
generalny bielskiego FotoArtFestivalu (od 2005). Współzałożyciel Wydawnictwa
Baturo. Laureat nagród m.in. Najpiękniejsza Książka Roku, Ikara, Dorocznej
Nagrody MKiDN za wybitne osiągnięcia w dziedzinie sztuk plastycznych po raz
pierwszy w historii Polski przyznanej fotografowi. Urodził się w Wilnie, zmarł
w Bielsku-Białej.
16.05 – 50. rocznica urodzin Jakuba Malika (1970–2017), literaturoznawcy,
profesora KUL. Badacz literatury polskiej XIX wieku, znawca twórczości
Bolesława Prusa. Urodził się w Bielsku-Białej, zmarł w Lublinie.
164
17.05 – 90. rocznica urodzin Jana Brody (1930–2009), propagatora rybactwa
stawowego. Kierownik gospodarstwa wchodzącego w skład Zespołu
Gospodarstw Doświadczalnych PAN w Gołyszu. Zwolennik stosowania
w gospodarce rybackiej nowych technologii zgodnych z naturalnym
środowiskiem. Inicjator budowy SP w Drogomyślu, Ochabach i Zaborzu. Laureat
m.in. Srebrnej i Złotej Cieszynianki (1998). Urodził się w Hażlachu, zmarł
w Cieszynie.
17.05 – 80. rocznica śmierci Jerzego Brudnego (1863–1940), ogrodnika, poety
ludowego związanego ze Śląskiem Cieszyńskim. Autor utworów o tematyce
religijnej, historycznej, pieśni i powiastek ludowych wydawanych nakładem
własnym. Wagabunda, wędrował po jarmarkach sprzedając zioła i tomiki swojej
poezji. Urodził się w Pogórzu, zmarł w Ogrodzonej.
18.05 – 120. rocznica urodzin Jana Szczęsnego Książka (1900–1964), malarza,
pedagoga. Nauczyciel rysunku w Gimnazjum im. M. Kopernika w Żywcu (1923–
1928). Wystawiał w auli i salach magistratu w Białej Krakowskiej. Malował
martwe natury, pejzaże, obrazy religijne. Tworzył też portrety i akty. Urodził się
i zmarł w Krakowie.
18.05 – 110. rocznica urodzin Władysława Pabijana (1910–1980), nauczyciela,
kronikarza. Nauczyciel w Zebrzydowicach, Koniakowie i Jaworzynce. Zbieracz
materiałów folklorystycznych Trójwsi Beskidzkiej, które opracował w formie
kroniki. W czasie okupacji kurier na Węgry. Autor podręcznika do stenografii.
Urodził się w Jugowicach k. Krakowa, zmarł w Jaworzynce.
18.05 – 100. rocznica urodzin Jana Pawła II (właśc. Karol Józef Wojtyła ; 1920–
2005), duszpasterza, filozofa, nauczyciela akademickiego, dramaturga, poety,
poligloty, arcybiskupa metropolity krakowskiego, kardynała. W 1978 wybrany na
papieża przyjął imię Jan Paweł II, święty Kościoła katolickiego. Beatyfikowany
1.05.2011 przez papieża Benedykta XVI, kanonizowany 27.04.2014 przez
papieża Franciszka. Urodził się w Wadowicach, zmarł w Watykanie.
19.05 – 100. rocznica urodzin Gustawa Heczki (1920–1988), nauczyciela,
księgowego, podporucznika WP, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie,
cichociemny. Zrzucony w 1944 działał w Okręgu Nowogródek AK. Urodził się
w Jaworzynce, zmarł w Olsztynie.
20.05 – 90. rocznica urodzin Jerzego Wiktora Ruśniaczka (1930–1992),
historyka sztuki, aktora teatrów warszawskich. Od 1983 pracownik żywieckiego
muzeum. Konserwator zabytków w Żywcu. Autor wielu publikacji i opracowań
niepublikowanych, dotyczących dziejów i kultury Żywca i Żywiecczyzny.
Urodził się w Żywcu. Pochowany na żywieckim cmentarzu.
165
20.05 – 80. rocznica urodzin Leopolda Franciszka Hyrnika (1940-), architekta,
plastyka, działacza społecznego. Uprawia również ceramikę, malarstwo, grafikę,
rzeźbę. Członek grupy malarskiej Brzimy w Wiśle. Członek Macierzy Ziemi
Cieszyńskiej, Towarzystwa Miłośników Wisły. Współzałożyciel Cieszyńskiego
Klubu Hobbystów. Urodził się w Cieszynie.
20.05 – 65. rocznica urodzin Zbigniewa Preisnera (1955-), muzyka,
kompozytora muzyki filmowej i teatralnej, producenta muzycznego. Samouk, nie
ukończył szkoły muzycznej. Znany ze współpracy z Krzysztofem Kieślowskim.
Właściciel Preisner Studio. Członek Francuskiej Akademii Sztuki i Techniki
Filmowej. Urodził się w Bielsku-Białej.
21.05 – 90. rocznica urodzin Jana Krużołka (1930-), inżyniera, filmowca.
Członek Amatorskiego Klubu Filmowego Bielsko (prezes od 1971).
Współorganizator Festiwalu Filmów Amatorskich „Fazy”. Autor nagrodzonego
filmu Impresja na wiosła (Sopot 1971). Urodził się w Dzięgielowie.
21.05 – 25. rocznica kanonizacji św. Jana Sarkandra ze Skoczowa przez
papieża Jana Pawła II (1995).
22.05 – 170. rocznica urodzin Anny Bernd (1850–1922), filantropki, żony
Aleksandra Bernda, austriackiego konsula generalnego w Amsterdamie
i właściciela tkalni bawełny. Założycielka Zakładu dla biednych gminy i miasta
Strumień im. Anny Bernd (1902–1945). Urodziła sią w Strumieniu, zmarła
w Wiedniu.
22.05 – 105. rocznica śmierci Pawła Hojdysza (1881–1915), nauczyciela
rysunków, pszczelarza. Od 1901 pracował w szkole nr 2 w Ustroniu. Jego
uczniem był artysta Ludwik Lipowczan. Uczestnik I wojny światowej na froncie
wschodnim. Ciężko ranny zmarł w szpitalu. Urodził się w Drogomyślu, zmarł
w Szklarach k. Rzeszowa.
22.05 – 25 lat temu (1995) ), miała miejsce wizyta papieża Jana Pawła II
w Skoczowie, Bielsku-Białej i Żywcu.
23.05 – 230. rocznica urodzin Antoniego Krząstkiewicza (1790–1870), malarza
żywieckiego. Tworzył obrazy o tematyce religijnej zamawiane do kościołów na
terenie Żywiecczyzny, m.in. w Lachowicach, Milówce, Rychwałdzie i Żywcu.
Ojciec Wincentego Krząstkiewicza, również malarza. Urodził się i zmarł
w Żywcu.
166
23.05 – 125. rocznica urodzin Tadeusza Michejdy (1895–1955), architekta,
malarza. Ochotnik Legionów Polskich. Walczył w 1919 z Czechami o Śląsk
Cieszyński. Uczestnik akcji plebiscytowych i III powstania śląskiego. Inicjator
utworzenia Wolnej Szkoły Malarstwa im. A. Gierymskiego w Katowicach.
Urodził się w Olbrachcicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Iwoniczu Zdroju.
23.05 – 55. rocznica śmierci Ludwika Skrzypka (1891–1965), nauczyciela,
jednego z organizatorów przewrotu 1918 w Cieszynie. Uczestnik I wojny
światowej. Dowódca szkoły podoficerskiej, który z 31 października na
1 listopada 1918 rozbroił oddział austriackiego garnizonu i opanował strategiczne
punkty miasta. Ochotnik w III Powstaniu Śląskim. Urodził się w Górkach
Wielkich, zmarł w Cieszynie.
24.05 – 60. rocznica śmierci Ludwika Jaska (1881–1960), nauczyciela,
działacza społecznego. Pracował w szkołach średnich w Cieszynie. Członek
Macierzy Szkolnej. Współpracował z pismem „Gwiazdka Cieszyńska”.
Zorganizował wydawanie „Głosu Młodzieży”, pisma uczniów szkół średnich
Śląska Cieszyńskim. Urodził się w Lipowej, zmarł w Cieszynie.
24.05 – 65. rocznica śmierci Andrzeja Cymorka (1882–1965), diakona
ewangelickiego, publicysty, tłumacza. Sekretarz Społeczności Chrześcijańskiej
w Cieszynie (do 1939). Opracował z ks. Pawłem Sikorą śpiewnik Harfa syjońska.
Przełożył powieści słowackiej pisarki K. Royówny. Urodził się w Nieborach na
Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
26.05 – 100. rocznica śmierci Adolfa Bartlinga (1847–1920), nauczyciela,
kantora, dyrektora ewangelickiej Szkoły Ludowej w Białej przy ul.
Komorowickiej. Radny miejski, następnie 1 asesor rady miejskiej.
Przewodniczący Towarzystwa Mieszczańskiego (Burgerverein), dążącego do
stworzenia w Białej muzeum, które w 1902 rada miejska Białej swoją uchwałą
utworzyła. Urodził się w Gliwicach.
26.05 – 25. rocznica śmierci Władysława Zwierzyny (1915–1995), urzędnika,
księgowego, działacza społecznego i związkowego. Uczestnik kampanii
wrześniowej 1939 – dowódca plutonu 4 PSP w Cieszynie na odcinku Cieszyn–
Tomaszów Lubelski. Pracownik Zarządu Miejskiego w Żywcu. Organizator
Biblioteki Związkowej w Fabryce Śrub i Nitów. Założyciel KS Stal. Odznaczony
Krzyżem Walecznych. Urodził się w Żywcu. Spoczął na Cmentarzu
Przemienienia Pańskiego w Żywcu.
167
27.05 – 110. rocznica urodzin Romana Reinfussa (1910–1998), etnografa,
publicysty. Inicjator i wieloletni juror Festiwalu Folkloru Górali Polskich
w Żywcu (1970–1984). Badacz Żywiecczyzny, okolic Bielska-Białej, Makowa
Podhalańskiego, Oświęcimia i Wadowic. Urodził się w Przeworsku, zmarł
w Krzywaczce, pow. Myślenicki.
27.05 – 40. rocznica śmierci Wincentego Fabera (1936–1980), poety, autora
tekstów piosenek, pisarza książek dla dzieci. Uczęszczał do Liceum
Ogólnokształcącym im. S. Żeromskiego w Bielsku-Białej. Po 1968 należał do
Grupy Literackiej Gronie im. E. Zegadłowicza powstałej przy Towarzystwie
Miłośników Ziemi Żywieckiej w Żywcu. Za całokształt twórczości literackiej dla
dzieci otrzymał nagrodę specjalną przyznaną przez Beskidzkie Towarzystwo
Społeczno-Kulturalne (1979). Urodził się w Bielsku, zmarł w Krakowie.
28.05 – 155. rocznica urodzin Józefa Goszyka (1865–1955), nauczyciela.
Kierownik szkół w Wiśle Malince i SP nr 1 (od 1899), inicjator budowy gmachu
nowej szkoły. Powołał OSP (1900) – pierwszą placówkę na Śląsku Cieszyńskim
z polską komendą. Współzałożyciel Towarzystwa Miłośników Wisły i koła
Macierzy Szkolnej (pierwszy prezes). W jego willi przebywali przedstawiciele
Komisji Alianckiej, których przyjmował z ramienia Rady Narodowej Księstwa
Cieszyńskiego. Urodził się w Pruchnej, zmarł w Wiśle.
29.05 – 375. rocznica śmierci Adama Christiana Agricoli (1593–1645),
nauczyciela, filozofa, pisarza religijnego. Nadworny kaznodzieja ewangelicki
w Cieszynie. Pełnił tę funkcję także w Meklemburgii, Brandenburgii oraz
w Królewcu. Urodził się w Cieszynie, zmarł w Królewcu.
29.05 – 135. rocznica śmierci Franciszka Fuchsa (1798–1885), kupca,
przemysłowca. Założyciel pierwszej w Warszawie fabryki cukrów i czekolady
(po 1947 Zakłady Fuchs-Syrena). Inicjator szkoły kupieckiej i opiekun zakładów
opiekuńczych w stolicy. Urodził się w Białej, zmarł w Warszawie.
30.05 – 155. rocznica urodzin Jana Budnego (1865–1941), księdza, działacza
społecznego, narodowego, założyciela Czytelni Katolickiej w Międzyrzeczu.
W 1886 roku zdał egzamin maturalny w gimnazjum w Bielsku. Uczęszczał do
Seminarium Duchownego w Ołomuńcu. Wikary, a następnie proboszcz w parafii
św. Marcina w Międzyrzeczu. Ks. Budny kontynuował, rozpoczętą przez
poprzednika, budowę nowego kościoła w Mazańcowicach. Mianowany
wicedziekanem dekanatu bielskiego. Urodził się w Ochodzy (ówczesne
Dziedzice). Pochowany został na cmentarzu zabrzeskim.
168
30.05 – 10. rocznica śmierci Jana Wiktora Lachendro (1934–2010), działacza
kulturalnego i turystycznego, nauczyciela, publicysty, regionalisty. Działacz
Towarzystwa Miłośników Ziemi Oświęcimskiej, współzałożyciel bielskiego
Oddziału Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Urodził się
w Oświęcimiu. Pochowany w Oświęcimiu.
31.05 – 110. rocznica urodzin Franciszka Bryji (1910–1942), księdza pallotyna,
Sługi Bożego, męczennika za wiarę. W czasie okupacji student tajnych
kompletów na UW, brał udział w tajnym nauczaniu. Więzień Pawiaka, KL
Auschwitz i Dachau. Jeden z bohaterów dokumentalnego filmu Czas wielkiej
próby (1993, reż. Wanda Rollny, wg scenariusza abpa Kazimierza
Majdańskiego). Urodził się w Rajczy, zginął w obozie koncentracyjnym Dachau.
31.05 – 75. rocznica śmierci Jana Durczaka (1884–1945), działacza
politycznego i związkowego, posła na Sejm 1919–1922. Urzędnik Kas Chorych
w Białej i Żywcu. Mianowany na burmistrza Białej. Urodził się w Ustroniu,
zmarł w Białej.
CZERWIEC
01.06 – 135. rocznica urodzin Roberta Kożusznika (1885–1965), nauczyciela,
działacza oświatowego. Związany z Polskim Towarzystwem Pedagogicznym.
Przewodniczący Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Suchej Średniej i Dolnej.
Po opuszczeniu Śląska Cieszyńskiego pracował w Działdowie. W czasie okupacji
brał udział w tajnym nauczaniu. Urodził się w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim,
zmarł w Tomaszowie Mazowieckim.
01.06 – 100. rocznica urodzin Jana Walickiego (1920–1988), księdza, prałata
częstochowskiej kapituły katedralnej, teologa. Redaktor „Częstochowskich
Wiadomości Diecezjalnych”. Oficjał Sądu Biskupiego. Urodził się
w Moszczanicy k. Żywca, zmarł w Krakowie.
01.06 – 75. rocznica śmierci Romana Dyboskiego (1883–1945), filologa, pisarza
i publicysty, tłumacza, historyka literatury angielskiej, sybiraka, profesora
Uniwersytetu Jagiellońskiego. Odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim
Polskiej Akademii Literatury (1935) oraz Złotym Krzyżem Zasługi (1936).
Urodził się w Cieszynie, zmarł w Krakowie.
01.06 – 45. rocznica powołania Bielska-Białej na stolicę województwa
bielskiego (1975–1989).
169
02.06 – 120. rocznica urodzin Franciszka Seiferta (1900–1964), grafika
książkowego, projektanta opraw, bibliofila. Autor artystycznych projektów
okładek, kart tytułowych, kalendarzy, zaproszeń. Twórca ekslibrisów. Urodził się
w Przywozie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Krakowie.
02.06 – 95. rocznica urodzin Władysława Szostaka (1925–1983), malarza,
grafika, architekta wnętrz, związanego z bielskim środowiskiem artystycznym.
Więzień obozów koncentracyjnych, m. in. Auschwitz. Po wojnie osiadł
w Bielsku. Uprawiał malarstwo, grafikę, metaloplastykę, mozaikę, polichromię,
projektował aranżacje i wyposażenia wnętrz domów kultury, sal kinowych,
kawiarni. Prezes bielskiego oddziału ZPAP (1969–1981). Uczestniczył we
wszystkich wystawach oddziałowych, a także okręgowych i ogólnopolskich.
03.06 – 50. rocznica śmierci Andrzeja Kajfosza (1889–1970), górnika, rolnika,
i introligatora, z zamiłowania pszczelarza i sadownika. Samouk w zakresie
filozofii i religioznawstwa. W 1919 założył w Nydku Polskie Towarzystwo
Teozoficzne. W latach 1919–1939 był jego prezesem. Redaktor i wydawca
pierwszego w Polsce pisma teozoficznego „Teozofia”, później „Wyzwolenie”.
Autor licznych prac filozoficznych, etycznych i religijnych, które pozostały
w rękopisach. Urodził się i zmarł w Nydku na Śląsku Cieszyńskim.
03.06 – 45 lat temu (1975) otwarto Śląski Szpital Reumatologiczny
w Ustroniu Zawodziu.
03.06 – 35. rocznica urodzin Łukasza Piszczka (1985-), piłkarza (obrońcy).
Zawodnik Borussii Dortmund. Reprezentant Polski, uczestnik Mistrzostw Europy
(2008–2016) i Mundialu 2018. Urodził się w Czechowicach-Dziedzicach.
04.06 – 100. rocznica urodzin Tadeusza Basilidesa (1920–1939), harcerza,
podchorążego. Członek I Drużyny Harcerskiej w Dziedzicach. W 1938 powołany
do wojska. Jednocześnie podjął naukę w Szkole Podchorążych Rezerwy 21.
Dywizji Piechoty Górskiej w Cieszynie. Walczył w kampanii wrześniowej 1939.
Był dowódcą drużyny strzeleckiej i wraz z nią przebył szlak bojowy, począwszy
od Bielska, przez Wadowice, Kraków po Tarnów. Urodził się w Oświęcimiu,
zginął w Wietrzychowicach k. Tarnowa.
04.06 – 90. rocznica urodzin Zbigniewa Poprawskiego (1930-), aktora, reżysera.
Autor sztuk i reżyser w Teatrze Lalek Banialuka (zrealizował 14 spektakli, m.in.
Chodzi turoń, paszczą kłapie). Urodził się w Krakowie.
170
04.06 – 40. rocznica śmierci Jana Jarockiego (1899–1980), inżyniera, działacza
gospodarczego i społecznego. Dyrektor w Fabryce Brevillier i A. Urban Synowie
w Ustroniu oraz organizator przyzakładowej Szkoły Przemysłowej.
Racjonalizator, autor patentów. Współautor podręcznika Kuźnictwo
i Prasownictwo. Zastępca prezesa Towarzystwa Miłośników Ustronia, prezes
Polskiego Związku Zachodniego. Inicjator utworzenia Muzeum Ustrońskiego
(gromadził eksponaty i archiwalia). Urodził się w Tarnowie, zmarł w Ustroniu.
04.06 – 5. rocznica śmierci Kurta Webera (1928–2015), operatora filmowego
i reżysera żydowskiego pochodzenia. Absolwent łódzkiej filmówki, operator
m.in. Bazy ludzi umarłych, Ludzi z pociągu, Piekła i nieba. Urodził się
w Cieszynie, zmarł w Moguncji w Niemczech.
05.06 – 105. rocznica urodzin Mieczysława Galasiewicza (1915–1989),
bankowca, dyrektora NBP w Żywcu. Walczył w kampanii wrześniowej 1939
w szeregach 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich (z kilkoma ułanami i sztandarem
pułkowym przebił się do Warszawy). Prezes LOK. Odznaczony m.in. Krzyżem
Kampanii Wrześniowej 1939. Urodził się w Bielsku.
05.06 – 65. rocznica śmierci Idy Münzberg (1876–1955), malarki, nauczycielki.
Mieszkała i pracowała w Cieszynie (po podziale miasta w Czeskim Cieszynie).
Wpływ na jej twórczość miał Gustav Klimt. Malowała kwiaty (głównie kaczeńce
i słoneczniki), portrety i krajobrazy. (in. data śmierci 11 lipca). Urodziła się
w Trzycieżu na Śląsku Cieszyńskim, zmarła w Czeskim Cieszynie.
07.06 – 90. rocznica urodzin Jerzego Płonki (1930-), pedagoga, matematyka-
algebraika. Ukończył wydział wokalny Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej
oraz studia matematyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Twórca konstrukcji
matematycznej zw. sumą Płonki. Urodził się w Kończycach Małych.
08.06 – 195. rocznica urodzin Andrzeja Cinciały (1825–1898), prawnika,
działacza narodowego na Śląsku Cieszyńskim, folklorysty. Redaktor „Tygodnika
Cieszyńskiego”. Współzałożyciel Czytelni Ludowej w Cieszynie. Autor
opracowań: Przysłowia, przypowieści i ciekawe zwroty językowe ludu polskiego
na Śląsku, w Księstwie Cieszyńskim, Pieśni ludu śląskiego z okolic Cieszyna,
Słownik dialektyczny Śląska Cieszyńskiego. Urodził się w Kozakowicach
Górnych, zmarł w Cieszynie.
08.06 – 125. rocznica urodzin Tomasza Dziamy (1895–1975), nestora polskiego
mleczarstwa, prof. Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie (od
1947). Uczestnik I wojny światowej i III powstania śląskiego. Żołnierz AK,
walczył w Powstaniu Warszawskim (major). Organizator i dziekan Wydziału
Mleczarskiego w cieszyńskiej WSGW (1947–1950).Wpłynął na rozwój
mleczarstwa na terenie Śląska Cieszyńskiego. Urodził się we Lwowie, zmarł
w Olsztynie.
171
08.06 – 35. rocznica śmierci Jana Husara (1910–1985), nauczyciela, inżyniera,
rolnika. Kierownik szkoły w Cisownicy. Organizator Powiatowej Szkoły
Rolniczej w Międzyświeciu. Dyrektor Technikum Rolniczego. Radny PRN
w Cieszynie. Prezes komitetu powiatowego ZSL. Urodził się w Cisownicy.
08.06 – 35. rocznica śmierci Ewy Milerskiej (1915–1985), zaolziańskiej poetki
ludowej, działaczki społecznej i regionalnej. Działała w Polskim Związku
Kulturalno-Oświatowym. Publikowała m.in. na łamach „Głosu Ludu” i „Zwrotu”.
Zbieraczka materiałów folklorystycznych. Autorka tekstu Haft na żywotek
cieszyński oraz pośmiertnie wydanego tomiku Kwiaty z naszej łąki. Urodziła się
i zmarła w Nydku na Śląsku Cieszyńskim.
09.06 – 65. rocznica urodzin Krzysztofa Tusiewicza (1955-), operatora
filmowego, reżysera i scenarzysty, fotografika. Autor zdjęć m.in. do filmu
Samowolka (1993). Urodził się w Bielsku-Białej.
09.06 – 20. rocznica śmierci Jadwigi Legierskiej (1903–2000), koniakowskiej
koronkarki. Po 1950 zatrudniona w Spółdzielni Cepelia. Z czasem asortyment
koronkowych wyrobów rozszerzyła o obrusy, rękawiczki, kapelusze, bluzki
a nawet suknie ślubne. Posługiwała się głównie techniką szydełkową i klockową.
Wykonała koronki do filmu Noce i dnie w reż. Jerzego Antczaka. Koronki trafiły
do zbiorów muzealnych: w Bytomiu, Katowicach, Krakowie, Częstochowie,
Wrocławiu, Gdyni, Warszawie. Laureatka Nagrody im. Oskara Kolberga (1983).
Urodziła się w Koniakowie.
10.06 – 110. rocznica urodzin Anny Choroszczańskiej-Sobocińskiej (1910–
1985), nauczycielki, polonistki. Uzdolniona plastycznie. Nauczycielka
w Technikum Przemysłu Leśnego w Żywcu (1948–1969). Organizatorka
bibliotek szkolnych, szkolnych zespołów artystycznych. Malowała głównie
drzewa i kwiaty. Urodziła się w Popówce na Ukrainie, zmarła w Warszawie.
11.06 – 170. rocznica śmierci Mateusza Opolskiego (1780–1850), księdza,
działacza narodowego. Proboszcz w Cieszynie, Frysztacie, od 1827 w Bielsku.
Generalny wikariusz na Śląsk Cieszyński. Poparł wniosek o wprowadzenie
podręczników w języku polskim do szkół Księstwa Cieszyńskiego. Inicjator
powstania Biblioteki Polskiej Teologów Wrocławskich w Ołomuńcu. Urodził się
w Wodzisławiu Śląskim, zmarł w Bielsku.
11.06 – 110. rocznica urodzin Kazimierza Gargula (1910–?) fotografika. Tytuł
mistrza w fotografii zdobył w 1934. Autor fotograficznej dokumentacji
przebudowy Bielska-Białej. Urodził się w Bochni.
172
11.06 – 100. rocznica urodzin Kazimierza Meresa (1920–2003), aktora
telewizyjnego i teatralnego oraz rysownika. Zadebiutował na deskach sceny
bielskiej w 1945. Urodził się w Bielsku, zmarł w Warszawie.
11.06 – 65. rocznica urodzin Haliny Biegun (1955-), saneczkarki.
Zawodniczka klubu Start Bielsko-Biała. Brązowa medalistka mistrzostw Europy
(1976), mistrzyni i wicemistrzyni Polski. Urodziła się w Bielsku-Białej.
11.06 – 55. rocznica urodzin Mariusza Handzlika (1965–2010), urzędnika,
dyplomaty. Podsekretarz Stanu ds. międzynarodowych w Kancelarii Prezydenta
RP. Urodził się w Bielsku-Białej, zginął w Smoleńsku.
11.06 – 55. rocznica śmierci Jana Gawlasa (1901–1965), nauczyciela muzyki,
kompozytora. Profesor PWSM w Katowicach. Tworzył kompozycje chóralne,
instrumentalne, tańce, pieśni, często w oparciu o motywy folkloru śląskiego.
Popularyzator śląskiej pieśni ludowej. Urodził się w Dolnym Żukowie na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Katowicach.
12.06 – 135 lat temu (1885) bp krakowski poświęcił dwór lipnicki w Białej,
który arcyksiążę Albrecht Fryderyk Habsburg podarował zakonowi Córek Bożej
Miłości.
13.06 – 160. rocznica urodzin Jana Bystronia (pseud. Marian Czeszewski ;
1860–1902), nauczyciela języka polskiego i niemieckiego, językoznawcy.
Szczególnym jego zainteresowaniem cieszyły się dialekty polskie na Śląsku
Cieszyńskim. Zbierał pieśni ludowe ze Śląska Cieszyńskiego, współpracował
z pismami „Gwiazdka Cieszyńska” i „Slovansky Sbornik”. Ojciec Jana
Stanisława Bystronia. Urodził się w Datyniach Dolnych na Śląsku Cieszyńskim,
zmarł w Krakowie.
13.06 – 140. rocznica urodzin Jana Kuboka (1880–1941), nauczyciela. Kurator
zboru ewangelickiego i przełożony gminy w Cieszynie. Uczył w Międzyrzeczu
i w Końskiej. Wójt Końskiej od 1924. Więzień obozów koncentracyjnych
Oranienburga i Dachau. Urodził się w Końskiej na Śląsku Cieszyńskim, zginął
w KL Dachau.
13.06 – 100. rocznica śmierci Jana Niemca (1858–1920), pedagoga, publicysty.
W latach 1888–1892 wykładał w seminarium nauczycielskim w Bielsku.
Współzałożyciel „Miesięcznika Pedagogicznego”. Podjął próbę założenia (wg
wzorów amerykańskich) instytutu naukowo-wychowawczego dla uczniów od
4 roku życia do studiów. Urodził się w Międzyświeciu, zmarł we Lwowie.
173
14.06 – 155. rocznica urodzin Alojzego Bonczka (1865–1937), górnika,
działacza związkowego, publicysty. Uczestnik międzynarodowych kongresów
(np. górników, spółdzielców). Autor Pamiętnika (1930). Urodził się w Suchej
Górnej, zmarł w Stonawie.
16.06 – 85. rocznica urodzin Jana Hermy (1935–2019), artysty rzeźbiarza,
pedagoga, profesora sztuki. Twórca pomników, m.in. Pawła Stalmacha
w Cieszynie, Jana Sztwiertni w Wiśle, ofiar faszyzmu w Cieszynie i Goleszowie,
Ofiar Pożaru Rafinerii w Czechowicach. Uhonorowany nagrodą Bł. Brata Alberta
za osiągnięcia w dziedzinie sztuki sakralnej (1988). Laureat Srebrnej
Cieszynianki (2008), wyróżniony Śląskim Szmaragdem (2011). Ponadto otrzymał
tytuł Zasłużony dla Województwa Bielskiego i Katowickiego oraz Zasłużony dla
Miasta Cieszyna. Urodził się w Goleszowie.
16.06 – 70. rocznica urodzin Pawła Anweilera (1950-), pastora ewangelickiego,
poety i publicysty. Biskup diecezji cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego w RP od 1992 do 2015. Laureat Nagrody im. Karola Miarki
(2015). Urodził się w Kaliszu.
17.06 – 400. rocznica śmierci Mikołaja Zebrzydowskiego (1553–1620),
wojewody krakowskiego, marszałka wielkiego koronnego. Opozycjonista króla
Zygmunta III Wazy (rokosz Zebrzydowskiego w 1606). Ufundował Kalwarię
Zebrzydowską na wzór Jerozolimy.
18.06 – 90. rocznica urodzin Henryka Machalicy (1930–2003), aktora
filmowego i teatralnego. Pracował w Teatrze Lalek Banialuka (1952–1955)
i Teatrze Polskim w Bielsku-Białej (1958–1959). Role w filmach m.in. Mistrz
i Małgorzata (1988), Złoto dezerterów (1998), w serialu telewizyjnym
Złotopolscy (1997–2003). Urodził się w Chybiu, zmarł w Warszawie.
19.06 – 50. rocznica śmierci Konstantego Grzybowskiego (1901–1970),
prawnika, historyka prawa. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dziekan
Wydziału Prawa UJ. Członek-korespondent Polskiej Akademii Nauk.
Popularyzator nauki. Urodził się w Zatorze, zmarł w Krakowie.
20.06 – 150. rocznica urodzin Jana Kukucza (1870–1917), nauczyciela
gimnazjalnego. Uczył języka greckiego i niemieckiego w prywatnym gimnazjum
Macierzy Ziemi Cieszyńskiej w Cieszynie jako pierwszy profesor tej szkoły
pochodzący ze Śląska Cieszyńskiego. Wiceprezes Czytelni Ludowej w Cieszynie.
Wydalony z Cieszyna (staraniem Niemców), pracował w Gimnazjum św. Anny
w Krakowie. Urodził się w Końskiej na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Krakowie.
174
21.06 – 135. rocznica urodzin Alojzego Milaty (1885–1936), nauczyciela,
krajoznawcy. Działacz oświatowy. Autor podręczników m.in. z zakresu geografii.
Urodził się w Puńcowie, zmarł w Cieszynie.
22.06 – 65. rocznica śmierci Antoniego Motylewicza (1887–1955), lekarza
powiatowego, działacza społecznego, dyrektora Miejskiej Stacji Sanitarno-
Epidemiologicznej w Białej, członka Czytelni Polskiej.
22.06 – 45. rocznica śmierci Rudolfa Karpińca (1886–1975), prawnika.
Naczelnik Sądu Powiatowego w Jabłonkowie na Śląsku Cieszyńskim (1919). Od
1921 sędzia (prezes 1934–1939) Sądu Okręgowego w Cieszynie oraz sędzia Sądu
Apelacyjnego w Katowicach. Jeden z trzech sędziów, który w 1927 orzekał
w „procesie stulecia” o tzw. dobra Komory Cieszyńskiej. Radny miasta Cieszyna.
Po 1945 notariusz i sędzia w Cieszynie. Urodził się w Siemianówce, w pow.
lwowskim, zmarł w Cieszynie.
23 lub 24.06 – 630. rocznica urodzin Jana Kantego (również Jan z Kęt ; 1390–
1473), prezbitera, polskiego świętego Kościoła katolickiego. Kanonizowany
w 1767 przez papieża Klemensa XVIII. Patron m.in. Kęt, diecezji bielsko-
żywieckiej, SP nr 1 w Kętach. (inna data ur. 24 czerwca). Urodził się w Kętach,
zmarł w Krakowie.
23.06 – 85. rocznica urodzin Weroniki Grabskiej-Martyniak (1935–2019),
poetki pochodzącej z Międzybrodzia Bialskiego, nauczycielki, dyrektorki II
Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka oraz wizytatorki Kuratorium
Oświaty. Członkini Towarzystwa Miłośników Międzybrodzia, Grupy Literackiej
Apostrofa w Bielsku-Białej, Grupy Literackiej Gronie w Żywcu. Przewodnik
beskidzki. Autorka tomików wierszy, m.in. Ścieżki w kroplach słów, Po drodze,
Zapiski i rozważania, Śladami myśli. Urodziła się w Międzybrodziu Bialskim.
24.06 – 80. rocznica urodzin Joanny Kwiatkowskiej (1940–2000), działaczki
społeczno-kulturalnej, instruktorki teatralnej, reżyserki sztuk teatralnych.
Absolwentka cieszyńskiej Filii Uniwersytetu Śląskiego. Od 1958 związana
z Bielskiem. Prowadziła działalność na rzecz młodzieży, m.in. w Domu Kultury
Włókniarzy. Urodziła się we Flisach, zmarła w Bielsku-Białej.
24.06 – 65. rocznica śmierci Józefa Goszyka (1865–1955), nauczyciela.
Kierownik szkół w Wiśle Malince i SP nr 1 (od 1899), inicjator budowy gmachu
nowej szkoły. Powołał OSP (1900) – pierwszą placówkę na Śląsku Cieszyńskim
z polską komendą. Współzałożyciel Towarzystwa Miłośników Wisły i koła
Macierzy Szkolnej (pierwszy prezes). W jego willi przebywali przedstawiciele
Komisji Alianckiej, których przyjmował z ramienia Rady Narodowej Księstwa
Cieszyńskiego. Urodził się w Pruchnej, zmarł w Wiśle.
175
24.06 – 40. rocznica urodzin Wojciecha Tajnera (1980-), skoczka narciarskiego,
trenera. Zawodnik WSS Wisła. Srebrny medalista Mistrzostw Polski (2003).
Urodził się w Zebrzydowicach.
25.06 – 110. rocznica urodzin Anny Golonki (1910–2000), malarki. Od 1945
działaczka bielskiego Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków.
Uczestniczyła we wszystkich wystawach środowiskowych oddziałowych
i okręgowych. Jej obrazy znajdują się w zbiorach Muzeum w Bielsku-Białej.
Urodziła się w Krakowie, zmarła w Bielsku-Białej.
25.06 – 75. rocznica urodzin Henryka Talara (1945-), aktora teatralnego
filmowego i dubbingowego. Dyrektor naczelny i artystyczny teatrów: im. Adama
Mickiewicza w Częstochowie (1994–1997) i Teatru Polskiego w Bielsku-Białej
(1997–1999). Zagrał w filmach m.in. Polskie drogi (1976), Wiedźmin (2001),
Sługi boże (2016). Urodził się w Kozach.
25.06 – 25. rocznica śmierci Władysława Sternala (1911–1995), zabawkarza.
Specjalista od kołysek, dziobiących się kogucików na kiju oraz „klepoków”
(ptaków z ruchomymi skrzydłami). Członek Stowarzyszenia Twórców
Ludowych. Radny Gromadzkiej Rady Narodowej w Koszarawie. Urodził się
i zmarł w Koszarawie.
26.06 – 55. rocznica urodzin Adama Pilcha (1965–2010), duchownego
luterańskiego, pułkownika WP, p.o. Naczelnego Kapelana Ewangelickiego WP.
Członek Kapituły Uśmiechu. Wystąpił w serialu biograficznym Marszałek
Piłsudski (reż. Andrzej Trzos-Rastawiecki, 2000). Urodził się w Wiśle, zginął
w Smoleńsku.
26.06 – 5. rocznica śmierci Teresy Gołdy-Sowickiej (1947–2015), bielskiej
artystki, uprawiającej twórczość w dziedzinie malarstwa sztalugowego,
architektonicznego, sakralnego, kolorystyki wnętrz i architektury. Związana
z Galerią Środowisk Twórczych. Współorganizowała Ogólnopolskie Spotkania
Twórców w Kalwarii Zebrzydowskiej, działała w ramach Forum Kultura
i Duchowość. Współzałożycielka bielskiego Klubu Inteligencji Katolickiej.
Urodziła się w Bielsku-Białej.
27.06 – 75. rocznica urodzin Tadeusza Radwana (1945–2003), saneczkarza,
olimpijczyka. Zawodnik MKS Bielsko (1960–1962) i Startu Bielsko-Biała
(1963–1973). Brązowy medalista mistrzostw Europy w dwójkach (1971),
2-krotny wicemistrz Polski w jedynkach. Uczestnik igrzysk olimpijskich
w Grenoble (1968). Urodził się w Kozińcu, zmarł w Bielsku-Białej.
176
29.06 – 150. rocznica urodzin Franciszka Francusa (1870–1962), nauczyciela,
pisarza ludowego, organisty. Autor sztuki Wesele na wsi. Urodził się w Krasnej
k. Cieszyna, zmarł w Czeskim Cieszynie.
30.06 – 25. rocznica oddania do użytku po generalnym remoncie i modernizacji
kolejki na Szyndzielnię (1995).
LIPIEC
01.07 – 55. rocznica śmierci Józefa Mroza (1891–1965), nauczyciela, żołnierza
AK. Uczestnik wojny austriacko-włoskiej. Od 1912 związał się z Żywiecczyzną.
Pracował jako kierownik szkół powszechnych w Okrajniku, Żabnicy, Jeleśni,
Sopotni Małej. Angażował się w życie mieszkańców, dbał o zachowywanie
tradycji ludowych i narodowych, szerzył wiedzę o historii i literaturze. Inicjator
i realizator budowy szkoły w Jeleśni. Po 1945 związany z Bytomiem. Urodził się
w Ciężkowicach, pow. Grybów, zmarł w Bytomiu.
02.07 – 55. rocznica śmierci Ferdynanda Pustówki (1894–1965), nauczyciela,
skrzypka, kompozytora, folklorysty, bibliofila. Uczestnik I wojny światowej.
Kierownik szkoły w Wiśle Malince. Jeden ze współorganizatorów Muzeum
Beskidzkiego w Wiśle. Zbieracz eksponatów materialnej kultury ludowej. Autor
Pieśni ludowych z polskiego Śląska. Urodził się w Wiśle, zmarł w Wiśle Malince.
03.07 – 170. rocznica urodzin Józefa Zaleskiego (1850–1915), lekarza,
publicysty. Działacza Towarzystwa Rolniczego. W 1889 osiadł w Puńcowie
i stworzył wzorcowe gospodarstwo rolne. Hodował gołębie, co było nowością na
Śląsku Cieszyńskim. Popularyzator oświaty rolniczej oraz cieszyńskiego
piśmiennictwa. Autor m.in. Ondraszka. Urodził się we Włodawie, zmarł
w Cieszynie.
03.07 – 100. rocznica urodzin Marii Wróbel (1920–1992), bibułkarki.
Wykonywała wianki, połaźnice i kwiaty bibułkowe, bukiety imieninowe, ślubne.
Uczestniczyła w corocznych konkursach zdobnictwa bibułkowego,
organizowanych przez Muzeum w Żywcu. Swoje bibułkowe cudeńka wystawiała
w czasie imprez folklorystycznych: Żywieckie Gody, Festiwal Folkloru Górali
Polskich, Tydzień Kultury Beskidzkiej, Sabałowe Bajania w Bukowinie
Tatrzańskiej, Gdyni, Jeleśni, Krakowie, Makowie Podhalańskim, Pszczynie,
Szczyrku i Żywcu. Urodziła się w Pewli Wielkiej, zmarła w Żywcu.
177
04.07 – 75. rocznica urodzin Stanisława Ryłki (1945-), biskupa. Urzędnik Kurii
Rzymskiej. Przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich (2003–2016).
Arcyprezbiter bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie. Kardynał diakon
w latach 2007–2018, kardynał prezbiter od 2018. Urodził się w Andrychowie.
05.07 – 90. rocznica urodzin Leona Miękiny (1930–2013), poety, prozaika,
publicysty, pedagoga. Prezes Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Założyciel Klubu
Literackiego Nadolzie (1982). Autor słuchowisk radiowych, redaktor
wydawnictw okolicznościowych. Bibliograf, tłumacz z literatury niemieckiej
i austriackiej. Urodził się w Cieszynie.
05.07 – 80. rocznica urodzin Zuzanny Bujok (1940-), poetki ludowej,
śpiewaczki, gawędziarki pochodzącej z Wisły. Zaangażowana działaczka na
rzecz rodzimej kultury. Z jej inicjatywy powstał zespół folklorystyczny Mali
Tkocze. Rozwinęła swoje umiejętności hafciarskie i sama zaczęła wyszywać
żywotki i haftować czepce wiślańskie. Prężnie prowadzi żeńską grupę śpiewaczą
Stejizbianki, wielokrotnie wyróżnianą za kultywowanie archaicznych pieśni
ewangelickich i pasterskich.
05.07 – 75. rocznica urodzin Jacka Z. Reyniaka (1945-), archeologa.
Wojewódzki Konserwator ds. Zabytków Archeologicznych w Bielsku-Białej.
Prowadził wykopaliska w okolicach Kobiernic, Grojca k. Oświęcimia. Autor
publikacji dotyczących m.in. prehistorii tych ziem oraz osadnictwa neolitycznego
i obronnego w Karpatach. Urodził się w Krakowie.
06.07 – 105. rocznica śmierci Leonarda Rybarskiego (1892–1915), oficera
Legionów Polskich. Strzelec pierwszej bramki w historii żywieckiej piłki nożnej.
Założyciel tajnej Polskiej Organizacji Bojowej w Żywcu. Komendant
Związku Strzeleckiego w Żywcu, z którym wyruszył do walki w 1914. Poległ
w 1915 pod Urzędowem na Lubelszczyźnie. Urodził się w Żywcu.
06.07 – 90. rocznica urodzin Kazimierza Palmy (pseud. Wanda Handzlik ;
1930–2002), poety, prozaika. Pracował w bielskim przemyśle jako mechanik.
Debiutował jako prozaik na łamach tygodnika „Życie Literackie” opowiadaniem
Ciepły prostokąt kołdry. Jako poeta zadebiutował tomikiem Unoszenie powiek.
Wszedł w skład redakcji regionalnego „Biuletynu Kulturalnego”. Laureat
nagrody literackiej im. Gustawa Morcinka. Urodził się w Kętach.
07.07 – 65. rocznica śmierci Zofii Leitner (1868–1955), modystki. Właścicielka
salonu modniarskiego w Cieszynie (od 1888), jednego z najbardziej znanych na
Śląsku Cieszyńskim. Urodziła się i zmarła w Cieszynie.
178
10.07 – 105. rocznica urodzin Stefanii Kapłan (1915–?), poetki ludowej,
gawędziarki. Debiutowała w krakowskim „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”
w latach międzywojennych. Od 1957 należała do grupy literackiej Gronie
w Żywcu. Autorka sztuk teatralnych dla scen amatorskich Biała pani i muzy oraz
Podrzutek. Urodziła się w Marcówce.
10.07 – 85. rocznica śmierci Jana Ewangelisty Mocko (1866–1935), księdza,
działacza narodowego i politycznego. Kapelan Wikariatu Generalnego
w Cieszynie. Od 1900 proboszcz w Skoczowie. Założyciel Stowarzyszenia
Chrześcijańsko-Społecznego. Autor polskiego kancjonału Chwalcie Pana.
Budowniczy kościoła bł. Jana Sarkandra. Burmistrz Skoczowa. Urodził się
w Rudzicy, zmarł w Cieszynie.
10.07 – 55. rocznica urodzin Katarzyny Szafrańskiej-Sosgórnik (1965-),
narciarki (alpejki), olimpijki, trenerki. Zawodniczka m.in. BBTS Bielsko-Biała
(1980–1991). Mistrzyni Polski juniorek (8-krotna) i seniorek (16-krotna).
Uczestniczka igrzysk olimpijskich w Calgary (1988). Siostra olimpijczyka
Marcina Szafrańskiego. Urodziła się w Nowym Sączu.
12.07 – 95. rocznica urodzin Teodora Bieguna (1925–2009), twórcy ludowych
zabawek drewnianych. Charakterystyczne dla artysty były koniki (wyścigowce,
klepoki, bryczki, taczki, wozy), zdobione wzorami roślinnymi i geometrycznymi,
o bogatej kolorystyce. Laureat Nagrody im. Oskara Kolberga i honorowej
odznaki Za Zasługi dla Województwa Śląskiego. Urodził się w Lachowicach,
zmarł w Żywcu.
14.07 – 110. rocznica urodzin Romana Antoniego Romaszkana (pseud. Tatar ;
1910–1956), porucznika Wojska Polskiego i AK, Cichociemnego, Kawalera
Orderu Virtuti Militari. Urodził się we Lwowie, zmarł w Goczałkowicach.
14.07 – 100. rocznica urodzin Zdzisława Lachura (1920–2007), malarza,
grafika, założyciela pierwszej polskiej wytwórni filmów rysunkowych w Bielsku-
Białej. W uznaniu osiągnięć w malarstwie i grafice otrzymał nagrodę Ministra
Kultury i Sztuki za całokształt twórczości (1961), a w 1979 został uhonorowany
medalem izraelskiego Instytutu Jad Waszem w uznaniu jego twórczości
poświęconej narodowi żydowskiemu. Urodził się w Zagórzu, zmarł
w Warszawie.
179
15.07 – 95. rocznica urodzin Anny Włodarczyk-Skupień (1925–2003),
florecistki, olimpijki. Zawodniczka śląskich klubów m.in. Stali Baildonu
Katowice (1950–1954). 5-krotna Mistrzyni Polski, wicemistrzyni i brązowa
medalistka. Najlepsza polska florecistka w plebiscycie 50-lecia Polskiego
Związku Szermierczego. Uczestniczka igrzysk olimpijskich w Helsinkach.
Urodziła się w Jasienicy, zmarła w Katowicach.
16.07 – 160. rocznica śmierci Gustawa Sennewalda (1804–1860), księgarza
narodowości niemieckiej, nakładcy. Właściciel warszawskiej firmy Sennewald
(księgarnia, wypożyczalnia polskich książek i nut, wydawnictwo). Zasłużony
wydawca polskiej książki, publikował m.in. dzieła Kraszewskiego, kompozycje
Moniuszki. Urodził się w Bielsku, zmarł w Warszawie.
16.07 – 135. rocznica urodzin Stanisława Dyboskiego (1885–1929), doktora
prawa, działacza narodowego. Notariusz w Cieszynie. Założył koło miłośników
teatru. Od 1917 notariusz w Strumieniu, gdzie założył zespoły wokalno-
muzyczne (późniejsze Towarzystwo Muzyczno-Wokalne Lutnia). Pierwszy
polski burmistrz Strumienia (1922–1923). Notariusz oraz wiceprezes powstałej
w 1927 Partii Pracy w Bielsku. Urodził się w Cieszynie.
17.07 – 95. rocznica urodzin Elżbiety Skalińskiej-Dindorf (1925–2011),
historyka, archiwisty, działaczki regionalnej, autorki artykułów i książek
historycznych. Kierownik Archiwum Państwowego w Oświęcimiu (od 1959).
Działaczka Towarzystwa Miłośników Ziemi Oświęcimskiej. Popularyzatorka
historii ziemi oświęcimskiej i zatorskiej. Urodziła się we Lwowie.
18.07 – 150. rocznica urodzin Jana Stonawskiego (1870–1957), pastora
i publicysty, długoletniego katechety i nauczyciela w polskim Gimnazjum
Macierzy Szkolnej, potem Gimnazjum im. Antoniego Osuchowskiego
w Cieszynie. Działacz narodowy i plebiscytowy (1919). Redaktor „Posła
Ewangelickiego”. Autor wierszowanego pamiętnika Dzwony z Wyższej Bramy.
Urodził się w Lesznej Dolnej, zmarł w Cieszynie.
18.07 – 55. rocznica śmierci Leona Derlicha (1905–1965), językoznawcy-
samouka. Przykuty do łóżka od 18. roku życia. Autor artykułów w prasie
zaolziańskiej dotyczących praw ludności polskiej. W czasie okupacji niemieckiej
kierował organizacją pomagającą więźniom. Zbierał materiały z zakresu gwar,
folkloru i literatury. Współpracował przy publikacjach m.in. Atlasu językowego
Śląska, Słownika gwar polskich. Urodził się i zmarł w Karwinie na Śląsku
Cieszyńskim.
180
18.07 – 30. rocznica śmierci Marii Pilch (1912–1990), pisarki, nauczycielki.
Współzałożycielka Muzeum Beskidzkiego. Propagatorka turystyki i sportów
młodzieżowych. Opowiadania pisane gwarą publikowała od 1931. Urodziła się
i zmarła w Wiśle.
20.07 – 90 lat temu (1930) uruchomiono schronisko na Hali Miziowej pod
Pilskiem.
20.07 – 150. rocznica powołania Ruchu Związkowego Drukarzy (1870).
20.07 – 115. rocznica powołania Ochotniczej Straży Pożarnej w Rudzicy
(1905).
21.07 – 190. rocznica urodzin Andrzeja Gawlasa (1830–1898), nauczyciela,
polskiego działacza narodowego i społecznego, filantropa. Kierownik szkoły
ludowej w Suchej Górnej – wprowadził język polski jako język wykładowy.
Organizator pierwszej zabawy narodowej na Śląsku Cieszyńskim. Założyciel
Kółka Rolniczo-Oświatowego. Propagator czytelnictwa – jeśli absolwent szkoły
wypożyczył jedną książkę w miesiącu, otrzymywał bezpłatnie ubranie do ślubu.
Urodził się w Iłownicy, zmarł w Suchej Górnej.
22.07 – 120. rocznica powołania Ochotniczej Straży Pożarnej
w Rybarzowicach (1900).
23.07 – 100. rocznica śmierci Wiktora Schmidta (1867–1920), nauczyciela,
archeologa, autora opracowań naukowych. W latach 1908–1917 dyrektor
gimnazjum polskiego w Cieszynie. Członek Rady Szkolnej Śląskiej. Urodził się
we Lwowie, zmarł w Ujanowicach k. Nowego Sącza.
23.07 – 95. rocznica urodzin Zdzisława Poznańskiego (1925–1996), operatora,
reżysera, jednego z pionierów polskiego filmu rysunkowego, który cała karierę
zawodową związał z bielskim Studium Filmów Rysunkowych. Realizował filmy
edukacyjne o ochronie zdrowia i człowieka w środowisku pracy. Urodził się
w Ostrowach k. Częstochowy (obecnie Blachownia).
23.07 – 90. rocznica urodzin Mariana Namysłowskiego (1927-), malarza
beskidzkich krajobrazów. Długoletni pracownik Fabryki Samochodów
Małolitrażowych w Bielsku-Białej. Współzałożyciel i prezes działającej przy
FSM grupy plastyków amatorów Paleta. Członek Stowarzyszenia Plastyków
Amatorów Ondraszek. Urodził się w Buczkowicach.
181
23.07 – 25. rocznica śmierci Ewy Dudek (1955–1995), łyżwiarki szybkiej,
olimpijki. Wielokrotna mistrzyni Polski. Srebrna medalistka mistrzostw świata
w Cortina d'Ampezzo (1974). Uczestniczka igrzysk olimpijskich w Innsbrucku
(1976). Współinicjatorka narciarskiego biegu Dudka (biegu masowego),
współzałożycielka rodzinnego klubu biegacza Baca w Radziechowach. Jej
pamięci jest poświęcony Memoriał. Urodziła się w Elblągu, zmarła
w Radziechowach k. Żywca.
24.07 – 120. rocznica urodzin Józefa Stebla (1900–1974), nauczyciela, bibliofila.
Członek Organizacji Bojowej, więzień KL Dachau. Jako jeden z pierwszych
dotarł na miejsce katastrofy samolotowej (11 września 1932), w której zginęli
Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura. Opiekun Żwirkowiska (dokumentalista,
projektodawca parku i pomnika zniszczonego przez hitlerowców) i jego odtwórca
po II wojnie światowej. Urodził się w Cierlicku Dolnym na Śląsku Cieszyńskim.
24.07 – 30. rocznica śmierci Bronisława Sapety (1904–1990), działacza ruchu
ludowego i ruchu oporu na Żywiecczyźnie. Współzałożyciel i prezes klubu PSL
Piast w Leśnej. Od 1931 w Zarządzie Stronnictwa Ludowego w Żywcu. Członek
Rady Gminy Lipowa. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 (4 PSP
w Cieszynie). Członek organizacji konspiracyjnej Racławice w Leśnej. Prezes
Zarządu Powiatowego SL w Żywcu (1945). Organizator spółdzielczości rolniczej
na Żywiecczyźnie. Urodził się i zmarł w Leśnej.
25.07 – 50. rocznica śmierci Franciszka Buchwałdka (1892–1970), pastora,
pedagoga, poety religijnego. Pastor w Bystrzycy (pracował wspólnie z Karolem
Michejdą). Współzałożyciel i stały współpracownik pisma „Ewangelik”.
Zwierzchnik senioratu ostrawsko-karwińskiego (1952–1959). Urodził się
w Suchej Dolnej. Zmarł w dniu swoich urodzin.
26.07 – 110. rocznica śmierci Adama Sikory (1846–1910), działacza
społecznego, filantropa. Członek polskich organizacji m.in. Macierzy Szkolnej
i Czytelni Polskiej. Fundator parku w Cieszynie – zakupił grunt z przeznaczeniem
na ogródek jordanowski i podarował Macierzy Szkolnej. Obecnie Park im.
Adama Sikory w Czeskim Cieszynie. Pomnik Sikory postawiony przez Polaków
zniszczyli Niemcy w czasie II wojny światowej. Od 1989 w parku znajduje się
tablica pamiątkowa. Urodził się w Żukowie Górnym na Śląsku Cieszyńskim,
zmarł w Budapeszcie na Węgrzech.
26.07 – 40. rocznica śmierci Marii Anny Kępińskiej (1892–1980), żywieckiej
działaczki katolickiej i społecznej, publicystki, która wraz z arcyksiężną Alicją
Habsburg zorganizowała Katolicki Związek Młodzieży Żeńskiej. Urodziła się
w Husiatynie na Podolu, zmarła w Wadowicach.
182
27.07 – 150. rocznica urodzin Antoniego Faryniaka (1870–1958), działacza
społecznego, kierownika Czytelni Polskiej w Białej.
27.07 – 70. rocznica urodzin Anny Filipek (1950–1997), poetki ludowej,
działaczki organizacji polskich na Zaolziu. Członkini Sekcji Literacko-
Artystycznej Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego (PZKO) i Grupy
Literackiej 63 w Trzyńcu. Działaczka Miejscowego Koła PZKO w Łomnej
Dolnej. Współpracownica Sekcji Folklorystycznej przy Zarządzie Głównym
PZKO. Urodziła się w Jabłonkowie-Radwanowie.
27.07 – 65. rocznica śmierci Ludwika Semika (1889–1955), nauczyciela,
porucznika WP. Kierownik szkół w Stryszawie i w Suchej. Organizator
szkolnictwa w Stryszawie-Kotlikach. Uczestnik I wojny światowej (56 pp) na
froncie ukraińskim. W 1920 w 10 Dywizji Piechoty gen. L. Żeligowskiego bronił
Warszawy przed bolszewikami. Członek Rady Szkolnej Powiatowej, Rady
Gminnej, ZNP i TG Sokół. Urodził się w Suchej Beskidzkiej, zmarł w Krakowie.
28.07 – 100. rocznica podziału Śląska Cieszyńskiego przez Radę Ambasadorów,
w wyniku którego Bielsko formalnie włączono do Polski (1920).
30.07 – 95. rocznica urodzin Stanisława Piznala (1925–1987), działacza
gospodarczego i społecznego, pszczelarza. Sołtys Międzybrodzia Żywieckiego
(1967–1987). Radny Gminnej Rady Narodowej w Czernichowie. Inicjator m.in.
budowy Domu Ludowego, rozbudowy siedziby OSP. Urodził się
w Międzybrodziu Żywieckim.
30.07 – 60. rocznica urodzin Marka Dopierały (1960-), kanadyjkarza,
olimpijczyka, działacza samorządowego. Zawodnik Górnika Czechowice (1972–
1988), specjalizujący się w dwójkach. 16-krotny mistrz Polski, 2-krotny MŚ, 4-
krotny medalista MŚ. Uczestnik igrzysk olimpijskich w Moskwie (1980)
i w Seulu (1988 – zdobywca 2 medali: srebrnego i brązowego). Urodził się
w Bielsku-Białej.
30.07 – 10. rocznica śmierci Stanisława Goli (1942–2010), poety, prozaika,
publicysty, laureata kilkuset nagród w konkursach literackich. Założyciel grupy
poetyckiej Skarabeusz, debiutował w 1961 roku na łamach „Kroniki
Beskidzkiej”. Nagrodzony przez prezydenta Bielska-Białej za całokształt
twórczości (Ikar 2000). Zdobywca medalu Za zasługi dla województwa śląskiego.
Urodził się w Mikuszowicach Śląskich (obecnie dzielnica Bielska-Białej), zmarł
w Wilkowicach.
183
30.07 – 10. rocznica śmierci Mariusza Jendryczki (1973–2010), piłkarza,
trenera. Zawodnik m.in. Ruchu Chorzów, BKS Stal Bielsko-Biała, BBTS
Komorowice oraz Rekordu Bielsko-Biała. Trener LKS Goczałkowice. Urodził się
w Katowicach, zmarł w Bielsku-Białej.
30.07 – 5. rocznica śmierci Mariana Koima (1931–2015), instruktora filmu
i fotografii. Pracownik Teatru Lalek Banialuka i MDK. Współorganizator
Amatorskiego Klubu Filmowego Bielsko i Dyskusyjnego Klubu Filmowego
Kogucik oraz AKF Chemik w Oświęcimiu. Trzykrotnie otrzymał z rąk Ministra
Kultury i Sztuki odznaczenie Zasłużony Działacz Kultury. Dwukrotnie
nominowany do Ikara – Nagrody Prezydenta Miasta Bielska-Białej w dziedzinie
kultury. Odznaczony brązowym medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis
(2012). Urodził się w Bielanach k. Kęt.
31.07 – 120. rocznica urodzin Józefy Suchoń (s. Maria Benigna od Jezusa
i Maryi ; 1900–1990), urszulanki, dr filozofii, pedagoga, pisarki. Nauczycielka
gimnazjalna od 1922 (Lwów, Kraków). W czasie okupacji dyrektorka Ośrodka
Tajnego Nauczania nr 1 w Krakowie. Od 1953 w Domu Zakonnym ss.
Urszulanek w Tarnowie. Autorka biogramów do Polskiego Słownika Biograficznego. Urodziła się w Pewli Małej.
31.07 – 75. rocznica urodzin Ludwika Chyla (1945-), muzyka, nauczyciela
wychowania muzycznego w Studium Wychowania Przedszkolnego w Kętach,
(później Studium Nauczycielskie im. Marii Dąbrowskiej). Prowadził muzyczne
grupy dziecięce i młodzieżowe oraz kęcki zespół regionalny Nadwiślanka.
Urodził się w Bochni.
31.07 – 75. rocznica śmierci Karola Michejdy (1880–1945), pastora, historyka
Kościoła i teologa praktycznego, profesora i dziekana Wydziału Teologii
Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Wikariusz parafii ewangelicko-
augsburskiej w Skoczowie, proboszcz parafii w Krakowie. Autor publikacji
Dzieje Kościoła ewangelickiego na Śląsku Cieszyńskim. Urodził się
w Olbrachcicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Wiśle.
31.07 – 40. rocznica śmierci Władysława Pabijana (1910–1980), nauczyciela,
kronikarza. Nauczyciel w Zebrzydowicach, Koniakowie i Jaworzynce. Zbieracz
materiałów folklorystycznych Trójwsi Beskidzkiej, które opracował w formie
kroniki. W czasie okupacji kurier na Węgry. Autor podręcznika do stenografii.
Urodził się w Jugowicach k. Krakowa, zmarł w Jaworzynce.
184
SIERPIEŃ
10. rocznica śmierci Władysławy Sikory (1917–2010), nauczycielki, działaczki
harcerskiej. Absolwentka Państwowego Nauczycielskiego Seminarium Żeńskiego
w Cieszynie (1936). Przed wojną nauczycielka w Cieszynie, Ustroniu,
komendantka wiślańskiego hufca harcerek. Więźniarka obozu w Ravensbrück,
gdzie działała w konspiracyjnej drużynie harcerskiej „Mury”. Po wojnie
pracowała jako nauczycielka w Szkole Zawodowej w Cieszynie. Działaczka
związków kombatantów i inwalidów wojennych, Klubu Ravensbrück,
Stowarzyszenia Dziedzictwo św. Jana Sarkandra, Macierzy Ziemi Cieszyńskiej,
Kręgu Seniora ZHP. Urodziła się w Rzeszowie.
01.08 – jubileusz 35-lecia Regionalnego Zespołu Klimczok w Szczyrku (1985).
01.08 – 55. rocznica urodzin Mirosława Copiji (1965-), hokeisty na lodzie,
olimpijczyka. Zawodnik m.in. GKS Tychy (1984–1992, 1999–2002). 5-krotny
mistrz Polski, 2-krotny wicemistrz, 101-krotny reprezentant Polski. Uczestnik
igrzysk olimpijskich w Calgary (1988). Rozegrał 659 meczów ligowych (przez
19 sezonów). Urodził się w Bielsku-Białej.
01.08 – 45. rocznica powołania Wojewódzkiego Domu Kultury w Bielsku-
Białej, obecnie Regionalny Ośrodek Kultury (1975).
01.08 – 25. rocznica śmierci Pawła Urbaczki (1910–1995), kowala, działacza
społecznego w Lalikach. Członek ruchu oporu, działacz ludowy. Zwolennik
rozdzielenia Lalik i Szarego (był w grupie działaczy Stronnictwa Ludowego,
którzy do tego doprowadzili). Pierwszy przewodniczący Gminnej Rady
Narodowej powstałej w 1955. Urodził się w Koniakowie, zmarł w Lalikach.
01.08 – 5. rocznica śmierci Hilarego Drozda (1937–2015), skrzypka, pedagoga.
Pracował w bielskim Liceum Muzycznym, wykładał w Filii Uniwersytetu
Śląskiego w Cieszynie. Współzałożyciel Beskidzkiego Kwartetu Smyczkowego
(z Witoldem Szulakowskim), prowadził Miejską Orkiestrę Symfoniczną. Założył
i kierował Orkiestrą Salonową Filii UŚ (ob. Orkiestra Salonowa Profesora
Hilarego Drozda). Urodził się w Ustroniu, zmarł w Gdańsku.
03.08 – 80. rocznica śmierci Józefa Mamicy (1878–1940), pastora, kapelana WP,
działacza narodowego. Działacz Komitetu Plebiscytowego w Cieszynie.
W Paryżu optował za przyłączeniem całego Śląska Cieszyńskiego do Polski.
Uczestnik II i III powstania śląskiego. Pracował w Wielkopolsce. Więzień
obozów koncentracyjnych w Dachau, Mauthausen-Gusen. Urodził się
w Pruchnej, zginął w KL Mauthausen-Gusen.
185
03.08 – 75. rocznica śmierci Ryszarda Ernesta Wagnera (1883–1945),
niemieckiego pastora, historyka regionu. Ponad 30 lat pełnił godność proboszcza
Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Bielsku. Wydawca Księgi kroniki bielsko-
bialskiej (1938). Urodził się w Skoczowie, zamęczony w obozie Zgoda
w Świętochłowicach.
04.08 – 105. rocznica urodzin Wiktorii Olszowskiej (1915–?), bibułkarki.
Urodziła się w Trzebini k. Żywca.
04.08 – 90. rocznica urodzin Anny Więzik (1930–2011), pisarki, działaczki
społecznej i kulturalnej. Absolwentaka Liceum Ogólnokształcącego im. M.
Kopernika w Cieszynie. Prezes Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Indyjskiej
(od 1980). Członkini klubu literackiego Nadolzie przy Zarządzie Głównym
Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Debiutowała w 1979. Urodziła się i zmarła
w Cieszynie.
04.08 – 85. rocznica urodzin Jana Tesarza (1935-), aktora teatralnego
i filmowego. Role filmowe m.in. w Panu Wołodyjowskim (1969), Królowa Bona
(1980), Dekalog IV (1988). Urodził się w Czechowicach-Dziedzicach.
04.08 – 80. rocznica urodzin Zenona Szymańskiego (1940–?), muzyka
i dyrygenta. Instruktor i dyrygent zespołów chóralnych Zew i Harfa. Prezes
Oddziału Wojewódzkiego Polskiego Związku Chórów i Orkiestr w Bielsku-
Białej. Urodził się w Białej Krakowskiej.
05.08 – jubileusz 115-lecia Ochotniczej Straży Pożarnej w Wilkowicach
(1905)
05.08 – 85.rocznica urodzin Czesława Kani (1935–?), organizatora
amatorskiego ruchu muzycznego. Założyciel strażackiej orkiestry dętej
w Pogwizdowie oraz chóru mieszanego KGW. Urodził się w Pogwizdowie.
06.08 – 125. rocznica urodzin Franciszka Jaworskiego (1895–1971), malarza,
marynarza. Uczestnik pierwszej wojny światowej (m.in. w marynarce
brytyjskiej). Po wojnie pracował w administracji państwowej na Pomorzu.
Po II wojnie światowej osiadł w Ustroniu. Malował pejzaże beskidzkie, utrwalał
przejawy regionalnej kultury materialnej. Urodził się w Czerniowcach na
Bukowinie, zmarł w Cieszynie.
07.08 – 25 lat temu (1995) doszczętnie spłonęło schronisko turystyczne na
przełęczy Beskidek, pomiędzy Czantorią a Soszowem.
186
09.08 – 180. rocznica śmierci Jana Brzuski (1757–1840), księdza, lekarza,
pisarza, kolekcjonera książek. Pełnił funkcję wikarego w Cieszynie,
administratora w Pogwizdowie, proboszcza w Istebnej i Cieszynie. Dziekan,
radca konsystorz oraz powiatowy inspektor szkół. Założyciel Biblioteki Dekanatu
Cieszyńskiego, obecnie zbiory te stanowią depozyt w Książnicy Cieszyńskiej.
Urodził się w Strumieniu, zmarł w Cieszynie.
10.08 – 110. rocznica urodzin Pawła Urbaczki (1910–1995), kowala, działacza
społecznego w Lalikach. Członek ruchu oporu, działacz ludowy. Zwolennik
rozdzielenia Lalik i Szarego (był w grupie działaczy Stronnictwa Ludowego,
którzy do tego doprowadzili). Pierwszy przewodniczący Gminnej Rady
Narodowej powstałej w 1955. Urodził się w Koniakowie, zmarł w Lalikach.
10.08 – 50. rocznica śmierci Andrzeja Hławiczki (1900–1970), leśnika,
sportowca (narciarza) i działacza sportowego, publicysty. W czasie okupacji
działał w AK. Nadleśniczy w Hażlachu, Żywcu i Cieszynie. Inspektor
obwodowy Lasów Państwowych na Górnym Śląsku. Współzałożyciel KS
Watra. Twórca dokumentacji zabytków Cieszyna i okolic. Urodził się i zmarł
w Cieszynie.
10.08 – 15. rocznica śmierci Władysława Oszeldy (1907–2005), dziennikarza,
działacza na rzecz Polonii. Przed II wojną światową redaktor naczelny
„Wydawnictw Światowego Związku Polaków zza Granicy”. Założyciel Klubu
Propozycji w Cieszynie (1961), organizującego życie społeczne i kulturalne
mieszkańców ziemi cieszyńskiej. Urodził się w Zdoni, zmarł w Cieszynie.
11.08 – 145. rocznica urodzin Jana Chromika (1875–1940), nauczyciela,
działacza kulturalno-oświatowego i społecznego. Pracował w szkołach
powszechnych na terenie Śląska Cieszyńskiego, kierował szkołą wydziałową we
Frysztacie i uczył w polskim gimnazjum w Orłowej. Członek Macierzy Szkolnej
i Towarzystwa Nauczycieli Polskich w Czechosłowacji. Obrońca polskiego
szkolnictwa i nauczycieli w Czechosłowacji. Urodził się w Kończycach Małych,
zginął w KL Mauthausen-Gusen.
11.08 – 115. rocznica urodzin Ludwika Mroczka (1905–1942), salezjanina,
księdza, Sługi Bożego Kościoła katolickiego. Pracował z młodzieżą, m.in. jako
katecheta w Krakowie. Więzień KL Auschwitz. W 2003 rozpoczął się proces
beatyfikacyjny polskich męczenników II wojny światowej (etap diecezjalny
zakończony w 2011). Urodził się w Kętach, zginął w KL Auschwitz.
187
11.08 – 85. rocznica urodzin Stefanii Biegun (1935–2016), narciarki, olimpijki.
W latach 1958–1970 m.in. 24-krotna mistrzyni Polski (na 5 km, 10 km, sztafeta),
4-krotna finalistka MŚ. Uczestniczka 3 igrzysk olimpijskich w Squaw Valley
(1960), Innsbrucku (1964) i Grenoble (1968). Trenerka narciarek m.in. Anny
Gębali. Urodziła się w Wieprzu k. Żywca, zmarła w Wetlinie.
14.08 – 35. rocznica śmierci Józefa Chlebowczyka (1924–1985), historyka,
profesora uniwersyteckiego, pisarza. Ekonomista w Cieszyńskich Zakładach
Dziewiarskich, nauczyciel w Technikum Budowlanym w Cieszynie. Pracownik
Instytutu Śląskiego w Katowicach. Organizator i pierwszy kierownik filii
Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie, jej prorektor (1972–1974, 1978–1981).
Współzałożyciel cieszyńskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego.
Autor prac m.in. z dziejów Śląska Cieszyńskiego. Urodził się w Karwinie, zginął
w Sozopolu w Bułgarii.
14.08 – 30. rocznica śmierci Józefy Suchoń, (s. Maria Benigna od Jezusa
i Maryi ; 1900–1990), urszulanki, dr filozofii, pedagoga, pisarki. Nauczycielka
gimnazjalna od 1922 (Lwów, Kraków). W czasie okupacji dyrektorka Ośrodka
Tajnego Nauczania nr 1 w Krakowie. Od 1953 w Domu Zakonnym ss.
Urszulanek w Tarnowie. Autorka biogramów do Polskiego Słownika
Biograficznego. Urodziła się w Pewli Małej.
15.08 – 125. rocznica urodzin Jana Mazura (1895–1944), działacza
spółdzielczego. Uczestnik I wojny światowej, akcji plebiscytowej na Śląsku
Cieszyńskim. W 1920 był jednym z założycieli i kierownikiem Konsumu
Robotniczego w Cieszynie. Jako pierwszy w Cieszynie i powiecie organizował
spółdzielnie uczniowskie. Zasiadał w Radzie Miejskiej Cieszyna. W czasie
okupacji działał w ruchu oporu. Urodził się w Łyżbicach na Śląsku Cieszyńskim,
zginął w Mysłowicach.
15.08 – 110. rocznica urodzin Adolfa Kantora (pseud. Bolko ; 1910–1992),
sportowca amatora, boksera, lekkoatlety, wielkiego społecznika i wychowawcy
młodzieży. Po II wojnie światowej organizator życia sportowego po obu stronach
Olzy, prowadził działalność sportową przy Polskim Związku Kulturalno-
Oświatowym (PZKO). Urodził się w Suchej Górnej na Zaolziu, zmarł
w Cieszynie.
15.08 – 80. rocznica śmierci Karola Guńki (1893–1940), nauczyciela, metodyka,
redaktora. Uczył w szkołach ludowej w Łąkach, Suchej Średniej, od 1920
w szkole ćwiczeń przy seminarium nauczycielskim w Bobrku. Redaktor
„Miesięcznika Pedagogicznego”. Więzień obozów koncentracyjnych w Dachau
i Mauthausen-Gusen. Urodził się w Błędowicach Dolnych na Śląsku
Cieszyńskim, zginął w KL Mauthausen-Gusen.
188
15.08 – 20 lat temu (2000) na cmentarzu wojskowym w Bielsku-Białej odsłonięto
pomnik upamiętniający 128 żołnierzy 3 Pułku Strzelców Podhalańskich.
17.08 – 90. rocznica urodzin Leszka Gwarka (1930–?), działacza społecznego
i kulturalnego. Członek i kierownik regionalnego zespołu pieśni i tańca
Koniaków. Urodził się w Koniakowie.
18.08 – 135. rocznica urodzin Pawła Brzeżka (1885–1961), rolnika, działacza na
rzecz lokalnej społeczności. Naczelnik Straży Pożarnej (1919–1927). Prezes
Kółka Rolniczego. Współzałożyciel Koła Macierzy Szkolnej. Bibliofil, znał na
pamięć Pana Tadeusza. Urodził się w Gutach na Zaolziu.
18.08 – 135. rocznica urodzin Ludwika Konarzewskiego (1885–1954), malarza
i rzeźbiarza, pedagoga. Pionier w zakresie uświadamiania miejscowych górali
o wartości i bogactwie sztuki ludowej i kultury regionalnej. Malarz m.in.
polichromii w kościołach śląskich. Urodził się w Wilanowie, zmarł w Istebnej.
18.08 – 110. rocznica urodzin Franciszka Sikory (1910–1973), nauczyciela,
społecznika, publicysty. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939. Żołnierz AK,
adiutant gen. Brunona Olbrychta. Kierownik szkoły w Istebnej, radny gromadzki.
Prowadził zespół regionalny Istebna. Pisał wiersze i opowiadania. Urodził się
i zmarł w Istebnej.
18.08 – 80. rocznica urodzin Adama Makowicza (1940-), pianisty jazzowego.
Założyciel grupy Jazz Darings (z Tomaszem Stańką). Solista orkiestr i zespołów
kameralnych. Należy do grona Polaków najbardziej zasłużonych w historii
Stanów Zjednoczonych. Urodził się w Gnojniku na Śląsku Cieszyńskim.
19.08 – 90. rocznica urodzin Józefa Świdra (1930–2014), kompozytora,
dyrygenta, pedagoga. Wykładowca Akademii Muzycznej w Katowicach a także
dziekan, kierownik katedry, prorektor. Profesor Uniwersytetu Śląskiego filii
w Cieszynie, gdzie w latach 1985–1999 kierował Instytutem Pedagogiki
Muzycznej. W latach 70. współpracował ze Śląskim Związkiem Chórów
i Orkiestr, pełniąc funkcję dyrektora artystycznego. Pisał m.in. opery, oratoria,
pieśni, a także muzykę kameralną, teatralną i filmową. Urodził się
w Czechowicach, zmarł w Katowicach.
20.08 – 125. rocznica urodzin Józefa Jeżowicza (1885–1976), gawędziarza.
Uczestnik I wojny światowej. W czasie II wojny w jego domu mieściła się
komenda oddziału partyzanckiego koordynująca ruchem partyzanckim
w Beskidach oraz stacja nadawcza. Odkryty jako gawędziarz przez prof. Karola
Daniela Kadłubca (przedstawiony w publikacji Gawędziarz cieszyński Józef
Jeżowicz). Urodził się i zmarł w Koszarzyskach na Śląsku Cieszyńskim.
189
20.08 – 55. rocznica śmierci Franciszka Bogocza (1880–1965), nauczyciela,
przyrodnika, pszczelarza. Jeden z pierwszych uczniów gimnazjum polskiego
Macierzy Szkolnej w Cieszynie. Wieloletni dyrektor I Państwowego Liceum
i Gimnazjum w Cieszynie. Współzałożyciel Spółdzielni Ogrodniczej Zagroda
i fabryki Avenarius. Urodził się w Zebrzydowicach. Zmarł w Cieszynie.
22.08 – 70. rocznica urodzin Stanisława Wenglorza (1950-), muzyka
rockowego. Wokalista zespołów Skaldowie i Budka Suflera. Wykonawca
utworów m.in. Ślady na piasku, Życiowy numer. Urodził się w Cieszynie.
22.08 – 20. rocznica śmierci Stanisława Sikory (1911–2000), rzeźbiarza
i medaliera, poety, sportowca. Twórca pomników, m.in. Chopina
i Paderewskiego, tablic pamiątkowych. Muzeum Miejskie w Żywcu prezentuje
jego prace w ramach ekspozycji stałej. Urodził się w Stryszawie, zmarł
w Warszawie.
23.08 – 145 lat temu (1875) ukazał się pierwszy numer „Wieńca” – czasopisma
wydawanego pod redakcją księdza Stanisława Stojałowskiego (1875).
24.08 – 210. rocznica urodzin Rudolfa Seelingera (1810–1884), austriackiego
polityka, publicysty i działacza religijnego. Burmistrz miasta Białej, poseł na
Sejm Krajowy w Opawie, kurator bialskiej parafii ewangelickiej. Honorowy
obywatel miasta Białej (1880).
24.08 – 90. rocznica urodzin Franciszka Zahradnika (1930–1985), polonisty,
bibliotekarza, publicysty, działacza kulturalnego. Związany z Cieszynem.
Bibliotekarz w Oddziale Zabytkowym Biblioteki Śląskiej, dyrektor Biblioteki
Powiatowej (1969–1974), następnie Miejskiej Biblioteki Publicznej (1975–
1981). Redaktor „Głosu Ziemi Cieszyńskiej”. Długoletni prezes Cieszyńskiego
Oddziału Literackiego im. Adama Mickiewicza. Bibliofil, kolekcjoner
ekslibrisów. Urodził się w Iłownicy, zmarł w Cieszynie.
27.08 – 80. rocznica śmierci Józefa Braszki (1884–1940), nauczyciela, działacza
społecznego. Uczył w bialskim Państwowym Gimnazjum im. A. Asnyka.
Organizował biblioteki powszechne TSL w Bestwinie. Prezes Banku Ludowego
i Powszechnych Kółek Rolniczych. Aresztowany przez Niemców w 1940.
Według różnych źródeł zginął 27 sierpnia 1940 w KL Dachau lub 25 września
1940 w Mauthausen.
190
27.08 – 25. rocznica śmierci Edwarda Biszorskiego (1909–1995), malarza
i rysownika. Współzałożyciel Związku Artystów Plastyków w Cieszynie. Twórca
obrazów, drzeworytów, polichromii i fresków. Tematyka jego prac wiązała się
z Beskidami i Śląskiem Cieszyńskim. Miłośnik turystyki, współzałożyciel
skoczowskiego koła Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego
(prezes 1952–1964). Społeczny opiekun zabytków. Współorganizator corocznych
Dni Skoczowa. Honorowy członek Macierzy Ziemi Cieszyńskiej i Towarzystwa
Miłośników Skoczowa. Własnym nakładem wydał syntezę dziejów Skoczowa.
Urodził się i zmarł w Skoczowie.
28.08 – jubileusz 60-lecia oddania do użytku Domu Strażaka w Wilkowicach
(1960).
28.08 – 40. rocznica urodzin Joanny Obrusiewicz (1980-), piłkarki ręcznej.
Zawodniczka m.in. Zagłębia Lubin. Reprezentantka Polski. Najlepsza strzelczyni
Superligi w sezonie 2011/12. Urodziła się w Bielsku-Białej.
29.08 – 80. rocznica śmierci Jana Sztwiertni (1911–1940), pedagoga,
kompozytora. Wybitny talent muzyczny. Pracował w szkołach w Wiśle na
Równem, w Głębcach i w Centrum. Skomponował m.in. operę ludową
Sałasznicy, Suitę beskidzką na chór męski, poemat symfoniczny Śpiący rycerze
w Czantorii. Uczeń Tadeusza Prejznera. Urodził się w Ustroniu, zginął w KL
Gusen.
30.08 – jubileusz 125-lecia Ochotniczej Straży Pożarnej w Porąbce,
wmurowanie aktu erekcyjnego pod budowę remizy (1895).
30.08 – 70 lat temu (1950) założono Robotniczą Spółdzielnię Pracy,
Wytwórnię Artykułów Gospodarczych i Mechanikę Precyzyjną w Bielsku-
Białej
30.08 – 30. rocznica śmierci Marii Sarnickiej (1908–1990), bibliotekarki.
Pracownik Biblioteki Jagiellońskiej, od 1948 kierowniczki Miejskiej Biblioteki
Publicznej w Bielsku. Rozwijała sieć biblioteczną oraz podjęła starania ws.
budowy obecnego gmachu Książnicy Beskidzkiej (1968). Urodziła się
w Brzeżanach na Kresach Wschodnich, zmarła w Bielsku-Białej.
31.08 – 305 lat temu (1715) w Pietrzykowicach odbyła się egzekucja
rozbójników Jana Tomasika ze Szczyrku oraz Jakuba Wojciury.
191
WRZESIEŃ
01.09 – 140 lat temu (1880) na dworcu kolejowym w Dziedzicach zatrzymał
się Franciszek Józef I, cesarz Austro-Węgier, podróżował do Galicji w celu
inspekcyjnym.
01.09 – 185. rocznica urodzin Rafała Kalinowskiego, św. (1835–1907),
duchownego rzymskokatolickiego, karmelity bosego. Inżynier, oficer carskiego
wojska, powstaniec styczniowy, sybirak, nauczyciel, wychowawca. Święty
Kościoła katolickiego (kanonizacja w 1991). Urodził się w Wilnie, zmarł
w Wadowicach.
01.09 – 90. rocznica urodzin Witolda Iwanka (1930–2001), historyka sztuki,
muzeologa, publicysty. Dyrektor Muzeum w Cieszynie (1969–1981). Działacz
Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Związany z amatorskim ruchem artystycznym
(śpiewaczym, teatralnym). Działał na rzecz ochrony zabytków. Autor Słownika
artystów na Śląsku Cieszyńskim (1967). Urodził się w Czechowicach, zmarł
w Cieszynie.
02.09 – jubileusz 75-lecia Państwowej Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej
w Bielsku-Białej (1945).
03.09 – 155. rocznica urodzin Michała Marka (1865–1952), posła na I Sejm
Ustawodawczy RP (1919–1920). Związany z ruchem ks. Stanisława
Stojałowskiego, współpracował przy redagowaniu „Wieńca i Pszczółki”.
Przyjaźnił się m.in. z Romanem Dmowskim, Edwardem Zajączkiem, Janem
Zamorskim. Założyciel i pierwszy prezes OSP w Łodygowicach. Inicjator
budowy pomnika króla Władysława Jagiełły na 500-lecie obchodów bitwy pod
Grunwaldem. Brał udział w tworzeniu tzw. Małej Konstytucji z 1919. Urodził się
i zmarł w Łodygowicach.
03.09 – 105. rocznica śmierci Bernarda Kotuli (1974–1915), nauczyciela,
księgarza, poety, grafika, folklorysty. Zbieracz śląskich motywów zdobniczych,
malarskich, ceramicznych itp. Autor pionierskich opracowań metodycznych
z zakresu rysunku. Właściciel księgarni w Cieszynie. Urodził się w Cierlicku
Dolnym na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
03.09 – 95. rocznica urodzin Ludwika Koniora (1925-), organizatora
amatorskiego ruchu muzycznego w rodzinnej miejscowości. Autor tekstów do
widowisk regionalnych, miłośnik muzyki ludowej regionu żywieckiego. Urodził
się w Międzybrodziu Bialskim.
192
04.09 – 150. rocznica urodzin Eugeniusza Ludwika Dąbrowy Dąbrowskiego
(1870–1941), malarza, grafika, dekoratora wnętrz. Autor polichromii w kaplicy
Nowego Zamku w Żywcu (1906), przebudowy i dekoracji malarskich dworu
w Moszczanicy zleconych przez właściciela Władysława Kępińskiego.
Większość jego prac uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. Urodził się
w Przymiotowie, zmarł w Poznaniu.
04.09 – 100. rocznica urodzin Jana Kusia (1920–1989), księdza, autora
opracowań historycznych dotyczących Mikuszowic Krakowskich.
04.09 – 55. rocznica urodzin Pawła Podoski (1965–1998), aktora, śpiewaka,
współpracującego z Teatrem Muzycznym w Poznaniu oraz Gliwickim Teatrem
Muzycznym w Gliwicach. Urodził się i zmarł w Bielsku-Białej.
04.09 – 10. rocznica śmierci Janusza Romana Kidawy (1931–2010), reżysera,
scenarzysty. Reżyser filmów dokumentalnych Wizja lokalna i fabularnych Pejzaż
horyzontalny, Grzeszny żywot Franciszka Buły. Urodził się w Strumieniu, zmarł
w Katowicach.
05.09 – 80 lat temu (1940) Niemcy wysiedlili 684 mieszkańców Łękawicy
05.09 – 80. rocznica urodzin Janiny Ciupek (1940-), fotografczki. Uprawia
fotografię reportażową, dokumentalną, krajoznawczą, portret. Działała
w Cieszyńskim Towarzystwie Fotograficznym. Współpracowała z redakcją
„Głosu Ziemi Cieszyńskiej”. Wydała książkę Cieszyn w starej fotografii. Urodziła się w Mizerowie.
05.09 – 60 lat temu (1960) powstała Spółdzielnia Zdrowia w Porąbce. Gabinety
lekarskie zostały ulokowane w Domu Kultury. Pierwszym lekarzem, który podjął
tu pracę była Krystyna Niepokulczycka.
05.09 – 55 lat temu (1965) otworzono nową szkołę im. Aleksandra
Zawadzkiego w Mikuszowicach Śląskich.
07.09 – 105. rocznica urodzin Adama Caputy (1915–1988), oficera WP,
włókiennika, racjonalizatora, pedagoga. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939,
jeniec ponad 20 niemieckich oflagów. Po wojnie w II Korpusie Polskich Sił
Zbrojnych na Zachodzie. Nauczyciel zawodu w Bielsku i Żywcu. Urodził się
i zmarł w Żywcu Zabłociu.
193
07.09 – 90. rocznica urodzin Jana Blitza (1930–1995), pedagoga, działacza ZNP,
więźnia łagrów syberyjskich. Z Żywcem związany od 1951. W pracy z młodzieżą
stosował zasady Korczakowskie. Dokumentalista ziemi żywieckiej. Wspierał
funkcjonowanie Związku Sybiraków w województwie bielskim. Urodził się
w Bielsku-Białej. Pochowany na Cmentarzu Przemienienia Pańskiego w Żywcu.
08.09 – 135. rocznica urodzin Feliksa Hajduka (1885–1924), pedagoga,
legionisty, wiceburmistrza Cieszyna (od 1919). Uczył w Gimnazjum im.
Osuchowskiego w Cieszynie. Współorganizator cieszyńskiego Legionu
Śląskiego. Prezes Macierzy Szkolnej. Pionier idei skautingu na Śląsku
Cieszyńskim. Urodził się w Rudkach, powiat lwowski, zmarł w Szczawnicy.
08.09 – 120 lat temu (1900) odsłonięto w Bielsku pomnik Marcina Lutra, wg
projektu F. Vogla.
09.09 – 165. rocznica urodzin Pawła Kożdonia (1855–1914), nauczyciela,
ogrodnika i pszczelarza. Kierownik szkoły w Boguminie. Delegat do c.k. Rady
Okręgowej we Frysztacie. Obrońca praw nauczycieli i interesów szkoły ludowej.
Inicjator założenia parków publicznych w Boguminie. Pierwszy inspektor
polskich szkół na Śląsku przyznający się do narodowości polskiej. Urodził się
w Kojkowicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Boguminie.
09.09 – 145. rocznica śmierci Józefa Rusina (1809–1875), księdza, pierwszego
proboszcza parafii w Lipowej (od 1847). Organizator nowej parafii: wyposażył
kościół m.in. w sprzęt liturgiczny i organy, odrestaurował ołtarz św. Sebastiana.
Wprowadził bractwa i stowarzyszenia w strukturę parafialną (powstałe księgi
bractw są znakomitym źródłem o historii wsi). Urodził się w Międzybrodziu.
09.09 – 115. rocznica urodzin Szymona Foltyna (1905–1989), lokalnego
działacza społecznego. Żołnierz AK. Prezes OSP. Inicjator budowy Domu
Kultury (gospodarz i organizator imprez kulturalnych), rozbudowy szkoły
w Bujakowie. Zabiegał o budowę Pomnika Nieznanego Żołnierza na
bujakowskim cmentarzu. Urodził się i zmarł w Bujakowie.
09.09 – 90. rocznica urodzin Tadeusza Jurasza (1930-), aktora teatralnego
i filmowego, reżysera. Związany m.in. z krakowskim Teatrem Starym. Role
w filmach m.in. Kopernik, Królowa Bona. Urodził się w Cięcinie.
09.09 – 60. rocznica urodzin Krzysztofa Marcinkowskiego (1960–2013),
piłkarza. Wychowanek i zawodnik Lecha Poznań, od 1985 BKS-su Bielsko-
Biała. Urodził się w Poznaniu.
194
09.09 – 25. rocznica śmierci Kazimierza Mreńcy (1931–1995), pedagoga,
plastyka, działacza kulturalnego. Dyrektor SP w Bulowicach (od 1965).
Realizator idei wychowania przez sztukę. Organizator pierwszej w województwie
krakowskim galerii twórczości dzieci i młodzieży przy SP (1972). Wojewódzki
koordynator konkursów plastycznych. Urodził się w Porąbce, zmarł
w Bulowicach.
09.09 – 20. rocznica śmierci Franciszka Kępki seniora (1907–2000), lotnika
szybowcowego, instruktora i trenera, pochodzącego z Goleszowa. Kierownik
Szkoły Szybowcowej na Chełmie w Godziszowie oraz pracownik Aeroklubu
Bielsko-Bialskiego. Ojciec Kranciszka Kępki Juniora – również szybownika.
Urodził się w Jeleniu k. Jaworzna, zmarł w Goleszowie.
10.09 – 120. rocznica urodzin Michała Boczka (1900–1988), twórcy ludowego
z Rajczy, rzeźbiarza, malarza, grafika, budowniczego szopek. Współtwórca
Regionalnej Izby Twórczej w Jeleśni. Działacz Stowarzyszenia Twórców
Ludowych (STL), zdobywca wielu nagród i wyróżnień. Odznaczony Krzyżem
Komandorskim Odrodzenia Polski. Urodził się w Jeleśni, zmarł w Rajczy.
10.09 – 100. rocznica urodzin Karola Wójtowicza (1920–1986), leśnika,
nauczyciela, kierownika szkoły w Jeleśni. Żołnierz AK, prowadził tajne
nauczanie stopnia podstawowego. Pracował w SP w Krzyżówkach, od 1964
kierował SP nr 2 w Jeleśni. Współzałożyciel Nadleśnictwa w Jeleśni,
współorganizator i radny Gminnej i Gromadzkiej Rady Narodowej. Urodził się
i zmarł w Suchej Beskidzkiej.
10.09 – 95. rocznica śmierci Józefa Dostala (1860–1925), nauczyciela.
Z pochodzenia Niemiec. Pracował w niemieckim seminarium nauczycielskim
w Cieszynie (od 1888). Inspektor szkolny okręgu Cieszyn, Frydek i Frysztat. Za
jego kadencji wybudowano wiele nowych szkół na Śląsku Cieszyńskim.
Życzliwy dla polskich nauczycieli. Urodził się w Suchej Górnej na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
11.09 – 145. rocznica urodzin Józefa Chobota (1875–1942), nauczyciela,
wydawcy. Uczestnik I wojny światowej. Pracował w szkołach w Gródku
i Cieszynie, w Krajowej Radzie Narodowej (1920–1922). Od 1929 w Jarzębatej.
Właściciel wydawnictwa „Hejnał”, tłumacz Księgi duchów A. Kradeca (1934).
Właściciel biblioteki, zbieracz pieśni ludowych ze Śląska Cieszyńskiego. Urodził
się w Łazach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Wiśle-Jarzębatej.
11.09 – 20 lat temu (2000) z linii produkcyjnej bielskiego Fiat Auto Poland
zjechał ostatni fiat 126p z limitowanej serii 1000 sztuk o nazwie „Happy End”
w żółtym kolorze.
195
12.09 – 110. rocznica urodzin Tadeusza Jajki (1910–1993), księdza, kanonika.
Od 1937 administrator kościoła Narodzenia NMP w Żywcu. Inicjator powołania
orkiestry dętej i zespołu teatralnego (tzw. Kostkowcy). Działacz konspiracyjnych
organizacji TOW, ZWZ-AK. Prowadził punkt kontaktowy Komendy Obwodu
ZWZ-AK i Delegatury Rządu na powiat żywiecki. Pomagał mieszkańcom miasta
w okresie wojny i po jej zakończeniu. Od 1947 w Zatorze jako kanonik, potem
proboszcz. Dziekan dekanatu zatorskiego. Od 1967 duszpasterz w Podczerwonem
w gminie Czarny Dunajec. Urodził się w Jarosławiu. Spoczywa na cmentarzu
w Podczerwonem.
12.09 – 75 lat temu (1945) utworzono pierwszy Aeroklub Bielsko-Bialski
w Bielsku-Białej.
12.09 – 25 lat temu (1995) odsłonięto pomnik muzyka i kompozytora Jana
Sztwiertni w parku przed LO im. Mikołaja Kopernika w Ustroniu.
12.09 – 20 lat temu (2000) odbył się I Międzynarodowy Festiwal Muzyki
Sakralnej w Bielsku-Białej.
13.09 – 120. rocznica urodzin Karola Mikuszewskiego (1900–1980), mistrza
zduńsko-kaflarskiegi, rzeźbiarza ludowego, muzyka i kolekcjonera.
Współwłaściciel kaflarni w Żywcu Zabłociu. Narciarz, zdobywca pucharu
ufundowanego przez arcyksięcia Karola Stefana Habsburga. Flecista orkiestry
Katolickiego Związku Młodzieży Męskiej. Kolekcjoner motyli beskidzkich.
Urodził się w Skoczowie, zmarł w Żywcu Zabłociu.
13.09 – 75. rocznica urodzin Michała Klisia (1945-), artysty plastyka,
nauczyciela akademickiego. Twórca plakatu, ilustracji książkowych, grafik
(linoryt, akwaforta). Rektor ASP w Katowicach. Urodził się w Bielsku-Białej.
14.09 – 130. rocznica urodzin Haliny Gallowej (1890–1974), aktorki, reżyserki
teatralnej, pedagoga. Współpracowała z Juliuszem Osterwą. Grała na scenach
teatralnych m.in. Kijowa, Gdyni, Warszawy, Łodzi, Krakowa. Pierwsze nauki
pobierała w wiejskiej szkole w Wilkowicach. Urodziła się w Warszawie, zmarła
w Krakowie.
196
14.09 – 110. rocznica urodzin Wiktora Garczorza (1910–1990), żołnierza WP,
działacza plebiscytowego i powstańca śląskiego. Przed wybuchem II wojny
światowej ochotnik do formacji wojskowej Żywe torpedy. Żołnierz ZWZ Orzeł
Biały. Szkolony w jednostce polskich komandosów, tzw. cichociemnych (nie
został zrzucony). Od 1952 w Żywcu, w 1954 oskarżony o szpiegostwo
i dywersję. Zrehabilitowany w 1956 został dyrektorem Żywieckiej Fabryki Śrub.
Prezes Drzewnej Spółdzielni Pracy Łodygowianka. Odznaczony m.in. odznaką
spadochronową i British War Medal 1939–1945. Urodził się w Zabrzu na
Górnym Śląsku. Pochowany na Cmentarzu Przemienienia Pańskiego w Żywcu.
14.09 – 110. rocznica urodzin Zofii Płanik (1910–1990), nauczycielki, kapitana
WP. Pracowała w szkołach w Żywcu i Zwardoniu. Od 1939 w konspiracyjnych
oddziałach TOW/ZWZ-AK. Kierowała siecią łączniczek w Obwodzie ZWZ-AK
Żywiec. Organizatorka tajnego nauczania w Rychwałdzie. Po wojnie związana
z Czorsztynem. Urodziła się w Rychwałdzie, zmarła w Kielcach.
14.09 – 70. rocznica urodzin Wiesława Gębali (1950-), biegacza narciarskiego,
olimpijczyka, trenera. Zawodnik BBTS Włókniarz Bielsko-Biała (od 1981).
Wychowanek m.in. Edwarda Budnego. M.in. 7-krotny mistrz Polski.
Uczestnik igrzysk olimpijskich w Innsbrucku (1976). Urodził się w Bielsku-
Białej.
14.09 – 40. rocznica śmierci Edwarda Kozikowskiego (1891–1980), poety,
prozaika, współzałożyciela grupy literackiej Czartak z Wadowic. Urodził się
w Warszawie, zmarł w Katowicach.
15.09 – 105. rocznica urodzin Władysława Zwierzyny (1915–1995), urzędnika,
księgowego, działacza społecznego i związkowego. Uczestnik kampanii
wrześniowej 1939 – dowódca plutonu 4 PSP w Cieszynie na odcinku Cieszyn–
Tomaszów Lubelski. Pracownik Zarządu Miejskiego w Żywcu. Organizator
Biblioteki Związkowej w Fabryce Śrub i Nitów. Założyciel KS Stal. Odznaczony
Krzyżem Walecznych. Urodził się w Żywcu. Spoczął na Cmentarzu
Przemienienia Pańskiego w Żywcu.
15.09 – 80. rocznica śmierci Michała Cieślara (1889–1940), nauczyciela.
Absolwent niemieckiego Seminarium Nauczycielskiego w Bielsku. Pracował
w Górkach Wielkich i Stonawie, od 1910 w Krakowie, a od 1916 w Miechowie
(okręgowy inspektor szkolny). Od 1919 kierownik szkoły w Boguminie. Uczył
też w Cieszynie i Katowicach. W 1930 został kierownikiem Publicznej Szkoły
Ludowej w Wiśle. Prezes Związku Strzeleckiego. W czasie II wojny światowej
więzień obozu koncentracyjnego w Dachau, następnie w Mauthausen-Gusen,
gdzie zginął. Urodził się w Wiśle-Czarnem.
197
16.09 – 110. rocznica urodzin Leopolda Dutkiewicza (1910–1987), publicysty,
dziennikarza, bibliotekarza. Związany z bielską oświatą (1947–1976). Redaktor
„Trybuny Robotniczej”, „Kroniki Beskidzkiej” „Informatora Kulturalnego
Województwa Bielskiego”. Kierownik literacki i reżyser Teatru Lalek Banialuka.
Współtworzył „Kalendarz Beskidzki”. Od 1977 pracował w Wojewódzkiej
Bibliotece Publicznej (ob. Książnica Beskidzka). Urodził się we Lwowie, zmarł
w Bielsku-Białej.
16.09 – 75. rocznica urodzin Stanisława Paczki (1945–1969), saneczkarza,
olimpijczyka. Zawodnik LZS Mikuszowice i Dunajca Nowy Sącz (1960–1969).
Mistrz Polski juniorów (5-krotny) w jedynkach i dwójkach, mistrz Polski
w dwójkach. Uczestnik igrzysk olimpijskich w Grenoble (1968). Zginął
w wyniku wypadku na torze w trakcie MŚ.
17.09 – 135. rocznica urodzin Karola Grycza-Śmiłowskiego (1885–1959),
pastora luterańskiego, marianina, publicysty, unitarianina. Wikary w Skoczowie
i Bielsku. Uczestnik I wojny światowej. W listopadzie 1918 objął urząd
pierwszego polskiego ewangelickiego kapelana wojskowego okręgu śląskiego
w Cieszynie. Założył Jednotę Braci Polskich (związek religijny). Urodził się
w Śmiłowicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Krakowie.
17.09 – 165 lat temu (1855) miała miejsce konsekracja kaplicy zamkowej
rodziny Sułkowskich pod wezwaniem św. Anny.
17.09 – 85. rocznica urodzin Władysława Tajnera (1935–2012), narciarza,
olimpijczyka, trenera. Zawodnik m.in. Budowlanych Goleszów i Olimpii
Goleszów. Pierwszy mistrz Polski w skokach spoza Zakopanego (1956–1958).
Rekordzista Polski w długości skoku (114 m, 1959). Uczestnik igrzysk
olimpijskich w Cortina d'Ampezzo (1956) i Squaw Valley (1960). Brat Leopolda
Tajnera. Urodził się w Goleszowie, zmarł w Cieszynie.
17.09 – 50. rocznica śmierci Karola Pawlicy (1884–1970), działacza
narodowego, wojskowego, dyplomaty. Uczestnik I wojny światowej. Za
uratowanie polskich sierot z Syberii uhonorowany został tytułem samuraja przez
Japoński Czerwony Krzyż. Pracował w Konsulacie RP w Chicago i jako radca
wojewody pomorskiego. Urodził się i zmarł w Nieborach na Śląsku Cieszyńskim.
18.09 – jubileusz 110-lecia harcerstwa w Hufcu Beskidzkim Chorągwi ZHP
w Bielsku-Białej (1910).
18.09 – 60. rocznica śmierci Stanisława Kuśnierza (1887–1960), drukarza,
wiceburmistrza miasta Białej. Członka Katolickiego Stowarzyszenia
Rękodzielników w Białej.
198
19.09 – 200. rocznica urodzin Antoniego Janusza (1820–1861),
współorganizatora Biblioteki Polskiej Teologów Wrocławskich w Ołomuńcu.
Proboszcz w Zebrzydowicach od 1848. Autor kancjonału Praca codzienna
i całożywotna każdego chrześcijanina katolickiego [...] (1857) – pierwszego
modlitewnika na Śląsku drukowanego antykwą. Urodził się w Czechowicach,
zmarł w Zebrzydowicach.
19.09 – 80. rocznica śmierci Pawła Raszki (1888–1940), lekarza. Uczestnik
I wojny światowej jako lekarz polowy polskich formacji m.in. w pociągu
sanitarnym na Syberii. Pracował w Skoczowie, gdzie z Gustawem Morcinkiem
organizowali imprezy kulturalne i sportowe. Więzień obozów koncentracyjnych
w Dachau i Mauthausen-Gusen. Urodził się w Wiśle, zginął w KL Mauthausen-
Gusen.
20.09 – 115. rocznica urodzin Józefa Borowczyka (1905–1984), muzyka,
dyrygenta orkiestry dętej. Grał na waltorni, saksofonie, skrzypcach i akordeonie.
Założyciel i dyrygent orkiestry dętej przy Fabryce Papieru Solali. Wyróżniony
Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego oraz Odznaką za Zasługi dla
Województwa Bielskiego. Urodził się w Głębowicach, pow. wadowicki.
20.09 – 100. rocznica śmierci Waltera Munka (1895–1920), wojskowego.
Uczestnik I wojny światowej i polsko-bolszewickiej. Dowódca artylerii pociągu
pancernego „Zagończyk”. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti
Militari. Urodził się w Żywcu-Zabłociu, zmarł w Łodzi.
20.09 – 65. rocznica urodzin Ryszarda Łabędzia (1955-), aktora, dziennikarza
sportowego. Komentator i wydawca programów sportowych w TVP. Sędzia
koszykarski. Urodził się w Bielsku-Białej.
21.09 – 240. rocznica urodzin Mateusza Opolskiego (1780–1850), księdza,
działacza narodowego. Proboszcz w Cieszynie, Frysztacie, od 1827 w Bielsku.
Generalny wikariusz na Śląsk Cieszyński. Poparł wniosek o wprowadzenie
podręczników w języku polskim do szkół Księstwa Cieszyńskiego. Inicjator
powstania Biblioteki Polskiej Teologów Wrocławskich w Ołomuńcu. Urodził się
w Wodzisławiu Śląskim, zmarł w Bielsku.
21.09 – 95. rocznica śmierci Tomasza Dudka (1849–1925), księdza, działacza
narodowego. Pracował w parafiach na Śląsku Cieszyńskim, m.in. w Ustroniu,
Bielsku, Cieszynie, od 1893 proboszcz w Boguminie-Mieście. Dziekan frysztacki
(od 1910). Obrońca ks. Londzina. Prezes Związku Śląskich Katolików. Prezes
Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra. Urodził się w Stawiskach k. Mysłowic, zmarł
w Boguminie.
199
21.09 – 90. rocznica urodzin Grzegorza Sroki (1930–2006), franciszkanina,
propagatora ziołolecznictwa. Gwardian klasztoru w Kalwarii Pacławskiej.
Organizator ośrodka zielarskiego w Rychwałdzie. Urodził się w Gorliczynie,
zmarł w Żywcu.
21.09 – 35. rocznica śmierci Aleksandry Chrzanowicz (1897–1985),
nauczycielki, kierownika SP w Pewli Wielkiej i Jeleśni. Pracowała w żywieckim
szkolnictwie od 1919 do 1970. Organizatorka życia kulturalnego i społecznego,
m.in. remontowała budynki szkolne, gromadziła księgozbiór biblioteczny
i rozwijała czytelnictwo wśród dzieci i dorosłych. Urodziła się w Bukowsku,
zmarła w Przemyślu.
22.09 – 115. rocznica urodzin Karola Kalety (1905–1990), księgowego,
działacza turystycznego. Zrekonstruował cieszyński Oddział Polskiego
Towarzystwa Turystycznego i został jego pierwszym prezesem. Uchronił przed
dewastacją schronisko na Stożku, złożył pierwsze stacje turystyczne na Soszowie
i Kozińcach. Jego zasługą było m.in. udział w założeniu (i pierwsze kierowanie
do 1958) Sekcji Operacyjnej GOPR. Urodził się w Bystrzycy na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
22.09 – 105. rocznica urodzin Bronisława Zemana (1912–?), legendarnego
bielskiego księgarza, erudyty, działacza kulturalnego i oświatowego. Sprowadzał
do Bielska z trudem zdobywane limitowane pozycje. Propagator sprzedaży
książek w zakładach pracy. Miłośnik książek, który wykształcił całe pokolenie
następców. Urodził się w Bielsku.
22.09 – 95. rocznica urodzin Heleny Zwolskiej (1922-), aktorki-lalkarki. Aktorka
Państwowego Teatru Lalek Banialuka w Bielsku-Białej. Jurorka konkursów
recytatorskich, uczestniczka spotkań z dziećmi i młodzieżą. Żona
współzałożyciela bielskiej sceny lalkowej Zenobiusza Zwolskiego. Urodziła się
w Sosnowcu.
22.09 – 80 lat temu (1940) rozpoczęła się akcja wysiedleńcza (Akcja Saybusch,
Aktion Saybusch, pol. Akcja Żywiec) – akcja przeprowadzona przez wojska
niemieckie i hitlerowską policję w czasie okupacji Polski, polegająca na
wysiedleniu ok. 22 tys. mieszkańców powiatu żywieckiego na tereny
Generalnego Gubernatorstwa i wprowadzeniu w ich miejsce osadników
niemieckich.
23.09 – 100. rocznica urodzin Jana Józefa Płonki (1920–2003), narciarza
(alpejczyk), olimpijczyka, trenera. Zawodnik bielskich klubów, m.in. Sokoła
Bielsko (1936–1939) i Ogniwa Spójnia Bielsko (1951–1954). Mistrz Polski
w slalomie i slalomie gigancie. Trener w BBTS Bielsko (do 1975). Uczestnik
igrzysk olimpijskich w Oslo (1952). Urodził się i zmarł w Bielsku-Białej.
200
23.09 – 60. rocznica urodzin Michała Tomaszka (1960–1991), franciszkanina,
misjonarza i męczennika. Zginął śmiercią męczeńską razem ze Zbigniewem
Strzałkowskim. Błogosławiony Kościoła katolickiego (beatyfikacja w 2005).
Urodził się w Łękawicy, zginął w Pariacoto w Peru.
23.09 – 15. rocznica śmierci Jacka Jurzaka (1946–2005), kierowcy i pilota
rajdowego, konstruktora, wykładowcy akademickiego. Mistrz Polski w klasie
Polskiego Fiata 125p (1976). Autor projektu samochodu JJ-01. Urodził się
w Bielsku-Białej, zmarł w Stanach Zjednoczonych.
23.09 – 10. rocznica śmierci Andrzeja Łabińca (1930–2010), artysty malarza,
scenografa teatralnego i telewizyjnego, reżysera i autora sztuk dla dzieci,
pedagoga. Wykładowca Uniwersytetu Śląskiego i ASP w Krakowie. Artysta
wszechstronny. Dyrektor Teatru Lalek Banialuka i Galerii BWA w Bielsku-
Białej. W 1993 został pierwszym laureatem nagrody prezydenta Bielska-Białej
„Ikar”. Urodził się w Goraju na Lubelszczyźnie, zmarł w Bielsku-Białej.
24.09 – 100. rocznica urodzin Jana Płonki (1920–2003), narciarza, uczestnika
olimpiady w Oslo (1952). Przez całe życie był związany z Bielskiem i śląskimi
Beskidami. W czasie okupacji w 1944 zdobył drugie miejsce w konspiracyjnych
Narciarskich Mistrzostwach Śląska. Po wojnie był dwukrotnym mistrzem Polski
w slalomie gigancie oraz dwukrotnie wicemistrzem w tej konkurencji. Za swe
wyniki otrzymał tytuł Mistrza Sportu. Urodził się w Kamienicy, zmarł w Bielsku-
Białej.
24.09 – 65. rocznica śmierci Kazimierza Jana Simma (1884–1955), zoologa,
entomologa i spongiologa. Profesor Akademii Rolniczej w Bydgoszczy
działającej w latach 1922–1937 w Cieszynie jako WSGW. Autor nowatorskich
badań naukowych i publikacji dotyczących owadów prowadzonych
w Bażanowicach. Badacz przyrody Śląska Cieszyńskiego i Beskidu Śląskiego.
Zajmował się gąbkami jako jedyny specjalista w kraju. Inicjator utworzenia
rezerwatu przyrody na Baraniej Górze. Urodził się w Tarnowie, zmarł
w Poznaniu.
25.09 – 95. rocznica urodzin Edwarda Buławy (1925–2002), historyka, filozofa,
nauczyciela, wykładowcy akademickiego. Zainteresowania zawodowe objęły
Śląsk Cieszyński, badał życie i działalność Pawła Stalmacha, Tadeusza Regera
oraz wydarzenia roku 1918 w Cieszynie. Członek Honorowy Macierzy Ziemi
Cieszyńskiej. Urodził się w Łąkach na Zaolziu, zmarł w Cieszynie.
201
25.09 – 80. rocznica śmierci Józefa Braszki (1884–1940), nauczyciela, działacza
społecznego. Uczył w bialskim Państwowym Gimnazjum im. A. Asnyka.
Organizował biblioteki powszechne TSL w Bestwinie. Prezes Banku Ludowego
i Powszechnych Kółek Rolniczych. Aresztowany przez Niemców w 1940.
Według różnych źródeł zginął 27 sierpnia 1940 w KL Dachau lub 25 września
1940 w Mauthausen.
28.09 – 25. rocznica śmierci Zdzisława Buczka (1933–1995), nauczyciela,
żołnierza podziemia. Przeżył powstanie warszawskie, więzienie
w Częstochowie. Uczył matematyki w cieszyńskich liceach i Filii Uniwersytetu
Śląskiego. Urodził się na Wołyniu, zmarł w Cieszynie.
29.09 – 50. rocznica śmierci Szczepana Jurzaka (1900–1970), działacza
politycznego, prezydenta Bielska. Członek Rady Gminnej w Komorowicach.
W czasie okupacji w ruchu oporu. Od 1944 przewodniczący Prezydium PRN
w Bielsku. W1945 mianowany prezydentem miasta. Urodził się w Pisarzowicach,
zmarł w Bielsku-Białej.
29.09 – 25. rocznica śmierci Leopolda Balcego (1910–1995), organizatora
i krzewiciela amatorskiego ruchu muzycznego. Grał na skrzypcach, akordeonie,
trąbce, aranżował utwory na orkiestrę. Organizator i kapelmistrz orkiestr
smyczkowej i dętych OSP m.in. w Nowej Wsi, Porąbce, Pisarzowicach
i Czańcu. Urodził się i zmarł w Czańcu.
29.09 – 15. rocznica śmierci Ryszarda Palucha (1932–2005), legendarnego
charakteryzatora i perukarza Teatru Polskiego w Bielsku-Białej, laureata m.in.
Złotej Maski dla artystów teatru. Urodził się w Bielsku-Białej.
30.09 – 130 lat temu w Bielsku otwarto teatr i podniesiono kurtynę Franza
A. Rottonary, która przedstawiała taniec nimf. Obiekt zaprojektował wiedeński
architekt Emil von Förster w stylu eklektycznym z przewagą neoklasycyzmu
i neobaroku. Wykorzystał także motyw rzymskiego łuku triumfalnego na fasadzie
ozdobionej m.in. posągami Apolla, Talii i Kaliope.
30.09 – 80. rocznica śmierci Ludwika Wrzoła (1881–1940), księdza, działacza
narodowego, więźnia obozów koncentracyjnych. Rektor seminarium duchownego
w Widnawie. Administrator w parafii Ligota k. Bielska (1939). Tajny szambelan
papieski. W 2008 wszczęto proces informacyjny na etapie diecezjalnym, mający
doprowadzić do wyniesienia na ołtarze. Urodził się w Zabrzegu, zginął w KL
Gusen.
202
PAŹDZIERNIK
01.10 – 140. rocznica urodzin Franciszka Bogocza (1880–1965), nauczyciela,
przyrodnika, pszczelarza. Jeden z pierwszych uczniów gimnazjum polskiego
Macierzy Szkolnej w Cieszynie. Wieloletni dyrektor I Państwowego Liceum
i Gimnazjum w Cieszynie. Współzałożyciel Spółdzielni Ogrodniczej Zagroda
i fabryki Avenarius. Urodził się w Zebrzydowicach. Zmarł w Cieszynie.
01.10 – 80. rocznica śmierci Jerzego Cienciały (1884–1940), nauczyciela,
porucznika, działacza społecznego. Pracował w szkołach powszechnych na
Zaolziu, kierownik szkoły w Witkowicach. Dyrektor Żeńskiego Seminarium
Nauczycielskiego w Cieszynie. Propagator turystyki wśród młodzieży. Sekretarz
Oddziału PTT Beskid Śląski w Cieszynie. Uczestnik I wojny światowej. Żołnierz
kampanii wrześniowej 1939 i Tajnej Organizacji Wojskowej Odwet w Cieszynie.
Urodził się w Ligotce Alodialnej na Śląsku Cieszyńskim, zginął w obozie
koncentracyjnym w KL Mauthausen-Gusen.
01.10 – 65 lat temu (1955) ukazał się pierwszy numer tygodnika regionalnego
„Głos Ziemi Cieszyńskiej”.
01.10 – 50. rocznica śmierci Jana Biłyka (1908–1970), nauczyciela,
podporucznika rez. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, walk o Warszawę
i Berlin, za co został odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych, Medalem
Zwycięstwa i Wolności i Odznaką Grunwaldzką. Nauczyciel i kierownik szkoły
w Koszarawie i SP nr 4 w Żywcu, pracował też w SP nr 1. Za działalność
pedagogiczną wyróżniony Złotym Krzyżem Zasługi. Urodził się w Pasiecznej na
Ukrainie, zmarł w Żywcu.
01.10 – 30. rocznica śmierci Andrzeja Krzanowskiego (1951–1990),
akordeonisty, kompozytora, pedagoga. Wykładał w PWSM w Katowicach.
Komponował m.in. muzykę symfoniczną, kameralną oraz utwory na akordeon.
Jego pamięci poświęcony jest coroczny Festiwal Muzyczny Alkagran
odbywający się w Czechowicach-Dziedzicach. Urodził się w Bielsku-Białej,
zmarł w Pszczynie.
01.10 – 10 lat temu (2010) Beskidzkie Towarzystwo Cyklistów otwarło trasę
rowerową Bielsko-Biała–Martin, licząca po stronie polskiej 60 km, a po
słowackiej 100 km.
02.10 – 110 lat temu (1910) otwarto Szkołę Polską w Jaworzu Średnim.
203
04.10 – 155. rocznica śmierci Gustawa Kłapsi (1799–1865), pastora
i pedagoga. Nauczyciel gimnazjum ewangelickiego w Cieszynie, rektor szkoły
ewangelickiej w Bielsku. Pastor zborów ewangelickich w Holčowicach
i Cieszynie. Od 1865 senior Kościoła ewangelickiego na Śląsku Austriackim.
Wprowadził polski kancjonał dla ewangelików do nabożeństw w zborze
cieszyńskim. Urodził się w Jaworzu, zmarł w Cieszynie.
04.10 – 80. rocznica śmierci Jerzego Kaszpera (1875–1940), nauczyciela. Uczył
w Rychwałdzie, kierownik polskiej szkoły ludowej w Michałkowicach pod
Ostrawą, później w Jaworzu Dolnym. Działacz narodowy i kulturalno-oświatowy
w środowisku górniczym. Miłośnik i popularyzator folkloru cieszyńskiego.
Więzień obozów koncentracyjnych w Oranienburgu-Sachsenhausen i Dachau.
Urodził się w Godziszce, zmarł w KL Dachau.
04.10 – 80. rocznica śmierci Jana Chromika (1875–1940), nauczyciela,
działacza kulturalno-oświatowego i społecznego. Pracował w szkołach
powszechnych na terenie Śląska Cieszyńskiego, kierował szkołą wydziałową we
Frysztacie i uczył w polskim gimnazjum w Orłowej. Członek Macierzy Szkolnej
i Towarzystwa Nauczycieli Polskich w Czechosłowacji. Działacz Towarzystwa
Oszczędności i Zaliczek, kierownik Oddziału w Dąbrowie (1900–1935). Obrońca
polskiego szkolnictwa i nauczycieli w Czechosłowacji. Urodził się w Kończycach
Małych, zginął w KL Mauthausen-Gusen.
04.10 – 60 lat temu (1960) powstało Koło Gospodyń Wiejskich
w Rybarzowicach.
05.10 – 80. rocznica śmierci Rudolfa Płoszka (1880–1940), księdza, więźnia
hitlerowskiego. Proboszcz w Gnojniku. Kapelan wojskowy w czasie I wojny
światowej. Znawca śpiewu kościelnego. Miłośnik i propagator turystyki.
Wybudował kościółek na Kozubowej. Urodził się w Trzyńcu na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Gnojniku.
05.10 – 50. rocznica śmierci Mieczysława Jana Obtułowicza (1902–1970),
dermatologa, pioniera alergologii w Polsce, profesora Akademii Medycznej
w Krakowie. Uczestnik kampanii wrześniowej, 17 IX ciężko ranny pod Janowem
Lubelskim. Założyciel i prezes wielu towarzystw lekarskich. Autor publikacji
dotyczących wenerologii, dermatologii i alergologii. Urodził się i zmarł
w Żywcu.
06.10 – 50. rocznica śmierci Juliana Przybosia (1901–1970), poety, eseisty
i tłumacza. Uczestnik obrony Lwowa i wojny polsko-bolszewickiej. Nauczyciel
Państwowego Gimnazjum im. A. Osuchowskiego w Cieszynie (1927–1939).
Dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej. Urodził się w Gwoźnicy Dolnej, zmarł
w Warszawie.
204
06.10 – 45. rocznica śmierci Jana Chałupnika (1911–1975), oficera WP,
radnego miasta Żywiec, społecznika. Sekretarz gminy zbiorczej w Sporyszu,
później Zabłociu. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, osłaniał odwrót wojsk
polskich spod Węgierskiej Górki do Tomaszowa Lubelskiego. Jeniec niemieckich
oflagów. Odznaczony Krzyżem Walecznych. Urodził się w Sporyszu, zmarł
w Żywcu.
07.10 – 100. rocznica urodzin Andrzeja Oberca (1920–1981), geologa,
profesora. Specjalista z zakresu m.in. grunto- i gleboznawstwa. Prorektor
Akademii Górniczo-Hutniczej. Urodził się w Jaśle, zmarł w Wiśle.
08.10 – 105. rocznica urodzin Edwarda Paska (1915–1983), nauczyciela,
harcerza. Uczył w Cieszynie i Kończycach Wielkich. Inspektor szkolny powiatu
cieszyńskiego. Działacz samorządowy, radny GRN w Kończycach Wielkich
i radny Powiatowej Rady Narodowej w Cieszynie. Współautor monografii
Cieszyn. Urodził się w Trzycieżu na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
08.10 – 45. rocznica śmierci Karola Suchanka (1891–1975), urzędnika,
działacza społecznego, kronikarza historii hutnictwa, fotografika. Związany
z Odlewnią Żeliwa w Węgierskiej Górce. W czasie okupacji w ZWZ-AK.
Odznaczony m.in. Srebrnym Krzyżem z Mieczami. Współautor historii Odlewni
(dla PAN). Na podstawie jego zdjęć wydano 20 pocztówek. Wspólzałożyciel
Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej. Członek Rady Narodowej
w Cięcinie. Urodził się w Cięcinie. Pochowany na cmentarzu w Cięcinie.
08.10 – 25. rocznica śmierci Józefa Pilcha (1913–1995), bibliofila, publicysty,
regionalisty, działacza Robotniczego Stowarzyszenia Siła. Uczestnik ruchu
oporu. Organizator bibliotek i amatorskiego ruchu artystycznego. Urodził się
w Goleszowie, zmarł w Ustroniu.
10.10 – 75. rocznica urodzin Krzysztofa Jędrzejko (1945–2012), botanika-
biologa, profesora nauk biologicznych, poety. Specjalista w zakresie botaniki
farmaceutycznej i zielarstwa, zwłaszcza Śląska i Małopolski. Autor opracowań
naukowych oraz tomiku poezji W blasku słońca – w poświacie księżyca. Urodził
się w Kozach, zmarł w Sosnowcu.
10.10 – 10 lat temu (2010) odsłonięto skalny obelisk z tablicą upamiętniającą
wizytę Jana Pawła II, który 22.05.1995 udzielił miastu błogosławieństwa, obiekt
umieszczono przed Zamkiem Sułkowskich.
10.10 – 10 lat temu (2010) odbył się I Beskidzki Zlot Pojazdów Zabytkowych
w Bielsku-Białej.
205
11.10 – 130. rocznica urodzin Rudolfa Józefa Komorka (1890–1949), kapłana,
salezjanina, misjonarza. Wikary m.in. w Strumieniu, Zabrzegu, Pogwizdowie. Od
1924 misjonarz w Brazylii. Uznawany za spowiednika obdarzonego darem
rozpoznawania grzechów petenta i darem bilokacji. Czcigodny Sługa Boży
Kościoła katolickiego. Urodził się w Bielsku, zmarł w São José dos Campos,
w Brazylii.
11.10 – 35. rocznica śmierci Jerzego Brannego (1937–1985), wirusologa.
Pracownik naukowy Wyższej Szkoły Rolniczej oraz Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie. Organizator Pracowni Wirusologii UJ. Inicjator
badań z zakresu retrowirusów. Urodził się w Cieszynie, zmarł w Krakowie.
13.10 – 35. rocznica śmierci Mieczysława Boruty-Spiechowicza (1894–1985),
generała brygady Wojska Polskiego, dowódcy grupy Operacyjnej Bielsko
wchodzącej w skład Armii Kraków. Związany z Bielskiem-Białą.
14.10 – 130. rocznica urodzin Rafała Olszaka (1900–1978), górnika, publicysty.
Pracował m.in. w kopalni Jadwiga w Pietwałdzie na Śląsku Cieszyńskim.
Debiutował jako publicysta w wieku 17 lat artykułem w „Gwiazdce
Cieszyńskiej”. Pisał teksty związane m.in. z historią Śląska Cieszyńskiego.
Urodził się w Suchej Górnej na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Pierśćcu.
14.10 – 110 lat temu (1910) powstała Szkoła Podstawowa nr 1
w Wilkowicach.
15.10 – 160. rocznica urodzin Andrzeja Cienciały (1860–1927), nauczyciela,
pomologa i pszczelarza. Inicjator budowy szkoły w Wiśle Głębcach.
Współzałożyciel Polskiego Kółka Pedagogicznego w Ustroniu. Projektował
drewniane chaty z kominami, rugujące kurne chaty. Radny w Wydziale
Gminnym w Wiśle. Urodził się w Karpętnej na Śląsku Cieszyńskim.
15.10 – 15 lat temu (2005) sprowadzono relikwie św. Maksymiliana Marii
Kolbego do kościoła patronalnego w Czechowicach-Dziedzicach.
16.10 – 80. rocznica śmierci Pawła Michejdy (1887–1940), adwokata, działacza
społecznego. Sędzia, potem adwokat w Cieszynie. Działacz Polskiego Związku
Zachodniego, Macierzy Szkolnej i Towarzystwa Teatru Polskiego. Uczestnik
kampanii wrześniowej 1939. Urodził się w Olbrachcicach na Śląsku
Cieszyńskim, zginął w KL Sachsenhausen-Oranienburg.
206
17.10 – 110. rocznica urodzin Leopolda Balcego (1910–1995), organizator
i krzewiciel amatorskiego ruchu muzycznego. Grał na skrzypcach, akordeonie,
trąbce, aranżował utwory na orkiestrę. Organizator i kapelmistrz orkiestr
smyczkowych i dętych OSP m.in. w Nowej Wsi, Porąbce, Pisarzowicach
i Czańcu. Urodził się i zmarł w Czańcu.
18.10 – 70. rocznica śmierci Emanueal Grima (1883–1950), księdza
(wieloletniego proboszcza w Istebnej), polskiego działacza narodowego
i społecznego odznaczonego m.in. Orderem Polonia Restituta, Gwiazdą Śląską
i Krzyżem Śląskim. Publicysta, autor biografii Stalmacha, księży Londzina
i Janusza. Poeta nagrodzony Srebrnym Wawrzynem Literackim PAL (1913) –
tom Znad brzegów Olzy zawierał powieść poetycką Ondraszek. Autor utworów
scenicznych i opowiadań dla dzieci. Urodził się w Karwinie, zmarł w Cieszynie.
20.10 – 180. rocznica śmierci Jerzego Bałona (1883–1940), doktora praw,
adwokata, działacza społecznego. Obrońca Polaków mieszkających po czeskiej
stronie Śląska Cieszyńskiego. Członek Rady Miejskiej Czeskiego Cieszyna.
Obywatelstwo polskie przyjął w 1938. Przemawiał w imieniu Polaków w czasie
wizyty prezydenta Czechosłowacji Masaryka na Zaolziu. Urodził się
w Błędowicach Dolnych, zginął w KL Mauthausen-Gusen.
20.10 – 75 lat temu (1945) dzięki staraniom Wiesławy Żurkowej oficjalnie
otworzono Powiatową Bibliotekę Publiczną w Bielsku.
20.10 – 60. rocznica urodzin Edwarda Mikołajczyka (1940-), dziennikarza.
Współprowadzący Studio 2. Związany z TVP. Rzecznik prasowy Polskiego
Związku Piłki Nożnej. Urodził się w Czechowicach.
20.10 – 25. rocznica śmierci Jana Blitza (1930–1995), pedagoga, działacza ZNP,
więźnia łagrów syberyjskich. Z Żywcem związany od 1951. W pracy z młodzieżą
stosował zasady Korczakowskie. Dokumentalista ziemi żywieckiej. Wspierał
funkcjonowanie Związku Sybiraków w województwie bielskim. Urodził się
w Bielsku-Białej. Pochowany na Cmentarzu Przemienienia Pańskiego w Żywcu.
21.10 – 185. rocznica śmierci Józefa Bożka (1782–1835), wynalazcy,
zegarmistrza, mechanika i konstruktora zw. „polskim”, „czeskim” lub „śląskim
Stephensonem”. Stworzył m.in. precyzyjny zegar dla praskiego Instytutu
Astronomicznego, automatyczny warsztat tkacki i postrzygarkę sukna, maszynę
do szlifowania zwierciadeł oraz liczne udane protezy rąk i nóg dla inwalidów
wojennych. Zbudował pierwszy na kontynencie europejskim powóz z napędem
parowym (1815), a później i łódź z parowym silnikiem (1817). Zmarł w biedzie
i osamotnieniu, Zofia Kossak uczyniła go bohaterem opowiadania Czarodziej w zbiorze Nieznany kraj. Urodził się w Bierach k. Jasienicy, zmarł w Pradze.
207
21.10 – 135. rocznica urodzin Ferdynanda Goetzego (1885–1969), działacza
socjalistycznego, spółdzielczego i związkowego. Wieloletni prezes
i przewodniczący rady nadzorczej Centralnego Stowarzyszenia Spożywczego dla
Śląska w Łazach. Zastępca burmistrza Karwiny. Redaktor pisma „Oświata”.
Działacz PZKO i Stowarzyszenia Dom Polski w Ostrawie. Urodził się i zmarł
w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim.
22.10 – 195. rocznica urodzin Karola Miarki (1825–1882), polskiego pisarza,
publicysty, wydawcy, nauczyciela. Działacz narodowy na Górnym Śląsku.
Inicjator utworzenia i organizator wielu polskich organizacji społecznych oraz
gospodarczych. Przyjaciel Pawła Stalmacha. Założyciel pisma „Katolik”
i wydawca publikacji w ramach Biblioteki Katolickiej. Urodził się
w Pielgrzymowicach (pow. pszczyński), zmarł w Cieszynie.
22.10 – 20 lat temu (2000) odsłonięto pomnik Sybiraków na cmentarzu
komunalnym w Bielsku-Białej.
22.10 – 10. rocznica śmierci Zofii Rączki (1927–2010), zasłużonej dla ziemi
żywieckiej historyczki, autorki wielu publikacji o regionie, do których materiały
zbierała m.in. w Brukseli, Madrycie i Paryżu. Malarka i poetka. Członkini
Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej oraz żywieckiej grupy plastyków
amatorów Różni. Urodziła się w Lesznie, zmarła w Żywcu.
22.10 – 5. rocznica śmierci Władysława Sikory (1933–2015), nauczyciela,
pisarza, poety, tłumacza i redaktora. Kierownik literacki Teatru Lalek Bajka.
Redaktor „Głosu Ludu” i „Ogniwa”. Współtwórca Zrzeszenia Literatów Polskich.
Urodził się w Boconowicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Trzyńcu (Czechy).
23.10 – 60. rocznica śmierci Franciszka Popiołka (1868–1960), badacza dziejów
Śląska Cieszyńskiego, historyka Śląska, działacza społecznego na Śląsku
Cieszyńskim, członka Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego na Śląsku,
Towarzystwa Ludoznawczego. Autor m.in. Dziejów Cieszyna, Historii
osadnictwa w Beskidzie Śląskim. Doktor honoris causa Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Urodził się w Czułowie, zmarł w Krakowie.
23.10 – 55. rocznica śmierci Małgorzaty Deimel (1886–1965), lekarki.
Pracowała w szpitalach w Budapeszcie, do Polski przeniosła się przed I wojną
światową. Przed II wojną światową pracowała w Białej w Gimnazjum Kupieckim
i Seminarium Pedagogicznym oraz w Ubezpieczalni. W trakcie wojny opuściła
miasto, ale wróciła w 1945 i podjęła pracę w Ubezpieczalni. Praktykowała
w kilku przychodniach. Angażowała się w działalność społeczną – propagowała
higienę wśród dzieci. Urodziła się w Budapeszcie, zmarła w Bielsku-Białej.
208
23.10 – 15 lat temu (2005) miała miejsce kanonizacja abpa Józefa
Bilczewskiego w Rzymie przez papieża Benedykta XVI.
24.10 – 75. rocznica urodzin Bogusławy Blajfer (1945–2002), działaczki
opozycji w PRL-u. Współpracowała m.in. z KOR-em. Przekazała list ws.
uwięzionych działaczy KOR-u Sekretarzowi Generalnemu ONZ Kurtowi
Waldheimowi. Urodziła się w Stalińsku w Rosji, zmarła w Bielsku-Białej.
25.10 – 75 lat temu (1945) otwarto Państwowy Teatr Polski, obecnie Teatr
Polski w Bielsku-Białej.
25.10 – 25. rocznica śmierci Stanisława Śliwy (1932–1995), weterynarza,
działacza społecznego i samorządowego. Wojewódzki lekarz weterynarii
w Częstochowie (1975–1990). Organizator Wojewódzkiego Zakładu Weterynarii
i oddziałów terenowych. Prezes Zarządu Głównego Zrzeszenia Lekarzy
i Techników Weterynarii. Urodził się w Lipowej, zmarł w Częstochowie.
26.10 – 300 lat temu (1720) Zygmunt Frölich sporządził testament, na mocy
którego przekazał swój prywatny księgozbiór miastu, to symboliczna data
powstania bielskiej biblioteki (ob. Książnicy Beskidzkiej).
27.10 – 140. rocznica urodzin Karola Michejdy (1880–1945), pastora, historyka
Kościoła i teologa praktycznego, profesora i dziekana Wydziału Teologii
Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Wikariusz parafii ewangelicko-
augsburskiej w Skoczowie, proboszcz parafii w Krakowie. Autor publikacji
Dzieje Kościoła ewangelickiego na Śląsku Cieszyńskim. Urodził się
w Olbrachcicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Wiśle.
27.10 – 80. rocznica śmierci Franciszka Czapli (1901–1940), nauczyciela,
redaktora. Wykładał język polski i francuski w Seminarium Nauczycielskim
w Cieszynie Bobrku. Współredaktor „Gwiazdki Cieszyńskiej”. Członek
konspiracyjnej organizacji Orła Białego (1939). Więzień obozów
koncentracyjnych Dachau i Mauthausen-Gusen. Urodził się w Zebrzydowicach,
zginął w KL Mauthausen-Gusen.
27.10 – 80. rocznica śmierci Augustyna Łukosza (1884–1940), działacza
robotniczego, redaktora. Uczestnik I wojny światowej na froncie wschodnim.
Działacz samorządowy, zastępca burmistrza w Łąkach. Po przyłączeniu Zaolzia
do Polski został posłem do Sejmu Śląskiego. Więzień obozów koncentracyjnych
Dachau i Mauthausen-Gusen. Urodził się w Stonawie na Śląsku Cieszyńskim,
zginął w KL Mauthausen-Gusen.
209
27.10 – 20. rocznica śmierci Anny Golonki (1910–2000), malarki. Od 1945
działaczka bielskiego Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków.
Uczestniczyła we wszystkich wystawach środowiskowych oddziałowych
i okręgowych. Jej obrazy znajdują się w zbiorach Muzeum w Bielsku-Białej.
Urodziła się w Krakowie, zmarła w Bielsku-Białej.
28.10 – 90. rocznica urodzin Zygmunta Pawlasa (1930–2001), szermierza
(szablisty), olimpijczyka, działacza sportowego. Zawodnik m.in. Górnika
Katowice (1950–1958). Medalista mistrzostw Polski i świata. Uczestnik igrzysk
olimpijskich w Helsinkach (1952) i Melbourne (1956, srebrny medal). Urodził się
w Jasienicy, zmarł w Katowicach.
28.10 – 50. rocznica śmierci Edwarda Cienciały (1901–1970), nauczyciela,
powstańca śląskiego, narciarza i działacza turystycznego. Uczestnik (ochotnik)
bitwy pod Skoczowem z Czechami i II powstania śląskiego. Pierwszą pracę
nauczyciela otrzymał w Międzyrzeczu Górnym pod kierownictwem Walentego
Krząszcza, potem w SP nr 1 w Wiśle. Przewodnik beskidzki. Założyciel
pierwszej w Wiśle stacji turystycznej. Urodził się i zmarł w Wiśle.
28.10 – 35. rocznica śmierci Artura Cienciały (1914–1985), rzeźbiarza,
działacza społecznego. W czasie okupacji mieszkał w Wiśle i pracował w hucie
w Trzyńcu. Po zakończeniu wojny pracował przy odbudowie Warszawy (prace
rekonstrukcyjne w Łazienkach, Ogrodzie Saskim i Wilanowie). Jako wiślański
radny kierował komisją kultury. Zainicjował powołanie Społecznego Ogniska
Muzycznego w Wiśle. Pedagog w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w
Bielsku-Białej. Twórca m.in. pomnika Poległym za wolność Śląska w Skoczowie,
nagrobka Bogumiła Hoffa w Wiśle. Urodził się i zmarł w Wiśle.
28.10 – 10. rocznica śmierci Andrzeja Jakubiczka (1946–2010), felietonisty,
pedagoga, recenzenta teatralnego, działacza społecznego. W latach 1990–1998
radny w Bielsku-Białej. Urodził się w Bielsku-Białej.
28.10 – 10. rocznica śmierci Karola Fiedora (1927–2010), historyka,
nauczyciela akademickiego. Profesor Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalista
z zakresu historii współczesnej Polski i Niemiec, szczególnie spraw śląskich.
Urodził się w Koniakowie, zmarł we Wrocławiu.
30.10 – 135. rocznica urodzin Józefa Macheja (1885–1974), działacza
politycznego i związkowego. Członek zarządu głównego stowarzyszenia Siła.
Przewodniczący Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS Śląska
Cieszyńskiego, Poseł do Sejmu Śląskiego (1922–1935) z ramienia PPS. Jeden
z założycieli spółdzielni Konsum Robotniczy w Cieszynie i pierwszy prezes jej
zarządu (1920–1939). Urodził się w Kończycach Małych, zmarł w Cieszynie.
210
30.10 – 130. rocznica urodzin Wiktora Jana Fucika (1890–1940), inżyniera
leśnika, kapitana WP. Ofiara katyńska. Uczestnik I wojny światowej, ochotnik
w WP. Od 1922 pracownik Dyrekcji Lasów Dóbr Arcyksiążęcych w Żywcu.
Działacz Oddziału Babiogórskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.
Inicjator budowy i rozbudowy schronisk na Babiej Górze, Pilsku i w Zwardoniu.
Żołnierz kampanii wrześniowej w 1939. Więzień obozu w Kozielsku,
rozstrzelany w Lesie Katyńskim. Urodził się w Velkim Grilowcu na Morawach.
30.10 – 115. rocznica urodzin Alfonsa Brzuski (1905–1969), dyrektora SP
z polskim językiem nauczania w Czeskim Cieszynie. Działacz Polskiego
Związku Kulturalno-Oświatowego (PZKO). Autor sztuk scenicznych dla
szkolnych zespołów teatralnych. Urodził się w Suchej Górnej, zmarł
w Mostach k. Jabłonkowa.
31.10 – 110. rocznica śmierci Jerzego Grycza (1855–1910), światłego rolnika,
działacza narodowego i społecznego. Należał do aktywnych członków Rady
Nadzorczej i Komisji Rewizyjnej w Towarzystwa Oszczędności i Zaliczek
w Cieszynie. Członek Towarzystwa Rolniczego Księstwa Cieszyńskiego. Kurator
zboru ewangelickiego. Urodził się w Łyżbicach na Śląsku Cieszyńskim.
31.10 – 75. rocznica urodzin Marcina Tyrny (1945-), działacza związkowego,
polityka. Senator RP (1993–2001), wicemarszałek Senatu (1997–2001). Urodził
się w Bielsku-Białej.
31.10 – 35. rocznica urodzin Michała Ligockiego (1985-), snowboardzisty,
olimpijczyka. Zawodnik m.in. CCS Cieszyn (od1997). Wielokrotny mistrz
i wicemistrz Polski, medalista Uniwersjady. Uczestnik igrzysk olimpijskich
w Turynie (2006), Vancouver (2010) i Soczi (2014). Urodził się w Cieszynie.
31.10 – 30. rocznica śmierci Karola Kalety (1905–1990), księgowego, działacza
turystycznego. Zrekonstruował cieszyński Oddział Polskiego Towarzystwa
Turystycznego i został jego pierwszym prezesem. Uchronił przed dewastacją
schronisko na Stożku, złożył pierwsze stacje turystyczne na Soszowie
i Kozińcach. Jego zasługą było m.in. udział w założeniu (i pierwsze kierowanie
do 1958) Sekcji Operacyjnej GOPR. Urodził się w Bystrzycy na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
211
LISTOPAD
01.11 – 130. rocznica urodzin Jerzego Ożany (1890–1973), nauczyciela,
działacza oświatowego. Uczestnik I wojny światowej, walk w obronie Lwowa
i Śląska Cieszyńskiego (1919) oraz w powstań śląskich. Organizator i kierownik
seminarium nauczycielskiego w Ostrzeszowie. Po 1945 uczył matematyki
w liceum pedagogicznym w Cieszynie. Urodził się w Cisownicy, zmarł
w Cieszynie.
01.11 – 80. rocznica śmierci Józefa Dadoka (1899–1940), nauczyciela
stenografii i maszynopisania. Założyciel pierwszej w Czechosłowacji polskiej
szkoły stenografii polskiej w Orłowej (1927–1938). Autor podręcznika
stenografii oparty na języku polskim i czeskim. Więzień obozów
koncentracyjnych Dachau i Mauthausen-Gusen. Urodził się
w Dziećmorowicach na Śląsku Cieszyńskim, zginął w KL Dachau.
01.11 – 55. rocznica urodzin Anieli Nikiel-Głogosz (1965-), lekkoatletki,
biegaczki ulicznej, maratonki, olimpijki. Zawodniczka m.in. Beskidu Bielsko-
Biała (1983–1985), Sprintu Bielsko-Biała (1991–1992, 2000–2004). Mistrzyni
Polski (7-krotna). Reprezentantka Polski. Uczestniczka igrzysk olimpijskich
w Atlancie (1996). Urodziła się w Bielsku-Białej.
02.11 – 110. rocznica urodzin Elżbiety Anny Baczyńskiej (1910–1993),
nauczycielki muzyki, dyrygentki, działaczki harcerskiej, związanej
z Bielskiem-Białą.
02.11 – 35 lat temu (1985) powołano Ludowy Klub Sportowy Zapora
w Porąbce.
02.11 – 25 lat temu (1995) powołano Zespół Pieśni i Tańca Równica
w Ustroniu.
02.11 – 15. rocznica śmierci Franciszka Kani (1931–2005), księdza pallotyna.
Misjonarz w Rwandzie (1973–1994). Jako proboszcz parafii św. Andrzeja Boboli
zainicjował letnie msze św. dla turystów. Urodził się w Tokarni, zmarł
w Bielsku-Białej.
212
03.11 – 170. rocznica urodzin Franciszka Slámy (1850–1917), pisarza,
czeskiego działacza narodowego, budziciela świadomości Polaków i Czechów –
mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. W latach 1882–1887 mieszkał w Cieszynie,
pracował w Krajowym Sądzie. Badacz zwyczajów i tradycji ludu Śląska
Cieszyńskiego. W Cieszynie dojrzał jako pisarz, wydał powieść o Ondraszku
i Juraszku Pan Łysej Góry oraz Kronikę Śląska (1900–1903). Urodził się
w Chotêborzu, zmarł w Brnie.
03.11 – 135. rocznica urodzin Andrzeja Buzka (1885–1971), pastora, historyka,
publicysty. Więzień obozów koncentracyjnych. Proboszcz we Frydku, głosił
kazania i uczył religii w języku polskim. Prefekt w szkołach średnich Cieszyna.
Pisał książki i artykuły dotyczące religii i historii. Syn Jerzego Buzka, światłego
rolnika. Urodził się w Końskiej na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
03.11 – 120. rocznica urodzin Wiktora Kargera (1880–1976), inżyniera,
historyka sztuki. Pionier naukowej archeologii Śląska. Kustosz cieszyńskiego
muzeum (1920–1945). Udało mu się ocalić zbiory cieszyńskie w czasie okupacji
niemieckiej. Autor opracowań naukowych dotyczących Śląska Cieszyńskiego,
m.in. o mennicy cieszyńskiej. Opracował katalog zbiorów geologicznych
i numizmatycznych. Urodził się i zmarł w Cieszynie.
03.11 – 115. rocznica urodzin Jerzego Polaczka (1905–1982), dziennikarza,
poety. Pracownik Agencji Prasowej Centrum Europa Press w Pradze (od 1945
PAP), referent prasowy konsulatu RP m.in. w Bratysławie. Redaktor naczelny
przedwojennego „Dziennika Polskiego” oraz „Głosu Ziemi Cieszyńskiej” (1960–
1970). Autor zbiorów poetyckich i powieści science fiction Zmierzch bogów.
Urodził się w Chabówce, zmarł w Darkowie na Zaolziu.
03.11 – 110. rocznica urodzin Karola Emeryka Błaszczyka (1910–2001),
inżyniera, harcerza, działacza narodowego, członka ruchu oporu. Zastępca szefa
II Oddziału Sztabu Okręgu Śląskiego ZWZ-AK. Członek i dowódca samodzielnej
organizacji wywiadowczej Lido (1941–1945). Aresztowany przez UB
i oskarżony o działalność antypaństwową. Zbiegł z więzienia i przedostał się do
Kanady. Działacz organizacji polonijnych. Urodził się w Boguminie na Zaolziu,
zmarł w Sudbury w Kanadzie.
03.11 – 25. rocznica śmierci Henryka Gąsiorka (1916–1995), działacza
spółdzielczego. Żołnierz kampanii wrześniowej 1939. Prezes Gminnych
Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Gilowicach, Zadzielu, Łękawicy. Pracował
w Żywieckiej Fabryce Papieru Solali. Radny GRN w Gilowicach. Odznaczony
m.in. Medalem za Wojnę Obronną 1939. Urodził się w Gilowicach. Pochowany
na cmentarzu w Gilowicach.
213
05.11 – 105. rocznica śmierci Jana Łyska (1887–1915), pedagoga, działacza
kulturalno-oświatowego, inicjatora powołania skautingu na Śląsku Cieszyńskim,
pisarza i poety związanego z Cieszynem i Śląskiem Cieszyńskim. Dialektolog
Kazimierz Nitsch nazwał go „Śląskim Tetmajerem”. Kierownik szkoły
w Jaworzu do wybuchu I wojny światowej. Poległ 5 listopada 1915 roku
w bitwie Legionów jako dowódcza oddziału śląskiego pod Kostiuchnówką na
Wołyniu. Urodził się w Jaworzynce, zmarł w Kościuchnówce.
05.11 – 60. rocznica śmierci Kornela Michejdy (1887–1960), lekarza, profesora
Uniwersytetu im. S. Batorego w Wilnie, kierownika katedr chirurgii Akademii
Medycznej w Gdańsku i Krakowie, rektora AM w Krakowie. Pochodził
z Bystrzycy na Śląsku Cieszyńskim, ukończył gimnazjum w Cieszynie.
Pośmiertnie otrzymał tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata (1922).
Urodził się w Bystrzyce, zmarł w Krakowie. Pochowany w Cieszynie.
06.11 – 80. rocznica śmierci Alfonsa Osadzińskiego (1882–1940), pedagoga,
nauczyciela w Malcu i Czańcu. W latach 1915–1918 przebywał w niewoli
rosyjskiej na Syberii. W kwietniu 1940 aresztowany i przewieziony do Dachau,
zmarł z wycieńczenia w KL Mauthausen-Gusen.
06.11 – 30. rocznica śmierci Wiktora Buławy (1924–1990), dr biologii,
nauczyciela, publicysty. Absolwent Liceum Pedagogicznego w Cieszynie.
Nauczyciel i dyrektor Zespołu Szkół w Istebnej (1953–1984). Zasłużony dla
rozwoju szkolnictwa w sanatorium w Istebnej. Działacz wielu organizacji, m.in.
Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, PTTK. Urodził się w Łąkach na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.
07.11 – 80. rocznica śmierci Pawła Kalety (1897–1940), dziennikarza. Pracował
w redakcji „Głosu Ludu Śląskiego” i „Śląskiej Gazety Ludowej”. Działacz
Stronnictwa Ludowego na Śląsku Cieszyńskim oraz Górnym Śląsku.
Współpracował z Wincentym Witosem. Więzień obozów koncentracyjnych
w Dachau i Mauthausen-Gusen. Urodził się w Puńcowie, zginął w obozie
koncentracyjnym Mauthausen-Gusen.
07.11 – 80. rocznica śmierci Józefa Kubisza (1885–1940), konsula RP
w Stanach Zjednoczonych. Od 1919 związany z polską służbą konsularną
w Nowym Jorku i Pittsburgu. Znawca emigracji polskiej. Urodził się w Końskiej
na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Chicago w USA.
09.11 – 100. rocznica urodzin Stanisława Konarzewskiego (1920–2001),
architekta. Pochodził ze znanej artystycznej rodziny z Istebnej. Projektował
budynki użyteczności publicznej, kościoły, m.in. ośrodek rekreacyjny
w Międzybrodziu Bialskim, pracownię na Buczniku. Zainicjował powrót do
budownictwa drewnianego. Urodził się w Ustroniu, zmarł w Niepołomicach.
214
10.11 – 105. rocznica urodzin Oskara Liszki (1915–1966), neurochirurga,
pracownika naukowego. Kierował Kliniką Neurochirurgii PAN w Szczecinie.
Pionier stereotaksji mózgu w Polsce. Urodził się w Cieszynie, zmarł
w Szczecinie.
10.11 – 85. rocznica śmierci Władysława Macury (1896–1935), kompozytora,
muzykologa. Pracował w Operze Warszawskiej i stołecznej rozgłośni Polskiego
Radia. Autor kompozycji orkiestrowych: Ondraszek, Suita śląska, Tańce śląskie,
pieśni, oper, utworów chóralnych, piosenek dla dzieci. Urodził się w Cieszynie,
zmarł w Warszawie.
10.11 – 55. rocznica śmierci Józefa Jarzyńskiego (1885–1965), nauczyciela.
Uczestnik I wojny światowej. Nauczyciel szkół średnich i wizytator w
województwie katowickim. W latach 1939–1947 organizował szkolnictwo
polskie na uchodźstwie, m.in. na Cyprze i w Rodezji. Od 1947 nauczyciel
przedmiotów humanistycznych, języka angielskiego i rosyjskiego oraz geografii
gospodarczej w Technikum Przemysłu Leśnego w Żywcu. Urodził się
w Warszowcach na Bukowinie. Pochowany na cmentarzu w Żywcu-Zabłociu.
10.11 – 15. rocznica śmierci Władysława Hellera (1936–2005), trenera
siatkówki, działacza sportowego. Kierownik wyszkolenia w Polskim Związku
Piłki Siatkowej. Specjalista ds. sportu Polskiej Konfederacji Sportu. Urodził się
w Brennej, zmarł w Warszawie.
11.11 – 100. rocznica urodzin Jana Friedela (1920–1987), architekta, urbanisty.
Ważniejsze realizacje architektoniczne: fabryka Izolator w Bielsku-Białej
(obecnie Belos-PLP S.A.), projekt urbanistyczny i nadzór nad pionierską
realizacją pasa uzdrowiskowego z „gniazdowym” układem dzielnic wczasowych
w Wiśle i Ustroniu. Urodził się we Lwowie, zmarł w Bystrej.
11.11 – 55. rocznica śmierci Tadeusza Otto Adamika (1922–1965), harcerza,
członka AK, pastora parafii ewangelicko-augsburskiej w Ustroniu. W czasie
okupacji żołnierz w oddziale do specjalnych poruczeń kielecko-radomskiego
Okręgu AK Jodła. Brat Otylii i Wilhelma Adamików. Urodził się i zmarł
w Cieszynie.
11.11 – 35. rocznica śmierci Oswalda Madeckiego (1920–1985), lekarza,
świeckiego misjonarza. Twórca i wieloletni kierownik szpitala w Abeokucie.
Inicjator budowy Centrum Badań Gruźlicy, pierwszego w Afryce Zachodniej.
Urodził się w Cieszynie, zmarł w Nigerii.
215
12.11 – 105. rocznica urodzin Władysława Santariusa (1915–1989), polskiego
duchownego luterańskiego, działającego na Zaolziu. Duchowny Śląskiego
Kościoła Ewangelickiego Wyznania Augsburskiego. Jeden z najbardziej
znaczących przywódców ruchu odrodzeniowego wśród ewangelików na czeskim
Śląsku Cieszyńskim, prześladowany za tę działalność w czasie rządów
komunistów w Czechosłowacji. Urodził się w Stonawie, zmarł w Hawierzowie.
12.11 – 80. rocznica śmierci Karola Palarczyka (1879–1940), rolnika, działacza
politycznego i społecznego. Członek Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego.
Poseł do Sejmu Śląskiego (wszystkie 4 kadencje). Propagator nowoczesnego
rolnictwa i idei spółdzielczości. Członek Rady Gminnej w Goleszowie. Działacz
konspiracyjnej organizacji Orzeł Biały. Więzień obozów koncentracyjnych
Dachau i Sachsenhausen. Urodził się w Goleszowie, zginął w KL Sachsenhausen.
13.11 – 340. rocznica urodzin Ondraszka (właśc. Andrzej Szebesta ; 1680–
1715), legendarnego zbójnika z gór Beskidu Morawsko-Śląskiego,
najprawdopodobniej narodowości węgierskiej.
13.11 – 135. rocznica urodzin Andrzeja Piekarskiego (1885–1954),
mikrobiologa i fitopatologa. Współorganizator Wydziału Rolniczo-Leśnego przy
Uniwersytecie Poznańskim i bydgoskiej WSP (od 1922 PWSGW w Cieszynie).
Prowadził badania m.in. nad zahamowaniem rozwoju raka ziemniaczanego.
Urodził się w Dziećmierowie (pow. śremski), zmarł w Cieszynie.
14.11 – 90. rocznica urodzin Andrzeja Łabińca (1930–2010), artysty malarza,
scenografa teatralnego i telewizyjnego, reżysera i autora sztuk dla dzieci,
pedagoga. Wykładowca Uniwersytetu Śląskiego i ASP w Krakowie. Artysta
wszechstronny. Dyrektor Teatru Lalek Banialuka i Galerii BWA w Bielsku-
Białej. W 1993 został pierwszym laureatem nagrody prezydenta Bielska-Białej
„Ikar”. Urodził się w Goraju na Lubelszczyźnie, zmarł w Bielsku-Białej.
14.11 – 60. rocznica śmierci Józefa Dendysa (1901–1960), bogatego rolnika,
miłośnika rodzimego folkloru. Założyciel pierwszego zespołu ludowego
w Korbielowie (w latach 30. XX w.). Sołtys Korbielowa od 1945.
Współpracował z Józefem Miksiem, regionalistą, i kompozytorem Krzysztofem
K. Borzędowskim. Urodził się w Korbielowie. Spoczywa na cmentarzu
w Korbielowie.
14.11 – 50. rocznica śmierci Józefa Ryszki (1893–1970), ziemianina, majora
WP. Legionista, żołnierz Błękitnej Armii gen. Hallera. Senator i poseł na Sejm
w II RP z woj. białostockiego. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939. Oficer
sztabu Samodzielnej Brygady Spadochronowej (do 1946). Urodził się
w Bestwinie, zmarł w Sopocie.
216
15.11 – 120. rocznica urodzin Tadeusza Kubisza (1880–1964), fotografika,
plastyka, litografa. Uczeń artysty Jana Raszki. Od 1920 właściciel zakładu
fotograficznego w Cieszynie. Wydawca pocztówek o tematyce regionalnej. Autor
portretu J. Trzanowskiego. Urodził się w Gnojniku na Śląsku Cieszyńskim, zmarł
w Cieszynie.
15.11 – 10. rocznica śmierci Stanisława Gilowskiego (1949–2010), rzeźbiarza
ludowego z Godziszki, tworzącego figurki zbójników, górali, scenki rodzajowe,
szopki oraz świątki.
16.11 – 155. rocznica urodzin Bogdana Hoffa (1865–1932), malarza, legionisty.
Nauczyciel rysunków w polskim gimnazjum w Cieszynie. Kontynuator prac ojca
Bogumiła nad przekształceniem Wisły w miejscowość letniskową. Inicjator
założenia Stowarzyszenia Miłośników Wisły (1908). Twórca akwarel
z krajobrazami wiślańskimi, szkiców i rysunków wsi i miejscowego folkloru.
Urodził się w Koźminie w Wielkopolsce, zmarł w Cieszynie.
16.11 – 70. rocznica urodzin Lucjana Grajnego (1950–1993), etnografa
i publicysty, pracownika Muzeum Miejskiego w Żywcu, współpracownika
Kalendarza Beskidzkiego. Urodził się w Stryszowie. Pochowany na cmentarzu
w Żywcu.
16.11 – 65. rocznica urodzin Andrzeja Bieguna (1955-), śpiewaka (baryton)
i pedagoga. Solista Opery Krakowskiej. W swoim dorobku ma wiele nagrań
radiowych, telewizyjnych i płytowych, m.in. z Narodową Orkiestrą Symfoniczną
Polskiego Radia w Katowicach. Nagrodzony Brązowym Medalem Zasłużony
Kulturze – Gloria Artis (2012). Urodził się w Jeleśni.
17.11 – 155. rocznica urodzin Mikołaja Dendysa (1865–1924), nauczyciela
animatora kultury i oświaty w Korbielowie. Założyciel szkoły zimowej
w Korbielowie Dolnym (1880–1905). Urodził się w Korbielowie. Pochowany na
cmentarzu w Jeleśni.
17.11 – 135. rocznica urodzin Michała Japołła-Asanki (1885–1953), pedagoga,
literata, publicysty. Współredaktor „Zarania Śląskiego”. Autor artykułów
prezentujących sylwetki wybitnych Ślązaków i twórców regionalnych. Urodził
się w Podegrodziu, zmarł w Krakowie.
17.11 – 120. rocznica urodzin Rudolfa Pixa (1900–1967), kapłana i katechety,
opiekuna niemieckich organizacji katolickich w Białej. Jako wikariusz pracował
w parafii Opatrzności Bożej w Białej. Po zakończeniu II wojny światowej był
katechetą w szkole Ogólnokształcącej im. Adama Asnyka w Białej (1945–1952).
217
18.11 – 40. rocznica śmierci Wiktora Niemczyka (1898–1980), pastora, biblisty.
Uczestnik I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. Organizator
i pierwszy rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie.
Przełożył księgi Starego i Nowego Testamentu znane jako Biblia Warszawska
(1974). Urodził się w Bystrzycy na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Warszawie.
18.11 – 25. rocznica śmierci Janiny Widuchowskiej (1922–1995), aktorki. Grała
na scenie Towarzystwa Przyjaciół Teatru w Bielsku (w latach 30.) oraz Teatrze
Polskim (1950–1986). Urodziła się w Oświęcimiu, zmarła w Bielsku-Białej.
19.11 – 135. rocznica urodzin Kazimierza Sosnkowskiego (pseud. Baca,
Godziemba, Szef ; 1885–1969), polskiego dowódcy wojskowego i polityka,
działacza niepodległościowego. Założyciel Związku Walki Czynnej, szef sztabu
I Brygady Legionów Polskich, generał WP, minister spraw wojskowych.
Następca Prezydenta RP i minister stanu w rządzie na emigracji. Komendant
główny Związku Walki Zbrojnej, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych,
emigrant polityczny.
19.11 – 100. rocznica urodzin Mieczysława Dembowskiego (1920–1990),
aktora, reżysera, pedagoga. Więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz
i Sachsenhausen. Jeden z założycieli Polskiego Teatru Akademickiego. Od 1957
związany z bielskim Teatrem Polskim. Współzałożyciel Teatru Propozycji.
Twórca studium dla reżyserów teatrów amatorskich. Laureat Złotej Maski (1974).
Urodził się w Nowym Sączu, zmarł w Bielsku-Białej.
19.11 – 5. rocznica śmierci Zuzanny Gwarek (1937–2015), wybitnej beskidzkiej
twórczyni ludowej, koronczarki, założycielki i wieloletniej opiekunki Izby
Pamięci Marii Gwarek-Muzeum Koronki w Koniakowie. Tancerka i folklorystka
w Zespole Regionalnym Koniaków. Uhonorowana prestiżowymi wyróżnieniami,
m.in. nagrodą im. Oskara Kolberga i odznaką Zasłużonego Działacza Kultury.
Urodziła się i zmarła w Koniakowie.
21.11 – 125. rocznica urodzin Jadwigi Wandy Bartosiewicz (1895–1976),
nauczycielki matematyki i geografii w LO im. Mikołaja Kopernika w Żywcu
(1928–1953). Propagatorka regionalnego ruchu krajoznawczego wśród młodzieży
żywieckiej. Zmarła w Żywcu.
21.11 – 55 lat temu (1965) założono Zespół Pieśni i Tańca Ondraszek
w Szczyrku.
22.11 – 150. rocznica urodzin Romana Riegera (1870–1947), inżyniera
górniczego, prof. AGH w Krakowie. Pracował w Zagłębiu Ostrawsko-
Karwińskim. Wybitny znawca transportu w kopalniach węgla kamiennego.
Wynalazł tzw. rynnę potrząsalną. Założyciel Czytelni Polskiej w Dąbrowie.
Urodził się we Lwowie, zmarł w Krakowie.
218
22.11 – 80 lat temu (1940) w egzekucji w KL Auschwitz zginęło 40 Polaków,
wśród nich mieszkańcy Bielska, Białej, Cieszyna, Cięciny, Radziechów, Gilowic,
Stryszawy, Lachowic.
23.11 – 160. rocznica urodzin Józefa Schindlera (1860–1941), generała brygady
WP. Szef Intendentury Dowództwa Okręgu Korpusu VI we Lwowie. Po
kapitulacji miasta w 1939 przedostał się do Cieszyna. Zmarł w Cieszynie.
23.11 – 75. rocznica śmierci Jana Raszki (1871–1945), rzeźbiarza i malarza.
Dyrektor Szkoły Przemysłu Artystycznego w Krakowie. Tworzył rzeźby sakralne
i świeckie. Projektował pomniki m.in. dla powstańców śląskich w Katowicach,
księcia Mieszka I w Cieszynie. Walczył w Legionach Polskich. Urodził się
w Ropicy na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Krakowie.
24.11 – 200. rocznica urodzin Franza Nahowskiego (1820–1892), burmistrza
w Białej.
24.11 – 80. rocznica śmierci Jana Buzka (1874–1940), lekarza, wybitnego
polskiego działacza narodowego. Inicjator powstania Polskiego Gimnazjum
im. J. Słowackiego w Orłowej. Działacz macierzy Szkolnej w Czechosłowacji,
ZHP, Rady Naczelnej Polaków w Czechosłowacji. Poseł do Zgromadzenia
Narodowego w Pradze. Urodził się w Cieszynie, zginął w obozie
koncentracyjnym Dachau.
24.11 – 65. rocznica urodzin Andrzeja Orzechowskiego (1955-), reżysera,
scenarzysty. Związany ze Studiem Filmów Rysunkowych. Współautor
scenariuszy m.in. filmu Bolek i Lolek na Dzikim Zachodzie. Współtwórca filmu
animowanego Gwiazdka Kopernika. Urodził się w Bielsku-Białej.
24.11 – 35. rocznica śmierci Anny Choroszczańskiej-Sobocińskiej (1910–
1985), nauczycielki, polonistki. Uzdolniona plastycznie. Nauczycielka
w Technikum Przemysłu Leśnego w Żywcu (1948–1969). Organizatorka
bibliotek szkolnych, szkolnych zespołów artystycznych. Malowała głównie
drzewa i kwiaty. Urodziła się w Popówce na Ukrainie, zmarła w Warszawie.
25.11 – 40. rocznica śmierci Heleny Podkulskiej (1900–1980), nauczycielki,
doktor filologii polskiej. Uczyła w Państwowym Gimnazjum i Liceum
im. M. Kopernika w Żywcu (1931–1939). Inicjatorka akcji odzyskiwania książek
z biblioteki gimnazjalnej przeznaczonych na przemiał. Uczestniczka tajnego
nauczania. Organizatorka i kierowniczka biblioteki szkolnej. Urodziła się w Jaśle,
zmarła w Żywcu.
219
26.11 – 120. rocznica urodzin Wiktora Satary (1880–1975), kowala, działacza
społecznego i politycznego, posła na Sejm Śląski. Organizator Polskiego Cechu
Kowali. Od 1929 w Radzie Miejskiej w Cieszynie. Pierwszy przedstawiciel
cieszyńskiego rzemiosła w Sejmie Śląskim (1930). Urodził się w Baranowie na
Lubelszczyźnie, zmarł w Cieszynie.
26.11 – 115. rocznica urodzin Andrzeja Wantuły (1905–1976), doktora teologii,
pisarza. Pastor w Wiśle (1934–1937, 1948–1956). Więzień obozów
koncentracyjnych Dachau i Gusen. Profesor ChAT w Warszawie. Biskup
Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce (od 1959). Urodził się
w Ustroniu, zmarł w Warszawie.
26.11 – 55. rocznica śmierci Heleny Gąsior (1882–1965), nauczycielki
i pierwszej kierowniczki szkoły powszechnej w Korbielowie (od 1912).
Z mężem Władysławem szerzyła wiedzę wśród mieszkańców wsi. Jako niedoszła
lekarka (ukończyła rok studiów medycznych) udzielała porad
i wykonywała drobne zabiegi. Urodziła się w Krzyżowej, zmarła w Jeleśni.
26.11 – 55. rocznica śmierci Antoniego Pająka (1893–1965), polityka,
redaktora, publicysty, działacza PPS, żołnierza II Brygady Legionów Polskich.
W czasie wojny zesłany na Syberię, w latach 1955–65 premiera rządu RP na
uchodźstwie. Urodził się w Bestwinie, zmarł w Londynie.
27.11 – 115. rocznica urodzin Kurta Steina (1905–1985), pisarza pochodzenia
żydowskiego, urodzonego w Bielsku.
27.11 – 5. rocznica śmierci Tomasza Bonarowskiego (1969–2015), producenta
muzycznego, muzyka, kompozytora. Współpracował m.in. ze studiem DR
Recording w Wiśle. Członek zespołu No Limits. Urodził się w Bielsku-Białej.
28.11 – 115. rocznica Leona Derlicha (1905–1965), językoznawcy-samouka.
Autor artykułów w prasie zaolziańskiej dotyczących praw ludności polskiej.
W czasie okupacji niemieckiej kierował organizacją pomagającą więźniom.
Zbierał materiały z zakresu gwar, folkloru i literatury. Współpracował m.in. przy
publikacjach: Atlas językowy Śląska, Słownik gwar polskich. Urodził się
w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Karwinie.
29.11 – 55. rocznica śmierci Franciszka Bednarczyka (1900–1965), księdza.
Duszpasterz w Milówce (1931–1936) i Starym Żywcu (1936–1955). Organizator
Kół Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i budowniczy Domu
Katolickiego (przekształconego w Dom Kultury w Milówce). W Starym Żywcu
posługiwał w kościele pw. Wszystkich Świętych. Działał w ruchu oporu,
prowadził skrzynkę kontaktową dla konspiratorów. Urodził się w Toporzysku
k. Jordanowa, zmarł w Żywcu.
220
GRUDZIEŃ
01.12 – 35 lat temu (1985) swoją działalność rozpoczęła Wojewódzka
Przychodnia Profilaktyki i Leczenia Odwykowego w Bielsku-Białej.
02.12 – 215. rocznica śmierci Jana Kłapsi (1759–1805), duchownego
ewangelickiego, pierwszego pastora i budowniczego kościoła w Jaworzu, pisarza
religijnego. Autor książek, m.in. Modlitwy i rozmyślania nabożne na pomnożenie
chrześcijaństwa między ludźmi pospolitymi… Urodził się w Skoczowie, zmarł
w Cieszynie.
02.12 – 115. rocznica urodzin Zofii Dudek (1905–1993), nauczycielki,
instruktorki ZHP. Od 1938 pracowała w Stryszawie. Więźniarka obozu
koncentracyjnego w Ravensbrück (1940–1944), następnie Barth. Po wojnie
kierowała SP w Żywcu Zabłociu. Instruktorka ZHP zapoczątkowała masowy ruch
zuchowy w powiecie żywieckim. Wraz z mężem Stanisławem Dudkiem zbierali
wiersze więźniarek obozowych. Urodziła się w Żywcu. Spoczywa na Cmentarzu
Przemienienia Pańskiego w Żywcu.
03.12 – 130. rocznica urodzin Jana Pola (1890–1977), krawca, działacza
polonijnego. Działacz cieszyńskiego Sokoła. W 1910 wyjechał do Ameryki. Był
pierwszym Polakiem, który otworzył sklep i warsztat krawiecki w polskiej
dzielnicy Nowego Jorku (1912). Inicjator powstania i prezes Niezależnego
Polsko-Amerykańskiego Klubu Obywatelskiego. Współorganizator Towarzystwa
Muzycznego Moniuszko i in. towarzystw służących pomocą Polakom. Urodził
się w Jeleśni, zmarł w Nowym Jorku.
04.12 – 165. rocznica urodzin Karola Michejdy (1855–1924), pastora zboru
w Bystrzycy przez 45 lat. Budował szkoły, dbał o rozbudzanie świadomości
narodowej. Popularyzator nowoczesnego rolnictwa. Zwalczał alkoholizm.
Urodził się w Olbrachcicach, zmarł w Bystrzycy na Śląsku Cieszyńskim.
04.12 – 135. rocznica urodzin Mikołaja Rączki (1885–1957), sekretarza Urzędu
Gminy w Łodygowicach, biegłego sądowego ds. majątkowych. Współzałożyciel
Kasy Stefczyka w Łodygowicach. Uczestnik I wojny światowej (56 pp
z Ołomuńca). Prezes OSP. Urodził się w Łodygowicach. Pochowany na
cmentarzu w Łodygowicach.
221
04.12 – 110. rocznica urodzin Józefa Smolickiego (1910–1992), żołnierza Armii
Andersa, uczestnika II wojny światowej i bitwy o Monte Cassino. Żołnierz 4 PSP
w Cieszynie. W 1939 walczył z Niemcami na odcinku Korbielów – Łuck.
Więzień Workuty, w 1941 w 2 Korpusie Polskim w 5 Kresowej Dywizji
Piechoty. Pod Monte Cassino był dowódcą stacji telefonicznej na pierwszej linii
frontu. Odznaczony m.in. Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino. Urodził się
w Krzyżowej. Pochowany na cmentarzu w Jeleśni.
05.12 – 115. rocznica urodzin Alfreda Kocura (1905–1990), nauczyciela.
Pracował w Boguminie, Rychwałdzie i Ostrawie. Komendant męskich drużyn
Hufca Harcerskiego obwodu bogumińskiego. Więzień obozów
koncentracyjnych w Oświęcimiu i Mauthausen-Gusen. Po wojnie organizował
polskie szkolnictwo w Boguminie. Członek ZG PZKO, przewodniczący
bogumińskiego koła PZKO. Urodził się w Rychwałdzie na Śląsku Cieszyńskim,
zmarł w Boguminie.
05.12 – 55. rocznica śmierci Jana Żebroka (1883–1965), nauczyciela, działacza
oświatowego i społecznego na Śląsku Cieszyńskim. Członek Polskiego
Towarzystwa Pedagogicznego i Związku Nauczycielstwa Polskiego, Macierzy
Szkolnej. Autor podręczników do nauki języka polskiego. Urodził się
w Pigwizdowie, zmarł w Cieszynie.
05.12 – 35. rocznica śmierci Karola Prochownika (1919–1985), pracownika
leśnego, działacza społecznego i regionalnego. Dyrektor tartaku w Ujsołach
(od 1952). Reaktywował OSP w Sopotni Małej i został jej naczelnikiem. Jeden
z założycieli i opiekunów zespołu regionalnego Juhas w Ujsołach. Urodził się
w Sopotni Małej.
05.12 – 15. rocznica śmierci Jana Brody (1942–2005), nauczyciela, plastyka,
akwarelisty. Nauczyciel SP nr 1 im. Gustawa Morcinka w Skoczowie. Autor
ilustracji i opracowania graficznego publikacji związanych z rejonem
skoczowskim. Projektant kart okolicznościowych wydanych z okazji wizyty
Papieża Jana Pawła II w 1995. Kronikarz Skoczowa. Urodził się w Gutach na
Zaolziu, zmarł w Skoczowie.
07.12 – 100. rocznica urodzin Jana Cholewy (1920–1966), pilota, działacza
harcerskiego. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, walczył w Dywizji gen.
Maczka we Francji. Pilot Dywizjonu Bombowego 301 w Anglii. Latał do Polski
ze zrzutami dla partyzantów i w czasie powstania warszawskiego. Szykanowany
po powrocie do Polski. Od 1956 związany z bielskim Aeroklubem. Urodził się
i zmarł w Ustroniu.
222
07.12 – 30. rocznica śmierci Horsta Bienka (1930–1990), niemieckiego pisarza,
publicysty, tłumacza, reżysera filmowego. W swoich pracach zajmował się
doświadczeniami okresu łagrowego. Później swoją literacką twórczość związał
z Gliwicami i Górnym Śląskiem. Najwyżej cenionym dziełem Bienka jest
gliwicka tetralogia: Pierwsza polka, Wrześniowe światło, Czas bez dzwonów oraz
Ziemia i ogień.
08.12 – 40. rocznica śmierci Wacława Olszaka (1902–1980), inżyniera.
Specjalista w zakresie teorii plastyczności i teorii konstrukcji inżynierskich.
Profesor AGH w Krakowie i Politechniki Warszawskiej. Członek PAN.
Założyciel polskiej szkoły teorii plastyczności. Urodził się w Karwinie na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł we Włoszech.
10.12 – 90. rocznica urodzin Mieczysława Hańderka (1930–2018), artysty
rzeźbiarza, malarza i grafika. Autor m.in. Małego Satyra w murze Zamku
Sułkowskich, słynnej fontanny na placu Bolesława Chrobrego, rzeźby w Parku
Juliusza Słowackiego oraz Domu Muzyki, płaskorzeźby w kamieniu na Osiedlu
Kopernika w Bielsku oraz wielu dzieł w przestrzeni publicznej innych miast
Polski. Laureat Nagrody Prezydenta Miasta Bielska-Białej „Ikar” (1999). Urodził
się w Bielsku-Białej, zmarł w Krakowie.
10.12 – 55. rocznica śmierci Michała Grażyńskiego (1890–1965), działacza
niepodległościowego, społecznego i politycznego. Doktor filozofii i prawa,
wojewoda śląski w latach 1926–1939, politycznie związany z sanacją. Autor
publikacji Walka o Śląsk. Urodził się w Gdowie, zmarł w Londynie.
11.12 – 130. rocznica urodzin Józefa Grycza (1890–1954), bibliotekarza
pochodzącego z Zebrzydowic na Śląsku Cieszyńskim. Organizator nowoczesnego
bibliotekarstwa polskiego. Opracował projekt sieci bibliotek publicznych oraz
wzorcowy katalog dla bibliotekarzy zajmujących się księgozbiorem podręcznym:
Katalog biblioteki podręcznej Czytelni oraz Biura Katalogowego, a także
wstępny poradnik dla czytelników: Przewodnik dla korzystających z bibliotek
oraz spis dzieł pomocniczych. Współzałożyciel Związku Bibliotekarzy Polskich.
Urodził się w Zebrzydowicach, zmarł w Warszawie.
11.12 – 125 lat temu (1895) otwarto linię tramwajową w Bielsku, co dało
początek działalności komunikacji bielskiej.
223
12.12 – 25. rocznica śmierci Józefa Tanistry (pseud. Ryś ; 1921–1995),
żołnierza, uczestnika walk zbrojnych podziemia. Członek Oddziału „Orlicza”
na Okrągłym w Złatnej oraz NSZ Oddziału „Szarego” por. Antoniego Bieguna
walczącego w okolicach Rajczy, Ujsół i Złatnej. W 1947 w organizacji
podziemnej Narodowy Związek Walki (NZW), działającej na terenie
Żywiecczyzny i Bielska-Białej. W 1951 wstąpił do organizacji WRN (potem
PPOAK) w Ujsołach. Aresztowany przez PUB w Żywcu, karę więzienia odbywał
na Montelupich, we Wronkach i Raciborzu. Odznaczony m.in. Krzyżem AK.
Urodził się w Ujsołach. Spoczął na cmentarzu w Rajczy.
13.12 – 115. rocznica urodzin Pawła Musioła (1905–1943), doktora filologii
polskiej, pisarza, wydawcy, współtwórcy Tajnej Organizacji Wojskowej
i Związku Walki Zbrojnej (inspektora Inspektoratu Cieszyńskiego i Bielskiego).
Urodził się w Lesznej Górnej, zamordowany przez hitlerowców w katowickim
więzieniu.
13.12 – 85 lat temu (1935) ks. metropolita Adam Sapieha poświęcił zaporę
wodną w Porąbce.
13.12 – 55. rocznica urodzin Grzegorza Wagnera (1965-), siatkarza, trenera,
działacza sportowego. Zawodnik m.in. BBTS Bielsko-Biała, AZS-u
Częstochowa. Reprezentant kraju (1985–2002). Radny Bielska-Białej. Prowadzi
Szkołę Mistrzostwa Sportowego w Szczyrku. Syn trenera „złotej” kadry polskiej
siatkówki Huberta Wagnera.
14.12 – 100. rocznica urodzin Janiny Marcinkowej (1920–1999), założycielki
Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej (1953), który po jej śmierci przyjął jej
imię. Kierownik artystyczny, choreografka, konsultantka i autorka programu
zespołu. Współtworzyła widowiska oparte na śląskim folklorze. Prekursorka
edukacji regionalnej. Badaczka folkloru Beskidu Śląskiego, Górnego Śląska,
Zagłębia Dąbrowskiego, Kieleckiego i Spisza. Redaktorka Leksykonu
tradycyjnych tańców polskich. Laureatka wielu nagród i wyróżnień, m.in. Lauru
Srebrnej i Złotej Cieszynianki. Urodziła się i zmarła w Cieszynie.
15.12 – 115. rocznica urodzin Karola Prymusa (1905–1978), nauczyciela,
malarza amatora. Pracował w szkołach na Zaolziu, od 1934 w Wiśle, potem
w Cieszynie. Uprawiał malarstwo, głównie akwarelowe. Zorganizował
w Cieszynie Sekcję Plastyczną Nauczycieli przy ZNP oraz plastyczną sekcję
dziecięcą w MDK. Urodził się w Błędowicach Dolnych, zmarł w Cieszynie.
224
16.12 – 110. rocznica urodzin Władysława Studenckiego (1910–1985),
polonisty, nauczyciela, harcerza, poety. Twórca i prezes Towarzystwa Kultury
Artystycznej w Żywcu (kontakty z Emilem Zegadłowiczem). Od 1936 nauczyciel
w Piekarach Śląskich, Bytomiu, gdzie współtworzył Klub Literacki. Nauczyciel
akademicki w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu i WSP w Częstochowie.
Publicysta, badacz najnowszej literatury polskiej. Urodził się w Żywcu, zmarł
w Opolu.
16.12 – 30. rocznica śmierci Jana Taciny (1909–1990), nauczyciela, muzyka,
folklorysty. Nauczyciel w Ustroniu Dobce. W czasie II wojny światowej więzień
obozów koncentracyjnych w Dachau i Gusen. Po wojnie osiedlił się w Bielsku.
Pracownik m.in. Instytutu Śląskiego oraz Muzeum w Bielsku-Białej (1967–
1976). Zbierał, nagrywał i archiwizował pieśni oraz tańce ludowe z terenu Śląska
Cieszyńskiego. Wydał liczne zbiory pieśni i tańców oraz opracowania
poświęcone wychowaniu muzycznemu i teorii nauczania muzyki. Nazywano go
„beskidzkim Kolbergiem”. Urodził się w Oldrzychowicach na Śląsku
Cieszyńskim, zginął w Katowicach.
17.12 – 165 lat temu (1855) uruchomiono linię kolejową Bogumin–Dziedzice
i Dziedzice–Bielsko.
17.12 – 75. rocznica urodzin Władysławy Cader (1945–2012), aktorki Teatru
Lalek Banialuka (1965–2000), laureatki Złotej Maski (1984). Urodziła się
i zmarła w Bielsku-Białej.
17.12 – 35. rocznica śmierci Bronisława Mosora (1907–1985), nauczyciela,
kierownika szkoły w Krzyżowej. Kierownik SP w Krzyżówkach i w Krzyżowej.
Prowadził kursy dla analfabetów i głuchoniemych, wakacyjne Szkolne
Schronisko Młodzieżowe. Radny GRN, m.in. inicjator budowy wodociągu
w Krzyżowej. Urodził się Białobożnicy (pow. czortkowski), zmarł w Krzyżowej.
20.12 – 120. rocznica urodzin Marii Pol (1900–1987), nauczycielki, katechetki,
działaczki narodowo-społecznej. Pochodziła ze starego żywieckiego rodu
Caputów. Była żoną nauczyciela Leona Pola, wnuka poety Wincentego. Związali
się z Górnym Śląskiem, gdzie prowadzili działalność narodową
i oświatową, m.in. w Towarzystwie Czytelń Ludowych, Rodzinie Rezerwistów
WP. Urodziła się w Żywcu Zabłociu, zmarła w Gliwicach.
20.12 – 70. rocznica śmierci Alojzego Machalicy (1884–1950), nauczyciela,
polityka, działacza społecznego i samorządowego. Sekretarz Towarzystwa
Rolniczego w Cieszynie (1909), a od 1913 kierownik Męskiej Zimowej Szkoły
Rolniczej w Cieszynie. Uczestnik I wojny światowej. Inicjator i pierwszy
dyrektor szkoły rolniczej w Międzyświeciu. Poseł na Sejm z okręgu Bielsko
Śląskie. Urodził się w Dziedzicach, zmarł w Międzyświeciu.
225
21.12 – 105. rocznica urodzin Ewy Milerskiej (1915–1985), zaolziańskiej poetki
ludowej, działaczki społecznej i regionalnej. Działała w Polskim Związku
Kulturalno-Oświatowym (PZKO). Publikowała m.in. na łamach „Głosu Ludu”
i „Zwrotu”. Zbieraczka materiałów folklorystycznych. Autorka tekstu Haft na
żywotek cieszyński oraz pośmiertnie wydanego tomiku Kwiaty z naszej łąki. Urodziła się i zmarła w Nydku na Śląsku Cieszyńskim.
21.12 – 55. rocznica śmierci Karola Krokera (1895–1965), działacza
turystycznego. Gospodarz schroniska na Przysłopie pod Baranią Górą. Wytyczył
tam szlaki turystyczne letnie i zimowe. Zbudował skocznię narciarską Ślązaczka.
Wiceprezes Ligi Popierania Turystyki w Cieszynie. Urodził się w Brennej, zmarł
w Cieszynie.
22.12 – 35. rocznica śmierci Władysława Studenckiego (1910–1985),
polonisty, nauczyciela, harcerza, poety. Twórca i prezes Towarzystwa Kultury
Artystycznej w Żywcu (kontakty z Emilem Zegadłowiczem). Od 1936 nauczyciel
w Piekarach Śląskich, Bytomiu, gdzie współtworzył Klub Literacki. Nauczyciel
akademicki w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu i WSP w Częstochowie.
Publicysta, badacz najnowszej literatury polskiej. Urodził się w Żywcu, zmarł
w Opolu.
24.12 – 95. rocznica śmierci Henryka Dziekana (1843–1925), księdza, pisarza,
działacza społecznego, oświatowego i narodowego. Proboszcz w Brennej (1878–
1888) i Niemieckiej Lutyni (1888–1921). Autor utworu Życie i śmierć biednej
góralskiej dziewczyny, artykułów i powieści ludowych publikowanych
w „Gwiazdce Cieszyńskiej”. Jeden ze współzałożycieli „Dziedzictwa bł. Jana
Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku”. Urodził się w Stonawie na Śląsku
Cieszyńskim, zmarł w Mazańcowicach.
24.12 – 80. rocznica śmierci Rudolfa Gągoły (1905–1940), publicysty. Działacz
Powiatowej Rodziny Opiekuńczej, Siły, Polskiego Towarzystwa Turystycznego
Beskid Śląski. Członek Polskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej. Redaktor
pisma „Oświata”. Po wybuchu II wojny światowej zaangażowany w konspirację.
Więzień obozu koncentracyjnego w Dachau. Urodził się w Orłowej na Śląsku
Cieszyńskim, zginął w KL Dachau.
24.12 – 65. rocznica urodzin Janusza Kohuta (1955-), kompozytora, pianisty.
Kompozytor m.in. muzyki teatralnej i filmowej. Popularyzator muzyki
współczesnej. Autor oratorium beskidzkiego Gość Oczekiwany. Urodził się
w Bielsku-Białej.
226
24.12 – 55. rocznica śmierci Adolfa Hyły (1897–1965), artysty malarza, ucznia
Jacka Malczewskiego. Autor najbardziej znanego wizerunku Jezusa Miłosiernego
– obrazu Jezu ufam Tobie, który dla Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej
Miłosierdzia w Krakowie Łagiewnikach namalował w 1944 jako wotum
dziękczynne za ocalenie rodziny z wypadków wojennych. Urodził się w Białej.
24.12 – 45. rocznica śmierci Wiktora Satary (1880–1975), kowala, działacza
społecznego i politycznego, posła na Sejm Śląski. Organizator Polskiego Cechu
Kowali. Od 1929 w Radzie Miejskiej w Cieszynie. Pierwszy przedstawiciel
cieszyńskiego rzemiosła w Sejmie Śląskim (1930). Urodził się w Baranowie na
Lubelszczyźnie, zmarł w Cieszynie.
25.12 – 170. rocznica urodzin Jana Rymorza (1850–1881), lekarza. W 1878
rozpoczął praktykę lekarską w Cieszynie, często bezpłatnie leczył najuboższych.
Członek zarządów m.in. Czytelni Ludowej. Urodził się w Godziszowie
k. Skoczowa, zmarł w Cieszynie.
25.12 – 120. rocznica urodzin Jana Berka (1900–1942), działacza
samorządowego i społecznego. Założyciel koła Robotniczego Stowarzyszenia
Kulturalno-Oświatowego Siła w Cisownicy. Założyciel orkiestry dętej, chóru,
zespołu teatralnego i sportowego. Naczelnik miejscowej OSP. Członek Polskiej
Organizacji Wojskowej na Śląsku Cieszyńskim. Jako członek Rady Gminnej
zainicjował wybudowanie szkoły, trzech mostów i regulacji potoku. Urodził się
w Cisownicy, zginął w obozie koncentracyjnym Oranienburg.
25.12 – 120. rocznica urodzin Karola Juliana Schayera (1900–1971), polskiego
architekta modernistycznego, inżyniera, projektanta dworca na lotnisku
w Aleksandrowicach, mostu na Wiśle łączącego Goczałkowice-Zdrój
z Czechowicami-Dziedzicami. Urodził się we Lwowie, zmarł w Rockford
w Stanach Zjednoczonych.
25.12 – 105. rocznica urodzin Emila Banacha (pseud. Wąs ; 1915–1943),
żołnierza AK. Organizator Związku Walki Zbrojnej (późniejszej Armii Krajowej)
w rejonie Ustronia. Zginął w bezpośrednim starciu z Niemcami. Urodził się
w Lesznej Górnej, zginął w Ustroniu.
25.12 – 65. rocznica śmierci Janusza Michalskiego (1883–1955), prawnika.
Uczestnik I wojny światowej. Sędzia Sądu Okręgowego w Cieszynie powołany
przez Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego. Założyciel i prezes Towarzystwa
Teatru Polskiego, prezes Towarzystwa Łowieckiego i Rybackiego, członek
Macierzy Szkolnej. Członek Rady Miejskiej. Prezes SD. Urodził się
w Dobczycach, zmarł w Cieszynie.
227
25.12 – 30. rocznica śmierci Marii Romowicz (1919–1990), choreografki
i etnografki. Absolwentka bielskiej szkoły tańca Elwiry Kamińskiej. Badaczka
folkloru i autorka opracowań artystycznych dla potrzeb scenicznych.
Założycielka zespołów regionalnych. Urodziła się w Ślemieniu.
26.12 – 150. rocznica urodzin Wincentego Byrskiego (1870–1939), urzędnika
kolejowego, poety, tłumacza literatury niemieckiej, działacza narodowego. Autor
utworów poetyckich m.in. niewydanego poematu religijnego Syn Człowieczy.
Właściciel księgozbioru zw. obecnie z Biblioteką Wincentego Byrskiego
(w posiadaniu GBP w Kozach). Urodził się w Kozach, zmarł w Czechowicach-
Dziedzicach.
26.12 – 120. rocznica urodzin Szczepana Jurzaka (1900–1970), działacza
politycznego, prezydenta Bielska. Członek Rady Gminnej w Komorowicach.
W czasie okupacji działał w ruchu oporu. Od 1944 przewodniczący Prezydium
PRN w Bielsku, w 1945 mianowany prezydentem miasta. Urodził się
w Pisarzowicach, zmarł w Bielsku-Białej.
26.12 – 15. rocznica śmierci Jerzego Skarbowskiego (1936–2005), pianisty,
publicysty, działacza kulturalnego, pedagoga. Pełnił obowiązki kierownicze
w Urzędzie Miejskim oraz bielskich domach kultury. Pedagog w Liceum
Muzycznym w Bielsku oraz Filii UŚ w Cieszynie. Autor publikacji o tematyce
ogólnokulturalnej, literackiej i muzycznej. Urodził się w Rzeszowie, zmarł
w Bielsku-Białej.
27.12 – 155 lat temu (1865) powołano samodzielną Gminę Wyznaniową
Żydowską w Bielsku-Białej.
27.12 – 125. rocznica urodzin Władysława Frączka ( pseud. Janczak, Wid,
Witold Sawicki ; 1895–1969), pułkownika WP, legionisty, żołnierza AK.
Uczestnik I wojny światowej. W 1939 walczył w 28 Dywizji Piechoty, następnie
w konspiracji, we władzach KG AK. Brał udział w powstaniu warszawskim.
Wykładowca i kierownik katedry w Wyższej Szkole Wojennej w Bydgoszczy
Odznaczony Krzyżem Walecznych (wrzesień 1944). Urodził się w Stryszawie,
zmarł we Wrocławiu.
28.12 – 130. rocznica urodzin Jana Kiszy (1890–1959), nauczyciela, dyrygenta,
organisty. Działacz narodowy – budzicieli polskości w Zagłębiu Karwińskim.
Pierwszy dyrygent Związku Polskich Chórów w Czechosłowacji oraz chóru
reprezentacyjnego Towarzystwo Nauczycieli Polskich w Czechosłowacji. Od
1928 mieszkał w Krakowie. Autor opracowań muzycznych do sztuk ludowych
Jana Szuścika i Karola Bergera oraz wiązanki pieśni ludowych Znad Olzy.
Urodził się w Zamarskach, zmarł w Krakowie.
228
28.12 – 105. rocznica urodzin Karola Chobota (1915–1956), doktora farmacji,
tłumacza. W czasie okupacji pracował w Bielsku (po wojnie w aptece Pod
Koroną i w Cieszynie w aptece Pod Aniołem). Kierownik apteki w szpitalu
Śląskim w Cieszynie. Posiadał wybitne zdolności językowe (znał 9 języków
obcych, w tym sanskryt). Autor opracowań i tłumaczeń literatury Wschodu.
Urodził się w Łazach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Poznaniu.
28.12 – 90. rocznica urodzin Tadeusza Patana (1930–1997), dziennikarza
związanego z „Kroniką Beskidzką” i „Głosem Ziemi Cieszyńskiej”.
30.12 – 115. rocznica urodzin Pawła Musioła (1905–1943), działacza
politycznego i społecznego, publicysty i literata. Kierował śląskim odłamem
Obozu Radykalnego Falanga. Założyciel m.in. organizacji Młoda Polska.
Teoretyk śląskiego regionalizmu. Badacz literatury polskiej na Śląsku. Uczestnik
kampanii wrześniowej 1939, żołnierz TOW i ZWZ (pracownik Inspektoratu
Cieszyńskiego i Bielskiego). Urodził się w Lesznej Górnej na Śląsku
Cieszyńskim, zginął w Katowicach.
30.12 – 75. rocznica śmierci Ludwika Kobieli (1897–1945), legionisty,
nauczyciela, pisarza, folklorysty. Współorganizator Legionu Śląskiego. Pracował
w szkołach w Orłowej i Katowicach. Po II wojnie światowej kierownik Oddziału
Literatury w Wojewódzkim Wydziale Kultury i Sztuki w Katowicach i prezes
Oddziału Związku Literatów Polskich. Autor sztuk scenicznych, opowiadań
opartych na folklorze i życiu codziennym na Śląsku Cieszyńskim pt. Żabi kraj. Urodził się w Zarzeczu, zmarł w Katowicach.
31.12 – 70 lat temu (1950) zlikwidowano powiat Biała Krakowska.
INNE ROCZNICE REGIONALNE
495. rocznica urodzin Jana Grodzieckiego (Grodeckiego) (1525–1574), księdza,
działacza kontrreformacji, pisarza religijnego. Bliski współpracownik bpa
Stanisława Hozjusza. Pełnił wiele funkcji i godności kościelnych, m.in. kanonika
ołomunieckiego, fromborskiego i wrocławskiego, biskupa ołomunieckiego.
Tłumacz tekstów greckich. Z jego inicjatywy powstała Akademia Ołomuniecka.
390. rocznica urodzin Piotra Brygierskiego (ok. 1630–1718), malarza, którego
dzieła znajdują się w kościele św. Marii Magdaleny w Cieszynie i Muzeum
Śląska Cieszyńskiego (portret księcia Adama Wacława). Urodził się
prawdopodobnie w Kraśniku, zmarł w Cieszynie.
229
330 lat temu (1690) wybudowany został drewniany kościółek pw. św. Barbary
w Mikuszowicach Krakowskich.
270 lat temu (1750) powstała pierwsza manufaktura z przywilejem na
produkcję ceraty braci Bartelmuss w Bielsku.
220 lat temu (1800) Leopold Jan Szersznik (ksiądz, pisarz, bibliotekarz, pedagog)
ogłosił jedną z najważniejszych swych książek Wieści o pisarzach i artystach
księstwa cieszyńskiego.
210 lat temu (1810) otwarto fabrykę włókienniczą Joachima Adlera w Białej.
210. lat temu zmarł Adam Nechay (1749–1810), adwokat, sekretarz sądu
krajowego w Cieszynie, nauczyciel w Pradze, jezuita, wierszopisarz, autor
topograficznych opisów Śląska Cieszyńskiego i Cieszyna. Urodził się
w Skoczowie, zmarł w Cieszynie.
200. rocznica urodzin Jana Wojnara (1820–1894), światłego rolnika, kronikarza
chłopskiego, bibliofila. Wójt w Górkach Małych (1840–ok. 1877). Właściciel
biblioteki. Etnograf amator, zbieracz opowiadań i legend. Urodził się i zmarł
w Górkach Małych.
200. rocznica urodzin Ignacego Kriegera (1820–1889), pioniera fotografii
polskiej. W poł. XIX w. mieszkał wraz z żoną Anną (z d. Thieberger) w Lipniku.
Od 1870 wraz z żoną i dziećmi przeniósł się do Krakowa, gdzie kontynuował
działalność fotograficzną. Pozostawił po sobie kilkutysięczny zbiór klisz –
portretów, zdjęć grupowych, m.in. górali w strojach ludowych, mieszczan,
Cyganów, Żydów, zabytków kultury (od 1967 w zasobach Muzeum Historii
Miasta Krakowa). Urodził się w Mikołaju k. Wadowic, zmarł w Krakowie.
170. rocznica śmierci Karola Kołaczka (1787–1850), nauczyciela
w szkole ewangelickiej w Białej, kantora i organisty w bialskim kościele
ewangelickim.
165. rocznica urodzin Jerzego Kotuli (1855–1889), księgarza, działacza
społecznego i narodowego. Właściciel księgarni. Organizator wystawy czasopism
polskich wychodzących w całym kraju w Czytelni Ludowej w Cieszynie (1878).
Zbieracz materiałów o historii Śląska Cieszyńskiego. Korespondował z pisarzem
Józefem I. Kraszewskim. Współzałożyciel Towarzystwa Ewangelików dla
Wydawania Książek Religijnych i Pouczających w Ogóle. Jeden ze
współzałożycieli pisma „Przyjaciel Ludu”. Urodził się w Ipoly-Sagh na
Węgrzech, zmarł w Cieszynie.
230
165. rocznica śmierci Wawrzyńca Piontka (1769–1855), księdza katolickiego.
Pracował w Skoczowie i Cieszynie. Proboszcz w Wędryni, dziekan dekanatu
jabłonkowskiego. Przyczynił się do powstania klasztoru i szpitala sióstr
elżbietanek w Jabłonkowie. Urodził się w Polskiej Cerekwi lub Bieńkowicach
k. Raciborza.
160. rocznica urodzin Pawła Nowoczka (1860–1929), urzędnika, nauczyciela,
muzyka i kompozytora. Nauczyciel i kierownik szkoły powszechnej
w Węgierskiej Górce. Propagator muzyki i ruchu śpiewaczego. Kapelmistrz
orkiestry hutniczej i założyciel chóru. Autor melodii do popularnej pieśni Góralu,
czy ci nie żal Michała Bałuckiego. Urodził się w Łączce k. Skoczowa, zmarł
w Węgierskiej Górce.
160 lat temu (1860) staraniem ewangelików bielskich i bialskich oraz gminy
żydowskiej powstała w Bielsku Szkoła Realna (szkoła średnia), do której
uczęszczali również uczniowie ewangeliccy z Białej.
155. rocznica śmierci Jana Siwca (1829–1865), działacza chłopskiego, polityka.
Żołnierz wojska austriackiego. Pracował w urzędach powiatowych w Ślemieniu,
Makowie Podhalańskim, Bielsku. Bronił praw chłopów, uczestniczył w tzw.
procesach serwitutowych. Wybrany do Sejmu Krajowego we Lwowie. Po
pozbawieniu mandatu poselskiego wrócił do Lasu, a następnie do Bielska.
Urodził się w Lesie, zmarł w Bielsku.
150 lat temu (1870) wzniesiono przy ul. Komorowickiej szkołę ewangelicką,
która wkrótce stała się szkołą publiczną (ludową
145. rocznica śmierci Franciszka Michejdy (1822–1875), chłopa o mocnej
świadomości narodowej. Członek rady gminnej i opieki społecznej. W1861 brał
udział w deputacji do Wiednia, domagającej się równouprawnienia języka
polskiego na Śląsku Cieszyńskim. Wraz z żoną Anną dał początek rodowi
Michejdów. Urodził się i zmarł w Olbrachcicach.
140. rocznica urodzin Ignacego Cichonia (1880–1964), organisty, introligatora,
więźnia obozu pracy, działacza społecznego. W 1905 wraz z rodziną zamieszkał
w Cięcinie, gdzie został organistą i urzędnikiem parafialnym w kościele św.
Katarzyny. Współzałożyciel Towarzystwa Gimnastycznego, Kasy Stefczyka,
amatorskiego kółka teatralnego. Żołnierz armii austriackiej w czasie I wojny
światowej. Tuż po wybuchu II wojny światowej wywieziony do Niemiec do
pracy w kamieniołomach. Hodowane przez niego gołębie pocztowe zostały
w 1939 zarekwirowane przez WP i przenosiły z okolic Baraniej Góry meldunki
o ruchach wojsk niemieckich w Czechosłowacji. Urodził się w Czernichowie.
231
135 lat temu (1885) Paweł Stalmach powołał towarzystwo kulturalno-oświatowe
– Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego.
135 lat temu (1885) Jerzy Kotula z Franciszkiem Michejdą założyli pismo
ewangelickie „Przyjaciel Ludu”.
135 lat temu (1885) utworzono straż ogniową w Bestwinie – z IX pochodzą
zapiski świadczące o jej istnieniu
130 lat temu (1890) oddano do użytku budynek Teatru Polskiego wzniesionego
wg projektu Emila von Förstera.
110 lat temu (1910) otwarto schronisko Stefanka na Koziej Górze.
110. rocznica urodzin Rudolfa Opyrchała (1910–1989), inżyniera, specjalisty
konstrukcji żelbetonowych, projektanta m.in. mostu na Białej przy ulicy 1 Maja.
110. rocznica urodzin Gabriela Rusina (1910–1997), działacza społecznego,
radnego Jaworza.
110. rocznica urodzin Leopolda Dziadka (1910–1979), malarza
nieprofesjonalnego, technika mechanika. Uprawiał malarstwo temperowe
i olejne, tworzył też akwarele i rysunki. Prace eksponował na wystawach
i konkursach twórców nieprofesjonalnych. Członek Sekcji Plastyki
Nieprofesjonalnej przy Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Urodził się w Brennej,
zmarł w Goleszowie.
110. rocznica śmierci Michała Juroszka (1864–1910), chłopa, poety i pieśniarza
ludowego. Tworzył wiersze okolicznościowe, najczęściej improwizował
w zależności od okoliczności. Utworów nie zapisywał. Jedyny jego wiersz
Istebniajski dziyweczki został opublikowany w „Kalendarzu Beskidzkim” (1962).
Jego utwory krążyły w tradycji ustnej górali istebniańskich. Urodził się i zmarł
w Istebnej.
100. rocznica urodzin Alfreda Palmi (1920–2004), działacza polonijnego
w Wielkiej Brytanii. Młodość przeżył w Rychwałdzie. Walczył jako ochotnik
w Polskich Siłach Zbrojnych we Francji (1939) i w I Dywizji Pancernej gen.
Maczka w Szkocji (1940–1943). Zatrudniony przy sztabie Naczelnego Wodza
w Wojskowym Instytucie Technicznym w Londynie. Sekretarz Koła Ślązaków
Cieszyńskich w Wielkiej Brytanii (od 1946). Współzałożyciel (1943), następnie
skarbnik Związku Ewangelików Polaków w Wielkiej Brytanii. Współzałożyciel
Polskiej Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Londynie (1945). Zaangażowany
w działalność na rzecz społeczności polskiej na Zaolziu. Urodził się
w Pietwałdzie, zmarł w Londynie.
232
90. rocznica urodzin Tadeusza Patana (1930–1997), legendarnego bielskiego
dziennikarza związanego z „Kroniką Beskidzką” i „Głosem Ziemi Cieszyńskiej”,
ekologa i wędkarza.
90. rocznica urodzin Mariana Kałonia (1930–2009), pułkownika lotnictwa,
samorządowca, działacza partyjnego i państwowego. Prezydent Bielska-Białej
(1978–1981). W czasie sprawowania urzędu wybudowano w mieście dwa osiedla
mieszkaniowe (Polskich Skrzydeł i Wojska Polskiego) oraz dom handlowy
Klimczok. Zmarł w Bielsku-Białej.
90. rocznica śmierci Roberta Knopfa (1846–1930), nauczyciela języków obcych
w ewangelickiej szkole w Białej.
90. rocznica śmierci Friedricha Wilhelma Bocka (1859–1930), nauczyciela,
językoznawcy. Od 1885 nauczyciel szkoły realnej w Cieszynie, a w latach 1900–
1922 dyrektor szkoły realnej w Bielsku. Zajmował się badaniem dialektu
używanego w okolicach Starego Bielska. Urodził się w Bielsku, zmarł
w Wiedniu.
80. rocznica śmierci Wiktora Jana Fucika (1890–1940), inżyniera leśnika,
kapitana WP. Ofiara katyńska. Uczestnik I wojny światowej, ochotnik w WP. Od
1922 pracownik Dyrekcji Lasów Dóbr Arcyksiążęcych w Żywcu. Działacz
Oddziału Babiogórskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Inicjator
budowy i rozbudowy schronisk na Babiej Górze, Pilsku i w Zwardoniu. Żołnierz
kampanii wrześniowej w 1939. Więzień obozu w Kozielsku, rozstrzelany w Lesie
Katyńskim. Urodził się w Velkim Grilowcu na Morawach.
80. rocznica śmierci Michała Dobiji (1904–1940), podporucznika rezerwy.
W 1932 podporucznik mianowany z przydziałem do 4. Pułku Strzelców
Podhalańskich w Cieszynie. Walczył w kampanii wrześniowej 1939, następnie
dostał się do niewoli sowieckiej. Urodził się w Rybarzowicach, zginął w Katyniu.
80. rocznica śmierci Jana Janusza (1894–1940), handlowca, porucznika rezerwy
WP. Walczył w I wojnie światowej i w wojnie polsko-czeskiej 1919. Brał udział
w pracach komitetu plebiscytowego w Dziedzicach. Dowodził oddziałem Polskiej
Organizacji Wojskowej, a w 1920 służył w 49 pułku piechoty. Odznaczony
Krzyżem Legionów i Gwiazdą Śląską. Walczył w kampanii wrześniowej 1939,
a następnie dostał się do niewoli sowieckiej. Urodził się w Czechowicach, zginął
w Katyniu.
80. rocznica śmierci Rudolfa Drapelli (1888–1940), urzędnika, majora Wojska
Polskiego. 17 XI 1918 pod jego wodzą na odsiecz Lwowa ruszyła pierwsza
ochotnicza kompania ziemi żywieckiej. Zamordowany przez sowietów
w Katyniu.
233
80. rocznica śmierci Jana Pelara (1912–1940), nauczyciela, malarza amatora.
Absolwent Męskiego Seminarium Nauczycielskiego w Cieszynie Bobrku.
Przeszkolony w Szkole Podchorążych Rezerwy w Cieszynie. Nauczyciel
w Szkole Wydziałowej w Skoczowie oraz innych placówkach na Śląsku.
W czasie kampanii wrześniowej dostał się do niewoli sowieckiej. Zginął
w Katyniu. Urodził się w Skoczowie.
80 lat temu (1940) utworzono żydowskie getto w Białej.
75. rocznica śmierci Pawła Wani (1852–1945), działacza społecznego
i gospodarczego. Instruktor Szkoły Rolniczej w Kocobędzu, radny miasta
Skoczowa, przez wiele lat prezes tamtejszego Kasyna Rolniczego. Uważany za
najbogatszego mieszkańca Skoczowa, zmarł w osamotnieniu w skoczowskim
przytułku.
75. rocznica śmierci Stefana Tomasza Maultza (1879–1945), malarza,
rzeźbiarza, autora polichromii w kościele pw. Przenajświętszej Trójcy
w Bielsku-Białej.
75. rocznica śmierci Gustawa Molina (1899–1945), działacza ruchu oporu.
Kierowca kolumny sanitarnej Szpitala Śląskiego w Cieszynie. Utrzymywał
kontakty z oddziałami AK, przewoził rannych partyzantów do szpitala. W 1943
wpadł w zasadzkę podczas przewożenia do Bystrzycy partyzantów z oddziału
Rudolfa Kani z Wisły. Zginął w obozie Sachsenhausen-Oranienburg.
75 lat temu (1945) z inicjatywy grupy artystów malarzy powstało Koło
Plastyków – zalążek przyszłego ZPAP.
75 lat temu (1945) powstała Szkoła Malarstwa, Rzeźby i Grafiki z siedzibą na
Zamku Sułkowskich.
65. rocznica urodzin Jana Frączka (1955–1994), działacza związkowego. Od
1974 pracował w Fabryce Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej.
Działacz NSZZ „Solidarność” Regionu Podbeskidzie. Urodził się w Kamionce
Wielkiej, zmarł w Warszawie.
65. rocznica śmierci Tomasza Woźniaka (1884–1955), inżyniera, nauczyciela,
malarza. Od 1921 był nauczycielem w Państwowej Szkole Przemysłowej
w Bielsku. Malował głównie pejzaże i martwą naturę. Urodził się w Stryju, zmarł
w Bielsku-Białej.
70 lat temu (1950) zamknięto Czytelnię Polską w Białej.
234
60. rocznica śmierci Karola Rusza (1879–1960), inżyniera, przedsiębiorcy.
Założyciel (1919) i dyrektor spółki Zakłady Elektryczno-Mechaniczne
w Ustroniu, w 1920 przeniesionej do Cieszyna (później Zakłady Elektryczno-
Mechaniczne Celma). Po wykupieniu spółki przez koncern Brown-Boveri (1926)
nadal pełnił funkcję dyrektora. Urodził się w Wędryni.
60 lat temu (1960) ukazał się pierwszy numer „Kalendarza Beskidzkiego”.
60 lat temu (1960) powstał Pawilon Wystawowy ZPAP wybudowany
w miejscu bielskiej synagogi (obecnie Galeria Bielska BWA).
60. rocznica śmierci Maksymiliana Rosenmanna (1889–1960), lekarza pediatry.
Od 1924 związany z Bielskiem i Białą (ordynator Oddziału Chorób Dziecięcych
Szpitala Powszechnego w Białej, 1946–1960 Oddziału Dziecięcego Szpitala
Miejskiego w Bielsku-Białej). Prowadził badania naukowe nad krzepliwością
krwi. Urodził się w Pruchniku, zmarł w Bielsku-Białej.
55. rocznica śmierci Jana Marcinka (1887–1965), nauczyciela i dyrygenta.
Kierownik żywieckich szkół oraz towarzystw śpiewaczych m.in. Chóru
Towarzystwa Śpiewaczego Lutnia w Żywcu. Inscenizator oper, kompozytor.
50. rocznica śmierci Pawła Jaworskiego (1894–1970), rzeźbiarza ludowego.
Absolwent Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem. Pracował w Fabryce
Mebli Giętych w Jasienicy, gdzie ozdabiał meble i prowadził szkółkę rzeźbiarską.
Dokumentował historię regionu, utrwalał ginący folklor. Urodził się i zmarł
w Brennej.
50 lat temu (1970) w Pawilonie Wystawowym ZPAP w Bielsku-Białej utworzono
filię Biura Wystaw Artystycznych w Katowicach (1970–1974), (obecnie
Galeria Bielska BWA).
40 lat temu (1980) ukazał się pierwszy numer „Informatora Kulturalnego
Województwa Bielskiego”.
40. rocznica śmierci Karola Mikuszewskiego (1900–1980), mistrza zduńsko-
kaflarskiego, rzeźbiarza ludowego, muzyka i kolekcjonera. Współwłaściciel
kaflarni w Żywcu Zabłociu. Narciarz, zdobywca pucharu ufundowanego przez
arcyksięcia Karola Stefana Habsburga. Flecista orkiestry Katolickiego Związku
Młodzieży Męskiej. Kolekcjoner motyli beskidzkich. Urodził się w Skoczowie,
zmarł w Żywcu Zabłociu.
235
40. rocznica śmierci Szymona Zontka (1899–1980), murarza, sztukatora
elewacji budowlanych. Absolwent szkoły powszechnej w Kozach, szkoły realnej
w Bielsku oraz kursów z zakresu budownictwa. Sztukator wnętrz i elewacji
zewnętrznych budynków mieszkalnych, sakralnych i użytku publicznego, m.in.
w Bielsku (teatr, Poczta Główna, Zamek Sułkowskich), Skoczowie (kościół
ewangelicko-augsburski), Warszawie (Zamek Królewski) i Gdyni. W 1942
wywieziony do stalagu w Wintelsdorfie w Austrii. Po 1945 pracę zawodową
kontynuował w Bielsku-Białej. Urodził się w Kozach.
35. rocznica śmierci Artura Cienciały (1914–1985), nauczyciela i rzeźbiarza.
Pracował przy odbudowie Warszawy (prace rekonstrukcyjne w Łazienkach,
Ogrodzie Saskim i Wilanowie). Pedagog w Liceum Sztuk Plastycznych
w Bielsku-Białej. Autor m.in. dziesiątków popiersi wybitnych Polaków. Twórca
pomników i rzeźb sakralnych m.in. w Wiśle i Skoczowie. Urodził się i zmarł
w Wiśle.
35. rocznica śmierci Antoniego Zająca (1914–1985), nauczyciela, historyka,
publicysty. Absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Białej. Nauczyciel
w szkołach na Górnym Śląsku. Dyrektor Państwowego Liceum Pedagogicznego
w Cieszynie (1954), Studium Nauczycielskiego w Cieszynie (1960–1971).
Pracownik Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie (1971–1976). Autor studiów
i opracowań historycznych oraz artykułów popularyzujących historię Śląska
Cieszyńskiego. Urodził się w Lipniku.
30. rocznica śmierci Augustyna Szwajcy (1914–1990), twórcy instrumentów
ludowych, rzeźbiarza ludowego. Członek Grupy Amatorów Plastyków Różni
w Żywcu. Urodził się w Gilowicach.
30. rocznica śmierci Henryka Bolka (1899–1990), archiwisty, nauczyciela.
Uczył w Orłowej i Końskiej. W latach 1948–1953 dyrektor Polskiego
Gimnazjum Realnego w Czeskim Cieszynie, gdzie czynił skuteczne zabiegi
w celu zorganizowania polskich klas paralelnych. Pracownik archiwum
w Karwinie. Autor monografii kilku miejscowości zaolziańskich. Działacz
Macierzy szkolnej i Polskiego Związku Kulturalno- Oświatowego. Urodził się
w Suchej Średniej na Śląsku Cieszyńskim.
30 lat temu (1990) po raz pierwszy zorganizowano w Brennej dożynki
ekumeniczne.
30 lat temu (1990) powstał Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Park
Ekologiczny Dolina Wapienicy”.
236
25. rocznica śmierci Ludwika Gembali (1919–1995), muzyka, nauczyciela,
działacza społecznego. Członek orkiestry wojskowej 3. Pułku Strzelców
Podhalańskich w Bielsku (od ok. 1935). Brał udział w zajmowaniu Zaolzia
w 1938 i kampanii wrześniowej 1939. Absolwent szkół technicznej (1955),
pedagogicznej (1966), muzycznej (1969). Nauczyciel w Zespole Szkół
Zawodowych w Bielsku-Białej. Założyciel orkiestr dętych w Górkach Wielkich,
Bielsku-Białej, Skoczowie. Współpracownik orkiestry wojskowej 3. Pułku
Strzelców Podhalańskich. Urodził się w Górkach Wielkich, zmarł w Bielsku-
Białej.
25 lat temu (1995) powstał Dzielnicowy Klub Sportowy Komorowice,
z którego wyłoniło się TS Podbeskidzie.
10. rocznica śmierci Jana Korzennego (1925–2010), historyka literatury. Docent
nauk pedagogicznych i literatury (1984). Zajmował się historią literatury polskiej,
czesko-polskimi związkami literackimi, dydaktyką języka i literatury polskiej.
Członek rady redakcyjnej wydawnictwa Profil w Ostrawie. Redaktor „Kalendarza
Śląskiego”. Współautor podręczników dla uczniów szkół polskich na Zaolziu.
Członek polskich organizacji społecznych i kulturalnych (m.in. Towarzystwa
Pedagogicznego i Sekcji Folklorystycznej Polskiego Związku Kulturalno-
Oświatowego). Kronikarz Łomnej i okolicy. Urodził się i zmarł w Łomnej
Górnej.
10. rocznica śmierci Józefa Gila (1918–2010), działacza społecznego
i kulturalnego. Absolwent Studium Centralnej Poradni Amatorskiego Ruchu
Artystycznego. Kierownik Wydziału Kultury Urzędu Miejskiego w Cieszynie
(przez 25 lat). Kierownik Miejskiego Domu Kultury w Ustroniu-Jaszowcu (przez
13 lat). Urodził się w Cieszynie.