Embed Size (px)
Citation preview
KAMU YOumlNETİCİLERİNİN KARARLARıNDA ETİK DEGERLER
Namık Kemal OumlZTUumlRK
Giriş
Youmlneticilerin yaptıkları işlevlerden dolayı ccedilok sayıda rolleri ve değerleri olduğu konushysu herkes tarafından paylaşılmaktadır Bu rol ve değerler onların kararlarını etkileyen oumlshynemli faktoumlrlerdendirler Oumlrneğin youmlneticiler bir yandan yasal konular uumlzerinde konshysantre olurken diğer yandan organizasyonel sorunlarla ve personel sorunlarıyla da uğshy
raşmak durumundadırlar Bu konuda yaygın bir uzlaşma olmasına rağmen değer ve rollerin karar almadaki etkisini belirlemede bu fikir birliği gerccedilekleşmemektedir Bu koshynuda araştırmacılar en oumlnemli goumlrduumlkleri rolleri ve değerleri ele alarak değişik alanlara youmlnelmişlerdir ı
Benzer şekilde bir ccedilok araştırmacı bireyci etik ve kollektif etik rejimin sorumluluğu2
personel sorumluluğu gibi konuları ele alarak bir karışım şeklinde incelemektedirler
bull Yrd Doccedil Dr Mu~la Uumlniversitesi ttBF Kamu Youmlnetimi Boumlluumlmuuml ı Bu konularla ilgili ccedilalışmalar iccedilin bkz Dorrel L Pugh The Origins of Ethical Frameworks in Public
Administration Ethical Frontiers in Pu~lic Administration San Francisco 199 ı Jossey-Bass Barry Z Posner Warren H Schmidt An Updated Look at the Values and Expectations of Federal Govemment Executives Public Administration Review 1994 vol54 (January IFebruary)s 20-24 J Patdek Dobe Integrity in the Public Service Public Administration Review ı 991 vol 50 (MayIJune) s 356-366 Kathryn Denhardt Unearthing the Moral Foundations of Public Administration Honor Benevolence and Justice Ethical Frontiers in Public Managers ed S Bowman San Francisco 1990 Jossey-Bass s
2 John A Rohr Ethics for Bureaucrats An Essay on Lawand Values 2nd ed Mareel Dekker New York 1989
Amme İdaresi Dergisi Cit 3 Sayı 2 Haziran 998
S2 Amme idaresı Dergisi
Bunların yanı sıra onur yardımseverlik ve adalet gibi youmlnetimin temel değerlerini ele ashylarak bunların karar almadaki etkilerini konu edinen ccedilalışmalar da vardır 3 Youmlneticilerin karar alırken iccedilinde bulundukları durumdan kaynaklanan ccedilok sayıda fenomenin etki li olması bir ccedilok araştırmacının yaklaşık bir duumlzine popuumller etik konuyu ele alınalarına ve incelemelerİne neden olmaktadır
Kamu youmlneticilerinin aldığı stratejik kararlar profesyonel ve bireysel bir karıshyşımıdır Bu değerlerin yanında youmlneticilerin bir takım amaccedilları da vardır Bu amaccedillar guumlccedil elde etme para prestij guumlvenlik bireysel arzular ve genelolarak kamuya hizmet etme diye belirtilebilir Dolayısıyla youmlneticilerin kararlarında bireysel ccedilıkarlar ve kamu hizmetinin gerekleri oumlnemli rol oynar~ Ancak bunlar karar alımında etkili olan yuumlzlerce durumdan sadece bir kaccedilıdır Biz bu ccedilalışmamızda kamu yararı yasal duumlzenlemeler organizasyonel değerler profesyonel ilkeler ve bireysel değerler gibi etik bakımdan oumlshynemli goumlrduumlğuumlmuumlz konuların youmlneticilerin kararlarındaki etkilerine Yine bu doğrultudaolmak uumlzere youmlnetirnde etkinliği ve adaleti sağlamak iccedilin etik bir takım ilkelere yer verilecektir Bu ilkeler halkın youmlnetime guumlvenini sağlama ve hizmet kaliteshysinin yuumlkseltilmesi bakımından oumlnem arz ederler
Youmlneticiler Bakımından Etik Değerlerin Oumlnemi Kamu youmlnetiminde ccedilalışan personel iki genel grup oluşturur Bunlar siyasi niteliği olan youmlneticiler ve idari personeldir Siyasi olanlar seccedilimle iş başına gelenler ve siyasi lerce atanan kamu goumlrevlilerinden oluşur Bunların bir ccediloğunun kamu youmlnetimi deneyimi yokıur Oumlzellikle Reagan doumlneminde ABDnde ve Oumlzal doumlneminde Tuumlrkiyede hu ıuumlrden ccedilok sayıda uumlst duumlzey youmlnetici ataması yapılmıştır Dikkat edilirse gerek Reagan doumlneshyminde ABDnde ve gerekse Oumlzal doumlnemi ve sonrası Tuumlrkiyede yolsuzluk ve bozulma olayları had safhaya ccedilıkmıştır
Yolsuzlukların bu kadar yoğun olması değişik gerekccedilelerle accedilıklanabilir Bun lar insanshyların ccediloğunun koumltuuml niyetinden kaynaklanıyor olabilir veya bunlar yeni tayin oldukları ishyccedilin siyasj ve idari değerlerden yoksundurlar Goumlrevlerini ya profesyonel ilkeler veya oumlshyzel sektoumlrde kabul edilen pratiklere uygun olarak yaptıkları iccedilin boumlyle bir sonuccedil doğmuş olabilir Bunun dışında yeni atananların kamu youmlnetimine saygılarının olmadığı da duumlşuumlshynuumllebilir Ccediluumlnkuuml onlara goumlre kamu youmlnetimi problemlerle doludur ve pratik ccedilal ışınashymaktadır Muhtemelen bu soruya verilecek uygun bir cevap buumltuumln bu yanıtların belirli bir karışımıdır Ancak bu accedilıklamalar iccedilinde accedilıktır ki en anlamlı olanı huumlkuumlmet ve youmlshynetimdeki elik ilc oumlzel youmlnetimdeki etik standartlarının birbirinden farklı olduğunu ortashyya koyan accedilıklamadır
Klasik olarak verilen oumlrneklerde bile oumlrneğin birini oumllduumlrme vakasında bir takım istisshynalar dışarıda bırakılacak olursa (savaşta oumlldDrıneler kendini savunmada oumllduumlrmeler ve devletin verdiği oumlluumlm cezaları) hemen hepsi ahlak dışı olarak kabul edilmektedir Bunshydan daha da ilginci evrensel bazı sorunlar vardır Ccedilocuk aldırma (nispeten yasalolarak kahul edilir) ve oumltenazi (yasal değildir) gibi en iyi bilinen eıik kurallardan kahul edilen
H George Frc(krickson Puhlic Adıııİnisıralİon and Social Equiıy Puhlic AdmİIlİstratiolı Revİew Vo150 (MarchApril) s 22X-2i7
~ Anthony Downs Inside Burcaurraey Harper Collin~ New York 1967 s x-ı
Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerer 83
oumllduumlrmeyeceksin ilkesinde bile bir uzlaşma soumlz konusu değildir Hiccedil oumllduumlrmeyeceksin anlamına mı gelmektedir Yoksa hayvanları oumllduumlrebilir misin Sıradan bir olaya bakı lashycak olursa huumlkuumlmette ccedilalışanlar bilirler ki resmi araccedillar sadece resmi goumlrevler iccedilin kul- f lamiır Bununla birlikte oumlrneğin kamu taşıtı ile birkaccedil hafta suumlreyle seyahate ccedilıkan bir memurun bireysel ihtiyacı resmi olarak mı değerlendirilecektir Bir restorana gitmesi dushyrumunda nasıl hareket edilecektir Buumltuumln roller yasalolanlar dahil spesifik bir durum soumlz konusu olduğunda evrensel youmlnlerini buumlyuumlk oranda kaybederler Bu gibi kl~sik ko- nularda bile hemen herkes bir ikilem iccedilerisindedir Benzeri yuumlzlerce sorunla karşılaşan kamu youmlneticilerinin karar alımında ne kadar zor pozisyonda oldukları accedilıktır
Değerlerle ilgili bir diğer konu değer setlerinin suumlrekli olarak değişmesidir Değerler her zaman aynı kalmazlar İnsan yaşamıyla ilgili olarak organizasyonla ilgili olarak vemiddot medeniyetlerle birlikte uumllkeden uumllkeye değişiklikler goumlsterirler Milton Rokeach bu koshynuyu şoumlyle değerlendirmektedir şayet değerler tamamen stabl olsaydı bireysel ve sosshyyal değişim imkansız olacaktı BURun aksine değerler tamamen değişir olsaydı toplushymun ve bireyin suumlrekliliği imkansız olurdu Bu konuda yapılacak bir değerlendirmede değerlerin suumlrekliliği ile birlikte onların değişken karakterleri de goumlz oumlnuumlnde bulundushyrulmalıdır1i Zaten buumltuumln duumlnyadaki değişim programlarına bakılacak olursa bu alanda kamu youmlnetiminde oumlnemli değer değişimlerinin olduğu rahatlıkla soumlylenebilir7 Bu değishyşimde oumlzellikle huumlkuumlmetin yeniden yapılanması arayışları doğrultusunda oldukccedila derin yorumlara gidilmektedir Bunlar başlıca yeni değerler yeni roller ve yeni duumlşuumlnceler etshyrafındadır Oumlzellikle OECD uumllkelerinde bu tuumlrden ccedilalışmalar suumlrekli hale getirilmiştir Etiğin oumlnem kazanmasının temelinde youmlnetimin daha etkili işleyebilmesi iccedilin gerekli standartların tesbit edilmesinin yanında kamu hizmetleriyle ilgili konularda ortaya ccedilıkan ruumlşvet ve yolsuzlukların da buumlyuumlk etkisİ olmuştur) Bu değİşimde halktan gelen istekler ve ortaya ccedilıkan yeni durumlar dikkate alınarak yeni duumlzenlemelere hızla gidilmektedir Bu duumlzenlemeler iccedilinde Toplam Kalite Youmlnefiminin kamu kurumlarında uygulanmasınshydan tutun da desantralizasyona kadar bir ccedilok konu vardır
Kararları Etkileyen Etik Alanlar Etik ilkeler yapılacak işlerde saptanan standartlar olarak kabul edilebilir davranışların minimum oumlzelliklerini ortaya koymaktadırlar ın Daha geniş bir ifadeyle belirtmek gereshykirse etik ilkeler kamu yararının gerccedilekleşmesinde oldukccedila oumlnemlidirler Bunlar huumlkuumlshy
5 Sheldon S Steinberg David T Austern Hiikiimet Ahlak ve Yiineticiler TODAiE Yayıııl (cv Turgay ErgunAnkara 19lt)6s 119 il
( Milton Rokeach The Nature of Hıınmn Valııes New York The Free Press 1973 )-6 7 Maureı~1 Muumlakley Katryn Power Changing Standarıs and Hard Choiccs A Problem in Personal Administratİnn Ed Lynn Pasqucrdla Alfred G Killika Mkhad VOCiIıO Ethical Dilcnlimıs İn Puhlk Admİnİstration Praecr 19 s 79
lı jonathın P West Ea~ Bennan Eıhics in the Mıınicipal WorkIlace Munidpal Yenr Rook 1993 s 16shy17
ltJ Integrating Pcople Management into I)uhlic Senice Reform PUMA Publication OECD Paris 14) s 21
Lo Cami W Lcwis Ethics Codes and Ethics AgenciesCurrcnt Practiccs and Emerging Trends cd H George Fredcrkson Ethics and Puhlic Admilıistratiol1 ME Sharpc ~4)93 s 136
84 Amme İdaresi Dergisi
mete halkın guumlvenini sağlayacak bu konudaki şuumlpheleri giderecek ve huumlkuumlmetin yasallıshyğını sağlayacaktır II
Kamu yararı kamu kesiminde ccedilalışanlar iccedilin bir değer seti oluşturur Bu bakımdan siyashysalolarak belirlenmiş istemden daha geniş bir anlamı vardır Siyasal istemler genelde muumlphem accedilıklıktan uzak ve tartışmalıdır Birccedilok kamu youmlneticisi iccedilin ortak iyi onun kendi oumlzguumlnluumlğuumlnden kaynaklanır Ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki kamu sektoumlruuml youmlneticileri duumlruumlstluumlk adalet ve eşitlik gibi kamu yararıyla doğrudan ilgili konulara işshyten daha ccedilok oumlnem vermektedirlerı
Teorik bakımdan kamu yararı youmlnetimsel takdir yetkisinin temel kaynağı olarak goumlruumllshymektedir Bir kamu youmlneticisi kamu yararını kararlarına temel aldığını ifade ediyorsa youmlnetici bu durumda youmlnetim iddiasında bulunmaktadır Yani kendini daha yetkili ve eshymin hissetmektedir 13 Ccediluumlnkuuml yaptığı iş doğrudan kamunun yararını amaccedillamaktadır ve bireysel bir ccedilıkar soumlz konusu değildir Kamu yararını pratikte ifade etmek oldukccedila zor Bu konuda iki yaklaşım soumlz konusu Bunlardan biri ka11u yararını sosyal adalet kavrashymına dayandırmaktadır Sosyal adalet (eşitlik) tanımlamasında bir iccedil bir de dış olmak uumlshyzere iki odak noktası soumlz konusudur Dış odak yardıma ihtiyaccedil duyan gelirleri duumlşuumlk keshysim uumlzerinde yoğunlaşmaktadır Bazen bu dış faktoumlrler yardırıseverlik olarak da adlanshydırılmaktadır İccedil faktoumlr ise organizasyon iccedilindekilerle ilgilidir Organizasyon iccedilinde vashyrolma hakkı olarak ifade edilmektedir Buna azınlık gruplarının tercihlerini belirlemede karşılaştıkları sorunlar ve ccedilalışma konusundaki adaletsizlikler oumlrnek verilebilir 14
Organizasyonel demokrasi ve yetki devri iccedil faktoumlrlerin odaklaştığı temelleri ifade eder 15
Bu anlamda ccedilalışanların youmlnetime katılmasını da iccedilermektedir
Kamu yararını tanımlamanın bir başka yolu ise tarafsızlık kavramıyla kurulan ilgide ashyranmaktadır Tarafsızlık (ahlaki olarak) herhangi bir tarafı tutmama anlamında bireysel ccedilıkarın karşıtı olarak değerlendirilebilir Bu bakımdan siyasal bireysel ccedilıkarlara saldırshygan ccediloğunluklara ve guumlccedilluuml ccedilıkar gruplarına karşı başvurulan bir mekanizma olarak deshyğerlendirilebilir Gelir durumu duumlşuumlk olan bireyler hizmetlerden yararlanma bakımından diğer bireylerle eşit konuma gelebileceklerdir Tarafsızlık sadece siyasal anlamda partishyzanca tutumlardan uzak kalma şeklinde algılanmamalıdır Belki bunun kadar oumlnemli oshylan etnik koumlken ekonomik durum ve cinsiyet bakımından ayırım yapılmamasını da ishyccedilermelidir
Her ne kadar ahlakın insanın oumlzel yaşamında olması gerektiği ve organizasyonel hayatta herhangi bir yerinin olmadığı iddia edilse de aslında bu yaklaşım temeıde
organizasyonel karar alımında kişinin kendi bireysel değerlerinin uygun olmadığını ifade etmektedir Klasik kamu youmlnetimi teorisinde tarafsızlık etiğine goumlre youmlneticiler orga-
II J Patrick Dobel The Realpolitik of Ethics Codes An Implementation Approach to Public Ethics Ethics and Public Administration s l59
12 Jonathan P West vd age s 16 ıı John A Rohr The Problem of Professional Ethics The Burcaucrat (Spring) 1991 s 9-12 JI Nicholas Henry Administration and Public Affairs 3rd edition Englewood Cliffs NJPrentice-Haıı
1986 s 351 15 Willa M Bruce Ethics and Administration Public Administration Review 1 992 vol 52
(JanuaryFebruary) s 8 1 -83
85 Kamu Youmlneticierinin Kararlarında Etik Değerler
nizasyonda kendi moral prensiplerini dikte edemezler aksine organizasyonun kur~lIarı- na uymak zorundadırlar Youmlneticiler etik bakımdan tarafsızdırIar Ancak kurallara uyma konusunda etik değerlere uygun hareket etme durumundadırlar Tarafsızlık etiği organishyzasyonun hedeflerine varma konusunda youmlneticiler iccedilin ideal bir araccediltır Tarafsızlık orshyganizasyonun sosyal hizmet kapasitesini artırarak insanların ondan yararlanmasına imshykan sağlamaktadır Hi Liderler organizasyonun misyonunu onun moral boyutlarına oturtshymalıdırlar Şayet misyon temelolarak bireysel değere İnsanların eşitliğine İnsanların reshyfah ve başarısına dayandırılıesa youmlneticiler bu değerleri goumlz ardı edemezler Oumlrneğin inshysanlara adil davranılmaması organizasyonun temel aldığı değere aykırı olacaktır Bunshydan dolayı youmlneticiler tarafsızlığı seccedileceklerdir i7
Kamu yararına hizmet eden organizasyon kavramı kamu youmlneticilerinin etik uygulamashyları iccedilin temeldir Ahlak yokluğu ya da ahlaka karşı ilgisizlik kamu ccedilıkarına hizmet etshymez Başka bir anlatımla ahlaksalolarak değerleri temel alan bir davranış sonuccedil itibashyrıyla kamunun yararına olacaktır Kamu sektoumlruumlnde ccedilalışanlar iccedilin kamuya hizmet bireye hizmetten daha onurlu bir goumlrevdir Kamu yararına hizmet iccedilin ccedilalışan goumlrevlilerin uyshyması gerekli bir takım temel kurallar soumlz konusudur Bunlar şoumlyle slralanabiIir 1s
bull Kamu yararının daha da geliştirilmesi iccedilin takdir yetkisi uygulamalarının artırılması
bull Irk ayrımcılığına boumlluumlcuumlluumlğe ve koumltuuml muameleye karşı koyma ve olumlu hareketleri destekleme
bull Kamunun ilgilendiği konularda halkın bilgi sahibi olma hakkını kabul etmek ve desshyteklemek
bull Karar alımında haikın katılımını sağlamak
bull İyiliği tarafsızliğI adaleti duumlruumlstluumlğuuml ve iyimserliği yaymak iccedilin ccedilalışmak
bull Halkın sorularına doğru basit anlaşılır ve hızlı cevap verilmesi
bull Halkın huumlkuumlmetle olan ilişkilerinde yardım edilmesi ve işlerin basitleştirilmesi
Popuumller olmayan konularda karar alabilmek iccedilin hazırlıklı olunması
Yasal Duumlzenlemeler ve Etik Değerler
Yasa veya hukuk siyasalolarak uumlzerinde anlaşma sağlanan değerlerin bir semboluumlduumlr Dolayısıyla bu değerlerin kendilerini onları savunmak uygulamak ve kamu hizmetleshyrinde yuumlruumlrluumlkte tutmak isteyenler iccedilin oumlzel bir anlamı vardır Ancak kanunlar ve kuralshylar bir kişinin ahlaken ne yapacağını tam olarak hiccedil bir zaman ifade etmezler Onlar yashypılacak işlerin minimum standartlarını ortaya koyarlar Yasal zorlamalarla insan davrashy
16 Dennis F Thompson The Possibility of Administrative Ethics Essentials of Government Ethics Ed Peter Madsen Jay M Shafritz (New YorkMeridian Books ı 992 s 35
17 Pen-y M Smith Taking ChargeMaking the Right Choices Avery Publishing Group New Jersey ı 988 s 130
iii Bu ccedilalışmada temelolarak ileri suumlruumllen etik ilkeler (ethics codes) Montgomery Van Wartın The Sources of Ethieal Deeision Making tor Individuals in the rublie Seetor adlı makalesinden aktarılmıştır Bkz Public Administration Review NovemberlDecember 1996 vol 56 s 525-536
86 Amme idaresi Dergisi
nışlarını duumlzenlemek en pahalı yoldur 19 Bu bakımdan yasaları insanların ahlaklı hareket etmelerini sağlayacak temel kurallar olarak goumlrmek yanlış olur
Bu konuda yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki hukuk ve kanunların uygulanması etik bir kararsızlık olduğunda youmlneticilerin en oumlnemli başvuru kaynağını oluşturmaktadırll Ancak yasalara sıkı sıkıya bağlılık (Iegalizm) youmlnetim bakımından ccedilok faydalı sonuccedillar doğurınaz Yasal duumlzenlemeler birbirleriyle rekabet eden değerler soumlz konusu olduğunshyda ccedilok fazla bir şey soumlylemezler Bilhassa oumlzel durumlar soumlz konusu olduğunda durumu accedilıklayıcı olmayabilirler Yasal duumlzenlemeler etik karar alımında asıl değer kaynağı olshymakla birlikte bazı yorumcular yasalara aşırı bağlılık konusunda kimi uyarılar yapmakshytadırlar Bunlar yasalara sıkı bağlılığın verimliliğe ve teknolojik yeniliğe engel olduğushynu ccediluumlnkuuml mevcut proseduumlrlerin verimli yenilikleri genellikle cezalandırıcı youmlnde etkileshydiğini21 belirtmektedirler
Legalizm konusunda kapsamlı eleştirileri Patriek Dobel yapmaktadır Ona goumlre kurallara sıkı sıkıya bağlılık kamu goumlrevlilerini korkak hareketsiz ve kuralcı yapmakta girişimi ve hoşnutluğu olumsuz youmlnde etkilemekte yasaların uygulanmasında ccedilok hassas olunshymasına neden olmakta ve yorumlamaktan kaccedilınılmakta kamu goumlrevlilerinin kullanmalashyrı gereken takdir yetkisine itibar etmemejerine neden olmakta iyi organize olmuş grupshyların veya zengin olanların lehine işlemekte ya da onlara daha ccedilok yararlı 0lmaktadır2
Yasalar gerek youmlneticilerin gerekse ccedilalışanların ve tuumlm halkın sorumluluklarını belirlershyler Bu bakımdan aşağıdaki hususlara youmlnetim bakımından dikkat edilmesi gerekir
bull Ahlaksal davranışı oumlzendirıneyi amaccedillayan yasa tuumlzuumlk ve youmlnetmelikler accedilık ve kısa olmalı devlet işlemleriyle birlikte var olma yeteneği taşımalıdır
bull Youmlneticiler kendi profesyonel rollerinden dolayı yasaları anlamak ve uygulamak dushyrumundadırlar
bull Uumlretkenliğe karşı olan ve artık uygulanmayan yasa ve politikalar değiştirilmelidir
bull Kanunsuz ayırırncılığın ortadan kaldırılması gerekir
bull Kamu fonlarının koumltuuml kullanılmasının oumlnlenmesİ gerekir Bunun iccedilin guumlccedilıli bir mali ve youmlnetimsel kontrol kurularak inceleme ve soruşturma faaliyetlerine oumlnem verilmelidir
bull Youmlnetim accedilısından oumlnem taşıyan bilgilerin korunması vekullanılması gerekir
bull Eşitlik adalet duumlruumlstluumlk sorumluluk temsil vb gibi vatandaşların haklarını koruyan anayasal prensipler geliştirilmelidir
19 The Presidents Commission on Federal Eıhics Lw Rcform To Serve with Honor Report and Recommendation to President WashingıonGovcrnmcnt Printing Office i yg i s ı
20 Harold F Gortncr Ethics for Puhlic Munagers Ncw York Praeger 1001 21 Wulter L Balk Productivily Improvcıııcnı in Governınenı Agcncie~An Anıpirical Perspeeıivc Policy
Studies Review vol 4 (3) 4H2 ıı J Paıriek Dobel Intcgrity in ıhe Public Service Public Administration Review It)t)() voL SO
(MayIJune) s 356-~66
87 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
Bireysel Değerler
İyi huumlkuumlmet duumlruumlst insanlara ihtiyaccedil duyar İnsanlar duumlruumlst ve guumlvenilir olmadıkccedila youmlneshytim ve siyasi kurumlar bir ccedilok problemle karşı karşıya kalırlar Ancak burada da temel sorun varlığını suumlrduumlrmektedir Birbiriyle rekabet halinde olan değerler soumlz konusu olshyduğunda nasıl hareket edilecektir Yani değerlerin ne zaman ve ne derecede etkin rol oynadığının tesbit edilmesi gerekmektedir
Son doumlnemlerde değerler konusunda yapılan ccedilalışmalarda duumlruumlstluumlk hep oumln sırada yer almaktadır Hatta liyakatin de oumlnuumlne geccediltiği rahatlıkla soumlylenebilir Şayet insanlar duumlruumlst değiIlerse bir organizasyonda iletişimin gerccedilekleşmesi muumlmkuumln değildir Ccediluumlnkuuml duumlshyruumlstluumlğuumln olmadığı bir ortamda gerccedilek anlamda bilgi akışı olmayacak ve organizasyonshydaki diğer değerlerin varlığı pek de anlamlı olmayacaktır Şayet organizasyon kuumlltuumlruumlnshyde guumlven var ise diğer değerler paylaşılabilecektir Oumlnemli temel değerler tutarlılık suumlshyreklilik ve karşılıklı ilişkidir Suumlrekliliğin buradaki anlamı katı sert ve değişik tavır alshymak değil prensipli olmaktır Tutarlılık prensiplerin birbirleriyle uyum iccedilinde olması ve işlemlerin belli bir standartta yuumlruumltuumllmesidir Karşılıklılığın anlamı ise benzer şartlar alshytında diğer insanlarınsize davrandığı gibi sİzin de onlara davranmanız belli ilkelerin olması ve bu ilkelerin taratlarca benimsenmesidir
Kamu goumlrevlileri halkın koumllesi değildirler ve demokratik bir devlette halkın tuumlmuumlnuumln sashyhip olduğu haklara sahiptirler Bu haklar yeterli bir gelir iccedilin ccedilalışma hakkı iş guumlvenliği ve işte ilerleme olarak belirtilebilir Kamu goumlrevlilerinin her zaman kendi ccedilıkarlarının peşinden koşmaları beklenmez Ancak onların haklarının nasıl gerccedilekleştirileceği bu bashykımdan anahtar roluuml oynamaktadır iyi bir uumlcret duumlşuumlk iş değiştirme oranı ve iş geliştirshyme olasılıklarının yuumlksek olması organizasyonların gelişmişlik seviyelerini goumlsterir Anshycak bir ccedilok kamu kuruımmun yetersiz uumlcret hoşnut etmeyen ccedilalışma ortamının yol accediltıshyğı yuumlksek iş değiştirme oram ve iş geliştirme imkanlarının duumlşuumlk olması gibi sorunlarm iccedilinde olduğu herkes tarafmdan bilinen bir gerccedilektir
Piyasada 0ı1alama uumlcretin altında bir gelir elde eden kamu goumlrevlileri nasıl hareket edeshyceklerdir Kamu goumlrevlileri işten ayrılabilirleL sendika kurma arayışlarına girebilirler veya siyasal sistemin tanıdığı diğer buumltuumln yolları deneyebilirler Benzer şekilde iş yashyvaşlatma eylemi veya grev yapılması duumlşuumlnuumllebilir Bu bakımdan işin yavaşlatılması ve greve gidilmesinin ahlaki olup olmadığı taı11şılabiliL Ancak her durumda duumlşuumlk uumlcretten kaynaklanan sorunlar gittikccedile oumln plana ccedilıkmaktadır
Kamu youmlneticileri iccedilin bir başka zor konu ise bireysel inanccedillarıdır Popuumllist bir hUkuumlmeti istemiyorsak hareketlere youmln veren hireysd inanccedillanı helli hir oranda muumlsaade etmek gerekir Ccediluumlnkuuml popuumllist huumlkuumlmetler halka hizmet bahanesiyle rasyonel politikalardan sapma eğilimine girebilirler Youmlnetsel reform ve karar alımında gerccedilekccedili hareket edeshymezler Bu ise sonuccedilta hizmet kalitesinin bozulmasına ve ayırımcılığın yaygınaşmasına neden olur Yuumlneticilerin mesleki etik değerleri siyasilerin popuumllist soumlyemlere sıkccedila başvurmalarına engel olabilir
Huumlkuumlmet kelimesi kontrol ve youmlnetmeyi ifade ettiği iccedilin sanayileşmiş uumllkelerin karmashyşık topluııı yapısını hcl hangi bir grubun kontrol ettiğini soumlylemek doğru değildir DahashySı ekonomik ve sosyal yaşamın artan globalleşmesi huumlkuumlmette olanların youmlnetme kabishy
88 Amme İdaresi Dergisi
liyetlerine ek bir takım sınırlamalar getirmektedir Bu bakımdan buumlrokratların da karar alımında oumlnemli etkileri vardır23 Ancak burada dikkat edilmesi gereken konu değerlerin konuşma oumlzguumlrluumlğuumlnden inanccedil oumlzguumlrluumlğuumlne ve hatta sivil itaatsizliğe kadar bir ccedilok alana yayılmasıdır Her ne kadar burada belirtilen politik seviyede bir değer ise de kamu youmlshyneticilerinin duyguları ccedilalıştıkları organizasyonlarda da geccedilerlidir Bu bakımdan bireysel kanaatler ve organizasyonel direktifler arasındaki suumlrtuumlşmelerin giderilmesi ve konsenshysuumlsuumln sağlanması ile bir takım problemler ortadan kaldırılacaktır Şayet bunlar sağlanshymaz ise birey daha uumlst seviyede muhalefeti seccedilecektir Boumlyle bir ortamda bulunan kamu goumlrevlilerinin muhalefetleri değişik goumlruumlnuumlmlerde ortaya ccedilıkmaktadır Bu davranışlar ashyrasında protesto veya muhtemelen yeni bir tayin arayışı protestoyu organizasyon dışına yayma oumlrguumlt politikasına accedilıkccedila karşı olma ve gizli muhalefet oumlrneğin basına bilgi sızshydırma sayılabilir24
Oumlzellikle uumlst seviyelerde goumlrev yapan kamu youmlneticilerinin muhalefeti hafife alınmamashylıdır Bu bakımdan gerek organizasyon gerekse bireyler değerlerin ccedilatışmasının bedelini oumldeyeceklerdir Bireyaccedilısından bunun maliyeti işini ve uumlnvanını kaybetme k olacaktır Organizasyon accedilısından ise işlerin başarısızlıkla sonuccedillanması ve halka pahalı ve nitelikshysiz hizmet sunma olacaktır Bireysel değerlerin kamu youmlnetimindeki goumlruumlnuumlşuuml bakımınshydan duumlruumlstluumlk son derece oumlnemlidir Duumlruumlstluumlk sonucunda konsensuumls oluşacak ve iletishyşimde daha yuumlksek standartlara ulaşılacak bu da kamu hizmetlerinin daha kaliteli verilshymesine katkı sağlayacaktır Politikacılar son yuumlzyılda pek ccedilok skandala karışmışlardır Bu skandallar kamuoyunu youmlneticiler iccedilin pek hoş duumlşuumlnmemeye itmektedir Bunları ortadan kaldırmak kamu youmlnetimine guumlveni tesis etmek ve kamu hizmetlerine guumlveni artırmak iccedilin dikkatli davranmak gerekir Bu bakımdan youmlnetim ve youmlneticiler şu ilkeleshyre dikkat etmek durumundadırlar
bull Duumlruumlstluumlğuuml ve esnekliği suumlrekli kılmak bireysel kazanccedil ve şoumlhret peşinde koşmaktan uzak durmak
bull Ccedilıkar kavgası ya da ccedilıkar ilişkilerine karşı koymak (nepotizm uygunsuz harici istihshydam kamu kaynaklarının koumltuuml kullanımı veya hediye kabul etme vb)
bull Halka astlara meslektaşlara ve amirIere saygılı davranma
bull Kendi hataları iccedilin sorumluluğu uumlstlenme
bull Resmi goumlrevini partizanca duygulardan arınmış olarak yapma
Organizasyonel Değerler
Youmlnetimsel karar alımında ve takdir yetkisinin kullanılmasında temel alınan uumlccediluumlncuuml deshyğer seti olarak organizasyonel ilkelere bakmak gerekmektedir Ancak uumlzerinde asıl dushyrulması gereken konu diğer değer setleri ile organizasyonel değerler arasında bir ccedilatışshy
21 Namık Kemal Oumlztuumlrk Siyasal Kararların Alınmasında Teknokratların Etkisi Yayımlanmamış Doktora Tezi İzmir 1994 s66
24 Dennis Thompson The Possibility of Administrative Ethics Public Administration Review vol 45 (SeptemberOctober) s 555-56 ı
89 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
ma var ise (hukuki bireysel başarı ve kamu ccedilıkarı arasında) bunların karar alımında nashysıl bir rol oynayacagıdır
J Bu deger setlerini birbiriyle dengelemenin oumlnemi oumlzellikle organizasyonel degerlerin buumltuumln diger degerlerin oumlnuumlne geccediltiği ekstrem durumlarda accedilıkccedila ortaya ccedilıkar Bu durum genellikle buumlropatoloji olarak adlandırılır Birccedilok totaliter devlette youmlneticiler halka hizmetten ccedilok youmlnetimsel devletin amaccedilları iccedilin vardırlar Ancak boumlylesine ağırlıklı olshymazsa bile diger devletlerde de bu durum hissedilmektedir Bu konularda ccedilok sayıda ccedilashylışması olan Gerald Caiden buumlropatoloji sistemlere girdiğinde problem organizasyonu oluşturan bireylerin hatalarından kaynaklanmaz aksine organizasyonun sistematik hatashyları bireyleri yolsuzluklardan dolayı succedillu goumlsterir2 demektedir Benzer bir yaklaşım Oruckerda da vardır Orueker bir organizasyon kendi ccedilıkarları ile diğer ccedilıkarları denshygelediği zaman rasyonelolacaktır demektedir Bu aynı zamanda kamu yararını da uumlst seviyelere taşıyacak ve organizasyonel ccedilıkarla kamu ccedilıkarı birlikte gerccedilekleşecektir26
Burada uumlccedil temel organizasyonel değer uumlzerinde durulacaktır Bunlar verimlilik uzmanshylık ve organizasyonel dinamizmdir Oumlzel sektoumlr organizasyonlarında verimlilik kavramı oumlrneğin etkinlik ve yeterlik buumlyuumlk itibar goumlrmektedir Organizasyonların varlık nedeni hizmet veya mal uumlretmektir ve devlet organizasyonları da bu kuraldan muaf değildir Ancak verimlilik ve etkinlik kamu sektoumlruumlnde oumlzel sektoumlr kadar oumln planda değildir Oumlrshyneğin geniş kapsamlı ve yaygın başvuru suumlreci ile buumlrokrasinin hantal yapısı kamu sekshytoumlruumlnuuml karekterize etmektedir
İkinci olarak organizasyonlar iccedilin goumlz oumlnuumlnde tutulan değer uzmanlıktır Uzmanlık ek bir takdir alanı oluşturma eğilimindedir Oumlzellikle teknik seviyelerde bu durum geccedilerlishydir Oumlrneğin kamu sağlığının korunması askeri guumlvenlik ve diğer uzmanlık alanları tashymamen uzmanlara terkedilmeye başlandı Uzmanlık karar alımında daha sağlıklı bilgileshyre ulaşılmasında yardımcı olmaktadır Dolayısıyla kamu sektoumlruumlnde uzmanlar tercihlershyden en iyisini seccedilmek fayda-maliyet analizlerini yapmak ve bunların gelecekteki etkileshyrini tahmin etmek gibi işlevlerinden dolayı anlamlı bir guumlce sahiptirler Bir de karar alma guumlcuuml verilirse zaten fazla olan guumlccedilleri iyice artmaktadır27 Kararların hepsinde bir takım değerlerin etkisi vardır Değerden arınmış bir karar soumlz konusu değildir Bu durum tekshynik kararlar iccedilin de geccedilerlidir Bu bakımdan uzmanlık guumlcuuml etik bir tartışmada kuumlccediluumlmshysenecek bir konu değildir Teknik uzmanlar kolayca en iyi biz biliriz tuzağına duumlşshy
2S Gerald E Caiden What Really Is Publk MaIadministraıion Public Admİnistration Review J991 vol 51 (Novemberl December) s490
26 Peter Druck~r What is Business Ethics Public Intcrest no 63 Spring t8-36 27 Teknokratlar konusunda yapılan ccedilalışmalar oldukccedila fazladır Buumltuumln bu ccedilalışmalarda ortak nokta teknik eshylemanların gittikccedile artan oumlnemlerinin demokralti bakımından taşıd~ı tehlikelerdir Teknik elemanların youmlshynetimde ağırlıklarının oumlnlenmesi ve demokratik değerlere işlerlik kazandırılması iccedilin kuvvetli halk desteğishyne sahip iktidarlar oumlnem arzeder Ancak bu yeterli değildir Ccediluumlnkuuml halk desteğine sahip iktidarlar da işlerini yaparken uzmanlardan yararlanacaklardır Dolayısıyla uzmanların iktidarı ve bulundukları organizasyonları etkilemeleri kaccedilınılmazdır Bu bakımdan en iyi yol halkın doğrudan karar mekanizmalarına sokulmasıdır Boumlylece sadece seccedilimler yoluyla değiL bizzat youmlnetim faaliyetlerine katılarak fikirleriyle hareketleriyle kendileri hakkında karar alan teknik elemanları etkileyebileceklerdir Yakın zamanlarda kamu youmlnetiminde yapılan reform programlarında vatandaşmiişterinin oumln planda tutulduğu goumlruumllmektedir Bkz Public Management Occasional Papers Putting Citizen First Portuguese Experience in Public Management Reform No13 OECD Paris 1996
90 Amme idaresi Dergisi
mektedirler Onlar iccedilin muumlşteri ya da tuumlketici ccedilıkarları ccedilocukccedila istekler olabilmektedir Ancak gerek kamu kesiminde gerekse oumlzel kesimde organizasyonlar muumlşterilerinin kim olduğunu ve tercihlerini nasıl yaptıklarını yeniden yorumlamaktadırlar Muumlşteri tercihleshyri değişmektedir oysa organizasyonlar hala eski kuralları uygrılamaktadırlar Toplam kalite youmlnetimi ve youmlnetimsel devrim uygulamaları sonucunda uzmanların roııeri de deshyğişmektedir Bu bakımdan karar alımında uzmanlığın roluuml de değişmektedir Organizasshyyonlarda uzmanların varlığını istiyoruz ama onların uygunsuz guumlccedil kazanmaları toplum ccedilıkarlarıyla doğrudan uyuşmamaktadır Dolayısıyla uzmanların aşırı guumlccedil kflzanma)arını oumlnleyen mekanizmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir
Organizasyonel değerlerle ilgili uumlccediluumlncuuml nokta dinamik ve sağlıklı organizasyonlara dushyyulan ihtiyaccediltır Şayet bir organizasyonunkendisi dinamik ve sağlıklı bir yapıda değilse kamu politikalarının uygulanmasında da az etkili bir araccedil olacaktır Bu bakımdan kamu organizasyonundaki youmlneticilerin yasama organından beklentileri yeni organizasyon lar oluşturulması değil mevcut organizasyonların duumlzeltilmesi ve ccedilalışanların uumlcret seviyeshylerinin artırılmasıdır
Kamu hizmetlerinde organizasyonel kapasitey artırmak iccedilin uygulanacak etik etkin ik ve verimlilik bakımından şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir
bull Accedilık iletişim yaratıcılık ve kendilerini işe adama bakımından gerekli duumlzenlemelerin yapılması
bull Kamu yararını kurumsal bir takım alışkanlıkların oumlnuumlne geccedilirmek
bull Etik davranışı geliştirecek ve birey ile organizasyonların yaptıkları işlerden sorumlu olabilecekleri proseduumlrleri kurmak
bull Liyakat ilkelerini geliştirmek (sonuccedilta kayırmacılık ve kapristen kaynaklanan uygulashymaların oumlnuumlne geccedililecektir)
bull Organizasyonel sorumluluğu geliştirerek kontrol ve denetim youmlntemlerini objektif olashyrak tespit etmek
bull Etiği benimseme yaygınlaştırma ve hatta periyodik bir dergi gibi yaşayan bir dokuumlman olarak yayımlama konusunda organizasyonları teşvik etmek
Profesyonel Değerler Tartışılacak son değer seti youmlnetsel karar alımında temel teşkil eden bir kaynak olarak profesyonel konulardır Profesyoneııik konusunda tek bir tanımlama yoktur Ancak proshyfesyonelliğin bir takım oumlzellikleri sıralanarak bir tanımlama yapılabilir Bunlar kendi niteliklerinin farkında olma teorik ve pratik bakımdan uumlst seviyede olma sosyal bir idcshyalin olması yeteneklerini geliştirebileceği formel bir organizasyonun bulunması ulusal bir akademiden mezun olma ve meslek etiği konularında duyarlı olmn şeklinde belirtilcshybilir Profesyoneller mesleki eğitim ve deneyim bakımından accedilık ve net fikirlere sahipshytirler ve bu niteliklerinin geliştirilmesi iccedilin daha uumlst seviyelerde eğitime youmlnelmektedirshyler Bilgi deneyim ve eğitim profesyonellik iccedilin en oumlnemli şartlardandır Bu nedenle etik değerlerin taşınması ve organizasyonlarda yaygınlaştırılması iccedilin en oumlnemli unsurlar arashy
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
S2 Amme idaresı Dergisi
Bunların yanı sıra onur yardımseverlik ve adalet gibi youmlnetimin temel değerlerini ele ashylarak bunların karar almadaki etkilerini konu edinen ccedilalışmalar da vardır 3 Youmlneticilerin karar alırken iccedilinde bulundukları durumdan kaynaklanan ccedilok sayıda fenomenin etki li olması bir ccedilok araştırmacının yaklaşık bir duumlzine popuumller etik konuyu ele alınalarına ve incelemelerİne neden olmaktadır
Kamu youmlneticilerinin aldığı stratejik kararlar profesyonel ve bireysel bir karıshyşımıdır Bu değerlerin yanında youmlneticilerin bir takım amaccedilları da vardır Bu amaccedillar guumlccedil elde etme para prestij guumlvenlik bireysel arzular ve genelolarak kamuya hizmet etme diye belirtilebilir Dolayısıyla youmlneticilerin kararlarında bireysel ccedilıkarlar ve kamu hizmetinin gerekleri oumlnemli rol oynar~ Ancak bunlar karar alımında etkili olan yuumlzlerce durumdan sadece bir kaccedilıdır Biz bu ccedilalışmamızda kamu yararı yasal duumlzenlemeler organizasyonel değerler profesyonel ilkeler ve bireysel değerler gibi etik bakımdan oumlshynemli goumlrduumlğuumlmuumlz konuların youmlneticilerin kararlarındaki etkilerine Yine bu doğrultudaolmak uumlzere youmlnetirnde etkinliği ve adaleti sağlamak iccedilin etik bir takım ilkelere yer verilecektir Bu ilkeler halkın youmlnetime guumlvenini sağlama ve hizmet kaliteshysinin yuumlkseltilmesi bakımından oumlnem arz ederler
Youmlneticiler Bakımından Etik Değerlerin Oumlnemi Kamu youmlnetiminde ccedilalışan personel iki genel grup oluşturur Bunlar siyasi niteliği olan youmlneticiler ve idari personeldir Siyasi olanlar seccedilimle iş başına gelenler ve siyasi lerce atanan kamu goumlrevlilerinden oluşur Bunların bir ccediloğunun kamu youmlnetimi deneyimi yokıur Oumlzellikle Reagan doumlneminde ABDnde ve Oumlzal doumlneminde Tuumlrkiyede hu ıuumlrden ccedilok sayıda uumlst duumlzey youmlnetici ataması yapılmıştır Dikkat edilirse gerek Reagan doumlneshyminde ABDnde ve gerekse Oumlzal doumlnemi ve sonrası Tuumlrkiyede yolsuzluk ve bozulma olayları had safhaya ccedilıkmıştır
Yolsuzlukların bu kadar yoğun olması değişik gerekccedilelerle accedilıklanabilir Bun lar insanshyların ccediloğunun koumltuuml niyetinden kaynaklanıyor olabilir veya bunlar yeni tayin oldukları ishyccedilin siyasj ve idari değerlerden yoksundurlar Goumlrevlerini ya profesyonel ilkeler veya oumlshyzel sektoumlrde kabul edilen pratiklere uygun olarak yaptıkları iccedilin boumlyle bir sonuccedil doğmuş olabilir Bunun dışında yeni atananların kamu youmlnetimine saygılarının olmadığı da duumlşuumlshynuumllebilir Ccediluumlnkuuml onlara goumlre kamu youmlnetimi problemlerle doludur ve pratik ccedilal ışınashymaktadır Muhtemelen bu soruya verilecek uygun bir cevap buumltuumln bu yanıtların belirli bir karışımıdır Ancak bu accedilıklamalar iccedilinde accedilıktır ki en anlamlı olanı huumlkuumlmet ve youmlshynetimdeki elik ilc oumlzel youmlnetimdeki etik standartlarının birbirinden farklı olduğunu ortashyya koyan accedilıklamadır
Klasik olarak verilen oumlrneklerde bile oumlrneğin birini oumllduumlrme vakasında bir takım istisshynalar dışarıda bırakılacak olursa (savaşta oumlldDrıneler kendini savunmada oumllduumlrmeler ve devletin verdiği oumlluumlm cezaları) hemen hepsi ahlak dışı olarak kabul edilmektedir Bunshydan daha da ilginci evrensel bazı sorunlar vardır Ccedilocuk aldırma (nispeten yasalolarak kahul edilir) ve oumltenazi (yasal değildir) gibi en iyi bilinen eıik kurallardan kahul edilen
H George Frc(krickson Puhlic Adıııİnisıralİon and Social Equiıy Puhlic AdmİIlİstratiolı Revİew Vo150 (MarchApril) s 22X-2i7
~ Anthony Downs Inside Burcaurraey Harper Collin~ New York 1967 s x-ı
Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerer 83
oumllduumlrmeyeceksin ilkesinde bile bir uzlaşma soumlz konusu değildir Hiccedil oumllduumlrmeyeceksin anlamına mı gelmektedir Yoksa hayvanları oumllduumlrebilir misin Sıradan bir olaya bakı lashycak olursa huumlkuumlmette ccedilalışanlar bilirler ki resmi araccedillar sadece resmi goumlrevler iccedilin kul- f lamiır Bununla birlikte oumlrneğin kamu taşıtı ile birkaccedil hafta suumlreyle seyahate ccedilıkan bir memurun bireysel ihtiyacı resmi olarak mı değerlendirilecektir Bir restorana gitmesi dushyrumunda nasıl hareket edilecektir Buumltuumln roller yasalolanlar dahil spesifik bir durum soumlz konusu olduğunda evrensel youmlnlerini buumlyuumlk oranda kaybederler Bu gibi kl~sik ko- nularda bile hemen herkes bir ikilem iccedilerisindedir Benzeri yuumlzlerce sorunla karşılaşan kamu youmlneticilerinin karar alımında ne kadar zor pozisyonda oldukları accedilıktır
Değerlerle ilgili bir diğer konu değer setlerinin suumlrekli olarak değişmesidir Değerler her zaman aynı kalmazlar İnsan yaşamıyla ilgili olarak organizasyonla ilgili olarak vemiddot medeniyetlerle birlikte uumllkeden uumllkeye değişiklikler goumlsterirler Milton Rokeach bu koshynuyu şoumlyle değerlendirmektedir şayet değerler tamamen stabl olsaydı bireysel ve sosshyyal değişim imkansız olacaktı BURun aksine değerler tamamen değişir olsaydı toplushymun ve bireyin suumlrekliliği imkansız olurdu Bu konuda yapılacak bir değerlendirmede değerlerin suumlrekliliği ile birlikte onların değişken karakterleri de goumlz oumlnuumlnde bulundushyrulmalıdır1i Zaten buumltuumln duumlnyadaki değişim programlarına bakılacak olursa bu alanda kamu youmlnetiminde oumlnemli değer değişimlerinin olduğu rahatlıkla soumlylenebilir7 Bu değishyşimde oumlzellikle huumlkuumlmetin yeniden yapılanması arayışları doğrultusunda oldukccedila derin yorumlara gidilmektedir Bunlar başlıca yeni değerler yeni roller ve yeni duumlşuumlnceler etshyrafındadır Oumlzellikle OECD uumllkelerinde bu tuumlrden ccedilalışmalar suumlrekli hale getirilmiştir Etiğin oumlnem kazanmasının temelinde youmlnetimin daha etkili işleyebilmesi iccedilin gerekli standartların tesbit edilmesinin yanında kamu hizmetleriyle ilgili konularda ortaya ccedilıkan ruumlşvet ve yolsuzlukların da buumlyuumlk etkisİ olmuştur) Bu değİşimde halktan gelen istekler ve ortaya ccedilıkan yeni durumlar dikkate alınarak yeni duumlzenlemelere hızla gidilmektedir Bu duumlzenlemeler iccedilinde Toplam Kalite Youmlnefiminin kamu kurumlarında uygulanmasınshydan tutun da desantralizasyona kadar bir ccedilok konu vardır
Kararları Etkileyen Etik Alanlar Etik ilkeler yapılacak işlerde saptanan standartlar olarak kabul edilebilir davranışların minimum oumlzelliklerini ortaya koymaktadırlar ın Daha geniş bir ifadeyle belirtmek gereshykirse etik ilkeler kamu yararının gerccedilekleşmesinde oldukccedila oumlnemlidirler Bunlar huumlkuumlshy
5 Sheldon S Steinberg David T Austern Hiikiimet Ahlak ve Yiineticiler TODAiE Yayıııl (cv Turgay ErgunAnkara 19lt)6s 119 il
( Milton Rokeach The Nature of Hıınmn Valııes New York The Free Press 1973 )-6 7 Maureı~1 Muumlakley Katryn Power Changing Standarıs and Hard Choiccs A Problem in Personal Administratİnn Ed Lynn Pasqucrdla Alfred G Killika Mkhad VOCiIıO Ethical Dilcnlimıs İn Puhlk Admİnİstration Praecr 19 s 79
lı jonathın P West Ea~ Bennan Eıhics in the Mıınicipal WorkIlace Munidpal Yenr Rook 1993 s 16shy17
ltJ Integrating Pcople Management into I)uhlic Senice Reform PUMA Publication OECD Paris 14) s 21
Lo Cami W Lcwis Ethics Codes and Ethics AgenciesCurrcnt Practiccs and Emerging Trends cd H George Fredcrkson Ethics and Puhlic Admilıistratiol1 ME Sharpc ~4)93 s 136
84 Amme İdaresi Dergisi
mete halkın guumlvenini sağlayacak bu konudaki şuumlpheleri giderecek ve huumlkuumlmetin yasallıshyğını sağlayacaktır II
Kamu yararı kamu kesiminde ccedilalışanlar iccedilin bir değer seti oluşturur Bu bakımdan siyashysalolarak belirlenmiş istemden daha geniş bir anlamı vardır Siyasal istemler genelde muumlphem accedilıklıktan uzak ve tartışmalıdır Birccedilok kamu youmlneticisi iccedilin ortak iyi onun kendi oumlzguumlnluumlğuumlnden kaynaklanır Ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki kamu sektoumlruuml youmlneticileri duumlruumlstluumlk adalet ve eşitlik gibi kamu yararıyla doğrudan ilgili konulara işshyten daha ccedilok oumlnem vermektedirlerı
Teorik bakımdan kamu yararı youmlnetimsel takdir yetkisinin temel kaynağı olarak goumlruumllshymektedir Bir kamu youmlneticisi kamu yararını kararlarına temel aldığını ifade ediyorsa youmlnetici bu durumda youmlnetim iddiasında bulunmaktadır Yani kendini daha yetkili ve eshymin hissetmektedir 13 Ccediluumlnkuuml yaptığı iş doğrudan kamunun yararını amaccedillamaktadır ve bireysel bir ccedilıkar soumlz konusu değildir Kamu yararını pratikte ifade etmek oldukccedila zor Bu konuda iki yaklaşım soumlz konusu Bunlardan biri ka11u yararını sosyal adalet kavrashymına dayandırmaktadır Sosyal adalet (eşitlik) tanımlamasında bir iccedil bir de dış olmak uumlshyzere iki odak noktası soumlz konusudur Dış odak yardıma ihtiyaccedil duyan gelirleri duumlşuumlk keshysim uumlzerinde yoğunlaşmaktadır Bazen bu dış faktoumlrler yardırıseverlik olarak da adlanshydırılmaktadır İccedil faktoumlr ise organizasyon iccedilindekilerle ilgilidir Organizasyon iccedilinde vashyrolma hakkı olarak ifade edilmektedir Buna azınlık gruplarının tercihlerini belirlemede karşılaştıkları sorunlar ve ccedilalışma konusundaki adaletsizlikler oumlrnek verilebilir 14
Organizasyonel demokrasi ve yetki devri iccedil faktoumlrlerin odaklaştığı temelleri ifade eder 15
Bu anlamda ccedilalışanların youmlnetime katılmasını da iccedilermektedir
Kamu yararını tanımlamanın bir başka yolu ise tarafsızlık kavramıyla kurulan ilgide ashyranmaktadır Tarafsızlık (ahlaki olarak) herhangi bir tarafı tutmama anlamında bireysel ccedilıkarın karşıtı olarak değerlendirilebilir Bu bakımdan siyasal bireysel ccedilıkarlara saldırshygan ccediloğunluklara ve guumlccedilluuml ccedilıkar gruplarına karşı başvurulan bir mekanizma olarak deshyğerlendirilebilir Gelir durumu duumlşuumlk olan bireyler hizmetlerden yararlanma bakımından diğer bireylerle eşit konuma gelebileceklerdir Tarafsızlık sadece siyasal anlamda partishyzanca tutumlardan uzak kalma şeklinde algılanmamalıdır Belki bunun kadar oumlnemli oshylan etnik koumlken ekonomik durum ve cinsiyet bakımından ayırım yapılmamasını da ishyccedilermelidir
Her ne kadar ahlakın insanın oumlzel yaşamında olması gerektiği ve organizasyonel hayatta herhangi bir yerinin olmadığı iddia edilse de aslında bu yaklaşım temeıde
organizasyonel karar alımında kişinin kendi bireysel değerlerinin uygun olmadığını ifade etmektedir Klasik kamu youmlnetimi teorisinde tarafsızlık etiğine goumlre youmlneticiler orga-
II J Patrick Dobel The Realpolitik of Ethics Codes An Implementation Approach to Public Ethics Ethics and Public Administration s l59
12 Jonathan P West vd age s 16 ıı John A Rohr The Problem of Professional Ethics The Burcaucrat (Spring) 1991 s 9-12 JI Nicholas Henry Administration and Public Affairs 3rd edition Englewood Cliffs NJPrentice-Haıı
1986 s 351 15 Willa M Bruce Ethics and Administration Public Administration Review 1 992 vol 52
(JanuaryFebruary) s 8 1 -83
85 Kamu Youmlneticierinin Kararlarında Etik Değerler
nizasyonda kendi moral prensiplerini dikte edemezler aksine organizasyonun kur~lIarı- na uymak zorundadırlar Youmlneticiler etik bakımdan tarafsızdırIar Ancak kurallara uyma konusunda etik değerlere uygun hareket etme durumundadırlar Tarafsızlık etiği organishyzasyonun hedeflerine varma konusunda youmlneticiler iccedilin ideal bir araccediltır Tarafsızlık orshyganizasyonun sosyal hizmet kapasitesini artırarak insanların ondan yararlanmasına imshykan sağlamaktadır Hi Liderler organizasyonun misyonunu onun moral boyutlarına oturtshymalıdırlar Şayet misyon temelolarak bireysel değere İnsanların eşitliğine İnsanların reshyfah ve başarısına dayandırılıesa youmlneticiler bu değerleri goumlz ardı edemezler Oumlrneğin inshysanlara adil davranılmaması organizasyonun temel aldığı değere aykırı olacaktır Bunshydan dolayı youmlneticiler tarafsızlığı seccedileceklerdir i7
Kamu yararına hizmet eden organizasyon kavramı kamu youmlneticilerinin etik uygulamashyları iccedilin temeldir Ahlak yokluğu ya da ahlaka karşı ilgisizlik kamu ccedilıkarına hizmet etshymez Başka bir anlatımla ahlaksalolarak değerleri temel alan bir davranış sonuccedil itibashyrıyla kamunun yararına olacaktır Kamu sektoumlruumlnde ccedilalışanlar iccedilin kamuya hizmet bireye hizmetten daha onurlu bir goumlrevdir Kamu yararına hizmet iccedilin ccedilalışan goumlrevlilerin uyshyması gerekli bir takım temel kurallar soumlz konusudur Bunlar şoumlyle slralanabiIir 1s
bull Kamu yararının daha da geliştirilmesi iccedilin takdir yetkisi uygulamalarının artırılması
bull Irk ayrımcılığına boumlluumlcuumlluumlğe ve koumltuuml muameleye karşı koyma ve olumlu hareketleri destekleme
bull Kamunun ilgilendiği konularda halkın bilgi sahibi olma hakkını kabul etmek ve desshyteklemek
bull Karar alımında haikın katılımını sağlamak
bull İyiliği tarafsızliğI adaleti duumlruumlstluumlğuuml ve iyimserliği yaymak iccedilin ccedilalışmak
bull Halkın sorularına doğru basit anlaşılır ve hızlı cevap verilmesi
bull Halkın huumlkuumlmetle olan ilişkilerinde yardım edilmesi ve işlerin basitleştirilmesi
Popuumller olmayan konularda karar alabilmek iccedilin hazırlıklı olunması
Yasal Duumlzenlemeler ve Etik Değerler
Yasa veya hukuk siyasalolarak uumlzerinde anlaşma sağlanan değerlerin bir semboluumlduumlr Dolayısıyla bu değerlerin kendilerini onları savunmak uygulamak ve kamu hizmetleshyrinde yuumlruumlrluumlkte tutmak isteyenler iccedilin oumlzel bir anlamı vardır Ancak kanunlar ve kuralshylar bir kişinin ahlaken ne yapacağını tam olarak hiccedil bir zaman ifade etmezler Onlar yashypılacak işlerin minimum standartlarını ortaya koyarlar Yasal zorlamalarla insan davrashy
16 Dennis F Thompson The Possibility of Administrative Ethics Essentials of Government Ethics Ed Peter Madsen Jay M Shafritz (New YorkMeridian Books ı 992 s 35
17 Pen-y M Smith Taking ChargeMaking the Right Choices Avery Publishing Group New Jersey ı 988 s 130
iii Bu ccedilalışmada temelolarak ileri suumlruumllen etik ilkeler (ethics codes) Montgomery Van Wartın The Sources of Ethieal Deeision Making tor Individuals in the rublie Seetor adlı makalesinden aktarılmıştır Bkz Public Administration Review NovemberlDecember 1996 vol 56 s 525-536
86 Amme idaresi Dergisi
nışlarını duumlzenlemek en pahalı yoldur 19 Bu bakımdan yasaları insanların ahlaklı hareket etmelerini sağlayacak temel kurallar olarak goumlrmek yanlış olur
Bu konuda yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki hukuk ve kanunların uygulanması etik bir kararsızlık olduğunda youmlneticilerin en oumlnemli başvuru kaynağını oluşturmaktadırll Ancak yasalara sıkı sıkıya bağlılık (Iegalizm) youmlnetim bakımından ccedilok faydalı sonuccedillar doğurınaz Yasal duumlzenlemeler birbirleriyle rekabet eden değerler soumlz konusu olduğunshyda ccedilok fazla bir şey soumlylemezler Bilhassa oumlzel durumlar soumlz konusu olduğunda durumu accedilıklayıcı olmayabilirler Yasal duumlzenlemeler etik karar alımında asıl değer kaynağı olshymakla birlikte bazı yorumcular yasalara aşırı bağlılık konusunda kimi uyarılar yapmakshytadırlar Bunlar yasalara sıkı bağlılığın verimliliğe ve teknolojik yeniliğe engel olduğushynu ccediluumlnkuuml mevcut proseduumlrlerin verimli yenilikleri genellikle cezalandırıcı youmlnde etkileshydiğini21 belirtmektedirler
Legalizm konusunda kapsamlı eleştirileri Patriek Dobel yapmaktadır Ona goumlre kurallara sıkı sıkıya bağlılık kamu goumlrevlilerini korkak hareketsiz ve kuralcı yapmakta girişimi ve hoşnutluğu olumsuz youmlnde etkilemekte yasaların uygulanmasında ccedilok hassas olunshymasına neden olmakta ve yorumlamaktan kaccedilınılmakta kamu goumlrevlilerinin kullanmalashyrı gereken takdir yetkisine itibar etmemejerine neden olmakta iyi organize olmuş grupshyların veya zengin olanların lehine işlemekte ya da onlara daha ccedilok yararlı 0lmaktadır2
Yasalar gerek youmlneticilerin gerekse ccedilalışanların ve tuumlm halkın sorumluluklarını belirlershyler Bu bakımdan aşağıdaki hususlara youmlnetim bakımından dikkat edilmesi gerekir
bull Ahlaksal davranışı oumlzendirıneyi amaccedillayan yasa tuumlzuumlk ve youmlnetmelikler accedilık ve kısa olmalı devlet işlemleriyle birlikte var olma yeteneği taşımalıdır
bull Youmlneticiler kendi profesyonel rollerinden dolayı yasaları anlamak ve uygulamak dushyrumundadırlar
bull Uumlretkenliğe karşı olan ve artık uygulanmayan yasa ve politikalar değiştirilmelidir
bull Kanunsuz ayırırncılığın ortadan kaldırılması gerekir
bull Kamu fonlarının koumltuuml kullanılmasının oumlnlenmesİ gerekir Bunun iccedilin guumlccedilıli bir mali ve youmlnetimsel kontrol kurularak inceleme ve soruşturma faaliyetlerine oumlnem verilmelidir
bull Youmlnetim accedilısından oumlnem taşıyan bilgilerin korunması vekullanılması gerekir
bull Eşitlik adalet duumlruumlstluumlk sorumluluk temsil vb gibi vatandaşların haklarını koruyan anayasal prensipler geliştirilmelidir
19 The Presidents Commission on Federal Eıhics Lw Rcform To Serve with Honor Report and Recommendation to President WashingıonGovcrnmcnt Printing Office i yg i s ı
20 Harold F Gortncr Ethics for Puhlic Munagers Ncw York Praeger 1001 21 Wulter L Balk Productivily Improvcıııcnı in Governınenı Agcncie~An Anıpirical Perspeeıivc Policy
Studies Review vol 4 (3) 4H2 ıı J Paıriek Dobel Intcgrity in ıhe Public Service Public Administration Review It)t)() voL SO
(MayIJune) s 356-~66
87 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
Bireysel Değerler
İyi huumlkuumlmet duumlruumlst insanlara ihtiyaccedil duyar İnsanlar duumlruumlst ve guumlvenilir olmadıkccedila youmlneshytim ve siyasi kurumlar bir ccedilok problemle karşı karşıya kalırlar Ancak burada da temel sorun varlığını suumlrduumlrmektedir Birbiriyle rekabet halinde olan değerler soumlz konusu olshyduğunda nasıl hareket edilecektir Yani değerlerin ne zaman ve ne derecede etkin rol oynadığının tesbit edilmesi gerekmektedir
Son doumlnemlerde değerler konusunda yapılan ccedilalışmalarda duumlruumlstluumlk hep oumln sırada yer almaktadır Hatta liyakatin de oumlnuumlne geccediltiği rahatlıkla soumlylenebilir Şayet insanlar duumlruumlst değiIlerse bir organizasyonda iletişimin gerccedilekleşmesi muumlmkuumln değildir Ccediluumlnkuuml duumlshyruumlstluumlğuumln olmadığı bir ortamda gerccedilek anlamda bilgi akışı olmayacak ve organizasyonshydaki diğer değerlerin varlığı pek de anlamlı olmayacaktır Şayet organizasyon kuumlltuumlruumlnshyde guumlven var ise diğer değerler paylaşılabilecektir Oumlnemli temel değerler tutarlılık suumlshyreklilik ve karşılıklı ilişkidir Suumlrekliliğin buradaki anlamı katı sert ve değişik tavır alshymak değil prensipli olmaktır Tutarlılık prensiplerin birbirleriyle uyum iccedilinde olması ve işlemlerin belli bir standartta yuumlruumltuumllmesidir Karşılıklılığın anlamı ise benzer şartlar alshytında diğer insanlarınsize davrandığı gibi sİzin de onlara davranmanız belli ilkelerin olması ve bu ilkelerin taratlarca benimsenmesidir
Kamu goumlrevlileri halkın koumllesi değildirler ve demokratik bir devlette halkın tuumlmuumlnuumln sashyhip olduğu haklara sahiptirler Bu haklar yeterli bir gelir iccedilin ccedilalışma hakkı iş guumlvenliği ve işte ilerleme olarak belirtilebilir Kamu goumlrevlilerinin her zaman kendi ccedilıkarlarının peşinden koşmaları beklenmez Ancak onların haklarının nasıl gerccedilekleştirileceği bu bashykımdan anahtar roluuml oynamaktadır iyi bir uumlcret duumlşuumlk iş değiştirme oranı ve iş geliştirshyme olasılıklarının yuumlksek olması organizasyonların gelişmişlik seviyelerini goumlsterir Anshycak bir ccedilok kamu kuruımmun yetersiz uumlcret hoşnut etmeyen ccedilalışma ortamının yol accediltıshyğı yuumlksek iş değiştirme oram ve iş geliştirme imkanlarının duumlşuumlk olması gibi sorunlarm iccedilinde olduğu herkes tarafmdan bilinen bir gerccedilektir
Piyasada 0ı1alama uumlcretin altında bir gelir elde eden kamu goumlrevlileri nasıl hareket edeshyceklerdir Kamu goumlrevlileri işten ayrılabilirleL sendika kurma arayışlarına girebilirler veya siyasal sistemin tanıdığı diğer buumltuumln yolları deneyebilirler Benzer şekilde iş yashyvaşlatma eylemi veya grev yapılması duumlşuumlnuumllebilir Bu bakımdan işin yavaşlatılması ve greve gidilmesinin ahlaki olup olmadığı taı11şılabiliL Ancak her durumda duumlşuumlk uumlcretten kaynaklanan sorunlar gittikccedile oumln plana ccedilıkmaktadır
Kamu youmlneticileri iccedilin bir başka zor konu ise bireysel inanccedillarıdır Popuumllist bir hUkuumlmeti istemiyorsak hareketlere youmln veren hireysd inanccedillanı helli hir oranda muumlsaade etmek gerekir Ccediluumlnkuuml popuumllist huumlkuumlmetler halka hizmet bahanesiyle rasyonel politikalardan sapma eğilimine girebilirler Youmlnetsel reform ve karar alımında gerccedilekccedili hareket edeshymezler Bu ise sonuccedilta hizmet kalitesinin bozulmasına ve ayırımcılığın yaygınaşmasına neden olur Yuumlneticilerin mesleki etik değerleri siyasilerin popuumllist soumlyemlere sıkccedila başvurmalarına engel olabilir
Huumlkuumlmet kelimesi kontrol ve youmlnetmeyi ifade ettiği iccedilin sanayileşmiş uumllkelerin karmashyşık topluııı yapısını hcl hangi bir grubun kontrol ettiğini soumlylemek doğru değildir DahashySı ekonomik ve sosyal yaşamın artan globalleşmesi huumlkuumlmette olanların youmlnetme kabishy
88 Amme İdaresi Dergisi
liyetlerine ek bir takım sınırlamalar getirmektedir Bu bakımdan buumlrokratların da karar alımında oumlnemli etkileri vardır23 Ancak burada dikkat edilmesi gereken konu değerlerin konuşma oumlzguumlrluumlğuumlnden inanccedil oumlzguumlrluumlğuumlne ve hatta sivil itaatsizliğe kadar bir ccedilok alana yayılmasıdır Her ne kadar burada belirtilen politik seviyede bir değer ise de kamu youmlshyneticilerinin duyguları ccedilalıştıkları organizasyonlarda da geccedilerlidir Bu bakımdan bireysel kanaatler ve organizasyonel direktifler arasındaki suumlrtuumlşmelerin giderilmesi ve konsenshysuumlsuumln sağlanması ile bir takım problemler ortadan kaldırılacaktır Şayet bunlar sağlanshymaz ise birey daha uumlst seviyede muhalefeti seccedilecektir Boumlyle bir ortamda bulunan kamu goumlrevlilerinin muhalefetleri değişik goumlruumlnuumlmlerde ortaya ccedilıkmaktadır Bu davranışlar ashyrasında protesto veya muhtemelen yeni bir tayin arayışı protestoyu organizasyon dışına yayma oumlrguumlt politikasına accedilıkccedila karşı olma ve gizli muhalefet oumlrneğin basına bilgi sızshydırma sayılabilir24
Oumlzellikle uumlst seviyelerde goumlrev yapan kamu youmlneticilerinin muhalefeti hafife alınmamashylıdır Bu bakımdan gerek organizasyon gerekse bireyler değerlerin ccedilatışmasının bedelini oumldeyeceklerdir Bireyaccedilısından bunun maliyeti işini ve uumlnvanını kaybetme k olacaktır Organizasyon accedilısından ise işlerin başarısızlıkla sonuccedillanması ve halka pahalı ve nitelikshysiz hizmet sunma olacaktır Bireysel değerlerin kamu youmlnetimindeki goumlruumlnuumlşuuml bakımınshydan duumlruumlstluumlk son derece oumlnemlidir Duumlruumlstluumlk sonucunda konsensuumls oluşacak ve iletishyşimde daha yuumlksek standartlara ulaşılacak bu da kamu hizmetlerinin daha kaliteli verilshymesine katkı sağlayacaktır Politikacılar son yuumlzyılda pek ccedilok skandala karışmışlardır Bu skandallar kamuoyunu youmlneticiler iccedilin pek hoş duumlşuumlnmemeye itmektedir Bunları ortadan kaldırmak kamu youmlnetimine guumlveni tesis etmek ve kamu hizmetlerine guumlveni artırmak iccedilin dikkatli davranmak gerekir Bu bakımdan youmlnetim ve youmlneticiler şu ilkeleshyre dikkat etmek durumundadırlar
bull Duumlruumlstluumlğuuml ve esnekliği suumlrekli kılmak bireysel kazanccedil ve şoumlhret peşinde koşmaktan uzak durmak
bull Ccedilıkar kavgası ya da ccedilıkar ilişkilerine karşı koymak (nepotizm uygunsuz harici istihshydam kamu kaynaklarının koumltuuml kullanımı veya hediye kabul etme vb)
bull Halka astlara meslektaşlara ve amirIere saygılı davranma
bull Kendi hataları iccedilin sorumluluğu uumlstlenme
bull Resmi goumlrevini partizanca duygulardan arınmış olarak yapma
Organizasyonel Değerler
Youmlnetimsel karar alımında ve takdir yetkisinin kullanılmasında temel alınan uumlccediluumlncuuml deshyğer seti olarak organizasyonel ilkelere bakmak gerekmektedir Ancak uumlzerinde asıl dushyrulması gereken konu diğer değer setleri ile organizasyonel değerler arasında bir ccedilatışshy
21 Namık Kemal Oumlztuumlrk Siyasal Kararların Alınmasında Teknokratların Etkisi Yayımlanmamış Doktora Tezi İzmir 1994 s66
24 Dennis Thompson The Possibility of Administrative Ethics Public Administration Review vol 45 (SeptemberOctober) s 555-56 ı
89 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
ma var ise (hukuki bireysel başarı ve kamu ccedilıkarı arasında) bunların karar alımında nashysıl bir rol oynayacagıdır
J Bu deger setlerini birbiriyle dengelemenin oumlnemi oumlzellikle organizasyonel degerlerin buumltuumln diger degerlerin oumlnuumlne geccediltiği ekstrem durumlarda accedilıkccedila ortaya ccedilıkar Bu durum genellikle buumlropatoloji olarak adlandırılır Birccedilok totaliter devlette youmlneticiler halka hizmetten ccedilok youmlnetimsel devletin amaccedilları iccedilin vardırlar Ancak boumlylesine ağırlıklı olshymazsa bile diger devletlerde de bu durum hissedilmektedir Bu konularda ccedilok sayıda ccedilashylışması olan Gerald Caiden buumlropatoloji sistemlere girdiğinde problem organizasyonu oluşturan bireylerin hatalarından kaynaklanmaz aksine organizasyonun sistematik hatashyları bireyleri yolsuzluklardan dolayı succedillu goumlsterir2 demektedir Benzer bir yaklaşım Oruckerda da vardır Orueker bir organizasyon kendi ccedilıkarları ile diğer ccedilıkarları denshygelediği zaman rasyonelolacaktır demektedir Bu aynı zamanda kamu yararını da uumlst seviyelere taşıyacak ve organizasyonel ccedilıkarla kamu ccedilıkarı birlikte gerccedilekleşecektir26
Burada uumlccedil temel organizasyonel değer uumlzerinde durulacaktır Bunlar verimlilik uzmanshylık ve organizasyonel dinamizmdir Oumlzel sektoumlr organizasyonlarında verimlilik kavramı oumlrneğin etkinlik ve yeterlik buumlyuumlk itibar goumlrmektedir Organizasyonların varlık nedeni hizmet veya mal uumlretmektir ve devlet organizasyonları da bu kuraldan muaf değildir Ancak verimlilik ve etkinlik kamu sektoumlruumlnde oumlzel sektoumlr kadar oumln planda değildir Oumlrshyneğin geniş kapsamlı ve yaygın başvuru suumlreci ile buumlrokrasinin hantal yapısı kamu sekshytoumlruumlnuuml karekterize etmektedir
İkinci olarak organizasyonlar iccedilin goumlz oumlnuumlnde tutulan değer uzmanlıktır Uzmanlık ek bir takdir alanı oluşturma eğilimindedir Oumlzellikle teknik seviyelerde bu durum geccedilerlishydir Oumlrneğin kamu sağlığının korunması askeri guumlvenlik ve diğer uzmanlık alanları tashymamen uzmanlara terkedilmeye başlandı Uzmanlık karar alımında daha sağlıklı bilgileshyre ulaşılmasında yardımcı olmaktadır Dolayısıyla kamu sektoumlruumlnde uzmanlar tercihlershyden en iyisini seccedilmek fayda-maliyet analizlerini yapmak ve bunların gelecekteki etkileshyrini tahmin etmek gibi işlevlerinden dolayı anlamlı bir guumlce sahiptirler Bir de karar alma guumlcuuml verilirse zaten fazla olan guumlccedilleri iyice artmaktadır27 Kararların hepsinde bir takım değerlerin etkisi vardır Değerden arınmış bir karar soumlz konusu değildir Bu durum tekshynik kararlar iccedilin de geccedilerlidir Bu bakımdan uzmanlık guumlcuuml etik bir tartışmada kuumlccediluumlmshysenecek bir konu değildir Teknik uzmanlar kolayca en iyi biz biliriz tuzağına duumlşshy
2S Gerald E Caiden What Really Is Publk MaIadministraıion Public Admİnistration Review J991 vol 51 (Novemberl December) s490
26 Peter Druck~r What is Business Ethics Public Intcrest no 63 Spring t8-36 27 Teknokratlar konusunda yapılan ccedilalışmalar oldukccedila fazladır Buumltuumln bu ccedilalışmalarda ortak nokta teknik eshylemanların gittikccedile artan oumlnemlerinin demokralti bakımından taşıd~ı tehlikelerdir Teknik elemanların youmlshynetimde ağırlıklarının oumlnlenmesi ve demokratik değerlere işlerlik kazandırılması iccedilin kuvvetli halk desteğishyne sahip iktidarlar oumlnem arzeder Ancak bu yeterli değildir Ccediluumlnkuuml halk desteğine sahip iktidarlar da işlerini yaparken uzmanlardan yararlanacaklardır Dolayısıyla uzmanların iktidarı ve bulundukları organizasyonları etkilemeleri kaccedilınılmazdır Bu bakımdan en iyi yol halkın doğrudan karar mekanizmalarına sokulmasıdır Boumlylece sadece seccedilimler yoluyla değiL bizzat youmlnetim faaliyetlerine katılarak fikirleriyle hareketleriyle kendileri hakkında karar alan teknik elemanları etkileyebileceklerdir Yakın zamanlarda kamu youmlnetiminde yapılan reform programlarında vatandaşmiişterinin oumln planda tutulduğu goumlruumllmektedir Bkz Public Management Occasional Papers Putting Citizen First Portuguese Experience in Public Management Reform No13 OECD Paris 1996
90 Amme idaresi Dergisi
mektedirler Onlar iccedilin muumlşteri ya da tuumlketici ccedilıkarları ccedilocukccedila istekler olabilmektedir Ancak gerek kamu kesiminde gerekse oumlzel kesimde organizasyonlar muumlşterilerinin kim olduğunu ve tercihlerini nasıl yaptıklarını yeniden yorumlamaktadırlar Muumlşteri tercihleshyri değişmektedir oysa organizasyonlar hala eski kuralları uygrılamaktadırlar Toplam kalite youmlnetimi ve youmlnetimsel devrim uygulamaları sonucunda uzmanların roııeri de deshyğişmektedir Bu bakımdan karar alımında uzmanlığın roluuml de değişmektedir Organizasshyyonlarda uzmanların varlığını istiyoruz ama onların uygunsuz guumlccedil kazanmaları toplum ccedilıkarlarıyla doğrudan uyuşmamaktadır Dolayısıyla uzmanların aşırı guumlccedil kflzanma)arını oumlnleyen mekanizmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir
Organizasyonel değerlerle ilgili uumlccediluumlncuuml nokta dinamik ve sağlıklı organizasyonlara dushyyulan ihtiyaccediltır Şayet bir organizasyonunkendisi dinamik ve sağlıklı bir yapıda değilse kamu politikalarının uygulanmasında da az etkili bir araccedil olacaktır Bu bakımdan kamu organizasyonundaki youmlneticilerin yasama organından beklentileri yeni organizasyon lar oluşturulması değil mevcut organizasyonların duumlzeltilmesi ve ccedilalışanların uumlcret seviyeshylerinin artırılmasıdır
Kamu hizmetlerinde organizasyonel kapasitey artırmak iccedilin uygulanacak etik etkin ik ve verimlilik bakımından şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir
bull Accedilık iletişim yaratıcılık ve kendilerini işe adama bakımından gerekli duumlzenlemelerin yapılması
bull Kamu yararını kurumsal bir takım alışkanlıkların oumlnuumlne geccedilirmek
bull Etik davranışı geliştirecek ve birey ile organizasyonların yaptıkları işlerden sorumlu olabilecekleri proseduumlrleri kurmak
bull Liyakat ilkelerini geliştirmek (sonuccedilta kayırmacılık ve kapristen kaynaklanan uygulashymaların oumlnuumlne geccedililecektir)
bull Organizasyonel sorumluluğu geliştirerek kontrol ve denetim youmlntemlerini objektif olashyrak tespit etmek
bull Etiği benimseme yaygınlaştırma ve hatta periyodik bir dergi gibi yaşayan bir dokuumlman olarak yayımlama konusunda organizasyonları teşvik etmek
Profesyonel Değerler Tartışılacak son değer seti youmlnetsel karar alımında temel teşkil eden bir kaynak olarak profesyonel konulardır Profesyoneııik konusunda tek bir tanımlama yoktur Ancak proshyfesyonelliğin bir takım oumlzellikleri sıralanarak bir tanımlama yapılabilir Bunlar kendi niteliklerinin farkında olma teorik ve pratik bakımdan uumlst seviyede olma sosyal bir idcshyalin olması yeteneklerini geliştirebileceği formel bir organizasyonun bulunması ulusal bir akademiden mezun olma ve meslek etiği konularında duyarlı olmn şeklinde belirtilcshybilir Profesyoneller mesleki eğitim ve deneyim bakımından accedilık ve net fikirlere sahipshytirler ve bu niteliklerinin geliştirilmesi iccedilin daha uumlst seviyelerde eğitime youmlnelmektedirshyler Bilgi deneyim ve eğitim profesyonellik iccedilin en oumlnemli şartlardandır Bu nedenle etik değerlerin taşınması ve organizasyonlarda yaygınlaştırılması iccedilin en oumlnemli unsurlar arashy
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerer 83
oumllduumlrmeyeceksin ilkesinde bile bir uzlaşma soumlz konusu değildir Hiccedil oumllduumlrmeyeceksin anlamına mı gelmektedir Yoksa hayvanları oumllduumlrebilir misin Sıradan bir olaya bakı lashycak olursa huumlkuumlmette ccedilalışanlar bilirler ki resmi araccedillar sadece resmi goumlrevler iccedilin kul- f lamiır Bununla birlikte oumlrneğin kamu taşıtı ile birkaccedil hafta suumlreyle seyahate ccedilıkan bir memurun bireysel ihtiyacı resmi olarak mı değerlendirilecektir Bir restorana gitmesi dushyrumunda nasıl hareket edilecektir Buumltuumln roller yasalolanlar dahil spesifik bir durum soumlz konusu olduğunda evrensel youmlnlerini buumlyuumlk oranda kaybederler Bu gibi kl~sik ko- nularda bile hemen herkes bir ikilem iccedilerisindedir Benzeri yuumlzlerce sorunla karşılaşan kamu youmlneticilerinin karar alımında ne kadar zor pozisyonda oldukları accedilıktır
Değerlerle ilgili bir diğer konu değer setlerinin suumlrekli olarak değişmesidir Değerler her zaman aynı kalmazlar İnsan yaşamıyla ilgili olarak organizasyonla ilgili olarak vemiddot medeniyetlerle birlikte uumllkeden uumllkeye değişiklikler goumlsterirler Milton Rokeach bu koshynuyu şoumlyle değerlendirmektedir şayet değerler tamamen stabl olsaydı bireysel ve sosshyyal değişim imkansız olacaktı BURun aksine değerler tamamen değişir olsaydı toplushymun ve bireyin suumlrekliliği imkansız olurdu Bu konuda yapılacak bir değerlendirmede değerlerin suumlrekliliği ile birlikte onların değişken karakterleri de goumlz oumlnuumlnde bulundushyrulmalıdır1i Zaten buumltuumln duumlnyadaki değişim programlarına bakılacak olursa bu alanda kamu youmlnetiminde oumlnemli değer değişimlerinin olduğu rahatlıkla soumlylenebilir7 Bu değishyşimde oumlzellikle huumlkuumlmetin yeniden yapılanması arayışları doğrultusunda oldukccedila derin yorumlara gidilmektedir Bunlar başlıca yeni değerler yeni roller ve yeni duumlşuumlnceler etshyrafındadır Oumlzellikle OECD uumllkelerinde bu tuumlrden ccedilalışmalar suumlrekli hale getirilmiştir Etiğin oumlnem kazanmasının temelinde youmlnetimin daha etkili işleyebilmesi iccedilin gerekli standartların tesbit edilmesinin yanında kamu hizmetleriyle ilgili konularda ortaya ccedilıkan ruumlşvet ve yolsuzlukların da buumlyuumlk etkisİ olmuştur) Bu değİşimde halktan gelen istekler ve ortaya ccedilıkan yeni durumlar dikkate alınarak yeni duumlzenlemelere hızla gidilmektedir Bu duumlzenlemeler iccedilinde Toplam Kalite Youmlnefiminin kamu kurumlarında uygulanmasınshydan tutun da desantralizasyona kadar bir ccedilok konu vardır
Kararları Etkileyen Etik Alanlar Etik ilkeler yapılacak işlerde saptanan standartlar olarak kabul edilebilir davranışların minimum oumlzelliklerini ortaya koymaktadırlar ın Daha geniş bir ifadeyle belirtmek gereshykirse etik ilkeler kamu yararının gerccedilekleşmesinde oldukccedila oumlnemlidirler Bunlar huumlkuumlshy
5 Sheldon S Steinberg David T Austern Hiikiimet Ahlak ve Yiineticiler TODAiE Yayıııl (cv Turgay ErgunAnkara 19lt)6s 119 il
( Milton Rokeach The Nature of Hıınmn Valııes New York The Free Press 1973 )-6 7 Maureı~1 Muumlakley Katryn Power Changing Standarıs and Hard Choiccs A Problem in Personal Administratİnn Ed Lynn Pasqucrdla Alfred G Killika Mkhad VOCiIıO Ethical Dilcnlimıs İn Puhlk Admİnİstration Praecr 19 s 79
lı jonathın P West Ea~ Bennan Eıhics in the Mıınicipal WorkIlace Munidpal Yenr Rook 1993 s 16shy17
ltJ Integrating Pcople Management into I)uhlic Senice Reform PUMA Publication OECD Paris 14) s 21
Lo Cami W Lcwis Ethics Codes and Ethics AgenciesCurrcnt Practiccs and Emerging Trends cd H George Fredcrkson Ethics and Puhlic Admilıistratiol1 ME Sharpc ~4)93 s 136
84 Amme İdaresi Dergisi
mete halkın guumlvenini sağlayacak bu konudaki şuumlpheleri giderecek ve huumlkuumlmetin yasallıshyğını sağlayacaktır II
Kamu yararı kamu kesiminde ccedilalışanlar iccedilin bir değer seti oluşturur Bu bakımdan siyashysalolarak belirlenmiş istemden daha geniş bir anlamı vardır Siyasal istemler genelde muumlphem accedilıklıktan uzak ve tartışmalıdır Birccedilok kamu youmlneticisi iccedilin ortak iyi onun kendi oumlzguumlnluumlğuumlnden kaynaklanır Ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki kamu sektoumlruuml youmlneticileri duumlruumlstluumlk adalet ve eşitlik gibi kamu yararıyla doğrudan ilgili konulara işshyten daha ccedilok oumlnem vermektedirlerı
Teorik bakımdan kamu yararı youmlnetimsel takdir yetkisinin temel kaynağı olarak goumlruumllshymektedir Bir kamu youmlneticisi kamu yararını kararlarına temel aldığını ifade ediyorsa youmlnetici bu durumda youmlnetim iddiasında bulunmaktadır Yani kendini daha yetkili ve eshymin hissetmektedir 13 Ccediluumlnkuuml yaptığı iş doğrudan kamunun yararını amaccedillamaktadır ve bireysel bir ccedilıkar soumlz konusu değildir Kamu yararını pratikte ifade etmek oldukccedila zor Bu konuda iki yaklaşım soumlz konusu Bunlardan biri ka11u yararını sosyal adalet kavrashymına dayandırmaktadır Sosyal adalet (eşitlik) tanımlamasında bir iccedil bir de dış olmak uumlshyzere iki odak noktası soumlz konusudur Dış odak yardıma ihtiyaccedil duyan gelirleri duumlşuumlk keshysim uumlzerinde yoğunlaşmaktadır Bazen bu dış faktoumlrler yardırıseverlik olarak da adlanshydırılmaktadır İccedil faktoumlr ise organizasyon iccedilindekilerle ilgilidir Organizasyon iccedilinde vashyrolma hakkı olarak ifade edilmektedir Buna azınlık gruplarının tercihlerini belirlemede karşılaştıkları sorunlar ve ccedilalışma konusundaki adaletsizlikler oumlrnek verilebilir 14
Organizasyonel demokrasi ve yetki devri iccedil faktoumlrlerin odaklaştığı temelleri ifade eder 15
Bu anlamda ccedilalışanların youmlnetime katılmasını da iccedilermektedir
Kamu yararını tanımlamanın bir başka yolu ise tarafsızlık kavramıyla kurulan ilgide ashyranmaktadır Tarafsızlık (ahlaki olarak) herhangi bir tarafı tutmama anlamında bireysel ccedilıkarın karşıtı olarak değerlendirilebilir Bu bakımdan siyasal bireysel ccedilıkarlara saldırshygan ccediloğunluklara ve guumlccedilluuml ccedilıkar gruplarına karşı başvurulan bir mekanizma olarak deshyğerlendirilebilir Gelir durumu duumlşuumlk olan bireyler hizmetlerden yararlanma bakımından diğer bireylerle eşit konuma gelebileceklerdir Tarafsızlık sadece siyasal anlamda partishyzanca tutumlardan uzak kalma şeklinde algılanmamalıdır Belki bunun kadar oumlnemli oshylan etnik koumlken ekonomik durum ve cinsiyet bakımından ayırım yapılmamasını da ishyccedilermelidir
Her ne kadar ahlakın insanın oumlzel yaşamında olması gerektiği ve organizasyonel hayatta herhangi bir yerinin olmadığı iddia edilse de aslında bu yaklaşım temeıde
organizasyonel karar alımında kişinin kendi bireysel değerlerinin uygun olmadığını ifade etmektedir Klasik kamu youmlnetimi teorisinde tarafsızlık etiğine goumlre youmlneticiler orga-
II J Patrick Dobel The Realpolitik of Ethics Codes An Implementation Approach to Public Ethics Ethics and Public Administration s l59
12 Jonathan P West vd age s 16 ıı John A Rohr The Problem of Professional Ethics The Burcaucrat (Spring) 1991 s 9-12 JI Nicholas Henry Administration and Public Affairs 3rd edition Englewood Cliffs NJPrentice-Haıı
1986 s 351 15 Willa M Bruce Ethics and Administration Public Administration Review 1 992 vol 52
(JanuaryFebruary) s 8 1 -83
85 Kamu Youmlneticierinin Kararlarında Etik Değerler
nizasyonda kendi moral prensiplerini dikte edemezler aksine organizasyonun kur~lIarı- na uymak zorundadırlar Youmlneticiler etik bakımdan tarafsızdırIar Ancak kurallara uyma konusunda etik değerlere uygun hareket etme durumundadırlar Tarafsızlık etiği organishyzasyonun hedeflerine varma konusunda youmlneticiler iccedilin ideal bir araccediltır Tarafsızlık orshyganizasyonun sosyal hizmet kapasitesini artırarak insanların ondan yararlanmasına imshykan sağlamaktadır Hi Liderler organizasyonun misyonunu onun moral boyutlarına oturtshymalıdırlar Şayet misyon temelolarak bireysel değere İnsanların eşitliğine İnsanların reshyfah ve başarısına dayandırılıesa youmlneticiler bu değerleri goumlz ardı edemezler Oumlrneğin inshysanlara adil davranılmaması organizasyonun temel aldığı değere aykırı olacaktır Bunshydan dolayı youmlneticiler tarafsızlığı seccedileceklerdir i7
Kamu yararına hizmet eden organizasyon kavramı kamu youmlneticilerinin etik uygulamashyları iccedilin temeldir Ahlak yokluğu ya da ahlaka karşı ilgisizlik kamu ccedilıkarına hizmet etshymez Başka bir anlatımla ahlaksalolarak değerleri temel alan bir davranış sonuccedil itibashyrıyla kamunun yararına olacaktır Kamu sektoumlruumlnde ccedilalışanlar iccedilin kamuya hizmet bireye hizmetten daha onurlu bir goumlrevdir Kamu yararına hizmet iccedilin ccedilalışan goumlrevlilerin uyshyması gerekli bir takım temel kurallar soumlz konusudur Bunlar şoumlyle slralanabiIir 1s
bull Kamu yararının daha da geliştirilmesi iccedilin takdir yetkisi uygulamalarının artırılması
bull Irk ayrımcılığına boumlluumlcuumlluumlğe ve koumltuuml muameleye karşı koyma ve olumlu hareketleri destekleme
bull Kamunun ilgilendiği konularda halkın bilgi sahibi olma hakkını kabul etmek ve desshyteklemek
bull Karar alımında haikın katılımını sağlamak
bull İyiliği tarafsızliğI adaleti duumlruumlstluumlğuuml ve iyimserliği yaymak iccedilin ccedilalışmak
bull Halkın sorularına doğru basit anlaşılır ve hızlı cevap verilmesi
bull Halkın huumlkuumlmetle olan ilişkilerinde yardım edilmesi ve işlerin basitleştirilmesi
Popuumller olmayan konularda karar alabilmek iccedilin hazırlıklı olunması
Yasal Duumlzenlemeler ve Etik Değerler
Yasa veya hukuk siyasalolarak uumlzerinde anlaşma sağlanan değerlerin bir semboluumlduumlr Dolayısıyla bu değerlerin kendilerini onları savunmak uygulamak ve kamu hizmetleshyrinde yuumlruumlrluumlkte tutmak isteyenler iccedilin oumlzel bir anlamı vardır Ancak kanunlar ve kuralshylar bir kişinin ahlaken ne yapacağını tam olarak hiccedil bir zaman ifade etmezler Onlar yashypılacak işlerin minimum standartlarını ortaya koyarlar Yasal zorlamalarla insan davrashy
16 Dennis F Thompson The Possibility of Administrative Ethics Essentials of Government Ethics Ed Peter Madsen Jay M Shafritz (New YorkMeridian Books ı 992 s 35
17 Pen-y M Smith Taking ChargeMaking the Right Choices Avery Publishing Group New Jersey ı 988 s 130
iii Bu ccedilalışmada temelolarak ileri suumlruumllen etik ilkeler (ethics codes) Montgomery Van Wartın The Sources of Ethieal Deeision Making tor Individuals in the rublie Seetor adlı makalesinden aktarılmıştır Bkz Public Administration Review NovemberlDecember 1996 vol 56 s 525-536
86 Amme idaresi Dergisi
nışlarını duumlzenlemek en pahalı yoldur 19 Bu bakımdan yasaları insanların ahlaklı hareket etmelerini sağlayacak temel kurallar olarak goumlrmek yanlış olur
Bu konuda yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki hukuk ve kanunların uygulanması etik bir kararsızlık olduğunda youmlneticilerin en oumlnemli başvuru kaynağını oluşturmaktadırll Ancak yasalara sıkı sıkıya bağlılık (Iegalizm) youmlnetim bakımından ccedilok faydalı sonuccedillar doğurınaz Yasal duumlzenlemeler birbirleriyle rekabet eden değerler soumlz konusu olduğunshyda ccedilok fazla bir şey soumlylemezler Bilhassa oumlzel durumlar soumlz konusu olduğunda durumu accedilıklayıcı olmayabilirler Yasal duumlzenlemeler etik karar alımında asıl değer kaynağı olshymakla birlikte bazı yorumcular yasalara aşırı bağlılık konusunda kimi uyarılar yapmakshytadırlar Bunlar yasalara sıkı bağlılığın verimliliğe ve teknolojik yeniliğe engel olduğushynu ccediluumlnkuuml mevcut proseduumlrlerin verimli yenilikleri genellikle cezalandırıcı youmlnde etkileshydiğini21 belirtmektedirler
Legalizm konusunda kapsamlı eleştirileri Patriek Dobel yapmaktadır Ona goumlre kurallara sıkı sıkıya bağlılık kamu goumlrevlilerini korkak hareketsiz ve kuralcı yapmakta girişimi ve hoşnutluğu olumsuz youmlnde etkilemekte yasaların uygulanmasında ccedilok hassas olunshymasına neden olmakta ve yorumlamaktan kaccedilınılmakta kamu goumlrevlilerinin kullanmalashyrı gereken takdir yetkisine itibar etmemejerine neden olmakta iyi organize olmuş grupshyların veya zengin olanların lehine işlemekte ya da onlara daha ccedilok yararlı 0lmaktadır2
Yasalar gerek youmlneticilerin gerekse ccedilalışanların ve tuumlm halkın sorumluluklarını belirlershyler Bu bakımdan aşağıdaki hususlara youmlnetim bakımından dikkat edilmesi gerekir
bull Ahlaksal davranışı oumlzendirıneyi amaccedillayan yasa tuumlzuumlk ve youmlnetmelikler accedilık ve kısa olmalı devlet işlemleriyle birlikte var olma yeteneği taşımalıdır
bull Youmlneticiler kendi profesyonel rollerinden dolayı yasaları anlamak ve uygulamak dushyrumundadırlar
bull Uumlretkenliğe karşı olan ve artık uygulanmayan yasa ve politikalar değiştirilmelidir
bull Kanunsuz ayırırncılığın ortadan kaldırılması gerekir
bull Kamu fonlarının koumltuuml kullanılmasının oumlnlenmesİ gerekir Bunun iccedilin guumlccedilıli bir mali ve youmlnetimsel kontrol kurularak inceleme ve soruşturma faaliyetlerine oumlnem verilmelidir
bull Youmlnetim accedilısından oumlnem taşıyan bilgilerin korunması vekullanılması gerekir
bull Eşitlik adalet duumlruumlstluumlk sorumluluk temsil vb gibi vatandaşların haklarını koruyan anayasal prensipler geliştirilmelidir
19 The Presidents Commission on Federal Eıhics Lw Rcform To Serve with Honor Report and Recommendation to President WashingıonGovcrnmcnt Printing Office i yg i s ı
20 Harold F Gortncr Ethics for Puhlic Munagers Ncw York Praeger 1001 21 Wulter L Balk Productivily Improvcıııcnı in Governınenı Agcncie~An Anıpirical Perspeeıivc Policy
Studies Review vol 4 (3) 4H2 ıı J Paıriek Dobel Intcgrity in ıhe Public Service Public Administration Review It)t)() voL SO
(MayIJune) s 356-~66
87 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
Bireysel Değerler
İyi huumlkuumlmet duumlruumlst insanlara ihtiyaccedil duyar İnsanlar duumlruumlst ve guumlvenilir olmadıkccedila youmlneshytim ve siyasi kurumlar bir ccedilok problemle karşı karşıya kalırlar Ancak burada da temel sorun varlığını suumlrduumlrmektedir Birbiriyle rekabet halinde olan değerler soumlz konusu olshyduğunda nasıl hareket edilecektir Yani değerlerin ne zaman ve ne derecede etkin rol oynadığının tesbit edilmesi gerekmektedir
Son doumlnemlerde değerler konusunda yapılan ccedilalışmalarda duumlruumlstluumlk hep oumln sırada yer almaktadır Hatta liyakatin de oumlnuumlne geccediltiği rahatlıkla soumlylenebilir Şayet insanlar duumlruumlst değiIlerse bir organizasyonda iletişimin gerccedilekleşmesi muumlmkuumln değildir Ccediluumlnkuuml duumlshyruumlstluumlğuumln olmadığı bir ortamda gerccedilek anlamda bilgi akışı olmayacak ve organizasyonshydaki diğer değerlerin varlığı pek de anlamlı olmayacaktır Şayet organizasyon kuumlltuumlruumlnshyde guumlven var ise diğer değerler paylaşılabilecektir Oumlnemli temel değerler tutarlılık suumlshyreklilik ve karşılıklı ilişkidir Suumlrekliliğin buradaki anlamı katı sert ve değişik tavır alshymak değil prensipli olmaktır Tutarlılık prensiplerin birbirleriyle uyum iccedilinde olması ve işlemlerin belli bir standartta yuumlruumltuumllmesidir Karşılıklılığın anlamı ise benzer şartlar alshytında diğer insanlarınsize davrandığı gibi sİzin de onlara davranmanız belli ilkelerin olması ve bu ilkelerin taratlarca benimsenmesidir
Kamu goumlrevlileri halkın koumllesi değildirler ve demokratik bir devlette halkın tuumlmuumlnuumln sashyhip olduğu haklara sahiptirler Bu haklar yeterli bir gelir iccedilin ccedilalışma hakkı iş guumlvenliği ve işte ilerleme olarak belirtilebilir Kamu goumlrevlilerinin her zaman kendi ccedilıkarlarının peşinden koşmaları beklenmez Ancak onların haklarının nasıl gerccedilekleştirileceği bu bashykımdan anahtar roluuml oynamaktadır iyi bir uumlcret duumlşuumlk iş değiştirme oranı ve iş geliştirshyme olasılıklarının yuumlksek olması organizasyonların gelişmişlik seviyelerini goumlsterir Anshycak bir ccedilok kamu kuruımmun yetersiz uumlcret hoşnut etmeyen ccedilalışma ortamının yol accediltıshyğı yuumlksek iş değiştirme oram ve iş geliştirme imkanlarının duumlşuumlk olması gibi sorunlarm iccedilinde olduğu herkes tarafmdan bilinen bir gerccedilektir
Piyasada 0ı1alama uumlcretin altında bir gelir elde eden kamu goumlrevlileri nasıl hareket edeshyceklerdir Kamu goumlrevlileri işten ayrılabilirleL sendika kurma arayışlarına girebilirler veya siyasal sistemin tanıdığı diğer buumltuumln yolları deneyebilirler Benzer şekilde iş yashyvaşlatma eylemi veya grev yapılması duumlşuumlnuumllebilir Bu bakımdan işin yavaşlatılması ve greve gidilmesinin ahlaki olup olmadığı taı11şılabiliL Ancak her durumda duumlşuumlk uumlcretten kaynaklanan sorunlar gittikccedile oumln plana ccedilıkmaktadır
Kamu youmlneticileri iccedilin bir başka zor konu ise bireysel inanccedillarıdır Popuumllist bir hUkuumlmeti istemiyorsak hareketlere youmln veren hireysd inanccedillanı helli hir oranda muumlsaade etmek gerekir Ccediluumlnkuuml popuumllist huumlkuumlmetler halka hizmet bahanesiyle rasyonel politikalardan sapma eğilimine girebilirler Youmlnetsel reform ve karar alımında gerccedilekccedili hareket edeshymezler Bu ise sonuccedilta hizmet kalitesinin bozulmasına ve ayırımcılığın yaygınaşmasına neden olur Yuumlneticilerin mesleki etik değerleri siyasilerin popuumllist soumlyemlere sıkccedila başvurmalarına engel olabilir
Huumlkuumlmet kelimesi kontrol ve youmlnetmeyi ifade ettiği iccedilin sanayileşmiş uumllkelerin karmashyşık topluııı yapısını hcl hangi bir grubun kontrol ettiğini soumlylemek doğru değildir DahashySı ekonomik ve sosyal yaşamın artan globalleşmesi huumlkuumlmette olanların youmlnetme kabishy
88 Amme İdaresi Dergisi
liyetlerine ek bir takım sınırlamalar getirmektedir Bu bakımdan buumlrokratların da karar alımında oumlnemli etkileri vardır23 Ancak burada dikkat edilmesi gereken konu değerlerin konuşma oumlzguumlrluumlğuumlnden inanccedil oumlzguumlrluumlğuumlne ve hatta sivil itaatsizliğe kadar bir ccedilok alana yayılmasıdır Her ne kadar burada belirtilen politik seviyede bir değer ise de kamu youmlshyneticilerinin duyguları ccedilalıştıkları organizasyonlarda da geccedilerlidir Bu bakımdan bireysel kanaatler ve organizasyonel direktifler arasındaki suumlrtuumlşmelerin giderilmesi ve konsenshysuumlsuumln sağlanması ile bir takım problemler ortadan kaldırılacaktır Şayet bunlar sağlanshymaz ise birey daha uumlst seviyede muhalefeti seccedilecektir Boumlyle bir ortamda bulunan kamu goumlrevlilerinin muhalefetleri değişik goumlruumlnuumlmlerde ortaya ccedilıkmaktadır Bu davranışlar ashyrasında protesto veya muhtemelen yeni bir tayin arayışı protestoyu organizasyon dışına yayma oumlrguumlt politikasına accedilıkccedila karşı olma ve gizli muhalefet oumlrneğin basına bilgi sızshydırma sayılabilir24
Oumlzellikle uumlst seviyelerde goumlrev yapan kamu youmlneticilerinin muhalefeti hafife alınmamashylıdır Bu bakımdan gerek organizasyon gerekse bireyler değerlerin ccedilatışmasının bedelini oumldeyeceklerdir Bireyaccedilısından bunun maliyeti işini ve uumlnvanını kaybetme k olacaktır Organizasyon accedilısından ise işlerin başarısızlıkla sonuccedillanması ve halka pahalı ve nitelikshysiz hizmet sunma olacaktır Bireysel değerlerin kamu youmlnetimindeki goumlruumlnuumlşuuml bakımınshydan duumlruumlstluumlk son derece oumlnemlidir Duumlruumlstluumlk sonucunda konsensuumls oluşacak ve iletishyşimde daha yuumlksek standartlara ulaşılacak bu da kamu hizmetlerinin daha kaliteli verilshymesine katkı sağlayacaktır Politikacılar son yuumlzyılda pek ccedilok skandala karışmışlardır Bu skandallar kamuoyunu youmlneticiler iccedilin pek hoş duumlşuumlnmemeye itmektedir Bunları ortadan kaldırmak kamu youmlnetimine guumlveni tesis etmek ve kamu hizmetlerine guumlveni artırmak iccedilin dikkatli davranmak gerekir Bu bakımdan youmlnetim ve youmlneticiler şu ilkeleshyre dikkat etmek durumundadırlar
bull Duumlruumlstluumlğuuml ve esnekliği suumlrekli kılmak bireysel kazanccedil ve şoumlhret peşinde koşmaktan uzak durmak
bull Ccedilıkar kavgası ya da ccedilıkar ilişkilerine karşı koymak (nepotizm uygunsuz harici istihshydam kamu kaynaklarının koumltuuml kullanımı veya hediye kabul etme vb)
bull Halka astlara meslektaşlara ve amirIere saygılı davranma
bull Kendi hataları iccedilin sorumluluğu uumlstlenme
bull Resmi goumlrevini partizanca duygulardan arınmış olarak yapma
Organizasyonel Değerler
Youmlnetimsel karar alımında ve takdir yetkisinin kullanılmasında temel alınan uumlccediluumlncuuml deshyğer seti olarak organizasyonel ilkelere bakmak gerekmektedir Ancak uumlzerinde asıl dushyrulması gereken konu diğer değer setleri ile organizasyonel değerler arasında bir ccedilatışshy
21 Namık Kemal Oumlztuumlrk Siyasal Kararların Alınmasında Teknokratların Etkisi Yayımlanmamış Doktora Tezi İzmir 1994 s66
24 Dennis Thompson The Possibility of Administrative Ethics Public Administration Review vol 45 (SeptemberOctober) s 555-56 ı
89 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
ma var ise (hukuki bireysel başarı ve kamu ccedilıkarı arasında) bunların karar alımında nashysıl bir rol oynayacagıdır
J Bu deger setlerini birbiriyle dengelemenin oumlnemi oumlzellikle organizasyonel degerlerin buumltuumln diger degerlerin oumlnuumlne geccediltiği ekstrem durumlarda accedilıkccedila ortaya ccedilıkar Bu durum genellikle buumlropatoloji olarak adlandırılır Birccedilok totaliter devlette youmlneticiler halka hizmetten ccedilok youmlnetimsel devletin amaccedilları iccedilin vardırlar Ancak boumlylesine ağırlıklı olshymazsa bile diger devletlerde de bu durum hissedilmektedir Bu konularda ccedilok sayıda ccedilashylışması olan Gerald Caiden buumlropatoloji sistemlere girdiğinde problem organizasyonu oluşturan bireylerin hatalarından kaynaklanmaz aksine organizasyonun sistematik hatashyları bireyleri yolsuzluklardan dolayı succedillu goumlsterir2 demektedir Benzer bir yaklaşım Oruckerda da vardır Orueker bir organizasyon kendi ccedilıkarları ile diğer ccedilıkarları denshygelediği zaman rasyonelolacaktır demektedir Bu aynı zamanda kamu yararını da uumlst seviyelere taşıyacak ve organizasyonel ccedilıkarla kamu ccedilıkarı birlikte gerccedilekleşecektir26
Burada uumlccedil temel organizasyonel değer uumlzerinde durulacaktır Bunlar verimlilik uzmanshylık ve organizasyonel dinamizmdir Oumlzel sektoumlr organizasyonlarında verimlilik kavramı oumlrneğin etkinlik ve yeterlik buumlyuumlk itibar goumlrmektedir Organizasyonların varlık nedeni hizmet veya mal uumlretmektir ve devlet organizasyonları da bu kuraldan muaf değildir Ancak verimlilik ve etkinlik kamu sektoumlruumlnde oumlzel sektoumlr kadar oumln planda değildir Oumlrshyneğin geniş kapsamlı ve yaygın başvuru suumlreci ile buumlrokrasinin hantal yapısı kamu sekshytoumlruumlnuuml karekterize etmektedir
İkinci olarak organizasyonlar iccedilin goumlz oumlnuumlnde tutulan değer uzmanlıktır Uzmanlık ek bir takdir alanı oluşturma eğilimindedir Oumlzellikle teknik seviyelerde bu durum geccedilerlishydir Oumlrneğin kamu sağlığının korunması askeri guumlvenlik ve diğer uzmanlık alanları tashymamen uzmanlara terkedilmeye başlandı Uzmanlık karar alımında daha sağlıklı bilgileshyre ulaşılmasında yardımcı olmaktadır Dolayısıyla kamu sektoumlruumlnde uzmanlar tercihlershyden en iyisini seccedilmek fayda-maliyet analizlerini yapmak ve bunların gelecekteki etkileshyrini tahmin etmek gibi işlevlerinden dolayı anlamlı bir guumlce sahiptirler Bir de karar alma guumlcuuml verilirse zaten fazla olan guumlccedilleri iyice artmaktadır27 Kararların hepsinde bir takım değerlerin etkisi vardır Değerden arınmış bir karar soumlz konusu değildir Bu durum tekshynik kararlar iccedilin de geccedilerlidir Bu bakımdan uzmanlık guumlcuuml etik bir tartışmada kuumlccediluumlmshysenecek bir konu değildir Teknik uzmanlar kolayca en iyi biz biliriz tuzağına duumlşshy
2S Gerald E Caiden What Really Is Publk MaIadministraıion Public Admİnistration Review J991 vol 51 (Novemberl December) s490
26 Peter Druck~r What is Business Ethics Public Intcrest no 63 Spring t8-36 27 Teknokratlar konusunda yapılan ccedilalışmalar oldukccedila fazladır Buumltuumln bu ccedilalışmalarda ortak nokta teknik eshylemanların gittikccedile artan oumlnemlerinin demokralti bakımından taşıd~ı tehlikelerdir Teknik elemanların youmlshynetimde ağırlıklarının oumlnlenmesi ve demokratik değerlere işlerlik kazandırılması iccedilin kuvvetli halk desteğishyne sahip iktidarlar oumlnem arzeder Ancak bu yeterli değildir Ccediluumlnkuuml halk desteğine sahip iktidarlar da işlerini yaparken uzmanlardan yararlanacaklardır Dolayısıyla uzmanların iktidarı ve bulundukları organizasyonları etkilemeleri kaccedilınılmazdır Bu bakımdan en iyi yol halkın doğrudan karar mekanizmalarına sokulmasıdır Boumlylece sadece seccedilimler yoluyla değiL bizzat youmlnetim faaliyetlerine katılarak fikirleriyle hareketleriyle kendileri hakkında karar alan teknik elemanları etkileyebileceklerdir Yakın zamanlarda kamu youmlnetiminde yapılan reform programlarında vatandaşmiişterinin oumln planda tutulduğu goumlruumllmektedir Bkz Public Management Occasional Papers Putting Citizen First Portuguese Experience in Public Management Reform No13 OECD Paris 1996
90 Amme idaresi Dergisi
mektedirler Onlar iccedilin muumlşteri ya da tuumlketici ccedilıkarları ccedilocukccedila istekler olabilmektedir Ancak gerek kamu kesiminde gerekse oumlzel kesimde organizasyonlar muumlşterilerinin kim olduğunu ve tercihlerini nasıl yaptıklarını yeniden yorumlamaktadırlar Muumlşteri tercihleshyri değişmektedir oysa organizasyonlar hala eski kuralları uygrılamaktadırlar Toplam kalite youmlnetimi ve youmlnetimsel devrim uygulamaları sonucunda uzmanların roııeri de deshyğişmektedir Bu bakımdan karar alımında uzmanlığın roluuml de değişmektedir Organizasshyyonlarda uzmanların varlığını istiyoruz ama onların uygunsuz guumlccedil kazanmaları toplum ccedilıkarlarıyla doğrudan uyuşmamaktadır Dolayısıyla uzmanların aşırı guumlccedil kflzanma)arını oumlnleyen mekanizmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir
Organizasyonel değerlerle ilgili uumlccediluumlncuuml nokta dinamik ve sağlıklı organizasyonlara dushyyulan ihtiyaccediltır Şayet bir organizasyonunkendisi dinamik ve sağlıklı bir yapıda değilse kamu politikalarının uygulanmasında da az etkili bir araccedil olacaktır Bu bakımdan kamu organizasyonundaki youmlneticilerin yasama organından beklentileri yeni organizasyon lar oluşturulması değil mevcut organizasyonların duumlzeltilmesi ve ccedilalışanların uumlcret seviyeshylerinin artırılmasıdır
Kamu hizmetlerinde organizasyonel kapasitey artırmak iccedilin uygulanacak etik etkin ik ve verimlilik bakımından şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir
bull Accedilık iletişim yaratıcılık ve kendilerini işe adama bakımından gerekli duumlzenlemelerin yapılması
bull Kamu yararını kurumsal bir takım alışkanlıkların oumlnuumlne geccedilirmek
bull Etik davranışı geliştirecek ve birey ile organizasyonların yaptıkları işlerden sorumlu olabilecekleri proseduumlrleri kurmak
bull Liyakat ilkelerini geliştirmek (sonuccedilta kayırmacılık ve kapristen kaynaklanan uygulashymaların oumlnuumlne geccedililecektir)
bull Organizasyonel sorumluluğu geliştirerek kontrol ve denetim youmlntemlerini objektif olashyrak tespit etmek
bull Etiği benimseme yaygınlaştırma ve hatta periyodik bir dergi gibi yaşayan bir dokuumlman olarak yayımlama konusunda organizasyonları teşvik etmek
Profesyonel Değerler Tartışılacak son değer seti youmlnetsel karar alımında temel teşkil eden bir kaynak olarak profesyonel konulardır Profesyoneııik konusunda tek bir tanımlama yoktur Ancak proshyfesyonelliğin bir takım oumlzellikleri sıralanarak bir tanımlama yapılabilir Bunlar kendi niteliklerinin farkında olma teorik ve pratik bakımdan uumlst seviyede olma sosyal bir idcshyalin olması yeteneklerini geliştirebileceği formel bir organizasyonun bulunması ulusal bir akademiden mezun olma ve meslek etiği konularında duyarlı olmn şeklinde belirtilcshybilir Profesyoneller mesleki eğitim ve deneyim bakımından accedilık ve net fikirlere sahipshytirler ve bu niteliklerinin geliştirilmesi iccedilin daha uumlst seviyelerde eğitime youmlnelmektedirshyler Bilgi deneyim ve eğitim profesyonellik iccedilin en oumlnemli şartlardandır Bu nedenle etik değerlerin taşınması ve organizasyonlarda yaygınlaştırılması iccedilin en oumlnemli unsurlar arashy
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
84 Amme İdaresi Dergisi
mete halkın guumlvenini sağlayacak bu konudaki şuumlpheleri giderecek ve huumlkuumlmetin yasallıshyğını sağlayacaktır II
Kamu yararı kamu kesiminde ccedilalışanlar iccedilin bir değer seti oluşturur Bu bakımdan siyashysalolarak belirlenmiş istemden daha geniş bir anlamı vardır Siyasal istemler genelde muumlphem accedilıklıktan uzak ve tartışmalıdır Birccedilok kamu youmlneticisi iccedilin ortak iyi onun kendi oumlzguumlnluumlğuumlnden kaynaklanır Ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki kamu sektoumlruuml youmlneticileri duumlruumlstluumlk adalet ve eşitlik gibi kamu yararıyla doğrudan ilgili konulara işshyten daha ccedilok oumlnem vermektedirlerı
Teorik bakımdan kamu yararı youmlnetimsel takdir yetkisinin temel kaynağı olarak goumlruumllshymektedir Bir kamu youmlneticisi kamu yararını kararlarına temel aldığını ifade ediyorsa youmlnetici bu durumda youmlnetim iddiasında bulunmaktadır Yani kendini daha yetkili ve eshymin hissetmektedir 13 Ccediluumlnkuuml yaptığı iş doğrudan kamunun yararını amaccedillamaktadır ve bireysel bir ccedilıkar soumlz konusu değildir Kamu yararını pratikte ifade etmek oldukccedila zor Bu konuda iki yaklaşım soumlz konusu Bunlardan biri ka11u yararını sosyal adalet kavrashymına dayandırmaktadır Sosyal adalet (eşitlik) tanımlamasında bir iccedil bir de dış olmak uumlshyzere iki odak noktası soumlz konusudur Dış odak yardıma ihtiyaccedil duyan gelirleri duumlşuumlk keshysim uumlzerinde yoğunlaşmaktadır Bazen bu dış faktoumlrler yardırıseverlik olarak da adlanshydırılmaktadır İccedil faktoumlr ise organizasyon iccedilindekilerle ilgilidir Organizasyon iccedilinde vashyrolma hakkı olarak ifade edilmektedir Buna azınlık gruplarının tercihlerini belirlemede karşılaştıkları sorunlar ve ccedilalışma konusundaki adaletsizlikler oumlrnek verilebilir 14
Organizasyonel demokrasi ve yetki devri iccedil faktoumlrlerin odaklaştığı temelleri ifade eder 15
Bu anlamda ccedilalışanların youmlnetime katılmasını da iccedilermektedir
Kamu yararını tanımlamanın bir başka yolu ise tarafsızlık kavramıyla kurulan ilgide ashyranmaktadır Tarafsızlık (ahlaki olarak) herhangi bir tarafı tutmama anlamında bireysel ccedilıkarın karşıtı olarak değerlendirilebilir Bu bakımdan siyasal bireysel ccedilıkarlara saldırshygan ccediloğunluklara ve guumlccedilluuml ccedilıkar gruplarına karşı başvurulan bir mekanizma olarak deshyğerlendirilebilir Gelir durumu duumlşuumlk olan bireyler hizmetlerden yararlanma bakımından diğer bireylerle eşit konuma gelebileceklerdir Tarafsızlık sadece siyasal anlamda partishyzanca tutumlardan uzak kalma şeklinde algılanmamalıdır Belki bunun kadar oumlnemli oshylan etnik koumlken ekonomik durum ve cinsiyet bakımından ayırım yapılmamasını da ishyccedilermelidir
Her ne kadar ahlakın insanın oumlzel yaşamında olması gerektiği ve organizasyonel hayatta herhangi bir yerinin olmadığı iddia edilse de aslında bu yaklaşım temeıde
organizasyonel karar alımında kişinin kendi bireysel değerlerinin uygun olmadığını ifade etmektedir Klasik kamu youmlnetimi teorisinde tarafsızlık etiğine goumlre youmlneticiler orga-
II J Patrick Dobel The Realpolitik of Ethics Codes An Implementation Approach to Public Ethics Ethics and Public Administration s l59
12 Jonathan P West vd age s 16 ıı John A Rohr The Problem of Professional Ethics The Burcaucrat (Spring) 1991 s 9-12 JI Nicholas Henry Administration and Public Affairs 3rd edition Englewood Cliffs NJPrentice-Haıı
1986 s 351 15 Willa M Bruce Ethics and Administration Public Administration Review 1 992 vol 52
(JanuaryFebruary) s 8 1 -83
85 Kamu Youmlneticierinin Kararlarında Etik Değerler
nizasyonda kendi moral prensiplerini dikte edemezler aksine organizasyonun kur~lIarı- na uymak zorundadırlar Youmlneticiler etik bakımdan tarafsızdırIar Ancak kurallara uyma konusunda etik değerlere uygun hareket etme durumundadırlar Tarafsızlık etiği organishyzasyonun hedeflerine varma konusunda youmlneticiler iccedilin ideal bir araccediltır Tarafsızlık orshyganizasyonun sosyal hizmet kapasitesini artırarak insanların ondan yararlanmasına imshykan sağlamaktadır Hi Liderler organizasyonun misyonunu onun moral boyutlarına oturtshymalıdırlar Şayet misyon temelolarak bireysel değere İnsanların eşitliğine İnsanların reshyfah ve başarısına dayandırılıesa youmlneticiler bu değerleri goumlz ardı edemezler Oumlrneğin inshysanlara adil davranılmaması organizasyonun temel aldığı değere aykırı olacaktır Bunshydan dolayı youmlneticiler tarafsızlığı seccedileceklerdir i7
Kamu yararına hizmet eden organizasyon kavramı kamu youmlneticilerinin etik uygulamashyları iccedilin temeldir Ahlak yokluğu ya da ahlaka karşı ilgisizlik kamu ccedilıkarına hizmet etshymez Başka bir anlatımla ahlaksalolarak değerleri temel alan bir davranış sonuccedil itibashyrıyla kamunun yararına olacaktır Kamu sektoumlruumlnde ccedilalışanlar iccedilin kamuya hizmet bireye hizmetten daha onurlu bir goumlrevdir Kamu yararına hizmet iccedilin ccedilalışan goumlrevlilerin uyshyması gerekli bir takım temel kurallar soumlz konusudur Bunlar şoumlyle slralanabiIir 1s
bull Kamu yararının daha da geliştirilmesi iccedilin takdir yetkisi uygulamalarının artırılması
bull Irk ayrımcılığına boumlluumlcuumlluumlğe ve koumltuuml muameleye karşı koyma ve olumlu hareketleri destekleme
bull Kamunun ilgilendiği konularda halkın bilgi sahibi olma hakkını kabul etmek ve desshyteklemek
bull Karar alımında haikın katılımını sağlamak
bull İyiliği tarafsızliğI adaleti duumlruumlstluumlğuuml ve iyimserliği yaymak iccedilin ccedilalışmak
bull Halkın sorularına doğru basit anlaşılır ve hızlı cevap verilmesi
bull Halkın huumlkuumlmetle olan ilişkilerinde yardım edilmesi ve işlerin basitleştirilmesi
Popuumller olmayan konularda karar alabilmek iccedilin hazırlıklı olunması
Yasal Duumlzenlemeler ve Etik Değerler
Yasa veya hukuk siyasalolarak uumlzerinde anlaşma sağlanan değerlerin bir semboluumlduumlr Dolayısıyla bu değerlerin kendilerini onları savunmak uygulamak ve kamu hizmetleshyrinde yuumlruumlrluumlkte tutmak isteyenler iccedilin oumlzel bir anlamı vardır Ancak kanunlar ve kuralshylar bir kişinin ahlaken ne yapacağını tam olarak hiccedil bir zaman ifade etmezler Onlar yashypılacak işlerin minimum standartlarını ortaya koyarlar Yasal zorlamalarla insan davrashy
16 Dennis F Thompson The Possibility of Administrative Ethics Essentials of Government Ethics Ed Peter Madsen Jay M Shafritz (New YorkMeridian Books ı 992 s 35
17 Pen-y M Smith Taking ChargeMaking the Right Choices Avery Publishing Group New Jersey ı 988 s 130
iii Bu ccedilalışmada temelolarak ileri suumlruumllen etik ilkeler (ethics codes) Montgomery Van Wartın The Sources of Ethieal Deeision Making tor Individuals in the rublie Seetor adlı makalesinden aktarılmıştır Bkz Public Administration Review NovemberlDecember 1996 vol 56 s 525-536
86 Amme idaresi Dergisi
nışlarını duumlzenlemek en pahalı yoldur 19 Bu bakımdan yasaları insanların ahlaklı hareket etmelerini sağlayacak temel kurallar olarak goumlrmek yanlış olur
Bu konuda yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki hukuk ve kanunların uygulanması etik bir kararsızlık olduğunda youmlneticilerin en oumlnemli başvuru kaynağını oluşturmaktadırll Ancak yasalara sıkı sıkıya bağlılık (Iegalizm) youmlnetim bakımından ccedilok faydalı sonuccedillar doğurınaz Yasal duumlzenlemeler birbirleriyle rekabet eden değerler soumlz konusu olduğunshyda ccedilok fazla bir şey soumlylemezler Bilhassa oumlzel durumlar soumlz konusu olduğunda durumu accedilıklayıcı olmayabilirler Yasal duumlzenlemeler etik karar alımında asıl değer kaynağı olshymakla birlikte bazı yorumcular yasalara aşırı bağlılık konusunda kimi uyarılar yapmakshytadırlar Bunlar yasalara sıkı bağlılığın verimliliğe ve teknolojik yeniliğe engel olduğushynu ccediluumlnkuuml mevcut proseduumlrlerin verimli yenilikleri genellikle cezalandırıcı youmlnde etkileshydiğini21 belirtmektedirler
Legalizm konusunda kapsamlı eleştirileri Patriek Dobel yapmaktadır Ona goumlre kurallara sıkı sıkıya bağlılık kamu goumlrevlilerini korkak hareketsiz ve kuralcı yapmakta girişimi ve hoşnutluğu olumsuz youmlnde etkilemekte yasaların uygulanmasında ccedilok hassas olunshymasına neden olmakta ve yorumlamaktan kaccedilınılmakta kamu goumlrevlilerinin kullanmalashyrı gereken takdir yetkisine itibar etmemejerine neden olmakta iyi organize olmuş grupshyların veya zengin olanların lehine işlemekte ya da onlara daha ccedilok yararlı 0lmaktadır2
Yasalar gerek youmlneticilerin gerekse ccedilalışanların ve tuumlm halkın sorumluluklarını belirlershyler Bu bakımdan aşağıdaki hususlara youmlnetim bakımından dikkat edilmesi gerekir
bull Ahlaksal davranışı oumlzendirıneyi amaccedillayan yasa tuumlzuumlk ve youmlnetmelikler accedilık ve kısa olmalı devlet işlemleriyle birlikte var olma yeteneği taşımalıdır
bull Youmlneticiler kendi profesyonel rollerinden dolayı yasaları anlamak ve uygulamak dushyrumundadırlar
bull Uumlretkenliğe karşı olan ve artık uygulanmayan yasa ve politikalar değiştirilmelidir
bull Kanunsuz ayırırncılığın ortadan kaldırılması gerekir
bull Kamu fonlarının koumltuuml kullanılmasının oumlnlenmesİ gerekir Bunun iccedilin guumlccedilıli bir mali ve youmlnetimsel kontrol kurularak inceleme ve soruşturma faaliyetlerine oumlnem verilmelidir
bull Youmlnetim accedilısından oumlnem taşıyan bilgilerin korunması vekullanılması gerekir
bull Eşitlik adalet duumlruumlstluumlk sorumluluk temsil vb gibi vatandaşların haklarını koruyan anayasal prensipler geliştirilmelidir
19 The Presidents Commission on Federal Eıhics Lw Rcform To Serve with Honor Report and Recommendation to President WashingıonGovcrnmcnt Printing Office i yg i s ı
20 Harold F Gortncr Ethics for Puhlic Munagers Ncw York Praeger 1001 21 Wulter L Balk Productivily Improvcıııcnı in Governınenı Agcncie~An Anıpirical Perspeeıivc Policy
Studies Review vol 4 (3) 4H2 ıı J Paıriek Dobel Intcgrity in ıhe Public Service Public Administration Review It)t)() voL SO
(MayIJune) s 356-~66
87 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
Bireysel Değerler
İyi huumlkuumlmet duumlruumlst insanlara ihtiyaccedil duyar İnsanlar duumlruumlst ve guumlvenilir olmadıkccedila youmlneshytim ve siyasi kurumlar bir ccedilok problemle karşı karşıya kalırlar Ancak burada da temel sorun varlığını suumlrduumlrmektedir Birbiriyle rekabet halinde olan değerler soumlz konusu olshyduğunda nasıl hareket edilecektir Yani değerlerin ne zaman ve ne derecede etkin rol oynadığının tesbit edilmesi gerekmektedir
Son doumlnemlerde değerler konusunda yapılan ccedilalışmalarda duumlruumlstluumlk hep oumln sırada yer almaktadır Hatta liyakatin de oumlnuumlne geccediltiği rahatlıkla soumlylenebilir Şayet insanlar duumlruumlst değiIlerse bir organizasyonda iletişimin gerccedilekleşmesi muumlmkuumln değildir Ccediluumlnkuuml duumlshyruumlstluumlğuumln olmadığı bir ortamda gerccedilek anlamda bilgi akışı olmayacak ve organizasyonshydaki diğer değerlerin varlığı pek de anlamlı olmayacaktır Şayet organizasyon kuumlltuumlruumlnshyde guumlven var ise diğer değerler paylaşılabilecektir Oumlnemli temel değerler tutarlılık suumlshyreklilik ve karşılıklı ilişkidir Suumlrekliliğin buradaki anlamı katı sert ve değişik tavır alshymak değil prensipli olmaktır Tutarlılık prensiplerin birbirleriyle uyum iccedilinde olması ve işlemlerin belli bir standartta yuumlruumltuumllmesidir Karşılıklılığın anlamı ise benzer şartlar alshytında diğer insanlarınsize davrandığı gibi sİzin de onlara davranmanız belli ilkelerin olması ve bu ilkelerin taratlarca benimsenmesidir
Kamu goumlrevlileri halkın koumllesi değildirler ve demokratik bir devlette halkın tuumlmuumlnuumln sashyhip olduğu haklara sahiptirler Bu haklar yeterli bir gelir iccedilin ccedilalışma hakkı iş guumlvenliği ve işte ilerleme olarak belirtilebilir Kamu goumlrevlilerinin her zaman kendi ccedilıkarlarının peşinden koşmaları beklenmez Ancak onların haklarının nasıl gerccedilekleştirileceği bu bashykımdan anahtar roluuml oynamaktadır iyi bir uumlcret duumlşuumlk iş değiştirme oranı ve iş geliştirshyme olasılıklarının yuumlksek olması organizasyonların gelişmişlik seviyelerini goumlsterir Anshycak bir ccedilok kamu kuruımmun yetersiz uumlcret hoşnut etmeyen ccedilalışma ortamının yol accediltıshyğı yuumlksek iş değiştirme oram ve iş geliştirme imkanlarının duumlşuumlk olması gibi sorunlarm iccedilinde olduğu herkes tarafmdan bilinen bir gerccedilektir
Piyasada 0ı1alama uumlcretin altında bir gelir elde eden kamu goumlrevlileri nasıl hareket edeshyceklerdir Kamu goumlrevlileri işten ayrılabilirleL sendika kurma arayışlarına girebilirler veya siyasal sistemin tanıdığı diğer buumltuumln yolları deneyebilirler Benzer şekilde iş yashyvaşlatma eylemi veya grev yapılması duumlşuumlnuumllebilir Bu bakımdan işin yavaşlatılması ve greve gidilmesinin ahlaki olup olmadığı taı11şılabiliL Ancak her durumda duumlşuumlk uumlcretten kaynaklanan sorunlar gittikccedile oumln plana ccedilıkmaktadır
Kamu youmlneticileri iccedilin bir başka zor konu ise bireysel inanccedillarıdır Popuumllist bir hUkuumlmeti istemiyorsak hareketlere youmln veren hireysd inanccedillanı helli hir oranda muumlsaade etmek gerekir Ccediluumlnkuuml popuumllist huumlkuumlmetler halka hizmet bahanesiyle rasyonel politikalardan sapma eğilimine girebilirler Youmlnetsel reform ve karar alımında gerccedilekccedili hareket edeshymezler Bu ise sonuccedilta hizmet kalitesinin bozulmasına ve ayırımcılığın yaygınaşmasına neden olur Yuumlneticilerin mesleki etik değerleri siyasilerin popuumllist soumlyemlere sıkccedila başvurmalarına engel olabilir
Huumlkuumlmet kelimesi kontrol ve youmlnetmeyi ifade ettiği iccedilin sanayileşmiş uumllkelerin karmashyşık topluııı yapısını hcl hangi bir grubun kontrol ettiğini soumlylemek doğru değildir DahashySı ekonomik ve sosyal yaşamın artan globalleşmesi huumlkuumlmette olanların youmlnetme kabishy
88 Amme İdaresi Dergisi
liyetlerine ek bir takım sınırlamalar getirmektedir Bu bakımdan buumlrokratların da karar alımında oumlnemli etkileri vardır23 Ancak burada dikkat edilmesi gereken konu değerlerin konuşma oumlzguumlrluumlğuumlnden inanccedil oumlzguumlrluumlğuumlne ve hatta sivil itaatsizliğe kadar bir ccedilok alana yayılmasıdır Her ne kadar burada belirtilen politik seviyede bir değer ise de kamu youmlshyneticilerinin duyguları ccedilalıştıkları organizasyonlarda da geccedilerlidir Bu bakımdan bireysel kanaatler ve organizasyonel direktifler arasındaki suumlrtuumlşmelerin giderilmesi ve konsenshysuumlsuumln sağlanması ile bir takım problemler ortadan kaldırılacaktır Şayet bunlar sağlanshymaz ise birey daha uumlst seviyede muhalefeti seccedilecektir Boumlyle bir ortamda bulunan kamu goumlrevlilerinin muhalefetleri değişik goumlruumlnuumlmlerde ortaya ccedilıkmaktadır Bu davranışlar ashyrasında protesto veya muhtemelen yeni bir tayin arayışı protestoyu organizasyon dışına yayma oumlrguumlt politikasına accedilıkccedila karşı olma ve gizli muhalefet oumlrneğin basına bilgi sızshydırma sayılabilir24
Oumlzellikle uumlst seviyelerde goumlrev yapan kamu youmlneticilerinin muhalefeti hafife alınmamashylıdır Bu bakımdan gerek organizasyon gerekse bireyler değerlerin ccedilatışmasının bedelini oumldeyeceklerdir Bireyaccedilısından bunun maliyeti işini ve uumlnvanını kaybetme k olacaktır Organizasyon accedilısından ise işlerin başarısızlıkla sonuccedillanması ve halka pahalı ve nitelikshysiz hizmet sunma olacaktır Bireysel değerlerin kamu youmlnetimindeki goumlruumlnuumlşuuml bakımınshydan duumlruumlstluumlk son derece oumlnemlidir Duumlruumlstluumlk sonucunda konsensuumls oluşacak ve iletishyşimde daha yuumlksek standartlara ulaşılacak bu da kamu hizmetlerinin daha kaliteli verilshymesine katkı sağlayacaktır Politikacılar son yuumlzyılda pek ccedilok skandala karışmışlardır Bu skandallar kamuoyunu youmlneticiler iccedilin pek hoş duumlşuumlnmemeye itmektedir Bunları ortadan kaldırmak kamu youmlnetimine guumlveni tesis etmek ve kamu hizmetlerine guumlveni artırmak iccedilin dikkatli davranmak gerekir Bu bakımdan youmlnetim ve youmlneticiler şu ilkeleshyre dikkat etmek durumundadırlar
bull Duumlruumlstluumlğuuml ve esnekliği suumlrekli kılmak bireysel kazanccedil ve şoumlhret peşinde koşmaktan uzak durmak
bull Ccedilıkar kavgası ya da ccedilıkar ilişkilerine karşı koymak (nepotizm uygunsuz harici istihshydam kamu kaynaklarının koumltuuml kullanımı veya hediye kabul etme vb)
bull Halka astlara meslektaşlara ve amirIere saygılı davranma
bull Kendi hataları iccedilin sorumluluğu uumlstlenme
bull Resmi goumlrevini partizanca duygulardan arınmış olarak yapma
Organizasyonel Değerler
Youmlnetimsel karar alımında ve takdir yetkisinin kullanılmasında temel alınan uumlccediluumlncuuml deshyğer seti olarak organizasyonel ilkelere bakmak gerekmektedir Ancak uumlzerinde asıl dushyrulması gereken konu diğer değer setleri ile organizasyonel değerler arasında bir ccedilatışshy
21 Namık Kemal Oumlztuumlrk Siyasal Kararların Alınmasında Teknokratların Etkisi Yayımlanmamış Doktora Tezi İzmir 1994 s66
24 Dennis Thompson The Possibility of Administrative Ethics Public Administration Review vol 45 (SeptemberOctober) s 555-56 ı
89 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
ma var ise (hukuki bireysel başarı ve kamu ccedilıkarı arasında) bunların karar alımında nashysıl bir rol oynayacagıdır
J Bu deger setlerini birbiriyle dengelemenin oumlnemi oumlzellikle organizasyonel degerlerin buumltuumln diger degerlerin oumlnuumlne geccediltiği ekstrem durumlarda accedilıkccedila ortaya ccedilıkar Bu durum genellikle buumlropatoloji olarak adlandırılır Birccedilok totaliter devlette youmlneticiler halka hizmetten ccedilok youmlnetimsel devletin amaccedilları iccedilin vardırlar Ancak boumlylesine ağırlıklı olshymazsa bile diger devletlerde de bu durum hissedilmektedir Bu konularda ccedilok sayıda ccedilashylışması olan Gerald Caiden buumlropatoloji sistemlere girdiğinde problem organizasyonu oluşturan bireylerin hatalarından kaynaklanmaz aksine organizasyonun sistematik hatashyları bireyleri yolsuzluklardan dolayı succedillu goumlsterir2 demektedir Benzer bir yaklaşım Oruckerda da vardır Orueker bir organizasyon kendi ccedilıkarları ile diğer ccedilıkarları denshygelediği zaman rasyonelolacaktır demektedir Bu aynı zamanda kamu yararını da uumlst seviyelere taşıyacak ve organizasyonel ccedilıkarla kamu ccedilıkarı birlikte gerccedilekleşecektir26
Burada uumlccedil temel organizasyonel değer uumlzerinde durulacaktır Bunlar verimlilik uzmanshylık ve organizasyonel dinamizmdir Oumlzel sektoumlr organizasyonlarında verimlilik kavramı oumlrneğin etkinlik ve yeterlik buumlyuumlk itibar goumlrmektedir Organizasyonların varlık nedeni hizmet veya mal uumlretmektir ve devlet organizasyonları da bu kuraldan muaf değildir Ancak verimlilik ve etkinlik kamu sektoumlruumlnde oumlzel sektoumlr kadar oumln planda değildir Oumlrshyneğin geniş kapsamlı ve yaygın başvuru suumlreci ile buumlrokrasinin hantal yapısı kamu sekshytoumlruumlnuuml karekterize etmektedir
İkinci olarak organizasyonlar iccedilin goumlz oumlnuumlnde tutulan değer uzmanlıktır Uzmanlık ek bir takdir alanı oluşturma eğilimindedir Oumlzellikle teknik seviyelerde bu durum geccedilerlishydir Oumlrneğin kamu sağlığının korunması askeri guumlvenlik ve diğer uzmanlık alanları tashymamen uzmanlara terkedilmeye başlandı Uzmanlık karar alımında daha sağlıklı bilgileshyre ulaşılmasında yardımcı olmaktadır Dolayısıyla kamu sektoumlruumlnde uzmanlar tercihlershyden en iyisini seccedilmek fayda-maliyet analizlerini yapmak ve bunların gelecekteki etkileshyrini tahmin etmek gibi işlevlerinden dolayı anlamlı bir guumlce sahiptirler Bir de karar alma guumlcuuml verilirse zaten fazla olan guumlccedilleri iyice artmaktadır27 Kararların hepsinde bir takım değerlerin etkisi vardır Değerden arınmış bir karar soumlz konusu değildir Bu durum tekshynik kararlar iccedilin de geccedilerlidir Bu bakımdan uzmanlık guumlcuuml etik bir tartışmada kuumlccediluumlmshysenecek bir konu değildir Teknik uzmanlar kolayca en iyi biz biliriz tuzağına duumlşshy
2S Gerald E Caiden What Really Is Publk MaIadministraıion Public Admİnistration Review J991 vol 51 (Novemberl December) s490
26 Peter Druck~r What is Business Ethics Public Intcrest no 63 Spring t8-36 27 Teknokratlar konusunda yapılan ccedilalışmalar oldukccedila fazladır Buumltuumln bu ccedilalışmalarda ortak nokta teknik eshylemanların gittikccedile artan oumlnemlerinin demokralti bakımından taşıd~ı tehlikelerdir Teknik elemanların youmlshynetimde ağırlıklarının oumlnlenmesi ve demokratik değerlere işlerlik kazandırılması iccedilin kuvvetli halk desteğishyne sahip iktidarlar oumlnem arzeder Ancak bu yeterli değildir Ccediluumlnkuuml halk desteğine sahip iktidarlar da işlerini yaparken uzmanlardan yararlanacaklardır Dolayısıyla uzmanların iktidarı ve bulundukları organizasyonları etkilemeleri kaccedilınılmazdır Bu bakımdan en iyi yol halkın doğrudan karar mekanizmalarına sokulmasıdır Boumlylece sadece seccedilimler yoluyla değiL bizzat youmlnetim faaliyetlerine katılarak fikirleriyle hareketleriyle kendileri hakkında karar alan teknik elemanları etkileyebileceklerdir Yakın zamanlarda kamu youmlnetiminde yapılan reform programlarında vatandaşmiişterinin oumln planda tutulduğu goumlruumllmektedir Bkz Public Management Occasional Papers Putting Citizen First Portuguese Experience in Public Management Reform No13 OECD Paris 1996
90 Amme idaresi Dergisi
mektedirler Onlar iccedilin muumlşteri ya da tuumlketici ccedilıkarları ccedilocukccedila istekler olabilmektedir Ancak gerek kamu kesiminde gerekse oumlzel kesimde organizasyonlar muumlşterilerinin kim olduğunu ve tercihlerini nasıl yaptıklarını yeniden yorumlamaktadırlar Muumlşteri tercihleshyri değişmektedir oysa organizasyonlar hala eski kuralları uygrılamaktadırlar Toplam kalite youmlnetimi ve youmlnetimsel devrim uygulamaları sonucunda uzmanların roııeri de deshyğişmektedir Bu bakımdan karar alımında uzmanlığın roluuml de değişmektedir Organizasshyyonlarda uzmanların varlığını istiyoruz ama onların uygunsuz guumlccedil kazanmaları toplum ccedilıkarlarıyla doğrudan uyuşmamaktadır Dolayısıyla uzmanların aşırı guumlccedil kflzanma)arını oumlnleyen mekanizmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir
Organizasyonel değerlerle ilgili uumlccediluumlncuuml nokta dinamik ve sağlıklı organizasyonlara dushyyulan ihtiyaccediltır Şayet bir organizasyonunkendisi dinamik ve sağlıklı bir yapıda değilse kamu politikalarının uygulanmasında da az etkili bir araccedil olacaktır Bu bakımdan kamu organizasyonundaki youmlneticilerin yasama organından beklentileri yeni organizasyon lar oluşturulması değil mevcut organizasyonların duumlzeltilmesi ve ccedilalışanların uumlcret seviyeshylerinin artırılmasıdır
Kamu hizmetlerinde organizasyonel kapasitey artırmak iccedilin uygulanacak etik etkin ik ve verimlilik bakımından şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir
bull Accedilık iletişim yaratıcılık ve kendilerini işe adama bakımından gerekli duumlzenlemelerin yapılması
bull Kamu yararını kurumsal bir takım alışkanlıkların oumlnuumlne geccedilirmek
bull Etik davranışı geliştirecek ve birey ile organizasyonların yaptıkları işlerden sorumlu olabilecekleri proseduumlrleri kurmak
bull Liyakat ilkelerini geliştirmek (sonuccedilta kayırmacılık ve kapristen kaynaklanan uygulashymaların oumlnuumlne geccedililecektir)
bull Organizasyonel sorumluluğu geliştirerek kontrol ve denetim youmlntemlerini objektif olashyrak tespit etmek
bull Etiği benimseme yaygınlaştırma ve hatta periyodik bir dergi gibi yaşayan bir dokuumlman olarak yayımlama konusunda organizasyonları teşvik etmek
Profesyonel Değerler Tartışılacak son değer seti youmlnetsel karar alımında temel teşkil eden bir kaynak olarak profesyonel konulardır Profesyoneııik konusunda tek bir tanımlama yoktur Ancak proshyfesyonelliğin bir takım oumlzellikleri sıralanarak bir tanımlama yapılabilir Bunlar kendi niteliklerinin farkında olma teorik ve pratik bakımdan uumlst seviyede olma sosyal bir idcshyalin olması yeteneklerini geliştirebileceği formel bir organizasyonun bulunması ulusal bir akademiden mezun olma ve meslek etiği konularında duyarlı olmn şeklinde belirtilcshybilir Profesyoneller mesleki eğitim ve deneyim bakımından accedilık ve net fikirlere sahipshytirler ve bu niteliklerinin geliştirilmesi iccedilin daha uumlst seviyelerde eğitime youmlnelmektedirshyler Bilgi deneyim ve eğitim profesyonellik iccedilin en oumlnemli şartlardandır Bu nedenle etik değerlerin taşınması ve organizasyonlarda yaygınlaştırılması iccedilin en oumlnemli unsurlar arashy
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
85 Kamu Youmlneticierinin Kararlarında Etik Değerler
nizasyonda kendi moral prensiplerini dikte edemezler aksine organizasyonun kur~lIarı- na uymak zorundadırlar Youmlneticiler etik bakımdan tarafsızdırIar Ancak kurallara uyma konusunda etik değerlere uygun hareket etme durumundadırlar Tarafsızlık etiği organishyzasyonun hedeflerine varma konusunda youmlneticiler iccedilin ideal bir araccediltır Tarafsızlık orshyganizasyonun sosyal hizmet kapasitesini artırarak insanların ondan yararlanmasına imshykan sağlamaktadır Hi Liderler organizasyonun misyonunu onun moral boyutlarına oturtshymalıdırlar Şayet misyon temelolarak bireysel değere İnsanların eşitliğine İnsanların reshyfah ve başarısına dayandırılıesa youmlneticiler bu değerleri goumlz ardı edemezler Oumlrneğin inshysanlara adil davranılmaması organizasyonun temel aldığı değere aykırı olacaktır Bunshydan dolayı youmlneticiler tarafsızlığı seccedileceklerdir i7
Kamu yararına hizmet eden organizasyon kavramı kamu youmlneticilerinin etik uygulamashyları iccedilin temeldir Ahlak yokluğu ya da ahlaka karşı ilgisizlik kamu ccedilıkarına hizmet etshymez Başka bir anlatımla ahlaksalolarak değerleri temel alan bir davranış sonuccedil itibashyrıyla kamunun yararına olacaktır Kamu sektoumlruumlnde ccedilalışanlar iccedilin kamuya hizmet bireye hizmetten daha onurlu bir goumlrevdir Kamu yararına hizmet iccedilin ccedilalışan goumlrevlilerin uyshyması gerekli bir takım temel kurallar soumlz konusudur Bunlar şoumlyle slralanabiIir 1s
bull Kamu yararının daha da geliştirilmesi iccedilin takdir yetkisi uygulamalarının artırılması
bull Irk ayrımcılığına boumlluumlcuumlluumlğe ve koumltuuml muameleye karşı koyma ve olumlu hareketleri destekleme
bull Kamunun ilgilendiği konularda halkın bilgi sahibi olma hakkını kabul etmek ve desshyteklemek
bull Karar alımında haikın katılımını sağlamak
bull İyiliği tarafsızliğI adaleti duumlruumlstluumlğuuml ve iyimserliği yaymak iccedilin ccedilalışmak
bull Halkın sorularına doğru basit anlaşılır ve hızlı cevap verilmesi
bull Halkın huumlkuumlmetle olan ilişkilerinde yardım edilmesi ve işlerin basitleştirilmesi
Popuumller olmayan konularda karar alabilmek iccedilin hazırlıklı olunması
Yasal Duumlzenlemeler ve Etik Değerler
Yasa veya hukuk siyasalolarak uumlzerinde anlaşma sağlanan değerlerin bir semboluumlduumlr Dolayısıyla bu değerlerin kendilerini onları savunmak uygulamak ve kamu hizmetleshyrinde yuumlruumlrluumlkte tutmak isteyenler iccedilin oumlzel bir anlamı vardır Ancak kanunlar ve kuralshylar bir kişinin ahlaken ne yapacağını tam olarak hiccedil bir zaman ifade etmezler Onlar yashypılacak işlerin minimum standartlarını ortaya koyarlar Yasal zorlamalarla insan davrashy
16 Dennis F Thompson The Possibility of Administrative Ethics Essentials of Government Ethics Ed Peter Madsen Jay M Shafritz (New YorkMeridian Books ı 992 s 35
17 Pen-y M Smith Taking ChargeMaking the Right Choices Avery Publishing Group New Jersey ı 988 s 130
iii Bu ccedilalışmada temelolarak ileri suumlruumllen etik ilkeler (ethics codes) Montgomery Van Wartın The Sources of Ethieal Deeision Making tor Individuals in the rublie Seetor adlı makalesinden aktarılmıştır Bkz Public Administration Review NovemberlDecember 1996 vol 56 s 525-536
86 Amme idaresi Dergisi
nışlarını duumlzenlemek en pahalı yoldur 19 Bu bakımdan yasaları insanların ahlaklı hareket etmelerini sağlayacak temel kurallar olarak goumlrmek yanlış olur
Bu konuda yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki hukuk ve kanunların uygulanması etik bir kararsızlık olduğunda youmlneticilerin en oumlnemli başvuru kaynağını oluşturmaktadırll Ancak yasalara sıkı sıkıya bağlılık (Iegalizm) youmlnetim bakımından ccedilok faydalı sonuccedillar doğurınaz Yasal duumlzenlemeler birbirleriyle rekabet eden değerler soumlz konusu olduğunshyda ccedilok fazla bir şey soumlylemezler Bilhassa oumlzel durumlar soumlz konusu olduğunda durumu accedilıklayıcı olmayabilirler Yasal duumlzenlemeler etik karar alımında asıl değer kaynağı olshymakla birlikte bazı yorumcular yasalara aşırı bağlılık konusunda kimi uyarılar yapmakshytadırlar Bunlar yasalara sıkı bağlılığın verimliliğe ve teknolojik yeniliğe engel olduğushynu ccediluumlnkuuml mevcut proseduumlrlerin verimli yenilikleri genellikle cezalandırıcı youmlnde etkileshydiğini21 belirtmektedirler
Legalizm konusunda kapsamlı eleştirileri Patriek Dobel yapmaktadır Ona goumlre kurallara sıkı sıkıya bağlılık kamu goumlrevlilerini korkak hareketsiz ve kuralcı yapmakta girişimi ve hoşnutluğu olumsuz youmlnde etkilemekte yasaların uygulanmasında ccedilok hassas olunshymasına neden olmakta ve yorumlamaktan kaccedilınılmakta kamu goumlrevlilerinin kullanmalashyrı gereken takdir yetkisine itibar etmemejerine neden olmakta iyi organize olmuş grupshyların veya zengin olanların lehine işlemekte ya da onlara daha ccedilok yararlı 0lmaktadır2
Yasalar gerek youmlneticilerin gerekse ccedilalışanların ve tuumlm halkın sorumluluklarını belirlershyler Bu bakımdan aşağıdaki hususlara youmlnetim bakımından dikkat edilmesi gerekir
bull Ahlaksal davranışı oumlzendirıneyi amaccedillayan yasa tuumlzuumlk ve youmlnetmelikler accedilık ve kısa olmalı devlet işlemleriyle birlikte var olma yeteneği taşımalıdır
bull Youmlneticiler kendi profesyonel rollerinden dolayı yasaları anlamak ve uygulamak dushyrumundadırlar
bull Uumlretkenliğe karşı olan ve artık uygulanmayan yasa ve politikalar değiştirilmelidir
bull Kanunsuz ayırırncılığın ortadan kaldırılması gerekir
bull Kamu fonlarının koumltuuml kullanılmasının oumlnlenmesİ gerekir Bunun iccedilin guumlccedilıli bir mali ve youmlnetimsel kontrol kurularak inceleme ve soruşturma faaliyetlerine oumlnem verilmelidir
bull Youmlnetim accedilısından oumlnem taşıyan bilgilerin korunması vekullanılması gerekir
bull Eşitlik adalet duumlruumlstluumlk sorumluluk temsil vb gibi vatandaşların haklarını koruyan anayasal prensipler geliştirilmelidir
19 The Presidents Commission on Federal Eıhics Lw Rcform To Serve with Honor Report and Recommendation to President WashingıonGovcrnmcnt Printing Office i yg i s ı
20 Harold F Gortncr Ethics for Puhlic Munagers Ncw York Praeger 1001 21 Wulter L Balk Productivily Improvcıııcnı in Governınenı Agcncie~An Anıpirical Perspeeıivc Policy
Studies Review vol 4 (3) 4H2 ıı J Paıriek Dobel Intcgrity in ıhe Public Service Public Administration Review It)t)() voL SO
(MayIJune) s 356-~66
87 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
Bireysel Değerler
İyi huumlkuumlmet duumlruumlst insanlara ihtiyaccedil duyar İnsanlar duumlruumlst ve guumlvenilir olmadıkccedila youmlneshytim ve siyasi kurumlar bir ccedilok problemle karşı karşıya kalırlar Ancak burada da temel sorun varlığını suumlrduumlrmektedir Birbiriyle rekabet halinde olan değerler soumlz konusu olshyduğunda nasıl hareket edilecektir Yani değerlerin ne zaman ve ne derecede etkin rol oynadığının tesbit edilmesi gerekmektedir
Son doumlnemlerde değerler konusunda yapılan ccedilalışmalarda duumlruumlstluumlk hep oumln sırada yer almaktadır Hatta liyakatin de oumlnuumlne geccediltiği rahatlıkla soumlylenebilir Şayet insanlar duumlruumlst değiIlerse bir organizasyonda iletişimin gerccedilekleşmesi muumlmkuumln değildir Ccediluumlnkuuml duumlshyruumlstluumlğuumln olmadığı bir ortamda gerccedilek anlamda bilgi akışı olmayacak ve organizasyonshydaki diğer değerlerin varlığı pek de anlamlı olmayacaktır Şayet organizasyon kuumlltuumlruumlnshyde guumlven var ise diğer değerler paylaşılabilecektir Oumlnemli temel değerler tutarlılık suumlshyreklilik ve karşılıklı ilişkidir Suumlrekliliğin buradaki anlamı katı sert ve değişik tavır alshymak değil prensipli olmaktır Tutarlılık prensiplerin birbirleriyle uyum iccedilinde olması ve işlemlerin belli bir standartta yuumlruumltuumllmesidir Karşılıklılığın anlamı ise benzer şartlar alshytında diğer insanlarınsize davrandığı gibi sİzin de onlara davranmanız belli ilkelerin olması ve bu ilkelerin taratlarca benimsenmesidir
Kamu goumlrevlileri halkın koumllesi değildirler ve demokratik bir devlette halkın tuumlmuumlnuumln sashyhip olduğu haklara sahiptirler Bu haklar yeterli bir gelir iccedilin ccedilalışma hakkı iş guumlvenliği ve işte ilerleme olarak belirtilebilir Kamu goumlrevlilerinin her zaman kendi ccedilıkarlarının peşinden koşmaları beklenmez Ancak onların haklarının nasıl gerccedilekleştirileceği bu bashykımdan anahtar roluuml oynamaktadır iyi bir uumlcret duumlşuumlk iş değiştirme oranı ve iş geliştirshyme olasılıklarının yuumlksek olması organizasyonların gelişmişlik seviyelerini goumlsterir Anshycak bir ccedilok kamu kuruımmun yetersiz uumlcret hoşnut etmeyen ccedilalışma ortamının yol accediltıshyğı yuumlksek iş değiştirme oram ve iş geliştirme imkanlarının duumlşuumlk olması gibi sorunlarm iccedilinde olduğu herkes tarafmdan bilinen bir gerccedilektir
Piyasada 0ı1alama uumlcretin altında bir gelir elde eden kamu goumlrevlileri nasıl hareket edeshyceklerdir Kamu goumlrevlileri işten ayrılabilirleL sendika kurma arayışlarına girebilirler veya siyasal sistemin tanıdığı diğer buumltuumln yolları deneyebilirler Benzer şekilde iş yashyvaşlatma eylemi veya grev yapılması duumlşuumlnuumllebilir Bu bakımdan işin yavaşlatılması ve greve gidilmesinin ahlaki olup olmadığı taı11şılabiliL Ancak her durumda duumlşuumlk uumlcretten kaynaklanan sorunlar gittikccedile oumln plana ccedilıkmaktadır
Kamu youmlneticileri iccedilin bir başka zor konu ise bireysel inanccedillarıdır Popuumllist bir hUkuumlmeti istemiyorsak hareketlere youmln veren hireysd inanccedillanı helli hir oranda muumlsaade etmek gerekir Ccediluumlnkuuml popuumllist huumlkuumlmetler halka hizmet bahanesiyle rasyonel politikalardan sapma eğilimine girebilirler Youmlnetsel reform ve karar alımında gerccedilekccedili hareket edeshymezler Bu ise sonuccedilta hizmet kalitesinin bozulmasına ve ayırımcılığın yaygınaşmasına neden olur Yuumlneticilerin mesleki etik değerleri siyasilerin popuumllist soumlyemlere sıkccedila başvurmalarına engel olabilir
Huumlkuumlmet kelimesi kontrol ve youmlnetmeyi ifade ettiği iccedilin sanayileşmiş uumllkelerin karmashyşık topluııı yapısını hcl hangi bir grubun kontrol ettiğini soumlylemek doğru değildir DahashySı ekonomik ve sosyal yaşamın artan globalleşmesi huumlkuumlmette olanların youmlnetme kabishy
88 Amme İdaresi Dergisi
liyetlerine ek bir takım sınırlamalar getirmektedir Bu bakımdan buumlrokratların da karar alımında oumlnemli etkileri vardır23 Ancak burada dikkat edilmesi gereken konu değerlerin konuşma oumlzguumlrluumlğuumlnden inanccedil oumlzguumlrluumlğuumlne ve hatta sivil itaatsizliğe kadar bir ccedilok alana yayılmasıdır Her ne kadar burada belirtilen politik seviyede bir değer ise de kamu youmlshyneticilerinin duyguları ccedilalıştıkları organizasyonlarda da geccedilerlidir Bu bakımdan bireysel kanaatler ve organizasyonel direktifler arasındaki suumlrtuumlşmelerin giderilmesi ve konsenshysuumlsuumln sağlanması ile bir takım problemler ortadan kaldırılacaktır Şayet bunlar sağlanshymaz ise birey daha uumlst seviyede muhalefeti seccedilecektir Boumlyle bir ortamda bulunan kamu goumlrevlilerinin muhalefetleri değişik goumlruumlnuumlmlerde ortaya ccedilıkmaktadır Bu davranışlar ashyrasında protesto veya muhtemelen yeni bir tayin arayışı protestoyu organizasyon dışına yayma oumlrguumlt politikasına accedilıkccedila karşı olma ve gizli muhalefet oumlrneğin basına bilgi sızshydırma sayılabilir24
Oumlzellikle uumlst seviyelerde goumlrev yapan kamu youmlneticilerinin muhalefeti hafife alınmamashylıdır Bu bakımdan gerek organizasyon gerekse bireyler değerlerin ccedilatışmasının bedelini oumldeyeceklerdir Bireyaccedilısından bunun maliyeti işini ve uumlnvanını kaybetme k olacaktır Organizasyon accedilısından ise işlerin başarısızlıkla sonuccedillanması ve halka pahalı ve nitelikshysiz hizmet sunma olacaktır Bireysel değerlerin kamu youmlnetimindeki goumlruumlnuumlşuuml bakımınshydan duumlruumlstluumlk son derece oumlnemlidir Duumlruumlstluumlk sonucunda konsensuumls oluşacak ve iletishyşimde daha yuumlksek standartlara ulaşılacak bu da kamu hizmetlerinin daha kaliteli verilshymesine katkı sağlayacaktır Politikacılar son yuumlzyılda pek ccedilok skandala karışmışlardır Bu skandallar kamuoyunu youmlneticiler iccedilin pek hoş duumlşuumlnmemeye itmektedir Bunları ortadan kaldırmak kamu youmlnetimine guumlveni tesis etmek ve kamu hizmetlerine guumlveni artırmak iccedilin dikkatli davranmak gerekir Bu bakımdan youmlnetim ve youmlneticiler şu ilkeleshyre dikkat etmek durumundadırlar
bull Duumlruumlstluumlğuuml ve esnekliği suumlrekli kılmak bireysel kazanccedil ve şoumlhret peşinde koşmaktan uzak durmak
bull Ccedilıkar kavgası ya da ccedilıkar ilişkilerine karşı koymak (nepotizm uygunsuz harici istihshydam kamu kaynaklarının koumltuuml kullanımı veya hediye kabul etme vb)
bull Halka astlara meslektaşlara ve amirIere saygılı davranma
bull Kendi hataları iccedilin sorumluluğu uumlstlenme
bull Resmi goumlrevini partizanca duygulardan arınmış olarak yapma
Organizasyonel Değerler
Youmlnetimsel karar alımında ve takdir yetkisinin kullanılmasında temel alınan uumlccediluumlncuuml deshyğer seti olarak organizasyonel ilkelere bakmak gerekmektedir Ancak uumlzerinde asıl dushyrulması gereken konu diğer değer setleri ile organizasyonel değerler arasında bir ccedilatışshy
21 Namık Kemal Oumlztuumlrk Siyasal Kararların Alınmasında Teknokratların Etkisi Yayımlanmamış Doktora Tezi İzmir 1994 s66
24 Dennis Thompson The Possibility of Administrative Ethics Public Administration Review vol 45 (SeptemberOctober) s 555-56 ı
89 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
ma var ise (hukuki bireysel başarı ve kamu ccedilıkarı arasında) bunların karar alımında nashysıl bir rol oynayacagıdır
J Bu deger setlerini birbiriyle dengelemenin oumlnemi oumlzellikle organizasyonel degerlerin buumltuumln diger degerlerin oumlnuumlne geccediltiği ekstrem durumlarda accedilıkccedila ortaya ccedilıkar Bu durum genellikle buumlropatoloji olarak adlandırılır Birccedilok totaliter devlette youmlneticiler halka hizmetten ccedilok youmlnetimsel devletin amaccedilları iccedilin vardırlar Ancak boumlylesine ağırlıklı olshymazsa bile diger devletlerde de bu durum hissedilmektedir Bu konularda ccedilok sayıda ccedilashylışması olan Gerald Caiden buumlropatoloji sistemlere girdiğinde problem organizasyonu oluşturan bireylerin hatalarından kaynaklanmaz aksine organizasyonun sistematik hatashyları bireyleri yolsuzluklardan dolayı succedillu goumlsterir2 demektedir Benzer bir yaklaşım Oruckerda da vardır Orueker bir organizasyon kendi ccedilıkarları ile diğer ccedilıkarları denshygelediği zaman rasyonelolacaktır demektedir Bu aynı zamanda kamu yararını da uumlst seviyelere taşıyacak ve organizasyonel ccedilıkarla kamu ccedilıkarı birlikte gerccedilekleşecektir26
Burada uumlccedil temel organizasyonel değer uumlzerinde durulacaktır Bunlar verimlilik uzmanshylık ve organizasyonel dinamizmdir Oumlzel sektoumlr organizasyonlarında verimlilik kavramı oumlrneğin etkinlik ve yeterlik buumlyuumlk itibar goumlrmektedir Organizasyonların varlık nedeni hizmet veya mal uumlretmektir ve devlet organizasyonları da bu kuraldan muaf değildir Ancak verimlilik ve etkinlik kamu sektoumlruumlnde oumlzel sektoumlr kadar oumln planda değildir Oumlrshyneğin geniş kapsamlı ve yaygın başvuru suumlreci ile buumlrokrasinin hantal yapısı kamu sekshytoumlruumlnuuml karekterize etmektedir
İkinci olarak organizasyonlar iccedilin goumlz oumlnuumlnde tutulan değer uzmanlıktır Uzmanlık ek bir takdir alanı oluşturma eğilimindedir Oumlzellikle teknik seviyelerde bu durum geccedilerlishydir Oumlrneğin kamu sağlığının korunması askeri guumlvenlik ve diğer uzmanlık alanları tashymamen uzmanlara terkedilmeye başlandı Uzmanlık karar alımında daha sağlıklı bilgileshyre ulaşılmasında yardımcı olmaktadır Dolayısıyla kamu sektoumlruumlnde uzmanlar tercihlershyden en iyisini seccedilmek fayda-maliyet analizlerini yapmak ve bunların gelecekteki etkileshyrini tahmin etmek gibi işlevlerinden dolayı anlamlı bir guumlce sahiptirler Bir de karar alma guumlcuuml verilirse zaten fazla olan guumlccedilleri iyice artmaktadır27 Kararların hepsinde bir takım değerlerin etkisi vardır Değerden arınmış bir karar soumlz konusu değildir Bu durum tekshynik kararlar iccedilin de geccedilerlidir Bu bakımdan uzmanlık guumlcuuml etik bir tartışmada kuumlccediluumlmshysenecek bir konu değildir Teknik uzmanlar kolayca en iyi biz biliriz tuzağına duumlşshy
2S Gerald E Caiden What Really Is Publk MaIadministraıion Public Admİnistration Review J991 vol 51 (Novemberl December) s490
26 Peter Druck~r What is Business Ethics Public Intcrest no 63 Spring t8-36 27 Teknokratlar konusunda yapılan ccedilalışmalar oldukccedila fazladır Buumltuumln bu ccedilalışmalarda ortak nokta teknik eshylemanların gittikccedile artan oumlnemlerinin demokralti bakımından taşıd~ı tehlikelerdir Teknik elemanların youmlshynetimde ağırlıklarının oumlnlenmesi ve demokratik değerlere işlerlik kazandırılması iccedilin kuvvetli halk desteğishyne sahip iktidarlar oumlnem arzeder Ancak bu yeterli değildir Ccediluumlnkuuml halk desteğine sahip iktidarlar da işlerini yaparken uzmanlardan yararlanacaklardır Dolayısıyla uzmanların iktidarı ve bulundukları organizasyonları etkilemeleri kaccedilınılmazdır Bu bakımdan en iyi yol halkın doğrudan karar mekanizmalarına sokulmasıdır Boumlylece sadece seccedilimler yoluyla değiL bizzat youmlnetim faaliyetlerine katılarak fikirleriyle hareketleriyle kendileri hakkında karar alan teknik elemanları etkileyebileceklerdir Yakın zamanlarda kamu youmlnetiminde yapılan reform programlarında vatandaşmiişterinin oumln planda tutulduğu goumlruumllmektedir Bkz Public Management Occasional Papers Putting Citizen First Portuguese Experience in Public Management Reform No13 OECD Paris 1996
90 Amme idaresi Dergisi
mektedirler Onlar iccedilin muumlşteri ya da tuumlketici ccedilıkarları ccedilocukccedila istekler olabilmektedir Ancak gerek kamu kesiminde gerekse oumlzel kesimde organizasyonlar muumlşterilerinin kim olduğunu ve tercihlerini nasıl yaptıklarını yeniden yorumlamaktadırlar Muumlşteri tercihleshyri değişmektedir oysa organizasyonlar hala eski kuralları uygrılamaktadırlar Toplam kalite youmlnetimi ve youmlnetimsel devrim uygulamaları sonucunda uzmanların roııeri de deshyğişmektedir Bu bakımdan karar alımında uzmanlığın roluuml de değişmektedir Organizasshyyonlarda uzmanların varlığını istiyoruz ama onların uygunsuz guumlccedil kazanmaları toplum ccedilıkarlarıyla doğrudan uyuşmamaktadır Dolayısıyla uzmanların aşırı guumlccedil kflzanma)arını oumlnleyen mekanizmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir
Organizasyonel değerlerle ilgili uumlccediluumlncuuml nokta dinamik ve sağlıklı organizasyonlara dushyyulan ihtiyaccediltır Şayet bir organizasyonunkendisi dinamik ve sağlıklı bir yapıda değilse kamu politikalarının uygulanmasında da az etkili bir araccedil olacaktır Bu bakımdan kamu organizasyonundaki youmlneticilerin yasama organından beklentileri yeni organizasyon lar oluşturulması değil mevcut organizasyonların duumlzeltilmesi ve ccedilalışanların uumlcret seviyeshylerinin artırılmasıdır
Kamu hizmetlerinde organizasyonel kapasitey artırmak iccedilin uygulanacak etik etkin ik ve verimlilik bakımından şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir
bull Accedilık iletişim yaratıcılık ve kendilerini işe adama bakımından gerekli duumlzenlemelerin yapılması
bull Kamu yararını kurumsal bir takım alışkanlıkların oumlnuumlne geccedilirmek
bull Etik davranışı geliştirecek ve birey ile organizasyonların yaptıkları işlerden sorumlu olabilecekleri proseduumlrleri kurmak
bull Liyakat ilkelerini geliştirmek (sonuccedilta kayırmacılık ve kapristen kaynaklanan uygulashymaların oumlnuumlne geccedililecektir)
bull Organizasyonel sorumluluğu geliştirerek kontrol ve denetim youmlntemlerini objektif olashyrak tespit etmek
bull Etiği benimseme yaygınlaştırma ve hatta periyodik bir dergi gibi yaşayan bir dokuumlman olarak yayımlama konusunda organizasyonları teşvik etmek
Profesyonel Değerler Tartışılacak son değer seti youmlnetsel karar alımında temel teşkil eden bir kaynak olarak profesyonel konulardır Profesyoneııik konusunda tek bir tanımlama yoktur Ancak proshyfesyonelliğin bir takım oumlzellikleri sıralanarak bir tanımlama yapılabilir Bunlar kendi niteliklerinin farkında olma teorik ve pratik bakımdan uumlst seviyede olma sosyal bir idcshyalin olması yeteneklerini geliştirebileceği formel bir organizasyonun bulunması ulusal bir akademiden mezun olma ve meslek etiği konularında duyarlı olmn şeklinde belirtilcshybilir Profesyoneller mesleki eğitim ve deneyim bakımından accedilık ve net fikirlere sahipshytirler ve bu niteliklerinin geliştirilmesi iccedilin daha uumlst seviyelerde eğitime youmlnelmektedirshyler Bilgi deneyim ve eğitim profesyonellik iccedilin en oumlnemli şartlardandır Bu nedenle etik değerlerin taşınması ve organizasyonlarda yaygınlaştırılması iccedilin en oumlnemli unsurlar arashy
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
86 Amme idaresi Dergisi
nışlarını duumlzenlemek en pahalı yoldur 19 Bu bakımdan yasaları insanların ahlaklı hareket etmelerini sağlayacak temel kurallar olarak goumlrmek yanlış olur
Bu konuda yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki hukuk ve kanunların uygulanması etik bir kararsızlık olduğunda youmlneticilerin en oumlnemli başvuru kaynağını oluşturmaktadırll Ancak yasalara sıkı sıkıya bağlılık (Iegalizm) youmlnetim bakımından ccedilok faydalı sonuccedillar doğurınaz Yasal duumlzenlemeler birbirleriyle rekabet eden değerler soumlz konusu olduğunshyda ccedilok fazla bir şey soumlylemezler Bilhassa oumlzel durumlar soumlz konusu olduğunda durumu accedilıklayıcı olmayabilirler Yasal duumlzenlemeler etik karar alımında asıl değer kaynağı olshymakla birlikte bazı yorumcular yasalara aşırı bağlılık konusunda kimi uyarılar yapmakshytadırlar Bunlar yasalara sıkı bağlılığın verimliliğe ve teknolojik yeniliğe engel olduğushynu ccediluumlnkuuml mevcut proseduumlrlerin verimli yenilikleri genellikle cezalandırıcı youmlnde etkileshydiğini21 belirtmektedirler
Legalizm konusunda kapsamlı eleştirileri Patriek Dobel yapmaktadır Ona goumlre kurallara sıkı sıkıya bağlılık kamu goumlrevlilerini korkak hareketsiz ve kuralcı yapmakta girişimi ve hoşnutluğu olumsuz youmlnde etkilemekte yasaların uygulanmasında ccedilok hassas olunshymasına neden olmakta ve yorumlamaktan kaccedilınılmakta kamu goumlrevlilerinin kullanmalashyrı gereken takdir yetkisine itibar etmemejerine neden olmakta iyi organize olmuş grupshyların veya zengin olanların lehine işlemekte ya da onlara daha ccedilok yararlı 0lmaktadır2
Yasalar gerek youmlneticilerin gerekse ccedilalışanların ve tuumlm halkın sorumluluklarını belirlershyler Bu bakımdan aşağıdaki hususlara youmlnetim bakımından dikkat edilmesi gerekir
bull Ahlaksal davranışı oumlzendirıneyi amaccedillayan yasa tuumlzuumlk ve youmlnetmelikler accedilık ve kısa olmalı devlet işlemleriyle birlikte var olma yeteneği taşımalıdır
bull Youmlneticiler kendi profesyonel rollerinden dolayı yasaları anlamak ve uygulamak dushyrumundadırlar
bull Uumlretkenliğe karşı olan ve artık uygulanmayan yasa ve politikalar değiştirilmelidir
bull Kanunsuz ayırırncılığın ortadan kaldırılması gerekir
bull Kamu fonlarının koumltuuml kullanılmasının oumlnlenmesİ gerekir Bunun iccedilin guumlccedilıli bir mali ve youmlnetimsel kontrol kurularak inceleme ve soruşturma faaliyetlerine oumlnem verilmelidir
bull Youmlnetim accedilısından oumlnem taşıyan bilgilerin korunması vekullanılması gerekir
bull Eşitlik adalet duumlruumlstluumlk sorumluluk temsil vb gibi vatandaşların haklarını koruyan anayasal prensipler geliştirilmelidir
19 The Presidents Commission on Federal Eıhics Lw Rcform To Serve with Honor Report and Recommendation to President WashingıonGovcrnmcnt Printing Office i yg i s ı
20 Harold F Gortncr Ethics for Puhlic Munagers Ncw York Praeger 1001 21 Wulter L Balk Productivily Improvcıııcnı in Governınenı Agcncie~An Anıpirical Perspeeıivc Policy
Studies Review vol 4 (3) 4H2 ıı J Paıriek Dobel Intcgrity in ıhe Public Service Public Administration Review It)t)() voL SO
(MayIJune) s 356-~66
87 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
Bireysel Değerler
İyi huumlkuumlmet duumlruumlst insanlara ihtiyaccedil duyar İnsanlar duumlruumlst ve guumlvenilir olmadıkccedila youmlneshytim ve siyasi kurumlar bir ccedilok problemle karşı karşıya kalırlar Ancak burada da temel sorun varlığını suumlrduumlrmektedir Birbiriyle rekabet halinde olan değerler soumlz konusu olshyduğunda nasıl hareket edilecektir Yani değerlerin ne zaman ve ne derecede etkin rol oynadığının tesbit edilmesi gerekmektedir
Son doumlnemlerde değerler konusunda yapılan ccedilalışmalarda duumlruumlstluumlk hep oumln sırada yer almaktadır Hatta liyakatin de oumlnuumlne geccediltiği rahatlıkla soumlylenebilir Şayet insanlar duumlruumlst değiIlerse bir organizasyonda iletişimin gerccedilekleşmesi muumlmkuumln değildir Ccediluumlnkuuml duumlshyruumlstluumlğuumln olmadığı bir ortamda gerccedilek anlamda bilgi akışı olmayacak ve organizasyonshydaki diğer değerlerin varlığı pek de anlamlı olmayacaktır Şayet organizasyon kuumlltuumlruumlnshyde guumlven var ise diğer değerler paylaşılabilecektir Oumlnemli temel değerler tutarlılık suumlshyreklilik ve karşılıklı ilişkidir Suumlrekliliğin buradaki anlamı katı sert ve değişik tavır alshymak değil prensipli olmaktır Tutarlılık prensiplerin birbirleriyle uyum iccedilinde olması ve işlemlerin belli bir standartta yuumlruumltuumllmesidir Karşılıklılığın anlamı ise benzer şartlar alshytında diğer insanlarınsize davrandığı gibi sİzin de onlara davranmanız belli ilkelerin olması ve bu ilkelerin taratlarca benimsenmesidir
Kamu goumlrevlileri halkın koumllesi değildirler ve demokratik bir devlette halkın tuumlmuumlnuumln sashyhip olduğu haklara sahiptirler Bu haklar yeterli bir gelir iccedilin ccedilalışma hakkı iş guumlvenliği ve işte ilerleme olarak belirtilebilir Kamu goumlrevlilerinin her zaman kendi ccedilıkarlarının peşinden koşmaları beklenmez Ancak onların haklarının nasıl gerccedilekleştirileceği bu bashykımdan anahtar roluuml oynamaktadır iyi bir uumlcret duumlşuumlk iş değiştirme oranı ve iş geliştirshyme olasılıklarının yuumlksek olması organizasyonların gelişmişlik seviyelerini goumlsterir Anshycak bir ccedilok kamu kuruımmun yetersiz uumlcret hoşnut etmeyen ccedilalışma ortamının yol accediltıshyğı yuumlksek iş değiştirme oram ve iş geliştirme imkanlarının duumlşuumlk olması gibi sorunlarm iccedilinde olduğu herkes tarafmdan bilinen bir gerccedilektir
Piyasada 0ı1alama uumlcretin altında bir gelir elde eden kamu goumlrevlileri nasıl hareket edeshyceklerdir Kamu goumlrevlileri işten ayrılabilirleL sendika kurma arayışlarına girebilirler veya siyasal sistemin tanıdığı diğer buumltuumln yolları deneyebilirler Benzer şekilde iş yashyvaşlatma eylemi veya grev yapılması duumlşuumlnuumllebilir Bu bakımdan işin yavaşlatılması ve greve gidilmesinin ahlaki olup olmadığı taı11şılabiliL Ancak her durumda duumlşuumlk uumlcretten kaynaklanan sorunlar gittikccedile oumln plana ccedilıkmaktadır
Kamu youmlneticileri iccedilin bir başka zor konu ise bireysel inanccedillarıdır Popuumllist bir hUkuumlmeti istemiyorsak hareketlere youmln veren hireysd inanccedillanı helli hir oranda muumlsaade etmek gerekir Ccediluumlnkuuml popuumllist huumlkuumlmetler halka hizmet bahanesiyle rasyonel politikalardan sapma eğilimine girebilirler Youmlnetsel reform ve karar alımında gerccedilekccedili hareket edeshymezler Bu ise sonuccedilta hizmet kalitesinin bozulmasına ve ayırımcılığın yaygınaşmasına neden olur Yuumlneticilerin mesleki etik değerleri siyasilerin popuumllist soumlyemlere sıkccedila başvurmalarına engel olabilir
Huumlkuumlmet kelimesi kontrol ve youmlnetmeyi ifade ettiği iccedilin sanayileşmiş uumllkelerin karmashyşık topluııı yapısını hcl hangi bir grubun kontrol ettiğini soumlylemek doğru değildir DahashySı ekonomik ve sosyal yaşamın artan globalleşmesi huumlkuumlmette olanların youmlnetme kabishy
88 Amme İdaresi Dergisi
liyetlerine ek bir takım sınırlamalar getirmektedir Bu bakımdan buumlrokratların da karar alımında oumlnemli etkileri vardır23 Ancak burada dikkat edilmesi gereken konu değerlerin konuşma oumlzguumlrluumlğuumlnden inanccedil oumlzguumlrluumlğuumlne ve hatta sivil itaatsizliğe kadar bir ccedilok alana yayılmasıdır Her ne kadar burada belirtilen politik seviyede bir değer ise de kamu youmlshyneticilerinin duyguları ccedilalıştıkları organizasyonlarda da geccedilerlidir Bu bakımdan bireysel kanaatler ve organizasyonel direktifler arasındaki suumlrtuumlşmelerin giderilmesi ve konsenshysuumlsuumln sağlanması ile bir takım problemler ortadan kaldırılacaktır Şayet bunlar sağlanshymaz ise birey daha uumlst seviyede muhalefeti seccedilecektir Boumlyle bir ortamda bulunan kamu goumlrevlilerinin muhalefetleri değişik goumlruumlnuumlmlerde ortaya ccedilıkmaktadır Bu davranışlar ashyrasında protesto veya muhtemelen yeni bir tayin arayışı protestoyu organizasyon dışına yayma oumlrguumlt politikasına accedilıkccedila karşı olma ve gizli muhalefet oumlrneğin basına bilgi sızshydırma sayılabilir24
Oumlzellikle uumlst seviyelerde goumlrev yapan kamu youmlneticilerinin muhalefeti hafife alınmamashylıdır Bu bakımdan gerek organizasyon gerekse bireyler değerlerin ccedilatışmasının bedelini oumldeyeceklerdir Bireyaccedilısından bunun maliyeti işini ve uumlnvanını kaybetme k olacaktır Organizasyon accedilısından ise işlerin başarısızlıkla sonuccedillanması ve halka pahalı ve nitelikshysiz hizmet sunma olacaktır Bireysel değerlerin kamu youmlnetimindeki goumlruumlnuumlşuuml bakımınshydan duumlruumlstluumlk son derece oumlnemlidir Duumlruumlstluumlk sonucunda konsensuumls oluşacak ve iletishyşimde daha yuumlksek standartlara ulaşılacak bu da kamu hizmetlerinin daha kaliteli verilshymesine katkı sağlayacaktır Politikacılar son yuumlzyılda pek ccedilok skandala karışmışlardır Bu skandallar kamuoyunu youmlneticiler iccedilin pek hoş duumlşuumlnmemeye itmektedir Bunları ortadan kaldırmak kamu youmlnetimine guumlveni tesis etmek ve kamu hizmetlerine guumlveni artırmak iccedilin dikkatli davranmak gerekir Bu bakımdan youmlnetim ve youmlneticiler şu ilkeleshyre dikkat etmek durumundadırlar
bull Duumlruumlstluumlğuuml ve esnekliği suumlrekli kılmak bireysel kazanccedil ve şoumlhret peşinde koşmaktan uzak durmak
bull Ccedilıkar kavgası ya da ccedilıkar ilişkilerine karşı koymak (nepotizm uygunsuz harici istihshydam kamu kaynaklarının koumltuuml kullanımı veya hediye kabul etme vb)
bull Halka astlara meslektaşlara ve amirIere saygılı davranma
bull Kendi hataları iccedilin sorumluluğu uumlstlenme
bull Resmi goumlrevini partizanca duygulardan arınmış olarak yapma
Organizasyonel Değerler
Youmlnetimsel karar alımında ve takdir yetkisinin kullanılmasında temel alınan uumlccediluumlncuuml deshyğer seti olarak organizasyonel ilkelere bakmak gerekmektedir Ancak uumlzerinde asıl dushyrulması gereken konu diğer değer setleri ile organizasyonel değerler arasında bir ccedilatışshy
21 Namık Kemal Oumlztuumlrk Siyasal Kararların Alınmasında Teknokratların Etkisi Yayımlanmamış Doktora Tezi İzmir 1994 s66
24 Dennis Thompson The Possibility of Administrative Ethics Public Administration Review vol 45 (SeptemberOctober) s 555-56 ı
89 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
ma var ise (hukuki bireysel başarı ve kamu ccedilıkarı arasında) bunların karar alımında nashysıl bir rol oynayacagıdır
J Bu deger setlerini birbiriyle dengelemenin oumlnemi oumlzellikle organizasyonel degerlerin buumltuumln diger degerlerin oumlnuumlne geccediltiği ekstrem durumlarda accedilıkccedila ortaya ccedilıkar Bu durum genellikle buumlropatoloji olarak adlandırılır Birccedilok totaliter devlette youmlneticiler halka hizmetten ccedilok youmlnetimsel devletin amaccedilları iccedilin vardırlar Ancak boumlylesine ağırlıklı olshymazsa bile diger devletlerde de bu durum hissedilmektedir Bu konularda ccedilok sayıda ccedilashylışması olan Gerald Caiden buumlropatoloji sistemlere girdiğinde problem organizasyonu oluşturan bireylerin hatalarından kaynaklanmaz aksine organizasyonun sistematik hatashyları bireyleri yolsuzluklardan dolayı succedillu goumlsterir2 demektedir Benzer bir yaklaşım Oruckerda da vardır Orueker bir organizasyon kendi ccedilıkarları ile diğer ccedilıkarları denshygelediği zaman rasyonelolacaktır demektedir Bu aynı zamanda kamu yararını da uumlst seviyelere taşıyacak ve organizasyonel ccedilıkarla kamu ccedilıkarı birlikte gerccedilekleşecektir26
Burada uumlccedil temel organizasyonel değer uumlzerinde durulacaktır Bunlar verimlilik uzmanshylık ve organizasyonel dinamizmdir Oumlzel sektoumlr organizasyonlarında verimlilik kavramı oumlrneğin etkinlik ve yeterlik buumlyuumlk itibar goumlrmektedir Organizasyonların varlık nedeni hizmet veya mal uumlretmektir ve devlet organizasyonları da bu kuraldan muaf değildir Ancak verimlilik ve etkinlik kamu sektoumlruumlnde oumlzel sektoumlr kadar oumln planda değildir Oumlrshyneğin geniş kapsamlı ve yaygın başvuru suumlreci ile buumlrokrasinin hantal yapısı kamu sekshytoumlruumlnuuml karekterize etmektedir
İkinci olarak organizasyonlar iccedilin goumlz oumlnuumlnde tutulan değer uzmanlıktır Uzmanlık ek bir takdir alanı oluşturma eğilimindedir Oumlzellikle teknik seviyelerde bu durum geccedilerlishydir Oumlrneğin kamu sağlığının korunması askeri guumlvenlik ve diğer uzmanlık alanları tashymamen uzmanlara terkedilmeye başlandı Uzmanlık karar alımında daha sağlıklı bilgileshyre ulaşılmasında yardımcı olmaktadır Dolayısıyla kamu sektoumlruumlnde uzmanlar tercihlershyden en iyisini seccedilmek fayda-maliyet analizlerini yapmak ve bunların gelecekteki etkileshyrini tahmin etmek gibi işlevlerinden dolayı anlamlı bir guumlce sahiptirler Bir de karar alma guumlcuuml verilirse zaten fazla olan guumlccedilleri iyice artmaktadır27 Kararların hepsinde bir takım değerlerin etkisi vardır Değerden arınmış bir karar soumlz konusu değildir Bu durum tekshynik kararlar iccedilin de geccedilerlidir Bu bakımdan uzmanlık guumlcuuml etik bir tartışmada kuumlccediluumlmshysenecek bir konu değildir Teknik uzmanlar kolayca en iyi biz biliriz tuzağına duumlşshy
2S Gerald E Caiden What Really Is Publk MaIadministraıion Public Admİnistration Review J991 vol 51 (Novemberl December) s490
26 Peter Druck~r What is Business Ethics Public Intcrest no 63 Spring t8-36 27 Teknokratlar konusunda yapılan ccedilalışmalar oldukccedila fazladır Buumltuumln bu ccedilalışmalarda ortak nokta teknik eshylemanların gittikccedile artan oumlnemlerinin demokralti bakımından taşıd~ı tehlikelerdir Teknik elemanların youmlshynetimde ağırlıklarının oumlnlenmesi ve demokratik değerlere işlerlik kazandırılması iccedilin kuvvetli halk desteğishyne sahip iktidarlar oumlnem arzeder Ancak bu yeterli değildir Ccediluumlnkuuml halk desteğine sahip iktidarlar da işlerini yaparken uzmanlardan yararlanacaklardır Dolayısıyla uzmanların iktidarı ve bulundukları organizasyonları etkilemeleri kaccedilınılmazdır Bu bakımdan en iyi yol halkın doğrudan karar mekanizmalarına sokulmasıdır Boumlylece sadece seccedilimler yoluyla değiL bizzat youmlnetim faaliyetlerine katılarak fikirleriyle hareketleriyle kendileri hakkında karar alan teknik elemanları etkileyebileceklerdir Yakın zamanlarda kamu youmlnetiminde yapılan reform programlarında vatandaşmiişterinin oumln planda tutulduğu goumlruumllmektedir Bkz Public Management Occasional Papers Putting Citizen First Portuguese Experience in Public Management Reform No13 OECD Paris 1996
90 Amme idaresi Dergisi
mektedirler Onlar iccedilin muumlşteri ya da tuumlketici ccedilıkarları ccedilocukccedila istekler olabilmektedir Ancak gerek kamu kesiminde gerekse oumlzel kesimde organizasyonlar muumlşterilerinin kim olduğunu ve tercihlerini nasıl yaptıklarını yeniden yorumlamaktadırlar Muumlşteri tercihleshyri değişmektedir oysa organizasyonlar hala eski kuralları uygrılamaktadırlar Toplam kalite youmlnetimi ve youmlnetimsel devrim uygulamaları sonucunda uzmanların roııeri de deshyğişmektedir Bu bakımdan karar alımında uzmanlığın roluuml de değişmektedir Organizasshyyonlarda uzmanların varlığını istiyoruz ama onların uygunsuz guumlccedil kazanmaları toplum ccedilıkarlarıyla doğrudan uyuşmamaktadır Dolayısıyla uzmanların aşırı guumlccedil kflzanma)arını oumlnleyen mekanizmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir
Organizasyonel değerlerle ilgili uumlccediluumlncuuml nokta dinamik ve sağlıklı organizasyonlara dushyyulan ihtiyaccediltır Şayet bir organizasyonunkendisi dinamik ve sağlıklı bir yapıda değilse kamu politikalarının uygulanmasında da az etkili bir araccedil olacaktır Bu bakımdan kamu organizasyonundaki youmlneticilerin yasama organından beklentileri yeni organizasyon lar oluşturulması değil mevcut organizasyonların duumlzeltilmesi ve ccedilalışanların uumlcret seviyeshylerinin artırılmasıdır
Kamu hizmetlerinde organizasyonel kapasitey artırmak iccedilin uygulanacak etik etkin ik ve verimlilik bakımından şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir
bull Accedilık iletişim yaratıcılık ve kendilerini işe adama bakımından gerekli duumlzenlemelerin yapılması
bull Kamu yararını kurumsal bir takım alışkanlıkların oumlnuumlne geccedilirmek
bull Etik davranışı geliştirecek ve birey ile organizasyonların yaptıkları işlerden sorumlu olabilecekleri proseduumlrleri kurmak
bull Liyakat ilkelerini geliştirmek (sonuccedilta kayırmacılık ve kapristen kaynaklanan uygulashymaların oumlnuumlne geccedililecektir)
bull Organizasyonel sorumluluğu geliştirerek kontrol ve denetim youmlntemlerini objektif olashyrak tespit etmek
bull Etiği benimseme yaygınlaştırma ve hatta periyodik bir dergi gibi yaşayan bir dokuumlman olarak yayımlama konusunda organizasyonları teşvik etmek
Profesyonel Değerler Tartışılacak son değer seti youmlnetsel karar alımında temel teşkil eden bir kaynak olarak profesyonel konulardır Profesyoneııik konusunda tek bir tanımlama yoktur Ancak proshyfesyonelliğin bir takım oumlzellikleri sıralanarak bir tanımlama yapılabilir Bunlar kendi niteliklerinin farkında olma teorik ve pratik bakımdan uumlst seviyede olma sosyal bir idcshyalin olması yeteneklerini geliştirebileceği formel bir organizasyonun bulunması ulusal bir akademiden mezun olma ve meslek etiği konularında duyarlı olmn şeklinde belirtilcshybilir Profesyoneller mesleki eğitim ve deneyim bakımından accedilık ve net fikirlere sahipshytirler ve bu niteliklerinin geliştirilmesi iccedilin daha uumlst seviyelerde eğitime youmlnelmektedirshyler Bilgi deneyim ve eğitim profesyonellik iccedilin en oumlnemli şartlardandır Bu nedenle etik değerlerin taşınması ve organizasyonlarda yaygınlaştırılması iccedilin en oumlnemli unsurlar arashy
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
87 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
Bireysel Değerler
İyi huumlkuumlmet duumlruumlst insanlara ihtiyaccedil duyar İnsanlar duumlruumlst ve guumlvenilir olmadıkccedila youmlneshytim ve siyasi kurumlar bir ccedilok problemle karşı karşıya kalırlar Ancak burada da temel sorun varlığını suumlrduumlrmektedir Birbiriyle rekabet halinde olan değerler soumlz konusu olshyduğunda nasıl hareket edilecektir Yani değerlerin ne zaman ve ne derecede etkin rol oynadığının tesbit edilmesi gerekmektedir
Son doumlnemlerde değerler konusunda yapılan ccedilalışmalarda duumlruumlstluumlk hep oumln sırada yer almaktadır Hatta liyakatin de oumlnuumlne geccediltiği rahatlıkla soumlylenebilir Şayet insanlar duumlruumlst değiIlerse bir organizasyonda iletişimin gerccedilekleşmesi muumlmkuumln değildir Ccediluumlnkuuml duumlshyruumlstluumlğuumln olmadığı bir ortamda gerccedilek anlamda bilgi akışı olmayacak ve organizasyonshydaki diğer değerlerin varlığı pek de anlamlı olmayacaktır Şayet organizasyon kuumlltuumlruumlnshyde guumlven var ise diğer değerler paylaşılabilecektir Oumlnemli temel değerler tutarlılık suumlshyreklilik ve karşılıklı ilişkidir Suumlrekliliğin buradaki anlamı katı sert ve değişik tavır alshymak değil prensipli olmaktır Tutarlılık prensiplerin birbirleriyle uyum iccedilinde olması ve işlemlerin belli bir standartta yuumlruumltuumllmesidir Karşılıklılığın anlamı ise benzer şartlar alshytında diğer insanlarınsize davrandığı gibi sİzin de onlara davranmanız belli ilkelerin olması ve bu ilkelerin taratlarca benimsenmesidir
Kamu goumlrevlileri halkın koumllesi değildirler ve demokratik bir devlette halkın tuumlmuumlnuumln sashyhip olduğu haklara sahiptirler Bu haklar yeterli bir gelir iccedilin ccedilalışma hakkı iş guumlvenliği ve işte ilerleme olarak belirtilebilir Kamu goumlrevlilerinin her zaman kendi ccedilıkarlarının peşinden koşmaları beklenmez Ancak onların haklarının nasıl gerccedilekleştirileceği bu bashykımdan anahtar roluuml oynamaktadır iyi bir uumlcret duumlşuumlk iş değiştirme oranı ve iş geliştirshyme olasılıklarının yuumlksek olması organizasyonların gelişmişlik seviyelerini goumlsterir Anshycak bir ccedilok kamu kuruımmun yetersiz uumlcret hoşnut etmeyen ccedilalışma ortamının yol accediltıshyğı yuumlksek iş değiştirme oram ve iş geliştirme imkanlarının duumlşuumlk olması gibi sorunlarm iccedilinde olduğu herkes tarafmdan bilinen bir gerccedilektir
Piyasada 0ı1alama uumlcretin altında bir gelir elde eden kamu goumlrevlileri nasıl hareket edeshyceklerdir Kamu goumlrevlileri işten ayrılabilirleL sendika kurma arayışlarına girebilirler veya siyasal sistemin tanıdığı diğer buumltuumln yolları deneyebilirler Benzer şekilde iş yashyvaşlatma eylemi veya grev yapılması duumlşuumlnuumllebilir Bu bakımdan işin yavaşlatılması ve greve gidilmesinin ahlaki olup olmadığı taı11şılabiliL Ancak her durumda duumlşuumlk uumlcretten kaynaklanan sorunlar gittikccedile oumln plana ccedilıkmaktadır
Kamu youmlneticileri iccedilin bir başka zor konu ise bireysel inanccedillarıdır Popuumllist bir hUkuumlmeti istemiyorsak hareketlere youmln veren hireysd inanccedillanı helli hir oranda muumlsaade etmek gerekir Ccediluumlnkuuml popuumllist huumlkuumlmetler halka hizmet bahanesiyle rasyonel politikalardan sapma eğilimine girebilirler Youmlnetsel reform ve karar alımında gerccedilekccedili hareket edeshymezler Bu ise sonuccedilta hizmet kalitesinin bozulmasına ve ayırımcılığın yaygınaşmasına neden olur Yuumlneticilerin mesleki etik değerleri siyasilerin popuumllist soumlyemlere sıkccedila başvurmalarına engel olabilir
Huumlkuumlmet kelimesi kontrol ve youmlnetmeyi ifade ettiği iccedilin sanayileşmiş uumllkelerin karmashyşık topluııı yapısını hcl hangi bir grubun kontrol ettiğini soumlylemek doğru değildir DahashySı ekonomik ve sosyal yaşamın artan globalleşmesi huumlkuumlmette olanların youmlnetme kabishy
88 Amme İdaresi Dergisi
liyetlerine ek bir takım sınırlamalar getirmektedir Bu bakımdan buumlrokratların da karar alımında oumlnemli etkileri vardır23 Ancak burada dikkat edilmesi gereken konu değerlerin konuşma oumlzguumlrluumlğuumlnden inanccedil oumlzguumlrluumlğuumlne ve hatta sivil itaatsizliğe kadar bir ccedilok alana yayılmasıdır Her ne kadar burada belirtilen politik seviyede bir değer ise de kamu youmlshyneticilerinin duyguları ccedilalıştıkları organizasyonlarda da geccedilerlidir Bu bakımdan bireysel kanaatler ve organizasyonel direktifler arasındaki suumlrtuumlşmelerin giderilmesi ve konsenshysuumlsuumln sağlanması ile bir takım problemler ortadan kaldırılacaktır Şayet bunlar sağlanshymaz ise birey daha uumlst seviyede muhalefeti seccedilecektir Boumlyle bir ortamda bulunan kamu goumlrevlilerinin muhalefetleri değişik goumlruumlnuumlmlerde ortaya ccedilıkmaktadır Bu davranışlar ashyrasında protesto veya muhtemelen yeni bir tayin arayışı protestoyu organizasyon dışına yayma oumlrguumlt politikasına accedilıkccedila karşı olma ve gizli muhalefet oumlrneğin basına bilgi sızshydırma sayılabilir24
Oumlzellikle uumlst seviyelerde goumlrev yapan kamu youmlneticilerinin muhalefeti hafife alınmamashylıdır Bu bakımdan gerek organizasyon gerekse bireyler değerlerin ccedilatışmasının bedelini oumldeyeceklerdir Bireyaccedilısından bunun maliyeti işini ve uumlnvanını kaybetme k olacaktır Organizasyon accedilısından ise işlerin başarısızlıkla sonuccedillanması ve halka pahalı ve nitelikshysiz hizmet sunma olacaktır Bireysel değerlerin kamu youmlnetimindeki goumlruumlnuumlşuuml bakımınshydan duumlruumlstluumlk son derece oumlnemlidir Duumlruumlstluumlk sonucunda konsensuumls oluşacak ve iletishyşimde daha yuumlksek standartlara ulaşılacak bu da kamu hizmetlerinin daha kaliteli verilshymesine katkı sağlayacaktır Politikacılar son yuumlzyılda pek ccedilok skandala karışmışlardır Bu skandallar kamuoyunu youmlneticiler iccedilin pek hoş duumlşuumlnmemeye itmektedir Bunları ortadan kaldırmak kamu youmlnetimine guumlveni tesis etmek ve kamu hizmetlerine guumlveni artırmak iccedilin dikkatli davranmak gerekir Bu bakımdan youmlnetim ve youmlneticiler şu ilkeleshyre dikkat etmek durumundadırlar
bull Duumlruumlstluumlğuuml ve esnekliği suumlrekli kılmak bireysel kazanccedil ve şoumlhret peşinde koşmaktan uzak durmak
bull Ccedilıkar kavgası ya da ccedilıkar ilişkilerine karşı koymak (nepotizm uygunsuz harici istihshydam kamu kaynaklarının koumltuuml kullanımı veya hediye kabul etme vb)
bull Halka astlara meslektaşlara ve amirIere saygılı davranma
bull Kendi hataları iccedilin sorumluluğu uumlstlenme
bull Resmi goumlrevini partizanca duygulardan arınmış olarak yapma
Organizasyonel Değerler
Youmlnetimsel karar alımında ve takdir yetkisinin kullanılmasında temel alınan uumlccediluumlncuuml deshyğer seti olarak organizasyonel ilkelere bakmak gerekmektedir Ancak uumlzerinde asıl dushyrulması gereken konu diğer değer setleri ile organizasyonel değerler arasında bir ccedilatışshy
21 Namık Kemal Oumlztuumlrk Siyasal Kararların Alınmasında Teknokratların Etkisi Yayımlanmamış Doktora Tezi İzmir 1994 s66
24 Dennis Thompson The Possibility of Administrative Ethics Public Administration Review vol 45 (SeptemberOctober) s 555-56 ı
89 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
ma var ise (hukuki bireysel başarı ve kamu ccedilıkarı arasında) bunların karar alımında nashysıl bir rol oynayacagıdır
J Bu deger setlerini birbiriyle dengelemenin oumlnemi oumlzellikle organizasyonel degerlerin buumltuumln diger degerlerin oumlnuumlne geccediltiği ekstrem durumlarda accedilıkccedila ortaya ccedilıkar Bu durum genellikle buumlropatoloji olarak adlandırılır Birccedilok totaliter devlette youmlneticiler halka hizmetten ccedilok youmlnetimsel devletin amaccedilları iccedilin vardırlar Ancak boumlylesine ağırlıklı olshymazsa bile diger devletlerde de bu durum hissedilmektedir Bu konularda ccedilok sayıda ccedilashylışması olan Gerald Caiden buumlropatoloji sistemlere girdiğinde problem organizasyonu oluşturan bireylerin hatalarından kaynaklanmaz aksine organizasyonun sistematik hatashyları bireyleri yolsuzluklardan dolayı succedillu goumlsterir2 demektedir Benzer bir yaklaşım Oruckerda da vardır Orueker bir organizasyon kendi ccedilıkarları ile diğer ccedilıkarları denshygelediği zaman rasyonelolacaktır demektedir Bu aynı zamanda kamu yararını da uumlst seviyelere taşıyacak ve organizasyonel ccedilıkarla kamu ccedilıkarı birlikte gerccedilekleşecektir26
Burada uumlccedil temel organizasyonel değer uumlzerinde durulacaktır Bunlar verimlilik uzmanshylık ve organizasyonel dinamizmdir Oumlzel sektoumlr organizasyonlarında verimlilik kavramı oumlrneğin etkinlik ve yeterlik buumlyuumlk itibar goumlrmektedir Organizasyonların varlık nedeni hizmet veya mal uumlretmektir ve devlet organizasyonları da bu kuraldan muaf değildir Ancak verimlilik ve etkinlik kamu sektoumlruumlnde oumlzel sektoumlr kadar oumln planda değildir Oumlrshyneğin geniş kapsamlı ve yaygın başvuru suumlreci ile buumlrokrasinin hantal yapısı kamu sekshytoumlruumlnuuml karekterize etmektedir
İkinci olarak organizasyonlar iccedilin goumlz oumlnuumlnde tutulan değer uzmanlıktır Uzmanlık ek bir takdir alanı oluşturma eğilimindedir Oumlzellikle teknik seviyelerde bu durum geccedilerlishydir Oumlrneğin kamu sağlığının korunması askeri guumlvenlik ve diğer uzmanlık alanları tashymamen uzmanlara terkedilmeye başlandı Uzmanlık karar alımında daha sağlıklı bilgileshyre ulaşılmasında yardımcı olmaktadır Dolayısıyla kamu sektoumlruumlnde uzmanlar tercihlershyden en iyisini seccedilmek fayda-maliyet analizlerini yapmak ve bunların gelecekteki etkileshyrini tahmin etmek gibi işlevlerinden dolayı anlamlı bir guumlce sahiptirler Bir de karar alma guumlcuuml verilirse zaten fazla olan guumlccedilleri iyice artmaktadır27 Kararların hepsinde bir takım değerlerin etkisi vardır Değerden arınmış bir karar soumlz konusu değildir Bu durum tekshynik kararlar iccedilin de geccedilerlidir Bu bakımdan uzmanlık guumlcuuml etik bir tartışmada kuumlccediluumlmshysenecek bir konu değildir Teknik uzmanlar kolayca en iyi biz biliriz tuzağına duumlşshy
2S Gerald E Caiden What Really Is Publk MaIadministraıion Public Admİnistration Review J991 vol 51 (Novemberl December) s490
26 Peter Druck~r What is Business Ethics Public Intcrest no 63 Spring t8-36 27 Teknokratlar konusunda yapılan ccedilalışmalar oldukccedila fazladır Buumltuumln bu ccedilalışmalarda ortak nokta teknik eshylemanların gittikccedile artan oumlnemlerinin demokralti bakımından taşıd~ı tehlikelerdir Teknik elemanların youmlshynetimde ağırlıklarının oumlnlenmesi ve demokratik değerlere işlerlik kazandırılması iccedilin kuvvetli halk desteğishyne sahip iktidarlar oumlnem arzeder Ancak bu yeterli değildir Ccediluumlnkuuml halk desteğine sahip iktidarlar da işlerini yaparken uzmanlardan yararlanacaklardır Dolayısıyla uzmanların iktidarı ve bulundukları organizasyonları etkilemeleri kaccedilınılmazdır Bu bakımdan en iyi yol halkın doğrudan karar mekanizmalarına sokulmasıdır Boumlylece sadece seccedilimler yoluyla değiL bizzat youmlnetim faaliyetlerine katılarak fikirleriyle hareketleriyle kendileri hakkında karar alan teknik elemanları etkileyebileceklerdir Yakın zamanlarda kamu youmlnetiminde yapılan reform programlarında vatandaşmiişterinin oumln planda tutulduğu goumlruumllmektedir Bkz Public Management Occasional Papers Putting Citizen First Portuguese Experience in Public Management Reform No13 OECD Paris 1996
90 Amme idaresi Dergisi
mektedirler Onlar iccedilin muumlşteri ya da tuumlketici ccedilıkarları ccedilocukccedila istekler olabilmektedir Ancak gerek kamu kesiminde gerekse oumlzel kesimde organizasyonlar muumlşterilerinin kim olduğunu ve tercihlerini nasıl yaptıklarını yeniden yorumlamaktadırlar Muumlşteri tercihleshyri değişmektedir oysa organizasyonlar hala eski kuralları uygrılamaktadırlar Toplam kalite youmlnetimi ve youmlnetimsel devrim uygulamaları sonucunda uzmanların roııeri de deshyğişmektedir Bu bakımdan karar alımında uzmanlığın roluuml de değişmektedir Organizasshyyonlarda uzmanların varlığını istiyoruz ama onların uygunsuz guumlccedil kazanmaları toplum ccedilıkarlarıyla doğrudan uyuşmamaktadır Dolayısıyla uzmanların aşırı guumlccedil kflzanma)arını oumlnleyen mekanizmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir
Organizasyonel değerlerle ilgili uumlccediluumlncuuml nokta dinamik ve sağlıklı organizasyonlara dushyyulan ihtiyaccediltır Şayet bir organizasyonunkendisi dinamik ve sağlıklı bir yapıda değilse kamu politikalarının uygulanmasında da az etkili bir araccedil olacaktır Bu bakımdan kamu organizasyonundaki youmlneticilerin yasama organından beklentileri yeni organizasyon lar oluşturulması değil mevcut organizasyonların duumlzeltilmesi ve ccedilalışanların uumlcret seviyeshylerinin artırılmasıdır
Kamu hizmetlerinde organizasyonel kapasitey artırmak iccedilin uygulanacak etik etkin ik ve verimlilik bakımından şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir
bull Accedilık iletişim yaratıcılık ve kendilerini işe adama bakımından gerekli duumlzenlemelerin yapılması
bull Kamu yararını kurumsal bir takım alışkanlıkların oumlnuumlne geccedilirmek
bull Etik davranışı geliştirecek ve birey ile organizasyonların yaptıkları işlerden sorumlu olabilecekleri proseduumlrleri kurmak
bull Liyakat ilkelerini geliştirmek (sonuccedilta kayırmacılık ve kapristen kaynaklanan uygulashymaların oumlnuumlne geccedililecektir)
bull Organizasyonel sorumluluğu geliştirerek kontrol ve denetim youmlntemlerini objektif olashyrak tespit etmek
bull Etiği benimseme yaygınlaştırma ve hatta periyodik bir dergi gibi yaşayan bir dokuumlman olarak yayımlama konusunda organizasyonları teşvik etmek
Profesyonel Değerler Tartışılacak son değer seti youmlnetsel karar alımında temel teşkil eden bir kaynak olarak profesyonel konulardır Profesyoneııik konusunda tek bir tanımlama yoktur Ancak proshyfesyonelliğin bir takım oumlzellikleri sıralanarak bir tanımlama yapılabilir Bunlar kendi niteliklerinin farkında olma teorik ve pratik bakımdan uumlst seviyede olma sosyal bir idcshyalin olması yeteneklerini geliştirebileceği formel bir organizasyonun bulunması ulusal bir akademiden mezun olma ve meslek etiği konularında duyarlı olmn şeklinde belirtilcshybilir Profesyoneller mesleki eğitim ve deneyim bakımından accedilık ve net fikirlere sahipshytirler ve bu niteliklerinin geliştirilmesi iccedilin daha uumlst seviyelerde eğitime youmlnelmektedirshyler Bilgi deneyim ve eğitim profesyonellik iccedilin en oumlnemli şartlardandır Bu nedenle etik değerlerin taşınması ve organizasyonlarda yaygınlaştırılması iccedilin en oumlnemli unsurlar arashy
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
88 Amme İdaresi Dergisi
liyetlerine ek bir takım sınırlamalar getirmektedir Bu bakımdan buumlrokratların da karar alımında oumlnemli etkileri vardır23 Ancak burada dikkat edilmesi gereken konu değerlerin konuşma oumlzguumlrluumlğuumlnden inanccedil oumlzguumlrluumlğuumlne ve hatta sivil itaatsizliğe kadar bir ccedilok alana yayılmasıdır Her ne kadar burada belirtilen politik seviyede bir değer ise de kamu youmlshyneticilerinin duyguları ccedilalıştıkları organizasyonlarda da geccedilerlidir Bu bakımdan bireysel kanaatler ve organizasyonel direktifler arasındaki suumlrtuumlşmelerin giderilmesi ve konsenshysuumlsuumln sağlanması ile bir takım problemler ortadan kaldırılacaktır Şayet bunlar sağlanshymaz ise birey daha uumlst seviyede muhalefeti seccedilecektir Boumlyle bir ortamda bulunan kamu goumlrevlilerinin muhalefetleri değişik goumlruumlnuumlmlerde ortaya ccedilıkmaktadır Bu davranışlar ashyrasında protesto veya muhtemelen yeni bir tayin arayışı protestoyu organizasyon dışına yayma oumlrguumlt politikasına accedilıkccedila karşı olma ve gizli muhalefet oumlrneğin basına bilgi sızshydırma sayılabilir24
Oumlzellikle uumlst seviyelerde goumlrev yapan kamu youmlneticilerinin muhalefeti hafife alınmamashylıdır Bu bakımdan gerek organizasyon gerekse bireyler değerlerin ccedilatışmasının bedelini oumldeyeceklerdir Bireyaccedilısından bunun maliyeti işini ve uumlnvanını kaybetme k olacaktır Organizasyon accedilısından ise işlerin başarısızlıkla sonuccedillanması ve halka pahalı ve nitelikshysiz hizmet sunma olacaktır Bireysel değerlerin kamu youmlnetimindeki goumlruumlnuumlşuuml bakımınshydan duumlruumlstluumlk son derece oumlnemlidir Duumlruumlstluumlk sonucunda konsensuumls oluşacak ve iletishyşimde daha yuumlksek standartlara ulaşılacak bu da kamu hizmetlerinin daha kaliteli verilshymesine katkı sağlayacaktır Politikacılar son yuumlzyılda pek ccedilok skandala karışmışlardır Bu skandallar kamuoyunu youmlneticiler iccedilin pek hoş duumlşuumlnmemeye itmektedir Bunları ortadan kaldırmak kamu youmlnetimine guumlveni tesis etmek ve kamu hizmetlerine guumlveni artırmak iccedilin dikkatli davranmak gerekir Bu bakımdan youmlnetim ve youmlneticiler şu ilkeleshyre dikkat etmek durumundadırlar
bull Duumlruumlstluumlğuuml ve esnekliği suumlrekli kılmak bireysel kazanccedil ve şoumlhret peşinde koşmaktan uzak durmak
bull Ccedilıkar kavgası ya da ccedilıkar ilişkilerine karşı koymak (nepotizm uygunsuz harici istihshydam kamu kaynaklarının koumltuuml kullanımı veya hediye kabul etme vb)
bull Halka astlara meslektaşlara ve amirIere saygılı davranma
bull Kendi hataları iccedilin sorumluluğu uumlstlenme
bull Resmi goumlrevini partizanca duygulardan arınmış olarak yapma
Organizasyonel Değerler
Youmlnetimsel karar alımında ve takdir yetkisinin kullanılmasında temel alınan uumlccediluumlncuuml deshyğer seti olarak organizasyonel ilkelere bakmak gerekmektedir Ancak uumlzerinde asıl dushyrulması gereken konu diğer değer setleri ile organizasyonel değerler arasında bir ccedilatışshy
21 Namık Kemal Oumlztuumlrk Siyasal Kararların Alınmasında Teknokratların Etkisi Yayımlanmamış Doktora Tezi İzmir 1994 s66
24 Dennis Thompson The Possibility of Administrative Ethics Public Administration Review vol 45 (SeptemberOctober) s 555-56 ı
89 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
ma var ise (hukuki bireysel başarı ve kamu ccedilıkarı arasında) bunların karar alımında nashysıl bir rol oynayacagıdır
J Bu deger setlerini birbiriyle dengelemenin oumlnemi oumlzellikle organizasyonel degerlerin buumltuumln diger degerlerin oumlnuumlne geccediltiği ekstrem durumlarda accedilıkccedila ortaya ccedilıkar Bu durum genellikle buumlropatoloji olarak adlandırılır Birccedilok totaliter devlette youmlneticiler halka hizmetten ccedilok youmlnetimsel devletin amaccedilları iccedilin vardırlar Ancak boumlylesine ağırlıklı olshymazsa bile diger devletlerde de bu durum hissedilmektedir Bu konularda ccedilok sayıda ccedilashylışması olan Gerald Caiden buumlropatoloji sistemlere girdiğinde problem organizasyonu oluşturan bireylerin hatalarından kaynaklanmaz aksine organizasyonun sistematik hatashyları bireyleri yolsuzluklardan dolayı succedillu goumlsterir2 demektedir Benzer bir yaklaşım Oruckerda da vardır Orueker bir organizasyon kendi ccedilıkarları ile diğer ccedilıkarları denshygelediği zaman rasyonelolacaktır demektedir Bu aynı zamanda kamu yararını da uumlst seviyelere taşıyacak ve organizasyonel ccedilıkarla kamu ccedilıkarı birlikte gerccedilekleşecektir26
Burada uumlccedil temel organizasyonel değer uumlzerinde durulacaktır Bunlar verimlilik uzmanshylık ve organizasyonel dinamizmdir Oumlzel sektoumlr organizasyonlarında verimlilik kavramı oumlrneğin etkinlik ve yeterlik buumlyuumlk itibar goumlrmektedir Organizasyonların varlık nedeni hizmet veya mal uumlretmektir ve devlet organizasyonları da bu kuraldan muaf değildir Ancak verimlilik ve etkinlik kamu sektoumlruumlnde oumlzel sektoumlr kadar oumln planda değildir Oumlrshyneğin geniş kapsamlı ve yaygın başvuru suumlreci ile buumlrokrasinin hantal yapısı kamu sekshytoumlruumlnuuml karekterize etmektedir
İkinci olarak organizasyonlar iccedilin goumlz oumlnuumlnde tutulan değer uzmanlıktır Uzmanlık ek bir takdir alanı oluşturma eğilimindedir Oumlzellikle teknik seviyelerde bu durum geccedilerlishydir Oumlrneğin kamu sağlığının korunması askeri guumlvenlik ve diğer uzmanlık alanları tashymamen uzmanlara terkedilmeye başlandı Uzmanlık karar alımında daha sağlıklı bilgileshyre ulaşılmasında yardımcı olmaktadır Dolayısıyla kamu sektoumlruumlnde uzmanlar tercihlershyden en iyisini seccedilmek fayda-maliyet analizlerini yapmak ve bunların gelecekteki etkileshyrini tahmin etmek gibi işlevlerinden dolayı anlamlı bir guumlce sahiptirler Bir de karar alma guumlcuuml verilirse zaten fazla olan guumlccedilleri iyice artmaktadır27 Kararların hepsinde bir takım değerlerin etkisi vardır Değerden arınmış bir karar soumlz konusu değildir Bu durum tekshynik kararlar iccedilin de geccedilerlidir Bu bakımdan uzmanlık guumlcuuml etik bir tartışmada kuumlccediluumlmshysenecek bir konu değildir Teknik uzmanlar kolayca en iyi biz biliriz tuzağına duumlşshy
2S Gerald E Caiden What Really Is Publk MaIadministraıion Public Admİnistration Review J991 vol 51 (Novemberl December) s490
26 Peter Druck~r What is Business Ethics Public Intcrest no 63 Spring t8-36 27 Teknokratlar konusunda yapılan ccedilalışmalar oldukccedila fazladır Buumltuumln bu ccedilalışmalarda ortak nokta teknik eshylemanların gittikccedile artan oumlnemlerinin demokralti bakımından taşıd~ı tehlikelerdir Teknik elemanların youmlshynetimde ağırlıklarının oumlnlenmesi ve demokratik değerlere işlerlik kazandırılması iccedilin kuvvetli halk desteğishyne sahip iktidarlar oumlnem arzeder Ancak bu yeterli değildir Ccediluumlnkuuml halk desteğine sahip iktidarlar da işlerini yaparken uzmanlardan yararlanacaklardır Dolayısıyla uzmanların iktidarı ve bulundukları organizasyonları etkilemeleri kaccedilınılmazdır Bu bakımdan en iyi yol halkın doğrudan karar mekanizmalarına sokulmasıdır Boumlylece sadece seccedilimler yoluyla değiL bizzat youmlnetim faaliyetlerine katılarak fikirleriyle hareketleriyle kendileri hakkında karar alan teknik elemanları etkileyebileceklerdir Yakın zamanlarda kamu youmlnetiminde yapılan reform programlarında vatandaşmiişterinin oumln planda tutulduğu goumlruumllmektedir Bkz Public Management Occasional Papers Putting Citizen First Portuguese Experience in Public Management Reform No13 OECD Paris 1996
90 Amme idaresi Dergisi
mektedirler Onlar iccedilin muumlşteri ya da tuumlketici ccedilıkarları ccedilocukccedila istekler olabilmektedir Ancak gerek kamu kesiminde gerekse oumlzel kesimde organizasyonlar muumlşterilerinin kim olduğunu ve tercihlerini nasıl yaptıklarını yeniden yorumlamaktadırlar Muumlşteri tercihleshyri değişmektedir oysa organizasyonlar hala eski kuralları uygrılamaktadırlar Toplam kalite youmlnetimi ve youmlnetimsel devrim uygulamaları sonucunda uzmanların roııeri de deshyğişmektedir Bu bakımdan karar alımında uzmanlığın roluuml de değişmektedir Organizasshyyonlarda uzmanların varlığını istiyoruz ama onların uygunsuz guumlccedil kazanmaları toplum ccedilıkarlarıyla doğrudan uyuşmamaktadır Dolayısıyla uzmanların aşırı guumlccedil kflzanma)arını oumlnleyen mekanizmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir
Organizasyonel değerlerle ilgili uumlccediluumlncuuml nokta dinamik ve sağlıklı organizasyonlara dushyyulan ihtiyaccediltır Şayet bir organizasyonunkendisi dinamik ve sağlıklı bir yapıda değilse kamu politikalarının uygulanmasında da az etkili bir araccedil olacaktır Bu bakımdan kamu organizasyonundaki youmlneticilerin yasama organından beklentileri yeni organizasyon lar oluşturulması değil mevcut organizasyonların duumlzeltilmesi ve ccedilalışanların uumlcret seviyeshylerinin artırılmasıdır
Kamu hizmetlerinde organizasyonel kapasitey artırmak iccedilin uygulanacak etik etkin ik ve verimlilik bakımından şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir
bull Accedilık iletişim yaratıcılık ve kendilerini işe adama bakımından gerekli duumlzenlemelerin yapılması
bull Kamu yararını kurumsal bir takım alışkanlıkların oumlnuumlne geccedilirmek
bull Etik davranışı geliştirecek ve birey ile organizasyonların yaptıkları işlerden sorumlu olabilecekleri proseduumlrleri kurmak
bull Liyakat ilkelerini geliştirmek (sonuccedilta kayırmacılık ve kapristen kaynaklanan uygulashymaların oumlnuumlne geccedililecektir)
bull Organizasyonel sorumluluğu geliştirerek kontrol ve denetim youmlntemlerini objektif olashyrak tespit etmek
bull Etiği benimseme yaygınlaştırma ve hatta periyodik bir dergi gibi yaşayan bir dokuumlman olarak yayımlama konusunda organizasyonları teşvik etmek
Profesyonel Değerler Tartışılacak son değer seti youmlnetsel karar alımında temel teşkil eden bir kaynak olarak profesyonel konulardır Profesyoneııik konusunda tek bir tanımlama yoktur Ancak proshyfesyonelliğin bir takım oumlzellikleri sıralanarak bir tanımlama yapılabilir Bunlar kendi niteliklerinin farkında olma teorik ve pratik bakımdan uumlst seviyede olma sosyal bir idcshyalin olması yeteneklerini geliştirebileceği formel bir organizasyonun bulunması ulusal bir akademiden mezun olma ve meslek etiği konularında duyarlı olmn şeklinde belirtilcshybilir Profesyoneller mesleki eğitim ve deneyim bakımından accedilık ve net fikirlere sahipshytirler ve bu niteliklerinin geliştirilmesi iccedilin daha uumlst seviyelerde eğitime youmlnelmektedirshyler Bilgi deneyim ve eğitim profesyonellik iccedilin en oumlnemli şartlardandır Bu nedenle etik değerlerin taşınması ve organizasyonlarda yaygınlaştırılması iccedilin en oumlnemli unsurlar arashy
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
89 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
ma var ise (hukuki bireysel başarı ve kamu ccedilıkarı arasında) bunların karar alımında nashysıl bir rol oynayacagıdır
J Bu deger setlerini birbiriyle dengelemenin oumlnemi oumlzellikle organizasyonel degerlerin buumltuumln diger degerlerin oumlnuumlne geccediltiği ekstrem durumlarda accedilıkccedila ortaya ccedilıkar Bu durum genellikle buumlropatoloji olarak adlandırılır Birccedilok totaliter devlette youmlneticiler halka hizmetten ccedilok youmlnetimsel devletin amaccedilları iccedilin vardırlar Ancak boumlylesine ağırlıklı olshymazsa bile diger devletlerde de bu durum hissedilmektedir Bu konularda ccedilok sayıda ccedilashylışması olan Gerald Caiden buumlropatoloji sistemlere girdiğinde problem organizasyonu oluşturan bireylerin hatalarından kaynaklanmaz aksine organizasyonun sistematik hatashyları bireyleri yolsuzluklardan dolayı succedillu goumlsterir2 demektedir Benzer bir yaklaşım Oruckerda da vardır Orueker bir organizasyon kendi ccedilıkarları ile diğer ccedilıkarları denshygelediği zaman rasyonelolacaktır demektedir Bu aynı zamanda kamu yararını da uumlst seviyelere taşıyacak ve organizasyonel ccedilıkarla kamu ccedilıkarı birlikte gerccedilekleşecektir26
Burada uumlccedil temel organizasyonel değer uumlzerinde durulacaktır Bunlar verimlilik uzmanshylık ve organizasyonel dinamizmdir Oumlzel sektoumlr organizasyonlarında verimlilik kavramı oumlrneğin etkinlik ve yeterlik buumlyuumlk itibar goumlrmektedir Organizasyonların varlık nedeni hizmet veya mal uumlretmektir ve devlet organizasyonları da bu kuraldan muaf değildir Ancak verimlilik ve etkinlik kamu sektoumlruumlnde oumlzel sektoumlr kadar oumln planda değildir Oumlrshyneğin geniş kapsamlı ve yaygın başvuru suumlreci ile buumlrokrasinin hantal yapısı kamu sekshytoumlruumlnuuml karekterize etmektedir
İkinci olarak organizasyonlar iccedilin goumlz oumlnuumlnde tutulan değer uzmanlıktır Uzmanlık ek bir takdir alanı oluşturma eğilimindedir Oumlzellikle teknik seviyelerde bu durum geccedilerlishydir Oumlrneğin kamu sağlığının korunması askeri guumlvenlik ve diğer uzmanlık alanları tashymamen uzmanlara terkedilmeye başlandı Uzmanlık karar alımında daha sağlıklı bilgileshyre ulaşılmasında yardımcı olmaktadır Dolayısıyla kamu sektoumlruumlnde uzmanlar tercihlershyden en iyisini seccedilmek fayda-maliyet analizlerini yapmak ve bunların gelecekteki etkileshyrini tahmin etmek gibi işlevlerinden dolayı anlamlı bir guumlce sahiptirler Bir de karar alma guumlcuuml verilirse zaten fazla olan guumlccedilleri iyice artmaktadır27 Kararların hepsinde bir takım değerlerin etkisi vardır Değerden arınmış bir karar soumlz konusu değildir Bu durum tekshynik kararlar iccedilin de geccedilerlidir Bu bakımdan uzmanlık guumlcuuml etik bir tartışmada kuumlccediluumlmshysenecek bir konu değildir Teknik uzmanlar kolayca en iyi biz biliriz tuzağına duumlşshy
2S Gerald E Caiden What Really Is Publk MaIadministraıion Public Admİnistration Review J991 vol 51 (Novemberl December) s490
26 Peter Druck~r What is Business Ethics Public Intcrest no 63 Spring t8-36 27 Teknokratlar konusunda yapılan ccedilalışmalar oldukccedila fazladır Buumltuumln bu ccedilalışmalarda ortak nokta teknik eshylemanların gittikccedile artan oumlnemlerinin demokralti bakımından taşıd~ı tehlikelerdir Teknik elemanların youmlshynetimde ağırlıklarının oumlnlenmesi ve demokratik değerlere işlerlik kazandırılması iccedilin kuvvetli halk desteğishyne sahip iktidarlar oumlnem arzeder Ancak bu yeterli değildir Ccediluumlnkuuml halk desteğine sahip iktidarlar da işlerini yaparken uzmanlardan yararlanacaklardır Dolayısıyla uzmanların iktidarı ve bulundukları organizasyonları etkilemeleri kaccedilınılmazdır Bu bakımdan en iyi yol halkın doğrudan karar mekanizmalarına sokulmasıdır Boumlylece sadece seccedilimler yoluyla değiL bizzat youmlnetim faaliyetlerine katılarak fikirleriyle hareketleriyle kendileri hakkında karar alan teknik elemanları etkileyebileceklerdir Yakın zamanlarda kamu youmlnetiminde yapılan reform programlarında vatandaşmiişterinin oumln planda tutulduğu goumlruumllmektedir Bkz Public Management Occasional Papers Putting Citizen First Portuguese Experience in Public Management Reform No13 OECD Paris 1996
90 Amme idaresi Dergisi
mektedirler Onlar iccedilin muumlşteri ya da tuumlketici ccedilıkarları ccedilocukccedila istekler olabilmektedir Ancak gerek kamu kesiminde gerekse oumlzel kesimde organizasyonlar muumlşterilerinin kim olduğunu ve tercihlerini nasıl yaptıklarını yeniden yorumlamaktadırlar Muumlşteri tercihleshyri değişmektedir oysa organizasyonlar hala eski kuralları uygrılamaktadırlar Toplam kalite youmlnetimi ve youmlnetimsel devrim uygulamaları sonucunda uzmanların roııeri de deshyğişmektedir Bu bakımdan karar alımında uzmanlığın roluuml de değişmektedir Organizasshyyonlarda uzmanların varlığını istiyoruz ama onların uygunsuz guumlccedil kazanmaları toplum ccedilıkarlarıyla doğrudan uyuşmamaktadır Dolayısıyla uzmanların aşırı guumlccedil kflzanma)arını oumlnleyen mekanizmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir
Organizasyonel değerlerle ilgili uumlccediluumlncuuml nokta dinamik ve sağlıklı organizasyonlara dushyyulan ihtiyaccediltır Şayet bir organizasyonunkendisi dinamik ve sağlıklı bir yapıda değilse kamu politikalarının uygulanmasında da az etkili bir araccedil olacaktır Bu bakımdan kamu organizasyonundaki youmlneticilerin yasama organından beklentileri yeni organizasyon lar oluşturulması değil mevcut organizasyonların duumlzeltilmesi ve ccedilalışanların uumlcret seviyeshylerinin artırılmasıdır
Kamu hizmetlerinde organizasyonel kapasitey artırmak iccedilin uygulanacak etik etkin ik ve verimlilik bakımından şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir
bull Accedilık iletişim yaratıcılık ve kendilerini işe adama bakımından gerekli duumlzenlemelerin yapılması
bull Kamu yararını kurumsal bir takım alışkanlıkların oumlnuumlne geccedilirmek
bull Etik davranışı geliştirecek ve birey ile organizasyonların yaptıkları işlerden sorumlu olabilecekleri proseduumlrleri kurmak
bull Liyakat ilkelerini geliştirmek (sonuccedilta kayırmacılık ve kapristen kaynaklanan uygulashymaların oumlnuumlne geccedililecektir)
bull Organizasyonel sorumluluğu geliştirerek kontrol ve denetim youmlntemlerini objektif olashyrak tespit etmek
bull Etiği benimseme yaygınlaştırma ve hatta periyodik bir dergi gibi yaşayan bir dokuumlman olarak yayımlama konusunda organizasyonları teşvik etmek
Profesyonel Değerler Tartışılacak son değer seti youmlnetsel karar alımında temel teşkil eden bir kaynak olarak profesyonel konulardır Profesyoneııik konusunda tek bir tanımlama yoktur Ancak proshyfesyonelliğin bir takım oumlzellikleri sıralanarak bir tanımlama yapılabilir Bunlar kendi niteliklerinin farkında olma teorik ve pratik bakımdan uumlst seviyede olma sosyal bir idcshyalin olması yeteneklerini geliştirebileceği formel bir organizasyonun bulunması ulusal bir akademiden mezun olma ve meslek etiği konularında duyarlı olmn şeklinde belirtilcshybilir Profesyoneller mesleki eğitim ve deneyim bakımından accedilık ve net fikirlere sahipshytirler ve bu niteliklerinin geliştirilmesi iccedilin daha uumlst seviyelerde eğitime youmlnelmektedirshyler Bilgi deneyim ve eğitim profesyonellik iccedilin en oumlnemli şartlardandır Bu nedenle etik değerlerin taşınması ve organizasyonlarda yaygınlaştırılması iccedilin en oumlnemli unsurlar arashy
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
90 Amme idaresi Dergisi
mektedirler Onlar iccedilin muumlşteri ya da tuumlketici ccedilıkarları ccedilocukccedila istekler olabilmektedir Ancak gerek kamu kesiminde gerekse oumlzel kesimde organizasyonlar muumlşterilerinin kim olduğunu ve tercihlerini nasıl yaptıklarını yeniden yorumlamaktadırlar Muumlşteri tercihleshyri değişmektedir oysa organizasyonlar hala eski kuralları uygrılamaktadırlar Toplam kalite youmlnetimi ve youmlnetimsel devrim uygulamaları sonucunda uzmanların roııeri de deshyğişmektedir Bu bakımdan karar alımında uzmanlığın roluuml de değişmektedir Organizasshyyonlarda uzmanların varlığını istiyoruz ama onların uygunsuz guumlccedil kazanmaları toplum ccedilıkarlarıyla doğrudan uyuşmamaktadır Dolayısıyla uzmanların aşırı guumlccedil kflzanma)arını oumlnleyen mekanizmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir
Organizasyonel değerlerle ilgili uumlccediluumlncuuml nokta dinamik ve sağlıklı organizasyonlara dushyyulan ihtiyaccediltır Şayet bir organizasyonunkendisi dinamik ve sağlıklı bir yapıda değilse kamu politikalarının uygulanmasında da az etkili bir araccedil olacaktır Bu bakımdan kamu organizasyonundaki youmlneticilerin yasama organından beklentileri yeni organizasyon lar oluşturulması değil mevcut organizasyonların duumlzeltilmesi ve ccedilalışanların uumlcret seviyeshylerinin artırılmasıdır
Kamu hizmetlerinde organizasyonel kapasitey artırmak iccedilin uygulanacak etik etkin ik ve verimlilik bakımından şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir
bull Accedilık iletişim yaratıcılık ve kendilerini işe adama bakımından gerekli duumlzenlemelerin yapılması
bull Kamu yararını kurumsal bir takım alışkanlıkların oumlnuumlne geccedilirmek
bull Etik davranışı geliştirecek ve birey ile organizasyonların yaptıkları işlerden sorumlu olabilecekleri proseduumlrleri kurmak
bull Liyakat ilkelerini geliştirmek (sonuccedilta kayırmacılık ve kapristen kaynaklanan uygulashymaların oumlnuumlne geccedililecektir)
bull Organizasyonel sorumluluğu geliştirerek kontrol ve denetim youmlntemlerini objektif olashyrak tespit etmek
bull Etiği benimseme yaygınlaştırma ve hatta periyodik bir dergi gibi yaşayan bir dokuumlman olarak yayımlama konusunda organizasyonları teşvik etmek
Profesyonel Değerler Tartışılacak son değer seti youmlnetsel karar alımında temel teşkil eden bir kaynak olarak profesyonel konulardır Profesyoneııik konusunda tek bir tanımlama yoktur Ancak proshyfesyonelliğin bir takım oumlzellikleri sıralanarak bir tanımlama yapılabilir Bunlar kendi niteliklerinin farkında olma teorik ve pratik bakımdan uumlst seviyede olma sosyal bir idcshyalin olması yeteneklerini geliştirebileceği formel bir organizasyonun bulunması ulusal bir akademiden mezun olma ve meslek etiği konularında duyarlı olmn şeklinde belirtilcshybilir Profesyoneller mesleki eğitim ve deneyim bakımından accedilık ve net fikirlere sahipshytirler ve bu niteliklerinin geliştirilmesi iccedilin daha uumlst seviyelerde eğitime youmlnelmektedirshyler Bilgi deneyim ve eğitim profesyonellik iccedilin en oumlnemli şartlardandır Bu nedenle etik değerlerin taşınması ve organizasyonlarda yaygınlaştırılması iccedilin en oumlnemli unsurlar arashy
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
91 Kamu Youmlneticilerinin Kararlarında Etik Değerler
sındadırlar Organizasyonlarda etik değerleri geliştirmek ve profesyonelliği yaygınlaşshytırmak iccedilin aşağıdaki kuralların uygulanması oumlnem arz eder
bull Ortaya ccedilıkan sorunlarda sorumluluğu uumlstlenmek ve bunu bireysel bir goumlrevolarak kashyi
bul etmek
bull Profesyonel nitelikleri yuumlkseltmel( iccedilin destek olmak ve ccedilalışanları cesaretlendirmek
bull Diğer profesyonelleri kariyerleri boyunca mesleki oumlrguumltlere girmeleri konusunda desshyteklemek
bull Kamu youmlnetimi oumlğrencilerinin teori ye pratiğini g~liştirmek iccedilin kamu hizmeti birimleshyriyle işbirliği yapmak
Sonuccedil Yerine Yapılan ccedilalışmalar goumlstermektedir ki genelolarak halkın buumlyuumlk bir kesimi kamu youmlnetishycilerİnin kamu yararı iccedilin ccedilalışmadıklarına inandıklarını ortaya koymaktadır Bu bakımshydan kamu hizmetinde ccedilalışanların halkın goumlzuumlnde goumlruumlnuumlmuuml ya iktidar hırsı iccedilindeki poshylitikacılar şeklindedir veya kendi ccedilıkarı peşinde koşan buumlrokratlar şeklindedir 211 Bu bashykımdan bir ccedilok goumlzlemci gerek siyasetccedililerin tavırları gerekse genelde kamu youmlnetiminin koumltuuml işleyişini kamu youmlnetiminde etik kriz olarak adlandırmaktadırlar 29 Siyasi bir ccedilok skandalın ortaya ccedilıkması kamu youmlneticilerine ve genelde kamu hizmetine olan guumlveni tlshy
zaltmakla birlikte bu hizmetlerin niteliği gereği devlet tarafından yapıtınası zorunluluğu bu konuda bir takım oumlnlemlerin alınmasını gerektirmektedir Bu oumlnlemlerin başında youmlshyneticilerin sahip oldukları değerlerin geliştirilmesİ ve youmlnetsel ilkelerle uyumlulaştırılshyması gelmektedir Oumlzellikle karar alma konumunda bulunan youmlneticilerin aldıkları kashyrarlar bir ccedilok fenomen tarafından etkilenmektedirler Bunlar mesleki değerler olabileceshyği gibi uzmanlık bireysel ccedilıkar kamu yararı veya diğer değer setleri olabil ir
Bu değerlerin karar alımında objektifkriterlerin oumlnuumlne geccedilmesi her şeyden oumlnce youmlnetim etiğine aykırıdır Ccediluumlnkuuml kendi değerlerini empoze etmeyi duumlşuumlnen bir youmlnetici diğer ccedilashylışanların değerlerini hiccedile saymaktadır Bu bakımdan duumlruumlstluumlk daha baştan zedelenmiş demektir Duumlruumlstluumlğuumln olmadığı bir organizasyonda kamu yararı kamu hizmeti vb gibi değerler ikinci planda kalacaktır Hatta tarafsızlık eşitlik yardımseverlik sorumluluk uumlstlenme bilinci gibi ilkelerin hiccedil bir anlamı olmayacaktır
Kamu youmlnetimi ve kamu politikası kavramlarının gerccedilek anlamları unutulmuş gibidir Burada asıl vurgulanması gereken youmlnetim veya politikadan ziyade kamu kavramıshydır Oysa genelde youmlnetim uumlzerinde durulmaktadır Youmlneticilerin uzmanlıkları professhyyoneIliklerf liyakatleri elbette oumlnemlidir ama kamu youmlnetimi bakımından asıl oumlnemli oshylan halkın karar alımı mekanizmaları na sokulmasının sağlanmasıdır Gittikccedile buumlrokrashy
2X Herberı Kaufıııan Fear of Bureaucmcy A Rnging Pandenıİc Puhlic Administration (cicw Jaııııary Febnıarv 19X i
2 Bkz H~nry Cİsncros John Pan Reinvigorating Democratic YaluesChalknge and Necessity Public M~magcmcnt Fcbruary ı 991 RussclNewıııan The P~lradox of Mass Politics Camhridge 19x6 Harvard Uni Press
311 Curtis Yenıris Contemporary Issues in American Publk Adminıstraııon Educatinn Thc Search for aıı Educariona Focus Puhlic Administration Rcvicw 1991 January Febnıary s i ı
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
92 Amme İdaresi Dergisi
tikleşen bir duumlnyada kamu youmlneticileri huumlkuumlmetteki bozulmalarJ azaltmak demokratik vatandaşlığı geliştirmek durumundadırlar Accedilıkccedila soumlylemek gerekirse kamu youmlnetiminshydeki bu etik kriz varlığını suumlrduumlrmektedir Teknokratik karar alımından demokratik karar alımına bir kayma olmadan bu sorun varlığını suumlrduumlrecektir
Bireysel etik uumlzerinde odaklaşma etiğin toplumsal anlamını gizlemektedir Oysa kamu youmlnetimi etiği asıl toplumsal iccedileriği bakımından algılanmalıdır Ancak belirtmek gerekir ki burada kastedilen evrensel nitelikli etik standartlarının belirlenmesi değildir Etik standartlarının dayandığı inanccedillar ve değerler toplumdan topluma farklılıklar goumlsterirler Dolayısıyla buumltuumln kamu youmlneticileri iccedilin geccedilerli evrensel etik standartlar belirlemek pek anlamlı değildir Burada oumlnemli olan kamu youmlneticilerinin h~l(ın youmlnetime katılması iccedilin ccedilaba sarfetmesidir Kamu politikalarının tesbitinde halkın goumlruumlşlerinin alınması rasyonel politika yapımı iccedilin son derece oumlnemli bir veri kaynağı oluşturur Katılımı artırmak iccedilin kamu youmlneticileri demokratik sivil kuruluşların gelişmesine katkı sağlamalıdırlar Bu sishyvil kurumlar yoluyla halk kararlar hakkında bilgi sahibi olacak fikirlerini ortaya koyashycak ve kararları etkileyebilme şansına sahip olabilecektir Bu tuumlrden kurumlar kamu yashyrannın gelişmesine katkıda bulunurken aynı zamanda youmlneticilerin ve kamu goumlrevlilerishynin etiğe uygun hareket etmelerine de neden olacaktır Ccediluumlnkuuml demokrasinin ruhu ethosu halkm katılımıdır
Aslma bakılacak olursa oldukccedila az sayıda youmlnetici kurallara aykırı kamu ccedilıkarmın ashyleyhine kendi organizasyonlarına zarar veren profesyonel noıınlara karşı veya tamamen kendi ccedilıkarmı oumln plana alan bir davranış sergilerler Bir ccedilok huumlkuumlmet skandalı olmakla birlikte youmlneticilerin ahlak dışı hareketleri en oumlnemli problem değildir Bir ccedilok youmlnetici kanunlarm kapalılığmı gidermek ccedilıkar gruplarmm rekabetini dengelemek organizasyonel bencillikten ayrılmak profesyonel standartları yuumlkseltmek oumlzel ccedilıkarları terk etmek konumunda bulunabilirler Youmlnetimsel ahlaki tercihlerde rutin işler veya ashymaccedillar itaat veya girişim dar ccedilıkarlar veya kamu ccedilıkarı gibi değerlerin rekabeti soumlz koshynusudur Youmlneticilerin kararları basitccedile ahlaki olup olmamasma goumlre değerlendiriıemez Fakat karar alımı suumlrecinde buumltuumln meşru değerler aralarında rekabet olsa bile goumlz oumlshynuumlnde bulundurulmalıdır
