Upload
others
View
15
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
KANCALI DOKUMA TEZGAcircHLARINDA ATKI
TELEFİNİN AZALTILMASI
Ferit DEMİR
Yuumlksek Lisans Tezi
Tekstil Muumlhendisliği Anabilim Dalı
Danışman Prof Dr HZiya OumlZEK
2014
TC
NAMIK KEMAL UumlNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTUumlSUuml
YUumlKSEK LİSANS TEZİ
KANCALI DOKUMA TEZGAcircHLARINDA ATKI TELEFİNİN AZALTILMASI
Ferit DEMİR
TEKSTİL MUumlHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
DANIŞMAN Prof Dr HZiya OumlZER
TEKİRDAĞ-2014
Her hakkı saklıdır
Prof Dr HZiya OumlZEK danışmanlığında Ferit DEMİR tarafından hazırlanan ldquoKancalı Dokuma
Tezgacirchlarında Atkı Telefinin Azaltılmasırdquo isimli bu ccedilalışma aşağıdaki juumlri tarafından Tekstil
Muumlhendisliği Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisans tezi olarak oy birliği ile kabul edilmiştir
Juri Başkanı Prof Dr H Ziya OumlZEK İmza
Uumlye Doccedil Dr Pelin GUumlRKAN UumlNAL İmza
Uumlye Yrd Doccedil Dr Aytaccedil MORALAR İmza
Fen Bilimleri Enstituumlsuuml Youmlnetim Kurulu adına
Prof Dr Fatih KONUKCU
Enstituuml Muumlduumlruuml
i
OumlZET
Yuumlksek Lisans Tezi
KANCALI DOKUMA TEZGAcircHLARINDA ATKI TELEFİNİN AZALTILMASI
Ferit DEMİR
Namık Kemal Uumlniversitesi
Fen Bilimleri Enstituumlsuuml
Tekstil Muumlhendisliği Anabilim Dalı
Danışman Prof Dr HZiya OumlZEK
Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Telefinin Azaltılması Projesi mekiksiz dokuma
makinelerinin atkı telefini azaltmaya youmlnelik bir ccedilalışmadır Dokuma işletmesinde bulunan farklı
oumlzellikteki kancalı dokuma tezgahlarında mevcut atkı telefi miktarları bu tez kapsamında ayrıntılı olarak
incelenmiş ve optimizasyon ccedilalışmaları yapılmıştır Yuumlksek hızlı kamera ile atkı atma prosesi
goumlruumlntuumllenmiştir Yuumlksek hızlarda atkı uumlzerine gelen gerilim kuvvet ve etkiler incelenmiştir
Optimizasyon ve standardizasyon ccedilalışmaları sonrasında atkı atım sisteminde uygun olarak ccedilalışacak bir
aparat tasarımı yapılmıştır Tasarlanan bu aparat uygun bir tezgacirchta denenmiş ve atkı telefinin durumu
kumaş ve tezgacirch performansı incelenmiştir Yapılan ccedilalışmalar aynı zamanda dokuma işletmesinde
bulunan hava jetli tezgacirchlara da uyarlanmıştır Yapılan araştırma ve analizler sonucunda elde edilen
bilgiler ışığında hava jetli tezgacirchlardaki telef miktarı da oumlnemli oumllccediluumlde azaltılmıştır Bu ccedilalışma alanında
ilk defa yapılan ccedilalışmalardan biri olmuştur Bu kapsamda geliştirilen standart ve aparatlar
sektoumlrde buumlyuumlk bir avantaj sağlayacaktır
Anahtar kelimeler Atkı Telefi Dokuma Kenar Yapıları Kancalı Dokuma Tezgacirchları
Kenar Telefleri
2014 118 Sayfa
ii
ABSTRACT
MSc Thesis
REDUCING THE LENGTH OF THE WEFT WASTE ON RAPIERWEAVING LOOMS
Ferit DEMİR
Namık Kemal University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Textile Engineering
Supervisor Prof Dr HZiya OumlZEK
The main purpose of this thesis is to develop methods and procedures in order to reduce weft
yarn waste primarily on rapier weaving looms and as a result to obtain important advantages in terms of
operational cost and sustainability of natural resources Design and development of a new apparatus that
ensures reducing the length of weft waste to minimum levels in comparison with the current situation on
rapier weaving looms are also aimed at this study Reducing the dependence to human for setting
adjustments of the weaving loom that affects the length of weft waste is one of the driving reasons of this
project Due to the nature of weaving process weft waste generally occurs during weaving process The
problem of weft waste came out after using shuttleless weaving looms as alternative to shuttle looms In
the present day weft waste is a serious problem for rapier weaving looms and the weft waste proportion
increases up to 10 at rapier weaving looms working at 150-160 cm width It is difficult to endure these
losses especially for expensive weft yarns As much high weft waste amount cannot be tolerated in terms
of both economic and sustainability points of views Substantial resources should be prevented from
reckless usage to reduce waste proportion This is already one of the major aims of YUNSA to increase
iii
competitiveness and also to save natural resources for sustainability Woolen weaving sector keeps its
significance in Turkey and in the World and request for woolen fabric because of its becoming nature and
useful permanently increases While wool is valuable like this throwing of some wool as a waste during
production increases production cost of woolen fabric producer and as a result reduces competitive power
at woolen fabric sector against countries which production cost is low The wool waste generated during
weaving process composes high portion of the total waste
Project will be the one of the first committed to solve weft waste problem for shutleless weaving looms in
industrial scope and will be performed within an industry supported academic work Currently the weft
waste length on gripper weaving looms exist at YUNSA at different features (brand structure type year
side type machine width etc) will be inspected and an optimization processes will be performed Weft
transfer system will be recorded by high fast camera and will be analyzed by image processing software
According to data and findings collected a new apparatus will be designed to reduce weft waste and will
work at the side of fabric Produced samples will examine and applicability of them will be tested within
draft Project has a potential to ensure incomes and competitive edge at first for YUNSA and for all
weaving sector It will pioneer about the amount of weft wastes especially for gripper weaving looms The
proportion of weft waste could be reduced from 10 to 1-2 level Important ldquoknow-howrdquo will be
obtained in this field and it will secured by patent and it will be possible to present it to all weaving sector
As a result the production waste of all natural or synthetic weft yarn used in weaving sector will be
reduced and will contribute for cleaner and sustainable production economy It will also contribute of our
country to competitive edge at textile sector and also cost advantage with technological experience will
be gained
Keywords Weft Waste Selvedge Waste Rapier Weaving Loom Fabric Selvedge
Selvedge Forming Device Apparatus for Reducing Weft Waste
2014 118 Pages
iv
OumlNSOumlZ
Uzun soluklu bir ccedilalışmayı başarılı bir şekilde bitirmenin gurur ve heyecanı iccedilindeyim
SANTEZ olarak kabul edilen yuumlksek lisans tezim hem alanında literatuumlr konusu bakımından
ilkler arasında olması hem de YUumlNSA dokuma işletmesinde ilk olarak yapılan kapsamlı bir
araştırma ve AR-GE konusu olması bizim iccedilin ayrı bir gurur kaynağı olmuştur Bu ccedilalışmam
suumlresince her tuumlrluuml yardım ve fedakacircrlığı sağlayan bilgi tecruumlbe ve guumller yuumlzuuml ile ccedilalışmama ışık
tutan hiccedilbir zaman bitmek tuumlkenmek bilmeyen pozitif enerjisi ile suumlrekli motivasyon kaynağım
olan ayrıca ccedilalışma suumlresince kendimi geliştirmeme youmlnelik de birkaccedil adım ileride olmamı
sağlayan ve de en oumlnemlisi insan ve oumlğrenci halinden anlayan oumlzel ve profesyonel hayatımda
oumlrnek aldığım ccedilalışmamın youmlneticisi ccedilok değerli Sayın Hocam Prof Dr H Ziya OumlZEKrsquoe ccedilok
teşekkuumlr eder minnettarlığımı sunarım Kendisine ve ailesine oumlzel ve profesyonel hayatta başarılı
mutlu ve sağlık dolu guumlnler geccedilirmelerini dilerim Engin performans ve bilgisiyle ccedilok daha iyi ve
yuumlksek goumlrevlerde bulunmasını temenni eder ve bir kez daha şuumlkranlarımı kendilerine arz ederim
Proje kapsamında beraber uzun vakit geccedilirdiğim tez ccedilalışma arkadaşlarım olan AR-GE
muumlhendisleri Cem DAVUL Murat CcedilANLIOĞLU ve Koray KARAKAŞrsquoa vermiş oldukları
destek ve ccedilalışmalarından dolayı ccedilok teşekkuumlr ederim
YUumlNSA işletmesinde başta AR-GE Koordinatoumlruuml Sn Mehmet Ccediliğdem Genel Muumlduumlr
Yardımcısı Sn Derya KINIK AR-GE Muumlduumlruuml Sn Orhun OK Uumlretim Koordinatoumlruuml Sn Mehmet
AKIN ve İplik İşletmesi Muumlduumlruuml Sn Cumhur GUumlRELrsquoe vermiş oldukları destek ve bilgilerden
dolayı ccedilok teşekkuumlr eder ccedilalışma hayatlarında başarılar dilerim
Son olarak YUumlNSA Dokuma İşletmesi teknisyenleri olmak uumlzere tuumlm dokuma
ccedilalışanlarına ve oumlzelikle Kıdemli Dokuma Teknisyeni Yunus UumlSTUumlNELrsquoe ilgi ve desteklerinden
dolayı teşekkuumlr ederim
Ayrıca bu suumlreccedilte suumlrekli yanımda duran ve ccedilok buumlyuumlk fedakacircrlıklar yapan eşim ve
ccedilocuğuma teşekkuumlruuml bir borccedil bilir ve bu ccedilalışmayı eşim ve oğluma ithaf ederim
Aralık 2014 Ferit DEMİR
v
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER
1 SI Birim Sisteminin Temel Birimleri
Boyut Birim Simge
Uzunluk Metre m
Kuumltle Kilogram kg
Zaman Saniye s
2 Tuumlretilmiş SI Birimleri
Fiziksel
Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk
sembol
SI Birim
Birim
Sembol
Frekans v f Hertz Hz
Kuvvet ağırlık FW newton N
Basınccedil gerilme p pascal Pa
Guumlccedil P watt W
Celsius sıcaklık t
degree
Celsius
degC
Tuumlretilmiş Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk semboluuml Adı
SI Temel Birimlerle
accedilıklama
Alanarea A metre kare m2
Hacımvolume V metre kuumlp m3
Hızspeed velocity u v c metre boumlluuml saniye m s-1
İvmeacceleration a g (serbest duumlşme)
metre boumlluuml saniye
kare
m s-2
vi
3 SI Birimleri ile kullanılabilen SI olmayan Birimler
Birim Sembol
Dakika Min
Saat H
Guumln D
Derece ordm
Dakika
Saniye
Litre L
Ton t
Bar bar
vii
İCcedilİNDEKİLER Sayfa No
OumlZET i
ABSTRACT ii
OumlNSOumlZ iv
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER v
ŞEKİLLER DİZİNİ x
CcedilİZELGELER DİZİNİ xiii
1 GİRİŞ 1
2 LİTERATUumlR TARAMASI 5
21 Dokuma Nedir 5
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi 5
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 6
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 7
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları 10
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler 15
24 Atkı Telefi Nedir 15
241 Atkı telefi nasıl oluşur 16
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları 16
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler 19
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre geliştirdikleri
aparatlar 19
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar 20
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler 24
3 MATERYAL ve YOumlNTEM 31
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları 31
viii
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri 33
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması 34
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri 35
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri 36
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması 37
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar 41
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları 41
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri 45
35 Hızlı Kamera Kullanımı 45
36 Youmlntem 47
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 49
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler 49
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 53
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI 58
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi 58
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri 59
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar 61
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu 61
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması 62
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması 65
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme 77
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu 78
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu 79
ix
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu 81
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı 82
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi 83
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması 84
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları 86
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar 87
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı 88
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar 96
6 SONUCcedil 111
7 KAYNAKLAR 115
OumlZGECcedilMİŞ 118
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi 5
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge) 6
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı 8
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar 11
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar 11
Şekil - 2 6 Leno Kenar 12
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması 13
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu 16
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi 18
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı 19
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı 20
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199) 21
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı 21
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı 22
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı 23
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r) 24
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994) 25
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000) 26
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları 30
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması 32
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı 33
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması 35
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası 36
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi 37
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi 40
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera 46
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması 47
xi
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması 62
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar 63
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması 64
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı 65
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı 66
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması 68
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi 73
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı 74
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması 74
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması 75
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması 75
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması 76
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu 79
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu 80
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu 81
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı 83
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır 84
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi 85
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 87
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 88
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi 89
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi 89
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi 90
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi 91
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri 92
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi 92
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi 93
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı 94
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
95
xii
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri 95
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi 96
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi 96
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu 102
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır) 103
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 104
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 105
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni 107
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları 108
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır) 109
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
109
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu 110
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı 111
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar 114
xiii
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları 31
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 39
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 41
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri 50
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi 51
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 54
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş 57
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu 61
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi 63
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması 67
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi 77
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri 98
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları 98
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması 101
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları 105
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar 106
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum 112
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu 113
1
1 GİRİŞ
Dokuma işleminde atkı telefi problemi mekiksiz dokuma makinelerinin mekikli dokuma
makinesine alternatif olarak kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır Bu makinelerin doğasından
kaynaklanan gerccedilek kenar yapamama nedeniyle oluşan atkı telefleri guumlnuumlmuumlz dokuma kumaş
uumlreticilerinin oumlnemli sorunlarından birini oluşturmaktadır İşletmelerin yoğun kuumlresel rekabet
ortamında bu telefleri olabildiğince azaltma istekleri giderek daha fazla oumlnem kazanmaya
başlamıştır Diğer taraftan doğal ya da insan yapımı lifler iccedileren atkı ipliklerinin oumlzellikle
kancalı tipleri olmak uumlzere mekiksiz dokuma makinelerinde dokuma sırasında kayda değer bir
oranda telef olması suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre ve enduumlstriyel uumlretim accedilılarından da kabul edilebilir
bir durum değildir
Enduumlstriyel ve ekonomik anlamda oumlnem taşıyan bu konu uumlzerinde yapılmış akademik
ccedilalışmaların ise ccedilok az olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Daha ccedilok tezgacirch uumlreticisi firmaların odaklandığı bu
konuda yapılan sınırlı ccedilalışmaların bir kısmı teknik dergilerde yer almış bir kısmı da patent
tescilleri ile sonuccedillanmıştır Bilimsel bir sistematik kapsamında konunun ayrıntılı olarak
incelenmesinin ve olası ccediloumlzuumlm tekniklerinin tartışılmasının bilimsel literatuumlre oumlnemli katkı
sağlayacağı ve konunun kritik youmlnlerini ortaya ccedilıkaracağı duumlşuumlncesi ile bu tez ccedilalışmasında bu
konu uumlzerine odaklanılmıştır Telef oluşumunda buumlyuumlk oumllccediluumlde doğrudan uumlretim ortamında
yapılan ayar ve tercihlerin belirleyici olması nedeniyle işletme ortamında yapılmasının gerekliliği
ve yararlılığı oumlngoumlruumllerek bu konunun bir enduumlstriyel firma ile işbirliği iccedilinde yapılmasına karar
verilmiştir Dolayısıyla bu konuyu ar-ge guumlndemine almış olan Ccedilerkezkoumly Organize Sanayi
Boumllgesinde faaliyet goumlsteren YUumlNSA Yuumlnluuml Sanayi ve Ticaret AŞ ile işbirliği iccedilinde bir ortak
proje ccedilalışması yapılmış ve hazırlanan proje oumlnerisi Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi
Tezleri programına sunulmuştur Proje oumlnerisinin 2012 yılı ikinci doumlnem projeleri kapsamında
kabul goumlruumlp desteklenmesi ile tez ccedilalışması bir San-Tez projesi olarak Yuumlnsa ile işbirliği iccedilinde
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr
Tezin temel amacı oumlncelikle kancalı dokuma makinelerinde olmak uumlzere atkı ipliği
teleflerini azaltacak youmlntem ve suumlreccediller geliştirmek ve sonuccedil itibariyle hem maliyet hem de doğal
kaynakların suumlrduumlruumllebilirliği accedilısından oumlnemli kazanımlar elde etmek olarak tanımlanmıştır
Dokuma işleminde ayrıca atkı telefini etkileyen değişken ve ayarların belirlenmesinde suumlbjektif
ve rastgele belirlenen oumllccediluumltleri en aza indirgemek projenin başlatılma gerekccedileleri arasında yer
almıştır Tez kapsamında kancalı dokuma tezgacirchlarında mevcut durumdaki atkı telefi
2
uzunluğunun minimum duumlzeylere getirilmesini sağlayacak bir aparat tasarımı uumlzerinde ccedilalışılması
da hedefler arasında yer almıştır
Tezin hedefi kancalı tezgacirchlarda oluşan atkı telefinin azaltılmasıdır Bundan dolayı ilk
etapta dokuma işletmesinin optimizasyonu sağlanmıştır İkinci olarak atkı atım sistemi
geliştirilerek tezgaha entegre edilen bir aparat ile atkı telefini minimum seviyeye duumlşuumlrmek iccedilin
ccedilalışmalar yapmak olmuştur Bunun sonucunda da maliyetlerin duumlşuumlruumllmesi oumlnemli tasarrufların
kazanılması ve suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevreye katkı sağlamaktır Tezin olgusal yapısı oluşturan
amaccedillardan bir diğeri de personel inisiyatifine bağlı ayarları standart bir ccedilerccedileveye oturtup
suumlbjektif olmaktan kurtarmak olmuştur Boumlylelikle tezgacirch ayarları kaynaklı teleflerin azaltılması
sağlanmıştır
Ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri dokuma işleminin ana yapı elemanlarıdır Bu bağlamda dokuma
hazırlık ve dokuma işlemlerinde mekanizma ve ccedilalışma prensipleri gereği bir miktar telef
oluşumundan kaccedilınmak şu an iccedilin muumlmkuumln değildir Dokuma işleminin doğasından kaynaklı
nedenlerden dolayı ccediloumlzguuml telefleri genelde dokuma hazırlık aşamasında gerccedilekleşirken atkı
telefleri dokuma prosesi aşamasında gerccedilekleşmektedir Dokuma aşamasındaki atkı telef oluşumu
mekikli tezgacirchlara alternatif olarak geliştirilen mekik kullanılmadan dokuma yapan tezgacirchların
geliştirilmesi ile başlamıştır Telefe neden olan mekanizma mekik kullanılmadığı iccedilin kumaşa
dacirchil edilmek iccedilin atılan atkının kontroluumlnuuml sağlamak ve hataların oluşumunu engellemek iccedilin
mecburi olarak sağ ve sol kenarlarda fazladan bir miktar atkı uzunluğunun bırakılmasından
kaynaklanmaktadır Burada mantıksal olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu iki dokuma tezgacirchı
mekanizmaları arasındaki ccedilalışma farklılıkları ne kadar azaltılırsa bu oumllccediluumlde de atkı telefinin
azaltılacağı ortaya konulmuştur Buguumlnlerde mekiksiz dokuma mekanizmalarından biri olan
kancalı dokuma tezgacirchlarında atkı telefleri kronik hale gelmiştir Oumlrneğin 150 ndash 160 cm eninde
kancalı tezgacirchlarda dokunan bir kumaşta atkı telefleri 10 civarında gerccedilekleşmektedir Yuumlksek
maliyetlere neden olan bu atkı teleflerine katlanmak ccedilok zor olmaktadır Yuumlksek telef oranlarının
olduğu bir ortamda duumlşuumlk maliyetli rekabet edilebilir ccedilevreye duyarlı ve suumlrduumlruumllebilir bir
dokuma uumlretiminden bahsetmek doğru olmayacaktır
Konuyu Dokuma İşletmesi accedilısından değerlendirecek olursak bu tez ccedilalışmasında yapılan
iyileştirmeler rekabet edebilirliği arttırmıştır Nuumlfus oranına goumlre uumlretim miktarı duumlşen ve arz
miktarı artan yuumlnluuml kumaşlar iccedilin suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre accedilısından oumlnemli bir kazanccedil
sağlamaktadır Yuumlnluuml dokuma sektoumlruuml Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada oumlnemini korumaktadır Yuumlnluuml
3
kumaşların yumuşak parlak doumlkuumlmluuml ince nefes alabilir doğal ve kullanışlı olması her geccedilen
guumln yuumlnluuml kumaşa olan ilgi ve oumlnemi arttırmaktadır Yuumln ve yuumlnluuml sektoumlruuml bu kadar değerli ve
oumlnemli iken uumlretim sırasında yuumlnuumln bir kısmının telef olarak atılması kumaş uumlreticilerinin
maliyetini arttırmakta sonuccedil olarak da uumlretim maliyetleri duumlşuumlk olan uumllke ve firmalara karşı
rekacircbeti duumlşuumlrmektedir Dokuma işleminde atkı telefi kumaş uumlretimi sırasında oluşan telefler
arasında en fazla orana sahip olan teleftir Bunun dışında iplik oluşumu sırasında dokuma
hazırlık işlemleri sırasında kumaş boyama ve apre işlemleri sırasında da telefler oluşmaktadır
Oluşan bu telefler işletme maliyetini arttırmakta dolayısı ile elde edilen son uumlruumln fiyat olarak
artmaktadır
Bu tez ccedilalışması dışında tezgacirch uumlreticileri tarafından bazı ccedilalışmalar yapılmıştır Fakat
buradaki ccedilalışmalar daha ccedilok yalancı kenar ipliklerinin azaltılması iccedilin gerccedilekleştirilmiştir Bir
diğer ccedilalışma ise kumaş kenarının kuvvetlendirmesi iccedilin yapılmıştır Atkı telefi olarak yapılan bir
ccedilalışma ise lsquoWASTE SAVERrsquo (Sulzer Technical Review 199) adı altında hava emişi
mekanizması ile oluşturulmaya ccedilalışılmıştır Fakat guumlnuumlmuumlzde yuumlksek hava maliyetlerinden
dolayı yaygın olarak kullanılmamaktadır
Ccedilok buumlyuumlk ARGE ve ekonomik guumlccedillere sahip tezgacirch uumlreticileri tarafından dahi bu sorunu
tamamen ccediloumlzuumllememiştir Atkı telefi belli bir yere kadar duumlşuumlruumllmuumlş sonrası iccedilin ise ccedilalışmalar
ccedilok fazla duumlşuumlnuumllmemiştir Ccediluumlnkuuml burada azaltılabilecek atkı telefi uzunluğunun azaltılabilinecek
bir sınırı vardır Bu sınırı kumaş hatalarının oluşma riskinin başladığı yere kadar olduğu
soumlylenebilir Kumaş hatalarından dolayı telef olan kısım atkı telefinden meydana gelen atıklardan
ccedilok daha yuumlksek maliyetlere neden olmaktadır Bu tez ccedilalışması ile atkı telefinin azaltılması iccedilin
genel olarak kumaş hatası olmayacak şekilde tezgacirch uumlreticilerinin ayarlarından daha da aşağı
ccedilekmek ve atkı telefini azaltmak iccedilin ccedilalışmalar yapılmıştır Yapılan literatuumlr taraması ile atkı
telefi veya dokuma işletmesinde oluşan teleflerin azaltılması iccedilin daha oumlnce ne tuumlr ccedilalışmalar
yapıldığı ve bu ccedilalışmalardan nasıl yararlanılabileceği araştırılmıştır Sonrasında tez ccedilalışması
kapsamında kullanılan materyal ve metotlar değerlendirilmiştir Dokuma İşletmesinin guumlncel
durumu ile oluşan telef uzunlukları ve yapılan telef azaltma ccedilalışmaları incelenmiştir Sonraki
adımlarda tez ccedilalışmasının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan dokuma işletmesinin standardizasyonu ve
aparat tasarımı gerccedilekleştirilmiştir Son olarak genel telef ve kazanccedil değerlendirmeleri ve
analizleri yapıldı
4
Tez ccedilalışması ile YUumlNSA ve Tuumlrkiye Dokuma Sektoumlruumlne buumlyuumlk katkılar sağlandığı ve
sağlanacağı duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilalışma ile dokuma sektoumlruumlndeki kancalı dokuma tezgacirchlarında
atkı teleflerinin azaltılması ve işletme standardizasyonun sağlanmasına dikkatler ccedilekilerek
Tuumlrkiye ve Duumlnya dokuma sektoumlruumlne oumlncuumlluumlk edilmiştir
5
2 LİTERATUumlR TARAMASI
21 Dokuma Nedir
Dokuma uumlccedil temel hareketten oluşmaktadır Ağızlığın accedilılması atkının atılması ve
tefelemenin gerccedilekleştirilmesidir (Şekil ndash 21) MOuml 5500 yıllarında rastlanan ilkel dokuma
youmlntemleri tarih iccedilerisinde gelişerek guumlnuumlmuumlzdeki modern mekiksiz dokuma makinelerine
oumlncuumlluumlk etmiştir Bu da atkı atım sistemleri ve telef miktarlarını etkilemiştir (Anonim 2011)
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi
Dokuma tezgacirchlarının tarih iccedilerisinde gelişip guumlnuumlmuumlzuumln modern makinesine doumlnuumlşmesi
dokuma işleminde buumlyuumlk avantajlar sağlamasına karşılık bazı olumsuzluklar da ortaya ccedilıkmıştır
Bu olumsuzluklar artan enerji maliyeti teknik eleman ihtiyacı kaliteli hammadde maliyeti ve
oluşan telefler vs sayılabilir Bu olumsuzluklardan işletme telef oranı araştırma konusu olarak ele
alınmıştır ve ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi
Dokuma tezgacirchlarının gelişimi daha ccedilok atkı atım sistemleri ile beraber tezgacirch devrinin
ve otomasyonun dolayısıyla uumlretim hızının arttırılmasına youmlnelik olmuştur Uumlretim hızının
arttırılmasını sağlayan mekiksiz atkı atma teknikleri sonucunda atkı telefi sorunu ortaya ccedilıkmıştır
Guumlnuumlmuumlzde kullanılan tezgacirchların atkı atım sistemlerine goumlre sınıflandırılması
a- Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
6
b- Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma sistemlerine goumlre dokuma makinelerinin tarih iccedilerisindeki gelişimi yukarıdaki
şekilde olmuştur
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Guumlcuumller yardımıyla gruplar halindeki ccediloumlzguumller arasında oluşturulan aralıktan atkı
ipliğinin mekikle geccedilirilmesi sonunda duumlz yuumlzeyli dokumalar elde edilen dokuma tezgacirchlarıdır
Bu tezgacirchlarda ccedileşitli kumaş dokumaları elde edilmektedir Siirt battaniyesi ve kolanlar
grup iccedilinde yer almaktadır Kadınlar tarafından evlere yuumln ipek keten veya pamuk kullanılarak
yapılan bu dokumalar el sanatı oumlrneklerindendir Kumaş ccedilevre peşkir yağlık gibi ccedileşitlilik
goumlstermektedir Guumlnuumlmuumlzde yarı otomatik ve stoklu ccedilalışan mekikli tezgacirchlarda uumlretilmiştir
Piyasada kara tezgacirch olarak da bilinen bu tezgacirchlar ticari amaccedillı yarı otomasyon sistemi
kazandırılmış tezgacirchlardır Burada mekikli tezgacirchın en buumlyuumlk ve ayırt edici oumlzelliği olan gerccedilek
kenar lsquorsquoselvedgersquorsquo oumlzelliği oluşumudur Bu oumlzelliğinden dolayı sıfır atkı telifi vardır Mevcut
piyasada oumlzellikle denim kumaş uumlretiminde bu oumlzelliği nedeniyle moda olarak kendine yer bulan
ve kullanılan mekikli dokuma makineleri vardır (Şekil 22)
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge)
7
Mekikli tezgacirchlarda duumlşuumlk ccedilerccedileve sayısı vardır Genelde doumlrt ccedilerccedileveli ve tek mekikli el
ve ayak ile kontrol edilen tezgacirchlardır Fakat guumlnuumlmuumlzde birden fazla mekik yuumlklenip elektrik ile
hareket sağlanarak yarı otomatik hale getirilmiş tezgacirchlar da mevcuttur
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Bu dokuma tezgacirchlarında atkı transferi mekikccedilik yardımı ile sağlanmaktadır Mekikccedilik
balistik atkı atma sistemleri olarak da adlandırılmaktadır Yuumlksek uumlretkenlik yanında atkı
kontroluumlnuumln zorluğu ve her iki taraftan kesilen atkı uccedilları nedeni ile mekikccedilikli tezgacirch ccedileşidine
geccedilişte atkı telefi oluşmuştur Burada hızlı uumlretim zaman ve verimlilik nedenlerinden dolayı bu
telefler mekikli tezgacirchlara goumlre kabul edilebilir olmuştur Mekikccedilikli sistemde atkı atımı sırasında
frenleme sistemi ve atkı kopuşu kaccedilığı gibi hataların olmaması iccedilin atılan atkı kumaş eninden
fazla atılmaktadır Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra atkıların fazla kısmı bir makas yardımı
ile kesilmekte ve atkı telefine neden olmaktadır Bu sistemde atkı telefinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalara kısaca değinilecektir
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Kancalı atkı atım sistemleri kendi aralarında Esnek Kancalı ve Rijit Kancalı Atkı Atım
Sistemleri olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır
Rijit kancalı atkı atım sistemleri Rijit kancalı dokuma makinelerinin tek ccedilift
teleskopik olanlarından başka yuumlz yuumlze halı veya kadife dokuyan ccedilift kancalı modelleri de vardır
Ayrıca ccedilift kancalı tezgacirchlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline goumlre ilmek transfer
sistemi (Gabler) ve uccedil transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak uumlzere iki farklı yapıda
tasarlanmaktadır Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak ccedilok renkli ccedilalışma sahasında
kullanılmaktadır Bu ccedilalışmada en fazla uumlzerinde durulacak tezgacirch tuumlruumlduumlr Piyasada birccedilok
model olmakla birlikte en fazla kullanılan model DORNIER firmasının tezgacirchlarıdır (Şekil ndash 2
3) Bunun en oumlnemli nedenlerden bir tanesi pozitif transfer sisteminin ilk kullanan ve geliştiren
firmalarından birisidir Burada sistemi geliştirmiş ve piyasa ihtiyaccedillarına gerekli cevap
verilmiştir
8
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı
Sağlam ve randımanlı tezgacirchlardır Ccedilerccedileve adedi yuumlksek ve zor oumlrguumlluuml kumaşlarda tercih
edilen tezgacirchlardır Yapısı gereği işletme iccedilerisinde fazla yer tutmaktadır Aynı şekilde atkı atma
sistemi atkı seccedilici ve atkı kesim makaslarının ve kenar oumlrme sistemlerinden dolayı en fazla atkı
telefinin oluştuğu tezgacirch gruplarından bir tanesidir Atkı kaccedilığı boncuk kopuş vs hatalarının
olmaması iccedilin atkı ayarı kumaş eninden fazla yapılmakta diğer sistemlere goumlre biraz daha fazla
atkı telefinin oluşmasına neden olmaktadır
Esnek kancalı atkı atma sistemleri Şişler uumlzerine monte edilmiş tutucu başlar
vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir Bu tezgacirchlar tek bir kancanın (rapier) tuumlm ccediloumlzguuml
genişliğini geccedilerek atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildiği gibi iki kancanın
tezgacirchın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir
sistem şeklinde de duumlzenlenmiş olabilirler
Kancalı tezgacirchlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı ( 8 bantlı) olarak 2 alt sınıfa
ayrılmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlar genellikle ccedilift kancalı olmakla birlikte tek esnek kancalı
modellere de rastlanmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlarda rijit kancalı tezgacirchlara goumlre en belirgin
avantajları işletme iccedilerisinde daha az yer kaplamalarıdır Ayrıca sistemleri gereği ve makinenin
yapısından kaynaklanan oumlzelliklerinden dolayı biraz daha az atkı telefi olmaktadır Burada atkı
9
motorları ve atkı seccedilicilerin dizilimi oumlnemli rol oynamaktadır Tez ccedilalışmaları iccedilerisinde uumlzerinde
yoğunlaşılacak iki tezgacirch grubundan birisi de esnek kancalı tezgacirchlardır
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma youmlnteminin haricinde su jetli dokuma makineleri goumlruumlnuumlş bakımından klasik
tezgacirchların yapısından pek farklı değildir Bunlarda atkı ccedilapraz bobinden sağılıp atkı
frenlerinden geccediltikten sonra gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp su jeti atkı atma duumlzesine
verilmektedir Su jetli tezgacirchlarda kapanan valfli meme veya accedilık meme kullanılabilmektedir
Hiccedilbir hareketli parccedilası bulunmayan accedilık meme basit olmasına karşılık kapanan valfli memeye
goumlre su tuumlketiminin fazlalığı atkı ve ccediloumlzguuml ipliklerinin ıslanması nedeniyle mahzurlu
sayılabilir
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Hava jetli atkı atma sistemi guumlnuumlmuumlzdeki en hızlı sistemlerdir Bu sistemde atkı taşıyıcı
bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse uumlretim acısından diğer sistemlere goumlre
avantajlıdır Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik buumlkuumlmuumlnuumln accedilılma
riski fazladır Hava jetli ile atkı atmada oumlnce atkı bir bobinden sağılarak gerilim duumlzenleyiciden
geccedilirilir Daha sonra atkı oumllccedilme cihazı bir atkılık ipliği oumllccedilerek atıma hazır hale getirir Atkı ipliği
ana jet iccedilerisinden puumlskuumlrtuumllerek atkı atımı gerccedilekleşir Geniş enli tezgacirchlarda ana jet dışında
tarak oumlnlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır Hava jetli tezgacirchın bir oumlzelliği de tarak
yapısının kanal formunda oyuk bir şekilde olmasıdır Bunun nedeni puumlskuumlrtuumllen havanın
dağılmadan en uzak noktaya kadar goumlnderilebilmesidir Ccedilok yuumlksek devirli tezgacirchlar oldukları ve
atkı taşınması hava ile yapıldığı iccedilin atkı kontroluumlnuumln en zor yapıldığı tezgacirch cinslerinden bir
tanesidir Kontroluumln zor olduğu durumlar atkı kopuşu dolayısı ile tezgacirch duruşu ve atkı kaynaklı
hataların oluşmasına zemin hazırlayan durumdur Bu hataların oumlnuumlne geccedilmek iccedilin atkı telefinin
daha uzun olmasına izin verilmektedir Bu tezgacirchlar atkı telefi bakımından geliştirilmeye accedilık
tezgacirchlardır Ayrıca atkı transferi kontroluuml zor olduğu iccedilin mukavemeti yuumlksek atkıların ve
oumlrguumlsuuml basit kumaşların dokunduğu tezgacirchlardır
10
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları
Kenar sorunu mekiksiz dokuma tezgacirchlarının geliştirilmesi ile başlamıştır Dokuma hızının
arttırılması iccedilin geliştirilen yeni sistemde suumlrekli olarak dokuma işleminin devam edebilmesi iccedilin
stoklu yani mekikli sistem terk edilmiştir Boumlylece atılan her bir atkının devamının gelebilmesi
iccedilin belli bir miktar atkı kesilmektedir Ayrıca dokunacak kumaşın hatasız oluşturulması iccedilin
atılan atkının kumaş eninden daha fazla olması gerekmektedir Sonuccedil olarak hız ve hatasız
dokuma gerekliliğinden dolayı atkı telefi meydana gelmektedir
Yapılan bir araştırmada (SAGEM 1990) bir kumaş kenarından istenen oumlzelliklerle
mekiksiz dokuma makinelerinde bu oumlzellikleri verebilen kenar yapıları incelenmiş ve bu kenar
yapılarının
- Kumaş kenarından istenen oumlzellikler
- Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemi
- Dokuma makinesi hızı
- Makine randımanı
- Hammadde (iplik) sarfiyatı
- Boya-terbiye proseslerindeki davranışlar
- Sanfor prosesindeki davranışlar
- Konfeksiyon
- Yatırım maliyetleri gibi maliyetler accedilısından karşılaştırılarak avantaj ve dezavantajları
ortaya konulmuştur
Kumaş kenarından istenen oumlzellikler Bir kumaş kenarının temel fonksiyonu en dışta kalan
ccediloumlzguuml ipliklerini bağlayarak ayrılmasını ve yıpranmasını oumlnlemektir Bu oumlrneğin mekikli
dokuma makinelerindeki gibi atkı ipliğinin bir masura suumlresince devamlı olması durumunda
kolaylıkla sağlanabilmekte ve kumaşta gerccedilek kenar olarak adlandırılan bir kenar yapısı
oluşmaktadır
Mekiksiz dokuma makinelerinin uumlretilip kullanılır hale gelmesiyle dokunan kumaşlarda
yapı olarak en oumlnemli ve belki de tek değişiklik kumaş kenarları olmuştur Mekiksiz dokuma
makinelerinde atkı ipliğinin bir kuumltle olarak taşınmayıp uccedil transferi yapılması sonucu gerccedilek
kenar kavramı tamamen değişmiş ve kumaş kenarından istenen oumlzellikleri verebilecek yeni
yapılar geliştirilmiştir
11
Bu konuda dokuma imalatccedilılarının geliştirdikleri bazı kenar tuumlrleri aşağıdaki gibidir
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar
- Kıvırma Kenar Kıvırma kenarın kumaş kenarından istenen oumlzelliklerin hepsini
karşılayan bir form olduğu soumlylenebilir Kıvırma kenar youmlnteminde kumaş kenarından 1ndash15cm
taşan atkı iplikleri bir sonraki ağızlığın iccediline kıvrılır Atkı ipliği tarak tarafından dokunan kumaşa
doğru itilir Her iki kenarda ağızlığın dışında kalan atkı ipliği uccedilları kenar tutucular tarafından
tutulur Daha sonra kenar oumlruumlcuuml tığlar bu iplik uccedillarını kıvırarak bir sonraki ağızlığa verir
Boumlylelikle sağlam bir kenar oluşturulur (Şekil ndash2 4)
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar
12
- Saccedilak Kenar Kumaşın kenardan dağılmasını engellemek iccedilin en dışta bulunan ccediloumlzguuml
ipliklerine leno oumlrguuml yaptırılır Şekil ndash 2 5rsquote olduğu gibi kesilen atkı iplikleri saccedilak şeklinde
kalmaktadır
Şekil - 2 6 Leno Kenar
- Leno Kenar Bu tip kenarlarda temel olarak en dıştaki iki ccediloumlzguuml ipliği birbiri uumlzerine
kıvrılır ve leno oumlrguuml yapısına benzer bir oluşum goumlstererek kenarda bir bağlantı sağlarlar (Şekil ndash
2 6) Ancak ccediloğunlukla leno kenar oluşumu iccedilin ilave bir mukavemeti yuumlksek monofilament
iplik veya eşdeğeri herhangi bir iplik (oumlrneğin pamuklu işletmelerinde bu işlem iccedilin 402 veya
603 pamuk ipliği kullanılmaktadır) kullanarak en dıştaki 3 veya 4 ccediloumlzguuml telini bağlayarak
stabiliteyi yeteri kadar sağlayabilen sistemler kullanılabilmektedir Ayrıca atkı ipliklerinin uccedilları
yine leno veya duumlz oumlrguuml ile kumaştan 2ndash3 cm mesafede olacak şekilde yalancı kenar ccediloumlzguumlleri
ile tutularak sabitlenir
- Eritme Kenar Bu youmlntemde kenar ısı etkisiyle kumaşın en dışta kalan ccediloumlzguuml
ipliklerinin bir veya iki tanesi ile atkı ipliklerinin uccedillarının eriyerek birbirine yapışmasıyla oluşur
(Şekil ndash 2 7 Eritme Kenar) Bu tuumlr kenarlar yalnızca termoplastik oumlzellik taşıyan sentetik
ipliklerle yapılabilmektedir Kenar tutucular tarafından gergin bir şekilde tutulan kenarlar her iki
tarafa yerleştirilen duumlşuumlk akımlı elektrik rezistansları tarafından kesilir ve ısının etkisiyle eriyen
ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri birbirine yapışır
13
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması
- Gerccedilek Kenar Mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği masura uumlzerinden kesintisiz
olarak sağıldığı iccedilin kumaşlarda kenar kendiliğinden oluşur (Şekil ndash 2 7 Gerccedilek Kenar) Bu tip
kenarlara gerccedilek kenar denir Gerccedilek kenar sistemlerimde atkı telefi hiccedil olmamaktadır
Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemlerinin kenar yapılarına etkileri Mekikli
dokuma makinelerine ticari olarak ilk defa mekikccedilikli dokuma makineleri rakip olmuştur Bu
tezgacirchlarda gerccedilek kenara goumlruumlnuumlş youmlnuumlyle ccedilok benzeyen kıvırma kenar fikri uygulanmıştır
Halen satılan mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatı standart bir aparat olarak
verilmektedir Duumlnyada satılan ve kullanılan mekikccedilikli dokuma makinelerinin 100rsquouumlne
yakınında kıvırma kenar aparatı kullanılmaktadır Ancak kıvırma kenarın bilinen olumsuz etkisi
olan kumaş kenarlarında atkı sıklığının zemine goumlre iki kat olması sonucu denim gibi ağır ve
kalın atkı ipliği kullanılan kumaşlar iccedilin mekikccedilikli dokuma makinelerinde leno kenar yapısı
tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde uumlccedil tip kenar yapısı rahatlıkla
kullanılabilmektedir Ancak son yıllarda bu tip dokuma makinelerinde de hızın artması sonucu
bilhassa dar enli (190-220 cm) dokuma makinelerinde kıvırma kenarın problemli ccedilalıştığı
bilinmektedir
Hava jetli dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde de buumltuumln kenar yapılarını
kullanmak olası ise de makine hızı faktoumlruuml dikkate alınarak genelde leno kenar kullanılmaktadır
14
Kumaş kenar yapısının dokuma makinesi hızına etkisi Mekikccedilikli dokuma makinelerinin
hızlarının diğer sistemlere goumlre duumlşuumlk ancak makine enlerinin fazla oluşu sonucu duumlşuumlk hızlarda
kuumltle uumlretimi yapılmaktadır Dokuma makineleri imalatccedilıları kenar kıvırma aparatlarının yuumlksek
hızlara ccedilıktığını belirtiyorlarsa da pratikte 350 ndash 400 dvdk sonra kenar kıvırma aparatlarının
pekiyi sonuccedil vermediği bilinen bir gerccedilektir
Bu nedenle mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatları rahatlıkla
kullanılmakta ancak kancalı dokuma makinelerinde kenar kıvırma aparatı makine hızına bağımlı
kalmaktadır Guumlnuumlmuumlzde kullanılan en hızlı dokuma makineleri olduğu iccedilin kenar yapısı olarak
leno kenar kullanılmaktadır
Kumaş kenar yapısının dokuma randımanına etkisi Aynı kumaş tipini dokuyan aynı
tip dokuma makinelerinde randıman youmlnuumlnden kıvırma ve leno kenar farkını ortaya koyabilmek
iccedilin bir deneme ccedilalışması yapılmış (SAGEM 1990)
Bu ccedilalışmada bir aylık ortalama randımanlara bakıldığında leno kenarlı dokuma
makineleri randımanları kıvırma kenarlı dokuma makinelerine goumlre 1-2 daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir
Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları değerlendirme Mekiksiz
dokuma makineleri alımlarındaki kenar yapılarının seccediliminde atkı atım sistemlerine bağlı olarak
dokuma makinesi imalatccedilılarının ve makine konstruumlksiyonlarının etkili olduğu muhakkaktır Bu
seccedilimde mekikccedilikli dokuma makineleri iccedilin kıvırma kenarlı hava jetli dokuma makineleri iccedilin
ise leno kenarlı dokuma makineleri tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri iccedilin yapılacak seccedilimde ise
- Yatırım maliyetlerinin belirgin oranda farklı olması
- İşletme randımanlarının bir miktar fazla olabileceği
- Boya terbiye proseslerinde sorunların daha az olması
- Bakım ve ayarının daha kolay olması gibi nedenlerle leno kenarlı dokuma makinelerinin
tercih edilmesi daha uygun olacaktır
15
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler
Kumaş uumlretimi uzun soluklu ve birbiri ardına organize onlarca prosesten oluşmaktadır Her
bir proses sonuccedillandığında bir sonraki prosese geccedilerken ve geccedilmeden oumlnce kontrol işlemleri
yapılmakta ve bunun verimli ccedilalışması iccedilin kontrol mekanizmaları ve ekipmanları
kullanılmaktadır Hatalı uumlruumln genelde zor durumda kalmadıkccedila bir sonraki prosese goumlnderilmez
Gereksiz işlem ve maliyetten kaccedilınmak iccedilin ayıklanır ve proseste ilerlemesi oumlnlenir Bunun
sonucunda da her bir proses sonrası az veya ccedilok telef oluşma potansiyeli vardır Entegre bir yuumlnluuml
kumaş işletmesinde aşağıdaki boumlluumlmlerde telefler oluşabilmektedir
a- Balya Accedilma Sırasında Oluşan Telefler
b- Harman Hallaccedil ve Hazırlık Suumlrecinde Oluşan Telefler
c- Cer ve Fitil Oluşumunda Oluşan Telefler
d- İplik (Ring) Eğirmede ve Bobinlemede Oluşan Telefler
e- Ccediloumlzguuml Aktarmada ve Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Sırasında Oluşan Telefler
f- Atkı Atımı Sırasında Oluşan Telefler
g- Ccediloumlzguuml Sonundan Kalan ve Dokunamayan Telefler
h- Atkı Bobinlerinden Arta Kalan Dokunamayan Telefler
i- Hatalardan Dolayı Dokumada Oluşan Telefler
j- Terbiye ve Bitim İşlemlerinde Oluşan Kumaş Telefleri
Yukarıdaki telefler tuumlm dokuma işletmelerinde goumlruumllebilir Bu tez ccedilalışmasında atkı telefi
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Atkı atım mekanizması iplik yapısı ve personel kaynaklı
standardizasyonlar uumlzerinde yoğunlaşıp hedefler doğrultusunda ccedilalışmalar yapılmıştır
24 Atkı Telefi Nedir
Dokuma işleminin gerccedilekleşmesi iccedilin ccediloumlzguuml ipliklerine 90deg accedilı ile atılan atkı ipliklerinin
mekanizma gereği uzun kalan ve kesilen kısımlarıdır Burada dokuma işleminin sağlıklı (hatasız)
bir şekilde gerccedilekleşmesi iccedilin uzun kalıp artan kısımların kesilip atılması gerekmektedir Kumaş
eninden uzun olup kesilen bu artık kısımlara atkı telefi denilmektedir
16
241 Atkı telefi nasıl oluşur
Dokuma işleminde atkı firesi sorunu oumlzellikle mekikli dokuma makinelerine alternatif
olarak geliştirilen mekiksiz dokuma makinelerinin kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu
Her dokuma devrinde belirli bir uzunlukta iplik rezervi atkı taşıyıcı sistem tarafından
kumaşın iccediline yatırılır Bu ipliğin uzunluğu mutlaka kumaş eninden daha fazla olmak zorundadır
ve aradaki farkın buumlyuumlk bir kısmı da oumlngoumlruumllen kumaş kenar yapısına goumlre değişen boyda kumaşa
dacirchil edilmeden atık ya da fire olarak dokuma boumllgesinden uzaklaştırılır İşte bu aradaki fark ne
kadar azaltılırsa atkı ipliği firesi de o oumllccediluumlde azalacaktır (Şekil ndash 2 8)
Guumlnuumlmuumlzde kancalı dokuma makinelerinde daha kronik bir sorun olan atkı firesi oranları
150-160 cm dokuma genişliğinde ccedilalışan makinelerde 10rsquolara kadar ccedilıkabilmektedir
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları
Atkı teleflerinin azaltılması ile ilgili tezgacirch uumlreticilerinin pazarlama ve rekabet guumlcuumlnuuml
arttırmak iccedilin sundukları ve geliştirdikleri youmlntemler vardır
Kovacevic ve arkadaşları (2007) tarafından yapılan bir araştırmada tuck-in kenar
oumlruumlcuumllerin ana ccedilalışma mekanizması araştırılmıştır Dokuma tuumlruumlne iplik yoğunluğuna kenar
ipliği sayısına ve zemin kumaş yapısına goumlre karşılaştırılarak optimizasyon yapılmıştır Yapılan
araştırmalar sonucu elde edilen verilere goumlre kenar yapısı ve telefinin optimizasyonu kumaş
yapısı-parametreleri iplik oumlzellikleri ve dokuma şartlarına goumlre ccedilok karmaşık bir yapıya sahiptir
Kenar yapısının kuumlccediluumllmesi veya gerginleşmesi dokuma prosesinde bir problemin olduğunu
goumlstermektedir Kenar yapısının bozulması takip eden terbiye proseslerinde kumaşın ilerlemesini
17
zorlaştırmakta ve kumaş kalitesini duumlşuumlrmektedir Yukarıdaki etkilerinden dolayı kenar yapısı
dokuma işlemi ve kumaş oumlzellikleri iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Kovaceyic ve arkadaşları (2001) ccediloumlzguuml levendi tansiyonunun kenar saccedilağı ve kumaş
yapısına etkisini incelemişlerdir Ccedilalışmada duumlzguumln sarılmayan hasarlı ccediloumlzguuml iplikleri ve ccediloumlzguuml
levendinin durumu araştırılmış ve denemeler yapılmıştır Ccediloumlzguuml ipliklerinin levende hatalı
sarılmasına neden olan durumlar incelenip oumlnleme youmlntemleri accedilıklanmıştır Ccedilalışan tezgacirchlarda
ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu standart ccedilalışma
koşulları dışında yuumlkseltilip azaltıldığında kumaş kalite oumlzelliklerinde ve kenar saccedilaklarında
problemler oluşmaktadır Olması gerekenden daha duumlşuumlk tansiyonlu ccediloumlzguuml iplikleri daha kısa
saccedilak oluşumuna istenilenden geniş kumaş enine ve koumltuuml ağızlık yapısına neden olmaktadır Bu
hatalarda yuumlksek oranda ccediloumlzguuml kopuşuna neden olmaktadır Yuumlksek tansiyon ise daha uzun saccedilak
yapısına istenilenden daha dar kumaş enine ve yuumlksek gerilime maruz kalmış ccediloumlzguuml ipliklerinde
daha yuumlksek ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmuştur
Atkının atılmasından hemen sonra kenar kıskaccedilları tarafından atkı ipinin uccedilları
yakalanır Tefe hareketi ile birlikte kumaş kenarına ccedilekilen kenar tutucu atkı iplik uccedillarını bırakır
Cımbar oumlnuumlne yerleştirilen makaslar atkı ipliklerini aynı uzunlukta olacak şekilde keser Kesilen
atkı ipliği uccedilları makasın altında yer alan emici bir mekanizma tarafından toplanır ve atkı telefi
olarak atılır
Selvedge Saver (kumaş kenar kurtarıcı) adlı sistemde leno kenara gerek duyulmadan
kenar oluşturulabilmektedir Leno ccediloumlzguumlleri ve leno oumlruumlcuuml tertibatın bulunmadığı sistemde bu
yapıdan kaynaklanan tasarrufun yanında atkı firesinde de yuumlzde 35rsquoe yaklaşan tasarruf
sağlanabilmektedir (MEGEP 2008 - 215ESB393)
Wulfhorst (1991) koordinatoumlrluumlğuumlnde yapılan kapsamlı bir ccedilalışmada hava jetli
tezgahlarda kenar yapısı atkı sistemi ve atkı telefinin analizi ve aydınlatılması konuları ayrıntılı
olarak incelenmiş ve tartışılmıştır
18
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi
1- İplik bobini 6 ndash Atkı kesici 11- Emiş Duumlzeleri 2- Atkı tansiyon ayarlayıcı 7 - Ccediloumlzguuml
3- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml 8 - Kumaş
4- Atkı freni 9 ndash Yardımcı ve taşıyıcı jet 5- Ana atkı jeti 10 ndash Atkı sensoumlruuml
Bu ccedilalışmada elektronik atkı uzunluğunu oumllccedilen sistem ve hava emiş sistemi ayrıntılı şekilde
anlatılmıştır (Şekil ndash 2 9) Burada oumlncelikle hava jetli dokuma tezgacirchında durum analizi
yapılmıştır Sonrasında ise gerekli aparat tasarım ve yazılım destekleri ile atkı telefinin
azaltılması ve kontrol altına alınması sağlanmıştır
Genel bir değerlendirme yapılacak olunursa oumlncelikle hava jeti ile atkı atma sisteminde
gerccedilekleşen proses adımları ve iplik yapısından kaynaklanan oumlzellikler tanımlanarak atkı telefi
oumllccediluumlm sistemi geliştirilmiştir Bu ccedilalışma sonucunda atkı akuumlmuumllatoumlruuml oumlncesi iplik tansiyonunun
atkı tansiyonu ve atkı telef miktarını etkilediği goumlsterilmiştir Burada minimum telef iccedilin atkı
tansiyonu dolayısı ile akuumlmuumllatoumlr ayarlarının duumlzenli ve doğru bir şekilde yapılması
gerekmektedir Aynı zamanda ana atkı jeti ve yardımcı atkı jetlerinin ayar miktarı ve duumlzeninin
atkı teleflerini etkilediği ortaya ccedilıkarılmıştır İleri youmlnde atkı telefi azaltma ccedilalışmaları halen
devam etmektedir
19
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre
geliştirdikleri aparatlar
- DORNIER Dornier firması atkı telefinin azaltılması iccedilin ilk etapta Disc-O-Lenoreg aparatını
geliştirmiştir (American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012) Kumaş kenarını sıkı tutup
başta dokuma olmak uumlzere apre ve bitim işlemlerinde performans artışı sağlamaktadır (Şekil ndash 2
10)
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı
Disc-O-Lenoreg aparatının geliştirilmesinden sonrada EcoLenoreg kenar aparatı
geliştirilmiştir Aparat portatif olarak rapierli ve hava jetli makinelerde kullanılmaktadır
Avantajları
- Telef (ccediloumlzguuml-atkı) miktarını azaltmaktadır
- Tek tip atkılarda telefin geri kazanılması sağlanabilmektedir (Recycling Filling Waste)
Atkı telefi geri doumlnuumlşuumlm lsquorsquoRecycling Filling Wastersquorsquo makinesi tek tip atkı teleflerini
yolup elyaf haline getiren bir mekanizmadır Boumlylelikle tekrar elyaf haline getirilen
iplikler geri doumlnuumlşuumlm kapsamında tekrardan iplik uumlretiminde kullanılmaktadırlar
- Kenardaki ccediloumlzguuml duruşları azalmaktadır
- Tip değişimlerinde kısa zaman harcanmaktadır
- Makine enine 22 mm daha uzun kullanılabilir alan sağlamaktadır
- Daha iyi kavrama sisteminden dolayı kenar kaynaklı hatalarda azalma sağlamaktadır
20
Ecofill (Picanol News September 2011) aparatı da PICANOL tarafından geliştirilmiştir Bu
aparat para aramid gibi rijit iplikler iccedilin kullanılabilmektedir İki adet renk seccedileneği vardır
Aparat bir adet puumlnomatik kontrol klapesi ve de bir adet atkı makasından oluşmaktadır (Şekil ndash 2
11)
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar
- Sulzer firması tarafından geliştirilen Waste Saver aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
radikal bir gelişme sağlamıştır Bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri
ortadan kaldırılmakta ve atkı telefleri minimuma duumlşuumlruumllmektedir (Şekil ndash 2 12) Sistemin temeli
oumlnce atkı iplikleri baskı veren bir aparat yardımı ile tutulmakta atkı ipliği tefeleme sonucu
kumaşa dacirchil edildikten sonra kesilen atkı telefleri hava emişi yardımı ile telefler haznesine
alınmaktadır
21
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
-Smith firması tarafından Lenomat (httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf) aparatı
daha da geliştirilerek atkı teleflerinin duumlşuumlruumllmesi hedeflenmektedir Burada atkı iplikleri daha
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı
22
sıkı tutulmakta boumlylelikle kumaş kaynaklı hataların oumlnuumlne geccedililmiştir Aparatlar kenara daha da
yaklaştırıldığı iccedilin telefler daha da kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır (Şekil ndash 2 13)
- Sultex grubu tarafından geliştirilen Sultex Lateral and Central Tuckers (ITEMA September
2011 RMKUJ) hava jetli dokuma makineleri iccedilin geliştirilmiştir
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı
Bu aparatlar yalancı kenar kullanılmasını oumlnlemekte ve guumlcuumllerin kenara daha da
yaklaşmasını sağlayarak oluşan telef miktarını 30 mm ye kadar duumlşuumlrebilmektedir (Şekil ndash 2 14)
Tezgacirch ve tarak eni ayarları kolaylaşmakta boumlylelikle tip değişim suumlreleri kısalmaktadır
PICANOL tarafından piyasaya suumlruumllen ERGO II sistemi (Original Quality Parts US06
2008) GAMMAX model kancalı tezgacirchlar iccedilin geliştirilen sağ kanca accedilıcı sistemdir (Şekil ndash 2
15) Tezgacirch beyni tarafından pozitif olarak kontrol edilen bir kanca accedilıcı sistemdir ERGO II
sistemi her bir atkı iccedilin ayrı olarak ayarlanabilir Cihaz iki kademeli motor ile ccedilalışmaktadır Bir
tanesi kancanın yatay pozisyonda kenetlenmesini bir tanesi ise atkı derinliğinin ayarlanmasını
sağlamaktadır
23
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı
Sistemin Avantajları
Atkı atımını elektronik olarak tam ve doğru olarak yapılmasını sağlar
Daha duumlşuumlk atkı telefi sağlar
Atkı kaynaklı duruşları azaltır
Kanal veya atkı numarasına goumlre ayarlanabilir
ERGO II daha az aşınma sağlar
ERGO II ayarları SET CARD yardımı ile bir tezgacirchtan başka bir tezgacircha veya direk SET
CARD uumlzerinden yeni bir tezgacircha taşınabilir
Bu sistem hiccedilbir kısıtlama olmaksızın tuumlm atkı ccedileşitlerinde kullanılabilir Oumlzellikle farklı
yapıda zor atkıların bir arada kullanıldığı veya elastik atkıların yoğunlukta olduğu dokuma
sistemlerinde ccedilok faydalı olmaktadır
Dornier Dokuma Tezgacirchı firması tarafından havalı dokuma tezgacirchları iccedilin iki ccedileşit atkı
kontrol sistemi (Dornier Teknik Bildiri TM201220 12-10-2t4r) sunulmaktadır Bu atkı kontrol
sistemleri TWS ( Şekil -16 da ayrıntılı tanımlanmıştır ) ve STS (Şekil -16 da ayrıntılı
tanımlanmıştır ) olarak tanımlanmaktadır (Şekil ndash 2 16) Atkı kontrol tiplerinden TWS germe
enjektoumlruuml ile kombine edilir STS tipinde ise her iki sensoumlr dolaysız olarak dokuma tarağının
iccedilerisine yerleştirilmiştir
24
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r)
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler
- Yalancı Kenar Sistemleri
Yalancı kenar sisteminde alınan patentlerden biridir (USA Pat 1994) Burada yalancı
kenar iccedilin farklı bir ccedilerccedileve ve makaradan beslenen ccediloumlzguumller kullanılmaktadır Ayrıca burada
yalancı kenar iccedilin ayrı bir eksantrik yardımı ile bez ayağı hareketi yaparak atılacak olan telef
atkılar yakalanmakta ve makaradan sağılan ccediloumlzguumller yardımı ile telef kovasına goumlnderilmektedir
(Şekil ndash 2 17)
25
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994)
1-Ccediloumlzguuml Levendi 2-Atkı İpliği 3-Ccedilerccedileve
9-Kumaş 10-Kumaş Levendi 14-Yalancı Kenar İplikleri
19-Yalancı Kenar Kumaşı 24-Eksantirik 32-Leno Kenar İpliği
Yalancı kenar tertibatı guumlnuumlmuumlzde kullanılan sistemlerin en başında gelmektedir
Buradaki sistemin işletme temizliğine duumlzenine ve kumaş kenar yapısına katkısı ccedilok buumlyuumlktuumlr
- Yalancı Kenar Sistemleri
Atkı ayıklama iccedilin geliştirilen sistem (USA Pat 6039086 2000) telefin azaltılması ve geri
kazanımı iccedilin buumlyuumlk avantajlar sağlamaktadır Bu sistem dokuma tezgacirchlarında leno kenar
ipliklerinin ve atkı sunumu sonrasında uzun kalıp kesilen ve telef olan atkıların birbirinden
26
ayrılmasını sağlayan sistemdir Burada sistemin ccedilalışabilmesi iccedilin kullanılacak tezgacirchtaki
atkıların tek tip tek renk ve tek harmanda olması gerekmektedir Oumlrneğin 100 yuumln sadece PES
sadece siyah ve harmanları aynı olan atkılar toplanmalıdır Toplanan bu atkılar bir iplik
parccedilalayıcısı ve ayıklayıcısı tarafından tekrardan elyaf haline getirilmekte ve iplik uumlretimi iccedilin
tekrar iplik uumlretim tesislerine goumlnderilmektedir (Şekil ndash 2 18) Ayrıca bu sistem yardımı ile
ayıklanan leno kenar iplikleri tekrardan makaralara sarılıp leno iplikleri olarak tekrar
kullanılabilmektedirler
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000)
1- Atılan atkı telefleri 8-Kontrol Paneli
2- Yalancı Kenar İplikleri 9-Ayıklanma Kesim Makası
4- Leno Kenar İplikleri 12-Leno İplik Makaraları
5-Ayrılmış Leno Kenar İplikleri 13-Leno İplik Ccedilağlıkları
6-Atkı Teleflerinin Toplandığı Kovalar 14-Leno İplik Toplama Kovası
7-Leno Kenar Sevk Silindirleri 18-Leno Kenar Yapma Sistemi
27
- Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Makara Yardımı ile Makaraya Sarılması
Dokuma sırasında oluşan telef ve tozların bir makara sistemi (USA Pat 5040570 1991)
ile bir şerit uumlzerine sarılarak sıkı bir şekilde tutulan atıklar telef kovasına taşınır Burada taşıma
sistemi tozların ve atıkların emilmesi iccedilin kullanılan emiş sistemi ve taşınması iccedilin kullanılan bir
borudan oluşmaktadır Bu sistem makaralı hareket sistemi ile tozların ve atıkların telef kovasına
taşınmasını sağlamaktadır Burada toz emişi iccedilin kullanılan nozle oumlzel olarak tasarlanmıştır
Burada toplanan atkı telefleri ve emilen tozlar direkt olarak telef kovasına aktarılmaz Oumlncelikle
bir şeride sarılır sonrasında ise telef kovasına iletilir
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması
Mekiksiz bir dokuma tezgacirchından uzaklaştırılan atkı telefleri ccediloumlzguuml iplikleri veya leno
iplikleri yardımı ile kuyruk şeklinde bir arada tutulmakta ve telef kovasına iletilmektedirler
Tezgacirchta itici bir emiş pompası ile telefler iletilmekte ayrıca kumaş ccedilekim silindirleri yardımı ile
de desteklenmektedir Burada daralan bir boru yardımı ile toplanan ve leno iplikler ile sıkı bir
şekilde birbirine sarılmış atkı telefleri telef kovasına taşınmaktadır Bu taşıma sırasında birbirine
leno iplik yardımı ile sıkı şekilde bağlanan atkılar havadan ve ccedilevreden etkilenmeden ve
dağılmadan direk olarak telef kovasına taşınmaktadırlar Ayrıca hareket ve emiş sistemleri iccedilin
tezgacirch ve kumaş sarım sistemlerinden yararlandığından herhangi bir enerji sarfiyatı da
olmamaktadır (USA Pat 4453572 1984)
- Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Azaltılması
Bir kancalı dokuma tezgacirchında birden farklı atkı kullanılabilmektedir (USA Pat 0183295
2003) Bu işlem sırasında ise atkı telefinin minimum seviyede tutulması istenmektedir Atkı
telefinin azaltılması iccedilin ağızlık iccedilerisine atılan bir atkının kanca mekanizması tarafından
kenetlenerek tutulurken ayrıca bir atkı tutucu tarafından da tutulmasını sağlamaktadır Atkı ipliği
her iki tutucu tarafından optimum duumlzeyde tutulduğu sırada atkı makası tarafından kesilmektedir
Bu şekilde kesilen atkı kontroluuml kolay olduğu iccedilin telef miktarı da daha duumlşuumlk olacaktır Atkı
makası tarafından kesilen atkı atkı tutucular tarafından tefeleme işlemi tamamlanana kadar
tutulmaktadır Atkının kumaşa dacirchil olmasından sonra atkı tutucular kumaşa dacirchil olan atkıyı
28
bırakmaktadır Boumlylelikle telef miktarının azaltılması iccedilin kısa tutulan atkı kontrolluuml bir şekilde
kumaşa dacirchil olması sağlanıp bazı hataların ve kopuşların olması engellenmektedir Burada atkı
tutucu mekanizmalar tarak ile beraber hareket etmektedir
- Tezgacirchlarda Kullanılan Yalancı Kenar Ccedilekim Sistemi
Mekiksiz ve su jetli tezgacirchlarda atkı ucunu yakalayan yalancı kenar iplikleri tezgacirch
tarafından sağlanan kumaş ccedilekim sisteminden hareket alınarak ccedilekilmektedirler (USA Pat
4616680 1986 ) Telef ccedilekim sistemleri boş bir ccedilarka sahiptirler Bu ccedilark kumaş ccedilekim
sisteminden aldığı hareketi yakalama iplikleri ccedilekme hareketinde kullanmaktadır İletilen ccedilekim
hızı kumaş ccedilekim hızı ile aynı olduğundan dolayı yakalama iplikleri kumaş sarımı ile senkron bir
şekilde ilerlemektedir Boumlylelikle yakalama iplikleri iccedilerisinde atkı transferi kesimi ve
yakalanması sırasında herhangi bir uyumsuzluk goumlruumllmez
- Geri Doumlnuumlşuumlmluuml Yalancı Kenar İplikleri
Bu sistemde (USA Pat 6227204 1999) yalancı kenar iplikleri atılan atkı ipliklerinden
kesilen telefleri taşımaktadır Atılan atkılar kumaşa dacirchil olduktan sonra atkı makası tarafından
kesilmektedir Sonrasında yalancı kenar iplikleri tarafından tutulan telef atkılar bir ayırıcı makas
tarafından ayıklanarak yalancı kenar ipliklerinin temizlenmesi sağlanmaktadır Sonrasında
hazırlanan geri doumlnuumlş sistemi yardımı ile temizlenen yalancı kenar iplikleri yeniden kullanılmak
iccedilin yalancı kenar makarasına dacirchil olmaktadır Bundan dolayı sonsuz olarak doumlnen iplikler
yalancı kenar ipliklerinin kullanılma miktarını azaltmaktadır
- Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Telefinin Azaltılması
Hava jetli tezgacirchlar iccedilin geliştirilen atkı telefi azaltma sistemi (USA Pat 4498504 1985)
mekanik olarak ccedilalışmaktadır Dokuma tezgacirchının sağ tarafında geliştirilen sistem hava emişi ile
atkı gergin tutulmakta ve mekanik bir klape yardımı ile atkı kumaşa dacirchil olana kadar
tutulmaktadır Elde edilen sistem yardımı ile hem minimum uzunlukta kumaş uumlzerinde atkı
puumlskuumlluuml kalmakta hem de atkı telefi oluşmamakta hem de yalancı kenar ipliklerine ihtiyaccedil
duyulmamaktadır
29
- Kumaş Kenarının Kesim Metodu
Şişli (Rapier) tezgacirchlar iccedilin geliştirilen bir youmlntemdir (EP Pat 0898001 1999) Burada
atkı teleflerinin kesilmesi ve tek bir bobinden sağılan iplik yardımı ile kesilen atkı ipliklerin
toplandığı bir sistem geliştirilmiştir Geleneksel sistemde ise yalancı kenar sistemi oluşturularak
atkı telefleri toplanmakta ve telef kovasına iletilmekteydi Buda kullanılan yalancı kenar
ipliklerinin değer ve miktarına goumlre telef miktarı ve maliyeti arttırmaktadır Yeni geliştirilen bu
sistem telef miktarını minimize etmektedir
- Yalancı Kenar İpliklerinin Hareket Raporunu Sağlayan Guumlcuumller
Yalancı kenar iplikleri iccedilin kullanılan ve hareket raporunu sağlayan guumlcuumller geliştirilerek
(EP Pat 054257746 2007) hem tip değişimi sırasında zaman kazanılmakta hem de kenara daha
da yaklaşan sistem sayesinde atkı telefi miktarı azalmaktadır Burada geliştirilen ve oumlzel olarak
tasarlanan guumlcuumller ccedilerccedileveler yardımı ile leno kenar hareketinin yapılmasını sağlamaktadır
Geleneksel sistemlerde ise bu raporu verebilmek iccedilin ipli veya mıknatıslı olarak kullanılan iki
farklı leno ipliği rapor aparatları kullanılmaktadır Bu aparatlar hem tip bindirme sırasında zaman
kaybına neden olmakta hem de kenar geniş bir yer kapladıklarından telef miktarının artmasına
neden olmaktadır
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması iccedilin Geliştirilen Aparat
Kenar telefleri yedek ccediloumlzguuml iplikleri leno kenar iplikleri ve kesilen atkı teleflerinin birbiri
uumlzerine sarılması ile oluşan teleflerdir Burada geliştirilen sistem (USA Pat 4453572 1984) ilk
etapta oluşan kenar teleflerinin tutulması ve ileri itilmesi iccedilin geliştirilen iki dişli ile
başlamaktadır Sonrasında daralan bir boru sistemi ile hava emişi yapılmakta ve teleflerinin telef
toplama kovasına iletilmesi sağlanmaktadır Burada hava emişi kompresoumlr yardımı ile elde
edilirken dişlilere verilen hareket iccedilin genel tezgacirch hareketinden yararlanılıp ekstra bir enerji
sarfiyatı yapılmamaktadır Boumlylelikle kısa zaman ve suumlrede kapalı bir sistem iccedilerisine hapis
edilen telefler işletmede toz uccediluntu ve teleflerin olmasını engellemekte bunlardan kaynaklana
hata duruş ve arızalar azalmaktadır Sonuccedil olarak işletme verimliliği ve kumaş kalitesi
artmaktadır
30
- Esneyen Duumlze (Nozzle) Sistemi İle Leno Kenar Teleflerinin Toplanması
Esnek bir duumlze sistemi (USA Pat 4513791 1985) yardımı ile daralan bir borudan emiş
yapılarak kenarlarda alınan leno kenar atıkları atık kovasında toplanmaktadırlar Burada
vakumlama iccedilin gerekli hava Hava Jetli dokuma sisteminden alınmaktadır
- Kenar Teleflerinin Dokunmuş Kumaştan Uzaklaştırılması
Dokuma işlemi sırasında oluşan kenar iplikleri telefi bir makara yardımı ile uumlzerine
sarılmaktadır (USA Pat 5560400 1996) Sonrasında geniş ccedilaplı makara uumlzerinde toplanan
telefler ccedilekim silindiri yardımı ile ccedilekilmektedir Ccedilekim silindiri iccedilin ekstra bir enerji
harcanmayıp dokuma tezgacirchı genel hareketinden yararlanılmaktadır Ccedilekilen telefler kılavuz
yardımı ile telef kovasında toplanmaktadır
- Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliği tarafından geliştirilen ve tuumlm sektoumlr ve alanlarda kullanılabilen telef
azaltma youmlntemi kısaca anlatılacak Burada gerekli tedbirler alınarak oluşan hata ve maliyetler
minimuma indirilmeye ccedilalışılmaktadır
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliğinin bu ccedilalışması tuumlm proses ve sektoumlrlere uygulanabilmektedir Buradaki
amaccedil telef azaltmanın belli bir standart ve aşamalarda optimize edilerek herkesin aynı dilde
konuşmasını sağlamaktır Boumlylelikle kazanccedillar ve yapılan katkılar daha kolay karşılaştırılabilinir
31
3 MATERYAL ve YOumlNTEM
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları
Tez ccedilalışması kapsamında gerccedilekleşen Santez Projesinin yuumlruumltuumllduumlğuuml Dokuma
İşletmesindeki tezgacirch sayıları ve oumlzelikleri aşağıda verilmiştir
- 173 adet rijit kancalı DORNIER Marka tezgacirch bulunmaktadır Buradaki tezgacirchlar faklı
model ve yıllara ait tezgacirchlardır 1994 yılından 2007 yılına kadar farklı modellerde ve
sayılarda tezgacirchlar vardır Bu tez ccedilalışmasında DORNIER marka kancalı tezgacirchlar A
grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaklardır
- 90 adet PICANOL Marka esnek kancalı tezgacirch vardır Bunlardan 48 acircdeti 2007
GAMMAX modelidir Geriye kalan 42 adet tezgacirch ise 2012 OPTIMAX modelleridir Bu
tez iccedilerisinde PICANOL markalı tezgacirchlar B grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
- 15 adet DORNIER marka hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirch grubu 1993 ve 1996
model olmak uumlzere iki farklı modelden oluşmaktadır Bu ccedilalışmada DORNIER marka
Airjet tezgacirchlar C grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları
TEZGAcircH
KODLARI
KUMAŞ KENARI VE YALANCI KENAR
YAPILARINA GOumlRE TEZGAcircH GRUPLARI
TEZGAcircH
SAYISI
D1 DORNİER RAPİER TUCK-İN - MİNİ APARAT 114
D2 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO ECO-LENO 34
D3 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO MİNİ APARAT 16
D4 DORNİER RAPİER CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ_APARAT 9
D5 DORNİER AİRJET CcedilERCcedilEVEDEN LENO - CcedilERCcedilEVEDEN
LENO 15
P1 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (GAMMAX) 48
P2 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (OPTİMAX) 42
TOPLAM TEZGAcircH SAYISI 278
Ccedilizelge ndash 3 1rsquode işletmedeki tezgacirchlar 7 farklı gruba ayrılmıştır Aslında tezgacirch grup
sayısı daha da arttırılabilir Ancak burada oumlnemli olan sistemli bir şekilde gruplara ayırmaktır
Gereğinden fazla gruplara ayırıp işi karmaşıklaştırmamak ve daha hızlı ccediloumlzuumlme ulaşmak iccedilin
muumlmkuumln olan en kapsayıcı şekilde gruplara ayırma işlemi yapıldı Gruplara ayırma işleminden
32
sonra aşağıdaki resimlerde de goumlruumllduumlğuuml uumlzere rapierli tezgacirchlar kumaş kenarları ve yalancı kenar
yapılarına goumlre 6 farklı gruba ayrıldı
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması
Şekil ndash 3 1rsquode bulunun rapier tezgacirch fotoğrafları dışında kalan hava jetli tezgacirch
gruplarının oumlzellikleri ve ccedilalışmaları aşağıdaki başlıkta ayrıntılı şekilde verilmiştir Aynı zamanda
bu tez ccedilalışmasında dokuma tezgacirchlarının rapierlerinin karşılaştırılmasının en oumlnemli noktası atkı
yakalama mekanizmaları ve bunların karşı tarafa transferi sırasında bırakma mekanizmasıdır
Aynı şekilde rapier şekli yapısı transfer ve hareket cinsi aşağıdaki başlıklarda geccedilen atkı telefi
oluşum mekanizmaları ile yakından ilişkili olup oumlnemli bir yer tutmaktadır
Burada oumlnemli olan atkının hatasız ve sorunsuz şekilde yuumlksek bir hız ile karşı tarafa
minimum telef ile aktarılmasıdır Bundan dolayı rapier sopası ve uccedil kısmı incelenerek bu konuya
da dikkat edilmiştir Dokuma işletmesinde kullanılan dokuma tezgacirchları oumlzellikleri aşağıdaki
başlıklarda karşılaştırıldı
33
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri
Dokuma İşletmesinde 15 adet hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirchlar ccedilerccedileveden
leno kenar yapma sistemlerine sahiptirler Uumlretim hızları 600 ndash 650 devirdk arasında
değişmektedir Genelde duumlşuumlk ccedilerccedileve sayılı ve mukavemeti yuumlksek kalın atkılı kalitelerin
ccedilalışmasına uygundurlar Ccedilerccedileve sayısı kenar yapma ccedilerccedileveleri ile birlikte 10 adettir Yuumlksek
mukavemetli kalın atkılı kaliteler kullanılmasına karşın atkı kopuşları randımanı 12 ndash 14
arasında değişmektedir 1993 ve 1996 model olan bu tezgacirchlar artık işletmenin tam anlamıyla
esnekliği ve performansı ile uyuşmamaktadır Guumlnuumlmuumlzde geliştirilen yeni model tezgacirchlar daha
hassas ve esnek ccedilalışma mekanizmalarına sahiptirler
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı
1 Ccediloumlzguuml İplikleri 6 Atkı Yakalama Sistemi 20 Atkı Motoru-Akuumlmuumllatoumlr
3 Atkı Freni 13 Kontrol Panali 21 İplik Bobini
4 Ana Hava Jeti 14 Alt Kumaş Basınccedil Oumllccediler 22 Atkı Fırccedilası
5 Taşıyıcı Hava Jetleri 15 Uumlst Kumaş Basınccedil Oumllccediler
34
Hava Jetli makinelerinde en oumlnemli kısımlardan biri tabiicirc ki dokuma makinesine adını veren
ipliğin hava ile taşınmasını sağlayan sistemdir (Şekil ndash3 2) Burada atkıyı transfer eden hava
duumlzelerinin dizilişi ve hava basıncının doğru ayarlanması atkının kopuş olmadan hatasız bir
şekilde karşıya geccedilirilmesi iccedilin ccedilok oumlnemlidir Yapılan yanlış ayarlar hem atkı kopuş randımanını
arttırmakta hem de kumaşta hataların oluşmasına neden olmaktadır
Hava jetli makinelerde atkı telefi tek taraflı olmaktadır Sol taraftan atılan atkı hava yardımı
ile sağ kenara kadar taşınmakta ve burada kuumlccediluumlk bir aparat yardımı ile tutulmaktadır Sonrasında
ise atkı makası yardımı ile kesilmekte ve kesilen atkı yalancı kenar iplikleri ile birlikte telef
kovasına taşınmaktadır
Atkı transferi hava ile yapıldığı iccedilin nispeten atkının kontroluuml kancalı tezgacirchlara goumlre ccedilok
daha zordur Aynı zamanda atkı uumlzerine binen yuumlk ve gerilim tepecikleri daha sivri ve buumlyuumlktuumlr
Bu da atkının kontroluumlnuuml zorlaştırmaktadır Bundan dolayı işletmede ayar yapılırken atkı
kaynaklı duruş ve hataların olmaması iccedilin burada bırakılan atkı telef miktarı diğer tezgacirchlara goumlre
ccedilok daha yuumlksek olmaktadır Fakat tek taraflı telef verdikleri iccedilin ortalamada diğer tezgacirchlara
yakın hatta biraz daha az telef vermektedirler
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması
Kancalı tezgacirchlarda atkı transferini buumlyuumlk başlıklar altında incelediğimizde genelde aynı
mekanizmanın rol oynadığını goumlrmekteyiz Bundan dolayı rijit ve esnek kancalı sistemler olarak
ayırma ihtiyacı duymadık
35
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması
Atkının izlediği yol basitccedile tarif edilecek olursa oumlncelikle sol rapier atkı bobininden
sağılan atkıyı atkı seccedilici yardımı ile alır Sonrasında atkıyı kıskaccedilları arasında sıkıştırır (Burada
esnek ve rijit kancalı sistemlerde atkının alınması taşınması ccedileneler arasında tutulması transferi
ve atkının kumaşa dacirchil edilme şekli ve ayrıntısı farklı olmasına karşın genel başlıklar ccedilok buumlyuumlk
ccediloğunlukla aynıdır) Sağ rapier tarafından alınan atkı transfer boumllgesine kadar taşınır Transfer
boumllgesinde atkı sol rapierden sağ rapiere transfer edilir Sağ rapier atkıyı kumaş kenarına kadar
taşır ve atkı bırakma sistemine iletir (Şekil ndash 3 3) Sağ kenarda bırakılan atkı tefeleme sistemi
yardımı ile kumaş oluşum ccedilizgisinden kumaşa dacirchil edilir Sonrasında kumaş kenar makası ile
atkı kesilir Boumlylelikle telef olan atkı kısmı atılırken oluşan kumaş roliğine sarılır
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Rijit şişli tezgacirchlar daha oumlnce ayrıntılı olarak anlatılmıştır Burada vurgulanması gereken
taşıyıcı şişlerin (rapier) yatay bir duumlzlem uumlzerinde herhangi bir eğilme ve burulma olmadan dik
ve rijit bir şekilde hareket etmesidir Herhangi bir eğilme ve burulma olmadığı iccedilin nispeten daha
hassas bir atkı transferi sağlayabilmektedir
Dokuma İşletmesirsquonde rijit şişli tezgacirchlar DORNIER marka olup işletmenin buumlyuumlk
kısmını oluşturmaktadırlar Burada farklı model ve yapıda DORNIER rijit şişli tezgacirchlar
bulunmaktadır
36
DORNIER rijit şişli tezgacirchın şiş ve rapierinin incelenmesi sonrasında oumllccediluumlm sonuccedilları
aşağıdaki gibi elde edilmiştir (Şekil ndash 3 4)
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 8 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 17 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 17mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 21 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 33 mm
- Kumaş Sacağı = 8 mm
- Telef Olan Kısım = 79 mm
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Dokuma İşletmesirsquonde oumlnemli tezgacirch gruplarında bir tanesi de PICANOL marka tezgacirchlardır
(Şekil ndash 3 5) Esnek şişli olan bu tezgacirch grubunun DORNIER marka rijit şişli tezgacirchlara goumlre
avantaj ve dezavantajları bir sonraki boumlluumlmde ayrıntılı şekilde verilmiştir
Esnek şişli tezgacirchlar hem modellerin daha yeni olması (yeni teknoloji) hem de transfer oumlzellik
ve ekipmanlarına goumlre rijit şişli tezgacirchlara goumlre daha az telef vermektedirler Fakat daha yeni
37
model olmalarına karşın her ccedileşit atkı ve oumlrguuml tipi bu tezgacirchlarda ccedilalışılamamaktadır Daha eski
modelde olmalarına karşın rijit şişli tezgacirchlarda daha ince hassas zor oumlrguumlluuml ve yuumlksek ccedilerccedileveli
kaliteler ccedilalışılabilmektedir
Ayrıntılı ve hassas bir şekilde yapılan esnek şişli rapier oumllccediluumlmleri aşağıdaki gibidir
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 4 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 11 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 23 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 245 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 21 mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 38 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 43 mm
- Kumaş Sacağı = 45 mm
- Telef Olan Kısım = 51 mm
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması
Her iki şişli tezgacirch grubuna bakıldığında belirgin farklılıklar goumlruumllmektedir Oumlncelikle
rapierlerin iccedilten iccedile ccedilentik mesafelerini incelediğimizde rijit şişde 8mm iken esnek şişde
4mmrsquodir Aynı zamanda dıştan dışa ccedilentik mesafelerini kıyasladığımızda rijit olanda 13 mm iken
esnek şişli sopada 11 mm oumllccediluumllmektedir Burada net bir şekilde telef farklıklarından soumlz
38
edilebilir Ayrıca ccedilentik mesafesi ne kadar fazla olursa o kadar kaliteli bir transfer yapılabilmekte
ve transfer ayarlarının hassasiyet ihtiyacı duumlşmektedir Fakat tersi durumda atkının ccedilentik
iccedilersinde kat edeceği mesafe artacağından dolayı telef miktarı da artmaktadır Buradan da net bir
şekilde goumlruumllmektedir ki rijit şişli tezgacirchlardaki telef miktarı esnek şişli tezgacirchlara goumlre 2 mm
daha fazladır
Sol Rapier şişlerinde telefte ve tezgacirch ayarlarında oumlnemli bir rol oynayan parametre de
ccedilene mesafesidir Burada yapılan oumllccediluumlmler sonucunda rijit kancalı rapier şişlerinde iccedilten iccedile ccedilene
mesafe 13mm iken esnek kancalı rapier şişlerinde ccedilene mesafesi iccedilten iccedile uzunluğu 23 mm dir
Aynı şekilde dıştan dışa ccedilene mesafeleri rijit sistemde 13mm iken esnek şişli sistemde 245
mmrsquodir Genel olarak değerlendirdiğimizde olması gereken telef farkı 115 mm olması gerekirken
bu tam olarak gerccedilekleşmemektedir Ccediluumlnkuuml burada transfer şeklide oumlnemlidir Asıl telef miktarını
sağ rapier atkı ipliğini alırken ağızdan sarkan kısmı ve atkının tamamlanması sonrasında bırakma
yeri belirlemektedir Bundan dolayı burada net bir şey soumlylemek doğru olmayacaktır
Sol rapierlerde ağızdan sarkan atkı uzunluğunu oumllccediltuumlğuumlmuumlzde ortalama değerler elde
edilmiştir Bu oumllccediluumlmlere goumlre rijit sol rapier şişlerinde ağızdan sarkan kısım 17 mm iken esnek
kancalı şişlerde 21 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada bir oumlnceki duruma goumlre telef miktarının esnek
kancalı tarafa kaymasının nedeni rijit kancalı şişlerde atkı iki kıskaccedil arasında sıkıştırılmakta ve
duumlzguumln şekilde alınması sağlanmakta aynı zamanda atkının ccedilene ağzından kayarak uzunluğun
artması da engellenmektedir Diğer taraftan esnek şişli sistemde sol rapier ccedilene mesafesinde
kaymalar olmakta ve telef uzunluğunu bu kısımda arttığı goumlruumllmektedir
Aynı şekilde sol rapier ccedilene iccedilerisinde kalan atkı miktarını değerlendirdiğimizde rijit şişli
sistemde 21 mm olarak oumllccediluumllmesine karşın esnek şişli sistemde 38 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Karşılaştırılan son parametre kenar saccedilaklarının uzunlukları olmuştur Bu kısım doğrudan
telefe etki etmektedir Diğer parametreler bazen duumlzen rahat transfer ve kaliteli ccedilalışma gibi
avantajlar sağlayarak dolaylı olarak atkı telefine etki ederken bu parametre direk telef olarak
oumllccediluumllmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonrasında rijit şişli rapierlerde kenar saccedilağı 8 mm olarak
oumllccediluumlluumlrken esnek şişli rapierlerde kenar saccedilağı 45 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
39
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
Rapierde Oumllccediluumllen Kısımlar DORNIER PICANOL
Rapier Sopası Ccedilentik İccedilten İccedile Mesafesi 8 mm 4 mm
Rapier Sopası Ccedilentik Dıştan Dışa Mesafesi 13 mm 11 mm
Sol Rapier İccedilten İccedile Ccedilene Mesafesi 13 mm 23 mm
Sol Rapier Dıştan Dışa Ccedilene Mesafesi 17 mm 245 mm
Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım 17 mm 21 mm
Sol Rapier Ccedilenesinin İccedilerisinde Bulunan
Kısım 21 mm 38 mm
Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım 33 mm 43 mm
Kumaş Sacağı Uzunluğu 8 mm 45 mm
Telef Olan Kısım Uzunluğu 79 mm 51 mm
Yukarıda atkı telefinin rapier şişi uumlzerinden adım adım ilerlemesinden sonra atkının
kumaşa dacirchil olmasına kadar oluşan telefler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Son olarak yapılan
oumllccediluumlmler tuumlm atkı teleflerinin oumllccediluumllmesi olmuştur Buna goumlre birccedilok farklı tezgacirchtan yapılan
telefler değerlendirildiğinde rijit şişli tezgacirchlarda oluşan atkı telefi 79 mm olarak oumllccediluumllmuumlş buna
karşın esnek şişili tezgacirchlarda oumllccediluumllen atkı telefi uzunluğu 51 mm olmuştur Aradaki fark 28 mm
olup oldukccedila iyi bir miktardır Ccediluumlnkuuml toplam atkı telefleri iki kenarın toplamı olmaktadır Burada
ise tek taraftaki fark 28 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Toplam telefe oranla buumlyuumlk bir fark olduğu
ortaya konulmuştur
40
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi
Burada telef tamamen rapier sopalarına mal edilemez Ya da esnek kancalı tezgacirchların
rijit kancalı tezgacirchlara goumlre daha az atkı telefi verdikleri anlamına gelmemektedir Ccediluumlnkuuml telefi
etkileyen birccedilok farklı mekanizma parametre ve ayar-eleman kaynaklı neden olabilir Bunlardan
atkı seccedilici ve atkı frenlerinin telef uzunluğuna etkisi standardizasyon ve optimizasyon boumlluumlmuumlnde
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir (Şekil ndash3 6) Telefi etkileyen durumları maddeler halinde
sıraladığımızda aşağıdaki gibi bir durum ortaya ccedilıkmaktadır
- Tezgacirch Modeli
- Kullanılan Atkı seccedilicinin modeli
- Atkı sensoumlrlerinin modeli ve performansı
- Atkı motorlarının modeli ayarları ve performansları
- Ayar yapan ustanın performansı
- Ccedilalışılan iplik numara ve cinsi
- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml ve akuumlmuumllatoumlr uumlzerindeki iplik stok miktarı ve ayarı
- Kenar oumlrme mekanizmasının yapısı
- Kenar ipliklerinin cinsi ve adedi
- Kenar kesici makasların accedilısı ve keskinliği
- Rapierin ccedilalışma suumlresi ve oumlmruuml gibi daha birccedilok parametre sayılabilir
41
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
DORNIER ve PICANOL TEZGAcircHLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
DORNIER TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ PICANOL TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ bull Pozitif transfer vardır Accedilıcı horozlar yardımı ile atkı transferi gerccedilekleşmektedir
bull Negatif Transfer vardır Rapier kafaları iccedil iccedile girerek atkı transferi gerccedilekleştirilir
bull Rijit şişli rapierler kullanılmıştır bull Esnek şişli rapierler kullanılmıştır
bull Rapier ağzını accedilmak iccedilin kullanılan accedilıcı takoz ayarları daha zordur
bull Rapier ağzını accedilma sitemi daha kolay ve stabildir
bull Yuumlksek sayılı ccedilerccedileveli kumaşların dokunması daha kolaydır Kamlı motor vardır
bull Yuumlksek sayıdaki ccedilerccedileveli kumaşların dokunması zordur Servo motor var
bull Neps ve havlı işlerin ccedilalışması daha kolaydır Pozitif transfer ve kamlı motor mekanizmasından kaynaklanmaktadır
bull Neps ve havdan dolayı yapışma olan işlerin ccedilalışması daha zordur Ağızlık yapısından kaynaklanan bir durumdur
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması daha kolaydır Pozitif atkı transferi vardır
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması zordur Negatif atkı transferi vardır
bull Atkı makasının ayarlanması daha zordur bull Atkı makasının ayarlanması daha kolaydır
bull Tarak ayarı zordur 7 adet cıvata vardır Hassas tarak ayarı gerektirmektedir Doumlşeme ayarı vardır
bull Tarak ayarı daha kolaydır Soumlkme ve takmada daha az cıvata sayısı var ve ayar durumu daha kolaydır
bull Ayna mesafesi daha zor ayarlanabilmektedir bull Ayna mesafesi ayarlaması daha kolaydır
bull Kenar kapması boncuk ve saccedilak riski
fazladır Hassas ayar gerektirir
bull Kenarlar ayarlanırken daha stabil ayarlar vardır Hassas ayar gerektirmediğinden boncuk kapma saccedilak gibi hatalar Dornier tezgacirchlara goumlre daha azdır
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları
Dokuma İşletmesinde en ccedilok kullanılan iplik harmanları sırasıyla YUNPES
YUNNYLEL YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE
KETEN İPEK ve PES gibi iplik harmanlarından oluşmaktadır Daha oumlnceki yıllarda 100 YUN
oranın ccedilok daha yuumlksek iken yuumln fiyatlarındaki artış ve piyasadaki arz talebinin artışından dolayı
hızlı bir şekilde 100 YUN oranı azalmıştır Bunun yerine PES NYL gibi sentetik elyaflar
kullanılmaya başlanmıştır Genelde tuumlm tekstil dallarında olduğu gibi yuumlnluuml kumaş sektoumlruumlnde de
lsquoNmrsquo iplik numaraları buumlyuumlmuumlş (incelmiş) dokuma sıklığı arttırılmış ve oumlrguuml yapısı zorlaştırılıp
42
ccedilerccedileve sayısı arttırılmıştır Boumlylelikle suumlrekli daha iyi ve kaliteli uumlruumlnler uumlretilip marketteki
paydan daha fazla pay alınmaya ccedilalışılmıştır
Teknolojinin gelişmesi ve uumlretici sayısının artmasından dolayı pazardaki rekabet uumlst
duumlzeye ccedilıkmıştır Bu da işletme maliyetlerinin elde edilen uumlruumlnuumln fiyatlandırılmasındaki ve
pazarda avantaj sağlamasındaki oumlnemini bir kez daha goumlstermektedir Maliyetlerde yapılacak
kuumlccediluumlk bir azalış firmaları pasta payında hızla uumlst seviyelere doğru goumltuumlrmektedir
En ccedilok ccedilalışılan atkı iplikleri sırasıyla YUNPES YUNNYLEL YUNPESEL
100YUN YUNEL YUNNYL şeklinde olmaktadır Atkı iplikleri geccedilmişte ccedilift kat ve daha
kalın iplikler iken sonrasında iplik numaraları incelmeye ve sonrasında da tek kat iplikler
uumlretilmeye başlanmıştır Maliyetlerdeki artış ve piyasa istekleri arttıkccedila tek kat ve ince ipliklerin
oranı hızla artmış ve halende yuumlkselmeye devam etmektedir
En ccedilok kullanılan atkı numaraları Nm numara sistemine goumlre 571 561 481 441 391
371 261 1602 902 802 762 722 602 şeklinde olmaktadır Bunun dışında yuumlze yakın
farklı harman ve numarada atkı ipliği kullanılmaktadır Atkı iplikleri uumlretim kalite ve performans
accedilısından yuumlnluuml kumaşta oumlnemli bir yer tutmaktadır
Dokuma İşletmesinde 2008 krizine kadar ccedilift katlı iplikler daha fazla kullanılmaktaydı
Kriz sonrasında maliyet rekabet ve piyasa durgunluğunun accedilılması iccedilin radikal kararlar ile tek
katlı atkı kullanımı daha da oumln plana ccedilıkmıştır
Atkı numarasının incelmesinin bir diğer nedeni de iplik makinelerindeki ve
teknolojilerindeki gelişmelerdir Son yıllarda iplik pazarındaki rekabete iplik makine uumlreticileri
de dacirchil olmuş ve bu kapsamda performans uumlretim ve kalite arttırılmıştır Boumlylelikle daha ince
duumlzguumln ve hatasız iplikler uumlretilebilmektedir
Dokuma İşletmesinde en fazla kullanılan ccediloumlzguuml harmanları YUNPES YUNNYLEL
YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE KETEN
şeklinde olmaktadır
Burada kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri atkı ipliklerine goumlre daha mukavemetli ve duumlzguumln
ipliklerdir Atkı ipliklerinden farklı olarak ccediloumlzguuml iplikleri buumlyuumlk ve suumlrekli tansiyonlara maruz
kalmaktadır Aynı zamanda uzun suumlreler kendi aralarında ve makine parccedilalarına suumlrtuumlnmekte ve
43
yıpranmaktadırlar Buda neps ve ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmaktadır Bundan dolayı daha kalın
ve mukavemetli ccediloumlzguuml iplikleri tercih edilmektedir
Burada ince ipliklerin mukavemetinin arttırılması iccedilin haşıllama prosesine oumlnem
verilmiştir Oumlzellikle daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) prosesi ile buumlyuumlk oumllccediluumlde başarılı
neticeler alınmıştır Daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) sistemi normal haşıllama
sisteminden farklı olarak yan yana bulunan 7 adet ccediloumlzguuml ipliğini birbirinden ayırıp yapışmasını ve
ccediloumlzguuml ipliklerinin kopmasını engellemektedir Bu proses ile birbirinden daha homojen olarak
ayrılan ccediloumlzguuml iplikleri daha randımanlı bir ccedilalışma imkanı sunmaktadır Şu an iccedilin haşıllama
departmanında yeni youmlntemler araştırılmakta ve daldırma haşıllamanın (7 ccedilapraz haşıllamanın)
maliyet ve uumlretim suumlresi kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır Boumlylelikle daha fazla ccediloumlzguuml daldırma (7
ccedilapraz haşıllama) haşıllanacak işletmede performans artışı sağlanıp maliyetler
duumlşuumlruumllebilinecektir
İşletmede en fazla kullanılan ccediloumlzguuml numaraları sırasıyla Nm 902 802762 722 602
541 441 391 261 gibi iplik numaralarıdır
Leno kenar iccedilin genellikle kumaşa 2 ndash 3 cm mesafede olacak şekilde ilacircve kenar ccediloumlzguumlleri
eklenir İlacircve ccediloumlzguumllerin sayısı 4-5 ile 8 arasında değişebilir Bu ccediloumlzguumllerin yuumlksek mukavemetli
2-3 kat buumlkuumlmluuml polyester ipliklerinden oluşması gerekir Burada kesilen atkı ipliklerin taşınması
ve atılmasını sağlamak iccedilin sistemle beraber ccedilalışan yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de olmalıdır Bu
iplikler bazı tezgacirch uumlreticilerinin geliştirdikleri sistemler yardımı ile mukavemetli ve kaliteli
iplikler (ccedilift kat PES gibi) kullanıldığında tek tarafta 4-5 adet yeterli olmaktadır Fakat 3-4 kat
buumlkuumlmluuml (Nm 602) pamuk iplikleri kullanıldığında bu sayı 14-16 adet yalancı kenar ipliğine
kadar ccedilıkabilmektedir Yuumlksek sayıda yalancı kenar ipliklerinin kullanılmasının nedeni hatalı
kumaş vermektense fazla miktarda telef vermenin daha uygun olmasıdır Fakat tez ccedilalışmasının
amacı her tuumlrluuml atkı telefin kumaş kalitesi oumln planda tutularak azaltmak olmuştur Dokuma
İşletmesinde hatalıya ayrılmış yuumlnluuml iplikler veya dışarıdan satın alınan ucuz pamuklu iplikler bu
sistemler iccedilin kullanılmaktadır
Yalancı kenar ipliklerinin hazırlanması ve tezgacircha yuumlklenmesi işccedililik maliyetinin
artmasına neden olmaktadır Burada yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin oluşturulabilmesi iccedilin oumlncelikle
14 bobinden sağılan ccediloumlzguumller bir makaraya sarılmaktadır Farklı bir mekanizma ile sarılan bu
makaralar sonrasında tezgacircha takılmaktadır Bu sarılan ccediloumlzguuml ipliklerinin amacı kesilen atkı
44
uccedillarının taşınarak telef kovasına atılmasını sağlamaktır Bu sistemler leno sistem aparatından
hareket aldığı ve beraber ccedilalıştıkları iccedilin Leno Kenar oluşumu iccedilerisinde anlatılmaktadır
Leno kenar adını leno oumlrguumlsuumlnden alır Daha ccedilok kancalı ve jetli atkı atma sistemine sahip
dokuma makinelerinde tercih edilir Leno kenar oluşturulduktan sonra bir makas veya rezistans
yardımı ile zemin kumaştan ayrılır Kesilerek kumaştan ayrılan leno kenar atıldığı iccedilin kenar
oluşumu sırasında iplik sarfiyatının en aza indirilmesi ccedilok oumlnemlidir Bunun iccedilin atılan atkı
ipliklerinin kumaş eninden sonra muumlmkuumln olan en az saccedilaklanmayı meydana getirmeleri gerekir
Atkı ipliğinin uccedillarının kesilmesi işlemi ipliğin cinsine bağlı olarak makas yerine eritme yoluyla
da gerccedilekleştirilebilir Termoplastik elyaflar iccedilin kullanılan bir youmlntemdir Bu işlem iccedilin
rezistanslardan yararlanılır Aynı zamanda zemin kumaş kenarının dağılmasını oumlnleyen etki
yarattığı iccedilin tercih edilir Ancak bu sistemi eritme kenar sistemiyle karıştırmamak gerekir
Kumaş kenarı leno kenarın ayrılmasından sonra saccedilak kenara benzer bir yapıya kavuşur
Aradaki fark atkı ipliklerin ucunun atkı tutucular tarafından değil leno oumlrguumlsuumlnuuml oluşturan
ccediloumlzguumller tarafından tutulmasıdır Muumlşterinin talebine goumlre duumlzguumln kesilmiş kenarların
aranmadığı durumlarda leno ccediloumlzguumlleri iptal edilerek saccedilak kenar uygulamasına geccedililebilir
Leno oumlrguumlnuumln oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelerden bağımsız aparatlardan yararlanılması
oumlnem kazanmaktadır Bağımsız motor tahrikli leno yapıcıları dokuma makinesinin esnekliğinin
daha da artmasını sağlamaktadır Bu tip aparatların kullanımı ile birlikte makinenin daha yuumlksek
hızlara ve uumlretim kalitesine ulaşmasına imkacircn tanınabilir Daha yuumlksek hızlara ulaşılabilmesinin
nedeni leno kenarın oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelere gerek kalmamasıdır Bu durum daha az
ccedilerccedileve hareketi ile ağızlık accedilma sistemlerine daha az guumlccedil harcanmasına veya desen iccedilin daha
fazla ayak kullanımı anlamına gelmektedir Bu nedenden dolayı uumlretim hızı ve kalitede belirgin
bir iyileşme goumlzlemlenebilmektedir
Dornierrsquoin diskli ve Picanolrsquoun ELSY kenar sistemleri buna oumlrnek olarak verilebilir Bu
tip sistemler sayesinde armuumlrluuml dokuma tezgacirchında ccedilerccedileve sayısına goumlre maksimum
desenlendirme olanakları kullanılabilir hale gelmiştir Leno ccediloumlzguumllerinin hareketleri ana ccediloumlzguuml ve
ccedilerccedilevelerden bağımsız olduğu iccedilin ağızlık yuumlkseklikleri ve accedilılma zamanları da bağımsız olarak
ayarlanabilir
Dokumacılıkta en fazla kullanılan kenar oluşturma sistemi leno kenar uygulamaları
olunca makine uumlretici firmalarının ccediloğu bu alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlruumlyorlar Ccedilalışmalarda
yoğunlaştığı boumlluumlm ise kenar sarfiyatlarının azaltılması oluyor Kumaş kenarı ile atkı ipliğinin
45
ucu arasında yaklaşık 4 cm fark olduğu ve bu farkın kumaş boyunca her atkıda gerccedilekleştiği
duumlşuumlnuumllecek olursa meydana gelen firenin boyutu anlaşılabilecektir Uumlstelik bu fire kumaşın her
iki kenarında da soumlz konusudur Tezin ilerleyen aşamalarında tezgacirch uumlreticilerinin yaptıkları
ccedilalışmalar ve geliştirdikleri yenilikler anlatılmıştır
Yalancı Kenar Ccediloumlzguumlleri daha ccedilok Leno Kenar sistemi ile beraber anlatılmıştır Fakat
yalancı kenar ccediloumlzguumlleri aynı zamanda kıvırma kenar (tuck in) kenar sistemlerinde de
kullanılmaktadır Bu ccediloumlzguumllerin kenar oluşturma sisteminden kısmen bağımsız olarak kesilen atkı
teleflerinin telef kovasına atılmak olduğu iccedilin iki sisteme de rahatlıkla kullanılabilmektedir
Tez ccedilalışmasında ilgili yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin teleflerinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalar yapılmıştır Bu kapsamda buradaki ccediloumlzguuml sayısı azaltılarak olumlu sonuccedillar alınmıştır
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri
Dokuma işletmesinde proje ccedilalışmasına paralel olarak işletme buumlnyesinde yuumlruumltuumllen ve
ccediloumlzguuml telefini azaltmayı hedefleyen bir başka ccedilalışmada Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Esnasında Ccediloumlzguuml
Bobinlerindeki Kalan Teleflerin Azaltılması olmuştur
Projedeki amaccedil ccediloumlzguuml bobinlerinin dibinde kalan iplik miktarını azaltmaktır Ccediloumlzguuml
ccediloumlzuumlluumlrken ccedilile sayısına ve metre uzunluğuna goumlre hesaplanması ve ayarlanması gereken bobin
metraj ve ağırlıkları vardır Buradaki numara varyasyonu ccedilok duumlzguumln şekilde takip edilerek
standartlar oluşturulmuş ve goumlrsel eğitim notları ccedilıkarılmıştır Bu hesaplamalar yapılırken
ccediloumlzguumlnuumln yarım kalmaması iccedilin minimum 10 gram ccediloumlzguumlnuumln konik uumlzerinde bırakılması
gerekmektedir Bu 10 gram telefler ccedilağlığa takılan tuumlm koniklere ne kadar yaydırılabilirse o
derecede kesilen ve telef olan iplik miktarımız azalacaktır
35 Hızlı Kamera Kullanımı
Hızlı kamera ile atkı atış sistemi goumlruumlntuumllenerek atkı hareketinin ayrıntılı bir şekilde
izlenmesi hedeflenmiştir Ccedilalışmada atkı transfer hareketini ve tefeleme oumlncesinde atkı ipliğinin
sağ kenar kancası tarafından serbest bırakılma sırasındaki davranışını incelemek iccedilin hızlı kamera
kullanılmıştır
46
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera
Tez ile birlikte yuumlruumltuumllen Santez projesi kapsamında Olympus i-Speed serisi hızlı kamera
tedarik edilmiş ve ccedilok sayıda deneme ccedilekimleri ile en uygun ccedilekim ayarları belirlenmeye
ccedilalışılmıştır (Şekil ndash 3 7)
Burada kamera performansı ve yazılımından yararlanılarak 450-550 devirdk ile ccedilalışan bir
rapier sopasının dolayısı ile atkının izlenmesi sağlanmıştır Tezgacirchta ccedilalışılan 500-550 devirdk
buumlyuumlkluumlk birimi metresnrsquoye ccedilevrildiğinde 1750 ndash 2100 metresn hız ile ilerleyen bir cisim olarak
tanımlanabilir Yaklaşık 450 devdak ile ccedilalışan kancalı dokuma makinelerinde saniye başına
duumlşen dokuma devri 75 olur Bir dokuma devri iccedilindeki kenar oluşum hareketinin 30-40 derece
suumlrduumlğuuml varsayılırsa bu hareketin saniyenin yaklaşık 85-90rsquoda birine karşılık geldiği
hesaplanabilir Bu durumda hızlı kamera ile bu hareketi en az 10 kare ile izleyebilmek iccedilin 900-
1000 karesn hızlarında ccedilekim yapılması gerekmektedir Ccedilalışmada kullanılan ccedilekim hızları
1500 ndash 2000 karesn duumlzeyinde olmuştur Yapılan ccedilalışmada atkı hareketi goumlzlemlenerek atkı
alımı transferi ve atkının bırakılması aşamaları kenar yapıları ve yalancı kenar iplikleri ile
birlikte detaylı olarak goumlruumlntuumllenmiş ve maruz kaldığı kuvvetler ile hareketlerin birbirine goumlre
zamanlaması goumlzlemlenmiştir
Yuumlksek hızda ve renkli ccedilekim yapabilen kameranın oumlnemli teknik oumlzellikleri aşağıda
verilmiştir
- EMC standardı CISPR 22 (BS EN55022) Guumlvenlik Standartı CISPR 24 (BS EN55024)
CE BS EN61010-1 ve IP Standardı EN60529 gereklerine uygun
- Goumlruumlntuuml ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml 1280 x 1024 piksel
- Piksel boyutu yaklaşık 21 mikron
- Ccedilekim yeteneği 1280 x 1024 2000 fps(karesaniye)
47
- 8 GB bellek ile 24 saniye monochrome ccedilekim yapabilme kapasitesi
- Maksimum Ccedilekim hızı 10000 fps (karesaniye)
- Goumlruumlntuuml depolama formatları ldquoRaw bayerrdquo rdquo AVIrdquo rdquoMJPEGrdquo
- Ethernet bağlantısı
- Objektif bağlama yuvası ldquoF-mountrdquo tipi
- Kamera kullanımı CDU izleme uumlnitesi ile ya da Ethernet bağlantısıyla PC uumlzerinden
36 Youmlntem
Kancalı dokuma makinelerinde yapılan optimizasyon ccedilalışmaları 2 ana grupta ele
alınmıştır Dokuma oumlncesi (hazırlık aşamasında yapılan yardımcı duumlzenlemeler) ve dokuma
sırasında gerccedilekleşen prosesler ve makine ayarlarından atkı telefi oluşumuna neden olanlar
belirlenerek incelenmiştir
Dokuma Hazırlık Suumlrecindeki İşlemlerden Kaynaklanan Ayarlar
Dokuma Makinesindeki Ayarlar
Statik ayarlar Konumlama ayarları
Dinamik ayarlar Tezgacirch ana zamanlamasına goumlre değişen ayarlar
Kancalı dokuma makinesinde kenar oluşumunu etkileyen temel mekanizma ve elemanlar
hızlı kamera ile yapılan ccedilekimlerde goumlruumllmektedir (Şekil ndash 3 7)
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması
CcedilOumlZGUuml Kumaşta dikine yer alan ipliklerdir
ATKI Kumaşta enine yer alan ipliklerdir
48
RAPİER Ccediloumlzguuml ipliklerinin arasından atkıyı taşıyan hareketli parccedila
TARAK Rapier atkıyı bıraktıktan sonra atılan atkıyı kumaşa yerleştiren hareketli parccedila
LENO Atılan atkının tarağın ileri hareketinde geri kaccedilmaması iccedilin bu atkıları bir oumlrguuml ile
tutan hareketli parccedila
LENO KENAR Kumaş kenarında kalan atkılar kesildikten sonra atkı uccedilları eşit boyda saccedilak
oluşturacak şekilde bırakılmış kumaş kenarıdır
KIVIRMA (TUCK-IN) KENAR Kumaş kenarında kesilmiş atkı uccedillarının tekrar kumaş
kenarına doğru kıvrılması şekliyle elde edilen oumlruumlluuml kumaş kenarıdır
49
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler
Dokuma İşletmesinde mevcut durum incelemesi yapılması iccedilin oumlncelikle tezgacirch tiplerine goumlre
gruplandırmalar yapılmıştır Tezgacirch grubu bazında yapılmasının nedeni işletmede farklı yıllarda
satın alınan farklı marka oumlzellik ve teknolojide tezgacirchların bulunmasından kaynaklanmaktadır
Benzer şekilde 100rsquoe yakın farklı atkı harmanı bulunmaktadır Bu nedenle sağlıklı bir
karşılaştırma ve analiz iccedilin aynı atkı gruplarını bir arada tutup yeni gruplar oluşturulmuştur
Bu ccedilalışmada yapılan deneme ve analizler dokuma işletmesi oumlzel şartlarından
kaynaklanmakta olup genel bir bakış accedilısı sağlamaktadır Burada yapılan deneysel ccedilalışma ve
tespitler başka işletmelerde farklı sonuccedillar verebilecektir
Atkı İpliklerinin Harman Bazında Dağılımı
İşletmede 100 yuumln ve ccedileşitli yuumln harmanları iccedileren değişik atkı iplikleri kullanılmaktadır
2012 yılı esas alınıp kullanılan atkı harmanlarına goumlre incelendiğinde dokuma dairesinde en
ccedilok kullanılan harman tipleri sırası ile YUNPES YUNNYLEL 100 YUN YUNPESEL ve
YUNNYL olarak gerccedilekleşmiştir (Ccedilizelge ndash 4 1) Atılan atkı sayısı bazında harman tipi
kullanım oranları Ccedilizelge 2rsquode verilmiştir
50
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri
NO HARMAN ATILAN ATKI
SAYISI
1 YUNPES 15312645000 235
2 YUNNYLEL 13551651000 208
3 YUNPESEL 12785405100 196
4 YUN 10292812000 158
5 YUNPES 4246741000 65
6 YUNEL 3670419500 56
7 YUNNYL 3054216500 47
8 YUNCASHMERE 676185000 10
9 PESEL 500400000 08
11 PESEL 348986000 05
12 KETEN 115475000 02
13 IPEK 101619000 02
14 PES 94398000 01
15 DİĞER 477902500 07
Toplam 65298177600 1000
NOT Tabloda atkı sayısı temel alınarak telef yuumlzdesi oluşturulmuştur Ccediluumlnkuuml kalitenin toplam eni oumlnemli değildir
Oumlnemli olan kumaş kenarının dışında kalan kısımdır Buda toplam enden bağımsızdır
Bu rapordaki veriler Şubat ndash Nisan 2012 tarihleri arasında son uumlccedil ayda (21022012 -
28042012) dokuma dairesinde ccedilalışan kalitelerden alınmıştır Bu verileri harman bazında
incelendiğinde YUNPES karışımlı atkı ipliğinin toplamda 30 ile en fazla kullanılan atkı ipliği
olduğu goumlruumllmektedir Bu atkıyı 208 oranla YUNNYLEL atkı harmanı takip etmektedir
Daha sonra bu atkı gruplarını 214 oranla100YUN + YUNEL harmanları gelmektedir
PAMUK KETEN İPEK ve 100 PES gibi harmanlar ise 1 altında gibi kuumlccediluumlk oranlarla takip
etmektedirler
İccedilerisinde EL olan harmanlar incelediğinde 475 gibi buumlyuumlk bir oranda işletmede
ELrsquolı harmanların kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan kullanılan harman miktarı artıkccedila atkı telef
miktarının artması beklenmektedir Ccediluumlnkuuml elastanlı atkıların kontroluuml zordur bir miktar gerilme
ile kullanıldıkları iccedilin ccedilekmesi ve toplaması diğer atkılara oranla ccedilok daha yuumlksektir Elastan
iplikli kalitelerde kumaş kenarında boncuk atkı kaccedilığı atkı kopuğu vs atkı kaynaklı hataların
51
oluşmaması iccedilin zorunlu olarak daha uzun atkı telefi verilmek durumunda kalınmaktadır Tez
ccedilalışmasında bu durum ayrıntılı olarak incelenmiştir
Atkı Teleflerinin Dokuma Dairesindeki Dağılımının Analiz Edilmesi
Ccedilizelge ndash 4 1 tablosunu daha da alt başlıklara ayırdığımızda karşımıza tezgacirch grupları
ccedilıkacaktır Dokuma İşletmesinde farklı oumlzelliğe (kumaş kenar yapısı tezgacirch eni yalancı kenar
tertibatı atkı frenleri tezgacirch modeli farklı marka vs) sahip sekiz farklı tezgacirch grubu vardır
Pareto analizi ccedilerccedilevesinde hangi tezgacirch grubunda hangi teleflerin oluştuğunu belirlemek iccedilin
yapılan ccedilalışma sonucu aşağıdaki Ccedilizelge ndash 4 2 ulaşıldı
Tezgacirch gruplarında verilen yuumlzdeler toplam kullanılan atkıların yuumlzde değerleridir
Oumlncelikle tezgacirch grubu bazında incelediğimizde B Grubu Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini Aparat
Tezgacirchlarda 29 A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 Ekru Kaliteler iccedilin
Kullanılan A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 oranında atkı atılmıştır Diğer kalan
doumlrt tezgacirch grubunda da birbirine yakın bir oranda atkı atılmıştır Buradaki oran en fazla tezgacirch
sayısından daha sonra tezgacirch hızından etkilenmektedir
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi
Not Burada yapılan tezgacirch sınıflandırması işletmedeki gerccedilek tezgacirch numaraları kullanılarak yapılmıştır Sonraki
boumlluumlmlerde yapılan sistematik sınıflandırmalar ile karıştırılmaması gerekmektedir Oumlrneğin kenar yapma sistemlerine
goumlre yapılan tezgacirch sınıflandırmaları gibi sınıflandırmalar olacaktır
Tezgacirch gruplarını tek tek incelediğimizde 1-36 tezgacirch grubunda kullanılan atkı
harmanları 10rsquoluk bir oranla YUNPES harmanlı atkılardır Bu tezgacirch grubu incelendiğinde
52
YUNPES harmanlı atkıya uygun standart ve ccediloumlzuumlm youmlntemlerinin geliştirilmesi gerekir Diğer
atkı harmanları 1 YUN ve 1 YUNEL harmanları kullanılmış Bu harmanların dışında
herhangi başka bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu durum standart oluşturulmasını daha da
kolaylaştırmaktadır
37-72 tezgah grubunu incelendiğinde burada da spesifik kullanılan harmanlar vardır
6 YUNPES ve 4 YUN harmanları kullanılmaktadır Bu atkı harmanlarını 2 YUNNYL
harmanı takip etmektedir Bu harmanların dışında herhangi bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu
tezgacirch grubunda dikkate alınması gereken bir diğer durum ise EL karışımlı herhangi bir atkının
kullanılmadığı goumlruumlluumlyor
73-84 tezgacirch grubuna geniş ve farklı oumlzellikte atkılarının kullanıldığı goumlruumllmektedir
Fakat işletme koşulları temel alınırsa yuumlze yakın harman ccedileşidinin yanında beş farklı harmanın
incelenmesi daha kolay olacaktır
85-99 tezgacirch grubunu değerlendirdiğimizde bu grubunda 5 YUNPESLYC 3
oranında YUNNYLLYC harmanı ve 1 YUN harmanı kullanılmıştır Bu atkı harmanları
dışında herhangi farklı bir harman kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda da 8 oranında LYC
harmanı kullanılmıştır Bu grupta iki farklı atkı harmanının incelenmesi değerlendirilmesi ve bu
atkı harmanlarına goumlre standartların oluşturulması gerekmektedir Bu durum projede ilerlenmesi
iccedilin yol goumlsterici bir sonuccedil olmuştur
101-124 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES 3 YUNNYLEL 1
YUNPESEL ve 1 YUN harmanları kullanılmıştır Toplamda 4 oranında EL harmanlı atkı
kullanılmıştır Bu tezgacirch grubu model olarak yeni (2007) olduğu iccedilin bu grupta genelde yakın
renk yuumlksek kopuşlu ve konstruumlksiyonu zor olan işler ccedilalışmaktadır Bu durumda atkı telef
cinsinden de değerlendirilmesi sağlanmalıdır Genel olarak harman ccedileşitliliği bakımdan
incelenebilir olduğu goumlruumlluumlyor Bu grubu ccedilalışan kaliteler bazında da değerlendirilmesi
gerekecektir
201-224 tezgacirch grubuna baktığımızda 4 YUNPES 4 YUN 1YUNNYL ve 1
YUNPESEL harmanları kullanılmıştır Bu harmanların dışında herhangi başka bir harman
53
kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda kullanılan atkılar 80 oranında YUNPES ve YUN
atkılarıdır Bundan dolayı incelenmesi ve değerlendirilmesi daha kolay olacaktır Bu atkı
harmanına goumlre standardizasyon oluşturulacaktır Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg aparatı
kullanılmaktadır Bundan dolayı kullanılan atkılar genelde EL iccedilermemesi gerekmektedir Bu
sistemde 2 adet yalıncı kenar ccediloumlzguumlsuuml ve 2 adet leno kenar ccediloumlzguumlsuuml kullanılmaktadır Bu anlamda
tezgacirch grubuna oumlzel standardizasyon ve ccediloumlzuumlm yolları geliştirilecektir
301-310 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES harmanı kullanılmıştır Bunun
dışında herhangi bir atkı kullanılmamıştır Bu atkı grubu ccedilerccedilevesinde incelemeler ve etuumltler
alınacak ve tezgacirch ayar standardı oluşturulacaktır
401-477 tezgacirch grubunu incelersek bu grupta altı farklı atkı harmanı kullanılmıştır 11
YUNNYLEL 8 YUNPESEL ve 9 oranında diğer 4 farklı (YUNPES YUN YUNEL
YUNNYL) atkı harmanı kullanılmıştır Tezgacirch sayısı fazla olduğu iccedilin bu gruba duumlşen atkı
harmanı ccedileşitliliği artmıştır Burada kullanılan EL karışımı oranı 21rsquodir Bu grupta (PICANOL)
daha ccedilok bez ayağı ve EL harmanlı atkılar kullanılmaktadır Atkı telefi analizinde bu tablo bize
oumlnemli derecede yol goumlsterecektir Bu bağlamda oumllccediluumlmler yapılacak ve standardizasyonlar
oluşturulacaktır
501-521 tezgacirch grubunda incelediğimizde ise doumlrt farklı atkı harmanı kullanılmıştır
Sırasıyla 3 YUNNYLEL 2 YUNPESEL 1 YUNEL ve 1 YUNPES harmanları
kullanılmıştır Atkı harmanları kendi iccedillerinde karşılaştırıldıklarında ise 6 oranında EL
karışımlı atkılar kullanılmıştır Bu anlamda oumlncelikle tezgacirch grupları ortak kullanılan atkı
harmanları incelenecek ve tezgacirch ayar standartları oluşturulacaktır
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Atkı telefi miktarlarının bir oumln değerlendirmesi tezgacirch grubu bazında yapılmıştır
Tezgacirchlar kenar yapıları uzunlukları atkı transfer sistemleri tezgacirch marka model ve atkı atım
sistemlerine goumlre 8 tezgacirch grubuna ayrılmıştır Bu tezgacirch grupları iccedilerdikleri tezgacirch sayısına goumlre
orantılı şekilde numune alınacak tezgacirch sayısı tablodaki şekilde oluşturulmuş ve numune alınacak
tezgacirchlar belirlenmiştir Her bir tezgacirchtan her guumln boyunca sağ ve sol kenarlarından numune ve
54
oumllccediluumlmler alınmıştır Tezgacirchın tuumlm parametreleri oumllccediluumlluumlp kaydedilmiş ve tip değişimlerinin
rastgele olması sağlanmıştır
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Not Tabloda yer alan lsquonumune alınacak makine kodlarırsquo grup no seklinde gruplandırılarak sınıflandırma yapılmıştır
Tezgacirch gruplarından alınan numunelerden alınan sonuccedillara goumlre en uzun telef (163 mm)
verilen grup 101-124 tezgacirch grubudur Daha sonra 501-521 tezgacirch grubu 1573 mm atkı telefi
uzunluğu ile takip etmektedir Uumlccediluumlncuuml en uzun tezgacirch grubu ise 1467 mm ile 301-310 tezgacirch
grubudur
Tezgacirch gruplarını en kısa atkı telefine goumlre sıraladığımızda ise 862 mm ile 85-99 tezgacirch
grubudur Burada atkı telefinin minimum olmasının nedeni tek taraflı telef verilmesinden
kaynaklanıyor Atkılar hava ile taşındığından sol tarafta atkılar bir aparat tarafından tutulmakta
boumlylelikle sol tarafta yalancı kenar kullanılmamaktadır Tek başına atkı telefi karşılaştırılsaydı
atkı telefi bakımından ilk sırada olacaktır
Daha sonra 401-477 tezgacirch grubu minimum 1187 mm ile ikinci olarak en kısa telefi
veren tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubunda EL harmanlı (21) kaliteler daha fazla ccedilalışmasına
karşın en kısa atkı telefi veren tezgacirch grubudur Bunun nedeni ayrıntılı olarak incelendiğinde
rapier yapısı ve atkı kesim mekanizmasından kaynaklanmaktadır Burada leno kenar
kullanılmakta ve atkılar atkı seccediliciler tarafından minimum telef verilecek şekilde ağızlığa
55
beslenmektedir B GRUBU TEZGAcircHLARDA geliştirilen ECOFILL (092011 Picanol News)
mekanizması bu kapsamda incelenecek ve değerlendirilecektir
201-213 tezgacirch grubu atkı telefleri 1336 mm olarak uumlccediluumlncuuml en kısa atkı telefi veren
tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg sistemi iccedilermektedir Bundan dolayı hem
yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinden tasarruf edilmektedir Fakat burada 4 adet PES
iplik kullanılmaktadır Burada PES ve yalancı kenar iccedilin diğer tezgacirchlarda kullanılan 14 adet
pamuklu yalancı kenar ipliklerinin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması sağlanacaktır Bu
kapsamda bir tasarruf sağlanabilir Fakat burada kullanılacak kalite farklığını azalmaktadır
Oumlzellikle EL harmanlı atkılar bu tezgacirchlarda kullanılmamaya ccedilalışılmaktadır Ccediluumlnkuuml 4 adet iplik
atkı ipliklerini tam olarak tutamamakta kumaş kenarında boncuk atkı kopuğu atkı kaccedilığı vs
hatalar oluşabilmektedir
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
G
R
U
P
N
O
KULLANILMIŞ ATKI İPLERİNE AİT KODLAR
DI132
A20
261
DI16
7DM
0 602
DI1
631S
0
722
DI1
63E
307
22
DI16
3YS0
722
DI16
71S0
722
DI1
11E
40
371
DI1
123
S0
762
DI132
A10
391
DI153
AA0
802
DI153
YS0
481
DI115
E20
481
DI112
E00
481
DI111
E20
481
DI115
440
561
DI112A
A0 571
DI122
AA
1602
1 13
1 7 8
10
129
135 143 1245
135
2 4
4
6 15
141
150
119 131
3 1 7
19
2
146 171
1593
164
4 4
4
8 2
153
163
143 141
5 9
11
143
144
6 1
3 16
80
847 889
7 4 31
10
6 7
2
83 113
103
1159 118
987
8 10
6 4
116 124 71
Not1 ( oumllccediluumlm alınan tezgacirch sayısını belirtmektedir)
Not2 (Grup No tezgacirch sınıflandırması Ccedilizelge 43rsquote yapılan sınıflandırma ile aynı sınıflandırmadır)
56
İplik numaralarına goumlre telef miktarını analiz ettiğimizde kalından inceye goumlre doğru
gidildiğinde telef miktarında artma veya azalma eğilimi goumlruumllmemektedir (Ccedilizelge ndash 4 4)
Elastanlı ipliklerin telefleri tezgacirch gruplarından bağımsız olarak değerlendirdiğimizde
diğer atkılara goumlre biraz daha fazla olduğu goumlruumllmektedir Fakat burada B GRUBU tezgacirchlarda
daha ccedilok ELASTANLI atkılar kullanılmasına rağmen diğer atkı teleflerinden daha duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmektedir
6 numaralı tezgacirch grubu C GRUBU tezgacirchlar olduğu iccedilin tek tarafından(sol) telef
vermektedir Bundan dolayı telef miktarı diğer tezgacirch gruplarından fazla ccedilıkmaktadır Bu grupta
daha ccedilok Elastanlı atkılar kullanılmış olup 80-85 mm civarındadır
3 numaralı tezgacirch grubunda atkı telefleri incelendiğinde daha ccedilok elastanlı ve kalın-orta
numara aralığında atkı ipliği kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan ipliğinin kullanımının etkisi ile
telef miktarı da diğer atkılara goumlre daha yuumlksektir (163 mm)
Keten ipliği gibi rijit ipliklerin telef miktarı genel olarak ortalamanın altındadır Bu da
keten atkı telfinin diğer ipliklere goumlre kontrol edilebilirliğinin daha iyi olduğunu goumlstermektedir
100 YUN ipliklerin kullanımı tezgacirch grubu bazında incelediğimizde 8 numaralı grupta
116 mm atkı telefi 1 numaralı grupta ise 135 mm olduğu goumlruumllmektedir Burada kişi bazlı ayar
standartları değerlendirilmezse bayan bandı tezgacirchların atkı teleflerinin daha kısa olduğu
goumlruumllmektedir Burada EcoLenoreg aparatının kenar yapısına ve telef miktarına etkisi vardır
Tezgacirch sayısı artarken aynı zamanda atkı inceliğinde pazardaki rekabet koşullarından
dolayı her geccedilen guumln daha da incelmektedir Bunun iccedilin bir de iplik numarası (Nm) youmlnuumlnden de
telef miktarını inceledik
2011 yılı atkı kullanım oranını incelediğimizde kullanılan atkıların yaklaşık 90 nını 7
adet atkı harmanının oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu kapsamda yapılacak ccedilalışma ve
standardizasyonların bu harmanlar doğrultusunda incelenmesi daha yararlı ve oumlnemli olacaktır
57
Bu veriler doğrultusunda 2011 yılına ait ortalama atkı Nm değeri 42245 olarak
bulunmuştur İplik numara varyasyonunu dikkate almadığımızda ortalama Nm değerinden toplam
telef miktarı yaklaşık 121 ton olarak bulunmuştur Burada yapılan hesaplama her bir atkı
grubunun telef miktarları uzunluk olarak oumllccediluumllmuumlş sonrasında Nm numaralandırma sisteminden
yola ccedilıkılarak yaklaşık telef ağırlıkları bulunmuştur Son olarak da tezgacirch grubu bazında elde
edilen veriler toplanarak toplam işletme telefine ulaşılmıştır Yapılan değerlendirme ve telef
oranları 2011 yılı iccedilin tezgacirch sayısına goumlre telef miktarıdır Dokuma işletmesi suumlrekli buumlyuumlmekte
buna bağlı olarak da işletmedeki tezgacirch sayısında artış olmaktadır Bundan dolayı daha efektif bir
telef atkı uzunluğu analizi yapmak iccedilin aşağıdaki tabloda olduğu gibi tezgacirch sayısına goumlre
yaklaşık telef miktarı hesaplanmıştır
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş
saati ile tezgacirchları 450 devdk ve 95 randımanla ccedilalışan buumlyuumlk oumllccedilekli bir yuumlnluuml
dokuma işletmesi iccedilin yapılmıştır)
Teorik bir hesaplama yapıldığında bir yılda bir yuumlnluuml işletmesinde oluşacak telef miktarı
- Bir yılda atılacak atkı sayısı = 12x26x225x60x095x450 = 50 057 514 000 adet atkı
- Ort Telef 13cm ve Ort Nm435 olarak alınırsa Bir atkı telef (13cm) ağırlığı = 000299 gr
- Bir yılda atılacak ortalama telef miktarı = 50 057 514 000 x 000322 = 149 597 168 3 gr
telef olmaktadır
- Aynı şekilde gramı tona ccedilevirdiğimizde yaklaşık 1495 ton atkı telefi oluşmaktadır Teorik
hesaplama tablosunda da yaklaşık aynı değer okunmaktadır (Ccedilizelge ndash 4 5)
58
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi
Dokuma tezgacirchı bine yakın parametrenin senkron şekilde ccedilalıştığı buumlyuumlk bir prosesler
buumltuumlnuumlduumlr Burada yapılacak tuumlm ayar ve parametrelerin standartlar iccedilerisinde olması
gerekmektedir Birccedilok farklı hareket aynı saniye iccedilerisinde gerccedilekleştiği iccedilin yapılacak kuumlccediluumlk bir
ayarsızlık veya yanlış parametre girişi ya dokuma hatasına neden olmakta ya da gereğinden fazla
hammadde kullanımına (telefe) neden olmaktadır Bundan dolayı ayarların optimizasyonu ve
doğruluğu ccedilok oumlnemlidir Aşağıda incelediğimiz tezgacirch ayarları atkı telefi iccedilin oumlnemli olan ve
suumlrekli kontrol altında tutulması gereken ayar ve parametrelerdir
a) Tarak Uzunluğu (Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekiyor)
b) Atkı Makası Kesme Accedilısı
c) Sağ Rapier Bırakma Accedilısı
d) Atkı Transfer Mekanizması ( pozitif-negatif)
e) Atkı Seccedilici Dereceleri
f) Ağızlık Kapanma Accedilısı
g) Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi
h) Tarağın Makasa Olan Uzaklığı
i) Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı
j) Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe
k) Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe
l) Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
m) Kullanılan İpliğin Karışımı ve Oranı ( Yuumln-Naylon-PES veya Bunların Karışımı)
n) Atkı İpliği İccedilerisinde Elastan Kullanılması veya Kullanılmaması
Yukarıdaki parametreler olması gereken ve standardizasyon kapsamında değerlendirdiğimiz
parametrelerdir Bu konuda oumlncelikle gerekli oumllccediluumlmler ve analizler yapılmış sonrasında aksiyon
59
planımız ccedilerccedilevesinde gerekli dokuma personeline eğitimler verilmiştir Kişiye bağlı ayarların
fazlalığı standardizasyonun devamlılığını zorlaştırmaktadır Ccediluumlnkuuml suumlrekli takip ve eğitim
gerekmektedir Zamanla personel verilen eğitimleri unutmakta ve eski alışkanlıklarına geri
doumlnebilmektedir Ayrıca işten ayrılan personelin yerine başlayan yeni personelde buradaki
dengeyi bozmakta atkı telefi ve hatalar accedilısından değerlendirdiğimizde atkı telefinde artış
olmasına neden olunmaktadır Yukarıdaki telef nedenleri ayrıntılı şekilde maddeler ve projeler
halinde incelenmiştir Bu kapsamda eğer yapılabiliniyorsa personelden bağımsız ccediloumlzuumlmler
bulunulmuştur Personele bağlılıktan kopmayan durumlarda ise oto kontrol ve efektif takip-uyarı
sistemleri geliştirilerek telefin azaltılması sağlanmıştır
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri
Oumlncelikli olarak yapılan ccedilalışma mevcut durumun analizi ve yapılan standart dışı ayarların
tespiti olmuştur Yapılan ccedilalışmalar sonrasında oumlzellikle tip değişimi başta olmak uumlzere birccedilok
tezgacirch ayarında standart dışı ayarlamaların olduğu ortaya konulmuştur Bu standart dışı
ayarlamaların genel nedenleri aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilebilir
a- Tip değişim ustasından guumlnluumlk olarak yapması gerekenden daha fazla sayıda tip değişimi
istenmesi ve zaman yetersizliğinin olması
b- Tezgacirch ayarları yapılırken kalite oumlncelikli duumlşuumlnuumllerek standart ayarların da oumltesinde uzun
telefler bırakılıp kumaşta oluşacak hataların oumlnuumlne geccedililmesini sağlamak
c- Ayar ustasının uygun tezgacirch ayarları yapma yeteneğinin olmaması hızla buumlyuumlyen
işletmede ayar ustası yetiştirme suumlresinin kısalması
d- Artan rekabet şartları altında alınan siparişlerin metre uzunluğu azalmakta (levent boyları
kısalmakta) ve tip ccedileşitliliği artmaktadır Bu da ihtiyaccedil duyulan tip değişim adedini
arttırmakta ve işletme uumlzerine duumlşen yuumlk ve maliyeti arttırmaktadır
e- Artan sipariş ccedileşitliliğinden dolayı uygun boydaki ve sıklıktaki tarak bulmanın
zorlaşması işletmede uygun tarak yoksa sipariş verilmekte ve tarağın gelmesi
beklenmektedir Ya da stok alanında tuumlkenen uygun tarakların tezgacirchtan kesmesi
beklenmektedir
f- Yeterli tip değişim arabasının olmaması Bundan dolayı tip bindirmek iccedilin araba
beklenilmekte ve burada yaşanan zaman problemi hızlı ayar ve tezgacircha yol verme
60
ccedilalışmaları ile kapatılmaya ccedilalışılmıştır Bu da tezgacirch standart ayarlarının yeterince
duumlzguumln yapılamamasına neden olmaktadır Bu konu ayrıca işletme iccedilerisinde TPM
ccedilalışmaları ccedilerccedilevesinde ele alınmıştır TPMrsquode yer alan Hızlı Tip Değişim projesinde
yeni bir tip bindirme aracı alınmış ve birccedilok standart ccedilalışmalar yapılmıştır Boumlylelikle
kazanılan fazladan zamanla daha ayrıntılı tezgacircha yol verme ayarları yapılabilinecektir
Sonrasında da en uygun şekilde ayarlanan atkı atış ve kesim ayarları atkı telefinin
azaltılmasını sağlamaya yardımcı olacağı duumlşuumlnuumllmektedir
g- Tezgacirch ccedilalışır durumda iken bazen acil bildirim (acil bildirim formları hata olduğunu
belirten ve kalite kontrol tarafından tezgacirchı kapatan formlardır) formlarından dolayı ayar
ustası tezgacirchtaki hataya muumldahale etmekte ve atkı telef miktarının zorunlu veya bilmeden
artışına neden olabilmektedir Bu kısımda işletmede serbest olarak dolaşan vardiya
sorumlusu yardımcıları problemli tezgacirchlara bakmakta ve gerekli duumlzenlemeleri
yapmaktadırlar Buumlyuumlyen ve artan işletme sorunları karşısında bu kişiler yeterince tezgacirch
sorunlarına zaman ayıramamaktadırlar Burada sadece tezgacirch ayarları acil bildirim ve
oumlzellikle atkı telefi konusunda bir personel yetiştirilebilinir Genel anlamda hızlı bir
şekilde akan işletme verileri (atkı telefi miktarı) guumlnluumlk haftalık aylık vs kontroluuml ve
takibi sağlanabilir Ayrıca bu kişi fiili olarak atkı telefi miktarına gerekli muumldahaleleri
yaparak atkı telefi azaltılabilinir
h- İşletmede kullanılan tarakların tam boyunda olması ve kenar iplikleri iccedilin kullanılan kenar
taraklarının uygun boy ve oumlzellikte olanlarından seccedililmesinin sağlanması
i- Atkı makasının yağlanma ve gerekli ayarlarının zamanında yapılması değişim suumlresi
gelen makasların ise gerektiğinde yenileri ile değiştirilmesi gerekmektedir
j- Personel eğitiminin verilmesi ve bu eğitimlerin duumlzenli aralıklarla tekrarlanması ve test
edilmesi gerekmektedir Tezgacircha gerekli uyarı etiketlerinin yapıştırılması
k- Yalancı kenar iplikleri mekanizmasının ve ipliklerinin standardizasyonunun yapılması
61
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu
Tuumlm işletmenin atkı telefinin tek bir tezgacirch varmış gibi incelemek yanlış olacaktır Ccediluumlnkuuml
Dokuma İşletmesinde farklı marka model ccedilalışma prensibi ve atkı atım sistemlerine sahip
tezgacirchlar mevcuttur
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu
Bundan dolayı işletmede ccedilalışan tezgacirchlar Ccedilizelge ndash 5 1rsquode yapıldığı gibi yalancı kenar
yapılarına ve atkı telefini etkileyecek tezgacirch sistemlerine goumlre gruplara ayrılmıştır Sonrasında
her bir tezgacirch grubundaki telef miktarını sağ ve sol kenar olmak uumlzere incelenmiştir İncelemeler
sonrasında tezgacirch grubu bazında hatalar ve eksiklikler tespit edilip hedefler belirlenmiştir
Tablonun genel değerlendirmesi yapıldığında aşağıdaki sonuccedillara
bull Ağırlıklı Sol Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 62 cm
bull Ağırlıklı Sağ Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 8 cm
bull Ağırlıklı Toplam Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 142 cm olduğuna ulaşılmıştır
Genel değerlendirme sonrasında sırasıyla tuumlm tezgacirch ve işletme parametreleri
değerlendirilerek atkı telefinin minimuma indirilmesi sağlanılmıştır Yapılan standardizasyon
ccedilalışmaları bir sonraki aşamada ayrıntılı olarak anlatılmıştır
62
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması
- Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Ccedilok Fazla Uzun Tarak Kullanılması
Dokuma İşletmesinde en fazla sıkıntı yaşanan konulardan biri tarak ve kumaş en
uzunluklarının standardizasyonlarının tam olarak sağlanamamasıdır Bu durum genel olarak
kuumlresel rekabet ve sınırsız muumlşteri isteklerinden kaynaklanmaktadır Muumlşterilerin istedikleri
desen ve raporda değişiklik yapılamaması sonucunda gereken tarak ihtiyacı artmaktadır Bunun
sonucu olarak da işletmenin tarak ccedileşitliliği ve stokları zaman iccedilinde artabilmektedir Buna
rağmen her desen ve kumaş tipi iccedilin boşta tarak bulmak her zaman muumlmkuumln olmamaktadır
Dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde uygun tarak bulunmayınca sipariş termini goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak gereğinden uzun taraklar kullanmak zorunda kalınmaktadır Bu da atkı telefini
hızlı şekilde yuumlkselten bir durumdur
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması
Şekil ndash 5 1rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere uygun tarak kullanılmamasından dolayı atkı telefinin 40 mm
daha fazla olmasına neden olunmuştur Standart tezgacirch ayarları incelendiğinde sağ-sol yalancı
tarak ile tarak arasındaki mesafe maksimum 20 ndash 22 mm arasında olması gerekmektedir Genel
olarak bu ccedilalışmayı tuumlm tezgacirchlarda ve tarak ccedileşitlerinde goumlzlemleyip incelendiğimizde somut
olarak goumlruumlnen sorunun giderilmesi sonucundan buumlyuumlk oranda bir atkı tasarrufu sağlanacağı
goumlruumllmuumlştuumlr Aşağıdaki tabloyu incelediğimizde normal bir tezgacirchta sağ kenar telefinin ortalama
olarak 70 ndash 90 mm arasında olduğunu goumlrmekteyiz (Ccedilizelge ndash 5 2) Eğer gereğinden fazla uzun
tarak kullanılırsa bu telefler 110 ndash 130 mm civarında olmaktadır Bu telefler uumlzerinden yapılacak
40 mm iyileştirme sonucunda 37 kadar atkı telefinde iyileşme sağlanacaktır
63
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi
Burada oumlnemli olan gelen yeni siparişte Dokuma İşletmesinde olmayan veya termin suumlreci
boyunca boşta olmayacak tarağın yerine uzun tarak kullanmak mı yoksa sıfır yeni tarak satın
almak mı avantajlı sorusunu araştırmak oldu Yapılan araştırmalar sonucunda 1000 metre
uzunlukta alınan bir siparişte 3 ndash 4 cm uzun tarak kullanmak yerine sıfır tarak almak daha
avantajlı olmaktadır Ccediluumlnkuuml 1000 metre boyunca verilecek fazladan telefler hesaplandığında satın
alınacak sıfır bir tarak maliyetini geccedilmektedir Ayrıca satın alınan tarak tek sefer kullanılmayıp
gelen siparişlere goumlre uzun yıllar kullanılabilmektedir
- Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
Şekil ndash 5 2rsquode goumlsterildiği gibi oluşan fazladan ccedilıkıntılar standartların dışında fazladan atkı
telefinin oluşmasına ve telef miktarının artmasına neden olmaktadır Bu ccedilıkıntılar genelde tamir
olan tezgacirchlardan kalan taraklardır
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
64
İşletmede bazen taraktan kaynaklanan kumaş hatalarından dolayı taraklar tamir edilmektedir
(Oumlzellikle tarak izi hatası olarak nitelendirilen bazı tarak dişlerinin gereğinden daha geniş veya
dar olmasından dolayı kumaş raporu ve yuumlzeyinde rahatsızlık verici bir iz bırakmasıdır) Bir diğer
hata da tarak dişlerinde oluşan ccedilapaklar iplik ve kumaşın tiftiklenip yıpranmasına neden olmakta
ve kumaşta izler bırakmaktadır Bu gibi hatalı taraklar oumlncelikle tezgacirch uumlzerinde eğer tezgacirch
uumlzerinde onarılamıyorsa tezgacirchtan ccedilıkarılıp onarılmaya ccedilalışılmaktadır Eğer bu da muumlmkuumln
değilse oluşan problem tezgacirch kenarında ise bu hatalı kısım kesilmektedir Burada kesilen tezgacirch
dişinin orijinal kenarı kalmadığı iccedilin fazladan uzun tarak kenarı bırakılıp buradaki dişler ve tarak
korunmaya ccedilalışılmaktadır Taraktaki fazla uzunluktan dolayı Şekil ndash 5 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 05 ndash
1 cm arasında bir mesafe kalmakta ve tarağın kullanım oumlmruuml boyunca fazladan telef verilmesine
neden olunmaktadır
Sonuccedil olarak burada muumlmkuumln olduğunca kenar uzunluğu fazla olan ve orijinal olmayan
tarakların kullanılmamasıdır Ccediluumlnkuuml bu taraklar saklanırken aynı boydaki ve sıkılıktaki orijinal
taraklar ile birlikte saklanmaktadır Eğer burada sorunsuz tarak varsa oumlncelikli olarak orijinal
tarak kullanılmalıdır Burada tahar operatoumlruumlne ve dokuma hazırlık planlama boumlluumlmuumlne buumlyuumlk
goumlrev duumlşmektedir
- Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
Dokuma işletmesinde taraklar dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde taraklar iccedilin oumlzel yaptırılmış
dolaplarda saklanmaktadır Burada taraklar boy ve sıklık değerlerine goumlre sınıflandırılmakta ve
boumlylelikle aynı oumlzellikteki taraklar aynı dolapta saklanmaktadır
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
65
ldquoSatın alınan tarakların uumlzerindeki numara ve uzunlukların fiili olarak oumllccediluumllmesi
gerekmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonucundan uumlzerinde yazan tanım ve gerccedilek tarak numarası
doğru ise ilgili dolaba konulmalıdır Bazı durumlarda ise tarak tamiri veya kullanım sırasındaki
yıpranmalardan dolayı tarak numarası yıpranmakta ve uumlzerine tekrardan yazılmaktadır Her iki
durumda da herhangi bir yanlış uzunluk girildiğinde atkı telefinin gereğinden fazla olmasına
neden olunmaktadır (Şekil ndash 5 3) Tarak uumlzerindeki bilgilerin doğruluğuna inanan tahar
operatoumlruuml taharlama işlemine başladıktan sonra ancak taharlama işlemi sonunda gereğinden uzun
tarak kullanıldığını ve tarak uzunluğunun doğru yazılmadığını fark edebilmektedir Bu durumda
ise geri doumlnuumlş olanaksızdır Burada dokuma hazırlık boumlluumlmuumlne kontrol denetleme geri bildirim
goumlrevleri duumlşmektedir Burada yapılacak iyileştirmeler sonucunda aslında kontrolsuumlz ve buz
dağının alt kısmı gibi olan telef miktarın azaltılması sağlanabilecektir
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması
- Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
Daha oumlnceki ayar standartları konusunda değindiğimiz oumlnemli bir konudur Kontrol ve
denetlenmesi zor ve emek isteyen bir parametre olması itibariyle hassas ve ayrıntılı
incelenmiştir
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
66
Dokuma dairesinin kontrol ve bilgisinde olan konu incelendiğinde tezgacirch ayar
kitapccedilıklarındaki standart boşluk ve mesafenin 15 mm ve burada problem ve hata oluyorsa
maksimum 20 mm civarında olması gerekmektedir (Şekil ndash 5 4) Bu ayarların dışındaki
uygulamalar fazladan telef verilmesine ve telef miktarının ayar ve personel kaynaklı olarak
yuumlkselmesine neden olmaktadır
İşletme de yapılan bazı değerlendirmelerde burada ayar ustası uumlzerindeki tip değişim
baskısı ve gelen acil bildirimlere bakma gerekliliği yeterli zaman kalmamasına ve ayar ustasının
gerekli ayarlamaları yapmasına vakit kalmamaktadır Başlı başına yeni bir konu ile bağlantılı
olan ayarlamalar ve tezgacirch hatalarının azaltılması konusu suumlrekli olarak oumllccediluumlluumlp kontrol
edilmelidir
Bu konudaki telef miktarının azaltılması ve yapılacak standart ayarının Dokuma
İşletmesine kazancı ve getirisi ve standart ayar dışında yapılan ayarlamalarda oluşacak kayıplar
ve sorunlar ile ilgili genel bir eğitim hazırlanmış ve tuumlm dokuma elemanlarına verilmiştir
Eğitimlerin suumlrekli ve duumlzenli aralıklar ile yapılması oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml suumlrekli yeni personelin işe
alınması ve guumlncel konuların oluşmasından dolayı bu hatanın veya ayar eksikliğinin ikinci plana
atılmasının oumlnlenmesi gerekmektedir Dokuma tezgacirchlarında hesaplanması ve kontroluuml en zor
konulardan biri olmakla birlikte yapılacak eğitim ile de en fazla kazancın sağlanacağı alanlardan
biridir
- Yalancı Kenar Tarağının Uzunluğu
Standart uzunluktaki bir yalancı kenar tarağının uzunluğu 12 mmrsquodir Yalancı kenar
tarakları atkı teleflerini taşımak iccedilin kullanılan kenar ipliklerinin standart hareketini yapmak iccedilin
tasarlanmışlardır
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı
67
İşletme şartlarında zamanla bozulan kırılan taraklar yerine sıfır tarak satın alınmamakta bunun
yerine daha oumlnce bozulan veya kırılan ana taraklardan kesilerek yalancı kenar tarakları
oluşturulmaktadır
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması
YALANCI TARAKLI ve YALANCI TARAKSIZ (TEK TARAK) DOKUMA TEZGAcircHLARINDAN ALINAN TELEF
UZUNLUKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (CETVEL OumlLCcedilUumlMUuml)
Not Karşılaştırma yapılan oumllccediluumlmler aynı tezgacirch uumlzerinde tezgacirch ayarları değiştirilmeden
sadece yalancı taraklı ve tek taraklı olmak uumlzere iki kez telef
alınmış ve cetvel oumllccediluumlmleri yapılmıştır Ortalama toplam telef uzunluğu yalancı taraklı tezgacirchta 15205 cm iken tek taraklı tezgacirchta 1225 cme
duumlşmuumlştuumlr
Ccediloumlzguuml No 221340
İş Emrindeki Tarak Eni 176 cm
KULLANILAN TARAK ENİ
Yalancı Taraklı 176 cm + 15 cm x 2 boşluk + 2 Yalancı Tarak
Uzunluğu
Tek Taraklı 179 cm
OumlLCcedilUumlM NO
Yalancı Taraklı
Yalancı Taraksız (Tek Taraklı)
Sol Sağ Sol Sağ
Oumllccedil1 79 86 6 75
Oumllccedil2 8 67 6 51
Oumllccedil3 67 75 66 74
Oumllccedil4 67 76 62 66
Oumllccedil5 78 66 59 51
Oumllccedil6 78 86 62 56
Oumllccedil7 75 85 59 7
Oumllccedil8 75 85 62 54
Oumllccedil9 79 74 59 56
Oumllccedil10 78 75 57 69
Oumllccedil11 79 72 62 69
Oumllccedil12 75 7 6 58
Oumllccedil13 8 7 59 72
Oumllccedil14 78 84 59 5
Oumllccedil15 73 8 63 5
Oumllccedil16 79 63 62 67
Oumllccedil17 77 66 62 68
Oumllccedil18 74 86 64 52
ORTALAMA 762 75 609 615
TOPLAM 15205 cm 1225
Yeni oluşturulan yalancı kenar tarağından kaynaklanan iki farklı standart dışı hareketten
dolayı atkı telefi miktarı artabilmektedir Oumlncelikle gereğinden fazla uzun kesilen bir yalancı
kenar tarağı ana tarak ile arasındaki mesafesinin uzamasına neden olur Ayrıca tip bindirme
esnasında tip bindiriciler yalancı kenar ipliklerini ana tarağa yakın yerden değil de tarağın uzak
68
kısmından geccedilirirler ise atkı telefinin daha da uzun olmasına neden olurlar (Şekil ndash 5 5) Bu
kısımda atkı telefinin kısaltılması iccedilin minimum genişlikte yalancı kenar tarağı kullanılmalı ve
tezgacircha takılma sırasında ana tarak ile arasındaki mesafe 05 mmrsquoyi geccedilmemelidir
Yalancı taraktan kaynaklanan atkı telef uzunluklarını hem yok etmek hem de taraklar
arasındaki mesafenin minimuma indirilmesi ve ortadan kaldırılması iccedilin ihtiyaccedil duyulan ana
tarak uzunluğundan biraz daha uzun tarak ile tezgacirch taharlandı ve yalancı kenar iplikleri aynı
tarağın uccedil kısımlarından geccedilirildi boumlylelikle taraklar arasındaki mesafe sıfıra indirilmiş oldu
Yukarıdaki oumlrnek karşılaştırmalı tabloda da goumlruumllduumlğuuml gibi normal yalancı kenar tarağı iccedileren
tezgacirchtaki atkı telefi miktarı 152 cm olurken yalancı kenar tarağı iccedilermeyen tezgacirchın atkı telefi
1225 cm civarındadır Oumlrnek uumlzerinde karşılaştırma yaptığımıza goumlre yalancı kenar tarağı
kullanılmadığı zaman 19 civarında atkı telefi azaltılmaktadır (Ccedilizelge ndash 5 3) Bundan dolayı
eğer şartlar uygunsa ve uygun tarak varsa oumlzellikle yuumlksek metrajlı işlerde bu youmlntemin
kullanılması atkı telefinin rahat bir şekilde azaltılmasını sağlayacaktır
Uygun olmayan tarak uzunluğunda bir tip değiştirme
Uygun boyda tarak kullanılmadığı veya uygun tarak olmadığı iccedilin gereğinden uzun tarak
kullanıldığında yalancı kenar tarağı kullanılmamalıdır Ccediluumlnkuuml zaten kenar iplikleri iccedilin uygun boş
tarak dişi olacaktır Buradaki boş dişlerden atkı telefinin tutulması iccedilin kullanılan yalancı kenar
iplikleri geccedilirilebilir
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması
69
Şekil ndash 5 6rsquoda goumlruumllduumlğuuml gibi hem gerekenden daha uzun tarak kullanılmış hem de
yalancı kenar tarağı kullanılmıştır Bundan dolayı hem taraktan gelen fazladan dişler hem
taraklar arasındaki mesafe hem de yalancı kenar tarağının kendisinden kaynaklanan uzunluklar
hesaplandığında tezgacirchın tek tarafında 15 ndash 20 cm arasında gereğinden fazla telef olmaktadır
Bu boumlluumlmde dokuma hazırlık ve tip bindirme elemanlarına buumlyuumlk goumlrev duumlşmektedir İlk
etapta tahar operatoumlruuml uygun tarağın her iki tarafında da eşit uzunlukta boşluklar bırakmalıdır
İkinci adımda da fazladan boş dişler bırakılan tarağı tip bindirmeciler fark etmeli ve yalancı kenar
tarağı kullanmamalıdır Burada dokuma ve dokuma hazırlık elemanlarına gerekli eğitimler
verildi Suumlbjektif bir oumlzellik olup suumlrekli ve aktif bir şekilde kontrol ve denetleme-eğitim
mekanizmasının işlemesi gerekmektedir Burada aktif olarak bir iyileştirme sağlanırsa tek
taraftan ortalama 15 cm toplamda 3 cm telef kazancı olacaktır 3cm telef genel dokuma salonu
telefini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde iyi bir rakam olup atkı telefinin ortalamada duumlşmesini sağlayacaktır
Ccediluumlnkuuml oumlnemli olan atkı telefini yuumlzde olarak duumlşuumlrmektir Ortalamada sayı olarak da duumlşecektir
- A Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Aslında tezgacirch ayarları deyince birccedilok parametre işin iccediline girmektedir Tezgacirch ayarları
başlı başına bir proje konusudur Burada tezgacirch ayarları uumlzerinde duruldu ve dokuma elemanları
ile incelenip değerlendirildi Bu başlık kapsamında A grubu tezgacirchlarda yapılan makine
ayarlarının kısaca değerlendirmesi yapılmıştır
Tarak Uzunluğu Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekmektedir Yukarıdaki
boumlluumlmlerde anlatıldığı gibi uygun uzunlukta tarak kullanılmaması atkı telefi
miktarının artmasına veya kumaş hatalarının oluşmasına neden olabilmektedir
Atkı Makası Kesme Accedilısı Atkı makası kesme accedilısının olması gereken ayar
değerleri 78deg ndash 80deg aralığındadır Atkı makası kesme accedilısı 78deg lsquoden daha duumlşuumlk bir
dereceye ayarlanırsa atkı transfer hatası veya atkı kopuşu olmaktadır Atkı makası
kesme accedilısı gereğinden daha uzun yani 80deg uumlzerinde ayarlanırsa gereğinden fazla atkı
beslemesi sağlanacağından atkı telefi miktarı artmaktadır
70
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı Sağ rapier bırakma accedilısı standart değeri 310deg - 325deg
aralığındadır Burada ne kadar duumlşuumlk bir accedilıda atkı bırakma işlemi gerccedilekleşirse atkı
telefi miktarı o kadar azalmakta ne kadar yuumlksek bir accedilıda atkı bırakılır ise de atkı
telefi artmaktadır Bundan dolayı tezgacirch ayarları el verdiği suumlrece 310deg yakın bir
değerde sağ rapier bırakma accedilısı ayarlanmalıdır
Atkı Transfer Mekanizması Kancalı tezgacirchlarda pozitif atkı transferi
gerccedilekleşmektedir Burada atkının alınması taşınması transferi ve bırakılması
kontrolluuml bir şekilde sağlandığı iccedilin pozitif atkı transfer sistemi olarak
tanımlanmaktadır Bu sistem iccedilerisindeki herhangi bir parametrenin uygun
ayarlanmaması dokuma hatalarına ve atkı telef artışına neden olabilmektedir
Atkı Seccedilici Dereceleri Sırasıyla 15deg ndash 30deg ndash 70deg atkı seccedilimi gerccedilekleşmektedir Bu
ayarların dışına ccedilıkılırsa atkı kopuşu veya rapier ağzına transfer hatası oluşmaktadır
Verilen ayarlar dışında yuumlksek derecelerde atkı sunumu olursa atkı kopuşu veya kopuş
olmazsa gereğinden fazla atkı transferine ve atkı telefine neden olunur Tersi durumda
ise duumlşuumlk derecelerde ise atkının rapier ağzına transferi sağlanmaz ya da dokuma
hatası olmaktadır
Ağızlık Kapanma Accedilısı Standart koşullar altında bu değer 330deg - 340deg arasında
değişmektedir Ağızlık kapanma accedilısı aynı zamanda sağ rapier bırakma accedilısı ile
bağlantılıdır Burada ağızlık kapanma accedilısı ne kadar erken kapanırsa o kadar az atkı
telefi oluşmakta ne kadar geccedil kapanırsa ise atkı telefi o kadar artmaktadır Bunun
yanında erken ağızlık kapamalarında atkı kopuşu ve dokuma hatları vs riski artarken
geccedil ağızlık kapanmalarında bu riskler azalmaktadır
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi En uygun koşullarda ayarlanan atkı
makasının rapiere olan mesafe ayarı 5mm ndash 4mm arasındadır Burada fiziksel bir
durum mevcuttur Makas rapiere ne kadar yaklaşırsa atkı telefi miktarı o kadar
artmaktadır Fakat burada tezgacirch dizaynın izin verdiği bir sınır vardır Bu 5mm ndash 4
mm oumltesinde bir mesafe daha da azaltılırsa rapier sopası parccedilalanabilir Ayrıca atkı
71
makasının rapiere olan mesafesinde ayarsızlık olduğunda suumlrekli atkı kopuşu ve
tezgacirch duruşları olabilmektedir
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı Ayarlanabilinen en uygun mesafe 2mm ndash 6mm
arasında değişmektedir Bu kısımda atkı telefinde oumlnemli bir yer tutmaktadır Tarak
atkı makasına ne kadar yakın olursa atkı telef miktarı o kadar azalmaktadır Aynı
zamanda makasın mesafesi tarağa ne kadar yakınlaşırsa dokuma hata riski o kadar
artarken tersi durumunda azalmakta ve tezgacirch ayarı kolaylaşmaktadır Bundan dolayı
standart değerlerin kullanılması ccedilok oumlnemlidir Boumlylelikle atkı telefi miktarı
azaltılırken dokuma hatası riski de olmamaktadır
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı Burada ayarlanabilecek en
uygun mesafe 2mm ndash 4mm arasındadır Tezgacirch tarağı kadar yalancı kenar tarağının
uzaklık mesafesi de oumlnemlidir Fiziksel kurallar gereği ne kadar yakın yalancı kenar
tarağı mesafesi ayarlanırsa o kadar az atkı telefi oluşmaktadır Diğer şartlarda olduğu
gibi bu durumda da standart şartlar dışına ccedilıkıldığında duumlşuumlk mesafede hata riski artıp
oluşacak telef miktarı azalmakta tersi durumlarda hata riski azalıp atkı telefi miktarı
artmaktadır
Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe Tezgacirch dinamiği
gereği sağ-sol rapier yalancı kenar tarağı ile tarak arasındaki mesafe 20mm ndash 22mm
arasında olmalıdır İşletmede en fazla karşılaşılan standart dışı durumlardan bir
tanesidir Atkı telefi miktarını doğrudan fiziksel kurallar gereği etkilemektedir
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe Bu mesafe
optimum şekilde 6mm -12mm arasında ayarlanmalıdır Bu kısımda genelde toleranslar
dacirchilinde gereğinden uzun ayarlar yapılmakta ve atkı telefi miktarının artmasına
neden olunmaktadır Tezgacirch ayarında yapılacak iyileşme ile atkı telefi miktarı anında
ve hızlı bir şekilde azaltılabilmektedir
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
Buradaki en uygun ayar mesafesi 95mm ndash 116 mm arasında değişmektedir Bırakma
72
esnasında ne kadar yakın olunursa fiziksel kurallar gereği o kadar daha kısa bir atkı
telefi oluşmaktadır Standart ayarlar dışında ise ya dokuma hatası ve tezgacirch duruşları
oluşmakta ya da gereğinden fazla atkı telefi oluşmaktadır
- B Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Makine oumlzellikleri ve yapılan ayarlar goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda B grubu tezgacirchlarda en
fazla dikkat edilmesi gereken ayarlar aşağıdaki gibi olmuştur Bu ayarlardaki herhangi bir eksik
veya standart dışı olması atkı telefinin artışı dokuma hatalarının meydana gelmesi tezgacirch
duruşunun olması veya makine guumlvenliğinin devre dışı kalıp parccedila kırılması gibi durumlarından
birine veya birkaccedilına birden neden olunabilir B grubu tezgacirchlarda yapılması gereken standart
ayarlar
Atkı Makası Kesme Accedilısı (78deg ndash 80deg)
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı( 310deg - 325)
Atkı Seccedilici Dereceleri
Atkı Motorundan Gerilim Ayarı
Sağ Leno Mini Aparat Kapatma Dereceleri
Atkı Fren Ayar Dereceleri
Ağızlık Kapanma Accedilısı (330deg - 340deg)
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi ( 5mm ndash 4mm)
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı (2mm ndash 6mm)
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı (2mm ndash 4mm)
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe (6mm -12mm)
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi (95ndash
116 mm)
73
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi
A grubu ve B grubu tezgacirchlarda ayarlar birbirine yakın olup birebir aynı değildir Fakat
standart dışı bir ayar yapıldığında elde edilecek sonuccedillar benzerdir Yukarıda listelenmiş olan B
grubu tezgacirch ayarlarında atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayrıntılı bir şekilde incelendi ve atkı telefine etkisi
değerlendirildi (Şekilndash 5 7)
- B Grubu Tezgacirchlarda Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı ile Atkı Telefindeki Değişim
Yapılan ccedilalışmada atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayarlarının atkı telefine ve dokuma hatalarına etkisi
araştırılmıştır Bu kapsamda yapılan ccedilalışmalar
Birinci denemede standart atkı fren ayarları ile ccedilalışılmış olup alınan telef ortalamaları
sağ kenar iccedilin 67 cm Sol kenar iccedilin 63 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 8)
74
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı
Yapılan ikinci denemede atkı frenlemeleri ağızlığın iccedilinde farklı ağızlık değerleri iccedilin
arttırılmış olup alınan teleflerin ortalamaları sağ kenar iccedilin 36 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 9) Atkı frenleri arttırıldığından telefte azalma soumlz konusu olsa
da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni ile tezgacirchta
boncuk hatası ve atkı kopuğu hatası goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin arttırılması atkı
kopuşunu da olumsuz olarak etkilemiştir (Transfer hatasını arttırmıştır)
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması
Uumlccediluumlncuuml denemede ikinci denemeye goumlre akuumlmuumllatoumlr elektronik frenlemeleri biraz
daha azaltılarak deneme yapılmış olup telefler sağ kenar iccedilin 47 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 10) Atkı frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma
soumlz konusu olsa da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni
75
ile tezgacirchta boncuk hatasının devam ettiği goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin yuumlksek
olması atkı kopuşunu olumsuz etkilemiştir
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması
Doumlrduumlncuuml denemede uumlccediluumlncuuml denemeye goumlre frenlemeler biraz daha azaltılmış olup
telefler sağ kenar iccedilin 57 cm sol kenar iccedilin 67 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 11) Atkı
frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma soumlz konusu olsa da atkı
kopuşuna olumsuz etkisi devam etmiştir Boncuk veya atkı kopuğu hatası
goumlruumllmemiştir
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması
Son olarak frenlemeler sıfırlanarak yapılan denemede atkı telefleri sağ kenar iccedilin 73
cm sol kenar iccedilin 65 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 12) Tezgacirchın atkı kopuşunda olumlu
etkisi goumlruumllmekle birlikte standart ayarlara goumlre telefte artış soumlz konusudur
76
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması
Elektronik atkı frenlerinin sol kenar telefi iccedilin etkisi olmamakla birlikte tezgacirchta kopuşun
artması boncuk ve atkı kopuğu gibi hatalara sebep olması nedeni ile standart ayarlar ile
kullanımına devam edilmektedir
- B Grubu Tezgacirchlarda Kenar Telefinin Azaltılması
Dokuma İşletmesinde 42 adet Picanol Optimax model tezgacirch vardır Yapılan oumln ccedilalışma
ve değerlendirmeler sonrasında bu tezgacirchlardaki sağ kenar atkı telefi 78 cm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Sol kenar telefi ise 35 ndash 45 cm aralığında olduğu ve gerekli tezgacirch yapısı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde
uygun ve duumlşuumlk miktarlarda olduğu saptandı Boumlylelikle gereğinden fazla telef veren sağ kenar
tarafında yoğunlaşmanın daha verimli ve gerekli olduğuna karar verildi
Daha oumlnceki tezgacirch ayarları ve programları incelendiğinde 402 numaralı Picanol
GAMMAX model tezgacirchının diğer tezgacirchlara goumlre suumlrekli ccedilok daha duumlşuumlk atkı telefi verdiği
ortaya ccedilıkarıldı Bu durum suumlrekli yapılan etuumltler ve değerlendirmeler neticesinde elde edilmiştir
Sonrasında yapılan analiz ve değerlendirmelerde buradaki telef miktarının tezgacirch program
ayarlarından kaynaklandığı ortaya ccedilıkmıştır Normal tezgacirchlarda ağızlık kapanma accedilısı 310 ndash
320deg derece aralığında olmasına karşın bu tezgacirchta ağızlık kapanma accedilısı 290deg derece olarak
ayarlanabilmektedir Diğer tezgacirchlarda 310deg derecenin altında ayar yapılamamakla birlikte bu
derecelerde daha fazla atkı kopuşlarına yarım atkı ve boncuk hatalarına neden olunmaktadır
77
Fakat erken kapanan ağızlık rapier tarafından taşınan atkının daha fazla uzağa taşınmasını
engellemekte ve atkı telefinin minimum olmasını sağlanmaktadır
Yapılan tespit sonrasında PICANOL firması ile goumlruumlşuumllduuml ve gerekli değerlendirmeler ve
kritik analizlerden sonra gerekli yazılımlar yeni model Picanol Optimax tezgacirchları iccedilinde alındı
ve tezgacirchlara gerekli yazılım yuumlklemeleri yapıldı
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi
Yapılan analizler testler ve oumln ccedilalışmalar sonrasında PICANOL firması ile ortak ccedilalışma
sonrasında tezgacirch ayarları optimum duumlzeye ccedilekildi Şu an iccedilin 42 adet Picanol Optimax
tezgacirchlarda sağ kenar telefi 78 cm den 45 cmrsquoe indirmeyi başardık (Ccedilizelge ndash 5 4) Boumlylelikle
yapılan ccedilalışma sonrasında 423 oranında bir iyileşme sağlanmış oldu
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme
Atkı yakalayıcı sisteminin geliştirilmesinde en başta gelen neden ayar ve parametreleri
insandan bağımsız hale getirmek ve bunun neticesinde ise proses ve ayar standardizasyonun
korunmasını sağlamaktır
Burada muumlmkuumln mertebe insan kaynaklı ve otomatik olmayan ayarların kontrol altına
alınmasının sağlanması ya da ortadan kaldırılmasıdır Boumlylelikle personel ve suumlrekli ayar
bağımlılığından kurtulan sistem daha kolay kontrol edilmesi ile atkı telefinin radikal bir şekilde
duumlşuumlruumllmesi amaccedillanmıştır
78
Yapılan yeni aparat ve kavram geliştirme ccedilalışmalarında ilk etapta guumlnuumlmuumlz ve Dokuma
İşletmesindeki tezgacirchlarda geliştirilen sistemlerin ccedilalışması sağlanacaktır Yapılacak
ccedilalışmalarda ticari olarak (maliyetkazanccedil) herhangi bir değerlendirme yapılmayacaktır
Hedefimiz ilk etapta atkı telefinin standartlar dacirchilinde azaltılmasıdır Sonraki aşamalarda farklı
bir tez ve ccedilalışma konusu olarak ticari uygunluk araştırılması ve ccedilalışması yapılabilinir
Yapılan ccedilalışmalar ve araştırmalar neticesinde tezde aşağıdaki aparat ve sistemlerin
geliştirilmesi ve irdelenmesine yer verilmiştir
- Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
- Elektromanyetik Lamelli Atkı Tutucu
- EcoLeno veya Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
- Hava Emişi İle Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
Yukarıda maddeler halinde yazılan gelişimleri sırasıyla inceleyelim
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu
Atkı yakalama sistemlerinde ilk olarak ele alınan sistem ccedilok kullanımlık elastik atkı
tutucu sistemidir Sistemdeki amacımız rapier sopası atkı bırakma sistemi ve atkı arasındaki
senkronizasyonu uumlst seviyeye getirip istenilen uzunlukta atkı telefinin bırakılmasını sağlamaktır
Boumlylelikle kontrol altına alınan sistemde telef oranı minimum seviyeye ccedilekilmesi sağlanmaktadır
Kısaca sistemin tarifi yapılırsa esnek kanca aparatı atkı ipliği bu sisteme girdiğinde
elastik yapılar tarafından sıkı bir şekilde tutulmakta boumlylelikle kısa uzunlukta atkı telefi
verilmektedir Ayrıca bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinin
kullanılmasına ihtiyaccedil kalmamaktadır
79
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
Bir dokuma tezgacirchının da ortalama 450 devdk ile ccedilalışmaktadır Bu yuumlksek devirden
dolayı elastik tutucu uumlzerine binecek yuumlk ccedilok fazla olacaktır Burada tutucu olarak kullanılacak
malzemenin binlerce hatta milyonlarca defa accedilılıp kapanmaya maruz kalması ve bu kapanma
accedilılma harekacirctı esnasında performansından hiccedilbir şey kaybetmemesi gerekmektedir (Şekil ndash 5
13) Ccediluumlnkuuml atkı telefinin azaltılmasının yanında olmazsa olmaz koşullardan bir tanesi ve en
başında ki konu ise hatasız kumaş elde edilmesidir Oluşacak kuumlccediluumlk bir hata tuumlm ccedilabaların ve
tasarrufların boşa ccedilıkmasına neden olacaktır Aynı zamanda bu sitemin kullanılması ile yalancı
kenar iplikleri kullanılmayacak ve teleflerin toplanacağı bir sistemin geliştirilmesi de
gerekmektedir
Toplam parametreleri değerlendirdiğimizde sistemin kurulması ve denemelerin yapılması
proje kaynakları accedilısından zorlayıcı olduğundan şu anlık araştırma konusu olarak
değerlendirilmiştir Araştırma sırasında toplanan bilgiler bir sonraki aşamalar iccedilin kullanıldı
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu
Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu sistemindeki zorlukları değerlendirildiğinde burada
iki farklı engel ile karşılaşılmıştır Birincisi atkı tutucu sistemin atılan atkıyı sıkı bir şekilde
80
tutması ve kesinlikle bırakmaması gerekmektedir Ayrıca ilk atkıdan sonra ikinci atkı sisteme
ilave edilirken birinci ilave edilen atkı boşta kalıp dokuma hatalarına neden olmaması
sağlanmalıdır İkincisi ise suumlrekli devam eden bir maliyet teşkil edecekti Burada yıpranan ve
goumlrevini yerine getiremeyen sistemlerin suumlrekli yenilenmesi ve aynı zamanda duumlzenli olarak
bakımının yapılması hem maliyet hem de zaman accedilısından işletmeye ekstra bir yuumlk getireceği
duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin yeni bir sitem (Şekil - 514) arayışı iccedilerisine girildi Bu kapsamda atkının
kontroluuml ccedilok daha iyi ve yenilenme maliyeti gerektirmeyecek veya diğer sisteme goumlre maliyeti
ccedilok az olacak olan elektromanyetik lamelli atkı tutucu uumlzerinde durulmuştur
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu
Kısaca yeni sitemin (Şekil ndash 5 14 ) tanımı yapılacak olunursa Elektromanyetik lameller
yardımıyla istenilen zamanda lameller kapatılıp accedilılarak atkı ipliğinin yakalanması
sağlanabilmektedir Bu sayede pozitif hareket ile atkı ipliği telef miktarı kontrol altına
alınacaktır
Yapılan oumln araştırma ve ccedilalışmalarda bu sistemin oumlzellikle tozlu ve suumlrekli kirli olma
ihtimali olan dokuma işletmesinde sensoumlrluuml sistemlerle ccedilalışma zorlukları oumln plana ccedilıkmıştır
Sensoumlr sisteminin tezgacircha ve rapier sopasına ilavesinin zorluğu ve maliyet accedilısından yuumlksek
olması oumln plana ccedilıkmaktadır Aslında bu konuların geliştirilebileceğini duumlşuumlnmekteyiz En ccedilok
81
belirleyici olan kısım ise bozulma durma kirlenme ve hataya neden olma ihtimalinin suumlrekli
olmasıdır Herhangi bir arıza sırasında ccedilok pahalı olan rapier sopalarının kırılma riski vardır Ya
da biraz daha hafif şartlar duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde dokuma hatalarının oluşması soumlz konusudur Bu
sakıncalardan dolayı ilk etapta daha efektif ccedilalışmaların takip edilmesi daha yararlı olacaktır
Burada elde ettiğimiz oumln bilgiler ve tecruumlbeler bizleri bir sonraki sistemin değerlendirmesi
ve araştırılması hususuna youmlnlendirmiştir
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu
Senkronizasyon ve maliyet konularını değerlendirdiğimizde fikir olarak hem hata
yapmayacak hem de duumlşuumlk maliyetli olacak konular uumlzerinde duruldu Bu değerlendirme
sırasında ise EcoLeno Tertibatı veya Tarak Sistemine bağlı olarak ccedilalışacak bir aparatın (Şekil ndash
5 15) hem maliyet hem de performans accedilısından ccedilok faydalı olacağı fikrine ulaşıldı Fakat bu
sistem sadece rijit kancalı tezgacirchlara uygun olacaktır Sistemin mekanizması gereği rijit kancalı
DORNIER tezgacirchlarda kullanılmaktadır
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
82
Burada birinci sistem olarak daha oumlnce DORNIER firmasının deneme amaccedillı olarak
uumlrettiği bir ek aparattan esinlenildi Bu aparat yalancı kenar tertibatına hareket veren
mekanizmaya bağlanmıştır Aynı şekilde bu kam tertibatına bağlanacak bir sistem ile atkı atımı
tamamlandığı sırada atkıyı bastırarak sıkıştıracak atkı makasının kesmesinden sonrada kumaşa
dacirchil olana kadar atkı ile beraber hareket edecektir Şekil - 5 16 incelendiğinde (1 Sistem)
yalancı kenar hareketinin sağlandığı boumllgeye kolaylıkla gerekli aparatların yerleştirilebilineceği
goumlruumllmektedir
İkinci bir sistem ise Şekil ndash 5 15 goumlruumllduumlğuuml gibi (2 Sistem) tarak hareketinden
yararlanarak geliştirilebilinir Burada tarak zamanlamasından yararlanarak sisteme eklenecek bir
aparat yardımı ile aynı şekilde atkı yakalanmakta ve kumaşa dacirchil olana kadar tutulmaktadır
Burada hem kontrol hem de tezgah mekanizması ile beraber senkron bir ccedilalışma olduğu iccedilin atkı
telef kontroluuml sağlanırken de oluşacak hatalar minimuma indirilebilmektedir
Gerekli modifiye masraflarının fazlalığı ve zaman bakımından uzun suumlrmesi aynı
zamanda tezgacirch yapısı ile oynanacağından tezgacirchın orijinalliği bozulacaktır Burada bir tezgacirchın
en oumlnemli yapısı tarak hareketini sağlayan sistemdir Bu sistem ile oynamak hem tehlikeli olacak
hem de herhangi bir arıza sırasında ccedilok buumlyuumlk masraflar ccedilıkarabileceğinden bu sistem fiiliyata
geccedilirilmemiştir
Yukarıdaki mekanizma araştırması sırasında elde ettiğimiz bilgiler ışığında bir sonraki
sitemde başarılı bir şekilde aparat tasarımı ve gelişimi sağlandı ve denemeler yapıldı Bir sonraki
sistemimiz hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatıdır
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefi miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef atkı
kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken oluşacak
hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi youmlntemini
atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız gerekir Ccediluumlnkuuml
insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlayan ve bunun devamlılığını koruyabilen en
etkili youmlntem olmuştur
83
Hava emişinin ikinci oumlnemli oumlzeliği ise kumaş oluşumu ve atkının sisteme dacirchil olması
aşamalarında tezgacirch parametrelerini hiccedilbir şekilde olumsuz etkilememesidir Oluşan bu ekstra
durum iccedilin farklı bir tezgacirch parametresi ve ayarının gerekmemesidir Hava akışkan bir yapı
olduğu iccedilin tefeleme atkı transferi atkının kesimi yalancı kenar hareketi gibi birccedilok hareket ile
eşzamanlı ve verimli ccedilalışma imkacircnı sunmaktadır
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi
Geliştirilen atkı yakalayıcı aparatımızın tarifinden oumlnce kullanılan sistemin tarifini
yapmalıyız Hava emişi mekanizmasında oumlncelikle vakum tarifi yapılacak olursa kapalı bir
kaptan hava taneciklerinin boşaltılması ccedilevredeki atmosfer ile kap arasında bir basınccedil farkı
oluşturur ve kapalı kaptaki basınccedil duumlşuumlşuuml vakum olarak adlandırılır Yani atmosfer basıncından
duumlşuumlk basınccedillara vakum denir Genellikle milibar birimi ile ifade edilir Enduumlstriyel
uygulamalarda oldukccedila sık kullanılan vakum teknolojisinde duumlşuumlk orta ve yuumlksek vakumlar
kullanılır Yuumlksek vakum oluşturmak oldukccedila masraflı olduğundan kaldırma ve taşıma
uygulamalarında genellikle yuumlksek kaldırma kuvveti yaratabilmek iccedilin duumlşuumlk vakum
genişletilmiş yuumlzey alanları ile uygulanır
Vakum oluşturulurken kaptan tuumlm hava molekuumlllerinin boşaltılması imkacircnsız olduğundan
muumlkemmel vakum elde edilemez Ancak ne kadar hava boşaltılırsa o kadar kuvvetli bir vakum
oluşturulur Vakum oluşturan iki ccedileşit araccedil vardır Bunlardan birincisi vakum pompasıdır
Ccedilalışma prensipleri kompresoumlrlere benzer ancak kompresoumlr atmosferdeki havayı alıp kaba doğru
basınccedillandırırken vakum pompaları kaptaki havayı alıp atmosfere boşaltır
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
84
Dokuma İşletmesinde kancalı dokuma tezgacirchlarda atılan atkının tutulması ve atkı
makasına kadar taşınması suumlrecinde hava emiş youmlntemi (vakum) denendi (Şekil ndash 5 16) ve
gerekli aparatlar geliştirilmiştir Burada oumlncelikle vakumlama yapılacak cihazın şekli ve konumu
değerlendirilmiştir Ccediluumlnkuuml tezgacirch aerodinamiği gereği bazı hareket kısıtlamaları olmaktadır
Bundan dolayı ince bir boru yardımı ile hava emişi sağlanacak ve boru dokuma tarağına bağlı
hareket edecek şekilde bir aparat tasarımı yapıldı
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması
Mevcut sistemde atılan atkı kenar leno iplikleri ve yalancı kenar iplikleri tarafından
tutulmaktadır Bu sistemde atılan atkı ve kenar iplikleri birbiri ile senkronize ccedilalışmayıp farklı
gerilim ve uzunluklarda saccedilak oluşturmakta ve atkı makası tarafından kesilmektedir
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır
Burada oluşan atkı telefinin azaltılması ve atılan atkının saccedilak uzunluğunun kontrol
altında tutulabilmesi iccedilin dokuma tarağı ile senkron ccedilalışan ve hava emişi ile suumlrekli kontrolluuml
şekilde atkı kesim makasına atkının taşınmasını sağlayan sistem (Şekil 5 17) geliştirilmiştir
Boumlylelikle kontrolluuml şekilde taşınan atkı sayesinde oluşan saccedilak uzunluğu kısaltılmakta ve telefin
azalması sağlanmaktadır Burada kontrolluuml bir şekilde atkının transferinin sağlanabilmesi iccedilin atkı
geriliminin oumllccediluumllmesi ve kontrol altında tutulması gerekmektedir Atkı transfer verimini etkileyen
atkı gerilimi bir sonraki konuda ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
85
- Atkı geriliminin değerlendirilmesi
Atkı kaydı esnasındaki maksimum atkı gerginliği dokuma makinesi performansı ve tez
ccedilalışması esnasında tasarlanan hava emiş aparatının goumlrevini tam anlamı ile yerine getirmesi
accedilısından oumlnemli bir parametredir Artan makine hızlarına paralel olarak artış goumlsteren atkı ipliği
gerginliğinin kontrol edilerek muumlmkuumln olduğu kadar duumlşuumlk tutulabilmesi hem makine hızını
artırmak hem de duumlşuumlk mukavemetli ipliklerin kaydedilmesi accedilısından buumlyuumlk oumlneme sahiptir
Kanca ve dolayısıyla atkı ipliği hızı kayıt esnasında sabit olmayıp sinuumls eğrisine benzer
bir değişiklik goumlsterir Bunun sonucu olarak maksimum atkı ipliği hızı ortalama hızın ccedilok
uumlzerinde bir değer alır Bunun yanında atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile atkı
ipliği hızının sıfırdan kanca hızına aniden ulaşması iplikte ani gerginlik artışlarına sebep olur
Akuumlmuumllatoumlr giriş ve ccedilıkışında iplik gerginliğindeki değişimleri bir oumllccediluumlye kadar azaltacak
gerginlik kompansatoumlrleri ve ipliğin tam buradan aniden boşalmasını oumlnlemek iccedilin tambur oumln
yuumlzeyine baskı yapan metal veya fırccedila formunda baskı uumlnitesi bulunur
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi
Bobinden sağılan atkı ipliği atkı akuumlmuumllatoumlruumlnden sonra atkı freninden geccediler Daha sonra
atkı durdurma tertibatından geccedilen atkı ipliği renk seccedilme tertibatının kılavuzları yardımıyla
seccedilildiği takdirde kancanın hareket yolu uumlzerine duumlşuumlruumllerek kancaya takdim edilir Boumlyle bir
sistemde atkı ipliğinde gerginlik oluşturan kuvvetleri 3 grupta incelemek muumlmkuumlnduumlr (Şekerden
PESVİSLYCRAreg İccedilerikli Atkı Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin Kumaşın
Fiziksel ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
86
Bunlar
1) Atkı ipliğinin ivmelenmesinden dolayı ortaya ccedilıkan atalet kuvvetleri
2) Atkı ipliğinin kancalara kadar olan iplik hattı boyunca değişik yuumlzeylere
suumlrtuumlnmesinden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme kuvvetleri Bu durumda ipliğe etkiyen suumlrtuumlnme
kuvvetleri duumlz yuumlzeyler ile iplik arasındaki suumlrtuumlnmeden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme
kuvvetlerinin toplamı şeklindedir
3) İpliğin akuumlmuumllatoumlrden boşalması esnasında balon oluşumunun (merkezkaccedil
kuvvetlerinden dolayı) sebep olduğu kuvvetler
Atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile birlikte sıfır olan atkı ipliği hızı ccedilok
kısa bir zaman iccedilinde kanca hızına ulaşır 4 mikrosaniye aralıklarla atkı gerginliğinin oumllccediluumllmesi
ile atkının kanca tarafından kapılışı anındaki gerginlik değişimi goumlsterilmektedir Atkı gerginliği
oumlnce hızlı bir yuumlkseliş ile maksimum değerine ulaşır Bu atkı ipliğinin ivmelenmesine karşılık
gelir Bu noktadan sonra atkı ipliği kanca hızına ulaştığı iccedilin atkı gerginliğinde hızlı bir duumlşuumlş
olur Daha sonra kancayla birlikte hızlanmadan dolayı atkı gerginliği tekrar artış trendine
girmektedir
Atkı ipliği uumlzerine duumlşen ve yukarıdaki aşamalarında oluşan atkı gerilimi Gerginlik
oumllccedilme uumlnitesi (SMIDITH marka) gerginlik oumllccedilme sensoumlruuml (0-200cN oumllccedilme aralığı) ve
kuvvetlendirici devreden oluşan bir sistem yardımı ile oumllccediluumllmektedir Gerginlik sensoumlruuml ara birim
uumlnitesi uumlzerinden bilgisayara bağlanmış olup 0-10 volt arasında değişen ccediloumlzguuml gerginliği sinyali
ara birim uumlnitesindeki 12 bitlik bir dijital-analog doumlnuumlştuumlruumlcuumlde sayısal hale doumlnuumlştuumlruumllduumlkten
sonra C programlama dilinde geliştirilen gerccedilek zamanlı bir yazılım ile atkı gerilimi okunarak
kaydedilmektedir
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları
Hava emişi ile geliştirilen aparatımızın oumln denemelerinde farklı oumlzellikler ve gereklilikler
ile karşılaştık Burada yapılan ilk ccedilalışma metal kıvrık bir boru uumlzerine yapılan bir ccedilentik
87
devamında sanayi tipi elektrikli suumlpuumlrgeye bir hortum ile bağlandı ve burada atkı ipliğinin
vereceği tepki ve alınacak tahmini hareket değerlendirilmiştir
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Atkı ipliğini tutma adına vakumla ipliği tutan aparat ile yapılan deneme de atılan
atkılardan bazılarını tutulup bazılarını tutulamadığı goumlzlenmiştir Alınan sonuccedil proje accedilısından
yeterli olmadığı iccedilin vakum sistemi uumlzerinde ilave değişiklikler (aparatın konumu ve pompanın
guumlcuuml değiştirildi) yapılarak tekrar denemeler yapılmıştır Fakat aynı şekilde hava emiş aparatı ile
yapılan denemelerden de (Şekil - 5 19) olumlu sonuccedil alınamamıştır
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar
Yapılan prototip aparat Dornier Kancalı tezgah uumlzerine yerleştirilerek atkı ipliğini
yakalayabilme yeteneği test edilmiştir Yapılan denemelerde oumlnce sanayi tipi elektrik suumlpuumlrgesi
vakum pompası kullanılmıştır Sonuccedilların olumlu olmaması nedeniyle daha guumlccedilluuml vakum
uygulayabilen bir pompa ile denemeler yapılmıştır Denemelerden elde edilen goumlzlemlerde atkı
alıcı kancanın atkı ipliği ucunu bıraktığı noktanın değişkenlik goumlsterdiği ve emici uumlnitenin her
zaman iplikle ccedilakışmadığı ve bu nedenle ipliği yakalayamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Hava emiş aparatı
kullanımı sırasında kenar iplikleri iptal edilmiş ve atkı ipliğinin sabitlenmesi yalnızca bu aparatın
tutma başarısına bağlı kalmıştır Bu nedenle Şekil ndash 5 20rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere atkı ipliğinin
yeterli gerginlikte olmamasından kaynaklanan ldquoboncukrdquo adı verilen atkı ipliğinde gevşek yerler
ortaya ccedilıkmıştır
88
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Diğer taraftan hava emiş uumlnitesinin emiş guumlcuuml ve emme alanı itibariyle de yetersiz olduğu
goumlruumllduumlğuumlnden yeni emiş duumlzesi tasarlanmasına ve birkaccedil farklı boyutta uumlretim yapılarak
denemeler yapılmasına karar verilmiştir Tasarlanan hava emiş aparatları sırasıyla aşağıdaki
gibidir Burada tasarımlar yapılırken ilk denemelerde karşılan sorunlar ve eksiklikler goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak yeni dizaynlar geliştirildi Geliştirilen yeni dizaynların kısaca değerlendirme ve
sınıflandırmasını yapacak olursak
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefe miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef
atkı kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken
oluşacak hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi
youmlntemini atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız
gerekir Ccediluumlnkuuml insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlanmakta ve bunun devamlılığı
korunabilmektedir
a- Aparat Tasarımları Duumlze B_1 İlk etapta tasarlanan hava emiş duumlzesinin genişliği eşit
uzunluktadır Burada hava emiş duumlzesi boru şeklindeki kesite paralel uzanmaktadır (Şekil
ndash 5 21 ve Şekil ndash 5 22) Yapılan ccedilalışmada hava emişinin vakumu ne kadar arttırdığını ve
basıncın atkı tutuşunu nasıl etkilediğini goumlrmek istedik
89
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi
b- Aparat Tasarımları Duumlze B_2 Bu ccedilalışmada boru ve ağızlığın genişliği eşit fakat bir
oumlnceki aparata goumlre daha kısa bir yarığa sahip aparat tasarlandı Bu denemedeki amacımız
yapılan ilk denemeye goumlre kısa yarıklı bir sistemin atkının yakalanışı olası oluşacak
hataların oumlnlenmesi ve atkı telefinin azaltılmasına etkisinin olup olmayacağı veya sayılan
90
olumsuzlukların artışının ne kadar olacağını accedilıklamak olmuştur İkinci yapılan lsquoDuumlze
B_2rsquo tasarımında (Şekil ndash 5 23 ve Şekil ndash 5 24) daha kısa yarık kullanılarak hava emiş
basıncı arttırılmıştır Bununla birlikte atkı tutuşu daha da kuvvetlendirilmeye ccedilalışılmıştır
B_1 ve B_2 duumlzeleri ile ilgili deneme ve ccedilalışmalar bir sonraki konuda ayrıntılı şekilde
oumlrneklerle accedilıklanmıştır
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi
91
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi
c- Aparat Tasarımları Duumlze A_1 Geliştirilen A_1 dizaynında hem boru şekli değiştirildi
hem de ccedilentiklerin yapısı ve aparat uumlzerindeki konumu değiştirildi (Şekil ndash 5 25 ve Şekil
ndash 5 26) Diğer tuumlm yarıklı tasarımlarda yarıklar hep boru kesitine paralel şekilde yapıldı
Buradaki dizaynda ise bir veya iki ccedilentik yerine ccedilok fazla ccedilentik oluşturulup boru kesitine
dik olacak şekilde yerleştirildi Burada hem farklı bir hava emiş basıncı yakalanacağı
duumlşuumlnuumlluumlyor hem de atılan atkı ipliğinin yakalanma performansının değerlendirilmesinin
yapılması isteniyor
92
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi
93
Yapılan tasarımlar iccedilerisinde lsquoDuumlze A_1rsquo en iyi değeri veren ccedilalışma olmuştur (Şekil ndash 5 26
ve Şekil ndash 5 27) Yapılan deneme ccedilalışmalarında oumlrnekler ve tablolarla konu ayrıntılı şekilde
accedilıklanmıştır
d- Aparat Tasarımları Duumlze A_2 Bu dizaynda farklı olarak ilk defa aynı buumlyuumlkluumlklerde
geniş alan uumlzerinde delikler accedilıldı (Şekil ndash 5 27 ve Şekil ndash 5 28) Burada geniş alanın ve
yuumlksek basıncın atkı ipliğinin tutulması ve hataların oumlnlenmesindeki etkisi incelenmiştir
lsquoDuumlze A_1rsquo aparatı gibi geniş alana sahip olunacak ayrıca daha yuumlksek hava emiş
basıncına ulaşılacağı duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi
94
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Resmi
Şekil ndash 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı Resmi
e- Aparat Tasarımları Duumlze A_3 Geliştirilen lsquoDuumlze A_3rsquo dizaynında daha yuumlksek basınccedil
iccedilin hem buumlyuumlk delikler oluşturuldu hem de buumlyuumlk deliklerin yanına kuumlccediluumlk delikler accedilıldı
(Şekil ndash 5 29 ve Şekil ndash 5 30) Boumlylelikle kuumlccediluumlk delikler yardımı ile hava emişi
arttırılacak aynı şekilde buumlyuumlk delikler yardımı ile atkı ipliğinin tutunacağı geniş ve rahat
alanlar oluşacağını duumlşuumlnuumllmektedir
95
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri
f- Aparat Tasarımları Duumlze A_4 Geliştirilen lsquoDuumlze A_4rsquo tasarımda hem boru tasarımı ve
kesit şekli değiştirildi hem de emiş aparatının tutuş yuumlzeyi genişletildi (Şekil ndash 5 31 ve
Şekil ndash 5 32) Fakat burada en genişliğinde ccedilentikler yapılmadı onun yerine iki dar ccedilentik
tasarlandı Boumlylelikle hem hava emişi ile yapılacak basınccedil attırılmaya ccedilalışıldı hem de
geniş ve uzun tutuş yuumlzeyi ile atkı ipliğinin boru uumlzerinde tutulması sağlanıldı
96
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar
Yapılan ayrıntılı ccedilizim ve ccedilalışmalarla hava emişine uygun tasarım ve yerleşimin
bulunmasına ccedilalışılmıştır Bu yapılan ccedilizimleri ve ccedilalışmaları birbiri ile değerlendirdiğimizde
97
burada oumlnemli olan hava basıncı ve atkı ipliği yapısının tezgah yerleşimi ile optimum seviyede
ccedilalışmasının sağlanmasıdır Tuumlm yapılan denemeler sonrasında hava yarıkları boru kesitine dik
olarak ccedilizilen tasarımın maksimum performansı verdiği goumlruumllmektedir (Şekil ndash 5 25 Duumlze A_1)
Aslında birccedilok kez yapılan denemelerde atkı ipliği tutulup kumaşa dacirchil olana kadar hava emişi
aparatı ile taşınabilmiştir Fakat bazı denemelerde hava emişinin yetersiz olması ccedilevre şartlarının
elverişsiz olması kirli ve uccediluntulu ortamdan dolayı dokuma hataları oluşabilmektedir Dokuma
işletmesinde tabii ki oluşan kumaşın maliyeti atılan telefin maliyetinden kat ve kat yuumlksek olduğu
iccedilin burası goumlz ardı edilemeyecek bir durumdur Bundan dolayı hava emiş sistemi olumsuz olarak
değerlendirmek durumunda kalındı Fakat profesyonel bir tezgacirch uumlreticisi ile daha verimli ve
uygun projelerin ve aparatların oluşturulabilineceği ortadadır
Burada istenen sonucun alınmamasında kullanılan atkı ipliğinin ccedilok ince olması da
oumlnemli bir rol oynamıştır Yeterince kalın olmayan atkı iplikleri atkı transferi sonrasında
kesilmekte fakat yeterince uygun gerilim sağlanamadığı iccedilin tasarlanan aparatlar ya atkı ipliğini
tutamamakta ya da gevşek tutarak boncuk gevsek atkı yarım atkı vs hatalara neden olmaktadır
Ccedilalışmamız kapsamında atkı gerilimi ve atkı ccedilapının oumllccediluumlmuuml aşağıdaki gibi yapılmaktadır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri 3 farklı incelikte iplik kullanılarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Nm1 372 Yuumln Nm2 441 Yuumln 150 den3 PES
[555 Tex] [227 Tex] [167 Tex]
Elde edilen iplik numaralarından (Kamgarn eğrilme youmlntemine goumlre elde edilen) yola
ccedilıkarak iplik ccedilaplarının bulunması gerekmektedir İplik ccedilaplarını lsquoPierce Formuumlluumlrsquo kullanılarak
hesaplanabilir (OumlZEK Dokumanın Fiziksel Analizi ders notları)
)(2280
1cm
texd
f
f=lif yoğunluğu
= iplik paketlenmesi
98
d= iplik ccedilapı
tex= ağırlık sistemine goumlre iplik no
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri
Paketlenme faktoumlruuml sıkı dokunmuş bir kumaştaki iplik ccedilapı oumllccediluumlmlerinden bulunmalıdır
Bazı iplik tipleri iccedilin paketleme faktoumlrleri Ccedilizelge - 5 5rsquote ayrıntılı olarak verilmiştir
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları
Lif yoğunluğu ve paketlenme faktoumlruumlnuumln etkisi Kamgarn ve ring pamuk iplikler iccedilin
paketlenme faktoumlruuml 060 OE pamuk iplikler iccedilin 055 Lif yoğunlukları yuumln iccedilin 132 ve pamuk
iccedilin 152 gcm3
99
Yukarıdaki formuumll ve tablolar kullanılarak aşağıdaki deneyde kullanılan ipliklerin ccedilapları
sırası ile bulunmuştur
R1asymp0298 mm R2asymp0191 mm R3asymp0160 mm
İplik ccedilaplarından yola ccedilıkılarak aşağıdaki adımlar izlenerek iplik uumlzerine duumlşen gerilim
hesaplanmaktadır
Oumlncelikle iplik uumlzerine duumlşen kuvvet değeri lsquoFrsquo bulunmalıdır Burada yapılan
değerlendirmeler neticesinde lsquoŞekil ndash 5 19rsquo da belirtildiği gibi iplik uumlzerine uygulanan kuvvet 20
cNrsquodan daha buumlyuumlk olmalıdır
F gt 20 cN olmalıdır
İplik uumlzerine uygulanacak kuvvet bulunduktan sonra hava emişine maruz kalacak iplik
yuumlzey alanı hesaplanmalıdır Burada iplik uumlzerine duumlşecek basıncın iplik yuumlzeyinin 13
uygulanacağı var sayılarak iplik uumlzerine duumlşen gerilim hesaplanabilir Ccediluumlnkuuml iplik silindirik bir
yuumlzey kabul edildiğinde sadece hava emiş yarığını kapatacak kısmı negatif basınca maruz
kalacaktır Bundan dolayı ise
S=[(2πr)x2h]3
Formuumlluumlnden yola ccedilıkarak gerilime maruz kalacak iplik alanı hesaplanır
S= hava emişine maruz kalacak olan iplik yuumlzey alanı
r= iplik yarıccedilapı daha oumlnce uumlccedil iplik ccedileşidi iccedilin de hesaplanmıştır
h= yarık uzunluğu uumlccedil iplik iccedilinde aynı ve sabittir Oumllccediluumllen değer h = 15 mmrsquodir
Buradan yola ccedilıkılarak
S1=[(2πr1)x2h]3 =gt S1=[(2x214x0298)x2x15]3 = 1275 mm2= 01275 cm
2
S2=[(2πr2)x2h]3 =gt S2=[(2x214x0191)x2x15]3 = 817 mm2= 00817 cm
2
S3=[(2πr3)x2h]3 =gt S3=[(2x214x0160)x2x15]3 = 684 mm2= 00684 cm
2
Farklı iplik harmanları ve iplik numaralarının hava emiş yuumlzeyleri hesaplanmıştır
100
Son olarak P=FS formuumlluumlnden iplik uumlzerine duumlşen gerilim değeri bulunmaktadır
Burada yaptığımız hesaplamaların hepsi sınır hesaplamalar olduğu iccedilin bulunan değerden daha
fazla basınccedil uygulanmalıdır ki atılan atkı ipliği hava emiş aparatı tarafından tutulabilsin Buna
istinaden formuumll
PgtFS şeklinde olmalıdır
P Basınccedil
F Kuvvet
S Alan
Yapılan hesaplamalar sonrasında
P1gtFS1 gt 20 01275 gt 15686 pascal
P2gtFS2 gt 20 00817 gt 24479 pascal
P3gtFS3 gt 20 00684 gt 29240 pascal değerleri sırasıyla elde edilmektedir
Not Basıncı hesaplarken hava emiş kanalının iplikten daha geniş olduğunu ihmal etmekteyiz
Bundan dolayıdır ki kalın iplikler daha kolay ince iplikler daha zor yakalanmaktadır
Yukarıda yapılan hesaplama ideal ve boşluksuz iplik şartlarında geccedilerlidir Fakat
kullanılan ipliğin iccedilerisi hava geccedilirgen olduğu iccedilin 30 daha fazla hava emişine ihtiyacımız
vardır (Oumlzek Ders Notları) Dolayısı kullanılacak basınccedil hesaplanan basınccediltan en az 30 daha
fazla olmalıdır Ccediluumlnkuuml 30rsquoluk hava emiş basıncı iplik iccedilersindeki hava boşluklardan dolayı
kaybolmaktadır
Buradan yola ccedilıkarak kullanılacak hava emiş basıncı hesaplanacak olursa
Kullanılacak P1 gtFS1 + FS1 x 030 gt 20391 pascal
Kullanılacak P2 gtFS2 + FS2 x 030 gt 31823 pascal
Kullanılacak P3 gtFS3 + FS3 x 030 gt 38012 pascal şeklinde olmalıdır
Kullanılacak hava emiş basıncı (negatif basınccedil) direk olarak hava emiş yarığına ulaşması
gereken basınccedil buumlyuumlkluumlğuumlduumlr Bu buumlyuumlkluumlkteki basıncın hava emiş yarığına ulaştırılması iccedilin
hava emişin sağlanacağı boru hatlarındaki hava emiş kayıpların hesaplanması gerekmektedir
101
Boumlylelikle atkı ipliğinin sağlıklı tutulması iccedilin gereken hava emiş kaynağının (kompresoumlr) guumlcuuml
bulunmuş olacaktır Bu bulunan hava emiş basıncı ihtiyaccedil duyulan gerccedilek basınccedil olacaktır
Belli bir basınccedil duumlşuumlmuuml iccedilin muumlsaade edilen en uzun boru hattı uzunluğu aşağıdaki
deneyimsel formuumllle hesaplanabilir bu formuumllden yola ccedilıkarak ihtiyaccedil duyulan hava emiş
kaynağının guumlcuuml hesaplanabilir (Emil 2001)
I =toplam boru uzunluğu(m)
Δp =hatta muumlsaade edilen max basınccedil duumlşuumlmuuml (bar)
p =mutlak giriş basıncı (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı(mm)
Basınccedil duumlşuumlmlerini hesaplarken ccedilabuk seccedilim tablolarından da faydalanabiliriz Bunlardan
bir tanesi aşağıda ki gibi bize hatlarda kullanılan bazı bağlantı elemanlarının karşılık geldiği boru
uzunluğunu goumlsteren tablodur
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması
102
d=boru iccedil ccedilapı
R=boru merkezi ile accedilı merkezi arasındaki mesafe
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu
İplik basınccedil hesabı Duumlze A_1 iccedilin yukarıda goumlsterilen şekildeki gibi yapılmaktadır Duumlze
A_1 boru şeklini hesaba katarak boru hatlarındaki hava basıncı kaybı hesaplanacak ve
kullanılması gereken kompresoumlr guumlcuumlne (gerccedilek ihtiyaccedil duyulan hava emiş basıncına)
ulaşılacaktır Karşılık gelen boru uzunluğu tablosu ve formuumlluumlnden yararlanarak
Δp = hava emiş yarığında olması gereken basıncın 20rsquosi(bar) (Oumlzek 2014 Ders Notları)
p =hava emiş yarığında olması gereken basınccedil (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı 15 (mm)
I = 3 (m) [karşılık gelen boru uzunluğu tablosu kullanılarak bulundu]
90deg dirsek kullanıldığı iccedilin 15 metre eklenecek
Ccedilap duumlruumlcuuml satırından yola ccedilıkarak 05 metre eklenecek Ccediluumlnkuuml dairesel kesit dikdoumlrtgen
kesite doumlnmektedir
Kullanılan gerccedilek boru uzunluğu ise 1 metredir
Boumlylelikle tablodan yola ccedilıkarak elde edilen lsquolrsquo değeri 3 metre olmaktadır
l= Δp x d5 x p
450 x Q185
103
555 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 20391 x 020 x (015)5 x 20391 =gt Q1 = 0247 lsn
450 x Q185
227 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 31823 x 020 x (015)5 x 31823 =gt Q2 = 1274 lsn
450 x Q185
167 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 38012 x 020 x (015)5 x 38012 =gt Q3 = 2469 lsn
450 x Q185
Şeklinde hesaplanmaktadır Yapılan hesaplamalara goumlre yukarıdaki kompresoumlr guumlccedilleri
kullanılırsa atılan atkı ipliklerinin teorik olarak yakalanacağı hesaplanmıştır
Ccedilizim ve tasarımlardan yola ccedilıkılarak imalatı yapılmış olan 6 farklı iplik emiş duumlzesi ile
oumln denemeler yapılmıştır İplik emiş duumlzelerinde hem guumlvenli bir iplik emişi yapabilecek hem de
vakum guumlcuumlnuuml verimli kullanacak duumlzenlemeler tercih edilmiştir Metal profil malzemeden 4 tip
(10x20mm) dikdoumlrtgen kesitli ve 2 tip dairesel (10mm) kesitli iplik emiş aparatı yapılmıştır
Profiller uumlzerindeki deliklerin acircdeti kullanım anında bantla kapatılarak değiştirilmiştir
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır)
104
İplik emiş sisteminin bileşeni olarak kullanılan 50 litre kapasiteli vakum pompası mutlak
vakum verimi 1 bar (758 mm civa basıncı) olmasına karşın yeterli guumlcuuml sağlayamamıştır Bu
nedenle daha yuumlksek vakum guumlcuumlne sahip olan iplik makinelerinde kullanılan vakum
pompalarından biri kullanılarak denemeler yapılmıştır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri uumlccedil farklı incelikte iplik kullanılarak
oumllccediluumllmuumlştuumlr Denemeler sırasında sabit mengeneye tespit edilen duumlzelerin iplik kavrama
performansı iplik ucuna asılan ağırlıklar artırılarak test edilmiştir Ağırlık olarak ortalama
ağırlığı 065 g olan dairesel metal pullar kullanılmıştır İpliklerin uumlzerine asılan pul sayısı
kavranabilme guumlcuumlne goumlre artırılmıştır İpliklerin emiş duumlzeleri tarafından yakalanma konumu
tezgacirch uumlzerindeki duruma benzer şekilde duumlzenlenmiştir Bu oumllccediluumlmler sırasında farklı duumlze
tiplerinde değişen kalınlıkta iplik denemelerinin goumlruumlntuumlleri Şekil ndash 5 35 ve Şekil ndash 5 36rsquoda
verilmiştir
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
105
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
Atkı ipliklerinin dokuma makinesinde gergin olarak iplik emiş duumlzeleri tarafından
vakumla kavranabilme durumunu simuumlle etmek uumlzere yapılan test sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 5 ve
Ccedilizelge ndash 5 6rsquoda verilmiştir Emiş kanalları ccedilok buumlyuumlk ve yekpare olan A_4 ve B_1 duumlze
performansları yetersiz olduğu iccedilin sonuccedilları verilmemiştir
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları
Emiş duumlzesi A_1 uumlzerindeki delikler 3 2 ve 1 kanal oluşturacak şekilde testler yapılmıştır
Vakum değeri sabit olduğu iccedilin yuumlzeydeki emiş alanı kuumlccediluumllduumlkccedile daha iyi yakalama
performansı goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle yuumlzeydeki delikli kanal sayısı azaldıkccedila
yakalama guumlcuumlnde bariz bir iyileşme goumlruumllmuumlştuumlr Dokuma işletmesinde yaygın olarak
kullanılan atkı ipliklerine benzer numaralar seccedililmiştir İplik kalınlığındaki artış ile ipliklerin
yakalama performansının net olarak arttığı goumlruumllmuumlştuumlr Bu sonuccedil doğal olarak artan iplik ccedilapı
ve dolayısıyla yakalama yuumlzeyi ile uyum iccedilinde olmuştur Emiş duumlzesi A_3 ile yapılan testlerin
sonucu A_1 tipine goumlre oldukccedila koumltuuml sonuccedil vermiştir Bunda temel neden kuumlccediluumlk ve buumlyuumlk
dairelerden oluşan emiş kanallarının daha fazla yuumlzey ve dolayısıyla daha duumlşuumlk vakum değeri
verimleri olmuştur Deneme sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 8rsquote verilen A_2 duumlze A_1 ile benzer
106
koşullarda test edilmiştir Ancak bu duumlzenin performansı A_1 kadar iyi olmamıştır Emiş
kanalları tek sıra accedilıkken yapılan testler en iyi sonuccedilları vermiştir Diğer taraftan B_2 duumlzesi en
koumltuuml performansı veren duumlze olmuştur Bunun nedeni de emiş kanalının diğerlerine oranla ccedilok
buumlyuumlk olması ve birim vakum değerinin duumlşmesi olmuştur
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar
Bu denemelerden sonra A_1 ve A_2 duumlzelerinin kancalı dokuma makinesi uumlzerinde
denenmesine karar verilmiştir Bu duumlzeler uumlzerindeki emiş delikleri tek ve ccedilift sıra accedilık olacak
şekilde denemeler yapılmıştır Kullanılan vakum pompası ve duumlze bağlantı seti Şekil ndash 5 37rsquode
verilmiştir Emiş duumlzeleri bir ara hortumla vakum pompasına bağlanmış ve deneme ccedilalışmaları
anında vakum pompası suumlrekli devrede bırakılmıştır
107
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni
108
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları
Kancalı dokuma makinesi uumlzerinde yapılan deneysel ccedilalışmalar sırasında kenar yapıcı
mekanizmalar devre dışı bırakılarak atkı ipliği ucunun emiş duumlzesi tarafından yakalanması
amaccedillanmıştır Doğal olarak bu ucu yakalayacak yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de kullanılmamıştır
Emiş duumlzeleri tarak bitiminde kumaş kenarına en yakın konumda sabitlenmişlerdir Bu ccedilalışma
duumlzeninde en ccedilok 2-3 cm uzunluğunda bir atkı ucu yeterli olabilecektir Bu da atkı telefinin bu
mesafelere indirilmesini sağlamış olacaktır
Ancak yapılan denemelerde atkı ipliği uccedillarının istikrarlı ve guumlvenli bir şekilde
yakalanamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Farklı kancalı tezgacirchlarda yapılan bu denemelerde genelde Nm 40
numara atkı iplikleri denenmiştir Her bir duumlze tipi iccedilin bir saatlik deneme ccedilalışmaları yapılmış
fakat gevşek ccediloumlzguuml probleminin oumlnuumlne geccedililememiştir Bu durum atkı ipliğinin istenilen
109
gerginlik duumlzeyinde kalması sağlanamadığı iccedilin ortaya ccedilıktığı bilinmektedir (Yuumlnsa İşletmesinde
Dokuma Hata Tanımları 2000) Denemesi yapılan duumlze tipleri iccedilinde A_1 ve A_2 tipleri
diğerlerine oranla daha verimli olmuşlardır Emişin accedilık atmosferde yapılıyor olması yani emiş
kanallarının suumlrekli accedilık olması vakum ve kavrama guumlcuuml verimini oumlnemli oumllccediluumlde duumlşuumlrmektedir
Bu nedenle genelde emiş kanalarının iki sırası accedilık bırakılmıştır Duumlzedeki emiş kanallarının
konumu atkı iğliği geccediliş guumlzergacirchına uygun olacak şekilde ayarlanmıştır
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
yer alan kritik anların yuumlksek hızlı kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve
500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
110
Hızlı kamera ccedilekimi enstantanelerinde goumlruumllduumlğuuml uumlzere kancayı taşıyan şerit kalınlığı
nedeniyle emiş duumlzesi atkı ipliğinden bir miktar geride kalmak zorunda Bu konum ipliği
yakalamak iccedilin oumlnemli bir dezavantaj oluşturmaktadır Diğer taraftan kancanın ccediloğu kez ağızlığı
terk edemeden atkı ipliğinin kurtularak serbest kalması da yalancı kenar ipliklerinin yokluğunda
atkı ipliği ucunun yakalanmasını guumlccedilleştirmektedir Dolayısıyla emiş duumlzesi iplik ucunu
yakalasa bile gevşek olan ipliğin gerilimini artırma potansiyeli olmadığı iccedilin gevşek atkı ve
boncuk denilen hataların oluşumuna yol accedilmaktadır (Şekil ndash 5 41)
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu
Vakumlu iplik emiş aparatı kancalı tezgacirchlarda istenilen performansı sağlayamadığı iccedilin
hava jetli tezgacirchlarda denenmemiştir Bu kararda bu tezgacirch hızlarının daha yuumlksek olması ve
telef uzunluğunun da goumlreceli olarak daha duumlşuumlk olması etken olmuştur
Hedeflenen kancalı dokuma tezgacirchlarına youmlnelik bir ek aparat tasarımı geliştirmek ve
bunu uygulayarak atkı telefi uzunluğu minimum seviyeye duumlşuumlrme hedefi yakalanmış oumlnemli
oumllccediluumlde iyileştirme ve standardizasyon sağlanmıştır Tez ccedilalışmasının yapıldığı dokuma
işletmesinde yer alan tuumlm tezgacirch tiplerinde değişen oumllccedileklerde iyileştirme ve atkı telef
oranlarında kazanccedil sağlanmıştır Bu oran oumlzellikle Dornier kancalı dokuma makinelerinde 30
duumlzeyini aşmıştır
111
6 SONUCcedil
Hedef yapılan tuumlm ccedilalışmalar neticesinde ortalama atkı telefini 13 ndash 14 cmadet atkı
aralığından ilk olarak 9 ndash 95 cmadet atkı aralığına ccedilekerek 25 (Şekil ndash 6 1) iyileşme oranı
olan tez hedefini yakalanmıştır Sonrasında atkı telefini daha da azaltıp sıfır kumaş hatası ve sıfır
telef seviyesine ccedilekmek olacaktır
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı
Tuumlm ccedilalışmalar neticesinde elde edilen getiri ve iyileştirmeleri değerlendirecek olursak
telef uzunluğu azaltma miktarı ve kazanılan getiri tutarı olarak iki farklı youmlnden irdeleyebiliriz
Oumlncelikle telef uzunluklarında elde edilen azalışlara bakıldığında
112
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum
ATKI TELEFİ AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR
Tezgacirch
Kodları
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Tezgacirch
Grupları
Tezgacirch
Sayısı
TOPLAM
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
HEDEF
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
D1 DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 156 100 82 5 74 5
D2 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 148 100 80 5 68 5
D3 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 163 100 91 5 72 5
D4
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 159 100 86 5 73 5
D5 DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 93 70 93 7 0 0
P1
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 125 89 68 38 57 51
P2 PİCANOL Ccedilerccedileveden Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX) 42 126 83 78 45 48 38
Yukarıdaki tabloda ayrıntılı şekilde YUNSA işletmesinin tez ccedilalışmaları oumlncesi telef
durumu ile tez ccedilalışmaları sonrası son telef durumu goumlruumllmektedir Bu kısımdaki kazanım
şekilleri ve ayrıntıları ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA boumlluumlmuumlnde anlatılmıştır
Buna goumlre tuumlm tezgacirch gruplarının ağırlıklı ortalamaları alındığında atkı telefi uzunluğu 9 -
95 cm aralığında ccedilıkmakta olup istenilen hedef yakalanmıştır
Ccedilizelge ndash 6 1 tablosunu kısaca incelediğimizde toplam telef uzunluğu hedef telef
uzunlukları ve sağ-sol telef uzunlukları ayrıntılı şekilde verilmiş olup 26 oranında bir telef
azalması olmuştur Burada ilk doumlrt A grubu tezgacirchın atkı telefi hedefi 10 cm C grubu
tezgacirchlarının atkı telefi hedefi 7 cm ve B grubu tezgacirchların atkı telefi hedefi 85 cm civarında
olduğu goumlruumllmektedir Bu hedefleri sağ ve sol kenar telefleri şeklinde ayrıntılara ayrıldığında
aşağıdaki grafiklere ulaşılmaktadır
113
Kazanılan getiri tutarı olarak tez ccedilalışması değerlendirildiğinde tez ccedilalışmaları oumlncesinde
kazanılması hedeflenen atkı telefi tutarı yıllık 495 bin EURO olarak planlamıştır Oumlngoumlruumllen
değer toplam telef miktarının 25rsquone denk gelmektedir Aşağıdaki Ccedilizelge ndash 6 2 tablosu
ayrıntılı incelendiğinde yıllık olarak kayıp olan telef miktarı 162 milyon EURO civarındadır
Gerccedilekten bir işletme iccedilin ccedilok buumlyuumlk bir telef miktarıdır İşletmede oluşan telefin buumlyuumlk
ccediloğunluğunu atkı telefi teşkil etmektedir
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu
ATKI TELEFİ
AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR TOPLAM
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre
Tezgacirch Grupları
Tezgacirch
Sayısı
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESI
()
POTANSİYEL
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESİ ()
DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 1 129 287 1 015 694 2144981 360 654 285 74
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 325 851 278 365 604216 194 855 154 40
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 175 302 138 701 314003 121 363 96 25
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 92 973 79 103 172076 63 716 50 13
DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 167 958 0 167958 68 628 54 14
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 420 403 352 397 772800 222 566 176 46
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX)
42 421 949 259 661 681610 232 613 184 48
TOPLAM 278 2 733 723 2 123 921 1 264 295
Yukarıdaki tabloyu (Ccedilizelge ndash 6 2) ayrıntılı şekilde incelediğimizde yaklaşık 5 milyon
TLrsquolik bir atkı telefinin olduğu goumlruumllmektedir Yapılan iyileştirmeler ve ccedilalışmalar sonrasında
elde edilen kazanccedil ise 13 milyon TL civarındadır Aynı zamanda işletmede yuumlruumltuumllen TPM
114
projesi kapsamında ele alınan atkı telefi azaltılması ccedilalışmasının profesyonel araccedillar ve oumllccediluumlmler
neticesinde şu anda 25 milyon TL civarında net bir kazancın sağlandığını projenin tamamıyla
sonlandırıldığında yıllık kazanccedil miktarının 3 milyon TL ye ulaşılacağına değinilmiştir
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar
Şekil ndash 6 2rsquode verilen tezgacirch kodlarının accedilılımı aşağıdaki gibi olmaktadır
D1= Dornier rapier tuck-in ndash mini aparat
D2= Dornier rapier disco-leno ndash eco leno
D3= Dornier rapier disco-leno ndash mini aparat
D4= Dornier rapier ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat
D5= Dornier airjet ccedilerccedileveden leno ndash ccedilerccedileveden leno
P1= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (GAMMAX)
P2= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (OPTIMAX)
Boumlylelikle projenin goumlruumlnen yuumlzuuml ile 25 hedeflenen iyileşme sağlanmış olup başarılı bir
şekilde sonuccedillanmış Kendi iccedilerisinde sonuccedillanan proje birccedilok projeye de zemin hazırlamış olup
işletmenin birccedilok kara noktasına da ışık tutmuştur
115
7 KAYNAKLAR
Anonim 2011 httpwwwdokumaorgdkmclk_trhhtm Niğde Uumlniversitesi Halil Zoumlhre Ataman
Myo TekstilDokuma Erişim Tarihi 05112014
B Wulfhorst lsquorsquoReduction Of Selvedge Wastage On Weaving Machines With Pneumatic Weft
Insertionrsquorsquo Institut fur Textiltechnik der Rheinisch- Wesfalischen Technischen
Hochschule Aachen Germany ITB Fabric Forming 391
Disco Leno American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012
Dorniertcisdeenglishinsiderinsider_8ecolenohtm The New Dornier Double-Disc Leno
Device Type EcoLenoregldquo Erişim Tarihi 30112014
E Sinem Aykaccedil Pnoumlmatik - Hidrolik Mayis 2011 Tmmob Makina Muumlhendisleri Odası
Ankara Şubesi
Emil II Ulusal Hidrolik Pnoumlmatik Kongresi Ve Sergisi 2001 syf 233 - 238
EP Patent No 0898 001 A2 24021999
Erkan Tuumlrker Uşak Universitesi Tekstil Muumlhendisliği Boumlluumlmuuml The Usage Of Images Models For
Porosity Determination Of Fabrics Woven Fabrics Of Filament Yarns
European Patent Application ndash Patenet 054257746 Date of Publication 04112005
European Patent Application ndash Patenet 0898001 Date of Publication 24021999
Highly productive solutions for every requirement
httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf Erişim Tarihi 07122014
httpipcompatfamen28050887 Erişim Tarihi 20072013
httptrwikipediaorgwikiDokuma Erişim Tarihi 23112014
httpwwwdokumateknikdestekcomforumkonu-dokuma-kitabi-24html Erişim Tarihi
23112014
httpwwwhistoryworldnetwrldhisPlainTextHistoriesasphistoryid=ab11 Erişim Tarihi
23112014
httpwwwtekstilbilgicomdefaultaspsayfalari=gosterampsayfano=93 Erişim Tarihi 15102012
Itma 2011 Barcelona Picanol Slow Motion Video
Jurasz J (Fibres amp Textiles In Eastern Europe Volume 8 Issue 2 Pages 50-53 Published
APR-JUN 2000)
116
Kovacevic S (Kovacevic S)1 Brnada S (Brnada S)1 Schwarz I (Schwarz I)1 Source
Tekstil Volume 56 Issues 8 Pages 486-492 Published Aug 2007
Kovaceyic S (Kovaceyic S) Hadina J (Hadina J) Source Tekstil Volume 50 Issue 4
Pages 159-163 Published Apr 2001
Legler F ldquoNew Technology To Reduce Yarn Wastagerdquo Sulzer Technical Review 1 9 9 P17
- 1999
Megep Ankara 2007 (Mesleki Eğitim Ve Oumlğretim Sistemininguumlccedillendirilmesi
Projesi) Tekstil Teknolojisi Dokuma Makinesini Hazirlama
httpwwwmegepmebgovtrmte_program_modulmoduller_pdfpanama20dokumapd
f Erişim Tarihi 23112014
Sagem 1990 Mekiksiz Dokuma Makinelerinde Kumaş Kenar Yapıları Suumlmerbank
Holding AŞ Bursa Araştirma Geliştirme Ve Eğitim Merkezi Sagem Yayın No106
Mart-1990Bursa
Ormerod A Sondhelm WA Weaving Technology And Operations The Textile Institute
Manchester 1995
Ozek Demir And Eke An Analysis Of Weft Wastage In Shuttleless Weaving
zozeknkuedutr 2014
Picanol News September 2011 httpwwwpicanolbenrrdonlyres33ebc79d-391a-4dca-843c-
37a7189c1cba20725picanol_newsen092011pdf Erişim Tarihi 23112014
Sulzer Technical Review 199 httpwwwsulzercomennewsroomsulzer-technical-
reviewstrlibrarytechnicalarticlespdfs=0amptatyp=noneampevtyp=noneampcurlang=0amptypes
=noneampwebpages=0amppg=10ampstl=strampsort=dateampntyp=none Erişim Tarihi 23112014
Smit Spa Viale Dellrsquoindustria Gs920 Rapier Weaving Machine The Highest Productivity In The
Most Extended Range Of Fabrics wwwstpit Gb 05-08
Sultex Lateral And Central Tuckers For Full Width Reed Weaving In Motion
Sultex September 2011 Press Release Rm Kuj Successful Market Introduction Of The
New Sultex A9500 Air Jet Weaving Machine
Şekerden PesVisLycraregİccedilerikli Atki Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin
Kumaşin Fiziksel Ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
httplibrarycuedutrtezler7269pdf Erişim Tarihi 30112014
The Itema ECO ldquoEnvironment Care Obligationrdquo Katalogu 2011
Usa Patent 4362190 Issued On Dec 7 1982
Usa Patent 4453572 Issued On June 12 1984 Estimated Expiration Date July 26 2002
117
Usa Patent 4476901 Issued On Oct 16 1984
Usa Patent 4498504 Issued On Feb 12 1985
Usa Patent 4502512 Issued On Mar 5 1985
Usa Patent 4513791 Issued On Apr 30 1985
Usa Patent 4616680 Issued On Oct 14 1986
Usa Patent 5040570 Issued On August 20 1991 Estimated Expiration Date September 28 2010
Usa Patent 5560400 Issued On Oct 1 1996
Usa Patent 6039086 Issued On Mar 21 2000
Usa Patent 6227204 Issued On May 8 2001
Usa Patent No 4100945 Jul 18 1978
Usa Patent No 4404997 Sep 20 1983
Usa Patent No 4453572 Jun 12 1984
Usa Patent No 4498504 Feb 12 1985
Usa Patent No 4616680 Oct 14 1986
Usa Patent No 4653546 Mar 31 1987
Usa Patent No 5 353 845 Oct 11 1994
Usa Patent No 5040570 Aug 20 1991
Usa Patent No 5560400 Oct 10 1996
Usa Patent No 6039086 Mar 21 2000
Usa Patent Pub No Us2003 0183295 A1 Pub Date October 2 2003
Waldron D (Waldron Dennis)1 Williams J (Williams John) Hong Kong Polytechnic
Univ Source 86th Textile Institute World Conference Vol 1 Conference Proceedings
Published 2008
wwwpatentstormuspatents4453572fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
wwwpatentstormuspatents5040570fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
118
OumlZGECcedilMİŞ
Ferit DEMİR 1983 yılında Tarsusrsquota doğdu İlk orta ve lise oumlğretimini Tarsusrsquota
tamamladı Sonrasında Tarsus Anadolu Lisesirsquonden mezun oluktan sonra Ege Uumlniversitesi Tekstil
Muumlhendisliği boumlluumlmuumlnuuml kazandı 2006 ndash 2007 yılları arasında ENSAIT Uumlniversitesinde devlet
bursu ile okudu ve lsquorsquoEssentials Oil and Capsulationrsquorsquo konulu bitirme tezini yazıp lisans eğitimini
tamamladı Uumlniversite yılları esnasında 2005 yılında ABD Pennsylvania Eyaletinde ROSS
STORE ( Carl Lisle) da staj yaptı 2008 yılında ISKO Tekstil Denim Dokuma İşletmesinde
(SANKO TEKSTİL) işletme muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında 2010 yılında vatani
goumlrevini Malatyarsquonın Puumltuumlrge İlccedilesinde Jandarma olarak tamamladı Askerlik sonrasında YUumlNSA
İşletmesinde dokuma muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında ULTRAKİM KİMYA ve
YİĞİTOĞLU KİMYA (HENKEL Marmara Boumllge Bayisi) firmalarında tekstil kimyasalları satış
ve teknik desteğinde goumlrevlerinde bulundu Bu doumlnemlerde ccedileşitli tekstil ve kimyasal uumlretimi
yapan firmalarda goumlrev aldıktan sonra son olarak MARKSampSPENCER şirketinde Kumaş
Teknoloğu olarak ccedilalıştı Şu an iccedilin evli ve bir ccedilocuk babasıdır
TC
NAMIK KEMAL UumlNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTUumlSUuml
YUumlKSEK LİSANS TEZİ
KANCALI DOKUMA TEZGAcircHLARINDA ATKI TELEFİNİN AZALTILMASI
Ferit DEMİR
TEKSTİL MUumlHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
DANIŞMAN Prof Dr HZiya OumlZER
TEKİRDAĞ-2014
Her hakkı saklıdır
Prof Dr HZiya OumlZEK danışmanlığında Ferit DEMİR tarafından hazırlanan ldquoKancalı Dokuma
Tezgacirchlarında Atkı Telefinin Azaltılmasırdquo isimli bu ccedilalışma aşağıdaki juumlri tarafından Tekstil
Muumlhendisliği Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisans tezi olarak oy birliği ile kabul edilmiştir
Juri Başkanı Prof Dr H Ziya OumlZEK İmza
Uumlye Doccedil Dr Pelin GUumlRKAN UumlNAL İmza
Uumlye Yrd Doccedil Dr Aytaccedil MORALAR İmza
Fen Bilimleri Enstituumlsuuml Youmlnetim Kurulu adına
Prof Dr Fatih KONUKCU
Enstituuml Muumlduumlruuml
i
OumlZET
Yuumlksek Lisans Tezi
KANCALI DOKUMA TEZGAcircHLARINDA ATKI TELEFİNİN AZALTILMASI
Ferit DEMİR
Namık Kemal Uumlniversitesi
Fen Bilimleri Enstituumlsuuml
Tekstil Muumlhendisliği Anabilim Dalı
Danışman Prof Dr HZiya OumlZEK
Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Telefinin Azaltılması Projesi mekiksiz dokuma
makinelerinin atkı telefini azaltmaya youmlnelik bir ccedilalışmadır Dokuma işletmesinde bulunan farklı
oumlzellikteki kancalı dokuma tezgahlarında mevcut atkı telefi miktarları bu tez kapsamında ayrıntılı olarak
incelenmiş ve optimizasyon ccedilalışmaları yapılmıştır Yuumlksek hızlı kamera ile atkı atma prosesi
goumlruumlntuumllenmiştir Yuumlksek hızlarda atkı uumlzerine gelen gerilim kuvvet ve etkiler incelenmiştir
Optimizasyon ve standardizasyon ccedilalışmaları sonrasında atkı atım sisteminde uygun olarak ccedilalışacak bir
aparat tasarımı yapılmıştır Tasarlanan bu aparat uygun bir tezgacirchta denenmiş ve atkı telefinin durumu
kumaş ve tezgacirch performansı incelenmiştir Yapılan ccedilalışmalar aynı zamanda dokuma işletmesinde
bulunan hava jetli tezgacirchlara da uyarlanmıştır Yapılan araştırma ve analizler sonucunda elde edilen
bilgiler ışığında hava jetli tezgacirchlardaki telef miktarı da oumlnemli oumllccediluumlde azaltılmıştır Bu ccedilalışma alanında
ilk defa yapılan ccedilalışmalardan biri olmuştur Bu kapsamda geliştirilen standart ve aparatlar
sektoumlrde buumlyuumlk bir avantaj sağlayacaktır
Anahtar kelimeler Atkı Telefi Dokuma Kenar Yapıları Kancalı Dokuma Tezgacirchları
Kenar Telefleri
2014 118 Sayfa
ii
ABSTRACT
MSc Thesis
REDUCING THE LENGTH OF THE WEFT WASTE ON RAPIERWEAVING LOOMS
Ferit DEMİR
Namık Kemal University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Textile Engineering
Supervisor Prof Dr HZiya OumlZEK
The main purpose of this thesis is to develop methods and procedures in order to reduce weft
yarn waste primarily on rapier weaving looms and as a result to obtain important advantages in terms of
operational cost and sustainability of natural resources Design and development of a new apparatus that
ensures reducing the length of weft waste to minimum levels in comparison with the current situation on
rapier weaving looms are also aimed at this study Reducing the dependence to human for setting
adjustments of the weaving loom that affects the length of weft waste is one of the driving reasons of this
project Due to the nature of weaving process weft waste generally occurs during weaving process The
problem of weft waste came out after using shuttleless weaving looms as alternative to shuttle looms In
the present day weft waste is a serious problem for rapier weaving looms and the weft waste proportion
increases up to 10 at rapier weaving looms working at 150-160 cm width It is difficult to endure these
losses especially for expensive weft yarns As much high weft waste amount cannot be tolerated in terms
of both economic and sustainability points of views Substantial resources should be prevented from
reckless usage to reduce waste proportion This is already one of the major aims of YUNSA to increase
iii
competitiveness and also to save natural resources for sustainability Woolen weaving sector keeps its
significance in Turkey and in the World and request for woolen fabric because of its becoming nature and
useful permanently increases While wool is valuable like this throwing of some wool as a waste during
production increases production cost of woolen fabric producer and as a result reduces competitive power
at woolen fabric sector against countries which production cost is low The wool waste generated during
weaving process composes high portion of the total waste
Project will be the one of the first committed to solve weft waste problem for shutleless weaving looms in
industrial scope and will be performed within an industry supported academic work Currently the weft
waste length on gripper weaving looms exist at YUNSA at different features (brand structure type year
side type machine width etc) will be inspected and an optimization processes will be performed Weft
transfer system will be recorded by high fast camera and will be analyzed by image processing software
According to data and findings collected a new apparatus will be designed to reduce weft waste and will
work at the side of fabric Produced samples will examine and applicability of them will be tested within
draft Project has a potential to ensure incomes and competitive edge at first for YUNSA and for all
weaving sector It will pioneer about the amount of weft wastes especially for gripper weaving looms The
proportion of weft waste could be reduced from 10 to 1-2 level Important ldquoknow-howrdquo will be
obtained in this field and it will secured by patent and it will be possible to present it to all weaving sector
As a result the production waste of all natural or synthetic weft yarn used in weaving sector will be
reduced and will contribute for cleaner and sustainable production economy It will also contribute of our
country to competitive edge at textile sector and also cost advantage with technological experience will
be gained
Keywords Weft Waste Selvedge Waste Rapier Weaving Loom Fabric Selvedge
Selvedge Forming Device Apparatus for Reducing Weft Waste
2014 118 Pages
iv
OumlNSOumlZ
Uzun soluklu bir ccedilalışmayı başarılı bir şekilde bitirmenin gurur ve heyecanı iccedilindeyim
SANTEZ olarak kabul edilen yuumlksek lisans tezim hem alanında literatuumlr konusu bakımından
ilkler arasında olması hem de YUumlNSA dokuma işletmesinde ilk olarak yapılan kapsamlı bir
araştırma ve AR-GE konusu olması bizim iccedilin ayrı bir gurur kaynağı olmuştur Bu ccedilalışmam
suumlresince her tuumlrluuml yardım ve fedakacircrlığı sağlayan bilgi tecruumlbe ve guumller yuumlzuuml ile ccedilalışmama ışık
tutan hiccedilbir zaman bitmek tuumlkenmek bilmeyen pozitif enerjisi ile suumlrekli motivasyon kaynağım
olan ayrıca ccedilalışma suumlresince kendimi geliştirmeme youmlnelik de birkaccedil adım ileride olmamı
sağlayan ve de en oumlnemlisi insan ve oumlğrenci halinden anlayan oumlzel ve profesyonel hayatımda
oumlrnek aldığım ccedilalışmamın youmlneticisi ccedilok değerli Sayın Hocam Prof Dr H Ziya OumlZEKrsquoe ccedilok
teşekkuumlr eder minnettarlığımı sunarım Kendisine ve ailesine oumlzel ve profesyonel hayatta başarılı
mutlu ve sağlık dolu guumlnler geccedilirmelerini dilerim Engin performans ve bilgisiyle ccedilok daha iyi ve
yuumlksek goumlrevlerde bulunmasını temenni eder ve bir kez daha şuumlkranlarımı kendilerine arz ederim
Proje kapsamında beraber uzun vakit geccedilirdiğim tez ccedilalışma arkadaşlarım olan AR-GE
muumlhendisleri Cem DAVUL Murat CcedilANLIOĞLU ve Koray KARAKAŞrsquoa vermiş oldukları
destek ve ccedilalışmalarından dolayı ccedilok teşekkuumlr ederim
YUumlNSA işletmesinde başta AR-GE Koordinatoumlruuml Sn Mehmet Ccediliğdem Genel Muumlduumlr
Yardımcısı Sn Derya KINIK AR-GE Muumlduumlruuml Sn Orhun OK Uumlretim Koordinatoumlruuml Sn Mehmet
AKIN ve İplik İşletmesi Muumlduumlruuml Sn Cumhur GUumlRELrsquoe vermiş oldukları destek ve bilgilerden
dolayı ccedilok teşekkuumlr eder ccedilalışma hayatlarında başarılar dilerim
Son olarak YUumlNSA Dokuma İşletmesi teknisyenleri olmak uumlzere tuumlm dokuma
ccedilalışanlarına ve oumlzelikle Kıdemli Dokuma Teknisyeni Yunus UumlSTUumlNELrsquoe ilgi ve desteklerinden
dolayı teşekkuumlr ederim
Ayrıca bu suumlreccedilte suumlrekli yanımda duran ve ccedilok buumlyuumlk fedakacircrlıklar yapan eşim ve
ccedilocuğuma teşekkuumlruuml bir borccedil bilir ve bu ccedilalışmayı eşim ve oğluma ithaf ederim
Aralık 2014 Ferit DEMİR
v
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER
1 SI Birim Sisteminin Temel Birimleri
Boyut Birim Simge
Uzunluk Metre m
Kuumltle Kilogram kg
Zaman Saniye s
2 Tuumlretilmiş SI Birimleri
Fiziksel
Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk
sembol
SI Birim
Birim
Sembol
Frekans v f Hertz Hz
Kuvvet ağırlık FW newton N
Basınccedil gerilme p pascal Pa
Guumlccedil P watt W
Celsius sıcaklık t
degree
Celsius
degC
Tuumlretilmiş Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk semboluuml Adı
SI Temel Birimlerle
accedilıklama
Alanarea A metre kare m2
Hacımvolume V metre kuumlp m3
Hızspeed velocity u v c metre boumlluuml saniye m s-1
İvmeacceleration a g (serbest duumlşme)
metre boumlluuml saniye
kare
m s-2
vi
3 SI Birimleri ile kullanılabilen SI olmayan Birimler
Birim Sembol
Dakika Min
Saat H
Guumln D
Derece ordm
Dakika
Saniye
Litre L
Ton t
Bar bar
vii
İCcedilİNDEKİLER Sayfa No
OumlZET i
ABSTRACT ii
OumlNSOumlZ iv
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER v
ŞEKİLLER DİZİNİ x
CcedilİZELGELER DİZİNİ xiii
1 GİRİŞ 1
2 LİTERATUumlR TARAMASI 5
21 Dokuma Nedir 5
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi 5
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 6
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 7
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları 10
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler 15
24 Atkı Telefi Nedir 15
241 Atkı telefi nasıl oluşur 16
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları 16
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler 19
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre geliştirdikleri
aparatlar 19
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar 20
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler 24
3 MATERYAL ve YOumlNTEM 31
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları 31
viii
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri 33
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması 34
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri 35
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri 36
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması 37
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar 41
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları 41
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri 45
35 Hızlı Kamera Kullanımı 45
36 Youmlntem 47
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 49
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler 49
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 53
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI 58
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi 58
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri 59
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar 61
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu 61
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması 62
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması 65
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme 77
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu 78
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu 79
ix
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu 81
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı 82
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi 83
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması 84
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları 86
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar 87
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı 88
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar 96
6 SONUCcedil 111
7 KAYNAKLAR 115
OumlZGECcedilMİŞ 118
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi 5
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge) 6
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı 8
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar 11
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar 11
Şekil - 2 6 Leno Kenar 12
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması 13
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu 16
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi 18
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı 19
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı 20
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199) 21
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı 21
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı 22
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı 23
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r) 24
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994) 25
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000) 26
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları 30
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması 32
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı 33
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması 35
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası 36
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi 37
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi 40
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera 46
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması 47
xi
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması 62
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar 63
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması 64
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı 65
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı 66
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması 68
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi 73
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı 74
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması 74
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması 75
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması 75
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması 76
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu 79
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu 80
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu 81
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı 83
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır 84
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi 85
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 87
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 88
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi 89
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi 89
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi 90
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi 91
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri 92
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi 92
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi 93
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı 94
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
95
xii
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri 95
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi 96
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi 96
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu 102
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır) 103
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 104
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 105
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni 107
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları 108
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır) 109
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
109
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu 110
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı 111
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar 114
xiii
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları 31
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 39
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 41
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri 50
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi 51
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 54
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş 57
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu 61
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi 63
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması 67
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi 77
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri 98
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları 98
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması 101
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları 105
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar 106
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum 112
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu 113
1
1 GİRİŞ
Dokuma işleminde atkı telefi problemi mekiksiz dokuma makinelerinin mekikli dokuma
makinesine alternatif olarak kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır Bu makinelerin doğasından
kaynaklanan gerccedilek kenar yapamama nedeniyle oluşan atkı telefleri guumlnuumlmuumlz dokuma kumaş
uumlreticilerinin oumlnemli sorunlarından birini oluşturmaktadır İşletmelerin yoğun kuumlresel rekabet
ortamında bu telefleri olabildiğince azaltma istekleri giderek daha fazla oumlnem kazanmaya
başlamıştır Diğer taraftan doğal ya da insan yapımı lifler iccedileren atkı ipliklerinin oumlzellikle
kancalı tipleri olmak uumlzere mekiksiz dokuma makinelerinde dokuma sırasında kayda değer bir
oranda telef olması suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre ve enduumlstriyel uumlretim accedilılarından da kabul edilebilir
bir durum değildir
Enduumlstriyel ve ekonomik anlamda oumlnem taşıyan bu konu uumlzerinde yapılmış akademik
ccedilalışmaların ise ccedilok az olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Daha ccedilok tezgacirch uumlreticisi firmaların odaklandığı bu
konuda yapılan sınırlı ccedilalışmaların bir kısmı teknik dergilerde yer almış bir kısmı da patent
tescilleri ile sonuccedillanmıştır Bilimsel bir sistematik kapsamında konunun ayrıntılı olarak
incelenmesinin ve olası ccediloumlzuumlm tekniklerinin tartışılmasının bilimsel literatuumlre oumlnemli katkı
sağlayacağı ve konunun kritik youmlnlerini ortaya ccedilıkaracağı duumlşuumlncesi ile bu tez ccedilalışmasında bu
konu uumlzerine odaklanılmıştır Telef oluşumunda buumlyuumlk oumllccediluumlde doğrudan uumlretim ortamında
yapılan ayar ve tercihlerin belirleyici olması nedeniyle işletme ortamında yapılmasının gerekliliği
ve yararlılığı oumlngoumlruumllerek bu konunun bir enduumlstriyel firma ile işbirliği iccedilinde yapılmasına karar
verilmiştir Dolayısıyla bu konuyu ar-ge guumlndemine almış olan Ccedilerkezkoumly Organize Sanayi
Boumllgesinde faaliyet goumlsteren YUumlNSA Yuumlnluuml Sanayi ve Ticaret AŞ ile işbirliği iccedilinde bir ortak
proje ccedilalışması yapılmış ve hazırlanan proje oumlnerisi Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi
Tezleri programına sunulmuştur Proje oumlnerisinin 2012 yılı ikinci doumlnem projeleri kapsamında
kabul goumlruumlp desteklenmesi ile tez ccedilalışması bir San-Tez projesi olarak Yuumlnsa ile işbirliği iccedilinde
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr
Tezin temel amacı oumlncelikle kancalı dokuma makinelerinde olmak uumlzere atkı ipliği
teleflerini azaltacak youmlntem ve suumlreccediller geliştirmek ve sonuccedil itibariyle hem maliyet hem de doğal
kaynakların suumlrduumlruumllebilirliği accedilısından oumlnemli kazanımlar elde etmek olarak tanımlanmıştır
Dokuma işleminde ayrıca atkı telefini etkileyen değişken ve ayarların belirlenmesinde suumlbjektif
ve rastgele belirlenen oumllccediluumltleri en aza indirgemek projenin başlatılma gerekccedileleri arasında yer
almıştır Tez kapsamında kancalı dokuma tezgacirchlarında mevcut durumdaki atkı telefi
2
uzunluğunun minimum duumlzeylere getirilmesini sağlayacak bir aparat tasarımı uumlzerinde ccedilalışılması
da hedefler arasında yer almıştır
Tezin hedefi kancalı tezgacirchlarda oluşan atkı telefinin azaltılmasıdır Bundan dolayı ilk
etapta dokuma işletmesinin optimizasyonu sağlanmıştır İkinci olarak atkı atım sistemi
geliştirilerek tezgaha entegre edilen bir aparat ile atkı telefini minimum seviyeye duumlşuumlrmek iccedilin
ccedilalışmalar yapmak olmuştur Bunun sonucunda da maliyetlerin duumlşuumlruumllmesi oumlnemli tasarrufların
kazanılması ve suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevreye katkı sağlamaktır Tezin olgusal yapısı oluşturan
amaccedillardan bir diğeri de personel inisiyatifine bağlı ayarları standart bir ccedilerccedileveye oturtup
suumlbjektif olmaktan kurtarmak olmuştur Boumlylelikle tezgacirch ayarları kaynaklı teleflerin azaltılması
sağlanmıştır
Ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri dokuma işleminin ana yapı elemanlarıdır Bu bağlamda dokuma
hazırlık ve dokuma işlemlerinde mekanizma ve ccedilalışma prensipleri gereği bir miktar telef
oluşumundan kaccedilınmak şu an iccedilin muumlmkuumln değildir Dokuma işleminin doğasından kaynaklı
nedenlerden dolayı ccediloumlzguuml telefleri genelde dokuma hazırlık aşamasında gerccedilekleşirken atkı
telefleri dokuma prosesi aşamasında gerccedilekleşmektedir Dokuma aşamasındaki atkı telef oluşumu
mekikli tezgacirchlara alternatif olarak geliştirilen mekik kullanılmadan dokuma yapan tezgacirchların
geliştirilmesi ile başlamıştır Telefe neden olan mekanizma mekik kullanılmadığı iccedilin kumaşa
dacirchil edilmek iccedilin atılan atkının kontroluumlnuuml sağlamak ve hataların oluşumunu engellemek iccedilin
mecburi olarak sağ ve sol kenarlarda fazladan bir miktar atkı uzunluğunun bırakılmasından
kaynaklanmaktadır Burada mantıksal olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu iki dokuma tezgacirchı
mekanizmaları arasındaki ccedilalışma farklılıkları ne kadar azaltılırsa bu oumllccediluumlde de atkı telefinin
azaltılacağı ortaya konulmuştur Buguumlnlerde mekiksiz dokuma mekanizmalarından biri olan
kancalı dokuma tezgacirchlarında atkı telefleri kronik hale gelmiştir Oumlrneğin 150 ndash 160 cm eninde
kancalı tezgacirchlarda dokunan bir kumaşta atkı telefleri 10 civarında gerccedilekleşmektedir Yuumlksek
maliyetlere neden olan bu atkı teleflerine katlanmak ccedilok zor olmaktadır Yuumlksek telef oranlarının
olduğu bir ortamda duumlşuumlk maliyetli rekabet edilebilir ccedilevreye duyarlı ve suumlrduumlruumllebilir bir
dokuma uumlretiminden bahsetmek doğru olmayacaktır
Konuyu Dokuma İşletmesi accedilısından değerlendirecek olursak bu tez ccedilalışmasında yapılan
iyileştirmeler rekabet edebilirliği arttırmıştır Nuumlfus oranına goumlre uumlretim miktarı duumlşen ve arz
miktarı artan yuumlnluuml kumaşlar iccedilin suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre accedilısından oumlnemli bir kazanccedil
sağlamaktadır Yuumlnluuml dokuma sektoumlruuml Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada oumlnemini korumaktadır Yuumlnluuml
3
kumaşların yumuşak parlak doumlkuumlmluuml ince nefes alabilir doğal ve kullanışlı olması her geccedilen
guumln yuumlnluuml kumaşa olan ilgi ve oumlnemi arttırmaktadır Yuumln ve yuumlnluuml sektoumlruuml bu kadar değerli ve
oumlnemli iken uumlretim sırasında yuumlnuumln bir kısmının telef olarak atılması kumaş uumlreticilerinin
maliyetini arttırmakta sonuccedil olarak da uumlretim maliyetleri duumlşuumlk olan uumllke ve firmalara karşı
rekacircbeti duumlşuumlrmektedir Dokuma işleminde atkı telefi kumaş uumlretimi sırasında oluşan telefler
arasında en fazla orana sahip olan teleftir Bunun dışında iplik oluşumu sırasında dokuma
hazırlık işlemleri sırasında kumaş boyama ve apre işlemleri sırasında da telefler oluşmaktadır
Oluşan bu telefler işletme maliyetini arttırmakta dolayısı ile elde edilen son uumlruumln fiyat olarak
artmaktadır
Bu tez ccedilalışması dışında tezgacirch uumlreticileri tarafından bazı ccedilalışmalar yapılmıştır Fakat
buradaki ccedilalışmalar daha ccedilok yalancı kenar ipliklerinin azaltılması iccedilin gerccedilekleştirilmiştir Bir
diğer ccedilalışma ise kumaş kenarının kuvvetlendirmesi iccedilin yapılmıştır Atkı telefi olarak yapılan bir
ccedilalışma ise lsquoWASTE SAVERrsquo (Sulzer Technical Review 199) adı altında hava emişi
mekanizması ile oluşturulmaya ccedilalışılmıştır Fakat guumlnuumlmuumlzde yuumlksek hava maliyetlerinden
dolayı yaygın olarak kullanılmamaktadır
Ccedilok buumlyuumlk ARGE ve ekonomik guumlccedillere sahip tezgacirch uumlreticileri tarafından dahi bu sorunu
tamamen ccediloumlzuumllememiştir Atkı telefi belli bir yere kadar duumlşuumlruumllmuumlş sonrası iccedilin ise ccedilalışmalar
ccedilok fazla duumlşuumlnuumllmemiştir Ccediluumlnkuuml burada azaltılabilecek atkı telefi uzunluğunun azaltılabilinecek
bir sınırı vardır Bu sınırı kumaş hatalarının oluşma riskinin başladığı yere kadar olduğu
soumlylenebilir Kumaş hatalarından dolayı telef olan kısım atkı telefinden meydana gelen atıklardan
ccedilok daha yuumlksek maliyetlere neden olmaktadır Bu tez ccedilalışması ile atkı telefinin azaltılması iccedilin
genel olarak kumaş hatası olmayacak şekilde tezgacirch uumlreticilerinin ayarlarından daha da aşağı
ccedilekmek ve atkı telefini azaltmak iccedilin ccedilalışmalar yapılmıştır Yapılan literatuumlr taraması ile atkı
telefi veya dokuma işletmesinde oluşan teleflerin azaltılması iccedilin daha oumlnce ne tuumlr ccedilalışmalar
yapıldığı ve bu ccedilalışmalardan nasıl yararlanılabileceği araştırılmıştır Sonrasında tez ccedilalışması
kapsamında kullanılan materyal ve metotlar değerlendirilmiştir Dokuma İşletmesinin guumlncel
durumu ile oluşan telef uzunlukları ve yapılan telef azaltma ccedilalışmaları incelenmiştir Sonraki
adımlarda tez ccedilalışmasının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan dokuma işletmesinin standardizasyonu ve
aparat tasarımı gerccedilekleştirilmiştir Son olarak genel telef ve kazanccedil değerlendirmeleri ve
analizleri yapıldı
4
Tez ccedilalışması ile YUumlNSA ve Tuumlrkiye Dokuma Sektoumlruumlne buumlyuumlk katkılar sağlandığı ve
sağlanacağı duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilalışma ile dokuma sektoumlruumlndeki kancalı dokuma tezgacirchlarında
atkı teleflerinin azaltılması ve işletme standardizasyonun sağlanmasına dikkatler ccedilekilerek
Tuumlrkiye ve Duumlnya dokuma sektoumlruumlne oumlncuumlluumlk edilmiştir
5
2 LİTERATUumlR TARAMASI
21 Dokuma Nedir
Dokuma uumlccedil temel hareketten oluşmaktadır Ağızlığın accedilılması atkının atılması ve
tefelemenin gerccedilekleştirilmesidir (Şekil ndash 21) MOuml 5500 yıllarında rastlanan ilkel dokuma
youmlntemleri tarih iccedilerisinde gelişerek guumlnuumlmuumlzdeki modern mekiksiz dokuma makinelerine
oumlncuumlluumlk etmiştir Bu da atkı atım sistemleri ve telef miktarlarını etkilemiştir (Anonim 2011)
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi
Dokuma tezgacirchlarının tarih iccedilerisinde gelişip guumlnuumlmuumlzuumln modern makinesine doumlnuumlşmesi
dokuma işleminde buumlyuumlk avantajlar sağlamasına karşılık bazı olumsuzluklar da ortaya ccedilıkmıştır
Bu olumsuzluklar artan enerji maliyeti teknik eleman ihtiyacı kaliteli hammadde maliyeti ve
oluşan telefler vs sayılabilir Bu olumsuzluklardan işletme telef oranı araştırma konusu olarak ele
alınmıştır ve ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi
Dokuma tezgacirchlarının gelişimi daha ccedilok atkı atım sistemleri ile beraber tezgacirch devrinin
ve otomasyonun dolayısıyla uumlretim hızının arttırılmasına youmlnelik olmuştur Uumlretim hızının
arttırılmasını sağlayan mekiksiz atkı atma teknikleri sonucunda atkı telefi sorunu ortaya ccedilıkmıştır
Guumlnuumlmuumlzde kullanılan tezgacirchların atkı atım sistemlerine goumlre sınıflandırılması
a- Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
6
b- Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma sistemlerine goumlre dokuma makinelerinin tarih iccedilerisindeki gelişimi yukarıdaki
şekilde olmuştur
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Guumlcuumller yardımıyla gruplar halindeki ccediloumlzguumller arasında oluşturulan aralıktan atkı
ipliğinin mekikle geccedilirilmesi sonunda duumlz yuumlzeyli dokumalar elde edilen dokuma tezgacirchlarıdır
Bu tezgacirchlarda ccedileşitli kumaş dokumaları elde edilmektedir Siirt battaniyesi ve kolanlar
grup iccedilinde yer almaktadır Kadınlar tarafından evlere yuumln ipek keten veya pamuk kullanılarak
yapılan bu dokumalar el sanatı oumlrneklerindendir Kumaş ccedilevre peşkir yağlık gibi ccedileşitlilik
goumlstermektedir Guumlnuumlmuumlzde yarı otomatik ve stoklu ccedilalışan mekikli tezgacirchlarda uumlretilmiştir
Piyasada kara tezgacirch olarak da bilinen bu tezgacirchlar ticari amaccedillı yarı otomasyon sistemi
kazandırılmış tezgacirchlardır Burada mekikli tezgacirchın en buumlyuumlk ve ayırt edici oumlzelliği olan gerccedilek
kenar lsquorsquoselvedgersquorsquo oumlzelliği oluşumudur Bu oumlzelliğinden dolayı sıfır atkı telifi vardır Mevcut
piyasada oumlzellikle denim kumaş uumlretiminde bu oumlzelliği nedeniyle moda olarak kendine yer bulan
ve kullanılan mekikli dokuma makineleri vardır (Şekil 22)
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge)
7
Mekikli tezgacirchlarda duumlşuumlk ccedilerccedileve sayısı vardır Genelde doumlrt ccedilerccedileveli ve tek mekikli el
ve ayak ile kontrol edilen tezgacirchlardır Fakat guumlnuumlmuumlzde birden fazla mekik yuumlklenip elektrik ile
hareket sağlanarak yarı otomatik hale getirilmiş tezgacirchlar da mevcuttur
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Bu dokuma tezgacirchlarında atkı transferi mekikccedilik yardımı ile sağlanmaktadır Mekikccedilik
balistik atkı atma sistemleri olarak da adlandırılmaktadır Yuumlksek uumlretkenlik yanında atkı
kontroluumlnuumln zorluğu ve her iki taraftan kesilen atkı uccedilları nedeni ile mekikccedilikli tezgacirch ccedileşidine
geccedilişte atkı telefi oluşmuştur Burada hızlı uumlretim zaman ve verimlilik nedenlerinden dolayı bu
telefler mekikli tezgacirchlara goumlre kabul edilebilir olmuştur Mekikccedilikli sistemde atkı atımı sırasında
frenleme sistemi ve atkı kopuşu kaccedilığı gibi hataların olmaması iccedilin atılan atkı kumaş eninden
fazla atılmaktadır Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra atkıların fazla kısmı bir makas yardımı
ile kesilmekte ve atkı telefine neden olmaktadır Bu sistemde atkı telefinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalara kısaca değinilecektir
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Kancalı atkı atım sistemleri kendi aralarında Esnek Kancalı ve Rijit Kancalı Atkı Atım
Sistemleri olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır
Rijit kancalı atkı atım sistemleri Rijit kancalı dokuma makinelerinin tek ccedilift
teleskopik olanlarından başka yuumlz yuumlze halı veya kadife dokuyan ccedilift kancalı modelleri de vardır
Ayrıca ccedilift kancalı tezgacirchlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline goumlre ilmek transfer
sistemi (Gabler) ve uccedil transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak uumlzere iki farklı yapıda
tasarlanmaktadır Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak ccedilok renkli ccedilalışma sahasında
kullanılmaktadır Bu ccedilalışmada en fazla uumlzerinde durulacak tezgacirch tuumlruumlduumlr Piyasada birccedilok
model olmakla birlikte en fazla kullanılan model DORNIER firmasının tezgacirchlarıdır (Şekil ndash 2
3) Bunun en oumlnemli nedenlerden bir tanesi pozitif transfer sisteminin ilk kullanan ve geliştiren
firmalarından birisidir Burada sistemi geliştirmiş ve piyasa ihtiyaccedillarına gerekli cevap
verilmiştir
8
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı
Sağlam ve randımanlı tezgacirchlardır Ccedilerccedileve adedi yuumlksek ve zor oumlrguumlluuml kumaşlarda tercih
edilen tezgacirchlardır Yapısı gereği işletme iccedilerisinde fazla yer tutmaktadır Aynı şekilde atkı atma
sistemi atkı seccedilici ve atkı kesim makaslarının ve kenar oumlrme sistemlerinden dolayı en fazla atkı
telefinin oluştuğu tezgacirch gruplarından bir tanesidir Atkı kaccedilığı boncuk kopuş vs hatalarının
olmaması iccedilin atkı ayarı kumaş eninden fazla yapılmakta diğer sistemlere goumlre biraz daha fazla
atkı telefinin oluşmasına neden olmaktadır
Esnek kancalı atkı atma sistemleri Şişler uumlzerine monte edilmiş tutucu başlar
vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir Bu tezgacirchlar tek bir kancanın (rapier) tuumlm ccediloumlzguuml
genişliğini geccedilerek atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildiği gibi iki kancanın
tezgacirchın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir
sistem şeklinde de duumlzenlenmiş olabilirler
Kancalı tezgacirchlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı ( 8 bantlı) olarak 2 alt sınıfa
ayrılmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlar genellikle ccedilift kancalı olmakla birlikte tek esnek kancalı
modellere de rastlanmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlarda rijit kancalı tezgacirchlara goumlre en belirgin
avantajları işletme iccedilerisinde daha az yer kaplamalarıdır Ayrıca sistemleri gereği ve makinenin
yapısından kaynaklanan oumlzelliklerinden dolayı biraz daha az atkı telefi olmaktadır Burada atkı
9
motorları ve atkı seccedilicilerin dizilimi oumlnemli rol oynamaktadır Tez ccedilalışmaları iccedilerisinde uumlzerinde
yoğunlaşılacak iki tezgacirch grubundan birisi de esnek kancalı tezgacirchlardır
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma youmlnteminin haricinde su jetli dokuma makineleri goumlruumlnuumlş bakımından klasik
tezgacirchların yapısından pek farklı değildir Bunlarda atkı ccedilapraz bobinden sağılıp atkı
frenlerinden geccediltikten sonra gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp su jeti atkı atma duumlzesine
verilmektedir Su jetli tezgacirchlarda kapanan valfli meme veya accedilık meme kullanılabilmektedir
Hiccedilbir hareketli parccedilası bulunmayan accedilık meme basit olmasına karşılık kapanan valfli memeye
goumlre su tuumlketiminin fazlalığı atkı ve ccediloumlzguuml ipliklerinin ıslanması nedeniyle mahzurlu
sayılabilir
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Hava jetli atkı atma sistemi guumlnuumlmuumlzdeki en hızlı sistemlerdir Bu sistemde atkı taşıyıcı
bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse uumlretim acısından diğer sistemlere goumlre
avantajlıdır Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik buumlkuumlmuumlnuumln accedilılma
riski fazladır Hava jetli ile atkı atmada oumlnce atkı bir bobinden sağılarak gerilim duumlzenleyiciden
geccedilirilir Daha sonra atkı oumllccedilme cihazı bir atkılık ipliği oumllccedilerek atıma hazır hale getirir Atkı ipliği
ana jet iccedilerisinden puumlskuumlrtuumllerek atkı atımı gerccedilekleşir Geniş enli tezgacirchlarda ana jet dışında
tarak oumlnlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır Hava jetli tezgacirchın bir oumlzelliği de tarak
yapısının kanal formunda oyuk bir şekilde olmasıdır Bunun nedeni puumlskuumlrtuumllen havanın
dağılmadan en uzak noktaya kadar goumlnderilebilmesidir Ccedilok yuumlksek devirli tezgacirchlar oldukları ve
atkı taşınması hava ile yapıldığı iccedilin atkı kontroluumlnuumln en zor yapıldığı tezgacirch cinslerinden bir
tanesidir Kontroluumln zor olduğu durumlar atkı kopuşu dolayısı ile tezgacirch duruşu ve atkı kaynaklı
hataların oluşmasına zemin hazırlayan durumdur Bu hataların oumlnuumlne geccedilmek iccedilin atkı telefinin
daha uzun olmasına izin verilmektedir Bu tezgacirchlar atkı telefi bakımından geliştirilmeye accedilık
tezgacirchlardır Ayrıca atkı transferi kontroluuml zor olduğu iccedilin mukavemeti yuumlksek atkıların ve
oumlrguumlsuuml basit kumaşların dokunduğu tezgacirchlardır
10
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları
Kenar sorunu mekiksiz dokuma tezgacirchlarının geliştirilmesi ile başlamıştır Dokuma hızının
arttırılması iccedilin geliştirilen yeni sistemde suumlrekli olarak dokuma işleminin devam edebilmesi iccedilin
stoklu yani mekikli sistem terk edilmiştir Boumlylece atılan her bir atkının devamının gelebilmesi
iccedilin belli bir miktar atkı kesilmektedir Ayrıca dokunacak kumaşın hatasız oluşturulması iccedilin
atılan atkının kumaş eninden daha fazla olması gerekmektedir Sonuccedil olarak hız ve hatasız
dokuma gerekliliğinden dolayı atkı telefi meydana gelmektedir
Yapılan bir araştırmada (SAGEM 1990) bir kumaş kenarından istenen oumlzelliklerle
mekiksiz dokuma makinelerinde bu oumlzellikleri verebilen kenar yapıları incelenmiş ve bu kenar
yapılarının
- Kumaş kenarından istenen oumlzellikler
- Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemi
- Dokuma makinesi hızı
- Makine randımanı
- Hammadde (iplik) sarfiyatı
- Boya-terbiye proseslerindeki davranışlar
- Sanfor prosesindeki davranışlar
- Konfeksiyon
- Yatırım maliyetleri gibi maliyetler accedilısından karşılaştırılarak avantaj ve dezavantajları
ortaya konulmuştur
Kumaş kenarından istenen oumlzellikler Bir kumaş kenarının temel fonksiyonu en dışta kalan
ccediloumlzguuml ipliklerini bağlayarak ayrılmasını ve yıpranmasını oumlnlemektir Bu oumlrneğin mekikli
dokuma makinelerindeki gibi atkı ipliğinin bir masura suumlresince devamlı olması durumunda
kolaylıkla sağlanabilmekte ve kumaşta gerccedilek kenar olarak adlandırılan bir kenar yapısı
oluşmaktadır
Mekiksiz dokuma makinelerinin uumlretilip kullanılır hale gelmesiyle dokunan kumaşlarda
yapı olarak en oumlnemli ve belki de tek değişiklik kumaş kenarları olmuştur Mekiksiz dokuma
makinelerinde atkı ipliğinin bir kuumltle olarak taşınmayıp uccedil transferi yapılması sonucu gerccedilek
kenar kavramı tamamen değişmiş ve kumaş kenarından istenen oumlzellikleri verebilecek yeni
yapılar geliştirilmiştir
11
Bu konuda dokuma imalatccedilılarının geliştirdikleri bazı kenar tuumlrleri aşağıdaki gibidir
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar
- Kıvırma Kenar Kıvırma kenarın kumaş kenarından istenen oumlzelliklerin hepsini
karşılayan bir form olduğu soumlylenebilir Kıvırma kenar youmlnteminde kumaş kenarından 1ndash15cm
taşan atkı iplikleri bir sonraki ağızlığın iccediline kıvrılır Atkı ipliği tarak tarafından dokunan kumaşa
doğru itilir Her iki kenarda ağızlığın dışında kalan atkı ipliği uccedilları kenar tutucular tarafından
tutulur Daha sonra kenar oumlruumlcuuml tığlar bu iplik uccedillarını kıvırarak bir sonraki ağızlığa verir
Boumlylelikle sağlam bir kenar oluşturulur (Şekil ndash2 4)
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar
12
- Saccedilak Kenar Kumaşın kenardan dağılmasını engellemek iccedilin en dışta bulunan ccediloumlzguuml
ipliklerine leno oumlrguuml yaptırılır Şekil ndash 2 5rsquote olduğu gibi kesilen atkı iplikleri saccedilak şeklinde
kalmaktadır
Şekil - 2 6 Leno Kenar
- Leno Kenar Bu tip kenarlarda temel olarak en dıştaki iki ccediloumlzguuml ipliği birbiri uumlzerine
kıvrılır ve leno oumlrguuml yapısına benzer bir oluşum goumlstererek kenarda bir bağlantı sağlarlar (Şekil ndash
2 6) Ancak ccediloğunlukla leno kenar oluşumu iccedilin ilave bir mukavemeti yuumlksek monofilament
iplik veya eşdeğeri herhangi bir iplik (oumlrneğin pamuklu işletmelerinde bu işlem iccedilin 402 veya
603 pamuk ipliği kullanılmaktadır) kullanarak en dıştaki 3 veya 4 ccediloumlzguuml telini bağlayarak
stabiliteyi yeteri kadar sağlayabilen sistemler kullanılabilmektedir Ayrıca atkı ipliklerinin uccedilları
yine leno veya duumlz oumlrguuml ile kumaştan 2ndash3 cm mesafede olacak şekilde yalancı kenar ccediloumlzguumlleri
ile tutularak sabitlenir
- Eritme Kenar Bu youmlntemde kenar ısı etkisiyle kumaşın en dışta kalan ccediloumlzguuml
ipliklerinin bir veya iki tanesi ile atkı ipliklerinin uccedillarının eriyerek birbirine yapışmasıyla oluşur
(Şekil ndash 2 7 Eritme Kenar) Bu tuumlr kenarlar yalnızca termoplastik oumlzellik taşıyan sentetik
ipliklerle yapılabilmektedir Kenar tutucular tarafından gergin bir şekilde tutulan kenarlar her iki
tarafa yerleştirilen duumlşuumlk akımlı elektrik rezistansları tarafından kesilir ve ısının etkisiyle eriyen
ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri birbirine yapışır
13
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması
- Gerccedilek Kenar Mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği masura uumlzerinden kesintisiz
olarak sağıldığı iccedilin kumaşlarda kenar kendiliğinden oluşur (Şekil ndash 2 7 Gerccedilek Kenar) Bu tip
kenarlara gerccedilek kenar denir Gerccedilek kenar sistemlerimde atkı telefi hiccedil olmamaktadır
Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemlerinin kenar yapılarına etkileri Mekikli
dokuma makinelerine ticari olarak ilk defa mekikccedilikli dokuma makineleri rakip olmuştur Bu
tezgacirchlarda gerccedilek kenara goumlruumlnuumlş youmlnuumlyle ccedilok benzeyen kıvırma kenar fikri uygulanmıştır
Halen satılan mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatı standart bir aparat olarak
verilmektedir Duumlnyada satılan ve kullanılan mekikccedilikli dokuma makinelerinin 100rsquouumlne
yakınında kıvırma kenar aparatı kullanılmaktadır Ancak kıvırma kenarın bilinen olumsuz etkisi
olan kumaş kenarlarında atkı sıklığının zemine goumlre iki kat olması sonucu denim gibi ağır ve
kalın atkı ipliği kullanılan kumaşlar iccedilin mekikccedilikli dokuma makinelerinde leno kenar yapısı
tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde uumlccedil tip kenar yapısı rahatlıkla
kullanılabilmektedir Ancak son yıllarda bu tip dokuma makinelerinde de hızın artması sonucu
bilhassa dar enli (190-220 cm) dokuma makinelerinde kıvırma kenarın problemli ccedilalıştığı
bilinmektedir
Hava jetli dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde de buumltuumln kenar yapılarını
kullanmak olası ise de makine hızı faktoumlruuml dikkate alınarak genelde leno kenar kullanılmaktadır
14
Kumaş kenar yapısının dokuma makinesi hızına etkisi Mekikccedilikli dokuma makinelerinin
hızlarının diğer sistemlere goumlre duumlşuumlk ancak makine enlerinin fazla oluşu sonucu duumlşuumlk hızlarda
kuumltle uumlretimi yapılmaktadır Dokuma makineleri imalatccedilıları kenar kıvırma aparatlarının yuumlksek
hızlara ccedilıktığını belirtiyorlarsa da pratikte 350 ndash 400 dvdk sonra kenar kıvırma aparatlarının
pekiyi sonuccedil vermediği bilinen bir gerccedilektir
Bu nedenle mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatları rahatlıkla
kullanılmakta ancak kancalı dokuma makinelerinde kenar kıvırma aparatı makine hızına bağımlı
kalmaktadır Guumlnuumlmuumlzde kullanılan en hızlı dokuma makineleri olduğu iccedilin kenar yapısı olarak
leno kenar kullanılmaktadır
Kumaş kenar yapısının dokuma randımanına etkisi Aynı kumaş tipini dokuyan aynı
tip dokuma makinelerinde randıman youmlnuumlnden kıvırma ve leno kenar farkını ortaya koyabilmek
iccedilin bir deneme ccedilalışması yapılmış (SAGEM 1990)
Bu ccedilalışmada bir aylık ortalama randımanlara bakıldığında leno kenarlı dokuma
makineleri randımanları kıvırma kenarlı dokuma makinelerine goumlre 1-2 daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir
Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları değerlendirme Mekiksiz
dokuma makineleri alımlarındaki kenar yapılarının seccediliminde atkı atım sistemlerine bağlı olarak
dokuma makinesi imalatccedilılarının ve makine konstruumlksiyonlarının etkili olduğu muhakkaktır Bu
seccedilimde mekikccedilikli dokuma makineleri iccedilin kıvırma kenarlı hava jetli dokuma makineleri iccedilin
ise leno kenarlı dokuma makineleri tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri iccedilin yapılacak seccedilimde ise
- Yatırım maliyetlerinin belirgin oranda farklı olması
- İşletme randımanlarının bir miktar fazla olabileceği
- Boya terbiye proseslerinde sorunların daha az olması
- Bakım ve ayarının daha kolay olması gibi nedenlerle leno kenarlı dokuma makinelerinin
tercih edilmesi daha uygun olacaktır
15
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler
Kumaş uumlretimi uzun soluklu ve birbiri ardına organize onlarca prosesten oluşmaktadır Her
bir proses sonuccedillandığında bir sonraki prosese geccedilerken ve geccedilmeden oumlnce kontrol işlemleri
yapılmakta ve bunun verimli ccedilalışması iccedilin kontrol mekanizmaları ve ekipmanları
kullanılmaktadır Hatalı uumlruumln genelde zor durumda kalmadıkccedila bir sonraki prosese goumlnderilmez
Gereksiz işlem ve maliyetten kaccedilınmak iccedilin ayıklanır ve proseste ilerlemesi oumlnlenir Bunun
sonucunda da her bir proses sonrası az veya ccedilok telef oluşma potansiyeli vardır Entegre bir yuumlnluuml
kumaş işletmesinde aşağıdaki boumlluumlmlerde telefler oluşabilmektedir
a- Balya Accedilma Sırasında Oluşan Telefler
b- Harman Hallaccedil ve Hazırlık Suumlrecinde Oluşan Telefler
c- Cer ve Fitil Oluşumunda Oluşan Telefler
d- İplik (Ring) Eğirmede ve Bobinlemede Oluşan Telefler
e- Ccediloumlzguuml Aktarmada ve Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Sırasında Oluşan Telefler
f- Atkı Atımı Sırasında Oluşan Telefler
g- Ccediloumlzguuml Sonundan Kalan ve Dokunamayan Telefler
h- Atkı Bobinlerinden Arta Kalan Dokunamayan Telefler
i- Hatalardan Dolayı Dokumada Oluşan Telefler
j- Terbiye ve Bitim İşlemlerinde Oluşan Kumaş Telefleri
Yukarıdaki telefler tuumlm dokuma işletmelerinde goumlruumllebilir Bu tez ccedilalışmasında atkı telefi
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Atkı atım mekanizması iplik yapısı ve personel kaynaklı
standardizasyonlar uumlzerinde yoğunlaşıp hedefler doğrultusunda ccedilalışmalar yapılmıştır
24 Atkı Telefi Nedir
Dokuma işleminin gerccedilekleşmesi iccedilin ccediloumlzguuml ipliklerine 90deg accedilı ile atılan atkı ipliklerinin
mekanizma gereği uzun kalan ve kesilen kısımlarıdır Burada dokuma işleminin sağlıklı (hatasız)
bir şekilde gerccedilekleşmesi iccedilin uzun kalıp artan kısımların kesilip atılması gerekmektedir Kumaş
eninden uzun olup kesilen bu artık kısımlara atkı telefi denilmektedir
16
241 Atkı telefi nasıl oluşur
Dokuma işleminde atkı firesi sorunu oumlzellikle mekikli dokuma makinelerine alternatif
olarak geliştirilen mekiksiz dokuma makinelerinin kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu
Her dokuma devrinde belirli bir uzunlukta iplik rezervi atkı taşıyıcı sistem tarafından
kumaşın iccediline yatırılır Bu ipliğin uzunluğu mutlaka kumaş eninden daha fazla olmak zorundadır
ve aradaki farkın buumlyuumlk bir kısmı da oumlngoumlruumllen kumaş kenar yapısına goumlre değişen boyda kumaşa
dacirchil edilmeden atık ya da fire olarak dokuma boumllgesinden uzaklaştırılır İşte bu aradaki fark ne
kadar azaltılırsa atkı ipliği firesi de o oumllccediluumlde azalacaktır (Şekil ndash 2 8)
Guumlnuumlmuumlzde kancalı dokuma makinelerinde daha kronik bir sorun olan atkı firesi oranları
150-160 cm dokuma genişliğinde ccedilalışan makinelerde 10rsquolara kadar ccedilıkabilmektedir
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları
Atkı teleflerinin azaltılması ile ilgili tezgacirch uumlreticilerinin pazarlama ve rekabet guumlcuumlnuuml
arttırmak iccedilin sundukları ve geliştirdikleri youmlntemler vardır
Kovacevic ve arkadaşları (2007) tarafından yapılan bir araştırmada tuck-in kenar
oumlruumlcuumllerin ana ccedilalışma mekanizması araştırılmıştır Dokuma tuumlruumlne iplik yoğunluğuna kenar
ipliği sayısına ve zemin kumaş yapısına goumlre karşılaştırılarak optimizasyon yapılmıştır Yapılan
araştırmalar sonucu elde edilen verilere goumlre kenar yapısı ve telefinin optimizasyonu kumaş
yapısı-parametreleri iplik oumlzellikleri ve dokuma şartlarına goumlre ccedilok karmaşık bir yapıya sahiptir
Kenar yapısının kuumlccediluumllmesi veya gerginleşmesi dokuma prosesinde bir problemin olduğunu
goumlstermektedir Kenar yapısının bozulması takip eden terbiye proseslerinde kumaşın ilerlemesini
17
zorlaştırmakta ve kumaş kalitesini duumlşuumlrmektedir Yukarıdaki etkilerinden dolayı kenar yapısı
dokuma işlemi ve kumaş oumlzellikleri iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Kovaceyic ve arkadaşları (2001) ccediloumlzguuml levendi tansiyonunun kenar saccedilağı ve kumaş
yapısına etkisini incelemişlerdir Ccedilalışmada duumlzguumln sarılmayan hasarlı ccediloumlzguuml iplikleri ve ccediloumlzguuml
levendinin durumu araştırılmış ve denemeler yapılmıştır Ccediloumlzguuml ipliklerinin levende hatalı
sarılmasına neden olan durumlar incelenip oumlnleme youmlntemleri accedilıklanmıştır Ccedilalışan tezgacirchlarda
ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu standart ccedilalışma
koşulları dışında yuumlkseltilip azaltıldığında kumaş kalite oumlzelliklerinde ve kenar saccedilaklarında
problemler oluşmaktadır Olması gerekenden daha duumlşuumlk tansiyonlu ccediloumlzguuml iplikleri daha kısa
saccedilak oluşumuna istenilenden geniş kumaş enine ve koumltuuml ağızlık yapısına neden olmaktadır Bu
hatalarda yuumlksek oranda ccediloumlzguuml kopuşuna neden olmaktadır Yuumlksek tansiyon ise daha uzun saccedilak
yapısına istenilenden daha dar kumaş enine ve yuumlksek gerilime maruz kalmış ccediloumlzguuml ipliklerinde
daha yuumlksek ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmuştur
Atkının atılmasından hemen sonra kenar kıskaccedilları tarafından atkı ipinin uccedilları
yakalanır Tefe hareketi ile birlikte kumaş kenarına ccedilekilen kenar tutucu atkı iplik uccedillarını bırakır
Cımbar oumlnuumlne yerleştirilen makaslar atkı ipliklerini aynı uzunlukta olacak şekilde keser Kesilen
atkı ipliği uccedilları makasın altında yer alan emici bir mekanizma tarafından toplanır ve atkı telefi
olarak atılır
Selvedge Saver (kumaş kenar kurtarıcı) adlı sistemde leno kenara gerek duyulmadan
kenar oluşturulabilmektedir Leno ccediloumlzguumlleri ve leno oumlruumlcuuml tertibatın bulunmadığı sistemde bu
yapıdan kaynaklanan tasarrufun yanında atkı firesinde de yuumlzde 35rsquoe yaklaşan tasarruf
sağlanabilmektedir (MEGEP 2008 - 215ESB393)
Wulfhorst (1991) koordinatoumlrluumlğuumlnde yapılan kapsamlı bir ccedilalışmada hava jetli
tezgahlarda kenar yapısı atkı sistemi ve atkı telefinin analizi ve aydınlatılması konuları ayrıntılı
olarak incelenmiş ve tartışılmıştır
18
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi
1- İplik bobini 6 ndash Atkı kesici 11- Emiş Duumlzeleri 2- Atkı tansiyon ayarlayıcı 7 - Ccediloumlzguuml
3- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml 8 - Kumaş
4- Atkı freni 9 ndash Yardımcı ve taşıyıcı jet 5- Ana atkı jeti 10 ndash Atkı sensoumlruuml
Bu ccedilalışmada elektronik atkı uzunluğunu oumllccedilen sistem ve hava emiş sistemi ayrıntılı şekilde
anlatılmıştır (Şekil ndash 2 9) Burada oumlncelikle hava jetli dokuma tezgacirchında durum analizi
yapılmıştır Sonrasında ise gerekli aparat tasarım ve yazılım destekleri ile atkı telefinin
azaltılması ve kontrol altına alınması sağlanmıştır
Genel bir değerlendirme yapılacak olunursa oumlncelikle hava jeti ile atkı atma sisteminde
gerccedilekleşen proses adımları ve iplik yapısından kaynaklanan oumlzellikler tanımlanarak atkı telefi
oumllccediluumlm sistemi geliştirilmiştir Bu ccedilalışma sonucunda atkı akuumlmuumllatoumlruuml oumlncesi iplik tansiyonunun
atkı tansiyonu ve atkı telef miktarını etkilediği goumlsterilmiştir Burada minimum telef iccedilin atkı
tansiyonu dolayısı ile akuumlmuumllatoumlr ayarlarının duumlzenli ve doğru bir şekilde yapılması
gerekmektedir Aynı zamanda ana atkı jeti ve yardımcı atkı jetlerinin ayar miktarı ve duumlzeninin
atkı teleflerini etkilediği ortaya ccedilıkarılmıştır İleri youmlnde atkı telefi azaltma ccedilalışmaları halen
devam etmektedir
19
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre
geliştirdikleri aparatlar
- DORNIER Dornier firması atkı telefinin azaltılması iccedilin ilk etapta Disc-O-Lenoreg aparatını
geliştirmiştir (American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012) Kumaş kenarını sıkı tutup
başta dokuma olmak uumlzere apre ve bitim işlemlerinde performans artışı sağlamaktadır (Şekil ndash 2
10)
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı
Disc-O-Lenoreg aparatının geliştirilmesinden sonrada EcoLenoreg kenar aparatı
geliştirilmiştir Aparat portatif olarak rapierli ve hava jetli makinelerde kullanılmaktadır
Avantajları
- Telef (ccediloumlzguuml-atkı) miktarını azaltmaktadır
- Tek tip atkılarda telefin geri kazanılması sağlanabilmektedir (Recycling Filling Waste)
Atkı telefi geri doumlnuumlşuumlm lsquorsquoRecycling Filling Wastersquorsquo makinesi tek tip atkı teleflerini
yolup elyaf haline getiren bir mekanizmadır Boumlylelikle tekrar elyaf haline getirilen
iplikler geri doumlnuumlşuumlm kapsamında tekrardan iplik uumlretiminde kullanılmaktadırlar
- Kenardaki ccediloumlzguuml duruşları azalmaktadır
- Tip değişimlerinde kısa zaman harcanmaktadır
- Makine enine 22 mm daha uzun kullanılabilir alan sağlamaktadır
- Daha iyi kavrama sisteminden dolayı kenar kaynaklı hatalarda azalma sağlamaktadır
20
Ecofill (Picanol News September 2011) aparatı da PICANOL tarafından geliştirilmiştir Bu
aparat para aramid gibi rijit iplikler iccedilin kullanılabilmektedir İki adet renk seccedileneği vardır
Aparat bir adet puumlnomatik kontrol klapesi ve de bir adet atkı makasından oluşmaktadır (Şekil ndash 2
11)
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar
- Sulzer firması tarafından geliştirilen Waste Saver aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
radikal bir gelişme sağlamıştır Bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri
ortadan kaldırılmakta ve atkı telefleri minimuma duumlşuumlruumllmektedir (Şekil ndash 2 12) Sistemin temeli
oumlnce atkı iplikleri baskı veren bir aparat yardımı ile tutulmakta atkı ipliği tefeleme sonucu
kumaşa dacirchil edildikten sonra kesilen atkı telefleri hava emişi yardımı ile telefler haznesine
alınmaktadır
21
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
-Smith firması tarafından Lenomat (httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf) aparatı
daha da geliştirilerek atkı teleflerinin duumlşuumlruumllmesi hedeflenmektedir Burada atkı iplikleri daha
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı
22
sıkı tutulmakta boumlylelikle kumaş kaynaklı hataların oumlnuumlne geccedililmiştir Aparatlar kenara daha da
yaklaştırıldığı iccedilin telefler daha da kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır (Şekil ndash 2 13)
- Sultex grubu tarafından geliştirilen Sultex Lateral and Central Tuckers (ITEMA September
2011 RMKUJ) hava jetli dokuma makineleri iccedilin geliştirilmiştir
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı
Bu aparatlar yalancı kenar kullanılmasını oumlnlemekte ve guumlcuumllerin kenara daha da
yaklaşmasını sağlayarak oluşan telef miktarını 30 mm ye kadar duumlşuumlrebilmektedir (Şekil ndash 2 14)
Tezgacirch ve tarak eni ayarları kolaylaşmakta boumlylelikle tip değişim suumlreleri kısalmaktadır
PICANOL tarafından piyasaya suumlruumllen ERGO II sistemi (Original Quality Parts US06
2008) GAMMAX model kancalı tezgacirchlar iccedilin geliştirilen sağ kanca accedilıcı sistemdir (Şekil ndash 2
15) Tezgacirch beyni tarafından pozitif olarak kontrol edilen bir kanca accedilıcı sistemdir ERGO II
sistemi her bir atkı iccedilin ayrı olarak ayarlanabilir Cihaz iki kademeli motor ile ccedilalışmaktadır Bir
tanesi kancanın yatay pozisyonda kenetlenmesini bir tanesi ise atkı derinliğinin ayarlanmasını
sağlamaktadır
23
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı
Sistemin Avantajları
Atkı atımını elektronik olarak tam ve doğru olarak yapılmasını sağlar
Daha duumlşuumlk atkı telefi sağlar
Atkı kaynaklı duruşları azaltır
Kanal veya atkı numarasına goumlre ayarlanabilir
ERGO II daha az aşınma sağlar
ERGO II ayarları SET CARD yardımı ile bir tezgacirchtan başka bir tezgacircha veya direk SET
CARD uumlzerinden yeni bir tezgacircha taşınabilir
Bu sistem hiccedilbir kısıtlama olmaksızın tuumlm atkı ccedileşitlerinde kullanılabilir Oumlzellikle farklı
yapıda zor atkıların bir arada kullanıldığı veya elastik atkıların yoğunlukta olduğu dokuma
sistemlerinde ccedilok faydalı olmaktadır
Dornier Dokuma Tezgacirchı firması tarafından havalı dokuma tezgacirchları iccedilin iki ccedileşit atkı
kontrol sistemi (Dornier Teknik Bildiri TM201220 12-10-2t4r) sunulmaktadır Bu atkı kontrol
sistemleri TWS ( Şekil -16 da ayrıntılı tanımlanmıştır ) ve STS (Şekil -16 da ayrıntılı
tanımlanmıştır ) olarak tanımlanmaktadır (Şekil ndash 2 16) Atkı kontrol tiplerinden TWS germe
enjektoumlruuml ile kombine edilir STS tipinde ise her iki sensoumlr dolaysız olarak dokuma tarağının
iccedilerisine yerleştirilmiştir
24
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r)
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler
- Yalancı Kenar Sistemleri
Yalancı kenar sisteminde alınan patentlerden biridir (USA Pat 1994) Burada yalancı
kenar iccedilin farklı bir ccedilerccedileve ve makaradan beslenen ccediloumlzguumller kullanılmaktadır Ayrıca burada
yalancı kenar iccedilin ayrı bir eksantrik yardımı ile bez ayağı hareketi yaparak atılacak olan telef
atkılar yakalanmakta ve makaradan sağılan ccediloumlzguumller yardımı ile telef kovasına goumlnderilmektedir
(Şekil ndash 2 17)
25
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994)
1-Ccediloumlzguuml Levendi 2-Atkı İpliği 3-Ccedilerccedileve
9-Kumaş 10-Kumaş Levendi 14-Yalancı Kenar İplikleri
19-Yalancı Kenar Kumaşı 24-Eksantirik 32-Leno Kenar İpliği
Yalancı kenar tertibatı guumlnuumlmuumlzde kullanılan sistemlerin en başında gelmektedir
Buradaki sistemin işletme temizliğine duumlzenine ve kumaş kenar yapısına katkısı ccedilok buumlyuumlktuumlr
- Yalancı Kenar Sistemleri
Atkı ayıklama iccedilin geliştirilen sistem (USA Pat 6039086 2000) telefin azaltılması ve geri
kazanımı iccedilin buumlyuumlk avantajlar sağlamaktadır Bu sistem dokuma tezgacirchlarında leno kenar
ipliklerinin ve atkı sunumu sonrasında uzun kalıp kesilen ve telef olan atkıların birbirinden
26
ayrılmasını sağlayan sistemdir Burada sistemin ccedilalışabilmesi iccedilin kullanılacak tezgacirchtaki
atkıların tek tip tek renk ve tek harmanda olması gerekmektedir Oumlrneğin 100 yuumln sadece PES
sadece siyah ve harmanları aynı olan atkılar toplanmalıdır Toplanan bu atkılar bir iplik
parccedilalayıcısı ve ayıklayıcısı tarafından tekrardan elyaf haline getirilmekte ve iplik uumlretimi iccedilin
tekrar iplik uumlretim tesislerine goumlnderilmektedir (Şekil ndash 2 18) Ayrıca bu sistem yardımı ile
ayıklanan leno kenar iplikleri tekrardan makaralara sarılıp leno iplikleri olarak tekrar
kullanılabilmektedirler
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000)
1- Atılan atkı telefleri 8-Kontrol Paneli
2- Yalancı Kenar İplikleri 9-Ayıklanma Kesim Makası
4- Leno Kenar İplikleri 12-Leno İplik Makaraları
5-Ayrılmış Leno Kenar İplikleri 13-Leno İplik Ccedilağlıkları
6-Atkı Teleflerinin Toplandığı Kovalar 14-Leno İplik Toplama Kovası
7-Leno Kenar Sevk Silindirleri 18-Leno Kenar Yapma Sistemi
27
- Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Makara Yardımı ile Makaraya Sarılması
Dokuma sırasında oluşan telef ve tozların bir makara sistemi (USA Pat 5040570 1991)
ile bir şerit uumlzerine sarılarak sıkı bir şekilde tutulan atıklar telef kovasına taşınır Burada taşıma
sistemi tozların ve atıkların emilmesi iccedilin kullanılan emiş sistemi ve taşınması iccedilin kullanılan bir
borudan oluşmaktadır Bu sistem makaralı hareket sistemi ile tozların ve atıkların telef kovasına
taşınmasını sağlamaktadır Burada toz emişi iccedilin kullanılan nozle oumlzel olarak tasarlanmıştır
Burada toplanan atkı telefleri ve emilen tozlar direkt olarak telef kovasına aktarılmaz Oumlncelikle
bir şeride sarılır sonrasında ise telef kovasına iletilir
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması
Mekiksiz bir dokuma tezgacirchından uzaklaştırılan atkı telefleri ccediloumlzguuml iplikleri veya leno
iplikleri yardımı ile kuyruk şeklinde bir arada tutulmakta ve telef kovasına iletilmektedirler
Tezgacirchta itici bir emiş pompası ile telefler iletilmekte ayrıca kumaş ccedilekim silindirleri yardımı ile
de desteklenmektedir Burada daralan bir boru yardımı ile toplanan ve leno iplikler ile sıkı bir
şekilde birbirine sarılmış atkı telefleri telef kovasına taşınmaktadır Bu taşıma sırasında birbirine
leno iplik yardımı ile sıkı şekilde bağlanan atkılar havadan ve ccedilevreden etkilenmeden ve
dağılmadan direk olarak telef kovasına taşınmaktadırlar Ayrıca hareket ve emiş sistemleri iccedilin
tezgacirch ve kumaş sarım sistemlerinden yararlandığından herhangi bir enerji sarfiyatı da
olmamaktadır (USA Pat 4453572 1984)
- Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Azaltılması
Bir kancalı dokuma tezgacirchında birden farklı atkı kullanılabilmektedir (USA Pat 0183295
2003) Bu işlem sırasında ise atkı telefinin minimum seviyede tutulması istenmektedir Atkı
telefinin azaltılması iccedilin ağızlık iccedilerisine atılan bir atkının kanca mekanizması tarafından
kenetlenerek tutulurken ayrıca bir atkı tutucu tarafından da tutulmasını sağlamaktadır Atkı ipliği
her iki tutucu tarafından optimum duumlzeyde tutulduğu sırada atkı makası tarafından kesilmektedir
Bu şekilde kesilen atkı kontroluuml kolay olduğu iccedilin telef miktarı da daha duumlşuumlk olacaktır Atkı
makası tarafından kesilen atkı atkı tutucular tarafından tefeleme işlemi tamamlanana kadar
tutulmaktadır Atkının kumaşa dacirchil olmasından sonra atkı tutucular kumaşa dacirchil olan atkıyı
28
bırakmaktadır Boumlylelikle telef miktarının azaltılması iccedilin kısa tutulan atkı kontrolluuml bir şekilde
kumaşa dacirchil olması sağlanıp bazı hataların ve kopuşların olması engellenmektedir Burada atkı
tutucu mekanizmalar tarak ile beraber hareket etmektedir
- Tezgacirchlarda Kullanılan Yalancı Kenar Ccedilekim Sistemi
Mekiksiz ve su jetli tezgacirchlarda atkı ucunu yakalayan yalancı kenar iplikleri tezgacirch
tarafından sağlanan kumaş ccedilekim sisteminden hareket alınarak ccedilekilmektedirler (USA Pat
4616680 1986 ) Telef ccedilekim sistemleri boş bir ccedilarka sahiptirler Bu ccedilark kumaş ccedilekim
sisteminden aldığı hareketi yakalama iplikleri ccedilekme hareketinde kullanmaktadır İletilen ccedilekim
hızı kumaş ccedilekim hızı ile aynı olduğundan dolayı yakalama iplikleri kumaş sarımı ile senkron bir
şekilde ilerlemektedir Boumlylelikle yakalama iplikleri iccedilerisinde atkı transferi kesimi ve
yakalanması sırasında herhangi bir uyumsuzluk goumlruumllmez
- Geri Doumlnuumlşuumlmluuml Yalancı Kenar İplikleri
Bu sistemde (USA Pat 6227204 1999) yalancı kenar iplikleri atılan atkı ipliklerinden
kesilen telefleri taşımaktadır Atılan atkılar kumaşa dacirchil olduktan sonra atkı makası tarafından
kesilmektedir Sonrasında yalancı kenar iplikleri tarafından tutulan telef atkılar bir ayırıcı makas
tarafından ayıklanarak yalancı kenar ipliklerinin temizlenmesi sağlanmaktadır Sonrasında
hazırlanan geri doumlnuumlş sistemi yardımı ile temizlenen yalancı kenar iplikleri yeniden kullanılmak
iccedilin yalancı kenar makarasına dacirchil olmaktadır Bundan dolayı sonsuz olarak doumlnen iplikler
yalancı kenar ipliklerinin kullanılma miktarını azaltmaktadır
- Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Telefinin Azaltılması
Hava jetli tezgacirchlar iccedilin geliştirilen atkı telefi azaltma sistemi (USA Pat 4498504 1985)
mekanik olarak ccedilalışmaktadır Dokuma tezgacirchının sağ tarafında geliştirilen sistem hava emişi ile
atkı gergin tutulmakta ve mekanik bir klape yardımı ile atkı kumaşa dacirchil olana kadar
tutulmaktadır Elde edilen sistem yardımı ile hem minimum uzunlukta kumaş uumlzerinde atkı
puumlskuumlluuml kalmakta hem de atkı telefi oluşmamakta hem de yalancı kenar ipliklerine ihtiyaccedil
duyulmamaktadır
29
- Kumaş Kenarının Kesim Metodu
Şişli (Rapier) tezgacirchlar iccedilin geliştirilen bir youmlntemdir (EP Pat 0898001 1999) Burada
atkı teleflerinin kesilmesi ve tek bir bobinden sağılan iplik yardımı ile kesilen atkı ipliklerin
toplandığı bir sistem geliştirilmiştir Geleneksel sistemde ise yalancı kenar sistemi oluşturularak
atkı telefleri toplanmakta ve telef kovasına iletilmekteydi Buda kullanılan yalancı kenar
ipliklerinin değer ve miktarına goumlre telef miktarı ve maliyeti arttırmaktadır Yeni geliştirilen bu
sistem telef miktarını minimize etmektedir
- Yalancı Kenar İpliklerinin Hareket Raporunu Sağlayan Guumlcuumller
Yalancı kenar iplikleri iccedilin kullanılan ve hareket raporunu sağlayan guumlcuumller geliştirilerek
(EP Pat 054257746 2007) hem tip değişimi sırasında zaman kazanılmakta hem de kenara daha
da yaklaşan sistem sayesinde atkı telefi miktarı azalmaktadır Burada geliştirilen ve oumlzel olarak
tasarlanan guumlcuumller ccedilerccedileveler yardımı ile leno kenar hareketinin yapılmasını sağlamaktadır
Geleneksel sistemlerde ise bu raporu verebilmek iccedilin ipli veya mıknatıslı olarak kullanılan iki
farklı leno ipliği rapor aparatları kullanılmaktadır Bu aparatlar hem tip bindirme sırasında zaman
kaybına neden olmakta hem de kenar geniş bir yer kapladıklarından telef miktarının artmasına
neden olmaktadır
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması iccedilin Geliştirilen Aparat
Kenar telefleri yedek ccediloumlzguuml iplikleri leno kenar iplikleri ve kesilen atkı teleflerinin birbiri
uumlzerine sarılması ile oluşan teleflerdir Burada geliştirilen sistem (USA Pat 4453572 1984) ilk
etapta oluşan kenar teleflerinin tutulması ve ileri itilmesi iccedilin geliştirilen iki dişli ile
başlamaktadır Sonrasında daralan bir boru sistemi ile hava emişi yapılmakta ve teleflerinin telef
toplama kovasına iletilmesi sağlanmaktadır Burada hava emişi kompresoumlr yardımı ile elde
edilirken dişlilere verilen hareket iccedilin genel tezgacirch hareketinden yararlanılıp ekstra bir enerji
sarfiyatı yapılmamaktadır Boumlylelikle kısa zaman ve suumlrede kapalı bir sistem iccedilerisine hapis
edilen telefler işletmede toz uccediluntu ve teleflerin olmasını engellemekte bunlardan kaynaklana
hata duruş ve arızalar azalmaktadır Sonuccedil olarak işletme verimliliği ve kumaş kalitesi
artmaktadır
30
- Esneyen Duumlze (Nozzle) Sistemi İle Leno Kenar Teleflerinin Toplanması
Esnek bir duumlze sistemi (USA Pat 4513791 1985) yardımı ile daralan bir borudan emiş
yapılarak kenarlarda alınan leno kenar atıkları atık kovasında toplanmaktadırlar Burada
vakumlama iccedilin gerekli hava Hava Jetli dokuma sisteminden alınmaktadır
- Kenar Teleflerinin Dokunmuş Kumaştan Uzaklaştırılması
Dokuma işlemi sırasında oluşan kenar iplikleri telefi bir makara yardımı ile uumlzerine
sarılmaktadır (USA Pat 5560400 1996) Sonrasında geniş ccedilaplı makara uumlzerinde toplanan
telefler ccedilekim silindiri yardımı ile ccedilekilmektedir Ccedilekim silindiri iccedilin ekstra bir enerji
harcanmayıp dokuma tezgacirchı genel hareketinden yararlanılmaktadır Ccedilekilen telefler kılavuz
yardımı ile telef kovasında toplanmaktadır
- Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliği tarafından geliştirilen ve tuumlm sektoumlr ve alanlarda kullanılabilen telef
azaltma youmlntemi kısaca anlatılacak Burada gerekli tedbirler alınarak oluşan hata ve maliyetler
minimuma indirilmeye ccedilalışılmaktadır
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliğinin bu ccedilalışması tuumlm proses ve sektoumlrlere uygulanabilmektedir Buradaki
amaccedil telef azaltmanın belli bir standart ve aşamalarda optimize edilerek herkesin aynı dilde
konuşmasını sağlamaktır Boumlylelikle kazanccedillar ve yapılan katkılar daha kolay karşılaştırılabilinir
31
3 MATERYAL ve YOumlNTEM
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları
Tez ccedilalışması kapsamında gerccedilekleşen Santez Projesinin yuumlruumltuumllduumlğuuml Dokuma
İşletmesindeki tezgacirch sayıları ve oumlzelikleri aşağıda verilmiştir
- 173 adet rijit kancalı DORNIER Marka tezgacirch bulunmaktadır Buradaki tezgacirchlar faklı
model ve yıllara ait tezgacirchlardır 1994 yılından 2007 yılına kadar farklı modellerde ve
sayılarda tezgacirchlar vardır Bu tez ccedilalışmasında DORNIER marka kancalı tezgacirchlar A
grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaklardır
- 90 adet PICANOL Marka esnek kancalı tezgacirch vardır Bunlardan 48 acircdeti 2007
GAMMAX modelidir Geriye kalan 42 adet tezgacirch ise 2012 OPTIMAX modelleridir Bu
tez iccedilerisinde PICANOL markalı tezgacirchlar B grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
- 15 adet DORNIER marka hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirch grubu 1993 ve 1996
model olmak uumlzere iki farklı modelden oluşmaktadır Bu ccedilalışmada DORNIER marka
Airjet tezgacirchlar C grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları
TEZGAcircH
KODLARI
KUMAŞ KENARI VE YALANCI KENAR
YAPILARINA GOumlRE TEZGAcircH GRUPLARI
TEZGAcircH
SAYISI
D1 DORNİER RAPİER TUCK-İN - MİNİ APARAT 114
D2 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO ECO-LENO 34
D3 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO MİNİ APARAT 16
D4 DORNİER RAPİER CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ_APARAT 9
D5 DORNİER AİRJET CcedilERCcedilEVEDEN LENO - CcedilERCcedilEVEDEN
LENO 15
P1 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (GAMMAX) 48
P2 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (OPTİMAX) 42
TOPLAM TEZGAcircH SAYISI 278
Ccedilizelge ndash 3 1rsquode işletmedeki tezgacirchlar 7 farklı gruba ayrılmıştır Aslında tezgacirch grup
sayısı daha da arttırılabilir Ancak burada oumlnemli olan sistemli bir şekilde gruplara ayırmaktır
Gereğinden fazla gruplara ayırıp işi karmaşıklaştırmamak ve daha hızlı ccediloumlzuumlme ulaşmak iccedilin
muumlmkuumln olan en kapsayıcı şekilde gruplara ayırma işlemi yapıldı Gruplara ayırma işleminden
32
sonra aşağıdaki resimlerde de goumlruumllduumlğuuml uumlzere rapierli tezgacirchlar kumaş kenarları ve yalancı kenar
yapılarına goumlre 6 farklı gruba ayrıldı
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması
Şekil ndash 3 1rsquode bulunun rapier tezgacirch fotoğrafları dışında kalan hava jetli tezgacirch
gruplarının oumlzellikleri ve ccedilalışmaları aşağıdaki başlıkta ayrıntılı şekilde verilmiştir Aynı zamanda
bu tez ccedilalışmasında dokuma tezgacirchlarının rapierlerinin karşılaştırılmasının en oumlnemli noktası atkı
yakalama mekanizmaları ve bunların karşı tarafa transferi sırasında bırakma mekanizmasıdır
Aynı şekilde rapier şekli yapısı transfer ve hareket cinsi aşağıdaki başlıklarda geccedilen atkı telefi
oluşum mekanizmaları ile yakından ilişkili olup oumlnemli bir yer tutmaktadır
Burada oumlnemli olan atkının hatasız ve sorunsuz şekilde yuumlksek bir hız ile karşı tarafa
minimum telef ile aktarılmasıdır Bundan dolayı rapier sopası ve uccedil kısmı incelenerek bu konuya
da dikkat edilmiştir Dokuma işletmesinde kullanılan dokuma tezgacirchları oumlzellikleri aşağıdaki
başlıklarda karşılaştırıldı
33
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri
Dokuma İşletmesinde 15 adet hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirchlar ccedilerccedileveden
leno kenar yapma sistemlerine sahiptirler Uumlretim hızları 600 ndash 650 devirdk arasında
değişmektedir Genelde duumlşuumlk ccedilerccedileve sayılı ve mukavemeti yuumlksek kalın atkılı kalitelerin
ccedilalışmasına uygundurlar Ccedilerccedileve sayısı kenar yapma ccedilerccedileveleri ile birlikte 10 adettir Yuumlksek
mukavemetli kalın atkılı kaliteler kullanılmasına karşın atkı kopuşları randımanı 12 ndash 14
arasında değişmektedir 1993 ve 1996 model olan bu tezgacirchlar artık işletmenin tam anlamıyla
esnekliği ve performansı ile uyuşmamaktadır Guumlnuumlmuumlzde geliştirilen yeni model tezgacirchlar daha
hassas ve esnek ccedilalışma mekanizmalarına sahiptirler
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı
1 Ccediloumlzguuml İplikleri 6 Atkı Yakalama Sistemi 20 Atkı Motoru-Akuumlmuumllatoumlr
3 Atkı Freni 13 Kontrol Panali 21 İplik Bobini
4 Ana Hava Jeti 14 Alt Kumaş Basınccedil Oumllccediler 22 Atkı Fırccedilası
5 Taşıyıcı Hava Jetleri 15 Uumlst Kumaş Basınccedil Oumllccediler
34
Hava Jetli makinelerinde en oumlnemli kısımlardan biri tabiicirc ki dokuma makinesine adını veren
ipliğin hava ile taşınmasını sağlayan sistemdir (Şekil ndash3 2) Burada atkıyı transfer eden hava
duumlzelerinin dizilişi ve hava basıncının doğru ayarlanması atkının kopuş olmadan hatasız bir
şekilde karşıya geccedilirilmesi iccedilin ccedilok oumlnemlidir Yapılan yanlış ayarlar hem atkı kopuş randımanını
arttırmakta hem de kumaşta hataların oluşmasına neden olmaktadır
Hava jetli makinelerde atkı telefi tek taraflı olmaktadır Sol taraftan atılan atkı hava yardımı
ile sağ kenara kadar taşınmakta ve burada kuumlccediluumlk bir aparat yardımı ile tutulmaktadır Sonrasında
ise atkı makası yardımı ile kesilmekte ve kesilen atkı yalancı kenar iplikleri ile birlikte telef
kovasına taşınmaktadır
Atkı transferi hava ile yapıldığı iccedilin nispeten atkının kontroluuml kancalı tezgacirchlara goumlre ccedilok
daha zordur Aynı zamanda atkı uumlzerine binen yuumlk ve gerilim tepecikleri daha sivri ve buumlyuumlktuumlr
Bu da atkının kontroluumlnuuml zorlaştırmaktadır Bundan dolayı işletmede ayar yapılırken atkı
kaynaklı duruş ve hataların olmaması iccedilin burada bırakılan atkı telef miktarı diğer tezgacirchlara goumlre
ccedilok daha yuumlksek olmaktadır Fakat tek taraflı telef verdikleri iccedilin ortalamada diğer tezgacirchlara
yakın hatta biraz daha az telef vermektedirler
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması
Kancalı tezgacirchlarda atkı transferini buumlyuumlk başlıklar altında incelediğimizde genelde aynı
mekanizmanın rol oynadığını goumlrmekteyiz Bundan dolayı rijit ve esnek kancalı sistemler olarak
ayırma ihtiyacı duymadık
35
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması
Atkının izlediği yol basitccedile tarif edilecek olursa oumlncelikle sol rapier atkı bobininden
sağılan atkıyı atkı seccedilici yardımı ile alır Sonrasında atkıyı kıskaccedilları arasında sıkıştırır (Burada
esnek ve rijit kancalı sistemlerde atkının alınması taşınması ccedileneler arasında tutulması transferi
ve atkının kumaşa dacirchil edilme şekli ve ayrıntısı farklı olmasına karşın genel başlıklar ccedilok buumlyuumlk
ccediloğunlukla aynıdır) Sağ rapier tarafından alınan atkı transfer boumllgesine kadar taşınır Transfer
boumllgesinde atkı sol rapierden sağ rapiere transfer edilir Sağ rapier atkıyı kumaş kenarına kadar
taşır ve atkı bırakma sistemine iletir (Şekil ndash 3 3) Sağ kenarda bırakılan atkı tefeleme sistemi
yardımı ile kumaş oluşum ccedilizgisinden kumaşa dacirchil edilir Sonrasında kumaş kenar makası ile
atkı kesilir Boumlylelikle telef olan atkı kısmı atılırken oluşan kumaş roliğine sarılır
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Rijit şişli tezgacirchlar daha oumlnce ayrıntılı olarak anlatılmıştır Burada vurgulanması gereken
taşıyıcı şişlerin (rapier) yatay bir duumlzlem uumlzerinde herhangi bir eğilme ve burulma olmadan dik
ve rijit bir şekilde hareket etmesidir Herhangi bir eğilme ve burulma olmadığı iccedilin nispeten daha
hassas bir atkı transferi sağlayabilmektedir
Dokuma İşletmesirsquonde rijit şişli tezgacirchlar DORNIER marka olup işletmenin buumlyuumlk
kısmını oluşturmaktadırlar Burada farklı model ve yapıda DORNIER rijit şişli tezgacirchlar
bulunmaktadır
36
DORNIER rijit şişli tezgacirchın şiş ve rapierinin incelenmesi sonrasında oumllccediluumlm sonuccedilları
aşağıdaki gibi elde edilmiştir (Şekil ndash 3 4)
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 8 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 17 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 17mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 21 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 33 mm
- Kumaş Sacağı = 8 mm
- Telef Olan Kısım = 79 mm
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Dokuma İşletmesirsquonde oumlnemli tezgacirch gruplarında bir tanesi de PICANOL marka tezgacirchlardır
(Şekil ndash 3 5) Esnek şişli olan bu tezgacirch grubunun DORNIER marka rijit şişli tezgacirchlara goumlre
avantaj ve dezavantajları bir sonraki boumlluumlmde ayrıntılı şekilde verilmiştir
Esnek şişli tezgacirchlar hem modellerin daha yeni olması (yeni teknoloji) hem de transfer oumlzellik
ve ekipmanlarına goumlre rijit şişli tezgacirchlara goumlre daha az telef vermektedirler Fakat daha yeni
37
model olmalarına karşın her ccedileşit atkı ve oumlrguuml tipi bu tezgacirchlarda ccedilalışılamamaktadır Daha eski
modelde olmalarına karşın rijit şişli tezgacirchlarda daha ince hassas zor oumlrguumlluuml ve yuumlksek ccedilerccedileveli
kaliteler ccedilalışılabilmektedir
Ayrıntılı ve hassas bir şekilde yapılan esnek şişli rapier oumllccediluumlmleri aşağıdaki gibidir
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 4 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 11 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 23 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 245 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 21 mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 38 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 43 mm
- Kumaş Sacağı = 45 mm
- Telef Olan Kısım = 51 mm
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması
Her iki şişli tezgacirch grubuna bakıldığında belirgin farklılıklar goumlruumllmektedir Oumlncelikle
rapierlerin iccedilten iccedile ccedilentik mesafelerini incelediğimizde rijit şişde 8mm iken esnek şişde
4mmrsquodir Aynı zamanda dıştan dışa ccedilentik mesafelerini kıyasladığımızda rijit olanda 13 mm iken
esnek şişli sopada 11 mm oumllccediluumllmektedir Burada net bir şekilde telef farklıklarından soumlz
38
edilebilir Ayrıca ccedilentik mesafesi ne kadar fazla olursa o kadar kaliteli bir transfer yapılabilmekte
ve transfer ayarlarının hassasiyet ihtiyacı duumlşmektedir Fakat tersi durumda atkının ccedilentik
iccedilersinde kat edeceği mesafe artacağından dolayı telef miktarı da artmaktadır Buradan da net bir
şekilde goumlruumllmektedir ki rijit şişli tezgacirchlardaki telef miktarı esnek şişli tezgacirchlara goumlre 2 mm
daha fazladır
Sol Rapier şişlerinde telefte ve tezgacirch ayarlarında oumlnemli bir rol oynayan parametre de
ccedilene mesafesidir Burada yapılan oumllccediluumlmler sonucunda rijit kancalı rapier şişlerinde iccedilten iccedile ccedilene
mesafe 13mm iken esnek kancalı rapier şişlerinde ccedilene mesafesi iccedilten iccedile uzunluğu 23 mm dir
Aynı şekilde dıştan dışa ccedilene mesafeleri rijit sistemde 13mm iken esnek şişli sistemde 245
mmrsquodir Genel olarak değerlendirdiğimizde olması gereken telef farkı 115 mm olması gerekirken
bu tam olarak gerccedilekleşmemektedir Ccediluumlnkuuml burada transfer şeklide oumlnemlidir Asıl telef miktarını
sağ rapier atkı ipliğini alırken ağızdan sarkan kısmı ve atkının tamamlanması sonrasında bırakma
yeri belirlemektedir Bundan dolayı burada net bir şey soumlylemek doğru olmayacaktır
Sol rapierlerde ağızdan sarkan atkı uzunluğunu oumllccediltuumlğuumlmuumlzde ortalama değerler elde
edilmiştir Bu oumllccediluumlmlere goumlre rijit sol rapier şişlerinde ağızdan sarkan kısım 17 mm iken esnek
kancalı şişlerde 21 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada bir oumlnceki duruma goumlre telef miktarının esnek
kancalı tarafa kaymasının nedeni rijit kancalı şişlerde atkı iki kıskaccedil arasında sıkıştırılmakta ve
duumlzguumln şekilde alınması sağlanmakta aynı zamanda atkının ccedilene ağzından kayarak uzunluğun
artması da engellenmektedir Diğer taraftan esnek şişli sistemde sol rapier ccedilene mesafesinde
kaymalar olmakta ve telef uzunluğunu bu kısımda arttığı goumlruumllmektedir
Aynı şekilde sol rapier ccedilene iccedilerisinde kalan atkı miktarını değerlendirdiğimizde rijit şişli
sistemde 21 mm olarak oumllccediluumllmesine karşın esnek şişli sistemde 38 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Karşılaştırılan son parametre kenar saccedilaklarının uzunlukları olmuştur Bu kısım doğrudan
telefe etki etmektedir Diğer parametreler bazen duumlzen rahat transfer ve kaliteli ccedilalışma gibi
avantajlar sağlayarak dolaylı olarak atkı telefine etki ederken bu parametre direk telef olarak
oumllccediluumllmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonrasında rijit şişli rapierlerde kenar saccedilağı 8 mm olarak
oumllccediluumlluumlrken esnek şişli rapierlerde kenar saccedilağı 45 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
39
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
Rapierde Oumllccediluumllen Kısımlar DORNIER PICANOL
Rapier Sopası Ccedilentik İccedilten İccedile Mesafesi 8 mm 4 mm
Rapier Sopası Ccedilentik Dıştan Dışa Mesafesi 13 mm 11 mm
Sol Rapier İccedilten İccedile Ccedilene Mesafesi 13 mm 23 mm
Sol Rapier Dıştan Dışa Ccedilene Mesafesi 17 mm 245 mm
Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım 17 mm 21 mm
Sol Rapier Ccedilenesinin İccedilerisinde Bulunan
Kısım 21 mm 38 mm
Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım 33 mm 43 mm
Kumaş Sacağı Uzunluğu 8 mm 45 mm
Telef Olan Kısım Uzunluğu 79 mm 51 mm
Yukarıda atkı telefinin rapier şişi uumlzerinden adım adım ilerlemesinden sonra atkının
kumaşa dacirchil olmasına kadar oluşan telefler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Son olarak yapılan
oumllccediluumlmler tuumlm atkı teleflerinin oumllccediluumllmesi olmuştur Buna goumlre birccedilok farklı tezgacirchtan yapılan
telefler değerlendirildiğinde rijit şişli tezgacirchlarda oluşan atkı telefi 79 mm olarak oumllccediluumllmuumlş buna
karşın esnek şişili tezgacirchlarda oumllccediluumllen atkı telefi uzunluğu 51 mm olmuştur Aradaki fark 28 mm
olup oldukccedila iyi bir miktardır Ccediluumlnkuuml toplam atkı telefleri iki kenarın toplamı olmaktadır Burada
ise tek taraftaki fark 28 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Toplam telefe oranla buumlyuumlk bir fark olduğu
ortaya konulmuştur
40
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi
Burada telef tamamen rapier sopalarına mal edilemez Ya da esnek kancalı tezgacirchların
rijit kancalı tezgacirchlara goumlre daha az atkı telefi verdikleri anlamına gelmemektedir Ccediluumlnkuuml telefi
etkileyen birccedilok farklı mekanizma parametre ve ayar-eleman kaynaklı neden olabilir Bunlardan
atkı seccedilici ve atkı frenlerinin telef uzunluğuna etkisi standardizasyon ve optimizasyon boumlluumlmuumlnde
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir (Şekil ndash3 6) Telefi etkileyen durumları maddeler halinde
sıraladığımızda aşağıdaki gibi bir durum ortaya ccedilıkmaktadır
- Tezgacirch Modeli
- Kullanılan Atkı seccedilicinin modeli
- Atkı sensoumlrlerinin modeli ve performansı
- Atkı motorlarının modeli ayarları ve performansları
- Ayar yapan ustanın performansı
- Ccedilalışılan iplik numara ve cinsi
- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml ve akuumlmuumllatoumlr uumlzerindeki iplik stok miktarı ve ayarı
- Kenar oumlrme mekanizmasının yapısı
- Kenar ipliklerinin cinsi ve adedi
- Kenar kesici makasların accedilısı ve keskinliği
- Rapierin ccedilalışma suumlresi ve oumlmruuml gibi daha birccedilok parametre sayılabilir
41
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
DORNIER ve PICANOL TEZGAcircHLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
DORNIER TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ PICANOL TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ bull Pozitif transfer vardır Accedilıcı horozlar yardımı ile atkı transferi gerccedilekleşmektedir
bull Negatif Transfer vardır Rapier kafaları iccedil iccedile girerek atkı transferi gerccedilekleştirilir
bull Rijit şişli rapierler kullanılmıştır bull Esnek şişli rapierler kullanılmıştır
bull Rapier ağzını accedilmak iccedilin kullanılan accedilıcı takoz ayarları daha zordur
bull Rapier ağzını accedilma sitemi daha kolay ve stabildir
bull Yuumlksek sayılı ccedilerccedileveli kumaşların dokunması daha kolaydır Kamlı motor vardır
bull Yuumlksek sayıdaki ccedilerccedileveli kumaşların dokunması zordur Servo motor var
bull Neps ve havlı işlerin ccedilalışması daha kolaydır Pozitif transfer ve kamlı motor mekanizmasından kaynaklanmaktadır
bull Neps ve havdan dolayı yapışma olan işlerin ccedilalışması daha zordur Ağızlık yapısından kaynaklanan bir durumdur
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması daha kolaydır Pozitif atkı transferi vardır
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması zordur Negatif atkı transferi vardır
bull Atkı makasının ayarlanması daha zordur bull Atkı makasının ayarlanması daha kolaydır
bull Tarak ayarı zordur 7 adet cıvata vardır Hassas tarak ayarı gerektirmektedir Doumlşeme ayarı vardır
bull Tarak ayarı daha kolaydır Soumlkme ve takmada daha az cıvata sayısı var ve ayar durumu daha kolaydır
bull Ayna mesafesi daha zor ayarlanabilmektedir bull Ayna mesafesi ayarlaması daha kolaydır
bull Kenar kapması boncuk ve saccedilak riski
fazladır Hassas ayar gerektirir
bull Kenarlar ayarlanırken daha stabil ayarlar vardır Hassas ayar gerektirmediğinden boncuk kapma saccedilak gibi hatalar Dornier tezgacirchlara goumlre daha azdır
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları
Dokuma İşletmesinde en ccedilok kullanılan iplik harmanları sırasıyla YUNPES
YUNNYLEL YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE
KETEN İPEK ve PES gibi iplik harmanlarından oluşmaktadır Daha oumlnceki yıllarda 100 YUN
oranın ccedilok daha yuumlksek iken yuumln fiyatlarındaki artış ve piyasadaki arz talebinin artışından dolayı
hızlı bir şekilde 100 YUN oranı azalmıştır Bunun yerine PES NYL gibi sentetik elyaflar
kullanılmaya başlanmıştır Genelde tuumlm tekstil dallarında olduğu gibi yuumlnluuml kumaş sektoumlruumlnde de
lsquoNmrsquo iplik numaraları buumlyuumlmuumlş (incelmiş) dokuma sıklığı arttırılmış ve oumlrguuml yapısı zorlaştırılıp
42
ccedilerccedileve sayısı arttırılmıştır Boumlylelikle suumlrekli daha iyi ve kaliteli uumlruumlnler uumlretilip marketteki
paydan daha fazla pay alınmaya ccedilalışılmıştır
Teknolojinin gelişmesi ve uumlretici sayısının artmasından dolayı pazardaki rekabet uumlst
duumlzeye ccedilıkmıştır Bu da işletme maliyetlerinin elde edilen uumlruumlnuumln fiyatlandırılmasındaki ve
pazarda avantaj sağlamasındaki oumlnemini bir kez daha goumlstermektedir Maliyetlerde yapılacak
kuumlccediluumlk bir azalış firmaları pasta payında hızla uumlst seviyelere doğru goumltuumlrmektedir
En ccedilok ccedilalışılan atkı iplikleri sırasıyla YUNPES YUNNYLEL YUNPESEL
100YUN YUNEL YUNNYL şeklinde olmaktadır Atkı iplikleri geccedilmişte ccedilift kat ve daha
kalın iplikler iken sonrasında iplik numaraları incelmeye ve sonrasında da tek kat iplikler
uumlretilmeye başlanmıştır Maliyetlerdeki artış ve piyasa istekleri arttıkccedila tek kat ve ince ipliklerin
oranı hızla artmış ve halende yuumlkselmeye devam etmektedir
En ccedilok kullanılan atkı numaraları Nm numara sistemine goumlre 571 561 481 441 391
371 261 1602 902 802 762 722 602 şeklinde olmaktadır Bunun dışında yuumlze yakın
farklı harman ve numarada atkı ipliği kullanılmaktadır Atkı iplikleri uumlretim kalite ve performans
accedilısından yuumlnluuml kumaşta oumlnemli bir yer tutmaktadır
Dokuma İşletmesinde 2008 krizine kadar ccedilift katlı iplikler daha fazla kullanılmaktaydı
Kriz sonrasında maliyet rekabet ve piyasa durgunluğunun accedilılması iccedilin radikal kararlar ile tek
katlı atkı kullanımı daha da oumln plana ccedilıkmıştır
Atkı numarasının incelmesinin bir diğer nedeni de iplik makinelerindeki ve
teknolojilerindeki gelişmelerdir Son yıllarda iplik pazarındaki rekabete iplik makine uumlreticileri
de dacirchil olmuş ve bu kapsamda performans uumlretim ve kalite arttırılmıştır Boumlylelikle daha ince
duumlzguumln ve hatasız iplikler uumlretilebilmektedir
Dokuma İşletmesinde en fazla kullanılan ccediloumlzguuml harmanları YUNPES YUNNYLEL
YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE KETEN
şeklinde olmaktadır
Burada kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri atkı ipliklerine goumlre daha mukavemetli ve duumlzguumln
ipliklerdir Atkı ipliklerinden farklı olarak ccediloumlzguuml iplikleri buumlyuumlk ve suumlrekli tansiyonlara maruz
kalmaktadır Aynı zamanda uzun suumlreler kendi aralarında ve makine parccedilalarına suumlrtuumlnmekte ve
43
yıpranmaktadırlar Buda neps ve ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmaktadır Bundan dolayı daha kalın
ve mukavemetli ccediloumlzguuml iplikleri tercih edilmektedir
Burada ince ipliklerin mukavemetinin arttırılması iccedilin haşıllama prosesine oumlnem
verilmiştir Oumlzellikle daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) prosesi ile buumlyuumlk oumllccediluumlde başarılı
neticeler alınmıştır Daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) sistemi normal haşıllama
sisteminden farklı olarak yan yana bulunan 7 adet ccediloumlzguuml ipliğini birbirinden ayırıp yapışmasını ve
ccediloumlzguuml ipliklerinin kopmasını engellemektedir Bu proses ile birbirinden daha homojen olarak
ayrılan ccediloumlzguuml iplikleri daha randımanlı bir ccedilalışma imkanı sunmaktadır Şu an iccedilin haşıllama
departmanında yeni youmlntemler araştırılmakta ve daldırma haşıllamanın (7 ccedilapraz haşıllamanın)
maliyet ve uumlretim suumlresi kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır Boumlylelikle daha fazla ccediloumlzguuml daldırma (7
ccedilapraz haşıllama) haşıllanacak işletmede performans artışı sağlanıp maliyetler
duumlşuumlruumllebilinecektir
İşletmede en fazla kullanılan ccediloumlzguuml numaraları sırasıyla Nm 902 802762 722 602
541 441 391 261 gibi iplik numaralarıdır
Leno kenar iccedilin genellikle kumaşa 2 ndash 3 cm mesafede olacak şekilde ilacircve kenar ccediloumlzguumlleri
eklenir İlacircve ccediloumlzguumllerin sayısı 4-5 ile 8 arasında değişebilir Bu ccediloumlzguumllerin yuumlksek mukavemetli
2-3 kat buumlkuumlmluuml polyester ipliklerinden oluşması gerekir Burada kesilen atkı ipliklerin taşınması
ve atılmasını sağlamak iccedilin sistemle beraber ccedilalışan yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de olmalıdır Bu
iplikler bazı tezgacirch uumlreticilerinin geliştirdikleri sistemler yardımı ile mukavemetli ve kaliteli
iplikler (ccedilift kat PES gibi) kullanıldığında tek tarafta 4-5 adet yeterli olmaktadır Fakat 3-4 kat
buumlkuumlmluuml (Nm 602) pamuk iplikleri kullanıldığında bu sayı 14-16 adet yalancı kenar ipliğine
kadar ccedilıkabilmektedir Yuumlksek sayıda yalancı kenar ipliklerinin kullanılmasının nedeni hatalı
kumaş vermektense fazla miktarda telef vermenin daha uygun olmasıdır Fakat tez ccedilalışmasının
amacı her tuumlrluuml atkı telefin kumaş kalitesi oumln planda tutularak azaltmak olmuştur Dokuma
İşletmesinde hatalıya ayrılmış yuumlnluuml iplikler veya dışarıdan satın alınan ucuz pamuklu iplikler bu
sistemler iccedilin kullanılmaktadır
Yalancı kenar ipliklerinin hazırlanması ve tezgacircha yuumlklenmesi işccedililik maliyetinin
artmasına neden olmaktadır Burada yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin oluşturulabilmesi iccedilin oumlncelikle
14 bobinden sağılan ccediloumlzguumller bir makaraya sarılmaktadır Farklı bir mekanizma ile sarılan bu
makaralar sonrasında tezgacircha takılmaktadır Bu sarılan ccediloumlzguuml ipliklerinin amacı kesilen atkı
44
uccedillarının taşınarak telef kovasına atılmasını sağlamaktır Bu sistemler leno sistem aparatından
hareket aldığı ve beraber ccedilalıştıkları iccedilin Leno Kenar oluşumu iccedilerisinde anlatılmaktadır
Leno kenar adını leno oumlrguumlsuumlnden alır Daha ccedilok kancalı ve jetli atkı atma sistemine sahip
dokuma makinelerinde tercih edilir Leno kenar oluşturulduktan sonra bir makas veya rezistans
yardımı ile zemin kumaştan ayrılır Kesilerek kumaştan ayrılan leno kenar atıldığı iccedilin kenar
oluşumu sırasında iplik sarfiyatının en aza indirilmesi ccedilok oumlnemlidir Bunun iccedilin atılan atkı
ipliklerinin kumaş eninden sonra muumlmkuumln olan en az saccedilaklanmayı meydana getirmeleri gerekir
Atkı ipliğinin uccedillarının kesilmesi işlemi ipliğin cinsine bağlı olarak makas yerine eritme yoluyla
da gerccedilekleştirilebilir Termoplastik elyaflar iccedilin kullanılan bir youmlntemdir Bu işlem iccedilin
rezistanslardan yararlanılır Aynı zamanda zemin kumaş kenarının dağılmasını oumlnleyen etki
yarattığı iccedilin tercih edilir Ancak bu sistemi eritme kenar sistemiyle karıştırmamak gerekir
Kumaş kenarı leno kenarın ayrılmasından sonra saccedilak kenara benzer bir yapıya kavuşur
Aradaki fark atkı ipliklerin ucunun atkı tutucular tarafından değil leno oumlrguumlsuumlnuuml oluşturan
ccediloumlzguumller tarafından tutulmasıdır Muumlşterinin talebine goumlre duumlzguumln kesilmiş kenarların
aranmadığı durumlarda leno ccediloumlzguumlleri iptal edilerek saccedilak kenar uygulamasına geccedililebilir
Leno oumlrguumlnuumln oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelerden bağımsız aparatlardan yararlanılması
oumlnem kazanmaktadır Bağımsız motor tahrikli leno yapıcıları dokuma makinesinin esnekliğinin
daha da artmasını sağlamaktadır Bu tip aparatların kullanımı ile birlikte makinenin daha yuumlksek
hızlara ve uumlretim kalitesine ulaşmasına imkacircn tanınabilir Daha yuumlksek hızlara ulaşılabilmesinin
nedeni leno kenarın oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelere gerek kalmamasıdır Bu durum daha az
ccedilerccedileve hareketi ile ağızlık accedilma sistemlerine daha az guumlccedil harcanmasına veya desen iccedilin daha
fazla ayak kullanımı anlamına gelmektedir Bu nedenden dolayı uumlretim hızı ve kalitede belirgin
bir iyileşme goumlzlemlenebilmektedir
Dornierrsquoin diskli ve Picanolrsquoun ELSY kenar sistemleri buna oumlrnek olarak verilebilir Bu
tip sistemler sayesinde armuumlrluuml dokuma tezgacirchında ccedilerccedileve sayısına goumlre maksimum
desenlendirme olanakları kullanılabilir hale gelmiştir Leno ccediloumlzguumllerinin hareketleri ana ccediloumlzguuml ve
ccedilerccedilevelerden bağımsız olduğu iccedilin ağızlık yuumlkseklikleri ve accedilılma zamanları da bağımsız olarak
ayarlanabilir
Dokumacılıkta en fazla kullanılan kenar oluşturma sistemi leno kenar uygulamaları
olunca makine uumlretici firmalarının ccediloğu bu alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlruumlyorlar Ccedilalışmalarda
yoğunlaştığı boumlluumlm ise kenar sarfiyatlarının azaltılması oluyor Kumaş kenarı ile atkı ipliğinin
45
ucu arasında yaklaşık 4 cm fark olduğu ve bu farkın kumaş boyunca her atkıda gerccedilekleştiği
duumlşuumlnuumllecek olursa meydana gelen firenin boyutu anlaşılabilecektir Uumlstelik bu fire kumaşın her
iki kenarında da soumlz konusudur Tezin ilerleyen aşamalarında tezgacirch uumlreticilerinin yaptıkları
ccedilalışmalar ve geliştirdikleri yenilikler anlatılmıştır
Yalancı Kenar Ccediloumlzguumlleri daha ccedilok Leno Kenar sistemi ile beraber anlatılmıştır Fakat
yalancı kenar ccediloumlzguumlleri aynı zamanda kıvırma kenar (tuck in) kenar sistemlerinde de
kullanılmaktadır Bu ccediloumlzguumllerin kenar oluşturma sisteminden kısmen bağımsız olarak kesilen atkı
teleflerinin telef kovasına atılmak olduğu iccedilin iki sisteme de rahatlıkla kullanılabilmektedir
Tez ccedilalışmasında ilgili yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin teleflerinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalar yapılmıştır Bu kapsamda buradaki ccediloumlzguuml sayısı azaltılarak olumlu sonuccedillar alınmıştır
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri
Dokuma işletmesinde proje ccedilalışmasına paralel olarak işletme buumlnyesinde yuumlruumltuumllen ve
ccediloumlzguuml telefini azaltmayı hedefleyen bir başka ccedilalışmada Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Esnasında Ccediloumlzguuml
Bobinlerindeki Kalan Teleflerin Azaltılması olmuştur
Projedeki amaccedil ccediloumlzguuml bobinlerinin dibinde kalan iplik miktarını azaltmaktır Ccediloumlzguuml
ccediloumlzuumlluumlrken ccedilile sayısına ve metre uzunluğuna goumlre hesaplanması ve ayarlanması gereken bobin
metraj ve ağırlıkları vardır Buradaki numara varyasyonu ccedilok duumlzguumln şekilde takip edilerek
standartlar oluşturulmuş ve goumlrsel eğitim notları ccedilıkarılmıştır Bu hesaplamalar yapılırken
ccediloumlzguumlnuumln yarım kalmaması iccedilin minimum 10 gram ccediloumlzguumlnuumln konik uumlzerinde bırakılması
gerekmektedir Bu 10 gram telefler ccedilağlığa takılan tuumlm koniklere ne kadar yaydırılabilirse o
derecede kesilen ve telef olan iplik miktarımız azalacaktır
35 Hızlı Kamera Kullanımı
Hızlı kamera ile atkı atış sistemi goumlruumlntuumllenerek atkı hareketinin ayrıntılı bir şekilde
izlenmesi hedeflenmiştir Ccedilalışmada atkı transfer hareketini ve tefeleme oumlncesinde atkı ipliğinin
sağ kenar kancası tarafından serbest bırakılma sırasındaki davranışını incelemek iccedilin hızlı kamera
kullanılmıştır
46
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera
Tez ile birlikte yuumlruumltuumllen Santez projesi kapsamında Olympus i-Speed serisi hızlı kamera
tedarik edilmiş ve ccedilok sayıda deneme ccedilekimleri ile en uygun ccedilekim ayarları belirlenmeye
ccedilalışılmıştır (Şekil ndash 3 7)
Burada kamera performansı ve yazılımından yararlanılarak 450-550 devirdk ile ccedilalışan bir
rapier sopasının dolayısı ile atkının izlenmesi sağlanmıştır Tezgacirchta ccedilalışılan 500-550 devirdk
buumlyuumlkluumlk birimi metresnrsquoye ccedilevrildiğinde 1750 ndash 2100 metresn hız ile ilerleyen bir cisim olarak
tanımlanabilir Yaklaşık 450 devdak ile ccedilalışan kancalı dokuma makinelerinde saniye başına
duumlşen dokuma devri 75 olur Bir dokuma devri iccedilindeki kenar oluşum hareketinin 30-40 derece
suumlrduumlğuuml varsayılırsa bu hareketin saniyenin yaklaşık 85-90rsquoda birine karşılık geldiği
hesaplanabilir Bu durumda hızlı kamera ile bu hareketi en az 10 kare ile izleyebilmek iccedilin 900-
1000 karesn hızlarında ccedilekim yapılması gerekmektedir Ccedilalışmada kullanılan ccedilekim hızları
1500 ndash 2000 karesn duumlzeyinde olmuştur Yapılan ccedilalışmada atkı hareketi goumlzlemlenerek atkı
alımı transferi ve atkının bırakılması aşamaları kenar yapıları ve yalancı kenar iplikleri ile
birlikte detaylı olarak goumlruumlntuumllenmiş ve maruz kaldığı kuvvetler ile hareketlerin birbirine goumlre
zamanlaması goumlzlemlenmiştir
Yuumlksek hızda ve renkli ccedilekim yapabilen kameranın oumlnemli teknik oumlzellikleri aşağıda
verilmiştir
- EMC standardı CISPR 22 (BS EN55022) Guumlvenlik Standartı CISPR 24 (BS EN55024)
CE BS EN61010-1 ve IP Standardı EN60529 gereklerine uygun
- Goumlruumlntuuml ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml 1280 x 1024 piksel
- Piksel boyutu yaklaşık 21 mikron
- Ccedilekim yeteneği 1280 x 1024 2000 fps(karesaniye)
47
- 8 GB bellek ile 24 saniye monochrome ccedilekim yapabilme kapasitesi
- Maksimum Ccedilekim hızı 10000 fps (karesaniye)
- Goumlruumlntuuml depolama formatları ldquoRaw bayerrdquo rdquo AVIrdquo rdquoMJPEGrdquo
- Ethernet bağlantısı
- Objektif bağlama yuvası ldquoF-mountrdquo tipi
- Kamera kullanımı CDU izleme uumlnitesi ile ya da Ethernet bağlantısıyla PC uumlzerinden
36 Youmlntem
Kancalı dokuma makinelerinde yapılan optimizasyon ccedilalışmaları 2 ana grupta ele
alınmıştır Dokuma oumlncesi (hazırlık aşamasında yapılan yardımcı duumlzenlemeler) ve dokuma
sırasında gerccedilekleşen prosesler ve makine ayarlarından atkı telefi oluşumuna neden olanlar
belirlenerek incelenmiştir
Dokuma Hazırlık Suumlrecindeki İşlemlerden Kaynaklanan Ayarlar
Dokuma Makinesindeki Ayarlar
Statik ayarlar Konumlama ayarları
Dinamik ayarlar Tezgacirch ana zamanlamasına goumlre değişen ayarlar
Kancalı dokuma makinesinde kenar oluşumunu etkileyen temel mekanizma ve elemanlar
hızlı kamera ile yapılan ccedilekimlerde goumlruumllmektedir (Şekil ndash 3 7)
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması
CcedilOumlZGUuml Kumaşta dikine yer alan ipliklerdir
ATKI Kumaşta enine yer alan ipliklerdir
48
RAPİER Ccediloumlzguuml ipliklerinin arasından atkıyı taşıyan hareketli parccedila
TARAK Rapier atkıyı bıraktıktan sonra atılan atkıyı kumaşa yerleştiren hareketli parccedila
LENO Atılan atkının tarağın ileri hareketinde geri kaccedilmaması iccedilin bu atkıları bir oumlrguuml ile
tutan hareketli parccedila
LENO KENAR Kumaş kenarında kalan atkılar kesildikten sonra atkı uccedilları eşit boyda saccedilak
oluşturacak şekilde bırakılmış kumaş kenarıdır
KIVIRMA (TUCK-IN) KENAR Kumaş kenarında kesilmiş atkı uccedillarının tekrar kumaş
kenarına doğru kıvrılması şekliyle elde edilen oumlruumlluuml kumaş kenarıdır
49
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler
Dokuma İşletmesinde mevcut durum incelemesi yapılması iccedilin oumlncelikle tezgacirch tiplerine goumlre
gruplandırmalar yapılmıştır Tezgacirch grubu bazında yapılmasının nedeni işletmede farklı yıllarda
satın alınan farklı marka oumlzellik ve teknolojide tezgacirchların bulunmasından kaynaklanmaktadır
Benzer şekilde 100rsquoe yakın farklı atkı harmanı bulunmaktadır Bu nedenle sağlıklı bir
karşılaştırma ve analiz iccedilin aynı atkı gruplarını bir arada tutup yeni gruplar oluşturulmuştur
Bu ccedilalışmada yapılan deneme ve analizler dokuma işletmesi oumlzel şartlarından
kaynaklanmakta olup genel bir bakış accedilısı sağlamaktadır Burada yapılan deneysel ccedilalışma ve
tespitler başka işletmelerde farklı sonuccedillar verebilecektir
Atkı İpliklerinin Harman Bazında Dağılımı
İşletmede 100 yuumln ve ccedileşitli yuumln harmanları iccedileren değişik atkı iplikleri kullanılmaktadır
2012 yılı esas alınıp kullanılan atkı harmanlarına goumlre incelendiğinde dokuma dairesinde en
ccedilok kullanılan harman tipleri sırası ile YUNPES YUNNYLEL 100 YUN YUNPESEL ve
YUNNYL olarak gerccedilekleşmiştir (Ccedilizelge ndash 4 1) Atılan atkı sayısı bazında harman tipi
kullanım oranları Ccedilizelge 2rsquode verilmiştir
50
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri
NO HARMAN ATILAN ATKI
SAYISI
1 YUNPES 15312645000 235
2 YUNNYLEL 13551651000 208
3 YUNPESEL 12785405100 196
4 YUN 10292812000 158
5 YUNPES 4246741000 65
6 YUNEL 3670419500 56
7 YUNNYL 3054216500 47
8 YUNCASHMERE 676185000 10
9 PESEL 500400000 08
11 PESEL 348986000 05
12 KETEN 115475000 02
13 IPEK 101619000 02
14 PES 94398000 01
15 DİĞER 477902500 07
Toplam 65298177600 1000
NOT Tabloda atkı sayısı temel alınarak telef yuumlzdesi oluşturulmuştur Ccediluumlnkuuml kalitenin toplam eni oumlnemli değildir
Oumlnemli olan kumaş kenarının dışında kalan kısımdır Buda toplam enden bağımsızdır
Bu rapordaki veriler Şubat ndash Nisan 2012 tarihleri arasında son uumlccedil ayda (21022012 -
28042012) dokuma dairesinde ccedilalışan kalitelerden alınmıştır Bu verileri harman bazında
incelendiğinde YUNPES karışımlı atkı ipliğinin toplamda 30 ile en fazla kullanılan atkı ipliği
olduğu goumlruumllmektedir Bu atkıyı 208 oranla YUNNYLEL atkı harmanı takip etmektedir
Daha sonra bu atkı gruplarını 214 oranla100YUN + YUNEL harmanları gelmektedir
PAMUK KETEN İPEK ve 100 PES gibi harmanlar ise 1 altında gibi kuumlccediluumlk oranlarla takip
etmektedirler
İccedilerisinde EL olan harmanlar incelediğinde 475 gibi buumlyuumlk bir oranda işletmede
ELrsquolı harmanların kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan kullanılan harman miktarı artıkccedila atkı telef
miktarının artması beklenmektedir Ccediluumlnkuuml elastanlı atkıların kontroluuml zordur bir miktar gerilme
ile kullanıldıkları iccedilin ccedilekmesi ve toplaması diğer atkılara oranla ccedilok daha yuumlksektir Elastan
iplikli kalitelerde kumaş kenarında boncuk atkı kaccedilığı atkı kopuğu vs atkı kaynaklı hataların
51
oluşmaması iccedilin zorunlu olarak daha uzun atkı telefi verilmek durumunda kalınmaktadır Tez
ccedilalışmasında bu durum ayrıntılı olarak incelenmiştir
Atkı Teleflerinin Dokuma Dairesindeki Dağılımının Analiz Edilmesi
Ccedilizelge ndash 4 1 tablosunu daha da alt başlıklara ayırdığımızda karşımıza tezgacirch grupları
ccedilıkacaktır Dokuma İşletmesinde farklı oumlzelliğe (kumaş kenar yapısı tezgacirch eni yalancı kenar
tertibatı atkı frenleri tezgacirch modeli farklı marka vs) sahip sekiz farklı tezgacirch grubu vardır
Pareto analizi ccedilerccedilevesinde hangi tezgacirch grubunda hangi teleflerin oluştuğunu belirlemek iccedilin
yapılan ccedilalışma sonucu aşağıdaki Ccedilizelge ndash 4 2 ulaşıldı
Tezgacirch gruplarında verilen yuumlzdeler toplam kullanılan atkıların yuumlzde değerleridir
Oumlncelikle tezgacirch grubu bazında incelediğimizde B Grubu Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini Aparat
Tezgacirchlarda 29 A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 Ekru Kaliteler iccedilin
Kullanılan A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 oranında atkı atılmıştır Diğer kalan
doumlrt tezgacirch grubunda da birbirine yakın bir oranda atkı atılmıştır Buradaki oran en fazla tezgacirch
sayısından daha sonra tezgacirch hızından etkilenmektedir
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi
Not Burada yapılan tezgacirch sınıflandırması işletmedeki gerccedilek tezgacirch numaraları kullanılarak yapılmıştır Sonraki
boumlluumlmlerde yapılan sistematik sınıflandırmalar ile karıştırılmaması gerekmektedir Oumlrneğin kenar yapma sistemlerine
goumlre yapılan tezgacirch sınıflandırmaları gibi sınıflandırmalar olacaktır
Tezgacirch gruplarını tek tek incelediğimizde 1-36 tezgacirch grubunda kullanılan atkı
harmanları 10rsquoluk bir oranla YUNPES harmanlı atkılardır Bu tezgacirch grubu incelendiğinde
52
YUNPES harmanlı atkıya uygun standart ve ccediloumlzuumlm youmlntemlerinin geliştirilmesi gerekir Diğer
atkı harmanları 1 YUN ve 1 YUNEL harmanları kullanılmış Bu harmanların dışında
herhangi başka bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu durum standart oluşturulmasını daha da
kolaylaştırmaktadır
37-72 tezgah grubunu incelendiğinde burada da spesifik kullanılan harmanlar vardır
6 YUNPES ve 4 YUN harmanları kullanılmaktadır Bu atkı harmanlarını 2 YUNNYL
harmanı takip etmektedir Bu harmanların dışında herhangi bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu
tezgacirch grubunda dikkate alınması gereken bir diğer durum ise EL karışımlı herhangi bir atkının
kullanılmadığı goumlruumlluumlyor
73-84 tezgacirch grubuna geniş ve farklı oumlzellikte atkılarının kullanıldığı goumlruumllmektedir
Fakat işletme koşulları temel alınırsa yuumlze yakın harman ccedileşidinin yanında beş farklı harmanın
incelenmesi daha kolay olacaktır
85-99 tezgacirch grubunu değerlendirdiğimizde bu grubunda 5 YUNPESLYC 3
oranında YUNNYLLYC harmanı ve 1 YUN harmanı kullanılmıştır Bu atkı harmanları
dışında herhangi farklı bir harman kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda da 8 oranında LYC
harmanı kullanılmıştır Bu grupta iki farklı atkı harmanının incelenmesi değerlendirilmesi ve bu
atkı harmanlarına goumlre standartların oluşturulması gerekmektedir Bu durum projede ilerlenmesi
iccedilin yol goumlsterici bir sonuccedil olmuştur
101-124 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES 3 YUNNYLEL 1
YUNPESEL ve 1 YUN harmanları kullanılmıştır Toplamda 4 oranında EL harmanlı atkı
kullanılmıştır Bu tezgacirch grubu model olarak yeni (2007) olduğu iccedilin bu grupta genelde yakın
renk yuumlksek kopuşlu ve konstruumlksiyonu zor olan işler ccedilalışmaktadır Bu durumda atkı telef
cinsinden de değerlendirilmesi sağlanmalıdır Genel olarak harman ccedileşitliliği bakımdan
incelenebilir olduğu goumlruumlluumlyor Bu grubu ccedilalışan kaliteler bazında da değerlendirilmesi
gerekecektir
201-224 tezgacirch grubuna baktığımızda 4 YUNPES 4 YUN 1YUNNYL ve 1
YUNPESEL harmanları kullanılmıştır Bu harmanların dışında herhangi başka bir harman
53
kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda kullanılan atkılar 80 oranında YUNPES ve YUN
atkılarıdır Bundan dolayı incelenmesi ve değerlendirilmesi daha kolay olacaktır Bu atkı
harmanına goumlre standardizasyon oluşturulacaktır Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg aparatı
kullanılmaktadır Bundan dolayı kullanılan atkılar genelde EL iccedilermemesi gerekmektedir Bu
sistemde 2 adet yalıncı kenar ccediloumlzguumlsuuml ve 2 adet leno kenar ccediloumlzguumlsuuml kullanılmaktadır Bu anlamda
tezgacirch grubuna oumlzel standardizasyon ve ccediloumlzuumlm yolları geliştirilecektir
301-310 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES harmanı kullanılmıştır Bunun
dışında herhangi bir atkı kullanılmamıştır Bu atkı grubu ccedilerccedilevesinde incelemeler ve etuumltler
alınacak ve tezgacirch ayar standardı oluşturulacaktır
401-477 tezgacirch grubunu incelersek bu grupta altı farklı atkı harmanı kullanılmıştır 11
YUNNYLEL 8 YUNPESEL ve 9 oranında diğer 4 farklı (YUNPES YUN YUNEL
YUNNYL) atkı harmanı kullanılmıştır Tezgacirch sayısı fazla olduğu iccedilin bu gruba duumlşen atkı
harmanı ccedileşitliliği artmıştır Burada kullanılan EL karışımı oranı 21rsquodir Bu grupta (PICANOL)
daha ccedilok bez ayağı ve EL harmanlı atkılar kullanılmaktadır Atkı telefi analizinde bu tablo bize
oumlnemli derecede yol goumlsterecektir Bu bağlamda oumllccediluumlmler yapılacak ve standardizasyonlar
oluşturulacaktır
501-521 tezgacirch grubunda incelediğimizde ise doumlrt farklı atkı harmanı kullanılmıştır
Sırasıyla 3 YUNNYLEL 2 YUNPESEL 1 YUNEL ve 1 YUNPES harmanları
kullanılmıştır Atkı harmanları kendi iccedillerinde karşılaştırıldıklarında ise 6 oranında EL
karışımlı atkılar kullanılmıştır Bu anlamda oumlncelikle tezgacirch grupları ortak kullanılan atkı
harmanları incelenecek ve tezgacirch ayar standartları oluşturulacaktır
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Atkı telefi miktarlarının bir oumln değerlendirmesi tezgacirch grubu bazında yapılmıştır
Tezgacirchlar kenar yapıları uzunlukları atkı transfer sistemleri tezgacirch marka model ve atkı atım
sistemlerine goumlre 8 tezgacirch grubuna ayrılmıştır Bu tezgacirch grupları iccedilerdikleri tezgacirch sayısına goumlre
orantılı şekilde numune alınacak tezgacirch sayısı tablodaki şekilde oluşturulmuş ve numune alınacak
tezgacirchlar belirlenmiştir Her bir tezgacirchtan her guumln boyunca sağ ve sol kenarlarından numune ve
54
oumllccediluumlmler alınmıştır Tezgacirchın tuumlm parametreleri oumllccediluumlluumlp kaydedilmiş ve tip değişimlerinin
rastgele olması sağlanmıştır
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Not Tabloda yer alan lsquonumune alınacak makine kodlarırsquo grup no seklinde gruplandırılarak sınıflandırma yapılmıştır
Tezgacirch gruplarından alınan numunelerden alınan sonuccedillara goumlre en uzun telef (163 mm)
verilen grup 101-124 tezgacirch grubudur Daha sonra 501-521 tezgacirch grubu 1573 mm atkı telefi
uzunluğu ile takip etmektedir Uumlccediluumlncuuml en uzun tezgacirch grubu ise 1467 mm ile 301-310 tezgacirch
grubudur
Tezgacirch gruplarını en kısa atkı telefine goumlre sıraladığımızda ise 862 mm ile 85-99 tezgacirch
grubudur Burada atkı telefinin minimum olmasının nedeni tek taraflı telef verilmesinden
kaynaklanıyor Atkılar hava ile taşındığından sol tarafta atkılar bir aparat tarafından tutulmakta
boumlylelikle sol tarafta yalancı kenar kullanılmamaktadır Tek başına atkı telefi karşılaştırılsaydı
atkı telefi bakımından ilk sırada olacaktır
Daha sonra 401-477 tezgacirch grubu minimum 1187 mm ile ikinci olarak en kısa telefi
veren tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubunda EL harmanlı (21) kaliteler daha fazla ccedilalışmasına
karşın en kısa atkı telefi veren tezgacirch grubudur Bunun nedeni ayrıntılı olarak incelendiğinde
rapier yapısı ve atkı kesim mekanizmasından kaynaklanmaktadır Burada leno kenar
kullanılmakta ve atkılar atkı seccediliciler tarafından minimum telef verilecek şekilde ağızlığa
55
beslenmektedir B GRUBU TEZGAcircHLARDA geliştirilen ECOFILL (092011 Picanol News)
mekanizması bu kapsamda incelenecek ve değerlendirilecektir
201-213 tezgacirch grubu atkı telefleri 1336 mm olarak uumlccediluumlncuuml en kısa atkı telefi veren
tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg sistemi iccedilermektedir Bundan dolayı hem
yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinden tasarruf edilmektedir Fakat burada 4 adet PES
iplik kullanılmaktadır Burada PES ve yalancı kenar iccedilin diğer tezgacirchlarda kullanılan 14 adet
pamuklu yalancı kenar ipliklerinin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması sağlanacaktır Bu
kapsamda bir tasarruf sağlanabilir Fakat burada kullanılacak kalite farklığını azalmaktadır
Oumlzellikle EL harmanlı atkılar bu tezgacirchlarda kullanılmamaya ccedilalışılmaktadır Ccediluumlnkuuml 4 adet iplik
atkı ipliklerini tam olarak tutamamakta kumaş kenarında boncuk atkı kopuğu atkı kaccedilığı vs
hatalar oluşabilmektedir
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
G
R
U
P
N
O
KULLANILMIŞ ATKI İPLERİNE AİT KODLAR
DI132
A20
261
DI16
7DM
0 602
DI1
631S
0
722
DI1
63E
307
22
DI16
3YS0
722
DI16
71S0
722
DI1
11E
40
371
DI1
123
S0
762
DI132
A10
391
DI153
AA0
802
DI153
YS0
481
DI115
E20
481
DI112
E00
481
DI111
E20
481
DI115
440
561
DI112A
A0 571
DI122
AA
1602
1 13
1 7 8
10
129
135 143 1245
135
2 4
4
6 15
141
150
119 131
3 1 7
19
2
146 171
1593
164
4 4
4
8 2
153
163
143 141
5 9
11
143
144
6 1
3 16
80
847 889
7 4 31
10
6 7
2
83 113
103
1159 118
987
8 10
6 4
116 124 71
Not1 ( oumllccediluumlm alınan tezgacirch sayısını belirtmektedir)
Not2 (Grup No tezgacirch sınıflandırması Ccedilizelge 43rsquote yapılan sınıflandırma ile aynı sınıflandırmadır)
56
İplik numaralarına goumlre telef miktarını analiz ettiğimizde kalından inceye goumlre doğru
gidildiğinde telef miktarında artma veya azalma eğilimi goumlruumllmemektedir (Ccedilizelge ndash 4 4)
Elastanlı ipliklerin telefleri tezgacirch gruplarından bağımsız olarak değerlendirdiğimizde
diğer atkılara goumlre biraz daha fazla olduğu goumlruumllmektedir Fakat burada B GRUBU tezgacirchlarda
daha ccedilok ELASTANLI atkılar kullanılmasına rağmen diğer atkı teleflerinden daha duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmektedir
6 numaralı tezgacirch grubu C GRUBU tezgacirchlar olduğu iccedilin tek tarafından(sol) telef
vermektedir Bundan dolayı telef miktarı diğer tezgacirch gruplarından fazla ccedilıkmaktadır Bu grupta
daha ccedilok Elastanlı atkılar kullanılmış olup 80-85 mm civarındadır
3 numaralı tezgacirch grubunda atkı telefleri incelendiğinde daha ccedilok elastanlı ve kalın-orta
numara aralığında atkı ipliği kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan ipliğinin kullanımının etkisi ile
telef miktarı da diğer atkılara goumlre daha yuumlksektir (163 mm)
Keten ipliği gibi rijit ipliklerin telef miktarı genel olarak ortalamanın altındadır Bu da
keten atkı telfinin diğer ipliklere goumlre kontrol edilebilirliğinin daha iyi olduğunu goumlstermektedir
100 YUN ipliklerin kullanımı tezgacirch grubu bazında incelediğimizde 8 numaralı grupta
116 mm atkı telefi 1 numaralı grupta ise 135 mm olduğu goumlruumllmektedir Burada kişi bazlı ayar
standartları değerlendirilmezse bayan bandı tezgacirchların atkı teleflerinin daha kısa olduğu
goumlruumllmektedir Burada EcoLenoreg aparatının kenar yapısına ve telef miktarına etkisi vardır
Tezgacirch sayısı artarken aynı zamanda atkı inceliğinde pazardaki rekabet koşullarından
dolayı her geccedilen guumln daha da incelmektedir Bunun iccedilin bir de iplik numarası (Nm) youmlnuumlnden de
telef miktarını inceledik
2011 yılı atkı kullanım oranını incelediğimizde kullanılan atkıların yaklaşık 90 nını 7
adet atkı harmanının oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu kapsamda yapılacak ccedilalışma ve
standardizasyonların bu harmanlar doğrultusunda incelenmesi daha yararlı ve oumlnemli olacaktır
57
Bu veriler doğrultusunda 2011 yılına ait ortalama atkı Nm değeri 42245 olarak
bulunmuştur İplik numara varyasyonunu dikkate almadığımızda ortalama Nm değerinden toplam
telef miktarı yaklaşık 121 ton olarak bulunmuştur Burada yapılan hesaplama her bir atkı
grubunun telef miktarları uzunluk olarak oumllccediluumllmuumlş sonrasında Nm numaralandırma sisteminden
yola ccedilıkılarak yaklaşık telef ağırlıkları bulunmuştur Son olarak da tezgacirch grubu bazında elde
edilen veriler toplanarak toplam işletme telefine ulaşılmıştır Yapılan değerlendirme ve telef
oranları 2011 yılı iccedilin tezgacirch sayısına goumlre telef miktarıdır Dokuma işletmesi suumlrekli buumlyuumlmekte
buna bağlı olarak da işletmedeki tezgacirch sayısında artış olmaktadır Bundan dolayı daha efektif bir
telef atkı uzunluğu analizi yapmak iccedilin aşağıdaki tabloda olduğu gibi tezgacirch sayısına goumlre
yaklaşık telef miktarı hesaplanmıştır
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş
saati ile tezgacirchları 450 devdk ve 95 randımanla ccedilalışan buumlyuumlk oumllccedilekli bir yuumlnluuml
dokuma işletmesi iccedilin yapılmıştır)
Teorik bir hesaplama yapıldığında bir yılda bir yuumlnluuml işletmesinde oluşacak telef miktarı
- Bir yılda atılacak atkı sayısı = 12x26x225x60x095x450 = 50 057 514 000 adet atkı
- Ort Telef 13cm ve Ort Nm435 olarak alınırsa Bir atkı telef (13cm) ağırlığı = 000299 gr
- Bir yılda atılacak ortalama telef miktarı = 50 057 514 000 x 000322 = 149 597 168 3 gr
telef olmaktadır
- Aynı şekilde gramı tona ccedilevirdiğimizde yaklaşık 1495 ton atkı telefi oluşmaktadır Teorik
hesaplama tablosunda da yaklaşık aynı değer okunmaktadır (Ccedilizelge ndash 4 5)
58
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi
Dokuma tezgacirchı bine yakın parametrenin senkron şekilde ccedilalıştığı buumlyuumlk bir prosesler
buumltuumlnuumlduumlr Burada yapılacak tuumlm ayar ve parametrelerin standartlar iccedilerisinde olması
gerekmektedir Birccedilok farklı hareket aynı saniye iccedilerisinde gerccedilekleştiği iccedilin yapılacak kuumlccediluumlk bir
ayarsızlık veya yanlış parametre girişi ya dokuma hatasına neden olmakta ya da gereğinden fazla
hammadde kullanımına (telefe) neden olmaktadır Bundan dolayı ayarların optimizasyonu ve
doğruluğu ccedilok oumlnemlidir Aşağıda incelediğimiz tezgacirch ayarları atkı telefi iccedilin oumlnemli olan ve
suumlrekli kontrol altında tutulması gereken ayar ve parametrelerdir
a) Tarak Uzunluğu (Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekiyor)
b) Atkı Makası Kesme Accedilısı
c) Sağ Rapier Bırakma Accedilısı
d) Atkı Transfer Mekanizması ( pozitif-negatif)
e) Atkı Seccedilici Dereceleri
f) Ağızlık Kapanma Accedilısı
g) Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi
h) Tarağın Makasa Olan Uzaklığı
i) Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı
j) Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe
k) Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe
l) Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
m) Kullanılan İpliğin Karışımı ve Oranı ( Yuumln-Naylon-PES veya Bunların Karışımı)
n) Atkı İpliği İccedilerisinde Elastan Kullanılması veya Kullanılmaması
Yukarıdaki parametreler olması gereken ve standardizasyon kapsamında değerlendirdiğimiz
parametrelerdir Bu konuda oumlncelikle gerekli oumllccediluumlmler ve analizler yapılmış sonrasında aksiyon
59
planımız ccedilerccedilevesinde gerekli dokuma personeline eğitimler verilmiştir Kişiye bağlı ayarların
fazlalığı standardizasyonun devamlılığını zorlaştırmaktadır Ccediluumlnkuuml suumlrekli takip ve eğitim
gerekmektedir Zamanla personel verilen eğitimleri unutmakta ve eski alışkanlıklarına geri
doumlnebilmektedir Ayrıca işten ayrılan personelin yerine başlayan yeni personelde buradaki
dengeyi bozmakta atkı telefi ve hatalar accedilısından değerlendirdiğimizde atkı telefinde artış
olmasına neden olunmaktadır Yukarıdaki telef nedenleri ayrıntılı şekilde maddeler ve projeler
halinde incelenmiştir Bu kapsamda eğer yapılabiliniyorsa personelden bağımsız ccediloumlzuumlmler
bulunulmuştur Personele bağlılıktan kopmayan durumlarda ise oto kontrol ve efektif takip-uyarı
sistemleri geliştirilerek telefin azaltılması sağlanmıştır
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri
Oumlncelikli olarak yapılan ccedilalışma mevcut durumun analizi ve yapılan standart dışı ayarların
tespiti olmuştur Yapılan ccedilalışmalar sonrasında oumlzellikle tip değişimi başta olmak uumlzere birccedilok
tezgacirch ayarında standart dışı ayarlamaların olduğu ortaya konulmuştur Bu standart dışı
ayarlamaların genel nedenleri aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilebilir
a- Tip değişim ustasından guumlnluumlk olarak yapması gerekenden daha fazla sayıda tip değişimi
istenmesi ve zaman yetersizliğinin olması
b- Tezgacirch ayarları yapılırken kalite oumlncelikli duumlşuumlnuumllerek standart ayarların da oumltesinde uzun
telefler bırakılıp kumaşta oluşacak hataların oumlnuumlne geccedililmesini sağlamak
c- Ayar ustasının uygun tezgacirch ayarları yapma yeteneğinin olmaması hızla buumlyuumlyen
işletmede ayar ustası yetiştirme suumlresinin kısalması
d- Artan rekabet şartları altında alınan siparişlerin metre uzunluğu azalmakta (levent boyları
kısalmakta) ve tip ccedileşitliliği artmaktadır Bu da ihtiyaccedil duyulan tip değişim adedini
arttırmakta ve işletme uumlzerine duumlşen yuumlk ve maliyeti arttırmaktadır
e- Artan sipariş ccedileşitliliğinden dolayı uygun boydaki ve sıklıktaki tarak bulmanın
zorlaşması işletmede uygun tarak yoksa sipariş verilmekte ve tarağın gelmesi
beklenmektedir Ya da stok alanında tuumlkenen uygun tarakların tezgacirchtan kesmesi
beklenmektedir
f- Yeterli tip değişim arabasının olmaması Bundan dolayı tip bindirmek iccedilin araba
beklenilmekte ve burada yaşanan zaman problemi hızlı ayar ve tezgacircha yol verme
60
ccedilalışmaları ile kapatılmaya ccedilalışılmıştır Bu da tezgacirch standart ayarlarının yeterince
duumlzguumln yapılamamasına neden olmaktadır Bu konu ayrıca işletme iccedilerisinde TPM
ccedilalışmaları ccedilerccedilevesinde ele alınmıştır TPMrsquode yer alan Hızlı Tip Değişim projesinde
yeni bir tip bindirme aracı alınmış ve birccedilok standart ccedilalışmalar yapılmıştır Boumlylelikle
kazanılan fazladan zamanla daha ayrıntılı tezgacircha yol verme ayarları yapılabilinecektir
Sonrasında da en uygun şekilde ayarlanan atkı atış ve kesim ayarları atkı telefinin
azaltılmasını sağlamaya yardımcı olacağı duumlşuumlnuumllmektedir
g- Tezgacirch ccedilalışır durumda iken bazen acil bildirim (acil bildirim formları hata olduğunu
belirten ve kalite kontrol tarafından tezgacirchı kapatan formlardır) formlarından dolayı ayar
ustası tezgacirchtaki hataya muumldahale etmekte ve atkı telef miktarının zorunlu veya bilmeden
artışına neden olabilmektedir Bu kısımda işletmede serbest olarak dolaşan vardiya
sorumlusu yardımcıları problemli tezgacirchlara bakmakta ve gerekli duumlzenlemeleri
yapmaktadırlar Buumlyuumlyen ve artan işletme sorunları karşısında bu kişiler yeterince tezgacirch
sorunlarına zaman ayıramamaktadırlar Burada sadece tezgacirch ayarları acil bildirim ve
oumlzellikle atkı telefi konusunda bir personel yetiştirilebilinir Genel anlamda hızlı bir
şekilde akan işletme verileri (atkı telefi miktarı) guumlnluumlk haftalık aylık vs kontroluuml ve
takibi sağlanabilir Ayrıca bu kişi fiili olarak atkı telefi miktarına gerekli muumldahaleleri
yaparak atkı telefi azaltılabilinir
h- İşletmede kullanılan tarakların tam boyunda olması ve kenar iplikleri iccedilin kullanılan kenar
taraklarının uygun boy ve oumlzellikte olanlarından seccedililmesinin sağlanması
i- Atkı makasının yağlanma ve gerekli ayarlarının zamanında yapılması değişim suumlresi
gelen makasların ise gerektiğinde yenileri ile değiştirilmesi gerekmektedir
j- Personel eğitiminin verilmesi ve bu eğitimlerin duumlzenli aralıklarla tekrarlanması ve test
edilmesi gerekmektedir Tezgacircha gerekli uyarı etiketlerinin yapıştırılması
k- Yalancı kenar iplikleri mekanizmasının ve ipliklerinin standardizasyonunun yapılması
61
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu
Tuumlm işletmenin atkı telefinin tek bir tezgacirch varmış gibi incelemek yanlış olacaktır Ccediluumlnkuuml
Dokuma İşletmesinde farklı marka model ccedilalışma prensibi ve atkı atım sistemlerine sahip
tezgacirchlar mevcuttur
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu
Bundan dolayı işletmede ccedilalışan tezgacirchlar Ccedilizelge ndash 5 1rsquode yapıldığı gibi yalancı kenar
yapılarına ve atkı telefini etkileyecek tezgacirch sistemlerine goumlre gruplara ayrılmıştır Sonrasında
her bir tezgacirch grubundaki telef miktarını sağ ve sol kenar olmak uumlzere incelenmiştir İncelemeler
sonrasında tezgacirch grubu bazında hatalar ve eksiklikler tespit edilip hedefler belirlenmiştir
Tablonun genel değerlendirmesi yapıldığında aşağıdaki sonuccedillara
bull Ağırlıklı Sol Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 62 cm
bull Ağırlıklı Sağ Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 8 cm
bull Ağırlıklı Toplam Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 142 cm olduğuna ulaşılmıştır
Genel değerlendirme sonrasında sırasıyla tuumlm tezgacirch ve işletme parametreleri
değerlendirilerek atkı telefinin minimuma indirilmesi sağlanılmıştır Yapılan standardizasyon
ccedilalışmaları bir sonraki aşamada ayrıntılı olarak anlatılmıştır
62
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması
- Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Ccedilok Fazla Uzun Tarak Kullanılması
Dokuma İşletmesinde en fazla sıkıntı yaşanan konulardan biri tarak ve kumaş en
uzunluklarının standardizasyonlarının tam olarak sağlanamamasıdır Bu durum genel olarak
kuumlresel rekabet ve sınırsız muumlşteri isteklerinden kaynaklanmaktadır Muumlşterilerin istedikleri
desen ve raporda değişiklik yapılamaması sonucunda gereken tarak ihtiyacı artmaktadır Bunun
sonucu olarak da işletmenin tarak ccedileşitliliği ve stokları zaman iccedilinde artabilmektedir Buna
rağmen her desen ve kumaş tipi iccedilin boşta tarak bulmak her zaman muumlmkuumln olmamaktadır
Dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde uygun tarak bulunmayınca sipariş termini goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak gereğinden uzun taraklar kullanmak zorunda kalınmaktadır Bu da atkı telefini
hızlı şekilde yuumlkselten bir durumdur
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması
Şekil ndash 5 1rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere uygun tarak kullanılmamasından dolayı atkı telefinin 40 mm
daha fazla olmasına neden olunmuştur Standart tezgacirch ayarları incelendiğinde sağ-sol yalancı
tarak ile tarak arasındaki mesafe maksimum 20 ndash 22 mm arasında olması gerekmektedir Genel
olarak bu ccedilalışmayı tuumlm tezgacirchlarda ve tarak ccedileşitlerinde goumlzlemleyip incelendiğimizde somut
olarak goumlruumlnen sorunun giderilmesi sonucundan buumlyuumlk oranda bir atkı tasarrufu sağlanacağı
goumlruumllmuumlştuumlr Aşağıdaki tabloyu incelediğimizde normal bir tezgacirchta sağ kenar telefinin ortalama
olarak 70 ndash 90 mm arasında olduğunu goumlrmekteyiz (Ccedilizelge ndash 5 2) Eğer gereğinden fazla uzun
tarak kullanılırsa bu telefler 110 ndash 130 mm civarında olmaktadır Bu telefler uumlzerinden yapılacak
40 mm iyileştirme sonucunda 37 kadar atkı telefinde iyileşme sağlanacaktır
63
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi
Burada oumlnemli olan gelen yeni siparişte Dokuma İşletmesinde olmayan veya termin suumlreci
boyunca boşta olmayacak tarağın yerine uzun tarak kullanmak mı yoksa sıfır yeni tarak satın
almak mı avantajlı sorusunu araştırmak oldu Yapılan araştırmalar sonucunda 1000 metre
uzunlukta alınan bir siparişte 3 ndash 4 cm uzun tarak kullanmak yerine sıfır tarak almak daha
avantajlı olmaktadır Ccediluumlnkuuml 1000 metre boyunca verilecek fazladan telefler hesaplandığında satın
alınacak sıfır bir tarak maliyetini geccedilmektedir Ayrıca satın alınan tarak tek sefer kullanılmayıp
gelen siparişlere goumlre uzun yıllar kullanılabilmektedir
- Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
Şekil ndash 5 2rsquode goumlsterildiği gibi oluşan fazladan ccedilıkıntılar standartların dışında fazladan atkı
telefinin oluşmasına ve telef miktarının artmasına neden olmaktadır Bu ccedilıkıntılar genelde tamir
olan tezgacirchlardan kalan taraklardır
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
64
İşletmede bazen taraktan kaynaklanan kumaş hatalarından dolayı taraklar tamir edilmektedir
(Oumlzellikle tarak izi hatası olarak nitelendirilen bazı tarak dişlerinin gereğinden daha geniş veya
dar olmasından dolayı kumaş raporu ve yuumlzeyinde rahatsızlık verici bir iz bırakmasıdır) Bir diğer
hata da tarak dişlerinde oluşan ccedilapaklar iplik ve kumaşın tiftiklenip yıpranmasına neden olmakta
ve kumaşta izler bırakmaktadır Bu gibi hatalı taraklar oumlncelikle tezgacirch uumlzerinde eğer tezgacirch
uumlzerinde onarılamıyorsa tezgacirchtan ccedilıkarılıp onarılmaya ccedilalışılmaktadır Eğer bu da muumlmkuumln
değilse oluşan problem tezgacirch kenarında ise bu hatalı kısım kesilmektedir Burada kesilen tezgacirch
dişinin orijinal kenarı kalmadığı iccedilin fazladan uzun tarak kenarı bırakılıp buradaki dişler ve tarak
korunmaya ccedilalışılmaktadır Taraktaki fazla uzunluktan dolayı Şekil ndash 5 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 05 ndash
1 cm arasında bir mesafe kalmakta ve tarağın kullanım oumlmruuml boyunca fazladan telef verilmesine
neden olunmaktadır
Sonuccedil olarak burada muumlmkuumln olduğunca kenar uzunluğu fazla olan ve orijinal olmayan
tarakların kullanılmamasıdır Ccediluumlnkuuml bu taraklar saklanırken aynı boydaki ve sıkılıktaki orijinal
taraklar ile birlikte saklanmaktadır Eğer burada sorunsuz tarak varsa oumlncelikli olarak orijinal
tarak kullanılmalıdır Burada tahar operatoumlruumlne ve dokuma hazırlık planlama boumlluumlmuumlne buumlyuumlk
goumlrev duumlşmektedir
- Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
Dokuma işletmesinde taraklar dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde taraklar iccedilin oumlzel yaptırılmış
dolaplarda saklanmaktadır Burada taraklar boy ve sıklık değerlerine goumlre sınıflandırılmakta ve
boumlylelikle aynı oumlzellikteki taraklar aynı dolapta saklanmaktadır
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
65
ldquoSatın alınan tarakların uumlzerindeki numara ve uzunlukların fiili olarak oumllccediluumllmesi
gerekmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonucundan uumlzerinde yazan tanım ve gerccedilek tarak numarası
doğru ise ilgili dolaba konulmalıdır Bazı durumlarda ise tarak tamiri veya kullanım sırasındaki
yıpranmalardan dolayı tarak numarası yıpranmakta ve uumlzerine tekrardan yazılmaktadır Her iki
durumda da herhangi bir yanlış uzunluk girildiğinde atkı telefinin gereğinden fazla olmasına
neden olunmaktadır (Şekil ndash 5 3) Tarak uumlzerindeki bilgilerin doğruluğuna inanan tahar
operatoumlruuml taharlama işlemine başladıktan sonra ancak taharlama işlemi sonunda gereğinden uzun
tarak kullanıldığını ve tarak uzunluğunun doğru yazılmadığını fark edebilmektedir Bu durumda
ise geri doumlnuumlş olanaksızdır Burada dokuma hazırlık boumlluumlmuumlne kontrol denetleme geri bildirim
goumlrevleri duumlşmektedir Burada yapılacak iyileştirmeler sonucunda aslında kontrolsuumlz ve buz
dağının alt kısmı gibi olan telef miktarın azaltılması sağlanabilecektir
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması
- Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
Daha oumlnceki ayar standartları konusunda değindiğimiz oumlnemli bir konudur Kontrol ve
denetlenmesi zor ve emek isteyen bir parametre olması itibariyle hassas ve ayrıntılı
incelenmiştir
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
66
Dokuma dairesinin kontrol ve bilgisinde olan konu incelendiğinde tezgacirch ayar
kitapccedilıklarındaki standart boşluk ve mesafenin 15 mm ve burada problem ve hata oluyorsa
maksimum 20 mm civarında olması gerekmektedir (Şekil ndash 5 4) Bu ayarların dışındaki
uygulamalar fazladan telef verilmesine ve telef miktarının ayar ve personel kaynaklı olarak
yuumlkselmesine neden olmaktadır
İşletme de yapılan bazı değerlendirmelerde burada ayar ustası uumlzerindeki tip değişim
baskısı ve gelen acil bildirimlere bakma gerekliliği yeterli zaman kalmamasına ve ayar ustasının
gerekli ayarlamaları yapmasına vakit kalmamaktadır Başlı başına yeni bir konu ile bağlantılı
olan ayarlamalar ve tezgacirch hatalarının azaltılması konusu suumlrekli olarak oumllccediluumlluumlp kontrol
edilmelidir
Bu konudaki telef miktarının azaltılması ve yapılacak standart ayarının Dokuma
İşletmesine kazancı ve getirisi ve standart ayar dışında yapılan ayarlamalarda oluşacak kayıplar
ve sorunlar ile ilgili genel bir eğitim hazırlanmış ve tuumlm dokuma elemanlarına verilmiştir
Eğitimlerin suumlrekli ve duumlzenli aralıklar ile yapılması oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml suumlrekli yeni personelin işe
alınması ve guumlncel konuların oluşmasından dolayı bu hatanın veya ayar eksikliğinin ikinci plana
atılmasının oumlnlenmesi gerekmektedir Dokuma tezgacirchlarında hesaplanması ve kontroluuml en zor
konulardan biri olmakla birlikte yapılacak eğitim ile de en fazla kazancın sağlanacağı alanlardan
biridir
- Yalancı Kenar Tarağının Uzunluğu
Standart uzunluktaki bir yalancı kenar tarağının uzunluğu 12 mmrsquodir Yalancı kenar
tarakları atkı teleflerini taşımak iccedilin kullanılan kenar ipliklerinin standart hareketini yapmak iccedilin
tasarlanmışlardır
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı
67
İşletme şartlarında zamanla bozulan kırılan taraklar yerine sıfır tarak satın alınmamakta bunun
yerine daha oumlnce bozulan veya kırılan ana taraklardan kesilerek yalancı kenar tarakları
oluşturulmaktadır
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması
YALANCI TARAKLI ve YALANCI TARAKSIZ (TEK TARAK) DOKUMA TEZGAcircHLARINDAN ALINAN TELEF
UZUNLUKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (CETVEL OumlLCcedilUumlMUuml)
Not Karşılaştırma yapılan oumllccediluumlmler aynı tezgacirch uumlzerinde tezgacirch ayarları değiştirilmeden
sadece yalancı taraklı ve tek taraklı olmak uumlzere iki kez telef
alınmış ve cetvel oumllccediluumlmleri yapılmıştır Ortalama toplam telef uzunluğu yalancı taraklı tezgacirchta 15205 cm iken tek taraklı tezgacirchta 1225 cme
duumlşmuumlştuumlr
Ccediloumlzguuml No 221340
İş Emrindeki Tarak Eni 176 cm
KULLANILAN TARAK ENİ
Yalancı Taraklı 176 cm + 15 cm x 2 boşluk + 2 Yalancı Tarak
Uzunluğu
Tek Taraklı 179 cm
OumlLCcedilUumlM NO
Yalancı Taraklı
Yalancı Taraksız (Tek Taraklı)
Sol Sağ Sol Sağ
Oumllccedil1 79 86 6 75
Oumllccedil2 8 67 6 51
Oumllccedil3 67 75 66 74
Oumllccedil4 67 76 62 66
Oumllccedil5 78 66 59 51
Oumllccedil6 78 86 62 56
Oumllccedil7 75 85 59 7
Oumllccedil8 75 85 62 54
Oumllccedil9 79 74 59 56
Oumllccedil10 78 75 57 69
Oumllccedil11 79 72 62 69
Oumllccedil12 75 7 6 58
Oumllccedil13 8 7 59 72
Oumllccedil14 78 84 59 5
Oumllccedil15 73 8 63 5
Oumllccedil16 79 63 62 67
Oumllccedil17 77 66 62 68
Oumllccedil18 74 86 64 52
ORTALAMA 762 75 609 615
TOPLAM 15205 cm 1225
Yeni oluşturulan yalancı kenar tarağından kaynaklanan iki farklı standart dışı hareketten
dolayı atkı telefi miktarı artabilmektedir Oumlncelikle gereğinden fazla uzun kesilen bir yalancı
kenar tarağı ana tarak ile arasındaki mesafesinin uzamasına neden olur Ayrıca tip bindirme
esnasında tip bindiriciler yalancı kenar ipliklerini ana tarağa yakın yerden değil de tarağın uzak
68
kısmından geccedilirirler ise atkı telefinin daha da uzun olmasına neden olurlar (Şekil ndash 5 5) Bu
kısımda atkı telefinin kısaltılması iccedilin minimum genişlikte yalancı kenar tarağı kullanılmalı ve
tezgacircha takılma sırasında ana tarak ile arasındaki mesafe 05 mmrsquoyi geccedilmemelidir
Yalancı taraktan kaynaklanan atkı telef uzunluklarını hem yok etmek hem de taraklar
arasındaki mesafenin minimuma indirilmesi ve ortadan kaldırılması iccedilin ihtiyaccedil duyulan ana
tarak uzunluğundan biraz daha uzun tarak ile tezgacirch taharlandı ve yalancı kenar iplikleri aynı
tarağın uccedil kısımlarından geccedilirildi boumlylelikle taraklar arasındaki mesafe sıfıra indirilmiş oldu
Yukarıdaki oumlrnek karşılaştırmalı tabloda da goumlruumllduumlğuuml gibi normal yalancı kenar tarağı iccedileren
tezgacirchtaki atkı telefi miktarı 152 cm olurken yalancı kenar tarağı iccedilermeyen tezgacirchın atkı telefi
1225 cm civarındadır Oumlrnek uumlzerinde karşılaştırma yaptığımıza goumlre yalancı kenar tarağı
kullanılmadığı zaman 19 civarında atkı telefi azaltılmaktadır (Ccedilizelge ndash 5 3) Bundan dolayı
eğer şartlar uygunsa ve uygun tarak varsa oumlzellikle yuumlksek metrajlı işlerde bu youmlntemin
kullanılması atkı telefinin rahat bir şekilde azaltılmasını sağlayacaktır
Uygun olmayan tarak uzunluğunda bir tip değiştirme
Uygun boyda tarak kullanılmadığı veya uygun tarak olmadığı iccedilin gereğinden uzun tarak
kullanıldığında yalancı kenar tarağı kullanılmamalıdır Ccediluumlnkuuml zaten kenar iplikleri iccedilin uygun boş
tarak dişi olacaktır Buradaki boş dişlerden atkı telefinin tutulması iccedilin kullanılan yalancı kenar
iplikleri geccedilirilebilir
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması
69
Şekil ndash 5 6rsquoda goumlruumllduumlğuuml gibi hem gerekenden daha uzun tarak kullanılmış hem de
yalancı kenar tarağı kullanılmıştır Bundan dolayı hem taraktan gelen fazladan dişler hem
taraklar arasındaki mesafe hem de yalancı kenar tarağının kendisinden kaynaklanan uzunluklar
hesaplandığında tezgacirchın tek tarafında 15 ndash 20 cm arasında gereğinden fazla telef olmaktadır
Bu boumlluumlmde dokuma hazırlık ve tip bindirme elemanlarına buumlyuumlk goumlrev duumlşmektedir İlk
etapta tahar operatoumlruuml uygun tarağın her iki tarafında da eşit uzunlukta boşluklar bırakmalıdır
İkinci adımda da fazladan boş dişler bırakılan tarağı tip bindirmeciler fark etmeli ve yalancı kenar
tarağı kullanmamalıdır Burada dokuma ve dokuma hazırlık elemanlarına gerekli eğitimler
verildi Suumlbjektif bir oumlzellik olup suumlrekli ve aktif bir şekilde kontrol ve denetleme-eğitim
mekanizmasının işlemesi gerekmektedir Burada aktif olarak bir iyileştirme sağlanırsa tek
taraftan ortalama 15 cm toplamda 3 cm telef kazancı olacaktır 3cm telef genel dokuma salonu
telefini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde iyi bir rakam olup atkı telefinin ortalamada duumlşmesini sağlayacaktır
Ccediluumlnkuuml oumlnemli olan atkı telefini yuumlzde olarak duumlşuumlrmektir Ortalamada sayı olarak da duumlşecektir
- A Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Aslında tezgacirch ayarları deyince birccedilok parametre işin iccediline girmektedir Tezgacirch ayarları
başlı başına bir proje konusudur Burada tezgacirch ayarları uumlzerinde duruldu ve dokuma elemanları
ile incelenip değerlendirildi Bu başlık kapsamında A grubu tezgacirchlarda yapılan makine
ayarlarının kısaca değerlendirmesi yapılmıştır
Tarak Uzunluğu Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekmektedir Yukarıdaki
boumlluumlmlerde anlatıldığı gibi uygun uzunlukta tarak kullanılmaması atkı telefi
miktarının artmasına veya kumaş hatalarının oluşmasına neden olabilmektedir
Atkı Makası Kesme Accedilısı Atkı makası kesme accedilısının olması gereken ayar
değerleri 78deg ndash 80deg aralığındadır Atkı makası kesme accedilısı 78deg lsquoden daha duumlşuumlk bir
dereceye ayarlanırsa atkı transfer hatası veya atkı kopuşu olmaktadır Atkı makası
kesme accedilısı gereğinden daha uzun yani 80deg uumlzerinde ayarlanırsa gereğinden fazla atkı
beslemesi sağlanacağından atkı telefi miktarı artmaktadır
70
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı Sağ rapier bırakma accedilısı standart değeri 310deg - 325deg
aralığındadır Burada ne kadar duumlşuumlk bir accedilıda atkı bırakma işlemi gerccedilekleşirse atkı
telefi miktarı o kadar azalmakta ne kadar yuumlksek bir accedilıda atkı bırakılır ise de atkı
telefi artmaktadır Bundan dolayı tezgacirch ayarları el verdiği suumlrece 310deg yakın bir
değerde sağ rapier bırakma accedilısı ayarlanmalıdır
Atkı Transfer Mekanizması Kancalı tezgacirchlarda pozitif atkı transferi
gerccedilekleşmektedir Burada atkının alınması taşınması transferi ve bırakılması
kontrolluuml bir şekilde sağlandığı iccedilin pozitif atkı transfer sistemi olarak
tanımlanmaktadır Bu sistem iccedilerisindeki herhangi bir parametrenin uygun
ayarlanmaması dokuma hatalarına ve atkı telef artışına neden olabilmektedir
Atkı Seccedilici Dereceleri Sırasıyla 15deg ndash 30deg ndash 70deg atkı seccedilimi gerccedilekleşmektedir Bu
ayarların dışına ccedilıkılırsa atkı kopuşu veya rapier ağzına transfer hatası oluşmaktadır
Verilen ayarlar dışında yuumlksek derecelerde atkı sunumu olursa atkı kopuşu veya kopuş
olmazsa gereğinden fazla atkı transferine ve atkı telefine neden olunur Tersi durumda
ise duumlşuumlk derecelerde ise atkının rapier ağzına transferi sağlanmaz ya da dokuma
hatası olmaktadır
Ağızlık Kapanma Accedilısı Standart koşullar altında bu değer 330deg - 340deg arasında
değişmektedir Ağızlık kapanma accedilısı aynı zamanda sağ rapier bırakma accedilısı ile
bağlantılıdır Burada ağızlık kapanma accedilısı ne kadar erken kapanırsa o kadar az atkı
telefi oluşmakta ne kadar geccedil kapanırsa ise atkı telefi o kadar artmaktadır Bunun
yanında erken ağızlık kapamalarında atkı kopuşu ve dokuma hatları vs riski artarken
geccedil ağızlık kapanmalarında bu riskler azalmaktadır
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi En uygun koşullarda ayarlanan atkı
makasının rapiere olan mesafe ayarı 5mm ndash 4mm arasındadır Burada fiziksel bir
durum mevcuttur Makas rapiere ne kadar yaklaşırsa atkı telefi miktarı o kadar
artmaktadır Fakat burada tezgacirch dizaynın izin verdiği bir sınır vardır Bu 5mm ndash 4
mm oumltesinde bir mesafe daha da azaltılırsa rapier sopası parccedilalanabilir Ayrıca atkı
71
makasının rapiere olan mesafesinde ayarsızlık olduğunda suumlrekli atkı kopuşu ve
tezgacirch duruşları olabilmektedir
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı Ayarlanabilinen en uygun mesafe 2mm ndash 6mm
arasında değişmektedir Bu kısımda atkı telefinde oumlnemli bir yer tutmaktadır Tarak
atkı makasına ne kadar yakın olursa atkı telef miktarı o kadar azalmaktadır Aynı
zamanda makasın mesafesi tarağa ne kadar yakınlaşırsa dokuma hata riski o kadar
artarken tersi durumunda azalmakta ve tezgacirch ayarı kolaylaşmaktadır Bundan dolayı
standart değerlerin kullanılması ccedilok oumlnemlidir Boumlylelikle atkı telefi miktarı
azaltılırken dokuma hatası riski de olmamaktadır
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı Burada ayarlanabilecek en
uygun mesafe 2mm ndash 4mm arasındadır Tezgacirch tarağı kadar yalancı kenar tarağının
uzaklık mesafesi de oumlnemlidir Fiziksel kurallar gereği ne kadar yakın yalancı kenar
tarağı mesafesi ayarlanırsa o kadar az atkı telefi oluşmaktadır Diğer şartlarda olduğu
gibi bu durumda da standart şartlar dışına ccedilıkıldığında duumlşuumlk mesafede hata riski artıp
oluşacak telef miktarı azalmakta tersi durumlarda hata riski azalıp atkı telefi miktarı
artmaktadır
Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe Tezgacirch dinamiği
gereği sağ-sol rapier yalancı kenar tarağı ile tarak arasındaki mesafe 20mm ndash 22mm
arasında olmalıdır İşletmede en fazla karşılaşılan standart dışı durumlardan bir
tanesidir Atkı telefi miktarını doğrudan fiziksel kurallar gereği etkilemektedir
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe Bu mesafe
optimum şekilde 6mm -12mm arasında ayarlanmalıdır Bu kısımda genelde toleranslar
dacirchilinde gereğinden uzun ayarlar yapılmakta ve atkı telefi miktarının artmasına
neden olunmaktadır Tezgacirch ayarında yapılacak iyileşme ile atkı telefi miktarı anında
ve hızlı bir şekilde azaltılabilmektedir
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
Buradaki en uygun ayar mesafesi 95mm ndash 116 mm arasında değişmektedir Bırakma
72
esnasında ne kadar yakın olunursa fiziksel kurallar gereği o kadar daha kısa bir atkı
telefi oluşmaktadır Standart ayarlar dışında ise ya dokuma hatası ve tezgacirch duruşları
oluşmakta ya da gereğinden fazla atkı telefi oluşmaktadır
- B Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Makine oumlzellikleri ve yapılan ayarlar goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda B grubu tezgacirchlarda en
fazla dikkat edilmesi gereken ayarlar aşağıdaki gibi olmuştur Bu ayarlardaki herhangi bir eksik
veya standart dışı olması atkı telefinin artışı dokuma hatalarının meydana gelmesi tezgacirch
duruşunun olması veya makine guumlvenliğinin devre dışı kalıp parccedila kırılması gibi durumlarından
birine veya birkaccedilına birden neden olunabilir B grubu tezgacirchlarda yapılması gereken standart
ayarlar
Atkı Makası Kesme Accedilısı (78deg ndash 80deg)
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı( 310deg - 325)
Atkı Seccedilici Dereceleri
Atkı Motorundan Gerilim Ayarı
Sağ Leno Mini Aparat Kapatma Dereceleri
Atkı Fren Ayar Dereceleri
Ağızlık Kapanma Accedilısı (330deg - 340deg)
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi ( 5mm ndash 4mm)
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı (2mm ndash 6mm)
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı (2mm ndash 4mm)
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe (6mm -12mm)
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi (95ndash
116 mm)
73
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi
A grubu ve B grubu tezgacirchlarda ayarlar birbirine yakın olup birebir aynı değildir Fakat
standart dışı bir ayar yapıldığında elde edilecek sonuccedillar benzerdir Yukarıda listelenmiş olan B
grubu tezgacirch ayarlarında atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayrıntılı bir şekilde incelendi ve atkı telefine etkisi
değerlendirildi (Şekilndash 5 7)
- B Grubu Tezgacirchlarda Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı ile Atkı Telefindeki Değişim
Yapılan ccedilalışmada atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayarlarının atkı telefine ve dokuma hatalarına etkisi
araştırılmıştır Bu kapsamda yapılan ccedilalışmalar
Birinci denemede standart atkı fren ayarları ile ccedilalışılmış olup alınan telef ortalamaları
sağ kenar iccedilin 67 cm Sol kenar iccedilin 63 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 8)
74
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı
Yapılan ikinci denemede atkı frenlemeleri ağızlığın iccedilinde farklı ağızlık değerleri iccedilin
arttırılmış olup alınan teleflerin ortalamaları sağ kenar iccedilin 36 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 9) Atkı frenleri arttırıldığından telefte azalma soumlz konusu olsa
da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni ile tezgacirchta
boncuk hatası ve atkı kopuğu hatası goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin arttırılması atkı
kopuşunu da olumsuz olarak etkilemiştir (Transfer hatasını arttırmıştır)
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması
Uumlccediluumlncuuml denemede ikinci denemeye goumlre akuumlmuumllatoumlr elektronik frenlemeleri biraz
daha azaltılarak deneme yapılmış olup telefler sağ kenar iccedilin 47 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 10) Atkı frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma
soumlz konusu olsa da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni
75
ile tezgacirchta boncuk hatasının devam ettiği goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin yuumlksek
olması atkı kopuşunu olumsuz etkilemiştir
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması
Doumlrduumlncuuml denemede uumlccediluumlncuuml denemeye goumlre frenlemeler biraz daha azaltılmış olup
telefler sağ kenar iccedilin 57 cm sol kenar iccedilin 67 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 11) Atkı
frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma soumlz konusu olsa da atkı
kopuşuna olumsuz etkisi devam etmiştir Boncuk veya atkı kopuğu hatası
goumlruumllmemiştir
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması
Son olarak frenlemeler sıfırlanarak yapılan denemede atkı telefleri sağ kenar iccedilin 73
cm sol kenar iccedilin 65 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 12) Tezgacirchın atkı kopuşunda olumlu
etkisi goumlruumllmekle birlikte standart ayarlara goumlre telefte artış soumlz konusudur
76
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması
Elektronik atkı frenlerinin sol kenar telefi iccedilin etkisi olmamakla birlikte tezgacirchta kopuşun
artması boncuk ve atkı kopuğu gibi hatalara sebep olması nedeni ile standart ayarlar ile
kullanımına devam edilmektedir
- B Grubu Tezgacirchlarda Kenar Telefinin Azaltılması
Dokuma İşletmesinde 42 adet Picanol Optimax model tezgacirch vardır Yapılan oumln ccedilalışma
ve değerlendirmeler sonrasında bu tezgacirchlardaki sağ kenar atkı telefi 78 cm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Sol kenar telefi ise 35 ndash 45 cm aralığında olduğu ve gerekli tezgacirch yapısı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde
uygun ve duumlşuumlk miktarlarda olduğu saptandı Boumlylelikle gereğinden fazla telef veren sağ kenar
tarafında yoğunlaşmanın daha verimli ve gerekli olduğuna karar verildi
Daha oumlnceki tezgacirch ayarları ve programları incelendiğinde 402 numaralı Picanol
GAMMAX model tezgacirchının diğer tezgacirchlara goumlre suumlrekli ccedilok daha duumlşuumlk atkı telefi verdiği
ortaya ccedilıkarıldı Bu durum suumlrekli yapılan etuumltler ve değerlendirmeler neticesinde elde edilmiştir
Sonrasında yapılan analiz ve değerlendirmelerde buradaki telef miktarının tezgacirch program
ayarlarından kaynaklandığı ortaya ccedilıkmıştır Normal tezgacirchlarda ağızlık kapanma accedilısı 310 ndash
320deg derece aralığında olmasına karşın bu tezgacirchta ağızlık kapanma accedilısı 290deg derece olarak
ayarlanabilmektedir Diğer tezgacirchlarda 310deg derecenin altında ayar yapılamamakla birlikte bu
derecelerde daha fazla atkı kopuşlarına yarım atkı ve boncuk hatalarına neden olunmaktadır
77
Fakat erken kapanan ağızlık rapier tarafından taşınan atkının daha fazla uzağa taşınmasını
engellemekte ve atkı telefinin minimum olmasını sağlanmaktadır
Yapılan tespit sonrasında PICANOL firması ile goumlruumlşuumllduuml ve gerekli değerlendirmeler ve
kritik analizlerden sonra gerekli yazılımlar yeni model Picanol Optimax tezgacirchları iccedilinde alındı
ve tezgacirchlara gerekli yazılım yuumlklemeleri yapıldı
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi
Yapılan analizler testler ve oumln ccedilalışmalar sonrasında PICANOL firması ile ortak ccedilalışma
sonrasında tezgacirch ayarları optimum duumlzeye ccedilekildi Şu an iccedilin 42 adet Picanol Optimax
tezgacirchlarda sağ kenar telefi 78 cm den 45 cmrsquoe indirmeyi başardık (Ccedilizelge ndash 5 4) Boumlylelikle
yapılan ccedilalışma sonrasında 423 oranında bir iyileşme sağlanmış oldu
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme
Atkı yakalayıcı sisteminin geliştirilmesinde en başta gelen neden ayar ve parametreleri
insandan bağımsız hale getirmek ve bunun neticesinde ise proses ve ayar standardizasyonun
korunmasını sağlamaktır
Burada muumlmkuumln mertebe insan kaynaklı ve otomatik olmayan ayarların kontrol altına
alınmasının sağlanması ya da ortadan kaldırılmasıdır Boumlylelikle personel ve suumlrekli ayar
bağımlılığından kurtulan sistem daha kolay kontrol edilmesi ile atkı telefinin radikal bir şekilde
duumlşuumlruumllmesi amaccedillanmıştır
78
Yapılan yeni aparat ve kavram geliştirme ccedilalışmalarında ilk etapta guumlnuumlmuumlz ve Dokuma
İşletmesindeki tezgacirchlarda geliştirilen sistemlerin ccedilalışması sağlanacaktır Yapılacak
ccedilalışmalarda ticari olarak (maliyetkazanccedil) herhangi bir değerlendirme yapılmayacaktır
Hedefimiz ilk etapta atkı telefinin standartlar dacirchilinde azaltılmasıdır Sonraki aşamalarda farklı
bir tez ve ccedilalışma konusu olarak ticari uygunluk araştırılması ve ccedilalışması yapılabilinir
Yapılan ccedilalışmalar ve araştırmalar neticesinde tezde aşağıdaki aparat ve sistemlerin
geliştirilmesi ve irdelenmesine yer verilmiştir
- Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
- Elektromanyetik Lamelli Atkı Tutucu
- EcoLeno veya Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
- Hava Emişi İle Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
Yukarıda maddeler halinde yazılan gelişimleri sırasıyla inceleyelim
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu
Atkı yakalama sistemlerinde ilk olarak ele alınan sistem ccedilok kullanımlık elastik atkı
tutucu sistemidir Sistemdeki amacımız rapier sopası atkı bırakma sistemi ve atkı arasındaki
senkronizasyonu uumlst seviyeye getirip istenilen uzunlukta atkı telefinin bırakılmasını sağlamaktır
Boumlylelikle kontrol altına alınan sistemde telef oranı minimum seviyeye ccedilekilmesi sağlanmaktadır
Kısaca sistemin tarifi yapılırsa esnek kanca aparatı atkı ipliği bu sisteme girdiğinde
elastik yapılar tarafından sıkı bir şekilde tutulmakta boumlylelikle kısa uzunlukta atkı telefi
verilmektedir Ayrıca bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinin
kullanılmasına ihtiyaccedil kalmamaktadır
79
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
Bir dokuma tezgacirchının da ortalama 450 devdk ile ccedilalışmaktadır Bu yuumlksek devirden
dolayı elastik tutucu uumlzerine binecek yuumlk ccedilok fazla olacaktır Burada tutucu olarak kullanılacak
malzemenin binlerce hatta milyonlarca defa accedilılıp kapanmaya maruz kalması ve bu kapanma
accedilılma harekacirctı esnasında performansından hiccedilbir şey kaybetmemesi gerekmektedir (Şekil ndash 5
13) Ccediluumlnkuuml atkı telefinin azaltılmasının yanında olmazsa olmaz koşullardan bir tanesi ve en
başında ki konu ise hatasız kumaş elde edilmesidir Oluşacak kuumlccediluumlk bir hata tuumlm ccedilabaların ve
tasarrufların boşa ccedilıkmasına neden olacaktır Aynı zamanda bu sitemin kullanılması ile yalancı
kenar iplikleri kullanılmayacak ve teleflerin toplanacağı bir sistemin geliştirilmesi de
gerekmektedir
Toplam parametreleri değerlendirdiğimizde sistemin kurulması ve denemelerin yapılması
proje kaynakları accedilısından zorlayıcı olduğundan şu anlık araştırma konusu olarak
değerlendirilmiştir Araştırma sırasında toplanan bilgiler bir sonraki aşamalar iccedilin kullanıldı
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu
Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu sistemindeki zorlukları değerlendirildiğinde burada
iki farklı engel ile karşılaşılmıştır Birincisi atkı tutucu sistemin atılan atkıyı sıkı bir şekilde
80
tutması ve kesinlikle bırakmaması gerekmektedir Ayrıca ilk atkıdan sonra ikinci atkı sisteme
ilave edilirken birinci ilave edilen atkı boşta kalıp dokuma hatalarına neden olmaması
sağlanmalıdır İkincisi ise suumlrekli devam eden bir maliyet teşkil edecekti Burada yıpranan ve
goumlrevini yerine getiremeyen sistemlerin suumlrekli yenilenmesi ve aynı zamanda duumlzenli olarak
bakımının yapılması hem maliyet hem de zaman accedilısından işletmeye ekstra bir yuumlk getireceği
duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin yeni bir sitem (Şekil - 514) arayışı iccedilerisine girildi Bu kapsamda atkının
kontroluuml ccedilok daha iyi ve yenilenme maliyeti gerektirmeyecek veya diğer sisteme goumlre maliyeti
ccedilok az olacak olan elektromanyetik lamelli atkı tutucu uumlzerinde durulmuştur
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu
Kısaca yeni sitemin (Şekil ndash 5 14 ) tanımı yapılacak olunursa Elektromanyetik lameller
yardımıyla istenilen zamanda lameller kapatılıp accedilılarak atkı ipliğinin yakalanması
sağlanabilmektedir Bu sayede pozitif hareket ile atkı ipliği telef miktarı kontrol altına
alınacaktır
Yapılan oumln araştırma ve ccedilalışmalarda bu sistemin oumlzellikle tozlu ve suumlrekli kirli olma
ihtimali olan dokuma işletmesinde sensoumlrluuml sistemlerle ccedilalışma zorlukları oumln plana ccedilıkmıştır
Sensoumlr sisteminin tezgacircha ve rapier sopasına ilavesinin zorluğu ve maliyet accedilısından yuumlksek
olması oumln plana ccedilıkmaktadır Aslında bu konuların geliştirilebileceğini duumlşuumlnmekteyiz En ccedilok
81
belirleyici olan kısım ise bozulma durma kirlenme ve hataya neden olma ihtimalinin suumlrekli
olmasıdır Herhangi bir arıza sırasında ccedilok pahalı olan rapier sopalarının kırılma riski vardır Ya
da biraz daha hafif şartlar duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde dokuma hatalarının oluşması soumlz konusudur Bu
sakıncalardan dolayı ilk etapta daha efektif ccedilalışmaların takip edilmesi daha yararlı olacaktır
Burada elde ettiğimiz oumln bilgiler ve tecruumlbeler bizleri bir sonraki sistemin değerlendirmesi
ve araştırılması hususuna youmlnlendirmiştir
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu
Senkronizasyon ve maliyet konularını değerlendirdiğimizde fikir olarak hem hata
yapmayacak hem de duumlşuumlk maliyetli olacak konular uumlzerinde duruldu Bu değerlendirme
sırasında ise EcoLeno Tertibatı veya Tarak Sistemine bağlı olarak ccedilalışacak bir aparatın (Şekil ndash
5 15) hem maliyet hem de performans accedilısından ccedilok faydalı olacağı fikrine ulaşıldı Fakat bu
sistem sadece rijit kancalı tezgacirchlara uygun olacaktır Sistemin mekanizması gereği rijit kancalı
DORNIER tezgacirchlarda kullanılmaktadır
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
82
Burada birinci sistem olarak daha oumlnce DORNIER firmasının deneme amaccedillı olarak
uumlrettiği bir ek aparattan esinlenildi Bu aparat yalancı kenar tertibatına hareket veren
mekanizmaya bağlanmıştır Aynı şekilde bu kam tertibatına bağlanacak bir sistem ile atkı atımı
tamamlandığı sırada atkıyı bastırarak sıkıştıracak atkı makasının kesmesinden sonrada kumaşa
dacirchil olana kadar atkı ile beraber hareket edecektir Şekil - 5 16 incelendiğinde (1 Sistem)
yalancı kenar hareketinin sağlandığı boumllgeye kolaylıkla gerekli aparatların yerleştirilebilineceği
goumlruumllmektedir
İkinci bir sistem ise Şekil ndash 5 15 goumlruumllduumlğuuml gibi (2 Sistem) tarak hareketinden
yararlanarak geliştirilebilinir Burada tarak zamanlamasından yararlanarak sisteme eklenecek bir
aparat yardımı ile aynı şekilde atkı yakalanmakta ve kumaşa dacirchil olana kadar tutulmaktadır
Burada hem kontrol hem de tezgah mekanizması ile beraber senkron bir ccedilalışma olduğu iccedilin atkı
telef kontroluuml sağlanırken de oluşacak hatalar minimuma indirilebilmektedir
Gerekli modifiye masraflarının fazlalığı ve zaman bakımından uzun suumlrmesi aynı
zamanda tezgacirch yapısı ile oynanacağından tezgacirchın orijinalliği bozulacaktır Burada bir tezgacirchın
en oumlnemli yapısı tarak hareketini sağlayan sistemdir Bu sistem ile oynamak hem tehlikeli olacak
hem de herhangi bir arıza sırasında ccedilok buumlyuumlk masraflar ccedilıkarabileceğinden bu sistem fiiliyata
geccedilirilmemiştir
Yukarıdaki mekanizma araştırması sırasında elde ettiğimiz bilgiler ışığında bir sonraki
sitemde başarılı bir şekilde aparat tasarımı ve gelişimi sağlandı ve denemeler yapıldı Bir sonraki
sistemimiz hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatıdır
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefi miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef atkı
kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken oluşacak
hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi youmlntemini
atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız gerekir Ccediluumlnkuuml
insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlayan ve bunun devamlılığını koruyabilen en
etkili youmlntem olmuştur
83
Hava emişinin ikinci oumlnemli oumlzeliği ise kumaş oluşumu ve atkının sisteme dacirchil olması
aşamalarında tezgacirch parametrelerini hiccedilbir şekilde olumsuz etkilememesidir Oluşan bu ekstra
durum iccedilin farklı bir tezgacirch parametresi ve ayarının gerekmemesidir Hava akışkan bir yapı
olduğu iccedilin tefeleme atkı transferi atkının kesimi yalancı kenar hareketi gibi birccedilok hareket ile
eşzamanlı ve verimli ccedilalışma imkacircnı sunmaktadır
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi
Geliştirilen atkı yakalayıcı aparatımızın tarifinden oumlnce kullanılan sistemin tarifini
yapmalıyız Hava emişi mekanizmasında oumlncelikle vakum tarifi yapılacak olursa kapalı bir
kaptan hava taneciklerinin boşaltılması ccedilevredeki atmosfer ile kap arasında bir basınccedil farkı
oluşturur ve kapalı kaptaki basınccedil duumlşuumlşuuml vakum olarak adlandırılır Yani atmosfer basıncından
duumlşuumlk basınccedillara vakum denir Genellikle milibar birimi ile ifade edilir Enduumlstriyel
uygulamalarda oldukccedila sık kullanılan vakum teknolojisinde duumlşuumlk orta ve yuumlksek vakumlar
kullanılır Yuumlksek vakum oluşturmak oldukccedila masraflı olduğundan kaldırma ve taşıma
uygulamalarında genellikle yuumlksek kaldırma kuvveti yaratabilmek iccedilin duumlşuumlk vakum
genişletilmiş yuumlzey alanları ile uygulanır
Vakum oluşturulurken kaptan tuumlm hava molekuumlllerinin boşaltılması imkacircnsız olduğundan
muumlkemmel vakum elde edilemez Ancak ne kadar hava boşaltılırsa o kadar kuvvetli bir vakum
oluşturulur Vakum oluşturan iki ccedileşit araccedil vardır Bunlardan birincisi vakum pompasıdır
Ccedilalışma prensipleri kompresoumlrlere benzer ancak kompresoumlr atmosferdeki havayı alıp kaba doğru
basınccedillandırırken vakum pompaları kaptaki havayı alıp atmosfere boşaltır
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
84
Dokuma İşletmesinde kancalı dokuma tezgacirchlarda atılan atkının tutulması ve atkı
makasına kadar taşınması suumlrecinde hava emiş youmlntemi (vakum) denendi (Şekil ndash 5 16) ve
gerekli aparatlar geliştirilmiştir Burada oumlncelikle vakumlama yapılacak cihazın şekli ve konumu
değerlendirilmiştir Ccediluumlnkuuml tezgacirch aerodinamiği gereği bazı hareket kısıtlamaları olmaktadır
Bundan dolayı ince bir boru yardımı ile hava emişi sağlanacak ve boru dokuma tarağına bağlı
hareket edecek şekilde bir aparat tasarımı yapıldı
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması
Mevcut sistemde atılan atkı kenar leno iplikleri ve yalancı kenar iplikleri tarafından
tutulmaktadır Bu sistemde atılan atkı ve kenar iplikleri birbiri ile senkronize ccedilalışmayıp farklı
gerilim ve uzunluklarda saccedilak oluşturmakta ve atkı makası tarafından kesilmektedir
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır
Burada oluşan atkı telefinin azaltılması ve atılan atkının saccedilak uzunluğunun kontrol
altında tutulabilmesi iccedilin dokuma tarağı ile senkron ccedilalışan ve hava emişi ile suumlrekli kontrolluuml
şekilde atkı kesim makasına atkının taşınmasını sağlayan sistem (Şekil 5 17) geliştirilmiştir
Boumlylelikle kontrolluuml şekilde taşınan atkı sayesinde oluşan saccedilak uzunluğu kısaltılmakta ve telefin
azalması sağlanmaktadır Burada kontrolluuml bir şekilde atkının transferinin sağlanabilmesi iccedilin atkı
geriliminin oumllccediluumllmesi ve kontrol altında tutulması gerekmektedir Atkı transfer verimini etkileyen
atkı gerilimi bir sonraki konuda ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
85
- Atkı geriliminin değerlendirilmesi
Atkı kaydı esnasındaki maksimum atkı gerginliği dokuma makinesi performansı ve tez
ccedilalışması esnasında tasarlanan hava emiş aparatının goumlrevini tam anlamı ile yerine getirmesi
accedilısından oumlnemli bir parametredir Artan makine hızlarına paralel olarak artış goumlsteren atkı ipliği
gerginliğinin kontrol edilerek muumlmkuumln olduğu kadar duumlşuumlk tutulabilmesi hem makine hızını
artırmak hem de duumlşuumlk mukavemetli ipliklerin kaydedilmesi accedilısından buumlyuumlk oumlneme sahiptir
Kanca ve dolayısıyla atkı ipliği hızı kayıt esnasında sabit olmayıp sinuumls eğrisine benzer
bir değişiklik goumlsterir Bunun sonucu olarak maksimum atkı ipliği hızı ortalama hızın ccedilok
uumlzerinde bir değer alır Bunun yanında atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile atkı
ipliği hızının sıfırdan kanca hızına aniden ulaşması iplikte ani gerginlik artışlarına sebep olur
Akuumlmuumllatoumlr giriş ve ccedilıkışında iplik gerginliğindeki değişimleri bir oumllccediluumlye kadar azaltacak
gerginlik kompansatoumlrleri ve ipliğin tam buradan aniden boşalmasını oumlnlemek iccedilin tambur oumln
yuumlzeyine baskı yapan metal veya fırccedila formunda baskı uumlnitesi bulunur
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi
Bobinden sağılan atkı ipliği atkı akuumlmuumllatoumlruumlnden sonra atkı freninden geccediler Daha sonra
atkı durdurma tertibatından geccedilen atkı ipliği renk seccedilme tertibatının kılavuzları yardımıyla
seccedilildiği takdirde kancanın hareket yolu uumlzerine duumlşuumlruumllerek kancaya takdim edilir Boumlyle bir
sistemde atkı ipliğinde gerginlik oluşturan kuvvetleri 3 grupta incelemek muumlmkuumlnduumlr (Şekerden
PESVİSLYCRAreg İccedilerikli Atkı Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin Kumaşın
Fiziksel ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
86
Bunlar
1) Atkı ipliğinin ivmelenmesinden dolayı ortaya ccedilıkan atalet kuvvetleri
2) Atkı ipliğinin kancalara kadar olan iplik hattı boyunca değişik yuumlzeylere
suumlrtuumlnmesinden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme kuvvetleri Bu durumda ipliğe etkiyen suumlrtuumlnme
kuvvetleri duumlz yuumlzeyler ile iplik arasındaki suumlrtuumlnmeden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme
kuvvetlerinin toplamı şeklindedir
3) İpliğin akuumlmuumllatoumlrden boşalması esnasında balon oluşumunun (merkezkaccedil
kuvvetlerinden dolayı) sebep olduğu kuvvetler
Atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile birlikte sıfır olan atkı ipliği hızı ccedilok
kısa bir zaman iccedilinde kanca hızına ulaşır 4 mikrosaniye aralıklarla atkı gerginliğinin oumllccediluumllmesi
ile atkının kanca tarafından kapılışı anındaki gerginlik değişimi goumlsterilmektedir Atkı gerginliği
oumlnce hızlı bir yuumlkseliş ile maksimum değerine ulaşır Bu atkı ipliğinin ivmelenmesine karşılık
gelir Bu noktadan sonra atkı ipliği kanca hızına ulaştığı iccedilin atkı gerginliğinde hızlı bir duumlşuumlş
olur Daha sonra kancayla birlikte hızlanmadan dolayı atkı gerginliği tekrar artış trendine
girmektedir
Atkı ipliği uumlzerine duumlşen ve yukarıdaki aşamalarında oluşan atkı gerilimi Gerginlik
oumllccedilme uumlnitesi (SMIDITH marka) gerginlik oumllccedilme sensoumlruuml (0-200cN oumllccedilme aralığı) ve
kuvvetlendirici devreden oluşan bir sistem yardımı ile oumllccediluumllmektedir Gerginlik sensoumlruuml ara birim
uumlnitesi uumlzerinden bilgisayara bağlanmış olup 0-10 volt arasında değişen ccediloumlzguuml gerginliği sinyali
ara birim uumlnitesindeki 12 bitlik bir dijital-analog doumlnuumlştuumlruumlcuumlde sayısal hale doumlnuumlştuumlruumllduumlkten
sonra C programlama dilinde geliştirilen gerccedilek zamanlı bir yazılım ile atkı gerilimi okunarak
kaydedilmektedir
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları
Hava emişi ile geliştirilen aparatımızın oumln denemelerinde farklı oumlzellikler ve gereklilikler
ile karşılaştık Burada yapılan ilk ccedilalışma metal kıvrık bir boru uumlzerine yapılan bir ccedilentik
87
devamında sanayi tipi elektrikli suumlpuumlrgeye bir hortum ile bağlandı ve burada atkı ipliğinin
vereceği tepki ve alınacak tahmini hareket değerlendirilmiştir
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Atkı ipliğini tutma adına vakumla ipliği tutan aparat ile yapılan deneme de atılan
atkılardan bazılarını tutulup bazılarını tutulamadığı goumlzlenmiştir Alınan sonuccedil proje accedilısından
yeterli olmadığı iccedilin vakum sistemi uumlzerinde ilave değişiklikler (aparatın konumu ve pompanın
guumlcuuml değiştirildi) yapılarak tekrar denemeler yapılmıştır Fakat aynı şekilde hava emiş aparatı ile
yapılan denemelerden de (Şekil - 5 19) olumlu sonuccedil alınamamıştır
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar
Yapılan prototip aparat Dornier Kancalı tezgah uumlzerine yerleştirilerek atkı ipliğini
yakalayabilme yeteneği test edilmiştir Yapılan denemelerde oumlnce sanayi tipi elektrik suumlpuumlrgesi
vakum pompası kullanılmıştır Sonuccedilların olumlu olmaması nedeniyle daha guumlccedilluuml vakum
uygulayabilen bir pompa ile denemeler yapılmıştır Denemelerden elde edilen goumlzlemlerde atkı
alıcı kancanın atkı ipliği ucunu bıraktığı noktanın değişkenlik goumlsterdiği ve emici uumlnitenin her
zaman iplikle ccedilakışmadığı ve bu nedenle ipliği yakalayamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Hava emiş aparatı
kullanımı sırasında kenar iplikleri iptal edilmiş ve atkı ipliğinin sabitlenmesi yalnızca bu aparatın
tutma başarısına bağlı kalmıştır Bu nedenle Şekil ndash 5 20rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere atkı ipliğinin
yeterli gerginlikte olmamasından kaynaklanan ldquoboncukrdquo adı verilen atkı ipliğinde gevşek yerler
ortaya ccedilıkmıştır
88
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Diğer taraftan hava emiş uumlnitesinin emiş guumlcuuml ve emme alanı itibariyle de yetersiz olduğu
goumlruumllduumlğuumlnden yeni emiş duumlzesi tasarlanmasına ve birkaccedil farklı boyutta uumlretim yapılarak
denemeler yapılmasına karar verilmiştir Tasarlanan hava emiş aparatları sırasıyla aşağıdaki
gibidir Burada tasarımlar yapılırken ilk denemelerde karşılan sorunlar ve eksiklikler goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak yeni dizaynlar geliştirildi Geliştirilen yeni dizaynların kısaca değerlendirme ve
sınıflandırmasını yapacak olursak
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefe miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef
atkı kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken
oluşacak hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi
youmlntemini atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız
gerekir Ccediluumlnkuuml insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlanmakta ve bunun devamlılığı
korunabilmektedir
a- Aparat Tasarımları Duumlze B_1 İlk etapta tasarlanan hava emiş duumlzesinin genişliği eşit
uzunluktadır Burada hava emiş duumlzesi boru şeklindeki kesite paralel uzanmaktadır (Şekil
ndash 5 21 ve Şekil ndash 5 22) Yapılan ccedilalışmada hava emişinin vakumu ne kadar arttırdığını ve
basıncın atkı tutuşunu nasıl etkilediğini goumlrmek istedik
89
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi
b- Aparat Tasarımları Duumlze B_2 Bu ccedilalışmada boru ve ağızlığın genişliği eşit fakat bir
oumlnceki aparata goumlre daha kısa bir yarığa sahip aparat tasarlandı Bu denemedeki amacımız
yapılan ilk denemeye goumlre kısa yarıklı bir sistemin atkının yakalanışı olası oluşacak
hataların oumlnlenmesi ve atkı telefinin azaltılmasına etkisinin olup olmayacağı veya sayılan
90
olumsuzlukların artışının ne kadar olacağını accedilıklamak olmuştur İkinci yapılan lsquoDuumlze
B_2rsquo tasarımında (Şekil ndash 5 23 ve Şekil ndash 5 24) daha kısa yarık kullanılarak hava emiş
basıncı arttırılmıştır Bununla birlikte atkı tutuşu daha da kuvvetlendirilmeye ccedilalışılmıştır
B_1 ve B_2 duumlzeleri ile ilgili deneme ve ccedilalışmalar bir sonraki konuda ayrıntılı şekilde
oumlrneklerle accedilıklanmıştır
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi
91
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi
c- Aparat Tasarımları Duumlze A_1 Geliştirilen A_1 dizaynında hem boru şekli değiştirildi
hem de ccedilentiklerin yapısı ve aparat uumlzerindeki konumu değiştirildi (Şekil ndash 5 25 ve Şekil
ndash 5 26) Diğer tuumlm yarıklı tasarımlarda yarıklar hep boru kesitine paralel şekilde yapıldı
Buradaki dizaynda ise bir veya iki ccedilentik yerine ccedilok fazla ccedilentik oluşturulup boru kesitine
dik olacak şekilde yerleştirildi Burada hem farklı bir hava emiş basıncı yakalanacağı
duumlşuumlnuumlluumlyor hem de atılan atkı ipliğinin yakalanma performansının değerlendirilmesinin
yapılması isteniyor
92
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi
93
Yapılan tasarımlar iccedilerisinde lsquoDuumlze A_1rsquo en iyi değeri veren ccedilalışma olmuştur (Şekil ndash 5 26
ve Şekil ndash 5 27) Yapılan deneme ccedilalışmalarında oumlrnekler ve tablolarla konu ayrıntılı şekilde
accedilıklanmıştır
d- Aparat Tasarımları Duumlze A_2 Bu dizaynda farklı olarak ilk defa aynı buumlyuumlkluumlklerde
geniş alan uumlzerinde delikler accedilıldı (Şekil ndash 5 27 ve Şekil ndash 5 28) Burada geniş alanın ve
yuumlksek basıncın atkı ipliğinin tutulması ve hataların oumlnlenmesindeki etkisi incelenmiştir
lsquoDuumlze A_1rsquo aparatı gibi geniş alana sahip olunacak ayrıca daha yuumlksek hava emiş
basıncına ulaşılacağı duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi
94
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Resmi
Şekil ndash 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı Resmi
e- Aparat Tasarımları Duumlze A_3 Geliştirilen lsquoDuumlze A_3rsquo dizaynında daha yuumlksek basınccedil
iccedilin hem buumlyuumlk delikler oluşturuldu hem de buumlyuumlk deliklerin yanına kuumlccediluumlk delikler accedilıldı
(Şekil ndash 5 29 ve Şekil ndash 5 30) Boumlylelikle kuumlccediluumlk delikler yardımı ile hava emişi
arttırılacak aynı şekilde buumlyuumlk delikler yardımı ile atkı ipliğinin tutunacağı geniş ve rahat
alanlar oluşacağını duumlşuumlnuumllmektedir
95
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri
f- Aparat Tasarımları Duumlze A_4 Geliştirilen lsquoDuumlze A_4rsquo tasarımda hem boru tasarımı ve
kesit şekli değiştirildi hem de emiş aparatının tutuş yuumlzeyi genişletildi (Şekil ndash 5 31 ve
Şekil ndash 5 32) Fakat burada en genişliğinde ccedilentikler yapılmadı onun yerine iki dar ccedilentik
tasarlandı Boumlylelikle hem hava emişi ile yapılacak basınccedil attırılmaya ccedilalışıldı hem de
geniş ve uzun tutuş yuumlzeyi ile atkı ipliğinin boru uumlzerinde tutulması sağlanıldı
96
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar
Yapılan ayrıntılı ccedilizim ve ccedilalışmalarla hava emişine uygun tasarım ve yerleşimin
bulunmasına ccedilalışılmıştır Bu yapılan ccedilizimleri ve ccedilalışmaları birbiri ile değerlendirdiğimizde
97
burada oumlnemli olan hava basıncı ve atkı ipliği yapısının tezgah yerleşimi ile optimum seviyede
ccedilalışmasının sağlanmasıdır Tuumlm yapılan denemeler sonrasında hava yarıkları boru kesitine dik
olarak ccedilizilen tasarımın maksimum performansı verdiği goumlruumllmektedir (Şekil ndash 5 25 Duumlze A_1)
Aslında birccedilok kez yapılan denemelerde atkı ipliği tutulup kumaşa dacirchil olana kadar hava emişi
aparatı ile taşınabilmiştir Fakat bazı denemelerde hava emişinin yetersiz olması ccedilevre şartlarının
elverişsiz olması kirli ve uccediluntulu ortamdan dolayı dokuma hataları oluşabilmektedir Dokuma
işletmesinde tabii ki oluşan kumaşın maliyeti atılan telefin maliyetinden kat ve kat yuumlksek olduğu
iccedilin burası goumlz ardı edilemeyecek bir durumdur Bundan dolayı hava emiş sistemi olumsuz olarak
değerlendirmek durumunda kalındı Fakat profesyonel bir tezgacirch uumlreticisi ile daha verimli ve
uygun projelerin ve aparatların oluşturulabilineceği ortadadır
Burada istenen sonucun alınmamasında kullanılan atkı ipliğinin ccedilok ince olması da
oumlnemli bir rol oynamıştır Yeterince kalın olmayan atkı iplikleri atkı transferi sonrasında
kesilmekte fakat yeterince uygun gerilim sağlanamadığı iccedilin tasarlanan aparatlar ya atkı ipliğini
tutamamakta ya da gevşek tutarak boncuk gevsek atkı yarım atkı vs hatalara neden olmaktadır
Ccedilalışmamız kapsamında atkı gerilimi ve atkı ccedilapının oumllccediluumlmuuml aşağıdaki gibi yapılmaktadır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri 3 farklı incelikte iplik kullanılarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Nm1 372 Yuumln Nm2 441 Yuumln 150 den3 PES
[555 Tex] [227 Tex] [167 Tex]
Elde edilen iplik numaralarından (Kamgarn eğrilme youmlntemine goumlre elde edilen) yola
ccedilıkarak iplik ccedilaplarının bulunması gerekmektedir İplik ccedilaplarını lsquoPierce Formuumlluumlrsquo kullanılarak
hesaplanabilir (OumlZEK Dokumanın Fiziksel Analizi ders notları)
)(2280
1cm
texd
f
f=lif yoğunluğu
= iplik paketlenmesi
98
d= iplik ccedilapı
tex= ağırlık sistemine goumlre iplik no
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri
Paketlenme faktoumlruuml sıkı dokunmuş bir kumaştaki iplik ccedilapı oumllccediluumlmlerinden bulunmalıdır
Bazı iplik tipleri iccedilin paketleme faktoumlrleri Ccedilizelge - 5 5rsquote ayrıntılı olarak verilmiştir
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları
Lif yoğunluğu ve paketlenme faktoumlruumlnuumln etkisi Kamgarn ve ring pamuk iplikler iccedilin
paketlenme faktoumlruuml 060 OE pamuk iplikler iccedilin 055 Lif yoğunlukları yuumln iccedilin 132 ve pamuk
iccedilin 152 gcm3
99
Yukarıdaki formuumll ve tablolar kullanılarak aşağıdaki deneyde kullanılan ipliklerin ccedilapları
sırası ile bulunmuştur
R1asymp0298 mm R2asymp0191 mm R3asymp0160 mm
İplik ccedilaplarından yola ccedilıkılarak aşağıdaki adımlar izlenerek iplik uumlzerine duumlşen gerilim
hesaplanmaktadır
Oumlncelikle iplik uumlzerine duumlşen kuvvet değeri lsquoFrsquo bulunmalıdır Burada yapılan
değerlendirmeler neticesinde lsquoŞekil ndash 5 19rsquo da belirtildiği gibi iplik uumlzerine uygulanan kuvvet 20
cNrsquodan daha buumlyuumlk olmalıdır
F gt 20 cN olmalıdır
İplik uumlzerine uygulanacak kuvvet bulunduktan sonra hava emişine maruz kalacak iplik
yuumlzey alanı hesaplanmalıdır Burada iplik uumlzerine duumlşecek basıncın iplik yuumlzeyinin 13
uygulanacağı var sayılarak iplik uumlzerine duumlşen gerilim hesaplanabilir Ccediluumlnkuuml iplik silindirik bir
yuumlzey kabul edildiğinde sadece hava emiş yarığını kapatacak kısmı negatif basınca maruz
kalacaktır Bundan dolayı ise
S=[(2πr)x2h]3
Formuumlluumlnden yola ccedilıkarak gerilime maruz kalacak iplik alanı hesaplanır
S= hava emişine maruz kalacak olan iplik yuumlzey alanı
r= iplik yarıccedilapı daha oumlnce uumlccedil iplik ccedileşidi iccedilin de hesaplanmıştır
h= yarık uzunluğu uumlccedil iplik iccedilinde aynı ve sabittir Oumllccediluumllen değer h = 15 mmrsquodir
Buradan yola ccedilıkılarak
S1=[(2πr1)x2h]3 =gt S1=[(2x214x0298)x2x15]3 = 1275 mm2= 01275 cm
2
S2=[(2πr2)x2h]3 =gt S2=[(2x214x0191)x2x15]3 = 817 mm2= 00817 cm
2
S3=[(2πr3)x2h]3 =gt S3=[(2x214x0160)x2x15]3 = 684 mm2= 00684 cm
2
Farklı iplik harmanları ve iplik numaralarının hava emiş yuumlzeyleri hesaplanmıştır
100
Son olarak P=FS formuumlluumlnden iplik uumlzerine duumlşen gerilim değeri bulunmaktadır
Burada yaptığımız hesaplamaların hepsi sınır hesaplamalar olduğu iccedilin bulunan değerden daha
fazla basınccedil uygulanmalıdır ki atılan atkı ipliği hava emiş aparatı tarafından tutulabilsin Buna
istinaden formuumll
PgtFS şeklinde olmalıdır
P Basınccedil
F Kuvvet
S Alan
Yapılan hesaplamalar sonrasında
P1gtFS1 gt 20 01275 gt 15686 pascal
P2gtFS2 gt 20 00817 gt 24479 pascal
P3gtFS3 gt 20 00684 gt 29240 pascal değerleri sırasıyla elde edilmektedir
Not Basıncı hesaplarken hava emiş kanalının iplikten daha geniş olduğunu ihmal etmekteyiz
Bundan dolayıdır ki kalın iplikler daha kolay ince iplikler daha zor yakalanmaktadır
Yukarıda yapılan hesaplama ideal ve boşluksuz iplik şartlarında geccedilerlidir Fakat
kullanılan ipliğin iccedilerisi hava geccedilirgen olduğu iccedilin 30 daha fazla hava emişine ihtiyacımız
vardır (Oumlzek Ders Notları) Dolayısı kullanılacak basınccedil hesaplanan basınccediltan en az 30 daha
fazla olmalıdır Ccediluumlnkuuml 30rsquoluk hava emiş basıncı iplik iccedilersindeki hava boşluklardan dolayı
kaybolmaktadır
Buradan yola ccedilıkarak kullanılacak hava emiş basıncı hesaplanacak olursa
Kullanılacak P1 gtFS1 + FS1 x 030 gt 20391 pascal
Kullanılacak P2 gtFS2 + FS2 x 030 gt 31823 pascal
Kullanılacak P3 gtFS3 + FS3 x 030 gt 38012 pascal şeklinde olmalıdır
Kullanılacak hava emiş basıncı (negatif basınccedil) direk olarak hava emiş yarığına ulaşması
gereken basınccedil buumlyuumlkluumlğuumlduumlr Bu buumlyuumlkluumlkteki basıncın hava emiş yarığına ulaştırılması iccedilin
hava emişin sağlanacağı boru hatlarındaki hava emiş kayıpların hesaplanması gerekmektedir
101
Boumlylelikle atkı ipliğinin sağlıklı tutulması iccedilin gereken hava emiş kaynağının (kompresoumlr) guumlcuuml
bulunmuş olacaktır Bu bulunan hava emiş basıncı ihtiyaccedil duyulan gerccedilek basınccedil olacaktır
Belli bir basınccedil duumlşuumlmuuml iccedilin muumlsaade edilen en uzun boru hattı uzunluğu aşağıdaki
deneyimsel formuumllle hesaplanabilir bu formuumllden yola ccedilıkarak ihtiyaccedil duyulan hava emiş
kaynağının guumlcuuml hesaplanabilir (Emil 2001)
I =toplam boru uzunluğu(m)
Δp =hatta muumlsaade edilen max basınccedil duumlşuumlmuuml (bar)
p =mutlak giriş basıncı (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı(mm)
Basınccedil duumlşuumlmlerini hesaplarken ccedilabuk seccedilim tablolarından da faydalanabiliriz Bunlardan
bir tanesi aşağıda ki gibi bize hatlarda kullanılan bazı bağlantı elemanlarının karşılık geldiği boru
uzunluğunu goumlsteren tablodur
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması
102
d=boru iccedil ccedilapı
R=boru merkezi ile accedilı merkezi arasındaki mesafe
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu
İplik basınccedil hesabı Duumlze A_1 iccedilin yukarıda goumlsterilen şekildeki gibi yapılmaktadır Duumlze
A_1 boru şeklini hesaba katarak boru hatlarındaki hava basıncı kaybı hesaplanacak ve
kullanılması gereken kompresoumlr guumlcuumlne (gerccedilek ihtiyaccedil duyulan hava emiş basıncına)
ulaşılacaktır Karşılık gelen boru uzunluğu tablosu ve formuumlluumlnden yararlanarak
Δp = hava emiş yarığında olması gereken basıncın 20rsquosi(bar) (Oumlzek 2014 Ders Notları)
p =hava emiş yarığında olması gereken basınccedil (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı 15 (mm)
I = 3 (m) [karşılık gelen boru uzunluğu tablosu kullanılarak bulundu]
90deg dirsek kullanıldığı iccedilin 15 metre eklenecek
Ccedilap duumlruumlcuuml satırından yola ccedilıkarak 05 metre eklenecek Ccediluumlnkuuml dairesel kesit dikdoumlrtgen
kesite doumlnmektedir
Kullanılan gerccedilek boru uzunluğu ise 1 metredir
Boumlylelikle tablodan yola ccedilıkarak elde edilen lsquolrsquo değeri 3 metre olmaktadır
l= Δp x d5 x p
450 x Q185
103
555 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 20391 x 020 x (015)5 x 20391 =gt Q1 = 0247 lsn
450 x Q185
227 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 31823 x 020 x (015)5 x 31823 =gt Q2 = 1274 lsn
450 x Q185
167 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 38012 x 020 x (015)5 x 38012 =gt Q3 = 2469 lsn
450 x Q185
Şeklinde hesaplanmaktadır Yapılan hesaplamalara goumlre yukarıdaki kompresoumlr guumlccedilleri
kullanılırsa atılan atkı ipliklerinin teorik olarak yakalanacağı hesaplanmıştır
Ccedilizim ve tasarımlardan yola ccedilıkılarak imalatı yapılmış olan 6 farklı iplik emiş duumlzesi ile
oumln denemeler yapılmıştır İplik emiş duumlzelerinde hem guumlvenli bir iplik emişi yapabilecek hem de
vakum guumlcuumlnuuml verimli kullanacak duumlzenlemeler tercih edilmiştir Metal profil malzemeden 4 tip
(10x20mm) dikdoumlrtgen kesitli ve 2 tip dairesel (10mm) kesitli iplik emiş aparatı yapılmıştır
Profiller uumlzerindeki deliklerin acircdeti kullanım anında bantla kapatılarak değiştirilmiştir
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır)
104
İplik emiş sisteminin bileşeni olarak kullanılan 50 litre kapasiteli vakum pompası mutlak
vakum verimi 1 bar (758 mm civa basıncı) olmasına karşın yeterli guumlcuuml sağlayamamıştır Bu
nedenle daha yuumlksek vakum guumlcuumlne sahip olan iplik makinelerinde kullanılan vakum
pompalarından biri kullanılarak denemeler yapılmıştır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri uumlccedil farklı incelikte iplik kullanılarak
oumllccediluumllmuumlştuumlr Denemeler sırasında sabit mengeneye tespit edilen duumlzelerin iplik kavrama
performansı iplik ucuna asılan ağırlıklar artırılarak test edilmiştir Ağırlık olarak ortalama
ağırlığı 065 g olan dairesel metal pullar kullanılmıştır İpliklerin uumlzerine asılan pul sayısı
kavranabilme guumlcuumlne goumlre artırılmıştır İpliklerin emiş duumlzeleri tarafından yakalanma konumu
tezgacirch uumlzerindeki duruma benzer şekilde duumlzenlenmiştir Bu oumllccediluumlmler sırasında farklı duumlze
tiplerinde değişen kalınlıkta iplik denemelerinin goumlruumlntuumlleri Şekil ndash 5 35 ve Şekil ndash 5 36rsquoda
verilmiştir
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
105
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
Atkı ipliklerinin dokuma makinesinde gergin olarak iplik emiş duumlzeleri tarafından
vakumla kavranabilme durumunu simuumlle etmek uumlzere yapılan test sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 5 ve
Ccedilizelge ndash 5 6rsquoda verilmiştir Emiş kanalları ccedilok buumlyuumlk ve yekpare olan A_4 ve B_1 duumlze
performansları yetersiz olduğu iccedilin sonuccedilları verilmemiştir
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları
Emiş duumlzesi A_1 uumlzerindeki delikler 3 2 ve 1 kanal oluşturacak şekilde testler yapılmıştır
Vakum değeri sabit olduğu iccedilin yuumlzeydeki emiş alanı kuumlccediluumllduumlkccedile daha iyi yakalama
performansı goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle yuumlzeydeki delikli kanal sayısı azaldıkccedila
yakalama guumlcuumlnde bariz bir iyileşme goumlruumllmuumlştuumlr Dokuma işletmesinde yaygın olarak
kullanılan atkı ipliklerine benzer numaralar seccedililmiştir İplik kalınlığındaki artış ile ipliklerin
yakalama performansının net olarak arttığı goumlruumllmuumlştuumlr Bu sonuccedil doğal olarak artan iplik ccedilapı
ve dolayısıyla yakalama yuumlzeyi ile uyum iccedilinde olmuştur Emiş duumlzesi A_3 ile yapılan testlerin
sonucu A_1 tipine goumlre oldukccedila koumltuuml sonuccedil vermiştir Bunda temel neden kuumlccediluumlk ve buumlyuumlk
dairelerden oluşan emiş kanallarının daha fazla yuumlzey ve dolayısıyla daha duumlşuumlk vakum değeri
verimleri olmuştur Deneme sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 8rsquote verilen A_2 duumlze A_1 ile benzer
106
koşullarda test edilmiştir Ancak bu duumlzenin performansı A_1 kadar iyi olmamıştır Emiş
kanalları tek sıra accedilıkken yapılan testler en iyi sonuccedilları vermiştir Diğer taraftan B_2 duumlzesi en
koumltuuml performansı veren duumlze olmuştur Bunun nedeni de emiş kanalının diğerlerine oranla ccedilok
buumlyuumlk olması ve birim vakum değerinin duumlşmesi olmuştur
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar
Bu denemelerden sonra A_1 ve A_2 duumlzelerinin kancalı dokuma makinesi uumlzerinde
denenmesine karar verilmiştir Bu duumlzeler uumlzerindeki emiş delikleri tek ve ccedilift sıra accedilık olacak
şekilde denemeler yapılmıştır Kullanılan vakum pompası ve duumlze bağlantı seti Şekil ndash 5 37rsquode
verilmiştir Emiş duumlzeleri bir ara hortumla vakum pompasına bağlanmış ve deneme ccedilalışmaları
anında vakum pompası suumlrekli devrede bırakılmıştır
107
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni
108
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları
Kancalı dokuma makinesi uumlzerinde yapılan deneysel ccedilalışmalar sırasında kenar yapıcı
mekanizmalar devre dışı bırakılarak atkı ipliği ucunun emiş duumlzesi tarafından yakalanması
amaccedillanmıştır Doğal olarak bu ucu yakalayacak yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de kullanılmamıştır
Emiş duumlzeleri tarak bitiminde kumaş kenarına en yakın konumda sabitlenmişlerdir Bu ccedilalışma
duumlzeninde en ccedilok 2-3 cm uzunluğunda bir atkı ucu yeterli olabilecektir Bu da atkı telefinin bu
mesafelere indirilmesini sağlamış olacaktır
Ancak yapılan denemelerde atkı ipliği uccedillarının istikrarlı ve guumlvenli bir şekilde
yakalanamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Farklı kancalı tezgacirchlarda yapılan bu denemelerde genelde Nm 40
numara atkı iplikleri denenmiştir Her bir duumlze tipi iccedilin bir saatlik deneme ccedilalışmaları yapılmış
fakat gevşek ccediloumlzguuml probleminin oumlnuumlne geccedililememiştir Bu durum atkı ipliğinin istenilen
109
gerginlik duumlzeyinde kalması sağlanamadığı iccedilin ortaya ccedilıktığı bilinmektedir (Yuumlnsa İşletmesinde
Dokuma Hata Tanımları 2000) Denemesi yapılan duumlze tipleri iccedilinde A_1 ve A_2 tipleri
diğerlerine oranla daha verimli olmuşlardır Emişin accedilık atmosferde yapılıyor olması yani emiş
kanallarının suumlrekli accedilık olması vakum ve kavrama guumlcuuml verimini oumlnemli oumllccediluumlde duumlşuumlrmektedir
Bu nedenle genelde emiş kanalarının iki sırası accedilık bırakılmıştır Duumlzedeki emiş kanallarının
konumu atkı iğliği geccediliş guumlzergacirchına uygun olacak şekilde ayarlanmıştır
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
yer alan kritik anların yuumlksek hızlı kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve
500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
110
Hızlı kamera ccedilekimi enstantanelerinde goumlruumllduumlğuuml uumlzere kancayı taşıyan şerit kalınlığı
nedeniyle emiş duumlzesi atkı ipliğinden bir miktar geride kalmak zorunda Bu konum ipliği
yakalamak iccedilin oumlnemli bir dezavantaj oluşturmaktadır Diğer taraftan kancanın ccediloğu kez ağızlığı
terk edemeden atkı ipliğinin kurtularak serbest kalması da yalancı kenar ipliklerinin yokluğunda
atkı ipliği ucunun yakalanmasını guumlccedilleştirmektedir Dolayısıyla emiş duumlzesi iplik ucunu
yakalasa bile gevşek olan ipliğin gerilimini artırma potansiyeli olmadığı iccedilin gevşek atkı ve
boncuk denilen hataların oluşumuna yol accedilmaktadır (Şekil ndash 5 41)
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu
Vakumlu iplik emiş aparatı kancalı tezgacirchlarda istenilen performansı sağlayamadığı iccedilin
hava jetli tezgacirchlarda denenmemiştir Bu kararda bu tezgacirch hızlarının daha yuumlksek olması ve
telef uzunluğunun da goumlreceli olarak daha duumlşuumlk olması etken olmuştur
Hedeflenen kancalı dokuma tezgacirchlarına youmlnelik bir ek aparat tasarımı geliştirmek ve
bunu uygulayarak atkı telefi uzunluğu minimum seviyeye duumlşuumlrme hedefi yakalanmış oumlnemli
oumllccediluumlde iyileştirme ve standardizasyon sağlanmıştır Tez ccedilalışmasının yapıldığı dokuma
işletmesinde yer alan tuumlm tezgacirch tiplerinde değişen oumllccedileklerde iyileştirme ve atkı telef
oranlarında kazanccedil sağlanmıştır Bu oran oumlzellikle Dornier kancalı dokuma makinelerinde 30
duumlzeyini aşmıştır
111
6 SONUCcedil
Hedef yapılan tuumlm ccedilalışmalar neticesinde ortalama atkı telefini 13 ndash 14 cmadet atkı
aralığından ilk olarak 9 ndash 95 cmadet atkı aralığına ccedilekerek 25 (Şekil ndash 6 1) iyileşme oranı
olan tez hedefini yakalanmıştır Sonrasında atkı telefini daha da azaltıp sıfır kumaş hatası ve sıfır
telef seviyesine ccedilekmek olacaktır
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı
Tuumlm ccedilalışmalar neticesinde elde edilen getiri ve iyileştirmeleri değerlendirecek olursak
telef uzunluğu azaltma miktarı ve kazanılan getiri tutarı olarak iki farklı youmlnden irdeleyebiliriz
Oumlncelikle telef uzunluklarında elde edilen azalışlara bakıldığında
112
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum
ATKI TELEFİ AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR
Tezgacirch
Kodları
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Tezgacirch
Grupları
Tezgacirch
Sayısı
TOPLAM
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
HEDEF
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
D1 DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 156 100 82 5 74 5
D2 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 148 100 80 5 68 5
D3 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 163 100 91 5 72 5
D4
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 159 100 86 5 73 5
D5 DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 93 70 93 7 0 0
P1
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 125 89 68 38 57 51
P2 PİCANOL Ccedilerccedileveden Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX) 42 126 83 78 45 48 38
Yukarıdaki tabloda ayrıntılı şekilde YUNSA işletmesinin tez ccedilalışmaları oumlncesi telef
durumu ile tez ccedilalışmaları sonrası son telef durumu goumlruumllmektedir Bu kısımdaki kazanım
şekilleri ve ayrıntıları ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA boumlluumlmuumlnde anlatılmıştır
Buna goumlre tuumlm tezgacirch gruplarının ağırlıklı ortalamaları alındığında atkı telefi uzunluğu 9 -
95 cm aralığında ccedilıkmakta olup istenilen hedef yakalanmıştır
Ccedilizelge ndash 6 1 tablosunu kısaca incelediğimizde toplam telef uzunluğu hedef telef
uzunlukları ve sağ-sol telef uzunlukları ayrıntılı şekilde verilmiş olup 26 oranında bir telef
azalması olmuştur Burada ilk doumlrt A grubu tezgacirchın atkı telefi hedefi 10 cm C grubu
tezgacirchlarının atkı telefi hedefi 7 cm ve B grubu tezgacirchların atkı telefi hedefi 85 cm civarında
olduğu goumlruumllmektedir Bu hedefleri sağ ve sol kenar telefleri şeklinde ayrıntılara ayrıldığında
aşağıdaki grafiklere ulaşılmaktadır
113
Kazanılan getiri tutarı olarak tez ccedilalışması değerlendirildiğinde tez ccedilalışmaları oumlncesinde
kazanılması hedeflenen atkı telefi tutarı yıllık 495 bin EURO olarak planlamıştır Oumlngoumlruumllen
değer toplam telef miktarının 25rsquone denk gelmektedir Aşağıdaki Ccedilizelge ndash 6 2 tablosu
ayrıntılı incelendiğinde yıllık olarak kayıp olan telef miktarı 162 milyon EURO civarındadır
Gerccedilekten bir işletme iccedilin ccedilok buumlyuumlk bir telef miktarıdır İşletmede oluşan telefin buumlyuumlk
ccediloğunluğunu atkı telefi teşkil etmektedir
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu
ATKI TELEFİ
AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR TOPLAM
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre
Tezgacirch Grupları
Tezgacirch
Sayısı
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESI
()
POTANSİYEL
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESİ ()
DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 1 129 287 1 015 694 2144981 360 654 285 74
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 325 851 278 365 604216 194 855 154 40
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 175 302 138 701 314003 121 363 96 25
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 92 973 79 103 172076 63 716 50 13
DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 167 958 0 167958 68 628 54 14
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 420 403 352 397 772800 222 566 176 46
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX)
42 421 949 259 661 681610 232 613 184 48
TOPLAM 278 2 733 723 2 123 921 1 264 295
Yukarıdaki tabloyu (Ccedilizelge ndash 6 2) ayrıntılı şekilde incelediğimizde yaklaşık 5 milyon
TLrsquolik bir atkı telefinin olduğu goumlruumllmektedir Yapılan iyileştirmeler ve ccedilalışmalar sonrasında
elde edilen kazanccedil ise 13 milyon TL civarındadır Aynı zamanda işletmede yuumlruumltuumllen TPM
114
projesi kapsamında ele alınan atkı telefi azaltılması ccedilalışmasının profesyonel araccedillar ve oumllccediluumlmler
neticesinde şu anda 25 milyon TL civarında net bir kazancın sağlandığını projenin tamamıyla
sonlandırıldığında yıllık kazanccedil miktarının 3 milyon TL ye ulaşılacağına değinilmiştir
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar
Şekil ndash 6 2rsquode verilen tezgacirch kodlarının accedilılımı aşağıdaki gibi olmaktadır
D1= Dornier rapier tuck-in ndash mini aparat
D2= Dornier rapier disco-leno ndash eco leno
D3= Dornier rapier disco-leno ndash mini aparat
D4= Dornier rapier ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat
D5= Dornier airjet ccedilerccedileveden leno ndash ccedilerccedileveden leno
P1= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (GAMMAX)
P2= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (OPTIMAX)
Boumlylelikle projenin goumlruumlnen yuumlzuuml ile 25 hedeflenen iyileşme sağlanmış olup başarılı bir
şekilde sonuccedillanmış Kendi iccedilerisinde sonuccedillanan proje birccedilok projeye de zemin hazırlamış olup
işletmenin birccedilok kara noktasına da ışık tutmuştur
115
7 KAYNAKLAR
Anonim 2011 httpwwwdokumaorgdkmclk_trhhtm Niğde Uumlniversitesi Halil Zoumlhre Ataman
Myo TekstilDokuma Erişim Tarihi 05112014
B Wulfhorst lsquorsquoReduction Of Selvedge Wastage On Weaving Machines With Pneumatic Weft
Insertionrsquorsquo Institut fur Textiltechnik der Rheinisch- Wesfalischen Technischen
Hochschule Aachen Germany ITB Fabric Forming 391
Disco Leno American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012
Dorniertcisdeenglishinsiderinsider_8ecolenohtm The New Dornier Double-Disc Leno
Device Type EcoLenoregldquo Erişim Tarihi 30112014
E Sinem Aykaccedil Pnoumlmatik - Hidrolik Mayis 2011 Tmmob Makina Muumlhendisleri Odası
Ankara Şubesi
Emil II Ulusal Hidrolik Pnoumlmatik Kongresi Ve Sergisi 2001 syf 233 - 238
EP Patent No 0898 001 A2 24021999
Erkan Tuumlrker Uşak Universitesi Tekstil Muumlhendisliği Boumlluumlmuuml The Usage Of Images Models For
Porosity Determination Of Fabrics Woven Fabrics Of Filament Yarns
European Patent Application ndash Patenet 054257746 Date of Publication 04112005
European Patent Application ndash Patenet 0898001 Date of Publication 24021999
Highly productive solutions for every requirement
httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf Erişim Tarihi 07122014
httpipcompatfamen28050887 Erişim Tarihi 20072013
httptrwikipediaorgwikiDokuma Erişim Tarihi 23112014
httpwwwdokumateknikdestekcomforumkonu-dokuma-kitabi-24html Erişim Tarihi
23112014
httpwwwhistoryworldnetwrldhisPlainTextHistoriesasphistoryid=ab11 Erişim Tarihi
23112014
httpwwwtekstilbilgicomdefaultaspsayfalari=gosterampsayfano=93 Erişim Tarihi 15102012
Itma 2011 Barcelona Picanol Slow Motion Video
Jurasz J (Fibres amp Textiles In Eastern Europe Volume 8 Issue 2 Pages 50-53 Published
APR-JUN 2000)
116
Kovacevic S (Kovacevic S)1 Brnada S (Brnada S)1 Schwarz I (Schwarz I)1 Source
Tekstil Volume 56 Issues 8 Pages 486-492 Published Aug 2007
Kovaceyic S (Kovaceyic S) Hadina J (Hadina J) Source Tekstil Volume 50 Issue 4
Pages 159-163 Published Apr 2001
Legler F ldquoNew Technology To Reduce Yarn Wastagerdquo Sulzer Technical Review 1 9 9 P17
- 1999
Megep Ankara 2007 (Mesleki Eğitim Ve Oumlğretim Sistemininguumlccedillendirilmesi
Projesi) Tekstil Teknolojisi Dokuma Makinesini Hazirlama
httpwwwmegepmebgovtrmte_program_modulmoduller_pdfpanama20dokumapd
f Erişim Tarihi 23112014
Sagem 1990 Mekiksiz Dokuma Makinelerinde Kumaş Kenar Yapıları Suumlmerbank
Holding AŞ Bursa Araştirma Geliştirme Ve Eğitim Merkezi Sagem Yayın No106
Mart-1990Bursa
Ormerod A Sondhelm WA Weaving Technology And Operations The Textile Institute
Manchester 1995
Ozek Demir And Eke An Analysis Of Weft Wastage In Shuttleless Weaving
zozeknkuedutr 2014
Picanol News September 2011 httpwwwpicanolbenrrdonlyres33ebc79d-391a-4dca-843c-
37a7189c1cba20725picanol_newsen092011pdf Erişim Tarihi 23112014
Sulzer Technical Review 199 httpwwwsulzercomennewsroomsulzer-technical-
reviewstrlibrarytechnicalarticlespdfs=0amptatyp=noneampevtyp=noneampcurlang=0amptypes
=noneampwebpages=0amppg=10ampstl=strampsort=dateampntyp=none Erişim Tarihi 23112014
Smit Spa Viale Dellrsquoindustria Gs920 Rapier Weaving Machine The Highest Productivity In The
Most Extended Range Of Fabrics wwwstpit Gb 05-08
Sultex Lateral And Central Tuckers For Full Width Reed Weaving In Motion
Sultex September 2011 Press Release Rm Kuj Successful Market Introduction Of The
New Sultex A9500 Air Jet Weaving Machine
Şekerden PesVisLycraregİccedilerikli Atki Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin
Kumaşin Fiziksel Ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
httplibrarycuedutrtezler7269pdf Erişim Tarihi 30112014
The Itema ECO ldquoEnvironment Care Obligationrdquo Katalogu 2011
Usa Patent 4362190 Issued On Dec 7 1982
Usa Patent 4453572 Issued On June 12 1984 Estimated Expiration Date July 26 2002
117
Usa Patent 4476901 Issued On Oct 16 1984
Usa Patent 4498504 Issued On Feb 12 1985
Usa Patent 4502512 Issued On Mar 5 1985
Usa Patent 4513791 Issued On Apr 30 1985
Usa Patent 4616680 Issued On Oct 14 1986
Usa Patent 5040570 Issued On August 20 1991 Estimated Expiration Date September 28 2010
Usa Patent 5560400 Issued On Oct 1 1996
Usa Patent 6039086 Issued On Mar 21 2000
Usa Patent 6227204 Issued On May 8 2001
Usa Patent No 4100945 Jul 18 1978
Usa Patent No 4404997 Sep 20 1983
Usa Patent No 4453572 Jun 12 1984
Usa Patent No 4498504 Feb 12 1985
Usa Patent No 4616680 Oct 14 1986
Usa Patent No 4653546 Mar 31 1987
Usa Patent No 5 353 845 Oct 11 1994
Usa Patent No 5040570 Aug 20 1991
Usa Patent No 5560400 Oct 10 1996
Usa Patent No 6039086 Mar 21 2000
Usa Patent Pub No Us2003 0183295 A1 Pub Date October 2 2003
Waldron D (Waldron Dennis)1 Williams J (Williams John) Hong Kong Polytechnic
Univ Source 86th Textile Institute World Conference Vol 1 Conference Proceedings
Published 2008
wwwpatentstormuspatents4453572fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
wwwpatentstormuspatents5040570fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
118
OumlZGECcedilMİŞ
Ferit DEMİR 1983 yılında Tarsusrsquota doğdu İlk orta ve lise oumlğretimini Tarsusrsquota
tamamladı Sonrasında Tarsus Anadolu Lisesirsquonden mezun oluktan sonra Ege Uumlniversitesi Tekstil
Muumlhendisliği boumlluumlmuumlnuuml kazandı 2006 ndash 2007 yılları arasında ENSAIT Uumlniversitesinde devlet
bursu ile okudu ve lsquorsquoEssentials Oil and Capsulationrsquorsquo konulu bitirme tezini yazıp lisans eğitimini
tamamladı Uumlniversite yılları esnasında 2005 yılında ABD Pennsylvania Eyaletinde ROSS
STORE ( Carl Lisle) da staj yaptı 2008 yılında ISKO Tekstil Denim Dokuma İşletmesinde
(SANKO TEKSTİL) işletme muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında 2010 yılında vatani
goumlrevini Malatyarsquonın Puumltuumlrge İlccedilesinde Jandarma olarak tamamladı Askerlik sonrasında YUumlNSA
İşletmesinde dokuma muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında ULTRAKİM KİMYA ve
YİĞİTOĞLU KİMYA (HENKEL Marmara Boumllge Bayisi) firmalarında tekstil kimyasalları satış
ve teknik desteğinde goumlrevlerinde bulundu Bu doumlnemlerde ccedileşitli tekstil ve kimyasal uumlretimi
yapan firmalarda goumlrev aldıktan sonra son olarak MARKSampSPENCER şirketinde Kumaş
Teknoloğu olarak ccedilalıştı Şu an iccedilin evli ve bir ccedilocuk babasıdır
Prof Dr HZiya OumlZEK danışmanlığında Ferit DEMİR tarafından hazırlanan ldquoKancalı Dokuma
Tezgacirchlarında Atkı Telefinin Azaltılmasırdquo isimli bu ccedilalışma aşağıdaki juumlri tarafından Tekstil
Muumlhendisliği Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisans tezi olarak oy birliği ile kabul edilmiştir
Juri Başkanı Prof Dr H Ziya OumlZEK İmza
Uumlye Doccedil Dr Pelin GUumlRKAN UumlNAL İmza
Uumlye Yrd Doccedil Dr Aytaccedil MORALAR İmza
Fen Bilimleri Enstituumlsuuml Youmlnetim Kurulu adına
Prof Dr Fatih KONUKCU
Enstituuml Muumlduumlruuml
i
OumlZET
Yuumlksek Lisans Tezi
KANCALI DOKUMA TEZGAcircHLARINDA ATKI TELEFİNİN AZALTILMASI
Ferit DEMİR
Namık Kemal Uumlniversitesi
Fen Bilimleri Enstituumlsuuml
Tekstil Muumlhendisliği Anabilim Dalı
Danışman Prof Dr HZiya OumlZEK
Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Telefinin Azaltılması Projesi mekiksiz dokuma
makinelerinin atkı telefini azaltmaya youmlnelik bir ccedilalışmadır Dokuma işletmesinde bulunan farklı
oumlzellikteki kancalı dokuma tezgahlarında mevcut atkı telefi miktarları bu tez kapsamında ayrıntılı olarak
incelenmiş ve optimizasyon ccedilalışmaları yapılmıştır Yuumlksek hızlı kamera ile atkı atma prosesi
goumlruumlntuumllenmiştir Yuumlksek hızlarda atkı uumlzerine gelen gerilim kuvvet ve etkiler incelenmiştir
Optimizasyon ve standardizasyon ccedilalışmaları sonrasında atkı atım sisteminde uygun olarak ccedilalışacak bir
aparat tasarımı yapılmıştır Tasarlanan bu aparat uygun bir tezgacirchta denenmiş ve atkı telefinin durumu
kumaş ve tezgacirch performansı incelenmiştir Yapılan ccedilalışmalar aynı zamanda dokuma işletmesinde
bulunan hava jetli tezgacirchlara da uyarlanmıştır Yapılan araştırma ve analizler sonucunda elde edilen
bilgiler ışığında hava jetli tezgacirchlardaki telef miktarı da oumlnemli oumllccediluumlde azaltılmıştır Bu ccedilalışma alanında
ilk defa yapılan ccedilalışmalardan biri olmuştur Bu kapsamda geliştirilen standart ve aparatlar
sektoumlrde buumlyuumlk bir avantaj sağlayacaktır
Anahtar kelimeler Atkı Telefi Dokuma Kenar Yapıları Kancalı Dokuma Tezgacirchları
Kenar Telefleri
2014 118 Sayfa
ii
ABSTRACT
MSc Thesis
REDUCING THE LENGTH OF THE WEFT WASTE ON RAPIERWEAVING LOOMS
Ferit DEMİR
Namık Kemal University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Textile Engineering
Supervisor Prof Dr HZiya OumlZEK
The main purpose of this thesis is to develop methods and procedures in order to reduce weft
yarn waste primarily on rapier weaving looms and as a result to obtain important advantages in terms of
operational cost and sustainability of natural resources Design and development of a new apparatus that
ensures reducing the length of weft waste to minimum levels in comparison with the current situation on
rapier weaving looms are also aimed at this study Reducing the dependence to human for setting
adjustments of the weaving loom that affects the length of weft waste is one of the driving reasons of this
project Due to the nature of weaving process weft waste generally occurs during weaving process The
problem of weft waste came out after using shuttleless weaving looms as alternative to shuttle looms In
the present day weft waste is a serious problem for rapier weaving looms and the weft waste proportion
increases up to 10 at rapier weaving looms working at 150-160 cm width It is difficult to endure these
losses especially for expensive weft yarns As much high weft waste amount cannot be tolerated in terms
of both economic and sustainability points of views Substantial resources should be prevented from
reckless usage to reduce waste proportion This is already one of the major aims of YUNSA to increase
iii
competitiveness and also to save natural resources for sustainability Woolen weaving sector keeps its
significance in Turkey and in the World and request for woolen fabric because of its becoming nature and
useful permanently increases While wool is valuable like this throwing of some wool as a waste during
production increases production cost of woolen fabric producer and as a result reduces competitive power
at woolen fabric sector against countries which production cost is low The wool waste generated during
weaving process composes high portion of the total waste
Project will be the one of the first committed to solve weft waste problem for shutleless weaving looms in
industrial scope and will be performed within an industry supported academic work Currently the weft
waste length on gripper weaving looms exist at YUNSA at different features (brand structure type year
side type machine width etc) will be inspected and an optimization processes will be performed Weft
transfer system will be recorded by high fast camera and will be analyzed by image processing software
According to data and findings collected a new apparatus will be designed to reduce weft waste and will
work at the side of fabric Produced samples will examine and applicability of them will be tested within
draft Project has a potential to ensure incomes and competitive edge at first for YUNSA and for all
weaving sector It will pioneer about the amount of weft wastes especially for gripper weaving looms The
proportion of weft waste could be reduced from 10 to 1-2 level Important ldquoknow-howrdquo will be
obtained in this field and it will secured by patent and it will be possible to present it to all weaving sector
As a result the production waste of all natural or synthetic weft yarn used in weaving sector will be
reduced and will contribute for cleaner and sustainable production economy It will also contribute of our
country to competitive edge at textile sector and also cost advantage with technological experience will
be gained
Keywords Weft Waste Selvedge Waste Rapier Weaving Loom Fabric Selvedge
Selvedge Forming Device Apparatus for Reducing Weft Waste
2014 118 Pages
iv
OumlNSOumlZ
Uzun soluklu bir ccedilalışmayı başarılı bir şekilde bitirmenin gurur ve heyecanı iccedilindeyim
SANTEZ olarak kabul edilen yuumlksek lisans tezim hem alanında literatuumlr konusu bakımından
ilkler arasında olması hem de YUumlNSA dokuma işletmesinde ilk olarak yapılan kapsamlı bir
araştırma ve AR-GE konusu olması bizim iccedilin ayrı bir gurur kaynağı olmuştur Bu ccedilalışmam
suumlresince her tuumlrluuml yardım ve fedakacircrlığı sağlayan bilgi tecruumlbe ve guumller yuumlzuuml ile ccedilalışmama ışık
tutan hiccedilbir zaman bitmek tuumlkenmek bilmeyen pozitif enerjisi ile suumlrekli motivasyon kaynağım
olan ayrıca ccedilalışma suumlresince kendimi geliştirmeme youmlnelik de birkaccedil adım ileride olmamı
sağlayan ve de en oumlnemlisi insan ve oumlğrenci halinden anlayan oumlzel ve profesyonel hayatımda
oumlrnek aldığım ccedilalışmamın youmlneticisi ccedilok değerli Sayın Hocam Prof Dr H Ziya OumlZEKrsquoe ccedilok
teşekkuumlr eder minnettarlığımı sunarım Kendisine ve ailesine oumlzel ve profesyonel hayatta başarılı
mutlu ve sağlık dolu guumlnler geccedilirmelerini dilerim Engin performans ve bilgisiyle ccedilok daha iyi ve
yuumlksek goumlrevlerde bulunmasını temenni eder ve bir kez daha şuumlkranlarımı kendilerine arz ederim
Proje kapsamında beraber uzun vakit geccedilirdiğim tez ccedilalışma arkadaşlarım olan AR-GE
muumlhendisleri Cem DAVUL Murat CcedilANLIOĞLU ve Koray KARAKAŞrsquoa vermiş oldukları
destek ve ccedilalışmalarından dolayı ccedilok teşekkuumlr ederim
YUumlNSA işletmesinde başta AR-GE Koordinatoumlruuml Sn Mehmet Ccediliğdem Genel Muumlduumlr
Yardımcısı Sn Derya KINIK AR-GE Muumlduumlruuml Sn Orhun OK Uumlretim Koordinatoumlruuml Sn Mehmet
AKIN ve İplik İşletmesi Muumlduumlruuml Sn Cumhur GUumlRELrsquoe vermiş oldukları destek ve bilgilerden
dolayı ccedilok teşekkuumlr eder ccedilalışma hayatlarında başarılar dilerim
Son olarak YUumlNSA Dokuma İşletmesi teknisyenleri olmak uumlzere tuumlm dokuma
ccedilalışanlarına ve oumlzelikle Kıdemli Dokuma Teknisyeni Yunus UumlSTUumlNELrsquoe ilgi ve desteklerinden
dolayı teşekkuumlr ederim
Ayrıca bu suumlreccedilte suumlrekli yanımda duran ve ccedilok buumlyuumlk fedakacircrlıklar yapan eşim ve
ccedilocuğuma teşekkuumlruuml bir borccedil bilir ve bu ccedilalışmayı eşim ve oğluma ithaf ederim
Aralık 2014 Ferit DEMİR
v
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER
1 SI Birim Sisteminin Temel Birimleri
Boyut Birim Simge
Uzunluk Metre m
Kuumltle Kilogram kg
Zaman Saniye s
2 Tuumlretilmiş SI Birimleri
Fiziksel
Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk
sembol
SI Birim
Birim
Sembol
Frekans v f Hertz Hz
Kuvvet ağırlık FW newton N
Basınccedil gerilme p pascal Pa
Guumlccedil P watt W
Celsius sıcaklık t
degree
Celsius
degC
Tuumlretilmiş Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk semboluuml Adı
SI Temel Birimlerle
accedilıklama
Alanarea A metre kare m2
Hacımvolume V metre kuumlp m3
Hızspeed velocity u v c metre boumlluuml saniye m s-1
İvmeacceleration a g (serbest duumlşme)
metre boumlluuml saniye
kare
m s-2
vi
3 SI Birimleri ile kullanılabilen SI olmayan Birimler
Birim Sembol
Dakika Min
Saat H
Guumln D
Derece ordm
Dakika
Saniye
Litre L
Ton t
Bar bar
vii
İCcedilİNDEKİLER Sayfa No
OumlZET i
ABSTRACT ii
OumlNSOumlZ iv
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER v
ŞEKİLLER DİZİNİ x
CcedilİZELGELER DİZİNİ xiii
1 GİRİŞ 1
2 LİTERATUumlR TARAMASI 5
21 Dokuma Nedir 5
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi 5
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 6
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 7
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları 10
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler 15
24 Atkı Telefi Nedir 15
241 Atkı telefi nasıl oluşur 16
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları 16
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler 19
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre geliştirdikleri
aparatlar 19
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar 20
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler 24
3 MATERYAL ve YOumlNTEM 31
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları 31
viii
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri 33
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması 34
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri 35
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri 36
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması 37
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar 41
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları 41
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri 45
35 Hızlı Kamera Kullanımı 45
36 Youmlntem 47
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 49
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler 49
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 53
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI 58
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi 58
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri 59
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar 61
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu 61
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması 62
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması 65
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme 77
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu 78
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu 79
ix
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu 81
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı 82
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi 83
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması 84
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları 86
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar 87
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı 88
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar 96
6 SONUCcedil 111
7 KAYNAKLAR 115
OumlZGECcedilMİŞ 118
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi 5
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge) 6
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı 8
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar 11
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar 11
Şekil - 2 6 Leno Kenar 12
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması 13
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu 16
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi 18
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı 19
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı 20
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199) 21
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı 21
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı 22
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı 23
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r) 24
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994) 25
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000) 26
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları 30
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması 32
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı 33
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması 35
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası 36
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi 37
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi 40
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera 46
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması 47
xi
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması 62
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar 63
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması 64
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı 65
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı 66
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması 68
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi 73
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı 74
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması 74
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması 75
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması 75
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması 76
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu 79
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu 80
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu 81
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı 83
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır 84
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi 85
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 87
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 88
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi 89
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi 89
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi 90
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi 91
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri 92
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi 92
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi 93
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı 94
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
95
xii
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri 95
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi 96
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi 96
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu 102
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır) 103
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 104
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 105
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni 107
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları 108
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır) 109
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
109
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu 110
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı 111
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar 114
xiii
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları 31
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 39
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 41
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri 50
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi 51
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 54
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş 57
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu 61
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi 63
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması 67
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi 77
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri 98
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları 98
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması 101
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları 105
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar 106
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum 112
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu 113
1
1 GİRİŞ
Dokuma işleminde atkı telefi problemi mekiksiz dokuma makinelerinin mekikli dokuma
makinesine alternatif olarak kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır Bu makinelerin doğasından
kaynaklanan gerccedilek kenar yapamama nedeniyle oluşan atkı telefleri guumlnuumlmuumlz dokuma kumaş
uumlreticilerinin oumlnemli sorunlarından birini oluşturmaktadır İşletmelerin yoğun kuumlresel rekabet
ortamında bu telefleri olabildiğince azaltma istekleri giderek daha fazla oumlnem kazanmaya
başlamıştır Diğer taraftan doğal ya da insan yapımı lifler iccedileren atkı ipliklerinin oumlzellikle
kancalı tipleri olmak uumlzere mekiksiz dokuma makinelerinde dokuma sırasında kayda değer bir
oranda telef olması suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre ve enduumlstriyel uumlretim accedilılarından da kabul edilebilir
bir durum değildir
Enduumlstriyel ve ekonomik anlamda oumlnem taşıyan bu konu uumlzerinde yapılmış akademik
ccedilalışmaların ise ccedilok az olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Daha ccedilok tezgacirch uumlreticisi firmaların odaklandığı bu
konuda yapılan sınırlı ccedilalışmaların bir kısmı teknik dergilerde yer almış bir kısmı da patent
tescilleri ile sonuccedillanmıştır Bilimsel bir sistematik kapsamında konunun ayrıntılı olarak
incelenmesinin ve olası ccediloumlzuumlm tekniklerinin tartışılmasının bilimsel literatuumlre oumlnemli katkı
sağlayacağı ve konunun kritik youmlnlerini ortaya ccedilıkaracağı duumlşuumlncesi ile bu tez ccedilalışmasında bu
konu uumlzerine odaklanılmıştır Telef oluşumunda buumlyuumlk oumllccediluumlde doğrudan uumlretim ortamında
yapılan ayar ve tercihlerin belirleyici olması nedeniyle işletme ortamında yapılmasının gerekliliği
ve yararlılığı oumlngoumlruumllerek bu konunun bir enduumlstriyel firma ile işbirliği iccedilinde yapılmasına karar
verilmiştir Dolayısıyla bu konuyu ar-ge guumlndemine almış olan Ccedilerkezkoumly Organize Sanayi
Boumllgesinde faaliyet goumlsteren YUumlNSA Yuumlnluuml Sanayi ve Ticaret AŞ ile işbirliği iccedilinde bir ortak
proje ccedilalışması yapılmış ve hazırlanan proje oumlnerisi Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi
Tezleri programına sunulmuştur Proje oumlnerisinin 2012 yılı ikinci doumlnem projeleri kapsamında
kabul goumlruumlp desteklenmesi ile tez ccedilalışması bir San-Tez projesi olarak Yuumlnsa ile işbirliği iccedilinde
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr
Tezin temel amacı oumlncelikle kancalı dokuma makinelerinde olmak uumlzere atkı ipliği
teleflerini azaltacak youmlntem ve suumlreccediller geliştirmek ve sonuccedil itibariyle hem maliyet hem de doğal
kaynakların suumlrduumlruumllebilirliği accedilısından oumlnemli kazanımlar elde etmek olarak tanımlanmıştır
Dokuma işleminde ayrıca atkı telefini etkileyen değişken ve ayarların belirlenmesinde suumlbjektif
ve rastgele belirlenen oumllccediluumltleri en aza indirgemek projenin başlatılma gerekccedileleri arasında yer
almıştır Tez kapsamında kancalı dokuma tezgacirchlarında mevcut durumdaki atkı telefi
2
uzunluğunun minimum duumlzeylere getirilmesini sağlayacak bir aparat tasarımı uumlzerinde ccedilalışılması
da hedefler arasında yer almıştır
Tezin hedefi kancalı tezgacirchlarda oluşan atkı telefinin azaltılmasıdır Bundan dolayı ilk
etapta dokuma işletmesinin optimizasyonu sağlanmıştır İkinci olarak atkı atım sistemi
geliştirilerek tezgaha entegre edilen bir aparat ile atkı telefini minimum seviyeye duumlşuumlrmek iccedilin
ccedilalışmalar yapmak olmuştur Bunun sonucunda da maliyetlerin duumlşuumlruumllmesi oumlnemli tasarrufların
kazanılması ve suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevreye katkı sağlamaktır Tezin olgusal yapısı oluşturan
amaccedillardan bir diğeri de personel inisiyatifine bağlı ayarları standart bir ccedilerccedileveye oturtup
suumlbjektif olmaktan kurtarmak olmuştur Boumlylelikle tezgacirch ayarları kaynaklı teleflerin azaltılması
sağlanmıştır
Ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri dokuma işleminin ana yapı elemanlarıdır Bu bağlamda dokuma
hazırlık ve dokuma işlemlerinde mekanizma ve ccedilalışma prensipleri gereği bir miktar telef
oluşumundan kaccedilınmak şu an iccedilin muumlmkuumln değildir Dokuma işleminin doğasından kaynaklı
nedenlerden dolayı ccediloumlzguuml telefleri genelde dokuma hazırlık aşamasında gerccedilekleşirken atkı
telefleri dokuma prosesi aşamasında gerccedilekleşmektedir Dokuma aşamasındaki atkı telef oluşumu
mekikli tezgacirchlara alternatif olarak geliştirilen mekik kullanılmadan dokuma yapan tezgacirchların
geliştirilmesi ile başlamıştır Telefe neden olan mekanizma mekik kullanılmadığı iccedilin kumaşa
dacirchil edilmek iccedilin atılan atkının kontroluumlnuuml sağlamak ve hataların oluşumunu engellemek iccedilin
mecburi olarak sağ ve sol kenarlarda fazladan bir miktar atkı uzunluğunun bırakılmasından
kaynaklanmaktadır Burada mantıksal olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu iki dokuma tezgacirchı
mekanizmaları arasındaki ccedilalışma farklılıkları ne kadar azaltılırsa bu oumllccediluumlde de atkı telefinin
azaltılacağı ortaya konulmuştur Buguumlnlerde mekiksiz dokuma mekanizmalarından biri olan
kancalı dokuma tezgacirchlarında atkı telefleri kronik hale gelmiştir Oumlrneğin 150 ndash 160 cm eninde
kancalı tezgacirchlarda dokunan bir kumaşta atkı telefleri 10 civarında gerccedilekleşmektedir Yuumlksek
maliyetlere neden olan bu atkı teleflerine katlanmak ccedilok zor olmaktadır Yuumlksek telef oranlarının
olduğu bir ortamda duumlşuumlk maliyetli rekabet edilebilir ccedilevreye duyarlı ve suumlrduumlruumllebilir bir
dokuma uumlretiminden bahsetmek doğru olmayacaktır
Konuyu Dokuma İşletmesi accedilısından değerlendirecek olursak bu tez ccedilalışmasında yapılan
iyileştirmeler rekabet edebilirliği arttırmıştır Nuumlfus oranına goumlre uumlretim miktarı duumlşen ve arz
miktarı artan yuumlnluuml kumaşlar iccedilin suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre accedilısından oumlnemli bir kazanccedil
sağlamaktadır Yuumlnluuml dokuma sektoumlruuml Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada oumlnemini korumaktadır Yuumlnluuml
3
kumaşların yumuşak parlak doumlkuumlmluuml ince nefes alabilir doğal ve kullanışlı olması her geccedilen
guumln yuumlnluuml kumaşa olan ilgi ve oumlnemi arttırmaktadır Yuumln ve yuumlnluuml sektoumlruuml bu kadar değerli ve
oumlnemli iken uumlretim sırasında yuumlnuumln bir kısmının telef olarak atılması kumaş uumlreticilerinin
maliyetini arttırmakta sonuccedil olarak da uumlretim maliyetleri duumlşuumlk olan uumllke ve firmalara karşı
rekacircbeti duumlşuumlrmektedir Dokuma işleminde atkı telefi kumaş uumlretimi sırasında oluşan telefler
arasında en fazla orana sahip olan teleftir Bunun dışında iplik oluşumu sırasında dokuma
hazırlık işlemleri sırasında kumaş boyama ve apre işlemleri sırasında da telefler oluşmaktadır
Oluşan bu telefler işletme maliyetini arttırmakta dolayısı ile elde edilen son uumlruumln fiyat olarak
artmaktadır
Bu tez ccedilalışması dışında tezgacirch uumlreticileri tarafından bazı ccedilalışmalar yapılmıştır Fakat
buradaki ccedilalışmalar daha ccedilok yalancı kenar ipliklerinin azaltılması iccedilin gerccedilekleştirilmiştir Bir
diğer ccedilalışma ise kumaş kenarının kuvvetlendirmesi iccedilin yapılmıştır Atkı telefi olarak yapılan bir
ccedilalışma ise lsquoWASTE SAVERrsquo (Sulzer Technical Review 199) adı altında hava emişi
mekanizması ile oluşturulmaya ccedilalışılmıştır Fakat guumlnuumlmuumlzde yuumlksek hava maliyetlerinden
dolayı yaygın olarak kullanılmamaktadır
Ccedilok buumlyuumlk ARGE ve ekonomik guumlccedillere sahip tezgacirch uumlreticileri tarafından dahi bu sorunu
tamamen ccediloumlzuumllememiştir Atkı telefi belli bir yere kadar duumlşuumlruumllmuumlş sonrası iccedilin ise ccedilalışmalar
ccedilok fazla duumlşuumlnuumllmemiştir Ccediluumlnkuuml burada azaltılabilecek atkı telefi uzunluğunun azaltılabilinecek
bir sınırı vardır Bu sınırı kumaş hatalarının oluşma riskinin başladığı yere kadar olduğu
soumlylenebilir Kumaş hatalarından dolayı telef olan kısım atkı telefinden meydana gelen atıklardan
ccedilok daha yuumlksek maliyetlere neden olmaktadır Bu tez ccedilalışması ile atkı telefinin azaltılması iccedilin
genel olarak kumaş hatası olmayacak şekilde tezgacirch uumlreticilerinin ayarlarından daha da aşağı
ccedilekmek ve atkı telefini azaltmak iccedilin ccedilalışmalar yapılmıştır Yapılan literatuumlr taraması ile atkı
telefi veya dokuma işletmesinde oluşan teleflerin azaltılması iccedilin daha oumlnce ne tuumlr ccedilalışmalar
yapıldığı ve bu ccedilalışmalardan nasıl yararlanılabileceği araştırılmıştır Sonrasında tez ccedilalışması
kapsamında kullanılan materyal ve metotlar değerlendirilmiştir Dokuma İşletmesinin guumlncel
durumu ile oluşan telef uzunlukları ve yapılan telef azaltma ccedilalışmaları incelenmiştir Sonraki
adımlarda tez ccedilalışmasının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan dokuma işletmesinin standardizasyonu ve
aparat tasarımı gerccedilekleştirilmiştir Son olarak genel telef ve kazanccedil değerlendirmeleri ve
analizleri yapıldı
4
Tez ccedilalışması ile YUumlNSA ve Tuumlrkiye Dokuma Sektoumlruumlne buumlyuumlk katkılar sağlandığı ve
sağlanacağı duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilalışma ile dokuma sektoumlruumlndeki kancalı dokuma tezgacirchlarında
atkı teleflerinin azaltılması ve işletme standardizasyonun sağlanmasına dikkatler ccedilekilerek
Tuumlrkiye ve Duumlnya dokuma sektoumlruumlne oumlncuumlluumlk edilmiştir
5
2 LİTERATUumlR TARAMASI
21 Dokuma Nedir
Dokuma uumlccedil temel hareketten oluşmaktadır Ağızlığın accedilılması atkının atılması ve
tefelemenin gerccedilekleştirilmesidir (Şekil ndash 21) MOuml 5500 yıllarında rastlanan ilkel dokuma
youmlntemleri tarih iccedilerisinde gelişerek guumlnuumlmuumlzdeki modern mekiksiz dokuma makinelerine
oumlncuumlluumlk etmiştir Bu da atkı atım sistemleri ve telef miktarlarını etkilemiştir (Anonim 2011)
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi
Dokuma tezgacirchlarının tarih iccedilerisinde gelişip guumlnuumlmuumlzuumln modern makinesine doumlnuumlşmesi
dokuma işleminde buumlyuumlk avantajlar sağlamasına karşılık bazı olumsuzluklar da ortaya ccedilıkmıştır
Bu olumsuzluklar artan enerji maliyeti teknik eleman ihtiyacı kaliteli hammadde maliyeti ve
oluşan telefler vs sayılabilir Bu olumsuzluklardan işletme telef oranı araştırma konusu olarak ele
alınmıştır ve ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi
Dokuma tezgacirchlarının gelişimi daha ccedilok atkı atım sistemleri ile beraber tezgacirch devrinin
ve otomasyonun dolayısıyla uumlretim hızının arttırılmasına youmlnelik olmuştur Uumlretim hızının
arttırılmasını sağlayan mekiksiz atkı atma teknikleri sonucunda atkı telefi sorunu ortaya ccedilıkmıştır
Guumlnuumlmuumlzde kullanılan tezgacirchların atkı atım sistemlerine goumlre sınıflandırılması
a- Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
6
b- Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma sistemlerine goumlre dokuma makinelerinin tarih iccedilerisindeki gelişimi yukarıdaki
şekilde olmuştur
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Guumlcuumller yardımıyla gruplar halindeki ccediloumlzguumller arasında oluşturulan aralıktan atkı
ipliğinin mekikle geccedilirilmesi sonunda duumlz yuumlzeyli dokumalar elde edilen dokuma tezgacirchlarıdır
Bu tezgacirchlarda ccedileşitli kumaş dokumaları elde edilmektedir Siirt battaniyesi ve kolanlar
grup iccedilinde yer almaktadır Kadınlar tarafından evlere yuumln ipek keten veya pamuk kullanılarak
yapılan bu dokumalar el sanatı oumlrneklerindendir Kumaş ccedilevre peşkir yağlık gibi ccedileşitlilik
goumlstermektedir Guumlnuumlmuumlzde yarı otomatik ve stoklu ccedilalışan mekikli tezgacirchlarda uumlretilmiştir
Piyasada kara tezgacirch olarak da bilinen bu tezgacirchlar ticari amaccedillı yarı otomasyon sistemi
kazandırılmış tezgacirchlardır Burada mekikli tezgacirchın en buumlyuumlk ve ayırt edici oumlzelliği olan gerccedilek
kenar lsquorsquoselvedgersquorsquo oumlzelliği oluşumudur Bu oumlzelliğinden dolayı sıfır atkı telifi vardır Mevcut
piyasada oumlzellikle denim kumaş uumlretiminde bu oumlzelliği nedeniyle moda olarak kendine yer bulan
ve kullanılan mekikli dokuma makineleri vardır (Şekil 22)
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge)
7
Mekikli tezgacirchlarda duumlşuumlk ccedilerccedileve sayısı vardır Genelde doumlrt ccedilerccedileveli ve tek mekikli el
ve ayak ile kontrol edilen tezgacirchlardır Fakat guumlnuumlmuumlzde birden fazla mekik yuumlklenip elektrik ile
hareket sağlanarak yarı otomatik hale getirilmiş tezgacirchlar da mevcuttur
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Bu dokuma tezgacirchlarında atkı transferi mekikccedilik yardımı ile sağlanmaktadır Mekikccedilik
balistik atkı atma sistemleri olarak da adlandırılmaktadır Yuumlksek uumlretkenlik yanında atkı
kontroluumlnuumln zorluğu ve her iki taraftan kesilen atkı uccedilları nedeni ile mekikccedilikli tezgacirch ccedileşidine
geccedilişte atkı telefi oluşmuştur Burada hızlı uumlretim zaman ve verimlilik nedenlerinden dolayı bu
telefler mekikli tezgacirchlara goumlre kabul edilebilir olmuştur Mekikccedilikli sistemde atkı atımı sırasında
frenleme sistemi ve atkı kopuşu kaccedilığı gibi hataların olmaması iccedilin atılan atkı kumaş eninden
fazla atılmaktadır Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra atkıların fazla kısmı bir makas yardımı
ile kesilmekte ve atkı telefine neden olmaktadır Bu sistemde atkı telefinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalara kısaca değinilecektir
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Kancalı atkı atım sistemleri kendi aralarında Esnek Kancalı ve Rijit Kancalı Atkı Atım
Sistemleri olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır
Rijit kancalı atkı atım sistemleri Rijit kancalı dokuma makinelerinin tek ccedilift
teleskopik olanlarından başka yuumlz yuumlze halı veya kadife dokuyan ccedilift kancalı modelleri de vardır
Ayrıca ccedilift kancalı tezgacirchlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline goumlre ilmek transfer
sistemi (Gabler) ve uccedil transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak uumlzere iki farklı yapıda
tasarlanmaktadır Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak ccedilok renkli ccedilalışma sahasında
kullanılmaktadır Bu ccedilalışmada en fazla uumlzerinde durulacak tezgacirch tuumlruumlduumlr Piyasada birccedilok
model olmakla birlikte en fazla kullanılan model DORNIER firmasının tezgacirchlarıdır (Şekil ndash 2
3) Bunun en oumlnemli nedenlerden bir tanesi pozitif transfer sisteminin ilk kullanan ve geliştiren
firmalarından birisidir Burada sistemi geliştirmiş ve piyasa ihtiyaccedillarına gerekli cevap
verilmiştir
8
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı
Sağlam ve randımanlı tezgacirchlardır Ccedilerccedileve adedi yuumlksek ve zor oumlrguumlluuml kumaşlarda tercih
edilen tezgacirchlardır Yapısı gereği işletme iccedilerisinde fazla yer tutmaktadır Aynı şekilde atkı atma
sistemi atkı seccedilici ve atkı kesim makaslarının ve kenar oumlrme sistemlerinden dolayı en fazla atkı
telefinin oluştuğu tezgacirch gruplarından bir tanesidir Atkı kaccedilığı boncuk kopuş vs hatalarının
olmaması iccedilin atkı ayarı kumaş eninden fazla yapılmakta diğer sistemlere goumlre biraz daha fazla
atkı telefinin oluşmasına neden olmaktadır
Esnek kancalı atkı atma sistemleri Şişler uumlzerine monte edilmiş tutucu başlar
vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir Bu tezgacirchlar tek bir kancanın (rapier) tuumlm ccediloumlzguuml
genişliğini geccedilerek atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildiği gibi iki kancanın
tezgacirchın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir
sistem şeklinde de duumlzenlenmiş olabilirler
Kancalı tezgacirchlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı ( 8 bantlı) olarak 2 alt sınıfa
ayrılmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlar genellikle ccedilift kancalı olmakla birlikte tek esnek kancalı
modellere de rastlanmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlarda rijit kancalı tezgacirchlara goumlre en belirgin
avantajları işletme iccedilerisinde daha az yer kaplamalarıdır Ayrıca sistemleri gereği ve makinenin
yapısından kaynaklanan oumlzelliklerinden dolayı biraz daha az atkı telefi olmaktadır Burada atkı
9
motorları ve atkı seccedilicilerin dizilimi oumlnemli rol oynamaktadır Tez ccedilalışmaları iccedilerisinde uumlzerinde
yoğunlaşılacak iki tezgacirch grubundan birisi de esnek kancalı tezgacirchlardır
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma youmlnteminin haricinde su jetli dokuma makineleri goumlruumlnuumlş bakımından klasik
tezgacirchların yapısından pek farklı değildir Bunlarda atkı ccedilapraz bobinden sağılıp atkı
frenlerinden geccediltikten sonra gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp su jeti atkı atma duumlzesine
verilmektedir Su jetli tezgacirchlarda kapanan valfli meme veya accedilık meme kullanılabilmektedir
Hiccedilbir hareketli parccedilası bulunmayan accedilık meme basit olmasına karşılık kapanan valfli memeye
goumlre su tuumlketiminin fazlalığı atkı ve ccediloumlzguuml ipliklerinin ıslanması nedeniyle mahzurlu
sayılabilir
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Hava jetli atkı atma sistemi guumlnuumlmuumlzdeki en hızlı sistemlerdir Bu sistemde atkı taşıyıcı
bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse uumlretim acısından diğer sistemlere goumlre
avantajlıdır Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik buumlkuumlmuumlnuumln accedilılma
riski fazladır Hava jetli ile atkı atmada oumlnce atkı bir bobinden sağılarak gerilim duumlzenleyiciden
geccedilirilir Daha sonra atkı oumllccedilme cihazı bir atkılık ipliği oumllccedilerek atıma hazır hale getirir Atkı ipliği
ana jet iccedilerisinden puumlskuumlrtuumllerek atkı atımı gerccedilekleşir Geniş enli tezgacirchlarda ana jet dışında
tarak oumlnlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır Hava jetli tezgacirchın bir oumlzelliği de tarak
yapısının kanal formunda oyuk bir şekilde olmasıdır Bunun nedeni puumlskuumlrtuumllen havanın
dağılmadan en uzak noktaya kadar goumlnderilebilmesidir Ccedilok yuumlksek devirli tezgacirchlar oldukları ve
atkı taşınması hava ile yapıldığı iccedilin atkı kontroluumlnuumln en zor yapıldığı tezgacirch cinslerinden bir
tanesidir Kontroluumln zor olduğu durumlar atkı kopuşu dolayısı ile tezgacirch duruşu ve atkı kaynaklı
hataların oluşmasına zemin hazırlayan durumdur Bu hataların oumlnuumlne geccedilmek iccedilin atkı telefinin
daha uzun olmasına izin verilmektedir Bu tezgacirchlar atkı telefi bakımından geliştirilmeye accedilık
tezgacirchlardır Ayrıca atkı transferi kontroluuml zor olduğu iccedilin mukavemeti yuumlksek atkıların ve
oumlrguumlsuuml basit kumaşların dokunduğu tezgacirchlardır
10
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları
Kenar sorunu mekiksiz dokuma tezgacirchlarının geliştirilmesi ile başlamıştır Dokuma hızının
arttırılması iccedilin geliştirilen yeni sistemde suumlrekli olarak dokuma işleminin devam edebilmesi iccedilin
stoklu yani mekikli sistem terk edilmiştir Boumlylece atılan her bir atkının devamının gelebilmesi
iccedilin belli bir miktar atkı kesilmektedir Ayrıca dokunacak kumaşın hatasız oluşturulması iccedilin
atılan atkının kumaş eninden daha fazla olması gerekmektedir Sonuccedil olarak hız ve hatasız
dokuma gerekliliğinden dolayı atkı telefi meydana gelmektedir
Yapılan bir araştırmada (SAGEM 1990) bir kumaş kenarından istenen oumlzelliklerle
mekiksiz dokuma makinelerinde bu oumlzellikleri verebilen kenar yapıları incelenmiş ve bu kenar
yapılarının
- Kumaş kenarından istenen oumlzellikler
- Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemi
- Dokuma makinesi hızı
- Makine randımanı
- Hammadde (iplik) sarfiyatı
- Boya-terbiye proseslerindeki davranışlar
- Sanfor prosesindeki davranışlar
- Konfeksiyon
- Yatırım maliyetleri gibi maliyetler accedilısından karşılaştırılarak avantaj ve dezavantajları
ortaya konulmuştur
Kumaş kenarından istenen oumlzellikler Bir kumaş kenarının temel fonksiyonu en dışta kalan
ccediloumlzguuml ipliklerini bağlayarak ayrılmasını ve yıpranmasını oumlnlemektir Bu oumlrneğin mekikli
dokuma makinelerindeki gibi atkı ipliğinin bir masura suumlresince devamlı olması durumunda
kolaylıkla sağlanabilmekte ve kumaşta gerccedilek kenar olarak adlandırılan bir kenar yapısı
oluşmaktadır
Mekiksiz dokuma makinelerinin uumlretilip kullanılır hale gelmesiyle dokunan kumaşlarda
yapı olarak en oumlnemli ve belki de tek değişiklik kumaş kenarları olmuştur Mekiksiz dokuma
makinelerinde atkı ipliğinin bir kuumltle olarak taşınmayıp uccedil transferi yapılması sonucu gerccedilek
kenar kavramı tamamen değişmiş ve kumaş kenarından istenen oumlzellikleri verebilecek yeni
yapılar geliştirilmiştir
11
Bu konuda dokuma imalatccedilılarının geliştirdikleri bazı kenar tuumlrleri aşağıdaki gibidir
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar
- Kıvırma Kenar Kıvırma kenarın kumaş kenarından istenen oumlzelliklerin hepsini
karşılayan bir form olduğu soumlylenebilir Kıvırma kenar youmlnteminde kumaş kenarından 1ndash15cm
taşan atkı iplikleri bir sonraki ağızlığın iccediline kıvrılır Atkı ipliği tarak tarafından dokunan kumaşa
doğru itilir Her iki kenarda ağızlığın dışında kalan atkı ipliği uccedilları kenar tutucular tarafından
tutulur Daha sonra kenar oumlruumlcuuml tığlar bu iplik uccedillarını kıvırarak bir sonraki ağızlığa verir
Boumlylelikle sağlam bir kenar oluşturulur (Şekil ndash2 4)
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar
12
- Saccedilak Kenar Kumaşın kenardan dağılmasını engellemek iccedilin en dışta bulunan ccediloumlzguuml
ipliklerine leno oumlrguuml yaptırılır Şekil ndash 2 5rsquote olduğu gibi kesilen atkı iplikleri saccedilak şeklinde
kalmaktadır
Şekil - 2 6 Leno Kenar
- Leno Kenar Bu tip kenarlarda temel olarak en dıştaki iki ccediloumlzguuml ipliği birbiri uumlzerine
kıvrılır ve leno oumlrguuml yapısına benzer bir oluşum goumlstererek kenarda bir bağlantı sağlarlar (Şekil ndash
2 6) Ancak ccediloğunlukla leno kenar oluşumu iccedilin ilave bir mukavemeti yuumlksek monofilament
iplik veya eşdeğeri herhangi bir iplik (oumlrneğin pamuklu işletmelerinde bu işlem iccedilin 402 veya
603 pamuk ipliği kullanılmaktadır) kullanarak en dıştaki 3 veya 4 ccediloumlzguuml telini bağlayarak
stabiliteyi yeteri kadar sağlayabilen sistemler kullanılabilmektedir Ayrıca atkı ipliklerinin uccedilları
yine leno veya duumlz oumlrguuml ile kumaştan 2ndash3 cm mesafede olacak şekilde yalancı kenar ccediloumlzguumlleri
ile tutularak sabitlenir
- Eritme Kenar Bu youmlntemde kenar ısı etkisiyle kumaşın en dışta kalan ccediloumlzguuml
ipliklerinin bir veya iki tanesi ile atkı ipliklerinin uccedillarının eriyerek birbirine yapışmasıyla oluşur
(Şekil ndash 2 7 Eritme Kenar) Bu tuumlr kenarlar yalnızca termoplastik oumlzellik taşıyan sentetik
ipliklerle yapılabilmektedir Kenar tutucular tarafından gergin bir şekilde tutulan kenarlar her iki
tarafa yerleştirilen duumlşuumlk akımlı elektrik rezistansları tarafından kesilir ve ısının etkisiyle eriyen
ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri birbirine yapışır
13
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması
- Gerccedilek Kenar Mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği masura uumlzerinden kesintisiz
olarak sağıldığı iccedilin kumaşlarda kenar kendiliğinden oluşur (Şekil ndash 2 7 Gerccedilek Kenar) Bu tip
kenarlara gerccedilek kenar denir Gerccedilek kenar sistemlerimde atkı telefi hiccedil olmamaktadır
Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemlerinin kenar yapılarına etkileri Mekikli
dokuma makinelerine ticari olarak ilk defa mekikccedilikli dokuma makineleri rakip olmuştur Bu
tezgacirchlarda gerccedilek kenara goumlruumlnuumlş youmlnuumlyle ccedilok benzeyen kıvırma kenar fikri uygulanmıştır
Halen satılan mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatı standart bir aparat olarak
verilmektedir Duumlnyada satılan ve kullanılan mekikccedilikli dokuma makinelerinin 100rsquouumlne
yakınında kıvırma kenar aparatı kullanılmaktadır Ancak kıvırma kenarın bilinen olumsuz etkisi
olan kumaş kenarlarında atkı sıklığının zemine goumlre iki kat olması sonucu denim gibi ağır ve
kalın atkı ipliği kullanılan kumaşlar iccedilin mekikccedilikli dokuma makinelerinde leno kenar yapısı
tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde uumlccedil tip kenar yapısı rahatlıkla
kullanılabilmektedir Ancak son yıllarda bu tip dokuma makinelerinde de hızın artması sonucu
bilhassa dar enli (190-220 cm) dokuma makinelerinde kıvırma kenarın problemli ccedilalıştığı
bilinmektedir
Hava jetli dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde de buumltuumln kenar yapılarını
kullanmak olası ise de makine hızı faktoumlruuml dikkate alınarak genelde leno kenar kullanılmaktadır
14
Kumaş kenar yapısının dokuma makinesi hızına etkisi Mekikccedilikli dokuma makinelerinin
hızlarının diğer sistemlere goumlre duumlşuumlk ancak makine enlerinin fazla oluşu sonucu duumlşuumlk hızlarda
kuumltle uumlretimi yapılmaktadır Dokuma makineleri imalatccedilıları kenar kıvırma aparatlarının yuumlksek
hızlara ccedilıktığını belirtiyorlarsa da pratikte 350 ndash 400 dvdk sonra kenar kıvırma aparatlarının
pekiyi sonuccedil vermediği bilinen bir gerccedilektir
Bu nedenle mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatları rahatlıkla
kullanılmakta ancak kancalı dokuma makinelerinde kenar kıvırma aparatı makine hızına bağımlı
kalmaktadır Guumlnuumlmuumlzde kullanılan en hızlı dokuma makineleri olduğu iccedilin kenar yapısı olarak
leno kenar kullanılmaktadır
Kumaş kenar yapısının dokuma randımanına etkisi Aynı kumaş tipini dokuyan aynı
tip dokuma makinelerinde randıman youmlnuumlnden kıvırma ve leno kenar farkını ortaya koyabilmek
iccedilin bir deneme ccedilalışması yapılmış (SAGEM 1990)
Bu ccedilalışmada bir aylık ortalama randımanlara bakıldığında leno kenarlı dokuma
makineleri randımanları kıvırma kenarlı dokuma makinelerine goumlre 1-2 daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir
Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları değerlendirme Mekiksiz
dokuma makineleri alımlarındaki kenar yapılarının seccediliminde atkı atım sistemlerine bağlı olarak
dokuma makinesi imalatccedilılarının ve makine konstruumlksiyonlarının etkili olduğu muhakkaktır Bu
seccedilimde mekikccedilikli dokuma makineleri iccedilin kıvırma kenarlı hava jetli dokuma makineleri iccedilin
ise leno kenarlı dokuma makineleri tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri iccedilin yapılacak seccedilimde ise
- Yatırım maliyetlerinin belirgin oranda farklı olması
- İşletme randımanlarının bir miktar fazla olabileceği
- Boya terbiye proseslerinde sorunların daha az olması
- Bakım ve ayarının daha kolay olması gibi nedenlerle leno kenarlı dokuma makinelerinin
tercih edilmesi daha uygun olacaktır
15
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler
Kumaş uumlretimi uzun soluklu ve birbiri ardına organize onlarca prosesten oluşmaktadır Her
bir proses sonuccedillandığında bir sonraki prosese geccedilerken ve geccedilmeden oumlnce kontrol işlemleri
yapılmakta ve bunun verimli ccedilalışması iccedilin kontrol mekanizmaları ve ekipmanları
kullanılmaktadır Hatalı uumlruumln genelde zor durumda kalmadıkccedila bir sonraki prosese goumlnderilmez
Gereksiz işlem ve maliyetten kaccedilınmak iccedilin ayıklanır ve proseste ilerlemesi oumlnlenir Bunun
sonucunda da her bir proses sonrası az veya ccedilok telef oluşma potansiyeli vardır Entegre bir yuumlnluuml
kumaş işletmesinde aşağıdaki boumlluumlmlerde telefler oluşabilmektedir
a- Balya Accedilma Sırasında Oluşan Telefler
b- Harman Hallaccedil ve Hazırlık Suumlrecinde Oluşan Telefler
c- Cer ve Fitil Oluşumunda Oluşan Telefler
d- İplik (Ring) Eğirmede ve Bobinlemede Oluşan Telefler
e- Ccediloumlzguuml Aktarmada ve Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Sırasında Oluşan Telefler
f- Atkı Atımı Sırasında Oluşan Telefler
g- Ccediloumlzguuml Sonundan Kalan ve Dokunamayan Telefler
h- Atkı Bobinlerinden Arta Kalan Dokunamayan Telefler
i- Hatalardan Dolayı Dokumada Oluşan Telefler
j- Terbiye ve Bitim İşlemlerinde Oluşan Kumaş Telefleri
Yukarıdaki telefler tuumlm dokuma işletmelerinde goumlruumllebilir Bu tez ccedilalışmasında atkı telefi
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Atkı atım mekanizması iplik yapısı ve personel kaynaklı
standardizasyonlar uumlzerinde yoğunlaşıp hedefler doğrultusunda ccedilalışmalar yapılmıştır
24 Atkı Telefi Nedir
Dokuma işleminin gerccedilekleşmesi iccedilin ccediloumlzguuml ipliklerine 90deg accedilı ile atılan atkı ipliklerinin
mekanizma gereği uzun kalan ve kesilen kısımlarıdır Burada dokuma işleminin sağlıklı (hatasız)
bir şekilde gerccedilekleşmesi iccedilin uzun kalıp artan kısımların kesilip atılması gerekmektedir Kumaş
eninden uzun olup kesilen bu artık kısımlara atkı telefi denilmektedir
16
241 Atkı telefi nasıl oluşur
Dokuma işleminde atkı firesi sorunu oumlzellikle mekikli dokuma makinelerine alternatif
olarak geliştirilen mekiksiz dokuma makinelerinin kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu
Her dokuma devrinde belirli bir uzunlukta iplik rezervi atkı taşıyıcı sistem tarafından
kumaşın iccediline yatırılır Bu ipliğin uzunluğu mutlaka kumaş eninden daha fazla olmak zorundadır
ve aradaki farkın buumlyuumlk bir kısmı da oumlngoumlruumllen kumaş kenar yapısına goumlre değişen boyda kumaşa
dacirchil edilmeden atık ya da fire olarak dokuma boumllgesinden uzaklaştırılır İşte bu aradaki fark ne
kadar azaltılırsa atkı ipliği firesi de o oumllccediluumlde azalacaktır (Şekil ndash 2 8)
Guumlnuumlmuumlzde kancalı dokuma makinelerinde daha kronik bir sorun olan atkı firesi oranları
150-160 cm dokuma genişliğinde ccedilalışan makinelerde 10rsquolara kadar ccedilıkabilmektedir
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları
Atkı teleflerinin azaltılması ile ilgili tezgacirch uumlreticilerinin pazarlama ve rekabet guumlcuumlnuuml
arttırmak iccedilin sundukları ve geliştirdikleri youmlntemler vardır
Kovacevic ve arkadaşları (2007) tarafından yapılan bir araştırmada tuck-in kenar
oumlruumlcuumllerin ana ccedilalışma mekanizması araştırılmıştır Dokuma tuumlruumlne iplik yoğunluğuna kenar
ipliği sayısına ve zemin kumaş yapısına goumlre karşılaştırılarak optimizasyon yapılmıştır Yapılan
araştırmalar sonucu elde edilen verilere goumlre kenar yapısı ve telefinin optimizasyonu kumaş
yapısı-parametreleri iplik oumlzellikleri ve dokuma şartlarına goumlre ccedilok karmaşık bir yapıya sahiptir
Kenar yapısının kuumlccediluumllmesi veya gerginleşmesi dokuma prosesinde bir problemin olduğunu
goumlstermektedir Kenar yapısının bozulması takip eden terbiye proseslerinde kumaşın ilerlemesini
17
zorlaştırmakta ve kumaş kalitesini duumlşuumlrmektedir Yukarıdaki etkilerinden dolayı kenar yapısı
dokuma işlemi ve kumaş oumlzellikleri iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Kovaceyic ve arkadaşları (2001) ccediloumlzguuml levendi tansiyonunun kenar saccedilağı ve kumaş
yapısına etkisini incelemişlerdir Ccedilalışmada duumlzguumln sarılmayan hasarlı ccediloumlzguuml iplikleri ve ccediloumlzguuml
levendinin durumu araştırılmış ve denemeler yapılmıştır Ccediloumlzguuml ipliklerinin levende hatalı
sarılmasına neden olan durumlar incelenip oumlnleme youmlntemleri accedilıklanmıştır Ccedilalışan tezgacirchlarda
ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu standart ccedilalışma
koşulları dışında yuumlkseltilip azaltıldığında kumaş kalite oumlzelliklerinde ve kenar saccedilaklarında
problemler oluşmaktadır Olması gerekenden daha duumlşuumlk tansiyonlu ccediloumlzguuml iplikleri daha kısa
saccedilak oluşumuna istenilenden geniş kumaş enine ve koumltuuml ağızlık yapısına neden olmaktadır Bu
hatalarda yuumlksek oranda ccediloumlzguuml kopuşuna neden olmaktadır Yuumlksek tansiyon ise daha uzun saccedilak
yapısına istenilenden daha dar kumaş enine ve yuumlksek gerilime maruz kalmış ccediloumlzguuml ipliklerinde
daha yuumlksek ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmuştur
Atkının atılmasından hemen sonra kenar kıskaccedilları tarafından atkı ipinin uccedilları
yakalanır Tefe hareketi ile birlikte kumaş kenarına ccedilekilen kenar tutucu atkı iplik uccedillarını bırakır
Cımbar oumlnuumlne yerleştirilen makaslar atkı ipliklerini aynı uzunlukta olacak şekilde keser Kesilen
atkı ipliği uccedilları makasın altında yer alan emici bir mekanizma tarafından toplanır ve atkı telefi
olarak atılır
Selvedge Saver (kumaş kenar kurtarıcı) adlı sistemde leno kenara gerek duyulmadan
kenar oluşturulabilmektedir Leno ccediloumlzguumlleri ve leno oumlruumlcuuml tertibatın bulunmadığı sistemde bu
yapıdan kaynaklanan tasarrufun yanında atkı firesinde de yuumlzde 35rsquoe yaklaşan tasarruf
sağlanabilmektedir (MEGEP 2008 - 215ESB393)
Wulfhorst (1991) koordinatoumlrluumlğuumlnde yapılan kapsamlı bir ccedilalışmada hava jetli
tezgahlarda kenar yapısı atkı sistemi ve atkı telefinin analizi ve aydınlatılması konuları ayrıntılı
olarak incelenmiş ve tartışılmıştır
18
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi
1- İplik bobini 6 ndash Atkı kesici 11- Emiş Duumlzeleri 2- Atkı tansiyon ayarlayıcı 7 - Ccediloumlzguuml
3- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml 8 - Kumaş
4- Atkı freni 9 ndash Yardımcı ve taşıyıcı jet 5- Ana atkı jeti 10 ndash Atkı sensoumlruuml
Bu ccedilalışmada elektronik atkı uzunluğunu oumllccedilen sistem ve hava emiş sistemi ayrıntılı şekilde
anlatılmıştır (Şekil ndash 2 9) Burada oumlncelikle hava jetli dokuma tezgacirchında durum analizi
yapılmıştır Sonrasında ise gerekli aparat tasarım ve yazılım destekleri ile atkı telefinin
azaltılması ve kontrol altına alınması sağlanmıştır
Genel bir değerlendirme yapılacak olunursa oumlncelikle hava jeti ile atkı atma sisteminde
gerccedilekleşen proses adımları ve iplik yapısından kaynaklanan oumlzellikler tanımlanarak atkı telefi
oumllccediluumlm sistemi geliştirilmiştir Bu ccedilalışma sonucunda atkı akuumlmuumllatoumlruuml oumlncesi iplik tansiyonunun
atkı tansiyonu ve atkı telef miktarını etkilediği goumlsterilmiştir Burada minimum telef iccedilin atkı
tansiyonu dolayısı ile akuumlmuumllatoumlr ayarlarının duumlzenli ve doğru bir şekilde yapılması
gerekmektedir Aynı zamanda ana atkı jeti ve yardımcı atkı jetlerinin ayar miktarı ve duumlzeninin
atkı teleflerini etkilediği ortaya ccedilıkarılmıştır İleri youmlnde atkı telefi azaltma ccedilalışmaları halen
devam etmektedir
19
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre
geliştirdikleri aparatlar
- DORNIER Dornier firması atkı telefinin azaltılması iccedilin ilk etapta Disc-O-Lenoreg aparatını
geliştirmiştir (American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012) Kumaş kenarını sıkı tutup
başta dokuma olmak uumlzere apre ve bitim işlemlerinde performans artışı sağlamaktadır (Şekil ndash 2
10)
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı
Disc-O-Lenoreg aparatının geliştirilmesinden sonrada EcoLenoreg kenar aparatı
geliştirilmiştir Aparat portatif olarak rapierli ve hava jetli makinelerde kullanılmaktadır
Avantajları
- Telef (ccediloumlzguuml-atkı) miktarını azaltmaktadır
- Tek tip atkılarda telefin geri kazanılması sağlanabilmektedir (Recycling Filling Waste)
Atkı telefi geri doumlnuumlşuumlm lsquorsquoRecycling Filling Wastersquorsquo makinesi tek tip atkı teleflerini
yolup elyaf haline getiren bir mekanizmadır Boumlylelikle tekrar elyaf haline getirilen
iplikler geri doumlnuumlşuumlm kapsamında tekrardan iplik uumlretiminde kullanılmaktadırlar
- Kenardaki ccediloumlzguuml duruşları azalmaktadır
- Tip değişimlerinde kısa zaman harcanmaktadır
- Makine enine 22 mm daha uzun kullanılabilir alan sağlamaktadır
- Daha iyi kavrama sisteminden dolayı kenar kaynaklı hatalarda azalma sağlamaktadır
20
Ecofill (Picanol News September 2011) aparatı da PICANOL tarafından geliştirilmiştir Bu
aparat para aramid gibi rijit iplikler iccedilin kullanılabilmektedir İki adet renk seccedileneği vardır
Aparat bir adet puumlnomatik kontrol klapesi ve de bir adet atkı makasından oluşmaktadır (Şekil ndash 2
11)
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar
- Sulzer firması tarafından geliştirilen Waste Saver aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
radikal bir gelişme sağlamıştır Bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri
ortadan kaldırılmakta ve atkı telefleri minimuma duumlşuumlruumllmektedir (Şekil ndash 2 12) Sistemin temeli
oumlnce atkı iplikleri baskı veren bir aparat yardımı ile tutulmakta atkı ipliği tefeleme sonucu
kumaşa dacirchil edildikten sonra kesilen atkı telefleri hava emişi yardımı ile telefler haznesine
alınmaktadır
21
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
-Smith firması tarafından Lenomat (httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf) aparatı
daha da geliştirilerek atkı teleflerinin duumlşuumlruumllmesi hedeflenmektedir Burada atkı iplikleri daha
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı
22
sıkı tutulmakta boumlylelikle kumaş kaynaklı hataların oumlnuumlne geccedililmiştir Aparatlar kenara daha da
yaklaştırıldığı iccedilin telefler daha da kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır (Şekil ndash 2 13)
- Sultex grubu tarafından geliştirilen Sultex Lateral and Central Tuckers (ITEMA September
2011 RMKUJ) hava jetli dokuma makineleri iccedilin geliştirilmiştir
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı
Bu aparatlar yalancı kenar kullanılmasını oumlnlemekte ve guumlcuumllerin kenara daha da
yaklaşmasını sağlayarak oluşan telef miktarını 30 mm ye kadar duumlşuumlrebilmektedir (Şekil ndash 2 14)
Tezgacirch ve tarak eni ayarları kolaylaşmakta boumlylelikle tip değişim suumlreleri kısalmaktadır
PICANOL tarafından piyasaya suumlruumllen ERGO II sistemi (Original Quality Parts US06
2008) GAMMAX model kancalı tezgacirchlar iccedilin geliştirilen sağ kanca accedilıcı sistemdir (Şekil ndash 2
15) Tezgacirch beyni tarafından pozitif olarak kontrol edilen bir kanca accedilıcı sistemdir ERGO II
sistemi her bir atkı iccedilin ayrı olarak ayarlanabilir Cihaz iki kademeli motor ile ccedilalışmaktadır Bir
tanesi kancanın yatay pozisyonda kenetlenmesini bir tanesi ise atkı derinliğinin ayarlanmasını
sağlamaktadır
23
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı
Sistemin Avantajları
Atkı atımını elektronik olarak tam ve doğru olarak yapılmasını sağlar
Daha duumlşuumlk atkı telefi sağlar
Atkı kaynaklı duruşları azaltır
Kanal veya atkı numarasına goumlre ayarlanabilir
ERGO II daha az aşınma sağlar
ERGO II ayarları SET CARD yardımı ile bir tezgacirchtan başka bir tezgacircha veya direk SET
CARD uumlzerinden yeni bir tezgacircha taşınabilir
Bu sistem hiccedilbir kısıtlama olmaksızın tuumlm atkı ccedileşitlerinde kullanılabilir Oumlzellikle farklı
yapıda zor atkıların bir arada kullanıldığı veya elastik atkıların yoğunlukta olduğu dokuma
sistemlerinde ccedilok faydalı olmaktadır
Dornier Dokuma Tezgacirchı firması tarafından havalı dokuma tezgacirchları iccedilin iki ccedileşit atkı
kontrol sistemi (Dornier Teknik Bildiri TM201220 12-10-2t4r) sunulmaktadır Bu atkı kontrol
sistemleri TWS ( Şekil -16 da ayrıntılı tanımlanmıştır ) ve STS (Şekil -16 da ayrıntılı
tanımlanmıştır ) olarak tanımlanmaktadır (Şekil ndash 2 16) Atkı kontrol tiplerinden TWS germe
enjektoumlruuml ile kombine edilir STS tipinde ise her iki sensoumlr dolaysız olarak dokuma tarağının
iccedilerisine yerleştirilmiştir
24
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r)
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler
- Yalancı Kenar Sistemleri
Yalancı kenar sisteminde alınan patentlerden biridir (USA Pat 1994) Burada yalancı
kenar iccedilin farklı bir ccedilerccedileve ve makaradan beslenen ccediloumlzguumller kullanılmaktadır Ayrıca burada
yalancı kenar iccedilin ayrı bir eksantrik yardımı ile bez ayağı hareketi yaparak atılacak olan telef
atkılar yakalanmakta ve makaradan sağılan ccediloumlzguumller yardımı ile telef kovasına goumlnderilmektedir
(Şekil ndash 2 17)
25
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994)
1-Ccediloumlzguuml Levendi 2-Atkı İpliği 3-Ccedilerccedileve
9-Kumaş 10-Kumaş Levendi 14-Yalancı Kenar İplikleri
19-Yalancı Kenar Kumaşı 24-Eksantirik 32-Leno Kenar İpliği
Yalancı kenar tertibatı guumlnuumlmuumlzde kullanılan sistemlerin en başında gelmektedir
Buradaki sistemin işletme temizliğine duumlzenine ve kumaş kenar yapısına katkısı ccedilok buumlyuumlktuumlr
- Yalancı Kenar Sistemleri
Atkı ayıklama iccedilin geliştirilen sistem (USA Pat 6039086 2000) telefin azaltılması ve geri
kazanımı iccedilin buumlyuumlk avantajlar sağlamaktadır Bu sistem dokuma tezgacirchlarında leno kenar
ipliklerinin ve atkı sunumu sonrasında uzun kalıp kesilen ve telef olan atkıların birbirinden
26
ayrılmasını sağlayan sistemdir Burada sistemin ccedilalışabilmesi iccedilin kullanılacak tezgacirchtaki
atkıların tek tip tek renk ve tek harmanda olması gerekmektedir Oumlrneğin 100 yuumln sadece PES
sadece siyah ve harmanları aynı olan atkılar toplanmalıdır Toplanan bu atkılar bir iplik
parccedilalayıcısı ve ayıklayıcısı tarafından tekrardan elyaf haline getirilmekte ve iplik uumlretimi iccedilin
tekrar iplik uumlretim tesislerine goumlnderilmektedir (Şekil ndash 2 18) Ayrıca bu sistem yardımı ile
ayıklanan leno kenar iplikleri tekrardan makaralara sarılıp leno iplikleri olarak tekrar
kullanılabilmektedirler
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000)
1- Atılan atkı telefleri 8-Kontrol Paneli
2- Yalancı Kenar İplikleri 9-Ayıklanma Kesim Makası
4- Leno Kenar İplikleri 12-Leno İplik Makaraları
5-Ayrılmış Leno Kenar İplikleri 13-Leno İplik Ccedilağlıkları
6-Atkı Teleflerinin Toplandığı Kovalar 14-Leno İplik Toplama Kovası
7-Leno Kenar Sevk Silindirleri 18-Leno Kenar Yapma Sistemi
27
- Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Makara Yardımı ile Makaraya Sarılması
Dokuma sırasında oluşan telef ve tozların bir makara sistemi (USA Pat 5040570 1991)
ile bir şerit uumlzerine sarılarak sıkı bir şekilde tutulan atıklar telef kovasına taşınır Burada taşıma
sistemi tozların ve atıkların emilmesi iccedilin kullanılan emiş sistemi ve taşınması iccedilin kullanılan bir
borudan oluşmaktadır Bu sistem makaralı hareket sistemi ile tozların ve atıkların telef kovasına
taşınmasını sağlamaktadır Burada toz emişi iccedilin kullanılan nozle oumlzel olarak tasarlanmıştır
Burada toplanan atkı telefleri ve emilen tozlar direkt olarak telef kovasına aktarılmaz Oumlncelikle
bir şeride sarılır sonrasında ise telef kovasına iletilir
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması
Mekiksiz bir dokuma tezgacirchından uzaklaştırılan atkı telefleri ccediloumlzguuml iplikleri veya leno
iplikleri yardımı ile kuyruk şeklinde bir arada tutulmakta ve telef kovasına iletilmektedirler
Tezgacirchta itici bir emiş pompası ile telefler iletilmekte ayrıca kumaş ccedilekim silindirleri yardımı ile
de desteklenmektedir Burada daralan bir boru yardımı ile toplanan ve leno iplikler ile sıkı bir
şekilde birbirine sarılmış atkı telefleri telef kovasına taşınmaktadır Bu taşıma sırasında birbirine
leno iplik yardımı ile sıkı şekilde bağlanan atkılar havadan ve ccedilevreden etkilenmeden ve
dağılmadan direk olarak telef kovasına taşınmaktadırlar Ayrıca hareket ve emiş sistemleri iccedilin
tezgacirch ve kumaş sarım sistemlerinden yararlandığından herhangi bir enerji sarfiyatı da
olmamaktadır (USA Pat 4453572 1984)
- Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Azaltılması
Bir kancalı dokuma tezgacirchında birden farklı atkı kullanılabilmektedir (USA Pat 0183295
2003) Bu işlem sırasında ise atkı telefinin minimum seviyede tutulması istenmektedir Atkı
telefinin azaltılması iccedilin ağızlık iccedilerisine atılan bir atkının kanca mekanizması tarafından
kenetlenerek tutulurken ayrıca bir atkı tutucu tarafından da tutulmasını sağlamaktadır Atkı ipliği
her iki tutucu tarafından optimum duumlzeyde tutulduğu sırada atkı makası tarafından kesilmektedir
Bu şekilde kesilen atkı kontroluuml kolay olduğu iccedilin telef miktarı da daha duumlşuumlk olacaktır Atkı
makası tarafından kesilen atkı atkı tutucular tarafından tefeleme işlemi tamamlanana kadar
tutulmaktadır Atkının kumaşa dacirchil olmasından sonra atkı tutucular kumaşa dacirchil olan atkıyı
28
bırakmaktadır Boumlylelikle telef miktarının azaltılması iccedilin kısa tutulan atkı kontrolluuml bir şekilde
kumaşa dacirchil olması sağlanıp bazı hataların ve kopuşların olması engellenmektedir Burada atkı
tutucu mekanizmalar tarak ile beraber hareket etmektedir
- Tezgacirchlarda Kullanılan Yalancı Kenar Ccedilekim Sistemi
Mekiksiz ve su jetli tezgacirchlarda atkı ucunu yakalayan yalancı kenar iplikleri tezgacirch
tarafından sağlanan kumaş ccedilekim sisteminden hareket alınarak ccedilekilmektedirler (USA Pat
4616680 1986 ) Telef ccedilekim sistemleri boş bir ccedilarka sahiptirler Bu ccedilark kumaş ccedilekim
sisteminden aldığı hareketi yakalama iplikleri ccedilekme hareketinde kullanmaktadır İletilen ccedilekim
hızı kumaş ccedilekim hızı ile aynı olduğundan dolayı yakalama iplikleri kumaş sarımı ile senkron bir
şekilde ilerlemektedir Boumlylelikle yakalama iplikleri iccedilerisinde atkı transferi kesimi ve
yakalanması sırasında herhangi bir uyumsuzluk goumlruumllmez
- Geri Doumlnuumlşuumlmluuml Yalancı Kenar İplikleri
Bu sistemde (USA Pat 6227204 1999) yalancı kenar iplikleri atılan atkı ipliklerinden
kesilen telefleri taşımaktadır Atılan atkılar kumaşa dacirchil olduktan sonra atkı makası tarafından
kesilmektedir Sonrasında yalancı kenar iplikleri tarafından tutulan telef atkılar bir ayırıcı makas
tarafından ayıklanarak yalancı kenar ipliklerinin temizlenmesi sağlanmaktadır Sonrasında
hazırlanan geri doumlnuumlş sistemi yardımı ile temizlenen yalancı kenar iplikleri yeniden kullanılmak
iccedilin yalancı kenar makarasına dacirchil olmaktadır Bundan dolayı sonsuz olarak doumlnen iplikler
yalancı kenar ipliklerinin kullanılma miktarını azaltmaktadır
- Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Telefinin Azaltılması
Hava jetli tezgacirchlar iccedilin geliştirilen atkı telefi azaltma sistemi (USA Pat 4498504 1985)
mekanik olarak ccedilalışmaktadır Dokuma tezgacirchının sağ tarafında geliştirilen sistem hava emişi ile
atkı gergin tutulmakta ve mekanik bir klape yardımı ile atkı kumaşa dacirchil olana kadar
tutulmaktadır Elde edilen sistem yardımı ile hem minimum uzunlukta kumaş uumlzerinde atkı
puumlskuumlluuml kalmakta hem de atkı telefi oluşmamakta hem de yalancı kenar ipliklerine ihtiyaccedil
duyulmamaktadır
29
- Kumaş Kenarının Kesim Metodu
Şişli (Rapier) tezgacirchlar iccedilin geliştirilen bir youmlntemdir (EP Pat 0898001 1999) Burada
atkı teleflerinin kesilmesi ve tek bir bobinden sağılan iplik yardımı ile kesilen atkı ipliklerin
toplandığı bir sistem geliştirilmiştir Geleneksel sistemde ise yalancı kenar sistemi oluşturularak
atkı telefleri toplanmakta ve telef kovasına iletilmekteydi Buda kullanılan yalancı kenar
ipliklerinin değer ve miktarına goumlre telef miktarı ve maliyeti arttırmaktadır Yeni geliştirilen bu
sistem telef miktarını minimize etmektedir
- Yalancı Kenar İpliklerinin Hareket Raporunu Sağlayan Guumlcuumller
Yalancı kenar iplikleri iccedilin kullanılan ve hareket raporunu sağlayan guumlcuumller geliştirilerek
(EP Pat 054257746 2007) hem tip değişimi sırasında zaman kazanılmakta hem de kenara daha
da yaklaşan sistem sayesinde atkı telefi miktarı azalmaktadır Burada geliştirilen ve oumlzel olarak
tasarlanan guumlcuumller ccedilerccedileveler yardımı ile leno kenar hareketinin yapılmasını sağlamaktadır
Geleneksel sistemlerde ise bu raporu verebilmek iccedilin ipli veya mıknatıslı olarak kullanılan iki
farklı leno ipliği rapor aparatları kullanılmaktadır Bu aparatlar hem tip bindirme sırasında zaman
kaybına neden olmakta hem de kenar geniş bir yer kapladıklarından telef miktarının artmasına
neden olmaktadır
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması iccedilin Geliştirilen Aparat
Kenar telefleri yedek ccediloumlzguuml iplikleri leno kenar iplikleri ve kesilen atkı teleflerinin birbiri
uumlzerine sarılması ile oluşan teleflerdir Burada geliştirilen sistem (USA Pat 4453572 1984) ilk
etapta oluşan kenar teleflerinin tutulması ve ileri itilmesi iccedilin geliştirilen iki dişli ile
başlamaktadır Sonrasında daralan bir boru sistemi ile hava emişi yapılmakta ve teleflerinin telef
toplama kovasına iletilmesi sağlanmaktadır Burada hava emişi kompresoumlr yardımı ile elde
edilirken dişlilere verilen hareket iccedilin genel tezgacirch hareketinden yararlanılıp ekstra bir enerji
sarfiyatı yapılmamaktadır Boumlylelikle kısa zaman ve suumlrede kapalı bir sistem iccedilerisine hapis
edilen telefler işletmede toz uccediluntu ve teleflerin olmasını engellemekte bunlardan kaynaklana
hata duruş ve arızalar azalmaktadır Sonuccedil olarak işletme verimliliği ve kumaş kalitesi
artmaktadır
30
- Esneyen Duumlze (Nozzle) Sistemi İle Leno Kenar Teleflerinin Toplanması
Esnek bir duumlze sistemi (USA Pat 4513791 1985) yardımı ile daralan bir borudan emiş
yapılarak kenarlarda alınan leno kenar atıkları atık kovasında toplanmaktadırlar Burada
vakumlama iccedilin gerekli hava Hava Jetli dokuma sisteminden alınmaktadır
- Kenar Teleflerinin Dokunmuş Kumaştan Uzaklaştırılması
Dokuma işlemi sırasında oluşan kenar iplikleri telefi bir makara yardımı ile uumlzerine
sarılmaktadır (USA Pat 5560400 1996) Sonrasında geniş ccedilaplı makara uumlzerinde toplanan
telefler ccedilekim silindiri yardımı ile ccedilekilmektedir Ccedilekim silindiri iccedilin ekstra bir enerji
harcanmayıp dokuma tezgacirchı genel hareketinden yararlanılmaktadır Ccedilekilen telefler kılavuz
yardımı ile telef kovasında toplanmaktadır
- Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliği tarafından geliştirilen ve tuumlm sektoumlr ve alanlarda kullanılabilen telef
azaltma youmlntemi kısaca anlatılacak Burada gerekli tedbirler alınarak oluşan hata ve maliyetler
minimuma indirilmeye ccedilalışılmaktadır
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliğinin bu ccedilalışması tuumlm proses ve sektoumlrlere uygulanabilmektedir Buradaki
amaccedil telef azaltmanın belli bir standart ve aşamalarda optimize edilerek herkesin aynı dilde
konuşmasını sağlamaktır Boumlylelikle kazanccedillar ve yapılan katkılar daha kolay karşılaştırılabilinir
31
3 MATERYAL ve YOumlNTEM
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları
Tez ccedilalışması kapsamında gerccedilekleşen Santez Projesinin yuumlruumltuumllduumlğuuml Dokuma
İşletmesindeki tezgacirch sayıları ve oumlzelikleri aşağıda verilmiştir
- 173 adet rijit kancalı DORNIER Marka tezgacirch bulunmaktadır Buradaki tezgacirchlar faklı
model ve yıllara ait tezgacirchlardır 1994 yılından 2007 yılına kadar farklı modellerde ve
sayılarda tezgacirchlar vardır Bu tez ccedilalışmasında DORNIER marka kancalı tezgacirchlar A
grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaklardır
- 90 adet PICANOL Marka esnek kancalı tezgacirch vardır Bunlardan 48 acircdeti 2007
GAMMAX modelidir Geriye kalan 42 adet tezgacirch ise 2012 OPTIMAX modelleridir Bu
tez iccedilerisinde PICANOL markalı tezgacirchlar B grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
- 15 adet DORNIER marka hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirch grubu 1993 ve 1996
model olmak uumlzere iki farklı modelden oluşmaktadır Bu ccedilalışmada DORNIER marka
Airjet tezgacirchlar C grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları
TEZGAcircH
KODLARI
KUMAŞ KENARI VE YALANCI KENAR
YAPILARINA GOumlRE TEZGAcircH GRUPLARI
TEZGAcircH
SAYISI
D1 DORNİER RAPİER TUCK-İN - MİNİ APARAT 114
D2 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO ECO-LENO 34
D3 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO MİNİ APARAT 16
D4 DORNİER RAPİER CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ_APARAT 9
D5 DORNİER AİRJET CcedilERCcedilEVEDEN LENO - CcedilERCcedilEVEDEN
LENO 15
P1 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (GAMMAX) 48
P2 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (OPTİMAX) 42
TOPLAM TEZGAcircH SAYISI 278
Ccedilizelge ndash 3 1rsquode işletmedeki tezgacirchlar 7 farklı gruba ayrılmıştır Aslında tezgacirch grup
sayısı daha da arttırılabilir Ancak burada oumlnemli olan sistemli bir şekilde gruplara ayırmaktır
Gereğinden fazla gruplara ayırıp işi karmaşıklaştırmamak ve daha hızlı ccediloumlzuumlme ulaşmak iccedilin
muumlmkuumln olan en kapsayıcı şekilde gruplara ayırma işlemi yapıldı Gruplara ayırma işleminden
32
sonra aşağıdaki resimlerde de goumlruumllduumlğuuml uumlzere rapierli tezgacirchlar kumaş kenarları ve yalancı kenar
yapılarına goumlre 6 farklı gruba ayrıldı
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması
Şekil ndash 3 1rsquode bulunun rapier tezgacirch fotoğrafları dışında kalan hava jetli tezgacirch
gruplarının oumlzellikleri ve ccedilalışmaları aşağıdaki başlıkta ayrıntılı şekilde verilmiştir Aynı zamanda
bu tez ccedilalışmasında dokuma tezgacirchlarının rapierlerinin karşılaştırılmasının en oumlnemli noktası atkı
yakalama mekanizmaları ve bunların karşı tarafa transferi sırasında bırakma mekanizmasıdır
Aynı şekilde rapier şekli yapısı transfer ve hareket cinsi aşağıdaki başlıklarda geccedilen atkı telefi
oluşum mekanizmaları ile yakından ilişkili olup oumlnemli bir yer tutmaktadır
Burada oumlnemli olan atkının hatasız ve sorunsuz şekilde yuumlksek bir hız ile karşı tarafa
minimum telef ile aktarılmasıdır Bundan dolayı rapier sopası ve uccedil kısmı incelenerek bu konuya
da dikkat edilmiştir Dokuma işletmesinde kullanılan dokuma tezgacirchları oumlzellikleri aşağıdaki
başlıklarda karşılaştırıldı
33
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri
Dokuma İşletmesinde 15 adet hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirchlar ccedilerccedileveden
leno kenar yapma sistemlerine sahiptirler Uumlretim hızları 600 ndash 650 devirdk arasında
değişmektedir Genelde duumlşuumlk ccedilerccedileve sayılı ve mukavemeti yuumlksek kalın atkılı kalitelerin
ccedilalışmasına uygundurlar Ccedilerccedileve sayısı kenar yapma ccedilerccedileveleri ile birlikte 10 adettir Yuumlksek
mukavemetli kalın atkılı kaliteler kullanılmasına karşın atkı kopuşları randımanı 12 ndash 14
arasında değişmektedir 1993 ve 1996 model olan bu tezgacirchlar artık işletmenin tam anlamıyla
esnekliği ve performansı ile uyuşmamaktadır Guumlnuumlmuumlzde geliştirilen yeni model tezgacirchlar daha
hassas ve esnek ccedilalışma mekanizmalarına sahiptirler
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı
1 Ccediloumlzguuml İplikleri 6 Atkı Yakalama Sistemi 20 Atkı Motoru-Akuumlmuumllatoumlr
3 Atkı Freni 13 Kontrol Panali 21 İplik Bobini
4 Ana Hava Jeti 14 Alt Kumaş Basınccedil Oumllccediler 22 Atkı Fırccedilası
5 Taşıyıcı Hava Jetleri 15 Uumlst Kumaş Basınccedil Oumllccediler
34
Hava Jetli makinelerinde en oumlnemli kısımlardan biri tabiicirc ki dokuma makinesine adını veren
ipliğin hava ile taşınmasını sağlayan sistemdir (Şekil ndash3 2) Burada atkıyı transfer eden hava
duumlzelerinin dizilişi ve hava basıncının doğru ayarlanması atkının kopuş olmadan hatasız bir
şekilde karşıya geccedilirilmesi iccedilin ccedilok oumlnemlidir Yapılan yanlış ayarlar hem atkı kopuş randımanını
arttırmakta hem de kumaşta hataların oluşmasına neden olmaktadır
Hava jetli makinelerde atkı telefi tek taraflı olmaktadır Sol taraftan atılan atkı hava yardımı
ile sağ kenara kadar taşınmakta ve burada kuumlccediluumlk bir aparat yardımı ile tutulmaktadır Sonrasında
ise atkı makası yardımı ile kesilmekte ve kesilen atkı yalancı kenar iplikleri ile birlikte telef
kovasına taşınmaktadır
Atkı transferi hava ile yapıldığı iccedilin nispeten atkının kontroluuml kancalı tezgacirchlara goumlre ccedilok
daha zordur Aynı zamanda atkı uumlzerine binen yuumlk ve gerilim tepecikleri daha sivri ve buumlyuumlktuumlr
Bu da atkının kontroluumlnuuml zorlaştırmaktadır Bundan dolayı işletmede ayar yapılırken atkı
kaynaklı duruş ve hataların olmaması iccedilin burada bırakılan atkı telef miktarı diğer tezgacirchlara goumlre
ccedilok daha yuumlksek olmaktadır Fakat tek taraflı telef verdikleri iccedilin ortalamada diğer tezgacirchlara
yakın hatta biraz daha az telef vermektedirler
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması
Kancalı tezgacirchlarda atkı transferini buumlyuumlk başlıklar altında incelediğimizde genelde aynı
mekanizmanın rol oynadığını goumlrmekteyiz Bundan dolayı rijit ve esnek kancalı sistemler olarak
ayırma ihtiyacı duymadık
35
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması
Atkının izlediği yol basitccedile tarif edilecek olursa oumlncelikle sol rapier atkı bobininden
sağılan atkıyı atkı seccedilici yardımı ile alır Sonrasında atkıyı kıskaccedilları arasında sıkıştırır (Burada
esnek ve rijit kancalı sistemlerde atkının alınması taşınması ccedileneler arasında tutulması transferi
ve atkının kumaşa dacirchil edilme şekli ve ayrıntısı farklı olmasına karşın genel başlıklar ccedilok buumlyuumlk
ccediloğunlukla aynıdır) Sağ rapier tarafından alınan atkı transfer boumllgesine kadar taşınır Transfer
boumllgesinde atkı sol rapierden sağ rapiere transfer edilir Sağ rapier atkıyı kumaş kenarına kadar
taşır ve atkı bırakma sistemine iletir (Şekil ndash 3 3) Sağ kenarda bırakılan atkı tefeleme sistemi
yardımı ile kumaş oluşum ccedilizgisinden kumaşa dacirchil edilir Sonrasında kumaş kenar makası ile
atkı kesilir Boumlylelikle telef olan atkı kısmı atılırken oluşan kumaş roliğine sarılır
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Rijit şişli tezgacirchlar daha oumlnce ayrıntılı olarak anlatılmıştır Burada vurgulanması gereken
taşıyıcı şişlerin (rapier) yatay bir duumlzlem uumlzerinde herhangi bir eğilme ve burulma olmadan dik
ve rijit bir şekilde hareket etmesidir Herhangi bir eğilme ve burulma olmadığı iccedilin nispeten daha
hassas bir atkı transferi sağlayabilmektedir
Dokuma İşletmesirsquonde rijit şişli tezgacirchlar DORNIER marka olup işletmenin buumlyuumlk
kısmını oluşturmaktadırlar Burada farklı model ve yapıda DORNIER rijit şişli tezgacirchlar
bulunmaktadır
36
DORNIER rijit şişli tezgacirchın şiş ve rapierinin incelenmesi sonrasında oumllccediluumlm sonuccedilları
aşağıdaki gibi elde edilmiştir (Şekil ndash 3 4)
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 8 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 17 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 17mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 21 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 33 mm
- Kumaş Sacağı = 8 mm
- Telef Olan Kısım = 79 mm
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Dokuma İşletmesirsquonde oumlnemli tezgacirch gruplarında bir tanesi de PICANOL marka tezgacirchlardır
(Şekil ndash 3 5) Esnek şişli olan bu tezgacirch grubunun DORNIER marka rijit şişli tezgacirchlara goumlre
avantaj ve dezavantajları bir sonraki boumlluumlmde ayrıntılı şekilde verilmiştir
Esnek şişli tezgacirchlar hem modellerin daha yeni olması (yeni teknoloji) hem de transfer oumlzellik
ve ekipmanlarına goumlre rijit şişli tezgacirchlara goumlre daha az telef vermektedirler Fakat daha yeni
37
model olmalarına karşın her ccedileşit atkı ve oumlrguuml tipi bu tezgacirchlarda ccedilalışılamamaktadır Daha eski
modelde olmalarına karşın rijit şişli tezgacirchlarda daha ince hassas zor oumlrguumlluuml ve yuumlksek ccedilerccedileveli
kaliteler ccedilalışılabilmektedir
Ayrıntılı ve hassas bir şekilde yapılan esnek şişli rapier oumllccediluumlmleri aşağıdaki gibidir
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 4 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 11 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 23 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 245 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 21 mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 38 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 43 mm
- Kumaş Sacağı = 45 mm
- Telef Olan Kısım = 51 mm
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması
Her iki şişli tezgacirch grubuna bakıldığında belirgin farklılıklar goumlruumllmektedir Oumlncelikle
rapierlerin iccedilten iccedile ccedilentik mesafelerini incelediğimizde rijit şişde 8mm iken esnek şişde
4mmrsquodir Aynı zamanda dıştan dışa ccedilentik mesafelerini kıyasladığımızda rijit olanda 13 mm iken
esnek şişli sopada 11 mm oumllccediluumllmektedir Burada net bir şekilde telef farklıklarından soumlz
38
edilebilir Ayrıca ccedilentik mesafesi ne kadar fazla olursa o kadar kaliteli bir transfer yapılabilmekte
ve transfer ayarlarının hassasiyet ihtiyacı duumlşmektedir Fakat tersi durumda atkının ccedilentik
iccedilersinde kat edeceği mesafe artacağından dolayı telef miktarı da artmaktadır Buradan da net bir
şekilde goumlruumllmektedir ki rijit şişli tezgacirchlardaki telef miktarı esnek şişli tezgacirchlara goumlre 2 mm
daha fazladır
Sol Rapier şişlerinde telefte ve tezgacirch ayarlarında oumlnemli bir rol oynayan parametre de
ccedilene mesafesidir Burada yapılan oumllccediluumlmler sonucunda rijit kancalı rapier şişlerinde iccedilten iccedile ccedilene
mesafe 13mm iken esnek kancalı rapier şişlerinde ccedilene mesafesi iccedilten iccedile uzunluğu 23 mm dir
Aynı şekilde dıştan dışa ccedilene mesafeleri rijit sistemde 13mm iken esnek şişli sistemde 245
mmrsquodir Genel olarak değerlendirdiğimizde olması gereken telef farkı 115 mm olması gerekirken
bu tam olarak gerccedilekleşmemektedir Ccediluumlnkuuml burada transfer şeklide oumlnemlidir Asıl telef miktarını
sağ rapier atkı ipliğini alırken ağızdan sarkan kısmı ve atkının tamamlanması sonrasında bırakma
yeri belirlemektedir Bundan dolayı burada net bir şey soumlylemek doğru olmayacaktır
Sol rapierlerde ağızdan sarkan atkı uzunluğunu oumllccediltuumlğuumlmuumlzde ortalama değerler elde
edilmiştir Bu oumllccediluumlmlere goumlre rijit sol rapier şişlerinde ağızdan sarkan kısım 17 mm iken esnek
kancalı şişlerde 21 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada bir oumlnceki duruma goumlre telef miktarının esnek
kancalı tarafa kaymasının nedeni rijit kancalı şişlerde atkı iki kıskaccedil arasında sıkıştırılmakta ve
duumlzguumln şekilde alınması sağlanmakta aynı zamanda atkının ccedilene ağzından kayarak uzunluğun
artması da engellenmektedir Diğer taraftan esnek şişli sistemde sol rapier ccedilene mesafesinde
kaymalar olmakta ve telef uzunluğunu bu kısımda arttığı goumlruumllmektedir
Aynı şekilde sol rapier ccedilene iccedilerisinde kalan atkı miktarını değerlendirdiğimizde rijit şişli
sistemde 21 mm olarak oumllccediluumllmesine karşın esnek şişli sistemde 38 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Karşılaştırılan son parametre kenar saccedilaklarının uzunlukları olmuştur Bu kısım doğrudan
telefe etki etmektedir Diğer parametreler bazen duumlzen rahat transfer ve kaliteli ccedilalışma gibi
avantajlar sağlayarak dolaylı olarak atkı telefine etki ederken bu parametre direk telef olarak
oumllccediluumllmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonrasında rijit şişli rapierlerde kenar saccedilağı 8 mm olarak
oumllccediluumlluumlrken esnek şişli rapierlerde kenar saccedilağı 45 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
39
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
Rapierde Oumllccediluumllen Kısımlar DORNIER PICANOL
Rapier Sopası Ccedilentik İccedilten İccedile Mesafesi 8 mm 4 mm
Rapier Sopası Ccedilentik Dıştan Dışa Mesafesi 13 mm 11 mm
Sol Rapier İccedilten İccedile Ccedilene Mesafesi 13 mm 23 mm
Sol Rapier Dıştan Dışa Ccedilene Mesafesi 17 mm 245 mm
Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım 17 mm 21 mm
Sol Rapier Ccedilenesinin İccedilerisinde Bulunan
Kısım 21 mm 38 mm
Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım 33 mm 43 mm
Kumaş Sacağı Uzunluğu 8 mm 45 mm
Telef Olan Kısım Uzunluğu 79 mm 51 mm
Yukarıda atkı telefinin rapier şişi uumlzerinden adım adım ilerlemesinden sonra atkının
kumaşa dacirchil olmasına kadar oluşan telefler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Son olarak yapılan
oumllccediluumlmler tuumlm atkı teleflerinin oumllccediluumllmesi olmuştur Buna goumlre birccedilok farklı tezgacirchtan yapılan
telefler değerlendirildiğinde rijit şişli tezgacirchlarda oluşan atkı telefi 79 mm olarak oumllccediluumllmuumlş buna
karşın esnek şişili tezgacirchlarda oumllccediluumllen atkı telefi uzunluğu 51 mm olmuştur Aradaki fark 28 mm
olup oldukccedila iyi bir miktardır Ccediluumlnkuuml toplam atkı telefleri iki kenarın toplamı olmaktadır Burada
ise tek taraftaki fark 28 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Toplam telefe oranla buumlyuumlk bir fark olduğu
ortaya konulmuştur
40
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi
Burada telef tamamen rapier sopalarına mal edilemez Ya da esnek kancalı tezgacirchların
rijit kancalı tezgacirchlara goumlre daha az atkı telefi verdikleri anlamına gelmemektedir Ccediluumlnkuuml telefi
etkileyen birccedilok farklı mekanizma parametre ve ayar-eleman kaynaklı neden olabilir Bunlardan
atkı seccedilici ve atkı frenlerinin telef uzunluğuna etkisi standardizasyon ve optimizasyon boumlluumlmuumlnde
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir (Şekil ndash3 6) Telefi etkileyen durumları maddeler halinde
sıraladığımızda aşağıdaki gibi bir durum ortaya ccedilıkmaktadır
- Tezgacirch Modeli
- Kullanılan Atkı seccedilicinin modeli
- Atkı sensoumlrlerinin modeli ve performansı
- Atkı motorlarının modeli ayarları ve performansları
- Ayar yapan ustanın performansı
- Ccedilalışılan iplik numara ve cinsi
- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml ve akuumlmuumllatoumlr uumlzerindeki iplik stok miktarı ve ayarı
- Kenar oumlrme mekanizmasının yapısı
- Kenar ipliklerinin cinsi ve adedi
- Kenar kesici makasların accedilısı ve keskinliği
- Rapierin ccedilalışma suumlresi ve oumlmruuml gibi daha birccedilok parametre sayılabilir
41
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
DORNIER ve PICANOL TEZGAcircHLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
DORNIER TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ PICANOL TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ bull Pozitif transfer vardır Accedilıcı horozlar yardımı ile atkı transferi gerccedilekleşmektedir
bull Negatif Transfer vardır Rapier kafaları iccedil iccedile girerek atkı transferi gerccedilekleştirilir
bull Rijit şişli rapierler kullanılmıştır bull Esnek şişli rapierler kullanılmıştır
bull Rapier ağzını accedilmak iccedilin kullanılan accedilıcı takoz ayarları daha zordur
bull Rapier ağzını accedilma sitemi daha kolay ve stabildir
bull Yuumlksek sayılı ccedilerccedileveli kumaşların dokunması daha kolaydır Kamlı motor vardır
bull Yuumlksek sayıdaki ccedilerccedileveli kumaşların dokunması zordur Servo motor var
bull Neps ve havlı işlerin ccedilalışması daha kolaydır Pozitif transfer ve kamlı motor mekanizmasından kaynaklanmaktadır
bull Neps ve havdan dolayı yapışma olan işlerin ccedilalışması daha zordur Ağızlık yapısından kaynaklanan bir durumdur
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması daha kolaydır Pozitif atkı transferi vardır
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması zordur Negatif atkı transferi vardır
bull Atkı makasının ayarlanması daha zordur bull Atkı makasının ayarlanması daha kolaydır
bull Tarak ayarı zordur 7 adet cıvata vardır Hassas tarak ayarı gerektirmektedir Doumlşeme ayarı vardır
bull Tarak ayarı daha kolaydır Soumlkme ve takmada daha az cıvata sayısı var ve ayar durumu daha kolaydır
bull Ayna mesafesi daha zor ayarlanabilmektedir bull Ayna mesafesi ayarlaması daha kolaydır
bull Kenar kapması boncuk ve saccedilak riski
fazladır Hassas ayar gerektirir
bull Kenarlar ayarlanırken daha stabil ayarlar vardır Hassas ayar gerektirmediğinden boncuk kapma saccedilak gibi hatalar Dornier tezgacirchlara goumlre daha azdır
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları
Dokuma İşletmesinde en ccedilok kullanılan iplik harmanları sırasıyla YUNPES
YUNNYLEL YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE
KETEN İPEK ve PES gibi iplik harmanlarından oluşmaktadır Daha oumlnceki yıllarda 100 YUN
oranın ccedilok daha yuumlksek iken yuumln fiyatlarındaki artış ve piyasadaki arz talebinin artışından dolayı
hızlı bir şekilde 100 YUN oranı azalmıştır Bunun yerine PES NYL gibi sentetik elyaflar
kullanılmaya başlanmıştır Genelde tuumlm tekstil dallarında olduğu gibi yuumlnluuml kumaş sektoumlruumlnde de
lsquoNmrsquo iplik numaraları buumlyuumlmuumlş (incelmiş) dokuma sıklığı arttırılmış ve oumlrguuml yapısı zorlaştırılıp
42
ccedilerccedileve sayısı arttırılmıştır Boumlylelikle suumlrekli daha iyi ve kaliteli uumlruumlnler uumlretilip marketteki
paydan daha fazla pay alınmaya ccedilalışılmıştır
Teknolojinin gelişmesi ve uumlretici sayısının artmasından dolayı pazardaki rekabet uumlst
duumlzeye ccedilıkmıştır Bu da işletme maliyetlerinin elde edilen uumlruumlnuumln fiyatlandırılmasındaki ve
pazarda avantaj sağlamasındaki oumlnemini bir kez daha goumlstermektedir Maliyetlerde yapılacak
kuumlccediluumlk bir azalış firmaları pasta payında hızla uumlst seviyelere doğru goumltuumlrmektedir
En ccedilok ccedilalışılan atkı iplikleri sırasıyla YUNPES YUNNYLEL YUNPESEL
100YUN YUNEL YUNNYL şeklinde olmaktadır Atkı iplikleri geccedilmişte ccedilift kat ve daha
kalın iplikler iken sonrasında iplik numaraları incelmeye ve sonrasında da tek kat iplikler
uumlretilmeye başlanmıştır Maliyetlerdeki artış ve piyasa istekleri arttıkccedila tek kat ve ince ipliklerin
oranı hızla artmış ve halende yuumlkselmeye devam etmektedir
En ccedilok kullanılan atkı numaraları Nm numara sistemine goumlre 571 561 481 441 391
371 261 1602 902 802 762 722 602 şeklinde olmaktadır Bunun dışında yuumlze yakın
farklı harman ve numarada atkı ipliği kullanılmaktadır Atkı iplikleri uumlretim kalite ve performans
accedilısından yuumlnluuml kumaşta oumlnemli bir yer tutmaktadır
Dokuma İşletmesinde 2008 krizine kadar ccedilift katlı iplikler daha fazla kullanılmaktaydı
Kriz sonrasında maliyet rekabet ve piyasa durgunluğunun accedilılması iccedilin radikal kararlar ile tek
katlı atkı kullanımı daha da oumln plana ccedilıkmıştır
Atkı numarasının incelmesinin bir diğer nedeni de iplik makinelerindeki ve
teknolojilerindeki gelişmelerdir Son yıllarda iplik pazarındaki rekabete iplik makine uumlreticileri
de dacirchil olmuş ve bu kapsamda performans uumlretim ve kalite arttırılmıştır Boumlylelikle daha ince
duumlzguumln ve hatasız iplikler uumlretilebilmektedir
Dokuma İşletmesinde en fazla kullanılan ccediloumlzguuml harmanları YUNPES YUNNYLEL
YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE KETEN
şeklinde olmaktadır
Burada kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri atkı ipliklerine goumlre daha mukavemetli ve duumlzguumln
ipliklerdir Atkı ipliklerinden farklı olarak ccediloumlzguuml iplikleri buumlyuumlk ve suumlrekli tansiyonlara maruz
kalmaktadır Aynı zamanda uzun suumlreler kendi aralarında ve makine parccedilalarına suumlrtuumlnmekte ve
43
yıpranmaktadırlar Buda neps ve ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmaktadır Bundan dolayı daha kalın
ve mukavemetli ccediloumlzguuml iplikleri tercih edilmektedir
Burada ince ipliklerin mukavemetinin arttırılması iccedilin haşıllama prosesine oumlnem
verilmiştir Oumlzellikle daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) prosesi ile buumlyuumlk oumllccediluumlde başarılı
neticeler alınmıştır Daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) sistemi normal haşıllama
sisteminden farklı olarak yan yana bulunan 7 adet ccediloumlzguuml ipliğini birbirinden ayırıp yapışmasını ve
ccediloumlzguuml ipliklerinin kopmasını engellemektedir Bu proses ile birbirinden daha homojen olarak
ayrılan ccediloumlzguuml iplikleri daha randımanlı bir ccedilalışma imkanı sunmaktadır Şu an iccedilin haşıllama
departmanında yeni youmlntemler araştırılmakta ve daldırma haşıllamanın (7 ccedilapraz haşıllamanın)
maliyet ve uumlretim suumlresi kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır Boumlylelikle daha fazla ccediloumlzguuml daldırma (7
ccedilapraz haşıllama) haşıllanacak işletmede performans artışı sağlanıp maliyetler
duumlşuumlruumllebilinecektir
İşletmede en fazla kullanılan ccediloumlzguuml numaraları sırasıyla Nm 902 802762 722 602
541 441 391 261 gibi iplik numaralarıdır
Leno kenar iccedilin genellikle kumaşa 2 ndash 3 cm mesafede olacak şekilde ilacircve kenar ccediloumlzguumlleri
eklenir İlacircve ccediloumlzguumllerin sayısı 4-5 ile 8 arasında değişebilir Bu ccediloumlzguumllerin yuumlksek mukavemetli
2-3 kat buumlkuumlmluuml polyester ipliklerinden oluşması gerekir Burada kesilen atkı ipliklerin taşınması
ve atılmasını sağlamak iccedilin sistemle beraber ccedilalışan yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de olmalıdır Bu
iplikler bazı tezgacirch uumlreticilerinin geliştirdikleri sistemler yardımı ile mukavemetli ve kaliteli
iplikler (ccedilift kat PES gibi) kullanıldığında tek tarafta 4-5 adet yeterli olmaktadır Fakat 3-4 kat
buumlkuumlmluuml (Nm 602) pamuk iplikleri kullanıldığında bu sayı 14-16 adet yalancı kenar ipliğine
kadar ccedilıkabilmektedir Yuumlksek sayıda yalancı kenar ipliklerinin kullanılmasının nedeni hatalı
kumaş vermektense fazla miktarda telef vermenin daha uygun olmasıdır Fakat tez ccedilalışmasının
amacı her tuumlrluuml atkı telefin kumaş kalitesi oumln planda tutularak azaltmak olmuştur Dokuma
İşletmesinde hatalıya ayrılmış yuumlnluuml iplikler veya dışarıdan satın alınan ucuz pamuklu iplikler bu
sistemler iccedilin kullanılmaktadır
Yalancı kenar ipliklerinin hazırlanması ve tezgacircha yuumlklenmesi işccedililik maliyetinin
artmasına neden olmaktadır Burada yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin oluşturulabilmesi iccedilin oumlncelikle
14 bobinden sağılan ccediloumlzguumller bir makaraya sarılmaktadır Farklı bir mekanizma ile sarılan bu
makaralar sonrasında tezgacircha takılmaktadır Bu sarılan ccediloumlzguuml ipliklerinin amacı kesilen atkı
44
uccedillarının taşınarak telef kovasına atılmasını sağlamaktır Bu sistemler leno sistem aparatından
hareket aldığı ve beraber ccedilalıştıkları iccedilin Leno Kenar oluşumu iccedilerisinde anlatılmaktadır
Leno kenar adını leno oumlrguumlsuumlnden alır Daha ccedilok kancalı ve jetli atkı atma sistemine sahip
dokuma makinelerinde tercih edilir Leno kenar oluşturulduktan sonra bir makas veya rezistans
yardımı ile zemin kumaştan ayrılır Kesilerek kumaştan ayrılan leno kenar atıldığı iccedilin kenar
oluşumu sırasında iplik sarfiyatının en aza indirilmesi ccedilok oumlnemlidir Bunun iccedilin atılan atkı
ipliklerinin kumaş eninden sonra muumlmkuumln olan en az saccedilaklanmayı meydana getirmeleri gerekir
Atkı ipliğinin uccedillarının kesilmesi işlemi ipliğin cinsine bağlı olarak makas yerine eritme yoluyla
da gerccedilekleştirilebilir Termoplastik elyaflar iccedilin kullanılan bir youmlntemdir Bu işlem iccedilin
rezistanslardan yararlanılır Aynı zamanda zemin kumaş kenarının dağılmasını oumlnleyen etki
yarattığı iccedilin tercih edilir Ancak bu sistemi eritme kenar sistemiyle karıştırmamak gerekir
Kumaş kenarı leno kenarın ayrılmasından sonra saccedilak kenara benzer bir yapıya kavuşur
Aradaki fark atkı ipliklerin ucunun atkı tutucular tarafından değil leno oumlrguumlsuumlnuuml oluşturan
ccediloumlzguumller tarafından tutulmasıdır Muumlşterinin talebine goumlre duumlzguumln kesilmiş kenarların
aranmadığı durumlarda leno ccediloumlzguumlleri iptal edilerek saccedilak kenar uygulamasına geccedililebilir
Leno oumlrguumlnuumln oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelerden bağımsız aparatlardan yararlanılması
oumlnem kazanmaktadır Bağımsız motor tahrikli leno yapıcıları dokuma makinesinin esnekliğinin
daha da artmasını sağlamaktadır Bu tip aparatların kullanımı ile birlikte makinenin daha yuumlksek
hızlara ve uumlretim kalitesine ulaşmasına imkacircn tanınabilir Daha yuumlksek hızlara ulaşılabilmesinin
nedeni leno kenarın oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelere gerek kalmamasıdır Bu durum daha az
ccedilerccedileve hareketi ile ağızlık accedilma sistemlerine daha az guumlccedil harcanmasına veya desen iccedilin daha
fazla ayak kullanımı anlamına gelmektedir Bu nedenden dolayı uumlretim hızı ve kalitede belirgin
bir iyileşme goumlzlemlenebilmektedir
Dornierrsquoin diskli ve Picanolrsquoun ELSY kenar sistemleri buna oumlrnek olarak verilebilir Bu
tip sistemler sayesinde armuumlrluuml dokuma tezgacirchında ccedilerccedileve sayısına goumlre maksimum
desenlendirme olanakları kullanılabilir hale gelmiştir Leno ccediloumlzguumllerinin hareketleri ana ccediloumlzguuml ve
ccedilerccedilevelerden bağımsız olduğu iccedilin ağızlık yuumlkseklikleri ve accedilılma zamanları da bağımsız olarak
ayarlanabilir
Dokumacılıkta en fazla kullanılan kenar oluşturma sistemi leno kenar uygulamaları
olunca makine uumlretici firmalarının ccediloğu bu alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlruumlyorlar Ccedilalışmalarda
yoğunlaştığı boumlluumlm ise kenar sarfiyatlarının azaltılması oluyor Kumaş kenarı ile atkı ipliğinin
45
ucu arasında yaklaşık 4 cm fark olduğu ve bu farkın kumaş boyunca her atkıda gerccedilekleştiği
duumlşuumlnuumllecek olursa meydana gelen firenin boyutu anlaşılabilecektir Uumlstelik bu fire kumaşın her
iki kenarında da soumlz konusudur Tezin ilerleyen aşamalarında tezgacirch uumlreticilerinin yaptıkları
ccedilalışmalar ve geliştirdikleri yenilikler anlatılmıştır
Yalancı Kenar Ccediloumlzguumlleri daha ccedilok Leno Kenar sistemi ile beraber anlatılmıştır Fakat
yalancı kenar ccediloumlzguumlleri aynı zamanda kıvırma kenar (tuck in) kenar sistemlerinde de
kullanılmaktadır Bu ccediloumlzguumllerin kenar oluşturma sisteminden kısmen bağımsız olarak kesilen atkı
teleflerinin telef kovasına atılmak olduğu iccedilin iki sisteme de rahatlıkla kullanılabilmektedir
Tez ccedilalışmasında ilgili yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin teleflerinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalar yapılmıştır Bu kapsamda buradaki ccediloumlzguuml sayısı azaltılarak olumlu sonuccedillar alınmıştır
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri
Dokuma işletmesinde proje ccedilalışmasına paralel olarak işletme buumlnyesinde yuumlruumltuumllen ve
ccediloumlzguuml telefini azaltmayı hedefleyen bir başka ccedilalışmada Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Esnasında Ccediloumlzguuml
Bobinlerindeki Kalan Teleflerin Azaltılması olmuştur
Projedeki amaccedil ccediloumlzguuml bobinlerinin dibinde kalan iplik miktarını azaltmaktır Ccediloumlzguuml
ccediloumlzuumlluumlrken ccedilile sayısına ve metre uzunluğuna goumlre hesaplanması ve ayarlanması gereken bobin
metraj ve ağırlıkları vardır Buradaki numara varyasyonu ccedilok duumlzguumln şekilde takip edilerek
standartlar oluşturulmuş ve goumlrsel eğitim notları ccedilıkarılmıştır Bu hesaplamalar yapılırken
ccediloumlzguumlnuumln yarım kalmaması iccedilin minimum 10 gram ccediloumlzguumlnuumln konik uumlzerinde bırakılması
gerekmektedir Bu 10 gram telefler ccedilağlığa takılan tuumlm koniklere ne kadar yaydırılabilirse o
derecede kesilen ve telef olan iplik miktarımız azalacaktır
35 Hızlı Kamera Kullanımı
Hızlı kamera ile atkı atış sistemi goumlruumlntuumllenerek atkı hareketinin ayrıntılı bir şekilde
izlenmesi hedeflenmiştir Ccedilalışmada atkı transfer hareketini ve tefeleme oumlncesinde atkı ipliğinin
sağ kenar kancası tarafından serbest bırakılma sırasındaki davranışını incelemek iccedilin hızlı kamera
kullanılmıştır
46
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera
Tez ile birlikte yuumlruumltuumllen Santez projesi kapsamında Olympus i-Speed serisi hızlı kamera
tedarik edilmiş ve ccedilok sayıda deneme ccedilekimleri ile en uygun ccedilekim ayarları belirlenmeye
ccedilalışılmıştır (Şekil ndash 3 7)
Burada kamera performansı ve yazılımından yararlanılarak 450-550 devirdk ile ccedilalışan bir
rapier sopasının dolayısı ile atkının izlenmesi sağlanmıştır Tezgacirchta ccedilalışılan 500-550 devirdk
buumlyuumlkluumlk birimi metresnrsquoye ccedilevrildiğinde 1750 ndash 2100 metresn hız ile ilerleyen bir cisim olarak
tanımlanabilir Yaklaşık 450 devdak ile ccedilalışan kancalı dokuma makinelerinde saniye başına
duumlşen dokuma devri 75 olur Bir dokuma devri iccedilindeki kenar oluşum hareketinin 30-40 derece
suumlrduumlğuuml varsayılırsa bu hareketin saniyenin yaklaşık 85-90rsquoda birine karşılık geldiği
hesaplanabilir Bu durumda hızlı kamera ile bu hareketi en az 10 kare ile izleyebilmek iccedilin 900-
1000 karesn hızlarında ccedilekim yapılması gerekmektedir Ccedilalışmada kullanılan ccedilekim hızları
1500 ndash 2000 karesn duumlzeyinde olmuştur Yapılan ccedilalışmada atkı hareketi goumlzlemlenerek atkı
alımı transferi ve atkının bırakılması aşamaları kenar yapıları ve yalancı kenar iplikleri ile
birlikte detaylı olarak goumlruumlntuumllenmiş ve maruz kaldığı kuvvetler ile hareketlerin birbirine goumlre
zamanlaması goumlzlemlenmiştir
Yuumlksek hızda ve renkli ccedilekim yapabilen kameranın oumlnemli teknik oumlzellikleri aşağıda
verilmiştir
- EMC standardı CISPR 22 (BS EN55022) Guumlvenlik Standartı CISPR 24 (BS EN55024)
CE BS EN61010-1 ve IP Standardı EN60529 gereklerine uygun
- Goumlruumlntuuml ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml 1280 x 1024 piksel
- Piksel boyutu yaklaşık 21 mikron
- Ccedilekim yeteneği 1280 x 1024 2000 fps(karesaniye)
47
- 8 GB bellek ile 24 saniye monochrome ccedilekim yapabilme kapasitesi
- Maksimum Ccedilekim hızı 10000 fps (karesaniye)
- Goumlruumlntuuml depolama formatları ldquoRaw bayerrdquo rdquo AVIrdquo rdquoMJPEGrdquo
- Ethernet bağlantısı
- Objektif bağlama yuvası ldquoF-mountrdquo tipi
- Kamera kullanımı CDU izleme uumlnitesi ile ya da Ethernet bağlantısıyla PC uumlzerinden
36 Youmlntem
Kancalı dokuma makinelerinde yapılan optimizasyon ccedilalışmaları 2 ana grupta ele
alınmıştır Dokuma oumlncesi (hazırlık aşamasında yapılan yardımcı duumlzenlemeler) ve dokuma
sırasında gerccedilekleşen prosesler ve makine ayarlarından atkı telefi oluşumuna neden olanlar
belirlenerek incelenmiştir
Dokuma Hazırlık Suumlrecindeki İşlemlerden Kaynaklanan Ayarlar
Dokuma Makinesindeki Ayarlar
Statik ayarlar Konumlama ayarları
Dinamik ayarlar Tezgacirch ana zamanlamasına goumlre değişen ayarlar
Kancalı dokuma makinesinde kenar oluşumunu etkileyen temel mekanizma ve elemanlar
hızlı kamera ile yapılan ccedilekimlerde goumlruumllmektedir (Şekil ndash 3 7)
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması
CcedilOumlZGUuml Kumaşta dikine yer alan ipliklerdir
ATKI Kumaşta enine yer alan ipliklerdir
48
RAPİER Ccediloumlzguuml ipliklerinin arasından atkıyı taşıyan hareketli parccedila
TARAK Rapier atkıyı bıraktıktan sonra atılan atkıyı kumaşa yerleştiren hareketli parccedila
LENO Atılan atkının tarağın ileri hareketinde geri kaccedilmaması iccedilin bu atkıları bir oumlrguuml ile
tutan hareketli parccedila
LENO KENAR Kumaş kenarında kalan atkılar kesildikten sonra atkı uccedilları eşit boyda saccedilak
oluşturacak şekilde bırakılmış kumaş kenarıdır
KIVIRMA (TUCK-IN) KENAR Kumaş kenarında kesilmiş atkı uccedillarının tekrar kumaş
kenarına doğru kıvrılması şekliyle elde edilen oumlruumlluuml kumaş kenarıdır
49
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler
Dokuma İşletmesinde mevcut durum incelemesi yapılması iccedilin oumlncelikle tezgacirch tiplerine goumlre
gruplandırmalar yapılmıştır Tezgacirch grubu bazında yapılmasının nedeni işletmede farklı yıllarda
satın alınan farklı marka oumlzellik ve teknolojide tezgacirchların bulunmasından kaynaklanmaktadır
Benzer şekilde 100rsquoe yakın farklı atkı harmanı bulunmaktadır Bu nedenle sağlıklı bir
karşılaştırma ve analiz iccedilin aynı atkı gruplarını bir arada tutup yeni gruplar oluşturulmuştur
Bu ccedilalışmada yapılan deneme ve analizler dokuma işletmesi oumlzel şartlarından
kaynaklanmakta olup genel bir bakış accedilısı sağlamaktadır Burada yapılan deneysel ccedilalışma ve
tespitler başka işletmelerde farklı sonuccedillar verebilecektir
Atkı İpliklerinin Harman Bazında Dağılımı
İşletmede 100 yuumln ve ccedileşitli yuumln harmanları iccedileren değişik atkı iplikleri kullanılmaktadır
2012 yılı esas alınıp kullanılan atkı harmanlarına goumlre incelendiğinde dokuma dairesinde en
ccedilok kullanılan harman tipleri sırası ile YUNPES YUNNYLEL 100 YUN YUNPESEL ve
YUNNYL olarak gerccedilekleşmiştir (Ccedilizelge ndash 4 1) Atılan atkı sayısı bazında harman tipi
kullanım oranları Ccedilizelge 2rsquode verilmiştir
50
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri
NO HARMAN ATILAN ATKI
SAYISI
1 YUNPES 15312645000 235
2 YUNNYLEL 13551651000 208
3 YUNPESEL 12785405100 196
4 YUN 10292812000 158
5 YUNPES 4246741000 65
6 YUNEL 3670419500 56
7 YUNNYL 3054216500 47
8 YUNCASHMERE 676185000 10
9 PESEL 500400000 08
11 PESEL 348986000 05
12 KETEN 115475000 02
13 IPEK 101619000 02
14 PES 94398000 01
15 DİĞER 477902500 07
Toplam 65298177600 1000
NOT Tabloda atkı sayısı temel alınarak telef yuumlzdesi oluşturulmuştur Ccediluumlnkuuml kalitenin toplam eni oumlnemli değildir
Oumlnemli olan kumaş kenarının dışında kalan kısımdır Buda toplam enden bağımsızdır
Bu rapordaki veriler Şubat ndash Nisan 2012 tarihleri arasında son uumlccedil ayda (21022012 -
28042012) dokuma dairesinde ccedilalışan kalitelerden alınmıştır Bu verileri harman bazında
incelendiğinde YUNPES karışımlı atkı ipliğinin toplamda 30 ile en fazla kullanılan atkı ipliği
olduğu goumlruumllmektedir Bu atkıyı 208 oranla YUNNYLEL atkı harmanı takip etmektedir
Daha sonra bu atkı gruplarını 214 oranla100YUN + YUNEL harmanları gelmektedir
PAMUK KETEN İPEK ve 100 PES gibi harmanlar ise 1 altında gibi kuumlccediluumlk oranlarla takip
etmektedirler
İccedilerisinde EL olan harmanlar incelediğinde 475 gibi buumlyuumlk bir oranda işletmede
ELrsquolı harmanların kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan kullanılan harman miktarı artıkccedila atkı telef
miktarının artması beklenmektedir Ccediluumlnkuuml elastanlı atkıların kontroluuml zordur bir miktar gerilme
ile kullanıldıkları iccedilin ccedilekmesi ve toplaması diğer atkılara oranla ccedilok daha yuumlksektir Elastan
iplikli kalitelerde kumaş kenarında boncuk atkı kaccedilığı atkı kopuğu vs atkı kaynaklı hataların
51
oluşmaması iccedilin zorunlu olarak daha uzun atkı telefi verilmek durumunda kalınmaktadır Tez
ccedilalışmasında bu durum ayrıntılı olarak incelenmiştir
Atkı Teleflerinin Dokuma Dairesindeki Dağılımının Analiz Edilmesi
Ccedilizelge ndash 4 1 tablosunu daha da alt başlıklara ayırdığımızda karşımıza tezgacirch grupları
ccedilıkacaktır Dokuma İşletmesinde farklı oumlzelliğe (kumaş kenar yapısı tezgacirch eni yalancı kenar
tertibatı atkı frenleri tezgacirch modeli farklı marka vs) sahip sekiz farklı tezgacirch grubu vardır
Pareto analizi ccedilerccedilevesinde hangi tezgacirch grubunda hangi teleflerin oluştuğunu belirlemek iccedilin
yapılan ccedilalışma sonucu aşağıdaki Ccedilizelge ndash 4 2 ulaşıldı
Tezgacirch gruplarında verilen yuumlzdeler toplam kullanılan atkıların yuumlzde değerleridir
Oumlncelikle tezgacirch grubu bazında incelediğimizde B Grubu Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini Aparat
Tezgacirchlarda 29 A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 Ekru Kaliteler iccedilin
Kullanılan A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 oranında atkı atılmıştır Diğer kalan
doumlrt tezgacirch grubunda da birbirine yakın bir oranda atkı atılmıştır Buradaki oran en fazla tezgacirch
sayısından daha sonra tezgacirch hızından etkilenmektedir
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi
Not Burada yapılan tezgacirch sınıflandırması işletmedeki gerccedilek tezgacirch numaraları kullanılarak yapılmıştır Sonraki
boumlluumlmlerde yapılan sistematik sınıflandırmalar ile karıştırılmaması gerekmektedir Oumlrneğin kenar yapma sistemlerine
goumlre yapılan tezgacirch sınıflandırmaları gibi sınıflandırmalar olacaktır
Tezgacirch gruplarını tek tek incelediğimizde 1-36 tezgacirch grubunda kullanılan atkı
harmanları 10rsquoluk bir oranla YUNPES harmanlı atkılardır Bu tezgacirch grubu incelendiğinde
52
YUNPES harmanlı atkıya uygun standart ve ccediloumlzuumlm youmlntemlerinin geliştirilmesi gerekir Diğer
atkı harmanları 1 YUN ve 1 YUNEL harmanları kullanılmış Bu harmanların dışında
herhangi başka bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu durum standart oluşturulmasını daha da
kolaylaştırmaktadır
37-72 tezgah grubunu incelendiğinde burada da spesifik kullanılan harmanlar vardır
6 YUNPES ve 4 YUN harmanları kullanılmaktadır Bu atkı harmanlarını 2 YUNNYL
harmanı takip etmektedir Bu harmanların dışında herhangi bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu
tezgacirch grubunda dikkate alınması gereken bir diğer durum ise EL karışımlı herhangi bir atkının
kullanılmadığı goumlruumlluumlyor
73-84 tezgacirch grubuna geniş ve farklı oumlzellikte atkılarının kullanıldığı goumlruumllmektedir
Fakat işletme koşulları temel alınırsa yuumlze yakın harman ccedileşidinin yanında beş farklı harmanın
incelenmesi daha kolay olacaktır
85-99 tezgacirch grubunu değerlendirdiğimizde bu grubunda 5 YUNPESLYC 3
oranında YUNNYLLYC harmanı ve 1 YUN harmanı kullanılmıştır Bu atkı harmanları
dışında herhangi farklı bir harman kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda da 8 oranında LYC
harmanı kullanılmıştır Bu grupta iki farklı atkı harmanının incelenmesi değerlendirilmesi ve bu
atkı harmanlarına goumlre standartların oluşturulması gerekmektedir Bu durum projede ilerlenmesi
iccedilin yol goumlsterici bir sonuccedil olmuştur
101-124 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES 3 YUNNYLEL 1
YUNPESEL ve 1 YUN harmanları kullanılmıştır Toplamda 4 oranında EL harmanlı atkı
kullanılmıştır Bu tezgacirch grubu model olarak yeni (2007) olduğu iccedilin bu grupta genelde yakın
renk yuumlksek kopuşlu ve konstruumlksiyonu zor olan işler ccedilalışmaktadır Bu durumda atkı telef
cinsinden de değerlendirilmesi sağlanmalıdır Genel olarak harman ccedileşitliliği bakımdan
incelenebilir olduğu goumlruumlluumlyor Bu grubu ccedilalışan kaliteler bazında da değerlendirilmesi
gerekecektir
201-224 tezgacirch grubuna baktığımızda 4 YUNPES 4 YUN 1YUNNYL ve 1
YUNPESEL harmanları kullanılmıştır Bu harmanların dışında herhangi başka bir harman
53
kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda kullanılan atkılar 80 oranında YUNPES ve YUN
atkılarıdır Bundan dolayı incelenmesi ve değerlendirilmesi daha kolay olacaktır Bu atkı
harmanına goumlre standardizasyon oluşturulacaktır Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg aparatı
kullanılmaktadır Bundan dolayı kullanılan atkılar genelde EL iccedilermemesi gerekmektedir Bu
sistemde 2 adet yalıncı kenar ccediloumlzguumlsuuml ve 2 adet leno kenar ccediloumlzguumlsuuml kullanılmaktadır Bu anlamda
tezgacirch grubuna oumlzel standardizasyon ve ccediloumlzuumlm yolları geliştirilecektir
301-310 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES harmanı kullanılmıştır Bunun
dışında herhangi bir atkı kullanılmamıştır Bu atkı grubu ccedilerccedilevesinde incelemeler ve etuumltler
alınacak ve tezgacirch ayar standardı oluşturulacaktır
401-477 tezgacirch grubunu incelersek bu grupta altı farklı atkı harmanı kullanılmıştır 11
YUNNYLEL 8 YUNPESEL ve 9 oranında diğer 4 farklı (YUNPES YUN YUNEL
YUNNYL) atkı harmanı kullanılmıştır Tezgacirch sayısı fazla olduğu iccedilin bu gruba duumlşen atkı
harmanı ccedileşitliliği artmıştır Burada kullanılan EL karışımı oranı 21rsquodir Bu grupta (PICANOL)
daha ccedilok bez ayağı ve EL harmanlı atkılar kullanılmaktadır Atkı telefi analizinde bu tablo bize
oumlnemli derecede yol goumlsterecektir Bu bağlamda oumllccediluumlmler yapılacak ve standardizasyonlar
oluşturulacaktır
501-521 tezgacirch grubunda incelediğimizde ise doumlrt farklı atkı harmanı kullanılmıştır
Sırasıyla 3 YUNNYLEL 2 YUNPESEL 1 YUNEL ve 1 YUNPES harmanları
kullanılmıştır Atkı harmanları kendi iccedillerinde karşılaştırıldıklarında ise 6 oranında EL
karışımlı atkılar kullanılmıştır Bu anlamda oumlncelikle tezgacirch grupları ortak kullanılan atkı
harmanları incelenecek ve tezgacirch ayar standartları oluşturulacaktır
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Atkı telefi miktarlarının bir oumln değerlendirmesi tezgacirch grubu bazında yapılmıştır
Tezgacirchlar kenar yapıları uzunlukları atkı transfer sistemleri tezgacirch marka model ve atkı atım
sistemlerine goumlre 8 tezgacirch grubuna ayrılmıştır Bu tezgacirch grupları iccedilerdikleri tezgacirch sayısına goumlre
orantılı şekilde numune alınacak tezgacirch sayısı tablodaki şekilde oluşturulmuş ve numune alınacak
tezgacirchlar belirlenmiştir Her bir tezgacirchtan her guumln boyunca sağ ve sol kenarlarından numune ve
54
oumllccediluumlmler alınmıştır Tezgacirchın tuumlm parametreleri oumllccediluumlluumlp kaydedilmiş ve tip değişimlerinin
rastgele olması sağlanmıştır
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Not Tabloda yer alan lsquonumune alınacak makine kodlarırsquo grup no seklinde gruplandırılarak sınıflandırma yapılmıştır
Tezgacirch gruplarından alınan numunelerden alınan sonuccedillara goumlre en uzun telef (163 mm)
verilen grup 101-124 tezgacirch grubudur Daha sonra 501-521 tezgacirch grubu 1573 mm atkı telefi
uzunluğu ile takip etmektedir Uumlccediluumlncuuml en uzun tezgacirch grubu ise 1467 mm ile 301-310 tezgacirch
grubudur
Tezgacirch gruplarını en kısa atkı telefine goumlre sıraladığımızda ise 862 mm ile 85-99 tezgacirch
grubudur Burada atkı telefinin minimum olmasının nedeni tek taraflı telef verilmesinden
kaynaklanıyor Atkılar hava ile taşındığından sol tarafta atkılar bir aparat tarafından tutulmakta
boumlylelikle sol tarafta yalancı kenar kullanılmamaktadır Tek başına atkı telefi karşılaştırılsaydı
atkı telefi bakımından ilk sırada olacaktır
Daha sonra 401-477 tezgacirch grubu minimum 1187 mm ile ikinci olarak en kısa telefi
veren tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubunda EL harmanlı (21) kaliteler daha fazla ccedilalışmasına
karşın en kısa atkı telefi veren tezgacirch grubudur Bunun nedeni ayrıntılı olarak incelendiğinde
rapier yapısı ve atkı kesim mekanizmasından kaynaklanmaktadır Burada leno kenar
kullanılmakta ve atkılar atkı seccediliciler tarafından minimum telef verilecek şekilde ağızlığa
55
beslenmektedir B GRUBU TEZGAcircHLARDA geliştirilen ECOFILL (092011 Picanol News)
mekanizması bu kapsamda incelenecek ve değerlendirilecektir
201-213 tezgacirch grubu atkı telefleri 1336 mm olarak uumlccediluumlncuuml en kısa atkı telefi veren
tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg sistemi iccedilermektedir Bundan dolayı hem
yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinden tasarruf edilmektedir Fakat burada 4 adet PES
iplik kullanılmaktadır Burada PES ve yalancı kenar iccedilin diğer tezgacirchlarda kullanılan 14 adet
pamuklu yalancı kenar ipliklerinin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması sağlanacaktır Bu
kapsamda bir tasarruf sağlanabilir Fakat burada kullanılacak kalite farklığını azalmaktadır
Oumlzellikle EL harmanlı atkılar bu tezgacirchlarda kullanılmamaya ccedilalışılmaktadır Ccediluumlnkuuml 4 adet iplik
atkı ipliklerini tam olarak tutamamakta kumaş kenarında boncuk atkı kopuğu atkı kaccedilığı vs
hatalar oluşabilmektedir
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
G
R
U
P
N
O
KULLANILMIŞ ATKI İPLERİNE AİT KODLAR
DI132
A20
261
DI16
7DM
0 602
DI1
631S
0
722
DI1
63E
307
22
DI16
3YS0
722
DI16
71S0
722
DI1
11E
40
371
DI1
123
S0
762
DI132
A10
391
DI153
AA0
802
DI153
YS0
481
DI115
E20
481
DI112
E00
481
DI111
E20
481
DI115
440
561
DI112A
A0 571
DI122
AA
1602
1 13
1 7 8
10
129
135 143 1245
135
2 4
4
6 15
141
150
119 131
3 1 7
19
2
146 171
1593
164
4 4
4
8 2
153
163
143 141
5 9
11
143
144
6 1
3 16
80
847 889
7 4 31
10
6 7
2
83 113
103
1159 118
987
8 10
6 4
116 124 71
Not1 ( oumllccediluumlm alınan tezgacirch sayısını belirtmektedir)
Not2 (Grup No tezgacirch sınıflandırması Ccedilizelge 43rsquote yapılan sınıflandırma ile aynı sınıflandırmadır)
56
İplik numaralarına goumlre telef miktarını analiz ettiğimizde kalından inceye goumlre doğru
gidildiğinde telef miktarında artma veya azalma eğilimi goumlruumllmemektedir (Ccedilizelge ndash 4 4)
Elastanlı ipliklerin telefleri tezgacirch gruplarından bağımsız olarak değerlendirdiğimizde
diğer atkılara goumlre biraz daha fazla olduğu goumlruumllmektedir Fakat burada B GRUBU tezgacirchlarda
daha ccedilok ELASTANLI atkılar kullanılmasına rağmen diğer atkı teleflerinden daha duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmektedir
6 numaralı tezgacirch grubu C GRUBU tezgacirchlar olduğu iccedilin tek tarafından(sol) telef
vermektedir Bundan dolayı telef miktarı diğer tezgacirch gruplarından fazla ccedilıkmaktadır Bu grupta
daha ccedilok Elastanlı atkılar kullanılmış olup 80-85 mm civarındadır
3 numaralı tezgacirch grubunda atkı telefleri incelendiğinde daha ccedilok elastanlı ve kalın-orta
numara aralığında atkı ipliği kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan ipliğinin kullanımının etkisi ile
telef miktarı da diğer atkılara goumlre daha yuumlksektir (163 mm)
Keten ipliği gibi rijit ipliklerin telef miktarı genel olarak ortalamanın altındadır Bu da
keten atkı telfinin diğer ipliklere goumlre kontrol edilebilirliğinin daha iyi olduğunu goumlstermektedir
100 YUN ipliklerin kullanımı tezgacirch grubu bazında incelediğimizde 8 numaralı grupta
116 mm atkı telefi 1 numaralı grupta ise 135 mm olduğu goumlruumllmektedir Burada kişi bazlı ayar
standartları değerlendirilmezse bayan bandı tezgacirchların atkı teleflerinin daha kısa olduğu
goumlruumllmektedir Burada EcoLenoreg aparatının kenar yapısına ve telef miktarına etkisi vardır
Tezgacirch sayısı artarken aynı zamanda atkı inceliğinde pazardaki rekabet koşullarından
dolayı her geccedilen guumln daha da incelmektedir Bunun iccedilin bir de iplik numarası (Nm) youmlnuumlnden de
telef miktarını inceledik
2011 yılı atkı kullanım oranını incelediğimizde kullanılan atkıların yaklaşık 90 nını 7
adet atkı harmanının oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu kapsamda yapılacak ccedilalışma ve
standardizasyonların bu harmanlar doğrultusunda incelenmesi daha yararlı ve oumlnemli olacaktır
57
Bu veriler doğrultusunda 2011 yılına ait ortalama atkı Nm değeri 42245 olarak
bulunmuştur İplik numara varyasyonunu dikkate almadığımızda ortalama Nm değerinden toplam
telef miktarı yaklaşık 121 ton olarak bulunmuştur Burada yapılan hesaplama her bir atkı
grubunun telef miktarları uzunluk olarak oumllccediluumllmuumlş sonrasında Nm numaralandırma sisteminden
yola ccedilıkılarak yaklaşık telef ağırlıkları bulunmuştur Son olarak da tezgacirch grubu bazında elde
edilen veriler toplanarak toplam işletme telefine ulaşılmıştır Yapılan değerlendirme ve telef
oranları 2011 yılı iccedilin tezgacirch sayısına goumlre telef miktarıdır Dokuma işletmesi suumlrekli buumlyuumlmekte
buna bağlı olarak da işletmedeki tezgacirch sayısında artış olmaktadır Bundan dolayı daha efektif bir
telef atkı uzunluğu analizi yapmak iccedilin aşağıdaki tabloda olduğu gibi tezgacirch sayısına goumlre
yaklaşık telef miktarı hesaplanmıştır
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş
saati ile tezgacirchları 450 devdk ve 95 randımanla ccedilalışan buumlyuumlk oumllccedilekli bir yuumlnluuml
dokuma işletmesi iccedilin yapılmıştır)
Teorik bir hesaplama yapıldığında bir yılda bir yuumlnluuml işletmesinde oluşacak telef miktarı
- Bir yılda atılacak atkı sayısı = 12x26x225x60x095x450 = 50 057 514 000 adet atkı
- Ort Telef 13cm ve Ort Nm435 olarak alınırsa Bir atkı telef (13cm) ağırlığı = 000299 gr
- Bir yılda atılacak ortalama telef miktarı = 50 057 514 000 x 000322 = 149 597 168 3 gr
telef olmaktadır
- Aynı şekilde gramı tona ccedilevirdiğimizde yaklaşık 1495 ton atkı telefi oluşmaktadır Teorik
hesaplama tablosunda da yaklaşık aynı değer okunmaktadır (Ccedilizelge ndash 4 5)
58
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi
Dokuma tezgacirchı bine yakın parametrenin senkron şekilde ccedilalıştığı buumlyuumlk bir prosesler
buumltuumlnuumlduumlr Burada yapılacak tuumlm ayar ve parametrelerin standartlar iccedilerisinde olması
gerekmektedir Birccedilok farklı hareket aynı saniye iccedilerisinde gerccedilekleştiği iccedilin yapılacak kuumlccediluumlk bir
ayarsızlık veya yanlış parametre girişi ya dokuma hatasına neden olmakta ya da gereğinden fazla
hammadde kullanımına (telefe) neden olmaktadır Bundan dolayı ayarların optimizasyonu ve
doğruluğu ccedilok oumlnemlidir Aşağıda incelediğimiz tezgacirch ayarları atkı telefi iccedilin oumlnemli olan ve
suumlrekli kontrol altında tutulması gereken ayar ve parametrelerdir
a) Tarak Uzunluğu (Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekiyor)
b) Atkı Makası Kesme Accedilısı
c) Sağ Rapier Bırakma Accedilısı
d) Atkı Transfer Mekanizması ( pozitif-negatif)
e) Atkı Seccedilici Dereceleri
f) Ağızlık Kapanma Accedilısı
g) Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi
h) Tarağın Makasa Olan Uzaklığı
i) Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı
j) Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe
k) Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe
l) Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
m) Kullanılan İpliğin Karışımı ve Oranı ( Yuumln-Naylon-PES veya Bunların Karışımı)
n) Atkı İpliği İccedilerisinde Elastan Kullanılması veya Kullanılmaması
Yukarıdaki parametreler olması gereken ve standardizasyon kapsamında değerlendirdiğimiz
parametrelerdir Bu konuda oumlncelikle gerekli oumllccediluumlmler ve analizler yapılmış sonrasında aksiyon
59
planımız ccedilerccedilevesinde gerekli dokuma personeline eğitimler verilmiştir Kişiye bağlı ayarların
fazlalığı standardizasyonun devamlılığını zorlaştırmaktadır Ccediluumlnkuuml suumlrekli takip ve eğitim
gerekmektedir Zamanla personel verilen eğitimleri unutmakta ve eski alışkanlıklarına geri
doumlnebilmektedir Ayrıca işten ayrılan personelin yerine başlayan yeni personelde buradaki
dengeyi bozmakta atkı telefi ve hatalar accedilısından değerlendirdiğimizde atkı telefinde artış
olmasına neden olunmaktadır Yukarıdaki telef nedenleri ayrıntılı şekilde maddeler ve projeler
halinde incelenmiştir Bu kapsamda eğer yapılabiliniyorsa personelden bağımsız ccediloumlzuumlmler
bulunulmuştur Personele bağlılıktan kopmayan durumlarda ise oto kontrol ve efektif takip-uyarı
sistemleri geliştirilerek telefin azaltılması sağlanmıştır
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri
Oumlncelikli olarak yapılan ccedilalışma mevcut durumun analizi ve yapılan standart dışı ayarların
tespiti olmuştur Yapılan ccedilalışmalar sonrasında oumlzellikle tip değişimi başta olmak uumlzere birccedilok
tezgacirch ayarında standart dışı ayarlamaların olduğu ortaya konulmuştur Bu standart dışı
ayarlamaların genel nedenleri aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilebilir
a- Tip değişim ustasından guumlnluumlk olarak yapması gerekenden daha fazla sayıda tip değişimi
istenmesi ve zaman yetersizliğinin olması
b- Tezgacirch ayarları yapılırken kalite oumlncelikli duumlşuumlnuumllerek standart ayarların da oumltesinde uzun
telefler bırakılıp kumaşta oluşacak hataların oumlnuumlne geccedililmesini sağlamak
c- Ayar ustasının uygun tezgacirch ayarları yapma yeteneğinin olmaması hızla buumlyuumlyen
işletmede ayar ustası yetiştirme suumlresinin kısalması
d- Artan rekabet şartları altında alınan siparişlerin metre uzunluğu azalmakta (levent boyları
kısalmakta) ve tip ccedileşitliliği artmaktadır Bu da ihtiyaccedil duyulan tip değişim adedini
arttırmakta ve işletme uumlzerine duumlşen yuumlk ve maliyeti arttırmaktadır
e- Artan sipariş ccedileşitliliğinden dolayı uygun boydaki ve sıklıktaki tarak bulmanın
zorlaşması işletmede uygun tarak yoksa sipariş verilmekte ve tarağın gelmesi
beklenmektedir Ya da stok alanında tuumlkenen uygun tarakların tezgacirchtan kesmesi
beklenmektedir
f- Yeterli tip değişim arabasının olmaması Bundan dolayı tip bindirmek iccedilin araba
beklenilmekte ve burada yaşanan zaman problemi hızlı ayar ve tezgacircha yol verme
60
ccedilalışmaları ile kapatılmaya ccedilalışılmıştır Bu da tezgacirch standart ayarlarının yeterince
duumlzguumln yapılamamasına neden olmaktadır Bu konu ayrıca işletme iccedilerisinde TPM
ccedilalışmaları ccedilerccedilevesinde ele alınmıştır TPMrsquode yer alan Hızlı Tip Değişim projesinde
yeni bir tip bindirme aracı alınmış ve birccedilok standart ccedilalışmalar yapılmıştır Boumlylelikle
kazanılan fazladan zamanla daha ayrıntılı tezgacircha yol verme ayarları yapılabilinecektir
Sonrasında da en uygun şekilde ayarlanan atkı atış ve kesim ayarları atkı telefinin
azaltılmasını sağlamaya yardımcı olacağı duumlşuumlnuumllmektedir
g- Tezgacirch ccedilalışır durumda iken bazen acil bildirim (acil bildirim formları hata olduğunu
belirten ve kalite kontrol tarafından tezgacirchı kapatan formlardır) formlarından dolayı ayar
ustası tezgacirchtaki hataya muumldahale etmekte ve atkı telef miktarının zorunlu veya bilmeden
artışına neden olabilmektedir Bu kısımda işletmede serbest olarak dolaşan vardiya
sorumlusu yardımcıları problemli tezgacirchlara bakmakta ve gerekli duumlzenlemeleri
yapmaktadırlar Buumlyuumlyen ve artan işletme sorunları karşısında bu kişiler yeterince tezgacirch
sorunlarına zaman ayıramamaktadırlar Burada sadece tezgacirch ayarları acil bildirim ve
oumlzellikle atkı telefi konusunda bir personel yetiştirilebilinir Genel anlamda hızlı bir
şekilde akan işletme verileri (atkı telefi miktarı) guumlnluumlk haftalık aylık vs kontroluuml ve
takibi sağlanabilir Ayrıca bu kişi fiili olarak atkı telefi miktarına gerekli muumldahaleleri
yaparak atkı telefi azaltılabilinir
h- İşletmede kullanılan tarakların tam boyunda olması ve kenar iplikleri iccedilin kullanılan kenar
taraklarının uygun boy ve oumlzellikte olanlarından seccedililmesinin sağlanması
i- Atkı makasının yağlanma ve gerekli ayarlarının zamanında yapılması değişim suumlresi
gelen makasların ise gerektiğinde yenileri ile değiştirilmesi gerekmektedir
j- Personel eğitiminin verilmesi ve bu eğitimlerin duumlzenli aralıklarla tekrarlanması ve test
edilmesi gerekmektedir Tezgacircha gerekli uyarı etiketlerinin yapıştırılması
k- Yalancı kenar iplikleri mekanizmasının ve ipliklerinin standardizasyonunun yapılması
61
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu
Tuumlm işletmenin atkı telefinin tek bir tezgacirch varmış gibi incelemek yanlış olacaktır Ccediluumlnkuuml
Dokuma İşletmesinde farklı marka model ccedilalışma prensibi ve atkı atım sistemlerine sahip
tezgacirchlar mevcuttur
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu
Bundan dolayı işletmede ccedilalışan tezgacirchlar Ccedilizelge ndash 5 1rsquode yapıldığı gibi yalancı kenar
yapılarına ve atkı telefini etkileyecek tezgacirch sistemlerine goumlre gruplara ayrılmıştır Sonrasında
her bir tezgacirch grubundaki telef miktarını sağ ve sol kenar olmak uumlzere incelenmiştir İncelemeler
sonrasında tezgacirch grubu bazında hatalar ve eksiklikler tespit edilip hedefler belirlenmiştir
Tablonun genel değerlendirmesi yapıldığında aşağıdaki sonuccedillara
bull Ağırlıklı Sol Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 62 cm
bull Ağırlıklı Sağ Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 8 cm
bull Ağırlıklı Toplam Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 142 cm olduğuna ulaşılmıştır
Genel değerlendirme sonrasında sırasıyla tuumlm tezgacirch ve işletme parametreleri
değerlendirilerek atkı telefinin minimuma indirilmesi sağlanılmıştır Yapılan standardizasyon
ccedilalışmaları bir sonraki aşamada ayrıntılı olarak anlatılmıştır
62
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması
- Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Ccedilok Fazla Uzun Tarak Kullanılması
Dokuma İşletmesinde en fazla sıkıntı yaşanan konulardan biri tarak ve kumaş en
uzunluklarının standardizasyonlarının tam olarak sağlanamamasıdır Bu durum genel olarak
kuumlresel rekabet ve sınırsız muumlşteri isteklerinden kaynaklanmaktadır Muumlşterilerin istedikleri
desen ve raporda değişiklik yapılamaması sonucunda gereken tarak ihtiyacı artmaktadır Bunun
sonucu olarak da işletmenin tarak ccedileşitliliği ve stokları zaman iccedilinde artabilmektedir Buna
rağmen her desen ve kumaş tipi iccedilin boşta tarak bulmak her zaman muumlmkuumln olmamaktadır
Dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde uygun tarak bulunmayınca sipariş termini goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak gereğinden uzun taraklar kullanmak zorunda kalınmaktadır Bu da atkı telefini
hızlı şekilde yuumlkselten bir durumdur
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması
Şekil ndash 5 1rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere uygun tarak kullanılmamasından dolayı atkı telefinin 40 mm
daha fazla olmasına neden olunmuştur Standart tezgacirch ayarları incelendiğinde sağ-sol yalancı
tarak ile tarak arasındaki mesafe maksimum 20 ndash 22 mm arasında olması gerekmektedir Genel
olarak bu ccedilalışmayı tuumlm tezgacirchlarda ve tarak ccedileşitlerinde goumlzlemleyip incelendiğimizde somut
olarak goumlruumlnen sorunun giderilmesi sonucundan buumlyuumlk oranda bir atkı tasarrufu sağlanacağı
goumlruumllmuumlştuumlr Aşağıdaki tabloyu incelediğimizde normal bir tezgacirchta sağ kenar telefinin ortalama
olarak 70 ndash 90 mm arasında olduğunu goumlrmekteyiz (Ccedilizelge ndash 5 2) Eğer gereğinden fazla uzun
tarak kullanılırsa bu telefler 110 ndash 130 mm civarında olmaktadır Bu telefler uumlzerinden yapılacak
40 mm iyileştirme sonucunda 37 kadar atkı telefinde iyileşme sağlanacaktır
63
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi
Burada oumlnemli olan gelen yeni siparişte Dokuma İşletmesinde olmayan veya termin suumlreci
boyunca boşta olmayacak tarağın yerine uzun tarak kullanmak mı yoksa sıfır yeni tarak satın
almak mı avantajlı sorusunu araştırmak oldu Yapılan araştırmalar sonucunda 1000 metre
uzunlukta alınan bir siparişte 3 ndash 4 cm uzun tarak kullanmak yerine sıfır tarak almak daha
avantajlı olmaktadır Ccediluumlnkuuml 1000 metre boyunca verilecek fazladan telefler hesaplandığında satın
alınacak sıfır bir tarak maliyetini geccedilmektedir Ayrıca satın alınan tarak tek sefer kullanılmayıp
gelen siparişlere goumlre uzun yıllar kullanılabilmektedir
- Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
Şekil ndash 5 2rsquode goumlsterildiği gibi oluşan fazladan ccedilıkıntılar standartların dışında fazladan atkı
telefinin oluşmasına ve telef miktarının artmasına neden olmaktadır Bu ccedilıkıntılar genelde tamir
olan tezgacirchlardan kalan taraklardır
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
64
İşletmede bazen taraktan kaynaklanan kumaş hatalarından dolayı taraklar tamir edilmektedir
(Oumlzellikle tarak izi hatası olarak nitelendirilen bazı tarak dişlerinin gereğinden daha geniş veya
dar olmasından dolayı kumaş raporu ve yuumlzeyinde rahatsızlık verici bir iz bırakmasıdır) Bir diğer
hata da tarak dişlerinde oluşan ccedilapaklar iplik ve kumaşın tiftiklenip yıpranmasına neden olmakta
ve kumaşta izler bırakmaktadır Bu gibi hatalı taraklar oumlncelikle tezgacirch uumlzerinde eğer tezgacirch
uumlzerinde onarılamıyorsa tezgacirchtan ccedilıkarılıp onarılmaya ccedilalışılmaktadır Eğer bu da muumlmkuumln
değilse oluşan problem tezgacirch kenarında ise bu hatalı kısım kesilmektedir Burada kesilen tezgacirch
dişinin orijinal kenarı kalmadığı iccedilin fazladan uzun tarak kenarı bırakılıp buradaki dişler ve tarak
korunmaya ccedilalışılmaktadır Taraktaki fazla uzunluktan dolayı Şekil ndash 5 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 05 ndash
1 cm arasında bir mesafe kalmakta ve tarağın kullanım oumlmruuml boyunca fazladan telef verilmesine
neden olunmaktadır
Sonuccedil olarak burada muumlmkuumln olduğunca kenar uzunluğu fazla olan ve orijinal olmayan
tarakların kullanılmamasıdır Ccediluumlnkuuml bu taraklar saklanırken aynı boydaki ve sıkılıktaki orijinal
taraklar ile birlikte saklanmaktadır Eğer burada sorunsuz tarak varsa oumlncelikli olarak orijinal
tarak kullanılmalıdır Burada tahar operatoumlruumlne ve dokuma hazırlık planlama boumlluumlmuumlne buumlyuumlk
goumlrev duumlşmektedir
- Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
Dokuma işletmesinde taraklar dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde taraklar iccedilin oumlzel yaptırılmış
dolaplarda saklanmaktadır Burada taraklar boy ve sıklık değerlerine goumlre sınıflandırılmakta ve
boumlylelikle aynı oumlzellikteki taraklar aynı dolapta saklanmaktadır
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
65
ldquoSatın alınan tarakların uumlzerindeki numara ve uzunlukların fiili olarak oumllccediluumllmesi
gerekmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonucundan uumlzerinde yazan tanım ve gerccedilek tarak numarası
doğru ise ilgili dolaba konulmalıdır Bazı durumlarda ise tarak tamiri veya kullanım sırasındaki
yıpranmalardan dolayı tarak numarası yıpranmakta ve uumlzerine tekrardan yazılmaktadır Her iki
durumda da herhangi bir yanlış uzunluk girildiğinde atkı telefinin gereğinden fazla olmasına
neden olunmaktadır (Şekil ndash 5 3) Tarak uumlzerindeki bilgilerin doğruluğuna inanan tahar
operatoumlruuml taharlama işlemine başladıktan sonra ancak taharlama işlemi sonunda gereğinden uzun
tarak kullanıldığını ve tarak uzunluğunun doğru yazılmadığını fark edebilmektedir Bu durumda
ise geri doumlnuumlş olanaksızdır Burada dokuma hazırlık boumlluumlmuumlne kontrol denetleme geri bildirim
goumlrevleri duumlşmektedir Burada yapılacak iyileştirmeler sonucunda aslında kontrolsuumlz ve buz
dağının alt kısmı gibi olan telef miktarın azaltılması sağlanabilecektir
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması
- Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
Daha oumlnceki ayar standartları konusunda değindiğimiz oumlnemli bir konudur Kontrol ve
denetlenmesi zor ve emek isteyen bir parametre olması itibariyle hassas ve ayrıntılı
incelenmiştir
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
66
Dokuma dairesinin kontrol ve bilgisinde olan konu incelendiğinde tezgacirch ayar
kitapccedilıklarındaki standart boşluk ve mesafenin 15 mm ve burada problem ve hata oluyorsa
maksimum 20 mm civarında olması gerekmektedir (Şekil ndash 5 4) Bu ayarların dışındaki
uygulamalar fazladan telef verilmesine ve telef miktarının ayar ve personel kaynaklı olarak
yuumlkselmesine neden olmaktadır
İşletme de yapılan bazı değerlendirmelerde burada ayar ustası uumlzerindeki tip değişim
baskısı ve gelen acil bildirimlere bakma gerekliliği yeterli zaman kalmamasına ve ayar ustasının
gerekli ayarlamaları yapmasına vakit kalmamaktadır Başlı başına yeni bir konu ile bağlantılı
olan ayarlamalar ve tezgacirch hatalarının azaltılması konusu suumlrekli olarak oumllccediluumlluumlp kontrol
edilmelidir
Bu konudaki telef miktarının azaltılması ve yapılacak standart ayarının Dokuma
İşletmesine kazancı ve getirisi ve standart ayar dışında yapılan ayarlamalarda oluşacak kayıplar
ve sorunlar ile ilgili genel bir eğitim hazırlanmış ve tuumlm dokuma elemanlarına verilmiştir
Eğitimlerin suumlrekli ve duumlzenli aralıklar ile yapılması oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml suumlrekli yeni personelin işe
alınması ve guumlncel konuların oluşmasından dolayı bu hatanın veya ayar eksikliğinin ikinci plana
atılmasının oumlnlenmesi gerekmektedir Dokuma tezgacirchlarında hesaplanması ve kontroluuml en zor
konulardan biri olmakla birlikte yapılacak eğitim ile de en fazla kazancın sağlanacağı alanlardan
biridir
- Yalancı Kenar Tarağının Uzunluğu
Standart uzunluktaki bir yalancı kenar tarağının uzunluğu 12 mmrsquodir Yalancı kenar
tarakları atkı teleflerini taşımak iccedilin kullanılan kenar ipliklerinin standart hareketini yapmak iccedilin
tasarlanmışlardır
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı
67
İşletme şartlarında zamanla bozulan kırılan taraklar yerine sıfır tarak satın alınmamakta bunun
yerine daha oumlnce bozulan veya kırılan ana taraklardan kesilerek yalancı kenar tarakları
oluşturulmaktadır
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması
YALANCI TARAKLI ve YALANCI TARAKSIZ (TEK TARAK) DOKUMA TEZGAcircHLARINDAN ALINAN TELEF
UZUNLUKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (CETVEL OumlLCcedilUumlMUuml)
Not Karşılaştırma yapılan oumllccediluumlmler aynı tezgacirch uumlzerinde tezgacirch ayarları değiştirilmeden
sadece yalancı taraklı ve tek taraklı olmak uumlzere iki kez telef
alınmış ve cetvel oumllccediluumlmleri yapılmıştır Ortalama toplam telef uzunluğu yalancı taraklı tezgacirchta 15205 cm iken tek taraklı tezgacirchta 1225 cme
duumlşmuumlştuumlr
Ccediloumlzguuml No 221340
İş Emrindeki Tarak Eni 176 cm
KULLANILAN TARAK ENİ
Yalancı Taraklı 176 cm + 15 cm x 2 boşluk + 2 Yalancı Tarak
Uzunluğu
Tek Taraklı 179 cm
OumlLCcedilUumlM NO
Yalancı Taraklı
Yalancı Taraksız (Tek Taraklı)
Sol Sağ Sol Sağ
Oumllccedil1 79 86 6 75
Oumllccedil2 8 67 6 51
Oumllccedil3 67 75 66 74
Oumllccedil4 67 76 62 66
Oumllccedil5 78 66 59 51
Oumllccedil6 78 86 62 56
Oumllccedil7 75 85 59 7
Oumllccedil8 75 85 62 54
Oumllccedil9 79 74 59 56
Oumllccedil10 78 75 57 69
Oumllccedil11 79 72 62 69
Oumllccedil12 75 7 6 58
Oumllccedil13 8 7 59 72
Oumllccedil14 78 84 59 5
Oumllccedil15 73 8 63 5
Oumllccedil16 79 63 62 67
Oumllccedil17 77 66 62 68
Oumllccedil18 74 86 64 52
ORTALAMA 762 75 609 615
TOPLAM 15205 cm 1225
Yeni oluşturulan yalancı kenar tarağından kaynaklanan iki farklı standart dışı hareketten
dolayı atkı telefi miktarı artabilmektedir Oumlncelikle gereğinden fazla uzun kesilen bir yalancı
kenar tarağı ana tarak ile arasındaki mesafesinin uzamasına neden olur Ayrıca tip bindirme
esnasında tip bindiriciler yalancı kenar ipliklerini ana tarağa yakın yerden değil de tarağın uzak
68
kısmından geccedilirirler ise atkı telefinin daha da uzun olmasına neden olurlar (Şekil ndash 5 5) Bu
kısımda atkı telefinin kısaltılması iccedilin minimum genişlikte yalancı kenar tarağı kullanılmalı ve
tezgacircha takılma sırasında ana tarak ile arasındaki mesafe 05 mmrsquoyi geccedilmemelidir
Yalancı taraktan kaynaklanan atkı telef uzunluklarını hem yok etmek hem de taraklar
arasındaki mesafenin minimuma indirilmesi ve ortadan kaldırılması iccedilin ihtiyaccedil duyulan ana
tarak uzunluğundan biraz daha uzun tarak ile tezgacirch taharlandı ve yalancı kenar iplikleri aynı
tarağın uccedil kısımlarından geccedilirildi boumlylelikle taraklar arasındaki mesafe sıfıra indirilmiş oldu
Yukarıdaki oumlrnek karşılaştırmalı tabloda da goumlruumllduumlğuuml gibi normal yalancı kenar tarağı iccedileren
tezgacirchtaki atkı telefi miktarı 152 cm olurken yalancı kenar tarağı iccedilermeyen tezgacirchın atkı telefi
1225 cm civarındadır Oumlrnek uumlzerinde karşılaştırma yaptığımıza goumlre yalancı kenar tarağı
kullanılmadığı zaman 19 civarında atkı telefi azaltılmaktadır (Ccedilizelge ndash 5 3) Bundan dolayı
eğer şartlar uygunsa ve uygun tarak varsa oumlzellikle yuumlksek metrajlı işlerde bu youmlntemin
kullanılması atkı telefinin rahat bir şekilde azaltılmasını sağlayacaktır
Uygun olmayan tarak uzunluğunda bir tip değiştirme
Uygun boyda tarak kullanılmadığı veya uygun tarak olmadığı iccedilin gereğinden uzun tarak
kullanıldığında yalancı kenar tarağı kullanılmamalıdır Ccediluumlnkuuml zaten kenar iplikleri iccedilin uygun boş
tarak dişi olacaktır Buradaki boş dişlerden atkı telefinin tutulması iccedilin kullanılan yalancı kenar
iplikleri geccedilirilebilir
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması
69
Şekil ndash 5 6rsquoda goumlruumllduumlğuuml gibi hem gerekenden daha uzun tarak kullanılmış hem de
yalancı kenar tarağı kullanılmıştır Bundan dolayı hem taraktan gelen fazladan dişler hem
taraklar arasındaki mesafe hem de yalancı kenar tarağının kendisinden kaynaklanan uzunluklar
hesaplandığında tezgacirchın tek tarafında 15 ndash 20 cm arasında gereğinden fazla telef olmaktadır
Bu boumlluumlmde dokuma hazırlık ve tip bindirme elemanlarına buumlyuumlk goumlrev duumlşmektedir İlk
etapta tahar operatoumlruuml uygun tarağın her iki tarafında da eşit uzunlukta boşluklar bırakmalıdır
İkinci adımda da fazladan boş dişler bırakılan tarağı tip bindirmeciler fark etmeli ve yalancı kenar
tarağı kullanmamalıdır Burada dokuma ve dokuma hazırlık elemanlarına gerekli eğitimler
verildi Suumlbjektif bir oumlzellik olup suumlrekli ve aktif bir şekilde kontrol ve denetleme-eğitim
mekanizmasının işlemesi gerekmektedir Burada aktif olarak bir iyileştirme sağlanırsa tek
taraftan ortalama 15 cm toplamda 3 cm telef kazancı olacaktır 3cm telef genel dokuma salonu
telefini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde iyi bir rakam olup atkı telefinin ortalamada duumlşmesini sağlayacaktır
Ccediluumlnkuuml oumlnemli olan atkı telefini yuumlzde olarak duumlşuumlrmektir Ortalamada sayı olarak da duumlşecektir
- A Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Aslında tezgacirch ayarları deyince birccedilok parametre işin iccediline girmektedir Tezgacirch ayarları
başlı başına bir proje konusudur Burada tezgacirch ayarları uumlzerinde duruldu ve dokuma elemanları
ile incelenip değerlendirildi Bu başlık kapsamında A grubu tezgacirchlarda yapılan makine
ayarlarının kısaca değerlendirmesi yapılmıştır
Tarak Uzunluğu Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekmektedir Yukarıdaki
boumlluumlmlerde anlatıldığı gibi uygun uzunlukta tarak kullanılmaması atkı telefi
miktarının artmasına veya kumaş hatalarının oluşmasına neden olabilmektedir
Atkı Makası Kesme Accedilısı Atkı makası kesme accedilısının olması gereken ayar
değerleri 78deg ndash 80deg aralığındadır Atkı makası kesme accedilısı 78deg lsquoden daha duumlşuumlk bir
dereceye ayarlanırsa atkı transfer hatası veya atkı kopuşu olmaktadır Atkı makası
kesme accedilısı gereğinden daha uzun yani 80deg uumlzerinde ayarlanırsa gereğinden fazla atkı
beslemesi sağlanacağından atkı telefi miktarı artmaktadır
70
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı Sağ rapier bırakma accedilısı standart değeri 310deg - 325deg
aralığındadır Burada ne kadar duumlşuumlk bir accedilıda atkı bırakma işlemi gerccedilekleşirse atkı
telefi miktarı o kadar azalmakta ne kadar yuumlksek bir accedilıda atkı bırakılır ise de atkı
telefi artmaktadır Bundan dolayı tezgacirch ayarları el verdiği suumlrece 310deg yakın bir
değerde sağ rapier bırakma accedilısı ayarlanmalıdır
Atkı Transfer Mekanizması Kancalı tezgacirchlarda pozitif atkı transferi
gerccedilekleşmektedir Burada atkının alınması taşınması transferi ve bırakılması
kontrolluuml bir şekilde sağlandığı iccedilin pozitif atkı transfer sistemi olarak
tanımlanmaktadır Bu sistem iccedilerisindeki herhangi bir parametrenin uygun
ayarlanmaması dokuma hatalarına ve atkı telef artışına neden olabilmektedir
Atkı Seccedilici Dereceleri Sırasıyla 15deg ndash 30deg ndash 70deg atkı seccedilimi gerccedilekleşmektedir Bu
ayarların dışına ccedilıkılırsa atkı kopuşu veya rapier ağzına transfer hatası oluşmaktadır
Verilen ayarlar dışında yuumlksek derecelerde atkı sunumu olursa atkı kopuşu veya kopuş
olmazsa gereğinden fazla atkı transferine ve atkı telefine neden olunur Tersi durumda
ise duumlşuumlk derecelerde ise atkının rapier ağzına transferi sağlanmaz ya da dokuma
hatası olmaktadır
Ağızlık Kapanma Accedilısı Standart koşullar altında bu değer 330deg - 340deg arasında
değişmektedir Ağızlık kapanma accedilısı aynı zamanda sağ rapier bırakma accedilısı ile
bağlantılıdır Burada ağızlık kapanma accedilısı ne kadar erken kapanırsa o kadar az atkı
telefi oluşmakta ne kadar geccedil kapanırsa ise atkı telefi o kadar artmaktadır Bunun
yanında erken ağızlık kapamalarında atkı kopuşu ve dokuma hatları vs riski artarken
geccedil ağızlık kapanmalarında bu riskler azalmaktadır
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi En uygun koşullarda ayarlanan atkı
makasının rapiere olan mesafe ayarı 5mm ndash 4mm arasındadır Burada fiziksel bir
durum mevcuttur Makas rapiere ne kadar yaklaşırsa atkı telefi miktarı o kadar
artmaktadır Fakat burada tezgacirch dizaynın izin verdiği bir sınır vardır Bu 5mm ndash 4
mm oumltesinde bir mesafe daha da azaltılırsa rapier sopası parccedilalanabilir Ayrıca atkı
71
makasının rapiere olan mesafesinde ayarsızlık olduğunda suumlrekli atkı kopuşu ve
tezgacirch duruşları olabilmektedir
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı Ayarlanabilinen en uygun mesafe 2mm ndash 6mm
arasında değişmektedir Bu kısımda atkı telefinde oumlnemli bir yer tutmaktadır Tarak
atkı makasına ne kadar yakın olursa atkı telef miktarı o kadar azalmaktadır Aynı
zamanda makasın mesafesi tarağa ne kadar yakınlaşırsa dokuma hata riski o kadar
artarken tersi durumunda azalmakta ve tezgacirch ayarı kolaylaşmaktadır Bundan dolayı
standart değerlerin kullanılması ccedilok oumlnemlidir Boumlylelikle atkı telefi miktarı
azaltılırken dokuma hatası riski de olmamaktadır
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı Burada ayarlanabilecek en
uygun mesafe 2mm ndash 4mm arasındadır Tezgacirch tarağı kadar yalancı kenar tarağının
uzaklık mesafesi de oumlnemlidir Fiziksel kurallar gereği ne kadar yakın yalancı kenar
tarağı mesafesi ayarlanırsa o kadar az atkı telefi oluşmaktadır Diğer şartlarda olduğu
gibi bu durumda da standart şartlar dışına ccedilıkıldığında duumlşuumlk mesafede hata riski artıp
oluşacak telef miktarı azalmakta tersi durumlarda hata riski azalıp atkı telefi miktarı
artmaktadır
Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe Tezgacirch dinamiği
gereği sağ-sol rapier yalancı kenar tarağı ile tarak arasındaki mesafe 20mm ndash 22mm
arasında olmalıdır İşletmede en fazla karşılaşılan standart dışı durumlardan bir
tanesidir Atkı telefi miktarını doğrudan fiziksel kurallar gereği etkilemektedir
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe Bu mesafe
optimum şekilde 6mm -12mm arasında ayarlanmalıdır Bu kısımda genelde toleranslar
dacirchilinde gereğinden uzun ayarlar yapılmakta ve atkı telefi miktarının artmasına
neden olunmaktadır Tezgacirch ayarında yapılacak iyileşme ile atkı telefi miktarı anında
ve hızlı bir şekilde azaltılabilmektedir
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
Buradaki en uygun ayar mesafesi 95mm ndash 116 mm arasında değişmektedir Bırakma
72
esnasında ne kadar yakın olunursa fiziksel kurallar gereği o kadar daha kısa bir atkı
telefi oluşmaktadır Standart ayarlar dışında ise ya dokuma hatası ve tezgacirch duruşları
oluşmakta ya da gereğinden fazla atkı telefi oluşmaktadır
- B Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Makine oumlzellikleri ve yapılan ayarlar goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda B grubu tezgacirchlarda en
fazla dikkat edilmesi gereken ayarlar aşağıdaki gibi olmuştur Bu ayarlardaki herhangi bir eksik
veya standart dışı olması atkı telefinin artışı dokuma hatalarının meydana gelmesi tezgacirch
duruşunun olması veya makine guumlvenliğinin devre dışı kalıp parccedila kırılması gibi durumlarından
birine veya birkaccedilına birden neden olunabilir B grubu tezgacirchlarda yapılması gereken standart
ayarlar
Atkı Makası Kesme Accedilısı (78deg ndash 80deg)
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı( 310deg - 325)
Atkı Seccedilici Dereceleri
Atkı Motorundan Gerilim Ayarı
Sağ Leno Mini Aparat Kapatma Dereceleri
Atkı Fren Ayar Dereceleri
Ağızlık Kapanma Accedilısı (330deg - 340deg)
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi ( 5mm ndash 4mm)
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı (2mm ndash 6mm)
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı (2mm ndash 4mm)
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe (6mm -12mm)
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi (95ndash
116 mm)
73
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi
A grubu ve B grubu tezgacirchlarda ayarlar birbirine yakın olup birebir aynı değildir Fakat
standart dışı bir ayar yapıldığında elde edilecek sonuccedillar benzerdir Yukarıda listelenmiş olan B
grubu tezgacirch ayarlarında atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayrıntılı bir şekilde incelendi ve atkı telefine etkisi
değerlendirildi (Şekilndash 5 7)
- B Grubu Tezgacirchlarda Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı ile Atkı Telefindeki Değişim
Yapılan ccedilalışmada atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayarlarının atkı telefine ve dokuma hatalarına etkisi
araştırılmıştır Bu kapsamda yapılan ccedilalışmalar
Birinci denemede standart atkı fren ayarları ile ccedilalışılmış olup alınan telef ortalamaları
sağ kenar iccedilin 67 cm Sol kenar iccedilin 63 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 8)
74
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı
Yapılan ikinci denemede atkı frenlemeleri ağızlığın iccedilinde farklı ağızlık değerleri iccedilin
arttırılmış olup alınan teleflerin ortalamaları sağ kenar iccedilin 36 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 9) Atkı frenleri arttırıldığından telefte azalma soumlz konusu olsa
da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni ile tezgacirchta
boncuk hatası ve atkı kopuğu hatası goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin arttırılması atkı
kopuşunu da olumsuz olarak etkilemiştir (Transfer hatasını arttırmıştır)
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması
Uumlccediluumlncuuml denemede ikinci denemeye goumlre akuumlmuumllatoumlr elektronik frenlemeleri biraz
daha azaltılarak deneme yapılmış olup telefler sağ kenar iccedilin 47 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 10) Atkı frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma
soumlz konusu olsa da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni
75
ile tezgacirchta boncuk hatasının devam ettiği goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin yuumlksek
olması atkı kopuşunu olumsuz etkilemiştir
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması
Doumlrduumlncuuml denemede uumlccediluumlncuuml denemeye goumlre frenlemeler biraz daha azaltılmış olup
telefler sağ kenar iccedilin 57 cm sol kenar iccedilin 67 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 11) Atkı
frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma soumlz konusu olsa da atkı
kopuşuna olumsuz etkisi devam etmiştir Boncuk veya atkı kopuğu hatası
goumlruumllmemiştir
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması
Son olarak frenlemeler sıfırlanarak yapılan denemede atkı telefleri sağ kenar iccedilin 73
cm sol kenar iccedilin 65 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 12) Tezgacirchın atkı kopuşunda olumlu
etkisi goumlruumllmekle birlikte standart ayarlara goumlre telefte artış soumlz konusudur
76
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması
Elektronik atkı frenlerinin sol kenar telefi iccedilin etkisi olmamakla birlikte tezgacirchta kopuşun
artması boncuk ve atkı kopuğu gibi hatalara sebep olması nedeni ile standart ayarlar ile
kullanımına devam edilmektedir
- B Grubu Tezgacirchlarda Kenar Telefinin Azaltılması
Dokuma İşletmesinde 42 adet Picanol Optimax model tezgacirch vardır Yapılan oumln ccedilalışma
ve değerlendirmeler sonrasında bu tezgacirchlardaki sağ kenar atkı telefi 78 cm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Sol kenar telefi ise 35 ndash 45 cm aralığında olduğu ve gerekli tezgacirch yapısı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde
uygun ve duumlşuumlk miktarlarda olduğu saptandı Boumlylelikle gereğinden fazla telef veren sağ kenar
tarafında yoğunlaşmanın daha verimli ve gerekli olduğuna karar verildi
Daha oumlnceki tezgacirch ayarları ve programları incelendiğinde 402 numaralı Picanol
GAMMAX model tezgacirchının diğer tezgacirchlara goumlre suumlrekli ccedilok daha duumlşuumlk atkı telefi verdiği
ortaya ccedilıkarıldı Bu durum suumlrekli yapılan etuumltler ve değerlendirmeler neticesinde elde edilmiştir
Sonrasında yapılan analiz ve değerlendirmelerde buradaki telef miktarının tezgacirch program
ayarlarından kaynaklandığı ortaya ccedilıkmıştır Normal tezgacirchlarda ağızlık kapanma accedilısı 310 ndash
320deg derece aralığında olmasına karşın bu tezgacirchta ağızlık kapanma accedilısı 290deg derece olarak
ayarlanabilmektedir Diğer tezgacirchlarda 310deg derecenin altında ayar yapılamamakla birlikte bu
derecelerde daha fazla atkı kopuşlarına yarım atkı ve boncuk hatalarına neden olunmaktadır
77
Fakat erken kapanan ağızlık rapier tarafından taşınan atkının daha fazla uzağa taşınmasını
engellemekte ve atkı telefinin minimum olmasını sağlanmaktadır
Yapılan tespit sonrasında PICANOL firması ile goumlruumlşuumllduuml ve gerekli değerlendirmeler ve
kritik analizlerden sonra gerekli yazılımlar yeni model Picanol Optimax tezgacirchları iccedilinde alındı
ve tezgacirchlara gerekli yazılım yuumlklemeleri yapıldı
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi
Yapılan analizler testler ve oumln ccedilalışmalar sonrasında PICANOL firması ile ortak ccedilalışma
sonrasında tezgacirch ayarları optimum duumlzeye ccedilekildi Şu an iccedilin 42 adet Picanol Optimax
tezgacirchlarda sağ kenar telefi 78 cm den 45 cmrsquoe indirmeyi başardık (Ccedilizelge ndash 5 4) Boumlylelikle
yapılan ccedilalışma sonrasında 423 oranında bir iyileşme sağlanmış oldu
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme
Atkı yakalayıcı sisteminin geliştirilmesinde en başta gelen neden ayar ve parametreleri
insandan bağımsız hale getirmek ve bunun neticesinde ise proses ve ayar standardizasyonun
korunmasını sağlamaktır
Burada muumlmkuumln mertebe insan kaynaklı ve otomatik olmayan ayarların kontrol altına
alınmasının sağlanması ya da ortadan kaldırılmasıdır Boumlylelikle personel ve suumlrekli ayar
bağımlılığından kurtulan sistem daha kolay kontrol edilmesi ile atkı telefinin radikal bir şekilde
duumlşuumlruumllmesi amaccedillanmıştır
78
Yapılan yeni aparat ve kavram geliştirme ccedilalışmalarında ilk etapta guumlnuumlmuumlz ve Dokuma
İşletmesindeki tezgacirchlarda geliştirilen sistemlerin ccedilalışması sağlanacaktır Yapılacak
ccedilalışmalarda ticari olarak (maliyetkazanccedil) herhangi bir değerlendirme yapılmayacaktır
Hedefimiz ilk etapta atkı telefinin standartlar dacirchilinde azaltılmasıdır Sonraki aşamalarda farklı
bir tez ve ccedilalışma konusu olarak ticari uygunluk araştırılması ve ccedilalışması yapılabilinir
Yapılan ccedilalışmalar ve araştırmalar neticesinde tezde aşağıdaki aparat ve sistemlerin
geliştirilmesi ve irdelenmesine yer verilmiştir
- Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
- Elektromanyetik Lamelli Atkı Tutucu
- EcoLeno veya Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
- Hava Emişi İle Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
Yukarıda maddeler halinde yazılan gelişimleri sırasıyla inceleyelim
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu
Atkı yakalama sistemlerinde ilk olarak ele alınan sistem ccedilok kullanımlık elastik atkı
tutucu sistemidir Sistemdeki amacımız rapier sopası atkı bırakma sistemi ve atkı arasındaki
senkronizasyonu uumlst seviyeye getirip istenilen uzunlukta atkı telefinin bırakılmasını sağlamaktır
Boumlylelikle kontrol altına alınan sistemde telef oranı minimum seviyeye ccedilekilmesi sağlanmaktadır
Kısaca sistemin tarifi yapılırsa esnek kanca aparatı atkı ipliği bu sisteme girdiğinde
elastik yapılar tarafından sıkı bir şekilde tutulmakta boumlylelikle kısa uzunlukta atkı telefi
verilmektedir Ayrıca bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinin
kullanılmasına ihtiyaccedil kalmamaktadır
79
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
Bir dokuma tezgacirchının da ortalama 450 devdk ile ccedilalışmaktadır Bu yuumlksek devirden
dolayı elastik tutucu uumlzerine binecek yuumlk ccedilok fazla olacaktır Burada tutucu olarak kullanılacak
malzemenin binlerce hatta milyonlarca defa accedilılıp kapanmaya maruz kalması ve bu kapanma
accedilılma harekacirctı esnasında performansından hiccedilbir şey kaybetmemesi gerekmektedir (Şekil ndash 5
13) Ccediluumlnkuuml atkı telefinin azaltılmasının yanında olmazsa olmaz koşullardan bir tanesi ve en
başında ki konu ise hatasız kumaş elde edilmesidir Oluşacak kuumlccediluumlk bir hata tuumlm ccedilabaların ve
tasarrufların boşa ccedilıkmasına neden olacaktır Aynı zamanda bu sitemin kullanılması ile yalancı
kenar iplikleri kullanılmayacak ve teleflerin toplanacağı bir sistemin geliştirilmesi de
gerekmektedir
Toplam parametreleri değerlendirdiğimizde sistemin kurulması ve denemelerin yapılması
proje kaynakları accedilısından zorlayıcı olduğundan şu anlık araştırma konusu olarak
değerlendirilmiştir Araştırma sırasında toplanan bilgiler bir sonraki aşamalar iccedilin kullanıldı
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu
Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu sistemindeki zorlukları değerlendirildiğinde burada
iki farklı engel ile karşılaşılmıştır Birincisi atkı tutucu sistemin atılan atkıyı sıkı bir şekilde
80
tutması ve kesinlikle bırakmaması gerekmektedir Ayrıca ilk atkıdan sonra ikinci atkı sisteme
ilave edilirken birinci ilave edilen atkı boşta kalıp dokuma hatalarına neden olmaması
sağlanmalıdır İkincisi ise suumlrekli devam eden bir maliyet teşkil edecekti Burada yıpranan ve
goumlrevini yerine getiremeyen sistemlerin suumlrekli yenilenmesi ve aynı zamanda duumlzenli olarak
bakımının yapılması hem maliyet hem de zaman accedilısından işletmeye ekstra bir yuumlk getireceği
duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin yeni bir sitem (Şekil - 514) arayışı iccedilerisine girildi Bu kapsamda atkının
kontroluuml ccedilok daha iyi ve yenilenme maliyeti gerektirmeyecek veya diğer sisteme goumlre maliyeti
ccedilok az olacak olan elektromanyetik lamelli atkı tutucu uumlzerinde durulmuştur
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu
Kısaca yeni sitemin (Şekil ndash 5 14 ) tanımı yapılacak olunursa Elektromanyetik lameller
yardımıyla istenilen zamanda lameller kapatılıp accedilılarak atkı ipliğinin yakalanması
sağlanabilmektedir Bu sayede pozitif hareket ile atkı ipliği telef miktarı kontrol altına
alınacaktır
Yapılan oumln araştırma ve ccedilalışmalarda bu sistemin oumlzellikle tozlu ve suumlrekli kirli olma
ihtimali olan dokuma işletmesinde sensoumlrluuml sistemlerle ccedilalışma zorlukları oumln plana ccedilıkmıştır
Sensoumlr sisteminin tezgacircha ve rapier sopasına ilavesinin zorluğu ve maliyet accedilısından yuumlksek
olması oumln plana ccedilıkmaktadır Aslında bu konuların geliştirilebileceğini duumlşuumlnmekteyiz En ccedilok
81
belirleyici olan kısım ise bozulma durma kirlenme ve hataya neden olma ihtimalinin suumlrekli
olmasıdır Herhangi bir arıza sırasında ccedilok pahalı olan rapier sopalarının kırılma riski vardır Ya
da biraz daha hafif şartlar duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde dokuma hatalarının oluşması soumlz konusudur Bu
sakıncalardan dolayı ilk etapta daha efektif ccedilalışmaların takip edilmesi daha yararlı olacaktır
Burada elde ettiğimiz oumln bilgiler ve tecruumlbeler bizleri bir sonraki sistemin değerlendirmesi
ve araştırılması hususuna youmlnlendirmiştir
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu
Senkronizasyon ve maliyet konularını değerlendirdiğimizde fikir olarak hem hata
yapmayacak hem de duumlşuumlk maliyetli olacak konular uumlzerinde duruldu Bu değerlendirme
sırasında ise EcoLeno Tertibatı veya Tarak Sistemine bağlı olarak ccedilalışacak bir aparatın (Şekil ndash
5 15) hem maliyet hem de performans accedilısından ccedilok faydalı olacağı fikrine ulaşıldı Fakat bu
sistem sadece rijit kancalı tezgacirchlara uygun olacaktır Sistemin mekanizması gereği rijit kancalı
DORNIER tezgacirchlarda kullanılmaktadır
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
82
Burada birinci sistem olarak daha oumlnce DORNIER firmasının deneme amaccedillı olarak
uumlrettiği bir ek aparattan esinlenildi Bu aparat yalancı kenar tertibatına hareket veren
mekanizmaya bağlanmıştır Aynı şekilde bu kam tertibatına bağlanacak bir sistem ile atkı atımı
tamamlandığı sırada atkıyı bastırarak sıkıştıracak atkı makasının kesmesinden sonrada kumaşa
dacirchil olana kadar atkı ile beraber hareket edecektir Şekil - 5 16 incelendiğinde (1 Sistem)
yalancı kenar hareketinin sağlandığı boumllgeye kolaylıkla gerekli aparatların yerleştirilebilineceği
goumlruumllmektedir
İkinci bir sistem ise Şekil ndash 5 15 goumlruumllduumlğuuml gibi (2 Sistem) tarak hareketinden
yararlanarak geliştirilebilinir Burada tarak zamanlamasından yararlanarak sisteme eklenecek bir
aparat yardımı ile aynı şekilde atkı yakalanmakta ve kumaşa dacirchil olana kadar tutulmaktadır
Burada hem kontrol hem de tezgah mekanizması ile beraber senkron bir ccedilalışma olduğu iccedilin atkı
telef kontroluuml sağlanırken de oluşacak hatalar minimuma indirilebilmektedir
Gerekli modifiye masraflarının fazlalığı ve zaman bakımından uzun suumlrmesi aynı
zamanda tezgacirch yapısı ile oynanacağından tezgacirchın orijinalliği bozulacaktır Burada bir tezgacirchın
en oumlnemli yapısı tarak hareketini sağlayan sistemdir Bu sistem ile oynamak hem tehlikeli olacak
hem de herhangi bir arıza sırasında ccedilok buumlyuumlk masraflar ccedilıkarabileceğinden bu sistem fiiliyata
geccedilirilmemiştir
Yukarıdaki mekanizma araştırması sırasında elde ettiğimiz bilgiler ışığında bir sonraki
sitemde başarılı bir şekilde aparat tasarımı ve gelişimi sağlandı ve denemeler yapıldı Bir sonraki
sistemimiz hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatıdır
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefi miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef atkı
kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken oluşacak
hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi youmlntemini
atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız gerekir Ccediluumlnkuuml
insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlayan ve bunun devamlılığını koruyabilen en
etkili youmlntem olmuştur
83
Hava emişinin ikinci oumlnemli oumlzeliği ise kumaş oluşumu ve atkının sisteme dacirchil olması
aşamalarında tezgacirch parametrelerini hiccedilbir şekilde olumsuz etkilememesidir Oluşan bu ekstra
durum iccedilin farklı bir tezgacirch parametresi ve ayarının gerekmemesidir Hava akışkan bir yapı
olduğu iccedilin tefeleme atkı transferi atkının kesimi yalancı kenar hareketi gibi birccedilok hareket ile
eşzamanlı ve verimli ccedilalışma imkacircnı sunmaktadır
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi
Geliştirilen atkı yakalayıcı aparatımızın tarifinden oumlnce kullanılan sistemin tarifini
yapmalıyız Hava emişi mekanizmasında oumlncelikle vakum tarifi yapılacak olursa kapalı bir
kaptan hava taneciklerinin boşaltılması ccedilevredeki atmosfer ile kap arasında bir basınccedil farkı
oluşturur ve kapalı kaptaki basınccedil duumlşuumlşuuml vakum olarak adlandırılır Yani atmosfer basıncından
duumlşuumlk basınccedillara vakum denir Genellikle milibar birimi ile ifade edilir Enduumlstriyel
uygulamalarda oldukccedila sık kullanılan vakum teknolojisinde duumlşuumlk orta ve yuumlksek vakumlar
kullanılır Yuumlksek vakum oluşturmak oldukccedila masraflı olduğundan kaldırma ve taşıma
uygulamalarında genellikle yuumlksek kaldırma kuvveti yaratabilmek iccedilin duumlşuumlk vakum
genişletilmiş yuumlzey alanları ile uygulanır
Vakum oluşturulurken kaptan tuumlm hava molekuumlllerinin boşaltılması imkacircnsız olduğundan
muumlkemmel vakum elde edilemez Ancak ne kadar hava boşaltılırsa o kadar kuvvetli bir vakum
oluşturulur Vakum oluşturan iki ccedileşit araccedil vardır Bunlardan birincisi vakum pompasıdır
Ccedilalışma prensipleri kompresoumlrlere benzer ancak kompresoumlr atmosferdeki havayı alıp kaba doğru
basınccedillandırırken vakum pompaları kaptaki havayı alıp atmosfere boşaltır
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
84
Dokuma İşletmesinde kancalı dokuma tezgacirchlarda atılan atkının tutulması ve atkı
makasına kadar taşınması suumlrecinde hava emiş youmlntemi (vakum) denendi (Şekil ndash 5 16) ve
gerekli aparatlar geliştirilmiştir Burada oumlncelikle vakumlama yapılacak cihazın şekli ve konumu
değerlendirilmiştir Ccediluumlnkuuml tezgacirch aerodinamiği gereği bazı hareket kısıtlamaları olmaktadır
Bundan dolayı ince bir boru yardımı ile hava emişi sağlanacak ve boru dokuma tarağına bağlı
hareket edecek şekilde bir aparat tasarımı yapıldı
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması
Mevcut sistemde atılan atkı kenar leno iplikleri ve yalancı kenar iplikleri tarafından
tutulmaktadır Bu sistemde atılan atkı ve kenar iplikleri birbiri ile senkronize ccedilalışmayıp farklı
gerilim ve uzunluklarda saccedilak oluşturmakta ve atkı makası tarafından kesilmektedir
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır
Burada oluşan atkı telefinin azaltılması ve atılan atkının saccedilak uzunluğunun kontrol
altında tutulabilmesi iccedilin dokuma tarağı ile senkron ccedilalışan ve hava emişi ile suumlrekli kontrolluuml
şekilde atkı kesim makasına atkının taşınmasını sağlayan sistem (Şekil 5 17) geliştirilmiştir
Boumlylelikle kontrolluuml şekilde taşınan atkı sayesinde oluşan saccedilak uzunluğu kısaltılmakta ve telefin
azalması sağlanmaktadır Burada kontrolluuml bir şekilde atkının transferinin sağlanabilmesi iccedilin atkı
geriliminin oumllccediluumllmesi ve kontrol altında tutulması gerekmektedir Atkı transfer verimini etkileyen
atkı gerilimi bir sonraki konuda ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
85
- Atkı geriliminin değerlendirilmesi
Atkı kaydı esnasındaki maksimum atkı gerginliği dokuma makinesi performansı ve tez
ccedilalışması esnasında tasarlanan hava emiş aparatının goumlrevini tam anlamı ile yerine getirmesi
accedilısından oumlnemli bir parametredir Artan makine hızlarına paralel olarak artış goumlsteren atkı ipliği
gerginliğinin kontrol edilerek muumlmkuumln olduğu kadar duumlşuumlk tutulabilmesi hem makine hızını
artırmak hem de duumlşuumlk mukavemetli ipliklerin kaydedilmesi accedilısından buumlyuumlk oumlneme sahiptir
Kanca ve dolayısıyla atkı ipliği hızı kayıt esnasında sabit olmayıp sinuumls eğrisine benzer
bir değişiklik goumlsterir Bunun sonucu olarak maksimum atkı ipliği hızı ortalama hızın ccedilok
uumlzerinde bir değer alır Bunun yanında atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile atkı
ipliği hızının sıfırdan kanca hızına aniden ulaşması iplikte ani gerginlik artışlarına sebep olur
Akuumlmuumllatoumlr giriş ve ccedilıkışında iplik gerginliğindeki değişimleri bir oumllccediluumlye kadar azaltacak
gerginlik kompansatoumlrleri ve ipliğin tam buradan aniden boşalmasını oumlnlemek iccedilin tambur oumln
yuumlzeyine baskı yapan metal veya fırccedila formunda baskı uumlnitesi bulunur
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi
Bobinden sağılan atkı ipliği atkı akuumlmuumllatoumlruumlnden sonra atkı freninden geccediler Daha sonra
atkı durdurma tertibatından geccedilen atkı ipliği renk seccedilme tertibatının kılavuzları yardımıyla
seccedilildiği takdirde kancanın hareket yolu uumlzerine duumlşuumlruumllerek kancaya takdim edilir Boumlyle bir
sistemde atkı ipliğinde gerginlik oluşturan kuvvetleri 3 grupta incelemek muumlmkuumlnduumlr (Şekerden
PESVİSLYCRAreg İccedilerikli Atkı Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin Kumaşın
Fiziksel ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
86
Bunlar
1) Atkı ipliğinin ivmelenmesinden dolayı ortaya ccedilıkan atalet kuvvetleri
2) Atkı ipliğinin kancalara kadar olan iplik hattı boyunca değişik yuumlzeylere
suumlrtuumlnmesinden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme kuvvetleri Bu durumda ipliğe etkiyen suumlrtuumlnme
kuvvetleri duumlz yuumlzeyler ile iplik arasındaki suumlrtuumlnmeden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme
kuvvetlerinin toplamı şeklindedir
3) İpliğin akuumlmuumllatoumlrden boşalması esnasında balon oluşumunun (merkezkaccedil
kuvvetlerinden dolayı) sebep olduğu kuvvetler
Atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile birlikte sıfır olan atkı ipliği hızı ccedilok
kısa bir zaman iccedilinde kanca hızına ulaşır 4 mikrosaniye aralıklarla atkı gerginliğinin oumllccediluumllmesi
ile atkının kanca tarafından kapılışı anındaki gerginlik değişimi goumlsterilmektedir Atkı gerginliği
oumlnce hızlı bir yuumlkseliş ile maksimum değerine ulaşır Bu atkı ipliğinin ivmelenmesine karşılık
gelir Bu noktadan sonra atkı ipliği kanca hızına ulaştığı iccedilin atkı gerginliğinde hızlı bir duumlşuumlş
olur Daha sonra kancayla birlikte hızlanmadan dolayı atkı gerginliği tekrar artış trendine
girmektedir
Atkı ipliği uumlzerine duumlşen ve yukarıdaki aşamalarında oluşan atkı gerilimi Gerginlik
oumllccedilme uumlnitesi (SMIDITH marka) gerginlik oumllccedilme sensoumlruuml (0-200cN oumllccedilme aralığı) ve
kuvvetlendirici devreden oluşan bir sistem yardımı ile oumllccediluumllmektedir Gerginlik sensoumlruuml ara birim
uumlnitesi uumlzerinden bilgisayara bağlanmış olup 0-10 volt arasında değişen ccediloumlzguuml gerginliği sinyali
ara birim uumlnitesindeki 12 bitlik bir dijital-analog doumlnuumlştuumlruumlcuumlde sayısal hale doumlnuumlştuumlruumllduumlkten
sonra C programlama dilinde geliştirilen gerccedilek zamanlı bir yazılım ile atkı gerilimi okunarak
kaydedilmektedir
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları
Hava emişi ile geliştirilen aparatımızın oumln denemelerinde farklı oumlzellikler ve gereklilikler
ile karşılaştık Burada yapılan ilk ccedilalışma metal kıvrık bir boru uumlzerine yapılan bir ccedilentik
87
devamında sanayi tipi elektrikli suumlpuumlrgeye bir hortum ile bağlandı ve burada atkı ipliğinin
vereceği tepki ve alınacak tahmini hareket değerlendirilmiştir
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Atkı ipliğini tutma adına vakumla ipliği tutan aparat ile yapılan deneme de atılan
atkılardan bazılarını tutulup bazılarını tutulamadığı goumlzlenmiştir Alınan sonuccedil proje accedilısından
yeterli olmadığı iccedilin vakum sistemi uumlzerinde ilave değişiklikler (aparatın konumu ve pompanın
guumlcuuml değiştirildi) yapılarak tekrar denemeler yapılmıştır Fakat aynı şekilde hava emiş aparatı ile
yapılan denemelerden de (Şekil - 5 19) olumlu sonuccedil alınamamıştır
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar
Yapılan prototip aparat Dornier Kancalı tezgah uumlzerine yerleştirilerek atkı ipliğini
yakalayabilme yeteneği test edilmiştir Yapılan denemelerde oumlnce sanayi tipi elektrik suumlpuumlrgesi
vakum pompası kullanılmıştır Sonuccedilların olumlu olmaması nedeniyle daha guumlccedilluuml vakum
uygulayabilen bir pompa ile denemeler yapılmıştır Denemelerden elde edilen goumlzlemlerde atkı
alıcı kancanın atkı ipliği ucunu bıraktığı noktanın değişkenlik goumlsterdiği ve emici uumlnitenin her
zaman iplikle ccedilakışmadığı ve bu nedenle ipliği yakalayamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Hava emiş aparatı
kullanımı sırasında kenar iplikleri iptal edilmiş ve atkı ipliğinin sabitlenmesi yalnızca bu aparatın
tutma başarısına bağlı kalmıştır Bu nedenle Şekil ndash 5 20rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere atkı ipliğinin
yeterli gerginlikte olmamasından kaynaklanan ldquoboncukrdquo adı verilen atkı ipliğinde gevşek yerler
ortaya ccedilıkmıştır
88
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Diğer taraftan hava emiş uumlnitesinin emiş guumlcuuml ve emme alanı itibariyle de yetersiz olduğu
goumlruumllduumlğuumlnden yeni emiş duumlzesi tasarlanmasına ve birkaccedil farklı boyutta uumlretim yapılarak
denemeler yapılmasına karar verilmiştir Tasarlanan hava emiş aparatları sırasıyla aşağıdaki
gibidir Burada tasarımlar yapılırken ilk denemelerde karşılan sorunlar ve eksiklikler goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak yeni dizaynlar geliştirildi Geliştirilen yeni dizaynların kısaca değerlendirme ve
sınıflandırmasını yapacak olursak
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefe miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef
atkı kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken
oluşacak hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi
youmlntemini atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız
gerekir Ccediluumlnkuuml insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlanmakta ve bunun devamlılığı
korunabilmektedir
a- Aparat Tasarımları Duumlze B_1 İlk etapta tasarlanan hava emiş duumlzesinin genişliği eşit
uzunluktadır Burada hava emiş duumlzesi boru şeklindeki kesite paralel uzanmaktadır (Şekil
ndash 5 21 ve Şekil ndash 5 22) Yapılan ccedilalışmada hava emişinin vakumu ne kadar arttırdığını ve
basıncın atkı tutuşunu nasıl etkilediğini goumlrmek istedik
89
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi
b- Aparat Tasarımları Duumlze B_2 Bu ccedilalışmada boru ve ağızlığın genişliği eşit fakat bir
oumlnceki aparata goumlre daha kısa bir yarığa sahip aparat tasarlandı Bu denemedeki amacımız
yapılan ilk denemeye goumlre kısa yarıklı bir sistemin atkının yakalanışı olası oluşacak
hataların oumlnlenmesi ve atkı telefinin azaltılmasına etkisinin olup olmayacağı veya sayılan
90
olumsuzlukların artışının ne kadar olacağını accedilıklamak olmuştur İkinci yapılan lsquoDuumlze
B_2rsquo tasarımında (Şekil ndash 5 23 ve Şekil ndash 5 24) daha kısa yarık kullanılarak hava emiş
basıncı arttırılmıştır Bununla birlikte atkı tutuşu daha da kuvvetlendirilmeye ccedilalışılmıştır
B_1 ve B_2 duumlzeleri ile ilgili deneme ve ccedilalışmalar bir sonraki konuda ayrıntılı şekilde
oumlrneklerle accedilıklanmıştır
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi
91
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi
c- Aparat Tasarımları Duumlze A_1 Geliştirilen A_1 dizaynında hem boru şekli değiştirildi
hem de ccedilentiklerin yapısı ve aparat uumlzerindeki konumu değiştirildi (Şekil ndash 5 25 ve Şekil
ndash 5 26) Diğer tuumlm yarıklı tasarımlarda yarıklar hep boru kesitine paralel şekilde yapıldı
Buradaki dizaynda ise bir veya iki ccedilentik yerine ccedilok fazla ccedilentik oluşturulup boru kesitine
dik olacak şekilde yerleştirildi Burada hem farklı bir hava emiş basıncı yakalanacağı
duumlşuumlnuumlluumlyor hem de atılan atkı ipliğinin yakalanma performansının değerlendirilmesinin
yapılması isteniyor
92
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi
93
Yapılan tasarımlar iccedilerisinde lsquoDuumlze A_1rsquo en iyi değeri veren ccedilalışma olmuştur (Şekil ndash 5 26
ve Şekil ndash 5 27) Yapılan deneme ccedilalışmalarında oumlrnekler ve tablolarla konu ayrıntılı şekilde
accedilıklanmıştır
d- Aparat Tasarımları Duumlze A_2 Bu dizaynda farklı olarak ilk defa aynı buumlyuumlkluumlklerde
geniş alan uumlzerinde delikler accedilıldı (Şekil ndash 5 27 ve Şekil ndash 5 28) Burada geniş alanın ve
yuumlksek basıncın atkı ipliğinin tutulması ve hataların oumlnlenmesindeki etkisi incelenmiştir
lsquoDuumlze A_1rsquo aparatı gibi geniş alana sahip olunacak ayrıca daha yuumlksek hava emiş
basıncına ulaşılacağı duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi
94
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Resmi
Şekil ndash 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı Resmi
e- Aparat Tasarımları Duumlze A_3 Geliştirilen lsquoDuumlze A_3rsquo dizaynında daha yuumlksek basınccedil
iccedilin hem buumlyuumlk delikler oluşturuldu hem de buumlyuumlk deliklerin yanına kuumlccediluumlk delikler accedilıldı
(Şekil ndash 5 29 ve Şekil ndash 5 30) Boumlylelikle kuumlccediluumlk delikler yardımı ile hava emişi
arttırılacak aynı şekilde buumlyuumlk delikler yardımı ile atkı ipliğinin tutunacağı geniş ve rahat
alanlar oluşacağını duumlşuumlnuumllmektedir
95
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri
f- Aparat Tasarımları Duumlze A_4 Geliştirilen lsquoDuumlze A_4rsquo tasarımda hem boru tasarımı ve
kesit şekli değiştirildi hem de emiş aparatının tutuş yuumlzeyi genişletildi (Şekil ndash 5 31 ve
Şekil ndash 5 32) Fakat burada en genişliğinde ccedilentikler yapılmadı onun yerine iki dar ccedilentik
tasarlandı Boumlylelikle hem hava emişi ile yapılacak basınccedil attırılmaya ccedilalışıldı hem de
geniş ve uzun tutuş yuumlzeyi ile atkı ipliğinin boru uumlzerinde tutulması sağlanıldı
96
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar
Yapılan ayrıntılı ccedilizim ve ccedilalışmalarla hava emişine uygun tasarım ve yerleşimin
bulunmasına ccedilalışılmıştır Bu yapılan ccedilizimleri ve ccedilalışmaları birbiri ile değerlendirdiğimizde
97
burada oumlnemli olan hava basıncı ve atkı ipliği yapısının tezgah yerleşimi ile optimum seviyede
ccedilalışmasının sağlanmasıdır Tuumlm yapılan denemeler sonrasında hava yarıkları boru kesitine dik
olarak ccedilizilen tasarımın maksimum performansı verdiği goumlruumllmektedir (Şekil ndash 5 25 Duumlze A_1)
Aslında birccedilok kez yapılan denemelerde atkı ipliği tutulup kumaşa dacirchil olana kadar hava emişi
aparatı ile taşınabilmiştir Fakat bazı denemelerde hava emişinin yetersiz olması ccedilevre şartlarının
elverişsiz olması kirli ve uccediluntulu ortamdan dolayı dokuma hataları oluşabilmektedir Dokuma
işletmesinde tabii ki oluşan kumaşın maliyeti atılan telefin maliyetinden kat ve kat yuumlksek olduğu
iccedilin burası goumlz ardı edilemeyecek bir durumdur Bundan dolayı hava emiş sistemi olumsuz olarak
değerlendirmek durumunda kalındı Fakat profesyonel bir tezgacirch uumlreticisi ile daha verimli ve
uygun projelerin ve aparatların oluşturulabilineceği ortadadır
Burada istenen sonucun alınmamasında kullanılan atkı ipliğinin ccedilok ince olması da
oumlnemli bir rol oynamıştır Yeterince kalın olmayan atkı iplikleri atkı transferi sonrasında
kesilmekte fakat yeterince uygun gerilim sağlanamadığı iccedilin tasarlanan aparatlar ya atkı ipliğini
tutamamakta ya da gevşek tutarak boncuk gevsek atkı yarım atkı vs hatalara neden olmaktadır
Ccedilalışmamız kapsamında atkı gerilimi ve atkı ccedilapının oumllccediluumlmuuml aşağıdaki gibi yapılmaktadır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri 3 farklı incelikte iplik kullanılarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Nm1 372 Yuumln Nm2 441 Yuumln 150 den3 PES
[555 Tex] [227 Tex] [167 Tex]
Elde edilen iplik numaralarından (Kamgarn eğrilme youmlntemine goumlre elde edilen) yola
ccedilıkarak iplik ccedilaplarının bulunması gerekmektedir İplik ccedilaplarını lsquoPierce Formuumlluumlrsquo kullanılarak
hesaplanabilir (OumlZEK Dokumanın Fiziksel Analizi ders notları)
)(2280
1cm
texd
f
f=lif yoğunluğu
= iplik paketlenmesi
98
d= iplik ccedilapı
tex= ağırlık sistemine goumlre iplik no
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri
Paketlenme faktoumlruuml sıkı dokunmuş bir kumaştaki iplik ccedilapı oumllccediluumlmlerinden bulunmalıdır
Bazı iplik tipleri iccedilin paketleme faktoumlrleri Ccedilizelge - 5 5rsquote ayrıntılı olarak verilmiştir
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları
Lif yoğunluğu ve paketlenme faktoumlruumlnuumln etkisi Kamgarn ve ring pamuk iplikler iccedilin
paketlenme faktoumlruuml 060 OE pamuk iplikler iccedilin 055 Lif yoğunlukları yuumln iccedilin 132 ve pamuk
iccedilin 152 gcm3
99
Yukarıdaki formuumll ve tablolar kullanılarak aşağıdaki deneyde kullanılan ipliklerin ccedilapları
sırası ile bulunmuştur
R1asymp0298 mm R2asymp0191 mm R3asymp0160 mm
İplik ccedilaplarından yola ccedilıkılarak aşağıdaki adımlar izlenerek iplik uumlzerine duumlşen gerilim
hesaplanmaktadır
Oumlncelikle iplik uumlzerine duumlşen kuvvet değeri lsquoFrsquo bulunmalıdır Burada yapılan
değerlendirmeler neticesinde lsquoŞekil ndash 5 19rsquo da belirtildiği gibi iplik uumlzerine uygulanan kuvvet 20
cNrsquodan daha buumlyuumlk olmalıdır
F gt 20 cN olmalıdır
İplik uumlzerine uygulanacak kuvvet bulunduktan sonra hava emişine maruz kalacak iplik
yuumlzey alanı hesaplanmalıdır Burada iplik uumlzerine duumlşecek basıncın iplik yuumlzeyinin 13
uygulanacağı var sayılarak iplik uumlzerine duumlşen gerilim hesaplanabilir Ccediluumlnkuuml iplik silindirik bir
yuumlzey kabul edildiğinde sadece hava emiş yarığını kapatacak kısmı negatif basınca maruz
kalacaktır Bundan dolayı ise
S=[(2πr)x2h]3
Formuumlluumlnden yola ccedilıkarak gerilime maruz kalacak iplik alanı hesaplanır
S= hava emişine maruz kalacak olan iplik yuumlzey alanı
r= iplik yarıccedilapı daha oumlnce uumlccedil iplik ccedileşidi iccedilin de hesaplanmıştır
h= yarık uzunluğu uumlccedil iplik iccedilinde aynı ve sabittir Oumllccediluumllen değer h = 15 mmrsquodir
Buradan yola ccedilıkılarak
S1=[(2πr1)x2h]3 =gt S1=[(2x214x0298)x2x15]3 = 1275 mm2= 01275 cm
2
S2=[(2πr2)x2h]3 =gt S2=[(2x214x0191)x2x15]3 = 817 mm2= 00817 cm
2
S3=[(2πr3)x2h]3 =gt S3=[(2x214x0160)x2x15]3 = 684 mm2= 00684 cm
2
Farklı iplik harmanları ve iplik numaralarının hava emiş yuumlzeyleri hesaplanmıştır
100
Son olarak P=FS formuumlluumlnden iplik uumlzerine duumlşen gerilim değeri bulunmaktadır
Burada yaptığımız hesaplamaların hepsi sınır hesaplamalar olduğu iccedilin bulunan değerden daha
fazla basınccedil uygulanmalıdır ki atılan atkı ipliği hava emiş aparatı tarafından tutulabilsin Buna
istinaden formuumll
PgtFS şeklinde olmalıdır
P Basınccedil
F Kuvvet
S Alan
Yapılan hesaplamalar sonrasında
P1gtFS1 gt 20 01275 gt 15686 pascal
P2gtFS2 gt 20 00817 gt 24479 pascal
P3gtFS3 gt 20 00684 gt 29240 pascal değerleri sırasıyla elde edilmektedir
Not Basıncı hesaplarken hava emiş kanalının iplikten daha geniş olduğunu ihmal etmekteyiz
Bundan dolayıdır ki kalın iplikler daha kolay ince iplikler daha zor yakalanmaktadır
Yukarıda yapılan hesaplama ideal ve boşluksuz iplik şartlarında geccedilerlidir Fakat
kullanılan ipliğin iccedilerisi hava geccedilirgen olduğu iccedilin 30 daha fazla hava emişine ihtiyacımız
vardır (Oumlzek Ders Notları) Dolayısı kullanılacak basınccedil hesaplanan basınccediltan en az 30 daha
fazla olmalıdır Ccediluumlnkuuml 30rsquoluk hava emiş basıncı iplik iccedilersindeki hava boşluklardan dolayı
kaybolmaktadır
Buradan yola ccedilıkarak kullanılacak hava emiş basıncı hesaplanacak olursa
Kullanılacak P1 gtFS1 + FS1 x 030 gt 20391 pascal
Kullanılacak P2 gtFS2 + FS2 x 030 gt 31823 pascal
Kullanılacak P3 gtFS3 + FS3 x 030 gt 38012 pascal şeklinde olmalıdır
Kullanılacak hava emiş basıncı (negatif basınccedil) direk olarak hava emiş yarığına ulaşması
gereken basınccedil buumlyuumlkluumlğuumlduumlr Bu buumlyuumlkluumlkteki basıncın hava emiş yarığına ulaştırılması iccedilin
hava emişin sağlanacağı boru hatlarındaki hava emiş kayıpların hesaplanması gerekmektedir
101
Boumlylelikle atkı ipliğinin sağlıklı tutulması iccedilin gereken hava emiş kaynağının (kompresoumlr) guumlcuuml
bulunmuş olacaktır Bu bulunan hava emiş basıncı ihtiyaccedil duyulan gerccedilek basınccedil olacaktır
Belli bir basınccedil duumlşuumlmuuml iccedilin muumlsaade edilen en uzun boru hattı uzunluğu aşağıdaki
deneyimsel formuumllle hesaplanabilir bu formuumllden yola ccedilıkarak ihtiyaccedil duyulan hava emiş
kaynağının guumlcuuml hesaplanabilir (Emil 2001)
I =toplam boru uzunluğu(m)
Δp =hatta muumlsaade edilen max basınccedil duumlşuumlmuuml (bar)
p =mutlak giriş basıncı (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı(mm)
Basınccedil duumlşuumlmlerini hesaplarken ccedilabuk seccedilim tablolarından da faydalanabiliriz Bunlardan
bir tanesi aşağıda ki gibi bize hatlarda kullanılan bazı bağlantı elemanlarının karşılık geldiği boru
uzunluğunu goumlsteren tablodur
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması
102
d=boru iccedil ccedilapı
R=boru merkezi ile accedilı merkezi arasındaki mesafe
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu
İplik basınccedil hesabı Duumlze A_1 iccedilin yukarıda goumlsterilen şekildeki gibi yapılmaktadır Duumlze
A_1 boru şeklini hesaba katarak boru hatlarındaki hava basıncı kaybı hesaplanacak ve
kullanılması gereken kompresoumlr guumlcuumlne (gerccedilek ihtiyaccedil duyulan hava emiş basıncına)
ulaşılacaktır Karşılık gelen boru uzunluğu tablosu ve formuumlluumlnden yararlanarak
Δp = hava emiş yarığında olması gereken basıncın 20rsquosi(bar) (Oumlzek 2014 Ders Notları)
p =hava emiş yarığında olması gereken basınccedil (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı 15 (mm)
I = 3 (m) [karşılık gelen boru uzunluğu tablosu kullanılarak bulundu]
90deg dirsek kullanıldığı iccedilin 15 metre eklenecek
Ccedilap duumlruumlcuuml satırından yola ccedilıkarak 05 metre eklenecek Ccediluumlnkuuml dairesel kesit dikdoumlrtgen
kesite doumlnmektedir
Kullanılan gerccedilek boru uzunluğu ise 1 metredir
Boumlylelikle tablodan yola ccedilıkarak elde edilen lsquolrsquo değeri 3 metre olmaktadır
l= Δp x d5 x p
450 x Q185
103
555 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 20391 x 020 x (015)5 x 20391 =gt Q1 = 0247 lsn
450 x Q185
227 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 31823 x 020 x (015)5 x 31823 =gt Q2 = 1274 lsn
450 x Q185
167 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 38012 x 020 x (015)5 x 38012 =gt Q3 = 2469 lsn
450 x Q185
Şeklinde hesaplanmaktadır Yapılan hesaplamalara goumlre yukarıdaki kompresoumlr guumlccedilleri
kullanılırsa atılan atkı ipliklerinin teorik olarak yakalanacağı hesaplanmıştır
Ccedilizim ve tasarımlardan yola ccedilıkılarak imalatı yapılmış olan 6 farklı iplik emiş duumlzesi ile
oumln denemeler yapılmıştır İplik emiş duumlzelerinde hem guumlvenli bir iplik emişi yapabilecek hem de
vakum guumlcuumlnuuml verimli kullanacak duumlzenlemeler tercih edilmiştir Metal profil malzemeden 4 tip
(10x20mm) dikdoumlrtgen kesitli ve 2 tip dairesel (10mm) kesitli iplik emiş aparatı yapılmıştır
Profiller uumlzerindeki deliklerin acircdeti kullanım anında bantla kapatılarak değiştirilmiştir
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır)
104
İplik emiş sisteminin bileşeni olarak kullanılan 50 litre kapasiteli vakum pompası mutlak
vakum verimi 1 bar (758 mm civa basıncı) olmasına karşın yeterli guumlcuuml sağlayamamıştır Bu
nedenle daha yuumlksek vakum guumlcuumlne sahip olan iplik makinelerinde kullanılan vakum
pompalarından biri kullanılarak denemeler yapılmıştır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri uumlccedil farklı incelikte iplik kullanılarak
oumllccediluumllmuumlştuumlr Denemeler sırasında sabit mengeneye tespit edilen duumlzelerin iplik kavrama
performansı iplik ucuna asılan ağırlıklar artırılarak test edilmiştir Ağırlık olarak ortalama
ağırlığı 065 g olan dairesel metal pullar kullanılmıştır İpliklerin uumlzerine asılan pul sayısı
kavranabilme guumlcuumlne goumlre artırılmıştır İpliklerin emiş duumlzeleri tarafından yakalanma konumu
tezgacirch uumlzerindeki duruma benzer şekilde duumlzenlenmiştir Bu oumllccediluumlmler sırasında farklı duumlze
tiplerinde değişen kalınlıkta iplik denemelerinin goumlruumlntuumlleri Şekil ndash 5 35 ve Şekil ndash 5 36rsquoda
verilmiştir
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
105
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
Atkı ipliklerinin dokuma makinesinde gergin olarak iplik emiş duumlzeleri tarafından
vakumla kavranabilme durumunu simuumlle etmek uumlzere yapılan test sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 5 ve
Ccedilizelge ndash 5 6rsquoda verilmiştir Emiş kanalları ccedilok buumlyuumlk ve yekpare olan A_4 ve B_1 duumlze
performansları yetersiz olduğu iccedilin sonuccedilları verilmemiştir
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları
Emiş duumlzesi A_1 uumlzerindeki delikler 3 2 ve 1 kanal oluşturacak şekilde testler yapılmıştır
Vakum değeri sabit olduğu iccedilin yuumlzeydeki emiş alanı kuumlccediluumllduumlkccedile daha iyi yakalama
performansı goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle yuumlzeydeki delikli kanal sayısı azaldıkccedila
yakalama guumlcuumlnde bariz bir iyileşme goumlruumllmuumlştuumlr Dokuma işletmesinde yaygın olarak
kullanılan atkı ipliklerine benzer numaralar seccedililmiştir İplik kalınlığındaki artış ile ipliklerin
yakalama performansının net olarak arttığı goumlruumllmuumlştuumlr Bu sonuccedil doğal olarak artan iplik ccedilapı
ve dolayısıyla yakalama yuumlzeyi ile uyum iccedilinde olmuştur Emiş duumlzesi A_3 ile yapılan testlerin
sonucu A_1 tipine goumlre oldukccedila koumltuuml sonuccedil vermiştir Bunda temel neden kuumlccediluumlk ve buumlyuumlk
dairelerden oluşan emiş kanallarının daha fazla yuumlzey ve dolayısıyla daha duumlşuumlk vakum değeri
verimleri olmuştur Deneme sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 8rsquote verilen A_2 duumlze A_1 ile benzer
106
koşullarda test edilmiştir Ancak bu duumlzenin performansı A_1 kadar iyi olmamıştır Emiş
kanalları tek sıra accedilıkken yapılan testler en iyi sonuccedilları vermiştir Diğer taraftan B_2 duumlzesi en
koumltuuml performansı veren duumlze olmuştur Bunun nedeni de emiş kanalının diğerlerine oranla ccedilok
buumlyuumlk olması ve birim vakum değerinin duumlşmesi olmuştur
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar
Bu denemelerden sonra A_1 ve A_2 duumlzelerinin kancalı dokuma makinesi uumlzerinde
denenmesine karar verilmiştir Bu duumlzeler uumlzerindeki emiş delikleri tek ve ccedilift sıra accedilık olacak
şekilde denemeler yapılmıştır Kullanılan vakum pompası ve duumlze bağlantı seti Şekil ndash 5 37rsquode
verilmiştir Emiş duumlzeleri bir ara hortumla vakum pompasına bağlanmış ve deneme ccedilalışmaları
anında vakum pompası suumlrekli devrede bırakılmıştır
107
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni
108
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları
Kancalı dokuma makinesi uumlzerinde yapılan deneysel ccedilalışmalar sırasında kenar yapıcı
mekanizmalar devre dışı bırakılarak atkı ipliği ucunun emiş duumlzesi tarafından yakalanması
amaccedillanmıştır Doğal olarak bu ucu yakalayacak yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de kullanılmamıştır
Emiş duumlzeleri tarak bitiminde kumaş kenarına en yakın konumda sabitlenmişlerdir Bu ccedilalışma
duumlzeninde en ccedilok 2-3 cm uzunluğunda bir atkı ucu yeterli olabilecektir Bu da atkı telefinin bu
mesafelere indirilmesini sağlamış olacaktır
Ancak yapılan denemelerde atkı ipliği uccedillarının istikrarlı ve guumlvenli bir şekilde
yakalanamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Farklı kancalı tezgacirchlarda yapılan bu denemelerde genelde Nm 40
numara atkı iplikleri denenmiştir Her bir duumlze tipi iccedilin bir saatlik deneme ccedilalışmaları yapılmış
fakat gevşek ccediloumlzguuml probleminin oumlnuumlne geccedililememiştir Bu durum atkı ipliğinin istenilen
109
gerginlik duumlzeyinde kalması sağlanamadığı iccedilin ortaya ccedilıktığı bilinmektedir (Yuumlnsa İşletmesinde
Dokuma Hata Tanımları 2000) Denemesi yapılan duumlze tipleri iccedilinde A_1 ve A_2 tipleri
diğerlerine oranla daha verimli olmuşlardır Emişin accedilık atmosferde yapılıyor olması yani emiş
kanallarının suumlrekli accedilık olması vakum ve kavrama guumlcuuml verimini oumlnemli oumllccediluumlde duumlşuumlrmektedir
Bu nedenle genelde emiş kanalarının iki sırası accedilık bırakılmıştır Duumlzedeki emiş kanallarının
konumu atkı iğliği geccediliş guumlzergacirchına uygun olacak şekilde ayarlanmıştır
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
yer alan kritik anların yuumlksek hızlı kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve
500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
110
Hızlı kamera ccedilekimi enstantanelerinde goumlruumllduumlğuuml uumlzere kancayı taşıyan şerit kalınlığı
nedeniyle emiş duumlzesi atkı ipliğinden bir miktar geride kalmak zorunda Bu konum ipliği
yakalamak iccedilin oumlnemli bir dezavantaj oluşturmaktadır Diğer taraftan kancanın ccediloğu kez ağızlığı
terk edemeden atkı ipliğinin kurtularak serbest kalması da yalancı kenar ipliklerinin yokluğunda
atkı ipliği ucunun yakalanmasını guumlccedilleştirmektedir Dolayısıyla emiş duumlzesi iplik ucunu
yakalasa bile gevşek olan ipliğin gerilimini artırma potansiyeli olmadığı iccedilin gevşek atkı ve
boncuk denilen hataların oluşumuna yol accedilmaktadır (Şekil ndash 5 41)
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu
Vakumlu iplik emiş aparatı kancalı tezgacirchlarda istenilen performansı sağlayamadığı iccedilin
hava jetli tezgacirchlarda denenmemiştir Bu kararda bu tezgacirch hızlarının daha yuumlksek olması ve
telef uzunluğunun da goumlreceli olarak daha duumlşuumlk olması etken olmuştur
Hedeflenen kancalı dokuma tezgacirchlarına youmlnelik bir ek aparat tasarımı geliştirmek ve
bunu uygulayarak atkı telefi uzunluğu minimum seviyeye duumlşuumlrme hedefi yakalanmış oumlnemli
oumllccediluumlde iyileştirme ve standardizasyon sağlanmıştır Tez ccedilalışmasının yapıldığı dokuma
işletmesinde yer alan tuumlm tezgacirch tiplerinde değişen oumllccedileklerde iyileştirme ve atkı telef
oranlarında kazanccedil sağlanmıştır Bu oran oumlzellikle Dornier kancalı dokuma makinelerinde 30
duumlzeyini aşmıştır
111
6 SONUCcedil
Hedef yapılan tuumlm ccedilalışmalar neticesinde ortalama atkı telefini 13 ndash 14 cmadet atkı
aralığından ilk olarak 9 ndash 95 cmadet atkı aralığına ccedilekerek 25 (Şekil ndash 6 1) iyileşme oranı
olan tez hedefini yakalanmıştır Sonrasında atkı telefini daha da azaltıp sıfır kumaş hatası ve sıfır
telef seviyesine ccedilekmek olacaktır
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı
Tuumlm ccedilalışmalar neticesinde elde edilen getiri ve iyileştirmeleri değerlendirecek olursak
telef uzunluğu azaltma miktarı ve kazanılan getiri tutarı olarak iki farklı youmlnden irdeleyebiliriz
Oumlncelikle telef uzunluklarında elde edilen azalışlara bakıldığında
112
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum
ATKI TELEFİ AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR
Tezgacirch
Kodları
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Tezgacirch
Grupları
Tezgacirch
Sayısı
TOPLAM
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
HEDEF
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
D1 DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 156 100 82 5 74 5
D2 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 148 100 80 5 68 5
D3 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 163 100 91 5 72 5
D4
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 159 100 86 5 73 5
D5 DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 93 70 93 7 0 0
P1
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 125 89 68 38 57 51
P2 PİCANOL Ccedilerccedileveden Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX) 42 126 83 78 45 48 38
Yukarıdaki tabloda ayrıntılı şekilde YUNSA işletmesinin tez ccedilalışmaları oumlncesi telef
durumu ile tez ccedilalışmaları sonrası son telef durumu goumlruumllmektedir Bu kısımdaki kazanım
şekilleri ve ayrıntıları ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA boumlluumlmuumlnde anlatılmıştır
Buna goumlre tuumlm tezgacirch gruplarının ağırlıklı ortalamaları alındığında atkı telefi uzunluğu 9 -
95 cm aralığında ccedilıkmakta olup istenilen hedef yakalanmıştır
Ccedilizelge ndash 6 1 tablosunu kısaca incelediğimizde toplam telef uzunluğu hedef telef
uzunlukları ve sağ-sol telef uzunlukları ayrıntılı şekilde verilmiş olup 26 oranında bir telef
azalması olmuştur Burada ilk doumlrt A grubu tezgacirchın atkı telefi hedefi 10 cm C grubu
tezgacirchlarının atkı telefi hedefi 7 cm ve B grubu tezgacirchların atkı telefi hedefi 85 cm civarında
olduğu goumlruumllmektedir Bu hedefleri sağ ve sol kenar telefleri şeklinde ayrıntılara ayrıldığında
aşağıdaki grafiklere ulaşılmaktadır
113
Kazanılan getiri tutarı olarak tez ccedilalışması değerlendirildiğinde tez ccedilalışmaları oumlncesinde
kazanılması hedeflenen atkı telefi tutarı yıllık 495 bin EURO olarak planlamıştır Oumlngoumlruumllen
değer toplam telef miktarının 25rsquone denk gelmektedir Aşağıdaki Ccedilizelge ndash 6 2 tablosu
ayrıntılı incelendiğinde yıllık olarak kayıp olan telef miktarı 162 milyon EURO civarındadır
Gerccedilekten bir işletme iccedilin ccedilok buumlyuumlk bir telef miktarıdır İşletmede oluşan telefin buumlyuumlk
ccediloğunluğunu atkı telefi teşkil etmektedir
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu
ATKI TELEFİ
AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR TOPLAM
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre
Tezgacirch Grupları
Tezgacirch
Sayısı
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESI
()
POTANSİYEL
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESİ ()
DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 1 129 287 1 015 694 2144981 360 654 285 74
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 325 851 278 365 604216 194 855 154 40
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 175 302 138 701 314003 121 363 96 25
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 92 973 79 103 172076 63 716 50 13
DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 167 958 0 167958 68 628 54 14
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 420 403 352 397 772800 222 566 176 46
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX)
42 421 949 259 661 681610 232 613 184 48
TOPLAM 278 2 733 723 2 123 921 1 264 295
Yukarıdaki tabloyu (Ccedilizelge ndash 6 2) ayrıntılı şekilde incelediğimizde yaklaşık 5 milyon
TLrsquolik bir atkı telefinin olduğu goumlruumllmektedir Yapılan iyileştirmeler ve ccedilalışmalar sonrasında
elde edilen kazanccedil ise 13 milyon TL civarındadır Aynı zamanda işletmede yuumlruumltuumllen TPM
114
projesi kapsamında ele alınan atkı telefi azaltılması ccedilalışmasının profesyonel araccedillar ve oumllccediluumlmler
neticesinde şu anda 25 milyon TL civarında net bir kazancın sağlandığını projenin tamamıyla
sonlandırıldığında yıllık kazanccedil miktarının 3 milyon TL ye ulaşılacağına değinilmiştir
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar
Şekil ndash 6 2rsquode verilen tezgacirch kodlarının accedilılımı aşağıdaki gibi olmaktadır
D1= Dornier rapier tuck-in ndash mini aparat
D2= Dornier rapier disco-leno ndash eco leno
D3= Dornier rapier disco-leno ndash mini aparat
D4= Dornier rapier ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat
D5= Dornier airjet ccedilerccedileveden leno ndash ccedilerccedileveden leno
P1= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (GAMMAX)
P2= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (OPTIMAX)
Boumlylelikle projenin goumlruumlnen yuumlzuuml ile 25 hedeflenen iyileşme sağlanmış olup başarılı bir
şekilde sonuccedillanmış Kendi iccedilerisinde sonuccedillanan proje birccedilok projeye de zemin hazırlamış olup
işletmenin birccedilok kara noktasına da ışık tutmuştur
115
7 KAYNAKLAR
Anonim 2011 httpwwwdokumaorgdkmclk_trhhtm Niğde Uumlniversitesi Halil Zoumlhre Ataman
Myo TekstilDokuma Erişim Tarihi 05112014
B Wulfhorst lsquorsquoReduction Of Selvedge Wastage On Weaving Machines With Pneumatic Weft
Insertionrsquorsquo Institut fur Textiltechnik der Rheinisch- Wesfalischen Technischen
Hochschule Aachen Germany ITB Fabric Forming 391
Disco Leno American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012
Dorniertcisdeenglishinsiderinsider_8ecolenohtm The New Dornier Double-Disc Leno
Device Type EcoLenoregldquo Erişim Tarihi 30112014
E Sinem Aykaccedil Pnoumlmatik - Hidrolik Mayis 2011 Tmmob Makina Muumlhendisleri Odası
Ankara Şubesi
Emil II Ulusal Hidrolik Pnoumlmatik Kongresi Ve Sergisi 2001 syf 233 - 238
EP Patent No 0898 001 A2 24021999
Erkan Tuumlrker Uşak Universitesi Tekstil Muumlhendisliği Boumlluumlmuuml The Usage Of Images Models For
Porosity Determination Of Fabrics Woven Fabrics Of Filament Yarns
European Patent Application ndash Patenet 054257746 Date of Publication 04112005
European Patent Application ndash Patenet 0898001 Date of Publication 24021999
Highly productive solutions for every requirement
httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf Erişim Tarihi 07122014
httpipcompatfamen28050887 Erişim Tarihi 20072013
httptrwikipediaorgwikiDokuma Erişim Tarihi 23112014
httpwwwdokumateknikdestekcomforumkonu-dokuma-kitabi-24html Erişim Tarihi
23112014
httpwwwhistoryworldnetwrldhisPlainTextHistoriesasphistoryid=ab11 Erişim Tarihi
23112014
httpwwwtekstilbilgicomdefaultaspsayfalari=gosterampsayfano=93 Erişim Tarihi 15102012
Itma 2011 Barcelona Picanol Slow Motion Video
Jurasz J (Fibres amp Textiles In Eastern Europe Volume 8 Issue 2 Pages 50-53 Published
APR-JUN 2000)
116
Kovacevic S (Kovacevic S)1 Brnada S (Brnada S)1 Schwarz I (Schwarz I)1 Source
Tekstil Volume 56 Issues 8 Pages 486-492 Published Aug 2007
Kovaceyic S (Kovaceyic S) Hadina J (Hadina J) Source Tekstil Volume 50 Issue 4
Pages 159-163 Published Apr 2001
Legler F ldquoNew Technology To Reduce Yarn Wastagerdquo Sulzer Technical Review 1 9 9 P17
- 1999
Megep Ankara 2007 (Mesleki Eğitim Ve Oumlğretim Sistemininguumlccedillendirilmesi
Projesi) Tekstil Teknolojisi Dokuma Makinesini Hazirlama
httpwwwmegepmebgovtrmte_program_modulmoduller_pdfpanama20dokumapd
f Erişim Tarihi 23112014
Sagem 1990 Mekiksiz Dokuma Makinelerinde Kumaş Kenar Yapıları Suumlmerbank
Holding AŞ Bursa Araştirma Geliştirme Ve Eğitim Merkezi Sagem Yayın No106
Mart-1990Bursa
Ormerod A Sondhelm WA Weaving Technology And Operations The Textile Institute
Manchester 1995
Ozek Demir And Eke An Analysis Of Weft Wastage In Shuttleless Weaving
zozeknkuedutr 2014
Picanol News September 2011 httpwwwpicanolbenrrdonlyres33ebc79d-391a-4dca-843c-
37a7189c1cba20725picanol_newsen092011pdf Erişim Tarihi 23112014
Sulzer Technical Review 199 httpwwwsulzercomennewsroomsulzer-technical-
reviewstrlibrarytechnicalarticlespdfs=0amptatyp=noneampevtyp=noneampcurlang=0amptypes
=noneampwebpages=0amppg=10ampstl=strampsort=dateampntyp=none Erişim Tarihi 23112014
Smit Spa Viale Dellrsquoindustria Gs920 Rapier Weaving Machine The Highest Productivity In The
Most Extended Range Of Fabrics wwwstpit Gb 05-08
Sultex Lateral And Central Tuckers For Full Width Reed Weaving In Motion
Sultex September 2011 Press Release Rm Kuj Successful Market Introduction Of The
New Sultex A9500 Air Jet Weaving Machine
Şekerden PesVisLycraregİccedilerikli Atki Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin
Kumaşin Fiziksel Ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
httplibrarycuedutrtezler7269pdf Erişim Tarihi 30112014
The Itema ECO ldquoEnvironment Care Obligationrdquo Katalogu 2011
Usa Patent 4362190 Issued On Dec 7 1982
Usa Patent 4453572 Issued On June 12 1984 Estimated Expiration Date July 26 2002
117
Usa Patent 4476901 Issued On Oct 16 1984
Usa Patent 4498504 Issued On Feb 12 1985
Usa Patent 4502512 Issued On Mar 5 1985
Usa Patent 4513791 Issued On Apr 30 1985
Usa Patent 4616680 Issued On Oct 14 1986
Usa Patent 5040570 Issued On August 20 1991 Estimated Expiration Date September 28 2010
Usa Patent 5560400 Issued On Oct 1 1996
Usa Patent 6039086 Issued On Mar 21 2000
Usa Patent 6227204 Issued On May 8 2001
Usa Patent No 4100945 Jul 18 1978
Usa Patent No 4404997 Sep 20 1983
Usa Patent No 4453572 Jun 12 1984
Usa Patent No 4498504 Feb 12 1985
Usa Patent No 4616680 Oct 14 1986
Usa Patent No 4653546 Mar 31 1987
Usa Patent No 5 353 845 Oct 11 1994
Usa Patent No 5040570 Aug 20 1991
Usa Patent No 5560400 Oct 10 1996
Usa Patent No 6039086 Mar 21 2000
Usa Patent Pub No Us2003 0183295 A1 Pub Date October 2 2003
Waldron D (Waldron Dennis)1 Williams J (Williams John) Hong Kong Polytechnic
Univ Source 86th Textile Institute World Conference Vol 1 Conference Proceedings
Published 2008
wwwpatentstormuspatents4453572fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
wwwpatentstormuspatents5040570fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
118
OumlZGECcedilMİŞ
Ferit DEMİR 1983 yılında Tarsusrsquota doğdu İlk orta ve lise oumlğretimini Tarsusrsquota
tamamladı Sonrasında Tarsus Anadolu Lisesirsquonden mezun oluktan sonra Ege Uumlniversitesi Tekstil
Muumlhendisliği boumlluumlmuumlnuuml kazandı 2006 ndash 2007 yılları arasında ENSAIT Uumlniversitesinde devlet
bursu ile okudu ve lsquorsquoEssentials Oil and Capsulationrsquorsquo konulu bitirme tezini yazıp lisans eğitimini
tamamladı Uumlniversite yılları esnasında 2005 yılında ABD Pennsylvania Eyaletinde ROSS
STORE ( Carl Lisle) da staj yaptı 2008 yılında ISKO Tekstil Denim Dokuma İşletmesinde
(SANKO TEKSTİL) işletme muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında 2010 yılında vatani
goumlrevini Malatyarsquonın Puumltuumlrge İlccedilesinde Jandarma olarak tamamladı Askerlik sonrasında YUumlNSA
İşletmesinde dokuma muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında ULTRAKİM KİMYA ve
YİĞİTOĞLU KİMYA (HENKEL Marmara Boumllge Bayisi) firmalarında tekstil kimyasalları satış
ve teknik desteğinde goumlrevlerinde bulundu Bu doumlnemlerde ccedileşitli tekstil ve kimyasal uumlretimi
yapan firmalarda goumlrev aldıktan sonra son olarak MARKSampSPENCER şirketinde Kumaş
Teknoloğu olarak ccedilalıştı Şu an iccedilin evli ve bir ccedilocuk babasıdır
i
OumlZET
Yuumlksek Lisans Tezi
KANCALI DOKUMA TEZGAcircHLARINDA ATKI TELEFİNİN AZALTILMASI
Ferit DEMİR
Namık Kemal Uumlniversitesi
Fen Bilimleri Enstituumlsuuml
Tekstil Muumlhendisliği Anabilim Dalı
Danışman Prof Dr HZiya OumlZEK
Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Telefinin Azaltılması Projesi mekiksiz dokuma
makinelerinin atkı telefini azaltmaya youmlnelik bir ccedilalışmadır Dokuma işletmesinde bulunan farklı
oumlzellikteki kancalı dokuma tezgahlarında mevcut atkı telefi miktarları bu tez kapsamında ayrıntılı olarak
incelenmiş ve optimizasyon ccedilalışmaları yapılmıştır Yuumlksek hızlı kamera ile atkı atma prosesi
goumlruumlntuumllenmiştir Yuumlksek hızlarda atkı uumlzerine gelen gerilim kuvvet ve etkiler incelenmiştir
Optimizasyon ve standardizasyon ccedilalışmaları sonrasında atkı atım sisteminde uygun olarak ccedilalışacak bir
aparat tasarımı yapılmıştır Tasarlanan bu aparat uygun bir tezgacirchta denenmiş ve atkı telefinin durumu
kumaş ve tezgacirch performansı incelenmiştir Yapılan ccedilalışmalar aynı zamanda dokuma işletmesinde
bulunan hava jetli tezgacirchlara da uyarlanmıştır Yapılan araştırma ve analizler sonucunda elde edilen
bilgiler ışığında hava jetli tezgacirchlardaki telef miktarı da oumlnemli oumllccediluumlde azaltılmıştır Bu ccedilalışma alanında
ilk defa yapılan ccedilalışmalardan biri olmuştur Bu kapsamda geliştirilen standart ve aparatlar
sektoumlrde buumlyuumlk bir avantaj sağlayacaktır
Anahtar kelimeler Atkı Telefi Dokuma Kenar Yapıları Kancalı Dokuma Tezgacirchları
Kenar Telefleri
2014 118 Sayfa
ii
ABSTRACT
MSc Thesis
REDUCING THE LENGTH OF THE WEFT WASTE ON RAPIERWEAVING LOOMS
Ferit DEMİR
Namık Kemal University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Textile Engineering
Supervisor Prof Dr HZiya OumlZEK
The main purpose of this thesis is to develop methods and procedures in order to reduce weft
yarn waste primarily on rapier weaving looms and as a result to obtain important advantages in terms of
operational cost and sustainability of natural resources Design and development of a new apparatus that
ensures reducing the length of weft waste to minimum levels in comparison with the current situation on
rapier weaving looms are also aimed at this study Reducing the dependence to human for setting
adjustments of the weaving loom that affects the length of weft waste is one of the driving reasons of this
project Due to the nature of weaving process weft waste generally occurs during weaving process The
problem of weft waste came out after using shuttleless weaving looms as alternative to shuttle looms In
the present day weft waste is a serious problem for rapier weaving looms and the weft waste proportion
increases up to 10 at rapier weaving looms working at 150-160 cm width It is difficult to endure these
losses especially for expensive weft yarns As much high weft waste amount cannot be tolerated in terms
of both economic and sustainability points of views Substantial resources should be prevented from
reckless usage to reduce waste proportion This is already one of the major aims of YUNSA to increase
iii
competitiveness and also to save natural resources for sustainability Woolen weaving sector keeps its
significance in Turkey and in the World and request for woolen fabric because of its becoming nature and
useful permanently increases While wool is valuable like this throwing of some wool as a waste during
production increases production cost of woolen fabric producer and as a result reduces competitive power
at woolen fabric sector against countries which production cost is low The wool waste generated during
weaving process composes high portion of the total waste
Project will be the one of the first committed to solve weft waste problem for shutleless weaving looms in
industrial scope and will be performed within an industry supported academic work Currently the weft
waste length on gripper weaving looms exist at YUNSA at different features (brand structure type year
side type machine width etc) will be inspected and an optimization processes will be performed Weft
transfer system will be recorded by high fast camera and will be analyzed by image processing software
According to data and findings collected a new apparatus will be designed to reduce weft waste and will
work at the side of fabric Produced samples will examine and applicability of them will be tested within
draft Project has a potential to ensure incomes and competitive edge at first for YUNSA and for all
weaving sector It will pioneer about the amount of weft wastes especially for gripper weaving looms The
proportion of weft waste could be reduced from 10 to 1-2 level Important ldquoknow-howrdquo will be
obtained in this field and it will secured by patent and it will be possible to present it to all weaving sector
As a result the production waste of all natural or synthetic weft yarn used in weaving sector will be
reduced and will contribute for cleaner and sustainable production economy It will also contribute of our
country to competitive edge at textile sector and also cost advantage with technological experience will
be gained
Keywords Weft Waste Selvedge Waste Rapier Weaving Loom Fabric Selvedge
Selvedge Forming Device Apparatus for Reducing Weft Waste
2014 118 Pages
iv
OumlNSOumlZ
Uzun soluklu bir ccedilalışmayı başarılı bir şekilde bitirmenin gurur ve heyecanı iccedilindeyim
SANTEZ olarak kabul edilen yuumlksek lisans tezim hem alanında literatuumlr konusu bakımından
ilkler arasında olması hem de YUumlNSA dokuma işletmesinde ilk olarak yapılan kapsamlı bir
araştırma ve AR-GE konusu olması bizim iccedilin ayrı bir gurur kaynağı olmuştur Bu ccedilalışmam
suumlresince her tuumlrluuml yardım ve fedakacircrlığı sağlayan bilgi tecruumlbe ve guumller yuumlzuuml ile ccedilalışmama ışık
tutan hiccedilbir zaman bitmek tuumlkenmek bilmeyen pozitif enerjisi ile suumlrekli motivasyon kaynağım
olan ayrıca ccedilalışma suumlresince kendimi geliştirmeme youmlnelik de birkaccedil adım ileride olmamı
sağlayan ve de en oumlnemlisi insan ve oumlğrenci halinden anlayan oumlzel ve profesyonel hayatımda
oumlrnek aldığım ccedilalışmamın youmlneticisi ccedilok değerli Sayın Hocam Prof Dr H Ziya OumlZEKrsquoe ccedilok
teşekkuumlr eder minnettarlığımı sunarım Kendisine ve ailesine oumlzel ve profesyonel hayatta başarılı
mutlu ve sağlık dolu guumlnler geccedilirmelerini dilerim Engin performans ve bilgisiyle ccedilok daha iyi ve
yuumlksek goumlrevlerde bulunmasını temenni eder ve bir kez daha şuumlkranlarımı kendilerine arz ederim
Proje kapsamında beraber uzun vakit geccedilirdiğim tez ccedilalışma arkadaşlarım olan AR-GE
muumlhendisleri Cem DAVUL Murat CcedilANLIOĞLU ve Koray KARAKAŞrsquoa vermiş oldukları
destek ve ccedilalışmalarından dolayı ccedilok teşekkuumlr ederim
YUumlNSA işletmesinde başta AR-GE Koordinatoumlruuml Sn Mehmet Ccediliğdem Genel Muumlduumlr
Yardımcısı Sn Derya KINIK AR-GE Muumlduumlruuml Sn Orhun OK Uumlretim Koordinatoumlruuml Sn Mehmet
AKIN ve İplik İşletmesi Muumlduumlruuml Sn Cumhur GUumlRELrsquoe vermiş oldukları destek ve bilgilerden
dolayı ccedilok teşekkuumlr eder ccedilalışma hayatlarında başarılar dilerim
Son olarak YUumlNSA Dokuma İşletmesi teknisyenleri olmak uumlzere tuumlm dokuma
ccedilalışanlarına ve oumlzelikle Kıdemli Dokuma Teknisyeni Yunus UumlSTUumlNELrsquoe ilgi ve desteklerinden
dolayı teşekkuumlr ederim
Ayrıca bu suumlreccedilte suumlrekli yanımda duran ve ccedilok buumlyuumlk fedakacircrlıklar yapan eşim ve
ccedilocuğuma teşekkuumlruuml bir borccedil bilir ve bu ccedilalışmayı eşim ve oğluma ithaf ederim
Aralık 2014 Ferit DEMİR
v
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER
1 SI Birim Sisteminin Temel Birimleri
Boyut Birim Simge
Uzunluk Metre m
Kuumltle Kilogram kg
Zaman Saniye s
2 Tuumlretilmiş SI Birimleri
Fiziksel
Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk
sembol
SI Birim
Birim
Sembol
Frekans v f Hertz Hz
Kuvvet ağırlık FW newton N
Basınccedil gerilme p pascal Pa
Guumlccedil P watt W
Celsius sıcaklık t
degree
Celsius
degC
Tuumlretilmiş Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk semboluuml Adı
SI Temel Birimlerle
accedilıklama
Alanarea A metre kare m2
Hacımvolume V metre kuumlp m3
Hızspeed velocity u v c metre boumlluuml saniye m s-1
İvmeacceleration a g (serbest duumlşme)
metre boumlluuml saniye
kare
m s-2
vi
3 SI Birimleri ile kullanılabilen SI olmayan Birimler
Birim Sembol
Dakika Min
Saat H
Guumln D
Derece ordm
Dakika
Saniye
Litre L
Ton t
Bar bar
vii
İCcedilİNDEKİLER Sayfa No
OumlZET i
ABSTRACT ii
OumlNSOumlZ iv
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER v
ŞEKİLLER DİZİNİ x
CcedilİZELGELER DİZİNİ xiii
1 GİRİŞ 1
2 LİTERATUumlR TARAMASI 5
21 Dokuma Nedir 5
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi 5
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 6
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 7
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları 10
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler 15
24 Atkı Telefi Nedir 15
241 Atkı telefi nasıl oluşur 16
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları 16
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler 19
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre geliştirdikleri
aparatlar 19
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar 20
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler 24
3 MATERYAL ve YOumlNTEM 31
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları 31
viii
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri 33
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması 34
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri 35
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri 36
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması 37
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar 41
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları 41
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri 45
35 Hızlı Kamera Kullanımı 45
36 Youmlntem 47
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 49
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler 49
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 53
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI 58
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi 58
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri 59
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar 61
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu 61
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması 62
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması 65
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme 77
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu 78
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu 79
ix
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu 81
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı 82
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi 83
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması 84
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları 86
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar 87
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı 88
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar 96
6 SONUCcedil 111
7 KAYNAKLAR 115
OumlZGECcedilMİŞ 118
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi 5
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge) 6
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı 8
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar 11
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar 11
Şekil - 2 6 Leno Kenar 12
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması 13
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu 16
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi 18
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı 19
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı 20
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199) 21
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı 21
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı 22
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı 23
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r) 24
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994) 25
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000) 26
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları 30
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması 32
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı 33
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması 35
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası 36
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi 37
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi 40
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera 46
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması 47
xi
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması 62
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar 63
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması 64
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı 65
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı 66
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması 68
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi 73
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı 74
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması 74
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması 75
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması 75
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması 76
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu 79
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu 80
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu 81
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı 83
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır 84
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi 85
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 87
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 88
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi 89
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi 89
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi 90
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi 91
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri 92
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi 92
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi 93
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı 94
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
95
xii
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri 95
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi 96
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi 96
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu 102
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır) 103
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 104
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 105
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni 107
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları 108
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır) 109
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
109
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu 110
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı 111
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar 114
xiii
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları 31
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 39
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 41
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri 50
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi 51
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 54
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş 57
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu 61
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi 63
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması 67
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi 77
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri 98
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları 98
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması 101
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları 105
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar 106
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum 112
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu 113
1
1 GİRİŞ
Dokuma işleminde atkı telefi problemi mekiksiz dokuma makinelerinin mekikli dokuma
makinesine alternatif olarak kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır Bu makinelerin doğasından
kaynaklanan gerccedilek kenar yapamama nedeniyle oluşan atkı telefleri guumlnuumlmuumlz dokuma kumaş
uumlreticilerinin oumlnemli sorunlarından birini oluşturmaktadır İşletmelerin yoğun kuumlresel rekabet
ortamında bu telefleri olabildiğince azaltma istekleri giderek daha fazla oumlnem kazanmaya
başlamıştır Diğer taraftan doğal ya da insan yapımı lifler iccedileren atkı ipliklerinin oumlzellikle
kancalı tipleri olmak uumlzere mekiksiz dokuma makinelerinde dokuma sırasında kayda değer bir
oranda telef olması suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre ve enduumlstriyel uumlretim accedilılarından da kabul edilebilir
bir durum değildir
Enduumlstriyel ve ekonomik anlamda oumlnem taşıyan bu konu uumlzerinde yapılmış akademik
ccedilalışmaların ise ccedilok az olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Daha ccedilok tezgacirch uumlreticisi firmaların odaklandığı bu
konuda yapılan sınırlı ccedilalışmaların bir kısmı teknik dergilerde yer almış bir kısmı da patent
tescilleri ile sonuccedillanmıştır Bilimsel bir sistematik kapsamında konunun ayrıntılı olarak
incelenmesinin ve olası ccediloumlzuumlm tekniklerinin tartışılmasının bilimsel literatuumlre oumlnemli katkı
sağlayacağı ve konunun kritik youmlnlerini ortaya ccedilıkaracağı duumlşuumlncesi ile bu tez ccedilalışmasında bu
konu uumlzerine odaklanılmıştır Telef oluşumunda buumlyuumlk oumllccediluumlde doğrudan uumlretim ortamında
yapılan ayar ve tercihlerin belirleyici olması nedeniyle işletme ortamında yapılmasının gerekliliği
ve yararlılığı oumlngoumlruumllerek bu konunun bir enduumlstriyel firma ile işbirliği iccedilinde yapılmasına karar
verilmiştir Dolayısıyla bu konuyu ar-ge guumlndemine almış olan Ccedilerkezkoumly Organize Sanayi
Boumllgesinde faaliyet goumlsteren YUumlNSA Yuumlnluuml Sanayi ve Ticaret AŞ ile işbirliği iccedilinde bir ortak
proje ccedilalışması yapılmış ve hazırlanan proje oumlnerisi Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi
Tezleri programına sunulmuştur Proje oumlnerisinin 2012 yılı ikinci doumlnem projeleri kapsamında
kabul goumlruumlp desteklenmesi ile tez ccedilalışması bir San-Tez projesi olarak Yuumlnsa ile işbirliği iccedilinde
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr
Tezin temel amacı oumlncelikle kancalı dokuma makinelerinde olmak uumlzere atkı ipliği
teleflerini azaltacak youmlntem ve suumlreccediller geliştirmek ve sonuccedil itibariyle hem maliyet hem de doğal
kaynakların suumlrduumlruumllebilirliği accedilısından oumlnemli kazanımlar elde etmek olarak tanımlanmıştır
Dokuma işleminde ayrıca atkı telefini etkileyen değişken ve ayarların belirlenmesinde suumlbjektif
ve rastgele belirlenen oumllccediluumltleri en aza indirgemek projenin başlatılma gerekccedileleri arasında yer
almıştır Tez kapsamında kancalı dokuma tezgacirchlarında mevcut durumdaki atkı telefi
2
uzunluğunun minimum duumlzeylere getirilmesini sağlayacak bir aparat tasarımı uumlzerinde ccedilalışılması
da hedefler arasında yer almıştır
Tezin hedefi kancalı tezgacirchlarda oluşan atkı telefinin azaltılmasıdır Bundan dolayı ilk
etapta dokuma işletmesinin optimizasyonu sağlanmıştır İkinci olarak atkı atım sistemi
geliştirilerek tezgaha entegre edilen bir aparat ile atkı telefini minimum seviyeye duumlşuumlrmek iccedilin
ccedilalışmalar yapmak olmuştur Bunun sonucunda da maliyetlerin duumlşuumlruumllmesi oumlnemli tasarrufların
kazanılması ve suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevreye katkı sağlamaktır Tezin olgusal yapısı oluşturan
amaccedillardan bir diğeri de personel inisiyatifine bağlı ayarları standart bir ccedilerccedileveye oturtup
suumlbjektif olmaktan kurtarmak olmuştur Boumlylelikle tezgacirch ayarları kaynaklı teleflerin azaltılması
sağlanmıştır
Ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri dokuma işleminin ana yapı elemanlarıdır Bu bağlamda dokuma
hazırlık ve dokuma işlemlerinde mekanizma ve ccedilalışma prensipleri gereği bir miktar telef
oluşumundan kaccedilınmak şu an iccedilin muumlmkuumln değildir Dokuma işleminin doğasından kaynaklı
nedenlerden dolayı ccediloumlzguuml telefleri genelde dokuma hazırlık aşamasında gerccedilekleşirken atkı
telefleri dokuma prosesi aşamasında gerccedilekleşmektedir Dokuma aşamasındaki atkı telef oluşumu
mekikli tezgacirchlara alternatif olarak geliştirilen mekik kullanılmadan dokuma yapan tezgacirchların
geliştirilmesi ile başlamıştır Telefe neden olan mekanizma mekik kullanılmadığı iccedilin kumaşa
dacirchil edilmek iccedilin atılan atkının kontroluumlnuuml sağlamak ve hataların oluşumunu engellemek iccedilin
mecburi olarak sağ ve sol kenarlarda fazladan bir miktar atkı uzunluğunun bırakılmasından
kaynaklanmaktadır Burada mantıksal olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu iki dokuma tezgacirchı
mekanizmaları arasındaki ccedilalışma farklılıkları ne kadar azaltılırsa bu oumllccediluumlde de atkı telefinin
azaltılacağı ortaya konulmuştur Buguumlnlerde mekiksiz dokuma mekanizmalarından biri olan
kancalı dokuma tezgacirchlarında atkı telefleri kronik hale gelmiştir Oumlrneğin 150 ndash 160 cm eninde
kancalı tezgacirchlarda dokunan bir kumaşta atkı telefleri 10 civarında gerccedilekleşmektedir Yuumlksek
maliyetlere neden olan bu atkı teleflerine katlanmak ccedilok zor olmaktadır Yuumlksek telef oranlarının
olduğu bir ortamda duumlşuumlk maliyetli rekabet edilebilir ccedilevreye duyarlı ve suumlrduumlruumllebilir bir
dokuma uumlretiminden bahsetmek doğru olmayacaktır
Konuyu Dokuma İşletmesi accedilısından değerlendirecek olursak bu tez ccedilalışmasında yapılan
iyileştirmeler rekabet edebilirliği arttırmıştır Nuumlfus oranına goumlre uumlretim miktarı duumlşen ve arz
miktarı artan yuumlnluuml kumaşlar iccedilin suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre accedilısından oumlnemli bir kazanccedil
sağlamaktadır Yuumlnluuml dokuma sektoumlruuml Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada oumlnemini korumaktadır Yuumlnluuml
3
kumaşların yumuşak parlak doumlkuumlmluuml ince nefes alabilir doğal ve kullanışlı olması her geccedilen
guumln yuumlnluuml kumaşa olan ilgi ve oumlnemi arttırmaktadır Yuumln ve yuumlnluuml sektoumlruuml bu kadar değerli ve
oumlnemli iken uumlretim sırasında yuumlnuumln bir kısmının telef olarak atılması kumaş uumlreticilerinin
maliyetini arttırmakta sonuccedil olarak da uumlretim maliyetleri duumlşuumlk olan uumllke ve firmalara karşı
rekacircbeti duumlşuumlrmektedir Dokuma işleminde atkı telefi kumaş uumlretimi sırasında oluşan telefler
arasında en fazla orana sahip olan teleftir Bunun dışında iplik oluşumu sırasında dokuma
hazırlık işlemleri sırasında kumaş boyama ve apre işlemleri sırasında da telefler oluşmaktadır
Oluşan bu telefler işletme maliyetini arttırmakta dolayısı ile elde edilen son uumlruumln fiyat olarak
artmaktadır
Bu tez ccedilalışması dışında tezgacirch uumlreticileri tarafından bazı ccedilalışmalar yapılmıştır Fakat
buradaki ccedilalışmalar daha ccedilok yalancı kenar ipliklerinin azaltılması iccedilin gerccedilekleştirilmiştir Bir
diğer ccedilalışma ise kumaş kenarının kuvvetlendirmesi iccedilin yapılmıştır Atkı telefi olarak yapılan bir
ccedilalışma ise lsquoWASTE SAVERrsquo (Sulzer Technical Review 199) adı altında hava emişi
mekanizması ile oluşturulmaya ccedilalışılmıştır Fakat guumlnuumlmuumlzde yuumlksek hava maliyetlerinden
dolayı yaygın olarak kullanılmamaktadır
Ccedilok buumlyuumlk ARGE ve ekonomik guumlccedillere sahip tezgacirch uumlreticileri tarafından dahi bu sorunu
tamamen ccediloumlzuumllememiştir Atkı telefi belli bir yere kadar duumlşuumlruumllmuumlş sonrası iccedilin ise ccedilalışmalar
ccedilok fazla duumlşuumlnuumllmemiştir Ccediluumlnkuuml burada azaltılabilecek atkı telefi uzunluğunun azaltılabilinecek
bir sınırı vardır Bu sınırı kumaş hatalarının oluşma riskinin başladığı yere kadar olduğu
soumlylenebilir Kumaş hatalarından dolayı telef olan kısım atkı telefinden meydana gelen atıklardan
ccedilok daha yuumlksek maliyetlere neden olmaktadır Bu tez ccedilalışması ile atkı telefinin azaltılması iccedilin
genel olarak kumaş hatası olmayacak şekilde tezgacirch uumlreticilerinin ayarlarından daha da aşağı
ccedilekmek ve atkı telefini azaltmak iccedilin ccedilalışmalar yapılmıştır Yapılan literatuumlr taraması ile atkı
telefi veya dokuma işletmesinde oluşan teleflerin azaltılması iccedilin daha oumlnce ne tuumlr ccedilalışmalar
yapıldığı ve bu ccedilalışmalardan nasıl yararlanılabileceği araştırılmıştır Sonrasında tez ccedilalışması
kapsamında kullanılan materyal ve metotlar değerlendirilmiştir Dokuma İşletmesinin guumlncel
durumu ile oluşan telef uzunlukları ve yapılan telef azaltma ccedilalışmaları incelenmiştir Sonraki
adımlarda tez ccedilalışmasının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan dokuma işletmesinin standardizasyonu ve
aparat tasarımı gerccedilekleştirilmiştir Son olarak genel telef ve kazanccedil değerlendirmeleri ve
analizleri yapıldı
4
Tez ccedilalışması ile YUumlNSA ve Tuumlrkiye Dokuma Sektoumlruumlne buumlyuumlk katkılar sağlandığı ve
sağlanacağı duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilalışma ile dokuma sektoumlruumlndeki kancalı dokuma tezgacirchlarında
atkı teleflerinin azaltılması ve işletme standardizasyonun sağlanmasına dikkatler ccedilekilerek
Tuumlrkiye ve Duumlnya dokuma sektoumlruumlne oumlncuumlluumlk edilmiştir
5
2 LİTERATUumlR TARAMASI
21 Dokuma Nedir
Dokuma uumlccedil temel hareketten oluşmaktadır Ağızlığın accedilılması atkının atılması ve
tefelemenin gerccedilekleştirilmesidir (Şekil ndash 21) MOuml 5500 yıllarında rastlanan ilkel dokuma
youmlntemleri tarih iccedilerisinde gelişerek guumlnuumlmuumlzdeki modern mekiksiz dokuma makinelerine
oumlncuumlluumlk etmiştir Bu da atkı atım sistemleri ve telef miktarlarını etkilemiştir (Anonim 2011)
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi
Dokuma tezgacirchlarının tarih iccedilerisinde gelişip guumlnuumlmuumlzuumln modern makinesine doumlnuumlşmesi
dokuma işleminde buumlyuumlk avantajlar sağlamasına karşılık bazı olumsuzluklar da ortaya ccedilıkmıştır
Bu olumsuzluklar artan enerji maliyeti teknik eleman ihtiyacı kaliteli hammadde maliyeti ve
oluşan telefler vs sayılabilir Bu olumsuzluklardan işletme telef oranı araştırma konusu olarak ele
alınmıştır ve ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi
Dokuma tezgacirchlarının gelişimi daha ccedilok atkı atım sistemleri ile beraber tezgacirch devrinin
ve otomasyonun dolayısıyla uumlretim hızının arttırılmasına youmlnelik olmuştur Uumlretim hızının
arttırılmasını sağlayan mekiksiz atkı atma teknikleri sonucunda atkı telefi sorunu ortaya ccedilıkmıştır
Guumlnuumlmuumlzde kullanılan tezgacirchların atkı atım sistemlerine goumlre sınıflandırılması
a- Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
6
b- Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma sistemlerine goumlre dokuma makinelerinin tarih iccedilerisindeki gelişimi yukarıdaki
şekilde olmuştur
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Guumlcuumller yardımıyla gruplar halindeki ccediloumlzguumller arasında oluşturulan aralıktan atkı
ipliğinin mekikle geccedilirilmesi sonunda duumlz yuumlzeyli dokumalar elde edilen dokuma tezgacirchlarıdır
Bu tezgacirchlarda ccedileşitli kumaş dokumaları elde edilmektedir Siirt battaniyesi ve kolanlar
grup iccedilinde yer almaktadır Kadınlar tarafından evlere yuumln ipek keten veya pamuk kullanılarak
yapılan bu dokumalar el sanatı oumlrneklerindendir Kumaş ccedilevre peşkir yağlık gibi ccedileşitlilik
goumlstermektedir Guumlnuumlmuumlzde yarı otomatik ve stoklu ccedilalışan mekikli tezgacirchlarda uumlretilmiştir
Piyasada kara tezgacirch olarak da bilinen bu tezgacirchlar ticari amaccedillı yarı otomasyon sistemi
kazandırılmış tezgacirchlardır Burada mekikli tezgacirchın en buumlyuumlk ve ayırt edici oumlzelliği olan gerccedilek
kenar lsquorsquoselvedgersquorsquo oumlzelliği oluşumudur Bu oumlzelliğinden dolayı sıfır atkı telifi vardır Mevcut
piyasada oumlzellikle denim kumaş uumlretiminde bu oumlzelliği nedeniyle moda olarak kendine yer bulan
ve kullanılan mekikli dokuma makineleri vardır (Şekil 22)
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge)
7
Mekikli tezgacirchlarda duumlşuumlk ccedilerccedileve sayısı vardır Genelde doumlrt ccedilerccedileveli ve tek mekikli el
ve ayak ile kontrol edilen tezgacirchlardır Fakat guumlnuumlmuumlzde birden fazla mekik yuumlklenip elektrik ile
hareket sağlanarak yarı otomatik hale getirilmiş tezgacirchlar da mevcuttur
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Bu dokuma tezgacirchlarında atkı transferi mekikccedilik yardımı ile sağlanmaktadır Mekikccedilik
balistik atkı atma sistemleri olarak da adlandırılmaktadır Yuumlksek uumlretkenlik yanında atkı
kontroluumlnuumln zorluğu ve her iki taraftan kesilen atkı uccedilları nedeni ile mekikccedilikli tezgacirch ccedileşidine
geccedilişte atkı telefi oluşmuştur Burada hızlı uumlretim zaman ve verimlilik nedenlerinden dolayı bu
telefler mekikli tezgacirchlara goumlre kabul edilebilir olmuştur Mekikccedilikli sistemde atkı atımı sırasında
frenleme sistemi ve atkı kopuşu kaccedilığı gibi hataların olmaması iccedilin atılan atkı kumaş eninden
fazla atılmaktadır Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra atkıların fazla kısmı bir makas yardımı
ile kesilmekte ve atkı telefine neden olmaktadır Bu sistemde atkı telefinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalara kısaca değinilecektir
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Kancalı atkı atım sistemleri kendi aralarında Esnek Kancalı ve Rijit Kancalı Atkı Atım
Sistemleri olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır
Rijit kancalı atkı atım sistemleri Rijit kancalı dokuma makinelerinin tek ccedilift
teleskopik olanlarından başka yuumlz yuumlze halı veya kadife dokuyan ccedilift kancalı modelleri de vardır
Ayrıca ccedilift kancalı tezgacirchlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline goumlre ilmek transfer
sistemi (Gabler) ve uccedil transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak uumlzere iki farklı yapıda
tasarlanmaktadır Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak ccedilok renkli ccedilalışma sahasında
kullanılmaktadır Bu ccedilalışmada en fazla uumlzerinde durulacak tezgacirch tuumlruumlduumlr Piyasada birccedilok
model olmakla birlikte en fazla kullanılan model DORNIER firmasının tezgacirchlarıdır (Şekil ndash 2
3) Bunun en oumlnemli nedenlerden bir tanesi pozitif transfer sisteminin ilk kullanan ve geliştiren
firmalarından birisidir Burada sistemi geliştirmiş ve piyasa ihtiyaccedillarına gerekli cevap
verilmiştir
8
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı
Sağlam ve randımanlı tezgacirchlardır Ccedilerccedileve adedi yuumlksek ve zor oumlrguumlluuml kumaşlarda tercih
edilen tezgacirchlardır Yapısı gereği işletme iccedilerisinde fazla yer tutmaktadır Aynı şekilde atkı atma
sistemi atkı seccedilici ve atkı kesim makaslarının ve kenar oumlrme sistemlerinden dolayı en fazla atkı
telefinin oluştuğu tezgacirch gruplarından bir tanesidir Atkı kaccedilığı boncuk kopuş vs hatalarının
olmaması iccedilin atkı ayarı kumaş eninden fazla yapılmakta diğer sistemlere goumlre biraz daha fazla
atkı telefinin oluşmasına neden olmaktadır
Esnek kancalı atkı atma sistemleri Şişler uumlzerine monte edilmiş tutucu başlar
vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir Bu tezgacirchlar tek bir kancanın (rapier) tuumlm ccediloumlzguuml
genişliğini geccedilerek atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildiği gibi iki kancanın
tezgacirchın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir
sistem şeklinde de duumlzenlenmiş olabilirler
Kancalı tezgacirchlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı ( 8 bantlı) olarak 2 alt sınıfa
ayrılmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlar genellikle ccedilift kancalı olmakla birlikte tek esnek kancalı
modellere de rastlanmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlarda rijit kancalı tezgacirchlara goumlre en belirgin
avantajları işletme iccedilerisinde daha az yer kaplamalarıdır Ayrıca sistemleri gereği ve makinenin
yapısından kaynaklanan oumlzelliklerinden dolayı biraz daha az atkı telefi olmaktadır Burada atkı
9
motorları ve atkı seccedilicilerin dizilimi oumlnemli rol oynamaktadır Tez ccedilalışmaları iccedilerisinde uumlzerinde
yoğunlaşılacak iki tezgacirch grubundan birisi de esnek kancalı tezgacirchlardır
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma youmlnteminin haricinde su jetli dokuma makineleri goumlruumlnuumlş bakımından klasik
tezgacirchların yapısından pek farklı değildir Bunlarda atkı ccedilapraz bobinden sağılıp atkı
frenlerinden geccediltikten sonra gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp su jeti atkı atma duumlzesine
verilmektedir Su jetli tezgacirchlarda kapanan valfli meme veya accedilık meme kullanılabilmektedir
Hiccedilbir hareketli parccedilası bulunmayan accedilık meme basit olmasına karşılık kapanan valfli memeye
goumlre su tuumlketiminin fazlalığı atkı ve ccediloumlzguuml ipliklerinin ıslanması nedeniyle mahzurlu
sayılabilir
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Hava jetli atkı atma sistemi guumlnuumlmuumlzdeki en hızlı sistemlerdir Bu sistemde atkı taşıyıcı
bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse uumlretim acısından diğer sistemlere goumlre
avantajlıdır Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik buumlkuumlmuumlnuumln accedilılma
riski fazladır Hava jetli ile atkı atmada oumlnce atkı bir bobinden sağılarak gerilim duumlzenleyiciden
geccedilirilir Daha sonra atkı oumllccedilme cihazı bir atkılık ipliği oumllccedilerek atıma hazır hale getirir Atkı ipliği
ana jet iccedilerisinden puumlskuumlrtuumllerek atkı atımı gerccedilekleşir Geniş enli tezgacirchlarda ana jet dışında
tarak oumlnlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır Hava jetli tezgacirchın bir oumlzelliği de tarak
yapısının kanal formunda oyuk bir şekilde olmasıdır Bunun nedeni puumlskuumlrtuumllen havanın
dağılmadan en uzak noktaya kadar goumlnderilebilmesidir Ccedilok yuumlksek devirli tezgacirchlar oldukları ve
atkı taşınması hava ile yapıldığı iccedilin atkı kontroluumlnuumln en zor yapıldığı tezgacirch cinslerinden bir
tanesidir Kontroluumln zor olduğu durumlar atkı kopuşu dolayısı ile tezgacirch duruşu ve atkı kaynaklı
hataların oluşmasına zemin hazırlayan durumdur Bu hataların oumlnuumlne geccedilmek iccedilin atkı telefinin
daha uzun olmasına izin verilmektedir Bu tezgacirchlar atkı telefi bakımından geliştirilmeye accedilık
tezgacirchlardır Ayrıca atkı transferi kontroluuml zor olduğu iccedilin mukavemeti yuumlksek atkıların ve
oumlrguumlsuuml basit kumaşların dokunduğu tezgacirchlardır
10
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları
Kenar sorunu mekiksiz dokuma tezgacirchlarının geliştirilmesi ile başlamıştır Dokuma hızının
arttırılması iccedilin geliştirilen yeni sistemde suumlrekli olarak dokuma işleminin devam edebilmesi iccedilin
stoklu yani mekikli sistem terk edilmiştir Boumlylece atılan her bir atkının devamının gelebilmesi
iccedilin belli bir miktar atkı kesilmektedir Ayrıca dokunacak kumaşın hatasız oluşturulması iccedilin
atılan atkının kumaş eninden daha fazla olması gerekmektedir Sonuccedil olarak hız ve hatasız
dokuma gerekliliğinden dolayı atkı telefi meydana gelmektedir
Yapılan bir araştırmada (SAGEM 1990) bir kumaş kenarından istenen oumlzelliklerle
mekiksiz dokuma makinelerinde bu oumlzellikleri verebilen kenar yapıları incelenmiş ve bu kenar
yapılarının
- Kumaş kenarından istenen oumlzellikler
- Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemi
- Dokuma makinesi hızı
- Makine randımanı
- Hammadde (iplik) sarfiyatı
- Boya-terbiye proseslerindeki davranışlar
- Sanfor prosesindeki davranışlar
- Konfeksiyon
- Yatırım maliyetleri gibi maliyetler accedilısından karşılaştırılarak avantaj ve dezavantajları
ortaya konulmuştur
Kumaş kenarından istenen oumlzellikler Bir kumaş kenarının temel fonksiyonu en dışta kalan
ccediloumlzguuml ipliklerini bağlayarak ayrılmasını ve yıpranmasını oumlnlemektir Bu oumlrneğin mekikli
dokuma makinelerindeki gibi atkı ipliğinin bir masura suumlresince devamlı olması durumunda
kolaylıkla sağlanabilmekte ve kumaşta gerccedilek kenar olarak adlandırılan bir kenar yapısı
oluşmaktadır
Mekiksiz dokuma makinelerinin uumlretilip kullanılır hale gelmesiyle dokunan kumaşlarda
yapı olarak en oumlnemli ve belki de tek değişiklik kumaş kenarları olmuştur Mekiksiz dokuma
makinelerinde atkı ipliğinin bir kuumltle olarak taşınmayıp uccedil transferi yapılması sonucu gerccedilek
kenar kavramı tamamen değişmiş ve kumaş kenarından istenen oumlzellikleri verebilecek yeni
yapılar geliştirilmiştir
11
Bu konuda dokuma imalatccedilılarının geliştirdikleri bazı kenar tuumlrleri aşağıdaki gibidir
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar
- Kıvırma Kenar Kıvırma kenarın kumaş kenarından istenen oumlzelliklerin hepsini
karşılayan bir form olduğu soumlylenebilir Kıvırma kenar youmlnteminde kumaş kenarından 1ndash15cm
taşan atkı iplikleri bir sonraki ağızlığın iccediline kıvrılır Atkı ipliği tarak tarafından dokunan kumaşa
doğru itilir Her iki kenarda ağızlığın dışında kalan atkı ipliği uccedilları kenar tutucular tarafından
tutulur Daha sonra kenar oumlruumlcuuml tığlar bu iplik uccedillarını kıvırarak bir sonraki ağızlığa verir
Boumlylelikle sağlam bir kenar oluşturulur (Şekil ndash2 4)
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar
12
- Saccedilak Kenar Kumaşın kenardan dağılmasını engellemek iccedilin en dışta bulunan ccediloumlzguuml
ipliklerine leno oumlrguuml yaptırılır Şekil ndash 2 5rsquote olduğu gibi kesilen atkı iplikleri saccedilak şeklinde
kalmaktadır
Şekil - 2 6 Leno Kenar
- Leno Kenar Bu tip kenarlarda temel olarak en dıştaki iki ccediloumlzguuml ipliği birbiri uumlzerine
kıvrılır ve leno oumlrguuml yapısına benzer bir oluşum goumlstererek kenarda bir bağlantı sağlarlar (Şekil ndash
2 6) Ancak ccediloğunlukla leno kenar oluşumu iccedilin ilave bir mukavemeti yuumlksek monofilament
iplik veya eşdeğeri herhangi bir iplik (oumlrneğin pamuklu işletmelerinde bu işlem iccedilin 402 veya
603 pamuk ipliği kullanılmaktadır) kullanarak en dıştaki 3 veya 4 ccediloumlzguuml telini bağlayarak
stabiliteyi yeteri kadar sağlayabilen sistemler kullanılabilmektedir Ayrıca atkı ipliklerinin uccedilları
yine leno veya duumlz oumlrguuml ile kumaştan 2ndash3 cm mesafede olacak şekilde yalancı kenar ccediloumlzguumlleri
ile tutularak sabitlenir
- Eritme Kenar Bu youmlntemde kenar ısı etkisiyle kumaşın en dışta kalan ccediloumlzguuml
ipliklerinin bir veya iki tanesi ile atkı ipliklerinin uccedillarının eriyerek birbirine yapışmasıyla oluşur
(Şekil ndash 2 7 Eritme Kenar) Bu tuumlr kenarlar yalnızca termoplastik oumlzellik taşıyan sentetik
ipliklerle yapılabilmektedir Kenar tutucular tarafından gergin bir şekilde tutulan kenarlar her iki
tarafa yerleştirilen duumlşuumlk akımlı elektrik rezistansları tarafından kesilir ve ısının etkisiyle eriyen
ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri birbirine yapışır
13
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması
- Gerccedilek Kenar Mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği masura uumlzerinden kesintisiz
olarak sağıldığı iccedilin kumaşlarda kenar kendiliğinden oluşur (Şekil ndash 2 7 Gerccedilek Kenar) Bu tip
kenarlara gerccedilek kenar denir Gerccedilek kenar sistemlerimde atkı telefi hiccedil olmamaktadır
Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemlerinin kenar yapılarına etkileri Mekikli
dokuma makinelerine ticari olarak ilk defa mekikccedilikli dokuma makineleri rakip olmuştur Bu
tezgacirchlarda gerccedilek kenara goumlruumlnuumlş youmlnuumlyle ccedilok benzeyen kıvırma kenar fikri uygulanmıştır
Halen satılan mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatı standart bir aparat olarak
verilmektedir Duumlnyada satılan ve kullanılan mekikccedilikli dokuma makinelerinin 100rsquouumlne
yakınında kıvırma kenar aparatı kullanılmaktadır Ancak kıvırma kenarın bilinen olumsuz etkisi
olan kumaş kenarlarında atkı sıklığının zemine goumlre iki kat olması sonucu denim gibi ağır ve
kalın atkı ipliği kullanılan kumaşlar iccedilin mekikccedilikli dokuma makinelerinde leno kenar yapısı
tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde uumlccedil tip kenar yapısı rahatlıkla
kullanılabilmektedir Ancak son yıllarda bu tip dokuma makinelerinde de hızın artması sonucu
bilhassa dar enli (190-220 cm) dokuma makinelerinde kıvırma kenarın problemli ccedilalıştığı
bilinmektedir
Hava jetli dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde de buumltuumln kenar yapılarını
kullanmak olası ise de makine hızı faktoumlruuml dikkate alınarak genelde leno kenar kullanılmaktadır
14
Kumaş kenar yapısının dokuma makinesi hızına etkisi Mekikccedilikli dokuma makinelerinin
hızlarının diğer sistemlere goumlre duumlşuumlk ancak makine enlerinin fazla oluşu sonucu duumlşuumlk hızlarda
kuumltle uumlretimi yapılmaktadır Dokuma makineleri imalatccedilıları kenar kıvırma aparatlarının yuumlksek
hızlara ccedilıktığını belirtiyorlarsa da pratikte 350 ndash 400 dvdk sonra kenar kıvırma aparatlarının
pekiyi sonuccedil vermediği bilinen bir gerccedilektir
Bu nedenle mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatları rahatlıkla
kullanılmakta ancak kancalı dokuma makinelerinde kenar kıvırma aparatı makine hızına bağımlı
kalmaktadır Guumlnuumlmuumlzde kullanılan en hızlı dokuma makineleri olduğu iccedilin kenar yapısı olarak
leno kenar kullanılmaktadır
Kumaş kenar yapısının dokuma randımanına etkisi Aynı kumaş tipini dokuyan aynı
tip dokuma makinelerinde randıman youmlnuumlnden kıvırma ve leno kenar farkını ortaya koyabilmek
iccedilin bir deneme ccedilalışması yapılmış (SAGEM 1990)
Bu ccedilalışmada bir aylık ortalama randımanlara bakıldığında leno kenarlı dokuma
makineleri randımanları kıvırma kenarlı dokuma makinelerine goumlre 1-2 daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir
Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları değerlendirme Mekiksiz
dokuma makineleri alımlarındaki kenar yapılarının seccediliminde atkı atım sistemlerine bağlı olarak
dokuma makinesi imalatccedilılarının ve makine konstruumlksiyonlarının etkili olduğu muhakkaktır Bu
seccedilimde mekikccedilikli dokuma makineleri iccedilin kıvırma kenarlı hava jetli dokuma makineleri iccedilin
ise leno kenarlı dokuma makineleri tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri iccedilin yapılacak seccedilimde ise
- Yatırım maliyetlerinin belirgin oranda farklı olması
- İşletme randımanlarının bir miktar fazla olabileceği
- Boya terbiye proseslerinde sorunların daha az olması
- Bakım ve ayarının daha kolay olması gibi nedenlerle leno kenarlı dokuma makinelerinin
tercih edilmesi daha uygun olacaktır
15
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler
Kumaş uumlretimi uzun soluklu ve birbiri ardına organize onlarca prosesten oluşmaktadır Her
bir proses sonuccedillandığında bir sonraki prosese geccedilerken ve geccedilmeden oumlnce kontrol işlemleri
yapılmakta ve bunun verimli ccedilalışması iccedilin kontrol mekanizmaları ve ekipmanları
kullanılmaktadır Hatalı uumlruumln genelde zor durumda kalmadıkccedila bir sonraki prosese goumlnderilmez
Gereksiz işlem ve maliyetten kaccedilınmak iccedilin ayıklanır ve proseste ilerlemesi oumlnlenir Bunun
sonucunda da her bir proses sonrası az veya ccedilok telef oluşma potansiyeli vardır Entegre bir yuumlnluuml
kumaş işletmesinde aşağıdaki boumlluumlmlerde telefler oluşabilmektedir
a- Balya Accedilma Sırasında Oluşan Telefler
b- Harman Hallaccedil ve Hazırlık Suumlrecinde Oluşan Telefler
c- Cer ve Fitil Oluşumunda Oluşan Telefler
d- İplik (Ring) Eğirmede ve Bobinlemede Oluşan Telefler
e- Ccediloumlzguuml Aktarmada ve Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Sırasında Oluşan Telefler
f- Atkı Atımı Sırasında Oluşan Telefler
g- Ccediloumlzguuml Sonundan Kalan ve Dokunamayan Telefler
h- Atkı Bobinlerinden Arta Kalan Dokunamayan Telefler
i- Hatalardan Dolayı Dokumada Oluşan Telefler
j- Terbiye ve Bitim İşlemlerinde Oluşan Kumaş Telefleri
Yukarıdaki telefler tuumlm dokuma işletmelerinde goumlruumllebilir Bu tez ccedilalışmasında atkı telefi
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Atkı atım mekanizması iplik yapısı ve personel kaynaklı
standardizasyonlar uumlzerinde yoğunlaşıp hedefler doğrultusunda ccedilalışmalar yapılmıştır
24 Atkı Telefi Nedir
Dokuma işleminin gerccedilekleşmesi iccedilin ccediloumlzguuml ipliklerine 90deg accedilı ile atılan atkı ipliklerinin
mekanizma gereği uzun kalan ve kesilen kısımlarıdır Burada dokuma işleminin sağlıklı (hatasız)
bir şekilde gerccedilekleşmesi iccedilin uzun kalıp artan kısımların kesilip atılması gerekmektedir Kumaş
eninden uzun olup kesilen bu artık kısımlara atkı telefi denilmektedir
16
241 Atkı telefi nasıl oluşur
Dokuma işleminde atkı firesi sorunu oumlzellikle mekikli dokuma makinelerine alternatif
olarak geliştirilen mekiksiz dokuma makinelerinin kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu
Her dokuma devrinde belirli bir uzunlukta iplik rezervi atkı taşıyıcı sistem tarafından
kumaşın iccediline yatırılır Bu ipliğin uzunluğu mutlaka kumaş eninden daha fazla olmak zorundadır
ve aradaki farkın buumlyuumlk bir kısmı da oumlngoumlruumllen kumaş kenar yapısına goumlre değişen boyda kumaşa
dacirchil edilmeden atık ya da fire olarak dokuma boumllgesinden uzaklaştırılır İşte bu aradaki fark ne
kadar azaltılırsa atkı ipliği firesi de o oumllccediluumlde azalacaktır (Şekil ndash 2 8)
Guumlnuumlmuumlzde kancalı dokuma makinelerinde daha kronik bir sorun olan atkı firesi oranları
150-160 cm dokuma genişliğinde ccedilalışan makinelerde 10rsquolara kadar ccedilıkabilmektedir
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları
Atkı teleflerinin azaltılması ile ilgili tezgacirch uumlreticilerinin pazarlama ve rekabet guumlcuumlnuuml
arttırmak iccedilin sundukları ve geliştirdikleri youmlntemler vardır
Kovacevic ve arkadaşları (2007) tarafından yapılan bir araştırmada tuck-in kenar
oumlruumlcuumllerin ana ccedilalışma mekanizması araştırılmıştır Dokuma tuumlruumlne iplik yoğunluğuna kenar
ipliği sayısına ve zemin kumaş yapısına goumlre karşılaştırılarak optimizasyon yapılmıştır Yapılan
araştırmalar sonucu elde edilen verilere goumlre kenar yapısı ve telefinin optimizasyonu kumaş
yapısı-parametreleri iplik oumlzellikleri ve dokuma şartlarına goumlre ccedilok karmaşık bir yapıya sahiptir
Kenar yapısının kuumlccediluumllmesi veya gerginleşmesi dokuma prosesinde bir problemin olduğunu
goumlstermektedir Kenar yapısının bozulması takip eden terbiye proseslerinde kumaşın ilerlemesini
17
zorlaştırmakta ve kumaş kalitesini duumlşuumlrmektedir Yukarıdaki etkilerinden dolayı kenar yapısı
dokuma işlemi ve kumaş oumlzellikleri iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Kovaceyic ve arkadaşları (2001) ccediloumlzguuml levendi tansiyonunun kenar saccedilağı ve kumaş
yapısına etkisini incelemişlerdir Ccedilalışmada duumlzguumln sarılmayan hasarlı ccediloumlzguuml iplikleri ve ccediloumlzguuml
levendinin durumu araştırılmış ve denemeler yapılmıştır Ccediloumlzguuml ipliklerinin levende hatalı
sarılmasına neden olan durumlar incelenip oumlnleme youmlntemleri accedilıklanmıştır Ccedilalışan tezgacirchlarda
ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu standart ccedilalışma
koşulları dışında yuumlkseltilip azaltıldığında kumaş kalite oumlzelliklerinde ve kenar saccedilaklarında
problemler oluşmaktadır Olması gerekenden daha duumlşuumlk tansiyonlu ccediloumlzguuml iplikleri daha kısa
saccedilak oluşumuna istenilenden geniş kumaş enine ve koumltuuml ağızlık yapısına neden olmaktadır Bu
hatalarda yuumlksek oranda ccediloumlzguuml kopuşuna neden olmaktadır Yuumlksek tansiyon ise daha uzun saccedilak
yapısına istenilenden daha dar kumaş enine ve yuumlksek gerilime maruz kalmış ccediloumlzguuml ipliklerinde
daha yuumlksek ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmuştur
Atkının atılmasından hemen sonra kenar kıskaccedilları tarafından atkı ipinin uccedilları
yakalanır Tefe hareketi ile birlikte kumaş kenarına ccedilekilen kenar tutucu atkı iplik uccedillarını bırakır
Cımbar oumlnuumlne yerleştirilen makaslar atkı ipliklerini aynı uzunlukta olacak şekilde keser Kesilen
atkı ipliği uccedilları makasın altında yer alan emici bir mekanizma tarafından toplanır ve atkı telefi
olarak atılır
Selvedge Saver (kumaş kenar kurtarıcı) adlı sistemde leno kenara gerek duyulmadan
kenar oluşturulabilmektedir Leno ccediloumlzguumlleri ve leno oumlruumlcuuml tertibatın bulunmadığı sistemde bu
yapıdan kaynaklanan tasarrufun yanında atkı firesinde de yuumlzde 35rsquoe yaklaşan tasarruf
sağlanabilmektedir (MEGEP 2008 - 215ESB393)
Wulfhorst (1991) koordinatoumlrluumlğuumlnde yapılan kapsamlı bir ccedilalışmada hava jetli
tezgahlarda kenar yapısı atkı sistemi ve atkı telefinin analizi ve aydınlatılması konuları ayrıntılı
olarak incelenmiş ve tartışılmıştır
18
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi
1- İplik bobini 6 ndash Atkı kesici 11- Emiş Duumlzeleri 2- Atkı tansiyon ayarlayıcı 7 - Ccediloumlzguuml
3- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml 8 - Kumaş
4- Atkı freni 9 ndash Yardımcı ve taşıyıcı jet 5- Ana atkı jeti 10 ndash Atkı sensoumlruuml
Bu ccedilalışmada elektronik atkı uzunluğunu oumllccedilen sistem ve hava emiş sistemi ayrıntılı şekilde
anlatılmıştır (Şekil ndash 2 9) Burada oumlncelikle hava jetli dokuma tezgacirchında durum analizi
yapılmıştır Sonrasında ise gerekli aparat tasarım ve yazılım destekleri ile atkı telefinin
azaltılması ve kontrol altına alınması sağlanmıştır
Genel bir değerlendirme yapılacak olunursa oumlncelikle hava jeti ile atkı atma sisteminde
gerccedilekleşen proses adımları ve iplik yapısından kaynaklanan oumlzellikler tanımlanarak atkı telefi
oumllccediluumlm sistemi geliştirilmiştir Bu ccedilalışma sonucunda atkı akuumlmuumllatoumlruuml oumlncesi iplik tansiyonunun
atkı tansiyonu ve atkı telef miktarını etkilediği goumlsterilmiştir Burada minimum telef iccedilin atkı
tansiyonu dolayısı ile akuumlmuumllatoumlr ayarlarının duumlzenli ve doğru bir şekilde yapılması
gerekmektedir Aynı zamanda ana atkı jeti ve yardımcı atkı jetlerinin ayar miktarı ve duumlzeninin
atkı teleflerini etkilediği ortaya ccedilıkarılmıştır İleri youmlnde atkı telefi azaltma ccedilalışmaları halen
devam etmektedir
19
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre
geliştirdikleri aparatlar
- DORNIER Dornier firması atkı telefinin azaltılması iccedilin ilk etapta Disc-O-Lenoreg aparatını
geliştirmiştir (American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012) Kumaş kenarını sıkı tutup
başta dokuma olmak uumlzere apre ve bitim işlemlerinde performans artışı sağlamaktadır (Şekil ndash 2
10)
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı
Disc-O-Lenoreg aparatının geliştirilmesinden sonrada EcoLenoreg kenar aparatı
geliştirilmiştir Aparat portatif olarak rapierli ve hava jetli makinelerde kullanılmaktadır
Avantajları
- Telef (ccediloumlzguuml-atkı) miktarını azaltmaktadır
- Tek tip atkılarda telefin geri kazanılması sağlanabilmektedir (Recycling Filling Waste)
Atkı telefi geri doumlnuumlşuumlm lsquorsquoRecycling Filling Wastersquorsquo makinesi tek tip atkı teleflerini
yolup elyaf haline getiren bir mekanizmadır Boumlylelikle tekrar elyaf haline getirilen
iplikler geri doumlnuumlşuumlm kapsamında tekrardan iplik uumlretiminde kullanılmaktadırlar
- Kenardaki ccediloumlzguuml duruşları azalmaktadır
- Tip değişimlerinde kısa zaman harcanmaktadır
- Makine enine 22 mm daha uzun kullanılabilir alan sağlamaktadır
- Daha iyi kavrama sisteminden dolayı kenar kaynaklı hatalarda azalma sağlamaktadır
20
Ecofill (Picanol News September 2011) aparatı da PICANOL tarafından geliştirilmiştir Bu
aparat para aramid gibi rijit iplikler iccedilin kullanılabilmektedir İki adet renk seccedileneği vardır
Aparat bir adet puumlnomatik kontrol klapesi ve de bir adet atkı makasından oluşmaktadır (Şekil ndash 2
11)
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar
- Sulzer firması tarafından geliştirilen Waste Saver aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
radikal bir gelişme sağlamıştır Bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri
ortadan kaldırılmakta ve atkı telefleri minimuma duumlşuumlruumllmektedir (Şekil ndash 2 12) Sistemin temeli
oumlnce atkı iplikleri baskı veren bir aparat yardımı ile tutulmakta atkı ipliği tefeleme sonucu
kumaşa dacirchil edildikten sonra kesilen atkı telefleri hava emişi yardımı ile telefler haznesine
alınmaktadır
21
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
-Smith firması tarafından Lenomat (httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf) aparatı
daha da geliştirilerek atkı teleflerinin duumlşuumlruumllmesi hedeflenmektedir Burada atkı iplikleri daha
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı
22
sıkı tutulmakta boumlylelikle kumaş kaynaklı hataların oumlnuumlne geccedililmiştir Aparatlar kenara daha da
yaklaştırıldığı iccedilin telefler daha da kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır (Şekil ndash 2 13)
- Sultex grubu tarafından geliştirilen Sultex Lateral and Central Tuckers (ITEMA September
2011 RMKUJ) hava jetli dokuma makineleri iccedilin geliştirilmiştir
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı
Bu aparatlar yalancı kenar kullanılmasını oumlnlemekte ve guumlcuumllerin kenara daha da
yaklaşmasını sağlayarak oluşan telef miktarını 30 mm ye kadar duumlşuumlrebilmektedir (Şekil ndash 2 14)
Tezgacirch ve tarak eni ayarları kolaylaşmakta boumlylelikle tip değişim suumlreleri kısalmaktadır
PICANOL tarafından piyasaya suumlruumllen ERGO II sistemi (Original Quality Parts US06
2008) GAMMAX model kancalı tezgacirchlar iccedilin geliştirilen sağ kanca accedilıcı sistemdir (Şekil ndash 2
15) Tezgacirch beyni tarafından pozitif olarak kontrol edilen bir kanca accedilıcı sistemdir ERGO II
sistemi her bir atkı iccedilin ayrı olarak ayarlanabilir Cihaz iki kademeli motor ile ccedilalışmaktadır Bir
tanesi kancanın yatay pozisyonda kenetlenmesini bir tanesi ise atkı derinliğinin ayarlanmasını
sağlamaktadır
23
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı
Sistemin Avantajları
Atkı atımını elektronik olarak tam ve doğru olarak yapılmasını sağlar
Daha duumlşuumlk atkı telefi sağlar
Atkı kaynaklı duruşları azaltır
Kanal veya atkı numarasına goumlre ayarlanabilir
ERGO II daha az aşınma sağlar
ERGO II ayarları SET CARD yardımı ile bir tezgacirchtan başka bir tezgacircha veya direk SET
CARD uumlzerinden yeni bir tezgacircha taşınabilir
Bu sistem hiccedilbir kısıtlama olmaksızın tuumlm atkı ccedileşitlerinde kullanılabilir Oumlzellikle farklı
yapıda zor atkıların bir arada kullanıldığı veya elastik atkıların yoğunlukta olduğu dokuma
sistemlerinde ccedilok faydalı olmaktadır
Dornier Dokuma Tezgacirchı firması tarafından havalı dokuma tezgacirchları iccedilin iki ccedileşit atkı
kontrol sistemi (Dornier Teknik Bildiri TM201220 12-10-2t4r) sunulmaktadır Bu atkı kontrol
sistemleri TWS ( Şekil -16 da ayrıntılı tanımlanmıştır ) ve STS (Şekil -16 da ayrıntılı
tanımlanmıştır ) olarak tanımlanmaktadır (Şekil ndash 2 16) Atkı kontrol tiplerinden TWS germe
enjektoumlruuml ile kombine edilir STS tipinde ise her iki sensoumlr dolaysız olarak dokuma tarağının
iccedilerisine yerleştirilmiştir
24
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r)
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler
- Yalancı Kenar Sistemleri
Yalancı kenar sisteminde alınan patentlerden biridir (USA Pat 1994) Burada yalancı
kenar iccedilin farklı bir ccedilerccedileve ve makaradan beslenen ccediloumlzguumller kullanılmaktadır Ayrıca burada
yalancı kenar iccedilin ayrı bir eksantrik yardımı ile bez ayağı hareketi yaparak atılacak olan telef
atkılar yakalanmakta ve makaradan sağılan ccediloumlzguumller yardımı ile telef kovasına goumlnderilmektedir
(Şekil ndash 2 17)
25
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994)
1-Ccediloumlzguuml Levendi 2-Atkı İpliği 3-Ccedilerccedileve
9-Kumaş 10-Kumaş Levendi 14-Yalancı Kenar İplikleri
19-Yalancı Kenar Kumaşı 24-Eksantirik 32-Leno Kenar İpliği
Yalancı kenar tertibatı guumlnuumlmuumlzde kullanılan sistemlerin en başında gelmektedir
Buradaki sistemin işletme temizliğine duumlzenine ve kumaş kenar yapısına katkısı ccedilok buumlyuumlktuumlr
- Yalancı Kenar Sistemleri
Atkı ayıklama iccedilin geliştirilen sistem (USA Pat 6039086 2000) telefin azaltılması ve geri
kazanımı iccedilin buumlyuumlk avantajlar sağlamaktadır Bu sistem dokuma tezgacirchlarında leno kenar
ipliklerinin ve atkı sunumu sonrasında uzun kalıp kesilen ve telef olan atkıların birbirinden
26
ayrılmasını sağlayan sistemdir Burada sistemin ccedilalışabilmesi iccedilin kullanılacak tezgacirchtaki
atkıların tek tip tek renk ve tek harmanda olması gerekmektedir Oumlrneğin 100 yuumln sadece PES
sadece siyah ve harmanları aynı olan atkılar toplanmalıdır Toplanan bu atkılar bir iplik
parccedilalayıcısı ve ayıklayıcısı tarafından tekrardan elyaf haline getirilmekte ve iplik uumlretimi iccedilin
tekrar iplik uumlretim tesislerine goumlnderilmektedir (Şekil ndash 2 18) Ayrıca bu sistem yardımı ile
ayıklanan leno kenar iplikleri tekrardan makaralara sarılıp leno iplikleri olarak tekrar
kullanılabilmektedirler
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000)
1- Atılan atkı telefleri 8-Kontrol Paneli
2- Yalancı Kenar İplikleri 9-Ayıklanma Kesim Makası
4- Leno Kenar İplikleri 12-Leno İplik Makaraları
5-Ayrılmış Leno Kenar İplikleri 13-Leno İplik Ccedilağlıkları
6-Atkı Teleflerinin Toplandığı Kovalar 14-Leno İplik Toplama Kovası
7-Leno Kenar Sevk Silindirleri 18-Leno Kenar Yapma Sistemi
27
- Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Makara Yardımı ile Makaraya Sarılması
Dokuma sırasında oluşan telef ve tozların bir makara sistemi (USA Pat 5040570 1991)
ile bir şerit uumlzerine sarılarak sıkı bir şekilde tutulan atıklar telef kovasına taşınır Burada taşıma
sistemi tozların ve atıkların emilmesi iccedilin kullanılan emiş sistemi ve taşınması iccedilin kullanılan bir
borudan oluşmaktadır Bu sistem makaralı hareket sistemi ile tozların ve atıkların telef kovasına
taşınmasını sağlamaktadır Burada toz emişi iccedilin kullanılan nozle oumlzel olarak tasarlanmıştır
Burada toplanan atkı telefleri ve emilen tozlar direkt olarak telef kovasına aktarılmaz Oumlncelikle
bir şeride sarılır sonrasında ise telef kovasına iletilir
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması
Mekiksiz bir dokuma tezgacirchından uzaklaştırılan atkı telefleri ccediloumlzguuml iplikleri veya leno
iplikleri yardımı ile kuyruk şeklinde bir arada tutulmakta ve telef kovasına iletilmektedirler
Tezgacirchta itici bir emiş pompası ile telefler iletilmekte ayrıca kumaş ccedilekim silindirleri yardımı ile
de desteklenmektedir Burada daralan bir boru yardımı ile toplanan ve leno iplikler ile sıkı bir
şekilde birbirine sarılmış atkı telefleri telef kovasına taşınmaktadır Bu taşıma sırasında birbirine
leno iplik yardımı ile sıkı şekilde bağlanan atkılar havadan ve ccedilevreden etkilenmeden ve
dağılmadan direk olarak telef kovasına taşınmaktadırlar Ayrıca hareket ve emiş sistemleri iccedilin
tezgacirch ve kumaş sarım sistemlerinden yararlandığından herhangi bir enerji sarfiyatı da
olmamaktadır (USA Pat 4453572 1984)
- Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Azaltılması
Bir kancalı dokuma tezgacirchında birden farklı atkı kullanılabilmektedir (USA Pat 0183295
2003) Bu işlem sırasında ise atkı telefinin minimum seviyede tutulması istenmektedir Atkı
telefinin azaltılması iccedilin ağızlık iccedilerisine atılan bir atkının kanca mekanizması tarafından
kenetlenerek tutulurken ayrıca bir atkı tutucu tarafından da tutulmasını sağlamaktadır Atkı ipliği
her iki tutucu tarafından optimum duumlzeyde tutulduğu sırada atkı makası tarafından kesilmektedir
Bu şekilde kesilen atkı kontroluuml kolay olduğu iccedilin telef miktarı da daha duumlşuumlk olacaktır Atkı
makası tarafından kesilen atkı atkı tutucular tarafından tefeleme işlemi tamamlanana kadar
tutulmaktadır Atkının kumaşa dacirchil olmasından sonra atkı tutucular kumaşa dacirchil olan atkıyı
28
bırakmaktadır Boumlylelikle telef miktarının azaltılması iccedilin kısa tutulan atkı kontrolluuml bir şekilde
kumaşa dacirchil olması sağlanıp bazı hataların ve kopuşların olması engellenmektedir Burada atkı
tutucu mekanizmalar tarak ile beraber hareket etmektedir
- Tezgacirchlarda Kullanılan Yalancı Kenar Ccedilekim Sistemi
Mekiksiz ve su jetli tezgacirchlarda atkı ucunu yakalayan yalancı kenar iplikleri tezgacirch
tarafından sağlanan kumaş ccedilekim sisteminden hareket alınarak ccedilekilmektedirler (USA Pat
4616680 1986 ) Telef ccedilekim sistemleri boş bir ccedilarka sahiptirler Bu ccedilark kumaş ccedilekim
sisteminden aldığı hareketi yakalama iplikleri ccedilekme hareketinde kullanmaktadır İletilen ccedilekim
hızı kumaş ccedilekim hızı ile aynı olduğundan dolayı yakalama iplikleri kumaş sarımı ile senkron bir
şekilde ilerlemektedir Boumlylelikle yakalama iplikleri iccedilerisinde atkı transferi kesimi ve
yakalanması sırasında herhangi bir uyumsuzluk goumlruumllmez
- Geri Doumlnuumlşuumlmluuml Yalancı Kenar İplikleri
Bu sistemde (USA Pat 6227204 1999) yalancı kenar iplikleri atılan atkı ipliklerinden
kesilen telefleri taşımaktadır Atılan atkılar kumaşa dacirchil olduktan sonra atkı makası tarafından
kesilmektedir Sonrasında yalancı kenar iplikleri tarafından tutulan telef atkılar bir ayırıcı makas
tarafından ayıklanarak yalancı kenar ipliklerinin temizlenmesi sağlanmaktadır Sonrasında
hazırlanan geri doumlnuumlş sistemi yardımı ile temizlenen yalancı kenar iplikleri yeniden kullanılmak
iccedilin yalancı kenar makarasına dacirchil olmaktadır Bundan dolayı sonsuz olarak doumlnen iplikler
yalancı kenar ipliklerinin kullanılma miktarını azaltmaktadır
- Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Telefinin Azaltılması
Hava jetli tezgacirchlar iccedilin geliştirilen atkı telefi azaltma sistemi (USA Pat 4498504 1985)
mekanik olarak ccedilalışmaktadır Dokuma tezgacirchının sağ tarafında geliştirilen sistem hava emişi ile
atkı gergin tutulmakta ve mekanik bir klape yardımı ile atkı kumaşa dacirchil olana kadar
tutulmaktadır Elde edilen sistem yardımı ile hem minimum uzunlukta kumaş uumlzerinde atkı
puumlskuumlluuml kalmakta hem de atkı telefi oluşmamakta hem de yalancı kenar ipliklerine ihtiyaccedil
duyulmamaktadır
29
- Kumaş Kenarının Kesim Metodu
Şişli (Rapier) tezgacirchlar iccedilin geliştirilen bir youmlntemdir (EP Pat 0898001 1999) Burada
atkı teleflerinin kesilmesi ve tek bir bobinden sağılan iplik yardımı ile kesilen atkı ipliklerin
toplandığı bir sistem geliştirilmiştir Geleneksel sistemde ise yalancı kenar sistemi oluşturularak
atkı telefleri toplanmakta ve telef kovasına iletilmekteydi Buda kullanılan yalancı kenar
ipliklerinin değer ve miktarına goumlre telef miktarı ve maliyeti arttırmaktadır Yeni geliştirilen bu
sistem telef miktarını minimize etmektedir
- Yalancı Kenar İpliklerinin Hareket Raporunu Sağlayan Guumlcuumller
Yalancı kenar iplikleri iccedilin kullanılan ve hareket raporunu sağlayan guumlcuumller geliştirilerek
(EP Pat 054257746 2007) hem tip değişimi sırasında zaman kazanılmakta hem de kenara daha
da yaklaşan sistem sayesinde atkı telefi miktarı azalmaktadır Burada geliştirilen ve oumlzel olarak
tasarlanan guumlcuumller ccedilerccedileveler yardımı ile leno kenar hareketinin yapılmasını sağlamaktadır
Geleneksel sistemlerde ise bu raporu verebilmek iccedilin ipli veya mıknatıslı olarak kullanılan iki
farklı leno ipliği rapor aparatları kullanılmaktadır Bu aparatlar hem tip bindirme sırasında zaman
kaybına neden olmakta hem de kenar geniş bir yer kapladıklarından telef miktarının artmasına
neden olmaktadır
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması iccedilin Geliştirilen Aparat
Kenar telefleri yedek ccediloumlzguuml iplikleri leno kenar iplikleri ve kesilen atkı teleflerinin birbiri
uumlzerine sarılması ile oluşan teleflerdir Burada geliştirilen sistem (USA Pat 4453572 1984) ilk
etapta oluşan kenar teleflerinin tutulması ve ileri itilmesi iccedilin geliştirilen iki dişli ile
başlamaktadır Sonrasında daralan bir boru sistemi ile hava emişi yapılmakta ve teleflerinin telef
toplama kovasına iletilmesi sağlanmaktadır Burada hava emişi kompresoumlr yardımı ile elde
edilirken dişlilere verilen hareket iccedilin genel tezgacirch hareketinden yararlanılıp ekstra bir enerji
sarfiyatı yapılmamaktadır Boumlylelikle kısa zaman ve suumlrede kapalı bir sistem iccedilerisine hapis
edilen telefler işletmede toz uccediluntu ve teleflerin olmasını engellemekte bunlardan kaynaklana
hata duruş ve arızalar azalmaktadır Sonuccedil olarak işletme verimliliği ve kumaş kalitesi
artmaktadır
30
- Esneyen Duumlze (Nozzle) Sistemi İle Leno Kenar Teleflerinin Toplanması
Esnek bir duumlze sistemi (USA Pat 4513791 1985) yardımı ile daralan bir borudan emiş
yapılarak kenarlarda alınan leno kenar atıkları atık kovasında toplanmaktadırlar Burada
vakumlama iccedilin gerekli hava Hava Jetli dokuma sisteminden alınmaktadır
- Kenar Teleflerinin Dokunmuş Kumaştan Uzaklaştırılması
Dokuma işlemi sırasında oluşan kenar iplikleri telefi bir makara yardımı ile uumlzerine
sarılmaktadır (USA Pat 5560400 1996) Sonrasında geniş ccedilaplı makara uumlzerinde toplanan
telefler ccedilekim silindiri yardımı ile ccedilekilmektedir Ccedilekim silindiri iccedilin ekstra bir enerji
harcanmayıp dokuma tezgacirchı genel hareketinden yararlanılmaktadır Ccedilekilen telefler kılavuz
yardımı ile telef kovasında toplanmaktadır
- Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliği tarafından geliştirilen ve tuumlm sektoumlr ve alanlarda kullanılabilen telef
azaltma youmlntemi kısaca anlatılacak Burada gerekli tedbirler alınarak oluşan hata ve maliyetler
minimuma indirilmeye ccedilalışılmaktadır
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliğinin bu ccedilalışması tuumlm proses ve sektoumlrlere uygulanabilmektedir Buradaki
amaccedil telef azaltmanın belli bir standart ve aşamalarda optimize edilerek herkesin aynı dilde
konuşmasını sağlamaktır Boumlylelikle kazanccedillar ve yapılan katkılar daha kolay karşılaştırılabilinir
31
3 MATERYAL ve YOumlNTEM
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları
Tez ccedilalışması kapsamında gerccedilekleşen Santez Projesinin yuumlruumltuumllduumlğuuml Dokuma
İşletmesindeki tezgacirch sayıları ve oumlzelikleri aşağıda verilmiştir
- 173 adet rijit kancalı DORNIER Marka tezgacirch bulunmaktadır Buradaki tezgacirchlar faklı
model ve yıllara ait tezgacirchlardır 1994 yılından 2007 yılına kadar farklı modellerde ve
sayılarda tezgacirchlar vardır Bu tez ccedilalışmasında DORNIER marka kancalı tezgacirchlar A
grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaklardır
- 90 adet PICANOL Marka esnek kancalı tezgacirch vardır Bunlardan 48 acircdeti 2007
GAMMAX modelidir Geriye kalan 42 adet tezgacirch ise 2012 OPTIMAX modelleridir Bu
tez iccedilerisinde PICANOL markalı tezgacirchlar B grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
- 15 adet DORNIER marka hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirch grubu 1993 ve 1996
model olmak uumlzere iki farklı modelden oluşmaktadır Bu ccedilalışmada DORNIER marka
Airjet tezgacirchlar C grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları
TEZGAcircH
KODLARI
KUMAŞ KENARI VE YALANCI KENAR
YAPILARINA GOumlRE TEZGAcircH GRUPLARI
TEZGAcircH
SAYISI
D1 DORNİER RAPİER TUCK-İN - MİNİ APARAT 114
D2 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO ECO-LENO 34
D3 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO MİNİ APARAT 16
D4 DORNİER RAPİER CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ_APARAT 9
D5 DORNİER AİRJET CcedilERCcedilEVEDEN LENO - CcedilERCcedilEVEDEN
LENO 15
P1 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (GAMMAX) 48
P2 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (OPTİMAX) 42
TOPLAM TEZGAcircH SAYISI 278
Ccedilizelge ndash 3 1rsquode işletmedeki tezgacirchlar 7 farklı gruba ayrılmıştır Aslında tezgacirch grup
sayısı daha da arttırılabilir Ancak burada oumlnemli olan sistemli bir şekilde gruplara ayırmaktır
Gereğinden fazla gruplara ayırıp işi karmaşıklaştırmamak ve daha hızlı ccediloumlzuumlme ulaşmak iccedilin
muumlmkuumln olan en kapsayıcı şekilde gruplara ayırma işlemi yapıldı Gruplara ayırma işleminden
32
sonra aşağıdaki resimlerde de goumlruumllduumlğuuml uumlzere rapierli tezgacirchlar kumaş kenarları ve yalancı kenar
yapılarına goumlre 6 farklı gruba ayrıldı
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması
Şekil ndash 3 1rsquode bulunun rapier tezgacirch fotoğrafları dışında kalan hava jetli tezgacirch
gruplarının oumlzellikleri ve ccedilalışmaları aşağıdaki başlıkta ayrıntılı şekilde verilmiştir Aynı zamanda
bu tez ccedilalışmasında dokuma tezgacirchlarının rapierlerinin karşılaştırılmasının en oumlnemli noktası atkı
yakalama mekanizmaları ve bunların karşı tarafa transferi sırasında bırakma mekanizmasıdır
Aynı şekilde rapier şekli yapısı transfer ve hareket cinsi aşağıdaki başlıklarda geccedilen atkı telefi
oluşum mekanizmaları ile yakından ilişkili olup oumlnemli bir yer tutmaktadır
Burada oumlnemli olan atkının hatasız ve sorunsuz şekilde yuumlksek bir hız ile karşı tarafa
minimum telef ile aktarılmasıdır Bundan dolayı rapier sopası ve uccedil kısmı incelenerek bu konuya
da dikkat edilmiştir Dokuma işletmesinde kullanılan dokuma tezgacirchları oumlzellikleri aşağıdaki
başlıklarda karşılaştırıldı
33
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri
Dokuma İşletmesinde 15 adet hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirchlar ccedilerccedileveden
leno kenar yapma sistemlerine sahiptirler Uumlretim hızları 600 ndash 650 devirdk arasında
değişmektedir Genelde duumlşuumlk ccedilerccedileve sayılı ve mukavemeti yuumlksek kalın atkılı kalitelerin
ccedilalışmasına uygundurlar Ccedilerccedileve sayısı kenar yapma ccedilerccedileveleri ile birlikte 10 adettir Yuumlksek
mukavemetli kalın atkılı kaliteler kullanılmasına karşın atkı kopuşları randımanı 12 ndash 14
arasında değişmektedir 1993 ve 1996 model olan bu tezgacirchlar artık işletmenin tam anlamıyla
esnekliği ve performansı ile uyuşmamaktadır Guumlnuumlmuumlzde geliştirilen yeni model tezgacirchlar daha
hassas ve esnek ccedilalışma mekanizmalarına sahiptirler
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı
1 Ccediloumlzguuml İplikleri 6 Atkı Yakalama Sistemi 20 Atkı Motoru-Akuumlmuumllatoumlr
3 Atkı Freni 13 Kontrol Panali 21 İplik Bobini
4 Ana Hava Jeti 14 Alt Kumaş Basınccedil Oumllccediler 22 Atkı Fırccedilası
5 Taşıyıcı Hava Jetleri 15 Uumlst Kumaş Basınccedil Oumllccediler
34
Hava Jetli makinelerinde en oumlnemli kısımlardan biri tabiicirc ki dokuma makinesine adını veren
ipliğin hava ile taşınmasını sağlayan sistemdir (Şekil ndash3 2) Burada atkıyı transfer eden hava
duumlzelerinin dizilişi ve hava basıncının doğru ayarlanması atkının kopuş olmadan hatasız bir
şekilde karşıya geccedilirilmesi iccedilin ccedilok oumlnemlidir Yapılan yanlış ayarlar hem atkı kopuş randımanını
arttırmakta hem de kumaşta hataların oluşmasına neden olmaktadır
Hava jetli makinelerde atkı telefi tek taraflı olmaktadır Sol taraftan atılan atkı hava yardımı
ile sağ kenara kadar taşınmakta ve burada kuumlccediluumlk bir aparat yardımı ile tutulmaktadır Sonrasında
ise atkı makası yardımı ile kesilmekte ve kesilen atkı yalancı kenar iplikleri ile birlikte telef
kovasına taşınmaktadır
Atkı transferi hava ile yapıldığı iccedilin nispeten atkının kontroluuml kancalı tezgacirchlara goumlre ccedilok
daha zordur Aynı zamanda atkı uumlzerine binen yuumlk ve gerilim tepecikleri daha sivri ve buumlyuumlktuumlr
Bu da atkının kontroluumlnuuml zorlaştırmaktadır Bundan dolayı işletmede ayar yapılırken atkı
kaynaklı duruş ve hataların olmaması iccedilin burada bırakılan atkı telef miktarı diğer tezgacirchlara goumlre
ccedilok daha yuumlksek olmaktadır Fakat tek taraflı telef verdikleri iccedilin ortalamada diğer tezgacirchlara
yakın hatta biraz daha az telef vermektedirler
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması
Kancalı tezgacirchlarda atkı transferini buumlyuumlk başlıklar altında incelediğimizde genelde aynı
mekanizmanın rol oynadığını goumlrmekteyiz Bundan dolayı rijit ve esnek kancalı sistemler olarak
ayırma ihtiyacı duymadık
35
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması
Atkının izlediği yol basitccedile tarif edilecek olursa oumlncelikle sol rapier atkı bobininden
sağılan atkıyı atkı seccedilici yardımı ile alır Sonrasında atkıyı kıskaccedilları arasında sıkıştırır (Burada
esnek ve rijit kancalı sistemlerde atkının alınması taşınması ccedileneler arasında tutulması transferi
ve atkının kumaşa dacirchil edilme şekli ve ayrıntısı farklı olmasına karşın genel başlıklar ccedilok buumlyuumlk
ccediloğunlukla aynıdır) Sağ rapier tarafından alınan atkı transfer boumllgesine kadar taşınır Transfer
boumllgesinde atkı sol rapierden sağ rapiere transfer edilir Sağ rapier atkıyı kumaş kenarına kadar
taşır ve atkı bırakma sistemine iletir (Şekil ndash 3 3) Sağ kenarda bırakılan atkı tefeleme sistemi
yardımı ile kumaş oluşum ccedilizgisinden kumaşa dacirchil edilir Sonrasında kumaş kenar makası ile
atkı kesilir Boumlylelikle telef olan atkı kısmı atılırken oluşan kumaş roliğine sarılır
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Rijit şişli tezgacirchlar daha oumlnce ayrıntılı olarak anlatılmıştır Burada vurgulanması gereken
taşıyıcı şişlerin (rapier) yatay bir duumlzlem uumlzerinde herhangi bir eğilme ve burulma olmadan dik
ve rijit bir şekilde hareket etmesidir Herhangi bir eğilme ve burulma olmadığı iccedilin nispeten daha
hassas bir atkı transferi sağlayabilmektedir
Dokuma İşletmesirsquonde rijit şişli tezgacirchlar DORNIER marka olup işletmenin buumlyuumlk
kısmını oluşturmaktadırlar Burada farklı model ve yapıda DORNIER rijit şişli tezgacirchlar
bulunmaktadır
36
DORNIER rijit şişli tezgacirchın şiş ve rapierinin incelenmesi sonrasında oumllccediluumlm sonuccedilları
aşağıdaki gibi elde edilmiştir (Şekil ndash 3 4)
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 8 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 17 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 17mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 21 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 33 mm
- Kumaş Sacağı = 8 mm
- Telef Olan Kısım = 79 mm
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Dokuma İşletmesirsquonde oumlnemli tezgacirch gruplarında bir tanesi de PICANOL marka tezgacirchlardır
(Şekil ndash 3 5) Esnek şişli olan bu tezgacirch grubunun DORNIER marka rijit şişli tezgacirchlara goumlre
avantaj ve dezavantajları bir sonraki boumlluumlmde ayrıntılı şekilde verilmiştir
Esnek şişli tezgacirchlar hem modellerin daha yeni olması (yeni teknoloji) hem de transfer oumlzellik
ve ekipmanlarına goumlre rijit şişli tezgacirchlara goumlre daha az telef vermektedirler Fakat daha yeni
37
model olmalarına karşın her ccedileşit atkı ve oumlrguuml tipi bu tezgacirchlarda ccedilalışılamamaktadır Daha eski
modelde olmalarına karşın rijit şişli tezgacirchlarda daha ince hassas zor oumlrguumlluuml ve yuumlksek ccedilerccedileveli
kaliteler ccedilalışılabilmektedir
Ayrıntılı ve hassas bir şekilde yapılan esnek şişli rapier oumllccediluumlmleri aşağıdaki gibidir
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 4 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 11 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 23 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 245 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 21 mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 38 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 43 mm
- Kumaş Sacağı = 45 mm
- Telef Olan Kısım = 51 mm
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması
Her iki şişli tezgacirch grubuna bakıldığında belirgin farklılıklar goumlruumllmektedir Oumlncelikle
rapierlerin iccedilten iccedile ccedilentik mesafelerini incelediğimizde rijit şişde 8mm iken esnek şişde
4mmrsquodir Aynı zamanda dıştan dışa ccedilentik mesafelerini kıyasladığımızda rijit olanda 13 mm iken
esnek şişli sopada 11 mm oumllccediluumllmektedir Burada net bir şekilde telef farklıklarından soumlz
38
edilebilir Ayrıca ccedilentik mesafesi ne kadar fazla olursa o kadar kaliteli bir transfer yapılabilmekte
ve transfer ayarlarının hassasiyet ihtiyacı duumlşmektedir Fakat tersi durumda atkının ccedilentik
iccedilersinde kat edeceği mesafe artacağından dolayı telef miktarı da artmaktadır Buradan da net bir
şekilde goumlruumllmektedir ki rijit şişli tezgacirchlardaki telef miktarı esnek şişli tezgacirchlara goumlre 2 mm
daha fazladır
Sol Rapier şişlerinde telefte ve tezgacirch ayarlarında oumlnemli bir rol oynayan parametre de
ccedilene mesafesidir Burada yapılan oumllccediluumlmler sonucunda rijit kancalı rapier şişlerinde iccedilten iccedile ccedilene
mesafe 13mm iken esnek kancalı rapier şişlerinde ccedilene mesafesi iccedilten iccedile uzunluğu 23 mm dir
Aynı şekilde dıştan dışa ccedilene mesafeleri rijit sistemde 13mm iken esnek şişli sistemde 245
mmrsquodir Genel olarak değerlendirdiğimizde olması gereken telef farkı 115 mm olması gerekirken
bu tam olarak gerccedilekleşmemektedir Ccediluumlnkuuml burada transfer şeklide oumlnemlidir Asıl telef miktarını
sağ rapier atkı ipliğini alırken ağızdan sarkan kısmı ve atkının tamamlanması sonrasında bırakma
yeri belirlemektedir Bundan dolayı burada net bir şey soumlylemek doğru olmayacaktır
Sol rapierlerde ağızdan sarkan atkı uzunluğunu oumllccediltuumlğuumlmuumlzde ortalama değerler elde
edilmiştir Bu oumllccediluumlmlere goumlre rijit sol rapier şişlerinde ağızdan sarkan kısım 17 mm iken esnek
kancalı şişlerde 21 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada bir oumlnceki duruma goumlre telef miktarının esnek
kancalı tarafa kaymasının nedeni rijit kancalı şişlerde atkı iki kıskaccedil arasında sıkıştırılmakta ve
duumlzguumln şekilde alınması sağlanmakta aynı zamanda atkının ccedilene ağzından kayarak uzunluğun
artması da engellenmektedir Diğer taraftan esnek şişli sistemde sol rapier ccedilene mesafesinde
kaymalar olmakta ve telef uzunluğunu bu kısımda arttığı goumlruumllmektedir
Aynı şekilde sol rapier ccedilene iccedilerisinde kalan atkı miktarını değerlendirdiğimizde rijit şişli
sistemde 21 mm olarak oumllccediluumllmesine karşın esnek şişli sistemde 38 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Karşılaştırılan son parametre kenar saccedilaklarının uzunlukları olmuştur Bu kısım doğrudan
telefe etki etmektedir Diğer parametreler bazen duumlzen rahat transfer ve kaliteli ccedilalışma gibi
avantajlar sağlayarak dolaylı olarak atkı telefine etki ederken bu parametre direk telef olarak
oumllccediluumllmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonrasında rijit şişli rapierlerde kenar saccedilağı 8 mm olarak
oumllccediluumlluumlrken esnek şişli rapierlerde kenar saccedilağı 45 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
39
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
Rapierde Oumllccediluumllen Kısımlar DORNIER PICANOL
Rapier Sopası Ccedilentik İccedilten İccedile Mesafesi 8 mm 4 mm
Rapier Sopası Ccedilentik Dıştan Dışa Mesafesi 13 mm 11 mm
Sol Rapier İccedilten İccedile Ccedilene Mesafesi 13 mm 23 mm
Sol Rapier Dıştan Dışa Ccedilene Mesafesi 17 mm 245 mm
Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım 17 mm 21 mm
Sol Rapier Ccedilenesinin İccedilerisinde Bulunan
Kısım 21 mm 38 mm
Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım 33 mm 43 mm
Kumaş Sacağı Uzunluğu 8 mm 45 mm
Telef Olan Kısım Uzunluğu 79 mm 51 mm
Yukarıda atkı telefinin rapier şişi uumlzerinden adım adım ilerlemesinden sonra atkının
kumaşa dacirchil olmasına kadar oluşan telefler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Son olarak yapılan
oumllccediluumlmler tuumlm atkı teleflerinin oumllccediluumllmesi olmuştur Buna goumlre birccedilok farklı tezgacirchtan yapılan
telefler değerlendirildiğinde rijit şişli tezgacirchlarda oluşan atkı telefi 79 mm olarak oumllccediluumllmuumlş buna
karşın esnek şişili tezgacirchlarda oumllccediluumllen atkı telefi uzunluğu 51 mm olmuştur Aradaki fark 28 mm
olup oldukccedila iyi bir miktardır Ccediluumlnkuuml toplam atkı telefleri iki kenarın toplamı olmaktadır Burada
ise tek taraftaki fark 28 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Toplam telefe oranla buumlyuumlk bir fark olduğu
ortaya konulmuştur
40
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi
Burada telef tamamen rapier sopalarına mal edilemez Ya da esnek kancalı tezgacirchların
rijit kancalı tezgacirchlara goumlre daha az atkı telefi verdikleri anlamına gelmemektedir Ccediluumlnkuuml telefi
etkileyen birccedilok farklı mekanizma parametre ve ayar-eleman kaynaklı neden olabilir Bunlardan
atkı seccedilici ve atkı frenlerinin telef uzunluğuna etkisi standardizasyon ve optimizasyon boumlluumlmuumlnde
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir (Şekil ndash3 6) Telefi etkileyen durumları maddeler halinde
sıraladığımızda aşağıdaki gibi bir durum ortaya ccedilıkmaktadır
- Tezgacirch Modeli
- Kullanılan Atkı seccedilicinin modeli
- Atkı sensoumlrlerinin modeli ve performansı
- Atkı motorlarının modeli ayarları ve performansları
- Ayar yapan ustanın performansı
- Ccedilalışılan iplik numara ve cinsi
- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml ve akuumlmuumllatoumlr uumlzerindeki iplik stok miktarı ve ayarı
- Kenar oumlrme mekanizmasının yapısı
- Kenar ipliklerinin cinsi ve adedi
- Kenar kesici makasların accedilısı ve keskinliği
- Rapierin ccedilalışma suumlresi ve oumlmruuml gibi daha birccedilok parametre sayılabilir
41
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
DORNIER ve PICANOL TEZGAcircHLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
DORNIER TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ PICANOL TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ bull Pozitif transfer vardır Accedilıcı horozlar yardımı ile atkı transferi gerccedilekleşmektedir
bull Negatif Transfer vardır Rapier kafaları iccedil iccedile girerek atkı transferi gerccedilekleştirilir
bull Rijit şişli rapierler kullanılmıştır bull Esnek şişli rapierler kullanılmıştır
bull Rapier ağzını accedilmak iccedilin kullanılan accedilıcı takoz ayarları daha zordur
bull Rapier ağzını accedilma sitemi daha kolay ve stabildir
bull Yuumlksek sayılı ccedilerccedileveli kumaşların dokunması daha kolaydır Kamlı motor vardır
bull Yuumlksek sayıdaki ccedilerccedileveli kumaşların dokunması zordur Servo motor var
bull Neps ve havlı işlerin ccedilalışması daha kolaydır Pozitif transfer ve kamlı motor mekanizmasından kaynaklanmaktadır
bull Neps ve havdan dolayı yapışma olan işlerin ccedilalışması daha zordur Ağızlık yapısından kaynaklanan bir durumdur
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması daha kolaydır Pozitif atkı transferi vardır
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması zordur Negatif atkı transferi vardır
bull Atkı makasının ayarlanması daha zordur bull Atkı makasının ayarlanması daha kolaydır
bull Tarak ayarı zordur 7 adet cıvata vardır Hassas tarak ayarı gerektirmektedir Doumlşeme ayarı vardır
bull Tarak ayarı daha kolaydır Soumlkme ve takmada daha az cıvata sayısı var ve ayar durumu daha kolaydır
bull Ayna mesafesi daha zor ayarlanabilmektedir bull Ayna mesafesi ayarlaması daha kolaydır
bull Kenar kapması boncuk ve saccedilak riski
fazladır Hassas ayar gerektirir
bull Kenarlar ayarlanırken daha stabil ayarlar vardır Hassas ayar gerektirmediğinden boncuk kapma saccedilak gibi hatalar Dornier tezgacirchlara goumlre daha azdır
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları
Dokuma İşletmesinde en ccedilok kullanılan iplik harmanları sırasıyla YUNPES
YUNNYLEL YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE
KETEN İPEK ve PES gibi iplik harmanlarından oluşmaktadır Daha oumlnceki yıllarda 100 YUN
oranın ccedilok daha yuumlksek iken yuumln fiyatlarındaki artış ve piyasadaki arz talebinin artışından dolayı
hızlı bir şekilde 100 YUN oranı azalmıştır Bunun yerine PES NYL gibi sentetik elyaflar
kullanılmaya başlanmıştır Genelde tuumlm tekstil dallarında olduğu gibi yuumlnluuml kumaş sektoumlruumlnde de
lsquoNmrsquo iplik numaraları buumlyuumlmuumlş (incelmiş) dokuma sıklığı arttırılmış ve oumlrguuml yapısı zorlaştırılıp
42
ccedilerccedileve sayısı arttırılmıştır Boumlylelikle suumlrekli daha iyi ve kaliteli uumlruumlnler uumlretilip marketteki
paydan daha fazla pay alınmaya ccedilalışılmıştır
Teknolojinin gelişmesi ve uumlretici sayısının artmasından dolayı pazardaki rekabet uumlst
duumlzeye ccedilıkmıştır Bu da işletme maliyetlerinin elde edilen uumlruumlnuumln fiyatlandırılmasındaki ve
pazarda avantaj sağlamasındaki oumlnemini bir kez daha goumlstermektedir Maliyetlerde yapılacak
kuumlccediluumlk bir azalış firmaları pasta payında hızla uumlst seviyelere doğru goumltuumlrmektedir
En ccedilok ccedilalışılan atkı iplikleri sırasıyla YUNPES YUNNYLEL YUNPESEL
100YUN YUNEL YUNNYL şeklinde olmaktadır Atkı iplikleri geccedilmişte ccedilift kat ve daha
kalın iplikler iken sonrasında iplik numaraları incelmeye ve sonrasında da tek kat iplikler
uumlretilmeye başlanmıştır Maliyetlerdeki artış ve piyasa istekleri arttıkccedila tek kat ve ince ipliklerin
oranı hızla artmış ve halende yuumlkselmeye devam etmektedir
En ccedilok kullanılan atkı numaraları Nm numara sistemine goumlre 571 561 481 441 391
371 261 1602 902 802 762 722 602 şeklinde olmaktadır Bunun dışında yuumlze yakın
farklı harman ve numarada atkı ipliği kullanılmaktadır Atkı iplikleri uumlretim kalite ve performans
accedilısından yuumlnluuml kumaşta oumlnemli bir yer tutmaktadır
Dokuma İşletmesinde 2008 krizine kadar ccedilift katlı iplikler daha fazla kullanılmaktaydı
Kriz sonrasında maliyet rekabet ve piyasa durgunluğunun accedilılması iccedilin radikal kararlar ile tek
katlı atkı kullanımı daha da oumln plana ccedilıkmıştır
Atkı numarasının incelmesinin bir diğer nedeni de iplik makinelerindeki ve
teknolojilerindeki gelişmelerdir Son yıllarda iplik pazarındaki rekabete iplik makine uumlreticileri
de dacirchil olmuş ve bu kapsamda performans uumlretim ve kalite arttırılmıştır Boumlylelikle daha ince
duumlzguumln ve hatasız iplikler uumlretilebilmektedir
Dokuma İşletmesinde en fazla kullanılan ccediloumlzguuml harmanları YUNPES YUNNYLEL
YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE KETEN
şeklinde olmaktadır
Burada kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri atkı ipliklerine goumlre daha mukavemetli ve duumlzguumln
ipliklerdir Atkı ipliklerinden farklı olarak ccediloumlzguuml iplikleri buumlyuumlk ve suumlrekli tansiyonlara maruz
kalmaktadır Aynı zamanda uzun suumlreler kendi aralarında ve makine parccedilalarına suumlrtuumlnmekte ve
43
yıpranmaktadırlar Buda neps ve ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmaktadır Bundan dolayı daha kalın
ve mukavemetli ccediloumlzguuml iplikleri tercih edilmektedir
Burada ince ipliklerin mukavemetinin arttırılması iccedilin haşıllama prosesine oumlnem
verilmiştir Oumlzellikle daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) prosesi ile buumlyuumlk oumllccediluumlde başarılı
neticeler alınmıştır Daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) sistemi normal haşıllama
sisteminden farklı olarak yan yana bulunan 7 adet ccediloumlzguuml ipliğini birbirinden ayırıp yapışmasını ve
ccediloumlzguuml ipliklerinin kopmasını engellemektedir Bu proses ile birbirinden daha homojen olarak
ayrılan ccediloumlzguuml iplikleri daha randımanlı bir ccedilalışma imkanı sunmaktadır Şu an iccedilin haşıllama
departmanında yeni youmlntemler araştırılmakta ve daldırma haşıllamanın (7 ccedilapraz haşıllamanın)
maliyet ve uumlretim suumlresi kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır Boumlylelikle daha fazla ccediloumlzguuml daldırma (7
ccedilapraz haşıllama) haşıllanacak işletmede performans artışı sağlanıp maliyetler
duumlşuumlruumllebilinecektir
İşletmede en fazla kullanılan ccediloumlzguuml numaraları sırasıyla Nm 902 802762 722 602
541 441 391 261 gibi iplik numaralarıdır
Leno kenar iccedilin genellikle kumaşa 2 ndash 3 cm mesafede olacak şekilde ilacircve kenar ccediloumlzguumlleri
eklenir İlacircve ccediloumlzguumllerin sayısı 4-5 ile 8 arasında değişebilir Bu ccediloumlzguumllerin yuumlksek mukavemetli
2-3 kat buumlkuumlmluuml polyester ipliklerinden oluşması gerekir Burada kesilen atkı ipliklerin taşınması
ve atılmasını sağlamak iccedilin sistemle beraber ccedilalışan yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de olmalıdır Bu
iplikler bazı tezgacirch uumlreticilerinin geliştirdikleri sistemler yardımı ile mukavemetli ve kaliteli
iplikler (ccedilift kat PES gibi) kullanıldığında tek tarafta 4-5 adet yeterli olmaktadır Fakat 3-4 kat
buumlkuumlmluuml (Nm 602) pamuk iplikleri kullanıldığında bu sayı 14-16 adet yalancı kenar ipliğine
kadar ccedilıkabilmektedir Yuumlksek sayıda yalancı kenar ipliklerinin kullanılmasının nedeni hatalı
kumaş vermektense fazla miktarda telef vermenin daha uygun olmasıdır Fakat tez ccedilalışmasının
amacı her tuumlrluuml atkı telefin kumaş kalitesi oumln planda tutularak azaltmak olmuştur Dokuma
İşletmesinde hatalıya ayrılmış yuumlnluuml iplikler veya dışarıdan satın alınan ucuz pamuklu iplikler bu
sistemler iccedilin kullanılmaktadır
Yalancı kenar ipliklerinin hazırlanması ve tezgacircha yuumlklenmesi işccedililik maliyetinin
artmasına neden olmaktadır Burada yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin oluşturulabilmesi iccedilin oumlncelikle
14 bobinden sağılan ccediloumlzguumller bir makaraya sarılmaktadır Farklı bir mekanizma ile sarılan bu
makaralar sonrasında tezgacircha takılmaktadır Bu sarılan ccediloumlzguuml ipliklerinin amacı kesilen atkı
44
uccedillarının taşınarak telef kovasına atılmasını sağlamaktır Bu sistemler leno sistem aparatından
hareket aldığı ve beraber ccedilalıştıkları iccedilin Leno Kenar oluşumu iccedilerisinde anlatılmaktadır
Leno kenar adını leno oumlrguumlsuumlnden alır Daha ccedilok kancalı ve jetli atkı atma sistemine sahip
dokuma makinelerinde tercih edilir Leno kenar oluşturulduktan sonra bir makas veya rezistans
yardımı ile zemin kumaştan ayrılır Kesilerek kumaştan ayrılan leno kenar atıldığı iccedilin kenar
oluşumu sırasında iplik sarfiyatının en aza indirilmesi ccedilok oumlnemlidir Bunun iccedilin atılan atkı
ipliklerinin kumaş eninden sonra muumlmkuumln olan en az saccedilaklanmayı meydana getirmeleri gerekir
Atkı ipliğinin uccedillarının kesilmesi işlemi ipliğin cinsine bağlı olarak makas yerine eritme yoluyla
da gerccedilekleştirilebilir Termoplastik elyaflar iccedilin kullanılan bir youmlntemdir Bu işlem iccedilin
rezistanslardan yararlanılır Aynı zamanda zemin kumaş kenarının dağılmasını oumlnleyen etki
yarattığı iccedilin tercih edilir Ancak bu sistemi eritme kenar sistemiyle karıştırmamak gerekir
Kumaş kenarı leno kenarın ayrılmasından sonra saccedilak kenara benzer bir yapıya kavuşur
Aradaki fark atkı ipliklerin ucunun atkı tutucular tarafından değil leno oumlrguumlsuumlnuuml oluşturan
ccediloumlzguumller tarafından tutulmasıdır Muumlşterinin talebine goumlre duumlzguumln kesilmiş kenarların
aranmadığı durumlarda leno ccediloumlzguumlleri iptal edilerek saccedilak kenar uygulamasına geccedililebilir
Leno oumlrguumlnuumln oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelerden bağımsız aparatlardan yararlanılması
oumlnem kazanmaktadır Bağımsız motor tahrikli leno yapıcıları dokuma makinesinin esnekliğinin
daha da artmasını sağlamaktadır Bu tip aparatların kullanımı ile birlikte makinenin daha yuumlksek
hızlara ve uumlretim kalitesine ulaşmasına imkacircn tanınabilir Daha yuumlksek hızlara ulaşılabilmesinin
nedeni leno kenarın oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelere gerek kalmamasıdır Bu durum daha az
ccedilerccedileve hareketi ile ağızlık accedilma sistemlerine daha az guumlccedil harcanmasına veya desen iccedilin daha
fazla ayak kullanımı anlamına gelmektedir Bu nedenden dolayı uumlretim hızı ve kalitede belirgin
bir iyileşme goumlzlemlenebilmektedir
Dornierrsquoin diskli ve Picanolrsquoun ELSY kenar sistemleri buna oumlrnek olarak verilebilir Bu
tip sistemler sayesinde armuumlrluuml dokuma tezgacirchında ccedilerccedileve sayısına goumlre maksimum
desenlendirme olanakları kullanılabilir hale gelmiştir Leno ccediloumlzguumllerinin hareketleri ana ccediloumlzguuml ve
ccedilerccedilevelerden bağımsız olduğu iccedilin ağızlık yuumlkseklikleri ve accedilılma zamanları da bağımsız olarak
ayarlanabilir
Dokumacılıkta en fazla kullanılan kenar oluşturma sistemi leno kenar uygulamaları
olunca makine uumlretici firmalarının ccediloğu bu alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlruumlyorlar Ccedilalışmalarda
yoğunlaştığı boumlluumlm ise kenar sarfiyatlarının azaltılması oluyor Kumaş kenarı ile atkı ipliğinin
45
ucu arasında yaklaşık 4 cm fark olduğu ve bu farkın kumaş boyunca her atkıda gerccedilekleştiği
duumlşuumlnuumllecek olursa meydana gelen firenin boyutu anlaşılabilecektir Uumlstelik bu fire kumaşın her
iki kenarında da soumlz konusudur Tezin ilerleyen aşamalarında tezgacirch uumlreticilerinin yaptıkları
ccedilalışmalar ve geliştirdikleri yenilikler anlatılmıştır
Yalancı Kenar Ccediloumlzguumlleri daha ccedilok Leno Kenar sistemi ile beraber anlatılmıştır Fakat
yalancı kenar ccediloumlzguumlleri aynı zamanda kıvırma kenar (tuck in) kenar sistemlerinde de
kullanılmaktadır Bu ccediloumlzguumllerin kenar oluşturma sisteminden kısmen bağımsız olarak kesilen atkı
teleflerinin telef kovasına atılmak olduğu iccedilin iki sisteme de rahatlıkla kullanılabilmektedir
Tez ccedilalışmasında ilgili yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin teleflerinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalar yapılmıştır Bu kapsamda buradaki ccediloumlzguuml sayısı azaltılarak olumlu sonuccedillar alınmıştır
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri
Dokuma işletmesinde proje ccedilalışmasına paralel olarak işletme buumlnyesinde yuumlruumltuumllen ve
ccediloumlzguuml telefini azaltmayı hedefleyen bir başka ccedilalışmada Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Esnasında Ccediloumlzguuml
Bobinlerindeki Kalan Teleflerin Azaltılması olmuştur
Projedeki amaccedil ccediloumlzguuml bobinlerinin dibinde kalan iplik miktarını azaltmaktır Ccediloumlzguuml
ccediloumlzuumlluumlrken ccedilile sayısına ve metre uzunluğuna goumlre hesaplanması ve ayarlanması gereken bobin
metraj ve ağırlıkları vardır Buradaki numara varyasyonu ccedilok duumlzguumln şekilde takip edilerek
standartlar oluşturulmuş ve goumlrsel eğitim notları ccedilıkarılmıştır Bu hesaplamalar yapılırken
ccediloumlzguumlnuumln yarım kalmaması iccedilin minimum 10 gram ccediloumlzguumlnuumln konik uumlzerinde bırakılması
gerekmektedir Bu 10 gram telefler ccedilağlığa takılan tuumlm koniklere ne kadar yaydırılabilirse o
derecede kesilen ve telef olan iplik miktarımız azalacaktır
35 Hızlı Kamera Kullanımı
Hızlı kamera ile atkı atış sistemi goumlruumlntuumllenerek atkı hareketinin ayrıntılı bir şekilde
izlenmesi hedeflenmiştir Ccedilalışmada atkı transfer hareketini ve tefeleme oumlncesinde atkı ipliğinin
sağ kenar kancası tarafından serbest bırakılma sırasındaki davranışını incelemek iccedilin hızlı kamera
kullanılmıştır
46
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera
Tez ile birlikte yuumlruumltuumllen Santez projesi kapsamında Olympus i-Speed serisi hızlı kamera
tedarik edilmiş ve ccedilok sayıda deneme ccedilekimleri ile en uygun ccedilekim ayarları belirlenmeye
ccedilalışılmıştır (Şekil ndash 3 7)
Burada kamera performansı ve yazılımından yararlanılarak 450-550 devirdk ile ccedilalışan bir
rapier sopasının dolayısı ile atkının izlenmesi sağlanmıştır Tezgacirchta ccedilalışılan 500-550 devirdk
buumlyuumlkluumlk birimi metresnrsquoye ccedilevrildiğinde 1750 ndash 2100 metresn hız ile ilerleyen bir cisim olarak
tanımlanabilir Yaklaşık 450 devdak ile ccedilalışan kancalı dokuma makinelerinde saniye başına
duumlşen dokuma devri 75 olur Bir dokuma devri iccedilindeki kenar oluşum hareketinin 30-40 derece
suumlrduumlğuuml varsayılırsa bu hareketin saniyenin yaklaşık 85-90rsquoda birine karşılık geldiği
hesaplanabilir Bu durumda hızlı kamera ile bu hareketi en az 10 kare ile izleyebilmek iccedilin 900-
1000 karesn hızlarında ccedilekim yapılması gerekmektedir Ccedilalışmada kullanılan ccedilekim hızları
1500 ndash 2000 karesn duumlzeyinde olmuştur Yapılan ccedilalışmada atkı hareketi goumlzlemlenerek atkı
alımı transferi ve atkının bırakılması aşamaları kenar yapıları ve yalancı kenar iplikleri ile
birlikte detaylı olarak goumlruumlntuumllenmiş ve maruz kaldığı kuvvetler ile hareketlerin birbirine goumlre
zamanlaması goumlzlemlenmiştir
Yuumlksek hızda ve renkli ccedilekim yapabilen kameranın oumlnemli teknik oumlzellikleri aşağıda
verilmiştir
- EMC standardı CISPR 22 (BS EN55022) Guumlvenlik Standartı CISPR 24 (BS EN55024)
CE BS EN61010-1 ve IP Standardı EN60529 gereklerine uygun
- Goumlruumlntuuml ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml 1280 x 1024 piksel
- Piksel boyutu yaklaşık 21 mikron
- Ccedilekim yeteneği 1280 x 1024 2000 fps(karesaniye)
47
- 8 GB bellek ile 24 saniye monochrome ccedilekim yapabilme kapasitesi
- Maksimum Ccedilekim hızı 10000 fps (karesaniye)
- Goumlruumlntuuml depolama formatları ldquoRaw bayerrdquo rdquo AVIrdquo rdquoMJPEGrdquo
- Ethernet bağlantısı
- Objektif bağlama yuvası ldquoF-mountrdquo tipi
- Kamera kullanımı CDU izleme uumlnitesi ile ya da Ethernet bağlantısıyla PC uumlzerinden
36 Youmlntem
Kancalı dokuma makinelerinde yapılan optimizasyon ccedilalışmaları 2 ana grupta ele
alınmıştır Dokuma oumlncesi (hazırlık aşamasında yapılan yardımcı duumlzenlemeler) ve dokuma
sırasında gerccedilekleşen prosesler ve makine ayarlarından atkı telefi oluşumuna neden olanlar
belirlenerek incelenmiştir
Dokuma Hazırlık Suumlrecindeki İşlemlerden Kaynaklanan Ayarlar
Dokuma Makinesindeki Ayarlar
Statik ayarlar Konumlama ayarları
Dinamik ayarlar Tezgacirch ana zamanlamasına goumlre değişen ayarlar
Kancalı dokuma makinesinde kenar oluşumunu etkileyen temel mekanizma ve elemanlar
hızlı kamera ile yapılan ccedilekimlerde goumlruumllmektedir (Şekil ndash 3 7)
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması
CcedilOumlZGUuml Kumaşta dikine yer alan ipliklerdir
ATKI Kumaşta enine yer alan ipliklerdir
48
RAPİER Ccediloumlzguuml ipliklerinin arasından atkıyı taşıyan hareketli parccedila
TARAK Rapier atkıyı bıraktıktan sonra atılan atkıyı kumaşa yerleştiren hareketli parccedila
LENO Atılan atkının tarağın ileri hareketinde geri kaccedilmaması iccedilin bu atkıları bir oumlrguuml ile
tutan hareketli parccedila
LENO KENAR Kumaş kenarında kalan atkılar kesildikten sonra atkı uccedilları eşit boyda saccedilak
oluşturacak şekilde bırakılmış kumaş kenarıdır
KIVIRMA (TUCK-IN) KENAR Kumaş kenarında kesilmiş atkı uccedillarının tekrar kumaş
kenarına doğru kıvrılması şekliyle elde edilen oumlruumlluuml kumaş kenarıdır
49
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler
Dokuma İşletmesinde mevcut durum incelemesi yapılması iccedilin oumlncelikle tezgacirch tiplerine goumlre
gruplandırmalar yapılmıştır Tezgacirch grubu bazında yapılmasının nedeni işletmede farklı yıllarda
satın alınan farklı marka oumlzellik ve teknolojide tezgacirchların bulunmasından kaynaklanmaktadır
Benzer şekilde 100rsquoe yakın farklı atkı harmanı bulunmaktadır Bu nedenle sağlıklı bir
karşılaştırma ve analiz iccedilin aynı atkı gruplarını bir arada tutup yeni gruplar oluşturulmuştur
Bu ccedilalışmada yapılan deneme ve analizler dokuma işletmesi oumlzel şartlarından
kaynaklanmakta olup genel bir bakış accedilısı sağlamaktadır Burada yapılan deneysel ccedilalışma ve
tespitler başka işletmelerde farklı sonuccedillar verebilecektir
Atkı İpliklerinin Harman Bazında Dağılımı
İşletmede 100 yuumln ve ccedileşitli yuumln harmanları iccedileren değişik atkı iplikleri kullanılmaktadır
2012 yılı esas alınıp kullanılan atkı harmanlarına goumlre incelendiğinde dokuma dairesinde en
ccedilok kullanılan harman tipleri sırası ile YUNPES YUNNYLEL 100 YUN YUNPESEL ve
YUNNYL olarak gerccedilekleşmiştir (Ccedilizelge ndash 4 1) Atılan atkı sayısı bazında harman tipi
kullanım oranları Ccedilizelge 2rsquode verilmiştir
50
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri
NO HARMAN ATILAN ATKI
SAYISI
1 YUNPES 15312645000 235
2 YUNNYLEL 13551651000 208
3 YUNPESEL 12785405100 196
4 YUN 10292812000 158
5 YUNPES 4246741000 65
6 YUNEL 3670419500 56
7 YUNNYL 3054216500 47
8 YUNCASHMERE 676185000 10
9 PESEL 500400000 08
11 PESEL 348986000 05
12 KETEN 115475000 02
13 IPEK 101619000 02
14 PES 94398000 01
15 DİĞER 477902500 07
Toplam 65298177600 1000
NOT Tabloda atkı sayısı temel alınarak telef yuumlzdesi oluşturulmuştur Ccediluumlnkuuml kalitenin toplam eni oumlnemli değildir
Oumlnemli olan kumaş kenarının dışında kalan kısımdır Buda toplam enden bağımsızdır
Bu rapordaki veriler Şubat ndash Nisan 2012 tarihleri arasında son uumlccedil ayda (21022012 -
28042012) dokuma dairesinde ccedilalışan kalitelerden alınmıştır Bu verileri harman bazında
incelendiğinde YUNPES karışımlı atkı ipliğinin toplamda 30 ile en fazla kullanılan atkı ipliği
olduğu goumlruumllmektedir Bu atkıyı 208 oranla YUNNYLEL atkı harmanı takip etmektedir
Daha sonra bu atkı gruplarını 214 oranla100YUN + YUNEL harmanları gelmektedir
PAMUK KETEN İPEK ve 100 PES gibi harmanlar ise 1 altında gibi kuumlccediluumlk oranlarla takip
etmektedirler
İccedilerisinde EL olan harmanlar incelediğinde 475 gibi buumlyuumlk bir oranda işletmede
ELrsquolı harmanların kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan kullanılan harman miktarı artıkccedila atkı telef
miktarının artması beklenmektedir Ccediluumlnkuuml elastanlı atkıların kontroluuml zordur bir miktar gerilme
ile kullanıldıkları iccedilin ccedilekmesi ve toplaması diğer atkılara oranla ccedilok daha yuumlksektir Elastan
iplikli kalitelerde kumaş kenarında boncuk atkı kaccedilığı atkı kopuğu vs atkı kaynaklı hataların
51
oluşmaması iccedilin zorunlu olarak daha uzun atkı telefi verilmek durumunda kalınmaktadır Tez
ccedilalışmasında bu durum ayrıntılı olarak incelenmiştir
Atkı Teleflerinin Dokuma Dairesindeki Dağılımının Analiz Edilmesi
Ccedilizelge ndash 4 1 tablosunu daha da alt başlıklara ayırdığımızda karşımıza tezgacirch grupları
ccedilıkacaktır Dokuma İşletmesinde farklı oumlzelliğe (kumaş kenar yapısı tezgacirch eni yalancı kenar
tertibatı atkı frenleri tezgacirch modeli farklı marka vs) sahip sekiz farklı tezgacirch grubu vardır
Pareto analizi ccedilerccedilevesinde hangi tezgacirch grubunda hangi teleflerin oluştuğunu belirlemek iccedilin
yapılan ccedilalışma sonucu aşağıdaki Ccedilizelge ndash 4 2 ulaşıldı
Tezgacirch gruplarında verilen yuumlzdeler toplam kullanılan atkıların yuumlzde değerleridir
Oumlncelikle tezgacirch grubu bazında incelediğimizde B Grubu Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini Aparat
Tezgacirchlarda 29 A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 Ekru Kaliteler iccedilin
Kullanılan A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 oranında atkı atılmıştır Diğer kalan
doumlrt tezgacirch grubunda da birbirine yakın bir oranda atkı atılmıştır Buradaki oran en fazla tezgacirch
sayısından daha sonra tezgacirch hızından etkilenmektedir
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi
Not Burada yapılan tezgacirch sınıflandırması işletmedeki gerccedilek tezgacirch numaraları kullanılarak yapılmıştır Sonraki
boumlluumlmlerde yapılan sistematik sınıflandırmalar ile karıştırılmaması gerekmektedir Oumlrneğin kenar yapma sistemlerine
goumlre yapılan tezgacirch sınıflandırmaları gibi sınıflandırmalar olacaktır
Tezgacirch gruplarını tek tek incelediğimizde 1-36 tezgacirch grubunda kullanılan atkı
harmanları 10rsquoluk bir oranla YUNPES harmanlı atkılardır Bu tezgacirch grubu incelendiğinde
52
YUNPES harmanlı atkıya uygun standart ve ccediloumlzuumlm youmlntemlerinin geliştirilmesi gerekir Diğer
atkı harmanları 1 YUN ve 1 YUNEL harmanları kullanılmış Bu harmanların dışında
herhangi başka bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu durum standart oluşturulmasını daha da
kolaylaştırmaktadır
37-72 tezgah grubunu incelendiğinde burada da spesifik kullanılan harmanlar vardır
6 YUNPES ve 4 YUN harmanları kullanılmaktadır Bu atkı harmanlarını 2 YUNNYL
harmanı takip etmektedir Bu harmanların dışında herhangi bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu
tezgacirch grubunda dikkate alınması gereken bir diğer durum ise EL karışımlı herhangi bir atkının
kullanılmadığı goumlruumlluumlyor
73-84 tezgacirch grubuna geniş ve farklı oumlzellikte atkılarının kullanıldığı goumlruumllmektedir
Fakat işletme koşulları temel alınırsa yuumlze yakın harman ccedileşidinin yanında beş farklı harmanın
incelenmesi daha kolay olacaktır
85-99 tezgacirch grubunu değerlendirdiğimizde bu grubunda 5 YUNPESLYC 3
oranında YUNNYLLYC harmanı ve 1 YUN harmanı kullanılmıştır Bu atkı harmanları
dışında herhangi farklı bir harman kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda da 8 oranında LYC
harmanı kullanılmıştır Bu grupta iki farklı atkı harmanının incelenmesi değerlendirilmesi ve bu
atkı harmanlarına goumlre standartların oluşturulması gerekmektedir Bu durum projede ilerlenmesi
iccedilin yol goumlsterici bir sonuccedil olmuştur
101-124 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES 3 YUNNYLEL 1
YUNPESEL ve 1 YUN harmanları kullanılmıştır Toplamda 4 oranında EL harmanlı atkı
kullanılmıştır Bu tezgacirch grubu model olarak yeni (2007) olduğu iccedilin bu grupta genelde yakın
renk yuumlksek kopuşlu ve konstruumlksiyonu zor olan işler ccedilalışmaktadır Bu durumda atkı telef
cinsinden de değerlendirilmesi sağlanmalıdır Genel olarak harman ccedileşitliliği bakımdan
incelenebilir olduğu goumlruumlluumlyor Bu grubu ccedilalışan kaliteler bazında da değerlendirilmesi
gerekecektir
201-224 tezgacirch grubuna baktığımızda 4 YUNPES 4 YUN 1YUNNYL ve 1
YUNPESEL harmanları kullanılmıştır Bu harmanların dışında herhangi başka bir harman
53
kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda kullanılan atkılar 80 oranında YUNPES ve YUN
atkılarıdır Bundan dolayı incelenmesi ve değerlendirilmesi daha kolay olacaktır Bu atkı
harmanına goumlre standardizasyon oluşturulacaktır Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg aparatı
kullanılmaktadır Bundan dolayı kullanılan atkılar genelde EL iccedilermemesi gerekmektedir Bu
sistemde 2 adet yalıncı kenar ccediloumlzguumlsuuml ve 2 adet leno kenar ccediloumlzguumlsuuml kullanılmaktadır Bu anlamda
tezgacirch grubuna oumlzel standardizasyon ve ccediloumlzuumlm yolları geliştirilecektir
301-310 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES harmanı kullanılmıştır Bunun
dışında herhangi bir atkı kullanılmamıştır Bu atkı grubu ccedilerccedilevesinde incelemeler ve etuumltler
alınacak ve tezgacirch ayar standardı oluşturulacaktır
401-477 tezgacirch grubunu incelersek bu grupta altı farklı atkı harmanı kullanılmıştır 11
YUNNYLEL 8 YUNPESEL ve 9 oranında diğer 4 farklı (YUNPES YUN YUNEL
YUNNYL) atkı harmanı kullanılmıştır Tezgacirch sayısı fazla olduğu iccedilin bu gruba duumlşen atkı
harmanı ccedileşitliliği artmıştır Burada kullanılan EL karışımı oranı 21rsquodir Bu grupta (PICANOL)
daha ccedilok bez ayağı ve EL harmanlı atkılar kullanılmaktadır Atkı telefi analizinde bu tablo bize
oumlnemli derecede yol goumlsterecektir Bu bağlamda oumllccediluumlmler yapılacak ve standardizasyonlar
oluşturulacaktır
501-521 tezgacirch grubunda incelediğimizde ise doumlrt farklı atkı harmanı kullanılmıştır
Sırasıyla 3 YUNNYLEL 2 YUNPESEL 1 YUNEL ve 1 YUNPES harmanları
kullanılmıştır Atkı harmanları kendi iccedillerinde karşılaştırıldıklarında ise 6 oranında EL
karışımlı atkılar kullanılmıştır Bu anlamda oumlncelikle tezgacirch grupları ortak kullanılan atkı
harmanları incelenecek ve tezgacirch ayar standartları oluşturulacaktır
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Atkı telefi miktarlarının bir oumln değerlendirmesi tezgacirch grubu bazında yapılmıştır
Tezgacirchlar kenar yapıları uzunlukları atkı transfer sistemleri tezgacirch marka model ve atkı atım
sistemlerine goumlre 8 tezgacirch grubuna ayrılmıştır Bu tezgacirch grupları iccedilerdikleri tezgacirch sayısına goumlre
orantılı şekilde numune alınacak tezgacirch sayısı tablodaki şekilde oluşturulmuş ve numune alınacak
tezgacirchlar belirlenmiştir Her bir tezgacirchtan her guumln boyunca sağ ve sol kenarlarından numune ve
54
oumllccediluumlmler alınmıştır Tezgacirchın tuumlm parametreleri oumllccediluumlluumlp kaydedilmiş ve tip değişimlerinin
rastgele olması sağlanmıştır
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Not Tabloda yer alan lsquonumune alınacak makine kodlarırsquo grup no seklinde gruplandırılarak sınıflandırma yapılmıştır
Tezgacirch gruplarından alınan numunelerden alınan sonuccedillara goumlre en uzun telef (163 mm)
verilen grup 101-124 tezgacirch grubudur Daha sonra 501-521 tezgacirch grubu 1573 mm atkı telefi
uzunluğu ile takip etmektedir Uumlccediluumlncuuml en uzun tezgacirch grubu ise 1467 mm ile 301-310 tezgacirch
grubudur
Tezgacirch gruplarını en kısa atkı telefine goumlre sıraladığımızda ise 862 mm ile 85-99 tezgacirch
grubudur Burada atkı telefinin minimum olmasının nedeni tek taraflı telef verilmesinden
kaynaklanıyor Atkılar hava ile taşındığından sol tarafta atkılar bir aparat tarafından tutulmakta
boumlylelikle sol tarafta yalancı kenar kullanılmamaktadır Tek başına atkı telefi karşılaştırılsaydı
atkı telefi bakımından ilk sırada olacaktır
Daha sonra 401-477 tezgacirch grubu minimum 1187 mm ile ikinci olarak en kısa telefi
veren tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubunda EL harmanlı (21) kaliteler daha fazla ccedilalışmasına
karşın en kısa atkı telefi veren tezgacirch grubudur Bunun nedeni ayrıntılı olarak incelendiğinde
rapier yapısı ve atkı kesim mekanizmasından kaynaklanmaktadır Burada leno kenar
kullanılmakta ve atkılar atkı seccediliciler tarafından minimum telef verilecek şekilde ağızlığa
55
beslenmektedir B GRUBU TEZGAcircHLARDA geliştirilen ECOFILL (092011 Picanol News)
mekanizması bu kapsamda incelenecek ve değerlendirilecektir
201-213 tezgacirch grubu atkı telefleri 1336 mm olarak uumlccediluumlncuuml en kısa atkı telefi veren
tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg sistemi iccedilermektedir Bundan dolayı hem
yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinden tasarruf edilmektedir Fakat burada 4 adet PES
iplik kullanılmaktadır Burada PES ve yalancı kenar iccedilin diğer tezgacirchlarda kullanılan 14 adet
pamuklu yalancı kenar ipliklerinin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması sağlanacaktır Bu
kapsamda bir tasarruf sağlanabilir Fakat burada kullanılacak kalite farklığını azalmaktadır
Oumlzellikle EL harmanlı atkılar bu tezgacirchlarda kullanılmamaya ccedilalışılmaktadır Ccediluumlnkuuml 4 adet iplik
atkı ipliklerini tam olarak tutamamakta kumaş kenarında boncuk atkı kopuğu atkı kaccedilığı vs
hatalar oluşabilmektedir
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
G
R
U
P
N
O
KULLANILMIŞ ATKI İPLERİNE AİT KODLAR
DI132
A20
261
DI16
7DM
0 602
DI1
631S
0
722
DI1
63E
307
22
DI16
3YS0
722
DI16
71S0
722
DI1
11E
40
371
DI1
123
S0
762
DI132
A10
391
DI153
AA0
802
DI153
YS0
481
DI115
E20
481
DI112
E00
481
DI111
E20
481
DI115
440
561
DI112A
A0 571
DI122
AA
1602
1 13
1 7 8
10
129
135 143 1245
135
2 4
4
6 15
141
150
119 131
3 1 7
19
2
146 171
1593
164
4 4
4
8 2
153
163
143 141
5 9
11
143
144
6 1
3 16
80
847 889
7 4 31
10
6 7
2
83 113
103
1159 118
987
8 10
6 4
116 124 71
Not1 ( oumllccediluumlm alınan tezgacirch sayısını belirtmektedir)
Not2 (Grup No tezgacirch sınıflandırması Ccedilizelge 43rsquote yapılan sınıflandırma ile aynı sınıflandırmadır)
56
İplik numaralarına goumlre telef miktarını analiz ettiğimizde kalından inceye goumlre doğru
gidildiğinde telef miktarında artma veya azalma eğilimi goumlruumllmemektedir (Ccedilizelge ndash 4 4)
Elastanlı ipliklerin telefleri tezgacirch gruplarından bağımsız olarak değerlendirdiğimizde
diğer atkılara goumlre biraz daha fazla olduğu goumlruumllmektedir Fakat burada B GRUBU tezgacirchlarda
daha ccedilok ELASTANLI atkılar kullanılmasına rağmen diğer atkı teleflerinden daha duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmektedir
6 numaralı tezgacirch grubu C GRUBU tezgacirchlar olduğu iccedilin tek tarafından(sol) telef
vermektedir Bundan dolayı telef miktarı diğer tezgacirch gruplarından fazla ccedilıkmaktadır Bu grupta
daha ccedilok Elastanlı atkılar kullanılmış olup 80-85 mm civarındadır
3 numaralı tezgacirch grubunda atkı telefleri incelendiğinde daha ccedilok elastanlı ve kalın-orta
numara aralığında atkı ipliği kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan ipliğinin kullanımının etkisi ile
telef miktarı da diğer atkılara goumlre daha yuumlksektir (163 mm)
Keten ipliği gibi rijit ipliklerin telef miktarı genel olarak ortalamanın altındadır Bu da
keten atkı telfinin diğer ipliklere goumlre kontrol edilebilirliğinin daha iyi olduğunu goumlstermektedir
100 YUN ipliklerin kullanımı tezgacirch grubu bazında incelediğimizde 8 numaralı grupta
116 mm atkı telefi 1 numaralı grupta ise 135 mm olduğu goumlruumllmektedir Burada kişi bazlı ayar
standartları değerlendirilmezse bayan bandı tezgacirchların atkı teleflerinin daha kısa olduğu
goumlruumllmektedir Burada EcoLenoreg aparatının kenar yapısına ve telef miktarına etkisi vardır
Tezgacirch sayısı artarken aynı zamanda atkı inceliğinde pazardaki rekabet koşullarından
dolayı her geccedilen guumln daha da incelmektedir Bunun iccedilin bir de iplik numarası (Nm) youmlnuumlnden de
telef miktarını inceledik
2011 yılı atkı kullanım oranını incelediğimizde kullanılan atkıların yaklaşık 90 nını 7
adet atkı harmanının oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu kapsamda yapılacak ccedilalışma ve
standardizasyonların bu harmanlar doğrultusunda incelenmesi daha yararlı ve oumlnemli olacaktır
57
Bu veriler doğrultusunda 2011 yılına ait ortalama atkı Nm değeri 42245 olarak
bulunmuştur İplik numara varyasyonunu dikkate almadığımızda ortalama Nm değerinden toplam
telef miktarı yaklaşık 121 ton olarak bulunmuştur Burada yapılan hesaplama her bir atkı
grubunun telef miktarları uzunluk olarak oumllccediluumllmuumlş sonrasında Nm numaralandırma sisteminden
yola ccedilıkılarak yaklaşık telef ağırlıkları bulunmuştur Son olarak da tezgacirch grubu bazında elde
edilen veriler toplanarak toplam işletme telefine ulaşılmıştır Yapılan değerlendirme ve telef
oranları 2011 yılı iccedilin tezgacirch sayısına goumlre telef miktarıdır Dokuma işletmesi suumlrekli buumlyuumlmekte
buna bağlı olarak da işletmedeki tezgacirch sayısında artış olmaktadır Bundan dolayı daha efektif bir
telef atkı uzunluğu analizi yapmak iccedilin aşağıdaki tabloda olduğu gibi tezgacirch sayısına goumlre
yaklaşık telef miktarı hesaplanmıştır
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş
saati ile tezgacirchları 450 devdk ve 95 randımanla ccedilalışan buumlyuumlk oumllccedilekli bir yuumlnluuml
dokuma işletmesi iccedilin yapılmıştır)
Teorik bir hesaplama yapıldığında bir yılda bir yuumlnluuml işletmesinde oluşacak telef miktarı
- Bir yılda atılacak atkı sayısı = 12x26x225x60x095x450 = 50 057 514 000 adet atkı
- Ort Telef 13cm ve Ort Nm435 olarak alınırsa Bir atkı telef (13cm) ağırlığı = 000299 gr
- Bir yılda atılacak ortalama telef miktarı = 50 057 514 000 x 000322 = 149 597 168 3 gr
telef olmaktadır
- Aynı şekilde gramı tona ccedilevirdiğimizde yaklaşık 1495 ton atkı telefi oluşmaktadır Teorik
hesaplama tablosunda da yaklaşık aynı değer okunmaktadır (Ccedilizelge ndash 4 5)
58
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi
Dokuma tezgacirchı bine yakın parametrenin senkron şekilde ccedilalıştığı buumlyuumlk bir prosesler
buumltuumlnuumlduumlr Burada yapılacak tuumlm ayar ve parametrelerin standartlar iccedilerisinde olması
gerekmektedir Birccedilok farklı hareket aynı saniye iccedilerisinde gerccedilekleştiği iccedilin yapılacak kuumlccediluumlk bir
ayarsızlık veya yanlış parametre girişi ya dokuma hatasına neden olmakta ya da gereğinden fazla
hammadde kullanımına (telefe) neden olmaktadır Bundan dolayı ayarların optimizasyonu ve
doğruluğu ccedilok oumlnemlidir Aşağıda incelediğimiz tezgacirch ayarları atkı telefi iccedilin oumlnemli olan ve
suumlrekli kontrol altında tutulması gereken ayar ve parametrelerdir
a) Tarak Uzunluğu (Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekiyor)
b) Atkı Makası Kesme Accedilısı
c) Sağ Rapier Bırakma Accedilısı
d) Atkı Transfer Mekanizması ( pozitif-negatif)
e) Atkı Seccedilici Dereceleri
f) Ağızlık Kapanma Accedilısı
g) Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi
h) Tarağın Makasa Olan Uzaklığı
i) Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı
j) Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe
k) Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe
l) Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
m) Kullanılan İpliğin Karışımı ve Oranı ( Yuumln-Naylon-PES veya Bunların Karışımı)
n) Atkı İpliği İccedilerisinde Elastan Kullanılması veya Kullanılmaması
Yukarıdaki parametreler olması gereken ve standardizasyon kapsamında değerlendirdiğimiz
parametrelerdir Bu konuda oumlncelikle gerekli oumllccediluumlmler ve analizler yapılmış sonrasında aksiyon
59
planımız ccedilerccedilevesinde gerekli dokuma personeline eğitimler verilmiştir Kişiye bağlı ayarların
fazlalığı standardizasyonun devamlılığını zorlaştırmaktadır Ccediluumlnkuuml suumlrekli takip ve eğitim
gerekmektedir Zamanla personel verilen eğitimleri unutmakta ve eski alışkanlıklarına geri
doumlnebilmektedir Ayrıca işten ayrılan personelin yerine başlayan yeni personelde buradaki
dengeyi bozmakta atkı telefi ve hatalar accedilısından değerlendirdiğimizde atkı telefinde artış
olmasına neden olunmaktadır Yukarıdaki telef nedenleri ayrıntılı şekilde maddeler ve projeler
halinde incelenmiştir Bu kapsamda eğer yapılabiliniyorsa personelden bağımsız ccediloumlzuumlmler
bulunulmuştur Personele bağlılıktan kopmayan durumlarda ise oto kontrol ve efektif takip-uyarı
sistemleri geliştirilerek telefin azaltılması sağlanmıştır
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri
Oumlncelikli olarak yapılan ccedilalışma mevcut durumun analizi ve yapılan standart dışı ayarların
tespiti olmuştur Yapılan ccedilalışmalar sonrasında oumlzellikle tip değişimi başta olmak uumlzere birccedilok
tezgacirch ayarında standart dışı ayarlamaların olduğu ortaya konulmuştur Bu standart dışı
ayarlamaların genel nedenleri aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilebilir
a- Tip değişim ustasından guumlnluumlk olarak yapması gerekenden daha fazla sayıda tip değişimi
istenmesi ve zaman yetersizliğinin olması
b- Tezgacirch ayarları yapılırken kalite oumlncelikli duumlşuumlnuumllerek standart ayarların da oumltesinde uzun
telefler bırakılıp kumaşta oluşacak hataların oumlnuumlne geccedililmesini sağlamak
c- Ayar ustasının uygun tezgacirch ayarları yapma yeteneğinin olmaması hızla buumlyuumlyen
işletmede ayar ustası yetiştirme suumlresinin kısalması
d- Artan rekabet şartları altında alınan siparişlerin metre uzunluğu azalmakta (levent boyları
kısalmakta) ve tip ccedileşitliliği artmaktadır Bu da ihtiyaccedil duyulan tip değişim adedini
arttırmakta ve işletme uumlzerine duumlşen yuumlk ve maliyeti arttırmaktadır
e- Artan sipariş ccedileşitliliğinden dolayı uygun boydaki ve sıklıktaki tarak bulmanın
zorlaşması işletmede uygun tarak yoksa sipariş verilmekte ve tarağın gelmesi
beklenmektedir Ya da stok alanında tuumlkenen uygun tarakların tezgacirchtan kesmesi
beklenmektedir
f- Yeterli tip değişim arabasının olmaması Bundan dolayı tip bindirmek iccedilin araba
beklenilmekte ve burada yaşanan zaman problemi hızlı ayar ve tezgacircha yol verme
60
ccedilalışmaları ile kapatılmaya ccedilalışılmıştır Bu da tezgacirch standart ayarlarının yeterince
duumlzguumln yapılamamasına neden olmaktadır Bu konu ayrıca işletme iccedilerisinde TPM
ccedilalışmaları ccedilerccedilevesinde ele alınmıştır TPMrsquode yer alan Hızlı Tip Değişim projesinde
yeni bir tip bindirme aracı alınmış ve birccedilok standart ccedilalışmalar yapılmıştır Boumlylelikle
kazanılan fazladan zamanla daha ayrıntılı tezgacircha yol verme ayarları yapılabilinecektir
Sonrasında da en uygun şekilde ayarlanan atkı atış ve kesim ayarları atkı telefinin
azaltılmasını sağlamaya yardımcı olacağı duumlşuumlnuumllmektedir
g- Tezgacirch ccedilalışır durumda iken bazen acil bildirim (acil bildirim formları hata olduğunu
belirten ve kalite kontrol tarafından tezgacirchı kapatan formlardır) formlarından dolayı ayar
ustası tezgacirchtaki hataya muumldahale etmekte ve atkı telef miktarının zorunlu veya bilmeden
artışına neden olabilmektedir Bu kısımda işletmede serbest olarak dolaşan vardiya
sorumlusu yardımcıları problemli tezgacirchlara bakmakta ve gerekli duumlzenlemeleri
yapmaktadırlar Buumlyuumlyen ve artan işletme sorunları karşısında bu kişiler yeterince tezgacirch
sorunlarına zaman ayıramamaktadırlar Burada sadece tezgacirch ayarları acil bildirim ve
oumlzellikle atkı telefi konusunda bir personel yetiştirilebilinir Genel anlamda hızlı bir
şekilde akan işletme verileri (atkı telefi miktarı) guumlnluumlk haftalık aylık vs kontroluuml ve
takibi sağlanabilir Ayrıca bu kişi fiili olarak atkı telefi miktarına gerekli muumldahaleleri
yaparak atkı telefi azaltılabilinir
h- İşletmede kullanılan tarakların tam boyunda olması ve kenar iplikleri iccedilin kullanılan kenar
taraklarının uygun boy ve oumlzellikte olanlarından seccedililmesinin sağlanması
i- Atkı makasının yağlanma ve gerekli ayarlarının zamanında yapılması değişim suumlresi
gelen makasların ise gerektiğinde yenileri ile değiştirilmesi gerekmektedir
j- Personel eğitiminin verilmesi ve bu eğitimlerin duumlzenli aralıklarla tekrarlanması ve test
edilmesi gerekmektedir Tezgacircha gerekli uyarı etiketlerinin yapıştırılması
k- Yalancı kenar iplikleri mekanizmasının ve ipliklerinin standardizasyonunun yapılması
61
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu
Tuumlm işletmenin atkı telefinin tek bir tezgacirch varmış gibi incelemek yanlış olacaktır Ccediluumlnkuuml
Dokuma İşletmesinde farklı marka model ccedilalışma prensibi ve atkı atım sistemlerine sahip
tezgacirchlar mevcuttur
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu
Bundan dolayı işletmede ccedilalışan tezgacirchlar Ccedilizelge ndash 5 1rsquode yapıldığı gibi yalancı kenar
yapılarına ve atkı telefini etkileyecek tezgacirch sistemlerine goumlre gruplara ayrılmıştır Sonrasında
her bir tezgacirch grubundaki telef miktarını sağ ve sol kenar olmak uumlzere incelenmiştir İncelemeler
sonrasında tezgacirch grubu bazında hatalar ve eksiklikler tespit edilip hedefler belirlenmiştir
Tablonun genel değerlendirmesi yapıldığında aşağıdaki sonuccedillara
bull Ağırlıklı Sol Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 62 cm
bull Ağırlıklı Sağ Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 8 cm
bull Ağırlıklı Toplam Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 142 cm olduğuna ulaşılmıştır
Genel değerlendirme sonrasında sırasıyla tuumlm tezgacirch ve işletme parametreleri
değerlendirilerek atkı telefinin minimuma indirilmesi sağlanılmıştır Yapılan standardizasyon
ccedilalışmaları bir sonraki aşamada ayrıntılı olarak anlatılmıştır
62
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması
- Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Ccedilok Fazla Uzun Tarak Kullanılması
Dokuma İşletmesinde en fazla sıkıntı yaşanan konulardan biri tarak ve kumaş en
uzunluklarının standardizasyonlarının tam olarak sağlanamamasıdır Bu durum genel olarak
kuumlresel rekabet ve sınırsız muumlşteri isteklerinden kaynaklanmaktadır Muumlşterilerin istedikleri
desen ve raporda değişiklik yapılamaması sonucunda gereken tarak ihtiyacı artmaktadır Bunun
sonucu olarak da işletmenin tarak ccedileşitliliği ve stokları zaman iccedilinde artabilmektedir Buna
rağmen her desen ve kumaş tipi iccedilin boşta tarak bulmak her zaman muumlmkuumln olmamaktadır
Dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde uygun tarak bulunmayınca sipariş termini goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak gereğinden uzun taraklar kullanmak zorunda kalınmaktadır Bu da atkı telefini
hızlı şekilde yuumlkselten bir durumdur
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması
Şekil ndash 5 1rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere uygun tarak kullanılmamasından dolayı atkı telefinin 40 mm
daha fazla olmasına neden olunmuştur Standart tezgacirch ayarları incelendiğinde sağ-sol yalancı
tarak ile tarak arasındaki mesafe maksimum 20 ndash 22 mm arasında olması gerekmektedir Genel
olarak bu ccedilalışmayı tuumlm tezgacirchlarda ve tarak ccedileşitlerinde goumlzlemleyip incelendiğimizde somut
olarak goumlruumlnen sorunun giderilmesi sonucundan buumlyuumlk oranda bir atkı tasarrufu sağlanacağı
goumlruumllmuumlştuumlr Aşağıdaki tabloyu incelediğimizde normal bir tezgacirchta sağ kenar telefinin ortalama
olarak 70 ndash 90 mm arasında olduğunu goumlrmekteyiz (Ccedilizelge ndash 5 2) Eğer gereğinden fazla uzun
tarak kullanılırsa bu telefler 110 ndash 130 mm civarında olmaktadır Bu telefler uumlzerinden yapılacak
40 mm iyileştirme sonucunda 37 kadar atkı telefinde iyileşme sağlanacaktır
63
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi
Burada oumlnemli olan gelen yeni siparişte Dokuma İşletmesinde olmayan veya termin suumlreci
boyunca boşta olmayacak tarağın yerine uzun tarak kullanmak mı yoksa sıfır yeni tarak satın
almak mı avantajlı sorusunu araştırmak oldu Yapılan araştırmalar sonucunda 1000 metre
uzunlukta alınan bir siparişte 3 ndash 4 cm uzun tarak kullanmak yerine sıfır tarak almak daha
avantajlı olmaktadır Ccediluumlnkuuml 1000 metre boyunca verilecek fazladan telefler hesaplandığında satın
alınacak sıfır bir tarak maliyetini geccedilmektedir Ayrıca satın alınan tarak tek sefer kullanılmayıp
gelen siparişlere goumlre uzun yıllar kullanılabilmektedir
- Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
Şekil ndash 5 2rsquode goumlsterildiği gibi oluşan fazladan ccedilıkıntılar standartların dışında fazladan atkı
telefinin oluşmasına ve telef miktarının artmasına neden olmaktadır Bu ccedilıkıntılar genelde tamir
olan tezgacirchlardan kalan taraklardır
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
64
İşletmede bazen taraktan kaynaklanan kumaş hatalarından dolayı taraklar tamir edilmektedir
(Oumlzellikle tarak izi hatası olarak nitelendirilen bazı tarak dişlerinin gereğinden daha geniş veya
dar olmasından dolayı kumaş raporu ve yuumlzeyinde rahatsızlık verici bir iz bırakmasıdır) Bir diğer
hata da tarak dişlerinde oluşan ccedilapaklar iplik ve kumaşın tiftiklenip yıpranmasına neden olmakta
ve kumaşta izler bırakmaktadır Bu gibi hatalı taraklar oumlncelikle tezgacirch uumlzerinde eğer tezgacirch
uumlzerinde onarılamıyorsa tezgacirchtan ccedilıkarılıp onarılmaya ccedilalışılmaktadır Eğer bu da muumlmkuumln
değilse oluşan problem tezgacirch kenarında ise bu hatalı kısım kesilmektedir Burada kesilen tezgacirch
dişinin orijinal kenarı kalmadığı iccedilin fazladan uzun tarak kenarı bırakılıp buradaki dişler ve tarak
korunmaya ccedilalışılmaktadır Taraktaki fazla uzunluktan dolayı Şekil ndash 5 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 05 ndash
1 cm arasında bir mesafe kalmakta ve tarağın kullanım oumlmruuml boyunca fazladan telef verilmesine
neden olunmaktadır
Sonuccedil olarak burada muumlmkuumln olduğunca kenar uzunluğu fazla olan ve orijinal olmayan
tarakların kullanılmamasıdır Ccediluumlnkuuml bu taraklar saklanırken aynı boydaki ve sıkılıktaki orijinal
taraklar ile birlikte saklanmaktadır Eğer burada sorunsuz tarak varsa oumlncelikli olarak orijinal
tarak kullanılmalıdır Burada tahar operatoumlruumlne ve dokuma hazırlık planlama boumlluumlmuumlne buumlyuumlk
goumlrev duumlşmektedir
- Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
Dokuma işletmesinde taraklar dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde taraklar iccedilin oumlzel yaptırılmış
dolaplarda saklanmaktadır Burada taraklar boy ve sıklık değerlerine goumlre sınıflandırılmakta ve
boumlylelikle aynı oumlzellikteki taraklar aynı dolapta saklanmaktadır
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
65
ldquoSatın alınan tarakların uumlzerindeki numara ve uzunlukların fiili olarak oumllccediluumllmesi
gerekmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonucundan uumlzerinde yazan tanım ve gerccedilek tarak numarası
doğru ise ilgili dolaba konulmalıdır Bazı durumlarda ise tarak tamiri veya kullanım sırasındaki
yıpranmalardan dolayı tarak numarası yıpranmakta ve uumlzerine tekrardan yazılmaktadır Her iki
durumda da herhangi bir yanlış uzunluk girildiğinde atkı telefinin gereğinden fazla olmasına
neden olunmaktadır (Şekil ndash 5 3) Tarak uumlzerindeki bilgilerin doğruluğuna inanan tahar
operatoumlruuml taharlama işlemine başladıktan sonra ancak taharlama işlemi sonunda gereğinden uzun
tarak kullanıldığını ve tarak uzunluğunun doğru yazılmadığını fark edebilmektedir Bu durumda
ise geri doumlnuumlş olanaksızdır Burada dokuma hazırlık boumlluumlmuumlne kontrol denetleme geri bildirim
goumlrevleri duumlşmektedir Burada yapılacak iyileştirmeler sonucunda aslında kontrolsuumlz ve buz
dağının alt kısmı gibi olan telef miktarın azaltılması sağlanabilecektir
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması
- Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
Daha oumlnceki ayar standartları konusunda değindiğimiz oumlnemli bir konudur Kontrol ve
denetlenmesi zor ve emek isteyen bir parametre olması itibariyle hassas ve ayrıntılı
incelenmiştir
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
66
Dokuma dairesinin kontrol ve bilgisinde olan konu incelendiğinde tezgacirch ayar
kitapccedilıklarındaki standart boşluk ve mesafenin 15 mm ve burada problem ve hata oluyorsa
maksimum 20 mm civarında olması gerekmektedir (Şekil ndash 5 4) Bu ayarların dışındaki
uygulamalar fazladan telef verilmesine ve telef miktarının ayar ve personel kaynaklı olarak
yuumlkselmesine neden olmaktadır
İşletme de yapılan bazı değerlendirmelerde burada ayar ustası uumlzerindeki tip değişim
baskısı ve gelen acil bildirimlere bakma gerekliliği yeterli zaman kalmamasına ve ayar ustasının
gerekli ayarlamaları yapmasına vakit kalmamaktadır Başlı başına yeni bir konu ile bağlantılı
olan ayarlamalar ve tezgacirch hatalarının azaltılması konusu suumlrekli olarak oumllccediluumlluumlp kontrol
edilmelidir
Bu konudaki telef miktarının azaltılması ve yapılacak standart ayarının Dokuma
İşletmesine kazancı ve getirisi ve standart ayar dışında yapılan ayarlamalarda oluşacak kayıplar
ve sorunlar ile ilgili genel bir eğitim hazırlanmış ve tuumlm dokuma elemanlarına verilmiştir
Eğitimlerin suumlrekli ve duumlzenli aralıklar ile yapılması oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml suumlrekli yeni personelin işe
alınması ve guumlncel konuların oluşmasından dolayı bu hatanın veya ayar eksikliğinin ikinci plana
atılmasının oumlnlenmesi gerekmektedir Dokuma tezgacirchlarında hesaplanması ve kontroluuml en zor
konulardan biri olmakla birlikte yapılacak eğitim ile de en fazla kazancın sağlanacağı alanlardan
biridir
- Yalancı Kenar Tarağının Uzunluğu
Standart uzunluktaki bir yalancı kenar tarağının uzunluğu 12 mmrsquodir Yalancı kenar
tarakları atkı teleflerini taşımak iccedilin kullanılan kenar ipliklerinin standart hareketini yapmak iccedilin
tasarlanmışlardır
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı
67
İşletme şartlarında zamanla bozulan kırılan taraklar yerine sıfır tarak satın alınmamakta bunun
yerine daha oumlnce bozulan veya kırılan ana taraklardan kesilerek yalancı kenar tarakları
oluşturulmaktadır
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması
YALANCI TARAKLI ve YALANCI TARAKSIZ (TEK TARAK) DOKUMA TEZGAcircHLARINDAN ALINAN TELEF
UZUNLUKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (CETVEL OumlLCcedilUumlMUuml)
Not Karşılaştırma yapılan oumllccediluumlmler aynı tezgacirch uumlzerinde tezgacirch ayarları değiştirilmeden
sadece yalancı taraklı ve tek taraklı olmak uumlzere iki kez telef
alınmış ve cetvel oumllccediluumlmleri yapılmıştır Ortalama toplam telef uzunluğu yalancı taraklı tezgacirchta 15205 cm iken tek taraklı tezgacirchta 1225 cme
duumlşmuumlştuumlr
Ccediloumlzguuml No 221340
İş Emrindeki Tarak Eni 176 cm
KULLANILAN TARAK ENİ
Yalancı Taraklı 176 cm + 15 cm x 2 boşluk + 2 Yalancı Tarak
Uzunluğu
Tek Taraklı 179 cm
OumlLCcedilUumlM NO
Yalancı Taraklı
Yalancı Taraksız (Tek Taraklı)
Sol Sağ Sol Sağ
Oumllccedil1 79 86 6 75
Oumllccedil2 8 67 6 51
Oumllccedil3 67 75 66 74
Oumllccedil4 67 76 62 66
Oumllccedil5 78 66 59 51
Oumllccedil6 78 86 62 56
Oumllccedil7 75 85 59 7
Oumllccedil8 75 85 62 54
Oumllccedil9 79 74 59 56
Oumllccedil10 78 75 57 69
Oumllccedil11 79 72 62 69
Oumllccedil12 75 7 6 58
Oumllccedil13 8 7 59 72
Oumllccedil14 78 84 59 5
Oumllccedil15 73 8 63 5
Oumllccedil16 79 63 62 67
Oumllccedil17 77 66 62 68
Oumllccedil18 74 86 64 52
ORTALAMA 762 75 609 615
TOPLAM 15205 cm 1225
Yeni oluşturulan yalancı kenar tarağından kaynaklanan iki farklı standart dışı hareketten
dolayı atkı telefi miktarı artabilmektedir Oumlncelikle gereğinden fazla uzun kesilen bir yalancı
kenar tarağı ana tarak ile arasındaki mesafesinin uzamasına neden olur Ayrıca tip bindirme
esnasında tip bindiriciler yalancı kenar ipliklerini ana tarağa yakın yerden değil de tarağın uzak
68
kısmından geccedilirirler ise atkı telefinin daha da uzun olmasına neden olurlar (Şekil ndash 5 5) Bu
kısımda atkı telefinin kısaltılması iccedilin minimum genişlikte yalancı kenar tarağı kullanılmalı ve
tezgacircha takılma sırasında ana tarak ile arasındaki mesafe 05 mmrsquoyi geccedilmemelidir
Yalancı taraktan kaynaklanan atkı telef uzunluklarını hem yok etmek hem de taraklar
arasındaki mesafenin minimuma indirilmesi ve ortadan kaldırılması iccedilin ihtiyaccedil duyulan ana
tarak uzunluğundan biraz daha uzun tarak ile tezgacirch taharlandı ve yalancı kenar iplikleri aynı
tarağın uccedil kısımlarından geccedilirildi boumlylelikle taraklar arasındaki mesafe sıfıra indirilmiş oldu
Yukarıdaki oumlrnek karşılaştırmalı tabloda da goumlruumllduumlğuuml gibi normal yalancı kenar tarağı iccedileren
tezgacirchtaki atkı telefi miktarı 152 cm olurken yalancı kenar tarağı iccedilermeyen tezgacirchın atkı telefi
1225 cm civarındadır Oumlrnek uumlzerinde karşılaştırma yaptığımıza goumlre yalancı kenar tarağı
kullanılmadığı zaman 19 civarında atkı telefi azaltılmaktadır (Ccedilizelge ndash 5 3) Bundan dolayı
eğer şartlar uygunsa ve uygun tarak varsa oumlzellikle yuumlksek metrajlı işlerde bu youmlntemin
kullanılması atkı telefinin rahat bir şekilde azaltılmasını sağlayacaktır
Uygun olmayan tarak uzunluğunda bir tip değiştirme
Uygun boyda tarak kullanılmadığı veya uygun tarak olmadığı iccedilin gereğinden uzun tarak
kullanıldığında yalancı kenar tarağı kullanılmamalıdır Ccediluumlnkuuml zaten kenar iplikleri iccedilin uygun boş
tarak dişi olacaktır Buradaki boş dişlerden atkı telefinin tutulması iccedilin kullanılan yalancı kenar
iplikleri geccedilirilebilir
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması
69
Şekil ndash 5 6rsquoda goumlruumllduumlğuuml gibi hem gerekenden daha uzun tarak kullanılmış hem de
yalancı kenar tarağı kullanılmıştır Bundan dolayı hem taraktan gelen fazladan dişler hem
taraklar arasındaki mesafe hem de yalancı kenar tarağının kendisinden kaynaklanan uzunluklar
hesaplandığında tezgacirchın tek tarafında 15 ndash 20 cm arasında gereğinden fazla telef olmaktadır
Bu boumlluumlmde dokuma hazırlık ve tip bindirme elemanlarına buumlyuumlk goumlrev duumlşmektedir İlk
etapta tahar operatoumlruuml uygun tarağın her iki tarafında da eşit uzunlukta boşluklar bırakmalıdır
İkinci adımda da fazladan boş dişler bırakılan tarağı tip bindirmeciler fark etmeli ve yalancı kenar
tarağı kullanmamalıdır Burada dokuma ve dokuma hazırlık elemanlarına gerekli eğitimler
verildi Suumlbjektif bir oumlzellik olup suumlrekli ve aktif bir şekilde kontrol ve denetleme-eğitim
mekanizmasının işlemesi gerekmektedir Burada aktif olarak bir iyileştirme sağlanırsa tek
taraftan ortalama 15 cm toplamda 3 cm telef kazancı olacaktır 3cm telef genel dokuma salonu
telefini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde iyi bir rakam olup atkı telefinin ortalamada duumlşmesini sağlayacaktır
Ccediluumlnkuuml oumlnemli olan atkı telefini yuumlzde olarak duumlşuumlrmektir Ortalamada sayı olarak da duumlşecektir
- A Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Aslında tezgacirch ayarları deyince birccedilok parametre işin iccediline girmektedir Tezgacirch ayarları
başlı başına bir proje konusudur Burada tezgacirch ayarları uumlzerinde duruldu ve dokuma elemanları
ile incelenip değerlendirildi Bu başlık kapsamında A grubu tezgacirchlarda yapılan makine
ayarlarının kısaca değerlendirmesi yapılmıştır
Tarak Uzunluğu Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekmektedir Yukarıdaki
boumlluumlmlerde anlatıldığı gibi uygun uzunlukta tarak kullanılmaması atkı telefi
miktarının artmasına veya kumaş hatalarının oluşmasına neden olabilmektedir
Atkı Makası Kesme Accedilısı Atkı makası kesme accedilısının olması gereken ayar
değerleri 78deg ndash 80deg aralığındadır Atkı makası kesme accedilısı 78deg lsquoden daha duumlşuumlk bir
dereceye ayarlanırsa atkı transfer hatası veya atkı kopuşu olmaktadır Atkı makası
kesme accedilısı gereğinden daha uzun yani 80deg uumlzerinde ayarlanırsa gereğinden fazla atkı
beslemesi sağlanacağından atkı telefi miktarı artmaktadır
70
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı Sağ rapier bırakma accedilısı standart değeri 310deg - 325deg
aralığındadır Burada ne kadar duumlşuumlk bir accedilıda atkı bırakma işlemi gerccedilekleşirse atkı
telefi miktarı o kadar azalmakta ne kadar yuumlksek bir accedilıda atkı bırakılır ise de atkı
telefi artmaktadır Bundan dolayı tezgacirch ayarları el verdiği suumlrece 310deg yakın bir
değerde sağ rapier bırakma accedilısı ayarlanmalıdır
Atkı Transfer Mekanizması Kancalı tezgacirchlarda pozitif atkı transferi
gerccedilekleşmektedir Burada atkının alınması taşınması transferi ve bırakılması
kontrolluuml bir şekilde sağlandığı iccedilin pozitif atkı transfer sistemi olarak
tanımlanmaktadır Bu sistem iccedilerisindeki herhangi bir parametrenin uygun
ayarlanmaması dokuma hatalarına ve atkı telef artışına neden olabilmektedir
Atkı Seccedilici Dereceleri Sırasıyla 15deg ndash 30deg ndash 70deg atkı seccedilimi gerccedilekleşmektedir Bu
ayarların dışına ccedilıkılırsa atkı kopuşu veya rapier ağzına transfer hatası oluşmaktadır
Verilen ayarlar dışında yuumlksek derecelerde atkı sunumu olursa atkı kopuşu veya kopuş
olmazsa gereğinden fazla atkı transferine ve atkı telefine neden olunur Tersi durumda
ise duumlşuumlk derecelerde ise atkının rapier ağzına transferi sağlanmaz ya da dokuma
hatası olmaktadır
Ağızlık Kapanma Accedilısı Standart koşullar altında bu değer 330deg - 340deg arasında
değişmektedir Ağızlık kapanma accedilısı aynı zamanda sağ rapier bırakma accedilısı ile
bağlantılıdır Burada ağızlık kapanma accedilısı ne kadar erken kapanırsa o kadar az atkı
telefi oluşmakta ne kadar geccedil kapanırsa ise atkı telefi o kadar artmaktadır Bunun
yanında erken ağızlık kapamalarında atkı kopuşu ve dokuma hatları vs riski artarken
geccedil ağızlık kapanmalarında bu riskler azalmaktadır
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi En uygun koşullarda ayarlanan atkı
makasının rapiere olan mesafe ayarı 5mm ndash 4mm arasındadır Burada fiziksel bir
durum mevcuttur Makas rapiere ne kadar yaklaşırsa atkı telefi miktarı o kadar
artmaktadır Fakat burada tezgacirch dizaynın izin verdiği bir sınır vardır Bu 5mm ndash 4
mm oumltesinde bir mesafe daha da azaltılırsa rapier sopası parccedilalanabilir Ayrıca atkı
71
makasının rapiere olan mesafesinde ayarsızlık olduğunda suumlrekli atkı kopuşu ve
tezgacirch duruşları olabilmektedir
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı Ayarlanabilinen en uygun mesafe 2mm ndash 6mm
arasında değişmektedir Bu kısımda atkı telefinde oumlnemli bir yer tutmaktadır Tarak
atkı makasına ne kadar yakın olursa atkı telef miktarı o kadar azalmaktadır Aynı
zamanda makasın mesafesi tarağa ne kadar yakınlaşırsa dokuma hata riski o kadar
artarken tersi durumunda azalmakta ve tezgacirch ayarı kolaylaşmaktadır Bundan dolayı
standart değerlerin kullanılması ccedilok oumlnemlidir Boumlylelikle atkı telefi miktarı
azaltılırken dokuma hatası riski de olmamaktadır
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı Burada ayarlanabilecek en
uygun mesafe 2mm ndash 4mm arasındadır Tezgacirch tarağı kadar yalancı kenar tarağının
uzaklık mesafesi de oumlnemlidir Fiziksel kurallar gereği ne kadar yakın yalancı kenar
tarağı mesafesi ayarlanırsa o kadar az atkı telefi oluşmaktadır Diğer şartlarda olduğu
gibi bu durumda da standart şartlar dışına ccedilıkıldığında duumlşuumlk mesafede hata riski artıp
oluşacak telef miktarı azalmakta tersi durumlarda hata riski azalıp atkı telefi miktarı
artmaktadır
Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe Tezgacirch dinamiği
gereği sağ-sol rapier yalancı kenar tarağı ile tarak arasındaki mesafe 20mm ndash 22mm
arasında olmalıdır İşletmede en fazla karşılaşılan standart dışı durumlardan bir
tanesidir Atkı telefi miktarını doğrudan fiziksel kurallar gereği etkilemektedir
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe Bu mesafe
optimum şekilde 6mm -12mm arasında ayarlanmalıdır Bu kısımda genelde toleranslar
dacirchilinde gereğinden uzun ayarlar yapılmakta ve atkı telefi miktarının artmasına
neden olunmaktadır Tezgacirch ayarında yapılacak iyileşme ile atkı telefi miktarı anında
ve hızlı bir şekilde azaltılabilmektedir
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
Buradaki en uygun ayar mesafesi 95mm ndash 116 mm arasında değişmektedir Bırakma
72
esnasında ne kadar yakın olunursa fiziksel kurallar gereği o kadar daha kısa bir atkı
telefi oluşmaktadır Standart ayarlar dışında ise ya dokuma hatası ve tezgacirch duruşları
oluşmakta ya da gereğinden fazla atkı telefi oluşmaktadır
- B Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Makine oumlzellikleri ve yapılan ayarlar goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda B grubu tezgacirchlarda en
fazla dikkat edilmesi gereken ayarlar aşağıdaki gibi olmuştur Bu ayarlardaki herhangi bir eksik
veya standart dışı olması atkı telefinin artışı dokuma hatalarının meydana gelmesi tezgacirch
duruşunun olması veya makine guumlvenliğinin devre dışı kalıp parccedila kırılması gibi durumlarından
birine veya birkaccedilına birden neden olunabilir B grubu tezgacirchlarda yapılması gereken standart
ayarlar
Atkı Makası Kesme Accedilısı (78deg ndash 80deg)
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı( 310deg - 325)
Atkı Seccedilici Dereceleri
Atkı Motorundan Gerilim Ayarı
Sağ Leno Mini Aparat Kapatma Dereceleri
Atkı Fren Ayar Dereceleri
Ağızlık Kapanma Accedilısı (330deg - 340deg)
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi ( 5mm ndash 4mm)
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı (2mm ndash 6mm)
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı (2mm ndash 4mm)
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe (6mm -12mm)
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi (95ndash
116 mm)
73
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi
A grubu ve B grubu tezgacirchlarda ayarlar birbirine yakın olup birebir aynı değildir Fakat
standart dışı bir ayar yapıldığında elde edilecek sonuccedillar benzerdir Yukarıda listelenmiş olan B
grubu tezgacirch ayarlarında atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayrıntılı bir şekilde incelendi ve atkı telefine etkisi
değerlendirildi (Şekilndash 5 7)
- B Grubu Tezgacirchlarda Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı ile Atkı Telefindeki Değişim
Yapılan ccedilalışmada atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayarlarının atkı telefine ve dokuma hatalarına etkisi
araştırılmıştır Bu kapsamda yapılan ccedilalışmalar
Birinci denemede standart atkı fren ayarları ile ccedilalışılmış olup alınan telef ortalamaları
sağ kenar iccedilin 67 cm Sol kenar iccedilin 63 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 8)
74
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı
Yapılan ikinci denemede atkı frenlemeleri ağızlığın iccedilinde farklı ağızlık değerleri iccedilin
arttırılmış olup alınan teleflerin ortalamaları sağ kenar iccedilin 36 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 9) Atkı frenleri arttırıldığından telefte azalma soumlz konusu olsa
da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni ile tezgacirchta
boncuk hatası ve atkı kopuğu hatası goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin arttırılması atkı
kopuşunu da olumsuz olarak etkilemiştir (Transfer hatasını arttırmıştır)
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması
Uumlccediluumlncuuml denemede ikinci denemeye goumlre akuumlmuumllatoumlr elektronik frenlemeleri biraz
daha azaltılarak deneme yapılmış olup telefler sağ kenar iccedilin 47 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 10) Atkı frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma
soumlz konusu olsa da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni
75
ile tezgacirchta boncuk hatasının devam ettiği goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin yuumlksek
olması atkı kopuşunu olumsuz etkilemiştir
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması
Doumlrduumlncuuml denemede uumlccediluumlncuuml denemeye goumlre frenlemeler biraz daha azaltılmış olup
telefler sağ kenar iccedilin 57 cm sol kenar iccedilin 67 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 11) Atkı
frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma soumlz konusu olsa da atkı
kopuşuna olumsuz etkisi devam etmiştir Boncuk veya atkı kopuğu hatası
goumlruumllmemiştir
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması
Son olarak frenlemeler sıfırlanarak yapılan denemede atkı telefleri sağ kenar iccedilin 73
cm sol kenar iccedilin 65 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 12) Tezgacirchın atkı kopuşunda olumlu
etkisi goumlruumllmekle birlikte standart ayarlara goumlre telefte artış soumlz konusudur
76
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması
Elektronik atkı frenlerinin sol kenar telefi iccedilin etkisi olmamakla birlikte tezgacirchta kopuşun
artması boncuk ve atkı kopuğu gibi hatalara sebep olması nedeni ile standart ayarlar ile
kullanımına devam edilmektedir
- B Grubu Tezgacirchlarda Kenar Telefinin Azaltılması
Dokuma İşletmesinde 42 adet Picanol Optimax model tezgacirch vardır Yapılan oumln ccedilalışma
ve değerlendirmeler sonrasında bu tezgacirchlardaki sağ kenar atkı telefi 78 cm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Sol kenar telefi ise 35 ndash 45 cm aralığında olduğu ve gerekli tezgacirch yapısı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde
uygun ve duumlşuumlk miktarlarda olduğu saptandı Boumlylelikle gereğinden fazla telef veren sağ kenar
tarafında yoğunlaşmanın daha verimli ve gerekli olduğuna karar verildi
Daha oumlnceki tezgacirch ayarları ve programları incelendiğinde 402 numaralı Picanol
GAMMAX model tezgacirchının diğer tezgacirchlara goumlre suumlrekli ccedilok daha duumlşuumlk atkı telefi verdiği
ortaya ccedilıkarıldı Bu durum suumlrekli yapılan etuumltler ve değerlendirmeler neticesinde elde edilmiştir
Sonrasında yapılan analiz ve değerlendirmelerde buradaki telef miktarının tezgacirch program
ayarlarından kaynaklandığı ortaya ccedilıkmıştır Normal tezgacirchlarda ağızlık kapanma accedilısı 310 ndash
320deg derece aralığında olmasına karşın bu tezgacirchta ağızlık kapanma accedilısı 290deg derece olarak
ayarlanabilmektedir Diğer tezgacirchlarda 310deg derecenin altında ayar yapılamamakla birlikte bu
derecelerde daha fazla atkı kopuşlarına yarım atkı ve boncuk hatalarına neden olunmaktadır
77
Fakat erken kapanan ağızlık rapier tarafından taşınan atkının daha fazla uzağa taşınmasını
engellemekte ve atkı telefinin minimum olmasını sağlanmaktadır
Yapılan tespit sonrasında PICANOL firması ile goumlruumlşuumllduuml ve gerekli değerlendirmeler ve
kritik analizlerden sonra gerekli yazılımlar yeni model Picanol Optimax tezgacirchları iccedilinde alındı
ve tezgacirchlara gerekli yazılım yuumlklemeleri yapıldı
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi
Yapılan analizler testler ve oumln ccedilalışmalar sonrasında PICANOL firması ile ortak ccedilalışma
sonrasında tezgacirch ayarları optimum duumlzeye ccedilekildi Şu an iccedilin 42 adet Picanol Optimax
tezgacirchlarda sağ kenar telefi 78 cm den 45 cmrsquoe indirmeyi başardık (Ccedilizelge ndash 5 4) Boumlylelikle
yapılan ccedilalışma sonrasında 423 oranında bir iyileşme sağlanmış oldu
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme
Atkı yakalayıcı sisteminin geliştirilmesinde en başta gelen neden ayar ve parametreleri
insandan bağımsız hale getirmek ve bunun neticesinde ise proses ve ayar standardizasyonun
korunmasını sağlamaktır
Burada muumlmkuumln mertebe insan kaynaklı ve otomatik olmayan ayarların kontrol altına
alınmasının sağlanması ya da ortadan kaldırılmasıdır Boumlylelikle personel ve suumlrekli ayar
bağımlılığından kurtulan sistem daha kolay kontrol edilmesi ile atkı telefinin radikal bir şekilde
duumlşuumlruumllmesi amaccedillanmıştır
78
Yapılan yeni aparat ve kavram geliştirme ccedilalışmalarında ilk etapta guumlnuumlmuumlz ve Dokuma
İşletmesindeki tezgacirchlarda geliştirilen sistemlerin ccedilalışması sağlanacaktır Yapılacak
ccedilalışmalarda ticari olarak (maliyetkazanccedil) herhangi bir değerlendirme yapılmayacaktır
Hedefimiz ilk etapta atkı telefinin standartlar dacirchilinde azaltılmasıdır Sonraki aşamalarda farklı
bir tez ve ccedilalışma konusu olarak ticari uygunluk araştırılması ve ccedilalışması yapılabilinir
Yapılan ccedilalışmalar ve araştırmalar neticesinde tezde aşağıdaki aparat ve sistemlerin
geliştirilmesi ve irdelenmesine yer verilmiştir
- Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
- Elektromanyetik Lamelli Atkı Tutucu
- EcoLeno veya Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
- Hava Emişi İle Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
Yukarıda maddeler halinde yazılan gelişimleri sırasıyla inceleyelim
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu
Atkı yakalama sistemlerinde ilk olarak ele alınan sistem ccedilok kullanımlık elastik atkı
tutucu sistemidir Sistemdeki amacımız rapier sopası atkı bırakma sistemi ve atkı arasındaki
senkronizasyonu uumlst seviyeye getirip istenilen uzunlukta atkı telefinin bırakılmasını sağlamaktır
Boumlylelikle kontrol altına alınan sistemde telef oranı minimum seviyeye ccedilekilmesi sağlanmaktadır
Kısaca sistemin tarifi yapılırsa esnek kanca aparatı atkı ipliği bu sisteme girdiğinde
elastik yapılar tarafından sıkı bir şekilde tutulmakta boumlylelikle kısa uzunlukta atkı telefi
verilmektedir Ayrıca bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinin
kullanılmasına ihtiyaccedil kalmamaktadır
79
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
Bir dokuma tezgacirchının da ortalama 450 devdk ile ccedilalışmaktadır Bu yuumlksek devirden
dolayı elastik tutucu uumlzerine binecek yuumlk ccedilok fazla olacaktır Burada tutucu olarak kullanılacak
malzemenin binlerce hatta milyonlarca defa accedilılıp kapanmaya maruz kalması ve bu kapanma
accedilılma harekacirctı esnasında performansından hiccedilbir şey kaybetmemesi gerekmektedir (Şekil ndash 5
13) Ccediluumlnkuuml atkı telefinin azaltılmasının yanında olmazsa olmaz koşullardan bir tanesi ve en
başında ki konu ise hatasız kumaş elde edilmesidir Oluşacak kuumlccediluumlk bir hata tuumlm ccedilabaların ve
tasarrufların boşa ccedilıkmasına neden olacaktır Aynı zamanda bu sitemin kullanılması ile yalancı
kenar iplikleri kullanılmayacak ve teleflerin toplanacağı bir sistemin geliştirilmesi de
gerekmektedir
Toplam parametreleri değerlendirdiğimizde sistemin kurulması ve denemelerin yapılması
proje kaynakları accedilısından zorlayıcı olduğundan şu anlık araştırma konusu olarak
değerlendirilmiştir Araştırma sırasında toplanan bilgiler bir sonraki aşamalar iccedilin kullanıldı
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu
Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu sistemindeki zorlukları değerlendirildiğinde burada
iki farklı engel ile karşılaşılmıştır Birincisi atkı tutucu sistemin atılan atkıyı sıkı bir şekilde
80
tutması ve kesinlikle bırakmaması gerekmektedir Ayrıca ilk atkıdan sonra ikinci atkı sisteme
ilave edilirken birinci ilave edilen atkı boşta kalıp dokuma hatalarına neden olmaması
sağlanmalıdır İkincisi ise suumlrekli devam eden bir maliyet teşkil edecekti Burada yıpranan ve
goumlrevini yerine getiremeyen sistemlerin suumlrekli yenilenmesi ve aynı zamanda duumlzenli olarak
bakımının yapılması hem maliyet hem de zaman accedilısından işletmeye ekstra bir yuumlk getireceği
duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin yeni bir sitem (Şekil - 514) arayışı iccedilerisine girildi Bu kapsamda atkının
kontroluuml ccedilok daha iyi ve yenilenme maliyeti gerektirmeyecek veya diğer sisteme goumlre maliyeti
ccedilok az olacak olan elektromanyetik lamelli atkı tutucu uumlzerinde durulmuştur
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu
Kısaca yeni sitemin (Şekil ndash 5 14 ) tanımı yapılacak olunursa Elektromanyetik lameller
yardımıyla istenilen zamanda lameller kapatılıp accedilılarak atkı ipliğinin yakalanması
sağlanabilmektedir Bu sayede pozitif hareket ile atkı ipliği telef miktarı kontrol altına
alınacaktır
Yapılan oumln araştırma ve ccedilalışmalarda bu sistemin oumlzellikle tozlu ve suumlrekli kirli olma
ihtimali olan dokuma işletmesinde sensoumlrluuml sistemlerle ccedilalışma zorlukları oumln plana ccedilıkmıştır
Sensoumlr sisteminin tezgacircha ve rapier sopasına ilavesinin zorluğu ve maliyet accedilısından yuumlksek
olması oumln plana ccedilıkmaktadır Aslında bu konuların geliştirilebileceğini duumlşuumlnmekteyiz En ccedilok
81
belirleyici olan kısım ise bozulma durma kirlenme ve hataya neden olma ihtimalinin suumlrekli
olmasıdır Herhangi bir arıza sırasında ccedilok pahalı olan rapier sopalarının kırılma riski vardır Ya
da biraz daha hafif şartlar duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde dokuma hatalarının oluşması soumlz konusudur Bu
sakıncalardan dolayı ilk etapta daha efektif ccedilalışmaların takip edilmesi daha yararlı olacaktır
Burada elde ettiğimiz oumln bilgiler ve tecruumlbeler bizleri bir sonraki sistemin değerlendirmesi
ve araştırılması hususuna youmlnlendirmiştir
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu
Senkronizasyon ve maliyet konularını değerlendirdiğimizde fikir olarak hem hata
yapmayacak hem de duumlşuumlk maliyetli olacak konular uumlzerinde duruldu Bu değerlendirme
sırasında ise EcoLeno Tertibatı veya Tarak Sistemine bağlı olarak ccedilalışacak bir aparatın (Şekil ndash
5 15) hem maliyet hem de performans accedilısından ccedilok faydalı olacağı fikrine ulaşıldı Fakat bu
sistem sadece rijit kancalı tezgacirchlara uygun olacaktır Sistemin mekanizması gereği rijit kancalı
DORNIER tezgacirchlarda kullanılmaktadır
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
82
Burada birinci sistem olarak daha oumlnce DORNIER firmasının deneme amaccedillı olarak
uumlrettiği bir ek aparattan esinlenildi Bu aparat yalancı kenar tertibatına hareket veren
mekanizmaya bağlanmıştır Aynı şekilde bu kam tertibatına bağlanacak bir sistem ile atkı atımı
tamamlandığı sırada atkıyı bastırarak sıkıştıracak atkı makasının kesmesinden sonrada kumaşa
dacirchil olana kadar atkı ile beraber hareket edecektir Şekil - 5 16 incelendiğinde (1 Sistem)
yalancı kenar hareketinin sağlandığı boumllgeye kolaylıkla gerekli aparatların yerleştirilebilineceği
goumlruumllmektedir
İkinci bir sistem ise Şekil ndash 5 15 goumlruumllduumlğuuml gibi (2 Sistem) tarak hareketinden
yararlanarak geliştirilebilinir Burada tarak zamanlamasından yararlanarak sisteme eklenecek bir
aparat yardımı ile aynı şekilde atkı yakalanmakta ve kumaşa dacirchil olana kadar tutulmaktadır
Burada hem kontrol hem de tezgah mekanizması ile beraber senkron bir ccedilalışma olduğu iccedilin atkı
telef kontroluuml sağlanırken de oluşacak hatalar minimuma indirilebilmektedir
Gerekli modifiye masraflarının fazlalığı ve zaman bakımından uzun suumlrmesi aynı
zamanda tezgacirch yapısı ile oynanacağından tezgacirchın orijinalliği bozulacaktır Burada bir tezgacirchın
en oumlnemli yapısı tarak hareketini sağlayan sistemdir Bu sistem ile oynamak hem tehlikeli olacak
hem de herhangi bir arıza sırasında ccedilok buumlyuumlk masraflar ccedilıkarabileceğinden bu sistem fiiliyata
geccedilirilmemiştir
Yukarıdaki mekanizma araştırması sırasında elde ettiğimiz bilgiler ışığında bir sonraki
sitemde başarılı bir şekilde aparat tasarımı ve gelişimi sağlandı ve denemeler yapıldı Bir sonraki
sistemimiz hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatıdır
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefi miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef atkı
kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken oluşacak
hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi youmlntemini
atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız gerekir Ccediluumlnkuuml
insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlayan ve bunun devamlılığını koruyabilen en
etkili youmlntem olmuştur
83
Hava emişinin ikinci oumlnemli oumlzeliği ise kumaş oluşumu ve atkının sisteme dacirchil olması
aşamalarında tezgacirch parametrelerini hiccedilbir şekilde olumsuz etkilememesidir Oluşan bu ekstra
durum iccedilin farklı bir tezgacirch parametresi ve ayarının gerekmemesidir Hava akışkan bir yapı
olduğu iccedilin tefeleme atkı transferi atkının kesimi yalancı kenar hareketi gibi birccedilok hareket ile
eşzamanlı ve verimli ccedilalışma imkacircnı sunmaktadır
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi
Geliştirilen atkı yakalayıcı aparatımızın tarifinden oumlnce kullanılan sistemin tarifini
yapmalıyız Hava emişi mekanizmasında oumlncelikle vakum tarifi yapılacak olursa kapalı bir
kaptan hava taneciklerinin boşaltılması ccedilevredeki atmosfer ile kap arasında bir basınccedil farkı
oluşturur ve kapalı kaptaki basınccedil duumlşuumlşuuml vakum olarak adlandırılır Yani atmosfer basıncından
duumlşuumlk basınccedillara vakum denir Genellikle milibar birimi ile ifade edilir Enduumlstriyel
uygulamalarda oldukccedila sık kullanılan vakum teknolojisinde duumlşuumlk orta ve yuumlksek vakumlar
kullanılır Yuumlksek vakum oluşturmak oldukccedila masraflı olduğundan kaldırma ve taşıma
uygulamalarında genellikle yuumlksek kaldırma kuvveti yaratabilmek iccedilin duumlşuumlk vakum
genişletilmiş yuumlzey alanları ile uygulanır
Vakum oluşturulurken kaptan tuumlm hava molekuumlllerinin boşaltılması imkacircnsız olduğundan
muumlkemmel vakum elde edilemez Ancak ne kadar hava boşaltılırsa o kadar kuvvetli bir vakum
oluşturulur Vakum oluşturan iki ccedileşit araccedil vardır Bunlardan birincisi vakum pompasıdır
Ccedilalışma prensipleri kompresoumlrlere benzer ancak kompresoumlr atmosferdeki havayı alıp kaba doğru
basınccedillandırırken vakum pompaları kaptaki havayı alıp atmosfere boşaltır
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
84
Dokuma İşletmesinde kancalı dokuma tezgacirchlarda atılan atkının tutulması ve atkı
makasına kadar taşınması suumlrecinde hava emiş youmlntemi (vakum) denendi (Şekil ndash 5 16) ve
gerekli aparatlar geliştirilmiştir Burada oumlncelikle vakumlama yapılacak cihazın şekli ve konumu
değerlendirilmiştir Ccediluumlnkuuml tezgacirch aerodinamiği gereği bazı hareket kısıtlamaları olmaktadır
Bundan dolayı ince bir boru yardımı ile hava emişi sağlanacak ve boru dokuma tarağına bağlı
hareket edecek şekilde bir aparat tasarımı yapıldı
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması
Mevcut sistemde atılan atkı kenar leno iplikleri ve yalancı kenar iplikleri tarafından
tutulmaktadır Bu sistemde atılan atkı ve kenar iplikleri birbiri ile senkronize ccedilalışmayıp farklı
gerilim ve uzunluklarda saccedilak oluşturmakta ve atkı makası tarafından kesilmektedir
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır
Burada oluşan atkı telefinin azaltılması ve atılan atkının saccedilak uzunluğunun kontrol
altında tutulabilmesi iccedilin dokuma tarağı ile senkron ccedilalışan ve hava emişi ile suumlrekli kontrolluuml
şekilde atkı kesim makasına atkının taşınmasını sağlayan sistem (Şekil 5 17) geliştirilmiştir
Boumlylelikle kontrolluuml şekilde taşınan atkı sayesinde oluşan saccedilak uzunluğu kısaltılmakta ve telefin
azalması sağlanmaktadır Burada kontrolluuml bir şekilde atkının transferinin sağlanabilmesi iccedilin atkı
geriliminin oumllccediluumllmesi ve kontrol altında tutulması gerekmektedir Atkı transfer verimini etkileyen
atkı gerilimi bir sonraki konuda ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
85
- Atkı geriliminin değerlendirilmesi
Atkı kaydı esnasındaki maksimum atkı gerginliği dokuma makinesi performansı ve tez
ccedilalışması esnasında tasarlanan hava emiş aparatının goumlrevini tam anlamı ile yerine getirmesi
accedilısından oumlnemli bir parametredir Artan makine hızlarına paralel olarak artış goumlsteren atkı ipliği
gerginliğinin kontrol edilerek muumlmkuumln olduğu kadar duumlşuumlk tutulabilmesi hem makine hızını
artırmak hem de duumlşuumlk mukavemetli ipliklerin kaydedilmesi accedilısından buumlyuumlk oumlneme sahiptir
Kanca ve dolayısıyla atkı ipliği hızı kayıt esnasında sabit olmayıp sinuumls eğrisine benzer
bir değişiklik goumlsterir Bunun sonucu olarak maksimum atkı ipliği hızı ortalama hızın ccedilok
uumlzerinde bir değer alır Bunun yanında atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile atkı
ipliği hızının sıfırdan kanca hızına aniden ulaşması iplikte ani gerginlik artışlarına sebep olur
Akuumlmuumllatoumlr giriş ve ccedilıkışında iplik gerginliğindeki değişimleri bir oumllccediluumlye kadar azaltacak
gerginlik kompansatoumlrleri ve ipliğin tam buradan aniden boşalmasını oumlnlemek iccedilin tambur oumln
yuumlzeyine baskı yapan metal veya fırccedila formunda baskı uumlnitesi bulunur
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi
Bobinden sağılan atkı ipliği atkı akuumlmuumllatoumlruumlnden sonra atkı freninden geccediler Daha sonra
atkı durdurma tertibatından geccedilen atkı ipliği renk seccedilme tertibatının kılavuzları yardımıyla
seccedilildiği takdirde kancanın hareket yolu uumlzerine duumlşuumlruumllerek kancaya takdim edilir Boumlyle bir
sistemde atkı ipliğinde gerginlik oluşturan kuvvetleri 3 grupta incelemek muumlmkuumlnduumlr (Şekerden
PESVİSLYCRAreg İccedilerikli Atkı Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin Kumaşın
Fiziksel ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
86
Bunlar
1) Atkı ipliğinin ivmelenmesinden dolayı ortaya ccedilıkan atalet kuvvetleri
2) Atkı ipliğinin kancalara kadar olan iplik hattı boyunca değişik yuumlzeylere
suumlrtuumlnmesinden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme kuvvetleri Bu durumda ipliğe etkiyen suumlrtuumlnme
kuvvetleri duumlz yuumlzeyler ile iplik arasındaki suumlrtuumlnmeden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme
kuvvetlerinin toplamı şeklindedir
3) İpliğin akuumlmuumllatoumlrden boşalması esnasında balon oluşumunun (merkezkaccedil
kuvvetlerinden dolayı) sebep olduğu kuvvetler
Atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile birlikte sıfır olan atkı ipliği hızı ccedilok
kısa bir zaman iccedilinde kanca hızına ulaşır 4 mikrosaniye aralıklarla atkı gerginliğinin oumllccediluumllmesi
ile atkının kanca tarafından kapılışı anındaki gerginlik değişimi goumlsterilmektedir Atkı gerginliği
oumlnce hızlı bir yuumlkseliş ile maksimum değerine ulaşır Bu atkı ipliğinin ivmelenmesine karşılık
gelir Bu noktadan sonra atkı ipliği kanca hızına ulaştığı iccedilin atkı gerginliğinde hızlı bir duumlşuumlş
olur Daha sonra kancayla birlikte hızlanmadan dolayı atkı gerginliği tekrar artış trendine
girmektedir
Atkı ipliği uumlzerine duumlşen ve yukarıdaki aşamalarında oluşan atkı gerilimi Gerginlik
oumllccedilme uumlnitesi (SMIDITH marka) gerginlik oumllccedilme sensoumlruuml (0-200cN oumllccedilme aralığı) ve
kuvvetlendirici devreden oluşan bir sistem yardımı ile oumllccediluumllmektedir Gerginlik sensoumlruuml ara birim
uumlnitesi uumlzerinden bilgisayara bağlanmış olup 0-10 volt arasında değişen ccediloumlzguuml gerginliği sinyali
ara birim uumlnitesindeki 12 bitlik bir dijital-analog doumlnuumlştuumlruumlcuumlde sayısal hale doumlnuumlştuumlruumllduumlkten
sonra C programlama dilinde geliştirilen gerccedilek zamanlı bir yazılım ile atkı gerilimi okunarak
kaydedilmektedir
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları
Hava emişi ile geliştirilen aparatımızın oumln denemelerinde farklı oumlzellikler ve gereklilikler
ile karşılaştık Burada yapılan ilk ccedilalışma metal kıvrık bir boru uumlzerine yapılan bir ccedilentik
87
devamında sanayi tipi elektrikli suumlpuumlrgeye bir hortum ile bağlandı ve burada atkı ipliğinin
vereceği tepki ve alınacak tahmini hareket değerlendirilmiştir
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Atkı ipliğini tutma adına vakumla ipliği tutan aparat ile yapılan deneme de atılan
atkılardan bazılarını tutulup bazılarını tutulamadığı goumlzlenmiştir Alınan sonuccedil proje accedilısından
yeterli olmadığı iccedilin vakum sistemi uumlzerinde ilave değişiklikler (aparatın konumu ve pompanın
guumlcuuml değiştirildi) yapılarak tekrar denemeler yapılmıştır Fakat aynı şekilde hava emiş aparatı ile
yapılan denemelerden de (Şekil - 5 19) olumlu sonuccedil alınamamıştır
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar
Yapılan prototip aparat Dornier Kancalı tezgah uumlzerine yerleştirilerek atkı ipliğini
yakalayabilme yeteneği test edilmiştir Yapılan denemelerde oumlnce sanayi tipi elektrik suumlpuumlrgesi
vakum pompası kullanılmıştır Sonuccedilların olumlu olmaması nedeniyle daha guumlccedilluuml vakum
uygulayabilen bir pompa ile denemeler yapılmıştır Denemelerden elde edilen goumlzlemlerde atkı
alıcı kancanın atkı ipliği ucunu bıraktığı noktanın değişkenlik goumlsterdiği ve emici uumlnitenin her
zaman iplikle ccedilakışmadığı ve bu nedenle ipliği yakalayamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Hava emiş aparatı
kullanımı sırasında kenar iplikleri iptal edilmiş ve atkı ipliğinin sabitlenmesi yalnızca bu aparatın
tutma başarısına bağlı kalmıştır Bu nedenle Şekil ndash 5 20rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere atkı ipliğinin
yeterli gerginlikte olmamasından kaynaklanan ldquoboncukrdquo adı verilen atkı ipliğinde gevşek yerler
ortaya ccedilıkmıştır
88
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Diğer taraftan hava emiş uumlnitesinin emiş guumlcuuml ve emme alanı itibariyle de yetersiz olduğu
goumlruumllduumlğuumlnden yeni emiş duumlzesi tasarlanmasına ve birkaccedil farklı boyutta uumlretim yapılarak
denemeler yapılmasına karar verilmiştir Tasarlanan hava emiş aparatları sırasıyla aşağıdaki
gibidir Burada tasarımlar yapılırken ilk denemelerde karşılan sorunlar ve eksiklikler goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak yeni dizaynlar geliştirildi Geliştirilen yeni dizaynların kısaca değerlendirme ve
sınıflandırmasını yapacak olursak
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefe miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef
atkı kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken
oluşacak hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi
youmlntemini atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız
gerekir Ccediluumlnkuuml insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlanmakta ve bunun devamlılığı
korunabilmektedir
a- Aparat Tasarımları Duumlze B_1 İlk etapta tasarlanan hava emiş duumlzesinin genişliği eşit
uzunluktadır Burada hava emiş duumlzesi boru şeklindeki kesite paralel uzanmaktadır (Şekil
ndash 5 21 ve Şekil ndash 5 22) Yapılan ccedilalışmada hava emişinin vakumu ne kadar arttırdığını ve
basıncın atkı tutuşunu nasıl etkilediğini goumlrmek istedik
89
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi
b- Aparat Tasarımları Duumlze B_2 Bu ccedilalışmada boru ve ağızlığın genişliği eşit fakat bir
oumlnceki aparata goumlre daha kısa bir yarığa sahip aparat tasarlandı Bu denemedeki amacımız
yapılan ilk denemeye goumlre kısa yarıklı bir sistemin atkının yakalanışı olası oluşacak
hataların oumlnlenmesi ve atkı telefinin azaltılmasına etkisinin olup olmayacağı veya sayılan
90
olumsuzlukların artışının ne kadar olacağını accedilıklamak olmuştur İkinci yapılan lsquoDuumlze
B_2rsquo tasarımında (Şekil ndash 5 23 ve Şekil ndash 5 24) daha kısa yarık kullanılarak hava emiş
basıncı arttırılmıştır Bununla birlikte atkı tutuşu daha da kuvvetlendirilmeye ccedilalışılmıştır
B_1 ve B_2 duumlzeleri ile ilgili deneme ve ccedilalışmalar bir sonraki konuda ayrıntılı şekilde
oumlrneklerle accedilıklanmıştır
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi
91
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi
c- Aparat Tasarımları Duumlze A_1 Geliştirilen A_1 dizaynında hem boru şekli değiştirildi
hem de ccedilentiklerin yapısı ve aparat uumlzerindeki konumu değiştirildi (Şekil ndash 5 25 ve Şekil
ndash 5 26) Diğer tuumlm yarıklı tasarımlarda yarıklar hep boru kesitine paralel şekilde yapıldı
Buradaki dizaynda ise bir veya iki ccedilentik yerine ccedilok fazla ccedilentik oluşturulup boru kesitine
dik olacak şekilde yerleştirildi Burada hem farklı bir hava emiş basıncı yakalanacağı
duumlşuumlnuumlluumlyor hem de atılan atkı ipliğinin yakalanma performansının değerlendirilmesinin
yapılması isteniyor
92
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi
93
Yapılan tasarımlar iccedilerisinde lsquoDuumlze A_1rsquo en iyi değeri veren ccedilalışma olmuştur (Şekil ndash 5 26
ve Şekil ndash 5 27) Yapılan deneme ccedilalışmalarında oumlrnekler ve tablolarla konu ayrıntılı şekilde
accedilıklanmıştır
d- Aparat Tasarımları Duumlze A_2 Bu dizaynda farklı olarak ilk defa aynı buumlyuumlkluumlklerde
geniş alan uumlzerinde delikler accedilıldı (Şekil ndash 5 27 ve Şekil ndash 5 28) Burada geniş alanın ve
yuumlksek basıncın atkı ipliğinin tutulması ve hataların oumlnlenmesindeki etkisi incelenmiştir
lsquoDuumlze A_1rsquo aparatı gibi geniş alana sahip olunacak ayrıca daha yuumlksek hava emiş
basıncına ulaşılacağı duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi
94
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Resmi
Şekil ndash 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı Resmi
e- Aparat Tasarımları Duumlze A_3 Geliştirilen lsquoDuumlze A_3rsquo dizaynında daha yuumlksek basınccedil
iccedilin hem buumlyuumlk delikler oluşturuldu hem de buumlyuumlk deliklerin yanına kuumlccediluumlk delikler accedilıldı
(Şekil ndash 5 29 ve Şekil ndash 5 30) Boumlylelikle kuumlccediluumlk delikler yardımı ile hava emişi
arttırılacak aynı şekilde buumlyuumlk delikler yardımı ile atkı ipliğinin tutunacağı geniş ve rahat
alanlar oluşacağını duumlşuumlnuumllmektedir
95
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri
f- Aparat Tasarımları Duumlze A_4 Geliştirilen lsquoDuumlze A_4rsquo tasarımda hem boru tasarımı ve
kesit şekli değiştirildi hem de emiş aparatının tutuş yuumlzeyi genişletildi (Şekil ndash 5 31 ve
Şekil ndash 5 32) Fakat burada en genişliğinde ccedilentikler yapılmadı onun yerine iki dar ccedilentik
tasarlandı Boumlylelikle hem hava emişi ile yapılacak basınccedil attırılmaya ccedilalışıldı hem de
geniş ve uzun tutuş yuumlzeyi ile atkı ipliğinin boru uumlzerinde tutulması sağlanıldı
96
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar
Yapılan ayrıntılı ccedilizim ve ccedilalışmalarla hava emişine uygun tasarım ve yerleşimin
bulunmasına ccedilalışılmıştır Bu yapılan ccedilizimleri ve ccedilalışmaları birbiri ile değerlendirdiğimizde
97
burada oumlnemli olan hava basıncı ve atkı ipliği yapısının tezgah yerleşimi ile optimum seviyede
ccedilalışmasının sağlanmasıdır Tuumlm yapılan denemeler sonrasında hava yarıkları boru kesitine dik
olarak ccedilizilen tasarımın maksimum performansı verdiği goumlruumllmektedir (Şekil ndash 5 25 Duumlze A_1)
Aslında birccedilok kez yapılan denemelerde atkı ipliği tutulup kumaşa dacirchil olana kadar hava emişi
aparatı ile taşınabilmiştir Fakat bazı denemelerde hava emişinin yetersiz olması ccedilevre şartlarının
elverişsiz olması kirli ve uccediluntulu ortamdan dolayı dokuma hataları oluşabilmektedir Dokuma
işletmesinde tabii ki oluşan kumaşın maliyeti atılan telefin maliyetinden kat ve kat yuumlksek olduğu
iccedilin burası goumlz ardı edilemeyecek bir durumdur Bundan dolayı hava emiş sistemi olumsuz olarak
değerlendirmek durumunda kalındı Fakat profesyonel bir tezgacirch uumlreticisi ile daha verimli ve
uygun projelerin ve aparatların oluşturulabilineceği ortadadır
Burada istenen sonucun alınmamasında kullanılan atkı ipliğinin ccedilok ince olması da
oumlnemli bir rol oynamıştır Yeterince kalın olmayan atkı iplikleri atkı transferi sonrasında
kesilmekte fakat yeterince uygun gerilim sağlanamadığı iccedilin tasarlanan aparatlar ya atkı ipliğini
tutamamakta ya da gevşek tutarak boncuk gevsek atkı yarım atkı vs hatalara neden olmaktadır
Ccedilalışmamız kapsamında atkı gerilimi ve atkı ccedilapının oumllccediluumlmuuml aşağıdaki gibi yapılmaktadır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri 3 farklı incelikte iplik kullanılarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Nm1 372 Yuumln Nm2 441 Yuumln 150 den3 PES
[555 Tex] [227 Tex] [167 Tex]
Elde edilen iplik numaralarından (Kamgarn eğrilme youmlntemine goumlre elde edilen) yola
ccedilıkarak iplik ccedilaplarının bulunması gerekmektedir İplik ccedilaplarını lsquoPierce Formuumlluumlrsquo kullanılarak
hesaplanabilir (OumlZEK Dokumanın Fiziksel Analizi ders notları)
)(2280
1cm
texd
f
f=lif yoğunluğu
= iplik paketlenmesi
98
d= iplik ccedilapı
tex= ağırlık sistemine goumlre iplik no
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri
Paketlenme faktoumlruuml sıkı dokunmuş bir kumaştaki iplik ccedilapı oumllccediluumlmlerinden bulunmalıdır
Bazı iplik tipleri iccedilin paketleme faktoumlrleri Ccedilizelge - 5 5rsquote ayrıntılı olarak verilmiştir
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları
Lif yoğunluğu ve paketlenme faktoumlruumlnuumln etkisi Kamgarn ve ring pamuk iplikler iccedilin
paketlenme faktoumlruuml 060 OE pamuk iplikler iccedilin 055 Lif yoğunlukları yuumln iccedilin 132 ve pamuk
iccedilin 152 gcm3
99
Yukarıdaki formuumll ve tablolar kullanılarak aşağıdaki deneyde kullanılan ipliklerin ccedilapları
sırası ile bulunmuştur
R1asymp0298 mm R2asymp0191 mm R3asymp0160 mm
İplik ccedilaplarından yola ccedilıkılarak aşağıdaki adımlar izlenerek iplik uumlzerine duumlşen gerilim
hesaplanmaktadır
Oumlncelikle iplik uumlzerine duumlşen kuvvet değeri lsquoFrsquo bulunmalıdır Burada yapılan
değerlendirmeler neticesinde lsquoŞekil ndash 5 19rsquo da belirtildiği gibi iplik uumlzerine uygulanan kuvvet 20
cNrsquodan daha buumlyuumlk olmalıdır
F gt 20 cN olmalıdır
İplik uumlzerine uygulanacak kuvvet bulunduktan sonra hava emişine maruz kalacak iplik
yuumlzey alanı hesaplanmalıdır Burada iplik uumlzerine duumlşecek basıncın iplik yuumlzeyinin 13
uygulanacağı var sayılarak iplik uumlzerine duumlşen gerilim hesaplanabilir Ccediluumlnkuuml iplik silindirik bir
yuumlzey kabul edildiğinde sadece hava emiş yarığını kapatacak kısmı negatif basınca maruz
kalacaktır Bundan dolayı ise
S=[(2πr)x2h]3
Formuumlluumlnden yola ccedilıkarak gerilime maruz kalacak iplik alanı hesaplanır
S= hava emişine maruz kalacak olan iplik yuumlzey alanı
r= iplik yarıccedilapı daha oumlnce uumlccedil iplik ccedileşidi iccedilin de hesaplanmıştır
h= yarık uzunluğu uumlccedil iplik iccedilinde aynı ve sabittir Oumllccediluumllen değer h = 15 mmrsquodir
Buradan yola ccedilıkılarak
S1=[(2πr1)x2h]3 =gt S1=[(2x214x0298)x2x15]3 = 1275 mm2= 01275 cm
2
S2=[(2πr2)x2h]3 =gt S2=[(2x214x0191)x2x15]3 = 817 mm2= 00817 cm
2
S3=[(2πr3)x2h]3 =gt S3=[(2x214x0160)x2x15]3 = 684 mm2= 00684 cm
2
Farklı iplik harmanları ve iplik numaralarının hava emiş yuumlzeyleri hesaplanmıştır
100
Son olarak P=FS formuumlluumlnden iplik uumlzerine duumlşen gerilim değeri bulunmaktadır
Burada yaptığımız hesaplamaların hepsi sınır hesaplamalar olduğu iccedilin bulunan değerden daha
fazla basınccedil uygulanmalıdır ki atılan atkı ipliği hava emiş aparatı tarafından tutulabilsin Buna
istinaden formuumll
PgtFS şeklinde olmalıdır
P Basınccedil
F Kuvvet
S Alan
Yapılan hesaplamalar sonrasında
P1gtFS1 gt 20 01275 gt 15686 pascal
P2gtFS2 gt 20 00817 gt 24479 pascal
P3gtFS3 gt 20 00684 gt 29240 pascal değerleri sırasıyla elde edilmektedir
Not Basıncı hesaplarken hava emiş kanalının iplikten daha geniş olduğunu ihmal etmekteyiz
Bundan dolayıdır ki kalın iplikler daha kolay ince iplikler daha zor yakalanmaktadır
Yukarıda yapılan hesaplama ideal ve boşluksuz iplik şartlarında geccedilerlidir Fakat
kullanılan ipliğin iccedilerisi hava geccedilirgen olduğu iccedilin 30 daha fazla hava emişine ihtiyacımız
vardır (Oumlzek Ders Notları) Dolayısı kullanılacak basınccedil hesaplanan basınccediltan en az 30 daha
fazla olmalıdır Ccediluumlnkuuml 30rsquoluk hava emiş basıncı iplik iccedilersindeki hava boşluklardan dolayı
kaybolmaktadır
Buradan yola ccedilıkarak kullanılacak hava emiş basıncı hesaplanacak olursa
Kullanılacak P1 gtFS1 + FS1 x 030 gt 20391 pascal
Kullanılacak P2 gtFS2 + FS2 x 030 gt 31823 pascal
Kullanılacak P3 gtFS3 + FS3 x 030 gt 38012 pascal şeklinde olmalıdır
Kullanılacak hava emiş basıncı (negatif basınccedil) direk olarak hava emiş yarığına ulaşması
gereken basınccedil buumlyuumlkluumlğuumlduumlr Bu buumlyuumlkluumlkteki basıncın hava emiş yarığına ulaştırılması iccedilin
hava emişin sağlanacağı boru hatlarındaki hava emiş kayıpların hesaplanması gerekmektedir
101
Boumlylelikle atkı ipliğinin sağlıklı tutulması iccedilin gereken hava emiş kaynağının (kompresoumlr) guumlcuuml
bulunmuş olacaktır Bu bulunan hava emiş basıncı ihtiyaccedil duyulan gerccedilek basınccedil olacaktır
Belli bir basınccedil duumlşuumlmuuml iccedilin muumlsaade edilen en uzun boru hattı uzunluğu aşağıdaki
deneyimsel formuumllle hesaplanabilir bu formuumllden yola ccedilıkarak ihtiyaccedil duyulan hava emiş
kaynağının guumlcuuml hesaplanabilir (Emil 2001)
I =toplam boru uzunluğu(m)
Δp =hatta muumlsaade edilen max basınccedil duumlşuumlmuuml (bar)
p =mutlak giriş basıncı (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı(mm)
Basınccedil duumlşuumlmlerini hesaplarken ccedilabuk seccedilim tablolarından da faydalanabiliriz Bunlardan
bir tanesi aşağıda ki gibi bize hatlarda kullanılan bazı bağlantı elemanlarının karşılık geldiği boru
uzunluğunu goumlsteren tablodur
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması
102
d=boru iccedil ccedilapı
R=boru merkezi ile accedilı merkezi arasındaki mesafe
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu
İplik basınccedil hesabı Duumlze A_1 iccedilin yukarıda goumlsterilen şekildeki gibi yapılmaktadır Duumlze
A_1 boru şeklini hesaba katarak boru hatlarındaki hava basıncı kaybı hesaplanacak ve
kullanılması gereken kompresoumlr guumlcuumlne (gerccedilek ihtiyaccedil duyulan hava emiş basıncına)
ulaşılacaktır Karşılık gelen boru uzunluğu tablosu ve formuumlluumlnden yararlanarak
Δp = hava emiş yarığında olması gereken basıncın 20rsquosi(bar) (Oumlzek 2014 Ders Notları)
p =hava emiş yarığında olması gereken basınccedil (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı 15 (mm)
I = 3 (m) [karşılık gelen boru uzunluğu tablosu kullanılarak bulundu]
90deg dirsek kullanıldığı iccedilin 15 metre eklenecek
Ccedilap duumlruumlcuuml satırından yola ccedilıkarak 05 metre eklenecek Ccediluumlnkuuml dairesel kesit dikdoumlrtgen
kesite doumlnmektedir
Kullanılan gerccedilek boru uzunluğu ise 1 metredir
Boumlylelikle tablodan yola ccedilıkarak elde edilen lsquolrsquo değeri 3 metre olmaktadır
l= Δp x d5 x p
450 x Q185
103
555 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 20391 x 020 x (015)5 x 20391 =gt Q1 = 0247 lsn
450 x Q185
227 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 31823 x 020 x (015)5 x 31823 =gt Q2 = 1274 lsn
450 x Q185
167 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 38012 x 020 x (015)5 x 38012 =gt Q3 = 2469 lsn
450 x Q185
Şeklinde hesaplanmaktadır Yapılan hesaplamalara goumlre yukarıdaki kompresoumlr guumlccedilleri
kullanılırsa atılan atkı ipliklerinin teorik olarak yakalanacağı hesaplanmıştır
Ccedilizim ve tasarımlardan yola ccedilıkılarak imalatı yapılmış olan 6 farklı iplik emiş duumlzesi ile
oumln denemeler yapılmıştır İplik emiş duumlzelerinde hem guumlvenli bir iplik emişi yapabilecek hem de
vakum guumlcuumlnuuml verimli kullanacak duumlzenlemeler tercih edilmiştir Metal profil malzemeden 4 tip
(10x20mm) dikdoumlrtgen kesitli ve 2 tip dairesel (10mm) kesitli iplik emiş aparatı yapılmıştır
Profiller uumlzerindeki deliklerin acircdeti kullanım anında bantla kapatılarak değiştirilmiştir
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır)
104
İplik emiş sisteminin bileşeni olarak kullanılan 50 litre kapasiteli vakum pompası mutlak
vakum verimi 1 bar (758 mm civa basıncı) olmasına karşın yeterli guumlcuuml sağlayamamıştır Bu
nedenle daha yuumlksek vakum guumlcuumlne sahip olan iplik makinelerinde kullanılan vakum
pompalarından biri kullanılarak denemeler yapılmıştır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri uumlccedil farklı incelikte iplik kullanılarak
oumllccediluumllmuumlştuumlr Denemeler sırasında sabit mengeneye tespit edilen duumlzelerin iplik kavrama
performansı iplik ucuna asılan ağırlıklar artırılarak test edilmiştir Ağırlık olarak ortalama
ağırlığı 065 g olan dairesel metal pullar kullanılmıştır İpliklerin uumlzerine asılan pul sayısı
kavranabilme guumlcuumlne goumlre artırılmıştır İpliklerin emiş duumlzeleri tarafından yakalanma konumu
tezgacirch uumlzerindeki duruma benzer şekilde duumlzenlenmiştir Bu oumllccediluumlmler sırasında farklı duumlze
tiplerinde değişen kalınlıkta iplik denemelerinin goumlruumlntuumlleri Şekil ndash 5 35 ve Şekil ndash 5 36rsquoda
verilmiştir
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
105
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
Atkı ipliklerinin dokuma makinesinde gergin olarak iplik emiş duumlzeleri tarafından
vakumla kavranabilme durumunu simuumlle etmek uumlzere yapılan test sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 5 ve
Ccedilizelge ndash 5 6rsquoda verilmiştir Emiş kanalları ccedilok buumlyuumlk ve yekpare olan A_4 ve B_1 duumlze
performansları yetersiz olduğu iccedilin sonuccedilları verilmemiştir
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları
Emiş duumlzesi A_1 uumlzerindeki delikler 3 2 ve 1 kanal oluşturacak şekilde testler yapılmıştır
Vakum değeri sabit olduğu iccedilin yuumlzeydeki emiş alanı kuumlccediluumllduumlkccedile daha iyi yakalama
performansı goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle yuumlzeydeki delikli kanal sayısı azaldıkccedila
yakalama guumlcuumlnde bariz bir iyileşme goumlruumllmuumlştuumlr Dokuma işletmesinde yaygın olarak
kullanılan atkı ipliklerine benzer numaralar seccedililmiştir İplik kalınlığındaki artış ile ipliklerin
yakalama performansının net olarak arttığı goumlruumllmuumlştuumlr Bu sonuccedil doğal olarak artan iplik ccedilapı
ve dolayısıyla yakalama yuumlzeyi ile uyum iccedilinde olmuştur Emiş duumlzesi A_3 ile yapılan testlerin
sonucu A_1 tipine goumlre oldukccedila koumltuuml sonuccedil vermiştir Bunda temel neden kuumlccediluumlk ve buumlyuumlk
dairelerden oluşan emiş kanallarının daha fazla yuumlzey ve dolayısıyla daha duumlşuumlk vakum değeri
verimleri olmuştur Deneme sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 8rsquote verilen A_2 duumlze A_1 ile benzer
106
koşullarda test edilmiştir Ancak bu duumlzenin performansı A_1 kadar iyi olmamıştır Emiş
kanalları tek sıra accedilıkken yapılan testler en iyi sonuccedilları vermiştir Diğer taraftan B_2 duumlzesi en
koumltuuml performansı veren duumlze olmuştur Bunun nedeni de emiş kanalının diğerlerine oranla ccedilok
buumlyuumlk olması ve birim vakum değerinin duumlşmesi olmuştur
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar
Bu denemelerden sonra A_1 ve A_2 duumlzelerinin kancalı dokuma makinesi uumlzerinde
denenmesine karar verilmiştir Bu duumlzeler uumlzerindeki emiş delikleri tek ve ccedilift sıra accedilık olacak
şekilde denemeler yapılmıştır Kullanılan vakum pompası ve duumlze bağlantı seti Şekil ndash 5 37rsquode
verilmiştir Emiş duumlzeleri bir ara hortumla vakum pompasına bağlanmış ve deneme ccedilalışmaları
anında vakum pompası suumlrekli devrede bırakılmıştır
107
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni
108
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları
Kancalı dokuma makinesi uumlzerinde yapılan deneysel ccedilalışmalar sırasında kenar yapıcı
mekanizmalar devre dışı bırakılarak atkı ipliği ucunun emiş duumlzesi tarafından yakalanması
amaccedillanmıştır Doğal olarak bu ucu yakalayacak yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de kullanılmamıştır
Emiş duumlzeleri tarak bitiminde kumaş kenarına en yakın konumda sabitlenmişlerdir Bu ccedilalışma
duumlzeninde en ccedilok 2-3 cm uzunluğunda bir atkı ucu yeterli olabilecektir Bu da atkı telefinin bu
mesafelere indirilmesini sağlamış olacaktır
Ancak yapılan denemelerde atkı ipliği uccedillarının istikrarlı ve guumlvenli bir şekilde
yakalanamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Farklı kancalı tezgacirchlarda yapılan bu denemelerde genelde Nm 40
numara atkı iplikleri denenmiştir Her bir duumlze tipi iccedilin bir saatlik deneme ccedilalışmaları yapılmış
fakat gevşek ccediloumlzguuml probleminin oumlnuumlne geccedililememiştir Bu durum atkı ipliğinin istenilen
109
gerginlik duumlzeyinde kalması sağlanamadığı iccedilin ortaya ccedilıktığı bilinmektedir (Yuumlnsa İşletmesinde
Dokuma Hata Tanımları 2000) Denemesi yapılan duumlze tipleri iccedilinde A_1 ve A_2 tipleri
diğerlerine oranla daha verimli olmuşlardır Emişin accedilık atmosferde yapılıyor olması yani emiş
kanallarının suumlrekli accedilık olması vakum ve kavrama guumlcuuml verimini oumlnemli oumllccediluumlde duumlşuumlrmektedir
Bu nedenle genelde emiş kanalarının iki sırası accedilık bırakılmıştır Duumlzedeki emiş kanallarının
konumu atkı iğliği geccediliş guumlzergacirchına uygun olacak şekilde ayarlanmıştır
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
yer alan kritik anların yuumlksek hızlı kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve
500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
110
Hızlı kamera ccedilekimi enstantanelerinde goumlruumllduumlğuuml uumlzere kancayı taşıyan şerit kalınlığı
nedeniyle emiş duumlzesi atkı ipliğinden bir miktar geride kalmak zorunda Bu konum ipliği
yakalamak iccedilin oumlnemli bir dezavantaj oluşturmaktadır Diğer taraftan kancanın ccediloğu kez ağızlığı
terk edemeden atkı ipliğinin kurtularak serbest kalması da yalancı kenar ipliklerinin yokluğunda
atkı ipliği ucunun yakalanmasını guumlccedilleştirmektedir Dolayısıyla emiş duumlzesi iplik ucunu
yakalasa bile gevşek olan ipliğin gerilimini artırma potansiyeli olmadığı iccedilin gevşek atkı ve
boncuk denilen hataların oluşumuna yol accedilmaktadır (Şekil ndash 5 41)
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu
Vakumlu iplik emiş aparatı kancalı tezgacirchlarda istenilen performansı sağlayamadığı iccedilin
hava jetli tezgacirchlarda denenmemiştir Bu kararda bu tezgacirch hızlarının daha yuumlksek olması ve
telef uzunluğunun da goumlreceli olarak daha duumlşuumlk olması etken olmuştur
Hedeflenen kancalı dokuma tezgacirchlarına youmlnelik bir ek aparat tasarımı geliştirmek ve
bunu uygulayarak atkı telefi uzunluğu minimum seviyeye duumlşuumlrme hedefi yakalanmış oumlnemli
oumllccediluumlde iyileştirme ve standardizasyon sağlanmıştır Tez ccedilalışmasının yapıldığı dokuma
işletmesinde yer alan tuumlm tezgacirch tiplerinde değişen oumllccedileklerde iyileştirme ve atkı telef
oranlarında kazanccedil sağlanmıştır Bu oran oumlzellikle Dornier kancalı dokuma makinelerinde 30
duumlzeyini aşmıştır
111
6 SONUCcedil
Hedef yapılan tuumlm ccedilalışmalar neticesinde ortalama atkı telefini 13 ndash 14 cmadet atkı
aralığından ilk olarak 9 ndash 95 cmadet atkı aralığına ccedilekerek 25 (Şekil ndash 6 1) iyileşme oranı
olan tez hedefini yakalanmıştır Sonrasında atkı telefini daha da azaltıp sıfır kumaş hatası ve sıfır
telef seviyesine ccedilekmek olacaktır
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı
Tuumlm ccedilalışmalar neticesinde elde edilen getiri ve iyileştirmeleri değerlendirecek olursak
telef uzunluğu azaltma miktarı ve kazanılan getiri tutarı olarak iki farklı youmlnden irdeleyebiliriz
Oumlncelikle telef uzunluklarında elde edilen azalışlara bakıldığında
112
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum
ATKI TELEFİ AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR
Tezgacirch
Kodları
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Tezgacirch
Grupları
Tezgacirch
Sayısı
TOPLAM
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
HEDEF
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
D1 DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 156 100 82 5 74 5
D2 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 148 100 80 5 68 5
D3 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 163 100 91 5 72 5
D4
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 159 100 86 5 73 5
D5 DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 93 70 93 7 0 0
P1
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 125 89 68 38 57 51
P2 PİCANOL Ccedilerccedileveden Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX) 42 126 83 78 45 48 38
Yukarıdaki tabloda ayrıntılı şekilde YUNSA işletmesinin tez ccedilalışmaları oumlncesi telef
durumu ile tez ccedilalışmaları sonrası son telef durumu goumlruumllmektedir Bu kısımdaki kazanım
şekilleri ve ayrıntıları ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA boumlluumlmuumlnde anlatılmıştır
Buna goumlre tuumlm tezgacirch gruplarının ağırlıklı ortalamaları alındığında atkı telefi uzunluğu 9 -
95 cm aralığında ccedilıkmakta olup istenilen hedef yakalanmıştır
Ccedilizelge ndash 6 1 tablosunu kısaca incelediğimizde toplam telef uzunluğu hedef telef
uzunlukları ve sağ-sol telef uzunlukları ayrıntılı şekilde verilmiş olup 26 oranında bir telef
azalması olmuştur Burada ilk doumlrt A grubu tezgacirchın atkı telefi hedefi 10 cm C grubu
tezgacirchlarının atkı telefi hedefi 7 cm ve B grubu tezgacirchların atkı telefi hedefi 85 cm civarında
olduğu goumlruumllmektedir Bu hedefleri sağ ve sol kenar telefleri şeklinde ayrıntılara ayrıldığında
aşağıdaki grafiklere ulaşılmaktadır
113
Kazanılan getiri tutarı olarak tez ccedilalışması değerlendirildiğinde tez ccedilalışmaları oumlncesinde
kazanılması hedeflenen atkı telefi tutarı yıllık 495 bin EURO olarak planlamıştır Oumlngoumlruumllen
değer toplam telef miktarının 25rsquone denk gelmektedir Aşağıdaki Ccedilizelge ndash 6 2 tablosu
ayrıntılı incelendiğinde yıllık olarak kayıp olan telef miktarı 162 milyon EURO civarındadır
Gerccedilekten bir işletme iccedilin ccedilok buumlyuumlk bir telef miktarıdır İşletmede oluşan telefin buumlyuumlk
ccediloğunluğunu atkı telefi teşkil etmektedir
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu
ATKI TELEFİ
AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR TOPLAM
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre
Tezgacirch Grupları
Tezgacirch
Sayısı
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESI
()
POTANSİYEL
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESİ ()
DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 1 129 287 1 015 694 2144981 360 654 285 74
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 325 851 278 365 604216 194 855 154 40
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 175 302 138 701 314003 121 363 96 25
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 92 973 79 103 172076 63 716 50 13
DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 167 958 0 167958 68 628 54 14
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 420 403 352 397 772800 222 566 176 46
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX)
42 421 949 259 661 681610 232 613 184 48
TOPLAM 278 2 733 723 2 123 921 1 264 295
Yukarıdaki tabloyu (Ccedilizelge ndash 6 2) ayrıntılı şekilde incelediğimizde yaklaşık 5 milyon
TLrsquolik bir atkı telefinin olduğu goumlruumllmektedir Yapılan iyileştirmeler ve ccedilalışmalar sonrasında
elde edilen kazanccedil ise 13 milyon TL civarındadır Aynı zamanda işletmede yuumlruumltuumllen TPM
114
projesi kapsamında ele alınan atkı telefi azaltılması ccedilalışmasının profesyonel araccedillar ve oumllccediluumlmler
neticesinde şu anda 25 milyon TL civarında net bir kazancın sağlandığını projenin tamamıyla
sonlandırıldığında yıllık kazanccedil miktarının 3 milyon TL ye ulaşılacağına değinilmiştir
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar
Şekil ndash 6 2rsquode verilen tezgacirch kodlarının accedilılımı aşağıdaki gibi olmaktadır
D1= Dornier rapier tuck-in ndash mini aparat
D2= Dornier rapier disco-leno ndash eco leno
D3= Dornier rapier disco-leno ndash mini aparat
D4= Dornier rapier ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat
D5= Dornier airjet ccedilerccedileveden leno ndash ccedilerccedileveden leno
P1= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (GAMMAX)
P2= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (OPTIMAX)
Boumlylelikle projenin goumlruumlnen yuumlzuuml ile 25 hedeflenen iyileşme sağlanmış olup başarılı bir
şekilde sonuccedillanmış Kendi iccedilerisinde sonuccedillanan proje birccedilok projeye de zemin hazırlamış olup
işletmenin birccedilok kara noktasına da ışık tutmuştur
115
7 KAYNAKLAR
Anonim 2011 httpwwwdokumaorgdkmclk_trhhtm Niğde Uumlniversitesi Halil Zoumlhre Ataman
Myo TekstilDokuma Erişim Tarihi 05112014
B Wulfhorst lsquorsquoReduction Of Selvedge Wastage On Weaving Machines With Pneumatic Weft
Insertionrsquorsquo Institut fur Textiltechnik der Rheinisch- Wesfalischen Technischen
Hochschule Aachen Germany ITB Fabric Forming 391
Disco Leno American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012
Dorniertcisdeenglishinsiderinsider_8ecolenohtm The New Dornier Double-Disc Leno
Device Type EcoLenoregldquo Erişim Tarihi 30112014
E Sinem Aykaccedil Pnoumlmatik - Hidrolik Mayis 2011 Tmmob Makina Muumlhendisleri Odası
Ankara Şubesi
Emil II Ulusal Hidrolik Pnoumlmatik Kongresi Ve Sergisi 2001 syf 233 - 238
EP Patent No 0898 001 A2 24021999
Erkan Tuumlrker Uşak Universitesi Tekstil Muumlhendisliği Boumlluumlmuuml The Usage Of Images Models For
Porosity Determination Of Fabrics Woven Fabrics Of Filament Yarns
European Patent Application ndash Patenet 054257746 Date of Publication 04112005
European Patent Application ndash Patenet 0898001 Date of Publication 24021999
Highly productive solutions for every requirement
httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf Erişim Tarihi 07122014
httpipcompatfamen28050887 Erişim Tarihi 20072013
httptrwikipediaorgwikiDokuma Erişim Tarihi 23112014
httpwwwdokumateknikdestekcomforumkonu-dokuma-kitabi-24html Erişim Tarihi
23112014
httpwwwhistoryworldnetwrldhisPlainTextHistoriesasphistoryid=ab11 Erişim Tarihi
23112014
httpwwwtekstilbilgicomdefaultaspsayfalari=gosterampsayfano=93 Erişim Tarihi 15102012
Itma 2011 Barcelona Picanol Slow Motion Video
Jurasz J (Fibres amp Textiles In Eastern Europe Volume 8 Issue 2 Pages 50-53 Published
APR-JUN 2000)
116
Kovacevic S (Kovacevic S)1 Brnada S (Brnada S)1 Schwarz I (Schwarz I)1 Source
Tekstil Volume 56 Issues 8 Pages 486-492 Published Aug 2007
Kovaceyic S (Kovaceyic S) Hadina J (Hadina J) Source Tekstil Volume 50 Issue 4
Pages 159-163 Published Apr 2001
Legler F ldquoNew Technology To Reduce Yarn Wastagerdquo Sulzer Technical Review 1 9 9 P17
- 1999
Megep Ankara 2007 (Mesleki Eğitim Ve Oumlğretim Sistemininguumlccedillendirilmesi
Projesi) Tekstil Teknolojisi Dokuma Makinesini Hazirlama
httpwwwmegepmebgovtrmte_program_modulmoduller_pdfpanama20dokumapd
f Erişim Tarihi 23112014
Sagem 1990 Mekiksiz Dokuma Makinelerinde Kumaş Kenar Yapıları Suumlmerbank
Holding AŞ Bursa Araştirma Geliştirme Ve Eğitim Merkezi Sagem Yayın No106
Mart-1990Bursa
Ormerod A Sondhelm WA Weaving Technology And Operations The Textile Institute
Manchester 1995
Ozek Demir And Eke An Analysis Of Weft Wastage In Shuttleless Weaving
zozeknkuedutr 2014
Picanol News September 2011 httpwwwpicanolbenrrdonlyres33ebc79d-391a-4dca-843c-
37a7189c1cba20725picanol_newsen092011pdf Erişim Tarihi 23112014
Sulzer Technical Review 199 httpwwwsulzercomennewsroomsulzer-technical-
reviewstrlibrarytechnicalarticlespdfs=0amptatyp=noneampevtyp=noneampcurlang=0amptypes
=noneampwebpages=0amppg=10ampstl=strampsort=dateampntyp=none Erişim Tarihi 23112014
Smit Spa Viale Dellrsquoindustria Gs920 Rapier Weaving Machine The Highest Productivity In The
Most Extended Range Of Fabrics wwwstpit Gb 05-08
Sultex Lateral And Central Tuckers For Full Width Reed Weaving In Motion
Sultex September 2011 Press Release Rm Kuj Successful Market Introduction Of The
New Sultex A9500 Air Jet Weaving Machine
Şekerden PesVisLycraregİccedilerikli Atki Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin
Kumaşin Fiziksel Ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
httplibrarycuedutrtezler7269pdf Erişim Tarihi 30112014
The Itema ECO ldquoEnvironment Care Obligationrdquo Katalogu 2011
Usa Patent 4362190 Issued On Dec 7 1982
Usa Patent 4453572 Issued On June 12 1984 Estimated Expiration Date July 26 2002
117
Usa Patent 4476901 Issued On Oct 16 1984
Usa Patent 4498504 Issued On Feb 12 1985
Usa Patent 4502512 Issued On Mar 5 1985
Usa Patent 4513791 Issued On Apr 30 1985
Usa Patent 4616680 Issued On Oct 14 1986
Usa Patent 5040570 Issued On August 20 1991 Estimated Expiration Date September 28 2010
Usa Patent 5560400 Issued On Oct 1 1996
Usa Patent 6039086 Issued On Mar 21 2000
Usa Patent 6227204 Issued On May 8 2001
Usa Patent No 4100945 Jul 18 1978
Usa Patent No 4404997 Sep 20 1983
Usa Patent No 4453572 Jun 12 1984
Usa Patent No 4498504 Feb 12 1985
Usa Patent No 4616680 Oct 14 1986
Usa Patent No 4653546 Mar 31 1987
Usa Patent No 5 353 845 Oct 11 1994
Usa Patent No 5040570 Aug 20 1991
Usa Patent No 5560400 Oct 10 1996
Usa Patent No 6039086 Mar 21 2000
Usa Patent Pub No Us2003 0183295 A1 Pub Date October 2 2003
Waldron D (Waldron Dennis)1 Williams J (Williams John) Hong Kong Polytechnic
Univ Source 86th Textile Institute World Conference Vol 1 Conference Proceedings
Published 2008
wwwpatentstormuspatents4453572fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
wwwpatentstormuspatents5040570fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
118
OumlZGECcedilMİŞ
Ferit DEMİR 1983 yılında Tarsusrsquota doğdu İlk orta ve lise oumlğretimini Tarsusrsquota
tamamladı Sonrasında Tarsus Anadolu Lisesirsquonden mezun oluktan sonra Ege Uumlniversitesi Tekstil
Muumlhendisliği boumlluumlmuumlnuuml kazandı 2006 ndash 2007 yılları arasında ENSAIT Uumlniversitesinde devlet
bursu ile okudu ve lsquorsquoEssentials Oil and Capsulationrsquorsquo konulu bitirme tezini yazıp lisans eğitimini
tamamladı Uumlniversite yılları esnasında 2005 yılında ABD Pennsylvania Eyaletinde ROSS
STORE ( Carl Lisle) da staj yaptı 2008 yılında ISKO Tekstil Denim Dokuma İşletmesinde
(SANKO TEKSTİL) işletme muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında 2010 yılında vatani
goumlrevini Malatyarsquonın Puumltuumlrge İlccedilesinde Jandarma olarak tamamladı Askerlik sonrasında YUumlNSA
İşletmesinde dokuma muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında ULTRAKİM KİMYA ve
YİĞİTOĞLU KİMYA (HENKEL Marmara Boumllge Bayisi) firmalarında tekstil kimyasalları satış
ve teknik desteğinde goumlrevlerinde bulundu Bu doumlnemlerde ccedileşitli tekstil ve kimyasal uumlretimi
yapan firmalarda goumlrev aldıktan sonra son olarak MARKSampSPENCER şirketinde Kumaş
Teknoloğu olarak ccedilalıştı Şu an iccedilin evli ve bir ccedilocuk babasıdır
ii
ABSTRACT
MSc Thesis
REDUCING THE LENGTH OF THE WEFT WASTE ON RAPIERWEAVING LOOMS
Ferit DEMİR
Namık Kemal University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Textile Engineering
Supervisor Prof Dr HZiya OumlZEK
The main purpose of this thesis is to develop methods and procedures in order to reduce weft
yarn waste primarily on rapier weaving looms and as a result to obtain important advantages in terms of
operational cost and sustainability of natural resources Design and development of a new apparatus that
ensures reducing the length of weft waste to minimum levels in comparison with the current situation on
rapier weaving looms are also aimed at this study Reducing the dependence to human for setting
adjustments of the weaving loom that affects the length of weft waste is one of the driving reasons of this
project Due to the nature of weaving process weft waste generally occurs during weaving process The
problem of weft waste came out after using shuttleless weaving looms as alternative to shuttle looms In
the present day weft waste is a serious problem for rapier weaving looms and the weft waste proportion
increases up to 10 at rapier weaving looms working at 150-160 cm width It is difficult to endure these
losses especially for expensive weft yarns As much high weft waste amount cannot be tolerated in terms
of both economic and sustainability points of views Substantial resources should be prevented from
reckless usage to reduce waste proportion This is already one of the major aims of YUNSA to increase
iii
competitiveness and also to save natural resources for sustainability Woolen weaving sector keeps its
significance in Turkey and in the World and request for woolen fabric because of its becoming nature and
useful permanently increases While wool is valuable like this throwing of some wool as a waste during
production increases production cost of woolen fabric producer and as a result reduces competitive power
at woolen fabric sector against countries which production cost is low The wool waste generated during
weaving process composes high portion of the total waste
Project will be the one of the first committed to solve weft waste problem for shutleless weaving looms in
industrial scope and will be performed within an industry supported academic work Currently the weft
waste length on gripper weaving looms exist at YUNSA at different features (brand structure type year
side type machine width etc) will be inspected and an optimization processes will be performed Weft
transfer system will be recorded by high fast camera and will be analyzed by image processing software
According to data and findings collected a new apparatus will be designed to reduce weft waste and will
work at the side of fabric Produced samples will examine and applicability of them will be tested within
draft Project has a potential to ensure incomes and competitive edge at first for YUNSA and for all
weaving sector It will pioneer about the amount of weft wastes especially for gripper weaving looms The
proportion of weft waste could be reduced from 10 to 1-2 level Important ldquoknow-howrdquo will be
obtained in this field and it will secured by patent and it will be possible to present it to all weaving sector
As a result the production waste of all natural or synthetic weft yarn used in weaving sector will be
reduced and will contribute for cleaner and sustainable production economy It will also contribute of our
country to competitive edge at textile sector and also cost advantage with technological experience will
be gained
Keywords Weft Waste Selvedge Waste Rapier Weaving Loom Fabric Selvedge
Selvedge Forming Device Apparatus for Reducing Weft Waste
2014 118 Pages
iv
OumlNSOumlZ
Uzun soluklu bir ccedilalışmayı başarılı bir şekilde bitirmenin gurur ve heyecanı iccedilindeyim
SANTEZ olarak kabul edilen yuumlksek lisans tezim hem alanında literatuumlr konusu bakımından
ilkler arasında olması hem de YUumlNSA dokuma işletmesinde ilk olarak yapılan kapsamlı bir
araştırma ve AR-GE konusu olması bizim iccedilin ayrı bir gurur kaynağı olmuştur Bu ccedilalışmam
suumlresince her tuumlrluuml yardım ve fedakacircrlığı sağlayan bilgi tecruumlbe ve guumller yuumlzuuml ile ccedilalışmama ışık
tutan hiccedilbir zaman bitmek tuumlkenmek bilmeyen pozitif enerjisi ile suumlrekli motivasyon kaynağım
olan ayrıca ccedilalışma suumlresince kendimi geliştirmeme youmlnelik de birkaccedil adım ileride olmamı
sağlayan ve de en oumlnemlisi insan ve oumlğrenci halinden anlayan oumlzel ve profesyonel hayatımda
oumlrnek aldığım ccedilalışmamın youmlneticisi ccedilok değerli Sayın Hocam Prof Dr H Ziya OumlZEKrsquoe ccedilok
teşekkuumlr eder minnettarlığımı sunarım Kendisine ve ailesine oumlzel ve profesyonel hayatta başarılı
mutlu ve sağlık dolu guumlnler geccedilirmelerini dilerim Engin performans ve bilgisiyle ccedilok daha iyi ve
yuumlksek goumlrevlerde bulunmasını temenni eder ve bir kez daha şuumlkranlarımı kendilerine arz ederim
Proje kapsamında beraber uzun vakit geccedilirdiğim tez ccedilalışma arkadaşlarım olan AR-GE
muumlhendisleri Cem DAVUL Murat CcedilANLIOĞLU ve Koray KARAKAŞrsquoa vermiş oldukları
destek ve ccedilalışmalarından dolayı ccedilok teşekkuumlr ederim
YUumlNSA işletmesinde başta AR-GE Koordinatoumlruuml Sn Mehmet Ccediliğdem Genel Muumlduumlr
Yardımcısı Sn Derya KINIK AR-GE Muumlduumlruuml Sn Orhun OK Uumlretim Koordinatoumlruuml Sn Mehmet
AKIN ve İplik İşletmesi Muumlduumlruuml Sn Cumhur GUumlRELrsquoe vermiş oldukları destek ve bilgilerden
dolayı ccedilok teşekkuumlr eder ccedilalışma hayatlarında başarılar dilerim
Son olarak YUumlNSA Dokuma İşletmesi teknisyenleri olmak uumlzere tuumlm dokuma
ccedilalışanlarına ve oumlzelikle Kıdemli Dokuma Teknisyeni Yunus UumlSTUumlNELrsquoe ilgi ve desteklerinden
dolayı teşekkuumlr ederim
Ayrıca bu suumlreccedilte suumlrekli yanımda duran ve ccedilok buumlyuumlk fedakacircrlıklar yapan eşim ve
ccedilocuğuma teşekkuumlruuml bir borccedil bilir ve bu ccedilalışmayı eşim ve oğluma ithaf ederim
Aralık 2014 Ferit DEMİR
v
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER
1 SI Birim Sisteminin Temel Birimleri
Boyut Birim Simge
Uzunluk Metre m
Kuumltle Kilogram kg
Zaman Saniye s
2 Tuumlretilmiş SI Birimleri
Fiziksel
Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk
sembol
SI Birim
Birim
Sembol
Frekans v f Hertz Hz
Kuvvet ağırlık FW newton N
Basınccedil gerilme p pascal Pa
Guumlccedil P watt W
Celsius sıcaklık t
degree
Celsius
degC
Tuumlretilmiş Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk semboluuml Adı
SI Temel Birimlerle
accedilıklama
Alanarea A metre kare m2
Hacımvolume V metre kuumlp m3
Hızspeed velocity u v c metre boumlluuml saniye m s-1
İvmeacceleration a g (serbest duumlşme)
metre boumlluuml saniye
kare
m s-2
vi
3 SI Birimleri ile kullanılabilen SI olmayan Birimler
Birim Sembol
Dakika Min
Saat H
Guumln D
Derece ordm
Dakika
Saniye
Litre L
Ton t
Bar bar
vii
İCcedilİNDEKİLER Sayfa No
OumlZET i
ABSTRACT ii
OumlNSOumlZ iv
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER v
ŞEKİLLER DİZİNİ x
CcedilİZELGELER DİZİNİ xiii
1 GİRİŞ 1
2 LİTERATUumlR TARAMASI 5
21 Dokuma Nedir 5
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi 5
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 6
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 7
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları 10
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler 15
24 Atkı Telefi Nedir 15
241 Atkı telefi nasıl oluşur 16
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları 16
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler 19
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre geliştirdikleri
aparatlar 19
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar 20
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler 24
3 MATERYAL ve YOumlNTEM 31
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları 31
viii
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri 33
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması 34
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri 35
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri 36
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması 37
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar 41
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları 41
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri 45
35 Hızlı Kamera Kullanımı 45
36 Youmlntem 47
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 49
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler 49
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 53
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI 58
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi 58
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri 59
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar 61
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu 61
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması 62
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması 65
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme 77
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu 78
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu 79
ix
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu 81
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı 82
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi 83
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması 84
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları 86
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar 87
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı 88
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar 96
6 SONUCcedil 111
7 KAYNAKLAR 115
OumlZGECcedilMİŞ 118
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi 5
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge) 6
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı 8
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar 11
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar 11
Şekil - 2 6 Leno Kenar 12
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması 13
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu 16
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi 18
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı 19
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı 20
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199) 21
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı 21
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı 22
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı 23
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r) 24
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994) 25
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000) 26
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları 30
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması 32
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı 33
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması 35
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası 36
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi 37
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi 40
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera 46
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması 47
xi
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması 62
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar 63
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması 64
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı 65
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı 66
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması 68
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi 73
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı 74
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması 74
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması 75
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması 75
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması 76
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu 79
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu 80
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu 81
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı 83
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır 84
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi 85
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 87
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 88
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi 89
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi 89
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi 90
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi 91
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri 92
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi 92
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi 93
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı 94
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
95
xii
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri 95
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi 96
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi 96
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu 102
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır) 103
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 104
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 105
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni 107
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları 108
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır) 109
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
109
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu 110
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı 111
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar 114
xiii
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları 31
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 39
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 41
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri 50
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi 51
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 54
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş 57
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu 61
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi 63
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması 67
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi 77
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri 98
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları 98
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması 101
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları 105
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar 106
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum 112
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu 113
1
1 GİRİŞ
Dokuma işleminde atkı telefi problemi mekiksiz dokuma makinelerinin mekikli dokuma
makinesine alternatif olarak kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır Bu makinelerin doğasından
kaynaklanan gerccedilek kenar yapamama nedeniyle oluşan atkı telefleri guumlnuumlmuumlz dokuma kumaş
uumlreticilerinin oumlnemli sorunlarından birini oluşturmaktadır İşletmelerin yoğun kuumlresel rekabet
ortamında bu telefleri olabildiğince azaltma istekleri giderek daha fazla oumlnem kazanmaya
başlamıştır Diğer taraftan doğal ya da insan yapımı lifler iccedileren atkı ipliklerinin oumlzellikle
kancalı tipleri olmak uumlzere mekiksiz dokuma makinelerinde dokuma sırasında kayda değer bir
oranda telef olması suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre ve enduumlstriyel uumlretim accedilılarından da kabul edilebilir
bir durum değildir
Enduumlstriyel ve ekonomik anlamda oumlnem taşıyan bu konu uumlzerinde yapılmış akademik
ccedilalışmaların ise ccedilok az olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Daha ccedilok tezgacirch uumlreticisi firmaların odaklandığı bu
konuda yapılan sınırlı ccedilalışmaların bir kısmı teknik dergilerde yer almış bir kısmı da patent
tescilleri ile sonuccedillanmıştır Bilimsel bir sistematik kapsamında konunun ayrıntılı olarak
incelenmesinin ve olası ccediloumlzuumlm tekniklerinin tartışılmasının bilimsel literatuumlre oumlnemli katkı
sağlayacağı ve konunun kritik youmlnlerini ortaya ccedilıkaracağı duumlşuumlncesi ile bu tez ccedilalışmasında bu
konu uumlzerine odaklanılmıştır Telef oluşumunda buumlyuumlk oumllccediluumlde doğrudan uumlretim ortamında
yapılan ayar ve tercihlerin belirleyici olması nedeniyle işletme ortamında yapılmasının gerekliliği
ve yararlılığı oumlngoumlruumllerek bu konunun bir enduumlstriyel firma ile işbirliği iccedilinde yapılmasına karar
verilmiştir Dolayısıyla bu konuyu ar-ge guumlndemine almış olan Ccedilerkezkoumly Organize Sanayi
Boumllgesinde faaliyet goumlsteren YUumlNSA Yuumlnluuml Sanayi ve Ticaret AŞ ile işbirliği iccedilinde bir ortak
proje ccedilalışması yapılmış ve hazırlanan proje oumlnerisi Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi
Tezleri programına sunulmuştur Proje oumlnerisinin 2012 yılı ikinci doumlnem projeleri kapsamında
kabul goumlruumlp desteklenmesi ile tez ccedilalışması bir San-Tez projesi olarak Yuumlnsa ile işbirliği iccedilinde
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr
Tezin temel amacı oumlncelikle kancalı dokuma makinelerinde olmak uumlzere atkı ipliği
teleflerini azaltacak youmlntem ve suumlreccediller geliştirmek ve sonuccedil itibariyle hem maliyet hem de doğal
kaynakların suumlrduumlruumllebilirliği accedilısından oumlnemli kazanımlar elde etmek olarak tanımlanmıştır
Dokuma işleminde ayrıca atkı telefini etkileyen değişken ve ayarların belirlenmesinde suumlbjektif
ve rastgele belirlenen oumllccediluumltleri en aza indirgemek projenin başlatılma gerekccedileleri arasında yer
almıştır Tez kapsamında kancalı dokuma tezgacirchlarında mevcut durumdaki atkı telefi
2
uzunluğunun minimum duumlzeylere getirilmesini sağlayacak bir aparat tasarımı uumlzerinde ccedilalışılması
da hedefler arasında yer almıştır
Tezin hedefi kancalı tezgacirchlarda oluşan atkı telefinin azaltılmasıdır Bundan dolayı ilk
etapta dokuma işletmesinin optimizasyonu sağlanmıştır İkinci olarak atkı atım sistemi
geliştirilerek tezgaha entegre edilen bir aparat ile atkı telefini minimum seviyeye duumlşuumlrmek iccedilin
ccedilalışmalar yapmak olmuştur Bunun sonucunda da maliyetlerin duumlşuumlruumllmesi oumlnemli tasarrufların
kazanılması ve suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevreye katkı sağlamaktır Tezin olgusal yapısı oluşturan
amaccedillardan bir diğeri de personel inisiyatifine bağlı ayarları standart bir ccedilerccedileveye oturtup
suumlbjektif olmaktan kurtarmak olmuştur Boumlylelikle tezgacirch ayarları kaynaklı teleflerin azaltılması
sağlanmıştır
Ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri dokuma işleminin ana yapı elemanlarıdır Bu bağlamda dokuma
hazırlık ve dokuma işlemlerinde mekanizma ve ccedilalışma prensipleri gereği bir miktar telef
oluşumundan kaccedilınmak şu an iccedilin muumlmkuumln değildir Dokuma işleminin doğasından kaynaklı
nedenlerden dolayı ccediloumlzguuml telefleri genelde dokuma hazırlık aşamasında gerccedilekleşirken atkı
telefleri dokuma prosesi aşamasında gerccedilekleşmektedir Dokuma aşamasındaki atkı telef oluşumu
mekikli tezgacirchlara alternatif olarak geliştirilen mekik kullanılmadan dokuma yapan tezgacirchların
geliştirilmesi ile başlamıştır Telefe neden olan mekanizma mekik kullanılmadığı iccedilin kumaşa
dacirchil edilmek iccedilin atılan atkının kontroluumlnuuml sağlamak ve hataların oluşumunu engellemek iccedilin
mecburi olarak sağ ve sol kenarlarda fazladan bir miktar atkı uzunluğunun bırakılmasından
kaynaklanmaktadır Burada mantıksal olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu iki dokuma tezgacirchı
mekanizmaları arasındaki ccedilalışma farklılıkları ne kadar azaltılırsa bu oumllccediluumlde de atkı telefinin
azaltılacağı ortaya konulmuştur Buguumlnlerde mekiksiz dokuma mekanizmalarından biri olan
kancalı dokuma tezgacirchlarında atkı telefleri kronik hale gelmiştir Oumlrneğin 150 ndash 160 cm eninde
kancalı tezgacirchlarda dokunan bir kumaşta atkı telefleri 10 civarında gerccedilekleşmektedir Yuumlksek
maliyetlere neden olan bu atkı teleflerine katlanmak ccedilok zor olmaktadır Yuumlksek telef oranlarının
olduğu bir ortamda duumlşuumlk maliyetli rekabet edilebilir ccedilevreye duyarlı ve suumlrduumlruumllebilir bir
dokuma uumlretiminden bahsetmek doğru olmayacaktır
Konuyu Dokuma İşletmesi accedilısından değerlendirecek olursak bu tez ccedilalışmasında yapılan
iyileştirmeler rekabet edebilirliği arttırmıştır Nuumlfus oranına goumlre uumlretim miktarı duumlşen ve arz
miktarı artan yuumlnluuml kumaşlar iccedilin suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre accedilısından oumlnemli bir kazanccedil
sağlamaktadır Yuumlnluuml dokuma sektoumlruuml Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada oumlnemini korumaktadır Yuumlnluuml
3
kumaşların yumuşak parlak doumlkuumlmluuml ince nefes alabilir doğal ve kullanışlı olması her geccedilen
guumln yuumlnluuml kumaşa olan ilgi ve oumlnemi arttırmaktadır Yuumln ve yuumlnluuml sektoumlruuml bu kadar değerli ve
oumlnemli iken uumlretim sırasında yuumlnuumln bir kısmının telef olarak atılması kumaş uumlreticilerinin
maliyetini arttırmakta sonuccedil olarak da uumlretim maliyetleri duumlşuumlk olan uumllke ve firmalara karşı
rekacircbeti duumlşuumlrmektedir Dokuma işleminde atkı telefi kumaş uumlretimi sırasında oluşan telefler
arasında en fazla orana sahip olan teleftir Bunun dışında iplik oluşumu sırasında dokuma
hazırlık işlemleri sırasında kumaş boyama ve apre işlemleri sırasında da telefler oluşmaktadır
Oluşan bu telefler işletme maliyetini arttırmakta dolayısı ile elde edilen son uumlruumln fiyat olarak
artmaktadır
Bu tez ccedilalışması dışında tezgacirch uumlreticileri tarafından bazı ccedilalışmalar yapılmıştır Fakat
buradaki ccedilalışmalar daha ccedilok yalancı kenar ipliklerinin azaltılması iccedilin gerccedilekleştirilmiştir Bir
diğer ccedilalışma ise kumaş kenarının kuvvetlendirmesi iccedilin yapılmıştır Atkı telefi olarak yapılan bir
ccedilalışma ise lsquoWASTE SAVERrsquo (Sulzer Technical Review 199) adı altında hava emişi
mekanizması ile oluşturulmaya ccedilalışılmıştır Fakat guumlnuumlmuumlzde yuumlksek hava maliyetlerinden
dolayı yaygın olarak kullanılmamaktadır
Ccedilok buumlyuumlk ARGE ve ekonomik guumlccedillere sahip tezgacirch uumlreticileri tarafından dahi bu sorunu
tamamen ccediloumlzuumllememiştir Atkı telefi belli bir yere kadar duumlşuumlruumllmuumlş sonrası iccedilin ise ccedilalışmalar
ccedilok fazla duumlşuumlnuumllmemiştir Ccediluumlnkuuml burada azaltılabilecek atkı telefi uzunluğunun azaltılabilinecek
bir sınırı vardır Bu sınırı kumaş hatalarının oluşma riskinin başladığı yere kadar olduğu
soumlylenebilir Kumaş hatalarından dolayı telef olan kısım atkı telefinden meydana gelen atıklardan
ccedilok daha yuumlksek maliyetlere neden olmaktadır Bu tez ccedilalışması ile atkı telefinin azaltılması iccedilin
genel olarak kumaş hatası olmayacak şekilde tezgacirch uumlreticilerinin ayarlarından daha da aşağı
ccedilekmek ve atkı telefini azaltmak iccedilin ccedilalışmalar yapılmıştır Yapılan literatuumlr taraması ile atkı
telefi veya dokuma işletmesinde oluşan teleflerin azaltılması iccedilin daha oumlnce ne tuumlr ccedilalışmalar
yapıldığı ve bu ccedilalışmalardan nasıl yararlanılabileceği araştırılmıştır Sonrasında tez ccedilalışması
kapsamında kullanılan materyal ve metotlar değerlendirilmiştir Dokuma İşletmesinin guumlncel
durumu ile oluşan telef uzunlukları ve yapılan telef azaltma ccedilalışmaları incelenmiştir Sonraki
adımlarda tez ccedilalışmasının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan dokuma işletmesinin standardizasyonu ve
aparat tasarımı gerccedilekleştirilmiştir Son olarak genel telef ve kazanccedil değerlendirmeleri ve
analizleri yapıldı
4
Tez ccedilalışması ile YUumlNSA ve Tuumlrkiye Dokuma Sektoumlruumlne buumlyuumlk katkılar sağlandığı ve
sağlanacağı duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilalışma ile dokuma sektoumlruumlndeki kancalı dokuma tezgacirchlarında
atkı teleflerinin azaltılması ve işletme standardizasyonun sağlanmasına dikkatler ccedilekilerek
Tuumlrkiye ve Duumlnya dokuma sektoumlruumlne oumlncuumlluumlk edilmiştir
5
2 LİTERATUumlR TARAMASI
21 Dokuma Nedir
Dokuma uumlccedil temel hareketten oluşmaktadır Ağızlığın accedilılması atkının atılması ve
tefelemenin gerccedilekleştirilmesidir (Şekil ndash 21) MOuml 5500 yıllarında rastlanan ilkel dokuma
youmlntemleri tarih iccedilerisinde gelişerek guumlnuumlmuumlzdeki modern mekiksiz dokuma makinelerine
oumlncuumlluumlk etmiştir Bu da atkı atım sistemleri ve telef miktarlarını etkilemiştir (Anonim 2011)
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi
Dokuma tezgacirchlarının tarih iccedilerisinde gelişip guumlnuumlmuumlzuumln modern makinesine doumlnuumlşmesi
dokuma işleminde buumlyuumlk avantajlar sağlamasına karşılık bazı olumsuzluklar da ortaya ccedilıkmıştır
Bu olumsuzluklar artan enerji maliyeti teknik eleman ihtiyacı kaliteli hammadde maliyeti ve
oluşan telefler vs sayılabilir Bu olumsuzluklardan işletme telef oranı araştırma konusu olarak ele
alınmıştır ve ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi
Dokuma tezgacirchlarının gelişimi daha ccedilok atkı atım sistemleri ile beraber tezgacirch devrinin
ve otomasyonun dolayısıyla uumlretim hızının arttırılmasına youmlnelik olmuştur Uumlretim hızının
arttırılmasını sağlayan mekiksiz atkı atma teknikleri sonucunda atkı telefi sorunu ortaya ccedilıkmıştır
Guumlnuumlmuumlzde kullanılan tezgacirchların atkı atım sistemlerine goumlre sınıflandırılması
a- Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
6
b- Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma sistemlerine goumlre dokuma makinelerinin tarih iccedilerisindeki gelişimi yukarıdaki
şekilde olmuştur
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Guumlcuumller yardımıyla gruplar halindeki ccediloumlzguumller arasında oluşturulan aralıktan atkı
ipliğinin mekikle geccedilirilmesi sonunda duumlz yuumlzeyli dokumalar elde edilen dokuma tezgacirchlarıdır
Bu tezgacirchlarda ccedileşitli kumaş dokumaları elde edilmektedir Siirt battaniyesi ve kolanlar
grup iccedilinde yer almaktadır Kadınlar tarafından evlere yuumln ipek keten veya pamuk kullanılarak
yapılan bu dokumalar el sanatı oumlrneklerindendir Kumaş ccedilevre peşkir yağlık gibi ccedileşitlilik
goumlstermektedir Guumlnuumlmuumlzde yarı otomatik ve stoklu ccedilalışan mekikli tezgacirchlarda uumlretilmiştir
Piyasada kara tezgacirch olarak da bilinen bu tezgacirchlar ticari amaccedillı yarı otomasyon sistemi
kazandırılmış tezgacirchlardır Burada mekikli tezgacirchın en buumlyuumlk ve ayırt edici oumlzelliği olan gerccedilek
kenar lsquorsquoselvedgersquorsquo oumlzelliği oluşumudur Bu oumlzelliğinden dolayı sıfır atkı telifi vardır Mevcut
piyasada oumlzellikle denim kumaş uumlretiminde bu oumlzelliği nedeniyle moda olarak kendine yer bulan
ve kullanılan mekikli dokuma makineleri vardır (Şekil 22)
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge)
7
Mekikli tezgacirchlarda duumlşuumlk ccedilerccedileve sayısı vardır Genelde doumlrt ccedilerccedileveli ve tek mekikli el
ve ayak ile kontrol edilen tezgacirchlardır Fakat guumlnuumlmuumlzde birden fazla mekik yuumlklenip elektrik ile
hareket sağlanarak yarı otomatik hale getirilmiş tezgacirchlar da mevcuttur
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Bu dokuma tezgacirchlarında atkı transferi mekikccedilik yardımı ile sağlanmaktadır Mekikccedilik
balistik atkı atma sistemleri olarak da adlandırılmaktadır Yuumlksek uumlretkenlik yanında atkı
kontroluumlnuumln zorluğu ve her iki taraftan kesilen atkı uccedilları nedeni ile mekikccedilikli tezgacirch ccedileşidine
geccedilişte atkı telefi oluşmuştur Burada hızlı uumlretim zaman ve verimlilik nedenlerinden dolayı bu
telefler mekikli tezgacirchlara goumlre kabul edilebilir olmuştur Mekikccedilikli sistemde atkı atımı sırasında
frenleme sistemi ve atkı kopuşu kaccedilığı gibi hataların olmaması iccedilin atılan atkı kumaş eninden
fazla atılmaktadır Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra atkıların fazla kısmı bir makas yardımı
ile kesilmekte ve atkı telefine neden olmaktadır Bu sistemde atkı telefinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalara kısaca değinilecektir
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Kancalı atkı atım sistemleri kendi aralarında Esnek Kancalı ve Rijit Kancalı Atkı Atım
Sistemleri olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır
Rijit kancalı atkı atım sistemleri Rijit kancalı dokuma makinelerinin tek ccedilift
teleskopik olanlarından başka yuumlz yuumlze halı veya kadife dokuyan ccedilift kancalı modelleri de vardır
Ayrıca ccedilift kancalı tezgacirchlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline goumlre ilmek transfer
sistemi (Gabler) ve uccedil transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak uumlzere iki farklı yapıda
tasarlanmaktadır Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak ccedilok renkli ccedilalışma sahasında
kullanılmaktadır Bu ccedilalışmada en fazla uumlzerinde durulacak tezgacirch tuumlruumlduumlr Piyasada birccedilok
model olmakla birlikte en fazla kullanılan model DORNIER firmasının tezgacirchlarıdır (Şekil ndash 2
3) Bunun en oumlnemli nedenlerden bir tanesi pozitif transfer sisteminin ilk kullanan ve geliştiren
firmalarından birisidir Burada sistemi geliştirmiş ve piyasa ihtiyaccedillarına gerekli cevap
verilmiştir
8
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı
Sağlam ve randımanlı tezgacirchlardır Ccedilerccedileve adedi yuumlksek ve zor oumlrguumlluuml kumaşlarda tercih
edilen tezgacirchlardır Yapısı gereği işletme iccedilerisinde fazla yer tutmaktadır Aynı şekilde atkı atma
sistemi atkı seccedilici ve atkı kesim makaslarının ve kenar oumlrme sistemlerinden dolayı en fazla atkı
telefinin oluştuğu tezgacirch gruplarından bir tanesidir Atkı kaccedilığı boncuk kopuş vs hatalarının
olmaması iccedilin atkı ayarı kumaş eninden fazla yapılmakta diğer sistemlere goumlre biraz daha fazla
atkı telefinin oluşmasına neden olmaktadır
Esnek kancalı atkı atma sistemleri Şişler uumlzerine monte edilmiş tutucu başlar
vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir Bu tezgacirchlar tek bir kancanın (rapier) tuumlm ccediloumlzguuml
genişliğini geccedilerek atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildiği gibi iki kancanın
tezgacirchın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir
sistem şeklinde de duumlzenlenmiş olabilirler
Kancalı tezgacirchlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı ( 8 bantlı) olarak 2 alt sınıfa
ayrılmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlar genellikle ccedilift kancalı olmakla birlikte tek esnek kancalı
modellere de rastlanmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlarda rijit kancalı tezgacirchlara goumlre en belirgin
avantajları işletme iccedilerisinde daha az yer kaplamalarıdır Ayrıca sistemleri gereği ve makinenin
yapısından kaynaklanan oumlzelliklerinden dolayı biraz daha az atkı telefi olmaktadır Burada atkı
9
motorları ve atkı seccedilicilerin dizilimi oumlnemli rol oynamaktadır Tez ccedilalışmaları iccedilerisinde uumlzerinde
yoğunlaşılacak iki tezgacirch grubundan birisi de esnek kancalı tezgacirchlardır
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma youmlnteminin haricinde su jetli dokuma makineleri goumlruumlnuumlş bakımından klasik
tezgacirchların yapısından pek farklı değildir Bunlarda atkı ccedilapraz bobinden sağılıp atkı
frenlerinden geccediltikten sonra gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp su jeti atkı atma duumlzesine
verilmektedir Su jetli tezgacirchlarda kapanan valfli meme veya accedilık meme kullanılabilmektedir
Hiccedilbir hareketli parccedilası bulunmayan accedilık meme basit olmasına karşılık kapanan valfli memeye
goumlre su tuumlketiminin fazlalığı atkı ve ccediloumlzguuml ipliklerinin ıslanması nedeniyle mahzurlu
sayılabilir
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Hava jetli atkı atma sistemi guumlnuumlmuumlzdeki en hızlı sistemlerdir Bu sistemde atkı taşıyıcı
bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse uumlretim acısından diğer sistemlere goumlre
avantajlıdır Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik buumlkuumlmuumlnuumln accedilılma
riski fazladır Hava jetli ile atkı atmada oumlnce atkı bir bobinden sağılarak gerilim duumlzenleyiciden
geccedilirilir Daha sonra atkı oumllccedilme cihazı bir atkılık ipliği oumllccedilerek atıma hazır hale getirir Atkı ipliği
ana jet iccedilerisinden puumlskuumlrtuumllerek atkı atımı gerccedilekleşir Geniş enli tezgacirchlarda ana jet dışında
tarak oumlnlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır Hava jetli tezgacirchın bir oumlzelliği de tarak
yapısının kanal formunda oyuk bir şekilde olmasıdır Bunun nedeni puumlskuumlrtuumllen havanın
dağılmadan en uzak noktaya kadar goumlnderilebilmesidir Ccedilok yuumlksek devirli tezgacirchlar oldukları ve
atkı taşınması hava ile yapıldığı iccedilin atkı kontroluumlnuumln en zor yapıldığı tezgacirch cinslerinden bir
tanesidir Kontroluumln zor olduğu durumlar atkı kopuşu dolayısı ile tezgacirch duruşu ve atkı kaynaklı
hataların oluşmasına zemin hazırlayan durumdur Bu hataların oumlnuumlne geccedilmek iccedilin atkı telefinin
daha uzun olmasına izin verilmektedir Bu tezgacirchlar atkı telefi bakımından geliştirilmeye accedilık
tezgacirchlardır Ayrıca atkı transferi kontroluuml zor olduğu iccedilin mukavemeti yuumlksek atkıların ve
oumlrguumlsuuml basit kumaşların dokunduğu tezgacirchlardır
10
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları
Kenar sorunu mekiksiz dokuma tezgacirchlarının geliştirilmesi ile başlamıştır Dokuma hızının
arttırılması iccedilin geliştirilen yeni sistemde suumlrekli olarak dokuma işleminin devam edebilmesi iccedilin
stoklu yani mekikli sistem terk edilmiştir Boumlylece atılan her bir atkının devamının gelebilmesi
iccedilin belli bir miktar atkı kesilmektedir Ayrıca dokunacak kumaşın hatasız oluşturulması iccedilin
atılan atkının kumaş eninden daha fazla olması gerekmektedir Sonuccedil olarak hız ve hatasız
dokuma gerekliliğinden dolayı atkı telefi meydana gelmektedir
Yapılan bir araştırmada (SAGEM 1990) bir kumaş kenarından istenen oumlzelliklerle
mekiksiz dokuma makinelerinde bu oumlzellikleri verebilen kenar yapıları incelenmiş ve bu kenar
yapılarının
- Kumaş kenarından istenen oumlzellikler
- Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemi
- Dokuma makinesi hızı
- Makine randımanı
- Hammadde (iplik) sarfiyatı
- Boya-terbiye proseslerindeki davranışlar
- Sanfor prosesindeki davranışlar
- Konfeksiyon
- Yatırım maliyetleri gibi maliyetler accedilısından karşılaştırılarak avantaj ve dezavantajları
ortaya konulmuştur
Kumaş kenarından istenen oumlzellikler Bir kumaş kenarının temel fonksiyonu en dışta kalan
ccediloumlzguuml ipliklerini bağlayarak ayrılmasını ve yıpranmasını oumlnlemektir Bu oumlrneğin mekikli
dokuma makinelerindeki gibi atkı ipliğinin bir masura suumlresince devamlı olması durumunda
kolaylıkla sağlanabilmekte ve kumaşta gerccedilek kenar olarak adlandırılan bir kenar yapısı
oluşmaktadır
Mekiksiz dokuma makinelerinin uumlretilip kullanılır hale gelmesiyle dokunan kumaşlarda
yapı olarak en oumlnemli ve belki de tek değişiklik kumaş kenarları olmuştur Mekiksiz dokuma
makinelerinde atkı ipliğinin bir kuumltle olarak taşınmayıp uccedil transferi yapılması sonucu gerccedilek
kenar kavramı tamamen değişmiş ve kumaş kenarından istenen oumlzellikleri verebilecek yeni
yapılar geliştirilmiştir
11
Bu konuda dokuma imalatccedilılarının geliştirdikleri bazı kenar tuumlrleri aşağıdaki gibidir
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar
- Kıvırma Kenar Kıvırma kenarın kumaş kenarından istenen oumlzelliklerin hepsini
karşılayan bir form olduğu soumlylenebilir Kıvırma kenar youmlnteminde kumaş kenarından 1ndash15cm
taşan atkı iplikleri bir sonraki ağızlığın iccediline kıvrılır Atkı ipliği tarak tarafından dokunan kumaşa
doğru itilir Her iki kenarda ağızlığın dışında kalan atkı ipliği uccedilları kenar tutucular tarafından
tutulur Daha sonra kenar oumlruumlcuuml tığlar bu iplik uccedillarını kıvırarak bir sonraki ağızlığa verir
Boumlylelikle sağlam bir kenar oluşturulur (Şekil ndash2 4)
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar
12
- Saccedilak Kenar Kumaşın kenardan dağılmasını engellemek iccedilin en dışta bulunan ccediloumlzguuml
ipliklerine leno oumlrguuml yaptırılır Şekil ndash 2 5rsquote olduğu gibi kesilen atkı iplikleri saccedilak şeklinde
kalmaktadır
Şekil - 2 6 Leno Kenar
- Leno Kenar Bu tip kenarlarda temel olarak en dıştaki iki ccediloumlzguuml ipliği birbiri uumlzerine
kıvrılır ve leno oumlrguuml yapısına benzer bir oluşum goumlstererek kenarda bir bağlantı sağlarlar (Şekil ndash
2 6) Ancak ccediloğunlukla leno kenar oluşumu iccedilin ilave bir mukavemeti yuumlksek monofilament
iplik veya eşdeğeri herhangi bir iplik (oumlrneğin pamuklu işletmelerinde bu işlem iccedilin 402 veya
603 pamuk ipliği kullanılmaktadır) kullanarak en dıştaki 3 veya 4 ccediloumlzguuml telini bağlayarak
stabiliteyi yeteri kadar sağlayabilen sistemler kullanılabilmektedir Ayrıca atkı ipliklerinin uccedilları
yine leno veya duumlz oumlrguuml ile kumaştan 2ndash3 cm mesafede olacak şekilde yalancı kenar ccediloumlzguumlleri
ile tutularak sabitlenir
- Eritme Kenar Bu youmlntemde kenar ısı etkisiyle kumaşın en dışta kalan ccediloumlzguuml
ipliklerinin bir veya iki tanesi ile atkı ipliklerinin uccedillarının eriyerek birbirine yapışmasıyla oluşur
(Şekil ndash 2 7 Eritme Kenar) Bu tuumlr kenarlar yalnızca termoplastik oumlzellik taşıyan sentetik
ipliklerle yapılabilmektedir Kenar tutucular tarafından gergin bir şekilde tutulan kenarlar her iki
tarafa yerleştirilen duumlşuumlk akımlı elektrik rezistansları tarafından kesilir ve ısının etkisiyle eriyen
ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri birbirine yapışır
13
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması
- Gerccedilek Kenar Mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği masura uumlzerinden kesintisiz
olarak sağıldığı iccedilin kumaşlarda kenar kendiliğinden oluşur (Şekil ndash 2 7 Gerccedilek Kenar) Bu tip
kenarlara gerccedilek kenar denir Gerccedilek kenar sistemlerimde atkı telefi hiccedil olmamaktadır
Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemlerinin kenar yapılarına etkileri Mekikli
dokuma makinelerine ticari olarak ilk defa mekikccedilikli dokuma makineleri rakip olmuştur Bu
tezgacirchlarda gerccedilek kenara goumlruumlnuumlş youmlnuumlyle ccedilok benzeyen kıvırma kenar fikri uygulanmıştır
Halen satılan mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatı standart bir aparat olarak
verilmektedir Duumlnyada satılan ve kullanılan mekikccedilikli dokuma makinelerinin 100rsquouumlne
yakınında kıvırma kenar aparatı kullanılmaktadır Ancak kıvırma kenarın bilinen olumsuz etkisi
olan kumaş kenarlarında atkı sıklığının zemine goumlre iki kat olması sonucu denim gibi ağır ve
kalın atkı ipliği kullanılan kumaşlar iccedilin mekikccedilikli dokuma makinelerinde leno kenar yapısı
tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde uumlccedil tip kenar yapısı rahatlıkla
kullanılabilmektedir Ancak son yıllarda bu tip dokuma makinelerinde de hızın artması sonucu
bilhassa dar enli (190-220 cm) dokuma makinelerinde kıvırma kenarın problemli ccedilalıştığı
bilinmektedir
Hava jetli dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde de buumltuumln kenar yapılarını
kullanmak olası ise de makine hızı faktoumlruuml dikkate alınarak genelde leno kenar kullanılmaktadır
14
Kumaş kenar yapısının dokuma makinesi hızına etkisi Mekikccedilikli dokuma makinelerinin
hızlarının diğer sistemlere goumlre duumlşuumlk ancak makine enlerinin fazla oluşu sonucu duumlşuumlk hızlarda
kuumltle uumlretimi yapılmaktadır Dokuma makineleri imalatccedilıları kenar kıvırma aparatlarının yuumlksek
hızlara ccedilıktığını belirtiyorlarsa da pratikte 350 ndash 400 dvdk sonra kenar kıvırma aparatlarının
pekiyi sonuccedil vermediği bilinen bir gerccedilektir
Bu nedenle mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatları rahatlıkla
kullanılmakta ancak kancalı dokuma makinelerinde kenar kıvırma aparatı makine hızına bağımlı
kalmaktadır Guumlnuumlmuumlzde kullanılan en hızlı dokuma makineleri olduğu iccedilin kenar yapısı olarak
leno kenar kullanılmaktadır
Kumaş kenar yapısının dokuma randımanına etkisi Aynı kumaş tipini dokuyan aynı
tip dokuma makinelerinde randıman youmlnuumlnden kıvırma ve leno kenar farkını ortaya koyabilmek
iccedilin bir deneme ccedilalışması yapılmış (SAGEM 1990)
Bu ccedilalışmada bir aylık ortalama randımanlara bakıldığında leno kenarlı dokuma
makineleri randımanları kıvırma kenarlı dokuma makinelerine goumlre 1-2 daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir
Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları değerlendirme Mekiksiz
dokuma makineleri alımlarındaki kenar yapılarının seccediliminde atkı atım sistemlerine bağlı olarak
dokuma makinesi imalatccedilılarının ve makine konstruumlksiyonlarının etkili olduğu muhakkaktır Bu
seccedilimde mekikccedilikli dokuma makineleri iccedilin kıvırma kenarlı hava jetli dokuma makineleri iccedilin
ise leno kenarlı dokuma makineleri tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri iccedilin yapılacak seccedilimde ise
- Yatırım maliyetlerinin belirgin oranda farklı olması
- İşletme randımanlarının bir miktar fazla olabileceği
- Boya terbiye proseslerinde sorunların daha az olması
- Bakım ve ayarının daha kolay olması gibi nedenlerle leno kenarlı dokuma makinelerinin
tercih edilmesi daha uygun olacaktır
15
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler
Kumaş uumlretimi uzun soluklu ve birbiri ardına organize onlarca prosesten oluşmaktadır Her
bir proses sonuccedillandığında bir sonraki prosese geccedilerken ve geccedilmeden oumlnce kontrol işlemleri
yapılmakta ve bunun verimli ccedilalışması iccedilin kontrol mekanizmaları ve ekipmanları
kullanılmaktadır Hatalı uumlruumln genelde zor durumda kalmadıkccedila bir sonraki prosese goumlnderilmez
Gereksiz işlem ve maliyetten kaccedilınmak iccedilin ayıklanır ve proseste ilerlemesi oumlnlenir Bunun
sonucunda da her bir proses sonrası az veya ccedilok telef oluşma potansiyeli vardır Entegre bir yuumlnluuml
kumaş işletmesinde aşağıdaki boumlluumlmlerde telefler oluşabilmektedir
a- Balya Accedilma Sırasında Oluşan Telefler
b- Harman Hallaccedil ve Hazırlık Suumlrecinde Oluşan Telefler
c- Cer ve Fitil Oluşumunda Oluşan Telefler
d- İplik (Ring) Eğirmede ve Bobinlemede Oluşan Telefler
e- Ccediloumlzguuml Aktarmada ve Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Sırasında Oluşan Telefler
f- Atkı Atımı Sırasında Oluşan Telefler
g- Ccediloumlzguuml Sonundan Kalan ve Dokunamayan Telefler
h- Atkı Bobinlerinden Arta Kalan Dokunamayan Telefler
i- Hatalardan Dolayı Dokumada Oluşan Telefler
j- Terbiye ve Bitim İşlemlerinde Oluşan Kumaş Telefleri
Yukarıdaki telefler tuumlm dokuma işletmelerinde goumlruumllebilir Bu tez ccedilalışmasında atkı telefi
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Atkı atım mekanizması iplik yapısı ve personel kaynaklı
standardizasyonlar uumlzerinde yoğunlaşıp hedefler doğrultusunda ccedilalışmalar yapılmıştır
24 Atkı Telefi Nedir
Dokuma işleminin gerccedilekleşmesi iccedilin ccediloumlzguuml ipliklerine 90deg accedilı ile atılan atkı ipliklerinin
mekanizma gereği uzun kalan ve kesilen kısımlarıdır Burada dokuma işleminin sağlıklı (hatasız)
bir şekilde gerccedilekleşmesi iccedilin uzun kalıp artan kısımların kesilip atılması gerekmektedir Kumaş
eninden uzun olup kesilen bu artık kısımlara atkı telefi denilmektedir
16
241 Atkı telefi nasıl oluşur
Dokuma işleminde atkı firesi sorunu oumlzellikle mekikli dokuma makinelerine alternatif
olarak geliştirilen mekiksiz dokuma makinelerinin kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu
Her dokuma devrinde belirli bir uzunlukta iplik rezervi atkı taşıyıcı sistem tarafından
kumaşın iccediline yatırılır Bu ipliğin uzunluğu mutlaka kumaş eninden daha fazla olmak zorundadır
ve aradaki farkın buumlyuumlk bir kısmı da oumlngoumlruumllen kumaş kenar yapısına goumlre değişen boyda kumaşa
dacirchil edilmeden atık ya da fire olarak dokuma boumllgesinden uzaklaştırılır İşte bu aradaki fark ne
kadar azaltılırsa atkı ipliği firesi de o oumllccediluumlde azalacaktır (Şekil ndash 2 8)
Guumlnuumlmuumlzde kancalı dokuma makinelerinde daha kronik bir sorun olan atkı firesi oranları
150-160 cm dokuma genişliğinde ccedilalışan makinelerde 10rsquolara kadar ccedilıkabilmektedir
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları
Atkı teleflerinin azaltılması ile ilgili tezgacirch uumlreticilerinin pazarlama ve rekabet guumlcuumlnuuml
arttırmak iccedilin sundukları ve geliştirdikleri youmlntemler vardır
Kovacevic ve arkadaşları (2007) tarafından yapılan bir araştırmada tuck-in kenar
oumlruumlcuumllerin ana ccedilalışma mekanizması araştırılmıştır Dokuma tuumlruumlne iplik yoğunluğuna kenar
ipliği sayısına ve zemin kumaş yapısına goumlre karşılaştırılarak optimizasyon yapılmıştır Yapılan
araştırmalar sonucu elde edilen verilere goumlre kenar yapısı ve telefinin optimizasyonu kumaş
yapısı-parametreleri iplik oumlzellikleri ve dokuma şartlarına goumlre ccedilok karmaşık bir yapıya sahiptir
Kenar yapısının kuumlccediluumllmesi veya gerginleşmesi dokuma prosesinde bir problemin olduğunu
goumlstermektedir Kenar yapısının bozulması takip eden terbiye proseslerinde kumaşın ilerlemesini
17
zorlaştırmakta ve kumaş kalitesini duumlşuumlrmektedir Yukarıdaki etkilerinden dolayı kenar yapısı
dokuma işlemi ve kumaş oumlzellikleri iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Kovaceyic ve arkadaşları (2001) ccediloumlzguuml levendi tansiyonunun kenar saccedilağı ve kumaş
yapısına etkisini incelemişlerdir Ccedilalışmada duumlzguumln sarılmayan hasarlı ccediloumlzguuml iplikleri ve ccediloumlzguuml
levendinin durumu araştırılmış ve denemeler yapılmıştır Ccediloumlzguuml ipliklerinin levende hatalı
sarılmasına neden olan durumlar incelenip oumlnleme youmlntemleri accedilıklanmıştır Ccedilalışan tezgacirchlarda
ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu standart ccedilalışma
koşulları dışında yuumlkseltilip azaltıldığında kumaş kalite oumlzelliklerinde ve kenar saccedilaklarında
problemler oluşmaktadır Olması gerekenden daha duumlşuumlk tansiyonlu ccediloumlzguuml iplikleri daha kısa
saccedilak oluşumuna istenilenden geniş kumaş enine ve koumltuuml ağızlık yapısına neden olmaktadır Bu
hatalarda yuumlksek oranda ccediloumlzguuml kopuşuna neden olmaktadır Yuumlksek tansiyon ise daha uzun saccedilak
yapısına istenilenden daha dar kumaş enine ve yuumlksek gerilime maruz kalmış ccediloumlzguuml ipliklerinde
daha yuumlksek ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmuştur
Atkının atılmasından hemen sonra kenar kıskaccedilları tarafından atkı ipinin uccedilları
yakalanır Tefe hareketi ile birlikte kumaş kenarına ccedilekilen kenar tutucu atkı iplik uccedillarını bırakır
Cımbar oumlnuumlne yerleştirilen makaslar atkı ipliklerini aynı uzunlukta olacak şekilde keser Kesilen
atkı ipliği uccedilları makasın altında yer alan emici bir mekanizma tarafından toplanır ve atkı telefi
olarak atılır
Selvedge Saver (kumaş kenar kurtarıcı) adlı sistemde leno kenara gerek duyulmadan
kenar oluşturulabilmektedir Leno ccediloumlzguumlleri ve leno oumlruumlcuuml tertibatın bulunmadığı sistemde bu
yapıdan kaynaklanan tasarrufun yanında atkı firesinde de yuumlzde 35rsquoe yaklaşan tasarruf
sağlanabilmektedir (MEGEP 2008 - 215ESB393)
Wulfhorst (1991) koordinatoumlrluumlğuumlnde yapılan kapsamlı bir ccedilalışmada hava jetli
tezgahlarda kenar yapısı atkı sistemi ve atkı telefinin analizi ve aydınlatılması konuları ayrıntılı
olarak incelenmiş ve tartışılmıştır
18
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi
1- İplik bobini 6 ndash Atkı kesici 11- Emiş Duumlzeleri 2- Atkı tansiyon ayarlayıcı 7 - Ccediloumlzguuml
3- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml 8 - Kumaş
4- Atkı freni 9 ndash Yardımcı ve taşıyıcı jet 5- Ana atkı jeti 10 ndash Atkı sensoumlruuml
Bu ccedilalışmada elektronik atkı uzunluğunu oumllccedilen sistem ve hava emiş sistemi ayrıntılı şekilde
anlatılmıştır (Şekil ndash 2 9) Burada oumlncelikle hava jetli dokuma tezgacirchında durum analizi
yapılmıştır Sonrasında ise gerekli aparat tasarım ve yazılım destekleri ile atkı telefinin
azaltılması ve kontrol altına alınması sağlanmıştır
Genel bir değerlendirme yapılacak olunursa oumlncelikle hava jeti ile atkı atma sisteminde
gerccedilekleşen proses adımları ve iplik yapısından kaynaklanan oumlzellikler tanımlanarak atkı telefi
oumllccediluumlm sistemi geliştirilmiştir Bu ccedilalışma sonucunda atkı akuumlmuumllatoumlruuml oumlncesi iplik tansiyonunun
atkı tansiyonu ve atkı telef miktarını etkilediği goumlsterilmiştir Burada minimum telef iccedilin atkı
tansiyonu dolayısı ile akuumlmuumllatoumlr ayarlarının duumlzenli ve doğru bir şekilde yapılması
gerekmektedir Aynı zamanda ana atkı jeti ve yardımcı atkı jetlerinin ayar miktarı ve duumlzeninin
atkı teleflerini etkilediği ortaya ccedilıkarılmıştır İleri youmlnde atkı telefi azaltma ccedilalışmaları halen
devam etmektedir
19
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre
geliştirdikleri aparatlar
- DORNIER Dornier firması atkı telefinin azaltılması iccedilin ilk etapta Disc-O-Lenoreg aparatını
geliştirmiştir (American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012) Kumaş kenarını sıkı tutup
başta dokuma olmak uumlzere apre ve bitim işlemlerinde performans artışı sağlamaktadır (Şekil ndash 2
10)
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı
Disc-O-Lenoreg aparatının geliştirilmesinden sonrada EcoLenoreg kenar aparatı
geliştirilmiştir Aparat portatif olarak rapierli ve hava jetli makinelerde kullanılmaktadır
Avantajları
- Telef (ccediloumlzguuml-atkı) miktarını azaltmaktadır
- Tek tip atkılarda telefin geri kazanılması sağlanabilmektedir (Recycling Filling Waste)
Atkı telefi geri doumlnuumlşuumlm lsquorsquoRecycling Filling Wastersquorsquo makinesi tek tip atkı teleflerini
yolup elyaf haline getiren bir mekanizmadır Boumlylelikle tekrar elyaf haline getirilen
iplikler geri doumlnuumlşuumlm kapsamında tekrardan iplik uumlretiminde kullanılmaktadırlar
- Kenardaki ccediloumlzguuml duruşları azalmaktadır
- Tip değişimlerinde kısa zaman harcanmaktadır
- Makine enine 22 mm daha uzun kullanılabilir alan sağlamaktadır
- Daha iyi kavrama sisteminden dolayı kenar kaynaklı hatalarda azalma sağlamaktadır
20
Ecofill (Picanol News September 2011) aparatı da PICANOL tarafından geliştirilmiştir Bu
aparat para aramid gibi rijit iplikler iccedilin kullanılabilmektedir İki adet renk seccedileneği vardır
Aparat bir adet puumlnomatik kontrol klapesi ve de bir adet atkı makasından oluşmaktadır (Şekil ndash 2
11)
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar
- Sulzer firması tarafından geliştirilen Waste Saver aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
radikal bir gelişme sağlamıştır Bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri
ortadan kaldırılmakta ve atkı telefleri minimuma duumlşuumlruumllmektedir (Şekil ndash 2 12) Sistemin temeli
oumlnce atkı iplikleri baskı veren bir aparat yardımı ile tutulmakta atkı ipliği tefeleme sonucu
kumaşa dacirchil edildikten sonra kesilen atkı telefleri hava emişi yardımı ile telefler haznesine
alınmaktadır
21
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
-Smith firması tarafından Lenomat (httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf) aparatı
daha da geliştirilerek atkı teleflerinin duumlşuumlruumllmesi hedeflenmektedir Burada atkı iplikleri daha
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı
22
sıkı tutulmakta boumlylelikle kumaş kaynaklı hataların oumlnuumlne geccedililmiştir Aparatlar kenara daha da
yaklaştırıldığı iccedilin telefler daha da kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır (Şekil ndash 2 13)
- Sultex grubu tarafından geliştirilen Sultex Lateral and Central Tuckers (ITEMA September
2011 RMKUJ) hava jetli dokuma makineleri iccedilin geliştirilmiştir
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı
Bu aparatlar yalancı kenar kullanılmasını oumlnlemekte ve guumlcuumllerin kenara daha da
yaklaşmasını sağlayarak oluşan telef miktarını 30 mm ye kadar duumlşuumlrebilmektedir (Şekil ndash 2 14)
Tezgacirch ve tarak eni ayarları kolaylaşmakta boumlylelikle tip değişim suumlreleri kısalmaktadır
PICANOL tarafından piyasaya suumlruumllen ERGO II sistemi (Original Quality Parts US06
2008) GAMMAX model kancalı tezgacirchlar iccedilin geliştirilen sağ kanca accedilıcı sistemdir (Şekil ndash 2
15) Tezgacirch beyni tarafından pozitif olarak kontrol edilen bir kanca accedilıcı sistemdir ERGO II
sistemi her bir atkı iccedilin ayrı olarak ayarlanabilir Cihaz iki kademeli motor ile ccedilalışmaktadır Bir
tanesi kancanın yatay pozisyonda kenetlenmesini bir tanesi ise atkı derinliğinin ayarlanmasını
sağlamaktadır
23
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı
Sistemin Avantajları
Atkı atımını elektronik olarak tam ve doğru olarak yapılmasını sağlar
Daha duumlşuumlk atkı telefi sağlar
Atkı kaynaklı duruşları azaltır
Kanal veya atkı numarasına goumlre ayarlanabilir
ERGO II daha az aşınma sağlar
ERGO II ayarları SET CARD yardımı ile bir tezgacirchtan başka bir tezgacircha veya direk SET
CARD uumlzerinden yeni bir tezgacircha taşınabilir
Bu sistem hiccedilbir kısıtlama olmaksızın tuumlm atkı ccedileşitlerinde kullanılabilir Oumlzellikle farklı
yapıda zor atkıların bir arada kullanıldığı veya elastik atkıların yoğunlukta olduğu dokuma
sistemlerinde ccedilok faydalı olmaktadır
Dornier Dokuma Tezgacirchı firması tarafından havalı dokuma tezgacirchları iccedilin iki ccedileşit atkı
kontrol sistemi (Dornier Teknik Bildiri TM201220 12-10-2t4r) sunulmaktadır Bu atkı kontrol
sistemleri TWS ( Şekil -16 da ayrıntılı tanımlanmıştır ) ve STS (Şekil -16 da ayrıntılı
tanımlanmıştır ) olarak tanımlanmaktadır (Şekil ndash 2 16) Atkı kontrol tiplerinden TWS germe
enjektoumlruuml ile kombine edilir STS tipinde ise her iki sensoumlr dolaysız olarak dokuma tarağının
iccedilerisine yerleştirilmiştir
24
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r)
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler
- Yalancı Kenar Sistemleri
Yalancı kenar sisteminde alınan patentlerden biridir (USA Pat 1994) Burada yalancı
kenar iccedilin farklı bir ccedilerccedileve ve makaradan beslenen ccediloumlzguumller kullanılmaktadır Ayrıca burada
yalancı kenar iccedilin ayrı bir eksantrik yardımı ile bez ayağı hareketi yaparak atılacak olan telef
atkılar yakalanmakta ve makaradan sağılan ccediloumlzguumller yardımı ile telef kovasına goumlnderilmektedir
(Şekil ndash 2 17)
25
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994)
1-Ccediloumlzguuml Levendi 2-Atkı İpliği 3-Ccedilerccedileve
9-Kumaş 10-Kumaş Levendi 14-Yalancı Kenar İplikleri
19-Yalancı Kenar Kumaşı 24-Eksantirik 32-Leno Kenar İpliği
Yalancı kenar tertibatı guumlnuumlmuumlzde kullanılan sistemlerin en başında gelmektedir
Buradaki sistemin işletme temizliğine duumlzenine ve kumaş kenar yapısına katkısı ccedilok buumlyuumlktuumlr
- Yalancı Kenar Sistemleri
Atkı ayıklama iccedilin geliştirilen sistem (USA Pat 6039086 2000) telefin azaltılması ve geri
kazanımı iccedilin buumlyuumlk avantajlar sağlamaktadır Bu sistem dokuma tezgacirchlarında leno kenar
ipliklerinin ve atkı sunumu sonrasında uzun kalıp kesilen ve telef olan atkıların birbirinden
26
ayrılmasını sağlayan sistemdir Burada sistemin ccedilalışabilmesi iccedilin kullanılacak tezgacirchtaki
atkıların tek tip tek renk ve tek harmanda olması gerekmektedir Oumlrneğin 100 yuumln sadece PES
sadece siyah ve harmanları aynı olan atkılar toplanmalıdır Toplanan bu atkılar bir iplik
parccedilalayıcısı ve ayıklayıcısı tarafından tekrardan elyaf haline getirilmekte ve iplik uumlretimi iccedilin
tekrar iplik uumlretim tesislerine goumlnderilmektedir (Şekil ndash 2 18) Ayrıca bu sistem yardımı ile
ayıklanan leno kenar iplikleri tekrardan makaralara sarılıp leno iplikleri olarak tekrar
kullanılabilmektedirler
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000)
1- Atılan atkı telefleri 8-Kontrol Paneli
2- Yalancı Kenar İplikleri 9-Ayıklanma Kesim Makası
4- Leno Kenar İplikleri 12-Leno İplik Makaraları
5-Ayrılmış Leno Kenar İplikleri 13-Leno İplik Ccedilağlıkları
6-Atkı Teleflerinin Toplandığı Kovalar 14-Leno İplik Toplama Kovası
7-Leno Kenar Sevk Silindirleri 18-Leno Kenar Yapma Sistemi
27
- Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Makara Yardımı ile Makaraya Sarılması
Dokuma sırasında oluşan telef ve tozların bir makara sistemi (USA Pat 5040570 1991)
ile bir şerit uumlzerine sarılarak sıkı bir şekilde tutulan atıklar telef kovasına taşınır Burada taşıma
sistemi tozların ve atıkların emilmesi iccedilin kullanılan emiş sistemi ve taşınması iccedilin kullanılan bir
borudan oluşmaktadır Bu sistem makaralı hareket sistemi ile tozların ve atıkların telef kovasına
taşınmasını sağlamaktadır Burada toz emişi iccedilin kullanılan nozle oumlzel olarak tasarlanmıştır
Burada toplanan atkı telefleri ve emilen tozlar direkt olarak telef kovasına aktarılmaz Oumlncelikle
bir şeride sarılır sonrasında ise telef kovasına iletilir
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması
Mekiksiz bir dokuma tezgacirchından uzaklaştırılan atkı telefleri ccediloumlzguuml iplikleri veya leno
iplikleri yardımı ile kuyruk şeklinde bir arada tutulmakta ve telef kovasına iletilmektedirler
Tezgacirchta itici bir emiş pompası ile telefler iletilmekte ayrıca kumaş ccedilekim silindirleri yardımı ile
de desteklenmektedir Burada daralan bir boru yardımı ile toplanan ve leno iplikler ile sıkı bir
şekilde birbirine sarılmış atkı telefleri telef kovasına taşınmaktadır Bu taşıma sırasında birbirine
leno iplik yardımı ile sıkı şekilde bağlanan atkılar havadan ve ccedilevreden etkilenmeden ve
dağılmadan direk olarak telef kovasına taşınmaktadırlar Ayrıca hareket ve emiş sistemleri iccedilin
tezgacirch ve kumaş sarım sistemlerinden yararlandığından herhangi bir enerji sarfiyatı da
olmamaktadır (USA Pat 4453572 1984)
- Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Azaltılması
Bir kancalı dokuma tezgacirchında birden farklı atkı kullanılabilmektedir (USA Pat 0183295
2003) Bu işlem sırasında ise atkı telefinin minimum seviyede tutulması istenmektedir Atkı
telefinin azaltılması iccedilin ağızlık iccedilerisine atılan bir atkının kanca mekanizması tarafından
kenetlenerek tutulurken ayrıca bir atkı tutucu tarafından da tutulmasını sağlamaktadır Atkı ipliği
her iki tutucu tarafından optimum duumlzeyde tutulduğu sırada atkı makası tarafından kesilmektedir
Bu şekilde kesilen atkı kontroluuml kolay olduğu iccedilin telef miktarı da daha duumlşuumlk olacaktır Atkı
makası tarafından kesilen atkı atkı tutucular tarafından tefeleme işlemi tamamlanana kadar
tutulmaktadır Atkının kumaşa dacirchil olmasından sonra atkı tutucular kumaşa dacirchil olan atkıyı
28
bırakmaktadır Boumlylelikle telef miktarının azaltılması iccedilin kısa tutulan atkı kontrolluuml bir şekilde
kumaşa dacirchil olması sağlanıp bazı hataların ve kopuşların olması engellenmektedir Burada atkı
tutucu mekanizmalar tarak ile beraber hareket etmektedir
- Tezgacirchlarda Kullanılan Yalancı Kenar Ccedilekim Sistemi
Mekiksiz ve su jetli tezgacirchlarda atkı ucunu yakalayan yalancı kenar iplikleri tezgacirch
tarafından sağlanan kumaş ccedilekim sisteminden hareket alınarak ccedilekilmektedirler (USA Pat
4616680 1986 ) Telef ccedilekim sistemleri boş bir ccedilarka sahiptirler Bu ccedilark kumaş ccedilekim
sisteminden aldığı hareketi yakalama iplikleri ccedilekme hareketinde kullanmaktadır İletilen ccedilekim
hızı kumaş ccedilekim hızı ile aynı olduğundan dolayı yakalama iplikleri kumaş sarımı ile senkron bir
şekilde ilerlemektedir Boumlylelikle yakalama iplikleri iccedilerisinde atkı transferi kesimi ve
yakalanması sırasında herhangi bir uyumsuzluk goumlruumllmez
- Geri Doumlnuumlşuumlmluuml Yalancı Kenar İplikleri
Bu sistemde (USA Pat 6227204 1999) yalancı kenar iplikleri atılan atkı ipliklerinden
kesilen telefleri taşımaktadır Atılan atkılar kumaşa dacirchil olduktan sonra atkı makası tarafından
kesilmektedir Sonrasında yalancı kenar iplikleri tarafından tutulan telef atkılar bir ayırıcı makas
tarafından ayıklanarak yalancı kenar ipliklerinin temizlenmesi sağlanmaktadır Sonrasında
hazırlanan geri doumlnuumlş sistemi yardımı ile temizlenen yalancı kenar iplikleri yeniden kullanılmak
iccedilin yalancı kenar makarasına dacirchil olmaktadır Bundan dolayı sonsuz olarak doumlnen iplikler
yalancı kenar ipliklerinin kullanılma miktarını azaltmaktadır
- Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Telefinin Azaltılması
Hava jetli tezgacirchlar iccedilin geliştirilen atkı telefi azaltma sistemi (USA Pat 4498504 1985)
mekanik olarak ccedilalışmaktadır Dokuma tezgacirchının sağ tarafında geliştirilen sistem hava emişi ile
atkı gergin tutulmakta ve mekanik bir klape yardımı ile atkı kumaşa dacirchil olana kadar
tutulmaktadır Elde edilen sistem yardımı ile hem minimum uzunlukta kumaş uumlzerinde atkı
puumlskuumlluuml kalmakta hem de atkı telefi oluşmamakta hem de yalancı kenar ipliklerine ihtiyaccedil
duyulmamaktadır
29
- Kumaş Kenarının Kesim Metodu
Şişli (Rapier) tezgacirchlar iccedilin geliştirilen bir youmlntemdir (EP Pat 0898001 1999) Burada
atkı teleflerinin kesilmesi ve tek bir bobinden sağılan iplik yardımı ile kesilen atkı ipliklerin
toplandığı bir sistem geliştirilmiştir Geleneksel sistemde ise yalancı kenar sistemi oluşturularak
atkı telefleri toplanmakta ve telef kovasına iletilmekteydi Buda kullanılan yalancı kenar
ipliklerinin değer ve miktarına goumlre telef miktarı ve maliyeti arttırmaktadır Yeni geliştirilen bu
sistem telef miktarını minimize etmektedir
- Yalancı Kenar İpliklerinin Hareket Raporunu Sağlayan Guumlcuumller
Yalancı kenar iplikleri iccedilin kullanılan ve hareket raporunu sağlayan guumlcuumller geliştirilerek
(EP Pat 054257746 2007) hem tip değişimi sırasında zaman kazanılmakta hem de kenara daha
da yaklaşan sistem sayesinde atkı telefi miktarı azalmaktadır Burada geliştirilen ve oumlzel olarak
tasarlanan guumlcuumller ccedilerccedileveler yardımı ile leno kenar hareketinin yapılmasını sağlamaktadır
Geleneksel sistemlerde ise bu raporu verebilmek iccedilin ipli veya mıknatıslı olarak kullanılan iki
farklı leno ipliği rapor aparatları kullanılmaktadır Bu aparatlar hem tip bindirme sırasında zaman
kaybına neden olmakta hem de kenar geniş bir yer kapladıklarından telef miktarının artmasına
neden olmaktadır
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması iccedilin Geliştirilen Aparat
Kenar telefleri yedek ccediloumlzguuml iplikleri leno kenar iplikleri ve kesilen atkı teleflerinin birbiri
uumlzerine sarılması ile oluşan teleflerdir Burada geliştirilen sistem (USA Pat 4453572 1984) ilk
etapta oluşan kenar teleflerinin tutulması ve ileri itilmesi iccedilin geliştirilen iki dişli ile
başlamaktadır Sonrasında daralan bir boru sistemi ile hava emişi yapılmakta ve teleflerinin telef
toplama kovasına iletilmesi sağlanmaktadır Burada hava emişi kompresoumlr yardımı ile elde
edilirken dişlilere verilen hareket iccedilin genel tezgacirch hareketinden yararlanılıp ekstra bir enerji
sarfiyatı yapılmamaktadır Boumlylelikle kısa zaman ve suumlrede kapalı bir sistem iccedilerisine hapis
edilen telefler işletmede toz uccediluntu ve teleflerin olmasını engellemekte bunlardan kaynaklana
hata duruş ve arızalar azalmaktadır Sonuccedil olarak işletme verimliliği ve kumaş kalitesi
artmaktadır
30
- Esneyen Duumlze (Nozzle) Sistemi İle Leno Kenar Teleflerinin Toplanması
Esnek bir duumlze sistemi (USA Pat 4513791 1985) yardımı ile daralan bir borudan emiş
yapılarak kenarlarda alınan leno kenar atıkları atık kovasında toplanmaktadırlar Burada
vakumlama iccedilin gerekli hava Hava Jetli dokuma sisteminden alınmaktadır
- Kenar Teleflerinin Dokunmuş Kumaştan Uzaklaştırılması
Dokuma işlemi sırasında oluşan kenar iplikleri telefi bir makara yardımı ile uumlzerine
sarılmaktadır (USA Pat 5560400 1996) Sonrasında geniş ccedilaplı makara uumlzerinde toplanan
telefler ccedilekim silindiri yardımı ile ccedilekilmektedir Ccedilekim silindiri iccedilin ekstra bir enerji
harcanmayıp dokuma tezgacirchı genel hareketinden yararlanılmaktadır Ccedilekilen telefler kılavuz
yardımı ile telef kovasında toplanmaktadır
- Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliği tarafından geliştirilen ve tuumlm sektoumlr ve alanlarda kullanılabilen telef
azaltma youmlntemi kısaca anlatılacak Burada gerekli tedbirler alınarak oluşan hata ve maliyetler
minimuma indirilmeye ccedilalışılmaktadır
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliğinin bu ccedilalışması tuumlm proses ve sektoumlrlere uygulanabilmektedir Buradaki
amaccedil telef azaltmanın belli bir standart ve aşamalarda optimize edilerek herkesin aynı dilde
konuşmasını sağlamaktır Boumlylelikle kazanccedillar ve yapılan katkılar daha kolay karşılaştırılabilinir
31
3 MATERYAL ve YOumlNTEM
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları
Tez ccedilalışması kapsamında gerccedilekleşen Santez Projesinin yuumlruumltuumllduumlğuuml Dokuma
İşletmesindeki tezgacirch sayıları ve oumlzelikleri aşağıda verilmiştir
- 173 adet rijit kancalı DORNIER Marka tezgacirch bulunmaktadır Buradaki tezgacirchlar faklı
model ve yıllara ait tezgacirchlardır 1994 yılından 2007 yılına kadar farklı modellerde ve
sayılarda tezgacirchlar vardır Bu tez ccedilalışmasında DORNIER marka kancalı tezgacirchlar A
grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaklardır
- 90 adet PICANOL Marka esnek kancalı tezgacirch vardır Bunlardan 48 acircdeti 2007
GAMMAX modelidir Geriye kalan 42 adet tezgacirch ise 2012 OPTIMAX modelleridir Bu
tez iccedilerisinde PICANOL markalı tezgacirchlar B grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
- 15 adet DORNIER marka hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirch grubu 1993 ve 1996
model olmak uumlzere iki farklı modelden oluşmaktadır Bu ccedilalışmada DORNIER marka
Airjet tezgacirchlar C grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları
TEZGAcircH
KODLARI
KUMAŞ KENARI VE YALANCI KENAR
YAPILARINA GOumlRE TEZGAcircH GRUPLARI
TEZGAcircH
SAYISI
D1 DORNİER RAPİER TUCK-İN - MİNİ APARAT 114
D2 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO ECO-LENO 34
D3 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO MİNİ APARAT 16
D4 DORNİER RAPİER CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ_APARAT 9
D5 DORNİER AİRJET CcedilERCcedilEVEDEN LENO - CcedilERCcedilEVEDEN
LENO 15
P1 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (GAMMAX) 48
P2 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (OPTİMAX) 42
TOPLAM TEZGAcircH SAYISI 278
Ccedilizelge ndash 3 1rsquode işletmedeki tezgacirchlar 7 farklı gruba ayrılmıştır Aslında tezgacirch grup
sayısı daha da arttırılabilir Ancak burada oumlnemli olan sistemli bir şekilde gruplara ayırmaktır
Gereğinden fazla gruplara ayırıp işi karmaşıklaştırmamak ve daha hızlı ccediloumlzuumlme ulaşmak iccedilin
muumlmkuumln olan en kapsayıcı şekilde gruplara ayırma işlemi yapıldı Gruplara ayırma işleminden
32
sonra aşağıdaki resimlerde de goumlruumllduumlğuuml uumlzere rapierli tezgacirchlar kumaş kenarları ve yalancı kenar
yapılarına goumlre 6 farklı gruba ayrıldı
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması
Şekil ndash 3 1rsquode bulunun rapier tezgacirch fotoğrafları dışında kalan hava jetli tezgacirch
gruplarının oumlzellikleri ve ccedilalışmaları aşağıdaki başlıkta ayrıntılı şekilde verilmiştir Aynı zamanda
bu tez ccedilalışmasında dokuma tezgacirchlarının rapierlerinin karşılaştırılmasının en oumlnemli noktası atkı
yakalama mekanizmaları ve bunların karşı tarafa transferi sırasında bırakma mekanizmasıdır
Aynı şekilde rapier şekli yapısı transfer ve hareket cinsi aşağıdaki başlıklarda geccedilen atkı telefi
oluşum mekanizmaları ile yakından ilişkili olup oumlnemli bir yer tutmaktadır
Burada oumlnemli olan atkının hatasız ve sorunsuz şekilde yuumlksek bir hız ile karşı tarafa
minimum telef ile aktarılmasıdır Bundan dolayı rapier sopası ve uccedil kısmı incelenerek bu konuya
da dikkat edilmiştir Dokuma işletmesinde kullanılan dokuma tezgacirchları oumlzellikleri aşağıdaki
başlıklarda karşılaştırıldı
33
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri
Dokuma İşletmesinde 15 adet hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirchlar ccedilerccedileveden
leno kenar yapma sistemlerine sahiptirler Uumlretim hızları 600 ndash 650 devirdk arasında
değişmektedir Genelde duumlşuumlk ccedilerccedileve sayılı ve mukavemeti yuumlksek kalın atkılı kalitelerin
ccedilalışmasına uygundurlar Ccedilerccedileve sayısı kenar yapma ccedilerccedileveleri ile birlikte 10 adettir Yuumlksek
mukavemetli kalın atkılı kaliteler kullanılmasına karşın atkı kopuşları randımanı 12 ndash 14
arasında değişmektedir 1993 ve 1996 model olan bu tezgacirchlar artık işletmenin tam anlamıyla
esnekliği ve performansı ile uyuşmamaktadır Guumlnuumlmuumlzde geliştirilen yeni model tezgacirchlar daha
hassas ve esnek ccedilalışma mekanizmalarına sahiptirler
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı
1 Ccediloumlzguuml İplikleri 6 Atkı Yakalama Sistemi 20 Atkı Motoru-Akuumlmuumllatoumlr
3 Atkı Freni 13 Kontrol Panali 21 İplik Bobini
4 Ana Hava Jeti 14 Alt Kumaş Basınccedil Oumllccediler 22 Atkı Fırccedilası
5 Taşıyıcı Hava Jetleri 15 Uumlst Kumaş Basınccedil Oumllccediler
34
Hava Jetli makinelerinde en oumlnemli kısımlardan biri tabiicirc ki dokuma makinesine adını veren
ipliğin hava ile taşınmasını sağlayan sistemdir (Şekil ndash3 2) Burada atkıyı transfer eden hava
duumlzelerinin dizilişi ve hava basıncının doğru ayarlanması atkının kopuş olmadan hatasız bir
şekilde karşıya geccedilirilmesi iccedilin ccedilok oumlnemlidir Yapılan yanlış ayarlar hem atkı kopuş randımanını
arttırmakta hem de kumaşta hataların oluşmasına neden olmaktadır
Hava jetli makinelerde atkı telefi tek taraflı olmaktadır Sol taraftan atılan atkı hava yardımı
ile sağ kenara kadar taşınmakta ve burada kuumlccediluumlk bir aparat yardımı ile tutulmaktadır Sonrasında
ise atkı makası yardımı ile kesilmekte ve kesilen atkı yalancı kenar iplikleri ile birlikte telef
kovasına taşınmaktadır
Atkı transferi hava ile yapıldığı iccedilin nispeten atkının kontroluuml kancalı tezgacirchlara goumlre ccedilok
daha zordur Aynı zamanda atkı uumlzerine binen yuumlk ve gerilim tepecikleri daha sivri ve buumlyuumlktuumlr
Bu da atkının kontroluumlnuuml zorlaştırmaktadır Bundan dolayı işletmede ayar yapılırken atkı
kaynaklı duruş ve hataların olmaması iccedilin burada bırakılan atkı telef miktarı diğer tezgacirchlara goumlre
ccedilok daha yuumlksek olmaktadır Fakat tek taraflı telef verdikleri iccedilin ortalamada diğer tezgacirchlara
yakın hatta biraz daha az telef vermektedirler
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması
Kancalı tezgacirchlarda atkı transferini buumlyuumlk başlıklar altında incelediğimizde genelde aynı
mekanizmanın rol oynadığını goumlrmekteyiz Bundan dolayı rijit ve esnek kancalı sistemler olarak
ayırma ihtiyacı duymadık
35
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması
Atkının izlediği yol basitccedile tarif edilecek olursa oumlncelikle sol rapier atkı bobininden
sağılan atkıyı atkı seccedilici yardımı ile alır Sonrasında atkıyı kıskaccedilları arasında sıkıştırır (Burada
esnek ve rijit kancalı sistemlerde atkının alınması taşınması ccedileneler arasında tutulması transferi
ve atkının kumaşa dacirchil edilme şekli ve ayrıntısı farklı olmasına karşın genel başlıklar ccedilok buumlyuumlk
ccediloğunlukla aynıdır) Sağ rapier tarafından alınan atkı transfer boumllgesine kadar taşınır Transfer
boumllgesinde atkı sol rapierden sağ rapiere transfer edilir Sağ rapier atkıyı kumaş kenarına kadar
taşır ve atkı bırakma sistemine iletir (Şekil ndash 3 3) Sağ kenarda bırakılan atkı tefeleme sistemi
yardımı ile kumaş oluşum ccedilizgisinden kumaşa dacirchil edilir Sonrasında kumaş kenar makası ile
atkı kesilir Boumlylelikle telef olan atkı kısmı atılırken oluşan kumaş roliğine sarılır
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Rijit şişli tezgacirchlar daha oumlnce ayrıntılı olarak anlatılmıştır Burada vurgulanması gereken
taşıyıcı şişlerin (rapier) yatay bir duumlzlem uumlzerinde herhangi bir eğilme ve burulma olmadan dik
ve rijit bir şekilde hareket etmesidir Herhangi bir eğilme ve burulma olmadığı iccedilin nispeten daha
hassas bir atkı transferi sağlayabilmektedir
Dokuma İşletmesirsquonde rijit şişli tezgacirchlar DORNIER marka olup işletmenin buumlyuumlk
kısmını oluşturmaktadırlar Burada farklı model ve yapıda DORNIER rijit şişli tezgacirchlar
bulunmaktadır
36
DORNIER rijit şişli tezgacirchın şiş ve rapierinin incelenmesi sonrasında oumllccediluumlm sonuccedilları
aşağıdaki gibi elde edilmiştir (Şekil ndash 3 4)
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 8 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 17 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 17mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 21 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 33 mm
- Kumaş Sacağı = 8 mm
- Telef Olan Kısım = 79 mm
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Dokuma İşletmesirsquonde oumlnemli tezgacirch gruplarında bir tanesi de PICANOL marka tezgacirchlardır
(Şekil ndash 3 5) Esnek şişli olan bu tezgacirch grubunun DORNIER marka rijit şişli tezgacirchlara goumlre
avantaj ve dezavantajları bir sonraki boumlluumlmde ayrıntılı şekilde verilmiştir
Esnek şişli tezgacirchlar hem modellerin daha yeni olması (yeni teknoloji) hem de transfer oumlzellik
ve ekipmanlarına goumlre rijit şişli tezgacirchlara goumlre daha az telef vermektedirler Fakat daha yeni
37
model olmalarına karşın her ccedileşit atkı ve oumlrguuml tipi bu tezgacirchlarda ccedilalışılamamaktadır Daha eski
modelde olmalarına karşın rijit şişli tezgacirchlarda daha ince hassas zor oumlrguumlluuml ve yuumlksek ccedilerccedileveli
kaliteler ccedilalışılabilmektedir
Ayrıntılı ve hassas bir şekilde yapılan esnek şişli rapier oumllccediluumlmleri aşağıdaki gibidir
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 4 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 11 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 23 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 245 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 21 mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 38 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 43 mm
- Kumaş Sacağı = 45 mm
- Telef Olan Kısım = 51 mm
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması
Her iki şişli tezgacirch grubuna bakıldığında belirgin farklılıklar goumlruumllmektedir Oumlncelikle
rapierlerin iccedilten iccedile ccedilentik mesafelerini incelediğimizde rijit şişde 8mm iken esnek şişde
4mmrsquodir Aynı zamanda dıştan dışa ccedilentik mesafelerini kıyasladığımızda rijit olanda 13 mm iken
esnek şişli sopada 11 mm oumllccediluumllmektedir Burada net bir şekilde telef farklıklarından soumlz
38
edilebilir Ayrıca ccedilentik mesafesi ne kadar fazla olursa o kadar kaliteli bir transfer yapılabilmekte
ve transfer ayarlarının hassasiyet ihtiyacı duumlşmektedir Fakat tersi durumda atkının ccedilentik
iccedilersinde kat edeceği mesafe artacağından dolayı telef miktarı da artmaktadır Buradan da net bir
şekilde goumlruumllmektedir ki rijit şişli tezgacirchlardaki telef miktarı esnek şişli tezgacirchlara goumlre 2 mm
daha fazladır
Sol Rapier şişlerinde telefte ve tezgacirch ayarlarında oumlnemli bir rol oynayan parametre de
ccedilene mesafesidir Burada yapılan oumllccediluumlmler sonucunda rijit kancalı rapier şişlerinde iccedilten iccedile ccedilene
mesafe 13mm iken esnek kancalı rapier şişlerinde ccedilene mesafesi iccedilten iccedile uzunluğu 23 mm dir
Aynı şekilde dıştan dışa ccedilene mesafeleri rijit sistemde 13mm iken esnek şişli sistemde 245
mmrsquodir Genel olarak değerlendirdiğimizde olması gereken telef farkı 115 mm olması gerekirken
bu tam olarak gerccedilekleşmemektedir Ccediluumlnkuuml burada transfer şeklide oumlnemlidir Asıl telef miktarını
sağ rapier atkı ipliğini alırken ağızdan sarkan kısmı ve atkının tamamlanması sonrasında bırakma
yeri belirlemektedir Bundan dolayı burada net bir şey soumlylemek doğru olmayacaktır
Sol rapierlerde ağızdan sarkan atkı uzunluğunu oumllccediltuumlğuumlmuumlzde ortalama değerler elde
edilmiştir Bu oumllccediluumlmlere goumlre rijit sol rapier şişlerinde ağızdan sarkan kısım 17 mm iken esnek
kancalı şişlerde 21 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada bir oumlnceki duruma goumlre telef miktarının esnek
kancalı tarafa kaymasının nedeni rijit kancalı şişlerde atkı iki kıskaccedil arasında sıkıştırılmakta ve
duumlzguumln şekilde alınması sağlanmakta aynı zamanda atkının ccedilene ağzından kayarak uzunluğun
artması da engellenmektedir Diğer taraftan esnek şişli sistemde sol rapier ccedilene mesafesinde
kaymalar olmakta ve telef uzunluğunu bu kısımda arttığı goumlruumllmektedir
Aynı şekilde sol rapier ccedilene iccedilerisinde kalan atkı miktarını değerlendirdiğimizde rijit şişli
sistemde 21 mm olarak oumllccediluumllmesine karşın esnek şişli sistemde 38 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Karşılaştırılan son parametre kenar saccedilaklarının uzunlukları olmuştur Bu kısım doğrudan
telefe etki etmektedir Diğer parametreler bazen duumlzen rahat transfer ve kaliteli ccedilalışma gibi
avantajlar sağlayarak dolaylı olarak atkı telefine etki ederken bu parametre direk telef olarak
oumllccediluumllmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonrasında rijit şişli rapierlerde kenar saccedilağı 8 mm olarak
oumllccediluumlluumlrken esnek şişli rapierlerde kenar saccedilağı 45 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
39
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
Rapierde Oumllccediluumllen Kısımlar DORNIER PICANOL
Rapier Sopası Ccedilentik İccedilten İccedile Mesafesi 8 mm 4 mm
Rapier Sopası Ccedilentik Dıştan Dışa Mesafesi 13 mm 11 mm
Sol Rapier İccedilten İccedile Ccedilene Mesafesi 13 mm 23 mm
Sol Rapier Dıştan Dışa Ccedilene Mesafesi 17 mm 245 mm
Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım 17 mm 21 mm
Sol Rapier Ccedilenesinin İccedilerisinde Bulunan
Kısım 21 mm 38 mm
Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım 33 mm 43 mm
Kumaş Sacağı Uzunluğu 8 mm 45 mm
Telef Olan Kısım Uzunluğu 79 mm 51 mm
Yukarıda atkı telefinin rapier şişi uumlzerinden adım adım ilerlemesinden sonra atkının
kumaşa dacirchil olmasına kadar oluşan telefler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Son olarak yapılan
oumllccediluumlmler tuumlm atkı teleflerinin oumllccediluumllmesi olmuştur Buna goumlre birccedilok farklı tezgacirchtan yapılan
telefler değerlendirildiğinde rijit şişli tezgacirchlarda oluşan atkı telefi 79 mm olarak oumllccediluumllmuumlş buna
karşın esnek şişili tezgacirchlarda oumllccediluumllen atkı telefi uzunluğu 51 mm olmuştur Aradaki fark 28 mm
olup oldukccedila iyi bir miktardır Ccediluumlnkuuml toplam atkı telefleri iki kenarın toplamı olmaktadır Burada
ise tek taraftaki fark 28 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Toplam telefe oranla buumlyuumlk bir fark olduğu
ortaya konulmuştur
40
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi
Burada telef tamamen rapier sopalarına mal edilemez Ya da esnek kancalı tezgacirchların
rijit kancalı tezgacirchlara goumlre daha az atkı telefi verdikleri anlamına gelmemektedir Ccediluumlnkuuml telefi
etkileyen birccedilok farklı mekanizma parametre ve ayar-eleman kaynaklı neden olabilir Bunlardan
atkı seccedilici ve atkı frenlerinin telef uzunluğuna etkisi standardizasyon ve optimizasyon boumlluumlmuumlnde
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir (Şekil ndash3 6) Telefi etkileyen durumları maddeler halinde
sıraladığımızda aşağıdaki gibi bir durum ortaya ccedilıkmaktadır
- Tezgacirch Modeli
- Kullanılan Atkı seccedilicinin modeli
- Atkı sensoumlrlerinin modeli ve performansı
- Atkı motorlarının modeli ayarları ve performansları
- Ayar yapan ustanın performansı
- Ccedilalışılan iplik numara ve cinsi
- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml ve akuumlmuumllatoumlr uumlzerindeki iplik stok miktarı ve ayarı
- Kenar oumlrme mekanizmasının yapısı
- Kenar ipliklerinin cinsi ve adedi
- Kenar kesici makasların accedilısı ve keskinliği
- Rapierin ccedilalışma suumlresi ve oumlmruuml gibi daha birccedilok parametre sayılabilir
41
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
DORNIER ve PICANOL TEZGAcircHLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
DORNIER TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ PICANOL TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ bull Pozitif transfer vardır Accedilıcı horozlar yardımı ile atkı transferi gerccedilekleşmektedir
bull Negatif Transfer vardır Rapier kafaları iccedil iccedile girerek atkı transferi gerccedilekleştirilir
bull Rijit şişli rapierler kullanılmıştır bull Esnek şişli rapierler kullanılmıştır
bull Rapier ağzını accedilmak iccedilin kullanılan accedilıcı takoz ayarları daha zordur
bull Rapier ağzını accedilma sitemi daha kolay ve stabildir
bull Yuumlksek sayılı ccedilerccedileveli kumaşların dokunması daha kolaydır Kamlı motor vardır
bull Yuumlksek sayıdaki ccedilerccedileveli kumaşların dokunması zordur Servo motor var
bull Neps ve havlı işlerin ccedilalışması daha kolaydır Pozitif transfer ve kamlı motor mekanizmasından kaynaklanmaktadır
bull Neps ve havdan dolayı yapışma olan işlerin ccedilalışması daha zordur Ağızlık yapısından kaynaklanan bir durumdur
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması daha kolaydır Pozitif atkı transferi vardır
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması zordur Negatif atkı transferi vardır
bull Atkı makasının ayarlanması daha zordur bull Atkı makasının ayarlanması daha kolaydır
bull Tarak ayarı zordur 7 adet cıvata vardır Hassas tarak ayarı gerektirmektedir Doumlşeme ayarı vardır
bull Tarak ayarı daha kolaydır Soumlkme ve takmada daha az cıvata sayısı var ve ayar durumu daha kolaydır
bull Ayna mesafesi daha zor ayarlanabilmektedir bull Ayna mesafesi ayarlaması daha kolaydır
bull Kenar kapması boncuk ve saccedilak riski
fazladır Hassas ayar gerektirir
bull Kenarlar ayarlanırken daha stabil ayarlar vardır Hassas ayar gerektirmediğinden boncuk kapma saccedilak gibi hatalar Dornier tezgacirchlara goumlre daha azdır
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları
Dokuma İşletmesinde en ccedilok kullanılan iplik harmanları sırasıyla YUNPES
YUNNYLEL YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE
KETEN İPEK ve PES gibi iplik harmanlarından oluşmaktadır Daha oumlnceki yıllarda 100 YUN
oranın ccedilok daha yuumlksek iken yuumln fiyatlarındaki artış ve piyasadaki arz talebinin artışından dolayı
hızlı bir şekilde 100 YUN oranı azalmıştır Bunun yerine PES NYL gibi sentetik elyaflar
kullanılmaya başlanmıştır Genelde tuumlm tekstil dallarında olduğu gibi yuumlnluuml kumaş sektoumlruumlnde de
lsquoNmrsquo iplik numaraları buumlyuumlmuumlş (incelmiş) dokuma sıklığı arttırılmış ve oumlrguuml yapısı zorlaştırılıp
42
ccedilerccedileve sayısı arttırılmıştır Boumlylelikle suumlrekli daha iyi ve kaliteli uumlruumlnler uumlretilip marketteki
paydan daha fazla pay alınmaya ccedilalışılmıştır
Teknolojinin gelişmesi ve uumlretici sayısının artmasından dolayı pazardaki rekabet uumlst
duumlzeye ccedilıkmıştır Bu da işletme maliyetlerinin elde edilen uumlruumlnuumln fiyatlandırılmasındaki ve
pazarda avantaj sağlamasındaki oumlnemini bir kez daha goumlstermektedir Maliyetlerde yapılacak
kuumlccediluumlk bir azalış firmaları pasta payında hızla uumlst seviyelere doğru goumltuumlrmektedir
En ccedilok ccedilalışılan atkı iplikleri sırasıyla YUNPES YUNNYLEL YUNPESEL
100YUN YUNEL YUNNYL şeklinde olmaktadır Atkı iplikleri geccedilmişte ccedilift kat ve daha
kalın iplikler iken sonrasında iplik numaraları incelmeye ve sonrasında da tek kat iplikler
uumlretilmeye başlanmıştır Maliyetlerdeki artış ve piyasa istekleri arttıkccedila tek kat ve ince ipliklerin
oranı hızla artmış ve halende yuumlkselmeye devam etmektedir
En ccedilok kullanılan atkı numaraları Nm numara sistemine goumlre 571 561 481 441 391
371 261 1602 902 802 762 722 602 şeklinde olmaktadır Bunun dışında yuumlze yakın
farklı harman ve numarada atkı ipliği kullanılmaktadır Atkı iplikleri uumlretim kalite ve performans
accedilısından yuumlnluuml kumaşta oumlnemli bir yer tutmaktadır
Dokuma İşletmesinde 2008 krizine kadar ccedilift katlı iplikler daha fazla kullanılmaktaydı
Kriz sonrasında maliyet rekabet ve piyasa durgunluğunun accedilılması iccedilin radikal kararlar ile tek
katlı atkı kullanımı daha da oumln plana ccedilıkmıştır
Atkı numarasının incelmesinin bir diğer nedeni de iplik makinelerindeki ve
teknolojilerindeki gelişmelerdir Son yıllarda iplik pazarındaki rekabete iplik makine uumlreticileri
de dacirchil olmuş ve bu kapsamda performans uumlretim ve kalite arttırılmıştır Boumlylelikle daha ince
duumlzguumln ve hatasız iplikler uumlretilebilmektedir
Dokuma İşletmesinde en fazla kullanılan ccediloumlzguuml harmanları YUNPES YUNNYLEL
YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE KETEN
şeklinde olmaktadır
Burada kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri atkı ipliklerine goumlre daha mukavemetli ve duumlzguumln
ipliklerdir Atkı ipliklerinden farklı olarak ccediloumlzguuml iplikleri buumlyuumlk ve suumlrekli tansiyonlara maruz
kalmaktadır Aynı zamanda uzun suumlreler kendi aralarında ve makine parccedilalarına suumlrtuumlnmekte ve
43
yıpranmaktadırlar Buda neps ve ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmaktadır Bundan dolayı daha kalın
ve mukavemetli ccediloumlzguuml iplikleri tercih edilmektedir
Burada ince ipliklerin mukavemetinin arttırılması iccedilin haşıllama prosesine oumlnem
verilmiştir Oumlzellikle daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) prosesi ile buumlyuumlk oumllccediluumlde başarılı
neticeler alınmıştır Daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) sistemi normal haşıllama
sisteminden farklı olarak yan yana bulunan 7 adet ccediloumlzguuml ipliğini birbirinden ayırıp yapışmasını ve
ccediloumlzguuml ipliklerinin kopmasını engellemektedir Bu proses ile birbirinden daha homojen olarak
ayrılan ccediloumlzguuml iplikleri daha randımanlı bir ccedilalışma imkanı sunmaktadır Şu an iccedilin haşıllama
departmanında yeni youmlntemler araştırılmakta ve daldırma haşıllamanın (7 ccedilapraz haşıllamanın)
maliyet ve uumlretim suumlresi kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır Boumlylelikle daha fazla ccediloumlzguuml daldırma (7
ccedilapraz haşıllama) haşıllanacak işletmede performans artışı sağlanıp maliyetler
duumlşuumlruumllebilinecektir
İşletmede en fazla kullanılan ccediloumlzguuml numaraları sırasıyla Nm 902 802762 722 602
541 441 391 261 gibi iplik numaralarıdır
Leno kenar iccedilin genellikle kumaşa 2 ndash 3 cm mesafede olacak şekilde ilacircve kenar ccediloumlzguumlleri
eklenir İlacircve ccediloumlzguumllerin sayısı 4-5 ile 8 arasında değişebilir Bu ccediloumlzguumllerin yuumlksek mukavemetli
2-3 kat buumlkuumlmluuml polyester ipliklerinden oluşması gerekir Burada kesilen atkı ipliklerin taşınması
ve atılmasını sağlamak iccedilin sistemle beraber ccedilalışan yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de olmalıdır Bu
iplikler bazı tezgacirch uumlreticilerinin geliştirdikleri sistemler yardımı ile mukavemetli ve kaliteli
iplikler (ccedilift kat PES gibi) kullanıldığında tek tarafta 4-5 adet yeterli olmaktadır Fakat 3-4 kat
buumlkuumlmluuml (Nm 602) pamuk iplikleri kullanıldığında bu sayı 14-16 adet yalancı kenar ipliğine
kadar ccedilıkabilmektedir Yuumlksek sayıda yalancı kenar ipliklerinin kullanılmasının nedeni hatalı
kumaş vermektense fazla miktarda telef vermenin daha uygun olmasıdır Fakat tez ccedilalışmasının
amacı her tuumlrluuml atkı telefin kumaş kalitesi oumln planda tutularak azaltmak olmuştur Dokuma
İşletmesinde hatalıya ayrılmış yuumlnluuml iplikler veya dışarıdan satın alınan ucuz pamuklu iplikler bu
sistemler iccedilin kullanılmaktadır
Yalancı kenar ipliklerinin hazırlanması ve tezgacircha yuumlklenmesi işccedililik maliyetinin
artmasına neden olmaktadır Burada yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin oluşturulabilmesi iccedilin oumlncelikle
14 bobinden sağılan ccediloumlzguumller bir makaraya sarılmaktadır Farklı bir mekanizma ile sarılan bu
makaralar sonrasında tezgacircha takılmaktadır Bu sarılan ccediloumlzguuml ipliklerinin amacı kesilen atkı
44
uccedillarının taşınarak telef kovasına atılmasını sağlamaktır Bu sistemler leno sistem aparatından
hareket aldığı ve beraber ccedilalıştıkları iccedilin Leno Kenar oluşumu iccedilerisinde anlatılmaktadır
Leno kenar adını leno oumlrguumlsuumlnden alır Daha ccedilok kancalı ve jetli atkı atma sistemine sahip
dokuma makinelerinde tercih edilir Leno kenar oluşturulduktan sonra bir makas veya rezistans
yardımı ile zemin kumaştan ayrılır Kesilerek kumaştan ayrılan leno kenar atıldığı iccedilin kenar
oluşumu sırasında iplik sarfiyatının en aza indirilmesi ccedilok oumlnemlidir Bunun iccedilin atılan atkı
ipliklerinin kumaş eninden sonra muumlmkuumln olan en az saccedilaklanmayı meydana getirmeleri gerekir
Atkı ipliğinin uccedillarının kesilmesi işlemi ipliğin cinsine bağlı olarak makas yerine eritme yoluyla
da gerccedilekleştirilebilir Termoplastik elyaflar iccedilin kullanılan bir youmlntemdir Bu işlem iccedilin
rezistanslardan yararlanılır Aynı zamanda zemin kumaş kenarının dağılmasını oumlnleyen etki
yarattığı iccedilin tercih edilir Ancak bu sistemi eritme kenar sistemiyle karıştırmamak gerekir
Kumaş kenarı leno kenarın ayrılmasından sonra saccedilak kenara benzer bir yapıya kavuşur
Aradaki fark atkı ipliklerin ucunun atkı tutucular tarafından değil leno oumlrguumlsuumlnuuml oluşturan
ccediloumlzguumller tarafından tutulmasıdır Muumlşterinin talebine goumlre duumlzguumln kesilmiş kenarların
aranmadığı durumlarda leno ccediloumlzguumlleri iptal edilerek saccedilak kenar uygulamasına geccedililebilir
Leno oumlrguumlnuumln oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelerden bağımsız aparatlardan yararlanılması
oumlnem kazanmaktadır Bağımsız motor tahrikli leno yapıcıları dokuma makinesinin esnekliğinin
daha da artmasını sağlamaktadır Bu tip aparatların kullanımı ile birlikte makinenin daha yuumlksek
hızlara ve uumlretim kalitesine ulaşmasına imkacircn tanınabilir Daha yuumlksek hızlara ulaşılabilmesinin
nedeni leno kenarın oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelere gerek kalmamasıdır Bu durum daha az
ccedilerccedileve hareketi ile ağızlık accedilma sistemlerine daha az guumlccedil harcanmasına veya desen iccedilin daha
fazla ayak kullanımı anlamına gelmektedir Bu nedenden dolayı uumlretim hızı ve kalitede belirgin
bir iyileşme goumlzlemlenebilmektedir
Dornierrsquoin diskli ve Picanolrsquoun ELSY kenar sistemleri buna oumlrnek olarak verilebilir Bu
tip sistemler sayesinde armuumlrluuml dokuma tezgacirchında ccedilerccedileve sayısına goumlre maksimum
desenlendirme olanakları kullanılabilir hale gelmiştir Leno ccediloumlzguumllerinin hareketleri ana ccediloumlzguuml ve
ccedilerccedilevelerden bağımsız olduğu iccedilin ağızlık yuumlkseklikleri ve accedilılma zamanları da bağımsız olarak
ayarlanabilir
Dokumacılıkta en fazla kullanılan kenar oluşturma sistemi leno kenar uygulamaları
olunca makine uumlretici firmalarının ccediloğu bu alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlruumlyorlar Ccedilalışmalarda
yoğunlaştığı boumlluumlm ise kenar sarfiyatlarının azaltılması oluyor Kumaş kenarı ile atkı ipliğinin
45
ucu arasında yaklaşık 4 cm fark olduğu ve bu farkın kumaş boyunca her atkıda gerccedilekleştiği
duumlşuumlnuumllecek olursa meydana gelen firenin boyutu anlaşılabilecektir Uumlstelik bu fire kumaşın her
iki kenarında da soumlz konusudur Tezin ilerleyen aşamalarında tezgacirch uumlreticilerinin yaptıkları
ccedilalışmalar ve geliştirdikleri yenilikler anlatılmıştır
Yalancı Kenar Ccediloumlzguumlleri daha ccedilok Leno Kenar sistemi ile beraber anlatılmıştır Fakat
yalancı kenar ccediloumlzguumlleri aynı zamanda kıvırma kenar (tuck in) kenar sistemlerinde de
kullanılmaktadır Bu ccediloumlzguumllerin kenar oluşturma sisteminden kısmen bağımsız olarak kesilen atkı
teleflerinin telef kovasına atılmak olduğu iccedilin iki sisteme de rahatlıkla kullanılabilmektedir
Tez ccedilalışmasında ilgili yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin teleflerinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalar yapılmıştır Bu kapsamda buradaki ccediloumlzguuml sayısı azaltılarak olumlu sonuccedillar alınmıştır
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri
Dokuma işletmesinde proje ccedilalışmasına paralel olarak işletme buumlnyesinde yuumlruumltuumllen ve
ccediloumlzguuml telefini azaltmayı hedefleyen bir başka ccedilalışmada Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Esnasında Ccediloumlzguuml
Bobinlerindeki Kalan Teleflerin Azaltılması olmuştur
Projedeki amaccedil ccediloumlzguuml bobinlerinin dibinde kalan iplik miktarını azaltmaktır Ccediloumlzguuml
ccediloumlzuumlluumlrken ccedilile sayısına ve metre uzunluğuna goumlre hesaplanması ve ayarlanması gereken bobin
metraj ve ağırlıkları vardır Buradaki numara varyasyonu ccedilok duumlzguumln şekilde takip edilerek
standartlar oluşturulmuş ve goumlrsel eğitim notları ccedilıkarılmıştır Bu hesaplamalar yapılırken
ccediloumlzguumlnuumln yarım kalmaması iccedilin minimum 10 gram ccediloumlzguumlnuumln konik uumlzerinde bırakılması
gerekmektedir Bu 10 gram telefler ccedilağlığa takılan tuumlm koniklere ne kadar yaydırılabilirse o
derecede kesilen ve telef olan iplik miktarımız azalacaktır
35 Hızlı Kamera Kullanımı
Hızlı kamera ile atkı atış sistemi goumlruumlntuumllenerek atkı hareketinin ayrıntılı bir şekilde
izlenmesi hedeflenmiştir Ccedilalışmada atkı transfer hareketini ve tefeleme oumlncesinde atkı ipliğinin
sağ kenar kancası tarafından serbest bırakılma sırasındaki davranışını incelemek iccedilin hızlı kamera
kullanılmıştır
46
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera
Tez ile birlikte yuumlruumltuumllen Santez projesi kapsamında Olympus i-Speed serisi hızlı kamera
tedarik edilmiş ve ccedilok sayıda deneme ccedilekimleri ile en uygun ccedilekim ayarları belirlenmeye
ccedilalışılmıştır (Şekil ndash 3 7)
Burada kamera performansı ve yazılımından yararlanılarak 450-550 devirdk ile ccedilalışan bir
rapier sopasının dolayısı ile atkının izlenmesi sağlanmıştır Tezgacirchta ccedilalışılan 500-550 devirdk
buumlyuumlkluumlk birimi metresnrsquoye ccedilevrildiğinde 1750 ndash 2100 metresn hız ile ilerleyen bir cisim olarak
tanımlanabilir Yaklaşık 450 devdak ile ccedilalışan kancalı dokuma makinelerinde saniye başına
duumlşen dokuma devri 75 olur Bir dokuma devri iccedilindeki kenar oluşum hareketinin 30-40 derece
suumlrduumlğuuml varsayılırsa bu hareketin saniyenin yaklaşık 85-90rsquoda birine karşılık geldiği
hesaplanabilir Bu durumda hızlı kamera ile bu hareketi en az 10 kare ile izleyebilmek iccedilin 900-
1000 karesn hızlarında ccedilekim yapılması gerekmektedir Ccedilalışmada kullanılan ccedilekim hızları
1500 ndash 2000 karesn duumlzeyinde olmuştur Yapılan ccedilalışmada atkı hareketi goumlzlemlenerek atkı
alımı transferi ve atkının bırakılması aşamaları kenar yapıları ve yalancı kenar iplikleri ile
birlikte detaylı olarak goumlruumlntuumllenmiş ve maruz kaldığı kuvvetler ile hareketlerin birbirine goumlre
zamanlaması goumlzlemlenmiştir
Yuumlksek hızda ve renkli ccedilekim yapabilen kameranın oumlnemli teknik oumlzellikleri aşağıda
verilmiştir
- EMC standardı CISPR 22 (BS EN55022) Guumlvenlik Standartı CISPR 24 (BS EN55024)
CE BS EN61010-1 ve IP Standardı EN60529 gereklerine uygun
- Goumlruumlntuuml ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml 1280 x 1024 piksel
- Piksel boyutu yaklaşık 21 mikron
- Ccedilekim yeteneği 1280 x 1024 2000 fps(karesaniye)
47
- 8 GB bellek ile 24 saniye monochrome ccedilekim yapabilme kapasitesi
- Maksimum Ccedilekim hızı 10000 fps (karesaniye)
- Goumlruumlntuuml depolama formatları ldquoRaw bayerrdquo rdquo AVIrdquo rdquoMJPEGrdquo
- Ethernet bağlantısı
- Objektif bağlama yuvası ldquoF-mountrdquo tipi
- Kamera kullanımı CDU izleme uumlnitesi ile ya da Ethernet bağlantısıyla PC uumlzerinden
36 Youmlntem
Kancalı dokuma makinelerinde yapılan optimizasyon ccedilalışmaları 2 ana grupta ele
alınmıştır Dokuma oumlncesi (hazırlık aşamasında yapılan yardımcı duumlzenlemeler) ve dokuma
sırasında gerccedilekleşen prosesler ve makine ayarlarından atkı telefi oluşumuna neden olanlar
belirlenerek incelenmiştir
Dokuma Hazırlık Suumlrecindeki İşlemlerden Kaynaklanan Ayarlar
Dokuma Makinesindeki Ayarlar
Statik ayarlar Konumlama ayarları
Dinamik ayarlar Tezgacirch ana zamanlamasına goumlre değişen ayarlar
Kancalı dokuma makinesinde kenar oluşumunu etkileyen temel mekanizma ve elemanlar
hızlı kamera ile yapılan ccedilekimlerde goumlruumllmektedir (Şekil ndash 3 7)
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması
CcedilOumlZGUuml Kumaşta dikine yer alan ipliklerdir
ATKI Kumaşta enine yer alan ipliklerdir
48
RAPİER Ccediloumlzguuml ipliklerinin arasından atkıyı taşıyan hareketli parccedila
TARAK Rapier atkıyı bıraktıktan sonra atılan atkıyı kumaşa yerleştiren hareketli parccedila
LENO Atılan atkının tarağın ileri hareketinde geri kaccedilmaması iccedilin bu atkıları bir oumlrguuml ile
tutan hareketli parccedila
LENO KENAR Kumaş kenarında kalan atkılar kesildikten sonra atkı uccedilları eşit boyda saccedilak
oluşturacak şekilde bırakılmış kumaş kenarıdır
KIVIRMA (TUCK-IN) KENAR Kumaş kenarında kesilmiş atkı uccedillarının tekrar kumaş
kenarına doğru kıvrılması şekliyle elde edilen oumlruumlluuml kumaş kenarıdır
49
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler
Dokuma İşletmesinde mevcut durum incelemesi yapılması iccedilin oumlncelikle tezgacirch tiplerine goumlre
gruplandırmalar yapılmıştır Tezgacirch grubu bazında yapılmasının nedeni işletmede farklı yıllarda
satın alınan farklı marka oumlzellik ve teknolojide tezgacirchların bulunmasından kaynaklanmaktadır
Benzer şekilde 100rsquoe yakın farklı atkı harmanı bulunmaktadır Bu nedenle sağlıklı bir
karşılaştırma ve analiz iccedilin aynı atkı gruplarını bir arada tutup yeni gruplar oluşturulmuştur
Bu ccedilalışmada yapılan deneme ve analizler dokuma işletmesi oumlzel şartlarından
kaynaklanmakta olup genel bir bakış accedilısı sağlamaktadır Burada yapılan deneysel ccedilalışma ve
tespitler başka işletmelerde farklı sonuccedillar verebilecektir
Atkı İpliklerinin Harman Bazında Dağılımı
İşletmede 100 yuumln ve ccedileşitli yuumln harmanları iccedileren değişik atkı iplikleri kullanılmaktadır
2012 yılı esas alınıp kullanılan atkı harmanlarına goumlre incelendiğinde dokuma dairesinde en
ccedilok kullanılan harman tipleri sırası ile YUNPES YUNNYLEL 100 YUN YUNPESEL ve
YUNNYL olarak gerccedilekleşmiştir (Ccedilizelge ndash 4 1) Atılan atkı sayısı bazında harman tipi
kullanım oranları Ccedilizelge 2rsquode verilmiştir
50
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri
NO HARMAN ATILAN ATKI
SAYISI
1 YUNPES 15312645000 235
2 YUNNYLEL 13551651000 208
3 YUNPESEL 12785405100 196
4 YUN 10292812000 158
5 YUNPES 4246741000 65
6 YUNEL 3670419500 56
7 YUNNYL 3054216500 47
8 YUNCASHMERE 676185000 10
9 PESEL 500400000 08
11 PESEL 348986000 05
12 KETEN 115475000 02
13 IPEK 101619000 02
14 PES 94398000 01
15 DİĞER 477902500 07
Toplam 65298177600 1000
NOT Tabloda atkı sayısı temel alınarak telef yuumlzdesi oluşturulmuştur Ccediluumlnkuuml kalitenin toplam eni oumlnemli değildir
Oumlnemli olan kumaş kenarının dışında kalan kısımdır Buda toplam enden bağımsızdır
Bu rapordaki veriler Şubat ndash Nisan 2012 tarihleri arasında son uumlccedil ayda (21022012 -
28042012) dokuma dairesinde ccedilalışan kalitelerden alınmıştır Bu verileri harman bazında
incelendiğinde YUNPES karışımlı atkı ipliğinin toplamda 30 ile en fazla kullanılan atkı ipliği
olduğu goumlruumllmektedir Bu atkıyı 208 oranla YUNNYLEL atkı harmanı takip etmektedir
Daha sonra bu atkı gruplarını 214 oranla100YUN + YUNEL harmanları gelmektedir
PAMUK KETEN İPEK ve 100 PES gibi harmanlar ise 1 altında gibi kuumlccediluumlk oranlarla takip
etmektedirler
İccedilerisinde EL olan harmanlar incelediğinde 475 gibi buumlyuumlk bir oranda işletmede
ELrsquolı harmanların kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan kullanılan harman miktarı artıkccedila atkı telef
miktarının artması beklenmektedir Ccediluumlnkuuml elastanlı atkıların kontroluuml zordur bir miktar gerilme
ile kullanıldıkları iccedilin ccedilekmesi ve toplaması diğer atkılara oranla ccedilok daha yuumlksektir Elastan
iplikli kalitelerde kumaş kenarında boncuk atkı kaccedilığı atkı kopuğu vs atkı kaynaklı hataların
51
oluşmaması iccedilin zorunlu olarak daha uzun atkı telefi verilmek durumunda kalınmaktadır Tez
ccedilalışmasında bu durum ayrıntılı olarak incelenmiştir
Atkı Teleflerinin Dokuma Dairesindeki Dağılımının Analiz Edilmesi
Ccedilizelge ndash 4 1 tablosunu daha da alt başlıklara ayırdığımızda karşımıza tezgacirch grupları
ccedilıkacaktır Dokuma İşletmesinde farklı oumlzelliğe (kumaş kenar yapısı tezgacirch eni yalancı kenar
tertibatı atkı frenleri tezgacirch modeli farklı marka vs) sahip sekiz farklı tezgacirch grubu vardır
Pareto analizi ccedilerccedilevesinde hangi tezgacirch grubunda hangi teleflerin oluştuğunu belirlemek iccedilin
yapılan ccedilalışma sonucu aşağıdaki Ccedilizelge ndash 4 2 ulaşıldı
Tezgacirch gruplarında verilen yuumlzdeler toplam kullanılan atkıların yuumlzde değerleridir
Oumlncelikle tezgacirch grubu bazında incelediğimizde B Grubu Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini Aparat
Tezgacirchlarda 29 A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 Ekru Kaliteler iccedilin
Kullanılan A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 oranında atkı atılmıştır Diğer kalan
doumlrt tezgacirch grubunda da birbirine yakın bir oranda atkı atılmıştır Buradaki oran en fazla tezgacirch
sayısından daha sonra tezgacirch hızından etkilenmektedir
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi
Not Burada yapılan tezgacirch sınıflandırması işletmedeki gerccedilek tezgacirch numaraları kullanılarak yapılmıştır Sonraki
boumlluumlmlerde yapılan sistematik sınıflandırmalar ile karıştırılmaması gerekmektedir Oumlrneğin kenar yapma sistemlerine
goumlre yapılan tezgacirch sınıflandırmaları gibi sınıflandırmalar olacaktır
Tezgacirch gruplarını tek tek incelediğimizde 1-36 tezgacirch grubunda kullanılan atkı
harmanları 10rsquoluk bir oranla YUNPES harmanlı atkılardır Bu tezgacirch grubu incelendiğinde
52
YUNPES harmanlı atkıya uygun standart ve ccediloumlzuumlm youmlntemlerinin geliştirilmesi gerekir Diğer
atkı harmanları 1 YUN ve 1 YUNEL harmanları kullanılmış Bu harmanların dışında
herhangi başka bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu durum standart oluşturulmasını daha da
kolaylaştırmaktadır
37-72 tezgah grubunu incelendiğinde burada da spesifik kullanılan harmanlar vardır
6 YUNPES ve 4 YUN harmanları kullanılmaktadır Bu atkı harmanlarını 2 YUNNYL
harmanı takip etmektedir Bu harmanların dışında herhangi bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu
tezgacirch grubunda dikkate alınması gereken bir diğer durum ise EL karışımlı herhangi bir atkının
kullanılmadığı goumlruumlluumlyor
73-84 tezgacirch grubuna geniş ve farklı oumlzellikte atkılarının kullanıldığı goumlruumllmektedir
Fakat işletme koşulları temel alınırsa yuumlze yakın harman ccedileşidinin yanında beş farklı harmanın
incelenmesi daha kolay olacaktır
85-99 tezgacirch grubunu değerlendirdiğimizde bu grubunda 5 YUNPESLYC 3
oranında YUNNYLLYC harmanı ve 1 YUN harmanı kullanılmıştır Bu atkı harmanları
dışında herhangi farklı bir harman kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda da 8 oranında LYC
harmanı kullanılmıştır Bu grupta iki farklı atkı harmanının incelenmesi değerlendirilmesi ve bu
atkı harmanlarına goumlre standartların oluşturulması gerekmektedir Bu durum projede ilerlenmesi
iccedilin yol goumlsterici bir sonuccedil olmuştur
101-124 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES 3 YUNNYLEL 1
YUNPESEL ve 1 YUN harmanları kullanılmıştır Toplamda 4 oranında EL harmanlı atkı
kullanılmıştır Bu tezgacirch grubu model olarak yeni (2007) olduğu iccedilin bu grupta genelde yakın
renk yuumlksek kopuşlu ve konstruumlksiyonu zor olan işler ccedilalışmaktadır Bu durumda atkı telef
cinsinden de değerlendirilmesi sağlanmalıdır Genel olarak harman ccedileşitliliği bakımdan
incelenebilir olduğu goumlruumlluumlyor Bu grubu ccedilalışan kaliteler bazında da değerlendirilmesi
gerekecektir
201-224 tezgacirch grubuna baktığımızda 4 YUNPES 4 YUN 1YUNNYL ve 1
YUNPESEL harmanları kullanılmıştır Bu harmanların dışında herhangi başka bir harman
53
kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda kullanılan atkılar 80 oranında YUNPES ve YUN
atkılarıdır Bundan dolayı incelenmesi ve değerlendirilmesi daha kolay olacaktır Bu atkı
harmanına goumlre standardizasyon oluşturulacaktır Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg aparatı
kullanılmaktadır Bundan dolayı kullanılan atkılar genelde EL iccedilermemesi gerekmektedir Bu
sistemde 2 adet yalıncı kenar ccediloumlzguumlsuuml ve 2 adet leno kenar ccediloumlzguumlsuuml kullanılmaktadır Bu anlamda
tezgacirch grubuna oumlzel standardizasyon ve ccediloumlzuumlm yolları geliştirilecektir
301-310 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES harmanı kullanılmıştır Bunun
dışında herhangi bir atkı kullanılmamıştır Bu atkı grubu ccedilerccedilevesinde incelemeler ve etuumltler
alınacak ve tezgacirch ayar standardı oluşturulacaktır
401-477 tezgacirch grubunu incelersek bu grupta altı farklı atkı harmanı kullanılmıştır 11
YUNNYLEL 8 YUNPESEL ve 9 oranında diğer 4 farklı (YUNPES YUN YUNEL
YUNNYL) atkı harmanı kullanılmıştır Tezgacirch sayısı fazla olduğu iccedilin bu gruba duumlşen atkı
harmanı ccedileşitliliği artmıştır Burada kullanılan EL karışımı oranı 21rsquodir Bu grupta (PICANOL)
daha ccedilok bez ayağı ve EL harmanlı atkılar kullanılmaktadır Atkı telefi analizinde bu tablo bize
oumlnemli derecede yol goumlsterecektir Bu bağlamda oumllccediluumlmler yapılacak ve standardizasyonlar
oluşturulacaktır
501-521 tezgacirch grubunda incelediğimizde ise doumlrt farklı atkı harmanı kullanılmıştır
Sırasıyla 3 YUNNYLEL 2 YUNPESEL 1 YUNEL ve 1 YUNPES harmanları
kullanılmıştır Atkı harmanları kendi iccedillerinde karşılaştırıldıklarında ise 6 oranında EL
karışımlı atkılar kullanılmıştır Bu anlamda oumlncelikle tezgacirch grupları ortak kullanılan atkı
harmanları incelenecek ve tezgacirch ayar standartları oluşturulacaktır
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Atkı telefi miktarlarının bir oumln değerlendirmesi tezgacirch grubu bazında yapılmıştır
Tezgacirchlar kenar yapıları uzunlukları atkı transfer sistemleri tezgacirch marka model ve atkı atım
sistemlerine goumlre 8 tezgacirch grubuna ayrılmıştır Bu tezgacirch grupları iccedilerdikleri tezgacirch sayısına goumlre
orantılı şekilde numune alınacak tezgacirch sayısı tablodaki şekilde oluşturulmuş ve numune alınacak
tezgacirchlar belirlenmiştir Her bir tezgacirchtan her guumln boyunca sağ ve sol kenarlarından numune ve
54
oumllccediluumlmler alınmıştır Tezgacirchın tuumlm parametreleri oumllccediluumlluumlp kaydedilmiş ve tip değişimlerinin
rastgele olması sağlanmıştır
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Not Tabloda yer alan lsquonumune alınacak makine kodlarırsquo grup no seklinde gruplandırılarak sınıflandırma yapılmıştır
Tezgacirch gruplarından alınan numunelerden alınan sonuccedillara goumlre en uzun telef (163 mm)
verilen grup 101-124 tezgacirch grubudur Daha sonra 501-521 tezgacirch grubu 1573 mm atkı telefi
uzunluğu ile takip etmektedir Uumlccediluumlncuuml en uzun tezgacirch grubu ise 1467 mm ile 301-310 tezgacirch
grubudur
Tezgacirch gruplarını en kısa atkı telefine goumlre sıraladığımızda ise 862 mm ile 85-99 tezgacirch
grubudur Burada atkı telefinin minimum olmasının nedeni tek taraflı telef verilmesinden
kaynaklanıyor Atkılar hava ile taşındığından sol tarafta atkılar bir aparat tarafından tutulmakta
boumlylelikle sol tarafta yalancı kenar kullanılmamaktadır Tek başına atkı telefi karşılaştırılsaydı
atkı telefi bakımından ilk sırada olacaktır
Daha sonra 401-477 tezgacirch grubu minimum 1187 mm ile ikinci olarak en kısa telefi
veren tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubunda EL harmanlı (21) kaliteler daha fazla ccedilalışmasına
karşın en kısa atkı telefi veren tezgacirch grubudur Bunun nedeni ayrıntılı olarak incelendiğinde
rapier yapısı ve atkı kesim mekanizmasından kaynaklanmaktadır Burada leno kenar
kullanılmakta ve atkılar atkı seccediliciler tarafından minimum telef verilecek şekilde ağızlığa
55
beslenmektedir B GRUBU TEZGAcircHLARDA geliştirilen ECOFILL (092011 Picanol News)
mekanizması bu kapsamda incelenecek ve değerlendirilecektir
201-213 tezgacirch grubu atkı telefleri 1336 mm olarak uumlccediluumlncuuml en kısa atkı telefi veren
tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg sistemi iccedilermektedir Bundan dolayı hem
yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinden tasarruf edilmektedir Fakat burada 4 adet PES
iplik kullanılmaktadır Burada PES ve yalancı kenar iccedilin diğer tezgacirchlarda kullanılan 14 adet
pamuklu yalancı kenar ipliklerinin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması sağlanacaktır Bu
kapsamda bir tasarruf sağlanabilir Fakat burada kullanılacak kalite farklığını azalmaktadır
Oumlzellikle EL harmanlı atkılar bu tezgacirchlarda kullanılmamaya ccedilalışılmaktadır Ccediluumlnkuuml 4 adet iplik
atkı ipliklerini tam olarak tutamamakta kumaş kenarında boncuk atkı kopuğu atkı kaccedilığı vs
hatalar oluşabilmektedir
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
G
R
U
P
N
O
KULLANILMIŞ ATKI İPLERİNE AİT KODLAR
DI132
A20
261
DI16
7DM
0 602
DI1
631S
0
722
DI1
63E
307
22
DI16
3YS0
722
DI16
71S0
722
DI1
11E
40
371
DI1
123
S0
762
DI132
A10
391
DI153
AA0
802
DI153
YS0
481
DI115
E20
481
DI112
E00
481
DI111
E20
481
DI115
440
561
DI112A
A0 571
DI122
AA
1602
1 13
1 7 8
10
129
135 143 1245
135
2 4
4
6 15
141
150
119 131
3 1 7
19
2
146 171
1593
164
4 4
4
8 2
153
163
143 141
5 9
11
143
144
6 1
3 16
80
847 889
7 4 31
10
6 7
2
83 113
103
1159 118
987
8 10
6 4
116 124 71
Not1 ( oumllccediluumlm alınan tezgacirch sayısını belirtmektedir)
Not2 (Grup No tezgacirch sınıflandırması Ccedilizelge 43rsquote yapılan sınıflandırma ile aynı sınıflandırmadır)
56
İplik numaralarına goumlre telef miktarını analiz ettiğimizde kalından inceye goumlre doğru
gidildiğinde telef miktarında artma veya azalma eğilimi goumlruumllmemektedir (Ccedilizelge ndash 4 4)
Elastanlı ipliklerin telefleri tezgacirch gruplarından bağımsız olarak değerlendirdiğimizde
diğer atkılara goumlre biraz daha fazla olduğu goumlruumllmektedir Fakat burada B GRUBU tezgacirchlarda
daha ccedilok ELASTANLI atkılar kullanılmasına rağmen diğer atkı teleflerinden daha duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmektedir
6 numaralı tezgacirch grubu C GRUBU tezgacirchlar olduğu iccedilin tek tarafından(sol) telef
vermektedir Bundan dolayı telef miktarı diğer tezgacirch gruplarından fazla ccedilıkmaktadır Bu grupta
daha ccedilok Elastanlı atkılar kullanılmış olup 80-85 mm civarındadır
3 numaralı tezgacirch grubunda atkı telefleri incelendiğinde daha ccedilok elastanlı ve kalın-orta
numara aralığında atkı ipliği kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan ipliğinin kullanımının etkisi ile
telef miktarı da diğer atkılara goumlre daha yuumlksektir (163 mm)
Keten ipliği gibi rijit ipliklerin telef miktarı genel olarak ortalamanın altındadır Bu da
keten atkı telfinin diğer ipliklere goumlre kontrol edilebilirliğinin daha iyi olduğunu goumlstermektedir
100 YUN ipliklerin kullanımı tezgacirch grubu bazında incelediğimizde 8 numaralı grupta
116 mm atkı telefi 1 numaralı grupta ise 135 mm olduğu goumlruumllmektedir Burada kişi bazlı ayar
standartları değerlendirilmezse bayan bandı tezgacirchların atkı teleflerinin daha kısa olduğu
goumlruumllmektedir Burada EcoLenoreg aparatının kenar yapısına ve telef miktarına etkisi vardır
Tezgacirch sayısı artarken aynı zamanda atkı inceliğinde pazardaki rekabet koşullarından
dolayı her geccedilen guumln daha da incelmektedir Bunun iccedilin bir de iplik numarası (Nm) youmlnuumlnden de
telef miktarını inceledik
2011 yılı atkı kullanım oranını incelediğimizde kullanılan atkıların yaklaşık 90 nını 7
adet atkı harmanının oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu kapsamda yapılacak ccedilalışma ve
standardizasyonların bu harmanlar doğrultusunda incelenmesi daha yararlı ve oumlnemli olacaktır
57
Bu veriler doğrultusunda 2011 yılına ait ortalama atkı Nm değeri 42245 olarak
bulunmuştur İplik numara varyasyonunu dikkate almadığımızda ortalama Nm değerinden toplam
telef miktarı yaklaşık 121 ton olarak bulunmuştur Burada yapılan hesaplama her bir atkı
grubunun telef miktarları uzunluk olarak oumllccediluumllmuumlş sonrasında Nm numaralandırma sisteminden
yola ccedilıkılarak yaklaşık telef ağırlıkları bulunmuştur Son olarak da tezgacirch grubu bazında elde
edilen veriler toplanarak toplam işletme telefine ulaşılmıştır Yapılan değerlendirme ve telef
oranları 2011 yılı iccedilin tezgacirch sayısına goumlre telef miktarıdır Dokuma işletmesi suumlrekli buumlyuumlmekte
buna bağlı olarak da işletmedeki tezgacirch sayısında artış olmaktadır Bundan dolayı daha efektif bir
telef atkı uzunluğu analizi yapmak iccedilin aşağıdaki tabloda olduğu gibi tezgacirch sayısına goumlre
yaklaşık telef miktarı hesaplanmıştır
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş
saati ile tezgacirchları 450 devdk ve 95 randımanla ccedilalışan buumlyuumlk oumllccedilekli bir yuumlnluuml
dokuma işletmesi iccedilin yapılmıştır)
Teorik bir hesaplama yapıldığında bir yılda bir yuumlnluuml işletmesinde oluşacak telef miktarı
- Bir yılda atılacak atkı sayısı = 12x26x225x60x095x450 = 50 057 514 000 adet atkı
- Ort Telef 13cm ve Ort Nm435 olarak alınırsa Bir atkı telef (13cm) ağırlığı = 000299 gr
- Bir yılda atılacak ortalama telef miktarı = 50 057 514 000 x 000322 = 149 597 168 3 gr
telef olmaktadır
- Aynı şekilde gramı tona ccedilevirdiğimizde yaklaşık 1495 ton atkı telefi oluşmaktadır Teorik
hesaplama tablosunda da yaklaşık aynı değer okunmaktadır (Ccedilizelge ndash 4 5)
58
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi
Dokuma tezgacirchı bine yakın parametrenin senkron şekilde ccedilalıştığı buumlyuumlk bir prosesler
buumltuumlnuumlduumlr Burada yapılacak tuumlm ayar ve parametrelerin standartlar iccedilerisinde olması
gerekmektedir Birccedilok farklı hareket aynı saniye iccedilerisinde gerccedilekleştiği iccedilin yapılacak kuumlccediluumlk bir
ayarsızlık veya yanlış parametre girişi ya dokuma hatasına neden olmakta ya da gereğinden fazla
hammadde kullanımına (telefe) neden olmaktadır Bundan dolayı ayarların optimizasyonu ve
doğruluğu ccedilok oumlnemlidir Aşağıda incelediğimiz tezgacirch ayarları atkı telefi iccedilin oumlnemli olan ve
suumlrekli kontrol altında tutulması gereken ayar ve parametrelerdir
a) Tarak Uzunluğu (Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekiyor)
b) Atkı Makası Kesme Accedilısı
c) Sağ Rapier Bırakma Accedilısı
d) Atkı Transfer Mekanizması ( pozitif-negatif)
e) Atkı Seccedilici Dereceleri
f) Ağızlık Kapanma Accedilısı
g) Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi
h) Tarağın Makasa Olan Uzaklığı
i) Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı
j) Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe
k) Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe
l) Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
m) Kullanılan İpliğin Karışımı ve Oranı ( Yuumln-Naylon-PES veya Bunların Karışımı)
n) Atkı İpliği İccedilerisinde Elastan Kullanılması veya Kullanılmaması
Yukarıdaki parametreler olması gereken ve standardizasyon kapsamında değerlendirdiğimiz
parametrelerdir Bu konuda oumlncelikle gerekli oumllccediluumlmler ve analizler yapılmış sonrasında aksiyon
59
planımız ccedilerccedilevesinde gerekli dokuma personeline eğitimler verilmiştir Kişiye bağlı ayarların
fazlalığı standardizasyonun devamlılığını zorlaştırmaktadır Ccediluumlnkuuml suumlrekli takip ve eğitim
gerekmektedir Zamanla personel verilen eğitimleri unutmakta ve eski alışkanlıklarına geri
doumlnebilmektedir Ayrıca işten ayrılan personelin yerine başlayan yeni personelde buradaki
dengeyi bozmakta atkı telefi ve hatalar accedilısından değerlendirdiğimizde atkı telefinde artış
olmasına neden olunmaktadır Yukarıdaki telef nedenleri ayrıntılı şekilde maddeler ve projeler
halinde incelenmiştir Bu kapsamda eğer yapılabiliniyorsa personelden bağımsız ccediloumlzuumlmler
bulunulmuştur Personele bağlılıktan kopmayan durumlarda ise oto kontrol ve efektif takip-uyarı
sistemleri geliştirilerek telefin azaltılması sağlanmıştır
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri
Oumlncelikli olarak yapılan ccedilalışma mevcut durumun analizi ve yapılan standart dışı ayarların
tespiti olmuştur Yapılan ccedilalışmalar sonrasında oumlzellikle tip değişimi başta olmak uumlzere birccedilok
tezgacirch ayarında standart dışı ayarlamaların olduğu ortaya konulmuştur Bu standart dışı
ayarlamaların genel nedenleri aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilebilir
a- Tip değişim ustasından guumlnluumlk olarak yapması gerekenden daha fazla sayıda tip değişimi
istenmesi ve zaman yetersizliğinin olması
b- Tezgacirch ayarları yapılırken kalite oumlncelikli duumlşuumlnuumllerek standart ayarların da oumltesinde uzun
telefler bırakılıp kumaşta oluşacak hataların oumlnuumlne geccedililmesini sağlamak
c- Ayar ustasının uygun tezgacirch ayarları yapma yeteneğinin olmaması hızla buumlyuumlyen
işletmede ayar ustası yetiştirme suumlresinin kısalması
d- Artan rekabet şartları altında alınan siparişlerin metre uzunluğu azalmakta (levent boyları
kısalmakta) ve tip ccedileşitliliği artmaktadır Bu da ihtiyaccedil duyulan tip değişim adedini
arttırmakta ve işletme uumlzerine duumlşen yuumlk ve maliyeti arttırmaktadır
e- Artan sipariş ccedileşitliliğinden dolayı uygun boydaki ve sıklıktaki tarak bulmanın
zorlaşması işletmede uygun tarak yoksa sipariş verilmekte ve tarağın gelmesi
beklenmektedir Ya da stok alanında tuumlkenen uygun tarakların tezgacirchtan kesmesi
beklenmektedir
f- Yeterli tip değişim arabasının olmaması Bundan dolayı tip bindirmek iccedilin araba
beklenilmekte ve burada yaşanan zaman problemi hızlı ayar ve tezgacircha yol verme
60
ccedilalışmaları ile kapatılmaya ccedilalışılmıştır Bu da tezgacirch standart ayarlarının yeterince
duumlzguumln yapılamamasına neden olmaktadır Bu konu ayrıca işletme iccedilerisinde TPM
ccedilalışmaları ccedilerccedilevesinde ele alınmıştır TPMrsquode yer alan Hızlı Tip Değişim projesinde
yeni bir tip bindirme aracı alınmış ve birccedilok standart ccedilalışmalar yapılmıştır Boumlylelikle
kazanılan fazladan zamanla daha ayrıntılı tezgacircha yol verme ayarları yapılabilinecektir
Sonrasında da en uygun şekilde ayarlanan atkı atış ve kesim ayarları atkı telefinin
azaltılmasını sağlamaya yardımcı olacağı duumlşuumlnuumllmektedir
g- Tezgacirch ccedilalışır durumda iken bazen acil bildirim (acil bildirim formları hata olduğunu
belirten ve kalite kontrol tarafından tezgacirchı kapatan formlardır) formlarından dolayı ayar
ustası tezgacirchtaki hataya muumldahale etmekte ve atkı telef miktarının zorunlu veya bilmeden
artışına neden olabilmektedir Bu kısımda işletmede serbest olarak dolaşan vardiya
sorumlusu yardımcıları problemli tezgacirchlara bakmakta ve gerekli duumlzenlemeleri
yapmaktadırlar Buumlyuumlyen ve artan işletme sorunları karşısında bu kişiler yeterince tezgacirch
sorunlarına zaman ayıramamaktadırlar Burada sadece tezgacirch ayarları acil bildirim ve
oumlzellikle atkı telefi konusunda bir personel yetiştirilebilinir Genel anlamda hızlı bir
şekilde akan işletme verileri (atkı telefi miktarı) guumlnluumlk haftalık aylık vs kontroluuml ve
takibi sağlanabilir Ayrıca bu kişi fiili olarak atkı telefi miktarına gerekli muumldahaleleri
yaparak atkı telefi azaltılabilinir
h- İşletmede kullanılan tarakların tam boyunda olması ve kenar iplikleri iccedilin kullanılan kenar
taraklarının uygun boy ve oumlzellikte olanlarından seccedililmesinin sağlanması
i- Atkı makasının yağlanma ve gerekli ayarlarının zamanında yapılması değişim suumlresi
gelen makasların ise gerektiğinde yenileri ile değiştirilmesi gerekmektedir
j- Personel eğitiminin verilmesi ve bu eğitimlerin duumlzenli aralıklarla tekrarlanması ve test
edilmesi gerekmektedir Tezgacircha gerekli uyarı etiketlerinin yapıştırılması
k- Yalancı kenar iplikleri mekanizmasının ve ipliklerinin standardizasyonunun yapılması
61
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu
Tuumlm işletmenin atkı telefinin tek bir tezgacirch varmış gibi incelemek yanlış olacaktır Ccediluumlnkuuml
Dokuma İşletmesinde farklı marka model ccedilalışma prensibi ve atkı atım sistemlerine sahip
tezgacirchlar mevcuttur
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu
Bundan dolayı işletmede ccedilalışan tezgacirchlar Ccedilizelge ndash 5 1rsquode yapıldığı gibi yalancı kenar
yapılarına ve atkı telefini etkileyecek tezgacirch sistemlerine goumlre gruplara ayrılmıştır Sonrasında
her bir tezgacirch grubundaki telef miktarını sağ ve sol kenar olmak uumlzere incelenmiştir İncelemeler
sonrasında tezgacirch grubu bazında hatalar ve eksiklikler tespit edilip hedefler belirlenmiştir
Tablonun genel değerlendirmesi yapıldığında aşağıdaki sonuccedillara
bull Ağırlıklı Sol Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 62 cm
bull Ağırlıklı Sağ Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 8 cm
bull Ağırlıklı Toplam Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 142 cm olduğuna ulaşılmıştır
Genel değerlendirme sonrasında sırasıyla tuumlm tezgacirch ve işletme parametreleri
değerlendirilerek atkı telefinin minimuma indirilmesi sağlanılmıştır Yapılan standardizasyon
ccedilalışmaları bir sonraki aşamada ayrıntılı olarak anlatılmıştır
62
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması
- Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Ccedilok Fazla Uzun Tarak Kullanılması
Dokuma İşletmesinde en fazla sıkıntı yaşanan konulardan biri tarak ve kumaş en
uzunluklarının standardizasyonlarının tam olarak sağlanamamasıdır Bu durum genel olarak
kuumlresel rekabet ve sınırsız muumlşteri isteklerinden kaynaklanmaktadır Muumlşterilerin istedikleri
desen ve raporda değişiklik yapılamaması sonucunda gereken tarak ihtiyacı artmaktadır Bunun
sonucu olarak da işletmenin tarak ccedileşitliliği ve stokları zaman iccedilinde artabilmektedir Buna
rağmen her desen ve kumaş tipi iccedilin boşta tarak bulmak her zaman muumlmkuumln olmamaktadır
Dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde uygun tarak bulunmayınca sipariş termini goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak gereğinden uzun taraklar kullanmak zorunda kalınmaktadır Bu da atkı telefini
hızlı şekilde yuumlkselten bir durumdur
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması
Şekil ndash 5 1rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere uygun tarak kullanılmamasından dolayı atkı telefinin 40 mm
daha fazla olmasına neden olunmuştur Standart tezgacirch ayarları incelendiğinde sağ-sol yalancı
tarak ile tarak arasındaki mesafe maksimum 20 ndash 22 mm arasında olması gerekmektedir Genel
olarak bu ccedilalışmayı tuumlm tezgacirchlarda ve tarak ccedileşitlerinde goumlzlemleyip incelendiğimizde somut
olarak goumlruumlnen sorunun giderilmesi sonucundan buumlyuumlk oranda bir atkı tasarrufu sağlanacağı
goumlruumllmuumlştuumlr Aşağıdaki tabloyu incelediğimizde normal bir tezgacirchta sağ kenar telefinin ortalama
olarak 70 ndash 90 mm arasında olduğunu goumlrmekteyiz (Ccedilizelge ndash 5 2) Eğer gereğinden fazla uzun
tarak kullanılırsa bu telefler 110 ndash 130 mm civarında olmaktadır Bu telefler uumlzerinden yapılacak
40 mm iyileştirme sonucunda 37 kadar atkı telefinde iyileşme sağlanacaktır
63
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi
Burada oumlnemli olan gelen yeni siparişte Dokuma İşletmesinde olmayan veya termin suumlreci
boyunca boşta olmayacak tarağın yerine uzun tarak kullanmak mı yoksa sıfır yeni tarak satın
almak mı avantajlı sorusunu araştırmak oldu Yapılan araştırmalar sonucunda 1000 metre
uzunlukta alınan bir siparişte 3 ndash 4 cm uzun tarak kullanmak yerine sıfır tarak almak daha
avantajlı olmaktadır Ccediluumlnkuuml 1000 metre boyunca verilecek fazladan telefler hesaplandığında satın
alınacak sıfır bir tarak maliyetini geccedilmektedir Ayrıca satın alınan tarak tek sefer kullanılmayıp
gelen siparişlere goumlre uzun yıllar kullanılabilmektedir
- Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
Şekil ndash 5 2rsquode goumlsterildiği gibi oluşan fazladan ccedilıkıntılar standartların dışında fazladan atkı
telefinin oluşmasına ve telef miktarının artmasına neden olmaktadır Bu ccedilıkıntılar genelde tamir
olan tezgacirchlardan kalan taraklardır
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
64
İşletmede bazen taraktan kaynaklanan kumaş hatalarından dolayı taraklar tamir edilmektedir
(Oumlzellikle tarak izi hatası olarak nitelendirilen bazı tarak dişlerinin gereğinden daha geniş veya
dar olmasından dolayı kumaş raporu ve yuumlzeyinde rahatsızlık verici bir iz bırakmasıdır) Bir diğer
hata da tarak dişlerinde oluşan ccedilapaklar iplik ve kumaşın tiftiklenip yıpranmasına neden olmakta
ve kumaşta izler bırakmaktadır Bu gibi hatalı taraklar oumlncelikle tezgacirch uumlzerinde eğer tezgacirch
uumlzerinde onarılamıyorsa tezgacirchtan ccedilıkarılıp onarılmaya ccedilalışılmaktadır Eğer bu da muumlmkuumln
değilse oluşan problem tezgacirch kenarında ise bu hatalı kısım kesilmektedir Burada kesilen tezgacirch
dişinin orijinal kenarı kalmadığı iccedilin fazladan uzun tarak kenarı bırakılıp buradaki dişler ve tarak
korunmaya ccedilalışılmaktadır Taraktaki fazla uzunluktan dolayı Şekil ndash 5 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 05 ndash
1 cm arasında bir mesafe kalmakta ve tarağın kullanım oumlmruuml boyunca fazladan telef verilmesine
neden olunmaktadır
Sonuccedil olarak burada muumlmkuumln olduğunca kenar uzunluğu fazla olan ve orijinal olmayan
tarakların kullanılmamasıdır Ccediluumlnkuuml bu taraklar saklanırken aynı boydaki ve sıkılıktaki orijinal
taraklar ile birlikte saklanmaktadır Eğer burada sorunsuz tarak varsa oumlncelikli olarak orijinal
tarak kullanılmalıdır Burada tahar operatoumlruumlne ve dokuma hazırlık planlama boumlluumlmuumlne buumlyuumlk
goumlrev duumlşmektedir
- Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
Dokuma işletmesinde taraklar dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde taraklar iccedilin oumlzel yaptırılmış
dolaplarda saklanmaktadır Burada taraklar boy ve sıklık değerlerine goumlre sınıflandırılmakta ve
boumlylelikle aynı oumlzellikteki taraklar aynı dolapta saklanmaktadır
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
65
ldquoSatın alınan tarakların uumlzerindeki numara ve uzunlukların fiili olarak oumllccediluumllmesi
gerekmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonucundan uumlzerinde yazan tanım ve gerccedilek tarak numarası
doğru ise ilgili dolaba konulmalıdır Bazı durumlarda ise tarak tamiri veya kullanım sırasındaki
yıpranmalardan dolayı tarak numarası yıpranmakta ve uumlzerine tekrardan yazılmaktadır Her iki
durumda da herhangi bir yanlış uzunluk girildiğinde atkı telefinin gereğinden fazla olmasına
neden olunmaktadır (Şekil ndash 5 3) Tarak uumlzerindeki bilgilerin doğruluğuna inanan tahar
operatoumlruuml taharlama işlemine başladıktan sonra ancak taharlama işlemi sonunda gereğinden uzun
tarak kullanıldığını ve tarak uzunluğunun doğru yazılmadığını fark edebilmektedir Bu durumda
ise geri doumlnuumlş olanaksızdır Burada dokuma hazırlık boumlluumlmuumlne kontrol denetleme geri bildirim
goumlrevleri duumlşmektedir Burada yapılacak iyileştirmeler sonucunda aslında kontrolsuumlz ve buz
dağının alt kısmı gibi olan telef miktarın azaltılması sağlanabilecektir
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması
- Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
Daha oumlnceki ayar standartları konusunda değindiğimiz oumlnemli bir konudur Kontrol ve
denetlenmesi zor ve emek isteyen bir parametre olması itibariyle hassas ve ayrıntılı
incelenmiştir
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
66
Dokuma dairesinin kontrol ve bilgisinde olan konu incelendiğinde tezgacirch ayar
kitapccedilıklarındaki standart boşluk ve mesafenin 15 mm ve burada problem ve hata oluyorsa
maksimum 20 mm civarında olması gerekmektedir (Şekil ndash 5 4) Bu ayarların dışındaki
uygulamalar fazladan telef verilmesine ve telef miktarının ayar ve personel kaynaklı olarak
yuumlkselmesine neden olmaktadır
İşletme de yapılan bazı değerlendirmelerde burada ayar ustası uumlzerindeki tip değişim
baskısı ve gelen acil bildirimlere bakma gerekliliği yeterli zaman kalmamasına ve ayar ustasının
gerekli ayarlamaları yapmasına vakit kalmamaktadır Başlı başına yeni bir konu ile bağlantılı
olan ayarlamalar ve tezgacirch hatalarının azaltılması konusu suumlrekli olarak oumllccediluumlluumlp kontrol
edilmelidir
Bu konudaki telef miktarının azaltılması ve yapılacak standart ayarının Dokuma
İşletmesine kazancı ve getirisi ve standart ayar dışında yapılan ayarlamalarda oluşacak kayıplar
ve sorunlar ile ilgili genel bir eğitim hazırlanmış ve tuumlm dokuma elemanlarına verilmiştir
Eğitimlerin suumlrekli ve duumlzenli aralıklar ile yapılması oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml suumlrekli yeni personelin işe
alınması ve guumlncel konuların oluşmasından dolayı bu hatanın veya ayar eksikliğinin ikinci plana
atılmasının oumlnlenmesi gerekmektedir Dokuma tezgacirchlarında hesaplanması ve kontroluuml en zor
konulardan biri olmakla birlikte yapılacak eğitim ile de en fazla kazancın sağlanacağı alanlardan
biridir
- Yalancı Kenar Tarağının Uzunluğu
Standart uzunluktaki bir yalancı kenar tarağının uzunluğu 12 mmrsquodir Yalancı kenar
tarakları atkı teleflerini taşımak iccedilin kullanılan kenar ipliklerinin standart hareketini yapmak iccedilin
tasarlanmışlardır
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı
67
İşletme şartlarında zamanla bozulan kırılan taraklar yerine sıfır tarak satın alınmamakta bunun
yerine daha oumlnce bozulan veya kırılan ana taraklardan kesilerek yalancı kenar tarakları
oluşturulmaktadır
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması
YALANCI TARAKLI ve YALANCI TARAKSIZ (TEK TARAK) DOKUMA TEZGAcircHLARINDAN ALINAN TELEF
UZUNLUKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (CETVEL OumlLCcedilUumlMUuml)
Not Karşılaştırma yapılan oumllccediluumlmler aynı tezgacirch uumlzerinde tezgacirch ayarları değiştirilmeden
sadece yalancı taraklı ve tek taraklı olmak uumlzere iki kez telef
alınmış ve cetvel oumllccediluumlmleri yapılmıştır Ortalama toplam telef uzunluğu yalancı taraklı tezgacirchta 15205 cm iken tek taraklı tezgacirchta 1225 cme
duumlşmuumlştuumlr
Ccediloumlzguuml No 221340
İş Emrindeki Tarak Eni 176 cm
KULLANILAN TARAK ENİ
Yalancı Taraklı 176 cm + 15 cm x 2 boşluk + 2 Yalancı Tarak
Uzunluğu
Tek Taraklı 179 cm
OumlLCcedilUumlM NO
Yalancı Taraklı
Yalancı Taraksız (Tek Taraklı)
Sol Sağ Sol Sağ
Oumllccedil1 79 86 6 75
Oumllccedil2 8 67 6 51
Oumllccedil3 67 75 66 74
Oumllccedil4 67 76 62 66
Oumllccedil5 78 66 59 51
Oumllccedil6 78 86 62 56
Oumllccedil7 75 85 59 7
Oumllccedil8 75 85 62 54
Oumllccedil9 79 74 59 56
Oumllccedil10 78 75 57 69
Oumllccedil11 79 72 62 69
Oumllccedil12 75 7 6 58
Oumllccedil13 8 7 59 72
Oumllccedil14 78 84 59 5
Oumllccedil15 73 8 63 5
Oumllccedil16 79 63 62 67
Oumllccedil17 77 66 62 68
Oumllccedil18 74 86 64 52
ORTALAMA 762 75 609 615
TOPLAM 15205 cm 1225
Yeni oluşturulan yalancı kenar tarağından kaynaklanan iki farklı standart dışı hareketten
dolayı atkı telefi miktarı artabilmektedir Oumlncelikle gereğinden fazla uzun kesilen bir yalancı
kenar tarağı ana tarak ile arasındaki mesafesinin uzamasına neden olur Ayrıca tip bindirme
esnasında tip bindiriciler yalancı kenar ipliklerini ana tarağa yakın yerden değil de tarağın uzak
68
kısmından geccedilirirler ise atkı telefinin daha da uzun olmasına neden olurlar (Şekil ndash 5 5) Bu
kısımda atkı telefinin kısaltılması iccedilin minimum genişlikte yalancı kenar tarağı kullanılmalı ve
tezgacircha takılma sırasında ana tarak ile arasındaki mesafe 05 mmrsquoyi geccedilmemelidir
Yalancı taraktan kaynaklanan atkı telef uzunluklarını hem yok etmek hem de taraklar
arasındaki mesafenin minimuma indirilmesi ve ortadan kaldırılması iccedilin ihtiyaccedil duyulan ana
tarak uzunluğundan biraz daha uzun tarak ile tezgacirch taharlandı ve yalancı kenar iplikleri aynı
tarağın uccedil kısımlarından geccedilirildi boumlylelikle taraklar arasındaki mesafe sıfıra indirilmiş oldu
Yukarıdaki oumlrnek karşılaştırmalı tabloda da goumlruumllduumlğuuml gibi normal yalancı kenar tarağı iccedileren
tezgacirchtaki atkı telefi miktarı 152 cm olurken yalancı kenar tarağı iccedilermeyen tezgacirchın atkı telefi
1225 cm civarındadır Oumlrnek uumlzerinde karşılaştırma yaptığımıza goumlre yalancı kenar tarağı
kullanılmadığı zaman 19 civarında atkı telefi azaltılmaktadır (Ccedilizelge ndash 5 3) Bundan dolayı
eğer şartlar uygunsa ve uygun tarak varsa oumlzellikle yuumlksek metrajlı işlerde bu youmlntemin
kullanılması atkı telefinin rahat bir şekilde azaltılmasını sağlayacaktır
Uygun olmayan tarak uzunluğunda bir tip değiştirme
Uygun boyda tarak kullanılmadığı veya uygun tarak olmadığı iccedilin gereğinden uzun tarak
kullanıldığında yalancı kenar tarağı kullanılmamalıdır Ccediluumlnkuuml zaten kenar iplikleri iccedilin uygun boş
tarak dişi olacaktır Buradaki boş dişlerden atkı telefinin tutulması iccedilin kullanılan yalancı kenar
iplikleri geccedilirilebilir
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması
69
Şekil ndash 5 6rsquoda goumlruumllduumlğuuml gibi hem gerekenden daha uzun tarak kullanılmış hem de
yalancı kenar tarağı kullanılmıştır Bundan dolayı hem taraktan gelen fazladan dişler hem
taraklar arasındaki mesafe hem de yalancı kenar tarağının kendisinden kaynaklanan uzunluklar
hesaplandığında tezgacirchın tek tarafında 15 ndash 20 cm arasında gereğinden fazla telef olmaktadır
Bu boumlluumlmde dokuma hazırlık ve tip bindirme elemanlarına buumlyuumlk goumlrev duumlşmektedir İlk
etapta tahar operatoumlruuml uygun tarağın her iki tarafında da eşit uzunlukta boşluklar bırakmalıdır
İkinci adımda da fazladan boş dişler bırakılan tarağı tip bindirmeciler fark etmeli ve yalancı kenar
tarağı kullanmamalıdır Burada dokuma ve dokuma hazırlık elemanlarına gerekli eğitimler
verildi Suumlbjektif bir oumlzellik olup suumlrekli ve aktif bir şekilde kontrol ve denetleme-eğitim
mekanizmasının işlemesi gerekmektedir Burada aktif olarak bir iyileştirme sağlanırsa tek
taraftan ortalama 15 cm toplamda 3 cm telef kazancı olacaktır 3cm telef genel dokuma salonu
telefini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde iyi bir rakam olup atkı telefinin ortalamada duumlşmesini sağlayacaktır
Ccediluumlnkuuml oumlnemli olan atkı telefini yuumlzde olarak duumlşuumlrmektir Ortalamada sayı olarak da duumlşecektir
- A Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Aslında tezgacirch ayarları deyince birccedilok parametre işin iccediline girmektedir Tezgacirch ayarları
başlı başına bir proje konusudur Burada tezgacirch ayarları uumlzerinde duruldu ve dokuma elemanları
ile incelenip değerlendirildi Bu başlık kapsamında A grubu tezgacirchlarda yapılan makine
ayarlarının kısaca değerlendirmesi yapılmıştır
Tarak Uzunluğu Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekmektedir Yukarıdaki
boumlluumlmlerde anlatıldığı gibi uygun uzunlukta tarak kullanılmaması atkı telefi
miktarının artmasına veya kumaş hatalarının oluşmasına neden olabilmektedir
Atkı Makası Kesme Accedilısı Atkı makası kesme accedilısının olması gereken ayar
değerleri 78deg ndash 80deg aralığındadır Atkı makası kesme accedilısı 78deg lsquoden daha duumlşuumlk bir
dereceye ayarlanırsa atkı transfer hatası veya atkı kopuşu olmaktadır Atkı makası
kesme accedilısı gereğinden daha uzun yani 80deg uumlzerinde ayarlanırsa gereğinden fazla atkı
beslemesi sağlanacağından atkı telefi miktarı artmaktadır
70
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı Sağ rapier bırakma accedilısı standart değeri 310deg - 325deg
aralığındadır Burada ne kadar duumlşuumlk bir accedilıda atkı bırakma işlemi gerccedilekleşirse atkı
telefi miktarı o kadar azalmakta ne kadar yuumlksek bir accedilıda atkı bırakılır ise de atkı
telefi artmaktadır Bundan dolayı tezgacirch ayarları el verdiği suumlrece 310deg yakın bir
değerde sağ rapier bırakma accedilısı ayarlanmalıdır
Atkı Transfer Mekanizması Kancalı tezgacirchlarda pozitif atkı transferi
gerccedilekleşmektedir Burada atkının alınması taşınması transferi ve bırakılması
kontrolluuml bir şekilde sağlandığı iccedilin pozitif atkı transfer sistemi olarak
tanımlanmaktadır Bu sistem iccedilerisindeki herhangi bir parametrenin uygun
ayarlanmaması dokuma hatalarına ve atkı telef artışına neden olabilmektedir
Atkı Seccedilici Dereceleri Sırasıyla 15deg ndash 30deg ndash 70deg atkı seccedilimi gerccedilekleşmektedir Bu
ayarların dışına ccedilıkılırsa atkı kopuşu veya rapier ağzına transfer hatası oluşmaktadır
Verilen ayarlar dışında yuumlksek derecelerde atkı sunumu olursa atkı kopuşu veya kopuş
olmazsa gereğinden fazla atkı transferine ve atkı telefine neden olunur Tersi durumda
ise duumlşuumlk derecelerde ise atkının rapier ağzına transferi sağlanmaz ya da dokuma
hatası olmaktadır
Ağızlık Kapanma Accedilısı Standart koşullar altında bu değer 330deg - 340deg arasında
değişmektedir Ağızlık kapanma accedilısı aynı zamanda sağ rapier bırakma accedilısı ile
bağlantılıdır Burada ağızlık kapanma accedilısı ne kadar erken kapanırsa o kadar az atkı
telefi oluşmakta ne kadar geccedil kapanırsa ise atkı telefi o kadar artmaktadır Bunun
yanında erken ağızlık kapamalarında atkı kopuşu ve dokuma hatları vs riski artarken
geccedil ağızlık kapanmalarında bu riskler azalmaktadır
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi En uygun koşullarda ayarlanan atkı
makasının rapiere olan mesafe ayarı 5mm ndash 4mm arasındadır Burada fiziksel bir
durum mevcuttur Makas rapiere ne kadar yaklaşırsa atkı telefi miktarı o kadar
artmaktadır Fakat burada tezgacirch dizaynın izin verdiği bir sınır vardır Bu 5mm ndash 4
mm oumltesinde bir mesafe daha da azaltılırsa rapier sopası parccedilalanabilir Ayrıca atkı
71
makasının rapiere olan mesafesinde ayarsızlık olduğunda suumlrekli atkı kopuşu ve
tezgacirch duruşları olabilmektedir
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı Ayarlanabilinen en uygun mesafe 2mm ndash 6mm
arasında değişmektedir Bu kısımda atkı telefinde oumlnemli bir yer tutmaktadır Tarak
atkı makasına ne kadar yakın olursa atkı telef miktarı o kadar azalmaktadır Aynı
zamanda makasın mesafesi tarağa ne kadar yakınlaşırsa dokuma hata riski o kadar
artarken tersi durumunda azalmakta ve tezgacirch ayarı kolaylaşmaktadır Bundan dolayı
standart değerlerin kullanılması ccedilok oumlnemlidir Boumlylelikle atkı telefi miktarı
azaltılırken dokuma hatası riski de olmamaktadır
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı Burada ayarlanabilecek en
uygun mesafe 2mm ndash 4mm arasındadır Tezgacirch tarağı kadar yalancı kenar tarağının
uzaklık mesafesi de oumlnemlidir Fiziksel kurallar gereği ne kadar yakın yalancı kenar
tarağı mesafesi ayarlanırsa o kadar az atkı telefi oluşmaktadır Diğer şartlarda olduğu
gibi bu durumda da standart şartlar dışına ccedilıkıldığında duumlşuumlk mesafede hata riski artıp
oluşacak telef miktarı azalmakta tersi durumlarda hata riski azalıp atkı telefi miktarı
artmaktadır
Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe Tezgacirch dinamiği
gereği sağ-sol rapier yalancı kenar tarağı ile tarak arasındaki mesafe 20mm ndash 22mm
arasında olmalıdır İşletmede en fazla karşılaşılan standart dışı durumlardan bir
tanesidir Atkı telefi miktarını doğrudan fiziksel kurallar gereği etkilemektedir
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe Bu mesafe
optimum şekilde 6mm -12mm arasında ayarlanmalıdır Bu kısımda genelde toleranslar
dacirchilinde gereğinden uzun ayarlar yapılmakta ve atkı telefi miktarının artmasına
neden olunmaktadır Tezgacirch ayarında yapılacak iyileşme ile atkı telefi miktarı anında
ve hızlı bir şekilde azaltılabilmektedir
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
Buradaki en uygun ayar mesafesi 95mm ndash 116 mm arasında değişmektedir Bırakma
72
esnasında ne kadar yakın olunursa fiziksel kurallar gereği o kadar daha kısa bir atkı
telefi oluşmaktadır Standart ayarlar dışında ise ya dokuma hatası ve tezgacirch duruşları
oluşmakta ya da gereğinden fazla atkı telefi oluşmaktadır
- B Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Makine oumlzellikleri ve yapılan ayarlar goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda B grubu tezgacirchlarda en
fazla dikkat edilmesi gereken ayarlar aşağıdaki gibi olmuştur Bu ayarlardaki herhangi bir eksik
veya standart dışı olması atkı telefinin artışı dokuma hatalarının meydana gelmesi tezgacirch
duruşunun olması veya makine guumlvenliğinin devre dışı kalıp parccedila kırılması gibi durumlarından
birine veya birkaccedilına birden neden olunabilir B grubu tezgacirchlarda yapılması gereken standart
ayarlar
Atkı Makası Kesme Accedilısı (78deg ndash 80deg)
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı( 310deg - 325)
Atkı Seccedilici Dereceleri
Atkı Motorundan Gerilim Ayarı
Sağ Leno Mini Aparat Kapatma Dereceleri
Atkı Fren Ayar Dereceleri
Ağızlık Kapanma Accedilısı (330deg - 340deg)
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi ( 5mm ndash 4mm)
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı (2mm ndash 6mm)
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı (2mm ndash 4mm)
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe (6mm -12mm)
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi (95ndash
116 mm)
73
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi
A grubu ve B grubu tezgacirchlarda ayarlar birbirine yakın olup birebir aynı değildir Fakat
standart dışı bir ayar yapıldığında elde edilecek sonuccedillar benzerdir Yukarıda listelenmiş olan B
grubu tezgacirch ayarlarında atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayrıntılı bir şekilde incelendi ve atkı telefine etkisi
değerlendirildi (Şekilndash 5 7)
- B Grubu Tezgacirchlarda Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı ile Atkı Telefindeki Değişim
Yapılan ccedilalışmada atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayarlarının atkı telefine ve dokuma hatalarına etkisi
araştırılmıştır Bu kapsamda yapılan ccedilalışmalar
Birinci denemede standart atkı fren ayarları ile ccedilalışılmış olup alınan telef ortalamaları
sağ kenar iccedilin 67 cm Sol kenar iccedilin 63 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 8)
74
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı
Yapılan ikinci denemede atkı frenlemeleri ağızlığın iccedilinde farklı ağızlık değerleri iccedilin
arttırılmış olup alınan teleflerin ortalamaları sağ kenar iccedilin 36 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 9) Atkı frenleri arttırıldığından telefte azalma soumlz konusu olsa
da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni ile tezgacirchta
boncuk hatası ve atkı kopuğu hatası goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin arttırılması atkı
kopuşunu da olumsuz olarak etkilemiştir (Transfer hatasını arttırmıştır)
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması
Uumlccediluumlncuuml denemede ikinci denemeye goumlre akuumlmuumllatoumlr elektronik frenlemeleri biraz
daha azaltılarak deneme yapılmış olup telefler sağ kenar iccedilin 47 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 10) Atkı frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma
soumlz konusu olsa da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni
75
ile tezgacirchta boncuk hatasının devam ettiği goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin yuumlksek
olması atkı kopuşunu olumsuz etkilemiştir
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması
Doumlrduumlncuuml denemede uumlccediluumlncuuml denemeye goumlre frenlemeler biraz daha azaltılmış olup
telefler sağ kenar iccedilin 57 cm sol kenar iccedilin 67 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 11) Atkı
frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma soumlz konusu olsa da atkı
kopuşuna olumsuz etkisi devam etmiştir Boncuk veya atkı kopuğu hatası
goumlruumllmemiştir
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması
Son olarak frenlemeler sıfırlanarak yapılan denemede atkı telefleri sağ kenar iccedilin 73
cm sol kenar iccedilin 65 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 12) Tezgacirchın atkı kopuşunda olumlu
etkisi goumlruumllmekle birlikte standart ayarlara goumlre telefte artış soumlz konusudur
76
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması
Elektronik atkı frenlerinin sol kenar telefi iccedilin etkisi olmamakla birlikte tezgacirchta kopuşun
artması boncuk ve atkı kopuğu gibi hatalara sebep olması nedeni ile standart ayarlar ile
kullanımına devam edilmektedir
- B Grubu Tezgacirchlarda Kenar Telefinin Azaltılması
Dokuma İşletmesinde 42 adet Picanol Optimax model tezgacirch vardır Yapılan oumln ccedilalışma
ve değerlendirmeler sonrasında bu tezgacirchlardaki sağ kenar atkı telefi 78 cm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Sol kenar telefi ise 35 ndash 45 cm aralığında olduğu ve gerekli tezgacirch yapısı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde
uygun ve duumlşuumlk miktarlarda olduğu saptandı Boumlylelikle gereğinden fazla telef veren sağ kenar
tarafında yoğunlaşmanın daha verimli ve gerekli olduğuna karar verildi
Daha oumlnceki tezgacirch ayarları ve programları incelendiğinde 402 numaralı Picanol
GAMMAX model tezgacirchının diğer tezgacirchlara goumlre suumlrekli ccedilok daha duumlşuumlk atkı telefi verdiği
ortaya ccedilıkarıldı Bu durum suumlrekli yapılan etuumltler ve değerlendirmeler neticesinde elde edilmiştir
Sonrasında yapılan analiz ve değerlendirmelerde buradaki telef miktarının tezgacirch program
ayarlarından kaynaklandığı ortaya ccedilıkmıştır Normal tezgacirchlarda ağızlık kapanma accedilısı 310 ndash
320deg derece aralığında olmasına karşın bu tezgacirchta ağızlık kapanma accedilısı 290deg derece olarak
ayarlanabilmektedir Diğer tezgacirchlarda 310deg derecenin altında ayar yapılamamakla birlikte bu
derecelerde daha fazla atkı kopuşlarına yarım atkı ve boncuk hatalarına neden olunmaktadır
77
Fakat erken kapanan ağızlık rapier tarafından taşınan atkının daha fazla uzağa taşınmasını
engellemekte ve atkı telefinin minimum olmasını sağlanmaktadır
Yapılan tespit sonrasında PICANOL firması ile goumlruumlşuumllduuml ve gerekli değerlendirmeler ve
kritik analizlerden sonra gerekli yazılımlar yeni model Picanol Optimax tezgacirchları iccedilinde alındı
ve tezgacirchlara gerekli yazılım yuumlklemeleri yapıldı
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi
Yapılan analizler testler ve oumln ccedilalışmalar sonrasında PICANOL firması ile ortak ccedilalışma
sonrasında tezgacirch ayarları optimum duumlzeye ccedilekildi Şu an iccedilin 42 adet Picanol Optimax
tezgacirchlarda sağ kenar telefi 78 cm den 45 cmrsquoe indirmeyi başardık (Ccedilizelge ndash 5 4) Boumlylelikle
yapılan ccedilalışma sonrasında 423 oranında bir iyileşme sağlanmış oldu
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme
Atkı yakalayıcı sisteminin geliştirilmesinde en başta gelen neden ayar ve parametreleri
insandan bağımsız hale getirmek ve bunun neticesinde ise proses ve ayar standardizasyonun
korunmasını sağlamaktır
Burada muumlmkuumln mertebe insan kaynaklı ve otomatik olmayan ayarların kontrol altına
alınmasının sağlanması ya da ortadan kaldırılmasıdır Boumlylelikle personel ve suumlrekli ayar
bağımlılığından kurtulan sistem daha kolay kontrol edilmesi ile atkı telefinin radikal bir şekilde
duumlşuumlruumllmesi amaccedillanmıştır
78
Yapılan yeni aparat ve kavram geliştirme ccedilalışmalarında ilk etapta guumlnuumlmuumlz ve Dokuma
İşletmesindeki tezgacirchlarda geliştirilen sistemlerin ccedilalışması sağlanacaktır Yapılacak
ccedilalışmalarda ticari olarak (maliyetkazanccedil) herhangi bir değerlendirme yapılmayacaktır
Hedefimiz ilk etapta atkı telefinin standartlar dacirchilinde azaltılmasıdır Sonraki aşamalarda farklı
bir tez ve ccedilalışma konusu olarak ticari uygunluk araştırılması ve ccedilalışması yapılabilinir
Yapılan ccedilalışmalar ve araştırmalar neticesinde tezde aşağıdaki aparat ve sistemlerin
geliştirilmesi ve irdelenmesine yer verilmiştir
- Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
- Elektromanyetik Lamelli Atkı Tutucu
- EcoLeno veya Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
- Hava Emişi İle Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
Yukarıda maddeler halinde yazılan gelişimleri sırasıyla inceleyelim
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu
Atkı yakalama sistemlerinde ilk olarak ele alınan sistem ccedilok kullanımlık elastik atkı
tutucu sistemidir Sistemdeki amacımız rapier sopası atkı bırakma sistemi ve atkı arasındaki
senkronizasyonu uumlst seviyeye getirip istenilen uzunlukta atkı telefinin bırakılmasını sağlamaktır
Boumlylelikle kontrol altına alınan sistemde telef oranı minimum seviyeye ccedilekilmesi sağlanmaktadır
Kısaca sistemin tarifi yapılırsa esnek kanca aparatı atkı ipliği bu sisteme girdiğinde
elastik yapılar tarafından sıkı bir şekilde tutulmakta boumlylelikle kısa uzunlukta atkı telefi
verilmektedir Ayrıca bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinin
kullanılmasına ihtiyaccedil kalmamaktadır
79
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
Bir dokuma tezgacirchının da ortalama 450 devdk ile ccedilalışmaktadır Bu yuumlksek devirden
dolayı elastik tutucu uumlzerine binecek yuumlk ccedilok fazla olacaktır Burada tutucu olarak kullanılacak
malzemenin binlerce hatta milyonlarca defa accedilılıp kapanmaya maruz kalması ve bu kapanma
accedilılma harekacirctı esnasında performansından hiccedilbir şey kaybetmemesi gerekmektedir (Şekil ndash 5
13) Ccediluumlnkuuml atkı telefinin azaltılmasının yanında olmazsa olmaz koşullardan bir tanesi ve en
başında ki konu ise hatasız kumaş elde edilmesidir Oluşacak kuumlccediluumlk bir hata tuumlm ccedilabaların ve
tasarrufların boşa ccedilıkmasına neden olacaktır Aynı zamanda bu sitemin kullanılması ile yalancı
kenar iplikleri kullanılmayacak ve teleflerin toplanacağı bir sistemin geliştirilmesi de
gerekmektedir
Toplam parametreleri değerlendirdiğimizde sistemin kurulması ve denemelerin yapılması
proje kaynakları accedilısından zorlayıcı olduğundan şu anlık araştırma konusu olarak
değerlendirilmiştir Araştırma sırasında toplanan bilgiler bir sonraki aşamalar iccedilin kullanıldı
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu
Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu sistemindeki zorlukları değerlendirildiğinde burada
iki farklı engel ile karşılaşılmıştır Birincisi atkı tutucu sistemin atılan atkıyı sıkı bir şekilde
80
tutması ve kesinlikle bırakmaması gerekmektedir Ayrıca ilk atkıdan sonra ikinci atkı sisteme
ilave edilirken birinci ilave edilen atkı boşta kalıp dokuma hatalarına neden olmaması
sağlanmalıdır İkincisi ise suumlrekli devam eden bir maliyet teşkil edecekti Burada yıpranan ve
goumlrevini yerine getiremeyen sistemlerin suumlrekli yenilenmesi ve aynı zamanda duumlzenli olarak
bakımının yapılması hem maliyet hem de zaman accedilısından işletmeye ekstra bir yuumlk getireceği
duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin yeni bir sitem (Şekil - 514) arayışı iccedilerisine girildi Bu kapsamda atkının
kontroluuml ccedilok daha iyi ve yenilenme maliyeti gerektirmeyecek veya diğer sisteme goumlre maliyeti
ccedilok az olacak olan elektromanyetik lamelli atkı tutucu uumlzerinde durulmuştur
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu
Kısaca yeni sitemin (Şekil ndash 5 14 ) tanımı yapılacak olunursa Elektromanyetik lameller
yardımıyla istenilen zamanda lameller kapatılıp accedilılarak atkı ipliğinin yakalanması
sağlanabilmektedir Bu sayede pozitif hareket ile atkı ipliği telef miktarı kontrol altına
alınacaktır
Yapılan oumln araştırma ve ccedilalışmalarda bu sistemin oumlzellikle tozlu ve suumlrekli kirli olma
ihtimali olan dokuma işletmesinde sensoumlrluuml sistemlerle ccedilalışma zorlukları oumln plana ccedilıkmıştır
Sensoumlr sisteminin tezgacircha ve rapier sopasına ilavesinin zorluğu ve maliyet accedilısından yuumlksek
olması oumln plana ccedilıkmaktadır Aslında bu konuların geliştirilebileceğini duumlşuumlnmekteyiz En ccedilok
81
belirleyici olan kısım ise bozulma durma kirlenme ve hataya neden olma ihtimalinin suumlrekli
olmasıdır Herhangi bir arıza sırasında ccedilok pahalı olan rapier sopalarının kırılma riski vardır Ya
da biraz daha hafif şartlar duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde dokuma hatalarının oluşması soumlz konusudur Bu
sakıncalardan dolayı ilk etapta daha efektif ccedilalışmaların takip edilmesi daha yararlı olacaktır
Burada elde ettiğimiz oumln bilgiler ve tecruumlbeler bizleri bir sonraki sistemin değerlendirmesi
ve araştırılması hususuna youmlnlendirmiştir
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu
Senkronizasyon ve maliyet konularını değerlendirdiğimizde fikir olarak hem hata
yapmayacak hem de duumlşuumlk maliyetli olacak konular uumlzerinde duruldu Bu değerlendirme
sırasında ise EcoLeno Tertibatı veya Tarak Sistemine bağlı olarak ccedilalışacak bir aparatın (Şekil ndash
5 15) hem maliyet hem de performans accedilısından ccedilok faydalı olacağı fikrine ulaşıldı Fakat bu
sistem sadece rijit kancalı tezgacirchlara uygun olacaktır Sistemin mekanizması gereği rijit kancalı
DORNIER tezgacirchlarda kullanılmaktadır
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
82
Burada birinci sistem olarak daha oumlnce DORNIER firmasının deneme amaccedillı olarak
uumlrettiği bir ek aparattan esinlenildi Bu aparat yalancı kenar tertibatına hareket veren
mekanizmaya bağlanmıştır Aynı şekilde bu kam tertibatına bağlanacak bir sistem ile atkı atımı
tamamlandığı sırada atkıyı bastırarak sıkıştıracak atkı makasının kesmesinden sonrada kumaşa
dacirchil olana kadar atkı ile beraber hareket edecektir Şekil - 5 16 incelendiğinde (1 Sistem)
yalancı kenar hareketinin sağlandığı boumllgeye kolaylıkla gerekli aparatların yerleştirilebilineceği
goumlruumllmektedir
İkinci bir sistem ise Şekil ndash 5 15 goumlruumllduumlğuuml gibi (2 Sistem) tarak hareketinden
yararlanarak geliştirilebilinir Burada tarak zamanlamasından yararlanarak sisteme eklenecek bir
aparat yardımı ile aynı şekilde atkı yakalanmakta ve kumaşa dacirchil olana kadar tutulmaktadır
Burada hem kontrol hem de tezgah mekanizması ile beraber senkron bir ccedilalışma olduğu iccedilin atkı
telef kontroluuml sağlanırken de oluşacak hatalar minimuma indirilebilmektedir
Gerekli modifiye masraflarının fazlalığı ve zaman bakımından uzun suumlrmesi aynı
zamanda tezgacirch yapısı ile oynanacağından tezgacirchın orijinalliği bozulacaktır Burada bir tezgacirchın
en oumlnemli yapısı tarak hareketini sağlayan sistemdir Bu sistem ile oynamak hem tehlikeli olacak
hem de herhangi bir arıza sırasında ccedilok buumlyuumlk masraflar ccedilıkarabileceğinden bu sistem fiiliyata
geccedilirilmemiştir
Yukarıdaki mekanizma araştırması sırasında elde ettiğimiz bilgiler ışığında bir sonraki
sitemde başarılı bir şekilde aparat tasarımı ve gelişimi sağlandı ve denemeler yapıldı Bir sonraki
sistemimiz hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatıdır
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefi miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef atkı
kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken oluşacak
hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi youmlntemini
atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız gerekir Ccediluumlnkuuml
insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlayan ve bunun devamlılığını koruyabilen en
etkili youmlntem olmuştur
83
Hava emişinin ikinci oumlnemli oumlzeliği ise kumaş oluşumu ve atkının sisteme dacirchil olması
aşamalarında tezgacirch parametrelerini hiccedilbir şekilde olumsuz etkilememesidir Oluşan bu ekstra
durum iccedilin farklı bir tezgacirch parametresi ve ayarının gerekmemesidir Hava akışkan bir yapı
olduğu iccedilin tefeleme atkı transferi atkının kesimi yalancı kenar hareketi gibi birccedilok hareket ile
eşzamanlı ve verimli ccedilalışma imkacircnı sunmaktadır
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi
Geliştirilen atkı yakalayıcı aparatımızın tarifinden oumlnce kullanılan sistemin tarifini
yapmalıyız Hava emişi mekanizmasında oumlncelikle vakum tarifi yapılacak olursa kapalı bir
kaptan hava taneciklerinin boşaltılması ccedilevredeki atmosfer ile kap arasında bir basınccedil farkı
oluşturur ve kapalı kaptaki basınccedil duumlşuumlşuuml vakum olarak adlandırılır Yani atmosfer basıncından
duumlşuumlk basınccedillara vakum denir Genellikle milibar birimi ile ifade edilir Enduumlstriyel
uygulamalarda oldukccedila sık kullanılan vakum teknolojisinde duumlşuumlk orta ve yuumlksek vakumlar
kullanılır Yuumlksek vakum oluşturmak oldukccedila masraflı olduğundan kaldırma ve taşıma
uygulamalarında genellikle yuumlksek kaldırma kuvveti yaratabilmek iccedilin duumlşuumlk vakum
genişletilmiş yuumlzey alanları ile uygulanır
Vakum oluşturulurken kaptan tuumlm hava molekuumlllerinin boşaltılması imkacircnsız olduğundan
muumlkemmel vakum elde edilemez Ancak ne kadar hava boşaltılırsa o kadar kuvvetli bir vakum
oluşturulur Vakum oluşturan iki ccedileşit araccedil vardır Bunlardan birincisi vakum pompasıdır
Ccedilalışma prensipleri kompresoumlrlere benzer ancak kompresoumlr atmosferdeki havayı alıp kaba doğru
basınccedillandırırken vakum pompaları kaptaki havayı alıp atmosfere boşaltır
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
84
Dokuma İşletmesinde kancalı dokuma tezgacirchlarda atılan atkının tutulması ve atkı
makasına kadar taşınması suumlrecinde hava emiş youmlntemi (vakum) denendi (Şekil ndash 5 16) ve
gerekli aparatlar geliştirilmiştir Burada oumlncelikle vakumlama yapılacak cihazın şekli ve konumu
değerlendirilmiştir Ccediluumlnkuuml tezgacirch aerodinamiği gereği bazı hareket kısıtlamaları olmaktadır
Bundan dolayı ince bir boru yardımı ile hava emişi sağlanacak ve boru dokuma tarağına bağlı
hareket edecek şekilde bir aparat tasarımı yapıldı
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması
Mevcut sistemde atılan atkı kenar leno iplikleri ve yalancı kenar iplikleri tarafından
tutulmaktadır Bu sistemde atılan atkı ve kenar iplikleri birbiri ile senkronize ccedilalışmayıp farklı
gerilim ve uzunluklarda saccedilak oluşturmakta ve atkı makası tarafından kesilmektedir
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır
Burada oluşan atkı telefinin azaltılması ve atılan atkının saccedilak uzunluğunun kontrol
altında tutulabilmesi iccedilin dokuma tarağı ile senkron ccedilalışan ve hava emişi ile suumlrekli kontrolluuml
şekilde atkı kesim makasına atkının taşınmasını sağlayan sistem (Şekil 5 17) geliştirilmiştir
Boumlylelikle kontrolluuml şekilde taşınan atkı sayesinde oluşan saccedilak uzunluğu kısaltılmakta ve telefin
azalması sağlanmaktadır Burada kontrolluuml bir şekilde atkının transferinin sağlanabilmesi iccedilin atkı
geriliminin oumllccediluumllmesi ve kontrol altında tutulması gerekmektedir Atkı transfer verimini etkileyen
atkı gerilimi bir sonraki konuda ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
85
- Atkı geriliminin değerlendirilmesi
Atkı kaydı esnasındaki maksimum atkı gerginliği dokuma makinesi performansı ve tez
ccedilalışması esnasında tasarlanan hava emiş aparatının goumlrevini tam anlamı ile yerine getirmesi
accedilısından oumlnemli bir parametredir Artan makine hızlarına paralel olarak artış goumlsteren atkı ipliği
gerginliğinin kontrol edilerek muumlmkuumln olduğu kadar duumlşuumlk tutulabilmesi hem makine hızını
artırmak hem de duumlşuumlk mukavemetli ipliklerin kaydedilmesi accedilısından buumlyuumlk oumlneme sahiptir
Kanca ve dolayısıyla atkı ipliği hızı kayıt esnasında sabit olmayıp sinuumls eğrisine benzer
bir değişiklik goumlsterir Bunun sonucu olarak maksimum atkı ipliği hızı ortalama hızın ccedilok
uumlzerinde bir değer alır Bunun yanında atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile atkı
ipliği hızının sıfırdan kanca hızına aniden ulaşması iplikte ani gerginlik artışlarına sebep olur
Akuumlmuumllatoumlr giriş ve ccedilıkışında iplik gerginliğindeki değişimleri bir oumllccediluumlye kadar azaltacak
gerginlik kompansatoumlrleri ve ipliğin tam buradan aniden boşalmasını oumlnlemek iccedilin tambur oumln
yuumlzeyine baskı yapan metal veya fırccedila formunda baskı uumlnitesi bulunur
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi
Bobinden sağılan atkı ipliği atkı akuumlmuumllatoumlruumlnden sonra atkı freninden geccediler Daha sonra
atkı durdurma tertibatından geccedilen atkı ipliği renk seccedilme tertibatının kılavuzları yardımıyla
seccedilildiği takdirde kancanın hareket yolu uumlzerine duumlşuumlruumllerek kancaya takdim edilir Boumlyle bir
sistemde atkı ipliğinde gerginlik oluşturan kuvvetleri 3 grupta incelemek muumlmkuumlnduumlr (Şekerden
PESVİSLYCRAreg İccedilerikli Atkı Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin Kumaşın
Fiziksel ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
86
Bunlar
1) Atkı ipliğinin ivmelenmesinden dolayı ortaya ccedilıkan atalet kuvvetleri
2) Atkı ipliğinin kancalara kadar olan iplik hattı boyunca değişik yuumlzeylere
suumlrtuumlnmesinden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme kuvvetleri Bu durumda ipliğe etkiyen suumlrtuumlnme
kuvvetleri duumlz yuumlzeyler ile iplik arasındaki suumlrtuumlnmeden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme
kuvvetlerinin toplamı şeklindedir
3) İpliğin akuumlmuumllatoumlrden boşalması esnasında balon oluşumunun (merkezkaccedil
kuvvetlerinden dolayı) sebep olduğu kuvvetler
Atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile birlikte sıfır olan atkı ipliği hızı ccedilok
kısa bir zaman iccedilinde kanca hızına ulaşır 4 mikrosaniye aralıklarla atkı gerginliğinin oumllccediluumllmesi
ile atkının kanca tarafından kapılışı anındaki gerginlik değişimi goumlsterilmektedir Atkı gerginliği
oumlnce hızlı bir yuumlkseliş ile maksimum değerine ulaşır Bu atkı ipliğinin ivmelenmesine karşılık
gelir Bu noktadan sonra atkı ipliği kanca hızına ulaştığı iccedilin atkı gerginliğinde hızlı bir duumlşuumlş
olur Daha sonra kancayla birlikte hızlanmadan dolayı atkı gerginliği tekrar artış trendine
girmektedir
Atkı ipliği uumlzerine duumlşen ve yukarıdaki aşamalarında oluşan atkı gerilimi Gerginlik
oumllccedilme uumlnitesi (SMIDITH marka) gerginlik oumllccedilme sensoumlruuml (0-200cN oumllccedilme aralığı) ve
kuvvetlendirici devreden oluşan bir sistem yardımı ile oumllccediluumllmektedir Gerginlik sensoumlruuml ara birim
uumlnitesi uumlzerinden bilgisayara bağlanmış olup 0-10 volt arasında değişen ccediloumlzguuml gerginliği sinyali
ara birim uumlnitesindeki 12 bitlik bir dijital-analog doumlnuumlştuumlruumlcuumlde sayısal hale doumlnuumlştuumlruumllduumlkten
sonra C programlama dilinde geliştirilen gerccedilek zamanlı bir yazılım ile atkı gerilimi okunarak
kaydedilmektedir
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları
Hava emişi ile geliştirilen aparatımızın oumln denemelerinde farklı oumlzellikler ve gereklilikler
ile karşılaştık Burada yapılan ilk ccedilalışma metal kıvrık bir boru uumlzerine yapılan bir ccedilentik
87
devamında sanayi tipi elektrikli suumlpuumlrgeye bir hortum ile bağlandı ve burada atkı ipliğinin
vereceği tepki ve alınacak tahmini hareket değerlendirilmiştir
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Atkı ipliğini tutma adına vakumla ipliği tutan aparat ile yapılan deneme de atılan
atkılardan bazılarını tutulup bazılarını tutulamadığı goumlzlenmiştir Alınan sonuccedil proje accedilısından
yeterli olmadığı iccedilin vakum sistemi uumlzerinde ilave değişiklikler (aparatın konumu ve pompanın
guumlcuuml değiştirildi) yapılarak tekrar denemeler yapılmıştır Fakat aynı şekilde hava emiş aparatı ile
yapılan denemelerden de (Şekil - 5 19) olumlu sonuccedil alınamamıştır
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar
Yapılan prototip aparat Dornier Kancalı tezgah uumlzerine yerleştirilerek atkı ipliğini
yakalayabilme yeteneği test edilmiştir Yapılan denemelerde oumlnce sanayi tipi elektrik suumlpuumlrgesi
vakum pompası kullanılmıştır Sonuccedilların olumlu olmaması nedeniyle daha guumlccedilluuml vakum
uygulayabilen bir pompa ile denemeler yapılmıştır Denemelerden elde edilen goumlzlemlerde atkı
alıcı kancanın atkı ipliği ucunu bıraktığı noktanın değişkenlik goumlsterdiği ve emici uumlnitenin her
zaman iplikle ccedilakışmadığı ve bu nedenle ipliği yakalayamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Hava emiş aparatı
kullanımı sırasında kenar iplikleri iptal edilmiş ve atkı ipliğinin sabitlenmesi yalnızca bu aparatın
tutma başarısına bağlı kalmıştır Bu nedenle Şekil ndash 5 20rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere atkı ipliğinin
yeterli gerginlikte olmamasından kaynaklanan ldquoboncukrdquo adı verilen atkı ipliğinde gevşek yerler
ortaya ccedilıkmıştır
88
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Diğer taraftan hava emiş uumlnitesinin emiş guumlcuuml ve emme alanı itibariyle de yetersiz olduğu
goumlruumllduumlğuumlnden yeni emiş duumlzesi tasarlanmasına ve birkaccedil farklı boyutta uumlretim yapılarak
denemeler yapılmasına karar verilmiştir Tasarlanan hava emiş aparatları sırasıyla aşağıdaki
gibidir Burada tasarımlar yapılırken ilk denemelerde karşılan sorunlar ve eksiklikler goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak yeni dizaynlar geliştirildi Geliştirilen yeni dizaynların kısaca değerlendirme ve
sınıflandırmasını yapacak olursak
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefe miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef
atkı kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken
oluşacak hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi
youmlntemini atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız
gerekir Ccediluumlnkuuml insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlanmakta ve bunun devamlılığı
korunabilmektedir
a- Aparat Tasarımları Duumlze B_1 İlk etapta tasarlanan hava emiş duumlzesinin genişliği eşit
uzunluktadır Burada hava emiş duumlzesi boru şeklindeki kesite paralel uzanmaktadır (Şekil
ndash 5 21 ve Şekil ndash 5 22) Yapılan ccedilalışmada hava emişinin vakumu ne kadar arttırdığını ve
basıncın atkı tutuşunu nasıl etkilediğini goumlrmek istedik
89
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi
b- Aparat Tasarımları Duumlze B_2 Bu ccedilalışmada boru ve ağızlığın genişliği eşit fakat bir
oumlnceki aparata goumlre daha kısa bir yarığa sahip aparat tasarlandı Bu denemedeki amacımız
yapılan ilk denemeye goumlre kısa yarıklı bir sistemin atkının yakalanışı olası oluşacak
hataların oumlnlenmesi ve atkı telefinin azaltılmasına etkisinin olup olmayacağı veya sayılan
90
olumsuzlukların artışının ne kadar olacağını accedilıklamak olmuştur İkinci yapılan lsquoDuumlze
B_2rsquo tasarımında (Şekil ndash 5 23 ve Şekil ndash 5 24) daha kısa yarık kullanılarak hava emiş
basıncı arttırılmıştır Bununla birlikte atkı tutuşu daha da kuvvetlendirilmeye ccedilalışılmıştır
B_1 ve B_2 duumlzeleri ile ilgili deneme ve ccedilalışmalar bir sonraki konuda ayrıntılı şekilde
oumlrneklerle accedilıklanmıştır
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi
91
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi
c- Aparat Tasarımları Duumlze A_1 Geliştirilen A_1 dizaynında hem boru şekli değiştirildi
hem de ccedilentiklerin yapısı ve aparat uumlzerindeki konumu değiştirildi (Şekil ndash 5 25 ve Şekil
ndash 5 26) Diğer tuumlm yarıklı tasarımlarda yarıklar hep boru kesitine paralel şekilde yapıldı
Buradaki dizaynda ise bir veya iki ccedilentik yerine ccedilok fazla ccedilentik oluşturulup boru kesitine
dik olacak şekilde yerleştirildi Burada hem farklı bir hava emiş basıncı yakalanacağı
duumlşuumlnuumlluumlyor hem de atılan atkı ipliğinin yakalanma performansının değerlendirilmesinin
yapılması isteniyor
92
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi
93
Yapılan tasarımlar iccedilerisinde lsquoDuumlze A_1rsquo en iyi değeri veren ccedilalışma olmuştur (Şekil ndash 5 26
ve Şekil ndash 5 27) Yapılan deneme ccedilalışmalarında oumlrnekler ve tablolarla konu ayrıntılı şekilde
accedilıklanmıştır
d- Aparat Tasarımları Duumlze A_2 Bu dizaynda farklı olarak ilk defa aynı buumlyuumlkluumlklerde
geniş alan uumlzerinde delikler accedilıldı (Şekil ndash 5 27 ve Şekil ndash 5 28) Burada geniş alanın ve
yuumlksek basıncın atkı ipliğinin tutulması ve hataların oumlnlenmesindeki etkisi incelenmiştir
lsquoDuumlze A_1rsquo aparatı gibi geniş alana sahip olunacak ayrıca daha yuumlksek hava emiş
basıncına ulaşılacağı duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi
94
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Resmi
Şekil ndash 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı Resmi
e- Aparat Tasarımları Duumlze A_3 Geliştirilen lsquoDuumlze A_3rsquo dizaynında daha yuumlksek basınccedil
iccedilin hem buumlyuumlk delikler oluşturuldu hem de buumlyuumlk deliklerin yanına kuumlccediluumlk delikler accedilıldı
(Şekil ndash 5 29 ve Şekil ndash 5 30) Boumlylelikle kuumlccediluumlk delikler yardımı ile hava emişi
arttırılacak aynı şekilde buumlyuumlk delikler yardımı ile atkı ipliğinin tutunacağı geniş ve rahat
alanlar oluşacağını duumlşuumlnuumllmektedir
95
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri
f- Aparat Tasarımları Duumlze A_4 Geliştirilen lsquoDuumlze A_4rsquo tasarımda hem boru tasarımı ve
kesit şekli değiştirildi hem de emiş aparatının tutuş yuumlzeyi genişletildi (Şekil ndash 5 31 ve
Şekil ndash 5 32) Fakat burada en genişliğinde ccedilentikler yapılmadı onun yerine iki dar ccedilentik
tasarlandı Boumlylelikle hem hava emişi ile yapılacak basınccedil attırılmaya ccedilalışıldı hem de
geniş ve uzun tutuş yuumlzeyi ile atkı ipliğinin boru uumlzerinde tutulması sağlanıldı
96
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar
Yapılan ayrıntılı ccedilizim ve ccedilalışmalarla hava emişine uygun tasarım ve yerleşimin
bulunmasına ccedilalışılmıştır Bu yapılan ccedilizimleri ve ccedilalışmaları birbiri ile değerlendirdiğimizde
97
burada oumlnemli olan hava basıncı ve atkı ipliği yapısının tezgah yerleşimi ile optimum seviyede
ccedilalışmasının sağlanmasıdır Tuumlm yapılan denemeler sonrasında hava yarıkları boru kesitine dik
olarak ccedilizilen tasarımın maksimum performansı verdiği goumlruumllmektedir (Şekil ndash 5 25 Duumlze A_1)
Aslında birccedilok kez yapılan denemelerde atkı ipliği tutulup kumaşa dacirchil olana kadar hava emişi
aparatı ile taşınabilmiştir Fakat bazı denemelerde hava emişinin yetersiz olması ccedilevre şartlarının
elverişsiz olması kirli ve uccediluntulu ortamdan dolayı dokuma hataları oluşabilmektedir Dokuma
işletmesinde tabii ki oluşan kumaşın maliyeti atılan telefin maliyetinden kat ve kat yuumlksek olduğu
iccedilin burası goumlz ardı edilemeyecek bir durumdur Bundan dolayı hava emiş sistemi olumsuz olarak
değerlendirmek durumunda kalındı Fakat profesyonel bir tezgacirch uumlreticisi ile daha verimli ve
uygun projelerin ve aparatların oluşturulabilineceği ortadadır
Burada istenen sonucun alınmamasında kullanılan atkı ipliğinin ccedilok ince olması da
oumlnemli bir rol oynamıştır Yeterince kalın olmayan atkı iplikleri atkı transferi sonrasında
kesilmekte fakat yeterince uygun gerilim sağlanamadığı iccedilin tasarlanan aparatlar ya atkı ipliğini
tutamamakta ya da gevşek tutarak boncuk gevsek atkı yarım atkı vs hatalara neden olmaktadır
Ccedilalışmamız kapsamında atkı gerilimi ve atkı ccedilapının oumllccediluumlmuuml aşağıdaki gibi yapılmaktadır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri 3 farklı incelikte iplik kullanılarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Nm1 372 Yuumln Nm2 441 Yuumln 150 den3 PES
[555 Tex] [227 Tex] [167 Tex]
Elde edilen iplik numaralarından (Kamgarn eğrilme youmlntemine goumlre elde edilen) yola
ccedilıkarak iplik ccedilaplarının bulunması gerekmektedir İplik ccedilaplarını lsquoPierce Formuumlluumlrsquo kullanılarak
hesaplanabilir (OumlZEK Dokumanın Fiziksel Analizi ders notları)
)(2280
1cm
texd
f
f=lif yoğunluğu
= iplik paketlenmesi
98
d= iplik ccedilapı
tex= ağırlık sistemine goumlre iplik no
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri
Paketlenme faktoumlruuml sıkı dokunmuş bir kumaştaki iplik ccedilapı oumllccediluumlmlerinden bulunmalıdır
Bazı iplik tipleri iccedilin paketleme faktoumlrleri Ccedilizelge - 5 5rsquote ayrıntılı olarak verilmiştir
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları
Lif yoğunluğu ve paketlenme faktoumlruumlnuumln etkisi Kamgarn ve ring pamuk iplikler iccedilin
paketlenme faktoumlruuml 060 OE pamuk iplikler iccedilin 055 Lif yoğunlukları yuumln iccedilin 132 ve pamuk
iccedilin 152 gcm3
99
Yukarıdaki formuumll ve tablolar kullanılarak aşağıdaki deneyde kullanılan ipliklerin ccedilapları
sırası ile bulunmuştur
R1asymp0298 mm R2asymp0191 mm R3asymp0160 mm
İplik ccedilaplarından yola ccedilıkılarak aşağıdaki adımlar izlenerek iplik uumlzerine duumlşen gerilim
hesaplanmaktadır
Oumlncelikle iplik uumlzerine duumlşen kuvvet değeri lsquoFrsquo bulunmalıdır Burada yapılan
değerlendirmeler neticesinde lsquoŞekil ndash 5 19rsquo da belirtildiği gibi iplik uumlzerine uygulanan kuvvet 20
cNrsquodan daha buumlyuumlk olmalıdır
F gt 20 cN olmalıdır
İplik uumlzerine uygulanacak kuvvet bulunduktan sonra hava emişine maruz kalacak iplik
yuumlzey alanı hesaplanmalıdır Burada iplik uumlzerine duumlşecek basıncın iplik yuumlzeyinin 13
uygulanacağı var sayılarak iplik uumlzerine duumlşen gerilim hesaplanabilir Ccediluumlnkuuml iplik silindirik bir
yuumlzey kabul edildiğinde sadece hava emiş yarığını kapatacak kısmı negatif basınca maruz
kalacaktır Bundan dolayı ise
S=[(2πr)x2h]3
Formuumlluumlnden yola ccedilıkarak gerilime maruz kalacak iplik alanı hesaplanır
S= hava emişine maruz kalacak olan iplik yuumlzey alanı
r= iplik yarıccedilapı daha oumlnce uumlccedil iplik ccedileşidi iccedilin de hesaplanmıştır
h= yarık uzunluğu uumlccedil iplik iccedilinde aynı ve sabittir Oumllccediluumllen değer h = 15 mmrsquodir
Buradan yola ccedilıkılarak
S1=[(2πr1)x2h]3 =gt S1=[(2x214x0298)x2x15]3 = 1275 mm2= 01275 cm
2
S2=[(2πr2)x2h]3 =gt S2=[(2x214x0191)x2x15]3 = 817 mm2= 00817 cm
2
S3=[(2πr3)x2h]3 =gt S3=[(2x214x0160)x2x15]3 = 684 mm2= 00684 cm
2
Farklı iplik harmanları ve iplik numaralarının hava emiş yuumlzeyleri hesaplanmıştır
100
Son olarak P=FS formuumlluumlnden iplik uumlzerine duumlşen gerilim değeri bulunmaktadır
Burada yaptığımız hesaplamaların hepsi sınır hesaplamalar olduğu iccedilin bulunan değerden daha
fazla basınccedil uygulanmalıdır ki atılan atkı ipliği hava emiş aparatı tarafından tutulabilsin Buna
istinaden formuumll
PgtFS şeklinde olmalıdır
P Basınccedil
F Kuvvet
S Alan
Yapılan hesaplamalar sonrasında
P1gtFS1 gt 20 01275 gt 15686 pascal
P2gtFS2 gt 20 00817 gt 24479 pascal
P3gtFS3 gt 20 00684 gt 29240 pascal değerleri sırasıyla elde edilmektedir
Not Basıncı hesaplarken hava emiş kanalının iplikten daha geniş olduğunu ihmal etmekteyiz
Bundan dolayıdır ki kalın iplikler daha kolay ince iplikler daha zor yakalanmaktadır
Yukarıda yapılan hesaplama ideal ve boşluksuz iplik şartlarında geccedilerlidir Fakat
kullanılan ipliğin iccedilerisi hava geccedilirgen olduğu iccedilin 30 daha fazla hava emişine ihtiyacımız
vardır (Oumlzek Ders Notları) Dolayısı kullanılacak basınccedil hesaplanan basınccediltan en az 30 daha
fazla olmalıdır Ccediluumlnkuuml 30rsquoluk hava emiş basıncı iplik iccedilersindeki hava boşluklardan dolayı
kaybolmaktadır
Buradan yola ccedilıkarak kullanılacak hava emiş basıncı hesaplanacak olursa
Kullanılacak P1 gtFS1 + FS1 x 030 gt 20391 pascal
Kullanılacak P2 gtFS2 + FS2 x 030 gt 31823 pascal
Kullanılacak P3 gtFS3 + FS3 x 030 gt 38012 pascal şeklinde olmalıdır
Kullanılacak hava emiş basıncı (negatif basınccedil) direk olarak hava emiş yarığına ulaşması
gereken basınccedil buumlyuumlkluumlğuumlduumlr Bu buumlyuumlkluumlkteki basıncın hava emiş yarığına ulaştırılması iccedilin
hava emişin sağlanacağı boru hatlarındaki hava emiş kayıpların hesaplanması gerekmektedir
101
Boumlylelikle atkı ipliğinin sağlıklı tutulması iccedilin gereken hava emiş kaynağının (kompresoumlr) guumlcuuml
bulunmuş olacaktır Bu bulunan hava emiş basıncı ihtiyaccedil duyulan gerccedilek basınccedil olacaktır
Belli bir basınccedil duumlşuumlmuuml iccedilin muumlsaade edilen en uzun boru hattı uzunluğu aşağıdaki
deneyimsel formuumllle hesaplanabilir bu formuumllden yola ccedilıkarak ihtiyaccedil duyulan hava emiş
kaynağının guumlcuuml hesaplanabilir (Emil 2001)
I =toplam boru uzunluğu(m)
Δp =hatta muumlsaade edilen max basınccedil duumlşuumlmuuml (bar)
p =mutlak giriş basıncı (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı(mm)
Basınccedil duumlşuumlmlerini hesaplarken ccedilabuk seccedilim tablolarından da faydalanabiliriz Bunlardan
bir tanesi aşağıda ki gibi bize hatlarda kullanılan bazı bağlantı elemanlarının karşılık geldiği boru
uzunluğunu goumlsteren tablodur
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması
102
d=boru iccedil ccedilapı
R=boru merkezi ile accedilı merkezi arasındaki mesafe
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu
İplik basınccedil hesabı Duumlze A_1 iccedilin yukarıda goumlsterilen şekildeki gibi yapılmaktadır Duumlze
A_1 boru şeklini hesaba katarak boru hatlarındaki hava basıncı kaybı hesaplanacak ve
kullanılması gereken kompresoumlr guumlcuumlne (gerccedilek ihtiyaccedil duyulan hava emiş basıncına)
ulaşılacaktır Karşılık gelen boru uzunluğu tablosu ve formuumlluumlnden yararlanarak
Δp = hava emiş yarığında olması gereken basıncın 20rsquosi(bar) (Oumlzek 2014 Ders Notları)
p =hava emiş yarığında olması gereken basınccedil (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı 15 (mm)
I = 3 (m) [karşılık gelen boru uzunluğu tablosu kullanılarak bulundu]
90deg dirsek kullanıldığı iccedilin 15 metre eklenecek
Ccedilap duumlruumlcuuml satırından yola ccedilıkarak 05 metre eklenecek Ccediluumlnkuuml dairesel kesit dikdoumlrtgen
kesite doumlnmektedir
Kullanılan gerccedilek boru uzunluğu ise 1 metredir
Boumlylelikle tablodan yola ccedilıkarak elde edilen lsquolrsquo değeri 3 metre olmaktadır
l= Δp x d5 x p
450 x Q185
103
555 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 20391 x 020 x (015)5 x 20391 =gt Q1 = 0247 lsn
450 x Q185
227 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 31823 x 020 x (015)5 x 31823 =gt Q2 = 1274 lsn
450 x Q185
167 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 38012 x 020 x (015)5 x 38012 =gt Q3 = 2469 lsn
450 x Q185
Şeklinde hesaplanmaktadır Yapılan hesaplamalara goumlre yukarıdaki kompresoumlr guumlccedilleri
kullanılırsa atılan atkı ipliklerinin teorik olarak yakalanacağı hesaplanmıştır
Ccedilizim ve tasarımlardan yola ccedilıkılarak imalatı yapılmış olan 6 farklı iplik emiş duumlzesi ile
oumln denemeler yapılmıştır İplik emiş duumlzelerinde hem guumlvenli bir iplik emişi yapabilecek hem de
vakum guumlcuumlnuuml verimli kullanacak duumlzenlemeler tercih edilmiştir Metal profil malzemeden 4 tip
(10x20mm) dikdoumlrtgen kesitli ve 2 tip dairesel (10mm) kesitli iplik emiş aparatı yapılmıştır
Profiller uumlzerindeki deliklerin acircdeti kullanım anında bantla kapatılarak değiştirilmiştir
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır)
104
İplik emiş sisteminin bileşeni olarak kullanılan 50 litre kapasiteli vakum pompası mutlak
vakum verimi 1 bar (758 mm civa basıncı) olmasına karşın yeterli guumlcuuml sağlayamamıştır Bu
nedenle daha yuumlksek vakum guumlcuumlne sahip olan iplik makinelerinde kullanılan vakum
pompalarından biri kullanılarak denemeler yapılmıştır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri uumlccedil farklı incelikte iplik kullanılarak
oumllccediluumllmuumlştuumlr Denemeler sırasında sabit mengeneye tespit edilen duumlzelerin iplik kavrama
performansı iplik ucuna asılan ağırlıklar artırılarak test edilmiştir Ağırlık olarak ortalama
ağırlığı 065 g olan dairesel metal pullar kullanılmıştır İpliklerin uumlzerine asılan pul sayısı
kavranabilme guumlcuumlne goumlre artırılmıştır İpliklerin emiş duumlzeleri tarafından yakalanma konumu
tezgacirch uumlzerindeki duruma benzer şekilde duumlzenlenmiştir Bu oumllccediluumlmler sırasında farklı duumlze
tiplerinde değişen kalınlıkta iplik denemelerinin goumlruumlntuumlleri Şekil ndash 5 35 ve Şekil ndash 5 36rsquoda
verilmiştir
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
105
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
Atkı ipliklerinin dokuma makinesinde gergin olarak iplik emiş duumlzeleri tarafından
vakumla kavranabilme durumunu simuumlle etmek uumlzere yapılan test sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 5 ve
Ccedilizelge ndash 5 6rsquoda verilmiştir Emiş kanalları ccedilok buumlyuumlk ve yekpare olan A_4 ve B_1 duumlze
performansları yetersiz olduğu iccedilin sonuccedilları verilmemiştir
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları
Emiş duumlzesi A_1 uumlzerindeki delikler 3 2 ve 1 kanal oluşturacak şekilde testler yapılmıştır
Vakum değeri sabit olduğu iccedilin yuumlzeydeki emiş alanı kuumlccediluumllduumlkccedile daha iyi yakalama
performansı goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle yuumlzeydeki delikli kanal sayısı azaldıkccedila
yakalama guumlcuumlnde bariz bir iyileşme goumlruumllmuumlştuumlr Dokuma işletmesinde yaygın olarak
kullanılan atkı ipliklerine benzer numaralar seccedililmiştir İplik kalınlığındaki artış ile ipliklerin
yakalama performansının net olarak arttığı goumlruumllmuumlştuumlr Bu sonuccedil doğal olarak artan iplik ccedilapı
ve dolayısıyla yakalama yuumlzeyi ile uyum iccedilinde olmuştur Emiş duumlzesi A_3 ile yapılan testlerin
sonucu A_1 tipine goumlre oldukccedila koumltuuml sonuccedil vermiştir Bunda temel neden kuumlccediluumlk ve buumlyuumlk
dairelerden oluşan emiş kanallarının daha fazla yuumlzey ve dolayısıyla daha duumlşuumlk vakum değeri
verimleri olmuştur Deneme sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 8rsquote verilen A_2 duumlze A_1 ile benzer
106
koşullarda test edilmiştir Ancak bu duumlzenin performansı A_1 kadar iyi olmamıştır Emiş
kanalları tek sıra accedilıkken yapılan testler en iyi sonuccedilları vermiştir Diğer taraftan B_2 duumlzesi en
koumltuuml performansı veren duumlze olmuştur Bunun nedeni de emiş kanalının diğerlerine oranla ccedilok
buumlyuumlk olması ve birim vakum değerinin duumlşmesi olmuştur
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar
Bu denemelerden sonra A_1 ve A_2 duumlzelerinin kancalı dokuma makinesi uumlzerinde
denenmesine karar verilmiştir Bu duumlzeler uumlzerindeki emiş delikleri tek ve ccedilift sıra accedilık olacak
şekilde denemeler yapılmıştır Kullanılan vakum pompası ve duumlze bağlantı seti Şekil ndash 5 37rsquode
verilmiştir Emiş duumlzeleri bir ara hortumla vakum pompasına bağlanmış ve deneme ccedilalışmaları
anında vakum pompası suumlrekli devrede bırakılmıştır
107
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni
108
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları
Kancalı dokuma makinesi uumlzerinde yapılan deneysel ccedilalışmalar sırasında kenar yapıcı
mekanizmalar devre dışı bırakılarak atkı ipliği ucunun emiş duumlzesi tarafından yakalanması
amaccedillanmıştır Doğal olarak bu ucu yakalayacak yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de kullanılmamıştır
Emiş duumlzeleri tarak bitiminde kumaş kenarına en yakın konumda sabitlenmişlerdir Bu ccedilalışma
duumlzeninde en ccedilok 2-3 cm uzunluğunda bir atkı ucu yeterli olabilecektir Bu da atkı telefinin bu
mesafelere indirilmesini sağlamış olacaktır
Ancak yapılan denemelerde atkı ipliği uccedillarının istikrarlı ve guumlvenli bir şekilde
yakalanamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Farklı kancalı tezgacirchlarda yapılan bu denemelerde genelde Nm 40
numara atkı iplikleri denenmiştir Her bir duumlze tipi iccedilin bir saatlik deneme ccedilalışmaları yapılmış
fakat gevşek ccediloumlzguuml probleminin oumlnuumlne geccedililememiştir Bu durum atkı ipliğinin istenilen
109
gerginlik duumlzeyinde kalması sağlanamadığı iccedilin ortaya ccedilıktığı bilinmektedir (Yuumlnsa İşletmesinde
Dokuma Hata Tanımları 2000) Denemesi yapılan duumlze tipleri iccedilinde A_1 ve A_2 tipleri
diğerlerine oranla daha verimli olmuşlardır Emişin accedilık atmosferde yapılıyor olması yani emiş
kanallarının suumlrekli accedilık olması vakum ve kavrama guumlcuuml verimini oumlnemli oumllccediluumlde duumlşuumlrmektedir
Bu nedenle genelde emiş kanalarının iki sırası accedilık bırakılmıştır Duumlzedeki emiş kanallarının
konumu atkı iğliği geccediliş guumlzergacirchına uygun olacak şekilde ayarlanmıştır
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
yer alan kritik anların yuumlksek hızlı kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve
500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
110
Hızlı kamera ccedilekimi enstantanelerinde goumlruumllduumlğuuml uumlzere kancayı taşıyan şerit kalınlığı
nedeniyle emiş duumlzesi atkı ipliğinden bir miktar geride kalmak zorunda Bu konum ipliği
yakalamak iccedilin oumlnemli bir dezavantaj oluşturmaktadır Diğer taraftan kancanın ccediloğu kez ağızlığı
terk edemeden atkı ipliğinin kurtularak serbest kalması da yalancı kenar ipliklerinin yokluğunda
atkı ipliği ucunun yakalanmasını guumlccedilleştirmektedir Dolayısıyla emiş duumlzesi iplik ucunu
yakalasa bile gevşek olan ipliğin gerilimini artırma potansiyeli olmadığı iccedilin gevşek atkı ve
boncuk denilen hataların oluşumuna yol accedilmaktadır (Şekil ndash 5 41)
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu
Vakumlu iplik emiş aparatı kancalı tezgacirchlarda istenilen performansı sağlayamadığı iccedilin
hava jetli tezgacirchlarda denenmemiştir Bu kararda bu tezgacirch hızlarının daha yuumlksek olması ve
telef uzunluğunun da goumlreceli olarak daha duumlşuumlk olması etken olmuştur
Hedeflenen kancalı dokuma tezgacirchlarına youmlnelik bir ek aparat tasarımı geliştirmek ve
bunu uygulayarak atkı telefi uzunluğu minimum seviyeye duumlşuumlrme hedefi yakalanmış oumlnemli
oumllccediluumlde iyileştirme ve standardizasyon sağlanmıştır Tez ccedilalışmasının yapıldığı dokuma
işletmesinde yer alan tuumlm tezgacirch tiplerinde değişen oumllccedileklerde iyileştirme ve atkı telef
oranlarında kazanccedil sağlanmıştır Bu oran oumlzellikle Dornier kancalı dokuma makinelerinde 30
duumlzeyini aşmıştır
111
6 SONUCcedil
Hedef yapılan tuumlm ccedilalışmalar neticesinde ortalama atkı telefini 13 ndash 14 cmadet atkı
aralığından ilk olarak 9 ndash 95 cmadet atkı aralığına ccedilekerek 25 (Şekil ndash 6 1) iyileşme oranı
olan tez hedefini yakalanmıştır Sonrasında atkı telefini daha da azaltıp sıfır kumaş hatası ve sıfır
telef seviyesine ccedilekmek olacaktır
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı
Tuumlm ccedilalışmalar neticesinde elde edilen getiri ve iyileştirmeleri değerlendirecek olursak
telef uzunluğu azaltma miktarı ve kazanılan getiri tutarı olarak iki farklı youmlnden irdeleyebiliriz
Oumlncelikle telef uzunluklarında elde edilen azalışlara bakıldığında
112
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum
ATKI TELEFİ AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR
Tezgacirch
Kodları
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Tezgacirch
Grupları
Tezgacirch
Sayısı
TOPLAM
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
HEDEF
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
D1 DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 156 100 82 5 74 5
D2 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 148 100 80 5 68 5
D3 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 163 100 91 5 72 5
D4
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 159 100 86 5 73 5
D5 DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 93 70 93 7 0 0
P1
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 125 89 68 38 57 51
P2 PİCANOL Ccedilerccedileveden Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX) 42 126 83 78 45 48 38
Yukarıdaki tabloda ayrıntılı şekilde YUNSA işletmesinin tez ccedilalışmaları oumlncesi telef
durumu ile tez ccedilalışmaları sonrası son telef durumu goumlruumllmektedir Bu kısımdaki kazanım
şekilleri ve ayrıntıları ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA boumlluumlmuumlnde anlatılmıştır
Buna goumlre tuumlm tezgacirch gruplarının ağırlıklı ortalamaları alındığında atkı telefi uzunluğu 9 -
95 cm aralığında ccedilıkmakta olup istenilen hedef yakalanmıştır
Ccedilizelge ndash 6 1 tablosunu kısaca incelediğimizde toplam telef uzunluğu hedef telef
uzunlukları ve sağ-sol telef uzunlukları ayrıntılı şekilde verilmiş olup 26 oranında bir telef
azalması olmuştur Burada ilk doumlrt A grubu tezgacirchın atkı telefi hedefi 10 cm C grubu
tezgacirchlarının atkı telefi hedefi 7 cm ve B grubu tezgacirchların atkı telefi hedefi 85 cm civarında
olduğu goumlruumllmektedir Bu hedefleri sağ ve sol kenar telefleri şeklinde ayrıntılara ayrıldığında
aşağıdaki grafiklere ulaşılmaktadır
113
Kazanılan getiri tutarı olarak tez ccedilalışması değerlendirildiğinde tez ccedilalışmaları oumlncesinde
kazanılması hedeflenen atkı telefi tutarı yıllık 495 bin EURO olarak planlamıştır Oumlngoumlruumllen
değer toplam telef miktarının 25rsquone denk gelmektedir Aşağıdaki Ccedilizelge ndash 6 2 tablosu
ayrıntılı incelendiğinde yıllık olarak kayıp olan telef miktarı 162 milyon EURO civarındadır
Gerccedilekten bir işletme iccedilin ccedilok buumlyuumlk bir telef miktarıdır İşletmede oluşan telefin buumlyuumlk
ccediloğunluğunu atkı telefi teşkil etmektedir
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu
ATKI TELEFİ
AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR TOPLAM
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre
Tezgacirch Grupları
Tezgacirch
Sayısı
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESI
()
POTANSİYEL
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESİ ()
DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 1 129 287 1 015 694 2144981 360 654 285 74
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 325 851 278 365 604216 194 855 154 40
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 175 302 138 701 314003 121 363 96 25
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 92 973 79 103 172076 63 716 50 13
DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 167 958 0 167958 68 628 54 14
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 420 403 352 397 772800 222 566 176 46
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX)
42 421 949 259 661 681610 232 613 184 48
TOPLAM 278 2 733 723 2 123 921 1 264 295
Yukarıdaki tabloyu (Ccedilizelge ndash 6 2) ayrıntılı şekilde incelediğimizde yaklaşık 5 milyon
TLrsquolik bir atkı telefinin olduğu goumlruumllmektedir Yapılan iyileştirmeler ve ccedilalışmalar sonrasında
elde edilen kazanccedil ise 13 milyon TL civarındadır Aynı zamanda işletmede yuumlruumltuumllen TPM
114
projesi kapsamında ele alınan atkı telefi azaltılması ccedilalışmasının profesyonel araccedillar ve oumllccediluumlmler
neticesinde şu anda 25 milyon TL civarında net bir kazancın sağlandığını projenin tamamıyla
sonlandırıldığında yıllık kazanccedil miktarının 3 milyon TL ye ulaşılacağına değinilmiştir
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar
Şekil ndash 6 2rsquode verilen tezgacirch kodlarının accedilılımı aşağıdaki gibi olmaktadır
D1= Dornier rapier tuck-in ndash mini aparat
D2= Dornier rapier disco-leno ndash eco leno
D3= Dornier rapier disco-leno ndash mini aparat
D4= Dornier rapier ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat
D5= Dornier airjet ccedilerccedileveden leno ndash ccedilerccedileveden leno
P1= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (GAMMAX)
P2= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (OPTIMAX)
Boumlylelikle projenin goumlruumlnen yuumlzuuml ile 25 hedeflenen iyileşme sağlanmış olup başarılı bir
şekilde sonuccedillanmış Kendi iccedilerisinde sonuccedillanan proje birccedilok projeye de zemin hazırlamış olup
işletmenin birccedilok kara noktasına da ışık tutmuştur
115
7 KAYNAKLAR
Anonim 2011 httpwwwdokumaorgdkmclk_trhhtm Niğde Uumlniversitesi Halil Zoumlhre Ataman
Myo TekstilDokuma Erişim Tarihi 05112014
B Wulfhorst lsquorsquoReduction Of Selvedge Wastage On Weaving Machines With Pneumatic Weft
Insertionrsquorsquo Institut fur Textiltechnik der Rheinisch- Wesfalischen Technischen
Hochschule Aachen Germany ITB Fabric Forming 391
Disco Leno American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012
Dorniertcisdeenglishinsiderinsider_8ecolenohtm The New Dornier Double-Disc Leno
Device Type EcoLenoregldquo Erişim Tarihi 30112014
E Sinem Aykaccedil Pnoumlmatik - Hidrolik Mayis 2011 Tmmob Makina Muumlhendisleri Odası
Ankara Şubesi
Emil II Ulusal Hidrolik Pnoumlmatik Kongresi Ve Sergisi 2001 syf 233 - 238
EP Patent No 0898 001 A2 24021999
Erkan Tuumlrker Uşak Universitesi Tekstil Muumlhendisliği Boumlluumlmuuml The Usage Of Images Models For
Porosity Determination Of Fabrics Woven Fabrics Of Filament Yarns
European Patent Application ndash Patenet 054257746 Date of Publication 04112005
European Patent Application ndash Patenet 0898001 Date of Publication 24021999
Highly productive solutions for every requirement
httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf Erişim Tarihi 07122014
httpipcompatfamen28050887 Erişim Tarihi 20072013
httptrwikipediaorgwikiDokuma Erişim Tarihi 23112014
httpwwwdokumateknikdestekcomforumkonu-dokuma-kitabi-24html Erişim Tarihi
23112014
httpwwwhistoryworldnetwrldhisPlainTextHistoriesasphistoryid=ab11 Erişim Tarihi
23112014
httpwwwtekstilbilgicomdefaultaspsayfalari=gosterampsayfano=93 Erişim Tarihi 15102012
Itma 2011 Barcelona Picanol Slow Motion Video
Jurasz J (Fibres amp Textiles In Eastern Europe Volume 8 Issue 2 Pages 50-53 Published
APR-JUN 2000)
116
Kovacevic S (Kovacevic S)1 Brnada S (Brnada S)1 Schwarz I (Schwarz I)1 Source
Tekstil Volume 56 Issues 8 Pages 486-492 Published Aug 2007
Kovaceyic S (Kovaceyic S) Hadina J (Hadina J) Source Tekstil Volume 50 Issue 4
Pages 159-163 Published Apr 2001
Legler F ldquoNew Technology To Reduce Yarn Wastagerdquo Sulzer Technical Review 1 9 9 P17
- 1999
Megep Ankara 2007 (Mesleki Eğitim Ve Oumlğretim Sistemininguumlccedillendirilmesi
Projesi) Tekstil Teknolojisi Dokuma Makinesini Hazirlama
httpwwwmegepmebgovtrmte_program_modulmoduller_pdfpanama20dokumapd
f Erişim Tarihi 23112014
Sagem 1990 Mekiksiz Dokuma Makinelerinde Kumaş Kenar Yapıları Suumlmerbank
Holding AŞ Bursa Araştirma Geliştirme Ve Eğitim Merkezi Sagem Yayın No106
Mart-1990Bursa
Ormerod A Sondhelm WA Weaving Technology And Operations The Textile Institute
Manchester 1995
Ozek Demir And Eke An Analysis Of Weft Wastage In Shuttleless Weaving
zozeknkuedutr 2014
Picanol News September 2011 httpwwwpicanolbenrrdonlyres33ebc79d-391a-4dca-843c-
37a7189c1cba20725picanol_newsen092011pdf Erişim Tarihi 23112014
Sulzer Technical Review 199 httpwwwsulzercomennewsroomsulzer-technical-
reviewstrlibrarytechnicalarticlespdfs=0amptatyp=noneampevtyp=noneampcurlang=0amptypes
=noneampwebpages=0amppg=10ampstl=strampsort=dateampntyp=none Erişim Tarihi 23112014
Smit Spa Viale Dellrsquoindustria Gs920 Rapier Weaving Machine The Highest Productivity In The
Most Extended Range Of Fabrics wwwstpit Gb 05-08
Sultex Lateral And Central Tuckers For Full Width Reed Weaving In Motion
Sultex September 2011 Press Release Rm Kuj Successful Market Introduction Of The
New Sultex A9500 Air Jet Weaving Machine
Şekerden PesVisLycraregİccedilerikli Atki Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin
Kumaşin Fiziksel Ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
httplibrarycuedutrtezler7269pdf Erişim Tarihi 30112014
The Itema ECO ldquoEnvironment Care Obligationrdquo Katalogu 2011
Usa Patent 4362190 Issued On Dec 7 1982
Usa Patent 4453572 Issued On June 12 1984 Estimated Expiration Date July 26 2002
117
Usa Patent 4476901 Issued On Oct 16 1984
Usa Patent 4498504 Issued On Feb 12 1985
Usa Patent 4502512 Issued On Mar 5 1985
Usa Patent 4513791 Issued On Apr 30 1985
Usa Patent 4616680 Issued On Oct 14 1986
Usa Patent 5040570 Issued On August 20 1991 Estimated Expiration Date September 28 2010
Usa Patent 5560400 Issued On Oct 1 1996
Usa Patent 6039086 Issued On Mar 21 2000
Usa Patent 6227204 Issued On May 8 2001
Usa Patent No 4100945 Jul 18 1978
Usa Patent No 4404997 Sep 20 1983
Usa Patent No 4453572 Jun 12 1984
Usa Patent No 4498504 Feb 12 1985
Usa Patent No 4616680 Oct 14 1986
Usa Patent No 4653546 Mar 31 1987
Usa Patent No 5 353 845 Oct 11 1994
Usa Patent No 5040570 Aug 20 1991
Usa Patent No 5560400 Oct 10 1996
Usa Patent No 6039086 Mar 21 2000
Usa Patent Pub No Us2003 0183295 A1 Pub Date October 2 2003
Waldron D (Waldron Dennis)1 Williams J (Williams John) Hong Kong Polytechnic
Univ Source 86th Textile Institute World Conference Vol 1 Conference Proceedings
Published 2008
wwwpatentstormuspatents4453572fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
wwwpatentstormuspatents5040570fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
118
OumlZGECcedilMİŞ
Ferit DEMİR 1983 yılında Tarsusrsquota doğdu İlk orta ve lise oumlğretimini Tarsusrsquota
tamamladı Sonrasında Tarsus Anadolu Lisesirsquonden mezun oluktan sonra Ege Uumlniversitesi Tekstil
Muumlhendisliği boumlluumlmuumlnuuml kazandı 2006 ndash 2007 yılları arasında ENSAIT Uumlniversitesinde devlet
bursu ile okudu ve lsquorsquoEssentials Oil and Capsulationrsquorsquo konulu bitirme tezini yazıp lisans eğitimini
tamamladı Uumlniversite yılları esnasında 2005 yılında ABD Pennsylvania Eyaletinde ROSS
STORE ( Carl Lisle) da staj yaptı 2008 yılında ISKO Tekstil Denim Dokuma İşletmesinde
(SANKO TEKSTİL) işletme muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında 2010 yılında vatani
goumlrevini Malatyarsquonın Puumltuumlrge İlccedilesinde Jandarma olarak tamamladı Askerlik sonrasında YUumlNSA
İşletmesinde dokuma muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında ULTRAKİM KİMYA ve
YİĞİTOĞLU KİMYA (HENKEL Marmara Boumllge Bayisi) firmalarında tekstil kimyasalları satış
ve teknik desteğinde goumlrevlerinde bulundu Bu doumlnemlerde ccedileşitli tekstil ve kimyasal uumlretimi
yapan firmalarda goumlrev aldıktan sonra son olarak MARKSampSPENCER şirketinde Kumaş
Teknoloğu olarak ccedilalıştı Şu an iccedilin evli ve bir ccedilocuk babasıdır
iii
competitiveness and also to save natural resources for sustainability Woolen weaving sector keeps its
significance in Turkey and in the World and request for woolen fabric because of its becoming nature and
useful permanently increases While wool is valuable like this throwing of some wool as a waste during
production increases production cost of woolen fabric producer and as a result reduces competitive power
at woolen fabric sector against countries which production cost is low The wool waste generated during
weaving process composes high portion of the total waste
Project will be the one of the first committed to solve weft waste problem for shutleless weaving looms in
industrial scope and will be performed within an industry supported academic work Currently the weft
waste length on gripper weaving looms exist at YUNSA at different features (brand structure type year
side type machine width etc) will be inspected and an optimization processes will be performed Weft
transfer system will be recorded by high fast camera and will be analyzed by image processing software
According to data and findings collected a new apparatus will be designed to reduce weft waste and will
work at the side of fabric Produced samples will examine and applicability of them will be tested within
draft Project has a potential to ensure incomes and competitive edge at first for YUNSA and for all
weaving sector It will pioneer about the amount of weft wastes especially for gripper weaving looms The
proportion of weft waste could be reduced from 10 to 1-2 level Important ldquoknow-howrdquo will be
obtained in this field and it will secured by patent and it will be possible to present it to all weaving sector
As a result the production waste of all natural or synthetic weft yarn used in weaving sector will be
reduced and will contribute for cleaner and sustainable production economy It will also contribute of our
country to competitive edge at textile sector and also cost advantage with technological experience will
be gained
Keywords Weft Waste Selvedge Waste Rapier Weaving Loom Fabric Selvedge
Selvedge Forming Device Apparatus for Reducing Weft Waste
2014 118 Pages
iv
OumlNSOumlZ
Uzun soluklu bir ccedilalışmayı başarılı bir şekilde bitirmenin gurur ve heyecanı iccedilindeyim
SANTEZ olarak kabul edilen yuumlksek lisans tezim hem alanında literatuumlr konusu bakımından
ilkler arasında olması hem de YUumlNSA dokuma işletmesinde ilk olarak yapılan kapsamlı bir
araştırma ve AR-GE konusu olması bizim iccedilin ayrı bir gurur kaynağı olmuştur Bu ccedilalışmam
suumlresince her tuumlrluuml yardım ve fedakacircrlığı sağlayan bilgi tecruumlbe ve guumller yuumlzuuml ile ccedilalışmama ışık
tutan hiccedilbir zaman bitmek tuumlkenmek bilmeyen pozitif enerjisi ile suumlrekli motivasyon kaynağım
olan ayrıca ccedilalışma suumlresince kendimi geliştirmeme youmlnelik de birkaccedil adım ileride olmamı
sağlayan ve de en oumlnemlisi insan ve oumlğrenci halinden anlayan oumlzel ve profesyonel hayatımda
oumlrnek aldığım ccedilalışmamın youmlneticisi ccedilok değerli Sayın Hocam Prof Dr H Ziya OumlZEKrsquoe ccedilok
teşekkuumlr eder minnettarlığımı sunarım Kendisine ve ailesine oumlzel ve profesyonel hayatta başarılı
mutlu ve sağlık dolu guumlnler geccedilirmelerini dilerim Engin performans ve bilgisiyle ccedilok daha iyi ve
yuumlksek goumlrevlerde bulunmasını temenni eder ve bir kez daha şuumlkranlarımı kendilerine arz ederim
Proje kapsamında beraber uzun vakit geccedilirdiğim tez ccedilalışma arkadaşlarım olan AR-GE
muumlhendisleri Cem DAVUL Murat CcedilANLIOĞLU ve Koray KARAKAŞrsquoa vermiş oldukları
destek ve ccedilalışmalarından dolayı ccedilok teşekkuumlr ederim
YUumlNSA işletmesinde başta AR-GE Koordinatoumlruuml Sn Mehmet Ccediliğdem Genel Muumlduumlr
Yardımcısı Sn Derya KINIK AR-GE Muumlduumlruuml Sn Orhun OK Uumlretim Koordinatoumlruuml Sn Mehmet
AKIN ve İplik İşletmesi Muumlduumlruuml Sn Cumhur GUumlRELrsquoe vermiş oldukları destek ve bilgilerden
dolayı ccedilok teşekkuumlr eder ccedilalışma hayatlarında başarılar dilerim
Son olarak YUumlNSA Dokuma İşletmesi teknisyenleri olmak uumlzere tuumlm dokuma
ccedilalışanlarına ve oumlzelikle Kıdemli Dokuma Teknisyeni Yunus UumlSTUumlNELrsquoe ilgi ve desteklerinden
dolayı teşekkuumlr ederim
Ayrıca bu suumlreccedilte suumlrekli yanımda duran ve ccedilok buumlyuumlk fedakacircrlıklar yapan eşim ve
ccedilocuğuma teşekkuumlruuml bir borccedil bilir ve bu ccedilalışmayı eşim ve oğluma ithaf ederim
Aralık 2014 Ferit DEMİR
v
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER
1 SI Birim Sisteminin Temel Birimleri
Boyut Birim Simge
Uzunluk Metre m
Kuumltle Kilogram kg
Zaman Saniye s
2 Tuumlretilmiş SI Birimleri
Fiziksel
Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk
sembol
SI Birim
Birim
Sembol
Frekans v f Hertz Hz
Kuvvet ağırlık FW newton N
Basınccedil gerilme p pascal Pa
Guumlccedil P watt W
Celsius sıcaklık t
degree
Celsius
degC
Tuumlretilmiş Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk semboluuml Adı
SI Temel Birimlerle
accedilıklama
Alanarea A metre kare m2
Hacımvolume V metre kuumlp m3
Hızspeed velocity u v c metre boumlluuml saniye m s-1
İvmeacceleration a g (serbest duumlşme)
metre boumlluuml saniye
kare
m s-2
vi
3 SI Birimleri ile kullanılabilen SI olmayan Birimler
Birim Sembol
Dakika Min
Saat H
Guumln D
Derece ordm
Dakika
Saniye
Litre L
Ton t
Bar bar
vii
İCcedilİNDEKİLER Sayfa No
OumlZET i
ABSTRACT ii
OumlNSOumlZ iv
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER v
ŞEKİLLER DİZİNİ x
CcedilİZELGELER DİZİNİ xiii
1 GİRİŞ 1
2 LİTERATUumlR TARAMASI 5
21 Dokuma Nedir 5
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi 5
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 6
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 7
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları 10
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler 15
24 Atkı Telefi Nedir 15
241 Atkı telefi nasıl oluşur 16
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları 16
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler 19
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre geliştirdikleri
aparatlar 19
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar 20
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler 24
3 MATERYAL ve YOumlNTEM 31
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları 31
viii
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri 33
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması 34
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri 35
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri 36
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması 37
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar 41
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları 41
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri 45
35 Hızlı Kamera Kullanımı 45
36 Youmlntem 47
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 49
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler 49
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 53
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI 58
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi 58
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri 59
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar 61
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu 61
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması 62
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması 65
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme 77
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu 78
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu 79
ix
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu 81
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı 82
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi 83
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması 84
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları 86
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar 87
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı 88
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar 96
6 SONUCcedil 111
7 KAYNAKLAR 115
OumlZGECcedilMİŞ 118
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi 5
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge) 6
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı 8
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar 11
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar 11
Şekil - 2 6 Leno Kenar 12
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması 13
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu 16
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi 18
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı 19
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı 20
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199) 21
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı 21
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı 22
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı 23
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r) 24
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994) 25
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000) 26
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları 30
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması 32
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı 33
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması 35
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası 36
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi 37
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi 40
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera 46
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması 47
xi
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması 62
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar 63
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması 64
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı 65
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı 66
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması 68
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi 73
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı 74
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması 74
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması 75
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması 75
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması 76
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu 79
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu 80
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu 81
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı 83
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır 84
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi 85
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 87
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 88
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi 89
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi 89
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi 90
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi 91
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri 92
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi 92
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi 93
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı 94
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
95
xii
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri 95
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi 96
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi 96
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu 102
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır) 103
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 104
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 105
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni 107
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları 108
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır) 109
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
109
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu 110
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı 111
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar 114
xiii
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları 31
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 39
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 41
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri 50
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi 51
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 54
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş 57
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu 61
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi 63
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması 67
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi 77
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri 98
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları 98
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması 101
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları 105
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar 106
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum 112
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu 113
1
1 GİRİŞ
Dokuma işleminde atkı telefi problemi mekiksiz dokuma makinelerinin mekikli dokuma
makinesine alternatif olarak kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır Bu makinelerin doğasından
kaynaklanan gerccedilek kenar yapamama nedeniyle oluşan atkı telefleri guumlnuumlmuumlz dokuma kumaş
uumlreticilerinin oumlnemli sorunlarından birini oluşturmaktadır İşletmelerin yoğun kuumlresel rekabet
ortamında bu telefleri olabildiğince azaltma istekleri giderek daha fazla oumlnem kazanmaya
başlamıştır Diğer taraftan doğal ya da insan yapımı lifler iccedileren atkı ipliklerinin oumlzellikle
kancalı tipleri olmak uumlzere mekiksiz dokuma makinelerinde dokuma sırasında kayda değer bir
oranda telef olması suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre ve enduumlstriyel uumlretim accedilılarından da kabul edilebilir
bir durum değildir
Enduumlstriyel ve ekonomik anlamda oumlnem taşıyan bu konu uumlzerinde yapılmış akademik
ccedilalışmaların ise ccedilok az olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Daha ccedilok tezgacirch uumlreticisi firmaların odaklandığı bu
konuda yapılan sınırlı ccedilalışmaların bir kısmı teknik dergilerde yer almış bir kısmı da patent
tescilleri ile sonuccedillanmıştır Bilimsel bir sistematik kapsamında konunun ayrıntılı olarak
incelenmesinin ve olası ccediloumlzuumlm tekniklerinin tartışılmasının bilimsel literatuumlre oumlnemli katkı
sağlayacağı ve konunun kritik youmlnlerini ortaya ccedilıkaracağı duumlşuumlncesi ile bu tez ccedilalışmasında bu
konu uumlzerine odaklanılmıştır Telef oluşumunda buumlyuumlk oumllccediluumlde doğrudan uumlretim ortamında
yapılan ayar ve tercihlerin belirleyici olması nedeniyle işletme ortamında yapılmasının gerekliliği
ve yararlılığı oumlngoumlruumllerek bu konunun bir enduumlstriyel firma ile işbirliği iccedilinde yapılmasına karar
verilmiştir Dolayısıyla bu konuyu ar-ge guumlndemine almış olan Ccedilerkezkoumly Organize Sanayi
Boumllgesinde faaliyet goumlsteren YUumlNSA Yuumlnluuml Sanayi ve Ticaret AŞ ile işbirliği iccedilinde bir ortak
proje ccedilalışması yapılmış ve hazırlanan proje oumlnerisi Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi
Tezleri programına sunulmuştur Proje oumlnerisinin 2012 yılı ikinci doumlnem projeleri kapsamında
kabul goumlruumlp desteklenmesi ile tez ccedilalışması bir San-Tez projesi olarak Yuumlnsa ile işbirliği iccedilinde
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr
Tezin temel amacı oumlncelikle kancalı dokuma makinelerinde olmak uumlzere atkı ipliği
teleflerini azaltacak youmlntem ve suumlreccediller geliştirmek ve sonuccedil itibariyle hem maliyet hem de doğal
kaynakların suumlrduumlruumllebilirliği accedilısından oumlnemli kazanımlar elde etmek olarak tanımlanmıştır
Dokuma işleminde ayrıca atkı telefini etkileyen değişken ve ayarların belirlenmesinde suumlbjektif
ve rastgele belirlenen oumllccediluumltleri en aza indirgemek projenin başlatılma gerekccedileleri arasında yer
almıştır Tez kapsamında kancalı dokuma tezgacirchlarında mevcut durumdaki atkı telefi
2
uzunluğunun minimum duumlzeylere getirilmesini sağlayacak bir aparat tasarımı uumlzerinde ccedilalışılması
da hedefler arasında yer almıştır
Tezin hedefi kancalı tezgacirchlarda oluşan atkı telefinin azaltılmasıdır Bundan dolayı ilk
etapta dokuma işletmesinin optimizasyonu sağlanmıştır İkinci olarak atkı atım sistemi
geliştirilerek tezgaha entegre edilen bir aparat ile atkı telefini minimum seviyeye duumlşuumlrmek iccedilin
ccedilalışmalar yapmak olmuştur Bunun sonucunda da maliyetlerin duumlşuumlruumllmesi oumlnemli tasarrufların
kazanılması ve suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevreye katkı sağlamaktır Tezin olgusal yapısı oluşturan
amaccedillardan bir diğeri de personel inisiyatifine bağlı ayarları standart bir ccedilerccedileveye oturtup
suumlbjektif olmaktan kurtarmak olmuştur Boumlylelikle tezgacirch ayarları kaynaklı teleflerin azaltılması
sağlanmıştır
Ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri dokuma işleminin ana yapı elemanlarıdır Bu bağlamda dokuma
hazırlık ve dokuma işlemlerinde mekanizma ve ccedilalışma prensipleri gereği bir miktar telef
oluşumundan kaccedilınmak şu an iccedilin muumlmkuumln değildir Dokuma işleminin doğasından kaynaklı
nedenlerden dolayı ccediloumlzguuml telefleri genelde dokuma hazırlık aşamasında gerccedilekleşirken atkı
telefleri dokuma prosesi aşamasında gerccedilekleşmektedir Dokuma aşamasındaki atkı telef oluşumu
mekikli tezgacirchlara alternatif olarak geliştirilen mekik kullanılmadan dokuma yapan tezgacirchların
geliştirilmesi ile başlamıştır Telefe neden olan mekanizma mekik kullanılmadığı iccedilin kumaşa
dacirchil edilmek iccedilin atılan atkının kontroluumlnuuml sağlamak ve hataların oluşumunu engellemek iccedilin
mecburi olarak sağ ve sol kenarlarda fazladan bir miktar atkı uzunluğunun bırakılmasından
kaynaklanmaktadır Burada mantıksal olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu iki dokuma tezgacirchı
mekanizmaları arasındaki ccedilalışma farklılıkları ne kadar azaltılırsa bu oumllccediluumlde de atkı telefinin
azaltılacağı ortaya konulmuştur Buguumlnlerde mekiksiz dokuma mekanizmalarından biri olan
kancalı dokuma tezgacirchlarında atkı telefleri kronik hale gelmiştir Oumlrneğin 150 ndash 160 cm eninde
kancalı tezgacirchlarda dokunan bir kumaşta atkı telefleri 10 civarında gerccedilekleşmektedir Yuumlksek
maliyetlere neden olan bu atkı teleflerine katlanmak ccedilok zor olmaktadır Yuumlksek telef oranlarının
olduğu bir ortamda duumlşuumlk maliyetli rekabet edilebilir ccedilevreye duyarlı ve suumlrduumlruumllebilir bir
dokuma uumlretiminden bahsetmek doğru olmayacaktır
Konuyu Dokuma İşletmesi accedilısından değerlendirecek olursak bu tez ccedilalışmasında yapılan
iyileştirmeler rekabet edebilirliği arttırmıştır Nuumlfus oranına goumlre uumlretim miktarı duumlşen ve arz
miktarı artan yuumlnluuml kumaşlar iccedilin suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre accedilısından oumlnemli bir kazanccedil
sağlamaktadır Yuumlnluuml dokuma sektoumlruuml Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada oumlnemini korumaktadır Yuumlnluuml
3
kumaşların yumuşak parlak doumlkuumlmluuml ince nefes alabilir doğal ve kullanışlı olması her geccedilen
guumln yuumlnluuml kumaşa olan ilgi ve oumlnemi arttırmaktadır Yuumln ve yuumlnluuml sektoumlruuml bu kadar değerli ve
oumlnemli iken uumlretim sırasında yuumlnuumln bir kısmının telef olarak atılması kumaş uumlreticilerinin
maliyetini arttırmakta sonuccedil olarak da uumlretim maliyetleri duumlşuumlk olan uumllke ve firmalara karşı
rekacircbeti duumlşuumlrmektedir Dokuma işleminde atkı telefi kumaş uumlretimi sırasında oluşan telefler
arasında en fazla orana sahip olan teleftir Bunun dışında iplik oluşumu sırasında dokuma
hazırlık işlemleri sırasında kumaş boyama ve apre işlemleri sırasında da telefler oluşmaktadır
Oluşan bu telefler işletme maliyetini arttırmakta dolayısı ile elde edilen son uumlruumln fiyat olarak
artmaktadır
Bu tez ccedilalışması dışında tezgacirch uumlreticileri tarafından bazı ccedilalışmalar yapılmıştır Fakat
buradaki ccedilalışmalar daha ccedilok yalancı kenar ipliklerinin azaltılması iccedilin gerccedilekleştirilmiştir Bir
diğer ccedilalışma ise kumaş kenarının kuvvetlendirmesi iccedilin yapılmıştır Atkı telefi olarak yapılan bir
ccedilalışma ise lsquoWASTE SAVERrsquo (Sulzer Technical Review 199) adı altında hava emişi
mekanizması ile oluşturulmaya ccedilalışılmıştır Fakat guumlnuumlmuumlzde yuumlksek hava maliyetlerinden
dolayı yaygın olarak kullanılmamaktadır
Ccedilok buumlyuumlk ARGE ve ekonomik guumlccedillere sahip tezgacirch uumlreticileri tarafından dahi bu sorunu
tamamen ccediloumlzuumllememiştir Atkı telefi belli bir yere kadar duumlşuumlruumllmuumlş sonrası iccedilin ise ccedilalışmalar
ccedilok fazla duumlşuumlnuumllmemiştir Ccediluumlnkuuml burada azaltılabilecek atkı telefi uzunluğunun azaltılabilinecek
bir sınırı vardır Bu sınırı kumaş hatalarının oluşma riskinin başladığı yere kadar olduğu
soumlylenebilir Kumaş hatalarından dolayı telef olan kısım atkı telefinden meydana gelen atıklardan
ccedilok daha yuumlksek maliyetlere neden olmaktadır Bu tez ccedilalışması ile atkı telefinin azaltılması iccedilin
genel olarak kumaş hatası olmayacak şekilde tezgacirch uumlreticilerinin ayarlarından daha da aşağı
ccedilekmek ve atkı telefini azaltmak iccedilin ccedilalışmalar yapılmıştır Yapılan literatuumlr taraması ile atkı
telefi veya dokuma işletmesinde oluşan teleflerin azaltılması iccedilin daha oumlnce ne tuumlr ccedilalışmalar
yapıldığı ve bu ccedilalışmalardan nasıl yararlanılabileceği araştırılmıştır Sonrasında tez ccedilalışması
kapsamında kullanılan materyal ve metotlar değerlendirilmiştir Dokuma İşletmesinin guumlncel
durumu ile oluşan telef uzunlukları ve yapılan telef azaltma ccedilalışmaları incelenmiştir Sonraki
adımlarda tez ccedilalışmasının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan dokuma işletmesinin standardizasyonu ve
aparat tasarımı gerccedilekleştirilmiştir Son olarak genel telef ve kazanccedil değerlendirmeleri ve
analizleri yapıldı
4
Tez ccedilalışması ile YUumlNSA ve Tuumlrkiye Dokuma Sektoumlruumlne buumlyuumlk katkılar sağlandığı ve
sağlanacağı duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilalışma ile dokuma sektoumlruumlndeki kancalı dokuma tezgacirchlarında
atkı teleflerinin azaltılması ve işletme standardizasyonun sağlanmasına dikkatler ccedilekilerek
Tuumlrkiye ve Duumlnya dokuma sektoumlruumlne oumlncuumlluumlk edilmiştir
5
2 LİTERATUumlR TARAMASI
21 Dokuma Nedir
Dokuma uumlccedil temel hareketten oluşmaktadır Ağızlığın accedilılması atkının atılması ve
tefelemenin gerccedilekleştirilmesidir (Şekil ndash 21) MOuml 5500 yıllarında rastlanan ilkel dokuma
youmlntemleri tarih iccedilerisinde gelişerek guumlnuumlmuumlzdeki modern mekiksiz dokuma makinelerine
oumlncuumlluumlk etmiştir Bu da atkı atım sistemleri ve telef miktarlarını etkilemiştir (Anonim 2011)
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi
Dokuma tezgacirchlarının tarih iccedilerisinde gelişip guumlnuumlmuumlzuumln modern makinesine doumlnuumlşmesi
dokuma işleminde buumlyuumlk avantajlar sağlamasına karşılık bazı olumsuzluklar da ortaya ccedilıkmıştır
Bu olumsuzluklar artan enerji maliyeti teknik eleman ihtiyacı kaliteli hammadde maliyeti ve
oluşan telefler vs sayılabilir Bu olumsuzluklardan işletme telef oranı araştırma konusu olarak ele
alınmıştır ve ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi
Dokuma tezgacirchlarının gelişimi daha ccedilok atkı atım sistemleri ile beraber tezgacirch devrinin
ve otomasyonun dolayısıyla uumlretim hızının arttırılmasına youmlnelik olmuştur Uumlretim hızının
arttırılmasını sağlayan mekiksiz atkı atma teknikleri sonucunda atkı telefi sorunu ortaya ccedilıkmıştır
Guumlnuumlmuumlzde kullanılan tezgacirchların atkı atım sistemlerine goumlre sınıflandırılması
a- Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
6
b- Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma sistemlerine goumlre dokuma makinelerinin tarih iccedilerisindeki gelişimi yukarıdaki
şekilde olmuştur
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Guumlcuumller yardımıyla gruplar halindeki ccediloumlzguumller arasında oluşturulan aralıktan atkı
ipliğinin mekikle geccedilirilmesi sonunda duumlz yuumlzeyli dokumalar elde edilen dokuma tezgacirchlarıdır
Bu tezgacirchlarda ccedileşitli kumaş dokumaları elde edilmektedir Siirt battaniyesi ve kolanlar
grup iccedilinde yer almaktadır Kadınlar tarafından evlere yuumln ipek keten veya pamuk kullanılarak
yapılan bu dokumalar el sanatı oumlrneklerindendir Kumaş ccedilevre peşkir yağlık gibi ccedileşitlilik
goumlstermektedir Guumlnuumlmuumlzde yarı otomatik ve stoklu ccedilalışan mekikli tezgacirchlarda uumlretilmiştir
Piyasada kara tezgacirch olarak da bilinen bu tezgacirchlar ticari amaccedillı yarı otomasyon sistemi
kazandırılmış tezgacirchlardır Burada mekikli tezgacirchın en buumlyuumlk ve ayırt edici oumlzelliği olan gerccedilek
kenar lsquorsquoselvedgersquorsquo oumlzelliği oluşumudur Bu oumlzelliğinden dolayı sıfır atkı telifi vardır Mevcut
piyasada oumlzellikle denim kumaş uumlretiminde bu oumlzelliği nedeniyle moda olarak kendine yer bulan
ve kullanılan mekikli dokuma makineleri vardır (Şekil 22)
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge)
7
Mekikli tezgacirchlarda duumlşuumlk ccedilerccedileve sayısı vardır Genelde doumlrt ccedilerccedileveli ve tek mekikli el
ve ayak ile kontrol edilen tezgacirchlardır Fakat guumlnuumlmuumlzde birden fazla mekik yuumlklenip elektrik ile
hareket sağlanarak yarı otomatik hale getirilmiş tezgacirchlar da mevcuttur
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Bu dokuma tezgacirchlarında atkı transferi mekikccedilik yardımı ile sağlanmaktadır Mekikccedilik
balistik atkı atma sistemleri olarak da adlandırılmaktadır Yuumlksek uumlretkenlik yanında atkı
kontroluumlnuumln zorluğu ve her iki taraftan kesilen atkı uccedilları nedeni ile mekikccedilikli tezgacirch ccedileşidine
geccedilişte atkı telefi oluşmuştur Burada hızlı uumlretim zaman ve verimlilik nedenlerinden dolayı bu
telefler mekikli tezgacirchlara goumlre kabul edilebilir olmuştur Mekikccedilikli sistemde atkı atımı sırasında
frenleme sistemi ve atkı kopuşu kaccedilığı gibi hataların olmaması iccedilin atılan atkı kumaş eninden
fazla atılmaktadır Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra atkıların fazla kısmı bir makas yardımı
ile kesilmekte ve atkı telefine neden olmaktadır Bu sistemde atkı telefinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalara kısaca değinilecektir
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Kancalı atkı atım sistemleri kendi aralarında Esnek Kancalı ve Rijit Kancalı Atkı Atım
Sistemleri olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır
Rijit kancalı atkı atım sistemleri Rijit kancalı dokuma makinelerinin tek ccedilift
teleskopik olanlarından başka yuumlz yuumlze halı veya kadife dokuyan ccedilift kancalı modelleri de vardır
Ayrıca ccedilift kancalı tezgacirchlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline goumlre ilmek transfer
sistemi (Gabler) ve uccedil transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak uumlzere iki farklı yapıda
tasarlanmaktadır Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak ccedilok renkli ccedilalışma sahasında
kullanılmaktadır Bu ccedilalışmada en fazla uumlzerinde durulacak tezgacirch tuumlruumlduumlr Piyasada birccedilok
model olmakla birlikte en fazla kullanılan model DORNIER firmasının tezgacirchlarıdır (Şekil ndash 2
3) Bunun en oumlnemli nedenlerden bir tanesi pozitif transfer sisteminin ilk kullanan ve geliştiren
firmalarından birisidir Burada sistemi geliştirmiş ve piyasa ihtiyaccedillarına gerekli cevap
verilmiştir
8
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı
Sağlam ve randımanlı tezgacirchlardır Ccedilerccedileve adedi yuumlksek ve zor oumlrguumlluuml kumaşlarda tercih
edilen tezgacirchlardır Yapısı gereği işletme iccedilerisinde fazla yer tutmaktadır Aynı şekilde atkı atma
sistemi atkı seccedilici ve atkı kesim makaslarının ve kenar oumlrme sistemlerinden dolayı en fazla atkı
telefinin oluştuğu tezgacirch gruplarından bir tanesidir Atkı kaccedilığı boncuk kopuş vs hatalarının
olmaması iccedilin atkı ayarı kumaş eninden fazla yapılmakta diğer sistemlere goumlre biraz daha fazla
atkı telefinin oluşmasına neden olmaktadır
Esnek kancalı atkı atma sistemleri Şişler uumlzerine monte edilmiş tutucu başlar
vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir Bu tezgacirchlar tek bir kancanın (rapier) tuumlm ccediloumlzguuml
genişliğini geccedilerek atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildiği gibi iki kancanın
tezgacirchın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir
sistem şeklinde de duumlzenlenmiş olabilirler
Kancalı tezgacirchlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı ( 8 bantlı) olarak 2 alt sınıfa
ayrılmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlar genellikle ccedilift kancalı olmakla birlikte tek esnek kancalı
modellere de rastlanmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlarda rijit kancalı tezgacirchlara goumlre en belirgin
avantajları işletme iccedilerisinde daha az yer kaplamalarıdır Ayrıca sistemleri gereği ve makinenin
yapısından kaynaklanan oumlzelliklerinden dolayı biraz daha az atkı telefi olmaktadır Burada atkı
9
motorları ve atkı seccedilicilerin dizilimi oumlnemli rol oynamaktadır Tez ccedilalışmaları iccedilerisinde uumlzerinde
yoğunlaşılacak iki tezgacirch grubundan birisi de esnek kancalı tezgacirchlardır
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma youmlnteminin haricinde su jetli dokuma makineleri goumlruumlnuumlş bakımından klasik
tezgacirchların yapısından pek farklı değildir Bunlarda atkı ccedilapraz bobinden sağılıp atkı
frenlerinden geccediltikten sonra gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp su jeti atkı atma duumlzesine
verilmektedir Su jetli tezgacirchlarda kapanan valfli meme veya accedilık meme kullanılabilmektedir
Hiccedilbir hareketli parccedilası bulunmayan accedilık meme basit olmasına karşılık kapanan valfli memeye
goumlre su tuumlketiminin fazlalığı atkı ve ccediloumlzguuml ipliklerinin ıslanması nedeniyle mahzurlu
sayılabilir
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Hava jetli atkı atma sistemi guumlnuumlmuumlzdeki en hızlı sistemlerdir Bu sistemde atkı taşıyıcı
bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse uumlretim acısından diğer sistemlere goumlre
avantajlıdır Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik buumlkuumlmuumlnuumln accedilılma
riski fazladır Hava jetli ile atkı atmada oumlnce atkı bir bobinden sağılarak gerilim duumlzenleyiciden
geccedilirilir Daha sonra atkı oumllccedilme cihazı bir atkılık ipliği oumllccedilerek atıma hazır hale getirir Atkı ipliği
ana jet iccedilerisinden puumlskuumlrtuumllerek atkı atımı gerccedilekleşir Geniş enli tezgacirchlarda ana jet dışında
tarak oumlnlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır Hava jetli tezgacirchın bir oumlzelliği de tarak
yapısının kanal formunda oyuk bir şekilde olmasıdır Bunun nedeni puumlskuumlrtuumllen havanın
dağılmadan en uzak noktaya kadar goumlnderilebilmesidir Ccedilok yuumlksek devirli tezgacirchlar oldukları ve
atkı taşınması hava ile yapıldığı iccedilin atkı kontroluumlnuumln en zor yapıldığı tezgacirch cinslerinden bir
tanesidir Kontroluumln zor olduğu durumlar atkı kopuşu dolayısı ile tezgacirch duruşu ve atkı kaynaklı
hataların oluşmasına zemin hazırlayan durumdur Bu hataların oumlnuumlne geccedilmek iccedilin atkı telefinin
daha uzun olmasına izin verilmektedir Bu tezgacirchlar atkı telefi bakımından geliştirilmeye accedilık
tezgacirchlardır Ayrıca atkı transferi kontroluuml zor olduğu iccedilin mukavemeti yuumlksek atkıların ve
oumlrguumlsuuml basit kumaşların dokunduğu tezgacirchlardır
10
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları
Kenar sorunu mekiksiz dokuma tezgacirchlarının geliştirilmesi ile başlamıştır Dokuma hızının
arttırılması iccedilin geliştirilen yeni sistemde suumlrekli olarak dokuma işleminin devam edebilmesi iccedilin
stoklu yani mekikli sistem terk edilmiştir Boumlylece atılan her bir atkının devamının gelebilmesi
iccedilin belli bir miktar atkı kesilmektedir Ayrıca dokunacak kumaşın hatasız oluşturulması iccedilin
atılan atkının kumaş eninden daha fazla olması gerekmektedir Sonuccedil olarak hız ve hatasız
dokuma gerekliliğinden dolayı atkı telefi meydana gelmektedir
Yapılan bir araştırmada (SAGEM 1990) bir kumaş kenarından istenen oumlzelliklerle
mekiksiz dokuma makinelerinde bu oumlzellikleri verebilen kenar yapıları incelenmiş ve bu kenar
yapılarının
- Kumaş kenarından istenen oumlzellikler
- Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemi
- Dokuma makinesi hızı
- Makine randımanı
- Hammadde (iplik) sarfiyatı
- Boya-terbiye proseslerindeki davranışlar
- Sanfor prosesindeki davranışlar
- Konfeksiyon
- Yatırım maliyetleri gibi maliyetler accedilısından karşılaştırılarak avantaj ve dezavantajları
ortaya konulmuştur
Kumaş kenarından istenen oumlzellikler Bir kumaş kenarının temel fonksiyonu en dışta kalan
ccediloumlzguuml ipliklerini bağlayarak ayrılmasını ve yıpranmasını oumlnlemektir Bu oumlrneğin mekikli
dokuma makinelerindeki gibi atkı ipliğinin bir masura suumlresince devamlı olması durumunda
kolaylıkla sağlanabilmekte ve kumaşta gerccedilek kenar olarak adlandırılan bir kenar yapısı
oluşmaktadır
Mekiksiz dokuma makinelerinin uumlretilip kullanılır hale gelmesiyle dokunan kumaşlarda
yapı olarak en oumlnemli ve belki de tek değişiklik kumaş kenarları olmuştur Mekiksiz dokuma
makinelerinde atkı ipliğinin bir kuumltle olarak taşınmayıp uccedil transferi yapılması sonucu gerccedilek
kenar kavramı tamamen değişmiş ve kumaş kenarından istenen oumlzellikleri verebilecek yeni
yapılar geliştirilmiştir
11
Bu konuda dokuma imalatccedilılarının geliştirdikleri bazı kenar tuumlrleri aşağıdaki gibidir
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar
- Kıvırma Kenar Kıvırma kenarın kumaş kenarından istenen oumlzelliklerin hepsini
karşılayan bir form olduğu soumlylenebilir Kıvırma kenar youmlnteminde kumaş kenarından 1ndash15cm
taşan atkı iplikleri bir sonraki ağızlığın iccediline kıvrılır Atkı ipliği tarak tarafından dokunan kumaşa
doğru itilir Her iki kenarda ağızlığın dışında kalan atkı ipliği uccedilları kenar tutucular tarafından
tutulur Daha sonra kenar oumlruumlcuuml tığlar bu iplik uccedillarını kıvırarak bir sonraki ağızlığa verir
Boumlylelikle sağlam bir kenar oluşturulur (Şekil ndash2 4)
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar
12
- Saccedilak Kenar Kumaşın kenardan dağılmasını engellemek iccedilin en dışta bulunan ccediloumlzguuml
ipliklerine leno oumlrguuml yaptırılır Şekil ndash 2 5rsquote olduğu gibi kesilen atkı iplikleri saccedilak şeklinde
kalmaktadır
Şekil - 2 6 Leno Kenar
- Leno Kenar Bu tip kenarlarda temel olarak en dıştaki iki ccediloumlzguuml ipliği birbiri uumlzerine
kıvrılır ve leno oumlrguuml yapısına benzer bir oluşum goumlstererek kenarda bir bağlantı sağlarlar (Şekil ndash
2 6) Ancak ccediloğunlukla leno kenar oluşumu iccedilin ilave bir mukavemeti yuumlksek monofilament
iplik veya eşdeğeri herhangi bir iplik (oumlrneğin pamuklu işletmelerinde bu işlem iccedilin 402 veya
603 pamuk ipliği kullanılmaktadır) kullanarak en dıştaki 3 veya 4 ccediloumlzguuml telini bağlayarak
stabiliteyi yeteri kadar sağlayabilen sistemler kullanılabilmektedir Ayrıca atkı ipliklerinin uccedilları
yine leno veya duumlz oumlrguuml ile kumaştan 2ndash3 cm mesafede olacak şekilde yalancı kenar ccediloumlzguumlleri
ile tutularak sabitlenir
- Eritme Kenar Bu youmlntemde kenar ısı etkisiyle kumaşın en dışta kalan ccediloumlzguuml
ipliklerinin bir veya iki tanesi ile atkı ipliklerinin uccedillarının eriyerek birbirine yapışmasıyla oluşur
(Şekil ndash 2 7 Eritme Kenar) Bu tuumlr kenarlar yalnızca termoplastik oumlzellik taşıyan sentetik
ipliklerle yapılabilmektedir Kenar tutucular tarafından gergin bir şekilde tutulan kenarlar her iki
tarafa yerleştirilen duumlşuumlk akımlı elektrik rezistansları tarafından kesilir ve ısının etkisiyle eriyen
ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri birbirine yapışır
13
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması
- Gerccedilek Kenar Mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği masura uumlzerinden kesintisiz
olarak sağıldığı iccedilin kumaşlarda kenar kendiliğinden oluşur (Şekil ndash 2 7 Gerccedilek Kenar) Bu tip
kenarlara gerccedilek kenar denir Gerccedilek kenar sistemlerimde atkı telefi hiccedil olmamaktadır
Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemlerinin kenar yapılarına etkileri Mekikli
dokuma makinelerine ticari olarak ilk defa mekikccedilikli dokuma makineleri rakip olmuştur Bu
tezgacirchlarda gerccedilek kenara goumlruumlnuumlş youmlnuumlyle ccedilok benzeyen kıvırma kenar fikri uygulanmıştır
Halen satılan mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatı standart bir aparat olarak
verilmektedir Duumlnyada satılan ve kullanılan mekikccedilikli dokuma makinelerinin 100rsquouumlne
yakınında kıvırma kenar aparatı kullanılmaktadır Ancak kıvırma kenarın bilinen olumsuz etkisi
olan kumaş kenarlarında atkı sıklığının zemine goumlre iki kat olması sonucu denim gibi ağır ve
kalın atkı ipliği kullanılan kumaşlar iccedilin mekikccedilikli dokuma makinelerinde leno kenar yapısı
tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde uumlccedil tip kenar yapısı rahatlıkla
kullanılabilmektedir Ancak son yıllarda bu tip dokuma makinelerinde de hızın artması sonucu
bilhassa dar enli (190-220 cm) dokuma makinelerinde kıvırma kenarın problemli ccedilalıştığı
bilinmektedir
Hava jetli dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde de buumltuumln kenar yapılarını
kullanmak olası ise de makine hızı faktoumlruuml dikkate alınarak genelde leno kenar kullanılmaktadır
14
Kumaş kenar yapısının dokuma makinesi hızına etkisi Mekikccedilikli dokuma makinelerinin
hızlarının diğer sistemlere goumlre duumlşuumlk ancak makine enlerinin fazla oluşu sonucu duumlşuumlk hızlarda
kuumltle uumlretimi yapılmaktadır Dokuma makineleri imalatccedilıları kenar kıvırma aparatlarının yuumlksek
hızlara ccedilıktığını belirtiyorlarsa da pratikte 350 ndash 400 dvdk sonra kenar kıvırma aparatlarının
pekiyi sonuccedil vermediği bilinen bir gerccedilektir
Bu nedenle mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatları rahatlıkla
kullanılmakta ancak kancalı dokuma makinelerinde kenar kıvırma aparatı makine hızına bağımlı
kalmaktadır Guumlnuumlmuumlzde kullanılan en hızlı dokuma makineleri olduğu iccedilin kenar yapısı olarak
leno kenar kullanılmaktadır
Kumaş kenar yapısının dokuma randımanına etkisi Aynı kumaş tipini dokuyan aynı
tip dokuma makinelerinde randıman youmlnuumlnden kıvırma ve leno kenar farkını ortaya koyabilmek
iccedilin bir deneme ccedilalışması yapılmış (SAGEM 1990)
Bu ccedilalışmada bir aylık ortalama randımanlara bakıldığında leno kenarlı dokuma
makineleri randımanları kıvırma kenarlı dokuma makinelerine goumlre 1-2 daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir
Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları değerlendirme Mekiksiz
dokuma makineleri alımlarındaki kenar yapılarının seccediliminde atkı atım sistemlerine bağlı olarak
dokuma makinesi imalatccedilılarının ve makine konstruumlksiyonlarının etkili olduğu muhakkaktır Bu
seccedilimde mekikccedilikli dokuma makineleri iccedilin kıvırma kenarlı hava jetli dokuma makineleri iccedilin
ise leno kenarlı dokuma makineleri tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri iccedilin yapılacak seccedilimde ise
- Yatırım maliyetlerinin belirgin oranda farklı olması
- İşletme randımanlarının bir miktar fazla olabileceği
- Boya terbiye proseslerinde sorunların daha az olması
- Bakım ve ayarının daha kolay olması gibi nedenlerle leno kenarlı dokuma makinelerinin
tercih edilmesi daha uygun olacaktır
15
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler
Kumaş uumlretimi uzun soluklu ve birbiri ardına organize onlarca prosesten oluşmaktadır Her
bir proses sonuccedillandığında bir sonraki prosese geccedilerken ve geccedilmeden oumlnce kontrol işlemleri
yapılmakta ve bunun verimli ccedilalışması iccedilin kontrol mekanizmaları ve ekipmanları
kullanılmaktadır Hatalı uumlruumln genelde zor durumda kalmadıkccedila bir sonraki prosese goumlnderilmez
Gereksiz işlem ve maliyetten kaccedilınmak iccedilin ayıklanır ve proseste ilerlemesi oumlnlenir Bunun
sonucunda da her bir proses sonrası az veya ccedilok telef oluşma potansiyeli vardır Entegre bir yuumlnluuml
kumaş işletmesinde aşağıdaki boumlluumlmlerde telefler oluşabilmektedir
a- Balya Accedilma Sırasında Oluşan Telefler
b- Harman Hallaccedil ve Hazırlık Suumlrecinde Oluşan Telefler
c- Cer ve Fitil Oluşumunda Oluşan Telefler
d- İplik (Ring) Eğirmede ve Bobinlemede Oluşan Telefler
e- Ccediloumlzguuml Aktarmada ve Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Sırasında Oluşan Telefler
f- Atkı Atımı Sırasında Oluşan Telefler
g- Ccediloumlzguuml Sonundan Kalan ve Dokunamayan Telefler
h- Atkı Bobinlerinden Arta Kalan Dokunamayan Telefler
i- Hatalardan Dolayı Dokumada Oluşan Telefler
j- Terbiye ve Bitim İşlemlerinde Oluşan Kumaş Telefleri
Yukarıdaki telefler tuumlm dokuma işletmelerinde goumlruumllebilir Bu tez ccedilalışmasında atkı telefi
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Atkı atım mekanizması iplik yapısı ve personel kaynaklı
standardizasyonlar uumlzerinde yoğunlaşıp hedefler doğrultusunda ccedilalışmalar yapılmıştır
24 Atkı Telefi Nedir
Dokuma işleminin gerccedilekleşmesi iccedilin ccediloumlzguuml ipliklerine 90deg accedilı ile atılan atkı ipliklerinin
mekanizma gereği uzun kalan ve kesilen kısımlarıdır Burada dokuma işleminin sağlıklı (hatasız)
bir şekilde gerccedilekleşmesi iccedilin uzun kalıp artan kısımların kesilip atılması gerekmektedir Kumaş
eninden uzun olup kesilen bu artık kısımlara atkı telefi denilmektedir
16
241 Atkı telefi nasıl oluşur
Dokuma işleminde atkı firesi sorunu oumlzellikle mekikli dokuma makinelerine alternatif
olarak geliştirilen mekiksiz dokuma makinelerinin kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu
Her dokuma devrinde belirli bir uzunlukta iplik rezervi atkı taşıyıcı sistem tarafından
kumaşın iccediline yatırılır Bu ipliğin uzunluğu mutlaka kumaş eninden daha fazla olmak zorundadır
ve aradaki farkın buumlyuumlk bir kısmı da oumlngoumlruumllen kumaş kenar yapısına goumlre değişen boyda kumaşa
dacirchil edilmeden atık ya da fire olarak dokuma boumllgesinden uzaklaştırılır İşte bu aradaki fark ne
kadar azaltılırsa atkı ipliği firesi de o oumllccediluumlde azalacaktır (Şekil ndash 2 8)
Guumlnuumlmuumlzde kancalı dokuma makinelerinde daha kronik bir sorun olan atkı firesi oranları
150-160 cm dokuma genişliğinde ccedilalışan makinelerde 10rsquolara kadar ccedilıkabilmektedir
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları
Atkı teleflerinin azaltılması ile ilgili tezgacirch uumlreticilerinin pazarlama ve rekabet guumlcuumlnuuml
arttırmak iccedilin sundukları ve geliştirdikleri youmlntemler vardır
Kovacevic ve arkadaşları (2007) tarafından yapılan bir araştırmada tuck-in kenar
oumlruumlcuumllerin ana ccedilalışma mekanizması araştırılmıştır Dokuma tuumlruumlne iplik yoğunluğuna kenar
ipliği sayısına ve zemin kumaş yapısına goumlre karşılaştırılarak optimizasyon yapılmıştır Yapılan
araştırmalar sonucu elde edilen verilere goumlre kenar yapısı ve telefinin optimizasyonu kumaş
yapısı-parametreleri iplik oumlzellikleri ve dokuma şartlarına goumlre ccedilok karmaşık bir yapıya sahiptir
Kenar yapısının kuumlccediluumllmesi veya gerginleşmesi dokuma prosesinde bir problemin olduğunu
goumlstermektedir Kenar yapısının bozulması takip eden terbiye proseslerinde kumaşın ilerlemesini
17
zorlaştırmakta ve kumaş kalitesini duumlşuumlrmektedir Yukarıdaki etkilerinden dolayı kenar yapısı
dokuma işlemi ve kumaş oumlzellikleri iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Kovaceyic ve arkadaşları (2001) ccediloumlzguuml levendi tansiyonunun kenar saccedilağı ve kumaş
yapısına etkisini incelemişlerdir Ccedilalışmada duumlzguumln sarılmayan hasarlı ccediloumlzguuml iplikleri ve ccediloumlzguuml
levendinin durumu araştırılmış ve denemeler yapılmıştır Ccediloumlzguuml ipliklerinin levende hatalı
sarılmasına neden olan durumlar incelenip oumlnleme youmlntemleri accedilıklanmıştır Ccedilalışan tezgacirchlarda
ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu standart ccedilalışma
koşulları dışında yuumlkseltilip azaltıldığında kumaş kalite oumlzelliklerinde ve kenar saccedilaklarında
problemler oluşmaktadır Olması gerekenden daha duumlşuumlk tansiyonlu ccediloumlzguuml iplikleri daha kısa
saccedilak oluşumuna istenilenden geniş kumaş enine ve koumltuuml ağızlık yapısına neden olmaktadır Bu
hatalarda yuumlksek oranda ccediloumlzguuml kopuşuna neden olmaktadır Yuumlksek tansiyon ise daha uzun saccedilak
yapısına istenilenden daha dar kumaş enine ve yuumlksek gerilime maruz kalmış ccediloumlzguuml ipliklerinde
daha yuumlksek ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmuştur
Atkının atılmasından hemen sonra kenar kıskaccedilları tarafından atkı ipinin uccedilları
yakalanır Tefe hareketi ile birlikte kumaş kenarına ccedilekilen kenar tutucu atkı iplik uccedillarını bırakır
Cımbar oumlnuumlne yerleştirilen makaslar atkı ipliklerini aynı uzunlukta olacak şekilde keser Kesilen
atkı ipliği uccedilları makasın altında yer alan emici bir mekanizma tarafından toplanır ve atkı telefi
olarak atılır
Selvedge Saver (kumaş kenar kurtarıcı) adlı sistemde leno kenara gerek duyulmadan
kenar oluşturulabilmektedir Leno ccediloumlzguumlleri ve leno oumlruumlcuuml tertibatın bulunmadığı sistemde bu
yapıdan kaynaklanan tasarrufun yanında atkı firesinde de yuumlzde 35rsquoe yaklaşan tasarruf
sağlanabilmektedir (MEGEP 2008 - 215ESB393)
Wulfhorst (1991) koordinatoumlrluumlğuumlnde yapılan kapsamlı bir ccedilalışmada hava jetli
tezgahlarda kenar yapısı atkı sistemi ve atkı telefinin analizi ve aydınlatılması konuları ayrıntılı
olarak incelenmiş ve tartışılmıştır
18
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi
1- İplik bobini 6 ndash Atkı kesici 11- Emiş Duumlzeleri 2- Atkı tansiyon ayarlayıcı 7 - Ccediloumlzguuml
3- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml 8 - Kumaş
4- Atkı freni 9 ndash Yardımcı ve taşıyıcı jet 5- Ana atkı jeti 10 ndash Atkı sensoumlruuml
Bu ccedilalışmada elektronik atkı uzunluğunu oumllccedilen sistem ve hava emiş sistemi ayrıntılı şekilde
anlatılmıştır (Şekil ndash 2 9) Burada oumlncelikle hava jetli dokuma tezgacirchında durum analizi
yapılmıştır Sonrasında ise gerekli aparat tasarım ve yazılım destekleri ile atkı telefinin
azaltılması ve kontrol altına alınması sağlanmıştır
Genel bir değerlendirme yapılacak olunursa oumlncelikle hava jeti ile atkı atma sisteminde
gerccedilekleşen proses adımları ve iplik yapısından kaynaklanan oumlzellikler tanımlanarak atkı telefi
oumllccediluumlm sistemi geliştirilmiştir Bu ccedilalışma sonucunda atkı akuumlmuumllatoumlruuml oumlncesi iplik tansiyonunun
atkı tansiyonu ve atkı telef miktarını etkilediği goumlsterilmiştir Burada minimum telef iccedilin atkı
tansiyonu dolayısı ile akuumlmuumllatoumlr ayarlarının duumlzenli ve doğru bir şekilde yapılması
gerekmektedir Aynı zamanda ana atkı jeti ve yardımcı atkı jetlerinin ayar miktarı ve duumlzeninin
atkı teleflerini etkilediği ortaya ccedilıkarılmıştır İleri youmlnde atkı telefi azaltma ccedilalışmaları halen
devam etmektedir
19
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre
geliştirdikleri aparatlar
- DORNIER Dornier firması atkı telefinin azaltılması iccedilin ilk etapta Disc-O-Lenoreg aparatını
geliştirmiştir (American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012) Kumaş kenarını sıkı tutup
başta dokuma olmak uumlzere apre ve bitim işlemlerinde performans artışı sağlamaktadır (Şekil ndash 2
10)
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı
Disc-O-Lenoreg aparatının geliştirilmesinden sonrada EcoLenoreg kenar aparatı
geliştirilmiştir Aparat portatif olarak rapierli ve hava jetli makinelerde kullanılmaktadır
Avantajları
- Telef (ccediloumlzguuml-atkı) miktarını azaltmaktadır
- Tek tip atkılarda telefin geri kazanılması sağlanabilmektedir (Recycling Filling Waste)
Atkı telefi geri doumlnuumlşuumlm lsquorsquoRecycling Filling Wastersquorsquo makinesi tek tip atkı teleflerini
yolup elyaf haline getiren bir mekanizmadır Boumlylelikle tekrar elyaf haline getirilen
iplikler geri doumlnuumlşuumlm kapsamında tekrardan iplik uumlretiminde kullanılmaktadırlar
- Kenardaki ccediloumlzguuml duruşları azalmaktadır
- Tip değişimlerinde kısa zaman harcanmaktadır
- Makine enine 22 mm daha uzun kullanılabilir alan sağlamaktadır
- Daha iyi kavrama sisteminden dolayı kenar kaynaklı hatalarda azalma sağlamaktadır
20
Ecofill (Picanol News September 2011) aparatı da PICANOL tarafından geliştirilmiştir Bu
aparat para aramid gibi rijit iplikler iccedilin kullanılabilmektedir İki adet renk seccedileneği vardır
Aparat bir adet puumlnomatik kontrol klapesi ve de bir adet atkı makasından oluşmaktadır (Şekil ndash 2
11)
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar
- Sulzer firması tarafından geliştirilen Waste Saver aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
radikal bir gelişme sağlamıştır Bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri
ortadan kaldırılmakta ve atkı telefleri minimuma duumlşuumlruumllmektedir (Şekil ndash 2 12) Sistemin temeli
oumlnce atkı iplikleri baskı veren bir aparat yardımı ile tutulmakta atkı ipliği tefeleme sonucu
kumaşa dacirchil edildikten sonra kesilen atkı telefleri hava emişi yardımı ile telefler haznesine
alınmaktadır
21
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
-Smith firması tarafından Lenomat (httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf) aparatı
daha da geliştirilerek atkı teleflerinin duumlşuumlruumllmesi hedeflenmektedir Burada atkı iplikleri daha
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı
22
sıkı tutulmakta boumlylelikle kumaş kaynaklı hataların oumlnuumlne geccedililmiştir Aparatlar kenara daha da
yaklaştırıldığı iccedilin telefler daha da kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır (Şekil ndash 2 13)
- Sultex grubu tarafından geliştirilen Sultex Lateral and Central Tuckers (ITEMA September
2011 RMKUJ) hava jetli dokuma makineleri iccedilin geliştirilmiştir
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı
Bu aparatlar yalancı kenar kullanılmasını oumlnlemekte ve guumlcuumllerin kenara daha da
yaklaşmasını sağlayarak oluşan telef miktarını 30 mm ye kadar duumlşuumlrebilmektedir (Şekil ndash 2 14)
Tezgacirch ve tarak eni ayarları kolaylaşmakta boumlylelikle tip değişim suumlreleri kısalmaktadır
PICANOL tarafından piyasaya suumlruumllen ERGO II sistemi (Original Quality Parts US06
2008) GAMMAX model kancalı tezgacirchlar iccedilin geliştirilen sağ kanca accedilıcı sistemdir (Şekil ndash 2
15) Tezgacirch beyni tarafından pozitif olarak kontrol edilen bir kanca accedilıcı sistemdir ERGO II
sistemi her bir atkı iccedilin ayrı olarak ayarlanabilir Cihaz iki kademeli motor ile ccedilalışmaktadır Bir
tanesi kancanın yatay pozisyonda kenetlenmesini bir tanesi ise atkı derinliğinin ayarlanmasını
sağlamaktadır
23
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı
Sistemin Avantajları
Atkı atımını elektronik olarak tam ve doğru olarak yapılmasını sağlar
Daha duumlşuumlk atkı telefi sağlar
Atkı kaynaklı duruşları azaltır
Kanal veya atkı numarasına goumlre ayarlanabilir
ERGO II daha az aşınma sağlar
ERGO II ayarları SET CARD yardımı ile bir tezgacirchtan başka bir tezgacircha veya direk SET
CARD uumlzerinden yeni bir tezgacircha taşınabilir
Bu sistem hiccedilbir kısıtlama olmaksızın tuumlm atkı ccedileşitlerinde kullanılabilir Oumlzellikle farklı
yapıda zor atkıların bir arada kullanıldığı veya elastik atkıların yoğunlukta olduğu dokuma
sistemlerinde ccedilok faydalı olmaktadır
Dornier Dokuma Tezgacirchı firması tarafından havalı dokuma tezgacirchları iccedilin iki ccedileşit atkı
kontrol sistemi (Dornier Teknik Bildiri TM201220 12-10-2t4r) sunulmaktadır Bu atkı kontrol
sistemleri TWS ( Şekil -16 da ayrıntılı tanımlanmıştır ) ve STS (Şekil -16 da ayrıntılı
tanımlanmıştır ) olarak tanımlanmaktadır (Şekil ndash 2 16) Atkı kontrol tiplerinden TWS germe
enjektoumlruuml ile kombine edilir STS tipinde ise her iki sensoumlr dolaysız olarak dokuma tarağının
iccedilerisine yerleştirilmiştir
24
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r)
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler
- Yalancı Kenar Sistemleri
Yalancı kenar sisteminde alınan patentlerden biridir (USA Pat 1994) Burada yalancı
kenar iccedilin farklı bir ccedilerccedileve ve makaradan beslenen ccediloumlzguumller kullanılmaktadır Ayrıca burada
yalancı kenar iccedilin ayrı bir eksantrik yardımı ile bez ayağı hareketi yaparak atılacak olan telef
atkılar yakalanmakta ve makaradan sağılan ccediloumlzguumller yardımı ile telef kovasına goumlnderilmektedir
(Şekil ndash 2 17)
25
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994)
1-Ccediloumlzguuml Levendi 2-Atkı İpliği 3-Ccedilerccedileve
9-Kumaş 10-Kumaş Levendi 14-Yalancı Kenar İplikleri
19-Yalancı Kenar Kumaşı 24-Eksantirik 32-Leno Kenar İpliği
Yalancı kenar tertibatı guumlnuumlmuumlzde kullanılan sistemlerin en başında gelmektedir
Buradaki sistemin işletme temizliğine duumlzenine ve kumaş kenar yapısına katkısı ccedilok buumlyuumlktuumlr
- Yalancı Kenar Sistemleri
Atkı ayıklama iccedilin geliştirilen sistem (USA Pat 6039086 2000) telefin azaltılması ve geri
kazanımı iccedilin buumlyuumlk avantajlar sağlamaktadır Bu sistem dokuma tezgacirchlarında leno kenar
ipliklerinin ve atkı sunumu sonrasında uzun kalıp kesilen ve telef olan atkıların birbirinden
26
ayrılmasını sağlayan sistemdir Burada sistemin ccedilalışabilmesi iccedilin kullanılacak tezgacirchtaki
atkıların tek tip tek renk ve tek harmanda olması gerekmektedir Oumlrneğin 100 yuumln sadece PES
sadece siyah ve harmanları aynı olan atkılar toplanmalıdır Toplanan bu atkılar bir iplik
parccedilalayıcısı ve ayıklayıcısı tarafından tekrardan elyaf haline getirilmekte ve iplik uumlretimi iccedilin
tekrar iplik uumlretim tesislerine goumlnderilmektedir (Şekil ndash 2 18) Ayrıca bu sistem yardımı ile
ayıklanan leno kenar iplikleri tekrardan makaralara sarılıp leno iplikleri olarak tekrar
kullanılabilmektedirler
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000)
1- Atılan atkı telefleri 8-Kontrol Paneli
2- Yalancı Kenar İplikleri 9-Ayıklanma Kesim Makası
4- Leno Kenar İplikleri 12-Leno İplik Makaraları
5-Ayrılmış Leno Kenar İplikleri 13-Leno İplik Ccedilağlıkları
6-Atkı Teleflerinin Toplandığı Kovalar 14-Leno İplik Toplama Kovası
7-Leno Kenar Sevk Silindirleri 18-Leno Kenar Yapma Sistemi
27
- Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Makara Yardımı ile Makaraya Sarılması
Dokuma sırasında oluşan telef ve tozların bir makara sistemi (USA Pat 5040570 1991)
ile bir şerit uumlzerine sarılarak sıkı bir şekilde tutulan atıklar telef kovasına taşınır Burada taşıma
sistemi tozların ve atıkların emilmesi iccedilin kullanılan emiş sistemi ve taşınması iccedilin kullanılan bir
borudan oluşmaktadır Bu sistem makaralı hareket sistemi ile tozların ve atıkların telef kovasına
taşınmasını sağlamaktadır Burada toz emişi iccedilin kullanılan nozle oumlzel olarak tasarlanmıştır
Burada toplanan atkı telefleri ve emilen tozlar direkt olarak telef kovasına aktarılmaz Oumlncelikle
bir şeride sarılır sonrasında ise telef kovasına iletilir
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması
Mekiksiz bir dokuma tezgacirchından uzaklaştırılan atkı telefleri ccediloumlzguuml iplikleri veya leno
iplikleri yardımı ile kuyruk şeklinde bir arada tutulmakta ve telef kovasına iletilmektedirler
Tezgacirchta itici bir emiş pompası ile telefler iletilmekte ayrıca kumaş ccedilekim silindirleri yardımı ile
de desteklenmektedir Burada daralan bir boru yardımı ile toplanan ve leno iplikler ile sıkı bir
şekilde birbirine sarılmış atkı telefleri telef kovasına taşınmaktadır Bu taşıma sırasında birbirine
leno iplik yardımı ile sıkı şekilde bağlanan atkılar havadan ve ccedilevreden etkilenmeden ve
dağılmadan direk olarak telef kovasına taşınmaktadırlar Ayrıca hareket ve emiş sistemleri iccedilin
tezgacirch ve kumaş sarım sistemlerinden yararlandığından herhangi bir enerji sarfiyatı da
olmamaktadır (USA Pat 4453572 1984)
- Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Azaltılması
Bir kancalı dokuma tezgacirchında birden farklı atkı kullanılabilmektedir (USA Pat 0183295
2003) Bu işlem sırasında ise atkı telefinin minimum seviyede tutulması istenmektedir Atkı
telefinin azaltılması iccedilin ağızlık iccedilerisine atılan bir atkının kanca mekanizması tarafından
kenetlenerek tutulurken ayrıca bir atkı tutucu tarafından da tutulmasını sağlamaktadır Atkı ipliği
her iki tutucu tarafından optimum duumlzeyde tutulduğu sırada atkı makası tarafından kesilmektedir
Bu şekilde kesilen atkı kontroluuml kolay olduğu iccedilin telef miktarı da daha duumlşuumlk olacaktır Atkı
makası tarafından kesilen atkı atkı tutucular tarafından tefeleme işlemi tamamlanana kadar
tutulmaktadır Atkının kumaşa dacirchil olmasından sonra atkı tutucular kumaşa dacirchil olan atkıyı
28
bırakmaktadır Boumlylelikle telef miktarının azaltılması iccedilin kısa tutulan atkı kontrolluuml bir şekilde
kumaşa dacirchil olması sağlanıp bazı hataların ve kopuşların olması engellenmektedir Burada atkı
tutucu mekanizmalar tarak ile beraber hareket etmektedir
- Tezgacirchlarda Kullanılan Yalancı Kenar Ccedilekim Sistemi
Mekiksiz ve su jetli tezgacirchlarda atkı ucunu yakalayan yalancı kenar iplikleri tezgacirch
tarafından sağlanan kumaş ccedilekim sisteminden hareket alınarak ccedilekilmektedirler (USA Pat
4616680 1986 ) Telef ccedilekim sistemleri boş bir ccedilarka sahiptirler Bu ccedilark kumaş ccedilekim
sisteminden aldığı hareketi yakalama iplikleri ccedilekme hareketinde kullanmaktadır İletilen ccedilekim
hızı kumaş ccedilekim hızı ile aynı olduğundan dolayı yakalama iplikleri kumaş sarımı ile senkron bir
şekilde ilerlemektedir Boumlylelikle yakalama iplikleri iccedilerisinde atkı transferi kesimi ve
yakalanması sırasında herhangi bir uyumsuzluk goumlruumllmez
- Geri Doumlnuumlşuumlmluuml Yalancı Kenar İplikleri
Bu sistemde (USA Pat 6227204 1999) yalancı kenar iplikleri atılan atkı ipliklerinden
kesilen telefleri taşımaktadır Atılan atkılar kumaşa dacirchil olduktan sonra atkı makası tarafından
kesilmektedir Sonrasında yalancı kenar iplikleri tarafından tutulan telef atkılar bir ayırıcı makas
tarafından ayıklanarak yalancı kenar ipliklerinin temizlenmesi sağlanmaktadır Sonrasında
hazırlanan geri doumlnuumlş sistemi yardımı ile temizlenen yalancı kenar iplikleri yeniden kullanılmak
iccedilin yalancı kenar makarasına dacirchil olmaktadır Bundan dolayı sonsuz olarak doumlnen iplikler
yalancı kenar ipliklerinin kullanılma miktarını azaltmaktadır
- Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Telefinin Azaltılması
Hava jetli tezgacirchlar iccedilin geliştirilen atkı telefi azaltma sistemi (USA Pat 4498504 1985)
mekanik olarak ccedilalışmaktadır Dokuma tezgacirchının sağ tarafında geliştirilen sistem hava emişi ile
atkı gergin tutulmakta ve mekanik bir klape yardımı ile atkı kumaşa dacirchil olana kadar
tutulmaktadır Elde edilen sistem yardımı ile hem minimum uzunlukta kumaş uumlzerinde atkı
puumlskuumlluuml kalmakta hem de atkı telefi oluşmamakta hem de yalancı kenar ipliklerine ihtiyaccedil
duyulmamaktadır
29
- Kumaş Kenarının Kesim Metodu
Şişli (Rapier) tezgacirchlar iccedilin geliştirilen bir youmlntemdir (EP Pat 0898001 1999) Burada
atkı teleflerinin kesilmesi ve tek bir bobinden sağılan iplik yardımı ile kesilen atkı ipliklerin
toplandığı bir sistem geliştirilmiştir Geleneksel sistemde ise yalancı kenar sistemi oluşturularak
atkı telefleri toplanmakta ve telef kovasına iletilmekteydi Buda kullanılan yalancı kenar
ipliklerinin değer ve miktarına goumlre telef miktarı ve maliyeti arttırmaktadır Yeni geliştirilen bu
sistem telef miktarını minimize etmektedir
- Yalancı Kenar İpliklerinin Hareket Raporunu Sağlayan Guumlcuumller
Yalancı kenar iplikleri iccedilin kullanılan ve hareket raporunu sağlayan guumlcuumller geliştirilerek
(EP Pat 054257746 2007) hem tip değişimi sırasında zaman kazanılmakta hem de kenara daha
da yaklaşan sistem sayesinde atkı telefi miktarı azalmaktadır Burada geliştirilen ve oumlzel olarak
tasarlanan guumlcuumller ccedilerccedileveler yardımı ile leno kenar hareketinin yapılmasını sağlamaktadır
Geleneksel sistemlerde ise bu raporu verebilmek iccedilin ipli veya mıknatıslı olarak kullanılan iki
farklı leno ipliği rapor aparatları kullanılmaktadır Bu aparatlar hem tip bindirme sırasında zaman
kaybına neden olmakta hem de kenar geniş bir yer kapladıklarından telef miktarının artmasına
neden olmaktadır
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması iccedilin Geliştirilen Aparat
Kenar telefleri yedek ccediloumlzguuml iplikleri leno kenar iplikleri ve kesilen atkı teleflerinin birbiri
uumlzerine sarılması ile oluşan teleflerdir Burada geliştirilen sistem (USA Pat 4453572 1984) ilk
etapta oluşan kenar teleflerinin tutulması ve ileri itilmesi iccedilin geliştirilen iki dişli ile
başlamaktadır Sonrasında daralan bir boru sistemi ile hava emişi yapılmakta ve teleflerinin telef
toplama kovasına iletilmesi sağlanmaktadır Burada hava emişi kompresoumlr yardımı ile elde
edilirken dişlilere verilen hareket iccedilin genel tezgacirch hareketinden yararlanılıp ekstra bir enerji
sarfiyatı yapılmamaktadır Boumlylelikle kısa zaman ve suumlrede kapalı bir sistem iccedilerisine hapis
edilen telefler işletmede toz uccediluntu ve teleflerin olmasını engellemekte bunlardan kaynaklana
hata duruş ve arızalar azalmaktadır Sonuccedil olarak işletme verimliliği ve kumaş kalitesi
artmaktadır
30
- Esneyen Duumlze (Nozzle) Sistemi İle Leno Kenar Teleflerinin Toplanması
Esnek bir duumlze sistemi (USA Pat 4513791 1985) yardımı ile daralan bir borudan emiş
yapılarak kenarlarda alınan leno kenar atıkları atık kovasında toplanmaktadırlar Burada
vakumlama iccedilin gerekli hava Hava Jetli dokuma sisteminden alınmaktadır
- Kenar Teleflerinin Dokunmuş Kumaştan Uzaklaştırılması
Dokuma işlemi sırasında oluşan kenar iplikleri telefi bir makara yardımı ile uumlzerine
sarılmaktadır (USA Pat 5560400 1996) Sonrasında geniş ccedilaplı makara uumlzerinde toplanan
telefler ccedilekim silindiri yardımı ile ccedilekilmektedir Ccedilekim silindiri iccedilin ekstra bir enerji
harcanmayıp dokuma tezgacirchı genel hareketinden yararlanılmaktadır Ccedilekilen telefler kılavuz
yardımı ile telef kovasında toplanmaktadır
- Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliği tarafından geliştirilen ve tuumlm sektoumlr ve alanlarda kullanılabilen telef
azaltma youmlntemi kısaca anlatılacak Burada gerekli tedbirler alınarak oluşan hata ve maliyetler
minimuma indirilmeye ccedilalışılmaktadır
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliğinin bu ccedilalışması tuumlm proses ve sektoumlrlere uygulanabilmektedir Buradaki
amaccedil telef azaltmanın belli bir standart ve aşamalarda optimize edilerek herkesin aynı dilde
konuşmasını sağlamaktır Boumlylelikle kazanccedillar ve yapılan katkılar daha kolay karşılaştırılabilinir
31
3 MATERYAL ve YOumlNTEM
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları
Tez ccedilalışması kapsamında gerccedilekleşen Santez Projesinin yuumlruumltuumllduumlğuuml Dokuma
İşletmesindeki tezgacirch sayıları ve oumlzelikleri aşağıda verilmiştir
- 173 adet rijit kancalı DORNIER Marka tezgacirch bulunmaktadır Buradaki tezgacirchlar faklı
model ve yıllara ait tezgacirchlardır 1994 yılından 2007 yılına kadar farklı modellerde ve
sayılarda tezgacirchlar vardır Bu tez ccedilalışmasında DORNIER marka kancalı tezgacirchlar A
grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaklardır
- 90 adet PICANOL Marka esnek kancalı tezgacirch vardır Bunlardan 48 acircdeti 2007
GAMMAX modelidir Geriye kalan 42 adet tezgacirch ise 2012 OPTIMAX modelleridir Bu
tez iccedilerisinde PICANOL markalı tezgacirchlar B grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
- 15 adet DORNIER marka hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirch grubu 1993 ve 1996
model olmak uumlzere iki farklı modelden oluşmaktadır Bu ccedilalışmada DORNIER marka
Airjet tezgacirchlar C grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları
TEZGAcircH
KODLARI
KUMAŞ KENARI VE YALANCI KENAR
YAPILARINA GOumlRE TEZGAcircH GRUPLARI
TEZGAcircH
SAYISI
D1 DORNİER RAPİER TUCK-İN - MİNİ APARAT 114
D2 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO ECO-LENO 34
D3 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO MİNİ APARAT 16
D4 DORNİER RAPİER CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ_APARAT 9
D5 DORNİER AİRJET CcedilERCcedilEVEDEN LENO - CcedilERCcedilEVEDEN
LENO 15
P1 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (GAMMAX) 48
P2 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (OPTİMAX) 42
TOPLAM TEZGAcircH SAYISI 278
Ccedilizelge ndash 3 1rsquode işletmedeki tezgacirchlar 7 farklı gruba ayrılmıştır Aslında tezgacirch grup
sayısı daha da arttırılabilir Ancak burada oumlnemli olan sistemli bir şekilde gruplara ayırmaktır
Gereğinden fazla gruplara ayırıp işi karmaşıklaştırmamak ve daha hızlı ccediloumlzuumlme ulaşmak iccedilin
muumlmkuumln olan en kapsayıcı şekilde gruplara ayırma işlemi yapıldı Gruplara ayırma işleminden
32
sonra aşağıdaki resimlerde de goumlruumllduumlğuuml uumlzere rapierli tezgacirchlar kumaş kenarları ve yalancı kenar
yapılarına goumlre 6 farklı gruba ayrıldı
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması
Şekil ndash 3 1rsquode bulunun rapier tezgacirch fotoğrafları dışında kalan hava jetli tezgacirch
gruplarının oumlzellikleri ve ccedilalışmaları aşağıdaki başlıkta ayrıntılı şekilde verilmiştir Aynı zamanda
bu tez ccedilalışmasında dokuma tezgacirchlarının rapierlerinin karşılaştırılmasının en oumlnemli noktası atkı
yakalama mekanizmaları ve bunların karşı tarafa transferi sırasında bırakma mekanizmasıdır
Aynı şekilde rapier şekli yapısı transfer ve hareket cinsi aşağıdaki başlıklarda geccedilen atkı telefi
oluşum mekanizmaları ile yakından ilişkili olup oumlnemli bir yer tutmaktadır
Burada oumlnemli olan atkının hatasız ve sorunsuz şekilde yuumlksek bir hız ile karşı tarafa
minimum telef ile aktarılmasıdır Bundan dolayı rapier sopası ve uccedil kısmı incelenerek bu konuya
da dikkat edilmiştir Dokuma işletmesinde kullanılan dokuma tezgacirchları oumlzellikleri aşağıdaki
başlıklarda karşılaştırıldı
33
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri
Dokuma İşletmesinde 15 adet hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirchlar ccedilerccedileveden
leno kenar yapma sistemlerine sahiptirler Uumlretim hızları 600 ndash 650 devirdk arasında
değişmektedir Genelde duumlşuumlk ccedilerccedileve sayılı ve mukavemeti yuumlksek kalın atkılı kalitelerin
ccedilalışmasına uygundurlar Ccedilerccedileve sayısı kenar yapma ccedilerccedileveleri ile birlikte 10 adettir Yuumlksek
mukavemetli kalın atkılı kaliteler kullanılmasına karşın atkı kopuşları randımanı 12 ndash 14
arasında değişmektedir 1993 ve 1996 model olan bu tezgacirchlar artık işletmenin tam anlamıyla
esnekliği ve performansı ile uyuşmamaktadır Guumlnuumlmuumlzde geliştirilen yeni model tezgacirchlar daha
hassas ve esnek ccedilalışma mekanizmalarına sahiptirler
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı
1 Ccediloumlzguuml İplikleri 6 Atkı Yakalama Sistemi 20 Atkı Motoru-Akuumlmuumllatoumlr
3 Atkı Freni 13 Kontrol Panali 21 İplik Bobini
4 Ana Hava Jeti 14 Alt Kumaş Basınccedil Oumllccediler 22 Atkı Fırccedilası
5 Taşıyıcı Hava Jetleri 15 Uumlst Kumaş Basınccedil Oumllccediler
34
Hava Jetli makinelerinde en oumlnemli kısımlardan biri tabiicirc ki dokuma makinesine adını veren
ipliğin hava ile taşınmasını sağlayan sistemdir (Şekil ndash3 2) Burada atkıyı transfer eden hava
duumlzelerinin dizilişi ve hava basıncının doğru ayarlanması atkının kopuş olmadan hatasız bir
şekilde karşıya geccedilirilmesi iccedilin ccedilok oumlnemlidir Yapılan yanlış ayarlar hem atkı kopuş randımanını
arttırmakta hem de kumaşta hataların oluşmasına neden olmaktadır
Hava jetli makinelerde atkı telefi tek taraflı olmaktadır Sol taraftan atılan atkı hava yardımı
ile sağ kenara kadar taşınmakta ve burada kuumlccediluumlk bir aparat yardımı ile tutulmaktadır Sonrasında
ise atkı makası yardımı ile kesilmekte ve kesilen atkı yalancı kenar iplikleri ile birlikte telef
kovasına taşınmaktadır
Atkı transferi hava ile yapıldığı iccedilin nispeten atkının kontroluuml kancalı tezgacirchlara goumlre ccedilok
daha zordur Aynı zamanda atkı uumlzerine binen yuumlk ve gerilim tepecikleri daha sivri ve buumlyuumlktuumlr
Bu da atkının kontroluumlnuuml zorlaştırmaktadır Bundan dolayı işletmede ayar yapılırken atkı
kaynaklı duruş ve hataların olmaması iccedilin burada bırakılan atkı telef miktarı diğer tezgacirchlara goumlre
ccedilok daha yuumlksek olmaktadır Fakat tek taraflı telef verdikleri iccedilin ortalamada diğer tezgacirchlara
yakın hatta biraz daha az telef vermektedirler
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması
Kancalı tezgacirchlarda atkı transferini buumlyuumlk başlıklar altında incelediğimizde genelde aynı
mekanizmanın rol oynadığını goumlrmekteyiz Bundan dolayı rijit ve esnek kancalı sistemler olarak
ayırma ihtiyacı duymadık
35
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması
Atkının izlediği yol basitccedile tarif edilecek olursa oumlncelikle sol rapier atkı bobininden
sağılan atkıyı atkı seccedilici yardımı ile alır Sonrasında atkıyı kıskaccedilları arasında sıkıştırır (Burada
esnek ve rijit kancalı sistemlerde atkının alınması taşınması ccedileneler arasında tutulması transferi
ve atkının kumaşa dacirchil edilme şekli ve ayrıntısı farklı olmasına karşın genel başlıklar ccedilok buumlyuumlk
ccediloğunlukla aynıdır) Sağ rapier tarafından alınan atkı transfer boumllgesine kadar taşınır Transfer
boumllgesinde atkı sol rapierden sağ rapiere transfer edilir Sağ rapier atkıyı kumaş kenarına kadar
taşır ve atkı bırakma sistemine iletir (Şekil ndash 3 3) Sağ kenarda bırakılan atkı tefeleme sistemi
yardımı ile kumaş oluşum ccedilizgisinden kumaşa dacirchil edilir Sonrasında kumaş kenar makası ile
atkı kesilir Boumlylelikle telef olan atkı kısmı atılırken oluşan kumaş roliğine sarılır
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Rijit şişli tezgacirchlar daha oumlnce ayrıntılı olarak anlatılmıştır Burada vurgulanması gereken
taşıyıcı şişlerin (rapier) yatay bir duumlzlem uumlzerinde herhangi bir eğilme ve burulma olmadan dik
ve rijit bir şekilde hareket etmesidir Herhangi bir eğilme ve burulma olmadığı iccedilin nispeten daha
hassas bir atkı transferi sağlayabilmektedir
Dokuma İşletmesirsquonde rijit şişli tezgacirchlar DORNIER marka olup işletmenin buumlyuumlk
kısmını oluşturmaktadırlar Burada farklı model ve yapıda DORNIER rijit şişli tezgacirchlar
bulunmaktadır
36
DORNIER rijit şişli tezgacirchın şiş ve rapierinin incelenmesi sonrasında oumllccediluumlm sonuccedilları
aşağıdaki gibi elde edilmiştir (Şekil ndash 3 4)
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 8 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 17 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 17mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 21 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 33 mm
- Kumaş Sacağı = 8 mm
- Telef Olan Kısım = 79 mm
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Dokuma İşletmesirsquonde oumlnemli tezgacirch gruplarında bir tanesi de PICANOL marka tezgacirchlardır
(Şekil ndash 3 5) Esnek şişli olan bu tezgacirch grubunun DORNIER marka rijit şişli tezgacirchlara goumlre
avantaj ve dezavantajları bir sonraki boumlluumlmde ayrıntılı şekilde verilmiştir
Esnek şişli tezgacirchlar hem modellerin daha yeni olması (yeni teknoloji) hem de transfer oumlzellik
ve ekipmanlarına goumlre rijit şişli tezgacirchlara goumlre daha az telef vermektedirler Fakat daha yeni
37
model olmalarına karşın her ccedileşit atkı ve oumlrguuml tipi bu tezgacirchlarda ccedilalışılamamaktadır Daha eski
modelde olmalarına karşın rijit şişli tezgacirchlarda daha ince hassas zor oumlrguumlluuml ve yuumlksek ccedilerccedileveli
kaliteler ccedilalışılabilmektedir
Ayrıntılı ve hassas bir şekilde yapılan esnek şişli rapier oumllccediluumlmleri aşağıdaki gibidir
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 4 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 11 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 23 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 245 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 21 mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 38 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 43 mm
- Kumaş Sacağı = 45 mm
- Telef Olan Kısım = 51 mm
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması
Her iki şişli tezgacirch grubuna bakıldığında belirgin farklılıklar goumlruumllmektedir Oumlncelikle
rapierlerin iccedilten iccedile ccedilentik mesafelerini incelediğimizde rijit şişde 8mm iken esnek şişde
4mmrsquodir Aynı zamanda dıştan dışa ccedilentik mesafelerini kıyasladığımızda rijit olanda 13 mm iken
esnek şişli sopada 11 mm oumllccediluumllmektedir Burada net bir şekilde telef farklıklarından soumlz
38
edilebilir Ayrıca ccedilentik mesafesi ne kadar fazla olursa o kadar kaliteli bir transfer yapılabilmekte
ve transfer ayarlarının hassasiyet ihtiyacı duumlşmektedir Fakat tersi durumda atkının ccedilentik
iccedilersinde kat edeceği mesafe artacağından dolayı telef miktarı da artmaktadır Buradan da net bir
şekilde goumlruumllmektedir ki rijit şişli tezgacirchlardaki telef miktarı esnek şişli tezgacirchlara goumlre 2 mm
daha fazladır
Sol Rapier şişlerinde telefte ve tezgacirch ayarlarında oumlnemli bir rol oynayan parametre de
ccedilene mesafesidir Burada yapılan oumllccediluumlmler sonucunda rijit kancalı rapier şişlerinde iccedilten iccedile ccedilene
mesafe 13mm iken esnek kancalı rapier şişlerinde ccedilene mesafesi iccedilten iccedile uzunluğu 23 mm dir
Aynı şekilde dıştan dışa ccedilene mesafeleri rijit sistemde 13mm iken esnek şişli sistemde 245
mmrsquodir Genel olarak değerlendirdiğimizde olması gereken telef farkı 115 mm olması gerekirken
bu tam olarak gerccedilekleşmemektedir Ccediluumlnkuuml burada transfer şeklide oumlnemlidir Asıl telef miktarını
sağ rapier atkı ipliğini alırken ağızdan sarkan kısmı ve atkının tamamlanması sonrasında bırakma
yeri belirlemektedir Bundan dolayı burada net bir şey soumlylemek doğru olmayacaktır
Sol rapierlerde ağızdan sarkan atkı uzunluğunu oumllccediltuumlğuumlmuumlzde ortalama değerler elde
edilmiştir Bu oumllccediluumlmlere goumlre rijit sol rapier şişlerinde ağızdan sarkan kısım 17 mm iken esnek
kancalı şişlerde 21 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada bir oumlnceki duruma goumlre telef miktarının esnek
kancalı tarafa kaymasının nedeni rijit kancalı şişlerde atkı iki kıskaccedil arasında sıkıştırılmakta ve
duumlzguumln şekilde alınması sağlanmakta aynı zamanda atkının ccedilene ağzından kayarak uzunluğun
artması da engellenmektedir Diğer taraftan esnek şişli sistemde sol rapier ccedilene mesafesinde
kaymalar olmakta ve telef uzunluğunu bu kısımda arttığı goumlruumllmektedir
Aynı şekilde sol rapier ccedilene iccedilerisinde kalan atkı miktarını değerlendirdiğimizde rijit şişli
sistemde 21 mm olarak oumllccediluumllmesine karşın esnek şişli sistemde 38 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Karşılaştırılan son parametre kenar saccedilaklarının uzunlukları olmuştur Bu kısım doğrudan
telefe etki etmektedir Diğer parametreler bazen duumlzen rahat transfer ve kaliteli ccedilalışma gibi
avantajlar sağlayarak dolaylı olarak atkı telefine etki ederken bu parametre direk telef olarak
oumllccediluumllmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonrasında rijit şişli rapierlerde kenar saccedilağı 8 mm olarak
oumllccediluumlluumlrken esnek şişli rapierlerde kenar saccedilağı 45 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
39
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
Rapierde Oumllccediluumllen Kısımlar DORNIER PICANOL
Rapier Sopası Ccedilentik İccedilten İccedile Mesafesi 8 mm 4 mm
Rapier Sopası Ccedilentik Dıştan Dışa Mesafesi 13 mm 11 mm
Sol Rapier İccedilten İccedile Ccedilene Mesafesi 13 mm 23 mm
Sol Rapier Dıştan Dışa Ccedilene Mesafesi 17 mm 245 mm
Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım 17 mm 21 mm
Sol Rapier Ccedilenesinin İccedilerisinde Bulunan
Kısım 21 mm 38 mm
Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım 33 mm 43 mm
Kumaş Sacağı Uzunluğu 8 mm 45 mm
Telef Olan Kısım Uzunluğu 79 mm 51 mm
Yukarıda atkı telefinin rapier şişi uumlzerinden adım adım ilerlemesinden sonra atkının
kumaşa dacirchil olmasına kadar oluşan telefler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Son olarak yapılan
oumllccediluumlmler tuumlm atkı teleflerinin oumllccediluumllmesi olmuştur Buna goumlre birccedilok farklı tezgacirchtan yapılan
telefler değerlendirildiğinde rijit şişli tezgacirchlarda oluşan atkı telefi 79 mm olarak oumllccediluumllmuumlş buna
karşın esnek şişili tezgacirchlarda oumllccediluumllen atkı telefi uzunluğu 51 mm olmuştur Aradaki fark 28 mm
olup oldukccedila iyi bir miktardır Ccediluumlnkuuml toplam atkı telefleri iki kenarın toplamı olmaktadır Burada
ise tek taraftaki fark 28 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Toplam telefe oranla buumlyuumlk bir fark olduğu
ortaya konulmuştur
40
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi
Burada telef tamamen rapier sopalarına mal edilemez Ya da esnek kancalı tezgacirchların
rijit kancalı tezgacirchlara goumlre daha az atkı telefi verdikleri anlamına gelmemektedir Ccediluumlnkuuml telefi
etkileyen birccedilok farklı mekanizma parametre ve ayar-eleman kaynaklı neden olabilir Bunlardan
atkı seccedilici ve atkı frenlerinin telef uzunluğuna etkisi standardizasyon ve optimizasyon boumlluumlmuumlnde
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir (Şekil ndash3 6) Telefi etkileyen durumları maddeler halinde
sıraladığımızda aşağıdaki gibi bir durum ortaya ccedilıkmaktadır
- Tezgacirch Modeli
- Kullanılan Atkı seccedilicinin modeli
- Atkı sensoumlrlerinin modeli ve performansı
- Atkı motorlarının modeli ayarları ve performansları
- Ayar yapan ustanın performansı
- Ccedilalışılan iplik numara ve cinsi
- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml ve akuumlmuumllatoumlr uumlzerindeki iplik stok miktarı ve ayarı
- Kenar oumlrme mekanizmasının yapısı
- Kenar ipliklerinin cinsi ve adedi
- Kenar kesici makasların accedilısı ve keskinliği
- Rapierin ccedilalışma suumlresi ve oumlmruuml gibi daha birccedilok parametre sayılabilir
41
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
DORNIER ve PICANOL TEZGAcircHLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
DORNIER TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ PICANOL TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ bull Pozitif transfer vardır Accedilıcı horozlar yardımı ile atkı transferi gerccedilekleşmektedir
bull Negatif Transfer vardır Rapier kafaları iccedil iccedile girerek atkı transferi gerccedilekleştirilir
bull Rijit şişli rapierler kullanılmıştır bull Esnek şişli rapierler kullanılmıştır
bull Rapier ağzını accedilmak iccedilin kullanılan accedilıcı takoz ayarları daha zordur
bull Rapier ağzını accedilma sitemi daha kolay ve stabildir
bull Yuumlksek sayılı ccedilerccedileveli kumaşların dokunması daha kolaydır Kamlı motor vardır
bull Yuumlksek sayıdaki ccedilerccedileveli kumaşların dokunması zordur Servo motor var
bull Neps ve havlı işlerin ccedilalışması daha kolaydır Pozitif transfer ve kamlı motor mekanizmasından kaynaklanmaktadır
bull Neps ve havdan dolayı yapışma olan işlerin ccedilalışması daha zordur Ağızlık yapısından kaynaklanan bir durumdur
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması daha kolaydır Pozitif atkı transferi vardır
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması zordur Negatif atkı transferi vardır
bull Atkı makasının ayarlanması daha zordur bull Atkı makasının ayarlanması daha kolaydır
bull Tarak ayarı zordur 7 adet cıvata vardır Hassas tarak ayarı gerektirmektedir Doumlşeme ayarı vardır
bull Tarak ayarı daha kolaydır Soumlkme ve takmada daha az cıvata sayısı var ve ayar durumu daha kolaydır
bull Ayna mesafesi daha zor ayarlanabilmektedir bull Ayna mesafesi ayarlaması daha kolaydır
bull Kenar kapması boncuk ve saccedilak riski
fazladır Hassas ayar gerektirir
bull Kenarlar ayarlanırken daha stabil ayarlar vardır Hassas ayar gerektirmediğinden boncuk kapma saccedilak gibi hatalar Dornier tezgacirchlara goumlre daha azdır
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları
Dokuma İşletmesinde en ccedilok kullanılan iplik harmanları sırasıyla YUNPES
YUNNYLEL YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE
KETEN İPEK ve PES gibi iplik harmanlarından oluşmaktadır Daha oumlnceki yıllarda 100 YUN
oranın ccedilok daha yuumlksek iken yuumln fiyatlarındaki artış ve piyasadaki arz talebinin artışından dolayı
hızlı bir şekilde 100 YUN oranı azalmıştır Bunun yerine PES NYL gibi sentetik elyaflar
kullanılmaya başlanmıştır Genelde tuumlm tekstil dallarında olduğu gibi yuumlnluuml kumaş sektoumlruumlnde de
lsquoNmrsquo iplik numaraları buumlyuumlmuumlş (incelmiş) dokuma sıklığı arttırılmış ve oumlrguuml yapısı zorlaştırılıp
42
ccedilerccedileve sayısı arttırılmıştır Boumlylelikle suumlrekli daha iyi ve kaliteli uumlruumlnler uumlretilip marketteki
paydan daha fazla pay alınmaya ccedilalışılmıştır
Teknolojinin gelişmesi ve uumlretici sayısının artmasından dolayı pazardaki rekabet uumlst
duumlzeye ccedilıkmıştır Bu da işletme maliyetlerinin elde edilen uumlruumlnuumln fiyatlandırılmasındaki ve
pazarda avantaj sağlamasındaki oumlnemini bir kez daha goumlstermektedir Maliyetlerde yapılacak
kuumlccediluumlk bir azalış firmaları pasta payında hızla uumlst seviyelere doğru goumltuumlrmektedir
En ccedilok ccedilalışılan atkı iplikleri sırasıyla YUNPES YUNNYLEL YUNPESEL
100YUN YUNEL YUNNYL şeklinde olmaktadır Atkı iplikleri geccedilmişte ccedilift kat ve daha
kalın iplikler iken sonrasında iplik numaraları incelmeye ve sonrasında da tek kat iplikler
uumlretilmeye başlanmıştır Maliyetlerdeki artış ve piyasa istekleri arttıkccedila tek kat ve ince ipliklerin
oranı hızla artmış ve halende yuumlkselmeye devam etmektedir
En ccedilok kullanılan atkı numaraları Nm numara sistemine goumlre 571 561 481 441 391
371 261 1602 902 802 762 722 602 şeklinde olmaktadır Bunun dışında yuumlze yakın
farklı harman ve numarada atkı ipliği kullanılmaktadır Atkı iplikleri uumlretim kalite ve performans
accedilısından yuumlnluuml kumaşta oumlnemli bir yer tutmaktadır
Dokuma İşletmesinde 2008 krizine kadar ccedilift katlı iplikler daha fazla kullanılmaktaydı
Kriz sonrasında maliyet rekabet ve piyasa durgunluğunun accedilılması iccedilin radikal kararlar ile tek
katlı atkı kullanımı daha da oumln plana ccedilıkmıştır
Atkı numarasının incelmesinin bir diğer nedeni de iplik makinelerindeki ve
teknolojilerindeki gelişmelerdir Son yıllarda iplik pazarındaki rekabete iplik makine uumlreticileri
de dacirchil olmuş ve bu kapsamda performans uumlretim ve kalite arttırılmıştır Boumlylelikle daha ince
duumlzguumln ve hatasız iplikler uumlretilebilmektedir
Dokuma İşletmesinde en fazla kullanılan ccediloumlzguuml harmanları YUNPES YUNNYLEL
YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE KETEN
şeklinde olmaktadır
Burada kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri atkı ipliklerine goumlre daha mukavemetli ve duumlzguumln
ipliklerdir Atkı ipliklerinden farklı olarak ccediloumlzguuml iplikleri buumlyuumlk ve suumlrekli tansiyonlara maruz
kalmaktadır Aynı zamanda uzun suumlreler kendi aralarında ve makine parccedilalarına suumlrtuumlnmekte ve
43
yıpranmaktadırlar Buda neps ve ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmaktadır Bundan dolayı daha kalın
ve mukavemetli ccediloumlzguuml iplikleri tercih edilmektedir
Burada ince ipliklerin mukavemetinin arttırılması iccedilin haşıllama prosesine oumlnem
verilmiştir Oumlzellikle daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) prosesi ile buumlyuumlk oumllccediluumlde başarılı
neticeler alınmıştır Daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) sistemi normal haşıllama
sisteminden farklı olarak yan yana bulunan 7 adet ccediloumlzguuml ipliğini birbirinden ayırıp yapışmasını ve
ccediloumlzguuml ipliklerinin kopmasını engellemektedir Bu proses ile birbirinden daha homojen olarak
ayrılan ccediloumlzguuml iplikleri daha randımanlı bir ccedilalışma imkanı sunmaktadır Şu an iccedilin haşıllama
departmanında yeni youmlntemler araştırılmakta ve daldırma haşıllamanın (7 ccedilapraz haşıllamanın)
maliyet ve uumlretim suumlresi kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır Boumlylelikle daha fazla ccediloumlzguuml daldırma (7
ccedilapraz haşıllama) haşıllanacak işletmede performans artışı sağlanıp maliyetler
duumlşuumlruumllebilinecektir
İşletmede en fazla kullanılan ccediloumlzguuml numaraları sırasıyla Nm 902 802762 722 602
541 441 391 261 gibi iplik numaralarıdır
Leno kenar iccedilin genellikle kumaşa 2 ndash 3 cm mesafede olacak şekilde ilacircve kenar ccediloumlzguumlleri
eklenir İlacircve ccediloumlzguumllerin sayısı 4-5 ile 8 arasında değişebilir Bu ccediloumlzguumllerin yuumlksek mukavemetli
2-3 kat buumlkuumlmluuml polyester ipliklerinden oluşması gerekir Burada kesilen atkı ipliklerin taşınması
ve atılmasını sağlamak iccedilin sistemle beraber ccedilalışan yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de olmalıdır Bu
iplikler bazı tezgacirch uumlreticilerinin geliştirdikleri sistemler yardımı ile mukavemetli ve kaliteli
iplikler (ccedilift kat PES gibi) kullanıldığında tek tarafta 4-5 adet yeterli olmaktadır Fakat 3-4 kat
buumlkuumlmluuml (Nm 602) pamuk iplikleri kullanıldığında bu sayı 14-16 adet yalancı kenar ipliğine
kadar ccedilıkabilmektedir Yuumlksek sayıda yalancı kenar ipliklerinin kullanılmasının nedeni hatalı
kumaş vermektense fazla miktarda telef vermenin daha uygun olmasıdır Fakat tez ccedilalışmasının
amacı her tuumlrluuml atkı telefin kumaş kalitesi oumln planda tutularak azaltmak olmuştur Dokuma
İşletmesinde hatalıya ayrılmış yuumlnluuml iplikler veya dışarıdan satın alınan ucuz pamuklu iplikler bu
sistemler iccedilin kullanılmaktadır
Yalancı kenar ipliklerinin hazırlanması ve tezgacircha yuumlklenmesi işccedililik maliyetinin
artmasına neden olmaktadır Burada yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin oluşturulabilmesi iccedilin oumlncelikle
14 bobinden sağılan ccediloumlzguumller bir makaraya sarılmaktadır Farklı bir mekanizma ile sarılan bu
makaralar sonrasında tezgacircha takılmaktadır Bu sarılan ccediloumlzguuml ipliklerinin amacı kesilen atkı
44
uccedillarının taşınarak telef kovasına atılmasını sağlamaktır Bu sistemler leno sistem aparatından
hareket aldığı ve beraber ccedilalıştıkları iccedilin Leno Kenar oluşumu iccedilerisinde anlatılmaktadır
Leno kenar adını leno oumlrguumlsuumlnden alır Daha ccedilok kancalı ve jetli atkı atma sistemine sahip
dokuma makinelerinde tercih edilir Leno kenar oluşturulduktan sonra bir makas veya rezistans
yardımı ile zemin kumaştan ayrılır Kesilerek kumaştan ayrılan leno kenar atıldığı iccedilin kenar
oluşumu sırasında iplik sarfiyatının en aza indirilmesi ccedilok oumlnemlidir Bunun iccedilin atılan atkı
ipliklerinin kumaş eninden sonra muumlmkuumln olan en az saccedilaklanmayı meydana getirmeleri gerekir
Atkı ipliğinin uccedillarının kesilmesi işlemi ipliğin cinsine bağlı olarak makas yerine eritme yoluyla
da gerccedilekleştirilebilir Termoplastik elyaflar iccedilin kullanılan bir youmlntemdir Bu işlem iccedilin
rezistanslardan yararlanılır Aynı zamanda zemin kumaş kenarının dağılmasını oumlnleyen etki
yarattığı iccedilin tercih edilir Ancak bu sistemi eritme kenar sistemiyle karıştırmamak gerekir
Kumaş kenarı leno kenarın ayrılmasından sonra saccedilak kenara benzer bir yapıya kavuşur
Aradaki fark atkı ipliklerin ucunun atkı tutucular tarafından değil leno oumlrguumlsuumlnuuml oluşturan
ccediloumlzguumller tarafından tutulmasıdır Muumlşterinin talebine goumlre duumlzguumln kesilmiş kenarların
aranmadığı durumlarda leno ccediloumlzguumlleri iptal edilerek saccedilak kenar uygulamasına geccedililebilir
Leno oumlrguumlnuumln oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelerden bağımsız aparatlardan yararlanılması
oumlnem kazanmaktadır Bağımsız motor tahrikli leno yapıcıları dokuma makinesinin esnekliğinin
daha da artmasını sağlamaktadır Bu tip aparatların kullanımı ile birlikte makinenin daha yuumlksek
hızlara ve uumlretim kalitesine ulaşmasına imkacircn tanınabilir Daha yuumlksek hızlara ulaşılabilmesinin
nedeni leno kenarın oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelere gerek kalmamasıdır Bu durum daha az
ccedilerccedileve hareketi ile ağızlık accedilma sistemlerine daha az guumlccedil harcanmasına veya desen iccedilin daha
fazla ayak kullanımı anlamına gelmektedir Bu nedenden dolayı uumlretim hızı ve kalitede belirgin
bir iyileşme goumlzlemlenebilmektedir
Dornierrsquoin diskli ve Picanolrsquoun ELSY kenar sistemleri buna oumlrnek olarak verilebilir Bu
tip sistemler sayesinde armuumlrluuml dokuma tezgacirchında ccedilerccedileve sayısına goumlre maksimum
desenlendirme olanakları kullanılabilir hale gelmiştir Leno ccediloumlzguumllerinin hareketleri ana ccediloumlzguuml ve
ccedilerccedilevelerden bağımsız olduğu iccedilin ağızlık yuumlkseklikleri ve accedilılma zamanları da bağımsız olarak
ayarlanabilir
Dokumacılıkta en fazla kullanılan kenar oluşturma sistemi leno kenar uygulamaları
olunca makine uumlretici firmalarının ccediloğu bu alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlruumlyorlar Ccedilalışmalarda
yoğunlaştığı boumlluumlm ise kenar sarfiyatlarının azaltılması oluyor Kumaş kenarı ile atkı ipliğinin
45
ucu arasında yaklaşık 4 cm fark olduğu ve bu farkın kumaş boyunca her atkıda gerccedilekleştiği
duumlşuumlnuumllecek olursa meydana gelen firenin boyutu anlaşılabilecektir Uumlstelik bu fire kumaşın her
iki kenarında da soumlz konusudur Tezin ilerleyen aşamalarında tezgacirch uumlreticilerinin yaptıkları
ccedilalışmalar ve geliştirdikleri yenilikler anlatılmıştır
Yalancı Kenar Ccediloumlzguumlleri daha ccedilok Leno Kenar sistemi ile beraber anlatılmıştır Fakat
yalancı kenar ccediloumlzguumlleri aynı zamanda kıvırma kenar (tuck in) kenar sistemlerinde de
kullanılmaktadır Bu ccediloumlzguumllerin kenar oluşturma sisteminden kısmen bağımsız olarak kesilen atkı
teleflerinin telef kovasına atılmak olduğu iccedilin iki sisteme de rahatlıkla kullanılabilmektedir
Tez ccedilalışmasında ilgili yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin teleflerinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalar yapılmıştır Bu kapsamda buradaki ccediloumlzguuml sayısı azaltılarak olumlu sonuccedillar alınmıştır
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri
Dokuma işletmesinde proje ccedilalışmasına paralel olarak işletme buumlnyesinde yuumlruumltuumllen ve
ccediloumlzguuml telefini azaltmayı hedefleyen bir başka ccedilalışmada Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Esnasında Ccediloumlzguuml
Bobinlerindeki Kalan Teleflerin Azaltılması olmuştur
Projedeki amaccedil ccediloumlzguuml bobinlerinin dibinde kalan iplik miktarını azaltmaktır Ccediloumlzguuml
ccediloumlzuumlluumlrken ccedilile sayısına ve metre uzunluğuna goumlre hesaplanması ve ayarlanması gereken bobin
metraj ve ağırlıkları vardır Buradaki numara varyasyonu ccedilok duumlzguumln şekilde takip edilerek
standartlar oluşturulmuş ve goumlrsel eğitim notları ccedilıkarılmıştır Bu hesaplamalar yapılırken
ccediloumlzguumlnuumln yarım kalmaması iccedilin minimum 10 gram ccediloumlzguumlnuumln konik uumlzerinde bırakılması
gerekmektedir Bu 10 gram telefler ccedilağlığa takılan tuumlm koniklere ne kadar yaydırılabilirse o
derecede kesilen ve telef olan iplik miktarımız azalacaktır
35 Hızlı Kamera Kullanımı
Hızlı kamera ile atkı atış sistemi goumlruumlntuumllenerek atkı hareketinin ayrıntılı bir şekilde
izlenmesi hedeflenmiştir Ccedilalışmada atkı transfer hareketini ve tefeleme oumlncesinde atkı ipliğinin
sağ kenar kancası tarafından serbest bırakılma sırasındaki davranışını incelemek iccedilin hızlı kamera
kullanılmıştır
46
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera
Tez ile birlikte yuumlruumltuumllen Santez projesi kapsamında Olympus i-Speed serisi hızlı kamera
tedarik edilmiş ve ccedilok sayıda deneme ccedilekimleri ile en uygun ccedilekim ayarları belirlenmeye
ccedilalışılmıştır (Şekil ndash 3 7)
Burada kamera performansı ve yazılımından yararlanılarak 450-550 devirdk ile ccedilalışan bir
rapier sopasının dolayısı ile atkının izlenmesi sağlanmıştır Tezgacirchta ccedilalışılan 500-550 devirdk
buumlyuumlkluumlk birimi metresnrsquoye ccedilevrildiğinde 1750 ndash 2100 metresn hız ile ilerleyen bir cisim olarak
tanımlanabilir Yaklaşık 450 devdak ile ccedilalışan kancalı dokuma makinelerinde saniye başına
duumlşen dokuma devri 75 olur Bir dokuma devri iccedilindeki kenar oluşum hareketinin 30-40 derece
suumlrduumlğuuml varsayılırsa bu hareketin saniyenin yaklaşık 85-90rsquoda birine karşılık geldiği
hesaplanabilir Bu durumda hızlı kamera ile bu hareketi en az 10 kare ile izleyebilmek iccedilin 900-
1000 karesn hızlarında ccedilekim yapılması gerekmektedir Ccedilalışmada kullanılan ccedilekim hızları
1500 ndash 2000 karesn duumlzeyinde olmuştur Yapılan ccedilalışmada atkı hareketi goumlzlemlenerek atkı
alımı transferi ve atkının bırakılması aşamaları kenar yapıları ve yalancı kenar iplikleri ile
birlikte detaylı olarak goumlruumlntuumllenmiş ve maruz kaldığı kuvvetler ile hareketlerin birbirine goumlre
zamanlaması goumlzlemlenmiştir
Yuumlksek hızda ve renkli ccedilekim yapabilen kameranın oumlnemli teknik oumlzellikleri aşağıda
verilmiştir
- EMC standardı CISPR 22 (BS EN55022) Guumlvenlik Standartı CISPR 24 (BS EN55024)
CE BS EN61010-1 ve IP Standardı EN60529 gereklerine uygun
- Goumlruumlntuuml ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml 1280 x 1024 piksel
- Piksel boyutu yaklaşık 21 mikron
- Ccedilekim yeteneği 1280 x 1024 2000 fps(karesaniye)
47
- 8 GB bellek ile 24 saniye monochrome ccedilekim yapabilme kapasitesi
- Maksimum Ccedilekim hızı 10000 fps (karesaniye)
- Goumlruumlntuuml depolama formatları ldquoRaw bayerrdquo rdquo AVIrdquo rdquoMJPEGrdquo
- Ethernet bağlantısı
- Objektif bağlama yuvası ldquoF-mountrdquo tipi
- Kamera kullanımı CDU izleme uumlnitesi ile ya da Ethernet bağlantısıyla PC uumlzerinden
36 Youmlntem
Kancalı dokuma makinelerinde yapılan optimizasyon ccedilalışmaları 2 ana grupta ele
alınmıştır Dokuma oumlncesi (hazırlık aşamasında yapılan yardımcı duumlzenlemeler) ve dokuma
sırasında gerccedilekleşen prosesler ve makine ayarlarından atkı telefi oluşumuna neden olanlar
belirlenerek incelenmiştir
Dokuma Hazırlık Suumlrecindeki İşlemlerden Kaynaklanan Ayarlar
Dokuma Makinesindeki Ayarlar
Statik ayarlar Konumlama ayarları
Dinamik ayarlar Tezgacirch ana zamanlamasına goumlre değişen ayarlar
Kancalı dokuma makinesinde kenar oluşumunu etkileyen temel mekanizma ve elemanlar
hızlı kamera ile yapılan ccedilekimlerde goumlruumllmektedir (Şekil ndash 3 7)
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması
CcedilOumlZGUuml Kumaşta dikine yer alan ipliklerdir
ATKI Kumaşta enine yer alan ipliklerdir
48
RAPİER Ccediloumlzguuml ipliklerinin arasından atkıyı taşıyan hareketli parccedila
TARAK Rapier atkıyı bıraktıktan sonra atılan atkıyı kumaşa yerleştiren hareketli parccedila
LENO Atılan atkının tarağın ileri hareketinde geri kaccedilmaması iccedilin bu atkıları bir oumlrguuml ile
tutan hareketli parccedila
LENO KENAR Kumaş kenarında kalan atkılar kesildikten sonra atkı uccedilları eşit boyda saccedilak
oluşturacak şekilde bırakılmış kumaş kenarıdır
KIVIRMA (TUCK-IN) KENAR Kumaş kenarında kesilmiş atkı uccedillarının tekrar kumaş
kenarına doğru kıvrılması şekliyle elde edilen oumlruumlluuml kumaş kenarıdır
49
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler
Dokuma İşletmesinde mevcut durum incelemesi yapılması iccedilin oumlncelikle tezgacirch tiplerine goumlre
gruplandırmalar yapılmıştır Tezgacirch grubu bazında yapılmasının nedeni işletmede farklı yıllarda
satın alınan farklı marka oumlzellik ve teknolojide tezgacirchların bulunmasından kaynaklanmaktadır
Benzer şekilde 100rsquoe yakın farklı atkı harmanı bulunmaktadır Bu nedenle sağlıklı bir
karşılaştırma ve analiz iccedilin aynı atkı gruplarını bir arada tutup yeni gruplar oluşturulmuştur
Bu ccedilalışmada yapılan deneme ve analizler dokuma işletmesi oumlzel şartlarından
kaynaklanmakta olup genel bir bakış accedilısı sağlamaktadır Burada yapılan deneysel ccedilalışma ve
tespitler başka işletmelerde farklı sonuccedillar verebilecektir
Atkı İpliklerinin Harman Bazında Dağılımı
İşletmede 100 yuumln ve ccedileşitli yuumln harmanları iccedileren değişik atkı iplikleri kullanılmaktadır
2012 yılı esas alınıp kullanılan atkı harmanlarına goumlre incelendiğinde dokuma dairesinde en
ccedilok kullanılan harman tipleri sırası ile YUNPES YUNNYLEL 100 YUN YUNPESEL ve
YUNNYL olarak gerccedilekleşmiştir (Ccedilizelge ndash 4 1) Atılan atkı sayısı bazında harman tipi
kullanım oranları Ccedilizelge 2rsquode verilmiştir
50
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri
NO HARMAN ATILAN ATKI
SAYISI
1 YUNPES 15312645000 235
2 YUNNYLEL 13551651000 208
3 YUNPESEL 12785405100 196
4 YUN 10292812000 158
5 YUNPES 4246741000 65
6 YUNEL 3670419500 56
7 YUNNYL 3054216500 47
8 YUNCASHMERE 676185000 10
9 PESEL 500400000 08
11 PESEL 348986000 05
12 KETEN 115475000 02
13 IPEK 101619000 02
14 PES 94398000 01
15 DİĞER 477902500 07
Toplam 65298177600 1000
NOT Tabloda atkı sayısı temel alınarak telef yuumlzdesi oluşturulmuştur Ccediluumlnkuuml kalitenin toplam eni oumlnemli değildir
Oumlnemli olan kumaş kenarının dışında kalan kısımdır Buda toplam enden bağımsızdır
Bu rapordaki veriler Şubat ndash Nisan 2012 tarihleri arasında son uumlccedil ayda (21022012 -
28042012) dokuma dairesinde ccedilalışan kalitelerden alınmıştır Bu verileri harman bazında
incelendiğinde YUNPES karışımlı atkı ipliğinin toplamda 30 ile en fazla kullanılan atkı ipliği
olduğu goumlruumllmektedir Bu atkıyı 208 oranla YUNNYLEL atkı harmanı takip etmektedir
Daha sonra bu atkı gruplarını 214 oranla100YUN + YUNEL harmanları gelmektedir
PAMUK KETEN İPEK ve 100 PES gibi harmanlar ise 1 altında gibi kuumlccediluumlk oranlarla takip
etmektedirler
İccedilerisinde EL olan harmanlar incelediğinde 475 gibi buumlyuumlk bir oranda işletmede
ELrsquolı harmanların kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan kullanılan harman miktarı artıkccedila atkı telef
miktarının artması beklenmektedir Ccediluumlnkuuml elastanlı atkıların kontroluuml zordur bir miktar gerilme
ile kullanıldıkları iccedilin ccedilekmesi ve toplaması diğer atkılara oranla ccedilok daha yuumlksektir Elastan
iplikli kalitelerde kumaş kenarında boncuk atkı kaccedilığı atkı kopuğu vs atkı kaynaklı hataların
51
oluşmaması iccedilin zorunlu olarak daha uzun atkı telefi verilmek durumunda kalınmaktadır Tez
ccedilalışmasında bu durum ayrıntılı olarak incelenmiştir
Atkı Teleflerinin Dokuma Dairesindeki Dağılımının Analiz Edilmesi
Ccedilizelge ndash 4 1 tablosunu daha da alt başlıklara ayırdığımızda karşımıza tezgacirch grupları
ccedilıkacaktır Dokuma İşletmesinde farklı oumlzelliğe (kumaş kenar yapısı tezgacirch eni yalancı kenar
tertibatı atkı frenleri tezgacirch modeli farklı marka vs) sahip sekiz farklı tezgacirch grubu vardır
Pareto analizi ccedilerccedilevesinde hangi tezgacirch grubunda hangi teleflerin oluştuğunu belirlemek iccedilin
yapılan ccedilalışma sonucu aşağıdaki Ccedilizelge ndash 4 2 ulaşıldı
Tezgacirch gruplarında verilen yuumlzdeler toplam kullanılan atkıların yuumlzde değerleridir
Oumlncelikle tezgacirch grubu bazında incelediğimizde B Grubu Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini Aparat
Tezgacirchlarda 29 A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 Ekru Kaliteler iccedilin
Kullanılan A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 oranında atkı atılmıştır Diğer kalan
doumlrt tezgacirch grubunda da birbirine yakın bir oranda atkı atılmıştır Buradaki oran en fazla tezgacirch
sayısından daha sonra tezgacirch hızından etkilenmektedir
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi
Not Burada yapılan tezgacirch sınıflandırması işletmedeki gerccedilek tezgacirch numaraları kullanılarak yapılmıştır Sonraki
boumlluumlmlerde yapılan sistematik sınıflandırmalar ile karıştırılmaması gerekmektedir Oumlrneğin kenar yapma sistemlerine
goumlre yapılan tezgacirch sınıflandırmaları gibi sınıflandırmalar olacaktır
Tezgacirch gruplarını tek tek incelediğimizde 1-36 tezgacirch grubunda kullanılan atkı
harmanları 10rsquoluk bir oranla YUNPES harmanlı atkılardır Bu tezgacirch grubu incelendiğinde
52
YUNPES harmanlı atkıya uygun standart ve ccediloumlzuumlm youmlntemlerinin geliştirilmesi gerekir Diğer
atkı harmanları 1 YUN ve 1 YUNEL harmanları kullanılmış Bu harmanların dışında
herhangi başka bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu durum standart oluşturulmasını daha da
kolaylaştırmaktadır
37-72 tezgah grubunu incelendiğinde burada da spesifik kullanılan harmanlar vardır
6 YUNPES ve 4 YUN harmanları kullanılmaktadır Bu atkı harmanlarını 2 YUNNYL
harmanı takip etmektedir Bu harmanların dışında herhangi bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu
tezgacirch grubunda dikkate alınması gereken bir diğer durum ise EL karışımlı herhangi bir atkının
kullanılmadığı goumlruumlluumlyor
73-84 tezgacirch grubuna geniş ve farklı oumlzellikte atkılarının kullanıldığı goumlruumllmektedir
Fakat işletme koşulları temel alınırsa yuumlze yakın harman ccedileşidinin yanında beş farklı harmanın
incelenmesi daha kolay olacaktır
85-99 tezgacirch grubunu değerlendirdiğimizde bu grubunda 5 YUNPESLYC 3
oranında YUNNYLLYC harmanı ve 1 YUN harmanı kullanılmıştır Bu atkı harmanları
dışında herhangi farklı bir harman kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda da 8 oranında LYC
harmanı kullanılmıştır Bu grupta iki farklı atkı harmanının incelenmesi değerlendirilmesi ve bu
atkı harmanlarına goumlre standartların oluşturulması gerekmektedir Bu durum projede ilerlenmesi
iccedilin yol goumlsterici bir sonuccedil olmuştur
101-124 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES 3 YUNNYLEL 1
YUNPESEL ve 1 YUN harmanları kullanılmıştır Toplamda 4 oranında EL harmanlı atkı
kullanılmıştır Bu tezgacirch grubu model olarak yeni (2007) olduğu iccedilin bu grupta genelde yakın
renk yuumlksek kopuşlu ve konstruumlksiyonu zor olan işler ccedilalışmaktadır Bu durumda atkı telef
cinsinden de değerlendirilmesi sağlanmalıdır Genel olarak harman ccedileşitliliği bakımdan
incelenebilir olduğu goumlruumlluumlyor Bu grubu ccedilalışan kaliteler bazında da değerlendirilmesi
gerekecektir
201-224 tezgacirch grubuna baktığımızda 4 YUNPES 4 YUN 1YUNNYL ve 1
YUNPESEL harmanları kullanılmıştır Bu harmanların dışında herhangi başka bir harman
53
kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda kullanılan atkılar 80 oranında YUNPES ve YUN
atkılarıdır Bundan dolayı incelenmesi ve değerlendirilmesi daha kolay olacaktır Bu atkı
harmanına goumlre standardizasyon oluşturulacaktır Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg aparatı
kullanılmaktadır Bundan dolayı kullanılan atkılar genelde EL iccedilermemesi gerekmektedir Bu
sistemde 2 adet yalıncı kenar ccediloumlzguumlsuuml ve 2 adet leno kenar ccediloumlzguumlsuuml kullanılmaktadır Bu anlamda
tezgacirch grubuna oumlzel standardizasyon ve ccediloumlzuumlm yolları geliştirilecektir
301-310 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES harmanı kullanılmıştır Bunun
dışında herhangi bir atkı kullanılmamıştır Bu atkı grubu ccedilerccedilevesinde incelemeler ve etuumltler
alınacak ve tezgacirch ayar standardı oluşturulacaktır
401-477 tezgacirch grubunu incelersek bu grupta altı farklı atkı harmanı kullanılmıştır 11
YUNNYLEL 8 YUNPESEL ve 9 oranında diğer 4 farklı (YUNPES YUN YUNEL
YUNNYL) atkı harmanı kullanılmıştır Tezgacirch sayısı fazla olduğu iccedilin bu gruba duumlşen atkı
harmanı ccedileşitliliği artmıştır Burada kullanılan EL karışımı oranı 21rsquodir Bu grupta (PICANOL)
daha ccedilok bez ayağı ve EL harmanlı atkılar kullanılmaktadır Atkı telefi analizinde bu tablo bize
oumlnemli derecede yol goumlsterecektir Bu bağlamda oumllccediluumlmler yapılacak ve standardizasyonlar
oluşturulacaktır
501-521 tezgacirch grubunda incelediğimizde ise doumlrt farklı atkı harmanı kullanılmıştır
Sırasıyla 3 YUNNYLEL 2 YUNPESEL 1 YUNEL ve 1 YUNPES harmanları
kullanılmıştır Atkı harmanları kendi iccedillerinde karşılaştırıldıklarında ise 6 oranında EL
karışımlı atkılar kullanılmıştır Bu anlamda oumlncelikle tezgacirch grupları ortak kullanılan atkı
harmanları incelenecek ve tezgacirch ayar standartları oluşturulacaktır
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Atkı telefi miktarlarının bir oumln değerlendirmesi tezgacirch grubu bazında yapılmıştır
Tezgacirchlar kenar yapıları uzunlukları atkı transfer sistemleri tezgacirch marka model ve atkı atım
sistemlerine goumlre 8 tezgacirch grubuna ayrılmıştır Bu tezgacirch grupları iccedilerdikleri tezgacirch sayısına goumlre
orantılı şekilde numune alınacak tezgacirch sayısı tablodaki şekilde oluşturulmuş ve numune alınacak
tezgacirchlar belirlenmiştir Her bir tezgacirchtan her guumln boyunca sağ ve sol kenarlarından numune ve
54
oumllccediluumlmler alınmıştır Tezgacirchın tuumlm parametreleri oumllccediluumlluumlp kaydedilmiş ve tip değişimlerinin
rastgele olması sağlanmıştır
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Not Tabloda yer alan lsquonumune alınacak makine kodlarırsquo grup no seklinde gruplandırılarak sınıflandırma yapılmıştır
Tezgacirch gruplarından alınan numunelerden alınan sonuccedillara goumlre en uzun telef (163 mm)
verilen grup 101-124 tezgacirch grubudur Daha sonra 501-521 tezgacirch grubu 1573 mm atkı telefi
uzunluğu ile takip etmektedir Uumlccediluumlncuuml en uzun tezgacirch grubu ise 1467 mm ile 301-310 tezgacirch
grubudur
Tezgacirch gruplarını en kısa atkı telefine goumlre sıraladığımızda ise 862 mm ile 85-99 tezgacirch
grubudur Burada atkı telefinin minimum olmasının nedeni tek taraflı telef verilmesinden
kaynaklanıyor Atkılar hava ile taşındığından sol tarafta atkılar bir aparat tarafından tutulmakta
boumlylelikle sol tarafta yalancı kenar kullanılmamaktadır Tek başına atkı telefi karşılaştırılsaydı
atkı telefi bakımından ilk sırada olacaktır
Daha sonra 401-477 tezgacirch grubu minimum 1187 mm ile ikinci olarak en kısa telefi
veren tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubunda EL harmanlı (21) kaliteler daha fazla ccedilalışmasına
karşın en kısa atkı telefi veren tezgacirch grubudur Bunun nedeni ayrıntılı olarak incelendiğinde
rapier yapısı ve atkı kesim mekanizmasından kaynaklanmaktadır Burada leno kenar
kullanılmakta ve atkılar atkı seccediliciler tarafından minimum telef verilecek şekilde ağızlığa
55
beslenmektedir B GRUBU TEZGAcircHLARDA geliştirilen ECOFILL (092011 Picanol News)
mekanizması bu kapsamda incelenecek ve değerlendirilecektir
201-213 tezgacirch grubu atkı telefleri 1336 mm olarak uumlccediluumlncuuml en kısa atkı telefi veren
tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg sistemi iccedilermektedir Bundan dolayı hem
yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinden tasarruf edilmektedir Fakat burada 4 adet PES
iplik kullanılmaktadır Burada PES ve yalancı kenar iccedilin diğer tezgacirchlarda kullanılan 14 adet
pamuklu yalancı kenar ipliklerinin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması sağlanacaktır Bu
kapsamda bir tasarruf sağlanabilir Fakat burada kullanılacak kalite farklığını azalmaktadır
Oumlzellikle EL harmanlı atkılar bu tezgacirchlarda kullanılmamaya ccedilalışılmaktadır Ccediluumlnkuuml 4 adet iplik
atkı ipliklerini tam olarak tutamamakta kumaş kenarında boncuk atkı kopuğu atkı kaccedilığı vs
hatalar oluşabilmektedir
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
G
R
U
P
N
O
KULLANILMIŞ ATKI İPLERİNE AİT KODLAR
DI132
A20
261
DI16
7DM
0 602
DI1
631S
0
722
DI1
63E
307
22
DI16
3YS0
722
DI16
71S0
722
DI1
11E
40
371
DI1
123
S0
762
DI132
A10
391
DI153
AA0
802
DI153
YS0
481
DI115
E20
481
DI112
E00
481
DI111
E20
481
DI115
440
561
DI112A
A0 571
DI122
AA
1602
1 13
1 7 8
10
129
135 143 1245
135
2 4
4
6 15
141
150
119 131
3 1 7
19
2
146 171
1593
164
4 4
4
8 2
153
163
143 141
5 9
11
143
144
6 1
3 16
80
847 889
7 4 31
10
6 7
2
83 113
103
1159 118
987
8 10
6 4
116 124 71
Not1 ( oumllccediluumlm alınan tezgacirch sayısını belirtmektedir)
Not2 (Grup No tezgacirch sınıflandırması Ccedilizelge 43rsquote yapılan sınıflandırma ile aynı sınıflandırmadır)
56
İplik numaralarına goumlre telef miktarını analiz ettiğimizde kalından inceye goumlre doğru
gidildiğinde telef miktarında artma veya azalma eğilimi goumlruumllmemektedir (Ccedilizelge ndash 4 4)
Elastanlı ipliklerin telefleri tezgacirch gruplarından bağımsız olarak değerlendirdiğimizde
diğer atkılara goumlre biraz daha fazla olduğu goumlruumllmektedir Fakat burada B GRUBU tezgacirchlarda
daha ccedilok ELASTANLI atkılar kullanılmasına rağmen diğer atkı teleflerinden daha duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmektedir
6 numaralı tezgacirch grubu C GRUBU tezgacirchlar olduğu iccedilin tek tarafından(sol) telef
vermektedir Bundan dolayı telef miktarı diğer tezgacirch gruplarından fazla ccedilıkmaktadır Bu grupta
daha ccedilok Elastanlı atkılar kullanılmış olup 80-85 mm civarındadır
3 numaralı tezgacirch grubunda atkı telefleri incelendiğinde daha ccedilok elastanlı ve kalın-orta
numara aralığında atkı ipliği kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan ipliğinin kullanımının etkisi ile
telef miktarı da diğer atkılara goumlre daha yuumlksektir (163 mm)
Keten ipliği gibi rijit ipliklerin telef miktarı genel olarak ortalamanın altındadır Bu da
keten atkı telfinin diğer ipliklere goumlre kontrol edilebilirliğinin daha iyi olduğunu goumlstermektedir
100 YUN ipliklerin kullanımı tezgacirch grubu bazında incelediğimizde 8 numaralı grupta
116 mm atkı telefi 1 numaralı grupta ise 135 mm olduğu goumlruumllmektedir Burada kişi bazlı ayar
standartları değerlendirilmezse bayan bandı tezgacirchların atkı teleflerinin daha kısa olduğu
goumlruumllmektedir Burada EcoLenoreg aparatının kenar yapısına ve telef miktarına etkisi vardır
Tezgacirch sayısı artarken aynı zamanda atkı inceliğinde pazardaki rekabet koşullarından
dolayı her geccedilen guumln daha da incelmektedir Bunun iccedilin bir de iplik numarası (Nm) youmlnuumlnden de
telef miktarını inceledik
2011 yılı atkı kullanım oranını incelediğimizde kullanılan atkıların yaklaşık 90 nını 7
adet atkı harmanının oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu kapsamda yapılacak ccedilalışma ve
standardizasyonların bu harmanlar doğrultusunda incelenmesi daha yararlı ve oumlnemli olacaktır
57
Bu veriler doğrultusunda 2011 yılına ait ortalama atkı Nm değeri 42245 olarak
bulunmuştur İplik numara varyasyonunu dikkate almadığımızda ortalama Nm değerinden toplam
telef miktarı yaklaşık 121 ton olarak bulunmuştur Burada yapılan hesaplama her bir atkı
grubunun telef miktarları uzunluk olarak oumllccediluumllmuumlş sonrasında Nm numaralandırma sisteminden
yola ccedilıkılarak yaklaşık telef ağırlıkları bulunmuştur Son olarak da tezgacirch grubu bazında elde
edilen veriler toplanarak toplam işletme telefine ulaşılmıştır Yapılan değerlendirme ve telef
oranları 2011 yılı iccedilin tezgacirch sayısına goumlre telef miktarıdır Dokuma işletmesi suumlrekli buumlyuumlmekte
buna bağlı olarak da işletmedeki tezgacirch sayısında artış olmaktadır Bundan dolayı daha efektif bir
telef atkı uzunluğu analizi yapmak iccedilin aşağıdaki tabloda olduğu gibi tezgacirch sayısına goumlre
yaklaşık telef miktarı hesaplanmıştır
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş
saati ile tezgacirchları 450 devdk ve 95 randımanla ccedilalışan buumlyuumlk oumllccedilekli bir yuumlnluuml
dokuma işletmesi iccedilin yapılmıştır)
Teorik bir hesaplama yapıldığında bir yılda bir yuumlnluuml işletmesinde oluşacak telef miktarı
- Bir yılda atılacak atkı sayısı = 12x26x225x60x095x450 = 50 057 514 000 adet atkı
- Ort Telef 13cm ve Ort Nm435 olarak alınırsa Bir atkı telef (13cm) ağırlığı = 000299 gr
- Bir yılda atılacak ortalama telef miktarı = 50 057 514 000 x 000322 = 149 597 168 3 gr
telef olmaktadır
- Aynı şekilde gramı tona ccedilevirdiğimizde yaklaşık 1495 ton atkı telefi oluşmaktadır Teorik
hesaplama tablosunda da yaklaşık aynı değer okunmaktadır (Ccedilizelge ndash 4 5)
58
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi
Dokuma tezgacirchı bine yakın parametrenin senkron şekilde ccedilalıştığı buumlyuumlk bir prosesler
buumltuumlnuumlduumlr Burada yapılacak tuumlm ayar ve parametrelerin standartlar iccedilerisinde olması
gerekmektedir Birccedilok farklı hareket aynı saniye iccedilerisinde gerccedilekleştiği iccedilin yapılacak kuumlccediluumlk bir
ayarsızlık veya yanlış parametre girişi ya dokuma hatasına neden olmakta ya da gereğinden fazla
hammadde kullanımına (telefe) neden olmaktadır Bundan dolayı ayarların optimizasyonu ve
doğruluğu ccedilok oumlnemlidir Aşağıda incelediğimiz tezgacirch ayarları atkı telefi iccedilin oumlnemli olan ve
suumlrekli kontrol altında tutulması gereken ayar ve parametrelerdir
a) Tarak Uzunluğu (Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekiyor)
b) Atkı Makası Kesme Accedilısı
c) Sağ Rapier Bırakma Accedilısı
d) Atkı Transfer Mekanizması ( pozitif-negatif)
e) Atkı Seccedilici Dereceleri
f) Ağızlık Kapanma Accedilısı
g) Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi
h) Tarağın Makasa Olan Uzaklığı
i) Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı
j) Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe
k) Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe
l) Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
m) Kullanılan İpliğin Karışımı ve Oranı ( Yuumln-Naylon-PES veya Bunların Karışımı)
n) Atkı İpliği İccedilerisinde Elastan Kullanılması veya Kullanılmaması
Yukarıdaki parametreler olması gereken ve standardizasyon kapsamında değerlendirdiğimiz
parametrelerdir Bu konuda oumlncelikle gerekli oumllccediluumlmler ve analizler yapılmış sonrasında aksiyon
59
planımız ccedilerccedilevesinde gerekli dokuma personeline eğitimler verilmiştir Kişiye bağlı ayarların
fazlalığı standardizasyonun devamlılığını zorlaştırmaktadır Ccediluumlnkuuml suumlrekli takip ve eğitim
gerekmektedir Zamanla personel verilen eğitimleri unutmakta ve eski alışkanlıklarına geri
doumlnebilmektedir Ayrıca işten ayrılan personelin yerine başlayan yeni personelde buradaki
dengeyi bozmakta atkı telefi ve hatalar accedilısından değerlendirdiğimizde atkı telefinde artış
olmasına neden olunmaktadır Yukarıdaki telef nedenleri ayrıntılı şekilde maddeler ve projeler
halinde incelenmiştir Bu kapsamda eğer yapılabiliniyorsa personelden bağımsız ccediloumlzuumlmler
bulunulmuştur Personele bağlılıktan kopmayan durumlarda ise oto kontrol ve efektif takip-uyarı
sistemleri geliştirilerek telefin azaltılması sağlanmıştır
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri
Oumlncelikli olarak yapılan ccedilalışma mevcut durumun analizi ve yapılan standart dışı ayarların
tespiti olmuştur Yapılan ccedilalışmalar sonrasında oumlzellikle tip değişimi başta olmak uumlzere birccedilok
tezgacirch ayarında standart dışı ayarlamaların olduğu ortaya konulmuştur Bu standart dışı
ayarlamaların genel nedenleri aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilebilir
a- Tip değişim ustasından guumlnluumlk olarak yapması gerekenden daha fazla sayıda tip değişimi
istenmesi ve zaman yetersizliğinin olması
b- Tezgacirch ayarları yapılırken kalite oumlncelikli duumlşuumlnuumllerek standart ayarların da oumltesinde uzun
telefler bırakılıp kumaşta oluşacak hataların oumlnuumlne geccedililmesini sağlamak
c- Ayar ustasının uygun tezgacirch ayarları yapma yeteneğinin olmaması hızla buumlyuumlyen
işletmede ayar ustası yetiştirme suumlresinin kısalması
d- Artan rekabet şartları altında alınan siparişlerin metre uzunluğu azalmakta (levent boyları
kısalmakta) ve tip ccedileşitliliği artmaktadır Bu da ihtiyaccedil duyulan tip değişim adedini
arttırmakta ve işletme uumlzerine duumlşen yuumlk ve maliyeti arttırmaktadır
e- Artan sipariş ccedileşitliliğinden dolayı uygun boydaki ve sıklıktaki tarak bulmanın
zorlaşması işletmede uygun tarak yoksa sipariş verilmekte ve tarağın gelmesi
beklenmektedir Ya da stok alanında tuumlkenen uygun tarakların tezgacirchtan kesmesi
beklenmektedir
f- Yeterli tip değişim arabasının olmaması Bundan dolayı tip bindirmek iccedilin araba
beklenilmekte ve burada yaşanan zaman problemi hızlı ayar ve tezgacircha yol verme
60
ccedilalışmaları ile kapatılmaya ccedilalışılmıştır Bu da tezgacirch standart ayarlarının yeterince
duumlzguumln yapılamamasına neden olmaktadır Bu konu ayrıca işletme iccedilerisinde TPM
ccedilalışmaları ccedilerccedilevesinde ele alınmıştır TPMrsquode yer alan Hızlı Tip Değişim projesinde
yeni bir tip bindirme aracı alınmış ve birccedilok standart ccedilalışmalar yapılmıştır Boumlylelikle
kazanılan fazladan zamanla daha ayrıntılı tezgacircha yol verme ayarları yapılabilinecektir
Sonrasında da en uygun şekilde ayarlanan atkı atış ve kesim ayarları atkı telefinin
azaltılmasını sağlamaya yardımcı olacağı duumlşuumlnuumllmektedir
g- Tezgacirch ccedilalışır durumda iken bazen acil bildirim (acil bildirim formları hata olduğunu
belirten ve kalite kontrol tarafından tezgacirchı kapatan formlardır) formlarından dolayı ayar
ustası tezgacirchtaki hataya muumldahale etmekte ve atkı telef miktarının zorunlu veya bilmeden
artışına neden olabilmektedir Bu kısımda işletmede serbest olarak dolaşan vardiya
sorumlusu yardımcıları problemli tezgacirchlara bakmakta ve gerekli duumlzenlemeleri
yapmaktadırlar Buumlyuumlyen ve artan işletme sorunları karşısında bu kişiler yeterince tezgacirch
sorunlarına zaman ayıramamaktadırlar Burada sadece tezgacirch ayarları acil bildirim ve
oumlzellikle atkı telefi konusunda bir personel yetiştirilebilinir Genel anlamda hızlı bir
şekilde akan işletme verileri (atkı telefi miktarı) guumlnluumlk haftalık aylık vs kontroluuml ve
takibi sağlanabilir Ayrıca bu kişi fiili olarak atkı telefi miktarına gerekli muumldahaleleri
yaparak atkı telefi azaltılabilinir
h- İşletmede kullanılan tarakların tam boyunda olması ve kenar iplikleri iccedilin kullanılan kenar
taraklarının uygun boy ve oumlzellikte olanlarından seccedililmesinin sağlanması
i- Atkı makasının yağlanma ve gerekli ayarlarının zamanında yapılması değişim suumlresi
gelen makasların ise gerektiğinde yenileri ile değiştirilmesi gerekmektedir
j- Personel eğitiminin verilmesi ve bu eğitimlerin duumlzenli aralıklarla tekrarlanması ve test
edilmesi gerekmektedir Tezgacircha gerekli uyarı etiketlerinin yapıştırılması
k- Yalancı kenar iplikleri mekanizmasının ve ipliklerinin standardizasyonunun yapılması
61
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu
Tuumlm işletmenin atkı telefinin tek bir tezgacirch varmış gibi incelemek yanlış olacaktır Ccediluumlnkuuml
Dokuma İşletmesinde farklı marka model ccedilalışma prensibi ve atkı atım sistemlerine sahip
tezgacirchlar mevcuttur
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu
Bundan dolayı işletmede ccedilalışan tezgacirchlar Ccedilizelge ndash 5 1rsquode yapıldığı gibi yalancı kenar
yapılarına ve atkı telefini etkileyecek tezgacirch sistemlerine goumlre gruplara ayrılmıştır Sonrasında
her bir tezgacirch grubundaki telef miktarını sağ ve sol kenar olmak uumlzere incelenmiştir İncelemeler
sonrasında tezgacirch grubu bazında hatalar ve eksiklikler tespit edilip hedefler belirlenmiştir
Tablonun genel değerlendirmesi yapıldığında aşağıdaki sonuccedillara
bull Ağırlıklı Sol Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 62 cm
bull Ağırlıklı Sağ Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 8 cm
bull Ağırlıklı Toplam Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 142 cm olduğuna ulaşılmıştır
Genel değerlendirme sonrasında sırasıyla tuumlm tezgacirch ve işletme parametreleri
değerlendirilerek atkı telefinin minimuma indirilmesi sağlanılmıştır Yapılan standardizasyon
ccedilalışmaları bir sonraki aşamada ayrıntılı olarak anlatılmıştır
62
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması
- Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Ccedilok Fazla Uzun Tarak Kullanılması
Dokuma İşletmesinde en fazla sıkıntı yaşanan konulardan biri tarak ve kumaş en
uzunluklarının standardizasyonlarının tam olarak sağlanamamasıdır Bu durum genel olarak
kuumlresel rekabet ve sınırsız muumlşteri isteklerinden kaynaklanmaktadır Muumlşterilerin istedikleri
desen ve raporda değişiklik yapılamaması sonucunda gereken tarak ihtiyacı artmaktadır Bunun
sonucu olarak da işletmenin tarak ccedileşitliliği ve stokları zaman iccedilinde artabilmektedir Buna
rağmen her desen ve kumaş tipi iccedilin boşta tarak bulmak her zaman muumlmkuumln olmamaktadır
Dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde uygun tarak bulunmayınca sipariş termini goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak gereğinden uzun taraklar kullanmak zorunda kalınmaktadır Bu da atkı telefini
hızlı şekilde yuumlkselten bir durumdur
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması
Şekil ndash 5 1rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere uygun tarak kullanılmamasından dolayı atkı telefinin 40 mm
daha fazla olmasına neden olunmuştur Standart tezgacirch ayarları incelendiğinde sağ-sol yalancı
tarak ile tarak arasındaki mesafe maksimum 20 ndash 22 mm arasında olması gerekmektedir Genel
olarak bu ccedilalışmayı tuumlm tezgacirchlarda ve tarak ccedileşitlerinde goumlzlemleyip incelendiğimizde somut
olarak goumlruumlnen sorunun giderilmesi sonucundan buumlyuumlk oranda bir atkı tasarrufu sağlanacağı
goumlruumllmuumlştuumlr Aşağıdaki tabloyu incelediğimizde normal bir tezgacirchta sağ kenar telefinin ortalama
olarak 70 ndash 90 mm arasında olduğunu goumlrmekteyiz (Ccedilizelge ndash 5 2) Eğer gereğinden fazla uzun
tarak kullanılırsa bu telefler 110 ndash 130 mm civarında olmaktadır Bu telefler uumlzerinden yapılacak
40 mm iyileştirme sonucunda 37 kadar atkı telefinde iyileşme sağlanacaktır
63
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi
Burada oumlnemli olan gelen yeni siparişte Dokuma İşletmesinde olmayan veya termin suumlreci
boyunca boşta olmayacak tarağın yerine uzun tarak kullanmak mı yoksa sıfır yeni tarak satın
almak mı avantajlı sorusunu araştırmak oldu Yapılan araştırmalar sonucunda 1000 metre
uzunlukta alınan bir siparişte 3 ndash 4 cm uzun tarak kullanmak yerine sıfır tarak almak daha
avantajlı olmaktadır Ccediluumlnkuuml 1000 metre boyunca verilecek fazladan telefler hesaplandığında satın
alınacak sıfır bir tarak maliyetini geccedilmektedir Ayrıca satın alınan tarak tek sefer kullanılmayıp
gelen siparişlere goumlre uzun yıllar kullanılabilmektedir
- Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
Şekil ndash 5 2rsquode goumlsterildiği gibi oluşan fazladan ccedilıkıntılar standartların dışında fazladan atkı
telefinin oluşmasına ve telef miktarının artmasına neden olmaktadır Bu ccedilıkıntılar genelde tamir
olan tezgacirchlardan kalan taraklardır
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
64
İşletmede bazen taraktan kaynaklanan kumaş hatalarından dolayı taraklar tamir edilmektedir
(Oumlzellikle tarak izi hatası olarak nitelendirilen bazı tarak dişlerinin gereğinden daha geniş veya
dar olmasından dolayı kumaş raporu ve yuumlzeyinde rahatsızlık verici bir iz bırakmasıdır) Bir diğer
hata da tarak dişlerinde oluşan ccedilapaklar iplik ve kumaşın tiftiklenip yıpranmasına neden olmakta
ve kumaşta izler bırakmaktadır Bu gibi hatalı taraklar oumlncelikle tezgacirch uumlzerinde eğer tezgacirch
uumlzerinde onarılamıyorsa tezgacirchtan ccedilıkarılıp onarılmaya ccedilalışılmaktadır Eğer bu da muumlmkuumln
değilse oluşan problem tezgacirch kenarında ise bu hatalı kısım kesilmektedir Burada kesilen tezgacirch
dişinin orijinal kenarı kalmadığı iccedilin fazladan uzun tarak kenarı bırakılıp buradaki dişler ve tarak
korunmaya ccedilalışılmaktadır Taraktaki fazla uzunluktan dolayı Şekil ndash 5 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 05 ndash
1 cm arasında bir mesafe kalmakta ve tarağın kullanım oumlmruuml boyunca fazladan telef verilmesine
neden olunmaktadır
Sonuccedil olarak burada muumlmkuumln olduğunca kenar uzunluğu fazla olan ve orijinal olmayan
tarakların kullanılmamasıdır Ccediluumlnkuuml bu taraklar saklanırken aynı boydaki ve sıkılıktaki orijinal
taraklar ile birlikte saklanmaktadır Eğer burada sorunsuz tarak varsa oumlncelikli olarak orijinal
tarak kullanılmalıdır Burada tahar operatoumlruumlne ve dokuma hazırlık planlama boumlluumlmuumlne buumlyuumlk
goumlrev duumlşmektedir
- Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
Dokuma işletmesinde taraklar dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde taraklar iccedilin oumlzel yaptırılmış
dolaplarda saklanmaktadır Burada taraklar boy ve sıklık değerlerine goumlre sınıflandırılmakta ve
boumlylelikle aynı oumlzellikteki taraklar aynı dolapta saklanmaktadır
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
65
ldquoSatın alınan tarakların uumlzerindeki numara ve uzunlukların fiili olarak oumllccediluumllmesi
gerekmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonucundan uumlzerinde yazan tanım ve gerccedilek tarak numarası
doğru ise ilgili dolaba konulmalıdır Bazı durumlarda ise tarak tamiri veya kullanım sırasındaki
yıpranmalardan dolayı tarak numarası yıpranmakta ve uumlzerine tekrardan yazılmaktadır Her iki
durumda da herhangi bir yanlış uzunluk girildiğinde atkı telefinin gereğinden fazla olmasına
neden olunmaktadır (Şekil ndash 5 3) Tarak uumlzerindeki bilgilerin doğruluğuna inanan tahar
operatoumlruuml taharlama işlemine başladıktan sonra ancak taharlama işlemi sonunda gereğinden uzun
tarak kullanıldığını ve tarak uzunluğunun doğru yazılmadığını fark edebilmektedir Bu durumda
ise geri doumlnuumlş olanaksızdır Burada dokuma hazırlık boumlluumlmuumlne kontrol denetleme geri bildirim
goumlrevleri duumlşmektedir Burada yapılacak iyileştirmeler sonucunda aslında kontrolsuumlz ve buz
dağının alt kısmı gibi olan telef miktarın azaltılması sağlanabilecektir
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması
- Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
Daha oumlnceki ayar standartları konusunda değindiğimiz oumlnemli bir konudur Kontrol ve
denetlenmesi zor ve emek isteyen bir parametre olması itibariyle hassas ve ayrıntılı
incelenmiştir
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
66
Dokuma dairesinin kontrol ve bilgisinde olan konu incelendiğinde tezgacirch ayar
kitapccedilıklarındaki standart boşluk ve mesafenin 15 mm ve burada problem ve hata oluyorsa
maksimum 20 mm civarında olması gerekmektedir (Şekil ndash 5 4) Bu ayarların dışındaki
uygulamalar fazladan telef verilmesine ve telef miktarının ayar ve personel kaynaklı olarak
yuumlkselmesine neden olmaktadır
İşletme de yapılan bazı değerlendirmelerde burada ayar ustası uumlzerindeki tip değişim
baskısı ve gelen acil bildirimlere bakma gerekliliği yeterli zaman kalmamasına ve ayar ustasının
gerekli ayarlamaları yapmasına vakit kalmamaktadır Başlı başına yeni bir konu ile bağlantılı
olan ayarlamalar ve tezgacirch hatalarının azaltılması konusu suumlrekli olarak oumllccediluumlluumlp kontrol
edilmelidir
Bu konudaki telef miktarının azaltılması ve yapılacak standart ayarının Dokuma
İşletmesine kazancı ve getirisi ve standart ayar dışında yapılan ayarlamalarda oluşacak kayıplar
ve sorunlar ile ilgili genel bir eğitim hazırlanmış ve tuumlm dokuma elemanlarına verilmiştir
Eğitimlerin suumlrekli ve duumlzenli aralıklar ile yapılması oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml suumlrekli yeni personelin işe
alınması ve guumlncel konuların oluşmasından dolayı bu hatanın veya ayar eksikliğinin ikinci plana
atılmasının oumlnlenmesi gerekmektedir Dokuma tezgacirchlarında hesaplanması ve kontroluuml en zor
konulardan biri olmakla birlikte yapılacak eğitim ile de en fazla kazancın sağlanacağı alanlardan
biridir
- Yalancı Kenar Tarağının Uzunluğu
Standart uzunluktaki bir yalancı kenar tarağının uzunluğu 12 mmrsquodir Yalancı kenar
tarakları atkı teleflerini taşımak iccedilin kullanılan kenar ipliklerinin standart hareketini yapmak iccedilin
tasarlanmışlardır
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı
67
İşletme şartlarında zamanla bozulan kırılan taraklar yerine sıfır tarak satın alınmamakta bunun
yerine daha oumlnce bozulan veya kırılan ana taraklardan kesilerek yalancı kenar tarakları
oluşturulmaktadır
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması
YALANCI TARAKLI ve YALANCI TARAKSIZ (TEK TARAK) DOKUMA TEZGAcircHLARINDAN ALINAN TELEF
UZUNLUKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (CETVEL OumlLCcedilUumlMUuml)
Not Karşılaştırma yapılan oumllccediluumlmler aynı tezgacirch uumlzerinde tezgacirch ayarları değiştirilmeden
sadece yalancı taraklı ve tek taraklı olmak uumlzere iki kez telef
alınmış ve cetvel oumllccediluumlmleri yapılmıştır Ortalama toplam telef uzunluğu yalancı taraklı tezgacirchta 15205 cm iken tek taraklı tezgacirchta 1225 cme
duumlşmuumlştuumlr
Ccediloumlzguuml No 221340
İş Emrindeki Tarak Eni 176 cm
KULLANILAN TARAK ENİ
Yalancı Taraklı 176 cm + 15 cm x 2 boşluk + 2 Yalancı Tarak
Uzunluğu
Tek Taraklı 179 cm
OumlLCcedilUumlM NO
Yalancı Taraklı
Yalancı Taraksız (Tek Taraklı)
Sol Sağ Sol Sağ
Oumllccedil1 79 86 6 75
Oumllccedil2 8 67 6 51
Oumllccedil3 67 75 66 74
Oumllccedil4 67 76 62 66
Oumllccedil5 78 66 59 51
Oumllccedil6 78 86 62 56
Oumllccedil7 75 85 59 7
Oumllccedil8 75 85 62 54
Oumllccedil9 79 74 59 56
Oumllccedil10 78 75 57 69
Oumllccedil11 79 72 62 69
Oumllccedil12 75 7 6 58
Oumllccedil13 8 7 59 72
Oumllccedil14 78 84 59 5
Oumllccedil15 73 8 63 5
Oumllccedil16 79 63 62 67
Oumllccedil17 77 66 62 68
Oumllccedil18 74 86 64 52
ORTALAMA 762 75 609 615
TOPLAM 15205 cm 1225
Yeni oluşturulan yalancı kenar tarağından kaynaklanan iki farklı standart dışı hareketten
dolayı atkı telefi miktarı artabilmektedir Oumlncelikle gereğinden fazla uzun kesilen bir yalancı
kenar tarağı ana tarak ile arasındaki mesafesinin uzamasına neden olur Ayrıca tip bindirme
esnasında tip bindiriciler yalancı kenar ipliklerini ana tarağa yakın yerden değil de tarağın uzak
68
kısmından geccedilirirler ise atkı telefinin daha da uzun olmasına neden olurlar (Şekil ndash 5 5) Bu
kısımda atkı telefinin kısaltılması iccedilin minimum genişlikte yalancı kenar tarağı kullanılmalı ve
tezgacircha takılma sırasında ana tarak ile arasındaki mesafe 05 mmrsquoyi geccedilmemelidir
Yalancı taraktan kaynaklanan atkı telef uzunluklarını hem yok etmek hem de taraklar
arasındaki mesafenin minimuma indirilmesi ve ortadan kaldırılması iccedilin ihtiyaccedil duyulan ana
tarak uzunluğundan biraz daha uzun tarak ile tezgacirch taharlandı ve yalancı kenar iplikleri aynı
tarağın uccedil kısımlarından geccedilirildi boumlylelikle taraklar arasındaki mesafe sıfıra indirilmiş oldu
Yukarıdaki oumlrnek karşılaştırmalı tabloda da goumlruumllduumlğuuml gibi normal yalancı kenar tarağı iccedileren
tezgacirchtaki atkı telefi miktarı 152 cm olurken yalancı kenar tarağı iccedilermeyen tezgacirchın atkı telefi
1225 cm civarındadır Oumlrnek uumlzerinde karşılaştırma yaptığımıza goumlre yalancı kenar tarağı
kullanılmadığı zaman 19 civarında atkı telefi azaltılmaktadır (Ccedilizelge ndash 5 3) Bundan dolayı
eğer şartlar uygunsa ve uygun tarak varsa oumlzellikle yuumlksek metrajlı işlerde bu youmlntemin
kullanılması atkı telefinin rahat bir şekilde azaltılmasını sağlayacaktır
Uygun olmayan tarak uzunluğunda bir tip değiştirme
Uygun boyda tarak kullanılmadığı veya uygun tarak olmadığı iccedilin gereğinden uzun tarak
kullanıldığında yalancı kenar tarağı kullanılmamalıdır Ccediluumlnkuuml zaten kenar iplikleri iccedilin uygun boş
tarak dişi olacaktır Buradaki boş dişlerden atkı telefinin tutulması iccedilin kullanılan yalancı kenar
iplikleri geccedilirilebilir
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması
69
Şekil ndash 5 6rsquoda goumlruumllduumlğuuml gibi hem gerekenden daha uzun tarak kullanılmış hem de
yalancı kenar tarağı kullanılmıştır Bundan dolayı hem taraktan gelen fazladan dişler hem
taraklar arasındaki mesafe hem de yalancı kenar tarağının kendisinden kaynaklanan uzunluklar
hesaplandığında tezgacirchın tek tarafında 15 ndash 20 cm arasında gereğinden fazla telef olmaktadır
Bu boumlluumlmde dokuma hazırlık ve tip bindirme elemanlarına buumlyuumlk goumlrev duumlşmektedir İlk
etapta tahar operatoumlruuml uygun tarağın her iki tarafında da eşit uzunlukta boşluklar bırakmalıdır
İkinci adımda da fazladan boş dişler bırakılan tarağı tip bindirmeciler fark etmeli ve yalancı kenar
tarağı kullanmamalıdır Burada dokuma ve dokuma hazırlık elemanlarına gerekli eğitimler
verildi Suumlbjektif bir oumlzellik olup suumlrekli ve aktif bir şekilde kontrol ve denetleme-eğitim
mekanizmasının işlemesi gerekmektedir Burada aktif olarak bir iyileştirme sağlanırsa tek
taraftan ortalama 15 cm toplamda 3 cm telef kazancı olacaktır 3cm telef genel dokuma salonu
telefini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde iyi bir rakam olup atkı telefinin ortalamada duumlşmesini sağlayacaktır
Ccediluumlnkuuml oumlnemli olan atkı telefini yuumlzde olarak duumlşuumlrmektir Ortalamada sayı olarak da duumlşecektir
- A Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Aslında tezgacirch ayarları deyince birccedilok parametre işin iccediline girmektedir Tezgacirch ayarları
başlı başına bir proje konusudur Burada tezgacirch ayarları uumlzerinde duruldu ve dokuma elemanları
ile incelenip değerlendirildi Bu başlık kapsamında A grubu tezgacirchlarda yapılan makine
ayarlarının kısaca değerlendirmesi yapılmıştır
Tarak Uzunluğu Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekmektedir Yukarıdaki
boumlluumlmlerde anlatıldığı gibi uygun uzunlukta tarak kullanılmaması atkı telefi
miktarının artmasına veya kumaş hatalarının oluşmasına neden olabilmektedir
Atkı Makası Kesme Accedilısı Atkı makası kesme accedilısının olması gereken ayar
değerleri 78deg ndash 80deg aralığındadır Atkı makası kesme accedilısı 78deg lsquoden daha duumlşuumlk bir
dereceye ayarlanırsa atkı transfer hatası veya atkı kopuşu olmaktadır Atkı makası
kesme accedilısı gereğinden daha uzun yani 80deg uumlzerinde ayarlanırsa gereğinden fazla atkı
beslemesi sağlanacağından atkı telefi miktarı artmaktadır
70
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı Sağ rapier bırakma accedilısı standart değeri 310deg - 325deg
aralığındadır Burada ne kadar duumlşuumlk bir accedilıda atkı bırakma işlemi gerccedilekleşirse atkı
telefi miktarı o kadar azalmakta ne kadar yuumlksek bir accedilıda atkı bırakılır ise de atkı
telefi artmaktadır Bundan dolayı tezgacirch ayarları el verdiği suumlrece 310deg yakın bir
değerde sağ rapier bırakma accedilısı ayarlanmalıdır
Atkı Transfer Mekanizması Kancalı tezgacirchlarda pozitif atkı transferi
gerccedilekleşmektedir Burada atkının alınması taşınması transferi ve bırakılması
kontrolluuml bir şekilde sağlandığı iccedilin pozitif atkı transfer sistemi olarak
tanımlanmaktadır Bu sistem iccedilerisindeki herhangi bir parametrenin uygun
ayarlanmaması dokuma hatalarına ve atkı telef artışına neden olabilmektedir
Atkı Seccedilici Dereceleri Sırasıyla 15deg ndash 30deg ndash 70deg atkı seccedilimi gerccedilekleşmektedir Bu
ayarların dışına ccedilıkılırsa atkı kopuşu veya rapier ağzına transfer hatası oluşmaktadır
Verilen ayarlar dışında yuumlksek derecelerde atkı sunumu olursa atkı kopuşu veya kopuş
olmazsa gereğinden fazla atkı transferine ve atkı telefine neden olunur Tersi durumda
ise duumlşuumlk derecelerde ise atkının rapier ağzına transferi sağlanmaz ya da dokuma
hatası olmaktadır
Ağızlık Kapanma Accedilısı Standart koşullar altında bu değer 330deg - 340deg arasında
değişmektedir Ağızlık kapanma accedilısı aynı zamanda sağ rapier bırakma accedilısı ile
bağlantılıdır Burada ağızlık kapanma accedilısı ne kadar erken kapanırsa o kadar az atkı
telefi oluşmakta ne kadar geccedil kapanırsa ise atkı telefi o kadar artmaktadır Bunun
yanında erken ağızlık kapamalarında atkı kopuşu ve dokuma hatları vs riski artarken
geccedil ağızlık kapanmalarında bu riskler azalmaktadır
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi En uygun koşullarda ayarlanan atkı
makasının rapiere olan mesafe ayarı 5mm ndash 4mm arasındadır Burada fiziksel bir
durum mevcuttur Makas rapiere ne kadar yaklaşırsa atkı telefi miktarı o kadar
artmaktadır Fakat burada tezgacirch dizaynın izin verdiği bir sınır vardır Bu 5mm ndash 4
mm oumltesinde bir mesafe daha da azaltılırsa rapier sopası parccedilalanabilir Ayrıca atkı
71
makasının rapiere olan mesafesinde ayarsızlık olduğunda suumlrekli atkı kopuşu ve
tezgacirch duruşları olabilmektedir
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı Ayarlanabilinen en uygun mesafe 2mm ndash 6mm
arasında değişmektedir Bu kısımda atkı telefinde oumlnemli bir yer tutmaktadır Tarak
atkı makasına ne kadar yakın olursa atkı telef miktarı o kadar azalmaktadır Aynı
zamanda makasın mesafesi tarağa ne kadar yakınlaşırsa dokuma hata riski o kadar
artarken tersi durumunda azalmakta ve tezgacirch ayarı kolaylaşmaktadır Bundan dolayı
standart değerlerin kullanılması ccedilok oumlnemlidir Boumlylelikle atkı telefi miktarı
azaltılırken dokuma hatası riski de olmamaktadır
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı Burada ayarlanabilecek en
uygun mesafe 2mm ndash 4mm arasındadır Tezgacirch tarağı kadar yalancı kenar tarağının
uzaklık mesafesi de oumlnemlidir Fiziksel kurallar gereği ne kadar yakın yalancı kenar
tarağı mesafesi ayarlanırsa o kadar az atkı telefi oluşmaktadır Diğer şartlarda olduğu
gibi bu durumda da standart şartlar dışına ccedilıkıldığında duumlşuumlk mesafede hata riski artıp
oluşacak telef miktarı azalmakta tersi durumlarda hata riski azalıp atkı telefi miktarı
artmaktadır
Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe Tezgacirch dinamiği
gereği sağ-sol rapier yalancı kenar tarağı ile tarak arasındaki mesafe 20mm ndash 22mm
arasında olmalıdır İşletmede en fazla karşılaşılan standart dışı durumlardan bir
tanesidir Atkı telefi miktarını doğrudan fiziksel kurallar gereği etkilemektedir
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe Bu mesafe
optimum şekilde 6mm -12mm arasında ayarlanmalıdır Bu kısımda genelde toleranslar
dacirchilinde gereğinden uzun ayarlar yapılmakta ve atkı telefi miktarının artmasına
neden olunmaktadır Tezgacirch ayarında yapılacak iyileşme ile atkı telefi miktarı anında
ve hızlı bir şekilde azaltılabilmektedir
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
Buradaki en uygun ayar mesafesi 95mm ndash 116 mm arasında değişmektedir Bırakma
72
esnasında ne kadar yakın olunursa fiziksel kurallar gereği o kadar daha kısa bir atkı
telefi oluşmaktadır Standart ayarlar dışında ise ya dokuma hatası ve tezgacirch duruşları
oluşmakta ya da gereğinden fazla atkı telefi oluşmaktadır
- B Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Makine oumlzellikleri ve yapılan ayarlar goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda B grubu tezgacirchlarda en
fazla dikkat edilmesi gereken ayarlar aşağıdaki gibi olmuştur Bu ayarlardaki herhangi bir eksik
veya standart dışı olması atkı telefinin artışı dokuma hatalarının meydana gelmesi tezgacirch
duruşunun olması veya makine guumlvenliğinin devre dışı kalıp parccedila kırılması gibi durumlarından
birine veya birkaccedilına birden neden olunabilir B grubu tezgacirchlarda yapılması gereken standart
ayarlar
Atkı Makası Kesme Accedilısı (78deg ndash 80deg)
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı( 310deg - 325)
Atkı Seccedilici Dereceleri
Atkı Motorundan Gerilim Ayarı
Sağ Leno Mini Aparat Kapatma Dereceleri
Atkı Fren Ayar Dereceleri
Ağızlık Kapanma Accedilısı (330deg - 340deg)
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi ( 5mm ndash 4mm)
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı (2mm ndash 6mm)
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı (2mm ndash 4mm)
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe (6mm -12mm)
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi (95ndash
116 mm)
73
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi
A grubu ve B grubu tezgacirchlarda ayarlar birbirine yakın olup birebir aynı değildir Fakat
standart dışı bir ayar yapıldığında elde edilecek sonuccedillar benzerdir Yukarıda listelenmiş olan B
grubu tezgacirch ayarlarında atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayrıntılı bir şekilde incelendi ve atkı telefine etkisi
değerlendirildi (Şekilndash 5 7)
- B Grubu Tezgacirchlarda Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı ile Atkı Telefindeki Değişim
Yapılan ccedilalışmada atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayarlarının atkı telefine ve dokuma hatalarına etkisi
araştırılmıştır Bu kapsamda yapılan ccedilalışmalar
Birinci denemede standart atkı fren ayarları ile ccedilalışılmış olup alınan telef ortalamaları
sağ kenar iccedilin 67 cm Sol kenar iccedilin 63 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 8)
74
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı
Yapılan ikinci denemede atkı frenlemeleri ağızlığın iccedilinde farklı ağızlık değerleri iccedilin
arttırılmış olup alınan teleflerin ortalamaları sağ kenar iccedilin 36 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 9) Atkı frenleri arttırıldığından telefte azalma soumlz konusu olsa
da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni ile tezgacirchta
boncuk hatası ve atkı kopuğu hatası goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin arttırılması atkı
kopuşunu da olumsuz olarak etkilemiştir (Transfer hatasını arttırmıştır)
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması
Uumlccediluumlncuuml denemede ikinci denemeye goumlre akuumlmuumllatoumlr elektronik frenlemeleri biraz
daha azaltılarak deneme yapılmış olup telefler sağ kenar iccedilin 47 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 10) Atkı frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma
soumlz konusu olsa da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni
75
ile tezgacirchta boncuk hatasının devam ettiği goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin yuumlksek
olması atkı kopuşunu olumsuz etkilemiştir
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması
Doumlrduumlncuuml denemede uumlccediluumlncuuml denemeye goumlre frenlemeler biraz daha azaltılmış olup
telefler sağ kenar iccedilin 57 cm sol kenar iccedilin 67 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 11) Atkı
frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma soumlz konusu olsa da atkı
kopuşuna olumsuz etkisi devam etmiştir Boncuk veya atkı kopuğu hatası
goumlruumllmemiştir
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması
Son olarak frenlemeler sıfırlanarak yapılan denemede atkı telefleri sağ kenar iccedilin 73
cm sol kenar iccedilin 65 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 12) Tezgacirchın atkı kopuşunda olumlu
etkisi goumlruumllmekle birlikte standart ayarlara goumlre telefte artış soumlz konusudur
76
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması
Elektronik atkı frenlerinin sol kenar telefi iccedilin etkisi olmamakla birlikte tezgacirchta kopuşun
artması boncuk ve atkı kopuğu gibi hatalara sebep olması nedeni ile standart ayarlar ile
kullanımına devam edilmektedir
- B Grubu Tezgacirchlarda Kenar Telefinin Azaltılması
Dokuma İşletmesinde 42 adet Picanol Optimax model tezgacirch vardır Yapılan oumln ccedilalışma
ve değerlendirmeler sonrasında bu tezgacirchlardaki sağ kenar atkı telefi 78 cm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Sol kenar telefi ise 35 ndash 45 cm aralığında olduğu ve gerekli tezgacirch yapısı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde
uygun ve duumlşuumlk miktarlarda olduğu saptandı Boumlylelikle gereğinden fazla telef veren sağ kenar
tarafında yoğunlaşmanın daha verimli ve gerekli olduğuna karar verildi
Daha oumlnceki tezgacirch ayarları ve programları incelendiğinde 402 numaralı Picanol
GAMMAX model tezgacirchının diğer tezgacirchlara goumlre suumlrekli ccedilok daha duumlşuumlk atkı telefi verdiği
ortaya ccedilıkarıldı Bu durum suumlrekli yapılan etuumltler ve değerlendirmeler neticesinde elde edilmiştir
Sonrasında yapılan analiz ve değerlendirmelerde buradaki telef miktarının tezgacirch program
ayarlarından kaynaklandığı ortaya ccedilıkmıştır Normal tezgacirchlarda ağızlık kapanma accedilısı 310 ndash
320deg derece aralığında olmasına karşın bu tezgacirchta ağızlık kapanma accedilısı 290deg derece olarak
ayarlanabilmektedir Diğer tezgacirchlarda 310deg derecenin altında ayar yapılamamakla birlikte bu
derecelerde daha fazla atkı kopuşlarına yarım atkı ve boncuk hatalarına neden olunmaktadır
77
Fakat erken kapanan ağızlık rapier tarafından taşınan atkının daha fazla uzağa taşınmasını
engellemekte ve atkı telefinin minimum olmasını sağlanmaktadır
Yapılan tespit sonrasında PICANOL firması ile goumlruumlşuumllduuml ve gerekli değerlendirmeler ve
kritik analizlerden sonra gerekli yazılımlar yeni model Picanol Optimax tezgacirchları iccedilinde alındı
ve tezgacirchlara gerekli yazılım yuumlklemeleri yapıldı
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi
Yapılan analizler testler ve oumln ccedilalışmalar sonrasında PICANOL firması ile ortak ccedilalışma
sonrasında tezgacirch ayarları optimum duumlzeye ccedilekildi Şu an iccedilin 42 adet Picanol Optimax
tezgacirchlarda sağ kenar telefi 78 cm den 45 cmrsquoe indirmeyi başardık (Ccedilizelge ndash 5 4) Boumlylelikle
yapılan ccedilalışma sonrasında 423 oranında bir iyileşme sağlanmış oldu
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme
Atkı yakalayıcı sisteminin geliştirilmesinde en başta gelen neden ayar ve parametreleri
insandan bağımsız hale getirmek ve bunun neticesinde ise proses ve ayar standardizasyonun
korunmasını sağlamaktır
Burada muumlmkuumln mertebe insan kaynaklı ve otomatik olmayan ayarların kontrol altına
alınmasının sağlanması ya da ortadan kaldırılmasıdır Boumlylelikle personel ve suumlrekli ayar
bağımlılığından kurtulan sistem daha kolay kontrol edilmesi ile atkı telefinin radikal bir şekilde
duumlşuumlruumllmesi amaccedillanmıştır
78
Yapılan yeni aparat ve kavram geliştirme ccedilalışmalarında ilk etapta guumlnuumlmuumlz ve Dokuma
İşletmesindeki tezgacirchlarda geliştirilen sistemlerin ccedilalışması sağlanacaktır Yapılacak
ccedilalışmalarda ticari olarak (maliyetkazanccedil) herhangi bir değerlendirme yapılmayacaktır
Hedefimiz ilk etapta atkı telefinin standartlar dacirchilinde azaltılmasıdır Sonraki aşamalarda farklı
bir tez ve ccedilalışma konusu olarak ticari uygunluk araştırılması ve ccedilalışması yapılabilinir
Yapılan ccedilalışmalar ve araştırmalar neticesinde tezde aşağıdaki aparat ve sistemlerin
geliştirilmesi ve irdelenmesine yer verilmiştir
- Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
- Elektromanyetik Lamelli Atkı Tutucu
- EcoLeno veya Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
- Hava Emişi İle Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
Yukarıda maddeler halinde yazılan gelişimleri sırasıyla inceleyelim
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu
Atkı yakalama sistemlerinde ilk olarak ele alınan sistem ccedilok kullanımlık elastik atkı
tutucu sistemidir Sistemdeki amacımız rapier sopası atkı bırakma sistemi ve atkı arasındaki
senkronizasyonu uumlst seviyeye getirip istenilen uzunlukta atkı telefinin bırakılmasını sağlamaktır
Boumlylelikle kontrol altına alınan sistemde telef oranı minimum seviyeye ccedilekilmesi sağlanmaktadır
Kısaca sistemin tarifi yapılırsa esnek kanca aparatı atkı ipliği bu sisteme girdiğinde
elastik yapılar tarafından sıkı bir şekilde tutulmakta boumlylelikle kısa uzunlukta atkı telefi
verilmektedir Ayrıca bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinin
kullanılmasına ihtiyaccedil kalmamaktadır
79
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
Bir dokuma tezgacirchının da ortalama 450 devdk ile ccedilalışmaktadır Bu yuumlksek devirden
dolayı elastik tutucu uumlzerine binecek yuumlk ccedilok fazla olacaktır Burada tutucu olarak kullanılacak
malzemenin binlerce hatta milyonlarca defa accedilılıp kapanmaya maruz kalması ve bu kapanma
accedilılma harekacirctı esnasında performansından hiccedilbir şey kaybetmemesi gerekmektedir (Şekil ndash 5
13) Ccediluumlnkuuml atkı telefinin azaltılmasının yanında olmazsa olmaz koşullardan bir tanesi ve en
başında ki konu ise hatasız kumaş elde edilmesidir Oluşacak kuumlccediluumlk bir hata tuumlm ccedilabaların ve
tasarrufların boşa ccedilıkmasına neden olacaktır Aynı zamanda bu sitemin kullanılması ile yalancı
kenar iplikleri kullanılmayacak ve teleflerin toplanacağı bir sistemin geliştirilmesi de
gerekmektedir
Toplam parametreleri değerlendirdiğimizde sistemin kurulması ve denemelerin yapılması
proje kaynakları accedilısından zorlayıcı olduğundan şu anlık araştırma konusu olarak
değerlendirilmiştir Araştırma sırasında toplanan bilgiler bir sonraki aşamalar iccedilin kullanıldı
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu
Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu sistemindeki zorlukları değerlendirildiğinde burada
iki farklı engel ile karşılaşılmıştır Birincisi atkı tutucu sistemin atılan atkıyı sıkı bir şekilde
80
tutması ve kesinlikle bırakmaması gerekmektedir Ayrıca ilk atkıdan sonra ikinci atkı sisteme
ilave edilirken birinci ilave edilen atkı boşta kalıp dokuma hatalarına neden olmaması
sağlanmalıdır İkincisi ise suumlrekli devam eden bir maliyet teşkil edecekti Burada yıpranan ve
goumlrevini yerine getiremeyen sistemlerin suumlrekli yenilenmesi ve aynı zamanda duumlzenli olarak
bakımının yapılması hem maliyet hem de zaman accedilısından işletmeye ekstra bir yuumlk getireceği
duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin yeni bir sitem (Şekil - 514) arayışı iccedilerisine girildi Bu kapsamda atkının
kontroluuml ccedilok daha iyi ve yenilenme maliyeti gerektirmeyecek veya diğer sisteme goumlre maliyeti
ccedilok az olacak olan elektromanyetik lamelli atkı tutucu uumlzerinde durulmuştur
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu
Kısaca yeni sitemin (Şekil ndash 5 14 ) tanımı yapılacak olunursa Elektromanyetik lameller
yardımıyla istenilen zamanda lameller kapatılıp accedilılarak atkı ipliğinin yakalanması
sağlanabilmektedir Bu sayede pozitif hareket ile atkı ipliği telef miktarı kontrol altına
alınacaktır
Yapılan oumln araştırma ve ccedilalışmalarda bu sistemin oumlzellikle tozlu ve suumlrekli kirli olma
ihtimali olan dokuma işletmesinde sensoumlrluuml sistemlerle ccedilalışma zorlukları oumln plana ccedilıkmıştır
Sensoumlr sisteminin tezgacircha ve rapier sopasına ilavesinin zorluğu ve maliyet accedilısından yuumlksek
olması oumln plana ccedilıkmaktadır Aslında bu konuların geliştirilebileceğini duumlşuumlnmekteyiz En ccedilok
81
belirleyici olan kısım ise bozulma durma kirlenme ve hataya neden olma ihtimalinin suumlrekli
olmasıdır Herhangi bir arıza sırasında ccedilok pahalı olan rapier sopalarının kırılma riski vardır Ya
da biraz daha hafif şartlar duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde dokuma hatalarının oluşması soumlz konusudur Bu
sakıncalardan dolayı ilk etapta daha efektif ccedilalışmaların takip edilmesi daha yararlı olacaktır
Burada elde ettiğimiz oumln bilgiler ve tecruumlbeler bizleri bir sonraki sistemin değerlendirmesi
ve araştırılması hususuna youmlnlendirmiştir
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu
Senkronizasyon ve maliyet konularını değerlendirdiğimizde fikir olarak hem hata
yapmayacak hem de duumlşuumlk maliyetli olacak konular uumlzerinde duruldu Bu değerlendirme
sırasında ise EcoLeno Tertibatı veya Tarak Sistemine bağlı olarak ccedilalışacak bir aparatın (Şekil ndash
5 15) hem maliyet hem de performans accedilısından ccedilok faydalı olacağı fikrine ulaşıldı Fakat bu
sistem sadece rijit kancalı tezgacirchlara uygun olacaktır Sistemin mekanizması gereği rijit kancalı
DORNIER tezgacirchlarda kullanılmaktadır
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
82
Burada birinci sistem olarak daha oumlnce DORNIER firmasının deneme amaccedillı olarak
uumlrettiği bir ek aparattan esinlenildi Bu aparat yalancı kenar tertibatına hareket veren
mekanizmaya bağlanmıştır Aynı şekilde bu kam tertibatına bağlanacak bir sistem ile atkı atımı
tamamlandığı sırada atkıyı bastırarak sıkıştıracak atkı makasının kesmesinden sonrada kumaşa
dacirchil olana kadar atkı ile beraber hareket edecektir Şekil - 5 16 incelendiğinde (1 Sistem)
yalancı kenar hareketinin sağlandığı boumllgeye kolaylıkla gerekli aparatların yerleştirilebilineceği
goumlruumllmektedir
İkinci bir sistem ise Şekil ndash 5 15 goumlruumllduumlğuuml gibi (2 Sistem) tarak hareketinden
yararlanarak geliştirilebilinir Burada tarak zamanlamasından yararlanarak sisteme eklenecek bir
aparat yardımı ile aynı şekilde atkı yakalanmakta ve kumaşa dacirchil olana kadar tutulmaktadır
Burada hem kontrol hem de tezgah mekanizması ile beraber senkron bir ccedilalışma olduğu iccedilin atkı
telef kontroluuml sağlanırken de oluşacak hatalar minimuma indirilebilmektedir
Gerekli modifiye masraflarının fazlalığı ve zaman bakımından uzun suumlrmesi aynı
zamanda tezgacirch yapısı ile oynanacağından tezgacirchın orijinalliği bozulacaktır Burada bir tezgacirchın
en oumlnemli yapısı tarak hareketini sağlayan sistemdir Bu sistem ile oynamak hem tehlikeli olacak
hem de herhangi bir arıza sırasında ccedilok buumlyuumlk masraflar ccedilıkarabileceğinden bu sistem fiiliyata
geccedilirilmemiştir
Yukarıdaki mekanizma araştırması sırasında elde ettiğimiz bilgiler ışığında bir sonraki
sitemde başarılı bir şekilde aparat tasarımı ve gelişimi sağlandı ve denemeler yapıldı Bir sonraki
sistemimiz hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatıdır
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefi miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef atkı
kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken oluşacak
hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi youmlntemini
atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız gerekir Ccediluumlnkuuml
insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlayan ve bunun devamlılığını koruyabilen en
etkili youmlntem olmuştur
83
Hava emişinin ikinci oumlnemli oumlzeliği ise kumaş oluşumu ve atkının sisteme dacirchil olması
aşamalarında tezgacirch parametrelerini hiccedilbir şekilde olumsuz etkilememesidir Oluşan bu ekstra
durum iccedilin farklı bir tezgacirch parametresi ve ayarının gerekmemesidir Hava akışkan bir yapı
olduğu iccedilin tefeleme atkı transferi atkının kesimi yalancı kenar hareketi gibi birccedilok hareket ile
eşzamanlı ve verimli ccedilalışma imkacircnı sunmaktadır
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi
Geliştirilen atkı yakalayıcı aparatımızın tarifinden oumlnce kullanılan sistemin tarifini
yapmalıyız Hava emişi mekanizmasında oumlncelikle vakum tarifi yapılacak olursa kapalı bir
kaptan hava taneciklerinin boşaltılması ccedilevredeki atmosfer ile kap arasında bir basınccedil farkı
oluşturur ve kapalı kaptaki basınccedil duumlşuumlşuuml vakum olarak adlandırılır Yani atmosfer basıncından
duumlşuumlk basınccedillara vakum denir Genellikle milibar birimi ile ifade edilir Enduumlstriyel
uygulamalarda oldukccedila sık kullanılan vakum teknolojisinde duumlşuumlk orta ve yuumlksek vakumlar
kullanılır Yuumlksek vakum oluşturmak oldukccedila masraflı olduğundan kaldırma ve taşıma
uygulamalarında genellikle yuumlksek kaldırma kuvveti yaratabilmek iccedilin duumlşuumlk vakum
genişletilmiş yuumlzey alanları ile uygulanır
Vakum oluşturulurken kaptan tuumlm hava molekuumlllerinin boşaltılması imkacircnsız olduğundan
muumlkemmel vakum elde edilemez Ancak ne kadar hava boşaltılırsa o kadar kuvvetli bir vakum
oluşturulur Vakum oluşturan iki ccedileşit araccedil vardır Bunlardan birincisi vakum pompasıdır
Ccedilalışma prensipleri kompresoumlrlere benzer ancak kompresoumlr atmosferdeki havayı alıp kaba doğru
basınccedillandırırken vakum pompaları kaptaki havayı alıp atmosfere boşaltır
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
84
Dokuma İşletmesinde kancalı dokuma tezgacirchlarda atılan atkının tutulması ve atkı
makasına kadar taşınması suumlrecinde hava emiş youmlntemi (vakum) denendi (Şekil ndash 5 16) ve
gerekli aparatlar geliştirilmiştir Burada oumlncelikle vakumlama yapılacak cihazın şekli ve konumu
değerlendirilmiştir Ccediluumlnkuuml tezgacirch aerodinamiği gereği bazı hareket kısıtlamaları olmaktadır
Bundan dolayı ince bir boru yardımı ile hava emişi sağlanacak ve boru dokuma tarağına bağlı
hareket edecek şekilde bir aparat tasarımı yapıldı
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması
Mevcut sistemde atılan atkı kenar leno iplikleri ve yalancı kenar iplikleri tarafından
tutulmaktadır Bu sistemde atılan atkı ve kenar iplikleri birbiri ile senkronize ccedilalışmayıp farklı
gerilim ve uzunluklarda saccedilak oluşturmakta ve atkı makası tarafından kesilmektedir
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır
Burada oluşan atkı telefinin azaltılması ve atılan atkının saccedilak uzunluğunun kontrol
altında tutulabilmesi iccedilin dokuma tarağı ile senkron ccedilalışan ve hava emişi ile suumlrekli kontrolluuml
şekilde atkı kesim makasına atkının taşınmasını sağlayan sistem (Şekil 5 17) geliştirilmiştir
Boumlylelikle kontrolluuml şekilde taşınan atkı sayesinde oluşan saccedilak uzunluğu kısaltılmakta ve telefin
azalması sağlanmaktadır Burada kontrolluuml bir şekilde atkının transferinin sağlanabilmesi iccedilin atkı
geriliminin oumllccediluumllmesi ve kontrol altında tutulması gerekmektedir Atkı transfer verimini etkileyen
atkı gerilimi bir sonraki konuda ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
85
- Atkı geriliminin değerlendirilmesi
Atkı kaydı esnasındaki maksimum atkı gerginliği dokuma makinesi performansı ve tez
ccedilalışması esnasında tasarlanan hava emiş aparatının goumlrevini tam anlamı ile yerine getirmesi
accedilısından oumlnemli bir parametredir Artan makine hızlarına paralel olarak artış goumlsteren atkı ipliği
gerginliğinin kontrol edilerek muumlmkuumln olduğu kadar duumlşuumlk tutulabilmesi hem makine hızını
artırmak hem de duumlşuumlk mukavemetli ipliklerin kaydedilmesi accedilısından buumlyuumlk oumlneme sahiptir
Kanca ve dolayısıyla atkı ipliği hızı kayıt esnasında sabit olmayıp sinuumls eğrisine benzer
bir değişiklik goumlsterir Bunun sonucu olarak maksimum atkı ipliği hızı ortalama hızın ccedilok
uumlzerinde bir değer alır Bunun yanında atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile atkı
ipliği hızının sıfırdan kanca hızına aniden ulaşması iplikte ani gerginlik artışlarına sebep olur
Akuumlmuumllatoumlr giriş ve ccedilıkışında iplik gerginliğindeki değişimleri bir oumllccediluumlye kadar azaltacak
gerginlik kompansatoumlrleri ve ipliğin tam buradan aniden boşalmasını oumlnlemek iccedilin tambur oumln
yuumlzeyine baskı yapan metal veya fırccedila formunda baskı uumlnitesi bulunur
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi
Bobinden sağılan atkı ipliği atkı akuumlmuumllatoumlruumlnden sonra atkı freninden geccediler Daha sonra
atkı durdurma tertibatından geccedilen atkı ipliği renk seccedilme tertibatının kılavuzları yardımıyla
seccedilildiği takdirde kancanın hareket yolu uumlzerine duumlşuumlruumllerek kancaya takdim edilir Boumlyle bir
sistemde atkı ipliğinde gerginlik oluşturan kuvvetleri 3 grupta incelemek muumlmkuumlnduumlr (Şekerden
PESVİSLYCRAreg İccedilerikli Atkı Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin Kumaşın
Fiziksel ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
86
Bunlar
1) Atkı ipliğinin ivmelenmesinden dolayı ortaya ccedilıkan atalet kuvvetleri
2) Atkı ipliğinin kancalara kadar olan iplik hattı boyunca değişik yuumlzeylere
suumlrtuumlnmesinden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme kuvvetleri Bu durumda ipliğe etkiyen suumlrtuumlnme
kuvvetleri duumlz yuumlzeyler ile iplik arasındaki suumlrtuumlnmeden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme
kuvvetlerinin toplamı şeklindedir
3) İpliğin akuumlmuumllatoumlrden boşalması esnasında balon oluşumunun (merkezkaccedil
kuvvetlerinden dolayı) sebep olduğu kuvvetler
Atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile birlikte sıfır olan atkı ipliği hızı ccedilok
kısa bir zaman iccedilinde kanca hızına ulaşır 4 mikrosaniye aralıklarla atkı gerginliğinin oumllccediluumllmesi
ile atkının kanca tarafından kapılışı anındaki gerginlik değişimi goumlsterilmektedir Atkı gerginliği
oumlnce hızlı bir yuumlkseliş ile maksimum değerine ulaşır Bu atkı ipliğinin ivmelenmesine karşılık
gelir Bu noktadan sonra atkı ipliği kanca hızına ulaştığı iccedilin atkı gerginliğinde hızlı bir duumlşuumlş
olur Daha sonra kancayla birlikte hızlanmadan dolayı atkı gerginliği tekrar artış trendine
girmektedir
Atkı ipliği uumlzerine duumlşen ve yukarıdaki aşamalarında oluşan atkı gerilimi Gerginlik
oumllccedilme uumlnitesi (SMIDITH marka) gerginlik oumllccedilme sensoumlruuml (0-200cN oumllccedilme aralığı) ve
kuvvetlendirici devreden oluşan bir sistem yardımı ile oumllccediluumllmektedir Gerginlik sensoumlruuml ara birim
uumlnitesi uumlzerinden bilgisayara bağlanmış olup 0-10 volt arasında değişen ccediloumlzguuml gerginliği sinyali
ara birim uumlnitesindeki 12 bitlik bir dijital-analog doumlnuumlştuumlruumlcuumlde sayısal hale doumlnuumlştuumlruumllduumlkten
sonra C programlama dilinde geliştirilen gerccedilek zamanlı bir yazılım ile atkı gerilimi okunarak
kaydedilmektedir
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları
Hava emişi ile geliştirilen aparatımızın oumln denemelerinde farklı oumlzellikler ve gereklilikler
ile karşılaştık Burada yapılan ilk ccedilalışma metal kıvrık bir boru uumlzerine yapılan bir ccedilentik
87
devamında sanayi tipi elektrikli suumlpuumlrgeye bir hortum ile bağlandı ve burada atkı ipliğinin
vereceği tepki ve alınacak tahmini hareket değerlendirilmiştir
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Atkı ipliğini tutma adına vakumla ipliği tutan aparat ile yapılan deneme de atılan
atkılardan bazılarını tutulup bazılarını tutulamadığı goumlzlenmiştir Alınan sonuccedil proje accedilısından
yeterli olmadığı iccedilin vakum sistemi uumlzerinde ilave değişiklikler (aparatın konumu ve pompanın
guumlcuuml değiştirildi) yapılarak tekrar denemeler yapılmıştır Fakat aynı şekilde hava emiş aparatı ile
yapılan denemelerden de (Şekil - 5 19) olumlu sonuccedil alınamamıştır
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar
Yapılan prototip aparat Dornier Kancalı tezgah uumlzerine yerleştirilerek atkı ipliğini
yakalayabilme yeteneği test edilmiştir Yapılan denemelerde oumlnce sanayi tipi elektrik suumlpuumlrgesi
vakum pompası kullanılmıştır Sonuccedilların olumlu olmaması nedeniyle daha guumlccedilluuml vakum
uygulayabilen bir pompa ile denemeler yapılmıştır Denemelerden elde edilen goumlzlemlerde atkı
alıcı kancanın atkı ipliği ucunu bıraktığı noktanın değişkenlik goumlsterdiği ve emici uumlnitenin her
zaman iplikle ccedilakışmadığı ve bu nedenle ipliği yakalayamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Hava emiş aparatı
kullanımı sırasında kenar iplikleri iptal edilmiş ve atkı ipliğinin sabitlenmesi yalnızca bu aparatın
tutma başarısına bağlı kalmıştır Bu nedenle Şekil ndash 5 20rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere atkı ipliğinin
yeterli gerginlikte olmamasından kaynaklanan ldquoboncukrdquo adı verilen atkı ipliğinde gevşek yerler
ortaya ccedilıkmıştır
88
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Diğer taraftan hava emiş uumlnitesinin emiş guumlcuuml ve emme alanı itibariyle de yetersiz olduğu
goumlruumllduumlğuumlnden yeni emiş duumlzesi tasarlanmasına ve birkaccedil farklı boyutta uumlretim yapılarak
denemeler yapılmasına karar verilmiştir Tasarlanan hava emiş aparatları sırasıyla aşağıdaki
gibidir Burada tasarımlar yapılırken ilk denemelerde karşılan sorunlar ve eksiklikler goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak yeni dizaynlar geliştirildi Geliştirilen yeni dizaynların kısaca değerlendirme ve
sınıflandırmasını yapacak olursak
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefe miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef
atkı kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken
oluşacak hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi
youmlntemini atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız
gerekir Ccediluumlnkuuml insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlanmakta ve bunun devamlılığı
korunabilmektedir
a- Aparat Tasarımları Duumlze B_1 İlk etapta tasarlanan hava emiş duumlzesinin genişliği eşit
uzunluktadır Burada hava emiş duumlzesi boru şeklindeki kesite paralel uzanmaktadır (Şekil
ndash 5 21 ve Şekil ndash 5 22) Yapılan ccedilalışmada hava emişinin vakumu ne kadar arttırdığını ve
basıncın atkı tutuşunu nasıl etkilediğini goumlrmek istedik
89
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi
b- Aparat Tasarımları Duumlze B_2 Bu ccedilalışmada boru ve ağızlığın genişliği eşit fakat bir
oumlnceki aparata goumlre daha kısa bir yarığa sahip aparat tasarlandı Bu denemedeki amacımız
yapılan ilk denemeye goumlre kısa yarıklı bir sistemin atkının yakalanışı olası oluşacak
hataların oumlnlenmesi ve atkı telefinin azaltılmasına etkisinin olup olmayacağı veya sayılan
90
olumsuzlukların artışının ne kadar olacağını accedilıklamak olmuştur İkinci yapılan lsquoDuumlze
B_2rsquo tasarımında (Şekil ndash 5 23 ve Şekil ndash 5 24) daha kısa yarık kullanılarak hava emiş
basıncı arttırılmıştır Bununla birlikte atkı tutuşu daha da kuvvetlendirilmeye ccedilalışılmıştır
B_1 ve B_2 duumlzeleri ile ilgili deneme ve ccedilalışmalar bir sonraki konuda ayrıntılı şekilde
oumlrneklerle accedilıklanmıştır
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi
91
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi
c- Aparat Tasarımları Duumlze A_1 Geliştirilen A_1 dizaynında hem boru şekli değiştirildi
hem de ccedilentiklerin yapısı ve aparat uumlzerindeki konumu değiştirildi (Şekil ndash 5 25 ve Şekil
ndash 5 26) Diğer tuumlm yarıklı tasarımlarda yarıklar hep boru kesitine paralel şekilde yapıldı
Buradaki dizaynda ise bir veya iki ccedilentik yerine ccedilok fazla ccedilentik oluşturulup boru kesitine
dik olacak şekilde yerleştirildi Burada hem farklı bir hava emiş basıncı yakalanacağı
duumlşuumlnuumlluumlyor hem de atılan atkı ipliğinin yakalanma performansının değerlendirilmesinin
yapılması isteniyor
92
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi
93
Yapılan tasarımlar iccedilerisinde lsquoDuumlze A_1rsquo en iyi değeri veren ccedilalışma olmuştur (Şekil ndash 5 26
ve Şekil ndash 5 27) Yapılan deneme ccedilalışmalarında oumlrnekler ve tablolarla konu ayrıntılı şekilde
accedilıklanmıştır
d- Aparat Tasarımları Duumlze A_2 Bu dizaynda farklı olarak ilk defa aynı buumlyuumlkluumlklerde
geniş alan uumlzerinde delikler accedilıldı (Şekil ndash 5 27 ve Şekil ndash 5 28) Burada geniş alanın ve
yuumlksek basıncın atkı ipliğinin tutulması ve hataların oumlnlenmesindeki etkisi incelenmiştir
lsquoDuumlze A_1rsquo aparatı gibi geniş alana sahip olunacak ayrıca daha yuumlksek hava emiş
basıncına ulaşılacağı duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi
94
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Resmi
Şekil ndash 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı Resmi
e- Aparat Tasarımları Duumlze A_3 Geliştirilen lsquoDuumlze A_3rsquo dizaynında daha yuumlksek basınccedil
iccedilin hem buumlyuumlk delikler oluşturuldu hem de buumlyuumlk deliklerin yanına kuumlccediluumlk delikler accedilıldı
(Şekil ndash 5 29 ve Şekil ndash 5 30) Boumlylelikle kuumlccediluumlk delikler yardımı ile hava emişi
arttırılacak aynı şekilde buumlyuumlk delikler yardımı ile atkı ipliğinin tutunacağı geniş ve rahat
alanlar oluşacağını duumlşuumlnuumllmektedir
95
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri
f- Aparat Tasarımları Duumlze A_4 Geliştirilen lsquoDuumlze A_4rsquo tasarımda hem boru tasarımı ve
kesit şekli değiştirildi hem de emiş aparatının tutuş yuumlzeyi genişletildi (Şekil ndash 5 31 ve
Şekil ndash 5 32) Fakat burada en genişliğinde ccedilentikler yapılmadı onun yerine iki dar ccedilentik
tasarlandı Boumlylelikle hem hava emişi ile yapılacak basınccedil attırılmaya ccedilalışıldı hem de
geniş ve uzun tutuş yuumlzeyi ile atkı ipliğinin boru uumlzerinde tutulması sağlanıldı
96
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar
Yapılan ayrıntılı ccedilizim ve ccedilalışmalarla hava emişine uygun tasarım ve yerleşimin
bulunmasına ccedilalışılmıştır Bu yapılan ccedilizimleri ve ccedilalışmaları birbiri ile değerlendirdiğimizde
97
burada oumlnemli olan hava basıncı ve atkı ipliği yapısının tezgah yerleşimi ile optimum seviyede
ccedilalışmasının sağlanmasıdır Tuumlm yapılan denemeler sonrasında hava yarıkları boru kesitine dik
olarak ccedilizilen tasarımın maksimum performansı verdiği goumlruumllmektedir (Şekil ndash 5 25 Duumlze A_1)
Aslında birccedilok kez yapılan denemelerde atkı ipliği tutulup kumaşa dacirchil olana kadar hava emişi
aparatı ile taşınabilmiştir Fakat bazı denemelerde hava emişinin yetersiz olması ccedilevre şartlarının
elverişsiz olması kirli ve uccediluntulu ortamdan dolayı dokuma hataları oluşabilmektedir Dokuma
işletmesinde tabii ki oluşan kumaşın maliyeti atılan telefin maliyetinden kat ve kat yuumlksek olduğu
iccedilin burası goumlz ardı edilemeyecek bir durumdur Bundan dolayı hava emiş sistemi olumsuz olarak
değerlendirmek durumunda kalındı Fakat profesyonel bir tezgacirch uumlreticisi ile daha verimli ve
uygun projelerin ve aparatların oluşturulabilineceği ortadadır
Burada istenen sonucun alınmamasında kullanılan atkı ipliğinin ccedilok ince olması da
oumlnemli bir rol oynamıştır Yeterince kalın olmayan atkı iplikleri atkı transferi sonrasında
kesilmekte fakat yeterince uygun gerilim sağlanamadığı iccedilin tasarlanan aparatlar ya atkı ipliğini
tutamamakta ya da gevşek tutarak boncuk gevsek atkı yarım atkı vs hatalara neden olmaktadır
Ccedilalışmamız kapsamında atkı gerilimi ve atkı ccedilapının oumllccediluumlmuuml aşağıdaki gibi yapılmaktadır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri 3 farklı incelikte iplik kullanılarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Nm1 372 Yuumln Nm2 441 Yuumln 150 den3 PES
[555 Tex] [227 Tex] [167 Tex]
Elde edilen iplik numaralarından (Kamgarn eğrilme youmlntemine goumlre elde edilen) yola
ccedilıkarak iplik ccedilaplarının bulunması gerekmektedir İplik ccedilaplarını lsquoPierce Formuumlluumlrsquo kullanılarak
hesaplanabilir (OumlZEK Dokumanın Fiziksel Analizi ders notları)
)(2280
1cm
texd
f
f=lif yoğunluğu
= iplik paketlenmesi
98
d= iplik ccedilapı
tex= ağırlık sistemine goumlre iplik no
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri
Paketlenme faktoumlruuml sıkı dokunmuş bir kumaştaki iplik ccedilapı oumllccediluumlmlerinden bulunmalıdır
Bazı iplik tipleri iccedilin paketleme faktoumlrleri Ccedilizelge - 5 5rsquote ayrıntılı olarak verilmiştir
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları
Lif yoğunluğu ve paketlenme faktoumlruumlnuumln etkisi Kamgarn ve ring pamuk iplikler iccedilin
paketlenme faktoumlruuml 060 OE pamuk iplikler iccedilin 055 Lif yoğunlukları yuumln iccedilin 132 ve pamuk
iccedilin 152 gcm3
99
Yukarıdaki formuumll ve tablolar kullanılarak aşağıdaki deneyde kullanılan ipliklerin ccedilapları
sırası ile bulunmuştur
R1asymp0298 mm R2asymp0191 mm R3asymp0160 mm
İplik ccedilaplarından yola ccedilıkılarak aşağıdaki adımlar izlenerek iplik uumlzerine duumlşen gerilim
hesaplanmaktadır
Oumlncelikle iplik uumlzerine duumlşen kuvvet değeri lsquoFrsquo bulunmalıdır Burada yapılan
değerlendirmeler neticesinde lsquoŞekil ndash 5 19rsquo da belirtildiği gibi iplik uumlzerine uygulanan kuvvet 20
cNrsquodan daha buumlyuumlk olmalıdır
F gt 20 cN olmalıdır
İplik uumlzerine uygulanacak kuvvet bulunduktan sonra hava emişine maruz kalacak iplik
yuumlzey alanı hesaplanmalıdır Burada iplik uumlzerine duumlşecek basıncın iplik yuumlzeyinin 13
uygulanacağı var sayılarak iplik uumlzerine duumlşen gerilim hesaplanabilir Ccediluumlnkuuml iplik silindirik bir
yuumlzey kabul edildiğinde sadece hava emiş yarığını kapatacak kısmı negatif basınca maruz
kalacaktır Bundan dolayı ise
S=[(2πr)x2h]3
Formuumlluumlnden yola ccedilıkarak gerilime maruz kalacak iplik alanı hesaplanır
S= hava emişine maruz kalacak olan iplik yuumlzey alanı
r= iplik yarıccedilapı daha oumlnce uumlccedil iplik ccedileşidi iccedilin de hesaplanmıştır
h= yarık uzunluğu uumlccedil iplik iccedilinde aynı ve sabittir Oumllccediluumllen değer h = 15 mmrsquodir
Buradan yola ccedilıkılarak
S1=[(2πr1)x2h]3 =gt S1=[(2x214x0298)x2x15]3 = 1275 mm2= 01275 cm
2
S2=[(2πr2)x2h]3 =gt S2=[(2x214x0191)x2x15]3 = 817 mm2= 00817 cm
2
S3=[(2πr3)x2h]3 =gt S3=[(2x214x0160)x2x15]3 = 684 mm2= 00684 cm
2
Farklı iplik harmanları ve iplik numaralarının hava emiş yuumlzeyleri hesaplanmıştır
100
Son olarak P=FS formuumlluumlnden iplik uumlzerine duumlşen gerilim değeri bulunmaktadır
Burada yaptığımız hesaplamaların hepsi sınır hesaplamalar olduğu iccedilin bulunan değerden daha
fazla basınccedil uygulanmalıdır ki atılan atkı ipliği hava emiş aparatı tarafından tutulabilsin Buna
istinaden formuumll
PgtFS şeklinde olmalıdır
P Basınccedil
F Kuvvet
S Alan
Yapılan hesaplamalar sonrasında
P1gtFS1 gt 20 01275 gt 15686 pascal
P2gtFS2 gt 20 00817 gt 24479 pascal
P3gtFS3 gt 20 00684 gt 29240 pascal değerleri sırasıyla elde edilmektedir
Not Basıncı hesaplarken hava emiş kanalının iplikten daha geniş olduğunu ihmal etmekteyiz
Bundan dolayıdır ki kalın iplikler daha kolay ince iplikler daha zor yakalanmaktadır
Yukarıda yapılan hesaplama ideal ve boşluksuz iplik şartlarında geccedilerlidir Fakat
kullanılan ipliğin iccedilerisi hava geccedilirgen olduğu iccedilin 30 daha fazla hava emişine ihtiyacımız
vardır (Oumlzek Ders Notları) Dolayısı kullanılacak basınccedil hesaplanan basınccediltan en az 30 daha
fazla olmalıdır Ccediluumlnkuuml 30rsquoluk hava emiş basıncı iplik iccedilersindeki hava boşluklardan dolayı
kaybolmaktadır
Buradan yola ccedilıkarak kullanılacak hava emiş basıncı hesaplanacak olursa
Kullanılacak P1 gtFS1 + FS1 x 030 gt 20391 pascal
Kullanılacak P2 gtFS2 + FS2 x 030 gt 31823 pascal
Kullanılacak P3 gtFS3 + FS3 x 030 gt 38012 pascal şeklinde olmalıdır
Kullanılacak hava emiş basıncı (negatif basınccedil) direk olarak hava emiş yarığına ulaşması
gereken basınccedil buumlyuumlkluumlğuumlduumlr Bu buumlyuumlkluumlkteki basıncın hava emiş yarığına ulaştırılması iccedilin
hava emişin sağlanacağı boru hatlarındaki hava emiş kayıpların hesaplanması gerekmektedir
101
Boumlylelikle atkı ipliğinin sağlıklı tutulması iccedilin gereken hava emiş kaynağının (kompresoumlr) guumlcuuml
bulunmuş olacaktır Bu bulunan hava emiş basıncı ihtiyaccedil duyulan gerccedilek basınccedil olacaktır
Belli bir basınccedil duumlşuumlmuuml iccedilin muumlsaade edilen en uzun boru hattı uzunluğu aşağıdaki
deneyimsel formuumllle hesaplanabilir bu formuumllden yola ccedilıkarak ihtiyaccedil duyulan hava emiş
kaynağının guumlcuuml hesaplanabilir (Emil 2001)
I =toplam boru uzunluğu(m)
Δp =hatta muumlsaade edilen max basınccedil duumlşuumlmuuml (bar)
p =mutlak giriş basıncı (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı(mm)
Basınccedil duumlşuumlmlerini hesaplarken ccedilabuk seccedilim tablolarından da faydalanabiliriz Bunlardan
bir tanesi aşağıda ki gibi bize hatlarda kullanılan bazı bağlantı elemanlarının karşılık geldiği boru
uzunluğunu goumlsteren tablodur
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması
102
d=boru iccedil ccedilapı
R=boru merkezi ile accedilı merkezi arasındaki mesafe
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu
İplik basınccedil hesabı Duumlze A_1 iccedilin yukarıda goumlsterilen şekildeki gibi yapılmaktadır Duumlze
A_1 boru şeklini hesaba katarak boru hatlarındaki hava basıncı kaybı hesaplanacak ve
kullanılması gereken kompresoumlr guumlcuumlne (gerccedilek ihtiyaccedil duyulan hava emiş basıncına)
ulaşılacaktır Karşılık gelen boru uzunluğu tablosu ve formuumlluumlnden yararlanarak
Δp = hava emiş yarığında olması gereken basıncın 20rsquosi(bar) (Oumlzek 2014 Ders Notları)
p =hava emiş yarığında olması gereken basınccedil (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı 15 (mm)
I = 3 (m) [karşılık gelen boru uzunluğu tablosu kullanılarak bulundu]
90deg dirsek kullanıldığı iccedilin 15 metre eklenecek
Ccedilap duumlruumlcuuml satırından yola ccedilıkarak 05 metre eklenecek Ccediluumlnkuuml dairesel kesit dikdoumlrtgen
kesite doumlnmektedir
Kullanılan gerccedilek boru uzunluğu ise 1 metredir
Boumlylelikle tablodan yola ccedilıkarak elde edilen lsquolrsquo değeri 3 metre olmaktadır
l= Δp x d5 x p
450 x Q185
103
555 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 20391 x 020 x (015)5 x 20391 =gt Q1 = 0247 lsn
450 x Q185
227 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 31823 x 020 x (015)5 x 31823 =gt Q2 = 1274 lsn
450 x Q185
167 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 38012 x 020 x (015)5 x 38012 =gt Q3 = 2469 lsn
450 x Q185
Şeklinde hesaplanmaktadır Yapılan hesaplamalara goumlre yukarıdaki kompresoumlr guumlccedilleri
kullanılırsa atılan atkı ipliklerinin teorik olarak yakalanacağı hesaplanmıştır
Ccedilizim ve tasarımlardan yola ccedilıkılarak imalatı yapılmış olan 6 farklı iplik emiş duumlzesi ile
oumln denemeler yapılmıştır İplik emiş duumlzelerinde hem guumlvenli bir iplik emişi yapabilecek hem de
vakum guumlcuumlnuuml verimli kullanacak duumlzenlemeler tercih edilmiştir Metal profil malzemeden 4 tip
(10x20mm) dikdoumlrtgen kesitli ve 2 tip dairesel (10mm) kesitli iplik emiş aparatı yapılmıştır
Profiller uumlzerindeki deliklerin acircdeti kullanım anında bantla kapatılarak değiştirilmiştir
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır)
104
İplik emiş sisteminin bileşeni olarak kullanılan 50 litre kapasiteli vakum pompası mutlak
vakum verimi 1 bar (758 mm civa basıncı) olmasına karşın yeterli guumlcuuml sağlayamamıştır Bu
nedenle daha yuumlksek vakum guumlcuumlne sahip olan iplik makinelerinde kullanılan vakum
pompalarından biri kullanılarak denemeler yapılmıştır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri uumlccedil farklı incelikte iplik kullanılarak
oumllccediluumllmuumlştuumlr Denemeler sırasında sabit mengeneye tespit edilen duumlzelerin iplik kavrama
performansı iplik ucuna asılan ağırlıklar artırılarak test edilmiştir Ağırlık olarak ortalama
ağırlığı 065 g olan dairesel metal pullar kullanılmıştır İpliklerin uumlzerine asılan pul sayısı
kavranabilme guumlcuumlne goumlre artırılmıştır İpliklerin emiş duumlzeleri tarafından yakalanma konumu
tezgacirch uumlzerindeki duruma benzer şekilde duumlzenlenmiştir Bu oumllccediluumlmler sırasında farklı duumlze
tiplerinde değişen kalınlıkta iplik denemelerinin goumlruumlntuumlleri Şekil ndash 5 35 ve Şekil ndash 5 36rsquoda
verilmiştir
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
105
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
Atkı ipliklerinin dokuma makinesinde gergin olarak iplik emiş duumlzeleri tarafından
vakumla kavranabilme durumunu simuumlle etmek uumlzere yapılan test sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 5 ve
Ccedilizelge ndash 5 6rsquoda verilmiştir Emiş kanalları ccedilok buumlyuumlk ve yekpare olan A_4 ve B_1 duumlze
performansları yetersiz olduğu iccedilin sonuccedilları verilmemiştir
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları
Emiş duumlzesi A_1 uumlzerindeki delikler 3 2 ve 1 kanal oluşturacak şekilde testler yapılmıştır
Vakum değeri sabit olduğu iccedilin yuumlzeydeki emiş alanı kuumlccediluumllduumlkccedile daha iyi yakalama
performansı goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle yuumlzeydeki delikli kanal sayısı azaldıkccedila
yakalama guumlcuumlnde bariz bir iyileşme goumlruumllmuumlştuumlr Dokuma işletmesinde yaygın olarak
kullanılan atkı ipliklerine benzer numaralar seccedililmiştir İplik kalınlığındaki artış ile ipliklerin
yakalama performansının net olarak arttığı goumlruumllmuumlştuumlr Bu sonuccedil doğal olarak artan iplik ccedilapı
ve dolayısıyla yakalama yuumlzeyi ile uyum iccedilinde olmuştur Emiş duumlzesi A_3 ile yapılan testlerin
sonucu A_1 tipine goumlre oldukccedila koumltuuml sonuccedil vermiştir Bunda temel neden kuumlccediluumlk ve buumlyuumlk
dairelerden oluşan emiş kanallarının daha fazla yuumlzey ve dolayısıyla daha duumlşuumlk vakum değeri
verimleri olmuştur Deneme sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 8rsquote verilen A_2 duumlze A_1 ile benzer
106
koşullarda test edilmiştir Ancak bu duumlzenin performansı A_1 kadar iyi olmamıştır Emiş
kanalları tek sıra accedilıkken yapılan testler en iyi sonuccedilları vermiştir Diğer taraftan B_2 duumlzesi en
koumltuuml performansı veren duumlze olmuştur Bunun nedeni de emiş kanalının diğerlerine oranla ccedilok
buumlyuumlk olması ve birim vakum değerinin duumlşmesi olmuştur
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar
Bu denemelerden sonra A_1 ve A_2 duumlzelerinin kancalı dokuma makinesi uumlzerinde
denenmesine karar verilmiştir Bu duumlzeler uumlzerindeki emiş delikleri tek ve ccedilift sıra accedilık olacak
şekilde denemeler yapılmıştır Kullanılan vakum pompası ve duumlze bağlantı seti Şekil ndash 5 37rsquode
verilmiştir Emiş duumlzeleri bir ara hortumla vakum pompasına bağlanmış ve deneme ccedilalışmaları
anında vakum pompası suumlrekli devrede bırakılmıştır
107
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni
108
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları
Kancalı dokuma makinesi uumlzerinde yapılan deneysel ccedilalışmalar sırasında kenar yapıcı
mekanizmalar devre dışı bırakılarak atkı ipliği ucunun emiş duumlzesi tarafından yakalanması
amaccedillanmıştır Doğal olarak bu ucu yakalayacak yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de kullanılmamıştır
Emiş duumlzeleri tarak bitiminde kumaş kenarına en yakın konumda sabitlenmişlerdir Bu ccedilalışma
duumlzeninde en ccedilok 2-3 cm uzunluğunda bir atkı ucu yeterli olabilecektir Bu da atkı telefinin bu
mesafelere indirilmesini sağlamış olacaktır
Ancak yapılan denemelerde atkı ipliği uccedillarının istikrarlı ve guumlvenli bir şekilde
yakalanamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Farklı kancalı tezgacirchlarda yapılan bu denemelerde genelde Nm 40
numara atkı iplikleri denenmiştir Her bir duumlze tipi iccedilin bir saatlik deneme ccedilalışmaları yapılmış
fakat gevşek ccediloumlzguuml probleminin oumlnuumlne geccedililememiştir Bu durum atkı ipliğinin istenilen
109
gerginlik duumlzeyinde kalması sağlanamadığı iccedilin ortaya ccedilıktığı bilinmektedir (Yuumlnsa İşletmesinde
Dokuma Hata Tanımları 2000) Denemesi yapılan duumlze tipleri iccedilinde A_1 ve A_2 tipleri
diğerlerine oranla daha verimli olmuşlardır Emişin accedilık atmosferde yapılıyor olması yani emiş
kanallarının suumlrekli accedilık olması vakum ve kavrama guumlcuuml verimini oumlnemli oumllccediluumlde duumlşuumlrmektedir
Bu nedenle genelde emiş kanalarının iki sırası accedilık bırakılmıştır Duumlzedeki emiş kanallarının
konumu atkı iğliği geccediliş guumlzergacirchına uygun olacak şekilde ayarlanmıştır
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
yer alan kritik anların yuumlksek hızlı kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve
500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
110
Hızlı kamera ccedilekimi enstantanelerinde goumlruumllduumlğuuml uumlzere kancayı taşıyan şerit kalınlığı
nedeniyle emiş duumlzesi atkı ipliğinden bir miktar geride kalmak zorunda Bu konum ipliği
yakalamak iccedilin oumlnemli bir dezavantaj oluşturmaktadır Diğer taraftan kancanın ccediloğu kez ağızlığı
terk edemeden atkı ipliğinin kurtularak serbest kalması da yalancı kenar ipliklerinin yokluğunda
atkı ipliği ucunun yakalanmasını guumlccedilleştirmektedir Dolayısıyla emiş duumlzesi iplik ucunu
yakalasa bile gevşek olan ipliğin gerilimini artırma potansiyeli olmadığı iccedilin gevşek atkı ve
boncuk denilen hataların oluşumuna yol accedilmaktadır (Şekil ndash 5 41)
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu
Vakumlu iplik emiş aparatı kancalı tezgacirchlarda istenilen performansı sağlayamadığı iccedilin
hava jetli tezgacirchlarda denenmemiştir Bu kararda bu tezgacirch hızlarının daha yuumlksek olması ve
telef uzunluğunun da goumlreceli olarak daha duumlşuumlk olması etken olmuştur
Hedeflenen kancalı dokuma tezgacirchlarına youmlnelik bir ek aparat tasarımı geliştirmek ve
bunu uygulayarak atkı telefi uzunluğu minimum seviyeye duumlşuumlrme hedefi yakalanmış oumlnemli
oumllccediluumlde iyileştirme ve standardizasyon sağlanmıştır Tez ccedilalışmasının yapıldığı dokuma
işletmesinde yer alan tuumlm tezgacirch tiplerinde değişen oumllccedileklerde iyileştirme ve atkı telef
oranlarında kazanccedil sağlanmıştır Bu oran oumlzellikle Dornier kancalı dokuma makinelerinde 30
duumlzeyini aşmıştır
111
6 SONUCcedil
Hedef yapılan tuumlm ccedilalışmalar neticesinde ortalama atkı telefini 13 ndash 14 cmadet atkı
aralığından ilk olarak 9 ndash 95 cmadet atkı aralığına ccedilekerek 25 (Şekil ndash 6 1) iyileşme oranı
olan tez hedefini yakalanmıştır Sonrasında atkı telefini daha da azaltıp sıfır kumaş hatası ve sıfır
telef seviyesine ccedilekmek olacaktır
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı
Tuumlm ccedilalışmalar neticesinde elde edilen getiri ve iyileştirmeleri değerlendirecek olursak
telef uzunluğu azaltma miktarı ve kazanılan getiri tutarı olarak iki farklı youmlnden irdeleyebiliriz
Oumlncelikle telef uzunluklarında elde edilen azalışlara bakıldığında
112
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum
ATKI TELEFİ AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR
Tezgacirch
Kodları
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Tezgacirch
Grupları
Tezgacirch
Sayısı
TOPLAM
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
HEDEF
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
D1 DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 156 100 82 5 74 5
D2 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 148 100 80 5 68 5
D3 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 163 100 91 5 72 5
D4
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 159 100 86 5 73 5
D5 DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 93 70 93 7 0 0
P1
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 125 89 68 38 57 51
P2 PİCANOL Ccedilerccedileveden Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX) 42 126 83 78 45 48 38
Yukarıdaki tabloda ayrıntılı şekilde YUNSA işletmesinin tez ccedilalışmaları oumlncesi telef
durumu ile tez ccedilalışmaları sonrası son telef durumu goumlruumllmektedir Bu kısımdaki kazanım
şekilleri ve ayrıntıları ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA boumlluumlmuumlnde anlatılmıştır
Buna goumlre tuumlm tezgacirch gruplarının ağırlıklı ortalamaları alındığında atkı telefi uzunluğu 9 -
95 cm aralığında ccedilıkmakta olup istenilen hedef yakalanmıştır
Ccedilizelge ndash 6 1 tablosunu kısaca incelediğimizde toplam telef uzunluğu hedef telef
uzunlukları ve sağ-sol telef uzunlukları ayrıntılı şekilde verilmiş olup 26 oranında bir telef
azalması olmuştur Burada ilk doumlrt A grubu tezgacirchın atkı telefi hedefi 10 cm C grubu
tezgacirchlarının atkı telefi hedefi 7 cm ve B grubu tezgacirchların atkı telefi hedefi 85 cm civarında
olduğu goumlruumllmektedir Bu hedefleri sağ ve sol kenar telefleri şeklinde ayrıntılara ayrıldığında
aşağıdaki grafiklere ulaşılmaktadır
113
Kazanılan getiri tutarı olarak tez ccedilalışması değerlendirildiğinde tez ccedilalışmaları oumlncesinde
kazanılması hedeflenen atkı telefi tutarı yıllık 495 bin EURO olarak planlamıştır Oumlngoumlruumllen
değer toplam telef miktarının 25rsquone denk gelmektedir Aşağıdaki Ccedilizelge ndash 6 2 tablosu
ayrıntılı incelendiğinde yıllık olarak kayıp olan telef miktarı 162 milyon EURO civarındadır
Gerccedilekten bir işletme iccedilin ccedilok buumlyuumlk bir telef miktarıdır İşletmede oluşan telefin buumlyuumlk
ccediloğunluğunu atkı telefi teşkil etmektedir
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu
ATKI TELEFİ
AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR TOPLAM
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre
Tezgacirch Grupları
Tezgacirch
Sayısı
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESI
()
POTANSİYEL
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESİ ()
DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 1 129 287 1 015 694 2144981 360 654 285 74
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 325 851 278 365 604216 194 855 154 40
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 175 302 138 701 314003 121 363 96 25
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 92 973 79 103 172076 63 716 50 13
DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 167 958 0 167958 68 628 54 14
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 420 403 352 397 772800 222 566 176 46
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX)
42 421 949 259 661 681610 232 613 184 48
TOPLAM 278 2 733 723 2 123 921 1 264 295
Yukarıdaki tabloyu (Ccedilizelge ndash 6 2) ayrıntılı şekilde incelediğimizde yaklaşık 5 milyon
TLrsquolik bir atkı telefinin olduğu goumlruumllmektedir Yapılan iyileştirmeler ve ccedilalışmalar sonrasında
elde edilen kazanccedil ise 13 milyon TL civarındadır Aynı zamanda işletmede yuumlruumltuumllen TPM
114
projesi kapsamında ele alınan atkı telefi azaltılması ccedilalışmasının profesyonel araccedillar ve oumllccediluumlmler
neticesinde şu anda 25 milyon TL civarında net bir kazancın sağlandığını projenin tamamıyla
sonlandırıldığında yıllık kazanccedil miktarının 3 milyon TL ye ulaşılacağına değinilmiştir
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar
Şekil ndash 6 2rsquode verilen tezgacirch kodlarının accedilılımı aşağıdaki gibi olmaktadır
D1= Dornier rapier tuck-in ndash mini aparat
D2= Dornier rapier disco-leno ndash eco leno
D3= Dornier rapier disco-leno ndash mini aparat
D4= Dornier rapier ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat
D5= Dornier airjet ccedilerccedileveden leno ndash ccedilerccedileveden leno
P1= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (GAMMAX)
P2= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (OPTIMAX)
Boumlylelikle projenin goumlruumlnen yuumlzuuml ile 25 hedeflenen iyileşme sağlanmış olup başarılı bir
şekilde sonuccedillanmış Kendi iccedilerisinde sonuccedillanan proje birccedilok projeye de zemin hazırlamış olup
işletmenin birccedilok kara noktasına da ışık tutmuştur
115
7 KAYNAKLAR
Anonim 2011 httpwwwdokumaorgdkmclk_trhhtm Niğde Uumlniversitesi Halil Zoumlhre Ataman
Myo TekstilDokuma Erişim Tarihi 05112014
B Wulfhorst lsquorsquoReduction Of Selvedge Wastage On Weaving Machines With Pneumatic Weft
Insertionrsquorsquo Institut fur Textiltechnik der Rheinisch- Wesfalischen Technischen
Hochschule Aachen Germany ITB Fabric Forming 391
Disco Leno American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012
Dorniertcisdeenglishinsiderinsider_8ecolenohtm The New Dornier Double-Disc Leno
Device Type EcoLenoregldquo Erişim Tarihi 30112014
E Sinem Aykaccedil Pnoumlmatik - Hidrolik Mayis 2011 Tmmob Makina Muumlhendisleri Odası
Ankara Şubesi
Emil II Ulusal Hidrolik Pnoumlmatik Kongresi Ve Sergisi 2001 syf 233 - 238
EP Patent No 0898 001 A2 24021999
Erkan Tuumlrker Uşak Universitesi Tekstil Muumlhendisliği Boumlluumlmuuml The Usage Of Images Models For
Porosity Determination Of Fabrics Woven Fabrics Of Filament Yarns
European Patent Application ndash Patenet 054257746 Date of Publication 04112005
European Patent Application ndash Patenet 0898001 Date of Publication 24021999
Highly productive solutions for every requirement
httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf Erişim Tarihi 07122014
httpipcompatfamen28050887 Erişim Tarihi 20072013
httptrwikipediaorgwikiDokuma Erişim Tarihi 23112014
httpwwwdokumateknikdestekcomforumkonu-dokuma-kitabi-24html Erişim Tarihi
23112014
httpwwwhistoryworldnetwrldhisPlainTextHistoriesasphistoryid=ab11 Erişim Tarihi
23112014
httpwwwtekstilbilgicomdefaultaspsayfalari=gosterampsayfano=93 Erişim Tarihi 15102012
Itma 2011 Barcelona Picanol Slow Motion Video
Jurasz J (Fibres amp Textiles In Eastern Europe Volume 8 Issue 2 Pages 50-53 Published
APR-JUN 2000)
116
Kovacevic S (Kovacevic S)1 Brnada S (Brnada S)1 Schwarz I (Schwarz I)1 Source
Tekstil Volume 56 Issues 8 Pages 486-492 Published Aug 2007
Kovaceyic S (Kovaceyic S) Hadina J (Hadina J) Source Tekstil Volume 50 Issue 4
Pages 159-163 Published Apr 2001
Legler F ldquoNew Technology To Reduce Yarn Wastagerdquo Sulzer Technical Review 1 9 9 P17
- 1999
Megep Ankara 2007 (Mesleki Eğitim Ve Oumlğretim Sistemininguumlccedillendirilmesi
Projesi) Tekstil Teknolojisi Dokuma Makinesini Hazirlama
httpwwwmegepmebgovtrmte_program_modulmoduller_pdfpanama20dokumapd
f Erişim Tarihi 23112014
Sagem 1990 Mekiksiz Dokuma Makinelerinde Kumaş Kenar Yapıları Suumlmerbank
Holding AŞ Bursa Araştirma Geliştirme Ve Eğitim Merkezi Sagem Yayın No106
Mart-1990Bursa
Ormerod A Sondhelm WA Weaving Technology And Operations The Textile Institute
Manchester 1995
Ozek Demir And Eke An Analysis Of Weft Wastage In Shuttleless Weaving
zozeknkuedutr 2014
Picanol News September 2011 httpwwwpicanolbenrrdonlyres33ebc79d-391a-4dca-843c-
37a7189c1cba20725picanol_newsen092011pdf Erişim Tarihi 23112014
Sulzer Technical Review 199 httpwwwsulzercomennewsroomsulzer-technical-
reviewstrlibrarytechnicalarticlespdfs=0amptatyp=noneampevtyp=noneampcurlang=0amptypes
=noneampwebpages=0amppg=10ampstl=strampsort=dateampntyp=none Erişim Tarihi 23112014
Smit Spa Viale Dellrsquoindustria Gs920 Rapier Weaving Machine The Highest Productivity In The
Most Extended Range Of Fabrics wwwstpit Gb 05-08
Sultex Lateral And Central Tuckers For Full Width Reed Weaving In Motion
Sultex September 2011 Press Release Rm Kuj Successful Market Introduction Of The
New Sultex A9500 Air Jet Weaving Machine
Şekerden PesVisLycraregİccedilerikli Atki Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin
Kumaşin Fiziksel Ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
httplibrarycuedutrtezler7269pdf Erişim Tarihi 30112014
The Itema ECO ldquoEnvironment Care Obligationrdquo Katalogu 2011
Usa Patent 4362190 Issued On Dec 7 1982
Usa Patent 4453572 Issued On June 12 1984 Estimated Expiration Date July 26 2002
117
Usa Patent 4476901 Issued On Oct 16 1984
Usa Patent 4498504 Issued On Feb 12 1985
Usa Patent 4502512 Issued On Mar 5 1985
Usa Patent 4513791 Issued On Apr 30 1985
Usa Patent 4616680 Issued On Oct 14 1986
Usa Patent 5040570 Issued On August 20 1991 Estimated Expiration Date September 28 2010
Usa Patent 5560400 Issued On Oct 1 1996
Usa Patent 6039086 Issued On Mar 21 2000
Usa Patent 6227204 Issued On May 8 2001
Usa Patent No 4100945 Jul 18 1978
Usa Patent No 4404997 Sep 20 1983
Usa Patent No 4453572 Jun 12 1984
Usa Patent No 4498504 Feb 12 1985
Usa Patent No 4616680 Oct 14 1986
Usa Patent No 4653546 Mar 31 1987
Usa Patent No 5 353 845 Oct 11 1994
Usa Patent No 5040570 Aug 20 1991
Usa Patent No 5560400 Oct 10 1996
Usa Patent No 6039086 Mar 21 2000
Usa Patent Pub No Us2003 0183295 A1 Pub Date October 2 2003
Waldron D (Waldron Dennis)1 Williams J (Williams John) Hong Kong Polytechnic
Univ Source 86th Textile Institute World Conference Vol 1 Conference Proceedings
Published 2008
wwwpatentstormuspatents4453572fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
wwwpatentstormuspatents5040570fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
118
OumlZGECcedilMİŞ
Ferit DEMİR 1983 yılında Tarsusrsquota doğdu İlk orta ve lise oumlğretimini Tarsusrsquota
tamamladı Sonrasında Tarsus Anadolu Lisesirsquonden mezun oluktan sonra Ege Uumlniversitesi Tekstil
Muumlhendisliği boumlluumlmuumlnuuml kazandı 2006 ndash 2007 yılları arasında ENSAIT Uumlniversitesinde devlet
bursu ile okudu ve lsquorsquoEssentials Oil and Capsulationrsquorsquo konulu bitirme tezini yazıp lisans eğitimini
tamamladı Uumlniversite yılları esnasında 2005 yılında ABD Pennsylvania Eyaletinde ROSS
STORE ( Carl Lisle) da staj yaptı 2008 yılında ISKO Tekstil Denim Dokuma İşletmesinde
(SANKO TEKSTİL) işletme muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında 2010 yılında vatani
goumlrevini Malatyarsquonın Puumltuumlrge İlccedilesinde Jandarma olarak tamamladı Askerlik sonrasında YUumlNSA
İşletmesinde dokuma muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında ULTRAKİM KİMYA ve
YİĞİTOĞLU KİMYA (HENKEL Marmara Boumllge Bayisi) firmalarında tekstil kimyasalları satış
ve teknik desteğinde goumlrevlerinde bulundu Bu doumlnemlerde ccedileşitli tekstil ve kimyasal uumlretimi
yapan firmalarda goumlrev aldıktan sonra son olarak MARKSampSPENCER şirketinde Kumaş
Teknoloğu olarak ccedilalıştı Şu an iccedilin evli ve bir ccedilocuk babasıdır
iv
OumlNSOumlZ
Uzun soluklu bir ccedilalışmayı başarılı bir şekilde bitirmenin gurur ve heyecanı iccedilindeyim
SANTEZ olarak kabul edilen yuumlksek lisans tezim hem alanında literatuumlr konusu bakımından
ilkler arasında olması hem de YUumlNSA dokuma işletmesinde ilk olarak yapılan kapsamlı bir
araştırma ve AR-GE konusu olması bizim iccedilin ayrı bir gurur kaynağı olmuştur Bu ccedilalışmam
suumlresince her tuumlrluuml yardım ve fedakacircrlığı sağlayan bilgi tecruumlbe ve guumller yuumlzuuml ile ccedilalışmama ışık
tutan hiccedilbir zaman bitmek tuumlkenmek bilmeyen pozitif enerjisi ile suumlrekli motivasyon kaynağım
olan ayrıca ccedilalışma suumlresince kendimi geliştirmeme youmlnelik de birkaccedil adım ileride olmamı
sağlayan ve de en oumlnemlisi insan ve oumlğrenci halinden anlayan oumlzel ve profesyonel hayatımda
oumlrnek aldığım ccedilalışmamın youmlneticisi ccedilok değerli Sayın Hocam Prof Dr H Ziya OumlZEKrsquoe ccedilok
teşekkuumlr eder minnettarlığımı sunarım Kendisine ve ailesine oumlzel ve profesyonel hayatta başarılı
mutlu ve sağlık dolu guumlnler geccedilirmelerini dilerim Engin performans ve bilgisiyle ccedilok daha iyi ve
yuumlksek goumlrevlerde bulunmasını temenni eder ve bir kez daha şuumlkranlarımı kendilerine arz ederim
Proje kapsamında beraber uzun vakit geccedilirdiğim tez ccedilalışma arkadaşlarım olan AR-GE
muumlhendisleri Cem DAVUL Murat CcedilANLIOĞLU ve Koray KARAKAŞrsquoa vermiş oldukları
destek ve ccedilalışmalarından dolayı ccedilok teşekkuumlr ederim
YUumlNSA işletmesinde başta AR-GE Koordinatoumlruuml Sn Mehmet Ccediliğdem Genel Muumlduumlr
Yardımcısı Sn Derya KINIK AR-GE Muumlduumlruuml Sn Orhun OK Uumlretim Koordinatoumlruuml Sn Mehmet
AKIN ve İplik İşletmesi Muumlduumlruuml Sn Cumhur GUumlRELrsquoe vermiş oldukları destek ve bilgilerden
dolayı ccedilok teşekkuumlr eder ccedilalışma hayatlarında başarılar dilerim
Son olarak YUumlNSA Dokuma İşletmesi teknisyenleri olmak uumlzere tuumlm dokuma
ccedilalışanlarına ve oumlzelikle Kıdemli Dokuma Teknisyeni Yunus UumlSTUumlNELrsquoe ilgi ve desteklerinden
dolayı teşekkuumlr ederim
Ayrıca bu suumlreccedilte suumlrekli yanımda duran ve ccedilok buumlyuumlk fedakacircrlıklar yapan eşim ve
ccedilocuğuma teşekkuumlruuml bir borccedil bilir ve bu ccedilalışmayı eşim ve oğluma ithaf ederim
Aralık 2014 Ferit DEMİR
v
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER
1 SI Birim Sisteminin Temel Birimleri
Boyut Birim Simge
Uzunluk Metre m
Kuumltle Kilogram kg
Zaman Saniye s
2 Tuumlretilmiş SI Birimleri
Fiziksel
Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk
sembol
SI Birim
Birim
Sembol
Frekans v f Hertz Hz
Kuvvet ağırlık FW newton N
Basınccedil gerilme p pascal Pa
Guumlccedil P watt W
Celsius sıcaklık t
degree
Celsius
degC
Tuumlretilmiş Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk semboluuml Adı
SI Temel Birimlerle
accedilıklama
Alanarea A metre kare m2
Hacımvolume V metre kuumlp m3
Hızspeed velocity u v c metre boumlluuml saniye m s-1
İvmeacceleration a g (serbest duumlşme)
metre boumlluuml saniye
kare
m s-2
vi
3 SI Birimleri ile kullanılabilen SI olmayan Birimler
Birim Sembol
Dakika Min
Saat H
Guumln D
Derece ordm
Dakika
Saniye
Litre L
Ton t
Bar bar
vii
İCcedilİNDEKİLER Sayfa No
OumlZET i
ABSTRACT ii
OumlNSOumlZ iv
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER v
ŞEKİLLER DİZİNİ x
CcedilİZELGELER DİZİNİ xiii
1 GİRİŞ 1
2 LİTERATUumlR TARAMASI 5
21 Dokuma Nedir 5
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi 5
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 6
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 7
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları 10
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler 15
24 Atkı Telefi Nedir 15
241 Atkı telefi nasıl oluşur 16
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları 16
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler 19
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre geliştirdikleri
aparatlar 19
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar 20
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler 24
3 MATERYAL ve YOumlNTEM 31
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları 31
viii
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri 33
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması 34
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri 35
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri 36
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması 37
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar 41
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları 41
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri 45
35 Hızlı Kamera Kullanımı 45
36 Youmlntem 47
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 49
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler 49
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 53
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI 58
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi 58
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri 59
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar 61
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu 61
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması 62
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması 65
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme 77
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu 78
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu 79
ix
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu 81
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı 82
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi 83
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması 84
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları 86
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar 87
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı 88
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar 96
6 SONUCcedil 111
7 KAYNAKLAR 115
OumlZGECcedilMİŞ 118
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi 5
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge) 6
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı 8
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar 11
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar 11
Şekil - 2 6 Leno Kenar 12
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması 13
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu 16
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi 18
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı 19
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı 20
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199) 21
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı 21
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı 22
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı 23
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r) 24
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994) 25
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000) 26
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları 30
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması 32
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı 33
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması 35
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası 36
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi 37
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi 40
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera 46
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması 47
xi
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması 62
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar 63
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması 64
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı 65
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı 66
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması 68
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi 73
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı 74
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması 74
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması 75
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması 75
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması 76
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu 79
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu 80
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu 81
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı 83
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır 84
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi 85
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 87
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 88
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi 89
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi 89
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi 90
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi 91
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri 92
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi 92
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi 93
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı 94
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
95
xii
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri 95
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi 96
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi 96
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu 102
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır) 103
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 104
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 105
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni 107
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları 108
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır) 109
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
109
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu 110
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı 111
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar 114
xiii
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları 31
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 39
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 41
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri 50
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi 51
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 54
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş 57
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu 61
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi 63
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması 67
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi 77
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri 98
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları 98
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması 101
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları 105
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar 106
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum 112
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu 113
1
1 GİRİŞ
Dokuma işleminde atkı telefi problemi mekiksiz dokuma makinelerinin mekikli dokuma
makinesine alternatif olarak kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır Bu makinelerin doğasından
kaynaklanan gerccedilek kenar yapamama nedeniyle oluşan atkı telefleri guumlnuumlmuumlz dokuma kumaş
uumlreticilerinin oumlnemli sorunlarından birini oluşturmaktadır İşletmelerin yoğun kuumlresel rekabet
ortamında bu telefleri olabildiğince azaltma istekleri giderek daha fazla oumlnem kazanmaya
başlamıştır Diğer taraftan doğal ya da insan yapımı lifler iccedileren atkı ipliklerinin oumlzellikle
kancalı tipleri olmak uumlzere mekiksiz dokuma makinelerinde dokuma sırasında kayda değer bir
oranda telef olması suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre ve enduumlstriyel uumlretim accedilılarından da kabul edilebilir
bir durum değildir
Enduumlstriyel ve ekonomik anlamda oumlnem taşıyan bu konu uumlzerinde yapılmış akademik
ccedilalışmaların ise ccedilok az olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Daha ccedilok tezgacirch uumlreticisi firmaların odaklandığı bu
konuda yapılan sınırlı ccedilalışmaların bir kısmı teknik dergilerde yer almış bir kısmı da patent
tescilleri ile sonuccedillanmıştır Bilimsel bir sistematik kapsamında konunun ayrıntılı olarak
incelenmesinin ve olası ccediloumlzuumlm tekniklerinin tartışılmasının bilimsel literatuumlre oumlnemli katkı
sağlayacağı ve konunun kritik youmlnlerini ortaya ccedilıkaracağı duumlşuumlncesi ile bu tez ccedilalışmasında bu
konu uumlzerine odaklanılmıştır Telef oluşumunda buumlyuumlk oumllccediluumlde doğrudan uumlretim ortamında
yapılan ayar ve tercihlerin belirleyici olması nedeniyle işletme ortamında yapılmasının gerekliliği
ve yararlılığı oumlngoumlruumllerek bu konunun bir enduumlstriyel firma ile işbirliği iccedilinde yapılmasına karar
verilmiştir Dolayısıyla bu konuyu ar-ge guumlndemine almış olan Ccedilerkezkoumly Organize Sanayi
Boumllgesinde faaliyet goumlsteren YUumlNSA Yuumlnluuml Sanayi ve Ticaret AŞ ile işbirliği iccedilinde bir ortak
proje ccedilalışması yapılmış ve hazırlanan proje oumlnerisi Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi
Tezleri programına sunulmuştur Proje oumlnerisinin 2012 yılı ikinci doumlnem projeleri kapsamında
kabul goumlruumlp desteklenmesi ile tez ccedilalışması bir San-Tez projesi olarak Yuumlnsa ile işbirliği iccedilinde
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr
Tezin temel amacı oumlncelikle kancalı dokuma makinelerinde olmak uumlzere atkı ipliği
teleflerini azaltacak youmlntem ve suumlreccediller geliştirmek ve sonuccedil itibariyle hem maliyet hem de doğal
kaynakların suumlrduumlruumllebilirliği accedilısından oumlnemli kazanımlar elde etmek olarak tanımlanmıştır
Dokuma işleminde ayrıca atkı telefini etkileyen değişken ve ayarların belirlenmesinde suumlbjektif
ve rastgele belirlenen oumllccediluumltleri en aza indirgemek projenin başlatılma gerekccedileleri arasında yer
almıştır Tez kapsamında kancalı dokuma tezgacirchlarında mevcut durumdaki atkı telefi
2
uzunluğunun minimum duumlzeylere getirilmesini sağlayacak bir aparat tasarımı uumlzerinde ccedilalışılması
da hedefler arasında yer almıştır
Tezin hedefi kancalı tezgacirchlarda oluşan atkı telefinin azaltılmasıdır Bundan dolayı ilk
etapta dokuma işletmesinin optimizasyonu sağlanmıştır İkinci olarak atkı atım sistemi
geliştirilerek tezgaha entegre edilen bir aparat ile atkı telefini minimum seviyeye duumlşuumlrmek iccedilin
ccedilalışmalar yapmak olmuştur Bunun sonucunda da maliyetlerin duumlşuumlruumllmesi oumlnemli tasarrufların
kazanılması ve suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevreye katkı sağlamaktır Tezin olgusal yapısı oluşturan
amaccedillardan bir diğeri de personel inisiyatifine bağlı ayarları standart bir ccedilerccedileveye oturtup
suumlbjektif olmaktan kurtarmak olmuştur Boumlylelikle tezgacirch ayarları kaynaklı teleflerin azaltılması
sağlanmıştır
Ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri dokuma işleminin ana yapı elemanlarıdır Bu bağlamda dokuma
hazırlık ve dokuma işlemlerinde mekanizma ve ccedilalışma prensipleri gereği bir miktar telef
oluşumundan kaccedilınmak şu an iccedilin muumlmkuumln değildir Dokuma işleminin doğasından kaynaklı
nedenlerden dolayı ccediloumlzguuml telefleri genelde dokuma hazırlık aşamasında gerccedilekleşirken atkı
telefleri dokuma prosesi aşamasında gerccedilekleşmektedir Dokuma aşamasındaki atkı telef oluşumu
mekikli tezgacirchlara alternatif olarak geliştirilen mekik kullanılmadan dokuma yapan tezgacirchların
geliştirilmesi ile başlamıştır Telefe neden olan mekanizma mekik kullanılmadığı iccedilin kumaşa
dacirchil edilmek iccedilin atılan atkının kontroluumlnuuml sağlamak ve hataların oluşumunu engellemek iccedilin
mecburi olarak sağ ve sol kenarlarda fazladan bir miktar atkı uzunluğunun bırakılmasından
kaynaklanmaktadır Burada mantıksal olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu iki dokuma tezgacirchı
mekanizmaları arasındaki ccedilalışma farklılıkları ne kadar azaltılırsa bu oumllccediluumlde de atkı telefinin
azaltılacağı ortaya konulmuştur Buguumlnlerde mekiksiz dokuma mekanizmalarından biri olan
kancalı dokuma tezgacirchlarında atkı telefleri kronik hale gelmiştir Oumlrneğin 150 ndash 160 cm eninde
kancalı tezgacirchlarda dokunan bir kumaşta atkı telefleri 10 civarında gerccedilekleşmektedir Yuumlksek
maliyetlere neden olan bu atkı teleflerine katlanmak ccedilok zor olmaktadır Yuumlksek telef oranlarının
olduğu bir ortamda duumlşuumlk maliyetli rekabet edilebilir ccedilevreye duyarlı ve suumlrduumlruumllebilir bir
dokuma uumlretiminden bahsetmek doğru olmayacaktır
Konuyu Dokuma İşletmesi accedilısından değerlendirecek olursak bu tez ccedilalışmasında yapılan
iyileştirmeler rekabet edebilirliği arttırmıştır Nuumlfus oranına goumlre uumlretim miktarı duumlşen ve arz
miktarı artan yuumlnluuml kumaşlar iccedilin suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre accedilısından oumlnemli bir kazanccedil
sağlamaktadır Yuumlnluuml dokuma sektoumlruuml Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada oumlnemini korumaktadır Yuumlnluuml
3
kumaşların yumuşak parlak doumlkuumlmluuml ince nefes alabilir doğal ve kullanışlı olması her geccedilen
guumln yuumlnluuml kumaşa olan ilgi ve oumlnemi arttırmaktadır Yuumln ve yuumlnluuml sektoumlruuml bu kadar değerli ve
oumlnemli iken uumlretim sırasında yuumlnuumln bir kısmının telef olarak atılması kumaş uumlreticilerinin
maliyetini arttırmakta sonuccedil olarak da uumlretim maliyetleri duumlşuumlk olan uumllke ve firmalara karşı
rekacircbeti duumlşuumlrmektedir Dokuma işleminde atkı telefi kumaş uumlretimi sırasında oluşan telefler
arasında en fazla orana sahip olan teleftir Bunun dışında iplik oluşumu sırasında dokuma
hazırlık işlemleri sırasında kumaş boyama ve apre işlemleri sırasında da telefler oluşmaktadır
Oluşan bu telefler işletme maliyetini arttırmakta dolayısı ile elde edilen son uumlruumln fiyat olarak
artmaktadır
Bu tez ccedilalışması dışında tezgacirch uumlreticileri tarafından bazı ccedilalışmalar yapılmıştır Fakat
buradaki ccedilalışmalar daha ccedilok yalancı kenar ipliklerinin azaltılması iccedilin gerccedilekleştirilmiştir Bir
diğer ccedilalışma ise kumaş kenarının kuvvetlendirmesi iccedilin yapılmıştır Atkı telefi olarak yapılan bir
ccedilalışma ise lsquoWASTE SAVERrsquo (Sulzer Technical Review 199) adı altında hava emişi
mekanizması ile oluşturulmaya ccedilalışılmıştır Fakat guumlnuumlmuumlzde yuumlksek hava maliyetlerinden
dolayı yaygın olarak kullanılmamaktadır
Ccedilok buumlyuumlk ARGE ve ekonomik guumlccedillere sahip tezgacirch uumlreticileri tarafından dahi bu sorunu
tamamen ccediloumlzuumllememiştir Atkı telefi belli bir yere kadar duumlşuumlruumllmuumlş sonrası iccedilin ise ccedilalışmalar
ccedilok fazla duumlşuumlnuumllmemiştir Ccediluumlnkuuml burada azaltılabilecek atkı telefi uzunluğunun azaltılabilinecek
bir sınırı vardır Bu sınırı kumaş hatalarının oluşma riskinin başladığı yere kadar olduğu
soumlylenebilir Kumaş hatalarından dolayı telef olan kısım atkı telefinden meydana gelen atıklardan
ccedilok daha yuumlksek maliyetlere neden olmaktadır Bu tez ccedilalışması ile atkı telefinin azaltılması iccedilin
genel olarak kumaş hatası olmayacak şekilde tezgacirch uumlreticilerinin ayarlarından daha da aşağı
ccedilekmek ve atkı telefini azaltmak iccedilin ccedilalışmalar yapılmıştır Yapılan literatuumlr taraması ile atkı
telefi veya dokuma işletmesinde oluşan teleflerin azaltılması iccedilin daha oumlnce ne tuumlr ccedilalışmalar
yapıldığı ve bu ccedilalışmalardan nasıl yararlanılabileceği araştırılmıştır Sonrasında tez ccedilalışması
kapsamında kullanılan materyal ve metotlar değerlendirilmiştir Dokuma İşletmesinin guumlncel
durumu ile oluşan telef uzunlukları ve yapılan telef azaltma ccedilalışmaları incelenmiştir Sonraki
adımlarda tez ccedilalışmasının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan dokuma işletmesinin standardizasyonu ve
aparat tasarımı gerccedilekleştirilmiştir Son olarak genel telef ve kazanccedil değerlendirmeleri ve
analizleri yapıldı
4
Tez ccedilalışması ile YUumlNSA ve Tuumlrkiye Dokuma Sektoumlruumlne buumlyuumlk katkılar sağlandığı ve
sağlanacağı duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilalışma ile dokuma sektoumlruumlndeki kancalı dokuma tezgacirchlarında
atkı teleflerinin azaltılması ve işletme standardizasyonun sağlanmasına dikkatler ccedilekilerek
Tuumlrkiye ve Duumlnya dokuma sektoumlruumlne oumlncuumlluumlk edilmiştir
5
2 LİTERATUumlR TARAMASI
21 Dokuma Nedir
Dokuma uumlccedil temel hareketten oluşmaktadır Ağızlığın accedilılması atkının atılması ve
tefelemenin gerccedilekleştirilmesidir (Şekil ndash 21) MOuml 5500 yıllarında rastlanan ilkel dokuma
youmlntemleri tarih iccedilerisinde gelişerek guumlnuumlmuumlzdeki modern mekiksiz dokuma makinelerine
oumlncuumlluumlk etmiştir Bu da atkı atım sistemleri ve telef miktarlarını etkilemiştir (Anonim 2011)
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi
Dokuma tezgacirchlarının tarih iccedilerisinde gelişip guumlnuumlmuumlzuumln modern makinesine doumlnuumlşmesi
dokuma işleminde buumlyuumlk avantajlar sağlamasına karşılık bazı olumsuzluklar da ortaya ccedilıkmıştır
Bu olumsuzluklar artan enerji maliyeti teknik eleman ihtiyacı kaliteli hammadde maliyeti ve
oluşan telefler vs sayılabilir Bu olumsuzluklardan işletme telef oranı araştırma konusu olarak ele
alınmıştır ve ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi
Dokuma tezgacirchlarının gelişimi daha ccedilok atkı atım sistemleri ile beraber tezgacirch devrinin
ve otomasyonun dolayısıyla uumlretim hızının arttırılmasına youmlnelik olmuştur Uumlretim hızının
arttırılmasını sağlayan mekiksiz atkı atma teknikleri sonucunda atkı telefi sorunu ortaya ccedilıkmıştır
Guumlnuumlmuumlzde kullanılan tezgacirchların atkı atım sistemlerine goumlre sınıflandırılması
a- Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
6
b- Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma sistemlerine goumlre dokuma makinelerinin tarih iccedilerisindeki gelişimi yukarıdaki
şekilde olmuştur
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Guumlcuumller yardımıyla gruplar halindeki ccediloumlzguumller arasında oluşturulan aralıktan atkı
ipliğinin mekikle geccedilirilmesi sonunda duumlz yuumlzeyli dokumalar elde edilen dokuma tezgacirchlarıdır
Bu tezgacirchlarda ccedileşitli kumaş dokumaları elde edilmektedir Siirt battaniyesi ve kolanlar
grup iccedilinde yer almaktadır Kadınlar tarafından evlere yuumln ipek keten veya pamuk kullanılarak
yapılan bu dokumalar el sanatı oumlrneklerindendir Kumaş ccedilevre peşkir yağlık gibi ccedileşitlilik
goumlstermektedir Guumlnuumlmuumlzde yarı otomatik ve stoklu ccedilalışan mekikli tezgacirchlarda uumlretilmiştir
Piyasada kara tezgacirch olarak da bilinen bu tezgacirchlar ticari amaccedillı yarı otomasyon sistemi
kazandırılmış tezgacirchlardır Burada mekikli tezgacirchın en buumlyuumlk ve ayırt edici oumlzelliği olan gerccedilek
kenar lsquorsquoselvedgersquorsquo oumlzelliği oluşumudur Bu oumlzelliğinden dolayı sıfır atkı telifi vardır Mevcut
piyasada oumlzellikle denim kumaş uumlretiminde bu oumlzelliği nedeniyle moda olarak kendine yer bulan
ve kullanılan mekikli dokuma makineleri vardır (Şekil 22)
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge)
7
Mekikli tezgacirchlarda duumlşuumlk ccedilerccedileve sayısı vardır Genelde doumlrt ccedilerccedileveli ve tek mekikli el
ve ayak ile kontrol edilen tezgacirchlardır Fakat guumlnuumlmuumlzde birden fazla mekik yuumlklenip elektrik ile
hareket sağlanarak yarı otomatik hale getirilmiş tezgacirchlar da mevcuttur
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Bu dokuma tezgacirchlarında atkı transferi mekikccedilik yardımı ile sağlanmaktadır Mekikccedilik
balistik atkı atma sistemleri olarak da adlandırılmaktadır Yuumlksek uumlretkenlik yanında atkı
kontroluumlnuumln zorluğu ve her iki taraftan kesilen atkı uccedilları nedeni ile mekikccedilikli tezgacirch ccedileşidine
geccedilişte atkı telefi oluşmuştur Burada hızlı uumlretim zaman ve verimlilik nedenlerinden dolayı bu
telefler mekikli tezgacirchlara goumlre kabul edilebilir olmuştur Mekikccedilikli sistemde atkı atımı sırasında
frenleme sistemi ve atkı kopuşu kaccedilığı gibi hataların olmaması iccedilin atılan atkı kumaş eninden
fazla atılmaktadır Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra atkıların fazla kısmı bir makas yardımı
ile kesilmekte ve atkı telefine neden olmaktadır Bu sistemde atkı telefinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalara kısaca değinilecektir
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Kancalı atkı atım sistemleri kendi aralarında Esnek Kancalı ve Rijit Kancalı Atkı Atım
Sistemleri olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır
Rijit kancalı atkı atım sistemleri Rijit kancalı dokuma makinelerinin tek ccedilift
teleskopik olanlarından başka yuumlz yuumlze halı veya kadife dokuyan ccedilift kancalı modelleri de vardır
Ayrıca ccedilift kancalı tezgacirchlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline goumlre ilmek transfer
sistemi (Gabler) ve uccedil transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak uumlzere iki farklı yapıda
tasarlanmaktadır Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak ccedilok renkli ccedilalışma sahasında
kullanılmaktadır Bu ccedilalışmada en fazla uumlzerinde durulacak tezgacirch tuumlruumlduumlr Piyasada birccedilok
model olmakla birlikte en fazla kullanılan model DORNIER firmasının tezgacirchlarıdır (Şekil ndash 2
3) Bunun en oumlnemli nedenlerden bir tanesi pozitif transfer sisteminin ilk kullanan ve geliştiren
firmalarından birisidir Burada sistemi geliştirmiş ve piyasa ihtiyaccedillarına gerekli cevap
verilmiştir
8
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı
Sağlam ve randımanlı tezgacirchlardır Ccedilerccedileve adedi yuumlksek ve zor oumlrguumlluuml kumaşlarda tercih
edilen tezgacirchlardır Yapısı gereği işletme iccedilerisinde fazla yer tutmaktadır Aynı şekilde atkı atma
sistemi atkı seccedilici ve atkı kesim makaslarının ve kenar oumlrme sistemlerinden dolayı en fazla atkı
telefinin oluştuğu tezgacirch gruplarından bir tanesidir Atkı kaccedilığı boncuk kopuş vs hatalarının
olmaması iccedilin atkı ayarı kumaş eninden fazla yapılmakta diğer sistemlere goumlre biraz daha fazla
atkı telefinin oluşmasına neden olmaktadır
Esnek kancalı atkı atma sistemleri Şişler uumlzerine monte edilmiş tutucu başlar
vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir Bu tezgacirchlar tek bir kancanın (rapier) tuumlm ccediloumlzguuml
genişliğini geccedilerek atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildiği gibi iki kancanın
tezgacirchın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir
sistem şeklinde de duumlzenlenmiş olabilirler
Kancalı tezgacirchlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı ( 8 bantlı) olarak 2 alt sınıfa
ayrılmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlar genellikle ccedilift kancalı olmakla birlikte tek esnek kancalı
modellere de rastlanmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlarda rijit kancalı tezgacirchlara goumlre en belirgin
avantajları işletme iccedilerisinde daha az yer kaplamalarıdır Ayrıca sistemleri gereği ve makinenin
yapısından kaynaklanan oumlzelliklerinden dolayı biraz daha az atkı telefi olmaktadır Burada atkı
9
motorları ve atkı seccedilicilerin dizilimi oumlnemli rol oynamaktadır Tez ccedilalışmaları iccedilerisinde uumlzerinde
yoğunlaşılacak iki tezgacirch grubundan birisi de esnek kancalı tezgacirchlardır
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma youmlnteminin haricinde su jetli dokuma makineleri goumlruumlnuumlş bakımından klasik
tezgacirchların yapısından pek farklı değildir Bunlarda atkı ccedilapraz bobinden sağılıp atkı
frenlerinden geccediltikten sonra gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp su jeti atkı atma duumlzesine
verilmektedir Su jetli tezgacirchlarda kapanan valfli meme veya accedilık meme kullanılabilmektedir
Hiccedilbir hareketli parccedilası bulunmayan accedilık meme basit olmasına karşılık kapanan valfli memeye
goumlre su tuumlketiminin fazlalığı atkı ve ccediloumlzguuml ipliklerinin ıslanması nedeniyle mahzurlu
sayılabilir
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Hava jetli atkı atma sistemi guumlnuumlmuumlzdeki en hızlı sistemlerdir Bu sistemde atkı taşıyıcı
bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse uumlretim acısından diğer sistemlere goumlre
avantajlıdır Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik buumlkuumlmuumlnuumln accedilılma
riski fazladır Hava jetli ile atkı atmada oumlnce atkı bir bobinden sağılarak gerilim duumlzenleyiciden
geccedilirilir Daha sonra atkı oumllccedilme cihazı bir atkılık ipliği oumllccedilerek atıma hazır hale getirir Atkı ipliği
ana jet iccedilerisinden puumlskuumlrtuumllerek atkı atımı gerccedilekleşir Geniş enli tezgacirchlarda ana jet dışında
tarak oumlnlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır Hava jetli tezgacirchın bir oumlzelliği de tarak
yapısının kanal formunda oyuk bir şekilde olmasıdır Bunun nedeni puumlskuumlrtuumllen havanın
dağılmadan en uzak noktaya kadar goumlnderilebilmesidir Ccedilok yuumlksek devirli tezgacirchlar oldukları ve
atkı taşınması hava ile yapıldığı iccedilin atkı kontroluumlnuumln en zor yapıldığı tezgacirch cinslerinden bir
tanesidir Kontroluumln zor olduğu durumlar atkı kopuşu dolayısı ile tezgacirch duruşu ve atkı kaynaklı
hataların oluşmasına zemin hazırlayan durumdur Bu hataların oumlnuumlne geccedilmek iccedilin atkı telefinin
daha uzun olmasına izin verilmektedir Bu tezgacirchlar atkı telefi bakımından geliştirilmeye accedilık
tezgacirchlardır Ayrıca atkı transferi kontroluuml zor olduğu iccedilin mukavemeti yuumlksek atkıların ve
oumlrguumlsuuml basit kumaşların dokunduğu tezgacirchlardır
10
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları
Kenar sorunu mekiksiz dokuma tezgacirchlarının geliştirilmesi ile başlamıştır Dokuma hızının
arttırılması iccedilin geliştirilen yeni sistemde suumlrekli olarak dokuma işleminin devam edebilmesi iccedilin
stoklu yani mekikli sistem terk edilmiştir Boumlylece atılan her bir atkının devamının gelebilmesi
iccedilin belli bir miktar atkı kesilmektedir Ayrıca dokunacak kumaşın hatasız oluşturulması iccedilin
atılan atkının kumaş eninden daha fazla olması gerekmektedir Sonuccedil olarak hız ve hatasız
dokuma gerekliliğinden dolayı atkı telefi meydana gelmektedir
Yapılan bir araştırmada (SAGEM 1990) bir kumaş kenarından istenen oumlzelliklerle
mekiksiz dokuma makinelerinde bu oumlzellikleri verebilen kenar yapıları incelenmiş ve bu kenar
yapılarının
- Kumaş kenarından istenen oumlzellikler
- Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemi
- Dokuma makinesi hızı
- Makine randımanı
- Hammadde (iplik) sarfiyatı
- Boya-terbiye proseslerindeki davranışlar
- Sanfor prosesindeki davranışlar
- Konfeksiyon
- Yatırım maliyetleri gibi maliyetler accedilısından karşılaştırılarak avantaj ve dezavantajları
ortaya konulmuştur
Kumaş kenarından istenen oumlzellikler Bir kumaş kenarının temel fonksiyonu en dışta kalan
ccediloumlzguuml ipliklerini bağlayarak ayrılmasını ve yıpranmasını oumlnlemektir Bu oumlrneğin mekikli
dokuma makinelerindeki gibi atkı ipliğinin bir masura suumlresince devamlı olması durumunda
kolaylıkla sağlanabilmekte ve kumaşta gerccedilek kenar olarak adlandırılan bir kenar yapısı
oluşmaktadır
Mekiksiz dokuma makinelerinin uumlretilip kullanılır hale gelmesiyle dokunan kumaşlarda
yapı olarak en oumlnemli ve belki de tek değişiklik kumaş kenarları olmuştur Mekiksiz dokuma
makinelerinde atkı ipliğinin bir kuumltle olarak taşınmayıp uccedil transferi yapılması sonucu gerccedilek
kenar kavramı tamamen değişmiş ve kumaş kenarından istenen oumlzellikleri verebilecek yeni
yapılar geliştirilmiştir
11
Bu konuda dokuma imalatccedilılarının geliştirdikleri bazı kenar tuumlrleri aşağıdaki gibidir
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar
- Kıvırma Kenar Kıvırma kenarın kumaş kenarından istenen oumlzelliklerin hepsini
karşılayan bir form olduğu soumlylenebilir Kıvırma kenar youmlnteminde kumaş kenarından 1ndash15cm
taşan atkı iplikleri bir sonraki ağızlığın iccediline kıvrılır Atkı ipliği tarak tarafından dokunan kumaşa
doğru itilir Her iki kenarda ağızlığın dışında kalan atkı ipliği uccedilları kenar tutucular tarafından
tutulur Daha sonra kenar oumlruumlcuuml tığlar bu iplik uccedillarını kıvırarak bir sonraki ağızlığa verir
Boumlylelikle sağlam bir kenar oluşturulur (Şekil ndash2 4)
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar
12
- Saccedilak Kenar Kumaşın kenardan dağılmasını engellemek iccedilin en dışta bulunan ccediloumlzguuml
ipliklerine leno oumlrguuml yaptırılır Şekil ndash 2 5rsquote olduğu gibi kesilen atkı iplikleri saccedilak şeklinde
kalmaktadır
Şekil - 2 6 Leno Kenar
- Leno Kenar Bu tip kenarlarda temel olarak en dıştaki iki ccediloumlzguuml ipliği birbiri uumlzerine
kıvrılır ve leno oumlrguuml yapısına benzer bir oluşum goumlstererek kenarda bir bağlantı sağlarlar (Şekil ndash
2 6) Ancak ccediloğunlukla leno kenar oluşumu iccedilin ilave bir mukavemeti yuumlksek monofilament
iplik veya eşdeğeri herhangi bir iplik (oumlrneğin pamuklu işletmelerinde bu işlem iccedilin 402 veya
603 pamuk ipliği kullanılmaktadır) kullanarak en dıştaki 3 veya 4 ccediloumlzguuml telini bağlayarak
stabiliteyi yeteri kadar sağlayabilen sistemler kullanılabilmektedir Ayrıca atkı ipliklerinin uccedilları
yine leno veya duumlz oumlrguuml ile kumaştan 2ndash3 cm mesafede olacak şekilde yalancı kenar ccediloumlzguumlleri
ile tutularak sabitlenir
- Eritme Kenar Bu youmlntemde kenar ısı etkisiyle kumaşın en dışta kalan ccediloumlzguuml
ipliklerinin bir veya iki tanesi ile atkı ipliklerinin uccedillarının eriyerek birbirine yapışmasıyla oluşur
(Şekil ndash 2 7 Eritme Kenar) Bu tuumlr kenarlar yalnızca termoplastik oumlzellik taşıyan sentetik
ipliklerle yapılabilmektedir Kenar tutucular tarafından gergin bir şekilde tutulan kenarlar her iki
tarafa yerleştirilen duumlşuumlk akımlı elektrik rezistansları tarafından kesilir ve ısının etkisiyle eriyen
ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri birbirine yapışır
13
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması
- Gerccedilek Kenar Mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği masura uumlzerinden kesintisiz
olarak sağıldığı iccedilin kumaşlarda kenar kendiliğinden oluşur (Şekil ndash 2 7 Gerccedilek Kenar) Bu tip
kenarlara gerccedilek kenar denir Gerccedilek kenar sistemlerimde atkı telefi hiccedil olmamaktadır
Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemlerinin kenar yapılarına etkileri Mekikli
dokuma makinelerine ticari olarak ilk defa mekikccedilikli dokuma makineleri rakip olmuştur Bu
tezgacirchlarda gerccedilek kenara goumlruumlnuumlş youmlnuumlyle ccedilok benzeyen kıvırma kenar fikri uygulanmıştır
Halen satılan mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatı standart bir aparat olarak
verilmektedir Duumlnyada satılan ve kullanılan mekikccedilikli dokuma makinelerinin 100rsquouumlne
yakınında kıvırma kenar aparatı kullanılmaktadır Ancak kıvırma kenarın bilinen olumsuz etkisi
olan kumaş kenarlarında atkı sıklığının zemine goumlre iki kat olması sonucu denim gibi ağır ve
kalın atkı ipliği kullanılan kumaşlar iccedilin mekikccedilikli dokuma makinelerinde leno kenar yapısı
tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde uumlccedil tip kenar yapısı rahatlıkla
kullanılabilmektedir Ancak son yıllarda bu tip dokuma makinelerinde de hızın artması sonucu
bilhassa dar enli (190-220 cm) dokuma makinelerinde kıvırma kenarın problemli ccedilalıştığı
bilinmektedir
Hava jetli dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde de buumltuumln kenar yapılarını
kullanmak olası ise de makine hızı faktoumlruuml dikkate alınarak genelde leno kenar kullanılmaktadır
14
Kumaş kenar yapısının dokuma makinesi hızına etkisi Mekikccedilikli dokuma makinelerinin
hızlarının diğer sistemlere goumlre duumlşuumlk ancak makine enlerinin fazla oluşu sonucu duumlşuumlk hızlarda
kuumltle uumlretimi yapılmaktadır Dokuma makineleri imalatccedilıları kenar kıvırma aparatlarının yuumlksek
hızlara ccedilıktığını belirtiyorlarsa da pratikte 350 ndash 400 dvdk sonra kenar kıvırma aparatlarının
pekiyi sonuccedil vermediği bilinen bir gerccedilektir
Bu nedenle mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatları rahatlıkla
kullanılmakta ancak kancalı dokuma makinelerinde kenar kıvırma aparatı makine hızına bağımlı
kalmaktadır Guumlnuumlmuumlzde kullanılan en hızlı dokuma makineleri olduğu iccedilin kenar yapısı olarak
leno kenar kullanılmaktadır
Kumaş kenar yapısının dokuma randımanına etkisi Aynı kumaş tipini dokuyan aynı
tip dokuma makinelerinde randıman youmlnuumlnden kıvırma ve leno kenar farkını ortaya koyabilmek
iccedilin bir deneme ccedilalışması yapılmış (SAGEM 1990)
Bu ccedilalışmada bir aylık ortalama randımanlara bakıldığında leno kenarlı dokuma
makineleri randımanları kıvırma kenarlı dokuma makinelerine goumlre 1-2 daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir
Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları değerlendirme Mekiksiz
dokuma makineleri alımlarındaki kenar yapılarının seccediliminde atkı atım sistemlerine bağlı olarak
dokuma makinesi imalatccedilılarının ve makine konstruumlksiyonlarının etkili olduğu muhakkaktır Bu
seccedilimde mekikccedilikli dokuma makineleri iccedilin kıvırma kenarlı hava jetli dokuma makineleri iccedilin
ise leno kenarlı dokuma makineleri tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri iccedilin yapılacak seccedilimde ise
- Yatırım maliyetlerinin belirgin oranda farklı olması
- İşletme randımanlarının bir miktar fazla olabileceği
- Boya terbiye proseslerinde sorunların daha az olması
- Bakım ve ayarının daha kolay olması gibi nedenlerle leno kenarlı dokuma makinelerinin
tercih edilmesi daha uygun olacaktır
15
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler
Kumaş uumlretimi uzun soluklu ve birbiri ardına organize onlarca prosesten oluşmaktadır Her
bir proses sonuccedillandığında bir sonraki prosese geccedilerken ve geccedilmeden oumlnce kontrol işlemleri
yapılmakta ve bunun verimli ccedilalışması iccedilin kontrol mekanizmaları ve ekipmanları
kullanılmaktadır Hatalı uumlruumln genelde zor durumda kalmadıkccedila bir sonraki prosese goumlnderilmez
Gereksiz işlem ve maliyetten kaccedilınmak iccedilin ayıklanır ve proseste ilerlemesi oumlnlenir Bunun
sonucunda da her bir proses sonrası az veya ccedilok telef oluşma potansiyeli vardır Entegre bir yuumlnluuml
kumaş işletmesinde aşağıdaki boumlluumlmlerde telefler oluşabilmektedir
a- Balya Accedilma Sırasında Oluşan Telefler
b- Harman Hallaccedil ve Hazırlık Suumlrecinde Oluşan Telefler
c- Cer ve Fitil Oluşumunda Oluşan Telefler
d- İplik (Ring) Eğirmede ve Bobinlemede Oluşan Telefler
e- Ccediloumlzguuml Aktarmada ve Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Sırasında Oluşan Telefler
f- Atkı Atımı Sırasında Oluşan Telefler
g- Ccediloumlzguuml Sonundan Kalan ve Dokunamayan Telefler
h- Atkı Bobinlerinden Arta Kalan Dokunamayan Telefler
i- Hatalardan Dolayı Dokumada Oluşan Telefler
j- Terbiye ve Bitim İşlemlerinde Oluşan Kumaş Telefleri
Yukarıdaki telefler tuumlm dokuma işletmelerinde goumlruumllebilir Bu tez ccedilalışmasında atkı telefi
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Atkı atım mekanizması iplik yapısı ve personel kaynaklı
standardizasyonlar uumlzerinde yoğunlaşıp hedefler doğrultusunda ccedilalışmalar yapılmıştır
24 Atkı Telefi Nedir
Dokuma işleminin gerccedilekleşmesi iccedilin ccediloumlzguuml ipliklerine 90deg accedilı ile atılan atkı ipliklerinin
mekanizma gereği uzun kalan ve kesilen kısımlarıdır Burada dokuma işleminin sağlıklı (hatasız)
bir şekilde gerccedilekleşmesi iccedilin uzun kalıp artan kısımların kesilip atılması gerekmektedir Kumaş
eninden uzun olup kesilen bu artık kısımlara atkı telefi denilmektedir
16
241 Atkı telefi nasıl oluşur
Dokuma işleminde atkı firesi sorunu oumlzellikle mekikli dokuma makinelerine alternatif
olarak geliştirilen mekiksiz dokuma makinelerinin kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu
Her dokuma devrinde belirli bir uzunlukta iplik rezervi atkı taşıyıcı sistem tarafından
kumaşın iccediline yatırılır Bu ipliğin uzunluğu mutlaka kumaş eninden daha fazla olmak zorundadır
ve aradaki farkın buumlyuumlk bir kısmı da oumlngoumlruumllen kumaş kenar yapısına goumlre değişen boyda kumaşa
dacirchil edilmeden atık ya da fire olarak dokuma boumllgesinden uzaklaştırılır İşte bu aradaki fark ne
kadar azaltılırsa atkı ipliği firesi de o oumllccediluumlde azalacaktır (Şekil ndash 2 8)
Guumlnuumlmuumlzde kancalı dokuma makinelerinde daha kronik bir sorun olan atkı firesi oranları
150-160 cm dokuma genişliğinde ccedilalışan makinelerde 10rsquolara kadar ccedilıkabilmektedir
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları
Atkı teleflerinin azaltılması ile ilgili tezgacirch uumlreticilerinin pazarlama ve rekabet guumlcuumlnuuml
arttırmak iccedilin sundukları ve geliştirdikleri youmlntemler vardır
Kovacevic ve arkadaşları (2007) tarafından yapılan bir araştırmada tuck-in kenar
oumlruumlcuumllerin ana ccedilalışma mekanizması araştırılmıştır Dokuma tuumlruumlne iplik yoğunluğuna kenar
ipliği sayısına ve zemin kumaş yapısına goumlre karşılaştırılarak optimizasyon yapılmıştır Yapılan
araştırmalar sonucu elde edilen verilere goumlre kenar yapısı ve telefinin optimizasyonu kumaş
yapısı-parametreleri iplik oumlzellikleri ve dokuma şartlarına goumlre ccedilok karmaşık bir yapıya sahiptir
Kenar yapısının kuumlccediluumllmesi veya gerginleşmesi dokuma prosesinde bir problemin olduğunu
goumlstermektedir Kenar yapısının bozulması takip eden terbiye proseslerinde kumaşın ilerlemesini
17
zorlaştırmakta ve kumaş kalitesini duumlşuumlrmektedir Yukarıdaki etkilerinden dolayı kenar yapısı
dokuma işlemi ve kumaş oumlzellikleri iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Kovaceyic ve arkadaşları (2001) ccediloumlzguuml levendi tansiyonunun kenar saccedilağı ve kumaş
yapısına etkisini incelemişlerdir Ccedilalışmada duumlzguumln sarılmayan hasarlı ccediloumlzguuml iplikleri ve ccediloumlzguuml
levendinin durumu araştırılmış ve denemeler yapılmıştır Ccediloumlzguuml ipliklerinin levende hatalı
sarılmasına neden olan durumlar incelenip oumlnleme youmlntemleri accedilıklanmıştır Ccedilalışan tezgacirchlarda
ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu standart ccedilalışma
koşulları dışında yuumlkseltilip azaltıldığında kumaş kalite oumlzelliklerinde ve kenar saccedilaklarında
problemler oluşmaktadır Olması gerekenden daha duumlşuumlk tansiyonlu ccediloumlzguuml iplikleri daha kısa
saccedilak oluşumuna istenilenden geniş kumaş enine ve koumltuuml ağızlık yapısına neden olmaktadır Bu
hatalarda yuumlksek oranda ccediloumlzguuml kopuşuna neden olmaktadır Yuumlksek tansiyon ise daha uzun saccedilak
yapısına istenilenden daha dar kumaş enine ve yuumlksek gerilime maruz kalmış ccediloumlzguuml ipliklerinde
daha yuumlksek ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmuştur
Atkının atılmasından hemen sonra kenar kıskaccedilları tarafından atkı ipinin uccedilları
yakalanır Tefe hareketi ile birlikte kumaş kenarına ccedilekilen kenar tutucu atkı iplik uccedillarını bırakır
Cımbar oumlnuumlne yerleştirilen makaslar atkı ipliklerini aynı uzunlukta olacak şekilde keser Kesilen
atkı ipliği uccedilları makasın altında yer alan emici bir mekanizma tarafından toplanır ve atkı telefi
olarak atılır
Selvedge Saver (kumaş kenar kurtarıcı) adlı sistemde leno kenara gerek duyulmadan
kenar oluşturulabilmektedir Leno ccediloumlzguumlleri ve leno oumlruumlcuuml tertibatın bulunmadığı sistemde bu
yapıdan kaynaklanan tasarrufun yanında atkı firesinde de yuumlzde 35rsquoe yaklaşan tasarruf
sağlanabilmektedir (MEGEP 2008 - 215ESB393)
Wulfhorst (1991) koordinatoumlrluumlğuumlnde yapılan kapsamlı bir ccedilalışmada hava jetli
tezgahlarda kenar yapısı atkı sistemi ve atkı telefinin analizi ve aydınlatılması konuları ayrıntılı
olarak incelenmiş ve tartışılmıştır
18
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi
1- İplik bobini 6 ndash Atkı kesici 11- Emiş Duumlzeleri 2- Atkı tansiyon ayarlayıcı 7 - Ccediloumlzguuml
3- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml 8 - Kumaş
4- Atkı freni 9 ndash Yardımcı ve taşıyıcı jet 5- Ana atkı jeti 10 ndash Atkı sensoumlruuml
Bu ccedilalışmada elektronik atkı uzunluğunu oumllccedilen sistem ve hava emiş sistemi ayrıntılı şekilde
anlatılmıştır (Şekil ndash 2 9) Burada oumlncelikle hava jetli dokuma tezgacirchında durum analizi
yapılmıştır Sonrasında ise gerekli aparat tasarım ve yazılım destekleri ile atkı telefinin
azaltılması ve kontrol altına alınması sağlanmıştır
Genel bir değerlendirme yapılacak olunursa oumlncelikle hava jeti ile atkı atma sisteminde
gerccedilekleşen proses adımları ve iplik yapısından kaynaklanan oumlzellikler tanımlanarak atkı telefi
oumllccediluumlm sistemi geliştirilmiştir Bu ccedilalışma sonucunda atkı akuumlmuumllatoumlruuml oumlncesi iplik tansiyonunun
atkı tansiyonu ve atkı telef miktarını etkilediği goumlsterilmiştir Burada minimum telef iccedilin atkı
tansiyonu dolayısı ile akuumlmuumllatoumlr ayarlarının duumlzenli ve doğru bir şekilde yapılması
gerekmektedir Aynı zamanda ana atkı jeti ve yardımcı atkı jetlerinin ayar miktarı ve duumlzeninin
atkı teleflerini etkilediği ortaya ccedilıkarılmıştır İleri youmlnde atkı telefi azaltma ccedilalışmaları halen
devam etmektedir
19
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre
geliştirdikleri aparatlar
- DORNIER Dornier firması atkı telefinin azaltılması iccedilin ilk etapta Disc-O-Lenoreg aparatını
geliştirmiştir (American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012) Kumaş kenarını sıkı tutup
başta dokuma olmak uumlzere apre ve bitim işlemlerinde performans artışı sağlamaktadır (Şekil ndash 2
10)
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı
Disc-O-Lenoreg aparatının geliştirilmesinden sonrada EcoLenoreg kenar aparatı
geliştirilmiştir Aparat portatif olarak rapierli ve hava jetli makinelerde kullanılmaktadır
Avantajları
- Telef (ccediloumlzguuml-atkı) miktarını azaltmaktadır
- Tek tip atkılarda telefin geri kazanılması sağlanabilmektedir (Recycling Filling Waste)
Atkı telefi geri doumlnuumlşuumlm lsquorsquoRecycling Filling Wastersquorsquo makinesi tek tip atkı teleflerini
yolup elyaf haline getiren bir mekanizmadır Boumlylelikle tekrar elyaf haline getirilen
iplikler geri doumlnuumlşuumlm kapsamında tekrardan iplik uumlretiminde kullanılmaktadırlar
- Kenardaki ccediloumlzguuml duruşları azalmaktadır
- Tip değişimlerinde kısa zaman harcanmaktadır
- Makine enine 22 mm daha uzun kullanılabilir alan sağlamaktadır
- Daha iyi kavrama sisteminden dolayı kenar kaynaklı hatalarda azalma sağlamaktadır
20
Ecofill (Picanol News September 2011) aparatı da PICANOL tarafından geliştirilmiştir Bu
aparat para aramid gibi rijit iplikler iccedilin kullanılabilmektedir İki adet renk seccedileneği vardır
Aparat bir adet puumlnomatik kontrol klapesi ve de bir adet atkı makasından oluşmaktadır (Şekil ndash 2
11)
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar
- Sulzer firması tarafından geliştirilen Waste Saver aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
radikal bir gelişme sağlamıştır Bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri
ortadan kaldırılmakta ve atkı telefleri minimuma duumlşuumlruumllmektedir (Şekil ndash 2 12) Sistemin temeli
oumlnce atkı iplikleri baskı veren bir aparat yardımı ile tutulmakta atkı ipliği tefeleme sonucu
kumaşa dacirchil edildikten sonra kesilen atkı telefleri hava emişi yardımı ile telefler haznesine
alınmaktadır
21
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
-Smith firması tarafından Lenomat (httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf) aparatı
daha da geliştirilerek atkı teleflerinin duumlşuumlruumllmesi hedeflenmektedir Burada atkı iplikleri daha
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı
22
sıkı tutulmakta boumlylelikle kumaş kaynaklı hataların oumlnuumlne geccedililmiştir Aparatlar kenara daha da
yaklaştırıldığı iccedilin telefler daha da kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır (Şekil ndash 2 13)
- Sultex grubu tarafından geliştirilen Sultex Lateral and Central Tuckers (ITEMA September
2011 RMKUJ) hava jetli dokuma makineleri iccedilin geliştirilmiştir
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı
Bu aparatlar yalancı kenar kullanılmasını oumlnlemekte ve guumlcuumllerin kenara daha da
yaklaşmasını sağlayarak oluşan telef miktarını 30 mm ye kadar duumlşuumlrebilmektedir (Şekil ndash 2 14)
Tezgacirch ve tarak eni ayarları kolaylaşmakta boumlylelikle tip değişim suumlreleri kısalmaktadır
PICANOL tarafından piyasaya suumlruumllen ERGO II sistemi (Original Quality Parts US06
2008) GAMMAX model kancalı tezgacirchlar iccedilin geliştirilen sağ kanca accedilıcı sistemdir (Şekil ndash 2
15) Tezgacirch beyni tarafından pozitif olarak kontrol edilen bir kanca accedilıcı sistemdir ERGO II
sistemi her bir atkı iccedilin ayrı olarak ayarlanabilir Cihaz iki kademeli motor ile ccedilalışmaktadır Bir
tanesi kancanın yatay pozisyonda kenetlenmesini bir tanesi ise atkı derinliğinin ayarlanmasını
sağlamaktadır
23
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı
Sistemin Avantajları
Atkı atımını elektronik olarak tam ve doğru olarak yapılmasını sağlar
Daha duumlşuumlk atkı telefi sağlar
Atkı kaynaklı duruşları azaltır
Kanal veya atkı numarasına goumlre ayarlanabilir
ERGO II daha az aşınma sağlar
ERGO II ayarları SET CARD yardımı ile bir tezgacirchtan başka bir tezgacircha veya direk SET
CARD uumlzerinden yeni bir tezgacircha taşınabilir
Bu sistem hiccedilbir kısıtlama olmaksızın tuumlm atkı ccedileşitlerinde kullanılabilir Oumlzellikle farklı
yapıda zor atkıların bir arada kullanıldığı veya elastik atkıların yoğunlukta olduğu dokuma
sistemlerinde ccedilok faydalı olmaktadır
Dornier Dokuma Tezgacirchı firması tarafından havalı dokuma tezgacirchları iccedilin iki ccedileşit atkı
kontrol sistemi (Dornier Teknik Bildiri TM201220 12-10-2t4r) sunulmaktadır Bu atkı kontrol
sistemleri TWS ( Şekil -16 da ayrıntılı tanımlanmıştır ) ve STS (Şekil -16 da ayrıntılı
tanımlanmıştır ) olarak tanımlanmaktadır (Şekil ndash 2 16) Atkı kontrol tiplerinden TWS germe
enjektoumlruuml ile kombine edilir STS tipinde ise her iki sensoumlr dolaysız olarak dokuma tarağının
iccedilerisine yerleştirilmiştir
24
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r)
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler
- Yalancı Kenar Sistemleri
Yalancı kenar sisteminde alınan patentlerden biridir (USA Pat 1994) Burada yalancı
kenar iccedilin farklı bir ccedilerccedileve ve makaradan beslenen ccediloumlzguumller kullanılmaktadır Ayrıca burada
yalancı kenar iccedilin ayrı bir eksantrik yardımı ile bez ayağı hareketi yaparak atılacak olan telef
atkılar yakalanmakta ve makaradan sağılan ccediloumlzguumller yardımı ile telef kovasına goumlnderilmektedir
(Şekil ndash 2 17)
25
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994)
1-Ccediloumlzguuml Levendi 2-Atkı İpliği 3-Ccedilerccedileve
9-Kumaş 10-Kumaş Levendi 14-Yalancı Kenar İplikleri
19-Yalancı Kenar Kumaşı 24-Eksantirik 32-Leno Kenar İpliği
Yalancı kenar tertibatı guumlnuumlmuumlzde kullanılan sistemlerin en başında gelmektedir
Buradaki sistemin işletme temizliğine duumlzenine ve kumaş kenar yapısına katkısı ccedilok buumlyuumlktuumlr
- Yalancı Kenar Sistemleri
Atkı ayıklama iccedilin geliştirilen sistem (USA Pat 6039086 2000) telefin azaltılması ve geri
kazanımı iccedilin buumlyuumlk avantajlar sağlamaktadır Bu sistem dokuma tezgacirchlarında leno kenar
ipliklerinin ve atkı sunumu sonrasında uzun kalıp kesilen ve telef olan atkıların birbirinden
26
ayrılmasını sağlayan sistemdir Burada sistemin ccedilalışabilmesi iccedilin kullanılacak tezgacirchtaki
atkıların tek tip tek renk ve tek harmanda olması gerekmektedir Oumlrneğin 100 yuumln sadece PES
sadece siyah ve harmanları aynı olan atkılar toplanmalıdır Toplanan bu atkılar bir iplik
parccedilalayıcısı ve ayıklayıcısı tarafından tekrardan elyaf haline getirilmekte ve iplik uumlretimi iccedilin
tekrar iplik uumlretim tesislerine goumlnderilmektedir (Şekil ndash 2 18) Ayrıca bu sistem yardımı ile
ayıklanan leno kenar iplikleri tekrardan makaralara sarılıp leno iplikleri olarak tekrar
kullanılabilmektedirler
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000)
1- Atılan atkı telefleri 8-Kontrol Paneli
2- Yalancı Kenar İplikleri 9-Ayıklanma Kesim Makası
4- Leno Kenar İplikleri 12-Leno İplik Makaraları
5-Ayrılmış Leno Kenar İplikleri 13-Leno İplik Ccedilağlıkları
6-Atkı Teleflerinin Toplandığı Kovalar 14-Leno İplik Toplama Kovası
7-Leno Kenar Sevk Silindirleri 18-Leno Kenar Yapma Sistemi
27
- Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Makara Yardımı ile Makaraya Sarılması
Dokuma sırasında oluşan telef ve tozların bir makara sistemi (USA Pat 5040570 1991)
ile bir şerit uumlzerine sarılarak sıkı bir şekilde tutulan atıklar telef kovasına taşınır Burada taşıma
sistemi tozların ve atıkların emilmesi iccedilin kullanılan emiş sistemi ve taşınması iccedilin kullanılan bir
borudan oluşmaktadır Bu sistem makaralı hareket sistemi ile tozların ve atıkların telef kovasına
taşınmasını sağlamaktadır Burada toz emişi iccedilin kullanılan nozle oumlzel olarak tasarlanmıştır
Burada toplanan atkı telefleri ve emilen tozlar direkt olarak telef kovasına aktarılmaz Oumlncelikle
bir şeride sarılır sonrasında ise telef kovasına iletilir
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması
Mekiksiz bir dokuma tezgacirchından uzaklaştırılan atkı telefleri ccediloumlzguuml iplikleri veya leno
iplikleri yardımı ile kuyruk şeklinde bir arada tutulmakta ve telef kovasına iletilmektedirler
Tezgacirchta itici bir emiş pompası ile telefler iletilmekte ayrıca kumaş ccedilekim silindirleri yardımı ile
de desteklenmektedir Burada daralan bir boru yardımı ile toplanan ve leno iplikler ile sıkı bir
şekilde birbirine sarılmış atkı telefleri telef kovasına taşınmaktadır Bu taşıma sırasında birbirine
leno iplik yardımı ile sıkı şekilde bağlanan atkılar havadan ve ccedilevreden etkilenmeden ve
dağılmadan direk olarak telef kovasına taşınmaktadırlar Ayrıca hareket ve emiş sistemleri iccedilin
tezgacirch ve kumaş sarım sistemlerinden yararlandığından herhangi bir enerji sarfiyatı da
olmamaktadır (USA Pat 4453572 1984)
- Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Azaltılması
Bir kancalı dokuma tezgacirchında birden farklı atkı kullanılabilmektedir (USA Pat 0183295
2003) Bu işlem sırasında ise atkı telefinin minimum seviyede tutulması istenmektedir Atkı
telefinin azaltılması iccedilin ağızlık iccedilerisine atılan bir atkının kanca mekanizması tarafından
kenetlenerek tutulurken ayrıca bir atkı tutucu tarafından da tutulmasını sağlamaktadır Atkı ipliği
her iki tutucu tarafından optimum duumlzeyde tutulduğu sırada atkı makası tarafından kesilmektedir
Bu şekilde kesilen atkı kontroluuml kolay olduğu iccedilin telef miktarı da daha duumlşuumlk olacaktır Atkı
makası tarafından kesilen atkı atkı tutucular tarafından tefeleme işlemi tamamlanana kadar
tutulmaktadır Atkının kumaşa dacirchil olmasından sonra atkı tutucular kumaşa dacirchil olan atkıyı
28
bırakmaktadır Boumlylelikle telef miktarının azaltılması iccedilin kısa tutulan atkı kontrolluuml bir şekilde
kumaşa dacirchil olması sağlanıp bazı hataların ve kopuşların olması engellenmektedir Burada atkı
tutucu mekanizmalar tarak ile beraber hareket etmektedir
- Tezgacirchlarda Kullanılan Yalancı Kenar Ccedilekim Sistemi
Mekiksiz ve su jetli tezgacirchlarda atkı ucunu yakalayan yalancı kenar iplikleri tezgacirch
tarafından sağlanan kumaş ccedilekim sisteminden hareket alınarak ccedilekilmektedirler (USA Pat
4616680 1986 ) Telef ccedilekim sistemleri boş bir ccedilarka sahiptirler Bu ccedilark kumaş ccedilekim
sisteminden aldığı hareketi yakalama iplikleri ccedilekme hareketinde kullanmaktadır İletilen ccedilekim
hızı kumaş ccedilekim hızı ile aynı olduğundan dolayı yakalama iplikleri kumaş sarımı ile senkron bir
şekilde ilerlemektedir Boumlylelikle yakalama iplikleri iccedilerisinde atkı transferi kesimi ve
yakalanması sırasında herhangi bir uyumsuzluk goumlruumllmez
- Geri Doumlnuumlşuumlmluuml Yalancı Kenar İplikleri
Bu sistemde (USA Pat 6227204 1999) yalancı kenar iplikleri atılan atkı ipliklerinden
kesilen telefleri taşımaktadır Atılan atkılar kumaşa dacirchil olduktan sonra atkı makası tarafından
kesilmektedir Sonrasında yalancı kenar iplikleri tarafından tutulan telef atkılar bir ayırıcı makas
tarafından ayıklanarak yalancı kenar ipliklerinin temizlenmesi sağlanmaktadır Sonrasında
hazırlanan geri doumlnuumlş sistemi yardımı ile temizlenen yalancı kenar iplikleri yeniden kullanılmak
iccedilin yalancı kenar makarasına dacirchil olmaktadır Bundan dolayı sonsuz olarak doumlnen iplikler
yalancı kenar ipliklerinin kullanılma miktarını azaltmaktadır
- Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Telefinin Azaltılması
Hava jetli tezgacirchlar iccedilin geliştirilen atkı telefi azaltma sistemi (USA Pat 4498504 1985)
mekanik olarak ccedilalışmaktadır Dokuma tezgacirchının sağ tarafında geliştirilen sistem hava emişi ile
atkı gergin tutulmakta ve mekanik bir klape yardımı ile atkı kumaşa dacirchil olana kadar
tutulmaktadır Elde edilen sistem yardımı ile hem minimum uzunlukta kumaş uumlzerinde atkı
puumlskuumlluuml kalmakta hem de atkı telefi oluşmamakta hem de yalancı kenar ipliklerine ihtiyaccedil
duyulmamaktadır
29
- Kumaş Kenarının Kesim Metodu
Şişli (Rapier) tezgacirchlar iccedilin geliştirilen bir youmlntemdir (EP Pat 0898001 1999) Burada
atkı teleflerinin kesilmesi ve tek bir bobinden sağılan iplik yardımı ile kesilen atkı ipliklerin
toplandığı bir sistem geliştirilmiştir Geleneksel sistemde ise yalancı kenar sistemi oluşturularak
atkı telefleri toplanmakta ve telef kovasına iletilmekteydi Buda kullanılan yalancı kenar
ipliklerinin değer ve miktarına goumlre telef miktarı ve maliyeti arttırmaktadır Yeni geliştirilen bu
sistem telef miktarını minimize etmektedir
- Yalancı Kenar İpliklerinin Hareket Raporunu Sağlayan Guumlcuumller
Yalancı kenar iplikleri iccedilin kullanılan ve hareket raporunu sağlayan guumlcuumller geliştirilerek
(EP Pat 054257746 2007) hem tip değişimi sırasında zaman kazanılmakta hem de kenara daha
da yaklaşan sistem sayesinde atkı telefi miktarı azalmaktadır Burada geliştirilen ve oumlzel olarak
tasarlanan guumlcuumller ccedilerccedileveler yardımı ile leno kenar hareketinin yapılmasını sağlamaktadır
Geleneksel sistemlerde ise bu raporu verebilmek iccedilin ipli veya mıknatıslı olarak kullanılan iki
farklı leno ipliği rapor aparatları kullanılmaktadır Bu aparatlar hem tip bindirme sırasında zaman
kaybına neden olmakta hem de kenar geniş bir yer kapladıklarından telef miktarının artmasına
neden olmaktadır
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması iccedilin Geliştirilen Aparat
Kenar telefleri yedek ccediloumlzguuml iplikleri leno kenar iplikleri ve kesilen atkı teleflerinin birbiri
uumlzerine sarılması ile oluşan teleflerdir Burada geliştirilen sistem (USA Pat 4453572 1984) ilk
etapta oluşan kenar teleflerinin tutulması ve ileri itilmesi iccedilin geliştirilen iki dişli ile
başlamaktadır Sonrasında daralan bir boru sistemi ile hava emişi yapılmakta ve teleflerinin telef
toplama kovasına iletilmesi sağlanmaktadır Burada hava emişi kompresoumlr yardımı ile elde
edilirken dişlilere verilen hareket iccedilin genel tezgacirch hareketinden yararlanılıp ekstra bir enerji
sarfiyatı yapılmamaktadır Boumlylelikle kısa zaman ve suumlrede kapalı bir sistem iccedilerisine hapis
edilen telefler işletmede toz uccediluntu ve teleflerin olmasını engellemekte bunlardan kaynaklana
hata duruş ve arızalar azalmaktadır Sonuccedil olarak işletme verimliliği ve kumaş kalitesi
artmaktadır
30
- Esneyen Duumlze (Nozzle) Sistemi İle Leno Kenar Teleflerinin Toplanması
Esnek bir duumlze sistemi (USA Pat 4513791 1985) yardımı ile daralan bir borudan emiş
yapılarak kenarlarda alınan leno kenar atıkları atık kovasında toplanmaktadırlar Burada
vakumlama iccedilin gerekli hava Hava Jetli dokuma sisteminden alınmaktadır
- Kenar Teleflerinin Dokunmuş Kumaştan Uzaklaştırılması
Dokuma işlemi sırasında oluşan kenar iplikleri telefi bir makara yardımı ile uumlzerine
sarılmaktadır (USA Pat 5560400 1996) Sonrasında geniş ccedilaplı makara uumlzerinde toplanan
telefler ccedilekim silindiri yardımı ile ccedilekilmektedir Ccedilekim silindiri iccedilin ekstra bir enerji
harcanmayıp dokuma tezgacirchı genel hareketinden yararlanılmaktadır Ccedilekilen telefler kılavuz
yardımı ile telef kovasında toplanmaktadır
- Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliği tarafından geliştirilen ve tuumlm sektoumlr ve alanlarda kullanılabilen telef
azaltma youmlntemi kısaca anlatılacak Burada gerekli tedbirler alınarak oluşan hata ve maliyetler
minimuma indirilmeye ccedilalışılmaktadır
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliğinin bu ccedilalışması tuumlm proses ve sektoumlrlere uygulanabilmektedir Buradaki
amaccedil telef azaltmanın belli bir standart ve aşamalarda optimize edilerek herkesin aynı dilde
konuşmasını sağlamaktır Boumlylelikle kazanccedillar ve yapılan katkılar daha kolay karşılaştırılabilinir
31
3 MATERYAL ve YOumlNTEM
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları
Tez ccedilalışması kapsamında gerccedilekleşen Santez Projesinin yuumlruumltuumllduumlğuuml Dokuma
İşletmesindeki tezgacirch sayıları ve oumlzelikleri aşağıda verilmiştir
- 173 adet rijit kancalı DORNIER Marka tezgacirch bulunmaktadır Buradaki tezgacirchlar faklı
model ve yıllara ait tezgacirchlardır 1994 yılından 2007 yılına kadar farklı modellerde ve
sayılarda tezgacirchlar vardır Bu tez ccedilalışmasında DORNIER marka kancalı tezgacirchlar A
grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaklardır
- 90 adet PICANOL Marka esnek kancalı tezgacirch vardır Bunlardan 48 acircdeti 2007
GAMMAX modelidir Geriye kalan 42 adet tezgacirch ise 2012 OPTIMAX modelleridir Bu
tez iccedilerisinde PICANOL markalı tezgacirchlar B grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
- 15 adet DORNIER marka hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirch grubu 1993 ve 1996
model olmak uumlzere iki farklı modelden oluşmaktadır Bu ccedilalışmada DORNIER marka
Airjet tezgacirchlar C grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları
TEZGAcircH
KODLARI
KUMAŞ KENARI VE YALANCI KENAR
YAPILARINA GOumlRE TEZGAcircH GRUPLARI
TEZGAcircH
SAYISI
D1 DORNİER RAPİER TUCK-İN - MİNİ APARAT 114
D2 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO ECO-LENO 34
D3 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO MİNİ APARAT 16
D4 DORNİER RAPİER CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ_APARAT 9
D5 DORNİER AİRJET CcedilERCcedilEVEDEN LENO - CcedilERCcedilEVEDEN
LENO 15
P1 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (GAMMAX) 48
P2 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (OPTİMAX) 42
TOPLAM TEZGAcircH SAYISI 278
Ccedilizelge ndash 3 1rsquode işletmedeki tezgacirchlar 7 farklı gruba ayrılmıştır Aslında tezgacirch grup
sayısı daha da arttırılabilir Ancak burada oumlnemli olan sistemli bir şekilde gruplara ayırmaktır
Gereğinden fazla gruplara ayırıp işi karmaşıklaştırmamak ve daha hızlı ccediloumlzuumlme ulaşmak iccedilin
muumlmkuumln olan en kapsayıcı şekilde gruplara ayırma işlemi yapıldı Gruplara ayırma işleminden
32
sonra aşağıdaki resimlerde de goumlruumllduumlğuuml uumlzere rapierli tezgacirchlar kumaş kenarları ve yalancı kenar
yapılarına goumlre 6 farklı gruba ayrıldı
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması
Şekil ndash 3 1rsquode bulunun rapier tezgacirch fotoğrafları dışında kalan hava jetli tezgacirch
gruplarının oumlzellikleri ve ccedilalışmaları aşağıdaki başlıkta ayrıntılı şekilde verilmiştir Aynı zamanda
bu tez ccedilalışmasında dokuma tezgacirchlarının rapierlerinin karşılaştırılmasının en oumlnemli noktası atkı
yakalama mekanizmaları ve bunların karşı tarafa transferi sırasında bırakma mekanizmasıdır
Aynı şekilde rapier şekli yapısı transfer ve hareket cinsi aşağıdaki başlıklarda geccedilen atkı telefi
oluşum mekanizmaları ile yakından ilişkili olup oumlnemli bir yer tutmaktadır
Burada oumlnemli olan atkının hatasız ve sorunsuz şekilde yuumlksek bir hız ile karşı tarafa
minimum telef ile aktarılmasıdır Bundan dolayı rapier sopası ve uccedil kısmı incelenerek bu konuya
da dikkat edilmiştir Dokuma işletmesinde kullanılan dokuma tezgacirchları oumlzellikleri aşağıdaki
başlıklarda karşılaştırıldı
33
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri
Dokuma İşletmesinde 15 adet hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirchlar ccedilerccedileveden
leno kenar yapma sistemlerine sahiptirler Uumlretim hızları 600 ndash 650 devirdk arasında
değişmektedir Genelde duumlşuumlk ccedilerccedileve sayılı ve mukavemeti yuumlksek kalın atkılı kalitelerin
ccedilalışmasına uygundurlar Ccedilerccedileve sayısı kenar yapma ccedilerccedileveleri ile birlikte 10 adettir Yuumlksek
mukavemetli kalın atkılı kaliteler kullanılmasına karşın atkı kopuşları randımanı 12 ndash 14
arasında değişmektedir 1993 ve 1996 model olan bu tezgacirchlar artık işletmenin tam anlamıyla
esnekliği ve performansı ile uyuşmamaktadır Guumlnuumlmuumlzde geliştirilen yeni model tezgacirchlar daha
hassas ve esnek ccedilalışma mekanizmalarına sahiptirler
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı
1 Ccediloumlzguuml İplikleri 6 Atkı Yakalama Sistemi 20 Atkı Motoru-Akuumlmuumllatoumlr
3 Atkı Freni 13 Kontrol Panali 21 İplik Bobini
4 Ana Hava Jeti 14 Alt Kumaş Basınccedil Oumllccediler 22 Atkı Fırccedilası
5 Taşıyıcı Hava Jetleri 15 Uumlst Kumaş Basınccedil Oumllccediler
34
Hava Jetli makinelerinde en oumlnemli kısımlardan biri tabiicirc ki dokuma makinesine adını veren
ipliğin hava ile taşınmasını sağlayan sistemdir (Şekil ndash3 2) Burada atkıyı transfer eden hava
duumlzelerinin dizilişi ve hava basıncının doğru ayarlanması atkının kopuş olmadan hatasız bir
şekilde karşıya geccedilirilmesi iccedilin ccedilok oumlnemlidir Yapılan yanlış ayarlar hem atkı kopuş randımanını
arttırmakta hem de kumaşta hataların oluşmasına neden olmaktadır
Hava jetli makinelerde atkı telefi tek taraflı olmaktadır Sol taraftan atılan atkı hava yardımı
ile sağ kenara kadar taşınmakta ve burada kuumlccediluumlk bir aparat yardımı ile tutulmaktadır Sonrasında
ise atkı makası yardımı ile kesilmekte ve kesilen atkı yalancı kenar iplikleri ile birlikte telef
kovasına taşınmaktadır
Atkı transferi hava ile yapıldığı iccedilin nispeten atkının kontroluuml kancalı tezgacirchlara goumlre ccedilok
daha zordur Aynı zamanda atkı uumlzerine binen yuumlk ve gerilim tepecikleri daha sivri ve buumlyuumlktuumlr
Bu da atkının kontroluumlnuuml zorlaştırmaktadır Bundan dolayı işletmede ayar yapılırken atkı
kaynaklı duruş ve hataların olmaması iccedilin burada bırakılan atkı telef miktarı diğer tezgacirchlara goumlre
ccedilok daha yuumlksek olmaktadır Fakat tek taraflı telef verdikleri iccedilin ortalamada diğer tezgacirchlara
yakın hatta biraz daha az telef vermektedirler
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması
Kancalı tezgacirchlarda atkı transferini buumlyuumlk başlıklar altında incelediğimizde genelde aynı
mekanizmanın rol oynadığını goumlrmekteyiz Bundan dolayı rijit ve esnek kancalı sistemler olarak
ayırma ihtiyacı duymadık
35
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması
Atkının izlediği yol basitccedile tarif edilecek olursa oumlncelikle sol rapier atkı bobininden
sağılan atkıyı atkı seccedilici yardımı ile alır Sonrasında atkıyı kıskaccedilları arasında sıkıştırır (Burada
esnek ve rijit kancalı sistemlerde atkının alınması taşınması ccedileneler arasında tutulması transferi
ve atkının kumaşa dacirchil edilme şekli ve ayrıntısı farklı olmasına karşın genel başlıklar ccedilok buumlyuumlk
ccediloğunlukla aynıdır) Sağ rapier tarafından alınan atkı transfer boumllgesine kadar taşınır Transfer
boumllgesinde atkı sol rapierden sağ rapiere transfer edilir Sağ rapier atkıyı kumaş kenarına kadar
taşır ve atkı bırakma sistemine iletir (Şekil ndash 3 3) Sağ kenarda bırakılan atkı tefeleme sistemi
yardımı ile kumaş oluşum ccedilizgisinden kumaşa dacirchil edilir Sonrasında kumaş kenar makası ile
atkı kesilir Boumlylelikle telef olan atkı kısmı atılırken oluşan kumaş roliğine sarılır
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Rijit şişli tezgacirchlar daha oumlnce ayrıntılı olarak anlatılmıştır Burada vurgulanması gereken
taşıyıcı şişlerin (rapier) yatay bir duumlzlem uumlzerinde herhangi bir eğilme ve burulma olmadan dik
ve rijit bir şekilde hareket etmesidir Herhangi bir eğilme ve burulma olmadığı iccedilin nispeten daha
hassas bir atkı transferi sağlayabilmektedir
Dokuma İşletmesirsquonde rijit şişli tezgacirchlar DORNIER marka olup işletmenin buumlyuumlk
kısmını oluşturmaktadırlar Burada farklı model ve yapıda DORNIER rijit şişli tezgacirchlar
bulunmaktadır
36
DORNIER rijit şişli tezgacirchın şiş ve rapierinin incelenmesi sonrasında oumllccediluumlm sonuccedilları
aşağıdaki gibi elde edilmiştir (Şekil ndash 3 4)
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 8 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 17 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 17mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 21 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 33 mm
- Kumaş Sacağı = 8 mm
- Telef Olan Kısım = 79 mm
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Dokuma İşletmesirsquonde oumlnemli tezgacirch gruplarında bir tanesi de PICANOL marka tezgacirchlardır
(Şekil ndash 3 5) Esnek şişli olan bu tezgacirch grubunun DORNIER marka rijit şişli tezgacirchlara goumlre
avantaj ve dezavantajları bir sonraki boumlluumlmde ayrıntılı şekilde verilmiştir
Esnek şişli tezgacirchlar hem modellerin daha yeni olması (yeni teknoloji) hem de transfer oumlzellik
ve ekipmanlarına goumlre rijit şişli tezgacirchlara goumlre daha az telef vermektedirler Fakat daha yeni
37
model olmalarına karşın her ccedileşit atkı ve oumlrguuml tipi bu tezgacirchlarda ccedilalışılamamaktadır Daha eski
modelde olmalarına karşın rijit şişli tezgacirchlarda daha ince hassas zor oumlrguumlluuml ve yuumlksek ccedilerccedileveli
kaliteler ccedilalışılabilmektedir
Ayrıntılı ve hassas bir şekilde yapılan esnek şişli rapier oumllccediluumlmleri aşağıdaki gibidir
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 4 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 11 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 23 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 245 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 21 mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 38 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 43 mm
- Kumaş Sacağı = 45 mm
- Telef Olan Kısım = 51 mm
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması
Her iki şişli tezgacirch grubuna bakıldığında belirgin farklılıklar goumlruumllmektedir Oumlncelikle
rapierlerin iccedilten iccedile ccedilentik mesafelerini incelediğimizde rijit şişde 8mm iken esnek şişde
4mmrsquodir Aynı zamanda dıştan dışa ccedilentik mesafelerini kıyasladığımızda rijit olanda 13 mm iken
esnek şişli sopada 11 mm oumllccediluumllmektedir Burada net bir şekilde telef farklıklarından soumlz
38
edilebilir Ayrıca ccedilentik mesafesi ne kadar fazla olursa o kadar kaliteli bir transfer yapılabilmekte
ve transfer ayarlarının hassasiyet ihtiyacı duumlşmektedir Fakat tersi durumda atkının ccedilentik
iccedilersinde kat edeceği mesafe artacağından dolayı telef miktarı da artmaktadır Buradan da net bir
şekilde goumlruumllmektedir ki rijit şişli tezgacirchlardaki telef miktarı esnek şişli tezgacirchlara goumlre 2 mm
daha fazladır
Sol Rapier şişlerinde telefte ve tezgacirch ayarlarında oumlnemli bir rol oynayan parametre de
ccedilene mesafesidir Burada yapılan oumllccediluumlmler sonucunda rijit kancalı rapier şişlerinde iccedilten iccedile ccedilene
mesafe 13mm iken esnek kancalı rapier şişlerinde ccedilene mesafesi iccedilten iccedile uzunluğu 23 mm dir
Aynı şekilde dıştan dışa ccedilene mesafeleri rijit sistemde 13mm iken esnek şişli sistemde 245
mmrsquodir Genel olarak değerlendirdiğimizde olması gereken telef farkı 115 mm olması gerekirken
bu tam olarak gerccedilekleşmemektedir Ccediluumlnkuuml burada transfer şeklide oumlnemlidir Asıl telef miktarını
sağ rapier atkı ipliğini alırken ağızdan sarkan kısmı ve atkının tamamlanması sonrasında bırakma
yeri belirlemektedir Bundan dolayı burada net bir şey soumlylemek doğru olmayacaktır
Sol rapierlerde ağızdan sarkan atkı uzunluğunu oumllccediltuumlğuumlmuumlzde ortalama değerler elde
edilmiştir Bu oumllccediluumlmlere goumlre rijit sol rapier şişlerinde ağızdan sarkan kısım 17 mm iken esnek
kancalı şişlerde 21 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada bir oumlnceki duruma goumlre telef miktarının esnek
kancalı tarafa kaymasının nedeni rijit kancalı şişlerde atkı iki kıskaccedil arasında sıkıştırılmakta ve
duumlzguumln şekilde alınması sağlanmakta aynı zamanda atkının ccedilene ağzından kayarak uzunluğun
artması da engellenmektedir Diğer taraftan esnek şişli sistemde sol rapier ccedilene mesafesinde
kaymalar olmakta ve telef uzunluğunu bu kısımda arttığı goumlruumllmektedir
Aynı şekilde sol rapier ccedilene iccedilerisinde kalan atkı miktarını değerlendirdiğimizde rijit şişli
sistemde 21 mm olarak oumllccediluumllmesine karşın esnek şişli sistemde 38 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Karşılaştırılan son parametre kenar saccedilaklarının uzunlukları olmuştur Bu kısım doğrudan
telefe etki etmektedir Diğer parametreler bazen duumlzen rahat transfer ve kaliteli ccedilalışma gibi
avantajlar sağlayarak dolaylı olarak atkı telefine etki ederken bu parametre direk telef olarak
oumllccediluumllmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonrasında rijit şişli rapierlerde kenar saccedilağı 8 mm olarak
oumllccediluumlluumlrken esnek şişli rapierlerde kenar saccedilağı 45 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
39
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
Rapierde Oumllccediluumllen Kısımlar DORNIER PICANOL
Rapier Sopası Ccedilentik İccedilten İccedile Mesafesi 8 mm 4 mm
Rapier Sopası Ccedilentik Dıştan Dışa Mesafesi 13 mm 11 mm
Sol Rapier İccedilten İccedile Ccedilene Mesafesi 13 mm 23 mm
Sol Rapier Dıştan Dışa Ccedilene Mesafesi 17 mm 245 mm
Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım 17 mm 21 mm
Sol Rapier Ccedilenesinin İccedilerisinde Bulunan
Kısım 21 mm 38 mm
Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım 33 mm 43 mm
Kumaş Sacağı Uzunluğu 8 mm 45 mm
Telef Olan Kısım Uzunluğu 79 mm 51 mm
Yukarıda atkı telefinin rapier şişi uumlzerinden adım adım ilerlemesinden sonra atkının
kumaşa dacirchil olmasına kadar oluşan telefler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Son olarak yapılan
oumllccediluumlmler tuumlm atkı teleflerinin oumllccediluumllmesi olmuştur Buna goumlre birccedilok farklı tezgacirchtan yapılan
telefler değerlendirildiğinde rijit şişli tezgacirchlarda oluşan atkı telefi 79 mm olarak oumllccediluumllmuumlş buna
karşın esnek şişili tezgacirchlarda oumllccediluumllen atkı telefi uzunluğu 51 mm olmuştur Aradaki fark 28 mm
olup oldukccedila iyi bir miktardır Ccediluumlnkuuml toplam atkı telefleri iki kenarın toplamı olmaktadır Burada
ise tek taraftaki fark 28 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Toplam telefe oranla buumlyuumlk bir fark olduğu
ortaya konulmuştur
40
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi
Burada telef tamamen rapier sopalarına mal edilemez Ya da esnek kancalı tezgacirchların
rijit kancalı tezgacirchlara goumlre daha az atkı telefi verdikleri anlamına gelmemektedir Ccediluumlnkuuml telefi
etkileyen birccedilok farklı mekanizma parametre ve ayar-eleman kaynaklı neden olabilir Bunlardan
atkı seccedilici ve atkı frenlerinin telef uzunluğuna etkisi standardizasyon ve optimizasyon boumlluumlmuumlnde
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir (Şekil ndash3 6) Telefi etkileyen durumları maddeler halinde
sıraladığımızda aşağıdaki gibi bir durum ortaya ccedilıkmaktadır
- Tezgacirch Modeli
- Kullanılan Atkı seccedilicinin modeli
- Atkı sensoumlrlerinin modeli ve performansı
- Atkı motorlarının modeli ayarları ve performansları
- Ayar yapan ustanın performansı
- Ccedilalışılan iplik numara ve cinsi
- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml ve akuumlmuumllatoumlr uumlzerindeki iplik stok miktarı ve ayarı
- Kenar oumlrme mekanizmasının yapısı
- Kenar ipliklerinin cinsi ve adedi
- Kenar kesici makasların accedilısı ve keskinliği
- Rapierin ccedilalışma suumlresi ve oumlmruuml gibi daha birccedilok parametre sayılabilir
41
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
DORNIER ve PICANOL TEZGAcircHLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
DORNIER TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ PICANOL TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ bull Pozitif transfer vardır Accedilıcı horozlar yardımı ile atkı transferi gerccedilekleşmektedir
bull Negatif Transfer vardır Rapier kafaları iccedil iccedile girerek atkı transferi gerccedilekleştirilir
bull Rijit şişli rapierler kullanılmıştır bull Esnek şişli rapierler kullanılmıştır
bull Rapier ağzını accedilmak iccedilin kullanılan accedilıcı takoz ayarları daha zordur
bull Rapier ağzını accedilma sitemi daha kolay ve stabildir
bull Yuumlksek sayılı ccedilerccedileveli kumaşların dokunması daha kolaydır Kamlı motor vardır
bull Yuumlksek sayıdaki ccedilerccedileveli kumaşların dokunması zordur Servo motor var
bull Neps ve havlı işlerin ccedilalışması daha kolaydır Pozitif transfer ve kamlı motor mekanizmasından kaynaklanmaktadır
bull Neps ve havdan dolayı yapışma olan işlerin ccedilalışması daha zordur Ağızlık yapısından kaynaklanan bir durumdur
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması daha kolaydır Pozitif atkı transferi vardır
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması zordur Negatif atkı transferi vardır
bull Atkı makasının ayarlanması daha zordur bull Atkı makasının ayarlanması daha kolaydır
bull Tarak ayarı zordur 7 adet cıvata vardır Hassas tarak ayarı gerektirmektedir Doumlşeme ayarı vardır
bull Tarak ayarı daha kolaydır Soumlkme ve takmada daha az cıvata sayısı var ve ayar durumu daha kolaydır
bull Ayna mesafesi daha zor ayarlanabilmektedir bull Ayna mesafesi ayarlaması daha kolaydır
bull Kenar kapması boncuk ve saccedilak riski
fazladır Hassas ayar gerektirir
bull Kenarlar ayarlanırken daha stabil ayarlar vardır Hassas ayar gerektirmediğinden boncuk kapma saccedilak gibi hatalar Dornier tezgacirchlara goumlre daha azdır
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları
Dokuma İşletmesinde en ccedilok kullanılan iplik harmanları sırasıyla YUNPES
YUNNYLEL YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE
KETEN İPEK ve PES gibi iplik harmanlarından oluşmaktadır Daha oumlnceki yıllarda 100 YUN
oranın ccedilok daha yuumlksek iken yuumln fiyatlarındaki artış ve piyasadaki arz talebinin artışından dolayı
hızlı bir şekilde 100 YUN oranı azalmıştır Bunun yerine PES NYL gibi sentetik elyaflar
kullanılmaya başlanmıştır Genelde tuumlm tekstil dallarında olduğu gibi yuumlnluuml kumaş sektoumlruumlnde de
lsquoNmrsquo iplik numaraları buumlyuumlmuumlş (incelmiş) dokuma sıklığı arttırılmış ve oumlrguuml yapısı zorlaştırılıp
42
ccedilerccedileve sayısı arttırılmıştır Boumlylelikle suumlrekli daha iyi ve kaliteli uumlruumlnler uumlretilip marketteki
paydan daha fazla pay alınmaya ccedilalışılmıştır
Teknolojinin gelişmesi ve uumlretici sayısının artmasından dolayı pazardaki rekabet uumlst
duumlzeye ccedilıkmıştır Bu da işletme maliyetlerinin elde edilen uumlruumlnuumln fiyatlandırılmasındaki ve
pazarda avantaj sağlamasındaki oumlnemini bir kez daha goumlstermektedir Maliyetlerde yapılacak
kuumlccediluumlk bir azalış firmaları pasta payında hızla uumlst seviyelere doğru goumltuumlrmektedir
En ccedilok ccedilalışılan atkı iplikleri sırasıyla YUNPES YUNNYLEL YUNPESEL
100YUN YUNEL YUNNYL şeklinde olmaktadır Atkı iplikleri geccedilmişte ccedilift kat ve daha
kalın iplikler iken sonrasında iplik numaraları incelmeye ve sonrasında da tek kat iplikler
uumlretilmeye başlanmıştır Maliyetlerdeki artış ve piyasa istekleri arttıkccedila tek kat ve ince ipliklerin
oranı hızla artmış ve halende yuumlkselmeye devam etmektedir
En ccedilok kullanılan atkı numaraları Nm numara sistemine goumlre 571 561 481 441 391
371 261 1602 902 802 762 722 602 şeklinde olmaktadır Bunun dışında yuumlze yakın
farklı harman ve numarada atkı ipliği kullanılmaktadır Atkı iplikleri uumlretim kalite ve performans
accedilısından yuumlnluuml kumaşta oumlnemli bir yer tutmaktadır
Dokuma İşletmesinde 2008 krizine kadar ccedilift katlı iplikler daha fazla kullanılmaktaydı
Kriz sonrasında maliyet rekabet ve piyasa durgunluğunun accedilılması iccedilin radikal kararlar ile tek
katlı atkı kullanımı daha da oumln plana ccedilıkmıştır
Atkı numarasının incelmesinin bir diğer nedeni de iplik makinelerindeki ve
teknolojilerindeki gelişmelerdir Son yıllarda iplik pazarındaki rekabete iplik makine uumlreticileri
de dacirchil olmuş ve bu kapsamda performans uumlretim ve kalite arttırılmıştır Boumlylelikle daha ince
duumlzguumln ve hatasız iplikler uumlretilebilmektedir
Dokuma İşletmesinde en fazla kullanılan ccediloumlzguuml harmanları YUNPES YUNNYLEL
YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE KETEN
şeklinde olmaktadır
Burada kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri atkı ipliklerine goumlre daha mukavemetli ve duumlzguumln
ipliklerdir Atkı ipliklerinden farklı olarak ccediloumlzguuml iplikleri buumlyuumlk ve suumlrekli tansiyonlara maruz
kalmaktadır Aynı zamanda uzun suumlreler kendi aralarında ve makine parccedilalarına suumlrtuumlnmekte ve
43
yıpranmaktadırlar Buda neps ve ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmaktadır Bundan dolayı daha kalın
ve mukavemetli ccediloumlzguuml iplikleri tercih edilmektedir
Burada ince ipliklerin mukavemetinin arttırılması iccedilin haşıllama prosesine oumlnem
verilmiştir Oumlzellikle daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) prosesi ile buumlyuumlk oumllccediluumlde başarılı
neticeler alınmıştır Daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) sistemi normal haşıllama
sisteminden farklı olarak yan yana bulunan 7 adet ccediloumlzguuml ipliğini birbirinden ayırıp yapışmasını ve
ccediloumlzguuml ipliklerinin kopmasını engellemektedir Bu proses ile birbirinden daha homojen olarak
ayrılan ccediloumlzguuml iplikleri daha randımanlı bir ccedilalışma imkanı sunmaktadır Şu an iccedilin haşıllama
departmanında yeni youmlntemler araştırılmakta ve daldırma haşıllamanın (7 ccedilapraz haşıllamanın)
maliyet ve uumlretim suumlresi kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır Boumlylelikle daha fazla ccediloumlzguuml daldırma (7
ccedilapraz haşıllama) haşıllanacak işletmede performans artışı sağlanıp maliyetler
duumlşuumlruumllebilinecektir
İşletmede en fazla kullanılan ccediloumlzguuml numaraları sırasıyla Nm 902 802762 722 602
541 441 391 261 gibi iplik numaralarıdır
Leno kenar iccedilin genellikle kumaşa 2 ndash 3 cm mesafede olacak şekilde ilacircve kenar ccediloumlzguumlleri
eklenir İlacircve ccediloumlzguumllerin sayısı 4-5 ile 8 arasında değişebilir Bu ccediloumlzguumllerin yuumlksek mukavemetli
2-3 kat buumlkuumlmluuml polyester ipliklerinden oluşması gerekir Burada kesilen atkı ipliklerin taşınması
ve atılmasını sağlamak iccedilin sistemle beraber ccedilalışan yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de olmalıdır Bu
iplikler bazı tezgacirch uumlreticilerinin geliştirdikleri sistemler yardımı ile mukavemetli ve kaliteli
iplikler (ccedilift kat PES gibi) kullanıldığında tek tarafta 4-5 adet yeterli olmaktadır Fakat 3-4 kat
buumlkuumlmluuml (Nm 602) pamuk iplikleri kullanıldığında bu sayı 14-16 adet yalancı kenar ipliğine
kadar ccedilıkabilmektedir Yuumlksek sayıda yalancı kenar ipliklerinin kullanılmasının nedeni hatalı
kumaş vermektense fazla miktarda telef vermenin daha uygun olmasıdır Fakat tez ccedilalışmasının
amacı her tuumlrluuml atkı telefin kumaş kalitesi oumln planda tutularak azaltmak olmuştur Dokuma
İşletmesinde hatalıya ayrılmış yuumlnluuml iplikler veya dışarıdan satın alınan ucuz pamuklu iplikler bu
sistemler iccedilin kullanılmaktadır
Yalancı kenar ipliklerinin hazırlanması ve tezgacircha yuumlklenmesi işccedililik maliyetinin
artmasına neden olmaktadır Burada yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin oluşturulabilmesi iccedilin oumlncelikle
14 bobinden sağılan ccediloumlzguumller bir makaraya sarılmaktadır Farklı bir mekanizma ile sarılan bu
makaralar sonrasında tezgacircha takılmaktadır Bu sarılan ccediloumlzguuml ipliklerinin amacı kesilen atkı
44
uccedillarının taşınarak telef kovasına atılmasını sağlamaktır Bu sistemler leno sistem aparatından
hareket aldığı ve beraber ccedilalıştıkları iccedilin Leno Kenar oluşumu iccedilerisinde anlatılmaktadır
Leno kenar adını leno oumlrguumlsuumlnden alır Daha ccedilok kancalı ve jetli atkı atma sistemine sahip
dokuma makinelerinde tercih edilir Leno kenar oluşturulduktan sonra bir makas veya rezistans
yardımı ile zemin kumaştan ayrılır Kesilerek kumaştan ayrılan leno kenar atıldığı iccedilin kenar
oluşumu sırasında iplik sarfiyatının en aza indirilmesi ccedilok oumlnemlidir Bunun iccedilin atılan atkı
ipliklerinin kumaş eninden sonra muumlmkuumln olan en az saccedilaklanmayı meydana getirmeleri gerekir
Atkı ipliğinin uccedillarının kesilmesi işlemi ipliğin cinsine bağlı olarak makas yerine eritme yoluyla
da gerccedilekleştirilebilir Termoplastik elyaflar iccedilin kullanılan bir youmlntemdir Bu işlem iccedilin
rezistanslardan yararlanılır Aynı zamanda zemin kumaş kenarının dağılmasını oumlnleyen etki
yarattığı iccedilin tercih edilir Ancak bu sistemi eritme kenar sistemiyle karıştırmamak gerekir
Kumaş kenarı leno kenarın ayrılmasından sonra saccedilak kenara benzer bir yapıya kavuşur
Aradaki fark atkı ipliklerin ucunun atkı tutucular tarafından değil leno oumlrguumlsuumlnuuml oluşturan
ccediloumlzguumller tarafından tutulmasıdır Muumlşterinin talebine goumlre duumlzguumln kesilmiş kenarların
aranmadığı durumlarda leno ccediloumlzguumlleri iptal edilerek saccedilak kenar uygulamasına geccedililebilir
Leno oumlrguumlnuumln oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelerden bağımsız aparatlardan yararlanılması
oumlnem kazanmaktadır Bağımsız motor tahrikli leno yapıcıları dokuma makinesinin esnekliğinin
daha da artmasını sağlamaktadır Bu tip aparatların kullanımı ile birlikte makinenin daha yuumlksek
hızlara ve uumlretim kalitesine ulaşmasına imkacircn tanınabilir Daha yuumlksek hızlara ulaşılabilmesinin
nedeni leno kenarın oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelere gerek kalmamasıdır Bu durum daha az
ccedilerccedileve hareketi ile ağızlık accedilma sistemlerine daha az guumlccedil harcanmasına veya desen iccedilin daha
fazla ayak kullanımı anlamına gelmektedir Bu nedenden dolayı uumlretim hızı ve kalitede belirgin
bir iyileşme goumlzlemlenebilmektedir
Dornierrsquoin diskli ve Picanolrsquoun ELSY kenar sistemleri buna oumlrnek olarak verilebilir Bu
tip sistemler sayesinde armuumlrluuml dokuma tezgacirchında ccedilerccedileve sayısına goumlre maksimum
desenlendirme olanakları kullanılabilir hale gelmiştir Leno ccediloumlzguumllerinin hareketleri ana ccediloumlzguuml ve
ccedilerccedilevelerden bağımsız olduğu iccedilin ağızlık yuumlkseklikleri ve accedilılma zamanları da bağımsız olarak
ayarlanabilir
Dokumacılıkta en fazla kullanılan kenar oluşturma sistemi leno kenar uygulamaları
olunca makine uumlretici firmalarının ccediloğu bu alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlruumlyorlar Ccedilalışmalarda
yoğunlaştığı boumlluumlm ise kenar sarfiyatlarının azaltılması oluyor Kumaş kenarı ile atkı ipliğinin
45
ucu arasında yaklaşık 4 cm fark olduğu ve bu farkın kumaş boyunca her atkıda gerccedilekleştiği
duumlşuumlnuumllecek olursa meydana gelen firenin boyutu anlaşılabilecektir Uumlstelik bu fire kumaşın her
iki kenarında da soumlz konusudur Tezin ilerleyen aşamalarında tezgacirch uumlreticilerinin yaptıkları
ccedilalışmalar ve geliştirdikleri yenilikler anlatılmıştır
Yalancı Kenar Ccediloumlzguumlleri daha ccedilok Leno Kenar sistemi ile beraber anlatılmıştır Fakat
yalancı kenar ccediloumlzguumlleri aynı zamanda kıvırma kenar (tuck in) kenar sistemlerinde de
kullanılmaktadır Bu ccediloumlzguumllerin kenar oluşturma sisteminden kısmen bağımsız olarak kesilen atkı
teleflerinin telef kovasına atılmak olduğu iccedilin iki sisteme de rahatlıkla kullanılabilmektedir
Tez ccedilalışmasında ilgili yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin teleflerinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalar yapılmıştır Bu kapsamda buradaki ccediloumlzguuml sayısı azaltılarak olumlu sonuccedillar alınmıştır
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri
Dokuma işletmesinde proje ccedilalışmasına paralel olarak işletme buumlnyesinde yuumlruumltuumllen ve
ccediloumlzguuml telefini azaltmayı hedefleyen bir başka ccedilalışmada Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Esnasında Ccediloumlzguuml
Bobinlerindeki Kalan Teleflerin Azaltılması olmuştur
Projedeki amaccedil ccediloumlzguuml bobinlerinin dibinde kalan iplik miktarını azaltmaktır Ccediloumlzguuml
ccediloumlzuumlluumlrken ccedilile sayısına ve metre uzunluğuna goumlre hesaplanması ve ayarlanması gereken bobin
metraj ve ağırlıkları vardır Buradaki numara varyasyonu ccedilok duumlzguumln şekilde takip edilerek
standartlar oluşturulmuş ve goumlrsel eğitim notları ccedilıkarılmıştır Bu hesaplamalar yapılırken
ccediloumlzguumlnuumln yarım kalmaması iccedilin minimum 10 gram ccediloumlzguumlnuumln konik uumlzerinde bırakılması
gerekmektedir Bu 10 gram telefler ccedilağlığa takılan tuumlm koniklere ne kadar yaydırılabilirse o
derecede kesilen ve telef olan iplik miktarımız azalacaktır
35 Hızlı Kamera Kullanımı
Hızlı kamera ile atkı atış sistemi goumlruumlntuumllenerek atkı hareketinin ayrıntılı bir şekilde
izlenmesi hedeflenmiştir Ccedilalışmada atkı transfer hareketini ve tefeleme oumlncesinde atkı ipliğinin
sağ kenar kancası tarafından serbest bırakılma sırasındaki davranışını incelemek iccedilin hızlı kamera
kullanılmıştır
46
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera
Tez ile birlikte yuumlruumltuumllen Santez projesi kapsamında Olympus i-Speed serisi hızlı kamera
tedarik edilmiş ve ccedilok sayıda deneme ccedilekimleri ile en uygun ccedilekim ayarları belirlenmeye
ccedilalışılmıştır (Şekil ndash 3 7)
Burada kamera performansı ve yazılımından yararlanılarak 450-550 devirdk ile ccedilalışan bir
rapier sopasının dolayısı ile atkının izlenmesi sağlanmıştır Tezgacirchta ccedilalışılan 500-550 devirdk
buumlyuumlkluumlk birimi metresnrsquoye ccedilevrildiğinde 1750 ndash 2100 metresn hız ile ilerleyen bir cisim olarak
tanımlanabilir Yaklaşık 450 devdak ile ccedilalışan kancalı dokuma makinelerinde saniye başına
duumlşen dokuma devri 75 olur Bir dokuma devri iccedilindeki kenar oluşum hareketinin 30-40 derece
suumlrduumlğuuml varsayılırsa bu hareketin saniyenin yaklaşık 85-90rsquoda birine karşılık geldiği
hesaplanabilir Bu durumda hızlı kamera ile bu hareketi en az 10 kare ile izleyebilmek iccedilin 900-
1000 karesn hızlarında ccedilekim yapılması gerekmektedir Ccedilalışmada kullanılan ccedilekim hızları
1500 ndash 2000 karesn duumlzeyinde olmuştur Yapılan ccedilalışmada atkı hareketi goumlzlemlenerek atkı
alımı transferi ve atkının bırakılması aşamaları kenar yapıları ve yalancı kenar iplikleri ile
birlikte detaylı olarak goumlruumlntuumllenmiş ve maruz kaldığı kuvvetler ile hareketlerin birbirine goumlre
zamanlaması goumlzlemlenmiştir
Yuumlksek hızda ve renkli ccedilekim yapabilen kameranın oumlnemli teknik oumlzellikleri aşağıda
verilmiştir
- EMC standardı CISPR 22 (BS EN55022) Guumlvenlik Standartı CISPR 24 (BS EN55024)
CE BS EN61010-1 ve IP Standardı EN60529 gereklerine uygun
- Goumlruumlntuuml ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml 1280 x 1024 piksel
- Piksel boyutu yaklaşık 21 mikron
- Ccedilekim yeteneği 1280 x 1024 2000 fps(karesaniye)
47
- 8 GB bellek ile 24 saniye monochrome ccedilekim yapabilme kapasitesi
- Maksimum Ccedilekim hızı 10000 fps (karesaniye)
- Goumlruumlntuuml depolama formatları ldquoRaw bayerrdquo rdquo AVIrdquo rdquoMJPEGrdquo
- Ethernet bağlantısı
- Objektif bağlama yuvası ldquoF-mountrdquo tipi
- Kamera kullanımı CDU izleme uumlnitesi ile ya da Ethernet bağlantısıyla PC uumlzerinden
36 Youmlntem
Kancalı dokuma makinelerinde yapılan optimizasyon ccedilalışmaları 2 ana grupta ele
alınmıştır Dokuma oumlncesi (hazırlık aşamasında yapılan yardımcı duumlzenlemeler) ve dokuma
sırasında gerccedilekleşen prosesler ve makine ayarlarından atkı telefi oluşumuna neden olanlar
belirlenerek incelenmiştir
Dokuma Hazırlık Suumlrecindeki İşlemlerden Kaynaklanan Ayarlar
Dokuma Makinesindeki Ayarlar
Statik ayarlar Konumlama ayarları
Dinamik ayarlar Tezgacirch ana zamanlamasına goumlre değişen ayarlar
Kancalı dokuma makinesinde kenar oluşumunu etkileyen temel mekanizma ve elemanlar
hızlı kamera ile yapılan ccedilekimlerde goumlruumllmektedir (Şekil ndash 3 7)
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması
CcedilOumlZGUuml Kumaşta dikine yer alan ipliklerdir
ATKI Kumaşta enine yer alan ipliklerdir
48
RAPİER Ccediloumlzguuml ipliklerinin arasından atkıyı taşıyan hareketli parccedila
TARAK Rapier atkıyı bıraktıktan sonra atılan atkıyı kumaşa yerleştiren hareketli parccedila
LENO Atılan atkının tarağın ileri hareketinde geri kaccedilmaması iccedilin bu atkıları bir oumlrguuml ile
tutan hareketli parccedila
LENO KENAR Kumaş kenarında kalan atkılar kesildikten sonra atkı uccedilları eşit boyda saccedilak
oluşturacak şekilde bırakılmış kumaş kenarıdır
KIVIRMA (TUCK-IN) KENAR Kumaş kenarında kesilmiş atkı uccedillarının tekrar kumaş
kenarına doğru kıvrılması şekliyle elde edilen oumlruumlluuml kumaş kenarıdır
49
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler
Dokuma İşletmesinde mevcut durum incelemesi yapılması iccedilin oumlncelikle tezgacirch tiplerine goumlre
gruplandırmalar yapılmıştır Tezgacirch grubu bazında yapılmasının nedeni işletmede farklı yıllarda
satın alınan farklı marka oumlzellik ve teknolojide tezgacirchların bulunmasından kaynaklanmaktadır
Benzer şekilde 100rsquoe yakın farklı atkı harmanı bulunmaktadır Bu nedenle sağlıklı bir
karşılaştırma ve analiz iccedilin aynı atkı gruplarını bir arada tutup yeni gruplar oluşturulmuştur
Bu ccedilalışmada yapılan deneme ve analizler dokuma işletmesi oumlzel şartlarından
kaynaklanmakta olup genel bir bakış accedilısı sağlamaktadır Burada yapılan deneysel ccedilalışma ve
tespitler başka işletmelerde farklı sonuccedillar verebilecektir
Atkı İpliklerinin Harman Bazında Dağılımı
İşletmede 100 yuumln ve ccedileşitli yuumln harmanları iccedileren değişik atkı iplikleri kullanılmaktadır
2012 yılı esas alınıp kullanılan atkı harmanlarına goumlre incelendiğinde dokuma dairesinde en
ccedilok kullanılan harman tipleri sırası ile YUNPES YUNNYLEL 100 YUN YUNPESEL ve
YUNNYL olarak gerccedilekleşmiştir (Ccedilizelge ndash 4 1) Atılan atkı sayısı bazında harman tipi
kullanım oranları Ccedilizelge 2rsquode verilmiştir
50
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri
NO HARMAN ATILAN ATKI
SAYISI
1 YUNPES 15312645000 235
2 YUNNYLEL 13551651000 208
3 YUNPESEL 12785405100 196
4 YUN 10292812000 158
5 YUNPES 4246741000 65
6 YUNEL 3670419500 56
7 YUNNYL 3054216500 47
8 YUNCASHMERE 676185000 10
9 PESEL 500400000 08
11 PESEL 348986000 05
12 KETEN 115475000 02
13 IPEK 101619000 02
14 PES 94398000 01
15 DİĞER 477902500 07
Toplam 65298177600 1000
NOT Tabloda atkı sayısı temel alınarak telef yuumlzdesi oluşturulmuştur Ccediluumlnkuuml kalitenin toplam eni oumlnemli değildir
Oumlnemli olan kumaş kenarının dışında kalan kısımdır Buda toplam enden bağımsızdır
Bu rapordaki veriler Şubat ndash Nisan 2012 tarihleri arasında son uumlccedil ayda (21022012 -
28042012) dokuma dairesinde ccedilalışan kalitelerden alınmıştır Bu verileri harman bazında
incelendiğinde YUNPES karışımlı atkı ipliğinin toplamda 30 ile en fazla kullanılan atkı ipliği
olduğu goumlruumllmektedir Bu atkıyı 208 oranla YUNNYLEL atkı harmanı takip etmektedir
Daha sonra bu atkı gruplarını 214 oranla100YUN + YUNEL harmanları gelmektedir
PAMUK KETEN İPEK ve 100 PES gibi harmanlar ise 1 altında gibi kuumlccediluumlk oranlarla takip
etmektedirler
İccedilerisinde EL olan harmanlar incelediğinde 475 gibi buumlyuumlk bir oranda işletmede
ELrsquolı harmanların kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan kullanılan harman miktarı artıkccedila atkı telef
miktarının artması beklenmektedir Ccediluumlnkuuml elastanlı atkıların kontroluuml zordur bir miktar gerilme
ile kullanıldıkları iccedilin ccedilekmesi ve toplaması diğer atkılara oranla ccedilok daha yuumlksektir Elastan
iplikli kalitelerde kumaş kenarında boncuk atkı kaccedilığı atkı kopuğu vs atkı kaynaklı hataların
51
oluşmaması iccedilin zorunlu olarak daha uzun atkı telefi verilmek durumunda kalınmaktadır Tez
ccedilalışmasında bu durum ayrıntılı olarak incelenmiştir
Atkı Teleflerinin Dokuma Dairesindeki Dağılımının Analiz Edilmesi
Ccedilizelge ndash 4 1 tablosunu daha da alt başlıklara ayırdığımızda karşımıza tezgacirch grupları
ccedilıkacaktır Dokuma İşletmesinde farklı oumlzelliğe (kumaş kenar yapısı tezgacirch eni yalancı kenar
tertibatı atkı frenleri tezgacirch modeli farklı marka vs) sahip sekiz farklı tezgacirch grubu vardır
Pareto analizi ccedilerccedilevesinde hangi tezgacirch grubunda hangi teleflerin oluştuğunu belirlemek iccedilin
yapılan ccedilalışma sonucu aşağıdaki Ccedilizelge ndash 4 2 ulaşıldı
Tezgacirch gruplarında verilen yuumlzdeler toplam kullanılan atkıların yuumlzde değerleridir
Oumlncelikle tezgacirch grubu bazında incelediğimizde B Grubu Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini Aparat
Tezgacirchlarda 29 A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 Ekru Kaliteler iccedilin
Kullanılan A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 oranında atkı atılmıştır Diğer kalan
doumlrt tezgacirch grubunda da birbirine yakın bir oranda atkı atılmıştır Buradaki oran en fazla tezgacirch
sayısından daha sonra tezgacirch hızından etkilenmektedir
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi
Not Burada yapılan tezgacirch sınıflandırması işletmedeki gerccedilek tezgacirch numaraları kullanılarak yapılmıştır Sonraki
boumlluumlmlerde yapılan sistematik sınıflandırmalar ile karıştırılmaması gerekmektedir Oumlrneğin kenar yapma sistemlerine
goumlre yapılan tezgacirch sınıflandırmaları gibi sınıflandırmalar olacaktır
Tezgacirch gruplarını tek tek incelediğimizde 1-36 tezgacirch grubunda kullanılan atkı
harmanları 10rsquoluk bir oranla YUNPES harmanlı atkılardır Bu tezgacirch grubu incelendiğinde
52
YUNPES harmanlı atkıya uygun standart ve ccediloumlzuumlm youmlntemlerinin geliştirilmesi gerekir Diğer
atkı harmanları 1 YUN ve 1 YUNEL harmanları kullanılmış Bu harmanların dışında
herhangi başka bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu durum standart oluşturulmasını daha da
kolaylaştırmaktadır
37-72 tezgah grubunu incelendiğinde burada da spesifik kullanılan harmanlar vardır
6 YUNPES ve 4 YUN harmanları kullanılmaktadır Bu atkı harmanlarını 2 YUNNYL
harmanı takip etmektedir Bu harmanların dışında herhangi bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu
tezgacirch grubunda dikkate alınması gereken bir diğer durum ise EL karışımlı herhangi bir atkının
kullanılmadığı goumlruumlluumlyor
73-84 tezgacirch grubuna geniş ve farklı oumlzellikte atkılarının kullanıldığı goumlruumllmektedir
Fakat işletme koşulları temel alınırsa yuumlze yakın harman ccedileşidinin yanında beş farklı harmanın
incelenmesi daha kolay olacaktır
85-99 tezgacirch grubunu değerlendirdiğimizde bu grubunda 5 YUNPESLYC 3
oranında YUNNYLLYC harmanı ve 1 YUN harmanı kullanılmıştır Bu atkı harmanları
dışında herhangi farklı bir harman kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda da 8 oranında LYC
harmanı kullanılmıştır Bu grupta iki farklı atkı harmanının incelenmesi değerlendirilmesi ve bu
atkı harmanlarına goumlre standartların oluşturulması gerekmektedir Bu durum projede ilerlenmesi
iccedilin yol goumlsterici bir sonuccedil olmuştur
101-124 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES 3 YUNNYLEL 1
YUNPESEL ve 1 YUN harmanları kullanılmıştır Toplamda 4 oranında EL harmanlı atkı
kullanılmıştır Bu tezgacirch grubu model olarak yeni (2007) olduğu iccedilin bu grupta genelde yakın
renk yuumlksek kopuşlu ve konstruumlksiyonu zor olan işler ccedilalışmaktadır Bu durumda atkı telef
cinsinden de değerlendirilmesi sağlanmalıdır Genel olarak harman ccedileşitliliği bakımdan
incelenebilir olduğu goumlruumlluumlyor Bu grubu ccedilalışan kaliteler bazında da değerlendirilmesi
gerekecektir
201-224 tezgacirch grubuna baktığımızda 4 YUNPES 4 YUN 1YUNNYL ve 1
YUNPESEL harmanları kullanılmıştır Bu harmanların dışında herhangi başka bir harman
53
kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda kullanılan atkılar 80 oranında YUNPES ve YUN
atkılarıdır Bundan dolayı incelenmesi ve değerlendirilmesi daha kolay olacaktır Bu atkı
harmanına goumlre standardizasyon oluşturulacaktır Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg aparatı
kullanılmaktadır Bundan dolayı kullanılan atkılar genelde EL iccedilermemesi gerekmektedir Bu
sistemde 2 adet yalıncı kenar ccediloumlzguumlsuuml ve 2 adet leno kenar ccediloumlzguumlsuuml kullanılmaktadır Bu anlamda
tezgacirch grubuna oumlzel standardizasyon ve ccediloumlzuumlm yolları geliştirilecektir
301-310 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES harmanı kullanılmıştır Bunun
dışında herhangi bir atkı kullanılmamıştır Bu atkı grubu ccedilerccedilevesinde incelemeler ve etuumltler
alınacak ve tezgacirch ayar standardı oluşturulacaktır
401-477 tezgacirch grubunu incelersek bu grupta altı farklı atkı harmanı kullanılmıştır 11
YUNNYLEL 8 YUNPESEL ve 9 oranında diğer 4 farklı (YUNPES YUN YUNEL
YUNNYL) atkı harmanı kullanılmıştır Tezgacirch sayısı fazla olduğu iccedilin bu gruba duumlşen atkı
harmanı ccedileşitliliği artmıştır Burada kullanılan EL karışımı oranı 21rsquodir Bu grupta (PICANOL)
daha ccedilok bez ayağı ve EL harmanlı atkılar kullanılmaktadır Atkı telefi analizinde bu tablo bize
oumlnemli derecede yol goumlsterecektir Bu bağlamda oumllccediluumlmler yapılacak ve standardizasyonlar
oluşturulacaktır
501-521 tezgacirch grubunda incelediğimizde ise doumlrt farklı atkı harmanı kullanılmıştır
Sırasıyla 3 YUNNYLEL 2 YUNPESEL 1 YUNEL ve 1 YUNPES harmanları
kullanılmıştır Atkı harmanları kendi iccedillerinde karşılaştırıldıklarında ise 6 oranında EL
karışımlı atkılar kullanılmıştır Bu anlamda oumlncelikle tezgacirch grupları ortak kullanılan atkı
harmanları incelenecek ve tezgacirch ayar standartları oluşturulacaktır
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Atkı telefi miktarlarının bir oumln değerlendirmesi tezgacirch grubu bazında yapılmıştır
Tezgacirchlar kenar yapıları uzunlukları atkı transfer sistemleri tezgacirch marka model ve atkı atım
sistemlerine goumlre 8 tezgacirch grubuna ayrılmıştır Bu tezgacirch grupları iccedilerdikleri tezgacirch sayısına goumlre
orantılı şekilde numune alınacak tezgacirch sayısı tablodaki şekilde oluşturulmuş ve numune alınacak
tezgacirchlar belirlenmiştir Her bir tezgacirchtan her guumln boyunca sağ ve sol kenarlarından numune ve
54
oumllccediluumlmler alınmıştır Tezgacirchın tuumlm parametreleri oumllccediluumlluumlp kaydedilmiş ve tip değişimlerinin
rastgele olması sağlanmıştır
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Not Tabloda yer alan lsquonumune alınacak makine kodlarırsquo grup no seklinde gruplandırılarak sınıflandırma yapılmıştır
Tezgacirch gruplarından alınan numunelerden alınan sonuccedillara goumlre en uzun telef (163 mm)
verilen grup 101-124 tezgacirch grubudur Daha sonra 501-521 tezgacirch grubu 1573 mm atkı telefi
uzunluğu ile takip etmektedir Uumlccediluumlncuuml en uzun tezgacirch grubu ise 1467 mm ile 301-310 tezgacirch
grubudur
Tezgacirch gruplarını en kısa atkı telefine goumlre sıraladığımızda ise 862 mm ile 85-99 tezgacirch
grubudur Burada atkı telefinin minimum olmasının nedeni tek taraflı telef verilmesinden
kaynaklanıyor Atkılar hava ile taşındığından sol tarafta atkılar bir aparat tarafından tutulmakta
boumlylelikle sol tarafta yalancı kenar kullanılmamaktadır Tek başına atkı telefi karşılaştırılsaydı
atkı telefi bakımından ilk sırada olacaktır
Daha sonra 401-477 tezgacirch grubu minimum 1187 mm ile ikinci olarak en kısa telefi
veren tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubunda EL harmanlı (21) kaliteler daha fazla ccedilalışmasına
karşın en kısa atkı telefi veren tezgacirch grubudur Bunun nedeni ayrıntılı olarak incelendiğinde
rapier yapısı ve atkı kesim mekanizmasından kaynaklanmaktadır Burada leno kenar
kullanılmakta ve atkılar atkı seccediliciler tarafından minimum telef verilecek şekilde ağızlığa
55
beslenmektedir B GRUBU TEZGAcircHLARDA geliştirilen ECOFILL (092011 Picanol News)
mekanizması bu kapsamda incelenecek ve değerlendirilecektir
201-213 tezgacirch grubu atkı telefleri 1336 mm olarak uumlccediluumlncuuml en kısa atkı telefi veren
tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg sistemi iccedilermektedir Bundan dolayı hem
yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinden tasarruf edilmektedir Fakat burada 4 adet PES
iplik kullanılmaktadır Burada PES ve yalancı kenar iccedilin diğer tezgacirchlarda kullanılan 14 adet
pamuklu yalancı kenar ipliklerinin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması sağlanacaktır Bu
kapsamda bir tasarruf sağlanabilir Fakat burada kullanılacak kalite farklığını azalmaktadır
Oumlzellikle EL harmanlı atkılar bu tezgacirchlarda kullanılmamaya ccedilalışılmaktadır Ccediluumlnkuuml 4 adet iplik
atkı ipliklerini tam olarak tutamamakta kumaş kenarında boncuk atkı kopuğu atkı kaccedilığı vs
hatalar oluşabilmektedir
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
G
R
U
P
N
O
KULLANILMIŞ ATKI İPLERİNE AİT KODLAR
DI132
A20
261
DI16
7DM
0 602
DI1
631S
0
722
DI1
63E
307
22
DI16
3YS0
722
DI16
71S0
722
DI1
11E
40
371
DI1
123
S0
762
DI132
A10
391
DI153
AA0
802
DI153
YS0
481
DI115
E20
481
DI112
E00
481
DI111
E20
481
DI115
440
561
DI112A
A0 571
DI122
AA
1602
1 13
1 7 8
10
129
135 143 1245
135
2 4
4
6 15
141
150
119 131
3 1 7
19
2
146 171
1593
164
4 4
4
8 2
153
163
143 141
5 9
11
143
144
6 1
3 16
80
847 889
7 4 31
10
6 7
2
83 113
103
1159 118
987
8 10
6 4
116 124 71
Not1 ( oumllccediluumlm alınan tezgacirch sayısını belirtmektedir)
Not2 (Grup No tezgacirch sınıflandırması Ccedilizelge 43rsquote yapılan sınıflandırma ile aynı sınıflandırmadır)
56
İplik numaralarına goumlre telef miktarını analiz ettiğimizde kalından inceye goumlre doğru
gidildiğinde telef miktarında artma veya azalma eğilimi goumlruumllmemektedir (Ccedilizelge ndash 4 4)
Elastanlı ipliklerin telefleri tezgacirch gruplarından bağımsız olarak değerlendirdiğimizde
diğer atkılara goumlre biraz daha fazla olduğu goumlruumllmektedir Fakat burada B GRUBU tezgacirchlarda
daha ccedilok ELASTANLI atkılar kullanılmasına rağmen diğer atkı teleflerinden daha duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmektedir
6 numaralı tezgacirch grubu C GRUBU tezgacirchlar olduğu iccedilin tek tarafından(sol) telef
vermektedir Bundan dolayı telef miktarı diğer tezgacirch gruplarından fazla ccedilıkmaktadır Bu grupta
daha ccedilok Elastanlı atkılar kullanılmış olup 80-85 mm civarındadır
3 numaralı tezgacirch grubunda atkı telefleri incelendiğinde daha ccedilok elastanlı ve kalın-orta
numara aralığında atkı ipliği kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan ipliğinin kullanımının etkisi ile
telef miktarı da diğer atkılara goumlre daha yuumlksektir (163 mm)
Keten ipliği gibi rijit ipliklerin telef miktarı genel olarak ortalamanın altındadır Bu da
keten atkı telfinin diğer ipliklere goumlre kontrol edilebilirliğinin daha iyi olduğunu goumlstermektedir
100 YUN ipliklerin kullanımı tezgacirch grubu bazında incelediğimizde 8 numaralı grupta
116 mm atkı telefi 1 numaralı grupta ise 135 mm olduğu goumlruumllmektedir Burada kişi bazlı ayar
standartları değerlendirilmezse bayan bandı tezgacirchların atkı teleflerinin daha kısa olduğu
goumlruumllmektedir Burada EcoLenoreg aparatının kenar yapısına ve telef miktarına etkisi vardır
Tezgacirch sayısı artarken aynı zamanda atkı inceliğinde pazardaki rekabet koşullarından
dolayı her geccedilen guumln daha da incelmektedir Bunun iccedilin bir de iplik numarası (Nm) youmlnuumlnden de
telef miktarını inceledik
2011 yılı atkı kullanım oranını incelediğimizde kullanılan atkıların yaklaşık 90 nını 7
adet atkı harmanının oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu kapsamda yapılacak ccedilalışma ve
standardizasyonların bu harmanlar doğrultusunda incelenmesi daha yararlı ve oumlnemli olacaktır
57
Bu veriler doğrultusunda 2011 yılına ait ortalama atkı Nm değeri 42245 olarak
bulunmuştur İplik numara varyasyonunu dikkate almadığımızda ortalama Nm değerinden toplam
telef miktarı yaklaşık 121 ton olarak bulunmuştur Burada yapılan hesaplama her bir atkı
grubunun telef miktarları uzunluk olarak oumllccediluumllmuumlş sonrasında Nm numaralandırma sisteminden
yola ccedilıkılarak yaklaşık telef ağırlıkları bulunmuştur Son olarak da tezgacirch grubu bazında elde
edilen veriler toplanarak toplam işletme telefine ulaşılmıştır Yapılan değerlendirme ve telef
oranları 2011 yılı iccedilin tezgacirch sayısına goumlre telef miktarıdır Dokuma işletmesi suumlrekli buumlyuumlmekte
buna bağlı olarak da işletmedeki tezgacirch sayısında artış olmaktadır Bundan dolayı daha efektif bir
telef atkı uzunluğu analizi yapmak iccedilin aşağıdaki tabloda olduğu gibi tezgacirch sayısına goumlre
yaklaşık telef miktarı hesaplanmıştır
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş
saati ile tezgacirchları 450 devdk ve 95 randımanla ccedilalışan buumlyuumlk oumllccedilekli bir yuumlnluuml
dokuma işletmesi iccedilin yapılmıştır)
Teorik bir hesaplama yapıldığında bir yılda bir yuumlnluuml işletmesinde oluşacak telef miktarı
- Bir yılda atılacak atkı sayısı = 12x26x225x60x095x450 = 50 057 514 000 adet atkı
- Ort Telef 13cm ve Ort Nm435 olarak alınırsa Bir atkı telef (13cm) ağırlığı = 000299 gr
- Bir yılda atılacak ortalama telef miktarı = 50 057 514 000 x 000322 = 149 597 168 3 gr
telef olmaktadır
- Aynı şekilde gramı tona ccedilevirdiğimizde yaklaşık 1495 ton atkı telefi oluşmaktadır Teorik
hesaplama tablosunda da yaklaşık aynı değer okunmaktadır (Ccedilizelge ndash 4 5)
58
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi
Dokuma tezgacirchı bine yakın parametrenin senkron şekilde ccedilalıştığı buumlyuumlk bir prosesler
buumltuumlnuumlduumlr Burada yapılacak tuumlm ayar ve parametrelerin standartlar iccedilerisinde olması
gerekmektedir Birccedilok farklı hareket aynı saniye iccedilerisinde gerccedilekleştiği iccedilin yapılacak kuumlccediluumlk bir
ayarsızlık veya yanlış parametre girişi ya dokuma hatasına neden olmakta ya da gereğinden fazla
hammadde kullanımına (telefe) neden olmaktadır Bundan dolayı ayarların optimizasyonu ve
doğruluğu ccedilok oumlnemlidir Aşağıda incelediğimiz tezgacirch ayarları atkı telefi iccedilin oumlnemli olan ve
suumlrekli kontrol altında tutulması gereken ayar ve parametrelerdir
a) Tarak Uzunluğu (Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekiyor)
b) Atkı Makası Kesme Accedilısı
c) Sağ Rapier Bırakma Accedilısı
d) Atkı Transfer Mekanizması ( pozitif-negatif)
e) Atkı Seccedilici Dereceleri
f) Ağızlık Kapanma Accedilısı
g) Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi
h) Tarağın Makasa Olan Uzaklığı
i) Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı
j) Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe
k) Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe
l) Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
m) Kullanılan İpliğin Karışımı ve Oranı ( Yuumln-Naylon-PES veya Bunların Karışımı)
n) Atkı İpliği İccedilerisinde Elastan Kullanılması veya Kullanılmaması
Yukarıdaki parametreler olması gereken ve standardizasyon kapsamında değerlendirdiğimiz
parametrelerdir Bu konuda oumlncelikle gerekli oumllccediluumlmler ve analizler yapılmış sonrasında aksiyon
59
planımız ccedilerccedilevesinde gerekli dokuma personeline eğitimler verilmiştir Kişiye bağlı ayarların
fazlalığı standardizasyonun devamlılığını zorlaştırmaktadır Ccediluumlnkuuml suumlrekli takip ve eğitim
gerekmektedir Zamanla personel verilen eğitimleri unutmakta ve eski alışkanlıklarına geri
doumlnebilmektedir Ayrıca işten ayrılan personelin yerine başlayan yeni personelde buradaki
dengeyi bozmakta atkı telefi ve hatalar accedilısından değerlendirdiğimizde atkı telefinde artış
olmasına neden olunmaktadır Yukarıdaki telef nedenleri ayrıntılı şekilde maddeler ve projeler
halinde incelenmiştir Bu kapsamda eğer yapılabiliniyorsa personelden bağımsız ccediloumlzuumlmler
bulunulmuştur Personele bağlılıktan kopmayan durumlarda ise oto kontrol ve efektif takip-uyarı
sistemleri geliştirilerek telefin azaltılması sağlanmıştır
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri
Oumlncelikli olarak yapılan ccedilalışma mevcut durumun analizi ve yapılan standart dışı ayarların
tespiti olmuştur Yapılan ccedilalışmalar sonrasında oumlzellikle tip değişimi başta olmak uumlzere birccedilok
tezgacirch ayarında standart dışı ayarlamaların olduğu ortaya konulmuştur Bu standart dışı
ayarlamaların genel nedenleri aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilebilir
a- Tip değişim ustasından guumlnluumlk olarak yapması gerekenden daha fazla sayıda tip değişimi
istenmesi ve zaman yetersizliğinin olması
b- Tezgacirch ayarları yapılırken kalite oumlncelikli duumlşuumlnuumllerek standart ayarların da oumltesinde uzun
telefler bırakılıp kumaşta oluşacak hataların oumlnuumlne geccedililmesini sağlamak
c- Ayar ustasının uygun tezgacirch ayarları yapma yeteneğinin olmaması hızla buumlyuumlyen
işletmede ayar ustası yetiştirme suumlresinin kısalması
d- Artan rekabet şartları altında alınan siparişlerin metre uzunluğu azalmakta (levent boyları
kısalmakta) ve tip ccedileşitliliği artmaktadır Bu da ihtiyaccedil duyulan tip değişim adedini
arttırmakta ve işletme uumlzerine duumlşen yuumlk ve maliyeti arttırmaktadır
e- Artan sipariş ccedileşitliliğinden dolayı uygun boydaki ve sıklıktaki tarak bulmanın
zorlaşması işletmede uygun tarak yoksa sipariş verilmekte ve tarağın gelmesi
beklenmektedir Ya da stok alanında tuumlkenen uygun tarakların tezgacirchtan kesmesi
beklenmektedir
f- Yeterli tip değişim arabasının olmaması Bundan dolayı tip bindirmek iccedilin araba
beklenilmekte ve burada yaşanan zaman problemi hızlı ayar ve tezgacircha yol verme
60
ccedilalışmaları ile kapatılmaya ccedilalışılmıştır Bu da tezgacirch standart ayarlarının yeterince
duumlzguumln yapılamamasına neden olmaktadır Bu konu ayrıca işletme iccedilerisinde TPM
ccedilalışmaları ccedilerccedilevesinde ele alınmıştır TPMrsquode yer alan Hızlı Tip Değişim projesinde
yeni bir tip bindirme aracı alınmış ve birccedilok standart ccedilalışmalar yapılmıştır Boumlylelikle
kazanılan fazladan zamanla daha ayrıntılı tezgacircha yol verme ayarları yapılabilinecektir
Sonrasında da en uygun şekilde ayarlanan atkı atış ve kesim ayarları atkı telefinin
azaltılmasını sağlamaya yardımcı olacağı duumlşuumlnuumllmektedir
g- Tezgacirch ccedilalışır durumda iken bazen acil bildirim (acil bildirim formları hata olduğunu
belirten ve kalite kontrol tarafından tezgacirchı kapatan formlardır) formlarından dolayı ayar
ustası tezgacirchtaki hataya muumldahale etmekte ve atkı telef miktarının zorunlu veya bilmeden
artışına neden olabilmektedir Bu kısımda işletmede serbest olarak dolaşan vardiya
sorumlusu yardımcıları problemli tezgacirchlara bakmakta ve gerekli duumlzenlemeleri
yapmaktadırlar Buumlyuumlyen ve artan işletme sorunları karşısında bu kişiler yeterince tezgacirch
sorunlarına zaman ayıramamaktadırlar Burada sadece tezgacirch ayarları acil bildirim ve
oumlzellikle atkı telefi konusunda bir personel yetiştirilebilinir Genel anlamda hızlı bir
şekilde akan işletme verileri (atkı telefi miktarı) guumlnluumlk haftalık aylık vs kontroluuml ve
takibi sağlanabilir Ayrıca bu kişi fiili olarak atkı telefi miktarına gerekli muumldahaleleri
yaparak atkı telefi azaltılabilinir
h- İşletmede kullanılan tarakların tam boyunda olması ve kenar iplikleri iccedilin kullanılan kenar
taraklarının uygun boy ve oumlzellikte olanlarından seccedililmesinin sağlanması
i- Atkı makasının yağlanma ve gerekli ayarlarının zamanında yapılması değişim suumlresi
gelen makasların ise gerektiğinde yenileri ile değiştirilmesi gerekmektedir
j- Personel eğitiminin verilmesi ve bu eğitimlerin duumlzenli aralıklarla tekrarlanması ve test
edilmesi gerekmektedir Tezgacircha gerekli uyarı etiketlerinin yapıştırılması
k- Yalancı kenar iplikleri mekanizmasının ve ipliklerinin standardizasyonunun yapılması
61
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu
Tuumlm işletmenin atkı telefinin tek bir tezgacirch varmış gibi incelemek yanlış olacaktır Ccediluumlnkuuml
Dokuma İşletmesinde farklı marka model ccedilalışma prensibi ve atkı atım sistemlerine sahip
tezgacirchlar mevcuttur
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu
Bundan dolayı işletmede ccedilalışan tezgacirchlar Ccedilizelge ndash 5 1rsquode yapıldığı gibi yalancı kenar
yapılarına ve atkı telefini etkileyecek tezgacirch sistemlerine goumlre gruplara ayrılmıştır Sonrasında
her bir tezgacirch grubundaki telef miktarını sağ ve sol kenar olmak uumlzere incelenmiştir İncelemeler
sonrasında tezgacirch grubu bazında hatalar ve eksiklikler tespit edilip hedefler belirlenmiştir
Tablonun genel değerlendirmesi yapıldığında aşağıdaki sonuccedillara
bull Ağırlıklı Sol Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 62 cm
bull Ağırlıklı Sağ Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 8 cm
bull Ağırlıklı Toplam Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 142 cm olduğuna ulaşılmıştır
Genel değerlendirme sonrasında sırasıyla tuumlm tezgacirch ve işletme parametreleri
değerlendirilerek atkı telefinin minimuma indirilmesi sağlanılmıştır Yapılan standardizasyon
ccedilalışmaları bir sonraki aşamada ayrıntılı olarak anlatılmıştır
62
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması
- Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Ccedilok Fazla Uzun Tarak Kullanılması
Dokuma İşletmesinde en fazla sıkıntı yaşanan konulardan biri tarak ve kumaş en
uzunluklarının standardizasyonlarının tam olarak sağlanamamasıdır Bu durum genel olarak
kuumlresel rekabet ve sınırsız muumlşteri isteklerinden kaynaklanmaktadır Muumlşterilerin istedikleri
desen ve raporda değişiklik yapılamaması sonucunda gereken tarak ihtiyacı artmaktadır Bunun
sonucu olarak da işletmenin tarak ccedileşitliliği ve stokları zaman iccedilinde artabilmektedir Buna
rağmen her desen ve kumaş tipi iccedilin boşta tarak bulmak her zaman muumlmkuumln olmamaktadır
Dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde uygun tarak bulunmayınca sipariş termini goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak gereğinden uzun taraklar kullanmak zorunda kalınmaktadır Bu da atkı telefini
hızlı şekilde yuumlkselten bir durumdur
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması
Şekil ndash 5 1rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere uygun tarak kullanılmamasından dolayı atkı telefinin 40 mm
daha fazla olmasına neden olunmuştur Standart tezgacirch ayarları incelendiğinde sağ-sol yalancı
tarak ile tarak arasındaki mesafe maksimum 20 ndash 22 mm arasında olması gerekmektedir Genel
olarak bu ccedilalışmayı tuumlm tezgacirchlarda ve tarak ccedileşitlerinde goumlzlemleyip incelendiğimizde somut
olarak goumlruumlnen sorunun giderilmesi sonucundan buumlyuumlk oranda bir atkı tasarrufu sağlanacağı
goumlruumllmuumlştuumlr Aşağıdaki tabloyu incelediğimizde normal bir tezgacirchta sağ kenar telefinin ortalama
olarak 70 ndash 90 mm arasında olduğunu goumlrmekteyiz (Ccedilizelge ndash 5 2) Eğer gereğinden fazla uzun
tarak kullanılırsa bu telefler 110 ndash 130 mm civarında olmaktadır Bu telefler uumlzerinden yapılacak
40 mm iyileştirme sonucunda 37 kadar atkı telefinde iyileşme sağlanacaktır
63
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi
Burada oumlnemli olan gelen yeni siparişte Dokuma İşletmesinde olmayan veya termin suumlreci
boyunca boşta olmayacak tarağın yerine uzun tarak kullanmak mı yoksa sıfır yeni tarak satın
almak mı avantajlı sorusunu araştırmak oldu Yapılan araştırmalar sonucunda 1000 metre
uzunlukta alınan bir siparişte 3 ndash 4 cm uzun tarak kullanmak yerine sıfır tarak almak daha
avantajlı olmaktadır Ccediluumlnkuuml 1000 metre boyunca verilecek fazladan telefler hesaplandığında satın
alınacak sıfır bir tarak maliyetini geccedilmektedir Ayrıca satın alınan tarak tek sefer kullanılmayıp
gelen siparişlere goumlre uzun yıllar kullanılabilmektedir
- Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
Şekil ndash 5 2rsquode goumlsterildiği gibi oluşan fazladan ccedilıkıntılar standartların dışında fazladan atkı
telefinin oluşmasına ve telef miktarının artmasına neden olmaktadır Bu ccedilıkıntılar genelde tamir
olan tezgacirchlardan kalan taraklardır
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
64
İşletmede bazen taraktan kaynaklanan kumaş hatalarından dolayı taraklar tamir edilmektedir
(Oumlzellikle tarak izi hatası olarak nitelendirilen bazı tarak dişlerinin gereğinden daha geniş veya
dar olmasından dolayı kumaş raporu ve yuumlzeyinde rahatsızlık verici bir iz bırakmasıdır) Bir diğer
hata da tarak dişlerinde oluşan ccedilapaklar iplik ve kumaşın tiftiklenip yıpranmasına neden olmakta
ve kumaşta izler bırakmaktadır Bu gibi hatalı taraklar oumlncelikle tezgacirch uumlzerinde eğer tezgacirch
uumlzerinde onarılamıyorsa tezgacirchtan ccedilıkarılıp onarılmaya ccedilalışılmaktadır Eğer bu da muumlmkuumln
değilse oluşan problem tezgacirch kenarında ise bu hatalı kısım kesilmektedir Burada kesilen tezgacirch
dişinin orijinal kenarı kalmadığı iccedilin fazladan uzun tarak kenarı bırakılıp buradaki dişler ve tarak
korunmaya ccedilalışılmaktadır Taraktaki fazla uzunluktan dolayı Şekil ndash 5 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 05 ndash
1 cm arasında bir mesafe kalmakta ve tarağın kullanım oumlmruuml boyunca fazladan telef verilmesine
neden olunmaktadır
Sonuccedil olarak burada muumlmkuumln olduğunca kenar uzunluğu fazla olan ve orijinal olmayan
tarakların kullanılmamasıdır Ccediluumlnkuuml bu taraklar saklanırken aynı boydaki ve sıkılıktaki orijinal
taraklar ile birlikte saklanmaktadır Eğer burada sorunsuz tarak varsa oumlncelikli olarak orijinal
tarak kullanılmalıdır Burada tahar operatoumlruumlne ve dokuma hazırlık planlama boumlluumlmuumlne buumlyuumlk
goumlrev duumlşmektedir
- Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
Dokuma işletmesinde taraklar dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde taraklar iccedilin oumlzel yaptırılmış
dolaplarda saklanmaktadır Burada taraklar boy ve sıklık değerlerine goumlre sınıflandırılmakta ve
boumlylelikle aynı oumlzellikteki taraklar aynı dolapta saklanmaktadır
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
65
ldquoSatın alınan tarakların uumlzerindeki numara ve uzunlukların fiili olarak oumllccediluumllmesi
gerekmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonucundan uumlzerinde yazan tanım ve gerccedilek tarak numarası
doğru ise ilgili dolaba konulmalıdır Bazı durumlarda ise tarak tamiri veya kullanım sırasındaki
yıpranmalardan dolayı tarak numarası yıpranmakta ve uumlzerine tekrardan yazılmaktadır Her iki
durumda da herhangi bir yanlış uzunluk girildiğinde atkı telefinin gereğinden fazla olmasına
neden olunmaktadır (Şekil ndash 5 3) Tarak uumlzerindeki bilgilerin doğruluğuna inanan tahar
operatoumlruuml taharlama işlemine başladıktan sonra ancak taharlama işlemi sonunda gereğinden uzun
tarak kullanıldığını ve tarak uzunluğunun doğru yazılmadığını fark edebilmektedir Bu durumda
ise geri doumlnuumlş olanaksızdır Burada dokuma hazırlık boumlluumlmuumlne kontrol denetleme geri bildirim
goumlrevleri duumlşmektedir Burada yapılacak iyileştirmeler sonucunda aslında kontrolsuumlz ve buz
dağının alt kısmı gibi olan telef miktarın azaltılması sağlanabilecektir
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması
- Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
Daha oumlnceki ayar standartları konusunda değindiğimiz oumlnemli bir konudur Kontrol ve
denetlenmesi zor ve emek isteyen bir parametre olması itibariyle hassas ve ayrıntılı
incelenmiştir
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
66
Dokuma dairesinin kontrol ve bilgisinde olan konu incelendiğinde tezgacirch ayar
kitapccedilıklarındaki standart boşluk ve mesafenin 15 mm ve burada problem ve hata oluyorsa
maksimum 20 mm civarında olması gerekmektedir (Şekil ndash 5 4) Bu ayarların dışındaki
uygulamalar fazladan telef verilmesine ve telef miktarının ayar ve personel kaynaklı olarak
yuumlkselmesine neden olmaktadır
İşletme de yapılan bazı değerlendirmelerde burada ayar ustası uumlzerindeki tip değişim
baskısı ve gelen acil bildirimlere bakma gerekliliği yeterli zaman kalmamasına ve ayar ustasının
gerekli ayarlamaları yapmasına vakit kalmamaktadır Başlı başına yeni bir konu ile bağlantılı
olan ayarlamalar ve tezgacirch hatalarının azaltılması konusu suumlrekli olarak oumllccediluumlluumlp kontrol
edilmelidir
Bu konudaki telef miktarının azaltılması ve yapılacak standart ayarının Dokuma
İşletmesine kazancı ve getirisi ve standart ayar dışında yapılan ayarlamalarda oluşacak kayıplar
ve sorunlar ile ilgili genel bir eğitim hazırlanmış ve tuumlm dokuma elemanlarına verilmiştir
Eğitimlerin suumlrekli ve duumlzenli aralıklar ile yapılması oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml suumlrekli yeni personelin işe
alınması ve guumlncel konuların oluşmasından dolayı bu hatanın veya ayar eksikliğinin ikinci plana
atılmasının oumlnlenmesi gerekmektedir Dokuma tezgacirchlarında hesaplanması ve kontroluuml en zor
konulardan biri olmakla birlikte yapılacak eğitim ile de en fazla kazancın sağlanacağı alanlardan
biridir
- Yalancı Kenar Tarağının Uzunluğu
Standart uzunluktaki bir yalancı kenar tarağının uzunluğu 12 mmrsquodir Yalancı kenar
tarakları atkı teleflerini taşımak iccedilin kullanılan kenar ipliklerinin standart hareketini yapmak iccedilin
tasarlanmışlardır
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı
67
İşletme şartlarında zamanla bozulan kırılan taraklar yerine sıfır tarak satın alınmamakta bunun
yerine daha oumlnce bozulan veya kırılan ana taraklardan kesilerek yalancı kenar tarakları
oluşturulmaktadır
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması
YALANCI TARAKLI ve YALANCI TARAKSIZ (TEK TARAK) DOKUMA TEZGAcircHLARINDAN ALINAN TELEF
UZUNLUKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (CETVEL OumlLCcedilUumlMUuml)
Not Karşılaştırma yapılan oumllccediluumlmler aynı tezgacirch uumlzerinde tezgacirch ayarları değiştirilmeden
sadece yalancı taraklı ve tek taraklı olmak uumlzere iki kez telef
alınmış ve cetvel oumllccediluumlmleri yapılmıştır Ortalama toplam telef uzunluğu yalancı taraklı tezgacirchta 15205 cm iken tek taraklı tezgacirchta 1225 cme
duumlşmuumlştuumlr
Ccediloumlzguuml No 221340
İş Emrindeki Tarak Eni 176 cm
KULLANILAN TARAK ENİ
Yalancı Taraklı 176 cm + 15 cm x 2 boşluk + 2 Yalancı Tarak
Uzunluğu
Tek Taraklı 179 cm
OumlLCcedilUumlM NO
Yalancı Taraklı
Yalancı Taraksız (Tek Taraklı)
Sol Sağ Sol Sağ
Oumllccedil1 79 86 6 75
Oumllccedil2 8 67 6 51
Oumllccedil3 67 75 66 74
Oumllccedil4 67 76 62 66
Oumllccedil5 78 66 59 51
Oumllccedil6 78 86 62 56
Oumllccedil7 75 85 59 7
Oumllccedil8 75 85 62 54
Oumllccedil9 79 74 59 56
Oumllccedil10 78 75 57 69
Oumllccedil11 79 72 62 69
Oumllccedil12 75 7 6 58
Oumllccedil13 8 7 59 72
Oumllccedil14 78 84 59 5
Oumllccedil15 73 8 63 5
Oumllccedil16 79 63 62 67
Oumllccedil17 77 66 62 68
Oumllccedil18 74 86 64 52
ORTALAMA 762 75 609 615
TOPLAM 15205 cm 1225
Yeni oluşturulan yalancı kenar tarağından kaynaklanan iki farklı standart dışı hareketten
dolayı atkı telefi miktarı artabilmektedir Oumlncelikle gereğinden fazla uzun kesilen bir yalancı
kenar tarağı ana tarak ile arasındaki mesafesinin uzamasına neden olur Ayrıca tip bindirme
esnasında tip bindiriciler yalancı kenar ipliklerini ana tarağa yakın yerden değil de tarağın uzak
68
kısmından geccedilirirler ise atkı telefinin daha da uzun olmasına neden olurlar (Şekil ndash 5 5) Bu
kısımda atkı telefinin kısaltılması iccedilin minimum genişlikte yalancı kenar tarağı kullanılmalı ve
tezgacircha takılma sırasında ana tarak ile arasındaki mesafe 05 mmrsquoyi geccedilmemelidir
Yalancı taraktan kaynaklanan atkı telef uzunluklarını hem yok etmek hem de taraklar
arasındaki mesafenin minimuma indirilmesi ve ortadan kaldırılması iccedilin ihtiyaccedil duyulan ana
tarak uzunluğundan biraz daha uzun tarak ile tezgacirch taharlandı ve yalancı kenar iplikleri aynı
tarağın uccedil kısımlarından geccedilirildi boumlylelikle taraklar arasındaki mesafe sıfıra indirilmiş oldu
Yukarıdaki oumlrnek karşılaştırmalı tabloda da goumlruumllduumlğuuml gibi normal yalancı kenar tarağı iccedileren
tezgacirchtaki atkı telefi miktarı 152 cm olurken yalancı kenar tarağı iccedilermeyen tezgacirchın atkı telefi
1225 cm civarındadır Oumlrnek uumlzerinde karşılaştırma yaptığımıza goumlre yalancı kenar tarağı
kullanılmadığı zaman 19 civarında atkı telefi azaltılmaktadır (Ccedilizelge ndash 5 3) Bundan dolayı
eğer şartlar uygunsa ve uygun tarak varsa oumlzellikle yuumlksek metrajlı işlerde bu youmlntemin
kullanılması atkı telefinin rahat bir şekilde azaltılmasını sağlayacaktır
Uygun olmayan tarak uzunluğunda bir tip değiştirme
Uygun boyda tarak kullanılmadığı veya uygun tarak olmadığı iccedilin gereğinden uzun tarak
kullanıldığında yalancı kenar tarağı kullanılmamalıdır Ccediluumlnkuuml zaten kenar iplikleri iccedilin uygun boş
tarak dişi olacaktır Buradaki boş dişlerden atkı telefinin tutulması iccedilin kullanılan yalancı kenar
iplikleri geccedilirilebilir
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması
69
Şekil ndash 5 6rsquoda goumlruumllduumlğuuml gibi hem gerekenden daha uzun tarak kullanılmış hem de
yalancı kenar tarağı kullanılmıştır Bundan dolayı hem taraktan gelen fazladan dişler hem
taraklar arasındaki mesafe hem de yalancı kenar tarağının kendisinden kaynaklanan uzunluklar
hesaplandığında tezgacirchın tek tarafında 15 ndash 20 cm arasında gereğinden fazla telef olmaktadır
Bu boumlluumlmde dokuma hazırlık ve tip bindirme elemanlarına buumlyuumlk goumlrev duumlşmektedir İlk
etapta tahar operatoumlruuml uygun tarağın her iki tarafında da eşit uzunlukta boşluklar bırakmalıdır
İkinci adımda da fazladan boş dişler bırakılan tarağı tip bindirmeciler fark etmeli ve yalancı kenar
tarağı kullanmamalıdır Burada dokuma ve dokuma hazırlık elemanlarına gerekli eğitimler
verildi Suumlbjektif bir oumlzellik olup suumlrekli ve aktif bir şekilde kontrol ve denetleme-eğitim
mekanizmasının işlemesi gerekmektedir Burada aktif olarak bir iyileştirme sağlanırsa tek
taraftan ortalama 15 cm toplamda 3 cm telef kazancı olacaktır 3cm telef genel dokuma salonu
telefini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde iyi bir rakam olup atkı telefinin ortalamada duumlşmesini sağlayacaktır
Ccediluumlnkuuml oumlnemli olan atkı telefini yuumlzde olarak duumlşuumlrmektir Ortalamada sayı olarak da duumlşecektir
- A Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Aslında tezgacirch ayarları deyince birccedilok parametre işin iccediline girmektedir Tezgacirch ayarları
başlı başına bir proje konusudur Burada tezgacirch ayarları uumlzerinde duruldu ve dokuma elemanları
ile incelenip değerlendirildi Bu başlık kapsamında A grubu tezgacirchlarda yapılan makine
ayarlarının kısaca değerlendirmesi yapılmıştır
Tarak Uzunluğu Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekmektedir Yukarıdaki
boumlluumlmlerde anlatıldığı gibi uygun uzunlukta tarak kullanılmaması atkı telefi
miktarının artmasına veya kumaş hatalarının oluşmasına neden olabilmektedir
Atkı Makası Kesme Accedilısı Atkı makası kesme accedilısının olması gereken ayar
değerleri 78deg ndash 80deg aralığındadır Atkı makası kesme accedilısı 78deg lsquoden daha duumlşuumlk bir
dereceye ayarlanırsa atkı transfer hatası veya atkı kopuşu olmaktadır Atkı makası
kesme accedilısı gereğinden daha uzun yani 80deg uumlzerinde ayarlanırsa gereğinden fazla atkı
beslemesi sağlanacağından atkı telefi miktarı artmaktadır
70
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı Sağ rapier bırakma accedilısı standart değeri 310deg - 325deg
aralığındadır Burada ne kadar duumlşuumlk bir accedilıda atkı bırakma işlemi gerccedilekleşirse atkı
telefi miktarı o kadar azalmakta ne kadar yuumlksek bir accedilıda atkı bırakılır ise de atkı
telefi artmaktadır Bundan dolayı tezgacirch ayarları el verdiği suumlrece 310deg yakın bir
değerde sağ rapier bırakma accedilısı ayarlanmalıdır
Atkı Transfer Mekanizması Kancalı tezgacirchlarda pozitif atkı transferi
gerccedilekleşmektedir Burada atkının alınması taşınması transferi ve bırakılması
kontrolluuml bir şekilde sağlandığı iccedilin pozitif atkı transfer sistemi olarak
tanımlanmaktadır Bu sistem iccedilerisindeki herhangi bir parametrenin uygun
ayarlanmaması dokuma hatalarına ve atkı telef artışına neden olabilmektedir
Atkı Seccedilici Dereceleri Sırasıyla 15deg ndash 30deg ndash 70deg atkı seccedilimi gerccedilekleşmektedir Bu
ayarların dışına ccedilıkılırsa atkı kopuşu veya rapier ağzına transfer hatası oluşmaktadır
Verilen ayarlar dışında yuumlksek derecelerde atkı sunumu olursa atkı kopuşu veya kopuş
olmazsa gereğinden fazla atkı transferine ve atkı telefine neden olunur Tersi durumda
ise duumlşuumlk derecelerde ise atkının rapier ağzına transferi sağlanmaz ya da dokuma
hatası olmaktadır
Ağızlık Kapanma Accedilısı Standart koşullar altında bu değer 330deg - 340deg arasında
değişmektedir Ağızlık kapanma accedilısı aynı zamanda sağ rapier bırakma accedilısı ile
bağlantılıdır Burada ağızlık kapanma accedilısı ne kadar erken kapanırsa o kadar az atkı
telefi oluşmakta ne kadar geccedil kapanırsa ise atkı telefi o kadar artmaktadır Bunun
yanında erken ağızlık kapamalarında atkı kopuşu ve dokuma hatları vs riski artarken
geccedil ağızlık kapanmalarında bu riskler azalmaktadır
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi En uygun koşullarda ayarlanan atkı
makasının rapiere olan mesafe ayarı 5mm ndash 4mm arasındadır Burada fiziksel bir
durum mevcuttur Makas rapiere ne kadar yaklaşırsa atkı telefi miktarı o kadar
artmaktadır Fakat burada tezgacirch dizaynın izin verdiği bir sınır vardır Bu 5mm ndash 4
mm oumltesinde bir mesafe daha da azaltılırsa rapier sopası parccedilalanabilir Ayrıca atkı
71
makasının rapiere olan mesafesinde ayarsızlık olduğunda suumlrekli atkı kopuşu ve
tezgacirch duruşları olabilmektedir
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı Ayarlanabilinen en uygun mesafe 2mm ndash 6mm
arasında değişmektedir Bu kısımda atkı telefinde oumlnemli bir yer tutmaktadır Tarak
atkı makasına ne kadar yakın olursa atkı telef miktarı o kadar azalmaktadır Aynı
zamanda makasın mesafesi tarağa ne kadar yakınlaşırsa dokuma hata riski o kadar
artarken tersi durumunda azalmakta ve tezgacirch ayarı kolaylaşmaktadır Bundan dolayı
standart değerlerin kullanılması ccedilok oumlnemlidir Boumlylelikle atkı telefi miktarı
azaltılırken dokuma hatası riski de olmamaktadır
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı Burada ayarlanabilecek en
uygun mesafe 2mm ndash 4mm arasındadır Tezgacirch tarağı kadar yalancı kenar tarağının
uzaklık mesafesi de oumlnemlidir Fiziksel kurallar gereği ne kadar yakın yalancı kenar
tarağı mesafesi ayarlanırsa o kadar az atkı telefi oluşmaktadır Diğer şartlarda olduğu
gibi bu durumda da standart şartlar dışına ccedilıkıldığında duumlşuumlk mesafede hata riski artıp
oluşacak telef miktarı azalmakta tersi durumlarda hata riski azalıp atkı telefi miktarı
artmaktadır
Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe Tezgacirch dinamiği
gereği sağ-sol rapier yalancı kenar tarağı ile tarak arasındaki mesafe 20mm ndash 22mm
arasında olmalıdır İşletmede en fazla karşılaşılan standart dışı durumlardan bir
tanesidir Atkı telefi miktarını doğrudan fiziksel kurallar gereği etkilemektedir
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe Bu mesafe
optimum şekilde 6mm -12mm arasında ayarlanmalıdır Bu kısımda genelde toleranslar
dacirchilinde gereğinden uzun ayarlar yapılmakta ve atkı telefi miktarının artmasına
neden olunmaktadır Tezgacirch ayarında yapılacak iyileşme ile atkı telefi miktarı anında
ve hızlı bir şekilde azaltılabilmektedir
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
Buradaki en uygun ayar mesafesi 95mm ndash 116 mm arasında değişmektedir Bırakma
72
esnasında ne kadar yakın olunursa fiziksel kurallar gereği o kadar daha kısa bir atkı
telefi oluşmaktadır Standart ayarlar dışında ise ya dokuma hatası ve tezgacirch duruşları
oluşmakta ya da gereğinden fazla atkı telefi oluşmaktadır
- B Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Makine oumlzellikleri ve yapılan ayarlar goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda B grubu tezgacirchlarda en
fazla dikkat edilmesi gereken ayarlar aşağıdaki gibi olmuştur Bu ayarlardaki herhangi bir eksik
veya standart dışı olması atkı telefinin artışı dokuma hatalarının meydana gelmesi tezgacirch
duruşunun olması veya makine guumlvenliğinin devre dışı kalıp parccedila kırılması gibi durumlarından
birine veya birkaccedilına birden neden olunabilir B grubu tezgacirchlarda yapılması gereken standart
ayarlar
Atkı Makası Kesme Accedilısı (78deg ndash 80deg)
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı( 310deg - 325)
Atkı Seccedilici Dereceleri
Atkı Motorundan Gerilim Ayarı
Sağ Leno Mini Aparat Kapatma Dereceleri
Atkı Fren Ayar Dereceleri
Ağızlık Kapanma Accedilısı (330deg - 340deg)
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi ( 5mm ndash 4mm)
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı (2mm ndash 6mm)
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı (2mm ndash 4mm)
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe (6mm -12mm)
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi (95ndash
116 mm)
73
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi
A grubu ve B grubu tezgacirchlarda ayarlar birbirine yakın olup birebir aynı değildir Fakat
standart dışı bir ayar yapıldığında elde edilecek sonuccedillar benzerdir Yukarıda listelenmiş olan B
grubu tezgacirch ayarlarında atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayrıntılı bir şekilde incelendi ve atkı telefine etkisi
değerlendirildi (Şekilndash 5 7)
- B Grubu Tezgacirchlarda Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı ile Atkı Telefindeki Değişim
Yapılan ccedilalışmada atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayarlarının atkı telefine ve dokuma hatalarına etkisi
araştırılmıştır Bu kapsamda yapılan ccedilalışmalar
Birinci denemede standart atkı fren ayarları ile ccedilalışılmış olup alınan telef ortalamaları
sağ kenar iccedilin 67 cm Sol kenar iccedilin 63 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 8)
74
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı
Yapılan ikinci denemede atkı frenlemeleri ağızlığın iccedilinde farklı ağızlık değerleri iccedilin
arttırılmış olup alınan teleflerin ortalamaları sağ kenar iccedilin 36 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 9) Atkı frenleri arttırıldığından telefte azalma soumlz konusu olsa
da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni ile tezgacirchta
boncuk hatası ve atkı kopuğu hatası goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin arttırılması atkı
kopuşunu da olumsuz olarak etkilemiştir (Transfer hatasını arttırmıştır)
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması
Uumlccediluumlncuuml denemede ikinci denemeye goumlre akuumlmuumllatoumlr elektronik frenlemeleri biraz
daha azaltılarak deneme yapılmış olup telefler sağ kenar iccedilin 47 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 10) Atkı frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma
soumlz konusu olsa da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni
75
ile tezgacirchta boncuk hatasının devam ettiği goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin yuumlksek
olması atkı kopuşunu olumsuz etkilemiştir
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması
Doumlrduumlncuuml denemede uumlccediluumlncuuml denemeye goumlre frenlemeler biraz daha azaltılmış olup
telefler sağ kenar iccedilin 57 cm sol kenar iccedilin 67 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 11) Atkı
frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma soumlz konusu olsa da atkı
kopuşuna olumsuz etkisi devam etmiştir Boncuk veya atkı kopuğu hatası
goumlruumllmemiştir
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması
Son olarak frenlemeler sıfırlanarak yapılan denemede atkı telefleri sağ kenar iccedilin 73
cm sol kenar iccedilin 65 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 12) Tezgacirchın atkı kopuşunda olumlu
etkisi goumlruumllmekle birlikte standart ayarlara goumlre telefte artış soumlz konusudur
76
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması
Elektronik atkı frenlerinin sol kenar telefi iccedilin etkisi olmamakla birlikte tezgacirchta kopuşun
artması boncuk ve atkı kopuğu gibi hatalara sebep olması nedeni ile standart ayarlar ile
kullanımına devam edilmektedir
- B Grubu Tezgacirchlarda Kenar Telefinin Azaltılması
Dokuma İşletmesinde 42 adet Picanol Optimax model tezgacirch vardır Yapılan oumln ccedilalışma
ve değerlendirmeler sonrasında bu tezgacirchlardaki sağ kenar atkı telefi 78 cm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Sol kenar telefi ise 35 ndash 45 cm aralığında olduğu ve gerekli tezgacirch yapısı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde
uygun ve duumlşuumlk miktarlarda olduğu saptandı Boumlylelikle gereğinden fazla telef veren sağ kenar
tarafında yoğunlaşmanın daha verimli ve gerekli olduğuna karar verildi
Daha oumlnceki tezgacirch ayarları ve programları incelendiğinde 402 numaralı Picanol
GAMMAX model tezgacirchının diğer tezgacirchlara goumlre suumlrekli ccedilok daha duumlşuumlk atkı telefi verdiği
ortaya ccedilıkarıldı Bu durum suumlrekli yapılan etuumltler ve değerlendirmeler neticesinde elde edilmiştir
Sonrasında yapılan analiz ve değerlendirmelerde buradaki telef miktarının tezgacirch program
ayarlarından kaynaklandığı ortaya ccedilıkmıştır Normal tezgacirchlarda ağızlık kapanma accedilısı 310 ndash
320deg derece aralığında olmasına karşın bu tezgacirchta ağızlık kapanma accedilısı 290deg derece olarak
ayarlanabilmektedir Diğer tezgacirchlarda 310deg derecenin altında ayar yapılamamakla birlikte bu
derecelerde daha fazla atkı kopuşlarına yarım atkı ve boncuk hatalarına neden olunmaktadır
77
Fakat erken kapanan ağızlık rapier tarafından taşınan atkının daha fazla uzağa taşınmasını
engellemekte ve atkı telefinin minimum olmasını sağlanmaktadır
Yapılan tespit sonrasında PICANOL firması ile goumlruumlşuumllduuml ve gerekli değerlendirmeler ve
kritik analizlerden sonra gerekli yazılımlar yeni model Picanol Optimax tezgacirchları iccedilinde alındı
ve tezgacirchlara gerekli yazılım yuumlklemeleri yapıldı
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi
Yapılan analizler testler ve oumln ccedilalışmalar sonrasında PICANOL firması ile ortak ccedilalışma
sonrasında tezgacirch ayarları optimum duumlzeye ccedilekildi Şu an iccedilin 42 adet Picanol Optimax
tezgacirchlarda sağ kenar telefi 78 cm den 45 cmrsquoe indirmeyi başardık (Ccedilizelge ndash 5 4) Boumlylelikle
yapılan ccedilalışma sonrasında 423 oranında bir iyileşme sağlanmış oldu
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme
Atkı yakalayıcı sisteminin geliştirilmesinde en başta gelen neden ayar ve parametreleri
insandan bağımsız hale getirmek ve bunun neticesinde ise proses ve ayar standardizasyonun
korunmasını sağlamaktır
Burada muumlmkuumln mertebe insan kaynaklı ve otomatik olmayan ayarların kontrol altına
alınmasının sağlanması ya da ortadan kaldırılmasıdır Boumlylelikle personel ve suumlrekli ayar
bağımlılığından kurtulan sistem daha kolay kontrol edilmesi ile atkı telefinin radikal bir şekilde
duumlşuumlruumllmesi amaccedillanmıştır
78
Yapılan yeni aparat ve kavram geliştirme ccedilalışmalarında ilk etapta guumlnuumlmuumlz ve Dokuma
İşletmesindeki tezgacirchlarda geliştirilen sistemlerin ccedilalışması sağlanacaktır Yapılacak
ccedilalışmalarda ticari olarak (maliyetkazanccedil) herhangi bir değerlendirme yapılmayacaktır
Hedefimiz ilk etapta atkı telefinin standartlar dacirchilinde azaltılmasıdır Sonraki aşamalarda farklı
bir tez ve ccedilalışma konusu olarak ticari uygunluk araştırılması ve ccedilalışması yapılabilinir
Yapılan ccedilalışmalar ve araştırmalar neticesinde tezde aşağıdaki aparat ve sistemlerin
geliştirilmesi ve irdelenmesine yer verilmiştir
- Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
- Elektromanyetik Lamelli Atkı Tutucu
- EcoLeno veya Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
- Hava Emişi İle Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
Yukarıda maddeler halinde yazılan gelişimleri sırasıyla inceleyelim
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu
Atkı yakalama sistemlerinde ilk olarak ele alınan sistem ccedilok kullanımlık elastik atkı
tutucu sistemidir Sistemdeki amacımız rapier sopası atkı bırakma sistemi ve atkı arasındaki
senkronizasyonu uumlst seviyeye getirip istenilen uzunlukta atkı telefinin bırakılmasını sağlamaktır
Boumlylelikle kontrol altına alınan sistemde telef oranı minimum seviyeye ccedilekilmesi sağlanmaktadır
Kısaca sistemin tarifi yapılırsa esnek kanca aparatı atkı ipliği bu sisteme girdiğinde
elastik yapılar tarafından sıkı bir şekilde tutulmakta boumlylelikle kısa uzunlukta atkı telefi
verilmektedir Ayrıca bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinin
kullanılmasına ihtiyaccedil kalmamaktadır
79
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
Bir dokuma tezgacirchının da ortalama 450 devdk ile ccedilalışmaktadır Bu yuumlksek devirden
dolayı elastik tutucu uumlzerine binecek yuumlk ccedilok fazla olacaktır Burada tutucu olarak kullanılacak
malzemenin binlerce hatta milyonlarca defa accedilılıp kapanmaya maruz kalması ve bu kapanma
accedilılma harekacirctı esnasında performansından hiccedilbir şey kaybetmemesi gerekmektedir (Şekil ndash 5
13) Ccediluumlnkuuml atkı telefinin azaltılmasının yanında olmazsa olmaz koşullardan bir tanesi ve en
başında ki konu ise hatasız kumaş elde edilmesidir Oluşacak kuumlccediluumlk bir hata tuumlm ccedilabaların ve
tasarrufların boşa ccedilıkmasına neden olacaktır Aynı zamanda bu sitemin kullanılması ile yalancı
kenar iplikleri kullanılmayacak ve teleflerin toplanacağı bir sistemin geliştirilmesi de
gerekmektedir
Toplam parametreleri değerlendirdiğimizde sistemin kurulması ve denemelerin yapılması
proje kaynakları accedilısından zorlayıcı olduğundan şu anlık araştırma konusu olarak
değerlendirilmiştir Araştırma sırasında toplanan bilgiler bir sonraki aşamalar iccedilin kullanıldı
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu
Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu sistemindeki zorlukları değerlendirildiğinde burada
iki farklı engel ile karşılaşılmıştır Birincisi atkı tutucu sistemin atılan atkıyı sıkı bir şekilde
80
tutması ve kesinlikle bırakmaması gerekmektedir Ayrıca ilk atkıdan sonra ikinci atkı sisteme
ilave edilirken birinci ilave edilen atkı boşta kalıp dokuma hatalarına neden olmaması
sağlanmalıdır İkincisi ise suumlrekli devam eden bir maliyet teşkil edecekti Burada yıpranan ve
goumlrevini yerine getiremeyen sistemlerin suumlrekli yenilenmesi ve aynı zamanda duumlzenli olarak
bakımının yapılması hem maliyet hem de zaman accedilısından işletmeye ekstra bir yuumlk getireceği
duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin yeni bir sitem (Şekil - 514) arayışı iccedilerisine girildi Bu kapsamda atkının
kontroluuml ccedilok daha iyi ve yenilenme maliyeti gerektirmeyecek veya diğer sisteme goumlre maliyeti
ccedilok az olacak olan elektromanyetik lamelli atkı tutucu uumlzerinde durulmuştur
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu
Kısaca yeni sitemin (Şekil ndash 5 14 ) tanımı yapılacak olunursa Elektromanyetik lameller
yardımıyla istenilen zamanda lameller kapatılıp accedilılarak atkı ipliğinin yakalanması
sağlanabilmektedir Bu sayede pozitif hareket ile atkı ipliği telef miktarı kontrol altına
alınacaktır
Yapılan oumln araştırma ve ccedilalışmalarda bu sistemin oumlzellikle tozlu ve suumlrekli kirli olma
ihtimali olan dokuma işletmesinde sensoumlrluuml sistemlerle ccedilalışma zorlukları oumln plana ccedilıkmıştır
Sensoumlr sisteminin tezgacircha ve rapier sopasına ilavesinin zorluğu ve maliyet accedilısından yuumlksek
olması oumln plana ccedilıkmaktadır Aslında bu konuların geliştirilebileceğini duumlşuumlnmekteyiz En ccedilok
81
belirleyici olan kısım ise bozulma durma kirlenme ve hataya neden olma ihtimalinin suumlrekli
olmasıdır Herhangi bir arıza sırasında ccedilok pahalı olan rapier sopalarının kırılma riski vardır Ya
da biraz daha hafif şartlar duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde dokuma hatalarının oluşması soumlz konusudur Bu
sakıncalardan dolayı ilk etapta daha efektif ccedilalışmaların takip edilmesi daha yararlı olacaktır
Burada elde ettiğimiz oumln bilgiler ve tecruumlbeler bizleri bir sonraki sistemin değerlendirmesi
ve araştırılması hususuna youmlnlendirmiştir
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu
Senkronizasyon ve maliyet konularını değerlendirdiğimizde fikir olarak hem hata
yapmayacak hem de duumlşuumlk maliyetli olacak konular uumlzerinde duruldu Bu değerlendirme
sırasında ise EcoLeno Tertibatı veya Tarak Sistemine bağlı olarak ccedilalışacak bir aparatın (Şekil ndash
5 15) hem maliyet hem de performans accedilısından ccedilok faydalı olacağı fikrine ulaşıldı Fakat bu
sistem sadece rijit kancalı tezgacirchlara uygun olacaktır Sistemin mekanizması gereği rijit kancalı
DORNIER tezgacirchlarda kullanılmaktadır
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
82
Burada birinci sistem olarak daha oumlnce DORNIER firmasının deneme amaccedillı olarak
uumlrettiği bir ek aparattan esinlenildi Bu aparat yalancı kenar tertibatına hareket veren
mekanizmaya bağlanmıştır Aynı şekilde bu kam tertibatına bağlanacak bir sistem ile atkı atımı
tamamlandığı sırada atkıyı bastırarak sıkıştıracak atkı makasının kesmesinden sonrada kumaşa
dacirchil olana kadar atkı ile beraber hareket edecektir Şekil - 5 16 incelendiğinde (1 Sistem)
yalancı kenar hareketinin sağlandığı boumllgeye kolaylıkla gerekli aparatların yerleştirilebilineceği
goumlruumllmektedir
İkinci bir sistem ise Şekil ndash 5 15 goumlruumllduumlğuuml gibi (2 Sistem) tarak hareketinden
yararlanarak geliştirilebilinir Burada tarak zamanlamasından yararlanarak sisteme eklenecek bir
aparat yardımı ile aynı şekilde atkı yakalanmakta ve kumaşa dacirchil olana kadar tutulmaktadır
Burada hem kontrol hem de tezgah mekanizması ile beraber senkron bir ccedilalışma olduğu iccedilin atkı
telef kontroluuml sağlanırken de oluşacak hatalar minimuma indirilebilmektedir
Gerekli modifiye masraflarının fazlalığı ve zaman bakımından uzun suumlrmesi aynı
zamanda tezgacirch yapısı ile oynanacağından tezgacirchın orijinalliği bozulacaktır Burada bir tezgacirchın
en oumlnemli yapısı tarak hareketini sağlayan sistemdir Bu sistem ile oynamak hem tehlikeli olacak
hem de herhangi bir arıza sırasında ccedilok buumlyuumlk masraflar ccedilıkarabileceğinden bu sistem fiiliyata
geccedilirilmemiştir
Yukarıdaki mekanizma araştırması sırasında elde ettiğimiz bilgiler ışığında bir sonraki
sitemde başarılı bir şekilde aparat tasarımı ve gelişimi sağlandı ve denemeler yapıldı Bir sonraki
sistemimiz hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatıdır
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefi miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef atkı
kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken oluşacak
hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi youmlntemini
atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız gerekir Ccediluumlnkuuml
insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlayan ve bunun devamlılığını koruyabilen en
etkili youmlntem olmuştur
83
Hava emişinin ikinci oumlnemli oumlzeliği ise kumaş oluşumu ve atkının sisteme dacirchil olması
aşamalarında tezgacirch parametrelerini hiccedilbir şekilde olumsuz etkilememesidir Oluşan bu ekstra
durum iccedilin farklı bir tezgacirch parametresi ve ayarının gerekmemesidir Hava akışkan bir yapı
olduğu iccedilin tefeleme atkı transferi atkının kesimi yalancı kenar hareketi gibi birccedilok hareket ile
eşzamanlı ve verimli ccedilalışma imkacircnı sunmaktadır
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi
Geliştirilen atkı yakalayıcı aparatımızın tarifinden oumlnce kullanılan sistemin tarifini
yapmalıyız Hava emişi mekanizmasında oumlncelikle vakum tarifi yapılacak olursa kapalı bir
kaptan hava taneciklerinin boşaltılması ccedilevredeki atmosfer ile kap arasında bir basınccedil farkı
oluşturur ve kapalı kaptaki basınccedil duumlşuumlşuuml vakum olarak adlandırılır Yani atmosfer basıncından
duumlşuumlk basınccedillara vakum denir Genellikle milibar birimi ile ifade edilir Enduumlstriyel
uygulamalarda oldukccedila sık kullanılan vakum teknolojisinde duumlşuumlk orta ve yuumlksek vakumlar
kullanılır Yuumlksek vakum oluşturmak oldukccedila masraflı olduğundan kaldırma ve taşıma
uygulamalarında genellikle yuumlksek kaldırma kuvveti yaratabilmek iccedilin duumlşuumlk vakum
genişletilmiş yuumlzey alanları ile uygulanır
Vakum oluşturulurken kaptan tuumlm hava molekuumlllerinin boşaltılması imkacircnsız olduğundan
muumlkemmel vakum elde edilemez Ancak ne kadar hava boşaltılırsa o kadar kuvvetli bir vakum
oluşturulur Vakum oluşturan iki ccedileşit araccedil vardır Bunlardan birincisi vakum pompasıdır
Ccedilalışma prensipleri kompresoumlrlere benzer ancak kompresoumlr atmosferdeki havayı alıp kaba doğru
basınccedillandırırken vakum pompaları kaptaki havayı alıp atmosfere boşaltır
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
84
Dokuma İşletmesinde kancalı dokuma tezgacirchlarda atılan atkının tutulması ve atkı
makasına kadar taşınması suumlrecinde hava emiş youmlntemi (vakum) denendi (Şekil ndash 5 16) ve
gerekli aparatlar geliştirilmiştir Burada oumlncelikle vakumlama yapılacak cihazın şekli ve konumu
değerlendirilmiştir Ccediluumlnkuuml tezgacirch aerodinamiği gereği bazı hareket kısıtlamaları olmaktadır
Bundan dolayı ince bir boru yardımı ile hava emişi sağlanacak ve boru dokuma tarağına bağlı
hareket edecek şekilde bir aparat tasarımı yapıldı
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması
Mevcut sistemde atılan atkı kenar leno iplikleri ve yalancı kenar iplikleri tarafından
tutulmaktadır Bu sistemde atılan atkı ve kenar iplikleri birbiri ile senkronize ccedilalışmayıp farklı
gerilim ve uzunluklarda saccedilak oluşturmakta ve atkı makası tarafından kesilmektedir
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır
Burada oluşan atkı telefinin azaltılması ve atılan atkının saccedilak uzunluğunun kontrol
altında tutulabilmesi iccedilin dokuma tarağı ile senkron ccedilalışan ve hava emişi ile suumlrekli kontrolluuml
şekilde atkı kesim makasına atkının taşınmasını sağlayan sistem (Şekil 5 17) geliştirilmiştir
Boumlylelikle kontrolluuml şekilde taşınan atkı sayesinde oluşan saccedilak uzunluğu kısaltılmakta ve telefin
azalması sağlanmaktadır Burada kontrolluuml bir şekilde atkının transferinin sağlanabilmesi iccedilin atkı
geriliminin oumllccediluumllmesi ve kontrol altında tutulması gerekmektedir Atkı transfer verimini etkileyen
atkı gerilimi bir sonraki konuda ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
85
- Atkı geriliminin değerlendirilmesi
Atkı kaydı esnasındaki maksimum atkı gerginliği dokuma makinesi performansı ve tez
ccedilalışması esnasında tasarlanan hava emiş aparatının goumlrevini tam anlamı ile yerine getirmesi
accedilısından oumlnemli bir parametredir Artan makine hızlarına paralel olarak artış goumlsteren atkı ipliği
gerginliğinin kontrol edilerek muumlmkuumln olduğu kadar duumlşuumlk tutulabilmesi hem makine hızını
artırmak hem de duumlşuumlk mukavemetli ipliklerin kaydedilmesi accedilısından buumlyuumlk oumlneme sahiptir
Kanca ve dolayısıyla atkı ipliği hızı kayıt esnasında sabit olmayıp sinuumls eğrisine benzer
bir değişiklik goumlsterir Bunun sonucu olarak maksimum atkı ipliği hızı ortalama hızın ccedilok
uumlzerinde bir değer alır Bunun yanında atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile atkı
ipliği hızının sıfırdan kanca hızına aniden ulaşması iplikte ani gerginlik artışlarına sebep olur
Akuumlmuumllatoumlr giriş ve ccedilıkışında iplik gerginliğindeki değişimleri bir oumllccediluumlye kadar azaltacak
gerginlik kompansatoumlrleri ve ipliğin tam buradan aniden boşalmasını oumlnlemek iccedilin tambur oumln
yuumlzeyine baskı yapan metal veya fırccedila formunda baskı uumlnitesi bulunur
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi
Bobinden sağılan atkı ipliği atkı akuumlmuumllatoumlruumlnden sonra atkı freninden geccediler Daha sonra
atkı durdurma tertibatından geccedilen atkı ipliği renk seccedilme tertibatının kılavuzları yardımıyla
seccedilildiği takdirde kancanın hareket yolu uumlzerine duumlşuumlruumllerek kancaya takdim edilir Boumlyle bir
sistemde atkı ipliğinde gerginlik oluşturan kuvvetleri 3 grupta incelemek muumlmkuumlnduumlr (Şekerden
PESVİSLYCRAreg İccedilerikli Atkı Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin Kumaşın
Fiziksel ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
86
Bunlar
1) Atkı ipliğinin ivmelenmesinden dolayı ortaya ccedilıkan atalet kuvvetleri
2) Atkı ipliğinin kancalara kadar olan iplik hattı boyunca değişik yuumlzeylere
suumlrtuumlnmesinden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme kuvvetleri Bu durumda ipliğe etkiyen suumlrtuumlnme
kuvvetleri duumlz yuumlzeyler ile iplik arasındaki suumlrtuumlnmeden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme
kuvvetlerinin toplamı şeklindedir
3) İpliğin akuumlmuumllatoumlrden boşalması esnasında balon oluşumunun (merkezkaccedil
kuvvetlerinden dolayı) sebep olduğu kuvvetler
Atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile birlikte sıfır olan atkı ipliği hızı ccedilok
kısa bir zaman iccedilinde kanca hızına ulaşır 4 mikrosaniye aralıklarla atkı gerginliğinin oumllccediluumllmesi
ile atkının kanca tarafından kapılışı anındaki gerginlik değişimi goumlsterilmektedir Atkı gerginliği
oumlnce hızlı bir yuumlkseliş ile maksimum değerine ulaşır Bu atkı ipliğinin ivmelenmesine karşılık
gelir Bu noktadan sonra atkı ipliği kanca hızına ulaştığı iccedilin atkı gerginliğinde hızlı bir duumlşuumlş
olur Daha sonra kancayla birlikte hızlanmadan dolayı atkı gerginliği tekrar artış trendine
girmektedir
Atkı ipliği uumlzerine duumlşen ve yukarıdaki aşamalarında oluşan atkı gerilimi Gerginlik
oumllccedilme uumlnitesi (SMIDITH marka) gerginlik oumllccedilme sensoumlruuml (0-200cN oumllccedilme aralığı) ve
kuvvetlendirici devreden oluşan bir sistem yardımı ile oumllccediluumllmektedir Gerginlik sensoumlruuml ara birim
uumlnitesi uumlzerinden bilgisayara bağlanmış olup 0-10 volt arasında değişen ccediloumlzguuml gerginliği sinyali
ara birim uumlnitesindeki 12 bitlik bir dijital-analog doumlnuumlştuumlruumlcuumlde sayısal hale doumlnuumlştuumlruumllduumlkten
sonra C programlama dilinde geliştirilen gerccedilek zamanlı bir yazılım ile atkı gerilimi okunarak
kaydedilmektedir
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları
Hava emişi ile geliştirilen aparatımızın oumln denemelerinde farklı oumlzellikler ve gereklilikler
ile karşılaştık Burada yapılan ilk ccedilalışma metal kıvrık bir boru uumlzerine yapılan bir ccedilentik
87
devamında sanayi tipi elektrikli suumlpuumlrgeye bir hortum ile bağlandı ve burada atkı ipliğinin
vereceği tepki ve alınacak tahmini hareket değerlendirilmiştir
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Atkı ipliğini tutma adına vakumla ipliği tutan aparat ile yapılan deneme de atılan
atkılardan bazılarını tutulup bazılarını tutulamadığı goumlzlenmiştir Alınan sonuccedil proje accedilısından
yeterli olmadığı iccedilin vakum sistemi uumlzerinde ilave değişiklikler (aparatın konumu ve pompanın
guumlcuuml değiştirildi) yapılarak tekrar denemeler yapılmıştır Fakat aynı şekilde hava emiş aparatı ile
yapılan denemelerden de (Şekil - 5 19) olumlu sonuccedil alınamamıştır
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar
Yapılan prototip aparat Dornier Kancalı tezgah uumlzerine yerleştirilerek atkı ipliğini
yakalayabilme yeteneği test edilmiştir Yapılan denemelerde oumlnce sanayi tipi elektrik suumlpuumlrgesi
vakum pompası kullanılmıştır Sonuccedilların olumlu olmaması nedeniyle daha guumlccedilluuml vakum
uygulayabilen bir pompa ile denemeler yapılmıştır Denemelerden elde edilen goumlzlemlerde atkı
alıcı kancanın atkı ipliği ucunu bıraktığı noktanın değişkenlik goumlsterdiği ve emici uumlnitenin her
zaman iplikle ccedilakışmadığı ve bu nedenle ipliği yakalayamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Hava emiş aparatı
kullanımı sırasında kenar iplikleri iptal edilmiş ve atkı ipliğinin sabitlenmesi yalnızca bu aparatın
tutma başarısına bağlı kalmıştır Bu nedenle Şekil ndash 5 20rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere atkı ipliğinin
yeterli gerginlikte olmamasından kaynaklanan ldquoboncukrdquo adı verilen atkı ipliğinde gevşek yerler
ortaya ccedilıkmıştır
88
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Diğer taraftan hava emiş uumlnitesinin emiş guumlcuuml ve emme alanı itibariyle de yetersiz olduğu
goumlruumllduumlğuumlnden yeni emiş duumlzesi tasarlanmasına ve birkaccedil farklı boyutta uumlretim yapılarak
denemeler yapılmasına karar verilmiştir Tasarlanan hava emiş aparatları sırasıyla aşağıdaki
gibidir Burada tasarımlar yapılırken ilk denemelerde karşılan sorunlar ve eksiklikler goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak yeni dizaynlar geliştirildi Geliştirilen yeni dizaynların kısaca değerlendirme ve
sınıflandırmasını yapacak olursak
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefe miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef
atkı kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken
oluşacak hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi
youmlntemini atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız
gerekir Ccediluumlnkuuml insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlanmakta ve bunun devamlılığı
korunabilmektedir
a- Aparat Tasarımları Duumlze B_1 İlk etapta tasarlanan hava emiş duumlzesinin genişliği eşit
uzunluktadır Burada hava emiş duumlzesi boru şeklindeki kesite paralel uzanmaktadır (Şekil
ndash 5 21 ve Şekil ndash 5 22) Yapılan ccedilalışmada hava emişinin vakumu ne kadar arttırdığını ve
basıncın atkı tutuşunu nasıl etkilediğini goumlrmek istedik
89
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi
b- Aparat Tasarımları Duumlze B_2 Bu ccedilalışmada boru ve ağızlığın genişliği eşit fakat bir
oumlnceki aparata goumlre daha kısa bir yarığa sahip aparat tasarlandı Bu denemedeki amacımız
yapılan ilk denemeye goumlre kısa yarıklı bir sistemin atkının yakalanışı olası oluşacak
hataların oumlnlenmesi ve atkı telefinin azaltılmasına etkisinin olup olmayacağı veya sayılan
90
olumsuzlukların artışının ne kadar olacağını accedilıklamak olmuştur İkinci yapılan lsquoDuumlze
B_2rsquo tasarımında (Şekil ndash 5 23 ve Şekil ndash 5 24) daha kısa yarık kullanılarak hava emiş
basıncı arttırılmıştır Bununla birlikte atkı tutuşu daha da kuvvetlendirilmeye ccedilalışılmıştır
B_1 ve B_2 duumlzeleri ile ilgili deneme ve ccedilalışmalar bir sonraki konuda ayrıntılı şekilde
oumlrneklerle accedilıklanmıştır
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi
91
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi
c- Aparat Tasarımları Duumlze A_1 Geliştirilen A_1 dizaynında hem boru şekli değiştirildi
hem de ccedilentiklerin yapısı ve aparat uumlzerindeki konumu değiştirildi (Şekil ndash 5 25 ve Şekil
ndash 5 26) Diğer tuumlm yarıklı tasarımlarda yarıklar hep boru kesitine paralel şekilde yapıldı
Buradaki dizaynda ise bir veya iki ccedilentik yerine ccedilok fazla ccedilentik oluşturulup boru kesitine
dik olacak şekilde yerleştirildi Burada hem farklı bir hava emiş basıncı yakalanacağı
duumlşuumlnuumlluumlyor hem de atılan atkı ipliğinin yakalanma performansının değerlendirilmesinin
yapılması isteniyor
92
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi
93
Yapılan tasarımlar iccedilerisinde lsquoDuumlze A_1rsquo en iyi değeri veren ccedilalışma olmuştur (Şekil ndash 5 26
ve Şekil ndash 5 27) Yapılan deneme ccedilalışmalarında oumlrnekler ve tablolarla konu ayrıntılı şekilde
accedilıklanmıştır
d- Aparat Tasarımları Duumlze A_2 Bu dizaynda farklı olarak ilk defa aynı buumlyuumlkluumlklerde
geniş alan uumlzerinde delikler accedilıldı (Şekil ndash 5 27 ve Şekil ndash 5 28) Burada geniş alanın ve
yuumlksek basıncın atkı ipliğinin tutulması ve hataların oumlnlenmesindeki etkisi incelenmiştir
lsquoDuumlze A_1rsquo aparatı gibi geniş alana sahip olunacak ayrıca daha yuumlksek hava emiş
basıncına ulaşılacağı duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi
94
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Resmi
Şekil ndash 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı Resmi
e- Aparat Tasarımları Duumlze A_3 Geliştirilen lsquoDuumlze A_3rsquo dizaynında daha yuumlksek basınccedil
iccedilin hem buumlyuumlk delikler oluşturuldu hem de buumlyuumlk deliklerin yanına kuumlccediluumlk delikler accedilıldı
(Şekil ndash 5 29 ve Şekil ndash 5 30) Boumlylelikle kuumlccediluumlk delikler yardımı ile hava emişi
arttırılacak aynı şekilde buumlyuumlk delikler yardımı ile atkı ipliğinin tutunacağı geniş ve rahat
alanlar oluşacağını duumlşuumlnuumllmektedir
95
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri
f- Aparat Tasarımları Duumlze A_4 Geliştirilen lsquoDuumlze A_4rsquo tasarımda hem boru tasarımı ve
kesit şekli değiştirildi hem de emiş aparatının tutuş yuumlzeyi genişletildi (Şekil ndash 5 31 ve
Şekil ndash 5 32) Fakat burada en genişliğinde ccedilentikler yapılmadı onun yerine iki dar ccedilentik
tasarlandı Boumlylelikle hem hava emişi ile yapılacak basınccedil attırılmaya ccedilalışıldı hem de
geniş ve uzun tutuş yuumlzeyi ile atkı ipliğinin boru uumlzerinde tutulması sağlanıldı
96
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar
Yapılan ayrıntılı ccedilizim ve ccedilalışmalarla hava emişine uygun tasarım ve yerleşimin
bulunmasına ccedilalışılmıştır Bu yapılan ccedilizimleri ve ccedilalışmaları birbiri ile değerlendirdiğimizde
97
burada oumlnemli olan hava basıncı ve atkı ipliği yapısının tezgah yerleşimi ile optimum seviyede
ccedilalışmasının sağlanmasıdır Tuumlm yapılan denemeler sonrasında hava yarıkları boru kesitine dik
olarak ccedilizilen tasarımın maksimum performansı verdiği goumlruumllmektedir (Şekil ndash 5 25 Duumlze A_1)
Aslında birccedilok kez yapılan denemelerde atkı ipliği tutulup kumaşa dacirchil olana kadar hava emişi
aparatı ile taşınabilmiştir Fakat bazı denemelerde hava emişinin yetersiz olması ccedilevre şartlarının
elverişsiz olması kirli ve uccediluntulu ortamdan dolayı dokuma hataları oluşabilmektedir Dokuma
işletmesinde tabii ki oluşan kumaşın maliyeti atılan telefin maliyetinden kat ve kat yuumlksek olduğu
iccedilin burası goumlz ardı edilemeyecek bir durumdur Bundan dolayı hava emiş sistemi olumsuz olarak
değerlendirmek durumunda kalındı Fakat profesyonel bir tezgacirch uumlreticisi ile daha verimli ve
uygun projelerin ve aparatların oluşturulabilineceği ortadadır
Burada istenen sonucun alınmamasında kullanılan atkı ipliğinin ccedilok ince olması da
oumlnemli bir rol oynamıştır Yeterince kalın olmayan atkı iplikleri atkı transferi sonrasında
kesilmekte fakat yeterince uygun gerilim sağlanamadığı iccedilin tasarlanan aparatlar ya atkı ipliğini
tutamamakta ya da gevşek tutarak boncuk gevsek atkı yarım atkı vs hatalara neden olmaktadır
Ccedilalışmamız kapsamında atkı gerilimi ve atkı ccedilapının oumllccediluumlmuuml aşağıdaki gibi yapılmaktadır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri 3 farklı incelikte iplik kullanılarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Nm1 372 Yuumln Nm2 441 Yuumln 150 den3 PES
[555 Tex] [227 Tex] [167 Tex]
Elde edilen iplik numaralarından (Kamgarn eğrilme youmlntemine goumlre elde edilen) yola
ccedilıkarak iplik ccedilaplarının bulunması gerekmektedir İplik ccedilaplarını lsquoPierce Formuumlluumlrsquo kullanılarak
hesaplanabilir (OumlZEK Dokumanın Fiziksel Analizi ders notları)
)(2280
1cm
texd
f
f=lif yoğunluğu
= iplik paketlenmesi
98
d= iplik ccedilapı
tex= ağırlık sistemine goumlre iplik no
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri
Paketlenme faktoumlruuml sıkı dokunmuş bir kumaştaki iplik ccedilapı oumllccediluumlmlerinden bulunmalıdır
Bazı iplik tipleri iccedilin paketleme faktoumlrleri Ccedilizelge - 5 5rsquote ayrıntılı olarak verilmiştir
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları
Lif yoğunluğu ve paketlenme faktoumlruumlnuumln etkisi Kamgarn ve ring pamuk iplikler iccedilin
paketlenme faktoumlruuml 060 OE pamuk iplikler iccedilin 055 Lif yoğunlukları yuumln iccedilin 132 ve pamuk
iccedilin 152 gcm3
99
Yukarıdaki formuumll ve tablolar kullanılarak aşağıdaki deneyde kullanılan ipliklerin ccedilapları
sırası ile bulunmuştur
R1asymp0298 mm R2asymp0191 mm R3asymp0160 mm
İplik ccedilaplarından yola ccedilıkılarak aşağıdaki adımlar izlenerek iplik uumlzerine duumlşen gerilim
hesaplanmaktadır
Oumlncelikle iplik uumlzerine duumlşen kuvvet değeri lsquoFrsquo bulunmalıdır Burada yapılan
değerlendirmeler neticesinde lsquoŞekil ndash 5 19rsquo da belirtildiği gibi iplik uumlzerine uygulanan kuvvet 20
cNrsquodan daha buumlyuumlk olmalıdır
F gt 20 cN olmalıdır
İplik uumlzerine uygulanacak kuvvet bulunduktan sonra hava emişine maruz kalacak iplik
yuumlzey alanı hesaplanmalıdır Burada iplik uumlzerine duumlşecek basıncın iplik yuumlzeyinin 13
uygulanacağı var sayılarak iplik uumlzerine duumlşen gerilim hesaplanabilir Ccediluumlnkuuml iplik silindirik bir
yuumlzey kabul edildiğinde sadece hava emiş yarığını kapatacak kısmı negatif basınca maruz
kalacaktır Bundan dolayı ise
S=[(2πr)x2h]3
Formuumlluumlnden yola ccedilıkarak gerilime maruz kalacak iplik alanı hesaplanır
S= hava emişine maruz kalacak olan iplik yuumlzey alanı
r= iplik yarıccedilapı daha oumlnce uumlccedil iplik ccedileşidi iccedilin de hesaplanmıştır
h= yarık uzunluğu uumlccedil iplik iccedilinde aynı ve sabittir Oumllccediluumllen değer h = 15 mmrsquodir
Buradan yola ccedilıkılarak
S1=[(2πr1)x2h]3 =gt S1=[(2x214x0298)x2x15]3 = 1275 mm2= 01275 cm
2
S2=[(2πr2)x2h]3 =gt S2=[(2x214x0191)x2x15]3 = 817 mm2= 00817 cm
2
S3=[(2πr3)x2h]3 =gt S3=[(2x214x0160)x2x15]3 = 684 mm2= 00684 cm
2
Farklı iplik harmanları ve iplik numaralarının hava emiş yuumlzeyleri hesaplanmıştır
100
Son olarak P=FS formuumlluumlnden iplik uumlzerine duumlşen gerilim değeri bulunmaktadır
Burada yaptığımız hesaplamaların hepsi sınır hesaplamalar olduğu iccedilin bulunan değerden daha
fazla basınccedil uygulanmalıdır ki atılan atkı ipliği hava emiş aparatı tarafından tutulabilsin Buna
istinaden formuumll
PgtFS şeklinde olmalıdır
P Basınccedil
F Kuvvet
S Alan
Yapılan hesaplamalar sonrasında
P1gtFS1 gt 20 01275 gt 15686 pascal
P2gtFS2 gt 20 00817 gt 24479 pascal
P3gtFS3 gt 20 00684 gt 29240 pascal değerleri sırasıyla elde edilmektedir
Not Basıncı hesaplarken hava emiş kanalının iplikten daha geniş olduğunu ihmal etmekteyiz
Bundan dolayıdır ki kalın iplikler daha kolay ince iplikler daha zor yakalanmaktadır
Yukarıda yapılan hesaplama ideal ve boşluksuz iplik şartlarında geccedilerlidir Fakat
kullanılan ipliğin iccedilerisi hava geccedilirgen olduğu iccedilin 30 daha fazla hava emişine ihtiyacımız
vardır (Oumlzek Ders Notları) Dolayısı kullanılacak basınccedil hesaplanan basınccediltan en az 30 daha
fazla olmalıdır Ccediluumlnkuuml 30rsquoluk hava emiş basıncı iplik iccedilersindeki hava boşluklardan dolayı
kaybolmaktadır
Buradan yola ccedilıkarak kullanılacak hava emiş basıncı hesaplanacak olursa
Kullanılacak P1 gtFS1 + FS1 x 030 gt 20391 pascal
Kullanılacak P2 gtFS2 + FS2 x 030 gt 31823 pascal
Kullanılacak P3 gtFS3 + FS3 x 030 gt 38012 pascal şeklinde olmalıdır
Kullanılacak hava emiş basıncı (negatif basınccedil) direk olarak hava emiş yarığına ulaşması
gereken basınccedil buumlyuumlkluumlğuumlduumlr Bu buumlyuumlkluumlkteki basıncın hava emiş yarığına ulaştırılması iccedilin
hava emişin sağlanacağı boru hatlarındaki hava emiş kayıpların hesaplanması gerekmektedir
101
Boumlylelikle atkı ipliğinin sağlıklı tutulması iccedilin gereken hava emiş kaynağının (kompresoumlr) guumlcuuml
bulunmuş olacaktır Bu bulunan hava emiş basıncı ihtiyaccedil duyulan gerccedilek basınccedil olacaktır
Belli bir basınccedil duumlşuumlmuuml iccedilin muumlsaade edilen en uzun boru hattı uzunluğu aşağıdaki
deneyimsel formuumllle hesaplanabilir bu formuumllden yola ccedilıkarak ihtiyaccedil duyulan hava emiş
kaynağının guumlcuuml hesaplanabilir (Emil 2001)
I =toplam boru uzunluğu(m)
Δp =hatta muumlsaade edilen max basınccedil duumlşuumlmuuml (bar)
p =mutlak giriş basıncı (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı(mm)
Basınccedil duumlşuumlmlerini hesaplarken ccedilabuk seccedilim tablolarından da faydalanabiliriz Bunlardan
bir tanesi aşağıda ki gibi bize hatlarda kullanılan bazı bağlantı elemanlarının karşılık geldiği boru
uzunluğunu goumlsteren tablodur
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması
102
d=boru iccedil ccedilapı
R=boru merkezi ile accedilı merkezi arasındaki mesafe
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu
İplik basınccedil hesabı Duumlze A_1 iccedilin yukarıda goumlsterilen şekildeki gibi yapılmaktadır Duumlze
A_1 boru şeklini hesaba katarak boru hatlarındaki hava basıncı kaybı hesaplanacak ve
kullanılması gereken kompresoumlr guumlcuumlne (gerccedilek ihtiyaccedil duyulan hava emiş basıncına)
ulaşılacaktır Karşılık gelen boru uzunluğu tablosu ve formuumlluumlnden yararlanarak
Δp = hava emiş yarığında olması gereken basıncın 20rsquosi(bar) (Oumlzek 2014 Ders Notları)
p =hava emiş yarığında olması gereken basınccedil (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı 15 (mm)
I = 3 (m) [karşılık gelen boru uzunluğu tablosu kullanılarak bulundu]
90deg dirsek kullanıldığı iccedilin 15 metre eklenecek
Ccedilap duumlruumlcuuml satırından yola ccedilıkarak 05 metre eklenecek Ccediluumlnkuuml dairesel kesit dikdoumlrtgen
kesite doumlnmektedir
Kullanılan gerccedilek boru uzunluğu ise 1 metredir
Boumlylelikle tablodan yola ccedilıkarak elde edilen lsquolrsquo değeri 3 metre olmaktadır
l= Δp x d5 x p
450 x Q185
103
555 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 20391 x 020 x (015)5 x 20391 =gt Q1 = 0247 lsn
450 x Q185
227 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 31823 x 020 x (015)5 x 31823 =gt Q2 = 1274 lsn
450 x Q185
167 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 38012 x 020 x (015)5 x 38012 =gt Q3 = 2469 lsn
450 x Q185
Şeklinde hesaplanmaktadır Yapılan hesaplamalara goumlre yukarıdaki kompresoumlr guumlccedilleri
kullanılırsa atılan atkı ipliklerinin teorik olarak yakalanacağı hesaplanmıştır
Ccedilizim ve tasarımlardan yola ccedilıkılarak imalatı yapılmış olan 6 farklı iplik emiş duumlzesi ile
oumln denemeler yapılmıştır İplik emiş duumlzelerinde hem guumlvenli bir iplik emişi yapabilecek hem de
vakum guumlcuumlnuuml verimli kullanacak duumlzenlemeler tercih edilmiştir Metal profil malzemeden 4 tip
(10x20mm) dikdoumlrtgen kesitli ve 2 tip dairesel (10mm) kesitli iplik emiş aparatı yapılmıştır
Profiller uumlzerindeki deliklerin acircdeti kullanım anında bantla kapatılarak değiştirilmiştir
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır)
104
İplik emiş sisteminin bileşeni olarak kullanılan 50 litre kapasiteli vakum pompası mutlak
vakum verimi 1 bar (758 mm civa basıncı) olmasına karşın yeterli guumlcuuml sağlayamamıştır Bu
nedenle daha yuumlksek vakum guumlcuumlne sahip olan iplik makinelerinde kullanılan vakum
pompalarından biri kullanılarak denemeler yapılmıştır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri uumlccedil farklı incelikte iplik kullanılarak
oumllccediluumllmuumlştuumlr Denemeler sırasında sabit mengeneye tespit edilen duumlzelerin iplik kavrama
performansı iplik ucuna asılan ağırlıklar artırılarak test edilmiştir Ağırlık olarak ortalama
ağırlığı 065 g olan dairesel metal pullar kullanılmıştır İpliklerin uumlzerine asılan pul sayısı
kavranabilme guumlcuumlne goumlre artırılmıştır İpliklerin emiş duumlzeleri tarafından yakalanma konumu
tezgacirch uumlzerindeki duruma benzer şekilde duumlzenlenmiştir Bu oumllccediluumlmler sırasında farklı duumlze
tiplerinde değişen kalınlıkta iplik denemelerinin goumlruumlntuumlleri Şekil ndash 5 35 ve Şekil ndash 5 36rsquoda
verilmiştir
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
105
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
Atkı ipliklerinin dokuma makinesinde gergin olarak iplik emiş duumlzeleri tarafından
vakumla kavranabilme durumunu simuumlle etmek uumlzere yapılan test sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 5 ve
Ccedilizelge ndash 5 6rsquoda verilmiştir Emiş kanalları ccedilok buumlyuumlk ve yekpare olan A_4 ve B_1 duumlze
performansları yetersiz olduğu iccedilin sonuccedilları verilmemiştir
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları
Emiş duumlzesi A_1 uumlzerindeki delikler 3 2 ve 1 kanal oluşturacak şekilde testler yapılmıştır
Vakum değeri sabit olduğu iccedilin yuumlzeydeki emiş alanı kuumlccediluumllduumlkccedile daha iyi yakalama
performansı goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle yuumlzeydeki delikli kanal sayısı azaldıkccedila
yakalama guumlcuumlnde bariz bir iyileşme goumlruumllmuumlştuumlr Dokuma işletmesinde yaygın olarak
kullanılan atkı ipliklerine benzer numaralar seccedililmiştir İplik kalınlığındaki artış ile ipliklerin
yakalama performansının net olarak arttığı goumlruumllmuumlştuumlr Bu sonuccedil doğal olarak artan iplik ccedilapı
ve dolayısıyla yakalama yuumlzeyi ile uyum iccedilinde olmuştur Emiş duumlzesi A_3 ile yapılan testlerin
sonucu A_1 tipine goumlre oldukccedila koumltuuml sonuccedil vermiştir Bunda temel neden kuumlccediluumlk ve buumlyuumlk
dairelerden oluşan emiş kanallarının daha fazla yuumlzey ve dolayısıyla daha duumlşuumlk vakum değeri
verimleri olmuştur Deneme sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 8rsquote verilen A_2 duumlze A_1 ile benzer
106
koşullarda test edilmiştir Ancak bu duumlzenin performansı A_1 kadar iyi olmamıştır Emiş
kanalları tek sıra accedilıkken yapılan testler en iyi sonuccedilları vermiştir Diğer taraftan B_2 duumlzesi en
koumltuuml performansı veren duumlze olmuştur Bunun nedeni de emiş kanalının diğerlerine oranla ccedilok
buumlyuumlk olması ve birim vakum değerinin duumlşmesi olmuştur
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar
Bu denemelerden sonra A_1 ve A_2 duumlzelerinin kancalı dokuma makinesi uumlzerinde
denenmesine karar verilmiştir Bu duumlzeler uumlzerindeki emiş delikleri tek ve ccedilift sıra accedilık olacak
şekilde denemeler yapılmıştır Kullanılan vakum pompası ve duumlze bağlantı seti Şekil ndash 5 37rsquode
verilmiştir Emiş duumlzeleri bir ara hortumla vakum pompasına bağlanmış ve deneme ccedilalışmaları
anında vakum pompası suumlrekli devrede bırakılmıştır
107
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni
108
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları
Kancalı dokuma makinesi uumlzerinde yapılan deneysel ccedilalışmalar sırasında kenar yapıcı
mekanizmalar devre dışı bırakılarak atkı ipliği ucunun emiş duumlzesi tarafından yakalanması
amaccedillanmıştır Doğal olarak bu ucu yakalayacak yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de kullanılmamıştır
Emiş duumlzeleri tarak bitiminde kumaş kenarına en yakın konumda sabitlenmişlerdir Bu ccedilalışma
duumlzeninde en ccedilok 2-3 cm uzunluğunda bir atkı ucu yeterli olabilecektir Bu da atkı telefinin bu
mesafelere indirilmesini sağlamış olacaktır
Ancak yapılan denemelerde atkı ipliği uccedillarının istikrarlı ve guumlvenli bir şekilde
yakalanamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Farklı kancalı tezgacirchlarda yapılan bu denemelerde genelde Nm 40
numara atkı iplikleri denenmiştir Her bir duumlze tipi iccedilin bir saatlik deneme ccedilalışmaları yapılmış
fakat gevşek ccediloumlzguuml probleminin oumlnuumlne geccedililememiştir Bu durum atkı ipliğinin istenilen
109
gerginlik duumlzeyinde kalması sağlanamadığı iccedilin ortaya ccedilıktığı bilinmektedir (Yuumlnsa İşletmesinde
Dokuma Hata Tanımları 2000) Denemesi yapılan duumlze tipleri iccedilinde A_1 ve A_2 tipleri
diğerlerine oranla daha verimli olmuşlardır Emişin accedilık atmosferde yapılıyor olması yani emiş
kanallarının suumlrekli accedilık olması vakum ve kavrama guumlcuuml verimini oumlnemli oumllccediluumlde duumlşuumlrmektedir
Bu nedenle genelde emiş kanalarının iki sırası accedilık bırakılmıştır Duumlzedeki emiş kanallarının
konumu atkı iğliği geccediliş guumlzergacirchına uygun olacak şekilde ayarlanmıştır
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
yer alan kritik anların yuumlksek hızlı kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve
500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
110
Hızlı kamera ccedilekimi enstantanelerinde goumlruumllduumlğuuml uumlzere kancayı taşıyan şerit kalınlığı
nedeniyle emiş duumlzesi atkı ipliğinden bir miktar geride kalmak zorunda Bu konum ipliği
yakalamak iccedilin oumlnemli bir dezavantaj oluşturmaktadır Diğer taraftan kancanın ccediloğu kez ağızlığı
terk edemeden atkı ipliğinin kurtularak serbest kalması da yalancı kenar ipliklerinin yokluğunda
atkı ipliği ucunun yakalanmasını guumlccedilleştirmektedir Dolayısıyla emiş duumlzesi iplik ucunu
yakalasa bile gevşek olan ipliğin gerilimini artırma potansiyeli olmadığı iccedilin gevşek atkı ve
boncuk denilen hataların oluşumuna yol accedilmaktadır (Şekil ndash 5 41)
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu
Vakumlu iplik emiş aparatı kancalı tezgacirchlarda istenilen performansı sağlayamadığı iccedilin
hava jetli tezgacirchlarda denenmemiştir Bu kararda bu tezgacirch hızlarının daha yuumlksek olması ve
telef uzunluğunun da goumlreceli olarak daha duumlşuumlk olması etken olmuştur
Hedeflenen kancalı dokuma tezgacirchlarına youmlnelik bir ek aparat tasarımı geliştirmek ve
bunu uygulayarak atkı telefi uzunluğu minimum seviyeye duumlşuumlrme hedefi yakalanmış oumlnemli
oumllccediluumlde iyileştirme ve standardizasyon sağlanmıştır Tez ccedilalışmasının yapıldığı dokuma
işletmesinde yer alan tuumlm tezgacirch tiplerinde değişen oumllccedileklerde iyileştirme ve atkı telef
oranlarında kazanccedil sağlanmıştır Bu oran oumlzellikle Dornier kancalı dokuma makinelerinde 30
duumlzeyini aşmıştır
111
6 SONUCcedil
Hedef yapılan tuumlm ccedilalışmalar neticesinde ortalama atkı telefini 13 ndash 14 cmadet atkı
aralığından ilk olarak 9 ndash 95 cmadet atkı aralığına ccedilekerek 25 (Şekil ndash 6 1) iyileşme oranı
olan tez hedefini yakalanmıştır Sonrasında atkı telefini daha da azaltıp sıfır kumaş hatası ve sıfır
telef seviyesine ccedilekmek olacaktır
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı
Tuumlm ccedilalışmalar neticesinde elde edilen getiri ve iyileştirmeleri değerlendirecek olursak
telef uzunluğu azaltma miktarı ve kazanılan getiri tutarı olarak iki farklı youmlnden irdeleyebiliriz
Oumlncelikle telef uzunluklarında elde edilen azalışlara bakıldığında
112
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum
ATKI TELEFİ AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR
Tezgacirch
Kodları
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Tezgacirch
Grupları
Tezgacirch
Sayısı
TOPLAM
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
HEDEF
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
D1 DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 156 100 82 5 74 5
D2 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 148 100 80 5 68 5
D3 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 163 100 91 5 72 5
D4
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 159 100 86 5 73 5
D5 DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 93 70 93 7 0 0
P1
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 125 89 68 38 57 51
P2 PİCANOL Ccedilerccedileveden Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX) 42 126 83 78 45 48 38
Yukarıdaki tabloda ayrıntılı şekilde YUNSA işletmesinin tez ccedilalışmaları oumlncesi telef
durumu ile tez ccedilalışmaları sonrası son telef durumu goumlruumllmektedir Bu kısımdaki kazanım
şekilleri ve ayrıntıları ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA boumlluumlmuumlnde anlatılmıştır
Buna goumlre tuumlm tezgacirch gruplarının ağırlıklı ortalamaları alındığında atkı telefi uzunluğu 9 -
95 cm aralığında ccedilıkmakta olup istenilen hedef yakalanmıştır
Ccedilizelge ndash 6 1 tablosunu kısaca incelediğimizde toplam telef uzunluğu hedef telef
uzunlukları ve sağ-sol telef uzunlukları ayrıntılı şekilde verilmiş olup 26 oranında bir telef
azalması olmuştur Burada ilk doumlrt A grubu tezgacirchın atkı telefi hedefi 10 cm C grubu
tezgacirchlarının atkı telefi hedefi 7 cm ve B grubu tezgacirchların atkı telefi hedefi 85 cm civarında
olduğu goumlruumllmektedir Bu hedefleri sağ ve sol kenar telefleri şeklinde ayrıntılara ayrıldığında
aşağıdaki grafiklere ulaşılmaktadır
113
Kazanılan getiri tutarı olarak tez ccedilalışması değerlendirildiğinde tez ccedilalışmaları oumlncesinde
kazanılması hedeflenen atkı telefi tutarı yıllık 495 bin EURO olarak planlamıştır Oumlngoumlruumllen
değer toplam telef miktarının 25rsquone denk gelmektedir Aşağıdaki Ccedilizelge ndash 6 2 tablosu
ayrıntılı incelendiğinde yıllık olarak kayıp olan telef miktarı 162 milyon EURO civarındadır
Gerccedilekten bir işletme iccedilin ccedilok buumlyuumlk bir telef miktarıdır İşletmede oluşan telefin buumlyuumlk
ccediloğunluğunu atkı telefi teşkil etmektedir
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu
ATKI TELEFİ
AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR TOPLAM
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre
Tezgacirch Grupları
Tezgacirch
Sayısı
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESI
()
POTANSİYEL
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESİ ()
DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 1 129 287 1 015 694 2144981 360 654 285 74
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 325 851 278 365 604216 194 855 154 40
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 175 302 138 701 314003 121 363 96 25
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 92 973 79 103 172076 63 716 50 13
DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 167 958 0 167958 68 628 54 14
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 420 403 352 397 772800 222 566 176 46
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX)
42 421 949 259 661 681610 232 613 184 48
TOPLAM 278 2 733 723 2 123 921 1 264 295
Yukarıdaki tabloyu (Ccedilizelge ndash 6 2) ayrıntılı şekilde incelediğimizde yaklaşık 5 milyon
TLrsquolik bir atkı telefinin olduğu goumlruumllmektedir Yapılan iyileştirmeler ve ccedilalışmalar sonrasında
elde edilen kazanccedil ise 13 milyon TL civarındadır Aynı zamanda işletmede yuumlruumltuumllen TPM
114
projesi kapsamında ele alınan atkı telefi azaltılması ccedilalışmasının profesyonel araccedillar ve oumllccediluumlmler
neticesinde şu anda 25 milyon TL civarında net bir kazancın sağlandığını projenin tamamıyla
sonlandırıldığında yıllık kazanccedil miktarının 3 milyon TL ye ulaşılacağına değinilmiştir
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar
Şekil ndash 6 2rsquode verilen tezgacirch kodlarının accedilılımı aşağıdaki gibi olmaktadır
D1= Dornier rapier tuck-in ndash mini aparat
D2= Dornier rapier disco-leno ndash eco leno
D3= Dornier rapier disco-leno ndash mini aparat
D4= Dornier rapier ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat
D5= Dornier airjet ccedilerccedileveden leno ndash ccedilerccedileveden leno
P1= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (GAMMAX)
P2= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (OPTIMAX)
Boumlylelikle projenin goumlruumlnen yuumlzuuml ile 25 hedeflenen iyileşme sağlanmış olup başarılı bir
şekilde sonuccedillanmış Kendi iccedilerisinde sonuccedillanan proje birccedilok projeye de zemin hazırlamış olup
işletmenin birccedilok kara noktasına da ışık tutmuştur
115
7 KAYNAKLAR
Anonim 2011 httpwwwdokumaorgdkmclk_trhhtm Niğde Uumlniversitesi Halil Zoumlhre Ataman
Myo TekstilDokuma Erişim Tarihi 05112014
B Wulfhorst lsquorsquoReduction Of Selvedge Wastage On Weaving Machines With Pneumatic Weft
Insertionrsquorsquo Institut fur Textiltechnik der Rheinisch- Wesfalischen Technischen
Hochschule Aachen Germany ITB Fabric Forming 391
Disco Leno American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012
Dorniertcisdeenglishinsiderinsider_8ecolenohtm The New Dornier Double-Disc Leno
Device Type EcoLenoregldquo Erişim Tarihi 30112014
E Sinem Aykaccedil Pnoumlmatik - Hidrolik Mayis 2011 Tmmob Makina Muumlhendisleri Odası
Ankara Şubesi
Emil II Ulusal Hidrolik Pnoumlmatik Kongresi Ve Sergisi 2001 syf 233 - 238
EP Patent No 0898 001 A2 24021999
Erkan Tuumlrker Uşak Universitesi Tekstil Muumlhendisliği Boumlluumlmuuml The Usage Of Images Models For
Porosity Determination Of Fabrics Woven Fabrics Of Filament Yarns
European Patent Application ndash Patenet 054257746 Date of Publication 04112005
European Patent Application ndash Patenet 0898001 Date of Publication 24021999
Highly productive solutions for every requirement
httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf Erişim Tarihi 07122014
httpipcompatfamen28050887 Erişim Tarihi 20072013
httptrwikipediaorgwikiDokuma Erişim Tarihi 23112014
httpwwwdokumateknikdestekcomforumkonu-dokuma-kitabi-24html Erişim Tarihi
23112014
httpwwwhistoryworldnetwrldhisPlainTextHistoriesasphistoryid=ab11 Erişim Tarihi
23112014
httpwwwtekstilbilgicomdefaultaspsayfalari=gosterampsayfano=93 Erişim Tarihi 15102012
Itma 2011 Barcelona Picanol Slow Motion Video
Jurasz J (Fibres amp Textiles In Eastern Europe Volume 8 Issue 2 Pages 50-53 Published
APR-JUN 2000)
116
Kovacevic S (Kovacevic S)1 Brnada S (Brnada S)1 Schwarz I (Schwarz I)1 Source
Tekstil Volume 56 Issues 8 Pages 486-492 Published Aug 2007
Kovaceyic S (Kovaceyic S) Hadina J (Hadina J) Source Tekstil Volume 50 Issue 4
Pages 159-163 Published Apr 2001
Legler F ldquoNew Technology To Reduce Yarn Wastagerdquo Sulzer Technical Review 1 9 9 P17
- 1999
Megep Ankara 2007 (Mesleki Eğitim Ve Oumlğretim Sistemininguumlccedillendirilmesi
Projesi) Tekstil Teknolojisi Dokuma Makinesini Hazirlama
httpwwwmegepmebgovtrmte_program_modulmoduller_pdfpanama20dokumapd
f Erişim Tarihi 23112014
Sagem 1990 Mekiksiz Dokuma Makinelerinde Kumaş Kenar Yapıları Suumlmerbank
Holding AŞ Bursa Araştirma Geliştirme Ve Eğitim Merkezi Sagem Yayın No106
Mart-1990Bursa
Ormerod A Sondhelm WA Weaving Technology And Operations The Textile Institute
Manchester 1995
Ozek Demir And Eke An Analysis Of Weft Wastage In Shuttleless Weaving
zozeknkuedutr 2014
Picanol News September 2011 httpwwwpicanolbenrrdonlyres33ebc79d-391a-4dca-843c-
37a7189c1cba20725picanol_newsen092011pdf Erişim Tarihi 23112014
Sulzer Technical Review 199 httpwwwsulzercomennewsroomsulzer-technical-
reviewstrlibrarytechnicalarticlespdfs=0amptatyp=noneampevtyp=noneampcurlang=0amptypes
=noneampwebpages=0amppg=10ampstl=strampsort=dateampntyp=none Erişim Tarihi 23112014
Smit Spa Viale Dellrsquoindustria Gs920 Rapier Weaving Machine The Highest Productivity In The
Most Extended Range Of Fabrics wwwstpit Gb 05-08
Sultex Lateral And Central Tuckers For Full Width Reed Weaving In Motion
Sultex September 2011 Press Release Rm Kuj Successful Market Introduction Of The
New Sultex A9500 Air Jet Weaving Machine
Şekerden PesVisLycraregİccedilerikli Atki Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin
Kumaşin Fiziksel Ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
httplibrarycuedutrtezler7269pdf Erişim Tarihi 30112014
The Itema ECO ldquoEnvironment Care Obligationrdquo Katalogu 2011
Usa Patent 4362190 Issued On Dec 7 1982
Usa Patent 4453572 Issued On June 12 1984 Estimated Expiration Date July 26 2002
117
Usa Patent 4476901 Issued On Oct 16 1984
Usa Patent 4498504 Issued On Feb 12 1985
Usa Patent 4502512 Issued On Mar 5 1985
Usa Patent 4513791 Issued On Apr 30 1985
Usa Patent 4616680 Issued On Oct 14 1986
Usa Patent 5040570 Issued On August 20 1991 Estimated Expiration Date September 28 2010
Usa Patent 5560400 Issued On Oct 1 1996
Usa Patent 6039086 Issued On Mar 21 2000
Usa Patent 6227204 Issued On May 8 2001
Usa Patent No 4100945 Jul 18 1978
Usa Patent No 4404997 Sep 20 1983
Usa Patent No 4453572 Jun 12 1984
Usa Patent No 4498504 Feb 12 1985
Usa Patent No 4616680 Oct 14 1986
Usa Patent No 4653546 Mar 31 1987
Usa Patent No 5 353 845 Oct 11 1994
Usa Patent No 5040570 Aug 20 1991
Usa Patent No 5560400 Oct 10 1996
Usa Patent No 6039086 Mar 21 2000
Usa Patent Pub No Us2003 0183295 A1 Pub Date October 2 2003
Waldron D (Waldron Dennis)1 Williams J (Williams John) Hong Kong Polytechnic
Univ Source 86th Textile Institute World Conference Vol 1 Conference Proceedings
Published 2008
wwwpatentstormuspatents4453572fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
wwwpatentstormuspatents5040570fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
118
OumlZGECcedilMİŞ
Ferit DEMİR 1983 yılında Tarsusrsquota doğdu İlk orta ve lise oumlğretimini Tarsusrsquota
tamamladı Sonrasında Tarsus Anadolu Lisesirsquonden mezun oluktan sonra Ege Uumlniversitesi Tekstil
Muumlhendisliği boumlluumlmuumlnuuml kazandı 2006 ndash 2007 yılları arasında ENSAIT Uumlniversitesinde devlet
bursu ile okudu ve lsquorsquoEssentials Oil and Capsulationrsquorsquo konulu bitirme tezini yazıp lisans eğitimini
tamamladı Uumlniversite yılları esnasında 2005 yılında ABD Pennsylvania Eyaletinde ROSS
STORE ( Carl Lisle) da staj yaptı 2008 yılında ISKO Tekstil Denim Dokuma İşletmesinde
(SANKO TEKSTİL) işletme muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında 2010 yılında vatani
goumlrevini Malatyarsquonın Puumltuumlrge İlccedilesinde Jandarma olarak tamamladı Askerlik sonrasında YUumlNSA
İşletmesinde dokuma muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında ULTRAKİM KİMYA ve
YİĞİTOĞLU KİMYA (HENKEL Marmara Boumllge Bayisi) firmalarında tekstil kimyasalları satış
ve teknik desteğinde goumlrevlerinde bulundu Bu doumlnemlerde ccedileşitli tekstil ve kimyasal uumlretimi
yapan firmalarda goumlrev aldıktan sonra son olarak MARKSampSPENCER şirketinde Kumaş
Teknoloğu olarak ccedilalıştı Şu an iccedilin evli ve bir ccedilocuk babasıdır
v
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER
1 SI Birim Sisteminin Temel Birimleri
Boyut Birim Simge
Uzunluk Metre m
Kuumltle Kilogram kg
Zaman Saniye s
2 Tuumlretilmiş SI Birimleri
Fiziksel
Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk
sembol
SI Birim
Birim
Sembol
Frekans v f Hertz Hz
Kuvvet ağırlık FW newton N
Basınccedil gerilme p pascal Pa
Guumlccedil P watt W
Celsius sıcaklık t
degree
Celsius
degC
Tuumlretilmiş Buumlyuumlkluumlk
Buumlyuumlkluumlk semboluuml Adı
SI Temel Birimlerle
accedilıklama
Alanarea A metre kare m2
Hacımvolume V metre kuumlp m3
Hızspeed velocity u v c metre boumlluuml saniye m s-1
İvmeacceleration a g (serbest duumlşme)
metre boumlluuml saniye
kare
m s-2
vi
3 SI Birimleri ile kullanılabilen SI olmayan Birimler
Birim Sembol
Dakika Min
Saat H
Guumln D
Derece ordm
Dakika
Saniye
Litre L
Ton t
Bar bar
vii
İCcedilİNDEKİLER Sayfa No
OumlZET i
ABSTRACT ii
OumlNSOumlZ iv
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER v
ŞEKİLLER DİZİNİ x
CcedilİZELGELER DİZİNİ xiii
1 GİRİŞ 1
2 LİTERATUumlR TARAMASI 5
21 Dokuma Nedir 5
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi 5
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 6
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 7
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları 10
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler 15
24 Atkı Telefi Nedir 15
241 Atkı telefi nasıl oluşur 16
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları 16
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler 19
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre geliştirdikleri
aparatlar 19
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar 20
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler 24
3 MATERYAL ve YOumlNTEM 31
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları 31
viii
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri 33
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması 34
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri 35
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri 36
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması 37
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar 41
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları 41
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri 45
35 Hızlı Kamera Kullanımı 45
36 Youmlntem 47
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 49
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler 49
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 53
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI 58
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi 58
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri 59
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar 61
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu 61
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması 62
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması 65
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme 77
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu 78
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu 79
ix
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu 81
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı 82
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi 83
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması 84
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları 86
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar 87
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı 88
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar 96
6 SONUCcedil 111
7 KAYNAKLAR 115
OumlZGECcedilMİŞ 118
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi 5
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge) 6
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı 8
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar 11
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar 11
Şekil - 2 6 Leno Kenar 12
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması 13
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu 16
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi 18
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı 19
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı 20
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199) 21
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı 21
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı 22
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı 23
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r) 24
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994) 25
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000) 26
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları 30
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması 32
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı 33
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması 35
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası 36
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi 37
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi 40
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera 46
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması 47
xi
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması 62
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar 63
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması 64
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı 65
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı 66
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması 68
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi 73
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı 74
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması 74
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması 75
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması 75
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması 76
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu 79
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu 80
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu 81
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı 83
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır 84
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi 85
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 87
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 88
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi 89
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi 89
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi 90
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi 91
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri 92
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi 92
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi 93
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı 94
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
95
xii
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri 95
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi 96
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi 96
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu 102
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır) 103
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 104
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 105
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni 107
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları 108
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır) 109
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
109
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu 110
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı 111
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar 114
xiii
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları 31
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 39
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 41
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri 50
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi 51
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 54
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş 57
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu 61
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi 63
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması 67
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi 77
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri 98
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları 98
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması 101
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları 105
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar 106
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum 112
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu 113
1
1 GİRİŞ
Dokuma işleminde atkı telefi problemi mekiksiz dokuma makinelerinin mekikli dokuma
makinesine alternatif olarak kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır Bu makinelerin doğasından
kaynaklanan gerccedilek kenar yapamama nedeniyle oluşan atkı telefleri guumlnuumlmuumlz dokuma kumaş
uumlreticilerinin oumlnemli sorunlarından birini oluşturmaktadır İşletmelerin yoğun kuumlresel rekabet
ortamında bu telefleri olabildiğince azaltma istekleri giderek daha fazla oumlnem kazanmaya
başlamıştır Diğer taraftan doğal ya da insan yapımı lifler iccedileren atkı ipliklerinin oumlzellikle
kancalı tipleri olmak uumlzere mekiksiz dokuma makinelerinde dokuma sırasında kayda değer bir
oranda telef olması suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre ve enduumlstriyel uumlretim accedilılarından da kabul edilebilir
bir durum değildir
Enduumlstriyel ve ekonomik anlamda oumlnem taşıyan bu konu uumlzerinde yapılmış akademik
ccedilalışmaların ise ccedilok az olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Daha ccedilok tezgacirch uumlreticisi firmaların odaklandığı bu
konuda yapılan sınırlı ccedilalışmaların bir kısmı teknik dergilerde yer almış bir kısmı da patent
tescilleri ile sonuccedillanmıştır Bilimsel bir sistematik kapsamında konunun ayrıntılı olarak
incelenmesinin ve olası ccediloumlzuumlm tekniklerinin tartışılmasının bilimsel literatuumlre oumlnemli katkı
sağlayacağı ve konunun kritik youmlnlerini ortaya ccedilıkaracağı duumlşuumlncesi ile bu tez ccedilalışmasında bu
konu uumlzerine odaklanılmıştır Telef oluşumunda buumlyuumlk oumllccediluumlde doğrudan uumlretim ortamında
yapılan ayar ve tercihlerin belirleyici olması nedeniyle işletme ortamında yapılmasının gerekliliği
ve yararlılığı oumlngoumlruumllerek bu konunun bir enduumlstriyel firma ile işbirliği iccedilinde yapılmasına karar
verilmiştir Dolayısıyla bu konuyu ar-ge guumlndemine almış olan Ccedilerkezkoumly Organize Sanayi
Boumllgesinde faaliyet goumlsteren YUumlNSA Yuumlnluuml Sanayi ve Ticaret AŞ ile işbirliği iccedilinde bir ortak
proje ccedilalışması yapılmış ve hazırlanan proje oumlnerisi Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi
Tezleri programına sunulmuştur Proje oumlnerisinin 2012 yılı ikinci doumlnem projeleri kapsamında
kabul goumlruumlp desteklenmesi ile tez ccedilalışması bir San-Tez projesi olarak Yuumlnsa ile işbirliği iccedilinde
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr
Tezin temel amacı oumlncelikle kancalı dokuma makinelerinde olmak uumlzere atkı ipliği
teleflerini azaltacak youmlntem ve suumlreccediller geliştirmek ve sonuccedil itibariyle hem maliyet hem de doğal
kaynakların suumlrduumlruumllebilirliği accedilısından oumlnemli kazanımlar elde etmek olarak tanımlanmıştır
Dokuma işleminde ayrıca atkı telefini etkileyen değişken ve ayarların belirlenmesinde suumlbjektif
ve rastgele belirlenen oumllccediluumltleri en aza indirgemek projenin başlatılma gerekccedileleri arasında yer
almıştır Tez kapsamında kancalı dokuma tezgacirchlarında mevcut durumdaki atkı telefi
2
uzunluğunun minimum duumlzeylere getirilmesini sağlayacak bir aparat tasarımı uumlzerinde ccedilalışılması
da hedefler arasında yer almıştır
Tezin hedefi kancalı tezgacirchlarda oluşan atkı telefinin azaltılmasıdır Bundan dolayı ilk
etapta dokuma işletmesinin optimizasyonu sağlanmıştır İkinci olarak atkı atım sistemi
geliştirilerek tezgaha entegre edilen bir aparat ile atkı telefini minimum seviyeye duumlşuumlrmek iccedilin
ccedilalışmalar yapmak olmuştur Bunun sonucunda da maliyetlerin duumlşuumlruumllmesi oumlnemli tasarrufların
kazanılması ve suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevreye katkı sağlamaktır Tezin olgusal yapısı oluşturan
amaccedillardan bir diğeri de personel inisiyatifine bağlı ayarları standart bir ccedilerccedileveye oturtup
suumlbjektif olmaktan kurtarmak olmuştur Boumlylelikle tezgacirch ayarları kaynaklı teleflerin azaltılması
sağlanmıştır
Ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri dokuma işleminin ana yapı elemanlarıdır Bu bağlamda dokuma
hazırlık ve dokuma işlemlerinde mekanizma ve ccedilalışma prensipleri gereği bir miktar telef
oluşumundan kaccedilınmak şu an iccedilin muumlmkuumln değildir Dokuma işleminin doğasından kaynaklı
nedenlerden dolayı ccediloumlzguuml telefleri genelde dokuma hazırlık aşamasında gerccedilekleşirken atkı
telefleri dokuma prosesi aşamasında gerccedilekleşmektedir Dokuma aşamasındaki atkı telef oluşumu
mekikli tezgacirchlara alternatif olarak geliştirilen mekik kullanılmadan dokuma yapan tezgacirchların
geliştirilmesi ile başlamıştır Telefe neden olan mekanizma mekik kullanılmadığı iccedilin kumaşa
dacirchil edilmek iccedilin atılan atkının kontroluumlnuuml sağlamak ve hataların oluşumunu engellemek iccedilin
mecburi olarak sağ ve sol kenarlarda fazladan bir miktar atkı uzunluğunun bırakılmasından
kaynaklanmaktadır Burada mantıksal olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu iki dokuma tezgacirchı
mekanizmaları arasındaki ccedilalışma farklılıkları ne kadar azaltılırsa bu oumllccediluumlde de atkı telefinin
azaltılacağı ortaya konulmuştur Buguumlnlerde mekiksiz dokuma mekanizmalarından biri olan
kancalı dokuma tezgacirchlarında atkı telefleri kronik hale gelmiştir Oumlrneğin 150 ndash 160 cm eninde
kancalı tezgacirchlarda dokunan bir kumaşta atkı telefleri 10 civarında gerccedilekleşmektedir Yuumlksek
maliyetlere neden olan bu atkı teleflerine katlanmak ccedilok zor olmaktadır Yuumlksek telef oranlarının
olduğu bir ortamda duumlşuumlk maliyetli rekabet edilebilir ccedilevreye duyarlı ve suumlrduumlruumllebilir bir
dokuma uumlretiminden bahsetmek doğru olmayacaktır
Konuyu Dokuma İşletmesi accedilısından değerlendirecek olursak bu tez ccedilalışmasında yapılan
iyileştirmeler rekabet edebilirliği arttırmıştır Nuumlfus oranına goumlre uumlretim miktarı duumlşen ve arz
miktarı artan yuumlnluuml kumaşlar iccedilin suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre accedilısından oumlnemli bir kazanccedil
sağlamaktadır Yuumlnluuml dokuma sektoumlruuml Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada oumlnemini korumaktadır Yuumlnluuml
3
kumaşların yumuşak parlak doumlkuumlmluuml ince nefes alabilir doğal ve kullanışlı olması her geccedilen
guumln yuumlnluuml kumaşa olan ilgi ve oumlnemi arttırmaktadır Yuumln ve yuumlnluuml sektoumlruuml bu kadar değerli ve
oumlnemli iken uumlretim sırasında yuumlnuumln bir kısmının telef olarak atılması kumaş uumlreticilerinin
maliyetini arttırmakta sonuccedil olarak da uumlretim maliyetleri duumlşuumlk olan uumllke ve firmalara karşı
rekacircbeti duumlşuumlrmektedir Dokuma işleminde atkı telefi kumaş uumlretimi sırasında oluşan telefler
arasında en fazla orana sahip olan teleftir Bunun dışında iplik oluşumu sırasında dokuma
hazırlık işlemleri sırasında kumaş boyama ve apre işlemleri sırasında da telefler oluşmaktadır
Oluşan bu telefler işletme maliyetini arttırmakta dolayısı ile elde edilen son uumlruumln fiyat olarak
artmaktadır
Bu tez ccedilalışması dışında tezgacirch uumlreticileri tarafından bazı ccedilalışmalar yapılmıştır Fakat
buradaki ccedilalışmalar daha ccedilok yalancı kenar ipliklerinin azaltılması iccedilin gerccedilekleştirilmiştir Bir
diğer ccedilalışma ise kumaş kenarının kuvvetlendirmesi iccedilin yapılmıştır Atkı telefi olarak yapılan bir
ccedilalışma ise lsquoWASTE SAVERrsquo (Sulzer Technical Review 199) adı altında hava emişi
mekanizması ile oluşturulmaya ccedilalışılmıştır Fakat guumlnuumlmuumlzde yuumlksek hava maliyetlerinden
dolayı yaygın olarak kullanılmamaktadır
Ccedilok buumlyuumlk ARGE ve ekonomik guumlccedillere sahip tezgacirch uumlreticileri tarafından dahi bu sorunu
tamamen ccediloumlzuumllememiştir Atkı telefi belli bir yere kadar duumlşuumlruumllmuumlş sonrası iccedilin ise ccedilalışmalar
ccedilok fazla duumlşuumlnuumllmemiştir Ccediluumlnkuuml burada azaltılabilecek atkı telefi uzunluğunun azaltılabilinecek
bir sınırı vardır Bu sınırı kumaş hatalarının oluşma riskinin başladığı yere kadar olduğu
soumlylenebilir Kumaş hatalarından dolayı telef olan kısım atkı telefinden meydana gelen atıklardan
ccedilok daha yuumlksek maliyetlere neden olmaktadır Bu tez ccedilalışması ile atkı telefinin azaltılması iccedilin
genel olarak kumaş hatası olmayacak şekilde tezgacirch uumlreticilerinin ayarlarından daha da aşağı
ccedilekmek ve atkı telefini azaltmak iccedilin ccedilalışmalar yapılmıştır Yapılan literatuumlr taraması ile atkı
telefi veya dokuma işletmesinde oluşan teleflerin azaltılması iccedilin daha oumlnce ne tuumlr ccedilalışmalar
yapıldığı ve bu ccedilalışmalardan nasıl yararlanılabileceği araştırılmıştır Sonrasında tez ccedilalışması
kapsamında kullanılan materyal ve metotlar değerlendirilmiştir Dokuma İşletmesinin guumlncel
durumu ile oluşan telef uzunlukları ve yapılan telef azaltma ccedilalışmaları incelenmiştir Sonraki
adımlarda tez ccedilalışmasının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan dokuma işletmesinin standardizasyonu ve
aparat tasarımı gerccedilekleştirilmiştir Son olarak genel telef ve kazanccedil değerlendirmeleri ve
analizleri yapıldı
4
Tez ccedilalışması ile YUumlNSA ve Tuumlrkiye Dokuma Sektoumlruumlne buumlyuumlk katkılar sağlandığı ve
sağlanacağı duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilalışma ile dokuma sektoumlruumlndeki kancalı dokuma tezgacirchlarında
atkı teleflerinin azaltılması ve işletme standardizasyonun sağlanmasına dikkatler ccedilekilerek
Tuumlrkiye ve Duumlnya dokuma sektoumlruumlne oumlncuumlluumlk edilmiştir
5
2 LİTERATUumlR TARAMASI
21 Dokuma Nedir
Dokuma uumlccedil temel hareketten oluşmaktadır Ağızlığın accedilılması atkının atılması ve
tefelemenin gerccedilekleştirilmesidir (Şekil ndash 21) MOuml 5500 yıllarında rastlanan ilkel dokuma
youmlntemleri tarih iccedilerisinde gelişerek guumlnuumlmuumlzdeki modern mekiksiz dokuma makinelerine
oumlncuumlluumlk etmiştir Bu da atkı atım sistemleri ve telef miktarlarını etkilemiştir (Anonim 2011)
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi
Dokuma tezgacirchlarının tarih iccedilerisinde gelişip guumlnuumlmuumlzuumln modern makinesine doumlnuumlşmesi
dokuma işleminde buumlyuumlk avantajlar sağlamasına karşılık bazı olumsuzluklar da ortaya ccedilıkmıştır
Bu olumsuzluklar artan enerji maliyeti teknik eleman ihtiyacı kaliteli hammadde maliyeti ve
oluşan telefler vs sayılabilir Bu olumsuzluklardan işletme telef oranı araştırma konusu olarak ele
alınmıştır ve ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi
Dokuma tezgacirchlarının gelişimi daha ccedilok atkı atım sistemleri ile beraber tezgacirch devrinin
ve otomasyonun dolayısıyla uumlretim hızının arttırılmasına youmlnelik olmuştur Uumlretim hızının
arttırılmasını sağlayan mekiksiz atkı atma teknikleri sonucunda atkı telefi sorunu ortaya ccedilıkmıştır
Guumlnuumlmuumlzde kullanılan tezgacirchların atkı atım sistemlerine goumlre sınıflandırılması
a- Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
6
b- Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma sistemlerine goumlre dokuma makinelerinin tarih iccedilerisindeki gelişimi yukarıdaki
şekilde olmuştur
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Guumlcuumller yardımıyla gruplar halindeki ccediloumlzguumller arasında oluşturulan aralıktan atkı
ipliğinin mekikle geccedilirilmesi sonunda duumlz yuumlzeyli dokumalar elde edilen dokuma tezgacirchlarıdır
Bu tezgacirchlarda ccedileşitli kumaş dokumaları elde edilmektedir Siirt battaniyesi ve kolanlar
grup iccedilinde yer almaktadır Kadınlar tarafından evlere yuumln ipek keten veya pamuk kullanılarak
yapılan bu dokumalar el sanatı oumlrneklerindendir Kumaş ccedilevre peşkir yağlık gibi ccedileşitlilik
goumlstermektedir Guumlnuumlmuumlzde yarı otomatik ve stoklu ccedilalışan mekikli tezgacirchlarda uumlretilmiştir
Piyasada kara tezgacirch olarak da bilinen bu tezgacirchlar ticari amaccedillı yarı otomasyon sistemi
kazandırılmış tezgacirchlardır Burada mekikli tezgacirchın en buumlyuumlk ve ayırt edici oumlzelliği olan gerccedilek
kenar lsquorsquoselvedgersquorsquo oumlzelliği oluşumudur Bu oumlzelliğinden dolayı sıfır atkı telifi vardır Mevcut
piyasada oumlzellikle denim kumaş uumlretiminde bu oumlzelliği nedeniyle moda olarak kendine yer bulan
ve kullanılan mekikli dokuma makineleri vardır (Şekil 22)
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge)
7
Mekikli tezgacirchlarda duumlşuumlk ccedilerccedileve sayısı vardır Genelde doumlrt ccedilerccedileveli ve tek mekikli el
ve ayak ile kontrol edilen tezgacirchlardır Fakat guumlnuumlmuumlzde birden fazla mekik yuumlklenip elektrik ile
hareket sağlanarak yarı otomatik hale getirilmiş tezgacirchlar da mevcuttur
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Bu dokuma tezgacirchlarında atkı transferi mekikccedilik yardımı ile sağlanmaktadır Mekikccedilik
balistik atkı atma sistemleri olarak da adlandırılmaktadır Yuumlksek uumlretkenlik yanında atkı
kontroluumlnuumln zorluğu ve her iki taraftan kesilen atkı uccedilları nedeni ile mekikccedilikli tezgacirch ccedileşidine
geccedilişte atkı telefi oluşmuştur Burada hızlı uumlretim zaman ve verimlilik nedenlerinden dolayı bu
telefler mekikli tezgacirchlara goumlre kabul edilebilir olmuştur Mekikccedilikli sistemde atkı atımı sırasında
frenleme sistemi ve atkı kopuşu kaccedilığı gibi hataların olmaması iccedilin atılan atkı kumaş eninden
fazla atılmaktadır Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra atkıların fazla kısmı bir makas yardımı
ile kesilmekte ve atkı telefine neden olmaktadır Bu sistemde atkı telefinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalara kısaca değinilecektir
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Kancalı atkı atım sistemleri kendi aralarında Esnek Kancalı ve Rijit Kancalı Atkı Atım
Sistemleri olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır
Rijit kancalı atkı atım sistemleri Rijit kancalı dokuma makinelerinin tek ccedilift
teleskopik olanlarından başka yuumlz yuumlze halı veya kadife dokuyan ccedilift kancalı modelleri de vardır
Ayrıca ccedilift kancalı tezgacirchlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline goumlre ilmek transfer
sistemi (Gabler) ve uccedil transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak uumlzere iki farklı yapıda
tasarlanmaktadır Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak ccedilok renkli ccedilalışma sahasında
kullanılmaktadır Bu ccedilalışmada en fazla uumlzerinde durulacak tezgacirch tuumlruumlduumlr Piyasada birccedilok
model olmakla birlikte en fazla kullanılan model DORNIER firmasının tezgacirchlarıdır (Şekil ndash 2
3) Bunun en oumlnemli nedenlerden bir tanesi pozitif transfer sisteminin ilk kullanan ve geliştiren
firmalarından birisidir Burada sistemi geliştirmiş ve piyasa ihtiyaccedillarına gerekli cevap
verilmiştir
8
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı
Sağlam ve randımanlı tezgacirchlardır Ccedilerccedileve adedi yuumlksek ve zor oumlrguumlluuml kumaşlarda tercih
edilen tezgacirchlardır Yapısı gereği işletme iccedilerisinde fazla yer tutmaktadır Aynı şekilde atkı atma
sistemi atkı seccedilici ve atkı kesim makaslarının ve kenar oumlrme sistemlerinden dolayı en fazla atkı
telefinin oluştuğu tezgacirch gruplarından bir tanesidir Atkı kaccedilığı boncuk kopuş vs hatalarının
olmaması iccedilin atkı ayarı kumaş eninden fazla yapılmakta diğer sistemlere goumlre biraz daha fazla
atkı telefinin oluşmasına neden olmaktadır
Esnek kancalı atkı atma sistemleri Şişler uumlzerine monte edilmiş tutucu başlar
vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir Bu tezgacirchlar tek bir kancanın (rapier) tuumlm ccediloumlzguuml
genişliğini geccedilerek atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildiği gibi iki kancanın
tezgacirchın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir
sistem şeklinde de duumlzenlenmiş olabilirler
Kancalı tezgacirchlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı ( 8 bantlı) olarak 2 alt sınıfa
ayrılmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlar genellikle ccedilift kancalı olmakla birlikte tek esnek kancalı
modellere de rastlanmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlarda rijit kancalı tezgacirchlara goumlre en belirgin
avantajları işletme iccedilerisinde daha az yer kaplamalarıdır Ayrıca sistemleri gereği ve makinenin
yapısından kaynaklanan oumlzelliklerinden dolayı biraz daha az atkı telefi olmaktadır Burada atkı
9
motorları ve atkı seccedilicilerin dizilimi oumlnemli rol oynamaktadır Tez ccedilalışmaları iccedilerisinde uumlzerinde
yoğunlaşılacak iki tezgacirch grubundan birisi de esnek kancalı tezgacirchlardır
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma youmlnteminin haricinde su jetli dokuma makineleri goumlruumlnuumlş bakımından klasik
tezgacirchların yapısından pek farklı değildir Bunlarda atkı ccedilapraz bobinden sağılıp atkı
frenlerinden geccediltikten sonra gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp su jeti atkı atma duumlzesine
verilmektedir Su jetli tezgacirchlarda kapanan valfli meme veya accedilık meme kullanılabilmektedir
Hiccedilbir hareketli parccedilası bulunmayan accedilık meme basit olmasına karşılık kapanan valfli memeye
goumlre su tuumlketiminin fazlalığı atkı ve ccediloumlzguuml ipliklerinin ıslanması nedeniyle mahzurlu
sayılabilir
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Hava jetli atkı atma sistemi guumlnuumlmuumlzdeki en hızlı sistemlerdir Bu sistemde atkı taşıyıcı
bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse uumlretim acısından diğer sistemlere goumlre
avantajlıdır Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik buumlkuumlmuumlnuumln accedilılma
riski fazladır Hava jetli ile atkı atmada oumlnce atkı bir bobinden sağılarak gerilim duumlzenleyiciden
geccedilirilir Daha sonra atkı oumllccedilme cihazı bir atkılık ipliği oumllccedilerek atıma hazır hale getirir Atkı ipliği
ana jet iccedilerisinden puumlskuumlrtuumllerek atkı atımı gerccedilekleşir Geniş enli tezgacirchlarda ana jet dışında
tarak oumlnlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır Hava jetli tezgacirchın bir oumlzelliği de tarak
yapısının kanal formunda oyuk bir şekilde olmasıdır Bunun nedeni puumlskuumlrtuumllen havanın
dağılmadan en uzak noktaya kadar goumlnderilebilmesidir Ccedilok yuumlksek devirli tezgacirchlar oldukları ve
atkı taşınması hava ile yapıldığı iccedilin atkı kontroluumlnuumln en zor yapıldığı tezgacirch cinslerinden bir
tanesidir Kontroluumln zor olduğu durumlar atkı kopuşu dolayısı ile tezgacirch duruşu ve atkı kaynaklı
hataların oluşmasına zemin hazırlayan durumdur Bu hataların oumlnuumlne geccedilmek iccedilin atkı telefinin
daha uzun olmasına izin verilmektedir Bu tezgacirchlar atkı telefi bakımından geliştirilmeye accedilık
tezgacirchlardır Ayrıca atkı transferi kontroluuml zor olduğu iccedilin mukavemeti yuumlksek atkıların ve
oumlrguumlsuuml basit kumaşların dokunduğu tezgacirchlardır
10
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları
Kenar sorunu mekiksiz dokuma tezgacirchlarının geliştirilmesi ile başlamıştır Dokuma hızının
arttırılması iccedilin geliştirilen yeni sistemde suumlrekli olarak dokuma işleminin devam edebilmesi iccedilin
stoklu yani mekikli sistem terk edilmiştir Boumlylece atılan her bir atkının devamının gelebilmesi
iccedilin belli bir miktar atkı kesilmektedir Ayrıca dokunacak kumaşın hatasız oluşturulması iccedilin
atılan atkının kumaş eninden daha fazla olması gerekmektedir Sonuccedil olarak hız ve hatasız
dokuma gerekliliğinden dolayı atkı telefi meydana gelmektedir
Yapılan bir araştırmada (SAGEM 1990) bir kumaş kenarından istenen oumlzelliklerle
mekiksiz dokuma makinelerinde bu oumlzellikleri verebilen kenar yapıları incelenmiş ve bu kenar
yapılarının
- Kumaş kenarından istenen oumlzellikler
- Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemi
- Dokuma makinesi hızı
- Makine randımanı
- Hammadde (iplik) sarfiyatı
- Boya-terbiye proseslerindeki davranışlar
- Sanfor prosesindeki davranışlar
- Konfeksiyon
- Yatırım maliyetleri gibi maliyetler accedilısından karşılaştırılarak avantaj ve dezavantajları
ortaya konulmuştur
Kumaş kenarından istenen oumlzellikler Bir kumaş kenarının temel fonksiyonu en dışta kalan
ccediloumlzguuml ipliklerini bağlayarak ayrılmasını ve yıpranmasını oumlnlemektir Bu oumlrneğin mekikli
dokuma makinelerindeki gibi atkı ipliğinin bir masura suumlresince devamlı olması durumunda
kolaylıkla sağlanabilmekte ve kumaşta gerccedilek kenar olarak adlandırılan bir kenar yapısı
oluşmaktadır
Mekiksiz dokuma makinelerinin uumlretilip kullanılır hale gelmesiyle dokunan kumaşlarda
yapı olarak en oumlnemli ve belki de tek değişiklik kumaş kenarları olmuştur Mekiksiz dokuma
makinelerinde atkı ipliğinin bir kuumltle olarak taşınmayıp uccedil transferi yapılması sonucu gerccedilek
kenar kavramı tamamen değişmiş ve kumaş kenarından istenen oumlzellikleri verebilecek yeni
yapılar geliştirilmiştir
11
Bu konuda dokuma imalatccedilılarının geliştirdikleri bazı kenar tuumlrleri aşağıdaki gibidir
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar
- Kıvırma Kenar Kıvırma kenarın kumaş kenarından istenen oumlzelliklerin hepsini
karşılayan bir form olduğu soumlylenebilir Kıvırma kenar youmlnteminde kumaş kenarından 1ndash15cm
taşan atkı iplikleri bir sonraki ağızlığın iccediline kıvrılır Atkı ipliği tarak tarafından dokunan kumaşa
doğru itilir Her iki kenarda ağızlığın dışında kalan atkı ipliği uccedilları kenar tutucular tarafından
tutulur Daha sonra kenar oumlruumlcuuml tığlar bu iplik uccedillarını kıvırarak bir sonraki ağızlığa verir
Boumlylelikle sağlam bir kenar oluşturulur (Şekil ndash2 4)
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar
12
- Saccedilak Kenar Kumaşın kenardan dağılmasını engellemek iccedilin en dışta bulunan ccediloumlzguuml
ipliklerine leno oumlrguuml yaptırılır Şekil ndash 2 5rsquote olduğu gibi kesilen atkı iplikleri saccedilak şeklinde
kalmaktadır
Şekil - 2 6 Leno Kenar
- Leno Kenar Bu tip kenarlarda temel olarak en dıştaki iki ccediloumlzguuml ipliği birbiri uumlzerine
kıvrılır ve leno oumlrguuml yapısına benzer bir oluşum goumlstererek kenarda bir bağlantı sağlarlar (Şekil ndash
2 6) Ancak ccediloğunlukla leno kenar oluşumu iccedilin ilave bir mukavemeti yuumlksek monofilament
iplik veya eşdeğeri herhangi bir iplik (oumlrneğin pamuklu işletmelerinde bu işlem iccedilin 402 veya
603 pamuk ipliği kullanılmaktadır) kullanarak en dıştaki 3 veya 4 ccediloumlzguuml telini bağlayarak
stabiliteyi yeteri kadar sağlayabilen sistemler kullanılabilmektedir Ayrıca atkı ipliklerinin uccedilları
yine leno veya duumlz oumlrguuml ile kumaştan 2ndash3 cm mesafede olacak şekilde yalancı kenar ccediloumlzguumlleri
ile tutularak sabitlenir
- Eritme Kenar Bu youmlntemde kenar ısı etkisiyle kumaşın en dışta kalan ccediloumlzguuml
ipliklerinin bir veya iki tanesi ile atkı ipliklerinin uccedillarının eriyerek birbirine yapışmasıyla oluşur
(Şekil ndash 2 7 Eritme Kenar) Bu tuumlr kenarlar yalnızca termoplastik oumlzellik taşıyan sentetik
ipliklerle yapılabilmektedir Kenar tutucular tarafından gergin bir şekilde tutulan kenarlar her iki
tarafa yerleştirilen duumlşuumlk akımlı elektrik rezistansları tarafından kesilir ve ısının etkisiyle eriyen
ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri birbirine yapışır
13
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması
- Gerccedilek Kenar Mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği masura uumlzerinden kesintisiz
olarak sağıldığı iccedilin kumaşlarda kenar kendiliğinden oluşur (Şekil ndash 2 7 Gerccedilek Kenar) Bu tip
kenarlara gerccedilek kenar denir Gerccedilek kenar sistemlerimde atkı telefi hiccedil olmamaktadır
Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemlerinin kenar yapılarına etkileri Mekikli
dokuma makinelerine ticari olarak ilk defa mekikccedilikli dokuma makineleri rakip olmuştur Bu
tezgacirchlarda gerccedilek kenara goumlruumlnuumlş youmlnuumlyle ccedilok benzeyen kıvırma kenar fikri uygulanmıştır
Halen satılan mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatı standart bir aparat olarak
verilmektedir Duumlnyada satılan ve kullanılan mekikccedilikli dokuma makinelerinin 100rsquouumlne
yakınında kıvırma kenar aparatı kullanılmaktadır Ancak kıvırma kenarın bilinen olumsuz etkisi
olan kumaş kenarlarında atkı sıklığının zemine goumlre iki kat olması sonucu denim gibi ağır ve
kalın atkı ipliği kullanılan kumaşlar iccedilin mekikccedilikli dokuma makinelerinde leno kenar yapısı
tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde uumlccedil tip kenar yapısı rahatlıkla
kullanılabilmektedir Ancak son yıllarda bu tip dokuma makinelerinde de hızın artması sonucu
bilhassa dar enli (190-220 cm) dokuma makinelerinde kıvırma kenarın problemli ccedilalıştığı
bilinmektedir
Hava jetli dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde de buumltuumln kenar yapılarını
kullanmak olası ise de makine hızı faktoumlruuml dikkate alınarak genelde leno kenar kullanılmaktadır
14
Kumaş kenar yapısının dokuma makinesi hızına etkisi Mekikccedilikli dokuma makinelerinin
hızlarının diğer sistemlere goumlre duumlşuumlk ancak makine enlerinin fazla oluşu sonucu duumlşuumlk hızlarda
kuumltle uumlretimi yapılmaktadır Dokuma makineleri imalatccedilıları kenar kıvırma aparatlarının yuumlksek
hızlara ccedilıktığını belirtiyorlarsa da pratikte 350 ndash 400 dvdk sonra kenar kıvırma aparatlarının
pekiyi sonuccedil vermediği bilinen bir gerccedilektir
Bu nedenle mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatları rahatlıkla
kullanılmakta ancak kancalı dokuma makinelerinde kenar kıvırma aparatı makine hızına bağımlı
kalmaktadır Guumlnuumlmuumlzde kullanılan en hızlı dokuma makineleri olduğu iccedilin kenar yapısı olarak
leno kenar kullanılmaktadır
Kumaş kenar yapısının dokuma randımanına etkisi Aynı kumaş tipini dokuyan aynı
tip dokuma makinelerinde randıman youmlnuumlnden kıvırma ve leno kenar farkını ortaya koyabilmek
iccedilin bir deneme ccedilalışması yapılmış (SAGEM 1990)
Bu ccedilalışmada bir aylık ortalama randımanlara bakıldığında leno kenarlı dokuma
makineleri randımanları kıvırma kenarlı dokuma makinelerine goumlre 1-2 daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir
Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları değerlendirme Mekiksiz
dokuma makineleri alımlarındaki kenar yapılarının seccediliminde atkı atım sistemlerine bağlı olarak
dokuma makinesi imalatccedilılarının ve makine konstruumlksiyonlarının etkili olduğu muhakkaktır Bu
seccedilimde mekikccedilikli dokuma makineleri iccedilin kıvırma kenarlı hava jetli dokuma makineleri iccedilin
ise leno kenarlı dokuma makineleri tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri iccedilin yapılacak seccedilimde ise
- Yatırım maliyetlerinin belirgin oranda farklı olması
- İşletme randımanlarının bir miktar fazla olabileceği
- Boya terbiye proseslerinde sorunların daha az olması
- Bakım ve ayarının daha kolay olması gibi nedenlerle leno kenarlı dokuma makinelerinin
tercih edilmesi daha uygun olacaktır
15
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler
Kumaş uumlretimi uzun soluklu ve birbiri ardına organize onlarca prosesten oluşmaktadır Her
bir proses sonuccedillandığında bir sonraki prosese geccedilerken ve geccedilmeden oumlnce kontrol işlemleri
yapılmakta ve bunun verimli ccedilalışması iccedilin kontrol mekanizmaları ve ekipmanları
kullanılmaktadır Hatalı uumlruumln genelde zor durumda kalmadıkccedila bir sonraki prosese goumlnderilmez
Gereksiz işlem ve maliyetten kaccedilınmak iccedilin ayıklanır ve proseste ilerlemesi oumlnlenir Bunun
sonucunda da her bir proses sonrası az veya ccedilok telef oluşma potansiyeli vardır Entegre bir yuumlnluuml
kumaş işletmesinde aşağıdaki boumlluumlmlerde telefler oluşabilmektedir
a- Balya Accedilma Sırasında Oluşan Telefler
b- Harman Hallaccedil ve Hazırlık Suumlrecinde Oluşan Telefler
c- Cer ve Fitil Oluşumunda Oluşan Telefler
d- İplik (Ring) Eğirmede ve Bobinlemede Oluşan Telefler
e- Ccediloumlzguuml Aktarmada ve Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Sırasında Oluşan Telefler
f- Atkı Atımı Sırasında Oluşan Telefler
g- Ccediloumlzguuml Sonundan Kalan ve Dokunamayan Telefler
h- Atkı Bobinlerinden Arta Kalan Dokunamayan Telefler
i- Hatalardan Dolayı Dokumada Oluşan Telefler
j- Terbiye ve Bitim İşlemlerinde Oluşan Kumaş Telefleri
Yukarıdaki telefler tuumlm dokuma işletmelerinde goumlruumllebilir Bu tez ccedilalışmasında atkı telefi
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Atkı atım mekanizması iplik yapısı ve personel kaynaklı
standardizasyonlar uumlzerinde yoğunlaşıp hedefler doğrultusunda ccedilalışmalar yapılmıştır
24 Atkı Telefi Nedir
Dokuma işleminin gerccedilekleşmesi iccedilin ccediloumlzguuml ipliklerine 90deg accedilı ile atılan atkı ipliklerinin
mekanizma gereği uzun kalan ve kesilen kısımlarıdır Burada dokuma işleminin sağlıklı (hatasız)
bir şekilde gerccedilekleşmesi iccedilin uzun kalıp artan kısımların kesilip atılması gerekmektedir Kumaş
eninden uzun olup kesilen bu artık kısımlara atkı telefi denilmektedir
16
241 Atkı telefi nasıl oluşur
Dokuma işleminde atkı firesi sorunu oumlzellikle mekikli dokuma makinelerine alternatif
olarak geliştirilen mekiksiz dokuma makinelerinin kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu
Her dokuma devrinde belirli bir uzunlukta iplik rezervi atkı taşıyıcı sistem tarafından
kumaşın iccediline yatırılır Bu ipliğin uzunluğu mutlaka kumaş eninden daha fazla olmak zorundadır
ve aradaki farkın buumlyuumlk bir kısmı da oumlngoumlruumllen kumaş kenar yapısına goumlre değişen boyda kumaşa
dacirchil edilmeden atık ya da fire olarak dokuma boumllgesinden uzaklaştırılır İşte bu aradaki fark ne
kadar azaltılırsa atkı ipliği firesi de o oumllccediluumlde azalacaktır (Şekil ndash 2 8)
Guumlnuumlmuumlzde kancalı dokuma makinelerinde daha kronik bir sorun olan atkı firesi oranları
150-160 cm dokuma genişliğinde ccedilalışan makinelerde 10rsquolara kadar ccedilıkabilmektedir
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları
Atkı teleflerinin azaltılması ile ilgili tezgacirch uumlreticilerinin pazarlama ve rekabet guumlcuumlnuuml
arttırmak iccedilin sundukları ve geliştirdikleri youmlntemler vardır
Kovacevic ve arkadaşları (2007) tarafından yapılan bir araştırmada tuck-in kenar
oumlruumlcuumllerin ana ccedilalışma mekanizması araştırılmıştır Dokuma tuumlruumlne iplik yoğunluğuna kenar
ipliği sayısına ve zemin kumaş yapısına goumlre karşılaştırılarak optimizasyon yapılmıştır Yapılan
araştırmalar sonucu elde edilen verilere goumlre kenar yapısı ve telefinin optimizasyonu kumaş
yapısı-parametreleri iplik oumlzellikleri ve dokuma şartlarına goumlre ccedilok karmaşık bir yapıya sahiptir
Kenar yapısının kuumlccediluumllmesi veya gerginleşmesi dokuma prosesinde bir problemin olduğunu
goumlstermektedir Kenar yapısının bozulması takip eden terbiye proseslerinde kumaşın ilerlemesini
17
zorlaştırmakta ve kumaş kalitesini duumlşuumlrmektedir Yukarıdaki etkilerinden dolayı kenar yapısı
dokuma işlemi ve kumaş oumlzellikleri iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Kovaceyic ve arkadaşları (2001) ccediloumlzguuml levendi tansiyonunun kenar saccedilağı ve kumaş
yapısına etkisini incelemişlerdir Ccedilalışmada duumlzguumln sarılmayan hasarlı ccediloumlzguuml iplikleri ve ccediloumlzguuml
levendinin durumu araştırılmış ve denemeler yapılmıştır Ccediloumlzguuml ipliklerinin levende hatalı
sarılmasına neden olan durumlar incelenip oumlnleme youmlntemleri accedilıklanmıştır Ccedilalışan tezgacirchlarda
ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu standart ccedilalışma
koşulları dışında yuumlkseltilip azaltıldığında kumaş kalite oumlzelliklerinde ve kenar saccedilaklarında
problemler oluşmaktadır Olması gerekenden daha duumlşuumlk tansiyonlu ccediloumlzguuml iplikleri daha kısa
saccedilak oluşumuna istenilenden geniş kumaş enine ve koumltuuml ağızlık yapısına neden olmaktadır Bu
hatalarda yuumlksek oranda ccediloumlzguuml kopuşuna neden olmaktadır Yuumlksek tansiyon ise daha uzun saccedilak
yapısına istenilenden daha dar kumaş enine ve yuumlksek gerilime maruz kalmış ccediloumlzguuml ipliklerinde
daha yuumlksek ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmuştur
Atkının atılmasından hemen sonra kenar kıskaccedilları tarafından atkı ipinin uccedilları
yakalanır Tefe hareketi ile birlikte kumaş kenarına ccedilekilen kenar tutucu atkı iplik uccedillarını bırakır
Cımbar oumlnuumlne yerleştirilen makaslar atkı ipliklerini aynı uzunlukta olacak şekilde keser Kesilen
atkı ipliği uccedilları makasın altında yer alan emici bir mekanizma tarafından toplanır ve atkı telefi
olarak atılır
Selvedge Saver (kumaş kenar kurtarıcı) adlı sistemde leno kenara gerek duyulmadan
kenar oluşturulabilmektedir Leno ccediloumlzguumlleri ve leno oumlruumlcuuml tertibatın bulunmadığı sistemde bu
yapıdan kaynaklanan tasarrufun yanında atkı firesinde de yuumlzde 35rsquoe yaklaşan tasarruf
sağlanabilmektedir (MEGEP 2008 - 215ESB393)
Wulfhorst (1991) koordinatoumlrluumlğuumlnde yapılan kapsamlı bir ccedilalışmada hava jetli
tezgahlarda kenar yapısı atkı sistemi ve atkı telefinin analizi ve aydınlatılması konuları ayrıntılı
olarak incelenmiş ve tartışılmıştır
18
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi
1- İplik bobini 6 ndash Atkı kesici 11- Emiş Duumlzeleri 2- Atkı tansiyon ayarlayıcı 7 - Ccediloumlzguuml
3- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml 8 - Kumaş
4- Atkı freni 9 ndash Yardımcı ve taşıyıcı jet 5- Ana atkı jeti 10 ndash Atkı sensoumlruuml
Bu ccedilalışmada elektronik atkı uzunluğunu oumllccedilen sistem ve hava emiş sistemi ayrıntılı şekilde
anlatılmıştır (Şekil ndash 2 9) Burada oumlncelikle hava jetli dokuma tezgacirchında durum analizi
yapılmıştır Sonrasında ise gerekli aparat tasarım ve yazılım destekleri ile atkı telefinin
azaltılması ve kontrol altına alınması sağlanmıştır
Genel bir değerlendirme yapılacak olunursa oumlncelikle hava jeti ile atkı atma sisteminde
gerccedilekleşen proses adımları ve iplik yapısından kaynaklanan oumlzellikler tanımlanarak atkı telefi
oumllccediluumlm sistemi geliştirilmiştir Bu ccedilalışma sonucunda atkı akuumlmuumllatoumlruuml oumlncesi iplik tansiyonunun
atkı tansiyonu ve atkı telef miktarını etkilediği goumlsterilmiştir Burada minimum telef iccedilin atkı
tansiyonu dolayısı ile akuumlmuumllatoumlr ayarlarının duumlzenli ve doğru bir şekilde yapılması
gerekmektedir Aynı zamanda ana atkı jeti ve yardımcı atkı jetlerinin ayar miktarı ve duumlzeninin
atkı teleflerini etkilediği ortaya ccedilıkarılmıştır İleri youmlnde atkı telefi azaltma ccedilalışmaları halen
devam etmektedir
19
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre
geliştirdikleri aparatlar
- DORNIER Dornier firması atkı telefinin azaltılması iccedilin ilk etapta Disc-O-Lenoreg aparatını
geliştirmiştir (American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012) Kumaş kenarını sıkı tutup
başta dokuma olmak uumlzere apre ve bitim işlemlerinde performans artışı sağlamaktadır (Şekil ndash 2
10)
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı
Disc-O-Lenoreg aparatının geliştirilmesinden sonrada EcoLenoreg kenar aparatı
geliştirilmiştir Aparat portatif olarak rapierli ve hava jetli makinelerde kullanılmaktadır
Avantajları
- Telef (ccediloumlzguuml-atkı) miktarını azaltmaktadır
- Tek tip atkılarda telefin geri kazanılması sağlanabilmektedir (Recycling Filling Waste)
Atkı telefi geri doumlnuumlşuumlm lsquorsquoRecycling Filling Wastersquorsquo makinesi tek tip atkı teleflerini
yolup elyaf haline getiren bir mekanizmadır Boumlylelikle tekrar elyaf haline getirilen
iplikler geri doumlnuumlşuumlm kapsamında tekrardan iplik uumlretiminde kullanılmaktadırlar
- Kenardaki ccediloumlzguuml duruşları azalmaktadır
- Tip değişimlerinde kısa zaman harcanmaktadır
- Makine enine 22 mm daha uzun kullanılabilir alan sağlamaktadır
- Daha iyi kavrama sisteminden dolayı kenar kaynaklı hatalarda azalma sağlamaktadır
20
Ecofill (Picanol News September 2011) aparatı da PICANOL tarafından geliştirilmiştir Bu
aparat para aramid gibi rijit iplikler iccedilin kullanılabilmektedir İki adet renk seccedileneği vardır
Aparat bir adet puumlnomatik kontrol klapesi ve de bir adet atkı makasından oluşmaktadır (Şekil ndash 2
11)
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar
- Sulzer firması tarafından geliştirilen Waste Saver aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
radikal bir gelişme sağlamıştır Bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri
ortadan kaldırılmakta ve atkı telefleri minimuma duumlşuumlruumllmektedir (Şekil ndash 2 12) Sistemin temeli
oumlnce atkı iplikleri baskı veren bir aparat yardımı ile tutulmakta atkı ipliği tefeleme sonucu
kumaşa dacirchil edildikten sonra kesilen atkı telefleri hava emişi yardımı ile telefler haznesine
alınmaktadır
21
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
-Smith firması tarafından Lenomat (httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf) aparatı
daha da geliştirilerek atkı teleflerinin duumlşuumlruumllmesi hedeflenmektedir Burada atkı iplikleri daha
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı
22
sıkı tutulmakta boumlylelikle kumaş kaynaklı hataların oumlnuumlne geccedililmiştir Aparatlar kenara daha da
yaklaştırıldığı iccedilin telefler daha da kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır (Şekil ndash 2 13)
- Sultex grubu tarafından geliştirilen Sultex Lateral and Central Tuckers (ITEMA September
2011 RMKUJ) hava jetli dokuma makineleri iccedilin geliştirilmiştir
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı
Bu aparatlar yalancı kenar kullanılmasını oumlnlemekte ve guumlcuumllerin kenara daha da
yaklaşmasını sağlayarak oluşan telef miktarını 30 mm ye kadar duumlşuumlrebilmektedir (Şekil ndash 2 14)
Tezgacirch ve tarak eni ayarları kolaylaşmakta boumlylelikle tip değişim suumlreleri kısalmaktadır
PICANOL tarafından piyasaya suumlruumllen ERGO II sistemi (Original Quality Parts US06
2008) GAMMAX model kancalı tezgacirchlar iccedilin geliştirilen sağ kanca accedilıcı sistemdir (Şekil ndash 2
15) Tezgacirch beyni tarafından pozitif olarak kontrol edilen bir kanca accedilıcı sistemdir ERGO II
sistemi her bir atkı iccedilin ayrı olarak ayarlanabilir Cihaz iki kademeli motor ile ccedilalışmaktadır Bir
tanesi kancanın yatay pozisyonda kenetlenmesini bir tanesi ise atkı derinliğinin ayarlanmasını
sağlamaktadır
23
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı
Sistemin Avantajları
Atkı atımını elektronik olarak tam ve doğru olarak yapılmasını sağlar
Daha duumlşuumlk atkı telefi sağlar
Atkı kaynaklı duruşları azaltır
Kanal veya atkı numarasına goumlre ayarlanabilir
ERGO II daha az aşınma sağlar
ERGO II ayarları SET CARD yardımı ile bir tezgacirchtan başka bir tezgacircha veya direk SET
CARD uumlzerinden yeni bir tezgacircha taşınabilir
Bu sistem hiccedilbir kısıtlama olmaksızın tuumlm atkı ccedileşitlerinde kullanılabilir Oumlzellikle farklı
yapıda zor atkıların bir arada kullanıldığı veya elastik atkıların yoğunlukta olduğu dokuma
sistemlerinde ccedilok faydalı olmaktadır
Dornier Dokuma Tezgacirchı firması tarafından havalı dokuma tezgacirchları iccedilin iki ccedileşit atkı
kontrol sistemi (Dornier Teknik Bildiri TM201220 12-10-2t4r) sunulmaktadır Bu atkı kontrol
sistemleri TWS ( Şekil -16 da ayrıntılı tanımlanmıştır ) ve STS (Şekil -16 da ayrıntılı
tanımlanmıştır ) olarak tanımlanmaktadır (Şekil ndash 2 16) Atkı kontrol tiplerinden TWS germe
enjektoumlruuml ile kombine edilir STS tipinde ise her iki sensoumlr dolaysız olarak dokuma tarağının
iccedilerisine yerleştirilmiştir
24
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r)
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler
- Yalancı Kenar Sistemleri
Yalancı kenar sisteminde alınan patentlerden biridir (USA Pat 1994) Burada yalancı
kenar iccedilin farklı bir ccedilerccedileve ve makaradan beslenen ccediloumlzguumller kullanılmaktadır Ayrıca burada
yalancı kenar iccedilin ayrı bir eksantrik yardımı ile bez ayağı hareketi yaparak atılacak olan telef
atkılar yakalanmakta ve makaradan sağılan ccediloumlzguumller yardımı ile telef kovasına goumlnderilmektedir
(Şekil ndash 2 17)
25
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994)
1-Ccediloumlzguuml Levendi 2-Atkı İpliği 3-Ccedilerccedileve
9-Kumaş 10-Kumaş Levendi 14-Yalancı Kenar İplikleri
19-Yalancı Kenar Kumaşı 24-Eksantirik 32-Leno Kenar İpliği
Yalancı kenar tertibatı guumlnuumlmuumlzde kullanılan sistemlerin en başında gelmektedir
Buradaki sistemin işletme temizliğine duumlzenine ve kumaş kenar yapısına katkısı ccedilok buumlyuumlktuumlr
- Yalancı Kenar Sistemleri
Atkı ayıklama iccedilin geliştirilen sistem (USA Pat 6039086 2000) telefin azaltılması ve geri
kazanımı iccedilin buumlyuumlk avantajlar sağlamaktadır Bu sistem dokuma tezgacirchlarında leno kenar
ipliklerinin ve atkı sunumu sonrasında uzun kalıp kesilen ve telef olan atkıların birbirinden
26
ayrılmasını sağlayan sistemdir Burada sistemin ccedilalışabilmesi iccedilin kullanılacak tezgacirchtaki
atkıların tek tip tek renk ve tek harmanda olması gerekmektedir Oumlrneğin 100 yuumln sadece PES
sadece siyah ve harmanları aynı olan atkılar toplanmalıdır Toplanan bu atkılar bir iplik
parccedilalayıcısı ve ayıklayıcısı tarafından tekrardan elyaf haline getirilmekte ve iplik uumlretimi iccedilin
tekrar iplik uumlretim tesislerine goumlnderilmektedir (Şekil ndash 2 18) Ayrıca bu sistem yardımı ile
ayıklanan leno kenar iplikleri tekrardan makaralara sarılıp leno iplikleri olarak tekrar
kullanılabilmektedirler
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000)
1- Atılan atkı telefleri 8-Kontrol Paneli
2- Yalancı Kenar İplikleri 9-Ayıklanma Kesim Makası
4- Leno Kenar İplikleri 12-Leno İplik Makaraları
5-Ayrılmış Leno Kenar İplikleri 13-Leno İplik Ccedilağlıkları
6-Atkı Teleflerinin Toplandığı Kovalar 14-Leno İplik Toplama Kovası
7-Leno Kenar Sevk Silindirleri 18-Leno Kenar Yapma Sistemi
27
- Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Makara Yardımı ile Makaraya Sarılması
Dokuma sırasında oluşan telef ve tozların bir makara sistemi (USA Pat 5040570 1991)
ile bir şerit uumlzerine sarılarak sıkı bir şekilde tutulan atıklar telef kovasına taşınır Burada taşıma
sistemi tozların ve atıkların emilmesi iccedilin kullanılan emiş sistemi ve taşınması iccedilin kullanılan bir
borudan oluşmaktadır Bu sistem makaralı hareket sistemi ile tozların ve atıkların telef kovasına
taşınmasını sağlamaktadır Burada toz emişi iccedilin kullanılan nozle oumlzel olarak tasarlanmıştır
Burada toplanan atkı telefleri ve emilen tozlar direkt olarak telef kovasına aktarılmaz Oumlncelikle
bir şeride sarılır sonrasında ise telef kovasına iletilir
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması
Mekiksiz bir dokuma tezgacirchından uzaklaştırılan atkı telefleri ccediloumlzguuml iplikleri veya leno
iplikleri yardımı ile kuyruk şeklinde bir arada tutulmakta ve telef kovasına iletilmektedirler
Tezgacirchta itici bir emiş pompası ile telefler iletilmekte ayrıca kumaş ccedilekim silindirleri yardımı ile
de desteklenmektedir Burada daralan bir boru yardımı ile toplanan ve leno iplikler ile sıkı bir
şekilde birbirine sarılmış atkı telefleri telef kovasına taşınmaktadır Bu taşıma sırasında birbirine
leno iplik yardımı ile sıkı şekilde bağlanan atkılar havadan ve ccedilevreden etkilenmeden ve
dağılmadan direk olarak telef kovasına taşınmaktadırlar Ayrıca hareket ve emiş sistemleri iccedilin
tezgacirch ve kumaş sarım sistemlerinden yararlandığından herhangi bir enerji sarfiyatı da
olmamaktadır (USA Pat 4453572 1984)
- Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Azaltılması
Bir kancalı dokuma tezgacirchında birden farklı atkı kullanılabilmektedir (USA Pat 0183295
2003) Bu işlem sırasında ise atkı telefinin minimum seviyede tutulması istenmektedir Atkı
telefinin azaltılması iccedilin ağızlık iccedilerisine atılan bir atkının kanca mekanizması tarafından
kenetlenerek tutulurken ayrıca bir atkı tutucu tarafından da tutulmasını sağlamaktadır Atkı ipliği
her iki tutucu tarafından optimum duumlzeyde tutulduğu sırada atkı makası tarafından kesilmektedir
Bu şekilde kesilen atkı kontroluuml kolay olduğu iccedilin telef miktarı da daha duumlşuumlk olacaktır Atkı
makası tarafından kesilen atkı atkı tutucular tarafından tefeleme işlemi tamamlanana kadar
tutulmaktadır Atkının kumaşa dacirchil olmasından sonra atkı tutucular kumaşa dacirchil olan atkıyı
28
bırakmaktadır Boumlylelikle telef miktarının azaltılması iccedilin kısa tutulan atkı kontrolluuml bir şekilde
kumaşa dacirchil olması sağlanıp bazı hataların ve kopuşların olması engellenmektedir Burada atkı
tutucu mekanizmalar tarak ile beraber hareket etmektedir
- Tezgacirchlarda Kullanılan Yalancı Kenar Ccedilekim Sistemi
Mekiksiz ve su jetli tezgacirchlarda atkı ucunu yakalayan yalancı kenar iplikleri tezgacirch
tarafından sağlanan kumaş ccedilekim sisteminden hareket alınarak ccedilekilmektedirler (USA Pat
4616680 1986 ) Telef ccedilekim sistemleri boş bir ccedilarka sahiptirler Bu ccedilark kumaş ccedilekim
sisteminden aldığı hareketi yakalama iplikleri ccedilekme hareketinde kullanmaktadır İletilen ccedilekim
hızı kumaş ccedilekim hızı ile aynı olduğundan dolayı yakalama iplikleri kumaş sarımı ile senkron bir
şekilde ilerlemektedir Boumlylelikle yakalama iplikleri iccedilerisinde atkı transferi kesimi ve
yakalanması sırasında herhangi bir uyumsuzluk goumlruumllmez
- Geri Doumlnuumlşuumlmluuml Yalancı Kenar İplikleri
Bu sistemde (USA Pat 6227204 1999) yalancı kenar iplikleri atılan atkı ipliklerinden
kesilen telefleri taşımaktadır Atılan atkılar kumaşa dacirchil olduktan sonra atkı makası tarafından
kesilmektedir Sonrasında yalancı kenar iplikleri tarafından tutulan telef atkılar bir ayırıcı makas
tarafından ayıklanarak yalancı kenar ipliklerinin temizlenmesi sağlanmaktadır Sonrasında
hazırlanan geri doumlnuumlş sistemi yardımı ile temizlenen yalancı kenar iplikleri yeniden kullanılmak
iccedilin yalancı kenar makarasına dacirchil olmaktadır Bundan dolayı sonsuz olarak doumlnen iplikler
yalancı kenar ipliklerinin kullanılma miktarını azaltmaktadır
- Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Telefinin Azaltılması
Hava jetli tezgacirchlar iccedilin geliştirilen atkı telefi azaltma sistemi (USA Pat 4498504 1985)
mekanik olarak ccedilalışmaktadır Dokuma tezgacirchının sağ tarafında geliştirilen sistem hava emişi ile
atkı gergin tutulmakta ve mekanik bir klape yardımı ile atkı kumaşa dacirchil olana kadar
tutulmaktadır Elde edilen sistem yardımı ile hem minimum uzunlukta kumaş uumlzerinde atkı
puumlskuumlluuml kalmakta hem de atkı telefi oluşmamakta hem de yalancı kenar ipliklerine ihtiyaccedil
duyulmamaktadır
29
- Kumaş Kenarının Kesim Metodu
Şişli (Rapier) tezgacirchlar iccedilin geliştirilen bir youmlntemdir (EP Pat 0898001 1999) Burada
atkı teleflerinin kesilmesi ve tek bir bobinden sağılan iplik yardımı ile kesilen atkı ipliklerin
toplandığı bir sistem geliştirilmiştir Geleneksel sistemde ise yalancı kenar sistemi oluşturularak
atkı telefleri toplanmakta ve telef kovasına iletilmekteydi Buda kullanılan yalancı kenar
ipliklerinin değer ve miktarına goumlre telef miktarı ve maliyeti arttırmaktadır Yeni geliştirilen bu
sistem telef miktarını minimize etmektedir
- Yalancı Kenar İpliklerinin Hareket Raporunu Sağlayan Guumlcuumller
Yalancı kenar iplikleri iccedilin kullanılan ve hareket raporunu sağlayan guumlcuumller geliştirilerek
(EP Pat 054257746 2007) hem tip değişimi sırasında zaman kazanılmakta hem de kenara daha
da yaklaşan sistem sayesinde atkı telefi miktarı azalmaktadır Burada geliştirilen ve oumlzel olarak
tasarlanan guumlcuumller ccedilerccedileveler yardımı ile leno kenar hareketinin yapılmasını sağlamaktadır
Geleneksel sistemlerde ise bu raporu verebilmek iccedilin ipli veya mıknatıslı olarak kullanılan iki
farklı leno ipliği rapor aparatları kullanılmaktadır Bu aparatlar hem tip bindirme sırasında zaman
kaybına neden olmakta hem de kenar geniş bir yer kapladıklarından telef miktarının artmasına
neden olmaktadır
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması iccedilin Geliştirilen Aparat
Kenar telefleri yedek ccediloumlzguuml iplikleri leno kenar iplikleri ve kesilen atkı teleflerinin birbiri
uumlzerine sarılması ile oluşan teleflerdir Burada geliştirilen sistem (USA Pat 4453572 1984) ilk
etapta oluşan kenar teleflerinin tutulması ve ileri itilmesi iccedilin geliştirilen iki dişli ile
başlamaktadır Sonrasında daralan bir boru sistemi ile hava emişi yapılmakta ve teleflerinin telef
toplama kovasına iletilmesi sağlanmaktadır Burada hava emişi kompresoumlr yardımı ile elde
edilirken dişlilere verilen hareket iccedilin genel tezgacirch hareketinden yararlanılıp ekstra bir enerji
sarfiyatı yapılmamaktadır Boumlylelikle kısa zaman ve suumlrede kapalı bir sistem iccedilerisine hapis
edilen telefler işletmede toz uccediluntu ve teleflerin olmasını engellemekte bunlardan kaynaklana
hata duruş ve arızalar azalmaktadır Sonuccedil olarak işletme verimliliği ve kumaş kalitesi
artmaktadır
30
- Esneyen Duumlze (Nozzle) Sistemi İle Leno Kenar Teleflerinin Toplanması
Esnek bir duumlze sistemi (USA Pat 4513791 1985) yardımı ile daralan bir borudan emiş
yapılarak kenarlarda alınan leno kenar atıkları atık kovasında toplanmaktadırlar Burada
vakumlama iccedilin gerekli hava Hava Jetli dokuma sisteminden alınmaktadır
- Kenar Teleflerinin Dokunmuş Kumaştan Uzaklaştırılması
Dokuma işlemi sırasında oluşan kenar iplikleri telefi bir makara yardımı ile uumlzerine
sarılmaktadır (USA Pat 5560400 1996) Sonrasında geniş ccedilaplı makara uumlzerinde toplanan
telefler ccedilekim silindiri yardımı ile ccedilekilmektedir Ccedilekim silindiri iccedilin ekstra bir enerji
harcanmayıp dokuma tezgacirchı genel hareketinden yararlanılmaktadır Ccedilekilen telefler kılavuz
yardımı ile telef kovasında toplanmaktadır
- Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliği tarafından geliştirilen ve tuumlm sektoumlr ve alanlarda kullanılabilen telef
azaltma youmlntemi kısaca anlatılacak Burada gerekli tedbirler alınarak oluşan hata ve maliyetler
minimuma indirilmeye ccedilalışılmaktadır
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliğinin bu ccedilalışması tuumlm proses ve sektoumlrlere uygulanabilmektedir Buradaki
amaccedil telef azaltmanın belli bir standart ve aşamalarda optimize edilerek herkesin aynı dilde
konuşmasını sağlamaktır Boumlylelikle kazanccedillar ve yapılan katkılar daha kolay karşılaştırılabilinir
31
3 MATERYAL ve YOumlNTEM
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları
Tez ccedilalışması kapsamında gerccedilekleşen Santez Projesinin yuumlruumltuumllduumlğuuml Dokuma
İşletmesindeki tezgacirch sayıları ve oumlzelikleri aşağıda verilmiştir
- 173 adet rijit kancalı DORNIER Marka tezgacirch bulunmaktadır Buradaki tezgacirchlar faklı
model ve yıllara ait tezgacirchlardır 1994 yılından 2007 yılına kadar farklı modellerde ve
sayılarda tezgacirchlar vardır Bu tez ccedilalışmasında DORNIER marka kancalı tezgacirchlar A
grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaklardır
- 90 adet PICANOL Marka esnek kancalı tezgacirch vardır Bunlardan 48 acircdeti 2007
GAMMAX modelidir Geriye kalan 42 adet tezgacirch ise 2012 OPTIMAX modelleridir Bu
tez iccedilerisinde PICANOL markalı tezgacirchlar B grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
- 15 adet DORNIER marka hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirch grubu 1993 ve 1996
model olmak uumlzere iki farklı modelden oluşmaktadır Bu ccedilalışmada DORNIER marka
Airjet tezgacirchlar C grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları
TEZGAcircH
KODLARI
KUMAŞ KENARI VE YALANCI KENAR
YAPILARINA GOumlRE TEZGAcircH GRUPLARI
TEZGAcircH
SAYISI
D1 DORNİER RAPİER TUCK-İN - MİNİ APARAT 114
D2 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO ECO-LENO 34
D3 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO MİNİ APARAT 16
D4 DORNİER RAPİER CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ_APARAT 9
D5 DORNİER AİRJET CcedilERCcedilEVEDEN LENO - CcedilERCcedilEVEDEN
LENO 15
P1 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (GAMMAX) 48
P2 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (OPTİMAX) 42
TOPLAM TEZGAcircH SAYISI 278
Ccedilizelge ndash 3 1rsquode işletmedeki tezgacirchlar 7 farklı gruba ayrılmıştır Aslında tezgacirch grup
sayısı daha da arttırılabilir Ancak burada oumlnemli olan sistemli bir şekilde gruplara ayırmaktır
Gereğinden fazla gruplara ayırıp işi karmaşıklaştırmamak ve daha hızlı ccediloumlzuumlme ulaşmak iccedilin
muumlmkuumln olan en kapsayıcı şekilde gruplara ayırma işlemi yapıldı Gruplara ayırma işleminden
32
sonra aşağıdaki resimlerde de goumlruumllduumlğuuml uumlzere rapierli tezgacirchlar kumaş kenarları ve yalancı kenar
yapılarına goumlre 6 farklı gruba ayrıldı
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması
Şekil ndash 3 1rsquode bulunun rapier tezgacirch fotoğrafları dışında kalan hava jetli tezgacirch
gruplarının oumlzellikleri ve ccedilalışmaları aşağıdaki başlıkta ayrıntılı şekilde verilmiştir Aynı zamanda
bu tez ccedilalışmasında dokuma tezgacirchlarının rapierlerinin karşılaştırılmasının en oumlnemli noktası atkı
yakalama mekanizmaları ve bunların karşı tarafa transferi sırasında bırakma mekanizmasıdır
Aynı şekilde rapier şekli yapısı transfer ve hareket cinsi aşağıdaki başlıklarda geccedilen atkı telefi
oluşum mekanizmaları ile yakından ilişkili olup oumlnemli bir yer tutmaktadır
Burada oumlnemli olan atkının hatasız ve sorunsuz şekilde yuumlksek bir hız ile karşı tarafa
minimum telef ile aktarılmasıdır Bundan dolayı rapier sopası ve uccedil kısmı incelenerek bu konuya
da dikkat edilmiştir Dokuma işletmesinde kullanılan dokuma tezgacirchları oumlzellikleri aşağıdaki
başlıklarda karşılaştırıldı
33
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri
Dokuma İşletmesinde 15 adet hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirchlar ccedilerccedileveden
leno kenar yapma sistemlerine sahiptirler Uumlretim hızları 600 ndash 650 devirdk arasında
değişmektedir Genelde duumlşuumlk ccedilerccedileve sayılı ve mukavemeti yuumlksek kalın atkılı kalitelerin
ccedilalışmasına uygundurlar Ccedilerccedileve sayısı kenar yapma ccedilerccedileveleri ile birlikte 10 adettir Yuumlksek
mukavemetli kalın atkılı kaliteler kullanılmasına karşın atkı kopuşları randımanı 12 ndash 14
arasında değişmektedir 1993 ve 1996 model olan bu tezgacirchlar artık işletmenin tam anlamıyla
esnekliği ve performansı ile uyuşmamaktadır Guumlnuumlmuumlzde geliştirilen yeni model tezgacirchlar daha
hassas ve esnek ccedilalışma mekanizmalarına sahiptirler
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı
1 Ccediloumlzguuml İplikleri 6 Atkı Yakalama Sistemi 20 Atkı Motoru-Akuumlmuumllatoumlr
3 Atkı Freni 13 Kontrol Panali 21 İplik Bobini
4 Ana Hava Jeti 14 Alt Kumaş Basınccedil Oumllccediler 22 Atkı Fırccedilası
5 Taşıyıcı Hava Jetleri 15 Uumlst Kumaş Basınccedil Oumllccediler
34
Hava Jetli makinelerinde en oumlnemli kısımlardan biri tabiicirc ki dokuma makinesine adını veren
ipliğin hava ile taşınmasını sağlayan sistemdir (Şekil ndash3 2) Burada atkıyı transfer eden hava
duumlzelerinin dizilişi ve hava basıncının doğru ayarlanması atkının kopuş olmadan hatasız bir
şekilde karşıya geccedilirilmesi iccedilin ccedilok oumlnemlidir Yapılan yanlış ayarlar hem atkı kopuş randımanını
arttırmakta hem de kumaşta hataların oluşmasına neden olmaktadır
Hava jetli makinelerde atkı telefi tek taraflı olmaktadır Sol taraftan atılan atkı hava yardımı
ile sağ kenara kadar taşınmakta ve burada kuumlccediluumlk bir aparat yardımı ile tutulmaktadır Sonrasında
ise atkı makası yardımı ile kesilmekte ve kesilen atkı yalancı kenar iplikleri ile birlikte telef
kovasına taşınmaktadır
Atkı transferi hava ile yapıldığı iccedilin nispeten atkının kontroluuml kancalı tezgacirchlara goumlre ccedilok
daha zordur Aynı zamanda atkı uumlzerine binen yuumlk ve gerilim tepecikleri daha sivri ve buumlyuumlktuumlr
Bu da atkının kontroluumlnuuml zorlaştırmaktadır Bundan dolayı işletmede ayar yapılırken atkı
kaynaklı duruş ve hataların olmaması iccedilin burada bırakılan atkı telef miktarı diğer tezgacirchlara goumlre
ccedilok daha yuumlksek olmaktadır Fakat tek taraflı telef verdikleri iccedilin ortalamada diğer tezgacirchlara
yakın hatta biraz daha az telef vermektedirler
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması
Kancalı tezgacirchlarda atkı transferini buumlyuumlk başlıklar altında incelediğimizde genelde aynı
mekanizmanın rol oynadığını goumlrmekteyiz Bundan dolayı rijit ve esnek kancalı sistemler olarak
ayırma ihtiyacı duymadık
35
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması
Atkının izlediği yol basitccedile tarif edilecek olursa oumlncelikle sol rapier atkı bobininden
sağılan atkıyı atkı seccedilici yardımı ile alır Sonrasında atkıyı kıskaccedilları arasında sıkıştırır (Burada
esnek ve rijit kancalı sistemlerde atkının alınması taşınması ccedileneler arasında tutulması transferi
ve atkının kumaşa dacirchil edilme şekli ve ayrıntısı farklı olmasına karşın genel başlıklar ccedilok buumlyuumlk
ccediloğunlukla aynıdır) Sağ rapier tarafından alınan atkı transfer boumllgesine kadar taşınır Transfer
boumllgesinde atkı sol rapierden sağ rapiere transfer edilir Sağ rapier atkıyı kumaş kenarına kadar
taşır ve atkı bırakma sistemine iletir (Şekil ndash 3 3) Sağ kenarda bırakılan atkı tefeleme sistemi
yardımı ile kumaş oluşum ccedilizgisinden kumaşa dacirchil edilir Sonrasında kumaş kenar makası ile
atkı kesilir Boumlylelikle telef olan atkı kısmı atılırken oluşan kumaş roliğine sarılır
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Rijit şişli tezgacirchlar daha oumlnce ayrıntılı olarak anlatılmıştır Burada vurgulanması gereken
taşıyıcı şişlerin (rapier) yatay bir duumlzlem uumlzerinde herhangi bir eğilme ve burulma olmadan dik
ve rijit bir şekilde hareket etmesidir Herhangi bir eğilme ve burulma olmadığı iccedilin nispeten daha
hassas bir atkı transferi sağlayabilmektedir
Dokuma İşletmesirsquonde rijit şişli tezgacirchlar DORNIER marka olup işletmenin buumlyuumlk
kısmını oluşturmaktadırlar Burada farklı model ve yapıda DORNIER rijit şişli tezgacirchlar
bulunmaktadır
36
DORNIER rijit şişli tezgacirchın şiş ve rapierinin incelenmesi sonrasında oumllccediluumlm sonuccedilları
aşağıdaki gibi elde edilmiştir (Şekil ndash 3 4)
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 8 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 17 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 17mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 21 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 33 mm
- Kumaş Sacağı = 8 mm
- Telef Olan Kısım = 79 mm
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Dokuma İşletmesirsquonde oumlnemli tezgacirch gruplarında bir tanesi de PICANOL marka tezgacirchlardır
(Şekil ndash 3 5) Esnek şişli olan bu tezgacirch grubunun DORNIER marka rijit şişli tezgacirchlara goumlre
avantaj ve dezavantajları bir sonraki boumlluumlmde ayrıntılı şekilde verilmiştir
Esnek şişli tezgacirchlar hem modellerin daha yeni olması (yeni teknoloji) hem de transfer oumlzellik
ve ekipmanlarına goumlre rijit şişli tezgacirchlara goumlre daha az telef vermektedirler Fakat daha yeni
37
model olmalarına karşın her ccedileşit atkı ve oumlrguuml tipi bu tezgacirchlarda ccedilalışılamamaktadır Daha eski
modelde olmalarına karşın rijit şişli tezgacirchlarda daha ince hassas zor oumlrguumlluuml ve yuumlksek ccedilerccedileveli
kaliteler ccedilalışılabilmektedir
Ayrıntılı ve hassas bir şekilde yapılan esnek şişli rapier oumllccediluumlmleri aşağıdaki gibidir
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 4 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 11 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 23 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 245 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 21 mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 38 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 43 mm
- Kumaş Sacağı = 45 mm
- Telef Olan Kısım = 51 mm
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması
Her iki şişli tezgacirch grubuna bakıldığında belirgin farklılıklar goumlruumllmektedir Oumlncelikle
rapierlerin iccedilten iccedile ccedilentik mesafelerini incelediğimizde rijit şişde 8mm iken esnek şişde
4mmrsquodir Aynı zamanda dıştan dışa ccedilentik mesafelerini kıyasladığımızda rijit olanda 13 mm iken
esnek şişli sopada 11 mm oumllccediluumllmektedir Burada net bir şekilde telef farklıklarından soumlz
38
edilebilir Ayrıca ccedilentik mesafesi ne kadar fazla olursa o kadar kaliteli bir transfer yapılabilmekte
ve transfer ayarlarının hassasiyet ihtiyacı duumlşmektedir Fakat tersi durumda atkının ccedilentik
iccedilersinde kat edeceği mesafe artacağından dolayı telef miktarı da artmaktadır Buradan da net bir
şekilde goumlruumllmektedir ki rijit şişli tezgacirchlardaki telef miktarı esnek şişli tezgacirchlara goumlre 2 mm
daha fazladır
Sol Rapier şişlerinde telefte ve tezgacirch ayarlarında oumlnemli bir rol oynayan parametre de
ccedilene mesafesidir Burada yapılan oumllccediluumlmler sonucunda rijit kancalı rapier şişlerinde iccedilten iccedile ccedilene
mesafe 13mm iken esnek kancalı rapier şişlerinde ccedilene mesafesi iccedilten iccedile uzunluğu 23 mm dir
Aynı şekilde dıştan dışa ccedilene mesafeleri rijit sistemde 13mm iken esnek şişli sistemde 245
mmrsquodir Genel olarak değerlendirdiğimizde olması gereken telef farkı 115 mm olması gerekirken
bu tam olarak gerccedilekleşmemektedir Ccediluumlnkuuml burada transfer şeklide oumlnemlidir Asıl telef miktarını
sağ rapier atkı ipliğini alırken ağızdan sarkan kısmı ve atkının tamamlanması sonrasında bırakma
yeri belirlemektedir Bundan dolayı burada net bir şey soumlylemek doğru olmayacaktır
Sol rapierlerde ağızdan sarkan atkı uzunluğunu oumllccediltuumlğuumlmuumlzde ortalama değerler elde
edilmiştir Bu oumllccediluumlmlere goumlre rijit sol rapier şişlerinde ağızdan sarkan kısım 17 mm iken esnek
kancalı şişlerde 21 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada bir oumlnceki duruma goumlre telef miktarının esnek
kancalı tarafa kaymasının nedeni rijit kancalı şişlerde atkı iki kıskaccedil arasında sıkıştırılmakta ve
duumlzguumln şekilde alınması sağlanmakta aynı zamanda atkının ccedilene ağzından kayarak uzunluğun
artması da engellenmektedir Diğer taraftan esnek şişli sistemde sol rapier ccedilene mesafesinde
kaymalar olmakta ve telef uzunluğunu bu kısımda arttığı goumlruumllmektedir
Aynı şekilde sol rapier ccedilene iccedilerisinde kalan atkı miktarını değerlendirdiğimizde rijit şişli
sistemde 21 mm olarak oumllccediluumllmesine karşın esnek şişli sistemde 38 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Karşılaştırılan son parametre kenar saccedilaklarının uzunlukları olmuştur Bu kısım doğrudan
telefe etki etmektedir Diğer parametreler bazen duumlzen rahat transfer ve kaliteli ccedilalışma gibi
avantajlar sağlayarak dolaylı olarak atkı telefine etki ederken bu parametre direk telef olarak
oumllccediluumllmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonrasında rijit şişli rapierlerde kenar saccedilağı 8 mm olarak
oumllccediluumlluumlrken esnek şişli rapierlerde kenar saccedilağı 45 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
39
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
Rapierde Oumllccediluumllen Kısımlar DORNIER PICANOL
Rapier Sopası Ccedilentik İccedilten İccedile Mesafesi 8 mm 4 mm
Rapier Sopası Ccedilentik Dıştan Dışa Mesafesi 13 mm 11 mm
Sol Rapier İccedilten İccedile Ccedilene Mesafesi 13 mm 23 mm
Sol Rapier Dıştan Dışa Ccedilene Mesafesi 17 mm 245 mm
Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım 17 mm 21 mm
Sol Rapier Ccedilenesinin İccedilerisinde Bulunan
Kısım 21 mm 38 mm
Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım 33 mm 43 mm
Kumaş Sacağı Uzunluğu 8 mm 45 mm
Telef Olan Kısım Uzunluğu 79 mm 51 mm
Yukarıda atkı telefinin rapier şişi uumlzerinden adım adım ilerlemesinden sonra atkının
kumaşa dacirchil olmasına kadar oluşan telefler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Son olarak yapılan
oumllccediluumlmler tuumlm atkı teleflerinin oumllccediluumllmesi olmuştur Buna goumlre birccedilok farklı tezgacirchtan yapılan
telefler değerlendirildiğinde rijit şişli tezgacirchlarda oluşan atkı telefi 79 mm olarak oumllccediluumllmuumlş buna
karşın esnek şişili tezgacirchlarda oumllccediluumllen atkı telefi uzunluğu 51 mm olmuştur Aradaki fark 28 mm
olup oldukccedila iyi bir miktardır Ccediluumlnkuuml toplam atkı telefleri iki kenarın toplamı olmaktadır Burada
ise tek taraftaki fark 28 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Toplam telefe oranla buumlyuumlk bir fark olduğu
ortaya konulmuştur
40
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi
Burada telef tamamen rapier sopalarına mal edilemez Ya da esnek kancalı tezgacirchların
rijit kancalı tezgacirchlara goumlre daha az atkı telefi verdikleri anlamına gelmemektedir Ccediluumlnkuuml telefi
etkileyen birccedilok farklı mekanizma parametre ve ayar-eleman kaynaklı neden olabilir Bunlardan
atkı seccedilici ve atkı frenlerinin telef uzunluğuna etkisi standardizasyon ve optimizasyon boumlluumlmuumlnde
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir (Şekil ndash3 6) Telefi etkileyen durumları maddeler halinde
sıraladığımızda aşağıdaki gibi bir durum ortaya ccedilıkmaktadır
- Tezgacirch Modeli
- Kullanılan Atkı seccedilicinin modeli
- Atkı sensoumlrlerinin modeli ve performansı
- Atkı motorlarının modeli ayarları ve performansları
- Ayar yapan ustanın performansı
- Ccedilalışılan iplik numara ve cinsi
- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml ve akuumlmuumllatoumlr uumlzerindeki iplik stok miktarı ve ayarı
- Kenar oumlrme mekanizmasının yapısı
- Kenar ipliklerinin cinsi ve adedi
- Kenar kesici makasların accedilısı ve keskinliği
- Rapierin ccedilalışma suumlresi ve oumlmruuml gibi daha birccedilok parametre sayılabilir
41
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
DORNIER ve PICANOL TEZGAcircHLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
DORNIER TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ PICANOL TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ bull Pozitif transfer vardır Accedilıcı horozlar yardımı ile atkı transferi gerccedilekleşmektedir
bull Negatif Transfer vardır Rapier kafaları iccedil iccedile girerek atkı transferi gerccedilekleştirilir
bull Rijit şişli rapierler kullanılmıştır bull Esnek şişli rapierler kullanılmıştır
bull Rapier ağzını accedilmak iccedilin kullanılan accedilıcı takoz ayarları daha zordur
bull Rapier ağzını accedilma sitemi daha kolay ve stabildir
bull Yuumlksek sayılı ccedilerccedileveli kumaşların dokunması daha kolaydır Kamlı motor vardır
bull Yuumlksek sayıdaki ccedilerccedileveli kumaşların dokunması zordur Servo motor var
bull Neps ve havlı işlerin ccedilalışması daha kolaydır Pozitif transfer ve kamlı motor mekanizmasından kaynaklanmaktadır
bull Neps ve havdan dolayı yapışma olan işlerin ccedilalışması daha zordur Ağızlık yapısından kaynaklanan bir durumdur
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması daha kolaydır Pozitif atkı transferi vardır
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması zordur Negatif atkı transferi vardır
bull Atkı makasının ayarlanması daha zordur bull Atkı makasının ayarlanması daha kolaydır
bull Tarak ayarı zordur 7 adet cıvata vardır Hassas tarak ayarı gerektirmektedir Doumlşeme ayarı vardır
bull Tarak ayarı daha kolaydır Soumlkme ve takmada daha az cıvata sayısı var ve ayar durumu daha kolaydır
bull Ayna mesafesi daha zor ayarlanabilmektedir bull Ayna mesafesi ayarlaması daha kolaydır
bull Kenar kapması boncuk ve saccedilak riski
fazladır Hassas ayar gerektirir
bull Kenarlar ayarlanırken daha stabil ayarlar vardır Hassas ayar gerektirmediğinden boncuk kapma saccedilak gibi hatalar Dornier tezgacirchlara goumlre daha azdır
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları
Dokuma İşletmesinde en ccedilok kullanılan iplik harmanları sırasıyla YUNPES
YUNNYLEL YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE
KETEN İPEK ve PES gibi iplik harmanlarından oluşmaktadır Daha oumlnceki yıllarda 100 YUN
oranın ccedilok daha yuumlksek iken yuumln fiyatlarındaki artış ve piyasadaki arz talebinin artışından dolayı
hızlı bir şekilde 100 YUN oranı azalmıştır Bunun yerine PES NYL gibi sentetik elyaflar
kullanılmaya başlanmıştır Genelde tuumlm tekstil dallarında olduğu gibi yuumlnluuml kumaş sektoumlruumlnde de
lsquoNmrsquo iplik numaraları buumlyuumlmuumlş (incelmiş) dokuma sıklığı arttırılmış ve oumlrguuml yapısı zorlaştırılıp
42
ccedilerccedileve sayısı arttırılmıştır Boumlylelikle suumlrekli daha iyi ve kaliteli uumlruumlnler uumlretilip marketteki
paydan daha fazla pay alınmaya ccedilalışılmıştır
Teknolojinin gelişmesi ve uumlretici sayısının artmasından dolayı pazardaki rekabet uumlst
duumlzeye ccedilıkmıştır Bu da işletme maliyetlerinin elde edilen uumlruumlnuumln fiyatlandırılmasındaki ve
pazarda avantaj sağlamasındaki oumlnemini bir kez daha goumlstermektedir Maliyetlerde yapılacak
kuumlccediluumlk bir azalış firmaları pasta payında hızla uumlst seviyelere doğru goumltuumlrmektedir
En ccedilok ccedilalışılan atkı iplikleri sırasıyla YUNPES YUNNYLEL YUNPESEL
100YUN YUNEL YUNNYL şeklinde olmaktadır Atkı iplikleri geccedilmişte ccedilift kat ve daha
kalın iplikler iken sonrasında iplik numaraları incelmeye ve sonrasında da tek kat iplikler
uumlretilmeye başlanmıştır Maliyetlerdeki artış ve piyasa istekleri arttıkccedila tek kat ve ince ipliklerin
oranı hızla artmış ve halende yuumlkselmeye devam etmektedir
En ccedilok kullanılan atkı numaraları Nm numara sistemine goumlre 571 561 481 441 391
371 261 1602 902 802 762 722 602 şeklinde olmaktadır Bunun dışında yuumlze yakın
farklı harman ve numarada atkı ipliği kullanılmaktadır Atkı iplikleri uumlretim kalite ve performans
accedilısından yuumlnluuml kumaşta oumlnemli bir yer tutmaktadır
Dokuma İşletmesinde 2008 krizine kadar ccedilift katlı iplikler daha fazla kullanılmaktaydı
Kriz sonrasında maliyet rekabet ve piyasa durgunluğunun accedilılması iccedilin radikal kararlar ile tek
katlı atkı kullanımı daha da oumln plana ccedilıkmıştır
Atkı numarasının incelmesinin bir diğer nedeni de iplik makinelerindeki ve
teknolojilerindeki gelişmelerdir Son yıllarda iplik pazarındaki rekabete iplik makine uumlreticileri
de dacirchil olmuş ve bu kapsamda performans uumlretim ve kalite arttırılmıştır Boumlylelikle daha ince
duumlzguumln ve hatasız iplikler uumlretilebilmektedir
Dokuma İşletmesinde en fazla kullanılan ccediloumlzguuml harmanları YUNPES YUNNYLEL
YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE KETEN
şeklinde olmaktadır
Burada kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri atkı ipliklerine goumlre daha mukavemetli ve duumlzguumln
ipliklerdir Atkı ipliklerinden farklı olarak ccediloumlzguuml iplikleri buumlyuumlk ve suumlrekli tansiyonlara maruz
kalmaktadır Aynı zamanda uzun suumlreler kendi aralarında ve makine parccedilalarına suumlrtuumlnmekte ve
43
yıpranmaktadırlar Buda neps ve ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmaktadır Bundan dolayı daha kalın
ve mukavemetli ccediloumlzguuml iplikleri tercih edilmektedir
Burada ince ipliklerin mukavemetinin arttırılması iccedilin haşıllama prosesine oumlnem
verilmiştir Oumlzellikle daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) prosesi ile buumlyuumlk oumllccediluumlde başarılı
neticeler alınmıştır Daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) sistemi normal haşıllama
sisteminden farklı olarak yan yana bulunan 7 adet ccediloumlzguuml ipliğini birbirinden ayırıp yapışmasını ve
ccediloumlzguuml ipliklerinin kopmasını engellemektedir Bu proses ile birbirinden daha homojen olarak
ayrılan ccediloumlzguuml iplikleri daha randımanlı bir ccedilalışma imkanı sunmaktadır Şu an iccedilin haşıllama
departmanında yeni youmlntemler araştırılmakta ve daldırma haşıllamanın (7 ccedilapraz haşıllamanın)
maliyet ve uumlretim suumlresi kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır Boumlylelikle daha fazla ccediloumlzguuml daldırma (7
ccedilapraz haşıllama) haşıllanacak işletmede performans artışı sağlanıp maliyetler
duumlşuumlruumllebilinecektir
İşletmede en fazla kullanılan ccediloumlzguuml numaraları sırasıyla Nm 902 802762 722 602
541 441 391 261 gibi iplik numaralarıdır
Leno kenar iccedilin genellikle kumaşa 2 ndash 3 cm mesafede olacak şekilde ilacircve kenar ccediloumlzguumlleri
eklenir İlacircve ccediloumlzguumllerin sayısı 4-5 ile 8 arasında değişebilir Bu ccediloumlzguumllerin yuumlksek mukavemetli
2-3 kat buumlkuumlmluuml polyester ipliklerinden oluşması gerekir Burada kesilen atkı ipliklerin taşınması
ve atılmasını sağlamak iccedilin sistemle beraber ccedilalışan yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de olmalıdır Bu
iplikler bazı tezgacirch uumlreticilerinin geliştirdikleri sistemler yardımı ile mukavemetli ve kaliteli
iplikler (ccedilift kat PES gibi) kullanıldığında tek tarafta 4-5 adet yeterli olmaktadır Fakat 3-4 kat
buumlkuumlmluuml (Nm 602) pamuk iplikleri kullanıldığında bu sayı 14-16 adet yalancı kenar ipliğine
kadar ccedilıkabilmektedir Yuumlksek sayıda yalancı kenar ipliklerinin kullanılmasının nedeni hatalı
kumaş vermektense fazla miktarda telef vermenin daha uygun olmasıdır Fakat tez ccedilalışmasının
amacı her tuumlrluuml atkı telefin kumaş kalitesi oumln planda tutularak azaltmak olmuştur Dokuma
İşletmesinde hatalıya ayrılmış yuumlnluuml iplikler veya dışarıdan satın alınan ucuz pamuklu iplikler bu
sistemler iccedilin kullanılmaktadır
Yalancı kenar ipliklerinin hazırlanması ve tezgacircha yuumlklenmesi işccedililik maliyetinin
artmasına neden olmaktadır Burada yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin oluşturulabilmesi iccedilin oumlncelikle
14 bobinden sağılan ccediloumlzguumller bir makaraya sarılmaktadır Farklı bir mekanizma ile sarılan bu
makaralar sonrasında tezgacircha takılmaktadır Bu sarılan ccediloumlzguuml ipliklerinin amacı kesilen atkı
44
uccedillarının taşınarak telef kovasına atılmasını sağlamaktır Bu sistemler leno sistem aparatından
hareket aldığı ve beraber ccedilalıştıkları iccedilin Leno Kenar oluşumu iccedilerisinde anlatılmaktadır
Leno kenar adını leno oumlrguumlsuumlnden alır Daha ccedilok kancalı ve jetli atkı atma sistemine sahip
dokuma makinelerinde tercih edilir Leno kenar oluşturulduktan sonra bir makas veya rezistans
yardımı ile zemin kumaştan ayrılır Kesilerek kumaştan ayrılan leno kenar atıldığı iccedilin kenar
oluşumu sırasında iplik sarfiyatının en aza indirilmesi ccedilok oumlnemlidir Bunun iccedilin atılan atkı
ipliklerinin kumaş eninden sonra muumlmkuumln olan en az saccedilaklanmayı meydana getirmeleri gerekir
Atkı ipliğinin uccedillarının kesilmesi işlemi ipliğin cinsine bağlı olarak makas yerine eritme yoluyla
da gerccedilekleştirilebilir Termoplastik elyaflar iccedilin kullanılan bir youmlntemdir Bu işlem iccedilin
rezistanslardan yararlanılır Aynı zamanda zemin kumaş kenarının dağılmasını oumlnleyen etki
yarattığı iccedilin tercih edilir Ancak bu sistemi eritme kenar sistemiyle karıştırmamak gerekir
Kumaş kenarı leno kenarın ayrılmasından sonra saccedilak kenara benzer bir yapıya kavuşur
Aradaki fark atkı ipliklerin ucunun atkı tutucular tarafından değil leno oumlrguumlsuumlnuuml oluşturan
ccediloumlzguumller tarafından tutulmasıdır Muumlşterinin talebine goumlre duumlzguumln kesilmiş kenarların
aranmadığı durumlarda leno ccediloumlzguumlleri iptal edilerek saccedilak kenar uygulamasına geccedililebilir
Leno oumlrguumlnuumln oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelerden bağımsız aparatlardan yararlanılması
oumlnem kazanmaktadır Bağımsız motor tahrikli leno yapıcıları dokuma makinesinin esnekliğinin
daha da artmasını sağlamaktadır Bu tip aparatların kullanımı ile birlikte makinenin daha yuumlksek
hızlara ve uumlretim kalitesine ulaşmasına imkacircn tanınabilir Daha yuumlksek hızlara ulaşılabilmesinin
nedeni leno kenarın oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelere gerek kalmamasıdır Bu durum daha az
ccedilerccedileve hareketi ile ağızlık accedilma sistemlerine daha az guumlccedil harcanmasına veya desen iccedilin daha
fazla ayak kullanımı anlamına gelmektedir Bu nedenden dolayı uumlretim hızı ve kalitede belirgin
bir iyileşme goumlzlemlenebilmektedir
Dornierrsquoin diskli ve Picanolrsquoun ELSY kenar sistemleri buna oumlrnek olarak verilebilir Bu
tip sistemler sayesinde armuumlrluuml dokuma tezgacirchında ccedilerccedileve sayısına goumlre maksimum
desenlendirme olanakları kullanılabilir hale gelmiştir Leno ccediloumlzguumllerinin hareketleri ana ccediloumlzguuml ve
ccedilerccedilevelerden bağımsız olduğu iccedilin ağızlık yuumlkseklikleri ve accedilılma zamanları da bağımsız olarak
ayarlanabilir
Dokumacılıkta en fazla kullanılan kenar oluşturma sistemi leno kenar uygulamaları
olunca makine uumlretici firmalarının ccediloğu bu alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlruumlyorlar Ccedilalışmalarda
yoğunlaştığı boumlluumlm ise kenar sarfiyatlarının azaltılması oluyor Kumaş kenarı ile atkı ipliğinin
45
ucu arasında yaklaşık 4 cm fark olduğu ve bu farkın kumaş boyunca her atkıda gerccedilekleştiği
duumlşuumlnuumllecek olursa meydana gelen firenin boyutu anlaşılabilecektir Uumlstelik bu fire kumaşın her
iki kenarında da soumlz konusudur Tezin ilerleyen aşamalarında tezgacirch uumlreticilerinin yaptıkları
ccedilalışmalar ve geliştirdikleri yenilikler anlatılmıştır
Yalancı Kenar Ccediloumlzguumlleri daha ccedilok Leno Kenar sistemi ile beraber anlatılmıştır Fakat
yalancı kenar ccediloumlzguumlleri aynı zamanda kıvırma kenar (tuck in) kenar sistemlerinde de
kullanılmaktadır Bu ccediloumlzguumllerin kenar oluşturma sisteminden kısmen bağımsız olarak kesilen atkı
teleflerinin telef kovasına atılmak olduğu iccedilin iki sisteme de rahatlıkla kullanılabilmektedir
Tez ccedilalışmasında ilgili yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin teleflerinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalar yapılmıştır Bu kapsamda buradaki ccediloumlzguuml sayısı azaltılarak olumlu sonuccedillar alınmıştır
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri
Dokuma işletmesinde proje ccedilalışmasına paralel olarak işletme buumlnyesinde yuumlruumltuumllen ve
ccediloumlzguuml telefini azaltmayı hedefleyen bir başka ccedilalışmada Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Esnasında Ccediloumlzguuml
Bobinlerindeki Kalan Teleflerin Azaltılması olmuştur
Projedeki amaccedil ccediloumlzguuml bobinlerinin dibinde kalan iplik miktarını azaltmaktır Ccediloumlzguuml
ccediloumlzuumlluumlrken ccedilile sayısına ve metre uzunluğuna goumlre hesaplanması ve ayarlanması gereken bobin
metraj ve ağırlıkları vardır Buradaki numara varyasyonu ccedilok duumlzguumln şekilde takip edilerek
standartlar oluşturulmuş ve goumlrsel eğitim notları ccedilıkarılmıştır Bu hesaplamalar yapılırken
ccediloumlzguumlnuumln yarım kalmaması iccedilin minimum 10 gram ccediloumlzguumlnuumln konik uumlzerinde bırakılması
gerekmektedir Bu 10 gram telefler ccedilağlığa takılan tuumlm koniklere ne kadar yaydırılabilirse o
derecede kesilen ve telef olan iplik miktarımız azalacaktır
35 Hızlı Kamera Kullanımı
Hızlı kamera ile atkı atış sistemi goumlruumlntuumllenerek atkı hareketinin ayrıntılı bir şekilde
izlenmesi hedeflenmiştir Ccedilalışmada atkı transfer hareketini ve tefeleme oumlncesinde atkı ipliğinin
sağ kenar kancası tarafından serbest bırakılma sırasındaki davranışını incelemek iccedilin hızlı kamera
kullanılmıştır
46
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera
Tez ile birlikte yuumlruumltuumllen Santez projesi kapsamında Olympus i-Speed serisi hızlı kamera
tedarik edilmiş ve ccedilok sayıda deneme ccedilekimleri ile en uygun ccedilekim ayarları belirlenmeye
ccedilalışılmıştır (Şekil ndash 3 7)
Burada kamera performansı ve yazılımından yararlanılarak 450-550 devirdk ile ccedilalışan bir
rapier sopasının dolayısı ile atkının izlenmesi sağlanmıştır Tezgacirchta ccedilalışılan 500-550 devirdk
buumlyuumlkluumlk birimi metresnrsquoye ccedilevrildiğinde 1750 ndash 2100 metresn hız ile ilerleyen bir cisim olarak
tanımlanabilir Yaklaşık 450 devdak ile ccedilalışan kancalı dokuma makinelerinde saniye başına
duumlşen dokuma devri 75 olur Bir dokuma devri iccedilindeki kenar oluşum hareketinin 30-40 derece
suumlrduumlğuuml varsayılırsa bu hareketin saniyenin yaklaşık 85-90rsquoda birine karşılık geldiği
hesaplanabilir Bu durumda hızlı kamera ile bu hareketi en az 10 kare ile izleyebilmek iccedilin 900-
1000 karesn hızlarında ccedilekim yapılması gerekmektedir Ccedilalışmada kullanılan ccedilekim hızları
1500 ndash 2000 karesn duumlzeyinde olmuştur Yapılan ccedilalışmada atkı hareketi goumlzlemlenerek atkı
alımı transferi ve atkının bırakılması aşamaları kenar yapıları ve yalancı kenar iplikleri ile
birlikte detaylı olarak goumlruumlntuumllenmiş ve maruz kaldığı kuvvetler ile hareketlerin birbirine goumlre
zamanlaması goumlzlemlenmiştir
Yuumlksek hızda ve renkli ccedilekim yapabilen kameranın oumlnemli teknik oumlzellikleri aşağıda
verilmiştir
- EMC standardı CISPR 22 (BS EN55022) Guumlvenlik Standartı CISPR 24 (BS EN55024)
CE BS EN61010-1 ve IP Standardı EN60529 gereklerine uygun
- Goumlruumlntuuml ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml 1280 x 1024 piksel
- Piksel boyutu yaklaşık 21 mikron
- Ccedilekim yeteneği 1280 x 1024 2000 fps(karesaniye)
47
- 8 GB bellek ile 24 saniye monochrome ccedilekim yapabilme kapasitesi
- Maksimum Ccedilekim hızı 10000 fps (karesaniye)
- Goumlruumlntuuml depolama formatları ldquoRaw bayerrdquo rdquo AVIrdquo rdquoMJPEGrdquo
- Ethernet bağlantısı
- Objektif bağlama yuvası ldquoF-mountrdquo tipi
- Kamera kullanımı CDU izleme uumlnitesi ile ya da Ethernet bağlantısıyla PC uumlzerinden
36 Youmlntem
Kancalı dokuma makinelerinde yapılan optimizasyon ccedilalışmaları 2 ana grupta ele
alınmıştır Dokuma oumlncesi (hazırlık aşamasında yapılan yardımcı duumlzenlemeler) ve dokuma
sırasında gerccedilekleşen prosesler ve makine ayarlarından atkı telefi oluşumuna neden olanlar
belirlenerek incelenmiştir
Dokuma Hazırlık Suumlrecindeki İşlemlerden Kaynaklanan Ayarlar
Dokuma Makinesindeki Ayarlar
Statik ayarlar Konumlama ayarları
Dinamik ayarlar Tezgacirch ana zamanlamasına goumlre değişen ayarlar
Kancalı dokuma makinesinde kenar oluşumunu etkileyen temel mekanizma ve elemanlar
hızlı kamera ile yapılan ccedilekimlerde goumlruumllmektedir (Şekil ndash 3 7)
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması
CcedilOumlZGUuml Kumaşta dikine yer alan ipliklerdir
ATKI Kumaşta enine yer alan ipliklerdir
48
RAPİER Ccediloumlzguuml ipliklerinin arasından atkıyı taşıyan hareketli parccedila
TARAK Rapier atkıyı bıraktıktan sonra atılan atkıyı kumaşa yerleştiren hareketli parccedila
LENO Atılan atkının tarağın ileri hareketinde geri kaccedilmaması iccedilin bu atkıları bir oumlrguuml ile
tutan hareketli parccedila
LENO KENAR Kumaş kenarında kalan atkılar kesildikten sonra atkı uccedilları eşit boyda saccedilak
oluşturacak şekilde bırakılmış kumaş kenarıdır
KIVIRMA (TUCK-IN) KENAR Kumaş kenarında kesilmiş atkı uccedillarının tekrar kumaş
kenarına doğru kıvrılması şekliyle elde edilen oumlruumlluuml kumaş kenarıdır
49
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler
Dokuma İşletmesinde mevcut durum incelemesi yapılması iccedilin oumlncelikle tezgacirch tiplerine goumlre
gruplandırmalar yapılmıştır Tezgacirch grubu bazında yapılmasının nedeni işletmede farklı yıllarda
satın alınan farklı marka oumlzellik ve teknolojide tezgacirchların bulunmasından kaynaklanmaktadır
Benzer şekilde 100rsquoe yakın farklı atkı harmanı bulunmaktadır Bu nedenle sağlıklı bir
karşılaştırma ve analiz iccedilin aynı atkı gruplarını bir arada tutup yeni gruplar oluşturulmuştur
Bu ccedilalışmada yapılan deneme ve analizler dokuma işletmesi oumlzel şartlarından
kaynaklanmakta olup genel bir bakış accedilısı sağlamaktadır Burada yapılan deneysel ccedilalışma ve
tespitler başka işletmelerde farklı sonuccedillar verebilecektir
Atkı İpliklerinin Harman Bazında Dağılımı
İşletmede 100 yuumln ve ccedileşitli yuumln harmanları iccedileren değişik atkı iplikleri kullanılmaktadır
2012 yılı esas alınıp kullanılan atkı harmanlarına goumlre incelendiğinde dokuma dairesinde en
ccedilok kullanılan harman tipleri sırası ile YUNPES YUNNYLEL 100 YUN YUNPESEL ve
YUNNYL olarak gerccedilekleşmiştir (Ccedilizelge ndash 4 1) Atılan atkı sayısı bazında harman tipi
kullanım oranları Ccedilizelge 2rsquode verilmiştir
50
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri
NO HARMAN ATILAN ATKI
SAYISI
1 YUNPES 15312645000 235
2 YUNNYLEL 13551651000 208
3 YUNPESEL 12785405100 196
4 YUN 10292812000 158
5 YUNPES 4246741000 65
6 YUNEL 3670419500 56
7 YUNNYL 3054216500 47
8 YUNCASHMERE 676185000 10
9 PESEL 500400000 08
11 PESEL 348986000 05
12 KETEN 115475000 02
13 IPEK 101619000 02
14 PES 94398000 01
15 DİĞER 477902500 07
Toplam 65298177600 1000
NOT Tabloda atkı sayısı temel alınarak telef yuumlzdesi oluşturulmuştur Ccediluumlnkuuml kalitenin toplam eni oumlnemli değildir
Oumlnemli olan kumaş kenarının dışında kalan kısımdır Buda toplam enden bağımsızdır
Bu rapordaki veriler Şubat ndash Nisan 2012 tarihleri arasında son uumlccedil ayda (21022012 -
28042012) dokuma dairesinde ccedilalışan kalitelerden alınmıştır Bu verileri harman bazında
incelendiğinde YUNPES karışımlı atkı ipliğinin toplamda 30 ile en fazla kullanılan atkı ipliği
olduğu goumlruumllmektedir Bu atkıyı 208 oranla YUNNYLEL atkı harmanı takip etmektedir
Daha sonra bu atkı gruplarını 214 oranla100YUN + YUNEL harmanları gelmektedir
PAMUK KETEN İPEK ve 100 PES gibi harmanlar ise 1 altında gibi kuumlccediluumlk oranlarla takip
etmektedirler
İccedilerisinde EL olan harmanlar incelediğinde 475 gibi buumlyuumlk bir oranda işletmede
ELrsquolı harmanların kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan kullanılan harman miktarı artıkccedila atkı telef
miktarının artması beklenmektedir Ccediluumlnkuuml elastanlı atkıların kontroluuml zordur bir miktar gerilme
ile kullanıldıkları iccedilin ccedilekmesi ve toplaması diğer atkılara oranla ccedilok daha yuumlksektir Elastan
iplikli kalitelerde kumaş kenarında boncuk atkı kaccedilığı atkı kopuğu vs atkı kaynaklı hataların
51
oluşmaması iccedilin zorunlu olarak daha uzun atkı telefi verilmek durumunda kalınmaktadır Tez
ccedilalışmasında bu durum ayrıntılı olarak incelenmiştir
Atkı Teleflerinin Dokuma Dairesindeki Dağılımının Analiz Edilmesi
Ccedilizelge ndash 4 1 tablosunu daha da alt başlıklara ayırdığımızda karşımıza tezgacirch grupları
ccedilıkacaktır Dokuma İşletmesinde farklı oumlzelliğe (kumaş kenar yapısı tezgacirch eni yalancı kenar
tertibatı atkı frenleri tezgacirch modeli farklı marka vs) sahip sekiz farklı tezgacirch grubu vardır
Pareto analizi ccedilerccedilevesinde hangi tezgacirch grubunda hangi teleflerin oluştuğunu belirlemek iccedilin
yapılan ccedilalışma sonucu aşağıdaki Ccedilizelge ndash 4 2 ulaşıldı
Tezgacirch gruplarında verilen yuumlzdeler toplam kullanılan atkıların yuumlzde değerleridir
Oumlncelikle tezgacirch grubu bazında incelediğimizde B Grubu Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini Aparat
Tezgacirchlarda 29 A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 Ekru Kaliteler iccedilin
Kullanılan A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 oranında atkı atılmıştır Diğer kalan
doumlrt tezgacirch grubunda da birbirine yakın bir oranda atkı atılmıştır Buradaki oran en fazla tezgacirch
sayısından daha sonra tezgacirch hızından etkilenmektedir
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi
Not Burada yapılan tezgacirch sınıflandırması işletmedeki gerccedilek tezgacirch numaraları kullanılarak yapılmıştır Sonraki
boumlluumlmlerde yapılan sistematik sınıflandırmalar ile karıştırılmaması gerekmektedir Oumlrneğin kenar yapma sistemlerine
goumlre yapılan tezgacirch sınıflandırmaları gibi sınıflandırmalar olacaktır
Tezgacirch gruplarını tek tek incelediğimizde 1-36 tezgacirch grubunda kullanılan atkı
harmanları 10rsquoluk bir oranla YUNPES harmanlı atkılardır Bu tezgacirch grubu incelendiğinde
52
YUNPES harmanlı atkıya uygun standart ve ccediloumlzuumlm youmlntemlerinin geliştirilmesi gerekir Diğer
atkı harmanları 1 YUN ve 1 YUNEL harmanları kullanılmış Bu harmanların dışında
herhangi başka bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu durum standart oluşturulmasını daha da
kolaylaştırmaktadır
37-72 tezgah grubunu incelendiğinde burada da spesifik kullanılan harmanlar vardır
6 YUNPES ve 4 YUN harmanları kullanılmaktadır Bu atkı harmanlarını 2 YUNNYL
harmanı takip etmektedir Bu harmanların dışında herhangi bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu
tezgacirch grubunda dikkate alınması gereken bir diğer durum ise EL karışımlı herhangi bir atkının
kullanılmadığı goumlruumlluumlyor
73-84 tezgacirch grubuna geniş ve farklı oumlzellikte atkılarının kullanıldığı goumlruumllmektedir
Fakat işletme koşulları temel alınırsa yuumlze yakın harman ccedileşidinin yanında beş farklı harmanın
incelenmesi daha kolay olacaktır
85-99 tezgacirch grubunu değerlendirdiğimizde bu grubunda 5 YUNPESLYC 3
oranında YUNNYLLYC harmanı ve 1 YUN harmanı kullanılmıştır Bu atkı harmanları
dışında herhangi farklı bir harman kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda da 8 oranında LYC
harmanı kullanılmıştır Bu grupta iki farklı atkı harmanının incelenmesi değerlendirilmesi ve bu
atkı harmanlarına goumlre standartların oluşturulması gerekmektedir Bu durum projede ilerlenmesi
iccedilin yol goumlsterici bir sonuccedil olmuştur
101-124 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES 3 YUNNYLEL 1
YUNPESEL ve 1 YUN harmanları kullanılmıştır Toplamda 4 oranında EL harmanlı atkı
kullanılmıştır Bu tezgacirch grubu model olarak yeni (2007) olduğu iccedilin bu grupta genelde yakın
renk yuumlksek kopuşlu ve konstruumlksiyonu zor olan işler ccedilalışmaktadır Bu durumda atkı telef
cinsinden de değerlendirilmesi sağlanmalıdır Genel olarak harman ccedileşitliliği bakımdan
incelenebilir olduğu goumlruumlluumlyor Bu grubu ccedilalışan kaliteler bazında da değerlendirilmesi
gerekecektir
201-224 tezgacirch grubuna baktığımızda 4 YUNPES 4 YUN 1YUNNYL ve 1
YUNPESEL harmanları kullanılmıştır Bu harmanların dışında herhangi başka bir harman
53
kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda kullanılan atkılar 80 oranında YUNPES ve YUN
atkılarıdır Bundan dolayı incelenmesi ve değerlendirilmesi daha kolay olacaktır Bu atkı
harmanına goumlre standardizasyon oluşturulacaktır Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg aparatı
kullanılmaktadır Bundan dolayı kullanılan atkılar genelde EL iccedilermemesi gerekmektedir Bu
sistemde 2 adet yalıncı kenar ccediloumlzguumlsuuml ve 2 adet leno kenar ccediloumlzguumlsuuml kullanılmaktadır Bu anlamda
tezgacirch grubuna oumlzel standardizasyon ve ccediloumlzuumlm yolları geliştirilecektir
301-310 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES harmanı kullanılmıştır Bunun
dışında herhangi bir atkı kullanılmamıştır Bu atkı grubu ccedilerccedilevesinde incelemeler ve etuumltler
alınacak ve tezgacirch ayar standardı oluşturulacaktır
401-477 tezgacirch grubunu incelersek bu grupta altı farklı atkı harmanı kullanılmıştır 11
YUNNYLEL 8 YUNPESEL ve 9 oranında diğer 4 farklı (YUNPES YUN YUNEL
YUNNYL) atkı harmanı kullanılmıştır Tezgacirch sayısı fazla olduğu iccedilin bu gruba duumlşen atkı
harmanı ccedileşitliliği artmıştır Burada kullanılan EL karışımı oranı 21rsquodir Bu grupta (PICANOL)
daha ccedilok bez ayağı ve EL harmanlı atkılar kullanılmaktadır Atkı telefi analizinde bu tablo bize
oumlnemli derecede yol goumlsterecektir Bu bağlamda oumllccediluumlmler yapılacak ve standardizasyonlar
oluşturulacaktır
501-521 tezgacirch grubunda incelediğimizde ise doumlrt farklı atkı harmanı kullanılmıştır
Sırasıyla 3 YUNNYLEL 2 YUNPESEL 1 YUNEL ve 1 YUNPES harmanları
kullanılmıştır Atkı harmanları kendi iccedillerinde karşılaştırıldıklarında ise 6 oranında EL
karışımlı atkılar kullanılmıştır Bu anlamda oumlncelikle tezgacirch grupları ortak kullanılan atkı
harmanları incelenecek ve tezgacirch ayar standartları oluşturulacaktır
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Atkı telefi miktarlarının bir oumln değerlendirmesi tezgacirch grubu bazında yapılmıştır
Tezgacirchlar kenar yapıları uzunlukları atkı transfer sistemleri tezgacirch marka model ve atkı atım
sistemlerine goumlre 8 tezgacirch grubuna ayrılmıştır Bu tezgacirch grupları iccedilerdikleri tezgacirch sayısına goumlre
orantılı şekilde numune alınacak tezgacirch sayısı tablodaki şekilde oluşturulmuş ve numune alınacak
tezgacirchlar belirlenmiştir Her bir tezgacirchtan her guumln boyunca sağ ve sol kenarlarından numune ve
54
oumllccediluumlmler alınmıştır Tezgacirchın tuumlm parametreleri oumllccediluumlluumlp kaydedilmiş ve tip değişimlerinin
rastgele olması sağlanmıştır
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Not Tabloda yer alan lsquonumune alınacak makine kodlarırsquo grup no seklinde gruplandırılarak sınıflandırma yapılmıştır
Tezgacirch gruplarından alınan numunelerden alınan sonuccedillara goumlre en uzun telef (163 mm)
verilen grup 101-124 tezgacirch grubudur Daha sonra 501-521 tezgacirch grubu 1573 mm atkı telefi
uzunluğu ile takip etmektedir Uumlccediluumlncuuml en uzun tezgacirch grubu ise 1467 mm ile 301-310 tezgacirch
grubudur
Tezgacirch gruplarını en kısa atkı telefine goumlre sıraladığımızda ise 862 mm ile 85-99 tezgacirch
grubudur Burada atkı telefinin minimum olmasının nedeni tek taraflı telef verilmesinden
kaynaklanıyor Atkılar hava ile taşındığından sol tarafta atkılar bir aparat tarafından tutulmakta
boumlylelikle sol tarafta yalancı kenar kullanılmamaktadır Tek başına atkı telefi karşılaştırılsaydı
atkı telefi bakımından ilk sırada olacaktır
Daha sonra 401-477 tezgacirch grubu minimum 1187 mm ile ikinci olarak en kısa telefi
veren tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubunda EL harmanlı (21) kaliteler daha fazla ccedilalışmasına
karşın en kısa atkı telefi veren tezgacirch grubudur Bunun nedeni ayrıntılı olarak incelendiğinde
rapier yapısı ve atkı kesim mekanizmasından kaynaklanmaktadır Burada leno kenar
kullanılmakta ve atkılar atkı seccediliciler tarafından minimum telef verilecek şekilde ağızlığa
55
beslenmektedir B GRUBU TEZGAcircHLARDA geliştirilen ECOFILL (092011 Picanol News)
mekanizması bu kapsamda incelenecek ve değerlendirilecektir
201-213 tezgacirch grubu atkı telefleri 1336 mm olarak uumlccediluumlncuuml en kısa atkı telefi veren
tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg sistemi iccedilermektedir Bundan dolayı hem
yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinden tasarruf edilmektedir Fakat burada 4 adet PES
iplik kullanılmaktadır Burada PES ve yalancı kenar iccedilin diğer tezgacirchlarda kullanılan 14 adet
pamuklu yalancı kenar ipliklerinin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması sağlanacaktır Bu
kapsamda bir tasarruf sağlanabilir Fakat burada kullanılacak kalite farklığını azalmaktadır
Oumlzellikle EL harmanlı atkılar bu tezgacirchlarda kullanılmamaya ccedilalışılmaktadır Ccediluumlnkuuml 4 adet iplik
atkı ipliklerini tam olarak tutamamakta kumaş kenarında boncuk atkı kopuğu atkı kaccedilığı vs
hatalar oluşabilmektedir
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
G
R
U
P
N
O
KULLANILMIŞ ATKI İPLERİNE AİT KODLAR
DI132
A20
261
DI16
7DM
0 602
DI1
631S
0
722
DI1
63E
307
22
DI16
3YS0
722
DI16
71S0
722
DI1
11E
40
371
DI1
123
S0
762
DI132
A10
391
DI153
AA0
802
DI153
YS0
481
DI115
E20
481
DI112
E00
481
DI111
E20
481
DI115
440
561
DI112A
A0 571
DI122
AA
1602
1 13
1 7 8
10
129
135 143 1245
135
2 4
4
6 15
141
150
119 131
3 1 7
19
2
146 171
1593
164
4 4
4
8 2
153
163
143 141
5 9
11
143
144
6 1
3 16
80
847 889
7 4 31
10
6 7
2
83 113
103
1159 118
987
8 10
6 4
116 124 71
Not1 ( oumllccediluumlm alınan tezgacirch sayısını belirtmektedir)
Not2 (Grup No tezgacirch sınıflandırması Ccedilizelge 43rsquote yapılan sınıflandırma ile aynı sınıflandırmadır)
56
İplik numaralarına goumlre telef miktarını analiz ettiğimizde kalından inceye goumlre doğru
gidildiğinde telef miktarında artma veya azalma eğilimi goumlruumllmemektedir (Ccedilizelge ndash 4 4)
Elastanlı ipliklerin telefleri tezgacirch gruplarından bağımsız olarak değerlendirdiğimizde
diğer atkılara goumlre biraz daha fazla olduğu goumlruumllmektedir Fakat burada B GRUBU tezgacirchlarda
daha ccedilok ELASTANLI atkılar kullanılmasına rağmen diğer atkı teleflerinden daha duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmektedir
6 numaralı tezgacirch grubu C GRUBU tezgacirchlar olduğu iccedilin tek tarafından(sol) telef
vermektedir Bundan dolayı telef miktarı diğer tezgacirch gruplarından fazla ccedilıkmaktadır Bu grupta
daha ccedilok Elastanlı atkılar kullanılmış olup 80-85 mm civarındadır
3 numaralı tezgacirch grubunda atkı telefleri incelendiğinde daha ccedilok elastanlı ve kalın-orta
numara aralığında atkı ipliği kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan ipliğinin kullanımının etkisi ile
telef miktarı da diğer atkılara goumlre daha yuumlksektir (163 mm)
Keten ipliği gibi rijit ipliklerin telef miktarı genel olarak ortalamanın altındadır Bu da
keten atkı telfinin diğer ipliklere goumlre kontrol edilebilirliğinin daha iyi olduğunu goumlstermektedir
100 YUN ipliklerin kullanımı tezgacirch grubu bazında incelediğimizde 8 numaralı grupta
116 mm atkı telefi 1 numaralı grupta ise 135 mm olduğu goumlruumllmektedir Burada kişi bazlı ayar
standartları değerlendirilmezse bayan bandı tezgacirchların atkı teleflerinin daha kısa olduğu
goumlruumllmektedir Burada EcoLenoreg aparatının kenar yapısına ve telef miktarına etkisi vardır
Tezgacirch sayısı artarken aynı zamanda atkı inceliğinde pazardaki rekabet koşullarından
dolayı her geccedilen guumln daha da incelmektedir Bunun iccedilin bir de iplik numarası (Nm) youmlnuumlnden de
telef miktarını inceledik
2011 yılı atkı kullanım oranını incelediğimizde kullanılan atkıların yaklaşık 90 nını 7
adet atkı harmanının oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu kapsamda yapılacak ccedilalışma ve
standardizasyonların bu harmanlar doğrultusunda incelenmesi daha yararlı ve oumlnemli olacaktır
57
Bu veriler doğrultusunda 2011 yılına ait ortalama atkı Nm değeri 42245 olarak
bulunmuştur İplik numara varyasyonunu dikkate almadığımızda ortalama Nm değerinden toplam
telef miktarı yaklaşık 121 ton olarak bulunmuştur Burada yapılan hesaplama her bir atkı
grubunun telef miktarları uzunluk olarak oumllccediluumllmuumlş sonrasında Nm numaralandırma sisteminden
yola ccedilıkılarak yaklaşık telef ağırlıkları bulunmuştur Son olarak da tezgacirch grubu bazında elde
edilen veriler toplanarak toplam işletme telefine ulaşılmıştır Yapılan değerlendirme ve telef
oranları 2011 yılı iccedilin tezgacirch sayısına goumlre telef miktarıdır Dokuma işletmesi suumlrekli buumlyuumlmekte
buna bağlı olarak da işletmedeki tezgacirch sayısında artış olmaktadır Bundan dolayı daha efektif bir
telef atkı uzunluğu analizi yapmak iccedilin aşağıdaki tabloda olduğu gibi tezgacirch sayısına goumlre
yaklaşık telef miktarı hesaplanmıştır
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş
saati ile tezgacirchları 450 devdk ve 95 randımanla ccedilalışan buumlyuumlk oumllccedilekli bir yuumlnluuml
dokuma işletmesi iccedilin yapılmıştır)
Teorik bir hesaplama yapıldığında bir yılda bir yuumlnluuml işletmesinde oluşacak telef miktarı
- Bir yılda atılacak atkı sayısı = 12x26x225x60x095x450 = 50 057 514 000 adet atkı
- Ort Telef 13cm ve Ort Nm435 olarak alınırsa Bir atkı telef (13cm) ağırlığı = 000299 gr
- Bir yılda atılacak ortalama telef miktarı = 50 057 514 000 x 000322 = 149 597 168 3 gr
telef olmaktadır
- Aynı şekilde gramı tona ccedilevirdiğimizde yaklaşık 1495 ton atkı telefi oluşmaktadır Teorik
hesaplama tablosunda da yaklaşık aynı değer okunmaktadır (Ccedilizelge ndash 4 5)
58
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi
Dokuma tezgacirchı bine yakın parametrenin senkron şekilde ccedilalıştığı buumlyuumlk bir prosesler
buumltuumlnuumlduumlr Burada yapılacak tuumlm ayar ve parametrelerin standartlar iccedilerisinde olması
gerekmektedir Birccedilok farklı hareket aynı saniye iccedilerisinde gerccedilekleştiği iccedilin yapılacak kuumlccediluumlk bir
ayarsızlık veya yanlış parametre girişi ya dokuma hatasına neden olmakta ya da gereğinden fazla
hammadde kullanımına (telefe) neden olmaktadır Bundan dolayı ayarların optimizasyonu ve
doğruluğu ccedilok oumlnemlidir Aşağıda incelediğimiz tezgacirch ayarları atkı telefi iccedilin oumlnemli olan ve
suumlrekli kontrol altında tutulması gereken ayar ve parametrelerdir
a) Tarak Uzunluğu (Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekiyor)
b) Atkı Makası Kesme Accedilısı
c) Sağ Rapier Bırakma Accedilısı
d) Atkı Transfer Mekanizması ( pozitif-negatif)
e) Atkı Seccedilici Dereceleri
f) Ağızlık Kapanma Accedilısı
g) Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi
h) Tarağın Makasa Olan Uzaklığı
i) Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı
j) Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe
k) Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe
l) Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
m) Kullanılan İpliğin Karışımı ve Oranı ( Yuumln-Naylon-PES veya Bunların Karışımı)
n) Atkı İpliği İccedilerisinde Elastan Kullanılması veya Kullanılmaması
Yukarıdaki parametreler olması gereken ve standardizasyon kapsamında değerlendirdiğimiz
parametrelerdir Bu konuda oumlncelikle gerekli oumllccediluumlmler ve analizler yapılmış sonrasında aksiyon
59
planımız ccedilerccedilevesinde gerekli dokuma personeline eğitimler verilmiştir Kişiye bağlı ayarların
fazlalığı standardizasyonun devamlılığını zorlaştırmaktadır Ccediluumlnkuuml suumlrekli takip ve eğitim
gerekmektedir Zamanla personel verilen eğitimleri unutmakta ve eski alışkanlıklarına geri
doumlnebilmektedir Ayrıca işten ayrılan personelin yerine başlayan yeni personelde buradaki
dengeyi bozmakta atkı telefi ve hatalar accedilısından değerlendirdiğimizde atkı telefinde artış
olmasına neden olunmaktadır Yukarıdaki telef nedenleri ayrıntılı şekilde maddeler ve projeler
halinde incelenmiştir Bu kapsamda eğer yapılabiliniyorsa personelden bağımsız ccediloumlzuumlmler
bulunulmuştur Personele bağlılıktan kopmayan durumlarda ise oto kontrol ve efektif takip-uyarı
sistemleri geliştirilerek telefin azaltılması sağlanmıştır
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri
Oumlncelikli olarak yapılan ccedilalışma mevcut durumun analizi ve yapılan standart dışı ayarların
tespiti olmuştur Yapılan ccedilalışmalar sonrasında oumlzellikle tip değişimi başta olmak uumlzere birccedilok
tezgacirch ayarında standart dışı ayarlamaların olduğu ortaya konulmuştur Bu standart dışı
ayarlamaların genel nedenleri aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilebilir
a- Tip değişim ustasından guumlnluumlk olarak yapması gerekenden daha fazla sayıda tip değişimi
istenmesi ve zaman yetersizliğinin olması
b- Tezgacirch ayarları yapılırken kalite oumlncelikli duumlşuumlnuumllerek standart ayarların da oumltesinde uzun
telefler bırakılıp kumaşta oluşacak hataların oumlnuumlne geccedililmesini sağlamak
c- Ayar ustasının uygun tezgacirch ayarları yapma yeteneğinin olmaması hızla buumlyuumlyen
işletmede ayar ustası yetiştirme suumlresinin kısalması
d- Artan rekabet şartları altında alınan siparişlerin metre uzunluğu azalmakta (levent boyları
kısalmakta) ve tip ccedileşitliliği artmaktadır Bu da ihtiyaccedil duyulan tip değişim adedini
arttırmakta ve işletme uumlzerine duumlşen yuumlk ve maliyeti arttırmaktadır
e- Artan sipariş ccedileşitliliğinden dolayı uygun boydaki ve sıklıktaki tarak bulmanın
zorlaşması işletmede uygun tarak yoksa sipariş verilmekte ve tarağın gelmesi
beklenmektedir Ya da stok alanında tuumlkenen uygun tarakların tezgacirchtan kesmesi
beklenmektedir
f- Yeterli tip değişim arabasının olmaması Bundan dolayı tip bindirmek iccedilin araba
beklenilmekte ve burada yaşanan zaman problemi hızlı ayar ve tezgacircha yol verme
60
ccedilalışmaları ile kapatılmaya ccedilalışılmıştır Bu da tezgacirch standart ayarlarının yeterince
duumlzguumln yapılamamasına neden olmaktadır Bu konu ayrıca işletme iccedilerisinde TPM
ccedilalışmaları ccedilerccedilevesinde ele alınmıştır TPMrsquode yer alan Hızlı Tip Değişim projesinde
yeni bir tip bindirme aracı alınmış ve birccedilok standart ccedilalışmalar yapılmıştır Boumlylelikle
kazanılan fazladan zamanla daha ayrıntılı tezgacircha yol verme ayarları yapılabilinecektir
Sonrasında da en uygun şekilde ayarlanan atkı atış ve kesim ayarları atkı telefinin
azaltılmasını sağlamaya yardımcı olacağı duumlşuumlnuumllmektedir
g- Tezgacirch ccedilalışır durumda iken bazen acil bildirim (acil bildirim formları hata olduğunu
belirten ve kalite kontrol tarafından tezgacirchı kapatan formlardır) formlarından dolayı ayar
ustası tezgacirchtaki hataya muumldahale etmekte ve atkı telef miktarının zorunlu veya bilmeden
artışına neden olabilmektedir Bu kısımda işletmede serbest olarak dolaşan vardiya
sorumlusu yardımcıları problemli tezgacirchlara bakmakta ve gerekli duumlzenlemeleri
yapmaktadırlar Buumlyuumlyen ve artan işletme sorunları karşısında bu kişiler yeterince tezgacirch
sorunlarına zaman ayıramamaktadırlar Burada sadece tezgacirch ayarları acil bildirim ve
oumlzellikle atkı telefi konusunda bir personel yetiştirilebilinir Genel anlamda hızlı bir
şekilde akan işletme verileri (atkı telefi miktarı) guumlnluumlk haftalık aylık vs kontroluuml ve
takibi sağlanabilir Ayrıca bu kişi fiili olarak atkı telefi miktarına gerekli muumldahaleleri
yaparak atkı telefi azaltılabilinir
h- İşletmede kullanılan tarakların tam boyunda olması ve kenar iplikleri iccedilin kullanılan kenar
taraklarının uygun boy ve oumlzellikte olanlarından seccedililmesinin sağlanması
i- Atkı makasının yağlanma ve gerekli ayarlarının zamanında yapılması değişim suumlresi
gelen makasların ise gerektiğinde yenileri ile değiştirilmesi gerekmektedir
j- Personel eğitiminin verilmesi ve bu eğitimlerin duumlzenli aralıklarla tekrarlanması ve test
edilmesi gerekmektedir Tezgacircha gerekli uyarı etiketlerinin yapıştırılması
k- Yalancı kenar iplikleri mekanizmasının ve ipliklerinin standardizasyonunun yapılması
61
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu
Tuumlm işletmenin atkı telefinin tek bir tezgacirch varmış gibi incelemek yanlış olacaktır Ccediluumlnkuuml
Dokuma İşletmesinde farklı marka model ccedilalışma prensibi ve atkı atım sistemlerine sahip
tezgacirchlar mevcuttur
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu
Bundan dolayı işletmede ccedilalışan tezgacirchlar Ccedilizelge ndash 5 1rsquode yapıldığı gibi yalancı kenar
yapılarına ve atkı telefini etkileyecek tezgacirch sistemlerine goumlre gruplara ayrılmıştır Sonrasında
her bir tezgacirch grubundaki telef miktarını sağ ve sol kenar olmak uumlzere incelenmiştir İncelemeler
sonrasında tezgacirch grubu bazında hatalar ve eksiklikler tespit edilip hedefler belirlenmiştir
Tablonun genel değerlendirmesi yapıldığında aşağıdaki sonuccedillara
bull Ağırlıklı Sol Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 62 cm
bull Ağırlıklı Sağ Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 8 cm
bull Ağırlıklı Toplam Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 142 cm olduğuna ulaşılmıştır
Genel değerlendirme sonrasında sırasıyla tuumlm tezgacirch ve işletme parametreleri
değerlendirilerek atkı telefinin minimuma indirilmesi sağlanılmıştır Yapılan standardizasyon
ccedilalışmaları bir sonraki aşamada ayrıntılı olarak anlatılmıştır
62
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması
- Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Ccedilok Fazla Uzun Tarak Kullanılması
Dokuma İşletmesinde en fazla sıkıntı yaşanan konulardan biri tarak ve kumaş en
uzunluklarının standardizasyonlarının tam olarak sağlanamamasıdır Bu durum genel olarak
kuumlresel rekabet ve sınırsız muumlşteri isteklerinden kaynaklanmaktadır Muumlşterilerin istedikleri
desen ve raporda değişiklik yapılamaması sonucunda gereken tarak ihtiyacı artmaktadır Bunun
sonucu olarak da işletmenin tarak ccedileşitliliği ve stokları zaman iccedilinde artabilmektedir Buna
rağmen her desen ve kumaş tipi iccedilin boşta tarak bulmak her zaman muumlmkuumln olmamaktadır
Dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde uygun tarak bulunmayınca sipariş termini goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak gereğinden uzun taraklar kullanmak zorunda kalınmaktadır Bu da atkı telefini
hızlı şekilde yuumlkselten bir durumdur
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması
Şekil ndash 5 1rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere uygun tarak kullanılmamasından dolayı atkı telefinin 40 mm
daha fazla olmasına neden olunmuştur Standart tezgacirch ayarları incelendiğinde sağ-sol yalancı
tarak ile tarak arasındaki mesafe maksimum 20 ndash 22 mm arasında olması gerekmektedir Genel
olarak bu ccedilalışmayı tuumlm tezgacirchlarda ve tarak ccedileşitlerinde goumlzlemleyip incelendiğimizde somut
olarak goumlruumlnen sorunun giderilmesi sonucundan buumlyuumlk oranda bir atkı tasarrufu sağlanacağı
goumlruumllmuumlştuumlr Aşağıdaki tabloyu incelediğimizde normal bir tezgacirchta sağ kenar telefinin ortalama
olarak 70 ndash 90 mm arasında olduğunu goumlrmekteyiz (Ccedilizelge ndash 5 2) Eğer gereğinden fazla uzun
tarak kullanılırsa bu telefler 110 ndash 130 mm civarında olmaktadır Bu telefler uumlzerinden yapılacak
40 mm iyileştirme sonucunda 37 kadar atkı telefinde iyileşme sağlanacaktır
63
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi
Burada oumlnemli olan gelen yeni siparişte Dokuma İşletmesinde olmayan veya termin suumlreci
boyunca boşta olmayacak tarağın yerine uzun tarak kullanmak mı yoksa sıfır yeni tarak satın
almak mı avantajlı sorusunu araştırmak oldu Yapılan araştırmalar sonucunda 1000 metre
uzunlukta alınan bir siparişte 3 ndash 4 cm uzun tarak kullanmak yerine sıfır tarak almak daha
avantajlı olmaktadır Ccediluumlnkuuml 1000 metre boyunca verilecek fazladan telefler hesaplandığında satın
alınacak sıfır bir tarak maliyetini geccedilmektedir Ayrıca satın alınan tarak tek sefer kullanılmayıp
gelen siparişlere goumlre uzun yıllar kullanılabilmektedir
- Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
Şekil ndash 5 2rsquode goumlsterildiği gibi oluşan fazladan ccedilıkıntılar standartların dışında fazladan atkı
telefinin oluşmasına ve telef miktarının artmasına neden olmaktadır Bu ccedilıkıntılar genelde tamir
olan tezgacirchlardan kalan taraklardır
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
64
İşletmede bazen taraktan kaynaklanan kumaş hatalarından dolayı taraklar tamir edilmektedir
(Oumlzellikle tarak izi hatası olarak nitelendirilen bazı tarak dişlerinin gereğinden daha geniş veya
dar olmasından dolayı kumaş raporu ve yuumlzeyinde rahatsızlık verici bir iz bırakmasıdır) Bir diğer
hata da tarak dişlerinde oluşan ccedilapaklar iplik ve kumaşın tiftiklenip yıpranmasına neden olmakta
ve kumaşta izler bırakmaktadır Bu gibi hatalı taraklar oumlncelikle tezgacirch uumlzerinde eğer tezgacirch
uumlzerinde onarılamıyorsa tezgacirchtan ccedilıkarılıp onarılmaya ccedilalışılmaktadır Eğer bu da muumlmkuumln
değilse oluşan problem tezgacirch kenarında ise bu hatalı kısım kesilmektedir Burada kesilen tezgacirch
dişinin orijinal kenarı kalmadığı iccedilin fazladan uzun tarak kenarı bırakılıp buradaki dişler ve tarak
korunmaya ccedilalışılmaktadır Taraktaki fazla uzunluktan dolayı Şekil ndash 5 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 05 ndash
1 cm arasında bir mesafe kalmakta ve tarağın kullanım oumlmruuml boyunca fazladan telef verilmesine
neden olunmaktadır
Sonuccedil olarak burada muumlmkuumln olduğunca kenar uzunluğu fazla olan ve orijinal olmayan
tarakların kullanılmamasıdır Ccediluumlnkuuml bu taraklar saklanırken aynı boydaki ve sıkılıktaki orijinal
taraklar ile birlikte saklanmaktadır Eğer burada sorunsuz tarak varsa oumlncelikli olarak orijinal
tarak kullanılmalıdır Burada tahar operatoumlruumlne ve dokuma hazırlık planlama boumlluumlmuumlne buumlyuumlk
goumlrev duumlşmektedir
- Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
Dokuma işletmesinde taraklar dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde taraklar iccedilin oumlzel yaptırılmış
dolaplarda saklanmaktadır Burada taraklar boy ve sıklık değerlerine goumlre sınıflandırılmakta ve
boumlylelikle aynı oumlzellikteki taraklar aynı dolapta saklanmaktadır
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
65
ldquoSatın alınan tarakların uumlzerindeki numara ve uzunlukların fiili olarak oumllccediluumllmesi
gerekmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonucundan uumlzerinde yazan tanım ve gerccedilek tarak numarası
doğru ise ilgili dolaba konulmalıdır Bazı durumlarda ise tarak tamiri veya kullanım sırasındaki
yıpranmalardan dolayı tarak numarası yıpranmakta ve uumlzerine tekrardan yazılmaktadır Her iki
durumda da herhangi bir yanlış uzunluk girildiğinde atkı telefinin gereğinden fazla olmasına
neden olunmaktadır (Şekil ndash 5 3) Tarak uumlzerindeki bilgilerin doğruluğuna inanan tahar
operatoumlruuml taharlama işlemine başladıktan sonra ancak taharlama işlemi sonunda gereğinden uzun
tarak kullanıldığını ve tarak uzunluğunun doğru yazılmadığını fark edebilmektedir Bu durumda
ise geri doumlnuumlş olanaksızdır Burada dokuma hazırlık boumlluumlmuumlne kontrol denetleme geri bildirim
goumlrevleri duumlşmektedir Burada yapılacak iyileştirmeler sonucunda aslında kontrolsuumlz ve buz
dağının alt kısmı gibi olan telef miktarın azaltılması sağlanabilecektir
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması
- Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
Daha oumlnceki ayar standartları konusunda değindiğimiz oumlnemli bir konudur Kontrol ve
denetlenmesi zor ve emek isteyen bir parametre olması itibariyle hassas ve ayrıntılı
incelenmiştir
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
66
Dokuma dairesinin kontrol ve bilgisinde olan konu incelendiğinde tezgacirch ayar
kitapccedilıklarındaki standart boşluk ve mesafenin 15 mm ve burada problem ve hata oluyorsa
maksimum 20 mm civarında olması gerekmektedir (Şekil ndash 5 4) Bu ayarların dışındaki
uygulamalar fazladan telef verilmesine ve telef miktarının ayar ve personel kaynaklı olarak
yuumlkselmesine neden olmaktadır
İşletme de yapılan bazı değerlendirmelerde burada ayar ustası uumlzerindeki tip değişim
baskısı ve gelen acil bildirimlere bakma gerekliliği yeterli zaman kalmamasına ve ayar ustasının
gerekli ayarlamaları yapmasına vakit kalmamaktadır Başlı başına yeni bir konu ile bağlantılı
olan ayarlamalar ve tezgacirch hatalarının azaltılması konusu suumlrekli olarak oumllccediluumlluumlp kontrol
edilmelidir
Bu konudaki telef miktarının azaltılması ve yapılacak standart ayarının Dokuma
İşletmesine kazancı ve getirisi ve standart ayar dışında yapılan ayarlamalarda oluşacak kayıplar
ve sorunlar ile ilgili genel bir eğitim hazırlanmış ve tuumlm dokuma elemanlarına verilmiştir
Eğitimlerin suumlrekli ve duumlzenli aralıklar ile yapılması oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml suumlrekli yeni personelin işe
alınması ve guumlncel konuların oluşmasından dolayı bu hatanın veya ayar eksikliğinin ikinci plana
atılmasının oumlnlenmesi gerekmektedir Dokuma tezgacirchlarında hesaplanması ve kontroluuml en zor
konulardan biri olmakla birlikte yapılacak eğitim ile de en fazla kazancın sağlanacağı alanlardan
biridir
- Yalancı Kenar Tarağının Uzunluğu
Standart uzunluktaki bir yalancı kenar tarağının uzunluğu 12 mmrsquodir Yalancı kenar
tarakları atkı teleflerini taşımak iccedilin kullanılan kenar ipliklerinin standart hareketini yapmak iccedilin
tasarlanmışlardır
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı
67
İşletme şartlarında zamanla bozulan kırılan taraklar yerine sıfır tarak satın alınmamakta bunun
yerine daha oumlnce bozulan veya kırılan ana taraklardan kesilerek yalancı kenar tarakları
oluşturulmaktadır
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması
YALANCI TARAKLI ve YALANCI TARAKSIZ (TEK TARAK) DOKUMA TEZGAcircHLARINDAN ALINAN TELEF
UZUNLUKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (CETVEL OumlLCcedilUumlMUuml)
Not Karşılaştırma yapılan oumllccediluumlmler aynı tezgacirch uumlzerinde tezgacirch ayarları değiştirilmeden
sadece yalancı taraklı ve tek taraklı olmak uumlzere iki kez telef
alınmış ve cetvel oumllccediluumlmleri yapılmıştır Ortalama toplam telef uzunluğu yalancı taraklı tezgacirchta 15205 cm iken tek taraklı tezgacirchta 1225 cme
duumlşmuumlştuumlr
Ccediloumlzguuml No 221340
İş Emrindeki Tarak Eni 176 cm
KULLANILAN TARAK ENİ
Yalancı Taraklı 176 cm + 15 cm x 2 boşluk + 2 Yalancı Tarak
Uzunluğu
Tek Taraklı 179 cm
OumlLCcedilUumlM NO
Yalancı Taraklı
Yalancı Taraksız (Tek Taraklı)
Sol Sağ Sol Sağ
Oumllccedil1 79 86 6 75
Oumllccedil2 8 67 6 51
Oumllccedil3 67 75 66 74
Oumllccedil4 67 76 62 66
Oumllccedil5 78 66 59 51
Oumllccedil6 78 86 62 56
Oumllccedil7 75 85 59 7
Oumllccedil8 75 85 62 54
Oumllccedil9 79 74 59 56
Oumllccedil10 78 75 57 69
Oumllccedil11 79 72 62 69
Oumllccedil12 75 7 6 58
Oumllccedil13 8 7 59 72
Oumllccedil14 78 84 59 5
Oumllccedil15 73 8 63 5
Oumllccedil16 79 63 62 67
Oumllccedil17 77 66 62 68
Oumllccedil18 74 86 64 52
ORTALAMA 762 75 609 615
TOPLAM 15205 cm 1225
Yeni oluşturulan yalancı kenar tarağından kaynaklanan iki farklı standart dışı hareketten
dolayı atkı telefi miktarı artabilmektedir Oumlncelikle gereğinden fazla uzun kesilen bir yalancı
kenar tarağı ana tarak ile arasındaki mesafesinin uzamasına neden olur Ayrıca tip bindirme
esnasında tip bindiriciler yalancı kenar ipliklerini ana tarağa yakın yerden değil de tarağın uzak
68
kısmından geccedilirirler ise atkı telefinin daha da uzun olmasına neden olurlar (Şekil ndash 5 5) Bu
kısımda atkı telefinin kısaltılması iccedilin minimum genişlikte yalancı kenar tarağı kullanılmalı ve
tezgacircha takılma sırasında ana tarak ile arasındaki mesafe 05 mmrsquoyi geccedilmemelidir
Yalancı taraktan kaynaklanan atkı telef uzunluklarını hem yok etmek hem de taraklar
arasındaki mesafenin minimuma indirilmesi ve ortadan kaldırılması iccedilin ihtiyaccedil duyulan ana
tarak uzunluğundan biraz daha uzun tarak ile tezgacirch taharlandı ve yalancı kenar iplikleri aynı
tarağın uccedil kısımlarından geccedilirildi boumlylelikle taraklar arasındaki mesafe sıfıra indirilmiş oldu
Yukarıdaki oumlrnek karşılaştırmalı tabloda da goumlruumllduumlğuuml gibi normal yalancı kenar tarağı iccedileren
tezgacirchtaki atkı telefi miktarı 152 cm olurken yalancı kenar tarağı iccedilermeyen tezgacirchın atkı telefi
1225 cm civarındadır Oumlrnek uumlzerinde karşılaştırma yaptığımıza goumlre yalancı kenar tarağı
kullanılmadığı zaman 19 civarında atkı telefi azaltılmaktadır (Ccedilizelge ndash 5 3) Bundan dolayı
eğer şartlar uygunsa ve uygun tarak varsa oumlzellikle yuumlksek metrajlı işlerde bu youmlntemin
kullanılması atkı telefinin rahat bir şekilde azaltılmasını sağlayacaktır
Uygun olmayan tarak uzunluğunda bir tip değiştirme
Uygun boyda tarak kullanılmadığı veya uygun tarak olmadığı iccedilin gereğinden uzun tarak
kullanıldığında yalancı kenar tarağı kullanılmamalıdır Ccediluumlnkuuml zaten kenar iplikleri iccedilin uygun boş
tarak dişi olacaktır Buradaki boş dişlerden atkı telefinin tutulması iccedilin kullanılan yalancı kenar
iplikleri geccedilirilebilir
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması
69
Şekil ndash 5 6rsquoda goumlruumllduumlğuuml gibi hem gerekenden daha uzun tarak kullanılmış hem de
yalancı kenar tarağı kullanılmıştır Bundan dolayı hem taraktan gelen fazladan dişler hem
taraklar arasındaki mesafe hem de yalancı kenar tarağının kendisinden kaynaklanan uzunluklar
hesaplandığında tezgacirchın tek tarafında 15 ndash 20 cm arasında gereğinden fazla telef olmaktadır
Bu boumlluumlmde dokuma hazırlık ve tip bindirme elemanlarına buumlyuumlk goumlrev duumlşmektedir İlk
etapta tahar operatoumlruuml uygun tarağın her iki tarafında da eşit uzunlukta boşluklar bırakmalıdır
İkinci adımda da fazladan boş dişler bırakılan tarağı tip bindirmeciler fark etmeli ve yalancı kenar
tarağı kullanmamalıdır Burada dokuma ve dokuma hazırlık elemanlarına gerekli eğitimler
verildi Suumlbjektif bir oumlzellik olup suumlrekli ve aktif bir şekilde kontrol ve denetleme-eğitim
mekanizmasının işlemesi gerekmektedir Burada aktif olarak bir iyileştirme sağlanırsa tek
taraftan ortalama 15 cm toplamda 3 cm telef kazancı olacaktır 3cm telef genel dokuma salonu
telefini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde iyi bir rakam olup atkı telefinin ortalamada duumlşmesini sağlayacaktır
Ccediluumlnkuuml oumlnemli olan atkı telefini yuumlzde olarak duumlşuumlrmektir Ortalamada sayı olarak da duumlşecektir
- A Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Aslında tezgacirch ayarları deyince birccedilok parametre işin iccediline girmektedir Tezgacirch ayarları
başlı başına bir proje konusudur Burada tezgacirch ayarları uumlzerinde duruldu ve dokuma elemanları
ile incelenip değerlendirildi Bu başlık kapsamında A grubu tezgacirchlarda yapılan makine
ayarlarının kısaca değerlendirmesi yapılmıştır
Tarak Uzunluğu Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekmektedir Yukarıdaki
boumlluumlmlerde anlatıldığı gibi uygun uzunlukta tarak kullanılmaması atkı telefi
miktarının artmasına veya kumaş hatalarının oluşmasına neden olabilmektedir
Atkı Makası Kesme Accedilısı Atkı makası kesme accedilısının olması gereken ayar
değerleri 78deg ndash 80deg aralığındadır Atkı makası kesme accedilısı 78deg lsquoden daha duumlşuumlk bir
dereceye ayarlanırsa atkı transfer hatası veya atkı kopuşu olmaktadır Atkı makası
kesme accedilısı gereğinden daha uzun yani 80deg uumlzerinde ayarlanırsa gereğinden fazla atkı
beslemesi sağlanacağından atkı telefi miktarı artmaktadır
70
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı Sağ rapier bırakma accedilısı standart değeri 310deg - 325deg
aralığındadır Burada ne kadar duumlşuumlk bir accedilıda atkı bırakma işlemi gerccedilekleşirse atkı
telefi miktarı o kadar azalmakta ne kadar yuumlksek bir accedilıda atkı bırakılır ise de atkı
telefi artmaktadır Bundan dolayı tezgacirch ayarları el verdiği suumlrece 310deg yakın bir
değerde sağ rapier bırakma accedilısı ayarlanmalıdır
Atkı Transfer Mekanizması Kancalı tezgacirchlarda pozitif atkı transferi
gerccedilekleşmektedir Burada atkının alınması taşınması transferi ve bırakılması
kontrolluuml bir şekilde sağlandığı iccedilin pozitif atkı transfer sistemi olarak
tanımlanmaktadır Bu sistem iccedilerisindeki herhangi bir parametrenin uygun
ayarlanmaması dokuma hatalarına ve atkı telef artışına neden olabilmektedir
Atkı Seccedilici Dereceleri Sırasıyla 15deg ndash 30deg ndash 70deg atkı seccedilimi gerccedilekleşmektedir Bu
ayarların dışına ccedilıkılırsa atkı kopuşu veya rapier ağzına transfer hatası oluşmaktadır
Verilen ayarlar dışında yuumlksek derecelerde atkı sunumu olursa atkı kopuşu veya kopuş
olmazsa gereğinden fazla atkı transferine ve atkı telefine neden olunur Tersi durumda
ise duumlşuumlk derecelerde ise atkının rapier ağzına transferi sağlanmaz ya da dokuma
hatası olmaktadır
Ağızlık Kapanma Accedilısı Standart koşullar altında bu değer 330deg - 340deg arasında
değişmektedir Ağızlık kapanma accedilısı aynı zamanda sağ rapier bırakma accedilısı ile
bağlantılıdır Burada ağızlık kapanma accedilısı ne kadar erken kapanırsa o kadar az atkı
telefi oluşmakta ne kadar geccedil kapanırsa ise atkı telefi o kadar artmaktadır Bunun
yanında erken ağızlık kapamalarında atkı kopuşu ve dokuma hatları vs riski artarken
geccedil ağızlık kapanmalarında bu riskler azalmaktadır
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi En uygun koşullarda ayarlanan atkı
makasının rapiere olan mesafe ayarı 5mm ndash 4mm arasındadır Burada fiziksel bir
durum mevcuttur Makas rapiere ne kadar yaklaşırsa atkı telefi miktarı o kadar
artmaktadır Fakat burada tezgacirch dizaynın izin verdiği bir sınır vardır Bu 5mm ndash 4
mm oumltesinde bir mesafe daha da azaltılırsa rapier sopası parccedilalanabilir Ayrıca atkı
71
makasının rapiere olan mesafesinde ayarsızlık olduğunda suumlrekli atkı kopuşu ve
tezgacirch duruşları olabilmektedir
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı Ayarlanabilinen en uygun mesafe 2mm ndash 6mm
arasında değişmektedir Bu kısımda atkı telefinde oumlnemli bir yer tutmaktadır Tarak
atkı makasına ne kadar yakın olursa atkı telef miktarı o kadar azalmaktadır Aynı
zamanda makasın mesafesi tarağa ne kadar yakınlaşırsa dokuma hata riski o kadar
artarken tersi durumunda azalmakta ve tezgacirch ayarı kolaylaşmaktadır Bundan dolayı
standart değerlerin kullanılması ccedilok oumlnemlidir Boumlylelikle atkı telefi miktarı
azaltılırken dokuma hatası riski de olmamaktadır
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı Burada ayarlanabilecek en
uygun mesafe 2mm ndash 4mm arasındadır Tezgacirch tarağı kadar yalancı kenar tarağının
uzaklık mesafesi de oumlnemlidir Fiziksel kurallar gereği ne kadar yakın yalancı kenar
tarağı mesafesi ayarlanırsa o kadar az atkı telefi oluşmaktadır Diğer şartlarda olduğu
gibi bu durumda da standart şartlar dışına ccedilıkıldığında duumlşuumlk mesafede hata riski artıp
oluşacak telef miktarı azalmakta tersi durumlarda hata riski azalıp atkı telefi miktarı
artmaktadır
Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe Tezgacirch dinamiği
gereği sağ-sol rapier yalancı kenar tarağı ile tarak arasındaki mesafe 20mm ndash 22mm
arasında olmalıdır İşletmede en fazla karşılaşılan standart dışı durumlardan bir
tanesidir Atkı telefi miktarını doğrudan fiziksel kurallar gereği etkilemektedir
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe Bu mesafe
optimum şekilde 6mm -12mm arasında ayarlanmalıdır Bu kısımda genelde toleranslar
dacirchilinde gereğinden uzun ayarlar yapılmakta ve atkı telefi miktarının artmasına
neden olunmaktadır Tezgacirch ayarında yapılacak iyileşme ile atkı telefi miktarı anında
ve hızlı bir şekilde azaltılabilmektedir
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
Buradaki en uygun ayar mesafesi 95mm ndash 116 mm arasında değişmektedir Bırakma
72
esnasında ne kadar yakın olunursa fiziksel kurallar gereği o kadar daha kısa bir atkı
telefi oluşmaktadır Standart ayarlar dışında ise ya dokuma hatası ve tezgacirch duruşları
oluşmakta ya da gereğinden fazla atkı telefi oluşmaktadır
- B Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Makine oumlzellikleri ve yapılan ayarlar goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda B grubu tezgacirchlarda en
fazla dikkat edilmesi gereken ayarlar aşağıdaki gibi olmuştur Bu ayarlardaki herhangi bir eksik
veya standart dışı olması atkı telefinin artışı dokuma hatalarının meydana gelmesi tezgacirch
duruşunun olması veya makine guumlvenliğinin devre dışı kalıp parccedila kırılması gibi durumlarından
birine veya birkaccedilına birden neden olunabilir B grubu tezgacirchlarda yapılması gereken standart
ayarlar
Atkı Makası Kesme Accedilısı (78deg ndash 80deg)
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı( 310deg - 325)
Atkı Seccedilici Dereceleri
Atkı Motorundan Gerilim Ayarı
Sağ Leno Mini Aparat Kapatma Dereceleri
Atkı Fren Ayar Dereceleri
Ağızlık Kapanma Accedilısı (330deg - 340deg)
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi ( 5mm ndash 4mm)
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı (2mm ndash 6mm)
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı (2mm ndash 4mm)
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe (6mm -12mm)
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi (95ndash
116 mm)
73
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi
A grubu ve B grubu tezgacirchlarda ayarlar birbirine yakın olup birebir aynı değildir Fakat
standart dışı bir ayar yapıldığında elde edilecek sonuccedillar benzerdir Yukarıda listelenmiş olan B
grubu tezgacirch ayarlarında atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayrıntılı bir şekilde incelendi ve atkı telefine etkisi
değerlendirildi (Şekilndash 5 7)
- B Grubu Tezgacirchlarda Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı ile Atkı Telefindeki Değişim
Yapılan ccedilalışmada atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayarlarının atkı telefine ve dokuma hatalarına etkisi
araştırılmıştır Bu kapsamda yapılan ccedilalışmalar
Birinci denemede standart atkı fren ayarları ile ccedilalışılmış olup alınan telef ortalamaları
sağ kenar iccedilin 67 cm Sol kenar iccedilin 63 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 8)
74
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı
Yapılan ikinci denemede atkı frenlemeleri ağızlığın iccedilinde farklı ağızlık değerleri iccedilin
arttırılmış olup alınan teleflerin ortalamaları sağ kenar iccedilin 36 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 9) Atkı frenleri arttırıldığından telefte azalma soumlz konusu olsa
da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni ile tezgacirchta
boncuk hatası ve atkı kopuğu hatası goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin arttırılması atkı
kopuşunu da olumsuz olarak etkilemiştir (Transfer hatasını arttırmıştır)
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması
Uumlccediluumlncuuml denemede ikinci denemeye goumlre akuumlmuumllatoumlr elektronik frenlemeleri biraz
daha azaltılarak deneme yapılmış olup telefler sağ kenar iccedilin 47 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 10) Atkı frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma
soumlz konusu olsa da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni
75
ile tezgacirchta boncuk hatasının devam ettiği goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin yuumlksek
olması atkı kopuşunu olumsuz etkilemiştir
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması
Doumlrduumlncuuml denemede uumlccediluumlncuuml denemeye goumlre frenlemeler biraz daha azaltılmış olup
telefler sağ kenar iccedilin 57 cm sol kenar iccedilin 67 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 11) Atkı
frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma soumlz konusu olsa da atkı
kopuşuna olumsuz etkisi devam etmiştir Boncuk veya atkı kopuğu hatası
goumlruumllmemiştir
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması
Son olarak frenlemeler sıfırlanarak yapılan denemede atkı telefleri sağ kenar iccedilin 73
cm sol kenar iccedilin 65 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 12) Tezgacirchın atkı kopuşunda olumlu
etkisi goumlruumllmekle birlikte standart ayarlara goumlre telefte artış soumlz konusudur
76
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması
Elektronik atkı frenlerinin sol kenar telefi iccedilin etkisi olmamakla birlikte tezgacirchta kopuşun
artması boncuk ve atkı kopuğu gibi hatalara sebep olması nedeni ile standart ayarlar ile
kullanımına devam edilmektedir
- B Grubu Tezgacirchlarda Kenar Telefinin Azaltılması
Dokuma İşletmesinde 42 adet Picanol Optimax model tezgacirch vardır Yapılan oumln ccedilalışma
ve değerlendirmeler sonrasında bu tezgacirchlardaki sağ kenar atkı telefi 78 cm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Sol kenar telefi ise 35 ndash 45 cm aralığında olduğu ve gerekli tezgacirch yapısı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde
uygun ve duumlşuumlk miktarlarda olduğu saptandı Boumlylelikle gereğinden fazla telef veren sağ kenar
tarafında yoğunlaşmanın daha verimli ve gerekli olduğuna karar verildi
Daha oumlnceki tezgacirch ayarları ve programları incelendiğinde 402 numaralı Picanol
GAMMAX model tezgacirchının diğer tezgacirchlara goumlre suumlrekli ccedilok daha duumlşuumlk atkı telefi verdiği
ortaya ccedilıkarıldı Bu durum suumlrekli yapılan etuumltler ve değerlendirmeler neticesinde elde edilmiştir
Sonrasında yapılan analiz ve değerlendirmelerde buradaki telef miktarının tezgacirch program
ayarlarından kaynaklandığı ortaya ccedilıkmıştır Normal tezgacirchlarda ağızlık kapanma accedilısı 310 ndash
320deg derece aralığında olmasına karşın bu tezgacirchta ağızlık kapanma accedilısı 290deg derece olarak
ayarlanabilmektedir Diğer tezgacirchlarda 310deg derecenin altında ayar yapılamamakla birlikte bu
derecelerde daha fazla atkı kopuşlarına yarım atkı ve boncuk hatalarına neden olunmaktadır
77
Fakat erken kapanan ağızlık rapier tarafından taşınan atkının daha fazla uzağa taşınmasını
engellemekte ve atkı telefinin minimum olmasını sağlanmaktadır
Yapılan tespit sonrasında PICANOL firması ile goumlruumlşuumllduuml ve gerekli değerlendirmeler ve
kritik analizlerden sonra gerekli yazılımlar yeni model Picanol Optimax tezgacirchları iccedilinde alındı
ve tezgacirchlara gerekli yazılım yuumlklemeleri yapıldı
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi
Yapılan analizler testler ve oumln ccedilalışmalar sonrasında PICANOL firması ile ortak ccedilalışma
sonrasında tezgacirch ayarları optimum duumlzeye ccedilekildi Şu an iccedilin 42 adet Picanol Optimax
tezgacirchlarda sağ kenar telefi 78 cm den 45 cmrsquoe indirmeyi başardık (Ccedilizelge ndash 5 4) Boumlylelikle
yapılan ccedilalışma sonrasında 423 oranında bir iyileşme sağlanmış oldu
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme
Atkı yakalayıcı sisteminin geliştirilmesinde en başta gelen neden ayar ve parametreleri
insandan bağımsız hale getirmek ve bunun neticesinde ise proses ve ayar standardizasyonun
korunmasını sağlamaktır
Burada muumlmkuumln mertebe insan kaynaklı ve otomatik olmayan ayarların kontrol altına
alınmasının sağlanması ya da ortadan kaldırılmasıdır Boumlylelikle personel ve suumlrekli ayar
bağımlılığından kurtulan sistem daha kolay kontrol edilmesi ile atkı telefinin radikal bir şekilde
duumlşuumlruumllmesi amaccedillanmıştır
78
Yapılan yeni aparat ve kavram geliştirme ccedilalışmalarında ilk etapta guumlnuumlmuumlz ve Dokuma
İşletmesindeki tezgacirchlarda geliştirilen sistemlerin ccedilalışması sağlanacaktır Yapılacak
ccedilalışmalarda ticari olarak (maliyetkazanccedil) herhangi bir değerlendirme yapılmayacaktır
Hedefimiz ilk etapta atkı telefinin standartlar dacirchilinde azaltılmasıdır Sonraki aşamalarda farklı
bir tez ve ccedilalışma konusu olarak ticari uygunluk araştırılması ve ccedilalışması yapılabilinir
Yapılan ccedilalışmalar ve araştırmalar neticesinde tezde aşağıdaki aparat ve sistemlerin
geliştirilmesi ve irdelenmesine yer verilmiştir
- Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
- Elektromanyetik Lamelli Atkı Tutucu
- EcoLeno veya Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
- Hava Emişi İle Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
Yukarıda maddeler halinde yazılan gelişimleri sırasıyla inceleyelim
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu
Atkı yakalama sistemlerinde ilk olarak ele alınan sistem ccedilok kullanımlık elastik atkı
tutucu sistemidir Sistemdeki amacımız rapier sopası atkı bırakma sistemi ve atkı arasındaki
senkronizasyonu uumlst seviyeye getirip istenilen uzunlukta atkı telefinin bırakılmasını sağlamaktır
Boumlylelikle kontrol altına alınan sistemde telef oranı minimum seviyeye ccedilekilmesi sağlanmaktadır
Kısaca sistemin tarifi yapılırsa esnek kanca aparatı atkı ipliği bu sisteme girdiğinde
elastik yapılar tarafından sıkı bir şekilde tutulmakta boumlylelikle kısa uzunlukta atkı telefi
verilmektedir Ayrıca bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinin
kullanılmasına ihtiyaccedil kalmamaktadır
79
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
Bir dokuma tezgacirchının da ortalama 450 devdk ile ccedilalışmaktadır Bu yuumlksek devirden
dolayı elastik tutucu uumlzerine binecek yuumlk ccedilok fazla olacaktır Burada tutucu olarak kullanılacak
malzemenin binlerce hatta milyonlarca defa accedilılıp kapanmaya maruz kalması ve bu kapanma
accedilılma harekacirctı esnasında performansından hiccedilbir şey kaybetmemesi gerekmektedir (Şekil ndash 5
13) Ccediluumlnkuuml atkı telefinin azaltılmasının yanında olmazsa olmaz koşullardan bir tanesi ve en
başında ki konu ise hatasız kumaş elde edilmesidir Oluşacak kuumlccediluumlk bir hata tuumlm ccedilabaların ve
tasarrufların boşa ccedilıkmasına neden olacaktır Aynı zamanda bu sitemin kullanılması ile yalancı
kenar iplikleri kullanılmayacak ve teleflerin toplanacağı bir sistemin geliştirilmesi de
gerekmektedir
Toplam parametreleri değerlendirdiğimizde sistemin kurulması ve denemelerin yapılması
proje kaynakları accedilısından zorlayıcı olduğundan şu anlık araştırma konusu olarak
değerlendirilmiştir Araştırma sırasında toplanan bilgiler bir sonraki aşamalar iccedilin kullanıldı
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu
Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu sistemindeki zorlukları değerlendirildiğinde burada
iki farklı engel ile karşılaşılmıştır Birincisi atkı tutucu sistemin atılan atkıyı sıkı bir şekilde
80
tutması ve kesinlikle bırakmaması gerekmektedir Ayrıca ilk atkıdan sonra ikinci atkı sisteme
ilave edilirken birinci ilave edilen atkı boşta kalıp dokuma hatalarına neden olmaması
sağlanmalıdır İkincisi ise suumlrekli devam eden bir maliyet teşkil edecekti Burada yıpranan ve
goumlrevini yerine getiremeyen sistemlerin suumlrekli yenilenmesi ve aynı zamanda duumlzenli olarak
bakımının yapılması hem maliyet hem de zaman accedilısından işletmeye ekstra bir yuumlk getireceği
duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin yeni bir sitem (Şekil - 514) arayışı iccedilerisine girildi Bu kapsamda atkının
kontroluuml ccedilok daha iyi ve yenilenme maliyeti gerektirmeyecek veya diğer sisteme goumlre maliyeti
ccedilok az olacak olan elektromanyetik lamelli atkı tutucu uumlzerinde durulmuştur
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu
Kısaca yeni sitemin (Şekil ndash 5 14 ) tanımı yapılacak olunursa Elektromanyetik lameller
yardımıyla istenilen zamanda lameller kapatılıp accedilılarak atkı ipliğinin yakalanması
sağlanabilmektedir Bu sayede pozitif hareket ile atkı ipliği telef miktarı kontrol altına
alınacaktır
Yapılan oumln araştırma ve ccedilalışmalarda bu sistemin oumlzellikle tozlu ve suumlrekli kirli olma
ihtimali olan dokuma işletmesinde sensoumlrluuml sistemlerle ccedilalışma zorlukları oumln plana ccedilıkmıştır
Sensoumlr sisteminin tezgacircha ve rapier sopasına ilavesinin zorluğu ve maliyet accedilısından yuumlksek
olması oumln plana ccedilıkmaktadır Aslında bu konuların geliştirilebileceğini duumlşuumlnmekteyiz En ccedilok
81
belirleyici olan kısım ise bozulma durma kirlenme ve hataya neden olma ihtimalinin suumlrekli
olmasıdır Herhangi bir arıza sırasında ccedilok pahalı olan rapier sopalarının kırılma riski vardır Ya
da biraz daha hafif şartlar duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde dokuma hatalarının oluşması soumlz konusudur Bu
sakıncalardan dolayı ilk etapta daha efektif ccedilalışmaların takip edilmesi daha yararlı olacaktır
Burada elde ettiğimiz oumln bilgiler ve tecruumlbeler bizleri bir sonraki sistemin değerlendirmesi
ve araştırılması hususuna youmlnlendirmiştir
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu
Senkronizasyon ve maliyet konularını değerlendirdiğimizde fikir olarak hem hata
yapmayacak hem de duumlşuumlk maliyetli olacak konular uumlzerinde duruldu Bu değerlendirme
sırasında ise EcoLeno Tertibatı veya Tarak Sistemine bağlı olarak ccedilalışacak bir aparatın (Şekil ndash
5 15) hem maliyet hem de performans accedilısından ccedilok faydalı olacağı fikrine ulaşıldı Fakat bu
sistem sadece rijit kancalı tezgacirchlara uygun olacaktır Sistemin mekanizması gereği rijit kancalı
DORNIER tezgacirchlarda kullanılmaktadır
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
82
Burada birinci sistem olarak daha oumlnce DORNIER firmasının deneme amaccedillı olarak
uumlrettiği bir ek aparattan esinlenildi Bu aparat yalancı kenar tertibatına hareket veren
mekanizmaya bağlanmıştır Aynı şekilde bu kam tertibatına bağlanacak bir sistem ile atkı atımı
tamamlandığı sırada atkıyı bastırarak sıkıştıracak atkı makasının kesmesinden sonrada kumaşa
dacirchil olana kadar atkı ile beraber hareket edecektir Şekil - 5 16 incelendiğinde (1 Sistem)
yalancı kenar hareketinin sağlandığı boumllgeye kolaylıkla gerekli aparatların yerleştirilebilineceği
goumlruumllmektedir
İkinci bir sistem ise Şekil ndash 5 15 goumlruumllduumlğuuml gibi (2 Sistem) tarak hareketinden
yararlanarak geliştirilebilinir Burada tarak zamanlamasından yararlanarak sisteme eklenecek bir
aparat yardımı ile aynı şekilde atkı yakalanmakta ve kumaşa dacirchil olana kadar tutulmaktadır
Burada hem kontrol hem de tezgah mekanizması ile beraber senkron bir ccedilalışma olduğu iccedilin atkı
telef kontroluuml sağlanırken de oluşacak hatalar minimuma indirilebilmektedir
Gerekli modifiye masraflarının fazlalığı ve zaman bakımından uzun suumlrmesi aynı
zamanda tezgacirch yapısı ile oynanacağından tezgacirchın orijinalliği bozulacaktır Burada bir tezgacirchın
en oumlnemli yapısı tarak hareketini sağlayan sistemdir Bu sistem ile oynamak hem tehlikeli olacak
hem de herhangi bir arıza sırasında ccedilok buumlyuumlk masraflar ccedilıkarabileceğinden bu sistem fiiliyata
geccedilirilmemiştir
Yukarıdaki mekanizma araştırması sırasında elde ettiğimiz bilgiler ışığında bir sonraki
sitemde başarılı bir şekilde aparat tasarımı ve gelişimi sağlandı ve denemeler yapıldı Bir sonraki
sistemimiz hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatıdır
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefi miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef atkı
kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken oluşacak
hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi youmlntemini
atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız gerekir Ccediluumlnkuuml
insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlayan ve bunun devamlılığını koruyabilen en
etkili youmlntem olmuştur
83
Hava emişinin ikinci oumlnemli oumlzeliği ise kumaş oluşumu ve atkının sisteme dacirchil olması
aşamalarında tezgacirch parametrelerini hiccedilbir şekilde olumsuz etkilememesidir Oluşan bu ekstra
durum iccedilin farklı bir tezgacirch parametresi ve ayarının gerekmemesidir Hava akışkan bir yapı
olduğu iccedilin tefeleme atkı transferi atkının kesimi yalancı kenar hareketi gibi birccedilok hareket ile
eşzamanlı ve verimli ccedilalışma imkacircnı sunmaktadır
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi
Geliştirilen atkı yakalayıcı aparatımızın tarifinden oumlnce kullanılan sistemin tarifini
yapmalıyız Hava emişi mekanizmasında oumlncelikle vakum tarifi yapılacak olursa kapalı bir
kaptan hava taneciklerinin boşaltılması ccedilevredeki atmosfer ile kap arasında bir basınccedil farkı
oluşturur ve kapalı kaptaki basınccedil duumlşuumlşuuml vakum olarak adlandırılır Yani atmosfer basıncından
duumlşuumlk basınccedillara vakum denir Genellikle milibar birimi ile ifade edilir Enduumlstriyel
uygulamalarda oldukccedila sık kullanılan vakum teknolojisinde duumlşuumlk orta ve yuumlksek vakumlar
kullanılır Yuumlksek vakum oluşturmak oldukccedila masraflı olduğundan kaldırma ve taşıma
uygulamalarında genellikle yuumlksek kaldırma kuvveti yaratabilmek iccedilin duumlşuumlk vakum
genişletilmiş yuumlzey alanları ile uygulanır
Vakum oluşturulurken kaptan tuumlm hava molekuumlllerinin boşaltılması imkacircnsız olduğundan
muumlkemmel vakum elde edilemez Ancak ne kadar hava boşaltılırsa o kadar kuvvetli bir vakum
oluşturulur Vakum oluşturan iki ccedileşit araccedil vardır Bunlardan birincisi vakum pompasıdır
Ccedilalışma prensipleri kompresoumlrlere benzer ancak kompresoumlr atmosferdeki havayı alıp kaba doğru
basınccedillandırırken vakum pompaları kaptaki havayı alıp atmosfere boşaltır
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
84
Dokuma İşletmesinde kancalı dokuma tezgacirchlarda atılan atkının tutulması ve atkı
makasına kadar taşınması suumlrecinde hava emiş youmlntemi (vakum) denendi (Şekil ndash 5 16) ve
gerekli aparatlar geliştirilmiştir Burada oumlncelikle vakumlama yapılacak cihazın şekli ve konumu
değerlendirilmiştir Ccediluumlnkuuml tezgacirch aerodinamiği gereği bazı hareket kısıtlamaları olmaktadır
Bundan dolayı ince bir boru yardımı ile hava emişi sağlanacak ve boru dokuma tarağına bağlı
hareket edecek şekilde bir aparat tasarımı yapıldı
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması
Mevcut sistemde atılan atkı kenar leno iplikleri ve yalancı kenar iplikleri tarafından
tutulmaktadır Bu sistemde atılan atkı ve kenar iplikleri birbiri ile senkronize ccedilalışmayıp farklı
gerilim ve uzunluklarda saccedilak oluşturmakta ve atkı makası tarafından kesilmektedir
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır
Burada oluşan atkı telefinin azaltılması ve atılan atkının saccedilak uzunluğunun kontrol
altında tutulabilmesi iccedilin dokuma tarağı ile senkron ccedilalışan ve hava emişi ile suumlrekli kontrolluuml
şekilde atkı kesim makasına atkının taşınmasını sağlayan sistem (Şekil 5 17) geliştirilmiştir
Boumlylelikle kontrolluuml şekilde taşınan atkı sayesinde oluşan saccedilak uzunluğu kısaltılmakta ve telefin
azalması sağlanmaktadır Burada kontrolluuml bir şekilde atkının transferinin sağlanabilmesi iccedilin atkı
geriliminin oumllccediluumllmesi ve kontrol altında tutulması gerekmektedir Atkı transfer verimini etkileyen
atkı gerilimi bir sonraki konuda ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
85
- Atkı geriliminin değerlendirilmesi
Atkı kaydı esnasındaki maksimum atkı gerginliği dokuma makinesi performansı ve tez
ccedilalışması esnasında tasarlanan hava emiş aparatının goumlrevini tam anlamı ile yerine getirmesi
accedilısından oumlnemli bir parametredir Artan makine hızlarına paralel olarak artış goumlsteren atkı ipliği
gerginliğinin kontrol edilerek muumlmkuumln olduğu kadar duumlşuumlk tutulabilmesi hem makine hızını
artırmak hem de duumlşuumlk mukavemetli ipliklerin kaydedilmesi accedilısından buumlyuumlk oumlneme sahiptir
Kanca ve dolayısıyla atkı ipliği hızı kayıt esnasında sabit olmayıp sinuumls eğrisine benzer
bir değişiklik goumlsterir Bunun sonucu olarak maksimum atkı ipliği hızı ortalama hızın ccedilok
uumlzerinde bir değer alır Bunun yanında atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile atkı
ipliği hızının sıfırdan kanca hızına aniden ulaşması iplikte ani gerginlik artışlarına sebep olur
Akuumlmuumllatoumlr giriş ve ccedilıkışında iplik gerginliğindeki değişimleri bir oumllccediluumlye kadar azaltacak
gerginlik kompansatoumlrleri ve ipliğin tam buradan aniden boşalmasını oumlnlemek iccedilin tambur oumln
yuumlzeyine baskı yapan metal veya fırccedila formunda baskı uumlnitesi bulunur
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi
Bobinden sağılan atkı ipliği atkı akuumlmuumllatoumlruumlnden sonra atkı freninden geccediler Daha sonra
atkı durdurma tertibatından geccedilen atkı ipliği renk seccedilme tertibatının kılavuzları yardımıyla
seccedilildiği takdirde kancanın hareket yolu uumlzerine duumlşuumlruumllerek kancaya takdim edilir Boumlyle bir
sistemde atkı ipliğinde gerginlik oluşturan kuvvetleri 3 grupta incelemek muumlmkuumlnduumlr (Şekerden
PESVİSLYCRAreg İccedilerikli Atkı Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin Kumaşın
Fiziksel ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
86
Bunlar
1) Atkı ipliğinin ivmelenmesinden dolayı ortaya ccedilıkan atalet kuvvetleri
2) Atkı ipliğinin kancalara kadar olan iplik hattı boyunca değişik yuumlzeylere
suumlrtuumlnmesinden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme kuvvetleri Bu durumda ipliğe etkiyen suumlrtuumlnme
kuvvetleri duumlz yuumlzeyler ile iplik arasındaki suumlrtuumlnmeden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme
kuvvetlerinin toplamı şeklindedir
3) İpliğin akuumlmuumllatoumlrden boşalması esnasında balon oluşumunun (merkezkaccedil
kuvvetlerinden dolayı) sebep olduğu kuvvetler
Atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile birlikte sıfır olan atkı ipliği hızı ccedilok
kısa bir zaman iccedilinde kanca hızına ulaşır 4 mikrosaniye aralıklarla atkı gerginliğinin oumllccediluumllmesi
ile atkının kanca tarafından kapılışı anındaki gerginlik değişimi goumlsterilmektedir Atkı gerginliği
oumlnce hızlı bir yuumlkseliş ile maksimum değerine ulaşır Bu atkı ipliğinin ivmelenmesine karşılık
gelir Bu noktadan sonra atkı ipliği kanca hızına ulaştığı iccedilin atkı gerginliğinde hızlı bir duumlşuumlş
olur Daha sonra kancayla birlikte hızlanmadan dolayı atkı gerginliği tekrar artış trendine
girmektedir
Atkı ipliği uumlzerine duumlşen ve yukarıdaki aşamalarında oluşan atkı gerilimi Gerginlik
oumllccedilme uumlnitesi (SMIDITH marka) gerginlik oumllccedilme sensoumlruuml (0-200cN oumllccedilme aralığı) ve
kuvvetlendirici devreden oluşan bir sistem yardımı ile oumllccediluumllmektedir Gerginlik sensoumlruuml ara birim
uumlnitesi uumlzerinden bilgisayara bağlanmış olup 0-10 volt arasında değişen ccediloumlzguuml gerginliği sinyali
ara birim uumlnitesindeki 12 bitlik bir dijital-analog doumlnuumlştuumlruumlcuumlde sayısal hale doumlnuumlştuumlruumllduumlkten
sonra C programlama dilinde geliştirilen gerccedilek zamanlı bir yazılım ile atkı gerilimi okunarak
kaydedilmektedir
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları
Hava emişi ile geliştirilen aparatımızın oumln denemelerinde farklı oumlzellikler ve gereklilikler
ile karşılaştık Burada yapılan ilk ccedilalışma metal kıvrık bir boru uumlzerine yapılan bir ccedilentik
87
devamında sanayi tipi elektrikli suumlpuumlrgeye bir hortum ile bağlandı ve burada atkı ipliğinin
vereceği tepki ve alınacak tahmini hareket değerlendirilmiştir
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Atkı ipliğini tutma adına vakumla ipliği tutan aparat ile yapılan deneme de atılan
atkılardan bazılarını tutulup bazılarını tutulamadığı goumlzlenmiştir Alınan sonuccedil proje accedilısından
yeterli olmadığı iccedilin vakum sistemi uumlzerinde ilave değişiklikler (aparatın konumu ve pompanın
guumlcuuml değiştirildi) yapılarak tekrar denemeler yapılmıştır Fakat aynı şekilde hava emiş aparatı ile
yapılan denemelerden de (Şekil - 5 19) olumlu sonuccedil alınamamıştır
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar
Yapılan prototip aparat Dornier Kancalı tezgah uumlzerine yerleştirilerek atkı ipliğini
yakalayabilme yeteneği test edilmiştir Yapılan denemelerde oumlnce sanayi tipi elektrik suumlpuumlrgesi
vakum pompası kullanılmıştır Sonuccedilların olumlu olmaması nedeniyle daha guumlccedilluuml vakum
uygulayabilen bir pompa ile denemeler yapılmıştır Denemelerden elde edilen goumlzlemlerde atkı
alıcı kancanın atkı ipliği ucunu bıraktığı noktanın değişkenlik goumlsterdiği ve emici uumlnitenin her
zaman iplikle ccedilakışmadığı ve bu nedenle ipliği yakalayamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Hava emiş aparatı
kullanımı sırasında kenar iplikleri iptal edilmiş ve atkı ipliğinin sabitlenmesi yalnızca bu aparatın
tutma başarısına bağlı kalmıştır Bu nedenle Şekil ndash 5 20rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere atkı ipliğinin
yeterli gerginlikte olmamasından kaynaklanan ldquoboncukrdquo adı verilen atkı ipliğinde gevşek yerler
ortaya ccedilıkmıştır
88
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Diğer taraftan hava emiş uumlnitesinin emiş guumlcuuml ve emme alanı itibariyle de yetersiz olduğu
goumlruumllduumlğuumlnden yeni emiş duumlzesi tasarlanmasına ve birkaccedil farklı boyutta uumlretim yapılarak
denemeler yapılmasına karar verilmiştir Tasarlanan hava emiş aparatları sırasıyla aşağıdaki
gibidir Burada tasarımlar yapılırken ilk denemelerde karşılan sorunlar ve eksiklikler goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak yeni dizaynlar geliştirildi Geliştirilen yeni dizaynların kısaca değerlendirme ve
sınıflandırmasını yapacak olursak
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefe miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef
atkı kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken
oluşacak hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi
youmlntemini atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız
gerekir Ccediluumlnkuuml insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlanmakta ve bunun devamlılığı
korunabilmektedir
a- Aparat Tasarımları Duumlze B_1 İlk etapta tasarlanan hava emiş duumlzesinin genişliği eşit
uzunluktadır Burada hava emiş duumlzesi boru şeklindeki kesite paralel uzanmaktadır (Şekil
ndash 5 21 ve Şekil ndash 5 22) Yapılan ccedilalışmada hava emişinin vakumu ne kadar arttırdığını ve
basıncın atkı tutuşunu nasıl etkilediğini goumlrmek istedik
89
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi
b- Aparat Tasarımları Duumlze B_2 Bu ccedilalışmada boru ve ağızlığın genişliği eşit fakat bir
oumlnceki aparata goumlre daha kısa bir yarığa sahip aparat tasarlandı Bu denemedeki amacımız
yapılan ilk denemeye goumlre kısa yarıklı bir sistemin atkının yakalanışı olası oluşacak
hataların oumlnlenmesi ve atkı telefinin azaltılmasına etkisinin olup olmayacağı veya sayılan
90
olumsuzlukların artışının ne kadar olacağını accedilıklamak olmuştur İkinci yapılan lsquoDuumlze
B_2rsquo tasarımında (Şekil ndash 5 23 ve Şekil ndash 5 24) daha kısa yarık kullanılarak hava emiş
basıncı arttırılmıştır Bununla birlikte atkı tutuşu daha da kuvvetlendirilmeye ccedilalışılmıştır
B_1 ve B_2 duumlzeleri ile ilgili deneme ve ccedilalışmalar bir sonraki konuda ayrıntılı şekilde
oumlrneklerle accedilıklanmıştır
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi
91
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi
c- Aparat Tasarımları Duumlze A_1 Geliştirilen A_1 dizaynında hem boru şekli değiştirildi
hem de ccedilentiklerin yapısı ve aparat uumlzerindeki konumu değiştirildi (Şekil ndash 5 25 ve Şekil
ndash 5 26) Diğer tuumlm yarıklı tasarımlarda yarıklar hep boru kesitine paralel şekilde yapıldı
Buradaki dizaynda ise bir veya iki ccedilentik yerine ccedilok fazla ccedilentik oluşturulup boru kesitine
dik olacak şekilde yerleştirildi Burada hem farklı bir hava emiş basıncı yakalanacağı
duumlşuumlnuumlluumlyor hem de atılan atkı ipliğinin yakalanma performansının değerlendirilmesinin
yapılması isteniyor
92
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi
93
Yapılan tasarımlar iccedilerisinde lsquoDuumlze A_1rsquo en iyi değeri veren ccedilalışma olmuştur (Şekil ndash 5 26
ve Şekil ndash 5 27) Yapılan deneme ccedilalışmalarında oumlrnekler ve tablolarla konu ayrıntılı şekilde
accedilıklanmıştır
d- Aparat Tasarımları Duumlze A_2 Bu dizaynda farklı olarak ilk defa aynı buumlyuumlkluumlklerde
geniş alan uumlzerinde delikler accedilıldı (Şekil ndash 5 27 ve Şekil ndash 5 28) Burada geniş alanın ve
yuumlksek basıncın atkı ipliğinin tutulması ve hataların oumlnlenmesindeki etkisi incelenmiştir
lsquoDuumlze A_1rsquo aparatı gibi geniş alana sahip olunacak ayrıca daha yuumlksek hava emiş
basıncına ulaşılacağı duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi
94
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Resmi
Şekil ndash 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı Resmi
e- Aparat Tasarımları Duumlze A_3 Geliştirilen lsquoDuumlze A_3rsquo dizaynında daha yuumlksek basınccedil
iccedilin hem buumlyuumlk delikler oluşturuldu hem de buumlyuumlk deliklerin yanına kuumlccediluumlk delikler accedilıldı
(Şekil ndash 5 29 ve Şekil ndash 5 30) Boumlylelikle kuumlccediluumlk delikler yardımı ile hava emişi
arttırılacak aynı şekilde buumlyuumlk delikler yardımı ile atkı ipliğinin tutunacağı geniş ve rahat
alanlar oluşacağını duumlşuumlnuumllmektedir
95
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri
f- Aparat Tasarımları Duumlze A_4 Geliştirilen lsquoDuumlze A_4rsquo tasarımda hem boru tasarımı ve
kesit şekli değiştirildi hem de emiş aparatının tutuş yuumlzeyi genişletildi (Şekil ndash 5 31 ve
Şekil ndash 5 32) Fakat burada en genişliğinde ccedilentikler yapılmadı onun yerine iki dar ccedilentik
tasarlandı Boumlylelikle hem hava emişi ile yapılacak basınccedil attırılmaya ccedilalışıldı hem de
geniş ve uzun tutuş yuumlzeyi ile atkı ipliğinin boru uumlzerinde tutulması sağlanıldı
96
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar
Yapılan ayrıntılı ccedilizim ve ccedilalışmalarla hava emişine uygun tasarım ve yerleşimin
bulunmasına ccedilalışılmıştır Bu yapılan ccedilizimleri ve ccedilalışmaları birbiri ile değerlendirdiğimizde
97
burada oumlnemli olan hava basıncı ve atkı ipliği yapısının tezgah yerleşimi ile optimum seviyede
ccedilalışmasının sağlanmasıdır Tuumlm yapılan denemeler sonrasında hava yarıkları boru kesitine dik
olarak ccedilizilen tasarımın maksimum performansı verdiği goumlruumllmektedir (Şekil ndash 5 25 Duumlze A_1)
Aslında birccedilok kez yapılan denemelerde atkı ipliği tutulup kumaşa dacirchil olana kadar hava emişi
aparatı ile taşınabilmiştir Fakat bazı denemelerde hava emişinin yetersiz olması ccedilevre şartlarının
elverişsiz olması kirli ve uccediluntulu ortamdan dolayı dokuma hataları oluşabilmektedir Dokuma
işletmesinde tabii ki oluşan kumaşın maliyeti atılan telefin maliyetinden kat ve kat yuumlksek olduğu
iccedilin burası goumlz ardı edilemeyecek bir durumdur Bundan dolayı hava emiş sistemi olumsuz olarak
değerlendirmek durumunda kalındı Fakat profesyonel bir tezgacirch uumlreticisi ile daha verimli ve
uygun projelerin ve aparatların oluşturulabilineceği ortadadır
Burada istenen sonucun alınmamasında kullanılan atkı ipliğinin ccedilok ince olması da
oumlnemli bir rol oynamıştır Yeterince kalın olmayan atkı iplikleri atkı transferi sonrasında
kesilmekte fakat yeterince uygun gerilim sağlanamadığı iccedilin tasarlanan aparatlar ya atkı ipliğini
tutamamakta ya da gevşek tutarak boncuk gevsek atkı yarım atkı vs hatalara neden olmaktadır
Ccedilalışmamız kapsamında atkı gerilimi ve atkı ccedilapının oumllccediluumlmuuml aşağıdaki gibi yapılmaktadır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri 3 farklı incelikte iplik kullanılarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Nm1 372 Yuumln Nm2 441 Yuumln 150 den3 PES
[555 Tex] [227 Tex] [167 Tex]
Elde edilen iplik numaralarından (Kamgarn eğrilme youmlntemine goumlre elde edilen) yola
ccedilıkarak iplik ccedilaplarının bulunması gerekmektedir İplik ccedilaplarını lsquoPierce Formuumlluumlrsquo kullanılarak
hesaplanabilir (OumlZEK Dokumanın Fiziksel Analizi ders notları)
)(2280
1cm
texd
f
f=lif yoğunluğu
= iplik paketlenmesi
98
d= iplik ccedilapı
tex= ağırlık sistemine goumlre iplik no
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri
Paketlenme faktoumlruuml sıkı dokunmuş bir kumaştaki iplik ccedilapı oumllccediluumlmlerinden bulunmalıdır
Bazı iplik tipleri iccedilin paketleme faktoumlrleri Ccedilizelge - 5 5rsquote ayrıntılı olarak verilmiştir
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları
Lif yoğunluğu ve paketlenme faktoumlruumlnuumln etkisi Kamgarn ve ring pamuk iplikler iccedilin
paketlenme faktoumlruuml 060 OE pamuk iplikler iccedilin 055 Lif yoğunlukları yuumln iccedilin 132 ve pamuk
iccedilin 152 gcm3
99
Yukarıdaki formuumll ve tablolar kullanılarak aşağıdaki deneyde kullanılan ipliklerin ccedilapları
sırası ile bulunmuştur
R1asymp0298 mm R2asymp0191 mm R3asymp0160 mm
İplik ccedilaplarından yola ccedilıkılarak aşağıdaki adımlar izlenerek iplik uumlzerine duumlşen gerilim
hesaplanmaktadır
Oumlncelikle iplik uumlzerine duumlşen kuvvet değeri lsquoFrsquo bulunmalıdır Burada yapılan
değerlendirmeler neticesinde lsquoŞekil ndash 5 19rsquo da belirtildiği gibi iplik uumlzerine uygulanan kuvvet 20
cNrsquodan daha buumlyuumlk olmalıdır
F gt 20 cN olmalıdır
İplik uumlzerine uygulanacak kuvvet bulunduktan sonra hava emişine maruz kalacak iplik
yuumlzey alanı hesaplanmalıdır Burada iplik uumlzerine duumlşecek basıncın iplik yuumlzeyinin 13
uygulanacağı var sayılarak iplik uumlzerine duumlşen gerilim hesaplanabilir Ccediluumlnkuuml iplik silindirik bir
yuumlzey kabul edildiğinde sadece hava emiş yarığını kapatacak kısmı negatif basınca maruz
kalacaktır Bundan dolayı ise
S=[(2πr)x2h]3
Formuumlluumlnden yola ccedilıkarak gerilime maruz kalacak iplik alanı hesaplanır
S= hava emişine maruz kalacak olan iplik yuumlzey alanı
r= iplik yarıccedilapı daha oumlnce uumlccedil iplik ccedileşidi iccedilin de hesaplanmıştır
h= yarık uzunluğu uumlccedil iplik iccedilinde aynı ve sabittir Oumllccediluumllen değer h = 15 mmrsquodir
Buradan yola ccedilıkılarak
S1=[(2πr1)x2h]3 =gt S1=[(2x214x0298)x2x15]3 = 1275 mm2= 01275 cm
2
S2=[(2πr2)x2h]3 =gt S2=[(2x214x0191)x2x15]3 = 817 mm2= 00817 cm
2
S3=[(2πr3)x2h]3 =gt S3=[(2x214x0160)x2x15]3 = 684 mm2= 00684 cm
2
Farklı iplik harmanları ve iplik numaralarının hava emiş yuumlzeyleri hesaplanmıştır
100
Son olarak P=FS formuumlluumlnden iplik uumlzerine duumlşen gerilim değeri bulunmaktadır
Burada yaptığımız hesaplamaların hepsi sınır hesaplamalar olduğu iccedilin bulunan değerden daha
fazla basınccedil uygulanmalıdır ki atılan atkı ipliği hava emiş aparatı tarafından tutulabilsin Buna
istinaden formuumll
PgtFS şeklinde olmalıdır
P Basınccedil
F Kuvvet
S Alan
Yapılan hesaplamalar sonrasında
P1gtFS1 gt 20 01275 gt 15686 pascal
P2gtFS2 gt 20 00817 gt 24479 pascal
P3gtFS3 gt 20 00684 gt 29240 pascal değerleri sırasıyla elde edilmektedir
Not Basıncı hesaplarken hava emiş kanalının iplikten daha geniş olduğunu ihmal etmekteyiz
Bundan dolayıdır ki kalın iplikler daha kolay ince iplikler daha zor yakalanmaktadır
Yukarıda yapılan hesaplama ideal ve boşluksuz iplik şartlarında geccedilerlidir Fakat
kullanılan ipliğin iccedilerisi hava geccedilirgen olduğu iccedilin 30 daha fazla hava emişine ihtiyacımız
vardır (Oumlzek Ders Notları) Dolayısı kullanılacak basınccedil hesaplanan basınccediltan en az 30 daha
fazla olmalıdır Ccediluumlnkuuml 30rsquoluk hava emiş basıncı iplik iccedilersindeki hava boşluklardan dolayı
kaybolmaktadır
Buradan yola ccedilıkarak kullanılacak hava emiş basıncı hesaplanacak olursa
Kullanılacak P1 gtFS1 + FS1 x 030 gt 20391 pascal
Kullanılacak P2 gtFS2 + FS2 x 030 gt 31823 pascal
Kullanılacak P3 gtFS3 + FS3 x 030 gt 38012 pascal şeklinde olmalıdır
Kullanılacak hava emiş basıncı (negatif basınccedil) direk olarak hava emiş yarığına ulaşması
gereken basınccedil buumlyuumlkluumlğuumlduumlr Bu buumlyuumlkluumlkteki basıncın hava emiş yarığına ulaştırılması iccedilin
hava emişin sağlanacağı boru hatlarındaki hava emiş kayıpların hesaplanması gerekmektedir
101
Boumlylelikle atkı ipliğinin sağlıklı tutulması iccedilin gereken hava emiş kaynağının (kompresoumlr) guumlcuuml
bulunmuş olacaktır Bu bulunan hava emiş basıncı ihtiyaccedil duyulan gerccedilek basınccedil olacaktır
Belli bir basınccedil duumlşuumlmuuml iccedilin muumlsaade edilen en uzun boru hattı uzunluğu aşağıdaki
deneyimsel formuumllle hesaplanabilir bu formuumllden yola ccedilıkarak ihtiyaccedil duyulan hava emiş
kaynağının guumlcuuml hesaplanabilir (Emil 2001)
I =toplam boru uzunluğu(m)
Δp =hatta muumlsaade edilen max basınccedil duumlşuumlmuuml (bar)
p =mutlak giriş basıncı (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı(mm)
Basınccedil duumlşuumlmlerini hesaplarken ccedilabuk seccedilim tablolarından da faydalanabiliriz Bunlardan
bir tanesi aşağıda ki gibi bize hatlarda kullanılan bazı bağlantı elemanlarının karşılık geldiği boru
uzunluğunu goumlsteren tablodur
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması
102
d=boru iccedil ccedilapı
R=boru merkezi ile accedilı merkezi arasındaki mesafe
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu
İplik basınccedil hesabı Duumlze A_1 iccedilin yukarıda goumlsterilen şekildeki gibi yapılmaktadır Duumlze
A_1 boru şeklini hesaba katarak boru hatlarındaki hava basıncı kaybı hesaplanacak ve
kullanılması gereken kompresoumlr guumlcuumlne (gerccedilek ihtiyaccedil duyulan hava emiş basıncına)
ulaşılacaktır Karşılık gelen boru uzunluğu tablosu ve formuumlluumlnden yararlanarak
Δp = hava emiş yarığında olması gereken basıncın 20rsquosi(bar) (Oumlzek 2014 Ders Notları)
p =hava emiş yarığında olması gereken basınccedil (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı 15 (mm)
I = 3 (m) [karşılık gelen boru uzunluğu tablosu kullanılarak bulundu]
90deg dirsek kullanıldığı iccedilin 15 metre eklenecek
Ccedilap duumlruumlcuuml satırından yola ccedilıkarak 05 metre eklenecek Ccediluumlnkuuml dairesel kesit dikdoumlrtgen
kesite doumlnmektedir
Kullanılan gerccedilek boru uzunluğu ise 1 metredir
Boumlylelikle tablodan yola ccedilıkarak elde edilen lsquolrsquo değeri 3 metre olmaktadır
l= Δp x d5 x p
450 x Q185
103
555 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 20391 x 020 x (015)5 x 20391 =gt Q1 = 0247 lsn
450 x Q185
227 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 31823 x 020 x (015)5 x 31823 =gt Q2 = 1274 lsn
450 x Q185
167 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 38012 x 020 x (015)5 x 38012 =gt Q3 = 2469 lsn
450 x Q185
Şeklinde hesaplanmaktadır Yapılan hesaplamalara goumlre yukarıdaki kompresoumlr guumlccedilleri
kullanılırsa atılan atkı ipliklerinin teorik olarak yakalanacağı hesaplanmıştır
Ccedilizim ve tasarımlardan yola ccedilıkılarak imalatı yapılmış olan 6 farklı iplik emiş duumlzesi ile
oumln denemeler yapılmıştır İplik emiş duumlzelerinde hem guumlvenli bir iplik emişi yapabilecek hem de
vakum guumlcuumlnuuml verimli kullanacak duumlzenlemeler tercih edilmiştir Metal profil malzemeden 4 tip
(10x20mm) dikdoumlrtgen kesitli ve 2 tip dairesel (10mm) kesitli iplik emiş aparatı yapılmıştır
Profiller uumlzerindeki deliklerin acircdeti kullanım anında bantla kapatılarak değiştirilmiştir
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır)
104
İplik emiş sisteminin bileşeni olarak kullanılan 50 litre kapasiteli vakum pompası mutlak
vakum verimi 1 bar (758 mm civa basıncı) olmasına karşın yeterli guumlcuuml sağlayamamıştır Bu
nedenle daha yuumlksek vakum guumlcuumlne sahip olan iplik makinelerinde kullanılan vakum
pompalarından biri kullanılarak denemeler yapılmıştır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri uumlccedil farklı incelikte iplik kullanılarak
oumllccediluumllmuumlştuumlr Denemeler sırasında sabit mengeneye tespit edilen duumlzelerin iplik kavrama
performansı iplik ucuna asılan ağırlıklar artırılarak test edilmiştir Ağırlık olarak ortalama
ağırlığı 065 g olan dairesel metal pullar kullanılmıştır İpliklerin uumlzerine asılan pul sayısı
kavranabilme guumlcuumlne goumlre artırılmıştır İpliklerin emiş duumlzeleri tarafından yakalanma konumu
tezgacirch uumlzerindeki duruma benzer şekilde duumlzenlenmiştir Bu oumllccediluumlmler sırasında farklı duumlze
tiplerinde değişen kalınlıkta iplik denemelerinin goumlruumlntuumlleri Şekil ndash 5 35 ve Şekil ndash 5 36rsquoda
verilmiştir
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
105
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
Atkı ipliklerinin dokuma makinesinde gergin olarak iplik emiş duumlzeleri tarafından
vakumla kavranabilme durumunu simuumlle etmek uumlzere yapılan test sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 5 ve
Ccedilizelge ndash 5 6rsquoda verilmiştir Emiş kanalları ccedilok buumlyuumlk ve yekpare olan A_4 ve B_1 duumlze
performansları yetersiz olduğu iccedilin sonuccedilları verilmemiştir
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları
Emiş duumlzesi A_1 uumlzerindeki delikler 3 2 ve 1 kanal oluşturacak şekilde testler yapılmıştır
Vakum değeri sabit olduğu iccedilin yuumlzeydeki emiş alanı kuumlccediluumllduumlkccedile daha iyi yakalama
performansı goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle yuumlzeydeki delikli kanal sayısı azaldıkccedila
yakalama guumlcuumlnde bariz bir iyileşme goumlruumllmuumlştuumlr Dokuma işletmesinde yaygın olarak
kullanılan atkı ipliklerine benzer numaralar seccedililmiştir İplik kalınlığındaki artış ile ipliklerin
yakalama performansının net olarak arttığı goumlruumllmuumlştuumlr Bu sonuccedil doğal olarak artan iplik ccedilapı
ve dolayısıyla yakalama yuumlzeyi ile uyum iccedilinde olmuştur Emiş duumlzesi A_3 ile yapılan testlerin
sonucu A_1 tipine goumlre oldukccedila koumltuuml sonuccedil vermiştir Bunda temel neden kuumlccediluumlk ve buumlyuumlk
dairelerden oluşan emiş kanallarının daha fazla yuumlzey ve dolayısıyla daha duumlşuumlk vakum değeri
verimleri olmuştur Deneme sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 8rsquote verilen A_2 duumlze A_1 ile benzer
106
koşullarda test edilmiştir Ancak bu duumlzenin performansı A_1 kadar iyi olmamıştır Emiş
kanalları tek sıra accedilıkken yapılan testler en iyi sonuccedilları vermiştir Diğer taraftan B_2 duumlzesi en
koumltuuml performansı veren duumlze olmuştur Bunun nedeni de emiş kanalının diğerlerine oranla ccedilok
buumlyuumlk olması ve birim vakum değerinin duumlşmesi olmuştur
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar
Bu denemelerden sonra A_1 ve A_2 duumlzelerinin kancalı dokuma makinesi uumlzerinde
denenmesine karar verilmiştir Bu duumlzeler uumlzerindeki emiş delikleri tek ve ccedilift sıra accedilık olacak
şekilde denemeler yapılmıştır Kullanılan vakum pompası ve duumlze bağlantı seti Şekil ndash 5 37rsquode
verilmiştir Emiş duumlzeleri bir ara hortumla vakum pompasına bağlanmış ve deneme ccedilalışmaları
anında vakum pompası suumlrekli devrede bırakılmıştır
107
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni
108
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları
Kancalı dokuma makinesi uumlzerinde yapılan deneysel ccedilalışmalar sırasında kenar yapıcı
mekanizmalar devre dışı bırakılarak atkı ipliği ucunun emiş duumlzesi tarafından yakalanması
amaccedillanmıştır Doğal olarak bu ucu yakalayacak yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de kullanılmamıştır
Emiş duumlzeleri tarak bitiminde kumaş kenarına en yakın konumda sabitlenmişlerdir Bu ccedilalışma
duumlzeninde en ccedilok 2-3 cm uzunluğunda bir atkı ucu yeterli olabilecektir Bu da atkı telefinin bu
mesafelere indirilmesini sağlamış olacaktır
Ancak yapılan denemelerde atkı ipliği uccedillarının istikrarlı ve guumlvenli bir şekilde
yakalanamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Farklı kancalı tezgacirchlarda yapılan bu denemelerde genelde Nm 40
numara atkı iplikleri denenmiştir Her bir duumlze tipi iccedilin bir saatlik deneme ccedilalışmaları yapılmış
fakat gevşek ccediloumlzguuml probleminin oumlnuumlne geccedililememiştir Bu durum atkı ipliğinin istenilen
109
gerginlik duumlzeyinde kalması sağlanamadığı iccedilin ortaya ccedilıktığı bilinmektedir (Yuumlnsa İşletmesinde
Dokuma Hata Tanımları 2000) Denemesi yapılan duumlze tipleri iccedilinde A_1 ve A_2 tipleri
diğerlerine oranla daha verimli olmuşlardır Emişin accedilık atmosferde yapılıyor olması yani emiş
kanallarının suumlrekli accedilık olması vakum ve kavrama guumlcuuml verimini oumlnemli oumllccediluumlde duumlşuumlrmektedir
Bu nedenle genelde emiş kanalarının iki sırası accedilık bırakılmıştır Duumlzedeki emiş kanallarının
konumu atkı iğliği geccediliş guumlzergacirchına uygun olacak şekilde ayarlanmıştır
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
yer alan kritik anların yuumlksek hızlı kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve
500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
110
Hızlı kamera ccedilekimi enstantanelerinde goumlruumllduumlğuuml uumlzere kancayı taşıyan şerit kalınlığı
nedeniyle emiş duumlzesi atkı ipliğinden bir miktar geride kalmak zorunda Bu konum ipliği
yakalamak iccedilin oumlnemli bir dezavantaj oluşturmaktadır Diğer taraftan kancanın ccediloğu kez ağızlığı
terk edemeden atkı ipliğinin kurtularak serbest kalması da yalancı kenar ipliklerinin yokluğunda
atkı ipliği ucunun yakalanmasını guumlccedilleştirmektedir Dolayısıyla emiş duumlzesi iplik ucunu
yakalasa bile gevşek olan ipliğin gerilimini artırma potansiyeli olmadığı iccedilin gevşek atkı ve
boncuk denilen hataların oluşumuna yol accedilmaktadır (Şekil ndash 5 41)
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu
Vakumlu iplik emiş aparatı kancalı tezgacirchlarda istenilen performansı sağlayamadığı iccedilin
hava jetli tezgacirchlarda denenmemiştir Bu kararda bu tezgacirch hızlarının daha yuumlksek olması ve
telef uzunluğunun da goumlreceli olarak daha duumlşuumlk olması etken olmuştur
Hedeflenen kancalı dokuma tezgacirchlarına youmlnelik bir ek aparat tasarımı geliştirmek ve
bunu uygulayarak atkı telefi uzunluğu minimum seviyeye duumlşuumlrme hedefi yakalanmış oumlnemli
oumllccediluumlde iyileştirme ve standardizasyon sağlanmıştır Tez ccedilalışmasının yapıldığı dokuma
işletmesinde yer alan tuumlm tezgacirch tiplerinde değişen oumllccedileklerde iyileştirme ve atkı telef
oranlarında kazanccedil sağlanmıştır Bu oran oumlzellikle Dornier kancalı dokuma makinelerinde 30
duumlzeyini aşmıştır
111
6 SONUCcedil
Hedef yapılan tuumlm ccedilalışmalar neticesinde ortalama atkı telefini 13 ndash 14 cmadet atkı
aralığından ilk olarak 9 ndash 95 cmadet atkı aralığına ccedilekerek 25 (Şekil ndash 6 1) iyileşme oranı
olan tez hedefini yakalanmıştır Sonrasında atkı telefini daha da azaltıp sıfır kumaş hatası ve sıfır
telef seviyesine ccedilekmek olacaktır
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı
Tuumlm ccedilalışmalar neticesinde elde edilen getiri ve iyileştirmeleri değerlendirecek olursak
telef uzunluğu azaltma miktarı ve kazanılan getiri tutarı olarak iki farklı youmlnden irdeleyebiliriz
Oumlncelikle telef uzunluklarında elde edilen azalışlara bakıldığında
112
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum
ATKI TELEFİ AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR
Tezgacirch
Kodları
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Tezgacirch
Grupları
Tezgacirch
Sayısı
TOPLAM
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
HEDEF
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
D1 DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 156 100 82 5 74 5
D2 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 148 100 80 5 68 5
D3 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 163 100 91 5 72 5
D4
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 159 100 86 5 73 5
D5 DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 93 70 93 7 0 0
P1
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 125 89 68 38 57 51
P2 PİCANOL Ccedilerccedileveden Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX) 42 126 83 78 45 48 38
Yukarıdaki tabloda ayrıntılı şekilde YUNSA işletmesinin tez ccedilalışmaları oumlncesi telef
durumu ile tez ccedilalışmaları sonrası son telef durumu goumlruumllmektedir Bu kısımdaki kazanım
şekilleri ve ayrıntıları ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA boumlluumlmuumlnde anlatılmıştır
Buna goumlre tuumlm tezgacirch gruplarının ağırlıklı ortalamaları alındığında atkı telefi uzunluğu 9 -
95 cm aralığında ccedilıkmakta olup istenilen hedef yakalanmıştır
Ccedilizelge ndash 6 1 tablosunu kısaca incelediğimizde toplam telef uzunluğu hedef telef
uzunlukları ve sağ-sol telef uzunlukları ayrıntılı şekilde verilmiş olup 26 oranında bir telef
azalması olmuştur Burada ilk doumlrt A grubu tezgacirchın atkı telefi hedefi 10 cm C grubu
tezgacirchlarının atkı telefi hedefi 7 cm ve B grubu tezgacirchların atkı telefi hedefi 85 cm civarında
olduğu goumlruumllmektedir Bu hedefleri sağ ve sol kenar telefleri şeklinde ayrıntılara ayrıldığında
aşağıdaki grafiklere ulaşılmaktadır
113
Kazanılan getiri tutarı olarak tez ccedilalışması değerlendirildiğinde tez ccedilalışmaları oumlncesinde
kazanılması hedeflenen atkı telefi tutarı yıllık 495 bin EURO olarak planlamıştır Oumlngoumlruumllen
değer toplam telef miktarının 25rsquone denk gelmektedir Aşağıdaki Ccedilizelge ndash 6 2 tablosu
ayrıntılı incelendiğinde yıllık olarak kayıp olan telef miktarı 162 milyon EURO civarındadır
Gerccedilekten bir işletme iccedilin ccedilok buumlyuumlk bir telef miktarıdır İşletmede oluşan telefin buumlyuumlk
ccediloğunluğunu atkı telefi teşkil etmektedir
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu
ATKI TELEFİ
AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR TOPLAM
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre
Tezgacirch Grupları
Tezgacirch
Sayısı
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESI
()
POTANSİYEL
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESİ ()
DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 1 129 287 1 015 694 2144981 360 654 285 74
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 325 851 278 365 604216 194 855 154 40
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 175 302 138 701 314003 121 363 96 25
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 92 973 79 103 172076 63 716 50 13
DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 167 958 0 167958 68 628 54 14
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 420 403 352 397 772800 222 566 176 46
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX)
42 421 949 259 661 681610 232 613 184 48
TOPLAM 278 2 733 723 2 123 921 1 264 295
Yukarıdaki tabloyu (Ccedilizelge ndash 6 2) ayrıntılı şekilde incelediğimizde yaklaşık 5 milyon
TLrsquolik bir atkı telefinin olduğu goumlruumllmektedir Yapılan iyileştirmeler ve ccedilalışmalar sonrasında
elde edilen kazanccedil ise 13 milyon TL civarındadır Aynı zamanda işletmede yuumlruumltuumllen TPM
114
projesi kapsamında ele alınan atkı telefi azaltılması ccedilalışmasının profesyonel araccedillar ve oumllccediluumlmler
neticesinde şu anda 25 milyon TL civarında net bir kazancın sağlandığını projenin tamamıyla
sonlandırıldığında yıllık kazanccedil miktarının 3 milyon TL ye ulaşılacağına değinilmiştir
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar
Şekil ndash 6 2rsquode verilen tezgacirch kodlarının accedilılımı aşağıdaki gibi olmaktadır
D1= Dornier rapier tuck-in ndash mini aparat
D2= Dornier rapier disco-leno ndash eco leno
D3= Dornier rapier disco-leno ndash mini aparat
D4= Dornier rapier ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat
D5= Dornier airjet ccedilerccedileveden leno ndash ccedilerccedileveden leno
P1= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (GAMMAX)
P2= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (OPTIMAX)
Boumlylelikle projenin goumlruumlnen yuumlzuuml ile 25 hedeflenen iyileşme sağlanmış olup başarılı bir
şekilde sonuccedillanmış Kendi iccedilerisinde sonuccedillanan proje birccedilok projeye de zemin hazırlamış olup
işletmenin birccedilok kara noktasına da ışık tutmuştur
115
7 KAYNAKLAR
Anonim 2011 httpwwwdokumaorgdkmclk_trhhtm Niğde Uumlniversitesi Halil Zoumlhre Ataman
Myo TekstilDokuma Erişim Tarihi 05112014
B Wulfhorst lsquorsquoReduction Of Selvedge Wastage On Weaving Machines With Pneumatic Weft
Insertionrsquorsquo Institut fur Textiltechnik der Rheinisch- Wesfalischen Technischen
Hochschule Aachen Germany ITB Fabric Forming 391
Disco Leno American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012
Dorniertcisdeenglishinsiderinsider_8ecolenohtm The New Dornier Double-Disc Leno
Device Type EcoLenoregldquo Erişim Tarihi 30112014
E Sinem Aykaccedil Pnoumlmatik - Hidrolik Mayis 2011 Tmmob Makina Muumlhendisleri Odası
Ankara Şubesi
Emil II Ulusal Hidrolik Pnoumlmatik Kongresi Ve Sergisi 2001 syf 233 - 238
EP Patent No 0898 001 A2 24021999
Erkan Tuumlrker Uşak Universitesi Tekstil Muumlhendisliği Boumlluumlmuuml The Usage Of Images Models For
Porosity Determination Of Fabrics Woven Fabrics Of Filament Yarns
European Patent Application ndash Patenet 054257746 Date of Publication 04112005
European Patent Application ndash Patenet 0898001 Date of Publication 24021999
Highly productive solutions for every requirement
httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf Erişim Tarihi 07122014
httpipcompatfamen28050887 Erişim Tarihi 20072013
httptrwikipediaorgwikiDokuma Erişim Tarihi 23112014
httpwwwdokumateknikdestekcomforumkonu-dokuma-kitabi-24html Erişim Tarihi
23112014
httpwwwhistoryworldnetwrldhisPlainTextHistoriesasphistoryid=ab11 Erişim Tarihi
23112014
httpwwwtekstilbilgicomdefaultaspsayfalari=gosterampsayfano=93 Erişim Tarihi 15102012
Itma 2011 Barcelona Picanol Slow Motion Video
Jurasz J (Fibres amp Textiles In Eastern Europe Volume 8 Issue 2 Pages 50-53 Published
APR-JUN 2000)
116
Kovacevic S (Kovacevic S)1 Brnada S (Brnada S)1 Schwarz I (Schwarz I)1 Source
Tekstil Volume 56 Issues 8 Pages 486-492 Published Aug 2007
Kovaceyic S (Kovaceyic S) Hadina J (Hadina J) Source Tekstil Volume 50 Issue 4
Pages 159-163 Published Apr 2001
Legler F ldquoNew Technology To Reduce Yarn Wastagerdquo Sulzer Technical Review 1 9 9 P17
- 1999
Megep Ankara 2007 (Mesleki Eğitim Ve Oumlğretim Sistemininguumlccedillendirilmesi
Projesi) Tekstil Teknolojisi Dokuma Makinesini Hazirlama
httpwwwmegepmebgovtrmte_program_modulmoduller_pdfpanama20dokumapd
f Erişim Tarihi 23112014
Sagem 1990 Mekiksiz Dokuma Makinelerinde Kumaş Kenar Yapıları Suumlmerbank
Holding AŞ Bursa Araştirma Geliştirme Ve Eğitim Merkezi Sagem Yayın No106
Mart-1990Bursa
Ormerod A Sondhelm WA Weaving Technology And Operations The Textile Institute
Manchester 1995
Ozek Demir And Eke An Analysis Of Weft Wastage In Shuttleless Weaving
zozeknkuedutr 2014
Picanol News September 2011 httpwwwpicanolbenrrdonlyres33ebc79d-391a-4dca-843c-
37a7189c1cba20725picanol_newsen092011pdf Erişim Tarihi 23112014
Sulzer Technical Review 199 httpwwwsulzercomennewsroomsulzer-technical-
reviewstrlibrarytechnicalarticlespdfs=0amptatyp=noneampevtyp=noneampcurlang=0amptypes
=noneampwebpages=0amppg=10ampstl=strampsort=dateampntyp=none Erişim Tarihi 23112014
Smit Spa Viale Dellrsquoindustria Gs920 Rapier Weaving Machine The Highest Productivity In The
Most Extended Range Of Fabrics wwwstpit Gb 05-08
Sultex Lateral And Central Tuckers For Full Width Reed Weaving In Motion
Sultex September 2011 Press Release Rm Kuj Successful Market Introduction Of The
New Sultex A9500 Air Jet Weaving Machine
Şekerden PesVisLycraregİccedilerikli Atki Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin
Kumaşin Fiziksel Ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
httplibrarycuedutrtezler7269pdf Erişim Tarihi 30112014
The Itema ECO ldquoEnvironment Care Obligationrdquo Katalogu 2011
Usa Patent 4362190 Issued On Dec 7 1982
Usa Patent 4453572 Issued On June 12 1984 Estimated Expiration Date July 26 2002
117
Usa Patent 4476901 Issued On Oct 16 1984
Usa Patent 4498504 Issued On Feb 12 1985
Usa Patent 4502512 Issued On Mar 5 1985
Usa Patent 4513791 Issued On Apr 30 1985
Usa Patent 4616680 Issued On Oct 14 1986
Usa Patent 5040570 Issued On August 20 1991 Estimated Expiration Date September 28 2010
Usa Patent 5560400 Issued On Oct 1 1996
Usa Patent 6039086 Issued On Mar 21 2000
Usa Patent 6227204 Issued On May 8 2001
Usa Patent No 4100945 Jul 18 1978
Usa Patent No 4404997 Sep 20 1983
Usa Patent No 4453572 Jun 12 1984
Usa Patent No 4498504 Feb 12 1985
Usa Patent No 4616680 Oct 14 1986
Usa Patent No 4653546 Mar 31 1987
Usa Patent No 5 353 845 Oct 11 1994
Usa Patent No 5040570 Aug 20 1991
Usa Patent No 5560400 Oct 10 1996
Usa Patent No 6039086 Mar 21 2000
Usa Patent Pub No Us2003 0183295 A1 Pub Date October 2 2003
Waldron D (Waldron Dennis)1 Williams J (Williams John) Hong Kong Polytechnic
Univ Source 86th Textile Institute World Conference Vol 1 Conference Proceedings
Published 2008
wwwpatentstormuspatents4453572fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
wwwpatentstormuspatents5040570fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
118
OumlZGECcedilMİŞ
Ferit DEMİR 1983 yılında Tarsusrsquota doğdu İlk orta ve lise oumlğretimini Tarsusrsquota
tamamladı Sonrasında Tarsus Anadolu Lisesirsquonden mezun oluktan sonra Ege Uumlniversitesi Tekstil
Muumlhendisliği boumlluumlmuumlnuuml kazandı 2006 ndash 2007 yılları arasında ENSAIT Uumlniversitesinde devlet
bursu ile okudu ve lsquorsquoEssentials Oil and Capsulationrsquorsquo konulu bitirme tezini yazıp lisans eğitimini
tamamladı Uumlniversite yılları esnasında 2005 yılında ABD Pennsylvania Eyaletinde ROSS
STORE ( Carl Lisle) da staj yaptı 2008 yılında ISKO Tekstil Denim Dokuma İşletmesinde
(SANKO TEKSTİL) işletme muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında 2010 yılında vatani
goumlrevini Malatyarsquonın Puumltuumlrge İlccedilesinde Jandarma olarak tamamladı Askerlik sonrasında YUumlNSA
İşletmesinde dokuma muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında ULTRAKİM KİMYA ve
YİĞİTOĞLU KİMYA (HENKEL Marmara Boumllge Bayisi) firmalarında tekstil kimyasalları satış
ve teknik desteğinde goumlrevlerinde bulundu Bu doumlnemlerde ccedileşitli tekstil ve kimyasal uumlretimi
yapan firmalarda goumlrev aldıktan sonra son olarak MARKSampSPENCER şirketinde Kumaş
Teknoloğu olarak ccedilalıştı Şu an iccedilin evli ve bir ccedilocuk babasıdır
vi
3 SI Birimleri ile kullanılabilen SI olmayan Birimler
Birim Sembol
Dakika Min
Saat H
Guumln D
Derece ordm
Dakika
Saniye
Litre L
Ton t
Bar bar
vii
İCcedilİNDEKİLER Sayfa No
OumlZET i
ABSTRACT ii
OumlNSOumlZ iv
BUumlYUumlKLUumlKLER BİRİMLER SİMGELER v
ŞEKİLLER DİZİNİ x
CcedilİZELGELER DİZİNİ xiii
1 GİRİŞ 1
2 LİTERATUumlR TARAMASI 5
21 Dokuma Nedir 5
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi 5
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 6
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları 7
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları 10
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler 15
24 Atkı Telefi Nedir 15
241 Atkı telefi nasıl oluşur 16
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları 16
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler 19
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre geliştirdikleri
aparatlar 19
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar 20
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler 24
3 MATERYAL ve YOumlNTEM 31
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları 31
viii
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri 33
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması 34
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri 35
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri 36
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması 37
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar 41
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları 41
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri 45
35 Hızlı Kamera Kullanımı 45
36 Youmlntem 47
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 49
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler 49
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 53
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI 58
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi 58
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri 59
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar 61
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu 61
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması 62
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması 65
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme 77
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu 78
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu 79
ix
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu 81
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı 82
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi 83
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması 84
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları 86
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar 87
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı 88
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar 96
6 SONUCcedil 111
7 KAYNAKLAR 115
OumlZGECcedilMİŞ 118
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi 5
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge) 6
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı 8
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar 11
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar 11
Şekil - 2 6 Leno Kenar 12
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması 13
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu 16
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi 18
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı 19
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı 20
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199) 21
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı 21
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı 22
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı 23
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r) 24
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994) 25
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000) 26
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları 30
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması 32
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı 33
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması 35
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası 36
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi 37
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi 40
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera 46
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması 47
xi
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması 62
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar 63
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması 64
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı 65
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı 66
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması 68
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi 73
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı 74
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması 74
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması 75
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması 75
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması 76
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu 79
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu 80
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu 81
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı 83
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır 84
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi 85
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 87
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler 88
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi 89
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi 89
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi 90
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi 91
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri 92
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi 92
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi 93
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı 94
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
95
xii
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri 95
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi 96
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi 96
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu 102
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır) 103
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 104
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri 105
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni 107
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları 108
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır) 109
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
109
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu 110
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı 111
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar 114
xiii
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları 31
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 39
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması 41
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri 50
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi 51
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi 54
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi 55
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş 57
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu 61
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi 63
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması 67
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi 77
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri 98
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları 98
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması 101
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları 105
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar 106
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum 112
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu 113
1
1 GİRİŞ
Dokuma işleminde atkı telefi problemi mekiksiz dokuma makinelerinin mekikli dokuma
makinesine alternatif olarak kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır Bu makinelerin doğasından
kaynaklanan gerccedilek kenar yapamama nedeniyle oluşan atkı telefleri guumlnuumlmuumlz dokuma kumaş
uumlreticilerinin oumlnemli sorunlarından birini oluşturmaktadır İşletmelerin yoğun kuumlresel rekabet
ortamında bu telefleri olabildiğince azaltma istekleri giderek daha fazla oumlnem kazanmaya
başlamıştır Diğer taraftan doğal ya da insan yapımı lifler iccedileren atkı ipliklerinin oumlzellikle
kancalı tipleri olmak uumlzere mekiksiz dokuma makinelerinde dokuma sırasında kayda değer bir
oranda telef olması suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre ve enduumlstriyel uumlretim accedilılarından da kabul edilebilir
bir durum değildir
Enduumlstriyel ve ekonomik anlamda oumlnem taşıyan bu konu uumlzerinde yapılmış akademik
ccedilalışmaların ise ccedilok az olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Daha ccedilok tezgacirch uumlreticisi firmaların odaklandığı bu
konuda yapılan sınırlı ccedilalışmaların bir kısmı teknik dergilerde yer almış bir kısmı da patent
tescilleri ile sonuccedillanmıştır Bilimsel bir sistematik kapsamında konunun ayrıntılı olarak
incelenmesinin ve olası ccediloumlzuumlm tekniklerinin tartışılmasının bilimsel literatuumlre oumlnemli katkı
sağlayacağı ve konunun kritik youmlnlerini ortaya ccedilıkaracağı duumlşuumlncesi ile bu tez ccedilalışmasında bu
konu uumlzerine odaklanılmıştır Telef oluşumunda buumlyuumlk oumllccediluumlde doğrudan uumlretim ortamında
yapılan ayar ve tercihlerin belirleyici olması nedeniyle işletme ortamında yapılmasının gerekliliği
ve yararlılığı oumlngoumlruumllerek bu konunun bir enduumlstriyel firma ile işbirliği iccedilinde yapılmasına karar
verilmiştir Dolayısıyla bu konuyu ar-ge guumlndemine almış olan Ccedilerkezkoumly Organize Sanayi
Boumllgesinde faaliyet goumlsteren YUumlNSA Yuumlnluuml Sanayi ve Ticaret AŞ ile işbirliği iccedilinde bir ortak
proje ccedilalışması yapılmış ve hazırlanan proje oumlnerisi Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi
Tezleri programına sunulmuştur Proje oumlnerisinin 2012 yılı ikinci doumlnem projeleri kapsamında
kabul goumlruumlp desteklenmesi ile tez ccedilalışması bir San-Tez projesi olarak Yuumlnsa ile işbirliği iccedilinde
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr
Tezin temel amacı oumlncelikle kancalı dokuma makinelerinde olmak uumlzere atkı ipliği
teleflerini azaltacak youmlntem ve suumlreccediller geliştirmek ve sonuccedil itibariyle hem maliyet hem de doğal
kaynakların suumlrduumlruumllebilirliği accedilısından oumlnemli kazanımlar elde etmek olarak tanımlanmıştır
Dokuma işleminde ayrıca atkı telefini etkileyen değişken ve ayarların belirlenmesinde suumlbjektif
ve rastgele belirlenen oumllccediluumltleri en aza indirgemek projenin başlatılma gerekccedileleri arasında yer
almıştır Tez kapsamında kancalı dokuma tezgacirchlarında mevcut durumdaki atkı telefi
2
uzunluğunun minimum duumlzeylere getirilmesini sağlayacak bir aparat tasarımı uumlzerinde ccedilalışılması
da hedefler arasında yer almıştır
Tezin hedefi kancalı tezgacirchlarda oluşan atkı telefinin azaltılmasıdır Bundan dolayı ilk
etapta dokuma işletmesinin optimizasyonu sağlanmıştır İkinci olarak atkı atım sistemi
geliştirilerek tezgaha entegre edilen bir aparat ile atkı telefini minimum seviyeye duumlşuumlrmek iccedilin
ccedilalışmalar yapmak olmuştur Bunun sonucunda da maliyetlerin duumlşuumlruumllmesi oumlnemli tasarrufların
kazanılması ve suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevreye katkı sağlamaktır Tezin olgusal yapısı oluşturan
amaccedillardan bir diğeri de personel inisiyatifine bağlı ayarları standart bir ccedilerccedileveye oturtup
suumlbjektif olmaktan kurtarmak olmuştur Boumlylelikle tezgacirch ayarları kaynaklı teleflerin azaltılması
sağlanmıştır
Ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri dokuma işleminin ana yapı elemanlarıdır Bu bağlamda dokuma
hazırlık ve dokuma işlemlerinde mekanizma ve ccedilalışma prensipleri gereği bir miktar telef
oluşumundan kaccedilınmak şu an iccedilin muumlmkuumln değildir Dokuma işleminin doğasından kaynaklı
nedenlerden dolayı ccediloumlzguuml telefleri genelde dokuma hazırlık aşamasında gerccedilekleşirken atkı
telefleri dokuma prosesi aşamasında gerccedilekleşmektedir Dokuma aşamasındaki atkı telef oluşumu
mekikli tezgacirchlara alternatif olarak geliştirilen mekik kullanılmadan dokuma yapan tezgacirchların
geliştirilmesi ile başlamıştır Telefe neden olan mekanizma mekik kullanılmadığı iccedilin kumaşa
dacirchil edilmek iccedilin atılan atkının kontroluumlnuuml sağlamak ve hataların oluşumunu engellemek iccedilin
mecburi olarak sağ ve sol kenarlarda fazladan bir miktar atkı uzunluğunun bırakılmasından
kaynaklanmaktadır Burada mantıksal olarak duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bu iki dokuma tezgacirchı
mekanizmaları arasındaki ccedilalışma farklılıkları ne kadar azaltılırsa bu oumllccediluumlde de atkı telefinin
azaltılacağı ortaya konulmuştur Buguumlnlerde mekiksiz dokuma mekanizmalarından biri olan
kancalı dokuma tezgacirchlarında atkı telefleri kronik hale gelmiştir Oumlrneğin 150 ndash 160 cm eninde
kancalı tezgacirchlarda dokunan bir kumaşta atkı telefleri 10 civarında gerccedilekleşmektedir Yuumlksek
maliyetlere neden olan bu atkı teleflerine katlanmak ccedilok zor olmaktadır Yuumlksek telef oranlarının
olduğu bir ortamda duumlşuumlk maliyetli rekabet edilebilir ccedilevreye duyarlı ve suumlrduumlruumllebilir bir
dokuma uumlretiminden bahsetmek doğru olmayacaktır
Konuyu Dokuma İşletmesi accedilısından değerlendirecek olursak bu tez ccedilalışmasında yapılan
iyileştirmeler rekabet edebilirliği arttırmıştır Nuumlfus oranına goumlre uumlretim miktarı duumlşen ve arz
miktarı artan yuumlnluuml kumaşlar iccedilin suumlrduumlruumllebilir bir ccedilevre accedilısından oumlnemli bir kazanccedil
sağlamaktadır Yuumlnluuml dokuma sektoumlruuml Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada oumlnemini korumaktadır Yuumlnluuml
3
kumaşların yumuşak parlak doumlkuumlmluuml ince nefes alabilir doğal ve kullanışlı olması her geccedilen
guumln yuumlnluuml kumaşa olan ilgi ve oumlnemi arttırmaktadır Yuumln ve yuumlnluuml sektoumlruuml bu kadar değerli ve
oumlnemli iken uumlretim sırasında yuumlnuumln bir kısmının telef olarak atılması kumaş uumlreticilerinin
maliyetini arttırmakta sonuccedil olarak da uumlretim maliyetleri duumlşuumlk olan uumllke ve firmalara karşı
rekacircbeti duumlşuumlrmektedir Dokuma işleminde atkı telefi kumaş uumlretimi sırasında oluşan telefler
arasında en fazla orana sahip olan teleftir Bunun dışında iplik oluşumu sırasında dokuma
hazırlık işlemleri sırasında kumaş boyama ve apre işlemleri sırasında da telefler oluşmaktadır
Oluşan bu telefler işletme maliyetini arttırmakta dolayısı ile elde edilen son uumlruumln fiyat olarak
artmaktadır
Bu tez ccedilalışması dışında tezgacirch uumlreticileri tarafından bazı ccedilalışmalar yapılmıştır Fakat
buradaki ccedilalışmalar daha ccedilok yalancı kenar ipliklerinin azaltılması iccedilin gerccedilekleştirilmiştir Bir
diğer ccedilalışma ise kumaş kenarının kuvvetlendirmesi iccedilin yapılmıştır Atkı telefi olarak yapılan bir
ccedilalışma ise lsquoWASTE SAVERrsquo (Sulzer Technical Review 199) adı altında hava emişi
mekanizması ile oluşturulmaya ccedilalışılmıştır Fakat guumlnuumlmuumlzde yuumlksek hava maliyetlerinden
dolayı yaygın olarak kullanılmamaktadır
Ccedilok buumlyuumlk ARGE ve ekonomik guumlccedillere sahip tezgacirch uumlreticileri tarafından dahi bu sorunu
tamamen ccediloumlzuumllememiştir Atkı telefi belli bir yere kadar duumlşuumlruumllmuumlş sonrası iccedilin ise ccedilalışmalar
ccedilok fazla duumlşuumlnuumllmemiştir Ccediluumlnkuuml burada azaltılabilecek atkı telefi uzunluğunun azaltılabilinecek
bir sınırı vardır Bu sınırı kumaş hatalarının oluşma riskinin başladığı yere kadar olduğu
soumlylenebilir Kumaş hatalarından dolayı telef olan kısım atkı telefinden meydana gelen atıklardan
ccedilok daha yuumlksek maliyetlere neden olmaktadır Bu tez ccedilalışması ile atkı telefinin azaltılması iccedilin
genel olarak kumaş hatası olmayacak şekilde tezgacirch uumlreticilerinin ayarlarından daha da aşağı
ccedilekmek ve atkı telefini azaltmak iccedilin ccedilalışmalar yapılmıştır Yapılan literatuumlr taraması ile atkı
telefi veya dokuma işletmesinde oluşan teleflerin azaltılması iccedilin daha oumlnce ne tuumlr ccedilalışmalar
yapıldığı ve bu ccedilalışmalardan nasıl yararlanılabileceği araştırılmıştır Sonrasında tez ccedilalışması
kapsamında kullanılan materyal ve metotlar değerlendirilmiştir Dokuma İşletmesinin guumlncel
durumu ile oluşan telef uzunlukları ve yapılan telef azaltma ccedilalışmaları incelenmiştir Sonraki
adımlarda tez ccedilalışmasının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan dokuma işletmesinin standardizasyonu ve
aparat tasarımı gerccedilekleştirilmiştir Son olarak genel telef ve kazanccedil değerlendirmeleri ve
analizleri yapıldı
4
Tez ccedilalışması ile YUumlNSA ve Tuumlrkiye Dokuma Sektoumlruumlne buumlyuumlk katkılar sağlandığı ve
sağlanacağı duumlşuumlnuumllmektedir Bu ccedilalışma ile dokuma sektoumlruumlndeki kancalı dokuma tezgacirchlarında
atkı teleflerinin azaltılması ve işletme standardizasyonun sağlanmasına dikkatler ccedilekilerek
Tuumlrkiye ve Duumlnya dokuma sektoumlruumlne oumlncuumlluumlk edilmiştir
5
2 LİTERATUumlR TARAMASI
21 Dokuma Nedir
Dokuma uumlccedil temel hareketten oluşmaktadır Ağızlığın accedilılması atkının atılması ve
tefelemenin gerccedilekleştirilmesidir (Şekil ndash 21) MOuml 5500 yıllarında rastlanan ilkel dokuma
youmlntemleri tarih iccedilerisinde gelişerek guumlnuumlmuumlzdeki modern mekiksiz dokuma makinelerine
oumlncuumlluumlk etmiştir Bu da atkı atım sistemleri ve telef miktarlarını etkilemiştir (Anonim 2011)
Şekil - 2 1 Dokuma İşlemi
Dokuma tezgacirchlarının tarih iccedilerisinde gelişip guumlnuumlmuumlzuumln modern makinesine doumlnuumlşmesi
dokuma işleminde buumlyuumlk avantajlar sağlamasına karşılık bazı olumsuzluklar da ortaya ccedilıkmıştır
Bu olumsuzluklar artan enerji maliyeti teknik eleman ihtiyacı kaliteli hammadde maliyeti ve
oluşan telefler vs sayılabilir Bu olumsuzluklardan işletme telef oranı araştırma konusu olarak ele
alınmıştır ve ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
22 Dokuma Tezgacirchlarının Gelişimi
Dokuma tezgacirchlarının gelişimi daha ccedilok atkı atım sistemleri ile beraber tezgacirch devrinin
ve otomasyonun dolayısıyla uumlretim hızının arttırılmasına youmlnelik olmuştur Uumlretim hızının
arttırılmasını sağlayan mekiksiz atkı atma teknikleri sonucunda atkı telefi sorunu ortaya ccedilıkmıştır
Guumlnuumlmuumlzde kullanılan tezgacirchların atkı atım sistemlerine goumlre sınıflandırılması
a- Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
6
b- Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma sistemlerine goumlre dokuma makinelerinin tarih iccedilerisindeki gelişimi yukarıdaki
şekilde olmuştur
221 Mekikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Guumlcuumller yardımıyla gruplar halindeki ccediloumlzguumller arasında oluşturulan aralıktan atkı
ipliğinin mekikle geccedilirilmesi sonunda duumlz yuumlzeyli dokumalar elde edilen dokuma tezgacirchlarıdır
Bu tezgacirchlarda ccedileşitli kumaş dokumaları elde edilmektedir Siirt battaniyesi ve kolanlar
grup iccedilinde yer almaktadır Kadınlar tarafından evlere yuumln ipek keten veya pamuk kullanılarak
yapılan bu dokumalar el sanatı oumlrneklerindendir Kumaş ccedilevre peşkir yağlık gibi ccedileşitlilik
goumlstermektedir Guumlnuumlmuumlzde yarı otomatik ve stoklu ccedilalışan mekikli tezgacirchlarda uumlretilmiştir
Piyasada kara tezgacirch olarak da bilinen bu tezgacirchlar ticari amaccedillı yarı otomasyon sistemi
kazandırılmış tezgacirchlardır Burada mekikli tezgacirchın en buumlyuumlk ve ayırt edici oumlzelliği olan gerccedilek
kenar lsquorsquoselvedgersquorsquo oumlzelliği oluşumudur Bu oumlzelliğinden dolayı sıfır atkı telifi vardır Mevcut
piyasada oumlzellikle denim kumaş uumlretiminde bu oumlzelliği nedeniyle moda olarak kendine yer bulan
ve kullanılan mekikli dokuma makineleri vardır (Şekil 22)
Şekil - 2 2 Mekikli Tezgacirch ndash Gerccedilek Kenar (Selvedge)
7
Mekikli tezgacirchlarda duumlşuumlk ccedilerccedileve sayısı vardır Genelde doumlrt ccedilerccedileveli ve tek mekikli el
ve ayak ile kontrol edilen tezgacirchlardır Fakat guumlnuumlmuumlzde birden fazla mekik yuumlklenip elektrik ile
hareket sağlanarak yarı otomatik hale getirilmiş tezgacirchlar da mevcuttur
222 Mekiksiz atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
- Mekikccedilikli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Bu dokuma tezgacirchlarında atkı transferi mekikccedilik yardımı ile sağlanmaktadır Mekikccedilik
balistik atkı atma sistemleri olarak da adlandırılmaktadır Yuumlksek uumlretkenlik yanında atkı
kontroluumlnuumln zorluğu ve her iki taraftan kesilen atkı uccedilları nedeni ile mekikccedilikli tezgacirch ccedileşidine
geccedilişte atkı telefi oluşmuştur Burada hızlı uumlretim zaman ve verimlilik nedenlerinden dolayı bu
telefler mekikli tezgacirchlara goumlre kabul edilebilir olmuştur Mekikccedilikli sistemde atkı atımı sırasında
frenleme sistemi ve atkı kopuşu kaccedilığı gibi hataların olmaması iccedilin atılan atkı kumaş eninden
fazla atılmaktadır Dokuma işlemi tamamlandıktan sonra atkıların fazla kısmı bir makas yardımı
ile kesilmekte ve atkı telefine neden olmaktadır Bu sistemde atkı telefinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalara kısaca değinilecektir
- Kancalı atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Kancalı atkı atım sistemleri kendi aralarında Esnek Kancalı ve Rijit Kancalı Atkı Atım
Sistemleri olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır
Rijit kancalı atkı atım sistemleri Rijit kancalı dokuma makinelerinin tek ccedilift
teleskopik olanlarından başka yuumlz yuumlze halı veya kadife dokuyan ccedilift kancalı modelleri de vardır
Ayrıca ccedilift kancalı tezgacirchlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline goumlre ilmek transfer
sistemi (Gabler) ve uccedil transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak uumlzere iki farklı yapıda
tasarlanmaktadır Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak ccedilok renkli ccedilalışma sahasında
kullanılmaktadır Bu ccedilalışmada en fazla uumlzerinde durulacak tezgacirch tuumlruumlduumlr Piyasada birccedilok
model olmakla birlikte en fazla kullanılan model DORNIER firmasının tezgacirchlarıdır (Şekil ndash 2
3) Bunun en oumlnemli nedenlerden bir tanesi pozitif transfer sisteminin ilk kullanan ve geliştiren
firmalarından birisidir Burada sistemi geliştirmiş ve piyasa ihtiyaccedillarına gerekli cevap
verilmiştir
8
Şekil - 2 3 Kancalı Atkı Atım Sistemine Sahip Dokuma Tezgacirchı
Sağlam ve randımanlı tezgacirchlardır Ccedilerccedileve adedi yuumlksek ve zor oumlrguumlluuml kumaşlarda tercih
edilen tezgacirchlardır Yapısı gereği işletme iccedilerisinde fazla yer tutmaktadır Aynı şekilde atkı atma
sistemi atkı seccedilici ve atkı kesim makaslarının ve kenar oumlrme sistemlerinden dolayı en fazla atkı
telefinin oluştuğu tezgacirch gruplarından bir tanesidir Atkı kaccedilığı boncuk kopuş vs hatalarının
olmaması iccedilin atkı ayarı kumaş eninden fazla yapılmakta diğer sistemlere goumlre biraz daha fazla
atkı telefinin oluşmasına neden olmaktadır
Esnek kancalı atkı atma sistemleri Şişler uumlzerine monte edilmiş tutucu başlar
vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir Bu tezgacirchlar tek bir kancanın (rapier) tuumlm ccediloumlzguuml
genişliğini geccedilerek atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildiği gibi iki kancanın
tezgacirchın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir
sistem şeklinde de duumlzenlenmiş olabilirler
Kancalı tezgacirchlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı ( 8 bantlı) olarak 2 alt sınıfa
ayrılmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlar genellikle ccedilift kancalı olmakla birlikte tek esnek kancalı
modellere de rastlanmaktadır Esnek kancalı tezgacirchlarda rijit kancalı tezgacirchlara goumlre en belirgin
avantajları işletme iccedilerisinde daha az yer kaplamalarıdır Ayrıca sistemleri gereği ve makinenin
yapısından kaynaklanan oumlzelliklerinden dolayı biraz daha az atkı telefi olmaktadır Burada atkı
9
motorları ve atkı seccedilicilerin dizilimi oumlnemli rol oynamaktadır Tez ccedilalışmaları iccedilerisinde uumlzerinde
yoğunlaşılacak iki tezgacirch grubundan birisi de esnek kancalı tezgacirchlardır
- Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Atkı atma youmlnteminin haricinde su jetli dokuma makineleri goumlruumlnuumlş bakımından klasik
tezgacirchların yapısından pek farklı değildir Bunlarda atkı ccedilapraz bobinden sağılıp atkı
frenlerinden geccediltikten sonra gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp su jeti atkı atma duumlzesine
verilmektedir Su jetli tezgacirchlarda kapanan valfli meme veya accedilık meme kullanılabilmektedir
Hiccedilbir hareketli parccedilası bulunmayan accedilık meme basit olmasına karşılık kapanan valfli memeye
goumlre su tuumlketiminin fazlalığı atkı ve ccediloumlzguuml ipliklerinin ıslanması nedeniyle mahzurlu
sayılabilir
- Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgacirchları
Hava jetli atkı atma sistemi guumlnuumlmuumlzdeki en hızlı sistemlerdir Bu sistemde atkı taşıyıcı
bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse uumlretim acısından diğer sistemlere goumlre
avantajlıdır Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik buumlkuumlmuumlnuumln accedilılma
riski fazladır Hava jetli ile atkı atmada oumlnce atkı bir bobinden sağılarak gerilim duumlzenleyiciden
geccedilirilir Daha sonra atkı oumllccedilme cihazı bir atkılık ipliği oumllccedilerek atıma hazır hale getirir Atkı ipliği
ana jet iccedilerisinden puumlskuumlrtuumllerek atkı atımı gerccedilekleşir Geniş enli tezgacirchlarda ana jet dışında
tarak oumlnlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır Hava jetli tezgacirchın bir oumlzelliği de tarak
yapısının kanal formunda oyuk bir şekilde olmasıdır Bunun nedeni puumlskuumlrtuumllen havanın
dağılmadan en uzak noktaya kadar goumlnderilebilmesidir Ccedilok yuumlksek devirli tezgacirchlar oldukları ve
atkı taşınması hava ile yapıldığı iccedilin atkı kontroluumlnuumln en zor yapıldığı tezgacirch cinslerinden bir
tanesidir Kontroluumln zor olduğu durumlar atkı kopuşu dolayısı ile tezgacirch duruşu ve atkı kaynaklı
hataların oluşmasına zemin hazırlayan durumdur Bu hataların oumlnuumlne geccedilmek iccedilin atkı telefinin
daha uzun olmasına izin verilmektedir Bu tezgacirchlar atkı telefi bakımından geliştirilmeye accedilık
tezgacirchlardır Ayrıca atkı transferi kontroluuml zor olduğu iccedilin mukavemeti yuumlksek atkıların ve
oumlrguumlsuuml basit kumaşların dokunduğu tezgacirchlardır
10
223 Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları
Kenar sorunu mekiksiz dokuma tezgacirchlarının geliştirilmesi ile başlamıştır Dokuma hızının
arttırılması iccedilin geliştirilen yeni sistemde suumlrekli olarak dokuma işleminin devam edebilmesi iccedilin
stoklu yani mekikli sistem terk edilmiştir Boumlylece atılan her bir atkının devamının gelebilmesi
iccedilin belli bir miktar atkı kesilmektedir Ayrıca dokunacak kumaşın hatasız oluşturulması iccedilin
atılan atkının kumaş eninden daha fazla olması gerekmektedir Sonuccedil olarak hız ve hatasız
dokuma gerekliliğinden dolayı atkı telefi meydana gelmektedir
Yapılan bir araştırmada (SAGEM 1990) bir kumaş kenarından istenen oumlzelliklerle
mekiksiz dokuma makinelerinde bu oumlzellikleri verebilen kenar yapıları incelenmiş ve bu kenar
yapılarının
- Kumaş kenarından istenen oumlzellikler
- Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemi
- Dokuma makinesi hızı
- Makine randımanı
- Hammadde (iplik) sarfiyatı
- Boya-terbiye proseslerindeki davranışlar
- Sanfor prosesindeki davranışlar
- Konfeksiyon
- Yatırım maliyetleri gibi maliyetler accedilısından karşılaştırılarak avantaj ve dezavantajları
ortaya konulmuştur
Kumaş kenarından istenen oumlzellikler Bir kumaş kenarının temel fonksiyonu en dışta kalan
ccediloumlzguuml ipliklerini bağlayarak ayrılmasını ve yıpranmasını oumlnlemektir Bu oumlrneğin mekikli
dokuma makinelerindeki gibi atkı ipliğinin bir masura suumlresince devamlı olması durumunda
kolaylıkla sağlanabilmekte ve kumaşta gerccedilek kenar olarak adlandırılan bir kenar yapısı
oluşmaktadır
Mekiksiz dokuma makinelerinin uumlretilip kullanılır hale gelmesiyle dokunan kumaşlarda
yapı olarak en oumlnemli ve belki de tek değişiklik kumaş kenarları olmuştur Mekiksiz dokuma
makinelerinde atkı ipliğinin bir kuumltle olarak taşınmayıp uccedil transferi yapılması sonucu gerccedilek
kenar kavramı tamamen değişmiş ve kumaş kenarından istenen oumlzellikleri verebilecek yeni
yapılar geliştirilmiştir
11
Bu konuda dokuma imalatccedilılarının geliştirdikleri bazı kenar tuumlrleri aşağıdaki gibidir
Şekil - 2 4 Kıvırma Kenar
- Kıvırma Kenar Kıvırma kenarın kumaş kenarından istenen oumlzelliklerin hepsini
karşılayan bir form olduğu soumlylenebilir Kıvırma kenar youmlnteminde kumaş kenarından 1ndash15cm
taşan atkı iplikleri bir sonraki ağızlığın iccediline kıvrılır Atkı ipliği tarak tarafından dokunan kumaşa
doğru itilir Her iki kenarda ağızlığın dışında kalan atkı ipliği uccedilları kenar tutucular tarafından
tutulur Daha sonra kenar oumlruumlcuuml tığlar bu iplik uccedillarını kıvırarak bir sonraki ağızlığa verir
Boumlylelikle sağlam bir kenar oluşturulur (Şekil ndash2 4)
Şekil - 2 5 Saccedilak Kenar
12
- Saccedilak Kenar Kumaşın kenardan dağılmasını engellemek iccedilin en dışta bulunan ccediloumlzguuml
ipliklerine leno oumlrguuml yaptırılır Şekil ndash 2 5rsquote olduğu gibi kesilen atkı iplikleri saccedilak şeklinde
kalmaktadır
Şekil - 2 6 Leno Kenar
- Leno Kenar Bu tip kenarlarda temel olarak en dıştaki iki ccediloumlzguuml ipliği birbiri uumlzerine
kıvrılır ve leno oumlrguuml yapısına benzer bir oluşum goumlstererek kenarda bir bağlantı sağlarlar (Şekil ndash
2 6) Ancak ccediloğunlukla leno kenar oluşumu iccedilin ilave bir mukavemeti yuumlksek monofilament
iplik veya eşdeğeri herhangi bir iplik (oumlrneğin pamuklu işletmelerinde bu işlem iccedilin 402 veya
603 pamuk ipliği kullanılmaktadır) kullanarak en dıştaki 3 veya 4 ccediloumlzguuml telini bağlayarak
stabiliteyi yeteri kadar sağlayabilen sistemler kullanılabilmektedir Ayrıca atkı ipliklerinin uccedilları
yine leno veya duumlz oumlrguuml ile kumaştan 2ndash3 cm mesafede olacak şekilde yalancı kenar ccediloumlzguumlleri
ile tutularak sabitlenir
- Eritme Kenar Bu youmlntemde kenar ısı etkisiyle kumaşın en dışta kalan ccediloumlzguuml
ipliklerinin bir veya iki tanesi ile atkı ipliklerinin uccedillarının eriyerek birbirine yapışmasıyla oluşur
(Şekil ndash 2 7 Eritme Kenar) Bu tuumlr kenarlar yalnızca termoplastik oumlzellik taşıyan sentetik
ipliklerle yapılabilmektedir Kenar tutucular tarafından gergin bir şekilde tutulan kenarlar her iki
tarafa yerleştirilen duumlşuumlk akımlı elektrik rezistansları tarafından kesilir ve ısının etkisiyle eriyen
ccediloumlzguuml ve atkı iplikleri birbirine yapışır
13
Şekil - 2 7 Gerccedilek ve Eritme Kenar Karşılaştırması
- Gerccedilek Kenar Mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği masura uumlzerinden kesintisiz
olarak sağıldığı iccedilin kumaşlarda kenar kendiliğinden oluşur (Şekil ndash 2 7 Gerccedilek Kenar) Bu tip
kenarlara gerccedilek kenar denir Gerccedilek kenar sistemlerimde atkı telefi hiccedil olmamaktadır
Mekiksiz dokuma makineleri atkı atma sistemlerinin kenar yapılarına etkileri Mekikli
dokuma makinelerine ticari olarak ilk defa mekikccedilikli dokuma makineleri rakip olmuştur Bu
tezgacirchlarda gerccedilek kenara goumlruumlnuumlş youmlnuumlyle ccedilok benzeyen kıvırma kenar fikri uygulanmıştır
Halen satılan mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatı standart bir aparat olarak
verilmektedir Duumlnyada satılan ve kullanılan mekikccedilikli dokuma makinelerinin 100rsquouumlne
yakınında kıvırma kenar aparatı kullanılmaktadır Ancak kıvırma kenarın bilinen olumsuz etkisi
olan kumaş kenarlarında atkı sıklığının zemine goumlre iki kat olması sonucu denim gibi ağır ve
kalın atkı ipliği kullanılan kumaşlar iccedilin mekikccedilikli dokuma makinelerinde leno kenar yapısı
tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde uumlccedil tip kenar yapısı rahatlıkla
kullanılabilmektedir Ancak son yıllarda bu tip dokuma makinelerinde de hızın artması sonucu
bilhassa dar enli (190-220 cm) dokuma makinelerinde kıvırma kenarın problemli ccedilalıştığı
bilinmektedir
Hava jetli dokuma makineleri bu tip dokuma makinelerinde de buumltuumln kenar yapılarını
kullanmak olası ise de makine hızı faktoumlruuml dikkate alınarak genelde leno kenar kullanılmaktadır
14
Kumaş kenar yapısının dokuma makinesi hızına etkisi Mekikccedilikli dokuma makinelerinin
hızlarının diğer sistemlere goumlre duumlşuumlk ancak makine enlerinin fazla oluşu sonucu duumlşuumlk hızlarda
kuumltle uumlretimi yapılmaktadır Dokuma makineleri imalatccedilıları kenar kıvırma aparatlarının yuumlksek
hızlara ccedilıktığını belirtiyorlarsa da pratikte 350 ndash 400 dvdk sonra kenar kıvırma aparatlarının
pekiyi sonuccedil vermediği bilinen bir gerccedilektir
Bu nedenle mekikccedilikli dokuma makinelerinde kıvırma kenar aparatları rahatlıkla
kullanılmakta ancak kancalı dokuma makinelerinde kenar kıvırma aparatı makine hızına bağımlı
kalmaktadır Guumlnuumlmuumlzde kullanılan en hızlı dokuma makineleri olduğu iccedilin kenar yapısı olarak
leno kenar kullanılmaktadır
Kumaş kenar yapısının dokuma randımanına etkisi Aynı kumaş tipini dokuyan aynı
tip dokuma makinelerinde randıman youmlnuumlnden kıvırma ve leno kenar farkını ortaya koyabilmek
iccedilin bir deneme ccedilalışması yapılmış (SAGEM 1990)
Bu ccedilalışmada bir aylık ortalama randımanlara bakıldığında leno kenarlı dokuma
makineleri randımanları kıvırma kenarlı dokuma makinelerine goumlre 1-2 daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir
Mekiksiz dokuma makinelerindeki kumaş kenar yapıları değerlendirme Mekiksiz
dokuma makineleri alımlarındaki kenar yapılarının seccediliminde atkı atım sistemlerine bağlı olarak
dokuma makinesi imalatccedilılarının ve makine konstruumlksiyonlarının etkili olduğu muhakkaktır Bu
seccedilimde mekikccedilikli dokuma makineleri iccedilin kıvırma kenarlı hava jetli dokuma makineleri iccedilin
ise leno kenarlı dokuma makineleri tercih edilmektedir
Kancalı dokuma makineleri iccedilin yapılacak seccedilimde ise
- Yatırım maliyetlerinin belirgin oranda farklı olması
- İşletme randımanlarının bir miktar fazla olabileceği
- Boya terbiye proseslerinde sorunların daha az olması
- Bakım ve ayarının daha kolay olması gibi nedenlerle leno kenarlı dokuma makinelerinin
tercih edilmesi daha uygun olacaktır
15
23 Kumaş Uumlretimi Sırasında Oluşan Telefler
Kumaş uumlretimi uzun soluklu ve birbiri ardına organize onlarca prosesten oluşmaktadır Her
bir proses sonuccedillandığında bir sonraki prosese geccedilerken ve geccedilmeden oumlnce kontrol işlemleri
yapılmakta ve bunun verimli ccedilalışması iccedilin kontrol mekanizmaları ve ekipmanları
kullanılmaktadır Hatalı uumlruumln genelde zor durumda kalmadıkccedila bir sonraki prosese goumlnderilmez
Gereksiz işlem ve maliyetten kaccedilınmak iccedilin ayıklanır ve proseste ilerlemesi oumlnlenir Bunun
sonucunda da her bir proses sonrası az veya ccedilok telef oluşma potansiyeli vardır Entegre bir yuumlnluuml
kumaş işletmesinde aşağıdaki boumlluumlmlerde telefler oluşabilmektedir
a- Balya Accedilma Sırasında Oluşan Telefler
b- Harman Hallaccedil ve Hazırlık Suumlrecinde Oluşan Telefler
c- Cer ve Fitil Oluşumunda Oluşan Telefler
d- İplik (Ring) Eğirmede ve Bobinlemede Oluşan Telefler
e- Ccediloumlzguuml Aktarmada ve Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Sırasında Oluşan Telefler
f- Atkı Atımı Sırasında Oluşan Telefler
g- Ccediloumlzguuml Sonundan Kalan ve Dokunamayan Telefler
h- Atkı Bobinlerinden Arta Kalan Dokunamayan Telefler
i- Hatalardan Dolayı Dokumada Oluşan Telefler
j- Terbiye ve Bitim İşlemlerinde Oluşan Kumaş Telefleri
Yukarıdaki telefler tuumlm dokuma işletmelerinde goumlruumllebilir Bu tez ccedilalışmasında atkı telefi
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Atkı atım mekanizması iplik yapısı ve personel kaynaklı
standardizasyonlar uumlzerinde yoğunlaşıp hedefler doğrultusunda ccedilalışmalar yapılmıştır
24 Atkı Telefi Nedir
Dokuma işleminin gerccedilekleşmesi iccedilin ccediloumlzguuml ipliklerine 90deg accedilı ile atılan atkı ipliklerinin
mekanizma gereği uzun kalan ve kesilen kısımlarıdır Burada dokuma işleminin sağlıklı (hatasız)
bir şekilde gerccedilekleşmesi iccedilin uzun kalıp artan kısımların kesilip atılması gerekmektedir Kumaş
eninden uzun olup kesilen bu artık kısımlara atkı telefi denilmektedir
16
241 Atkı telefi nasıl oluşur
Dokuma işleminde atkı firesi sorunu oumlzellikle mekikli dokuma makinelerine alternatif
olarak geliştirilen mekiksiz dokuma makinelerinin kullanımıyla ortaya ccedilıkmıştır
Şekil - 2 8 Dokuma Tezgacirchında Atkı Telefinin Oluşumu
Her dokuma devrinde belirli bir uzunlukta iplik rezervi atkı taşıyıcı sistem tarafından
kumaşın iccediline yatırılır Bu ipliğin uzunluğu mutlaka kumaş eninden daha fazla olmak zorundadır
ve aradaki farkın buumlyuumlk bir kısmı da oumlngoumlruumllen kumaş kenar yapısına goumlre değişen boyda kumaşa
dacirchil edilmeden atık ya da fire olarak dokuma boumllgesinden uzaklaştırılır İşte bu aradaki fark ne
kadar azaltılırsa atkı ipliği firesi de o oumllccediluumlde azalacaktır (Şekil ndash 2 8)
Guumlnuumlmuumlzde kancalı dokuma makinelerinde daha kronik bir sorun olan atkı firesi oranları
150-160 cm dokuma genişliğinde ccedilalışan makinelerde 10rsquolara kadar ccedilıkabilmektedir
25 Literatuumlr Ccedilalışmaları
Atkı teleflerinin azaltılması ile ilgili tezgacirch uumlreticilerinin pazarlama ve rekabet guumlcuumlnuuml
arttırmak iccedilin sundukları ve geliştirdikleri youmlntemler vardır
Kovacevic ve arkadaşları (2007) tarafından yapılan bir araştırmada tuck-in kenar
oumlruumlcuumllerin ana ccedilalışma mekanizması araştırılmıştır Dokuma tuumlruumlne iplik yoğunluğuna kenar
ipliği sayısına ve zemin kumaş yapısına goumlre karşılaştırılarak optimizasyon yapılmıştır Yapılan
araştırmalar sonucu elde edilen verilere goumlre kenar yapısı ve telefinin optimizasyonu kumaş
yapısı-parametreleri iplik oumlzellikleri ve dokuma şartlarına goumlre ccedilok karmaşık bir yapıya sahiptir
Kenar yapısının kuumlccediluumllmesi veya gerginleşmesi dokuma prosesinde bir problemin olduğunu
goumlstermektedir Kenar yapısının bozulması takip eden terbiye proseslerinde kumaşın ilerlemesini
17
zorlaştırmakta ve kumaş kalitesini duumlşuumlrmektedir Yukarıdaki etkilerinden dolayı kenar yapısı
dokuma işlemi ve kumaş oumlzellikleri iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Kovaceyic ve arkadaşları (2001) ccediloumlzguuml levendi tansiyonunun kenar saccedilağı ve kumaş
yapısına etkisini incelemişlerdir Ccedilalışmada duumlzguumln sarılmayan hasarlı ccediloumlzguuml iplikleri ve ccediloumlzguuml
levendinin durumu araştırılmış ve denemeler yapılmıştır Ccediloumlzguuml ipliklerinin levende hatalı
sarılmasına neden olan durumlar incelenip oumlnleme youmlntemleri accedilıklanmıştır Ccedilalışan tezgacirchlarda
ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada ccediloumlzguuml ipliklerinin tansiyonu standart ccedilalışma
koşulları dışında yuumlkseltilip azaltıldığında kumaş kalite oumlzelliklerinde ve kenar saccedilaklarında
problemler oluşmaktadır Olması gerekenden daha duumlşuumlk tansiyonlu ccediloumlzguuml iplikleri daha kısa
saccedilak oluşumuna istenilenden geniş kumaş enine ve koumltuuml ağızlık yapısına neden olmaktadır Bu
hatalarda yuumlksek oranda ccediloumlzguuml kopuşuna neden olmaktadır Yuumlksek tansiyon ise daha uzun saccedilak
yapısına istenilenden daha dar kumaş enine ve yuumlksek gerilime maruz kalmış ccediloumlzguuml ipliklerinde
daha yuumlksek ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmuştur
Atkının atılmasından hemen sonra kenar kıskaccedilları tarafından atkı ipinin uccedilları
yakalanır Tefe hareketi ile birlikte kumaş kenarına ccedilekilen kenar tutucu atkı iplik uccedillarını bırakır
Cımbar oumlnuumlne yerleştirilen makaslar atkı ipliklerini aynı uzunlukta olacak şekilde keser Kesilen
atkı ipliği uccedilları makasın altında yer alan emici bir mekanizma tarafından toplanır ve atkı telefi
olarak atılır
Selvedge Saver (kumaş kenar kurtarıcı) adlı sistemde leno kenara gerek duyulmadan
kenar oluşturulabilmektedir Leno ccediloumlzguumlleri ve leno oumlruumlcuuml tertibatın bulunmadığı sistemde bu
yapıdan kaynaklanan tasarrufun yanında atkı firesinde de yuumlzde 35rsquoe yaklaşan tasarruf
sağlanabilmektedir (MEGEP 2008 - 215ESB393)
Wulfhorst (1991) koordinatoumlrluumlğuumlnde yapılan kapsamlı bir ccedilalışmada hava jetli
tezgahlarda kenar yapısı atkı sistemi ve atkı telefinin analizi ve aydınlatılması konuları ayrıntılı
olarak incelenmiş ve tartışılmıştır
18
Şekil - 2 9 Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Atma Sistemi
1- İplik bobini 6 ndash Atkı kesici 11- Emiş Duumlzeleri 2- Atkı tansiyon ayarlayıcı 7 - Ccediloumlzguuml
3- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml 8 - Kumaş
4- Atkı freni 9 ndash Yardımcı ve taşıyıcı jet 5- Ana atkı jeti 10 ndash Atkı sensoumlruuml
Bu ccedilalışmada elektronik atkı uzunluğunu oumllccedilen sistem ve hava emiş sistemi ayrıntılı şekilde
anlatılmıştır (Şekil ndash 2 9) Burada oumlncelikle hava jetli dokuma tezgacirchında durum analizi
yapılmıştır Sonrasında ise gerekli aparat tasarım ve yazılım destekleri ile atkı telefinin
azaltılması ve kontrol altına alınması sağlanmıştır
Genel bir değerlendirme yapılacak olunursa oumlncelikle hava jeti ile atkı atma sisteminde
gerccedilekleşen proses adımları ve iplik yapısından kaynaklanan oumlzellikler tanımlanarak atkı telefi
oumllccediluumlm sistemi geliştirilmiştir Bu ccedilalışma sonucunda atkı akuumlmuumllatoumlruuml oumlncesi iplik tansiyonunun
atkı tansiyonu ve atkı telef miktarını etkilediği goumlsterilmiştir Burada minimum telef iccedilin atkı
tansiyonu dolayısı ile akuumlmuumllatoumlr ayarlarının duumlzenli ve doğru bir şekilde yapılması
gerekmektedir Aynı zamanda ana atkı jeti ve yardımcı atkı jetlerinin ayar miktarı ve duumlzeninin
atkı teleflerini etkilediği ortaya ccedilıkarılmıştır İleri youmlnde atkı telefi azaltma ccedilalışmaları halen
devam etmektedir
19
26 Tezgacirch Uumlreticilerinin Geliştirdikleri Aparat ve Youmlntemler
261 Tezgacirch uumlreticilerinin kenar yapma ve guumlccedillendirme youmlntemine goumlre
geliştirdikleri aparatlar
- DORNIER Dornier firması atkı telefinin azaltılması iccedilin ilk etapta Disc-O-Lenoreg aparatını
geliştirmiştir (American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012) Kumaş kenarını sıkı tutup
başta dokuma olmak uumlzere apre ve bitim işlemlerinde performans artışı sağlamaktadır (Şekil ndash 2
10)
Şekil - 2 10 Dornier Disc-O-Lenoreg Aparatı
Disc-O-Lenoreg aparatının geliştirilmesinden sonrada EcoLenoreg kenar aparatı
geliştirilmiştir Aparat portatif olarak rapierli ve hava jetli makinelerde kullanılmaktadır
Avantajları
- Telef (ccediloumlzguuml-atkı) miktarını azaltmaktadır
- Tek tip atkılarda telefin geri kazanılması sağlanabilmektedir (Recycling Filling Waste)
Atkı telefi geri doumlnuumlşuumlm lsquorsquoRecycling Filling Wastersquorsquo makinesi tek tip atkı teleflerini
yolup elyaf haline getiren bir mekanizmadır Boumlylelikle tekrar elyaf haline getirilen
iplikler geri doumlnuumlşuumlm kapsamında tekrardan iplik uumlretiminde kullanılmaktadırlar
- Kenardaki ccediloumlzguuml duruşları azalmaktadır
- Tip değişimlerinde kısa zaman harcanmaktadır
- Makine enine 22 mm daha uzun kullanılabilir alan sağlamaktadır
- Daha iyi kavrama sisteminden dolayı kenar kaynaklı hatalarda azalma sağlamaktadır
20
Ecofill (Picanol News September 2011) aparatı da PICANOL tarafından geliştirilmiştir Bu
aparat para aramid gibi rijit iplikler iccedilin kullanılabilmektedir İki adet renk seccedileneği vardır
Aparat bir adet puumlnomatik kontrol klapesi ve de bir adet atkı makasından oluşmaktadır (Şekil ndash 2
11)
Şekil - 2 11 PICANOL Ecofil Aparatı
262 Tezgacirch uumlreticilerinin telef azaltma amacıyla geliştirdikleri aparatlar
- Sulzer firması tarafından geliştirilen Waste Saver aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
radikal bir gelişme sağlamıştır Bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri
ortadan kaldırılmakta ve atkı telefleri minimuma duumlşuumlruumllmektedir (Şekil ndash 2 12) Sistemin temeli
oumlnce atkı iplikleri baskı veren bir aparat yardımı ile tutulmakta atkı ipliği tefeleme sonucu
kumaşa dacirchil edildikten sonra kesilen atkı telefleri hava emişi yardımı ile telefler haznesine
alınmaktadır
21
Şekil - 2 12 SULZER Waste Saver Aparatı (Sulzer Technical Rewiev 199)
-Smith firması tarafından Lenomat (httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf) aparatı
daha da geliştirilerek atkı teleflerinin duumlşuumlruumllmesi hedeflenmektedir Burada atkı iplikleri daha
Şekil - 2 13 Smith Firmasının Lenomat Aparatı
22
sıkı tutulmakta boumlylelikle kumaş kaynaklı hataların oumlnuumlne geccedililmiştir Aparatlar kenara daha da
yaklaştırıldığı iccedilin telefler daha da kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır (Şekil ndash 2 13)
- Sultex grubu tarafından geliştirilen Sultex Lateral and Central Tuckers (ITEMA September
2011 RMKUJ) hava jetli dokuma makineleri iccedilin geliştirilmiştir
Şekil - 2 14 Sultex Lateral and Central Tuckers Aparatı
Bu aparatlar yalancı kenar kullanılmasını oumlnlemekte ve guumlcuumllerin kenara daha da
yaklaşmasını sağlayarak oluşan telef miktarını 30 mm ye kadar duumlşuumlrebilmektedir (Şekil ndash 2 14)
Tezgacirch ve tarak eni ayarları kolaylaşmakta boumlylelikle tip değişim suumlreleri kısalmaktadır
PICANOL tarafından piyasaya suumlruumllen ERGO II sistemi (Original Quality Parts US06
2008) GAMMAX model kancalı tezgacirchlar iccedilin geliştirilen sağ kanca accedilıcı sistemdir (Şekil ndash 2
15) Tezgacirch beyni tarafından pozitif olarak kontrol edilen bir kanca accedilıcı sistemdir ERGO II
sistemi her bir atkı iccedilin ayrı olarak ayarlanabilir Cihaz iki kademeli motor ile ccedilalışmaktadır Bir
tanesi kancanın yatay pozisyonda kenetlenmesini bir tanesi ise atkı derinliğinin ayarlanmasını
sağlamaktadır
23
Şekil - 2 15 ERGO II Elektronik Sağ Kanca Accedilıcı
Sistemin Avantajları
Atkı atımını elektronik olarak tam ve doğru olarak yapılmasını sağlar
Daha duumlşuumlk atkı telefi sağlar
Atkı kaynaklı duruşları azaltır
Kanal veya atkı numarasına goumlre ayarlanabilir
ERGO II daha az aşınma sağlar
ERGO II ayarları SET CARD yardımı ile bir tezgacirchtan başka bir tezgacircha veya direk SET
CARD uumlzerinden yeni bir tezgacircha taşınabilir
Bu sistem hiccedilbir kısıtlama olmaksızın tuumlm atkı ccedileşitlerinde kullanılabilir Oumlzellikle farklı
yapıda zor atkıların bir arada kullanıldığı veya elastik atkıların yoğunlukta olduğu dokuma
sistemlerinde ccedilok faydalı olmaktadır
Dornier Dokuma Tezgacirchı firması tarafından havalı dokuma tezgacirchları iccedilin iki ccedileşit atkı
kontrol sistemi (Dornier Teknik Bildiri TM201220 12-10-2t4r) sunulmaktadır Bu atkı kontrol
sistemleri TWS ( Şekil -16 da ayrıntılı tanımlanmıştır ) ve STS (Şekil -16 da ayrıntılı
tanımlanmıştır ) olarak tanımlanmaktadır (Şekil ndash 2 16) Atkı kontrol tiplerinden TWS germe
enjektoumlruuml ile kombine edilir STS tipinde ise her iki sensoumlr dolaysız olarak dokuma tarağının
iccedilerisine yerleştirilmiştir
24
Şekil - 2 16 Dornier Firması Tarafından Geliştirilen Atkı Kontrol Sistemleri (Dornier Teknik
Bildiri TM201220 12-10-2t4r)
263 Kenar yapma ve atkı telefini duumlşuumlruumlcuuml mekanizmalar iccedilin alınan patentler
- Yalancı Kenar Sistemleri
Yalancı kenar sisteminde alınan patentlerden biridir (USA Pat 1994) Burada yalancı
kenar iccedilin farklı bir ccedilerccedileve ve makaradan beslenen ccediloumlzguumller kullanılmaktadır Ayrıca burada
yalancı kenar iccedilin ayrı bir eksantrik yardımı ile bez ayağı hareketi yaparak atılacak olan telef
atkılar yakalanmakta ve makaradan sağılan ccediloumlzguumller yardımı ile telef kovasına goumlnderilmektedir
(Şekil ndash 2 17)
25
Şekil - 2 17 Yalancı Kenar Tertibatı (USA Pat 5 353 845 1994)
1-Ccediloumlzguuml Levendi 2-Atkı İpliği 3-Ccedilerccedileve
9-Kumaş 10-Kumaş Levendi 14-Yalancı Kenar İplikleri
19-Yalancı Kenar Kumaşı 24-Eksantirik 32-Leno Kenar İpliği
Yalancı kenar tertibatı guumlnuumlmuumlzde kullanılan sistemlerin en başında gelmektedir
Buradaki sistemin işletme temizliğine duumlzenine ve kumaş kenar yapısına katkısı ccedilok buumlyuumlktuumlr
- Yalancı Kenar Sistemleri
Atkı ayıklama iccedilin geliştirilen sistem (USA Pat 6039086 2000) telefin azaltılması ve geri
kazanımı iccedilin buumlyuumlk avantajlar sağlamaktadır Bu sistem dokuma tezgacirchlarında leno kenar
ipliklerinin ve atkı sunumu sonrasında uzun kalıp kesilen ve telef olan atkıların birbirinden
26
ayrılmasını sağlayan sistemdir Burada sistemin ccedilalışabilmesi iccedilin kullanılacak tezgacirchtaki
atkıların tek tip tek renk ve tek harmanda olması gerekmektedir Oumlrneğin 100 yuumln sadece PES
sadece siyah ve harmanları aynı olan atkılar toplanmalıdır Toplanan bu atkılar bir iplik
parccedilalayıcısı ve ayıklayıcısı tarafından tekrardan elyaf haline getirilmekte ve iplik uumlretimi iccedilin
tekrar iplik uumlretim tesislerine goumlnderilmektedir (Şekil ndash 2 18) Ayrıca bu sistem yardımı ile
ayıklanan leno kenar iplikleri tekrardan makaralara sarılıp leno iplikleri olarak tekrar
kullanılabilmektedirler
Şekil - 2 18 Atkı Ayıklayıcı Sistem (USA Pat 6039086 2000)
1- Atılan atkı telefleri 8-Kontrol Paneli
2- Yalancı Kenar İplikleri 9-Ayıklanma Kesim Makası
4- Leno Kenar İplikleri 12-Leno İplik Makaraları
5-Ayrılmış Leno Kenar İplikleri 13-Leno İplik Ccedilağlıkları
6-Atkı Teleflerinin Toplandığı Kovalar 14-Leno İplik Toplama Kovası
7-Leno Kenar Sevk Silindirleri 18-Leno Kenar Yapma Sistemi
27
- Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Makara Yardımı ile Makaraya Sarılması
Dokuma sırasında oluşan telef ve tozların bir makara sistemi (USA Pat 5040570 1991)
ile bir şerit uumlzerine sarılarak sıkı bir şekilde tutulan atıklar telef kovasına taşınır Burada taşıma
sistemi tozların ve atıkların emilmesi iccedilin kullanılan emiş sistemi ve taşınması iccedilin kullanılan bir
borudan oluşmaktadır Bu sistem makaralı hareket sistemi ile tozların ve atıkların telef kovasına
taşınmasını sağlamaktadır Burada toz emişi iccedilin kullanılan nozle oumlzel olarak tasarlanmıştır
Burada toplanan atkı telefleri ve emilen tozlar direkt olarak telef kovasına aktarılmaz Oumlncelikle
bir şeride sarılır sonrasında ise telef kovasına iletilir
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması
Mekiksiz bir dokuma tezgacirchından uzaklaştırılan atkı telefleri ccediloumlzguuml iplikleri veya leno
iplikleri yardımı ile kuyruk şeklinde bir arada tutulmakta ve telef kovasına iletilmektedirler
Tezgacirchta itici bir emiş pompası ile telefler iletilmekte ayrıca kumaş ccedilekim silindirleri yardımı ile
de desteklenmektedir Burada daralan bir boru yardımı ile toplanan ve leno iplikler ile sıkı bir
şekilde birbirine sarılmış atkı telefleri telef kovasına taşınmaktadır Bu taşıma sırasında birbirine
leno iplik yardımı ile sıkı şekilde bağlanan atkılar havadan ve ccedilevreden etkilenmeden ve
dağılmadan direk olarak telef kovasına taşınmaktadırlar Ayrıca hareket ve emiş sistemleri iccedilin
tezgacirch ve kumaş sarım sistemlerinden yararlandığından herhangi bir enerji sarfiyatı da
olmamaktadır (USA Pat 4453572 1984)
- Kancalı Dokuma Tezgacirchlarında Atkı Teleflerinin Azaltılması
Bir kancalı dokuma tezgacirchında birden farklı atkı kullanılabilmektedir (USA Pat 0183295
2003) Bu işlem sırasında ise atkı telefinin minimum seviyede tutulması istenmektedir Atkı
telefinin azaltılması iccedilin ağızlık iccedilerisine atılan bir atkının kanca mekanizması tarafından
kenetlenerek tutulurken ayrıca bir atkı tutucu tarafından da tutulmasını sağlamaktadır Atkı ipliği
her iki tutucu tarafından optimum duumlzeyde tutulduğu sırada atkı makası tarafından kesilmektedir
Bu şekilde kesilen atkı kontroluuml kolay olduğu iccedilin telef miktarı da daha duumlşuumlk olacaktır Atkı
makası tarafından kesilen atkı atkı tutucular tarafından tefeleme işlemi tamamlanana kadar
tutulmaktadır Atkının kumaşa dacirchil olmasından sonra atkı tutucular kumaşa dacirchil olan atkıyı
28
bırakmaktadır Boumlylelikle telef miktarının azaltılması iccedilin kısa tutulan atkı kontrolluuml bir şekilde
kumaşa dacirchil olması sağlanıp bazı hataların ve kopuşların olması engellenmektedir Burada atkı
tutucu mekanizmalar tarak ile beraber hareket etmektedir
- Tezgacirchlarda Kullanılan Yalancı Kenar Ccedilekim Sistemi
Mekiksiz ve su jetli tezgacirchlarda atkı ucunu yakalayan yalancı kenar iplikleri tezgacirch
tarafından sağlanan kumaş ccedilekim sisteminden hareket alınarak ccedilekilmektedirler (USA Pat
4616680 1986 ) Telef ccedilekim sistemleri boş bir ccedilarka sahiptirler Bu ccedilark kumaş ccedilekim
sisteminden aldığı hareketi yakalama iplikleri ccedilekme hareketinde kullanmaktadır İletilen ccedilekim
hızı kumaş ccedilekim hızı ile aynı olduğundan dolayı yakalama iplikleri kumaş sarımı ile senkron bir
şekilde ilerlemektedir Boumlylelikle yakalama iplikleri iccedilerisinde atkı transferi kesimi ve
yakalanması sırasında herhangi bir uyumsuzluk goumlruumllmez
- Geri Doumlnuumlşuumlmluuml Yalancı Kenar İplikleri
Bu sistemde (USA Pat 6227204 1999) yalancı kenar iplikleri atılan atkı ipliklerinden
kesilen telefleri taşımaktadır Atılan atkılar kumaşa dacirchil olduktan sonra atkı makası tarafından
kesilmektedir Sonrasında yalancı kenar iplikleri tarafından tutulan telef atkılar bir ayırıcı makas
tarafından ayıklanarak yalancı kenar ipliklerinin temizlenmesi sağlanmaktadır Sonrasında
hazırlanan geri doumlnuumlş sistemi yardımı ile temizlenen yalancı kenar iplikleri yeniden kullanılmak
iccedilin yalancı kenar makarasına dacirchil olmaktadır Bundan dolayı sonsuz olarak doumlnen iplikler
yalancı kenar ipliklerinin kullanılma miktarını azaltmaktadır
- Hava Jetli Tezgacirchlarda Atkı Telefinin Azaltılması
Hava jetli tezgacirchlar iccedilin geliştirilen atkı telefi azaltma sistemi (USA Pat 4498504 1985)
mekanik olarak ccedilalışmaktadır Dokuma tezgacirchının sağ tarafında geliştirilen sistem hava emişi ile
atkı gergin tutulmakta ve mekanik bir klape yardımı ile atkı kumaşa dacirchil olana kadar
tutulmaktadır Elde edilen sistem yardımı ile hem minimum uzunlukta kumaş uumlzerinde atkı
puumlskuumlluuml kalmakta hem de atkı telefi oluşmamakta hem de yalancı kenar ipliklerine ihtiyaccedil
duyulmamaktadır
29
- Kumaş Kenarının Kesim Metodu
Şişli (Rapier) tezgacirchlar iccedilin geliştirilen bir youmlntemdir (EP Pat 0898001 1999) Burada
atkı teleflerinin kesilmesi ve tek bir bobinden sağılan iplik yardımı ile kesilen atkı ipliklerin
toplandığı bir sistem geliştirilmiştir Geleneksel sistemde ise yalancı kenar sistemi oluşturularak
atkı telefleri toplanmakta ve telef kovasına iletilmekteydi Buda kullanılan yalancı kenar
ipliklerinin değer ve miktarına goumlre telef miktarı ve maliyeti arttırmaktadır Yeni geliştirilen bu
sistem telef miktarını minimize etmektedir
- Yalancı Kenar İpliklerinin Hareket Raporunu Sağlayan Guumlcuumller
Yalancı kenar iplikleri iccedilin kullanılan ve hareket raporunu sağlayan guumlcuumller geliştirilerek
(EP Pat 054257746 2007) hem tip değişimi sırasında zaman kazanılmakta hem de kenara daha
da yaklaşan sistem sayesinde atkı telefi miktarı azalmaktadır Burada geliştirilen ve oumlzel olarak
tasarlanan guumlcuumller ccedilerccedileveler yardımı ile leno kenar hareketinin yapılmasını sağlamaktadır
Geleneksel sistemlerde ise bu raporu verebilmek iccedilin ipli veya mıknatıslı olarak kullanılan iki
farklı leno ipliği rapor aparatları kullanılmaktadır Bu aparatlar hem tip bindirme sırasında zaman
kaybına neden olmakta hem de kenar geniş bir yer kapladıklarından telef miktarının artmasına
neden olmaktadır
- Kenar Teleflerinin Uzaklaştırılması iccedilin Geliştirilen Aparat
Kenar telefleri yedek ccediloumlzguuml iplikleri leno kenar iplikleri ve kesilen atkı teleflerinin birbiri
uumlzerine sarılması ile oluşan teleflerdir Burada geliştirilen sistem (USA Pat 4453572 1984) ilk
etapta oluşan kenar teleflerinin tutulması ve ileri itilmesi iccedilin geliştirilen iki dişli ile
başlamaktadır Sonrasında daralan bir boru sistemi ile hava emişi yapılmakta ve teleflerinin telef
toplama kovasına iletilmesi sağlanmaktadır Burada hava emişi kompresoumlr yardımı ile elde
edilirken dişlilere verilen hareket iccedilin genel tezgacirch hareketinden yararlanılıp ekstra bir enerji
sarfiyatı yapılmamaktadır Boumlylelikle kısa zaman ve suumlrede kapalı bir sistem iccedilerisine hapis
edilen telefler işletmede toz uccediluntu ve teleflerin olmasını engellemekte bunlardan kaynaklana
hata duruş ve arızalar azalmaktadır Sonuccedil olarak işletme verimliliği ve kumaş kalitesi
artmaktadır
30
- Esneyen Duumlze (Nozzle) Sistemi İle Leno Kenar Teleflerinin Toplanması
Esnek bir duumlze sistemi (USA Pat 4513791 1985) yardımı ile daralan bir borudan emiş
yapılarak kenarlarda alınan leno kenar atıkları atık kovasında toplanmaktadırlar Burada
vakumlama iccedilin gerekli hava Hava Jetli dokuma sisteminden alınmaktadır
- Kenar Teleflerinin Dokunmuş Kumaştan Uzaklaştırılması
Dokuma işlemi sırasında oluşan kenar iplikleri telefi bir makara yardımı ile uumlzerine
sarılmaktadır (USA Pat 5560400 1996) Sonrasında geniş ccedilaplı makara uumlzerinde toplanan
telefler ccedilekim silindiri yardımı ile ccedilekilmektedir Ccedilekim silindiri iccedilin ekstra bir enerji
harcanmayıp dokuma tezgacirchı genel hareketinden yararlanılmaktadır Ccedilekilen telefler kılavuz
yardımı ile telef kovasında toplanmaktadır
- Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliği tarafından geliştirilen ve tuumlm sektoumlr ve alanlarda kullanılabilen telef
azaltma youmlntemi kısaca anlatılacak Burada gerekli tedbirler alınarak oluşan hata ve maliyetler
minimuma indirilmeye ccedilalışılmaktadır
Şekil - 2 19 Avrupa Birliği Atık Hiyerarşi Basamakları
Avrupa Birliğinin bu ccedilalışması tuumlm proses ve sektoumlrlere uygulanabilmektedir Buradaki
amaccedil telef azaltmanın belli bir standart ve aşamalarda optimize edilerek herkesin aynı dilde
konuşmasını sağlamaktır Boumlylelikle kazanccedillar ve yapılan katkılar daha kolay karşılaştırılabilinir
31
3 MATERYAL ve YOumlNTEM
31 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirchlar ve Karşılaştırılmaları
Tez ccedilalışması kapsamında gerccedilekleşen Santez Projesinin yuumlruumltuumllduumlğuuml Dokuma
İşletmesindeki tezgacirch sayıları ve oumlzelikleri aşağıda verilmiştir
- 173 adet rijit kancalı DORNIER Marka tezgacirch bulunmaktadır Buradaki tezgacirchlar faklı
model ve yıllara ait tezgacirchlardır 1994 yılından 2007 yılına kadar farklı modellerde ve
sayılarda tezgacirchlar vardır Bu tez ccedilalışmasında DORNIER marka kancalı tezgacirchlar A
grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaklardır
- 90 adet PICANOL Marka esnek kancalı tezgacirch vardır Bunlardan 48 acircdeti 2007
GAMMAX modelidir Geriye kalan 42 adet tezgacirch ise 2012 OPTIMAX modelleridir Bu
tez iccedilerisinde PICANOL markalı tezgacirchlar B grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
- 15 adet DORNIER marka hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirch grubu 1993 ve 1996
model olmak uumlzere iki farklı modelden oluşmaktadır Bu ccedilalışmada DORNIER marka
Airjet tezgacirchlar C grubu tezgacirchlar olarak adlandırılacaktır
Ccedilizelge - 3 1 Dokuma İşletmesinde Bulunan Tezgacirch Grupları
TEZGAcircH
KODLARI
KUMAŞ KENARI VE YALANCI KENAR
YAPILARINA GOumlRE TEZGAcircH GRUPLARI
TEZGAcircH
SAYISI
D1 DORNİER RAPİER TUCK-İN - MİNİ APARAT 114
D2 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO ECO-LENO 34
D3 DORNİER RAPİER DİSCO-LENO MİNİ APARAT 16
D4 DORNİER RAPİER CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ_APARAT 9
D5 DORNİER AİRJET CcedilERCcedilEVEDEN LENO - CcedilERCcedilEVEDEN
LENO 15
P1 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (GAMMAX) 48
P2 PİCANOL CcedilERCcedilEVEDEN LENO - MİNİ APARAT (OPTİMAX) 42
TOPLAM TEZGAcircH SAYISI 278
Ccedilizelge ndash 3 1rsquode işletmedeki tezgacirchlar 7 farklı gruba ayrılmıştır Aslında tezgacirch grup
sayısı daha da arttırılabilir Ancak burada oumlnemli olan sistemli bir şekilde gruplara ayırmaktır
Gereğinden fazla gruplara ayırıp işi karmaşıklaştırmamak ve daha hızlı ccediloumlzuumlme ulaşmak iccedilin
muumlmkuumln olan en kapsayıcı şekilde gruplara ayırma işlemi yapıldı Gruplara ayırma işleminden
32
sonra aşağıdaki resimlerde de goumlruumllduumlğuuml uumlzere rapierli tezgacirchlar kumaş kenarları ve yalancı kenar
yapılarına goumlre 6 farklı gruba ayrıldı
Şekil - 3 1 Dokuma İşletmesinde Rapier Tezgacirchların Kumaş Kenarı ve Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Sınıflandırılması
Şekil ndash 3 1rsquode bulunun rapier tezgacirch fotoğrafları dışında kalan hava jetli tezgacirch
gruplarının oumlzellikleri ve ccedilalışmaları aşağıdaki başlıkta ayrıntılı şekilde verilmiştir Aynı zamanda
bu tez ccedilalışmasında dokuma tezgacirchlarının rapierlerinin karşılaştırılmasının en oumlnemli noktası atkı
yakalama mekanizmaları ve bunların karşı tarafa transferi sırasında bırakma mekanizmasıdır
Aynı şekilde rapier şekli yapısı transfer ve hareket cinsi aşağıdaki başlıklarda geccedilen atkı telefi
oluşum mekanizmaları ile yakından ilişkili olup oumlnemli bir yer tutmaktadır
Burada oumlnemli olan atkının hatasız ve sorunsuz şekilde yuumlksek bir hız ile karşı tarafa
minimum telef ile aktarılmasıdır Bundan dolayı rapier sopası ve uccedil kısmı incelenerek bu konuya
da dikkat edilmiştir Dokuma işletmesinde kullanılan dokuma tezgacirchları oumlzellikleri aşağıdaki
başlıklarda karşılaştırıldı
33
311 Dokuma işletmesinde bulunan hava jetli tezgacirchlar ve oumlzellikleri
Dokuma İşletmesinde 15 adet hava jetli tezgacirch bulunmaktadır Bu tezgacirchlar ccedilerccedileveden
leno kenar yapma sistemlerine sahiptirler Uumlretim hızları 600 ndash 650 devirdk arasında
değişmektedir Genelde duumlşuumlk ccedilerccedileve sayılı ve mukavemeti yuumlksek kalın atkılı kalitelerin
ccedilalışmasına uygundurlar Ccedilerccedileve sayısı kenar yapma ccedilerccedileveleri ile birlikte 10 adettir Yuumlksek
mukavemetli kalın atkılı kaliteler kullanılmasına karşın atkı kopuşları randımanı 12 ndash 14
arasında değişmektedir 1993 ve 1996 model olan bu tezgacirchlar artık işletmenin tam anlamıyla
esnekliği ve performansı ile uyuşmamaktadır Guumlnuumlmuumlzde geliştirilen yeni model tezgacirchlar daha
hassas ve esnek ccedilalışma mekanizmalarına sahiptirler
Şekil - 3 2 Dokuma İşletmesinde Bulunan Hava Jetli Dokuma Tezgacirchı
1 Ccediloumlzguuml İplikleri 6 Atkı Yakalama Sistemi 20 Atkı Motoru-Akuumlmuumllatoumlr
3 Atkı Freni 13 Kontrol Panali 21 İplik Bobini
4 Ana Hava Jeti 14 Alt Kumaş Basınccedil Oumllccediler 22 Atkı Fırccedilası
5 Taşıyıcı Hava Jetleri 15 Uumlst Kumaş Basınccedil Oumllccediler
34
Hava Jetli makinelerinde en oumlnemli kısımlardan biri tabiicirc ki dokuma makinesine adını veren
ipliğin hava ile taşınmasını sağlayan sistemdir (Şekil ndash3 2) Burada atkıyı transfer eden hava
duumlzelerinin dizilişi ve hava basıncının doğru ayarlanması atkının kopuş olmadan hatasız bir
şekilde karşıya geccedilirilmesi iccedilin ccedilok oumlnemlidir Yapılan yanlış ayarlar hem atkı kopuş randımanını
arttırmakta hem de kumaşta hataların oluşmasına neden olmaktadır
Hava jetli makinelerde atkı telefi tek taraflı olmaktadır Sol taraftan atılan atkı hava yardımı
ile sağ kenara kadar taşınmakta ve burada kuumlccediluumlk bir aparat yardımı ile tutulmaktadır Sonrasında
ise atkı makası yardımı ile kesilmekte ve kesilen atkı yalancı kenar iplikleri ile birlikte telef
kovasına taşınmaktadır
Atkı transferi hava ile yapıldığı iccedilin nispeten atkının kontroluuml kancalı tezgacirchlara goumlre ccedilok
daha zordur Aynı zamanda atkı uumlzerine binen yuumlk ve gerilim tepecikleri daha sivri ve buumlyuumlktuumlr
Bu da atkının kontroluumlnuuml zorlaştırmaktadır Bundan dolayı işletmede ayar yapılırken atkı
kaynaklı duruş ve hataların olmaması iccedilin burada bırakılan atkı telef miktarı diğer tezgacirchlara goumlre
ccedilok daha yuumlksek olmaktadır Fakat tek taraflı telef verdikleri iccedilin ortalamada diğer tezgacirchlara
yakın hatta biraz daha az telef vermektedirler
312 Şişli tezgacirchların rapier oumlzellikleri ve ccedilalışma mekanizması
Kancalı tezgacirchlarda atkı transferini buumlyuumlk başlıklar altında incelediğimizde genelde aynı
mekanizmanın rol oynadığını goumlrmekteyiz Bundan dolayı rijit ve esnek kancalı sistemler olarak
ayırma ihtiyacı duymadık
35
Şekil - 3 3 Dornier Rapier Sopasının Ccedilalışma Mekanizması
Atkının izlediği yol basitccedile tarif edilecek olursa oumlncelikle sol rapier atkı bobininden
sağılan atkıyı atkı seccedilici yardımı ile alır Sonrasında atkıyı kıskaccedilları arasında sıkıştırır (Burada
esnek ve rijit kancalı sistemlerde atkının alınması taşınması ccedileneler arasında tutulması transferi
ve atkının kumaşa dacirchil edilme şekli ve ayrıntısı farklı olmasına karşın genel başlıklar ccedilok buumlyuumlk
ccediloğunlukla aynıdır) Sağ rapier tarafından alınan atkı transfer boumllgesine kadar taşınır Transfer
boumllgesinde atkı sol rapierden sağ rapiere transfer edilir Sağ rapier atkıyı kumaş kenarına kadar
taşır ve atkı bırakma sistemine iletir (Şekil ndash 3 3) Sağ kenarda bırakılan atkı tefeleme sistemi
yardımı ile kumaş oluşum ccedilizgisinden kumaşa dacirchil edilir Sonrasında kumaş kenar makası ile
atkı kesilir Boumlylelikle telef olan atkı kısmı atılırken oluşan kumaş roliğine sarılır
313 Rijit şişli Dornier tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Rijit şişli tezgacirchlar daha oumlnce ayrıntılı olarak anlatılmıştır Burada vurgulanması gereken
taşıyıcı şişlerin (rapier) yatay bir duumlzlem uumlzerinde herhangi bir eğilme ve burulma olmadan dik
ve rijit bir şekilde hareket etmesidir Herhangi bir eğilme ve burulma olmadığı iccedilin nispeten daha
hassas bir atkı transferi sağlayabilmektedir
Dokuma İşletmesirsquonde rijit şişli tezgacirchlar DORNIER marka olup işletmenin buumlyuumlk
kısmını oluşturmaktadırlar Burada farklı model ve yapıda DORNIER rijit şişli tezgacirchlar
bulunmaktadır
36
DORNIER rijit şişli tezgacirchın şiş ve rapierinin incelenmesi sonrasında oumllccediluumlm sonuccedilları
aşağıdaki gibi elde edilmiştir (Şekil ndash 3 4)
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 8 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 13 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 17 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 17mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 21 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 33 mm
- Kumaş Sacağı = 8 mm
- Telef Olan Kısım = 79 mm
Şekil - 3 4 Rijit Şişli Dornier Rapier Sopası
314 Esnek şişli Picanol tezgacirchların rapier oumlzellikleri
Dokuma İşletmesirsquonde oumlnemli tezgacirch gruplarında bir tanesi de PICANOL marka tezgacirchlardır
(Şekil ndash 3 5) Esnek şişli olan bu tezgacirch grubunun DORNIER marka rijit şişli tezgacirchlara goumlre
avantaj ve dezavantajları bir sonraki boumlluumlmde ayrıntılı şekilde verilmiştir
Esnek şişli tezgacirchlar hem modellerin daha yeni olması (yeni teknoloji) hem de transfer oumlzellik
ve ekipmanlarına goumlre rijit şişli tezgacirchlara goumlre daha az telef vermektedirler Fakat daha yeni
37
model olmalarına karşın her ccedileşit atkı ve oumlrguuml tipi bu tezgacirchlarda ccedilalışılamamaktadır Daha eski
modelde olmalarına karşın rijit şişli tezgacirchlarda daha ince hassas zor oumlrguumlluuml ve yuumlksek ccedilerccedileveli
kaliteler ccedilalışılabilmektedir
Ayrıntılı ve hassas bir şekilde yapılan esnek şişli rapier oumllccediluumlmleri aşağıdaki gibidir
- Rapier Sopası ccedilentik iccedilten iccedile = 4 mm
- Rapier Sopası Ccedilentik dıştan dışa = 11 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi iccedilten iccedile = 23 mm
- Sol Rapier Ccedilene Mesafesi dıştan dışa = 245 mm
- Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım = 21 mm
- Sol Rapier Ccedilenesinin iccedilerisinde bulunan kısım = 38 mm
- Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım = 43 mm
- Kumaş Sacağı = 45 mm
- Telef Olan Kısım = 51 mm
Şekil - 3 5 Esnek Şişli Rapier Sopasının İncelenmesi
315 Şişli tezgacirchlarda esnek ve rijit şişlerin karşılaştırılması
Her iki şişli tezgacirch grubuna bakıldığında belirgin farklılıklar goumlruumllmektedir Oumlncelikle
rapierlerin iccedilten iccedile ccedilentik mesafelerini incelediğimizde rijit şişde 8mm iken esnek şişde
4mmrsquodir Aynı zamanda dıştan dışa ccedilentik mesafelerini kıyasladığımızda rijit olanda 13 mm iken
esnek şişli sopada 11 mm oumllccediluumllmektedir Burada net bir şekilde telef farklıklarından soumlz
38
edilebilir Ayrıca ccedilentik mesafesi ne kadar fazla olursa o kadar kaliteli bir transfer yapılabilmekte
ve transfer ayarlarının hassasiyet ihtiyacı duumlşmektedir Fakat tersi durumda atkının ccedilentik
iccedilersinde kat edeceği mesafe artacağından dolayı telef miktarı da artmaktadır Buradan da net bir
şekilde goumlruumllmektedir ki rijit şişli tezgacirchlardaki telef miktarı esnek şişli tezgacirchlara goumlre 2 mm
daha fazladır
Sol Rapier şişlerinde telefte ve tezgacirch ayarlarında oumlnemli bir rol oynayan parametre de
ccedilene mesafesidir Burada yapılan oumllccediluumlmler sonucunda rijit kancalı rapier şişlerinde iccedilten iccedile ccedilene
mesafe 13mm iken esnek kancalı rapier şişlerinde ccedilene mesafesi iccedilten iccedile uzunluğu 23 mm dir
Aynı şekilde dıştan dışa ccedilene mesafeleri rijit sistemde 13mm iken esnek şişli sistemde 245
mmrsquodir Genel olarak değerlendirdiğimizde olması gereken telef farkı 115 mm olması gerekirken
bu tam olarak gerccedilekleşmemektedir Ccediluumlnkuuml burada transfer şeklide oumlnemlidir Asıl telef miktarını
sağ rapier atkı ipliğini alırken ağızdan sarkan kısmı ve atkının tamamlanması sonrasında bırakma
yeri belirlemektedir Bundan dolayı burada net bir şey soumlylemek doğru olmayacaktır
Sol rapierlerde ağızdan sarkan atkı uzunluğunu oumllccediltuumlğuumlmuumlzde ortalama değerler elde
edilmiştir Bu oumllccediluumlmlere goumlre rijit sol rapier şişlerinde ağızdan sarkan kısım 17 mm iken esnek
kancalı şişlerde 21 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Burada bir oumlnceki duruma goumlre telef miktarının esnek
kancalı tarafa kaymasının nedeni rijit kancalı şişlerde atkı iki kıskaccedil arasında sıkıştırılmakta ve
duumlzguumln şekilde alınması sağlanmakta aynı zamanda atkının ccedilene ağzından kayarak uzunluğun
artması da engellenmektedir Diğer taraftan esnek şişli sistemde sol rapier ccedilene mesafesinde
kaymalar olmakta ve telef uzunluğunu bu kısımda arttığı goumlruumllmektedir
Aynı şekilde sol rapier ccedilene iccedilerisinde kalan atkı miktarını değerlendirdiğimizde rijit şişli
sistemde 21 mm olarak oumllccediluumllmesine karşın esnek şişli sistemde 38 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Karşılaştırılan son parametre kenar saccedilaklarının uzunlukları olmuştur Bu kısım doğrudan
telefe etki etmektedir Diğer parametreler bazen duumlzen rahat transfer ve kaliteli ccedilalışma gibi
avantajlar sağlayarak dolaylı olarak atkı telefine etki ederken bu parametre direk telef olarak
oumllccediluumllmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonrasında rijit şişli rapierlerde kenar saccedilağı 8 mm olarak
oumllccediluumlluumlrken esnek şişli rapierlerde kenar saccedilağı 45 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
39
Ccedilizelge - 3 2 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
Rapierde Oumllccediluumllen Kısımlar DORNIER PICANOL
Rapier Sopası Ccedilentik İccedilten İccedile Mesafesi 8 mm 4 mm
Rapier Sopası Ccedilentik Dıştan Dışa Mesafesi 13 mm 11 mm
Sol Rapier İccedilten İccedile Ccedilene Mesafesi 13 mm 23 mm
Sol Rapier Dıştan Dışa Ccedilene Mesafesi 17 mm 245 mm
Sol Rapierin Ağzından Sarkan Kısım 17 mm 21 mm
Sol Rapier Ccedilenesinin İccedilerisinde Bulunan
Kısım 21 mm 38 mm
Sağ Rapier Ağzından Sarkan Kısım 33 mm 43 mm
Kumaş Sacağı Uzunluğu 8 mm 45 mm
Telef Olan Kısım Uzunluğu 79 mm 51 mm
Yukarıda atkı telefinin rapier şişi uumlzerinden adım adım ilerlemesinden sonra atkının
kumaşa dacirchil olmasına kadar oluşan telefler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir Son olarak yapılan
oumllccediluumlmler tuumlm atkı teleflerinin oumllccediluumllmesi olmuştur Buna goumlre birccedilok farklı tezgacirchtan yapılan
telefler değerlendirildiğinde rijit şişli tezgacirchlarda oluşan atkı telefi 79 mm olarak oumllccediluumllmuumlş buna
karşın esnek şişili tezgacirchlarda oumllccediluumllen atkı telefi uzunluğu 51 mm olmuştur Aradaki fark 28 mm
olup oldukccedila iyi bir miktardır Ccediluumlnkuuml toplam atkı telefleri iki kenarın toplamı olmaktadır Burada
ise tek taraftaki fark 28 mm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr Toplam telefe oranla buumlyuumlk bir fark olduğu
ortaya konulmuştur
40
Şekil - 3 6 Atkı Motorlarının ve Seccedilicilerinin İncelenmesi
Burada telef tamamen rapier sopalarına mal edilemez Ya da esnek kancalı tezgacirchların
rijit kancalı tezgacirchlara goumlre daha az atkı telefi verdikleri anlamına gelmemektedir Ccediluumlnkuuml telefi
etkileyen birccedilok farklı mekanizma parametre ve ayar-eleman kaynaklı neden olabilir Bunlardan
atkı seccedilici ve atkı frenlerinin telef uzunluğuna etkisi standardizasyon ve optimizasyon boumlluumlmuumlnde
ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir (Şekil ndash3 6) Telefi etkileyen durumları maddeler halinde
sıraladığımızda aşağıdaki gibi bir durum ortaya ccedilıkmaktadır
- Tezgacirch Modeli
- Kullanılan Atkı seccedilicinin modeli
- Atkı sensoumlrlerinin modeli ve performansı
- Atkı motorlarının modeli ayarları ve performansları
- Ayar yapan ustanın performansı
- Ccedilalışılan iplik numara ve cinsi
- Atkı akuumlmuumllatoumlruuml ve akuumlmuumllatoumlr uumlzerindeki iplik stok miktarı ve ayarı
- Kenar oumlrme mekanizmasının yapısı
- Kenar ipliklerinin cinsi ve adedi
- Kenar kesici makasların accedilısı ve keskinliği
- Rapierin ccedilalışma suumlresi ve oumlmruuml gibi daha birccedilok parametre sayılabilir
41
32 Dokuma İşletmesindeki Picanol İle Dornier Tezgacirchları Arasındaki Farklar
Ccedilizelge - 3 3 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Rapier ve Şişlerin Karşılaştırılması
DORNIER ve PICANOL TEZGAcircHLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
DORNIER TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ PICANOL TEZGAcircH OumlZELLİKLERİ bull Pozitif transfer vardır Accedilıcı horozlar yardımı ile atkı transferi gerccedilekleşmektedir
bull Negatif Transfer vardır Rapier kafaları iccedil iccedile girerek atkı transferi gerccedilekleştirilir
bull Rijit şişli rapierler kullanılmıştır bull Esnek şişli rapierler kullanılmıştır
bull Rapier ağzını accedilmak iccedilin kullanılan accedilıcı takoz ayarları daha zordur
bull Rapier ağzını accedilma sitemi daha kolay ve stabildir
bull Yuumlksek sayılı ccedilerccedileveli kumaşların dokunması daha kolaydır Kamlı motor vardır
bull Yuumlksek sayıdaki ccedilerccedileveli kumaşların dokunması zordur Servo motor var
bull Neps ve havlı işlerin ccedilalışması daha kolaydır Pozitif transfer ve kamlı motor mekanizmasından kaynaklanmaktadır
bull Neps ve havdan dolayı yapışma olan işlerin ccedilalışması daha zordur Ağızlık yapısından kaynaklanan bir durumdur
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması daha kolaydır Pozitif atkı transferi vardır
bull Nopeli ve kalın iplik ccedilalışması zordur Negatif atkı transferi vardır
bull Atkı makasının ayarlanması daha zordur bull Atkı makasının ayarlanması daha kolaydır
bull Tarak ayarı zordur 7 adet cıvata vardır Hassas tarak ayarı gerektirmektedir Doumlşeme ayarı vardır
bull Tarak ayarı daha kolaydır Soumlkme ve takmada daha az cıvata sayısı var ve ayar durumu daha kolaydır
bull Ayna mesafesi daha zor ayarlanabilmektedir bull Ayna mesafesi ayarlaması daha kolaydır
bull Kenar kapması boncuk ve saccedilak riski
fazladır Hassas ayar gerektirir
bull Kenarlar ayarlanırken daha stabil ayarlar vardır Hassas ayar gerektirmediğinden boncuk kapma saccedilak gibi hatalar Dornier tezgacirchlara goumlre daha azdır
33 Dokuma İşletmesinde Kullanılan İplik Harmanları
Dokuma İşletmesinde en ccedilok kullanılan iplik harmanları sırasıyla YUNPES
YUNNYLEL YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE
KETEN İPEK ve PES gibi iplik harmanlarından oluşmaktadır Daha oumlnceki yıllarda 100 YUN
oranın ccedilok daha yuumlksek iken yuumln fiyatlarındaki artış ve piyasadaki arz talebinin artışından dolayı
hızlı bir şekilde 100 YUN oranı azalmıştır Bunun yerine PES NYL gibi sentetik elyaflar
kullanılmaya başlanmıştır Genelde tuumlm tekstil dallarında olduğu gibi yuumlnluuml kumaş sektoumlruumlnde de
lsquoNmrsquo iplik numaraları buumlyuumlmuumlş (incelmiş) dokuma sıklığı arttırılmış ve oumlrguuml yapısı zorlaştırılıp
42
ccedilerccedileve sayısı arttırılmıştır Boumlylelikle suumlrekli daha iyi ve kaliteli uumlruumlnler uumlretilip marketteki
paydan daha fazla pay alınmaya ccedilalışılmıştır
Teknolojinin gelişmesi ve uumlretici sayısının artmasından dolayı pazardaki rekabet uumlst
duumlzeye ccedilıkmıştır Bu da işletme maliyetlerinin elde edilen uumlruumlnuumln fiyatlandırılmasındaki ve
pazarda avantaj sağlamasındaki oumlnemini bir kez daha goumlstermektedir Maliyetlerde yapılacak
kuumlccediluumlk bir azalış firmaları pasta payında hızla uumlst seviyelere doğru goumltuumlrmektedir
En ccedilok ccedilalışılan atkı iplikleri sırasıyla YUNPES YUNNYLEL YUNPESEL
100YUN YUNEL YUNNYL şeklinde olmaktadır Atkı iplikleri geccedilmişte ccedilift kat ve daha
kalın iplikler iken sonrasında iplik numaraları incelmeye ve sonrasında da tek kat iplikler
uumlretilmeye başlanmıştır Maliyetlerdeki artış ve piyasa istekleri arttıkccedila tek kat ve ince ipliklerin
oranı hızla artmış ve halende yuumlkselmeye devam etmektedir
En ccedilok kullanılan atkı numaraları Nm numara sistemine goumlre 571 561 481 441 391
371 261 1602 902 802 762 722 602 şeklinde olmaktadır Bunun dışında yuumlze yakın
farklı harman ve numarada atkı ipliği kullanılmaktadır Atkı iplikleri uumlretim kalite ve performans
accedilısından yuumlnluuml kumaşta oumlnemli bir yer tutmaktadır
Dokuma İşletmesinde 2008 krizine kadar ccedilift katlı iplikler daha fazla kullanılmaktaydı
Kriz sonrasında maliyet rekabet ve piyasa durgunluğunun accedilılması iccedilin radikal kararlar ile tek
katlı atkı kullanımı daha da oumln plana ccedilıkmıştır
Atkı numarasının incelmesinin bir diğer nedeni de iplik makinelerindeki ve
teknolojilerindeki gelişmelerdir Son yıllarda iplik pazarındaki rekabete iplik makine uumlreticileri
de dacirchil olmuş ve bu kapsamda performans uumlretim ve kalite arttırılmıştır Boumlylelikle daha ince
duumlzguumln ve hatasız iplikler uumlretilebilmektedir
Dokuma İşletmesinde en fazla kullanılan ccediloumlzguuml harmanları YUNPES YUNNYLEL
YUNPESEL 100YUN YUNEL YUNNYL PESEL YUNCASHMERE KETEN
şeklinde olmaktadır
Burada kullanılan ccediloumlzguuml iplikleri atkı ipliklerine goumlre daha mukavemetli ve duumlzguumln
ipliklerdir Atkı ipliklerinden farklı olarak ccediloumlzguuml iplikleri buumlyuumlk ve suumlrekli tansiyonlara maruz
kalmaktadır Aynı zamanda uzun suumlreler kendi aralarında ve makine parccedilalarına suumlrtuumlnmekte ve
43
yıpranmaktadırlar Buda neps ve ccediloumlzguuml kopuşlarına neden olmaktadır Bundan dolayı daha kalın
ve mukavemetli ccediloumlzguuml iplikleri tercih edilmektedir
Burada ince ipliklerin mukavemetinin arttırılması iccedilin haşıllama prosesine oumlnem
verilmiştir Oumlzellikle daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) prosesi ile buumlyuumlk oumllccediluumlde başarılı
neticeler alınmıştır Daldırma haşıllama (7 ccedilapraz haşıllama) sistemi normal haşıllama
sisteminden farklı olarak yan yana bulunan 7 adet ccediloumlzguuml ipliğini birbirinden ayırıp yapışmasını ve
ccediloumlzguuml ipliklerinin kopmasını engellemektedir Bu proses ile birbirinden daha homojen olarak
ayrılan ccediloumlzguuml iplikleri daha randımanlı bir ccedilalışma imkanı sunmaktadır Şu an iccedilin haşıllama
departmanında yeni youmlntemler araştırılmakta ve daldırma haşıllamanın (7 ccedilapraz haşıllamanın)
maliyet ve uumlretim suumlresi kısaltılmaya ccedilalışılmaktadır Boumlylelikle daha fazla ccediloumlzguuml daldırma (7
ccedilapraz haşıllama) haşıllanacak işletmede performans artışı sağlanıp maliyetler
duumlşuumlruumllebilinecektir
İşletmede en fazla kullanılan ccediloumlzguuml numaraları sırasıyla Nm 902 802762 722 602
541 441 391 261 gibi iplik numaralarıdır
Leno kenar iccedilin genellikle kumaşa 2 ndash 3 cm mesafede olacak şekilde ilacircve kenar ccediloumlzguumlleri
eklenir İlacircve ccediloumlzguumllerin sayısı 4-5 ile 8 arasında değişebilir Bu ccediloumlzguumllerin yuumlksek mukavemetli
2-3 kat buumlkuumlmluuml polyester ipliklerinden oluşması gerekir Burada kesilen atkı ipliklerin taşınması
ve atılmasını sağlamak iccedilin sistemle beraber ccedilalışan yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de olmalıdır Bu
iplikler bazı tezgacirch uumlreticilerinin geliştirdikleri sistemler yardımı ile mukavemetli ve kaliteli
iplikler (ccedilift kat PES gibi) kullanıldığında tek tarafta 4-5 adet yeterli olmaktadır Fakat 3-4 kat
buumlkuumlmluuml (Nm 602) pamuk iplikleri kullanıldığında bu sayı 14-16 adet yalancı kenar ipliğine
kadar ccedilıkabilmektedir Yuumlksek sayıda yalancı kenar ipliklerinin kullanılmasının nedeni hatalı
kumaş vermektense fazla miktarda telef vermenin daha uygun olmasıdır Fakat tez ccedilalışmasının
amacı her tuumlrluuml atkı telefin kumaş kalitesi oumln planda tutularak azaltmak olmuştur Dokuma
İşletmesinde hatalıya ayrılmış yuumlnluuml iplikler veya dışarıdan satın alınan ucuz pamuklu iplikler bu
sistemler iccedilin kullanılmaktadır
Yalancı kenar ipliklerinin hazırlanması ve tezgacircha yuumlklenmesi işccedililik maliyetinin
artmasına neden olmaktadır Burada yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin oluşturulabilmesi iccedilin oumlncelikle
14 bobinden sağılan ccediloumlzguumller bir makaraya sarılmaktadır Farklı bir mekanizma ile sarılan bu
makaralar sonrasında tezgacircha takılmaktadır Bu sarılan ccediloumlzguuml ipliklerinin amacı kesilen atkı
44
uccedillarının taşınarak telef kovasına atılmasını sağlamaktır Bu sistemler leno sistem aparatından
hareket aldığı ve beraber ccedilalıştıkları iccedilin Leno Kenar oluşumu iccedilerisinde anlatılmaktadır
Leno kenar adını leno oumlrguumlsuumlnden alır Daha ccedilok kancalı ve jetli atkı atma sistemine sahip
dokuma makinelerinde tercih edilir Leno kenar oluşturulduktan sonra bir makas veya rezistans
yardımı ile zemin kumaştan ayrılır Kesilerek kumaştan ayrılan leno kenar atıldığı iccedilin kenar
oluşumu sırasında iplik sarfiyatının en aza indirilmesi ccedilok oumlnemlidir Bunun iccedilin atılan atkı
ipliklerinin kumaş eninden sonra muumlmkuumln olan en az saccedilaklanmayı meydana getirmeleri gerekir
Atkı ipliğinin uccedillarının kesilmesi işlemi ipliğin cinsine bağlı olarak makas yerine eritme yoluyla
da gerccedilekleştirilebilir Termoplastik elyaflar iccedilin kullanılan bir youmlntemdir Bu işlem iccedilin
rezistanslardan yararlanılır Aynı zamanda zemin kumaş kenarının dağılmasını oumlnleyen etki
yarattığı iccedilin tercih edilir Ancak bu sistemi eritme kenar sistemiyle karıştırmamak gerekir
Kumaş kenarı leno kenarın ayrılmasından sonra saccedilak kenara benzer bir yapıya kavuşur
Aradaki fark atkı ipliklerin ucunun atkı tutucular tarafından değil leno oumlrguumlsuumlnuuml oluşturan
ccediloumlzguumller tarafından tutulmasıdır Muumlşterinin talebine goumlre duumlzguumln kesilmiş kenarların
aranmadığı durumlarda leno ccediloumlzguumlleri iptal edilerek saccedilak kenar uygulamasına geccedililebilir
Leno oumlrguumlnuumln oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelerden bağımsız aparatlardan yararlanılması
oumlnem kazanmaktadır Bağımsız motor tahrikli leno yapıcıları dokuma makinesinin esnekliğinin
daha da artmasını sağlamaktadır Bu tip aparatların kullanımı ile birlikte makinenin daha yuumlksek
hızlara ve uumlretim kalitesine ulaşmasına imkacircn tanınabilir Daha yuumlksek hızlara ulaşılabilmesinin
nedeni leno kenarın oluşturulabilmesi iccedilin ccedilerccedilevelere gerek kalmamasıdır Bu durum daha az
ccedilerccedileve hareketi ile ağızlık accedilma sistemlerine daha az guumlccedil harcanmasına veya desen iccedilin daha
fazla ayak kullanımı anlamına gelmektedir Bu nedenden dolayı uumlretim hızı ve kalitede belirgin
bir iyileşme goumlzlemlenebilmektedir
Dornierrsquoin diskli ve Picanolrsquoun ELSY kenar sistemleri buna oumlrnek olarak verilebilir Bu
tip sistemler sayesinde armuumlrluuml dokuma tezgacirchında ccedilerccedileve sayısına goumlre maksimum
desenlendirme olanakları kullanılabilir hale gelmiştir Leno ccediloumlzguumllerinin hareketleri ana ccediloumlzguuml ve
ccedilerccedilevelerden bağımsız olduğu iccedilin ağızlık yuumlkseklikleri ve accedilılma zamanları da bağımsız olarak
ayarlanabilir
Dokumacılıkta en fazla kullanılan kenar oluşturma sistemi leno kenar uygulamaları
olunca makine uumlretici firmalarının ccediloğu bu alanda ccedilalışmalarını suumlrduumlruumlyorlar Ccedilalışmalarda
yoğunlaştığı boumlluumlm ise kenar sarfiyatlarının azaltılması oluyor Kumaş kenarı ile atkı ipliğinin
45
ucu arasında yaklaşık 4 cm fark olduğu ve bu farkın kumaş boyunca her atkıda gerccedilekleştiği
duumlşuumlnuumllecek olursa meydana gelen firenin boyutu anlaşılabilecektir Uumlstelik bu fire kumaşın her
iki kenarında da soumlz konusudur Tezin ilerleyen aşamalarında tezgacirch uumlreticilerinin yaptıkları
ccedilalışmalar ve geliştirdikleri yenilikler anlatılmıştır
Yalancı Kenar Ccediloumlzguumlleri daha ccedilok Leno Kenar sistemi ile beraber anlatılmıştır Fakat
yalancı kenar ccediloumlzguumlleri aynı zamanda kıvırma kenar (tuck in) kenar sistemlerinde de
kullanılmaktadır Bu ccediloumlzguumllerin kenar oluşturma sisteminden kısmen bağımsız olarak kesilen atkı
teleflerinin telef kovasına atılmak olduğu iccedilin iki sisteme de rahatlıkla kullanılabilmektedir
Tez ccedilalışmasında ilgili yalancı kenar ccediloumlzguumllerinin teleflerinin azaltılması ile ilgili
ccedilalışmalar yapılmıştır Bu kapsamda buradaki ccediloumlzguuml sayısı azaltılarak olumlu sonuccedillar alınmıştır
34 Dokuma İşletmesinde Yapılan Telef Azaltma Projeleri
Dokuma işletmesinde proje ccedilalışmasına paralel olarak işletme buumlnyesinde yuumlruumltuumllen ve
ccediloumlzguuml telefini azaltmayı hedefleyen bir başka ccedilalışmada Ccediloumlzguuml Ccediloumlzme Esnasında Ccediloumlzguuml
Bobinlerindeki Kalan Teleflerin Azaltılması olmuştur
Projedeki amaccedil ccediloumlzguuml bobinlerinin dibinde kalan iplik miktarını azaltmaktır Ccediloumlzguuml
ccediloumlzuumlluumlrken ccedilile sayısına ve metre uzunluğuna goumlre hesaplanması ve ayarlanması gereken bobin
metraj ve ağırlıkları vardır Buradaki numara varyasyonu ccedilok duumlzguumln şekilde takip edilerek
standartlar oluşturulmuş ve goumlrsel eğitim notları ccedilıkarılmıştır Bu hesaplamalar yapılırken
ccediloumlzguumlnuumln yarım kalmaması iccedilin minimum 10 gram ccediloumlzguumlnuumln konik uumlzerinde bırakılması
gerekmektedir Bu 10 gram telefler ccedilağlığa takılan tuumlm koniklere ne kadar yaydırılabilirse o
derecede kesilen ve telef olan iplik miktarımız azalacaktır
35 Hızlı Kamera Kullanımı
Hızlı kamera ile atkı atış sistemi goumlruumlntuumllenerek atkı hareketinin ayrıntılı bir şekilde
izlenmesi hedeflenmiştir Ccedilalışmada atkı transfer hareketini ve tefeleme oumlncesinde atkı ipliğinin
sağ kenar kancası tarafından serbest bırakılma sırasındaki davranışını incelemek iccedilin hızlı kamera
kullanılmıştır
46
Şekil - 3 7 Olympus i-SPEED Hızlı Kamera
Tez ile birlikte yuumlruumltuumllen Santez projesi kapsamında Olympus i-Speed serisi hızlı kamera
tedarik edilmiş ve ccedilok sayıda deneme ccedilekimleri ile en uygun ccedilekim ayarları belirlenmeye
ccedilalışılmıştır (Şekil ndash 3 7)
Burada kamera performansı ve yazılımından yararlanılarak 450-550 devirdk ile ccedilalışan bir
rapier sopasının dolayısı ile atkının izlenmesi sağlanmıştır Tezgacirchta ccedilalışılan 500-550 devirdk
buumlyuumlkluumlk birimi metresnrsquoye ccedilevrildiğinde 1750 ndash 2100 metresn hız ile ilerleyen bir cisim olarak
tanımlanabilir Yaklaşık 450 devdak ile ccedilalışan kancalı dokuma makinelerinde saniye başına
duumlşen dokuma devri 75 olur Bir dokuma devri iccedilindeki kenar oluşum hareketinin 30-40 derece
suumlrduumlğuuml varsayılırsa bu hareketin saniyenin yaklaşık 85-90rsquoda birine karşılık geldiği
hesaplanabilir Bu durumda hızlı kamera ile bu hareketi en az 10 kare ile izleyebilmek iccedilin 900-
1000 karesn hızlarında ccedilekim yapılması gerekmektedir Ccedilalışmada kullanılan ccedilekim hızları
1500 ndash 2000 karesn duumlzeyinde olmuştur Yapılan ccedilalışmada atkı hareketi goumlzlemlenerek atkı
alımı transferi ve atkının bırakılması aşamaları kenar yapıları ve yalancı kenar iplikleri ile
birlikte detaylı olarak goumlruumlntuumllenmiş ve maruz kaldığı kuvvetler ile hareketlerin birbirine goumlre
zamanlaması goumlzlemlenmiştir
Yuumlksek hızda ve renkli ccedilekim yapabilen kameranın oumlnemli teknik oumlzellikleri aşağıda
verilmiştir
- EMC standardı CISPR 22 (BS EN55022) Guumlvenlik Standartı CISPR 24 (BS EN55024)
CE BS EN61010-1 ve IP Standardı EN60529 gereklerine uygun
- Goumlruumlntuuml ccediloumlzuumlnuumlrluumlğuuml 1280 x 1024 piksel
- Piksel boyutu yaklaşık 21 mikron
- Ccedilekim yeteneği 1280 x 1024 2000 fps(karesaniye)
47
- 8 GB bellek ile 24 saniye monochrome ccedilekim yapabilme kapasitesi
- Maksimum Ccedilekim hızı 10000 fps (karesaniye)
- Goumlruumlntuuml depolama formatları ldquoRaw bayerrdquo rdquo AVIrdquo rdquoMJPEGrdquo
- Ethernet bağlantısı
- Objektif bağlama yuvası ldquoF-mountrdquo tipi
- Kamera kullanımı CDU izleme uumlnitesi ile ya da Ethernet bağlantısıyla PC uumlzerinden
36 Youmlntem
Kancalı dokuma makinelerinde yapılan optimizasyon ccedilalışmaları 2 ana grupta ele
alınmıştır Dokuma oumlncesi (hazırlık aşamasında yapılan yardımcı duumlzenlemeler) ve dokuma
sırasında gerccedilekleşen prosesler ve makine ayarlarından atkı telefi oluşumuna neden olanlar
belirlenerek incelenmiştir
Dokuma Hazırlık Suumlrecindeki İşlemlerden Kaynaklanan Ayarlar
Dokuma Makinesindeki Ayarlar
Statik ayarlar Konumlama ayarları
Dinamik ayarlar Tezgacirch ana zamanlamasına goumlre değişen ayarlar
Kancalı dokuma makinesinde kenar oluşumunu etkileyen temel mekanizma ve elemanlar
hızlı kamera ile yapılan ccedilekimlerde goumlruumllmektedir (Şekil ndash 3 7)
Şekil - 3 8 Kenar Saccedilağı ve Oluşum Mekanizması
CcedilOumlZGUuml Kumaşta dikine yer alan ipliklerdir
ATKI Kumaşta enine yer alan ipliklerdir
48
RAPİER Ccediloumlzguuml ipliklerinin arasından atkıyı taşıyan hareketli parccedila
TARAK Rapier atkıyı bıraktıktan sonra atılan atkıyı kumaşa yerleştiren hareketli parccedila
LENO Atılan atkının tarağın ileri hareketinde geri kaccedilmaması iccedilin bu atkıları bir oumlrguuml ile
tutan hareketli parccedila
LENO KENAR Kumaş kenarında kalan atkılar kesildikten sonra atkı uccedilları eşit boyda saccedilak
oluşturacak şekilde bırakılmış kumaş kenarıdır
KIVIRMA (TUCK-IN) KENAR Kumaş kenarında kesilmiş atkı uccedillarının tekrar kumaş
kenarına doğru kıvrılması şekliyle elde edilen oumlruumlluuml kumaş kenarıdır
49
4 ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA
41 Dokuma İşletmesinde Yapılan İncelemeler
Dokuma İşletmesinde mevcut durum incelemesi yapılması iccedilin oumlncelikle tezgacirch tiplerine goumlre
gruplandırmalar yapılmıştır Tezgacirch grubu bazında yapılmasının nedeni işletmede farklı yıllarda
satın alınan farklı marka oumlzellik ve teknolojide tezgacirchların bulunmasından kaynaklanmaktadır
Benzer şekilde 100rsquoe yakın farklı atkı harmanı bulunmaktadır Bu nedenle sağlıklı bir
karşılaştırma ve analiz iccedilin aynı atkı gruplarını bir arada tutup yeni gruplar oluşturulmuştur
Bu ccedilalışmada yapılan deneme ve analizler dokuma işletmesi oumlzel şartlarından
kaynaklanmakta olup genel bir bakış accedilısı sağlamaktadır Burada yapılan deneysel ccedilalışma ve
tespitler başka işletmelerde farklı sonuccedillar verebilecektir
Atkı İpliklerinin Harman Bazında Dağılımı
İşletmede 100 yuumln ve ccedileşitli yuumln harmanları iccedileren değişik atkı iplikleri kullanılmaktadır
2012 yılı esas alınıp kullanılan atkı harmanlarına goumlre incelendiğinde dokuma dairesinde en
ccedilok kullanılan harman tipleri sırası ile YUNPES YUNNYLEL 100 YUN YUNPESEL ve
YUNNYL olarak gerccedilekleşmiştir (Ccedilizelge ndash 4 1) Atılan atkı sayısı bazında harman tipi
kullanım oranları Ccedilizelge 2rsquode verilmiştir
50
Ccedilizelge - 4 1 Dokuma İşletmesinde Kullanılan Atkı Harman ve Yuumlzdeleri
NO HARMAN ATILAN ATKI
SAYISI
1 YUNPES 15312645000 235
2 YUNNYLEL 13551651000 208
3 YUNPESEL 12785405100 196
4 YUN 10292812000 158
5 YUNPES 4246741000 65
6 YUNEL 3670419500 56
7 YUNNYL 3054216500 47
8 YUNCASHMERE 676185000 10
9 PESEL 500400000 08
11 PESEL 348986000 05
12 KETEN 115475000 02
13 IPEK 101619000 02
14 PES 94398000 01
15 DİĞER 477902500 07
Toplam 65298177600 1000
NOT Tabloda atkı sayısı temel alınarak telef yuumlzdesi oluşturulmuştur Ccediluumlnkuuml kalitenin toplam eni oumlnemli değildir
Oumlnemli olan kumaş kenarının dışında kalan kısımdır Buda toplam enden bağımsızdır
Bu rapordaki veriler Şubat ndash Nisan 2012 tarihleri arasında son uumlccedil ayda (21022012 -
28042012) dokuma dairesinde ccedilalışan kalitelerden alınmıştır Bu verileri harman bazında
incelendiğinde YUNPES karışımlı atkı ipliğinin toplamda 30 ile en fazla kullanılan atkı ipliği
olduğu goumlruumllmektedir Bu atkıyı 208 oranla YUNNYLEL atkı harmanı takip etmektedir
Daha sonra bu atkı gruplarını 214 oranla100YUN + YUNEL harmanları gelmektedir
PAMUK KETEN İPEK ve 100 PES gibi harmanlar ise 1 altında gibi kuumlccediluumlk oranlarla takip
etmektedirler
İccedilerisinde EL olan harmanlar incelediğinde 475 gibi buumlyuumlk bir oranda işletmede
ELrsquolı harmanların kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan kullanılan harman miktarı artıkccedila atkı telef
miktarının artması beklenmektedir Ccediluumlnkuuml elastanlı atkıların kontroluuml zordur bir miktar gerilme
ile kullanıldıkları iccedilin ccedilekmesi ve toplaması diğer atkılara oranla ccedilok daha yuumlksektir Elastan
iplikli kalitelerde kumaş kenarında boncuk atkı kaccedilığı atkı kopuğu vs atkı kaynaklı hataların
51
oluşmaması iccedilin zorunlu olarak daha uzun atkı telefi verilmek durumunda kalınmaktadır Tez
ccedilalışmasında bu durum ayrıntılı olarak incelenmiştir
Atkı Teleflerinin Dokuma Dairesindeki Dağılımının Analiz Edilmesi
Ccedilizelge ndash 4 1 tablosunu daha da alt başlıklara ayırdığımızda karşımıza tezgacirch grupları
ccedilıkacaktır Dokuma İşletmesinde farklı oumlzelliğe (kumaş kenar yapısı tezgacirch eni yalancı kenar
tertibatı atkı frenleri tezgacirch modeli farklı marka vs) sahip sekiz farklı tezgacirch grubu vardır
Pareto analizi ccedilerccedilevesinde hangi tezgacirch grubunda hangi teleflerin oluştuğunu belirlemek iccedilin
yapılan ccedilalışma sonucu aşağıdaki Ccedilizelge ndash 4 2 ulaşıldı
Tezgacirch gruplarında verilen yuumlzdeler toplam kullanılan atkıların yuumlzde değerleridir
Oumlncelikle tezgacirch grubu bazında incelediğimizde B Grubu Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini Aparat
Tezgacirchlarda 29 A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 Ekru Kaliteler iccedilin
Kullanılan A Grubu Tuck-In Mini Aparat Tezgacirchlarda 13 oranında atkı atılmıştır Diğer kalan
doumlrt tezgacirch grubunda da birbirine yakın bir oranda atkı atılmıştır Buradaki oran en fazla tezgacirch
sayısından daha sonra tezgacirch hızından etkilenmektedir
Ccedilizelge - 4 2 Atkı Teleflerinin Tezgacirch Grubu Bazında Değerlendirilmesi
Not Burada yapılan tezgacirch sınıflandırması işletmedeki gerccedilek tezgacirch numaraları kullanılarak yapılmıştır Sonraki
boumlluumlmlerde yapılan sistematik sınıflandırmalar ile karıştırılmaması gerekmektedir Oumlrneğin kenar yapma sistemlerine
goumlre yapılan tezgacirch sınıflandırmaları gibi sınıflandırmalar olacaktır
Tezgacirch gruplarını tek tek incelediğimizde 1-36 tezgacirch grubunda kullanılan atkı
harmanları 10rsquoluk bir oranla YUNPES harmanlı atkılardır Bu tezgacirch grubu incelendiğinde
52
YUNPES harmanlı atkıya uygun standart ve ccediloumlzuumlm youmlntemlerinin geliştirilmesi gerekir Diğer
atkı harmanları 1 YUN ve 1 YUNEL harmanları kullanılmış Bu harmanların dışında
herhangi başka bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu durum standart oluşturulmasını daha da
kolaylaştırmaktadır
37-72 tezgah grubunu incelendiğinde burada da spesifik kullanılan harmanlar vardır
6 YUNPES ve 4 YUN harmanları kullanılmaktadır Bu atkı harmanlarını 2 YUNNYL
harmanı takip etmektedir Bu harmanların dışında herhangi bir atkı harmanı kullanılmamıştır Bu
tezgacirch grubunda dikkate alınması gereken bir diğer durum ise EL karışımlı herhangi bir atkının
kullanılmadığı goumlruumlluumlyor
73-84 tezgacirch grubuna geniş ve farklı oumlzellikte atkılarının kullanıldığı goumlruumllmektedir
Fakat işletme koşulları temel alınırsa yuumlze yakın harman ccedileşidinin yanında beş farklı harmanın
incelenmesi daha kolay olacaktır
85-99 tezgacirch grubunu değerlendirdiğimizde bu grubunda 5 YUNPESLYC 3
oranında YUNNYLLYC harmanı ve 1 YUN harmanı kullanılmıştır Bu atkı harmanları
dışında herhangi farklı bir harman kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda da 8 oranında LYC
harmanı kullanılmıştır Bu grupta iki farklı atkı harmanının incelenmesi değerlendirilmesi ve bu
atkı harmanlarına goumlre standartların oluşturulması gerekmektedir Bu durum projede ilerlenmesi
iccedilin yol goumlsterici bir sonuccedil olmuştur
101-124 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES 3 YUNNYLEL 1
YUNPESEL ve 1 YUN harmanları kullanılmıştır Toplamda 4 oranında EL harmanlı atkı
kullanılmıştır Bu tezgacirch grubu model olarak yeni (2007) olduğu iccedilin bu grupta genelde yakın
renk yuumlksek kopuşlu ve konstruumlksiyonu zor olan işler ccedilalışmaktadır Bu durumda atkı telef
cinsinden de değerlendirilmesi sağlanmalıdır Genel olarak harman ccedileşitliliği bakımdan
incelenebilir olduğu goumlruumlluumlyor Bu grubu ccedilalışan kaliteler bazında da değerlendirilmesi
gerekecektir
201-224 tezgacirch grubuna baktığımızda 4 YUNPES 4 YUN 1YUNNYL ve 1
YUNPESEL harmanları kullanılmıştır Bu harmanların dışında herhangi başka bir harman
53
kullanılmamıştır Bu tezgacirch grubunda kullanılan atkılar 80 oranında YUNPES ve YUN
atkılarıdır Bundan dolayı incelenmesi ve değerlendirilmesi daha kolay olacaktır Bu atkı
harmanına goumlre standardizasyon oluşturulacaktır Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg aparatı
kullanılmaktadır Bundan dolayı kullanılan atkılar genelde EL iccedilermemesi gerekmektedir Bu
sistemde 2 adet yalıncı kenar ccediloumlzguumlsuuml ve 2 adet leno kenar ccediloumlzguumlsuuml kullanılmaktadır Bu anlamda
tezgacirch grubuna oumlzel standardizasyon ve ccediloumlzuumlm yolları geliştirilecektir
301-310 tezgacirch grubu incelendiğinde 3 YUNPES harmanı kullanılmıştır Bunun
dışında herhangi bir atkı kullanılmamıştır Bu atkı grubu ccedilerccedilevesinde incelemeler ve etuumltler
alınacak ve tezgacirch ayar standardı oluşturulacaktır
401-477 tezgacirch grubunu incelersek bu grupta altı farklı atkı harmanı kullanılmıştır 11
YUNNYLEL 8 YUNPESEL ve 9 oranında diğer 4 farklı (YUNPES YUN YUNEL
YUNNYL) atkı harmanı kullanılmıştır Tezgacirch sayısı fazla olduğu iccedilin bu gruba duumlşen atkı
harmanı ccedileşitliliği artmıştır Burada kullanılan EL karışımı oranı 21rsquodir Bu grupta (PICANOL)
daha ccedilok bez ayağı ve EL harmanlı atkılar kullanılmaktadır Atkı telefi analizinde bu tablo bize
oumlnemli derecede yol goumlsterecektir Bu bağlamda oumllccediluumlmler yapılacak ve standardizasyonlar
oluşturulacaktır
501-521 tezgacirch grubunda incelediğimizde ise doumlrt farklı atkı harmanı kullanılmıştır
Sırasıyla 3 YUNNYLEL 2 YUNPESEL 1 YUNEL ve 1 YUNPES harmanları
kullanılmıştır Atkı harmanları kendi iccedillerinde karşılaştırıldıklarında ise 6 oranında EL
karışımlı atkılar kullanılmıştır Bu anlamda oumlncelikle tezgacirch grupları ortak kullanılan atkı
harmanları incelenecek ve tezgacirch ayar standartları oluşturulacaktır
42 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Atkı telefi miktarlarının bir oumln değerlendirmesi tezgacirch grubu bazında yapılmıştır
Tezgacirchlar kenar yapıları uzunlukları atkı transfer sistemleri tezgacirch marka model ve atkı atım
sistemlerine goumlre 8 tezgacirch grubuna ayrılmıştır Bu tezgacirch grupları iccedilerdikleri tezgacirch sayısına goumlre
orantılı şekilde numune alınacak tezgacirch sayısı tablodaki şekilde oluşturulmuş ve numune alınacak
tezgacirchlar belirlenmiştir Her bir tezgacirchtan her guumln boyunca sağ ve sol kenarlarından numune ve
54
oumllccediluumlmler alınmıştır Tezgacirchın tuumlm parametreleri oumllccediluumlluumlp kaydedilmiş ve tip değişimlerinin
rastgele olması sağlanmıştır
Ccedilizelge - 4 3 Tezgacirch Grubu Bazında Atkı Teleflerinin Toplanması ve İncelenmesi
Not Tabloda yer alan lsquonumune alınacak makine kodlarırsquo grup no seklinde gruplandırılarak sınıflandırma yapılmıştır
Tezgacirch gruplarından alınan numunelerden alınan sonuccedillara goumlre en uzun telef (163 mm)
verilen grup 101-124 tezgacirch grubudur Daha sonra 501-521 tezgacirch grubu 1573 mm atkı telefi
uzunluğu ile takip etmektedir Uumlccediluumlncuuml en uzun tezgacirch grubu ise 1467 mm ile 301-310 tezgacirch
grubudur
Tezgacirch gruplarını en kısa atkı telefine goumlre sıraladığımızda ise 862 mm ile 85-99 tezgacirch
grubudur Burada atkı telefinin minimum olmasının nedeni tek taraflı telef verilmesinden
kaynaklanıyor Atkılar hava ile taşındığından sol tarafta atkılar bir aparat tarafından tutulmakta
boumlylelikle sol tarafta yalancı kenar kullanılmamaktadır Tek başına atkı telefi karşılaştırılsaydı
atkı telefi bakımından ilk sırada olacaktır
Daha sonra 401-477 tezgacirch grubu minimum 1187 mm ile ikinci olarak en kısa telefi
veren tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubunda EL harmanlı (21) kaliteler daha fazla ccedilalışmasına
karşın en kısa atkı telefi veren tezgacirch grubudur Bunun nedeni ayrıntılı olarak incelendiğinde
rapier yapısı ve atkı kesim mekanizmasından kaynaklanmaktadır Burada leno kenar
kullanılmakta ve atkılar atkı seccediliciler tarafından minimum telef verilecek şekilde ağızlığa
55
beslenmektedir B GRUBU TEZGAcircHLARDA geliştirilen ECOFILL (092011 Picanol News)
mekanizması bu kapsamda incelenecek ve değerlendirilecektir
201-213 tezgacirch grubu atkı telefleri 1336 mm olarak uumlccediluumlncuuml en kısa atkı telefi veren
tezgacirch grubudur Bu tezgacirch grubumuzda EcoLenoreg sistemi iccedilermektedir Bundan dolayı hem
yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinden tasarruf edilmektedir Fakat burada 4 adet PES
iplik kullanılmaktadır Burada PES ve yalancı kenar iccedilin diğer tezgacirchlarda kullanılan 14 adet
pamuklu yalancı kenar ipliklerinin değerlendirilmesi ve karşılaştırılması sağlanacaktır Bu
kapsamda bir tasarruf sağlanabilir Fakat burada kullanılacak kalite farklığını azalmaktadır
Oumlzellikle EL harmanlı atkılar bu tezgacirchlarda kullanılmamaya ccedilalışılmaktadır Ccediluumlnkuuml 4 adet iplik
atkı ipliklerini tam olarak tutamamakta kumaş kenarında boncuk atkı kopuğu atkı kaccedilığı vs
hatalar oluşabilmektedir
421 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
Ccedilizelge - 4 4 Tezgacirch Gruplarından Alınan Numunelerin Değerlendirilmesi
G
R
U
P
N
O
KULLANILMIŞ ATKI İPLERİNE AİT KODLAR
DI132
A20
261
DI16
7DM
0 602
DI1
631S
0
722
DI1
63E
307
22
DI16
3YS0
722
DI16
71S0
722
DI1
11E
40
371
DI1
123
S0
762
DI132
A10
391
DI153
AA0
802
DI153
YS0
481
DI115
E20
481
DI112
E00
481
DI111
E20
481
DI115
440
561
DI112A
A0 571
DI122
AA
1602
1 13
1 7 8
10
129
135 143 1245
135
2 4
4
6 15
141
150
119 131
3 1 7
19
2
146 171
1593
164
4 4
4
8 2
153
163
143 141
5 9
11
143
144
6 1
3 16
80
847 889
7 4 31
10
6 7
2
83 113
103
1159 118
987
8 10
6 4
116 124 71
Not1 ( oumllccediluumlm alınan tezgacirch sayısını belirtmektedir)
Not2 (Grup No tezgacirch sınıflandırması Ccedilizelge 43rsquote yapılan sınıflandırma ile aynı sınıflandırmadır)
56
İplik numaralarına goumlre telef miktarını analiz ettiğimizde kalından inceye goumlre doğru
gidildiğinde telef miktarında artma veya azalma eğilimi goumlruumllmemektedir (Ccedilizelge ndash 4 4)
Elastanlı ipliklerin telefleri tezgacirch gruplarından bağımsız olarak değerlendirdiğimizde
diğer atkılara goumlre biraz daha fazla olduğu goumlruumllmektedir Fakat burada B GRUBU tezgacirchlarda
daha ccedilok ELASTANLI atkılar kullanılmasına rağmen diğer atkı teleflerinden daha duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmektedir
6 numaralı tezgacirch grubu C GRUBU tezgacirchlar olduğu iccedilin tek tarafından(sol) telef
vermektedir Bundan dolayı telef miktarı diğer tezgacirch gruplarından fazla ccedilıkmaktadır Bu grupta
daha ccedilok Elastanlı atkılar kullanılmış olup 80-85 mm civarındadır
3 numaralı tezgacirch grubunda atkı telefleri incelendiğinde daha ccedilok elastanlı ve kalın-orta
numara aralığında atkı ipliği kullanıldığı goumlruumllmektedir Elastan ipliğinin kullanımının etkisi ile
telef miktarı da diğer atkılara goumlre daha yuumlksektir (163 mm)
Keten ipliği gibi rijit ipliklerin telef miktarı genel olarak ortalamanın altındadır Bu da
keten atkı telfinin diğer ipliklere goumlre kontrol edilebilirliğinin daha iyi olduğunu goumlstermektedir
100 YUN ipliklerin kullanımı tezgacirch grubu bazında incelediğimizde 8 numaralı grupta
116 mm atkı telefi 1 numaralı grupta ise 135 mm olduğu goumlruumllmektedir Burada kişi bazlı ayar
standartları değerlendirilmezse bayan bandı tezgacirchların atkı teleflerinin daha kısa olduğu
goumlruumllmektedir Burada EcoLenoreg aparatının kenar yapısına ve telef miktarına etkisi vardır
Tezgacirch sayısı artarken aynı zamanda atkı inceliğinde pazardaki rekabet koşullarından
dolayı her geccedilen guumln daha da incelmektedir Bunun iccedilin bir de iplik numarası (Nm) youmlnuumlnden de
telef miktarını inceledik
2011 yılı atkı kullanım oranını incelediğimizde kullanılan atkıların yaklaşık 90 nını 7
adet atkı harmanının oluşturduğu goumlruumllmektedir Bu kapsamda yapılacak ccedilalışma ve
standardizasyonların bu harmanlar doğrultusunda incelenmesi daha yararlı ve oumlnemli olacaktır
57
Bu veriler doğrultusunda 2011 yılına ait ortalama atkı Nm değeri 42245 olarak
bulunmuştur İplik numara varyasyonunu dikkate almadığımızda ortalama Nm değerinden toplam
telef miktarı yaklaşık 121 ton olarak bulunmuştur Burada yapılan hesaplama her bir atkı
grubunun telef miktarları uzunluk olarak oumllccediluumllmuumlş sonrasında Nm numaralandırma sisteminden
yola ccedilıkılarak yaklaşık telef ağırlıkları bulunmuştur Son olarak da tezgacirch grubu bazında elde
edilen veriler toplanarak toplam işletme telefine ulaşılmıştır Yapılan değerlendirme ve telef
oranları 2011 yılı iccedilin tezgacirch sayısına goumlre telef miktarıdır Dokuma işletmesi suumlrekli buumlyuumlmekte
buna bağlı olarak da işletmedeki tezgacirch sayısında artış olmaktadır Bundan dolayı daha efektif bir
telef atkı uzunluğu analizi yapmak iccedilin aşağıdaki tabloda olduğu gibi tezgacirch sayısına goumlre
yaklaşık telef miktarı hesaplanmıştır
Ccedilizelge - 4 5 Dokuma Atkı Sayısı ve Telefi Miktarı (Hesaplama 12 ay x 26 iş guumlnuuml x 225 iş
saati ile tezgacirchları 450 devdk ve 95 randımanla ccedilalışan buumlyuumlk oumllccedilekli bir yuumlnluuml
dokuma işletmesi iccedilin yapılmıştır)
Teorik bir hesaplama yapıldığında bir yılda bir yuumlnluuml işletmesinde oluşacak telef miktarı
- Bir yılda atılacak atkı sayısı = 12x26x225x60x095x450 = 50 057 514 000 adet atkı
- Ort Telef 13cm ve Ort Nm435 olarak alınırsa Bir atkı telef (13cm) ağırlığı = 000299 gr
- Bir yılda atılacak ortalama telef miktarı = 50 057 514 000 x 000322 = 149 597 168 3 gr
telef olmaktadır
- Aynı şekilde gramı tona ccedilevirdiğimizde yaklaşık 1495 ton atkı telefi oluşmaktadır Teorik
hesaplama tablosunda da yaklaşık aynı değer okunmaktadır (Ccedilizelge ndash 4 5)
58
5 STANDARDİZASYON VE OPTİMİZASYON CcedilALIŞMALARI
51 Dokuma İşletmesinde Fire Oluşum Mekanizmaları Ve Etkileyen Parametrelerin
İncelenmesi
Dokuma tezgacirchı bine yakın parametrenin senkron şekilde ccedilalıştığı buumlyuumlk bir prosesler
buumltuumlnuumlduumlr Burada yapılacak tuumlm ayar ve parametrelerin standartlar iccedilerisinde olması
gerekmektedir Birccedilok farklı hareket aynı saniye iccedilerisinde gerccedilekleştiği iccedilin yapılacak kuumlccediluumlk bir
ayarsızlık veya yanlış parametre girişi ya dokuma hatasına neden olmakta ya da gereğinden fazla
hammadde kullanımına (telefe) neden olmaktadır Bundan dolayı ayarların optimizasyonu ve
doğruluğu ccedilok oumlnemlidir Aşağıda incelediğimiz tezgacirch ayarları atkı telefi iccedilin oumlnemli olan ve
suumlrekli kontrol altında tutulması gereken ayar ve parametrelerdir
a) Tarak Uzunluğu (Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekiyor)
b) Atkı Makası Kesme Accedilısı
c) Sağ Rapier Bırakma Accedilısı
d) Atkı Transfer Mekanizması ( pozitif-negatif)
e) Atkı Seccedilici Dereceleri
f) Ağızlık Kapanma Accedilısı
g) Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi
h) Tarağın Makasa Olan Uzaklığı
i) Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı
j) Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe
k) Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe
l) Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
m) Kullanılan İpliğin Karışımı ve Oranı ( Yuumln-Naylon-PES veya Bunların Karışımı)
n) Atkı İpliği İccedilerisinde Elastan Kullanılması veya Kullanılmaması
Yukarıdaki parametreler olması gereken ve standardizasyon kapsamında değerlendirdiğimiz
parametrelerdir Bu konuda oumlncelikle gerekli oumllccediluumlmler ve analizler yapılmış sonrasında aksiyon
59
planımız ccedilerccedilevesinde gerekli dokuma personeline eğitimler verilmiştir Kişiye bağlı ayarların
fazlalığı standardizasyonun devamlılığını zorlaştırmaktadır Ccediluumlnkuuml suumlrekli takip ve eğitim
gerekmektedir Zamanla personel verilen eğitimleri unutmakta ve eski alışkanlıklarına geri
doumlnebilmektedir Ayrıca işten ayrılan personelin yerine başlayan yeni personelde buradaki
dengeyi bozmakta atkı telefi ve hatalar accedilısından değerlendirdiğimizde atkı telefinde artış
olmasına neden olunmaktadır Yukarıdaki telef nedenleri ayrıntılı şekilde maddeler ve projeler
halinde incelenmiştir Bu kapsamda eğer yapılabiliniyorsa personelden bağımsız ccediloumlzuumlmler
bulunulmuştur Personele bağlılıktan kopmayan durumlarda ise oto kontrol ve efektif takip-uyarı
sistemleri geliştirilerek telefin azaltılması sağlanmıştır
511 Standart dışı ayarlamaların genel nedenleri
Oumlncelikli olarak yapılan ccedilalışma mevcut durumun analizi ve yapılan standart dışı ayarların
tespiti olmuştur Yapılan ccedilalışmalar sonrasında oumlzellikle tip değişimi başta olmak uumlzere birccedilok
tezgacirch ayarında standart dışı ayarlamaların olduğu ortaya konulmuştur Bu standart dışı
ayarlamaların genel nedenleri aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilebilir
a- Tip değişim ustasından guumlnluumlk olarak yapması gerekenden daha fazla sayıda tip değişimi
istenmesi ve zaman yetersizliğinin olması
b- Tezgacirch ayarları yapılırken kalite oumlncelikli duumlşuumlnuumllerek standart ayarların da oumltesinde uzun
telefler bırakılıp kumaşta oluşacak hataların oumlnuumlne geccedililmesini sağlamak
c- Ayar ustasının uygun tezgacirch ayarları yapma yeteneğinin olmaması hızla buumlyuumlyen
işletmede ayar ustası yetiştirme suumlresinin kısalması
d- Artan rekabet şartları altında alınan siparişlerin metre uzunluğu azalmakta (levent boyları
kısalmakta) ve tip ccedileşitliliği artmaktadır Bu da ihtiyaccedil duyulan tip değişim adedini
arttırmakta ve işletme uumlzerine duumlşen yuumlk ve maliyeti arttırmaktadır
e- Artan sipariş ccedileşitliliğinden dolayı uygun boydaki ve sıklıktaki tarak bulmanın
zorlaşması işletmede uygun tarak yoksa sipariş verilmekte ve tarağın gelmesi
beklenmektedir Ya da stok alanında tuumlkenen uygun tarakların tezgacirchtan kesmesi
beklenmektedir
f- Yeterli tip değişim arabasının olmaması Bundan dolayı tip bindirmek iccedilin araba
beklenilmekte ve burada yaşanan zaman problemi hızlı ayar ve tezgacircha yol verme
60
ccedilalışmaları ile kapatılmaya ccedilalışılmıştır Bu da tezgacirch standart ayarlarının yeterince
duumlzguumln yapılamamasına neden olmaktadır Bu konu ayrıca işletme iccedilerisinde TPM
ccedilalışmaları ccedilerccedilevesinde ele alınmıştır TPMrsquode yer alan Hızlı Tip Değişim projesinde
yeni bir tip bindirme aracı alınmış ve birccedilok standart ccedilalışmalar yapılmıştır Boumlylelikle
kazanılan fazladan zamanla daha ayrıntılı tezgacircha yol verme ayarları yapılabilinecektir
Sonrasında da en uygun şekilde ayarlanan atkı atış ve kesim ayarları atkı telefinin
azaltılmasını sağlamaya yardımcı olacağı duumlşuumlnuumllmektedir
g- Tezgacirch ccedilalışır durumda iken bazen acil bildirim (acil bildirim formları hata olduğunu
belirten ve kalite kontrol tarafından tezgacirchı kapatan formlardır) formlarından dolayı ayar
ustası tezgacirchtaki hataya muumldahale etmekte ve atkı telef miktarının zorunlu veya bilmeden
artışına neden olabilmektedir Bu kısımda işletmede serbest olarak dolaşan vardiya
sorumlusu yardımcıları problemli tezgacirchlara bakmakta ve gerekli duumlzenlemeleri
yapmaktadırlar Buumlyuumlyen ve artan işletme sorunları karşısında bu kişiler yeterince tezgacirch
sorunlarına zaman ayıramamaktadırlar Burada sadece tezgacirch ayarları acil bildirim ve
oumlzellikle atkı telefi konusunda bir personel yetiştirilebilinir Genel anlamda hızlı bir
şekilde akan işletme verileri (atkı telefi miktarı) guumlnluumlk haftalık aylık vs kontroluuml ve
takibi sağlanabilir Ayrıca bu kişi fiili olarak atkı telefi miktarına gerekli muumldahaleleri
yaparak atkı telefi azaltılabilinir
h- İşletmede kullanılan tarakların tam boyunda olması ve kenar iplikleri iccedilin kullanılan kenar
taraklarının uygun boy ve oumlzellikte olanlarından seccedililmesinin sağlanması
i- Atkı makasının yağlanma ve gerekli ayarlarının zamanında yapılması değişim suumlresi
gelen makasların ise gerektiğinde yenileri ile değiştirilmesi gerekmektedir
j- Personel eğitiminin verilmesi ve bu eğitimlerin duumlzenli aralıklarla tekrarlanması ve test
edilmesi gerekmektedir Tezgacircha gerekli uyarı etiketlerinin yapıştırılması
k- Yalancı kenar iplikleri mekanizmasının ve ipliklerinin standardizasyonunun yapılması
61
52 Standardizasyon İccedilin Yapılan Ccedilalışmalar
521 Atkı telefinde işletmenin genel durumu
Tuumlm işletmenin atkı telefinin tek bir tezgacirch varmış gibi incelemek yanlış olacaktır Ccediluumlnkuuml
Dokuma İşletmesinde farklı marka model ccedilalışma prensibi ve atkı atım sistemlerine sahip
tezgacirchlar mevcuttur
Ccedilizelge - 5 1 Atkı Telefinde Dokuma İşletmesinin Genel Durumu
Bundan dolayı işletmede ccedilalışan tezgacirchlar Ccedilizelge ndash 5 1rsquode yapıldığı gibi yalancı kenar
yapılarına ve atkı telefini etkileyecek tezgacirch sistemlerine goumlre gruplara ayrılmıştır Sonrasında
her bir tezgacirch grubundaki telef miktarını sağ ve sol kenar olmak uumlzere incelenmiştir İncelemeler
sonrasında tezgacirch grubu bazında hatalar ve eksiklikler tespit edilip hedefler belirlenmiştir
Tablonun genel değerlendirmesi yapıldığında aşağıdaki sonuccedillara
bull Ağırlıklı Sol Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 62 cm
bull Ağırlıklı Sağ Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 8 cm
bull Ağırlıklı Toplam Kenar Telefi Ortalama Uzunluğu 142 cm olduğuna ulaşılmıştır
Genel değerlendirme sonrasında sırasıyla tuumlm tezgacirch ve işletme parametreleri
değerlendirilerek atkı telefinin minimuma indirilmesi sağlanılmıştır Yapılan standardizasyon
ccedilalışmaları bir sonraki aşamada ayrıntılı olarak anlatılmıştır
62
522 Dokuma hazırlık kaynaklı atkı teleflerinin azaltılması
- Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Ccedilok Fazla Uzun Tarak Kullanılması
Dokuma İşletmesinde en fazla sıkıntı yaşanan konulardan biri tarak ve kumaş en
uzunluklarının standardizasyonlarının tam olarak sağlanamamasıdır Bu durum genel olarak
kuumlresel rekabet ve sınırsız muumlşteri isteklerinden kaynaklanmaktadır Muumlşterilerin istedikleri
desen ve raporda değişiklik yapılamaması sonucunda gereken tarak ihtiyacı artmaktadır Bunun
sonucu olarak da işletmenin tarak ccedileşitliliği ve stokları zaman iccedilinde artabilmektedir Buna
rağmen her desen ve kumaş tipi iccedilin boşta tarak bulmak her zaman muumlmkuumln olmamaktadır
Dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde uygun tarak bulunmayınca sipariş termini goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak gereğinden uzun taraklar kullanmak zorunda kalınmaktadır Bu da atkı telefini
hızlı şekilde yuumlkselten bir durumdur
Şekil - 5 1 Tezgacirchlarda Kumaş Eninden Daha Uzun Tarak Kullanılması
Şekil ndash 5 1rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere uygun tarak kullanılmamasından dolayı atkı telefinin 40 mm
daha fazla olmasına neden olunmuştur Standart tezgacirch ayarları incelendiğinde sağ-sol yalancı
tarak ile tarak arasındaki mesafe maksimum 20 ndash 22 mm arasında olması gerekmektedir Genel
olarak bu ccedilalışmayı tuumlm tezgacirchlarda ve tarak ccedileşitlerinde goumlzlemleyip incelendiğimizde somut
olarak goumlruumlnen sorunun giderilmesi sonucundan buumlyuumlk oranda bir atkı tasarrufu sağlanacağı
goumlruumllmuumlştuumlr Aşağıdaki tabloyu incelediğimizde normal bir tezgacirchta sağ kenar telefinin ortalama
olarak 70 ndash 90 mm arasında olduğunu goumlrmekteyiz (Ccedilizelge ndash 5 2) Eğer gereğinden fazla uzun
tarak kullanılırsa bu telefler 110 ndash 130 mm civarında olmaktadır Bu telefler uumlzerinden yapılacak
40 mm iyileştirme sonucunda 37 kadar atkı telefinde iyileşme sağlanacaktır
63
Ccedilizelge - 5 2 Sağ Kenar Telefinin Goumlsterimi
Burada oumlnemli olan gelen yeni siparişte Dokuma İşletmesinde olmayan veya termin suumlreci
boyunca boşta olmayacak tarağın yerine uzun tarak kullanmak mı yoksa sıfır yeni tarak satın
almak mı avantajlı sorusunu araştırmak oldu Yapılan araştırmalar sonucunda 1000 metre
uzunlukta alınan bir siparişte 3 ndash 4 cm uzun tarak kullanmak yerine sıfır tarak almak daha
avantajlı olmaktadır Ccediluumlnkuuml 1000 metre boyunca verilecek fazladan telefler hesaplandığında satın
alınacak sıfır bir tarak maliyetini geccedilmektedir Ayrıca satın alınan tarak tek sefer kullanılmayıp
gelen siparişlere goumlre uzun yıllar kullanılabilmektedir
- Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
Şekil ndash 5 2rsquode goumlsterildiği gibi oluşan fazladan ccedilıkıntılar standartların dışında fazladan atkı
telefinin oluşmasına ve telef miktarının artmasına neden olmaktadır Bu ccedilıkıntılar genelde tamir
olan tezgacirchlardan kalan taraklardır
Şekil - 5 2 Tarak Kenarlarında Fazladan Oluşan Ccedilıkıntılar
64
İşletmede bazen taraktan kaynaklanan kumaş hatalarından dolayı taraklar tamir edilmektedir
(Oumlzellikle tarak izi hatası olarak nitelendirilen bazı tarak dişlerinin gereğinden daha geniş veya
dar olmasından dolayı kumaş raporu ve yuumlzeyinde rahatsızlık verici bir iz bırakmasıdır) Bir diğer
hata da tarak dişlerinde oluşan ccedilapaklar iplik ve kumaşın tiftiklenip yıpranmasına neden olmakta
ve kumaşta izler bırakmaktadır Bu gibi hatalı taraklar oumlncelikle tezgacirch uumlzerinde eğer tezgacirch
uumlzerinde onarılamıyorsa tezgacirchtan ccedilıkarılıp onarılmaya ccedilalışılmaktadır Eğer bu da muumlmkuumln
değilse oluşan problem tezgacirch kenarında ise bu hatalı kısım kesilmektedir Burada kesilen tezgacirch
dişinin orijinal kenarı kalmadığı iccedilin fazladan uzun tarak kenarı bırakılıp buradaki dişler ve tarak
korunmaya ccedilalışılmaktadır Taraktaki fazla uzunluktan dolayı Şekil ndash 5 2rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi 05 ndash
1 cm arasında bir mesafe kalmakta ve tarağın kullanım oumlmruuml boyunca fazladan telef verilmesine
neden olunmaktadır
Sonuccedil olarak burada muumlmkuumln olduğunca kenar uzunluğu fazla olan ve orijinal olmayan
tarakların kullanılmamasıdır Ccediluumlnkuuml bu taraklar saklanırken aynı boydaki ve sıkılıktaki orijinal
taraklar ile birlikte saklanmaktadır Eğer burada sorunsuz tarak varsa oumlncelikli olarak orijinal
tarak kullanılmalıdır Burada tahar operatoumlruumlne ve dokuma hazırlık planlama boumlluumlmuumlne buumlyuumlk
goumlrev duumlşmektedir
- Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
Dokuma işletmesinde taraklar dokuma hazırlık boumlluumlmuumlnde taraklar iccedilin oumlzel yaptırılmış
dolaplarda saklanmaktadır Burada taraklar boy ve sıklık değerlerine goumlre sınıflandırılmakta ve
boumlylelikle aynı oumlzellikteki taraklar aynı dolapta saklanmaktadır
Şekil - 5 3 Taharlanan Tarağın Uzunluğunun Uumlzerinde Yazandan Daha Uzun Olması
65
ldquoSatın alınan tarakların uumlzerindeki numara ve uzunlukların fiili olarak oumllccediluumllmesi
gerekmektedir Yapılan oumllccediluumlmler sonucundan uumlzerinde yazan tanım ve gerccedilek tarak numarası
doğru ise ilgili dolaba konulmalıdır Bazı durumlarda ise tarak tamiri veya kullanım sırasındaki
yıpranmalardan dolayı tarak numarası yıpranmakta ve uumlzerine tekrardan yazılmaktadır Her iki
durumda da herhangi bir yanlış uzunluk girildiğinde atkı telefinin gereğinden fazla olmasına
neden olunmaktadır (Şekil ndash 5 3) Tarak uumlzerindeki bilgilerin doğruluğuna inanan tahar
operatoumlruuml taharlama işlemine başladıktan sonra ancak taharlama işlemi sonunda gereğinden uzun
tarak kullanıldığını ve tarak uzunluğunun doğru yazılmadığını fark edebilmektedir Bu durumda
ise geri doumlnuumlş olanaksızdır Burada dokuma hazırlık boumlluumlmuumlne kontrol denetleme geri bildirim
goumlrevleri duumlşmektedir Burada yapılacak iyileştirmeler sonucunda aslında kontrolsuumlz ve buz
dağının alt kısmı gibi olan telef miktarın azaltılması sağlanabilecektir
523 Dokuma makinesi kaynaklı atkı telefinin azaltılması
- Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
Daha oumlnceki ayar standartları konusunda değindiğimiz oumlnemli bir konudur Kontrol ve
denetlenmesi zor ve emek isteyen bir parametre olması itibariyle hassas ve ayrıntılı
incelenmiştir
Şekil - 5 4 Yalancı Kenar Tarağı ile Kumaş Kenarı Arasındaki Mesafe Ayarı
66
Dokuma dairesinin kontrol ve bilgisinde olan konu incelendiğinde tezgacirch ayar
kitapccedilıklarındaki standart boşluk ve mesafenin 15 mm ve burada problem ve hata oluyorsa
maksimum 20 mm civarında olması gerekmektedir (Şekil ndash 5 4) Bu ayarların dışındaki
uygulamalar fazladan telef verilmesine ve telef miktarının ayar ve personel kaynaklı olarak
yuumlkselmesine neden olmaktadır
İşletme de yapılan bazı değerlendirmelerde burada ayar ustası uumlzerindeki tip değişim
baskısı ve gelen acil bildirimlere bakma gerekliliği yeterli zaman kalmamasına ve ayar ustasının
gerekli ayarlamaları yapmasına vakit kalmamaktadır Başlı başına yeni bir konu ile bağlantılı
olan ayarlamalar ve tezgacirch hatalarının azaltılması konusu suumlrekli olarak oumllccediluumlluumlp kontrol
edilmelidir
Bu konudaki telef miktarının azaltılması ve yapılacak standart ayarının Dokuma
İşletmesine kazancı ve getirisi ve standart ayar dışında yapılan ayarlamalarda oluşacak kayıplar
ve sorunlar ile ilgili genel bir eğitim hazırlanmış ve tuumlm dokuma elemanlarına verilmiştir
Eğitimlerin suumlrekli ve duumlzenli aralıklar ile yapılması oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml suumlrekli yeni personelin işe
alınması ve guumlncel konuların oluşmasından dolayı bu hatanın veya ayar eksikliğinin ikinci plana
atılmasının oumlnlenmesi gerekmektedir Dokuma tezgacirchlarında hesaplanması ve kontroluuml en zor
konulardan biri olmakla birlikte yapılacak eğitim ile de en fazla kazancın sağlanacağı alanlardan
biridir
- Yalancı Kenar Tarağının Uzunluğu
Standart uzunluktaki bir yalancı kenar tarağının uzunluğu 12 mmrsquodir Yalancı kenar
tarakları atkı teleflerini taşımak iccedilin kullanılan kenar ipliklerinin standart hareketini yapmak iccedilin
tasarlanmışlardır
Şekil - 5 5 Yalancı Kenar Tarağı
67
İşletme şartlarında zamanla bozulan kırılan taraklar yerine sıfır tarak satın alınmamakta bunun
yerine daha oumlnce bozulan veya kırılan ana taraklardan kesilerek yalancı kenar tarakları
oluşturulmaktadır
Ccedilizelge - 5 3 Yalancı Kenar Taraklı ve Yalancı Kenar Taraksız Teleflerin Karşılaştırılması
YALANCI TARAKLI ve YALANCI TARAKSIZ (TEK TARAK) DOKUMA TEZGAcircHLARINDAN ALINAN TELEF
UZUNLUKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI (CETVEL OumlLCcedilUumlMUuml)
Not Karşılaştırma yapılan oumllccediluumlmler aynı tezgacirch uumlzerinde tezgacirch ayarları değiştirilmeden
sadece yalancı taraklı ve tek taraklı olmak uumlzere iki kez telef
alınmış ve cetvel oumllccediluumlmleri yapılmıştır Ortalama toplam telef uzunluğu yalancı taraklı tezgacirchta 15205 cm iken tek taraklı tezgacirchta 1225 cme
duumlşmuumlştuumlr
Ccediloumlzguuml No 221340
İş Emrindeki Tarak Eni 176 cm
KULLANILAN TARAK ENİ
Yalancı Taraklı 176 cm + 15 cm x 2 boşluk + 2 Yalancı Tarak
Uzunluğu
Tek Taraklı 179 cm
OumlLCcedilUumlM NO
Yalancı Taraklı
Yalancı Taraksız (Tek Taraklı)
Sol Sağ Sol Sağ
Oumllccedil1 79 86 6 75
Oumllccedil2 8 67 6 51
Oumllccedil3 67 75 66 74
Oumllccedil4 67 76 62 66
Oumllccedil5 78 66 59 51
Oumllccedil6 78 86 62 56
Oumllccedil7 75 85 59 7
Oumllccedil8 75 85 62 54
Oumllccedil9 79 74 59 56
Oumllccedil10 78 75 57 69
Oumllccedil11 79 72 62 69
Oumllccedil12 75 7 6 58
Oumllccedil13 8 7 59 72
Oumllccedil14 78 84 59 5
Oumllccedil15 73 8 63 5
Oumllccedil16 79 63 62 67
Oumllccedil17 77 66 62 68
Oumllccedil18 74 86 64 52
ORTALAMA 762 75 609 615
TOPLAM 15205 cm 1225
Yeni oluşturulan yalancı kenar tarağından kaynaklanan iki farklı standart dışı hareketten
dolayı atkı telefi miktarı artabilmektedir Oumlncelikle gereğinden fazla uzun kesilen bir yalancı
kenar tarağı ana tarak ile arasındaki mesafesinin uzamasına neden olur Ayrıca tip bindirme
esnasında tip bindiriciler yalancı kenar ipliklerini ana tarağa yakın yerden değil de tarağın uzak
68
kısmından geccedilirirler ise atkı telefinin daha da uzun olmasına neden olurlar (Şekil ndash 5 5) Bu
kısımda atkı telefinin kısaltılması iccedilin minimum genişlikte yalancı kenar tarağı kullanılmalı ve
tezgacircha takılma sırasında ana tarak ile arasındaki mesafe 05 mmrsquoyi geccedilmemelidir
Yalancı taraktan kaynaklanan atkı telef uzunluklarını hem yok etmek hem de taraklar
arasındaki mesafenin minimuma indirilmesi ve ortadan kaldırılması iccedilin ihtiyaccedil duyulan ana
tarak uzunluğundan biraz daha uzun tarak ile tezgacirch taharlandı ve yalancı kenar iplikleri aynı
tarağın uccedil kısımlarından geccedilirildi boumlylelikle taraklar arasındaki mesafe sıfıra indirilmiş oldu
Yukarıdaki oumlrnek karşılaştırmalı tabloda da goumlruumllduumlğuuml gibi normal yalancı kenar tarağı iccedileren
tezgacirchtaki atkı telefi miktarı 152 cm olurken yalancı kenar tarağı iccedilermeyen tezgacirchın atkı telefi
1225 cm civarındadır Oumlrnek uumlzerinde karşılaştırma yaptığımıza goumlre yalancı kenar tarağı
kullanılmadığı zaman 19 civarında atkı telefi azaltılmaktadır (Ccedilizelge ndash 5 3) Bundan dolayı
eğer şartlar uygunsa ve uygun tarak varsa oumlzellikle yuumlksek metrajlı işlerde bu youmlntemin
kullanılması atkı telefinin rahat bir şekilde azaltılmasını sağlayacaktır
Uygun olmayan tarak uzunluğunda bir tip değiştirme
Uygun boyda tarak kullanılmadığı veya uygun tarak olmadığı iccedilin gereğinden uzun tarak
kullanıldığında yalancı kenar tarağı kullanılmamalıdır Ccediluumlnkuuml zaten kenar iplikleri iccedilin uygun boş
tarak dişi olacaktır Buradaki boş dişlerden atkı telefinin tutulması iccedilin kullanılan yalancı kenar
iplikleri geccedilirilebilir
Şekil - 5 6 Uygun Uzunlukta Tarak Kullanılmaması
69
Şekil ndash 5 6rsquoda goumlruumllduumlğuuml gibi hem gerekenden daha uzun tarak kullanılmış hem de
yalancı kenar tarağı kullanılmıştır Bundan dolayı hem taraktan gelen fazladan dişler hem
taraklar arasındaki mesafe hem de yalancı kenar tarağının kendisinden kaynaklanan uzunluklar
hesaplandığında tezgacirchın tek tarafında 15 ndash 20 cm arasında gereğinden fazla telef olmaktadır
Bu boumlluumlmde dokuma hazırlık ve tip bindirme elemanlarına buumlyuumlk goumlrev duumlşmektedir İlk
etapta tahar operatoumlruuml uygun tarağın her iki tarafında da eşit uzunlukta boşluklar bırakmalıdır
İkinci adımda da fazladan boş dişler bırakılan tarağı tip bindirmeciler fark etmeli ve yalancı kenar
tarağı kullanmamalıdır Burada dokuma ve dokuma hazırlık elemanlarına gerekli eğitimler
verildi Suumlbjektif bir oumlzellik olup suumlrekli ve aktif bir şekilde kontrol ve denetleme-eğitim
mekanizmasının işlemesi gerekmektedir Burada aktif olarak bir iyileştirme sağlanırsa tek
taraftan ortalama 15 cm toplamda 3 cm telef kazancı olacaktır 3cm telef genel dokuma salonu
telefini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde iyi bir rakam olup atkı telefinin ortalamada duumlşmesini sağlayacaktır
Ccediluumlnkuuml oumlnemli olan atkı telefini yuumlzde olarak duumlşuumlrmektir Ortalamada sayı olarak da duumlşecektir
- A Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Aslında tezgacirch ayarları deyince birccedilok parametre işin iccediline girmektedir Tezgacirch ayarları
başlı başına bir proje konusudur Burada tezgacirch ayarları uumlzerinde duruldu ve dokuma elemanları
ile incelenip değerlendirildi Bu başlık kapsamında A grubu tezgacirchlarda yapılan makine
ayarlarının kısaca değerlendirmesi yapılmıştır
Tarak Uzunluğu Gereğinden uzun tarak kullanılmaması gerekmektedir Yukarıdaki
boumlluumlmlerde anlatıldığı gibi uygun uzunlukta tarak kullanılmaması atkı telefi
miktarının artmasına veya kumaş hatalarının oluşmasına neden olabilmektedir
Atkı Makası Kesme Accedilısı Atkı makası kesme accedilısının olması gereken ayar
değerleri 78deg ndash 80deg aralığındadır Atkı makası kesme accedilısı 78deg lsquoden daha duumlşuumlk bir
dereceye ayarlanırsa atkı transfer hatası veya atkı kopuşu olmaktadır Atkı makası
kesme accedilısı gereğinden daha uzun yani 80deg uumlzerinde ayarlanırsa gereğinden fazla atkı
beslemesi sağlanacağından atkı telefi miktarı artmaktadır
70
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı Sağ rapier bırakma accedilısı standart değeri 310deg - 325deg
aralığındadır Burada ne kadar duumlşuumlk bir accedilıda atkı bırakma işlemi gerccedilekleşirse atkı
telefi miktarı o kadar azalmakta ne kadar yuumlksek bir accedilıda atkı bırakılır ise de atkı
telefi artmaktadır Bundan dolayı tezgacirch ayarları el verdiği suumlrece 310deg yakın bir
değerde sağ rapier bırakma accedilısı ayarlanmalıdır
Atkı Transfer Mekanizması Kancalı tezgacirchlarda pozitif atkı transferi
gerccedilekleşmektedir Burada atkının alınması taşınması transferi ve bırakılması
kontrolluuml bir şekilde sağlandığı iccedilin pozitif atkı transfer sistemi olarak
tanımlanmaktadır Bu sistem iccedilerisindeki herhangi bir parametrenin uygun
ayarlanmaması dokuma hatalarına ve atkı telef artışına neden olabilmektedir
Atkı Seccedilici Dereceleri Sırasıyla 15deg ndash 30deg ndash 70deg atkı seccedilimi gerccedilekleşmektedir Bu
ayarların dışına ccedilıkılırsa atkı kopuşu veya rapier ağzına transfer hatası oluşmaktadır
Verilen ayarlar dışında yuumlksek derecelerde atkı sunumu olursa atkı kopuşu veya kopuş
olmazsa gereğinden fazla atkı transferine ve atkı telefine neden olunur Tersi durumda
ise duumlşuumlk derecelerde ise atkının rapier ağzına transferi sağlanmaz ya da dokuma
hatası olmaktadır
Ağızlık Kapanma Accedilısı Standart koşullar altında bu değer 330deg - 340deg arasında
değişmektedir Ağızlık kapanma accedilısı aynı zamanda sağ rapier bırakma accedilısı ile
bağlantılıdır Burada ağızlık kapanma accedilısı ne kadar erken kapanırsa o kadar az atkı
telefi oluşmakta ne kadar geccedil kapanırsa ise atkı telefi o kadar artmaktadır Bunun
yanında erken ağızlık kapamalarında atkı kopuşu ve dokuma hatları vs riski artarken
geccedil ağızlık kapanmalarında bu riskler azalmaktadır
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi En uygun koşullarda ayarlanan atkı
makasının rapiere olan mesafe ayarı 5mm ndash 4mm arasındadır Burada fiziksel bir
durum mevcuttur Makas rapiere ne kadar yaklaşırsa atkı telefi miktarı o kadar
artmaktadır Fakat burada tezgacirch dizaynın izin verdiği bir sınır vardır Bu 5mm ndash 4
mm oumltesinde bir mesafe daha da azaltılırsa rapier sopası parccedilalanabilir Ayrıca atkı
71
makasının rapiere olan mesafesinde ayarsızlık olduğunda suumlrekli atkı kopuşu ve
tezgacirch duruşları olabilmektedir
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı Ayarlanabilinen en uygun mesafe 2mm ndash 6mm
arasında değişmektedir Bu kısımda atkı telefinde oumlnemli bir yer tutmaktadır Tarak
atkı makasına ne kadar yakın olursa atkı telef miktarı o kadar azalmaktadır Aynı
zamanda makasın mesafesi tarağa ne kadar yakınlaşırsa dokuma hata riski o kadar
artarken tersi durumunda azalmakta ve tezgacirch ayarı kolaylaşmaktadır Bundan dolayı
standart değerlerin kullanılması ccedilok oumlnemlidir Boumlylelikle atkı telefi miktarı
azaltılırken dokuma hatası riski de olmamaktadır
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı Burada ayarlanabilecek en
uygun mesafe 2mm ndash 4mm arasındadır Tezgacirch tarağı kadar yalancı kenar tarağının
uzaklık mesafesi de oumlnemlidir Fiziksel kurallar gereği ne kadar yakın yalancı kenar
tarağı mesafesi ayarlanırsa o kadar az atkı telefi oluşmaktadır Diğer şartlarda olduğu
gibi bu durumda da standart şartlar dışına ccedilıkıldığında duumlşuumlk mesafede hata riski artıp
oluşacak telef miktarı azalmakta tersi durumlarda hata riski azalıp atkı telefi miktarı
artmaktadır
Sağ-Sol Yalancı Kenar Tarağı ile Tarak Arasındaki Mesafe Tezgacirch dinamiği
gereği sağ-sol rapier yalancı kenar tarağı ile tarak arasındaki mesafe 20mm ndash 22mm
arasında olmalıdır İşletmede en fazla karşılaşılan standart dışı durumlardan bir
tanesidir Atkı telefi miktarını doğrudan fiziksel kurallar gereği etkilemektedir
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe Bu mesafe
optimum şekilde 6mm -12mm arasında ayarlanmalıdır Bu kısımda genelde toleranslar
dacirchilinde gereğinden uzun ayarlar yapılmakta ve atkı telefi miktarının artmasına
neden olunmaktadır Tezgacirch ayarında yapılacak iyileşme ile atkı telefi miktarı anında
ve hızlı bir şekilde azaltılabilmektedir
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi
Buradaki en uygun ayar mesafesi 95mm ndash 116 mm arasında değişmektedir Bırakma
72
esnasında ne kadar yakın olunursa fiziksel kurallar gereği o kadar daha kısa bir atkı
telefi oluşmaktadır Standart ayarlar dışında ise ya dokuma hatası ve tezgacirch duruşları
oluşmakta ya da gereğinden fazla atkı telefi oluşmaktadır
- B Grubu Tezgacirchlarda İlgili Tezgacirch Ayarlarının Uygun Yapılmaması
Makine oumlzellikleri ve yapılan ayarlar goumlz oumlnuumlnde bulundurulduğunda B grubu tezgacirchlarda en
fazla dikkat edilmesi gereken ayarlar aşağıdaki gibi olmuştur Bu ayarlardaki herhangi bir eksik
veya standart dışı olması atkı telefinin artışı dokuma hatalarının meydana gelmesi tezgacirch
duruşunun olması veya makine guumlvenliğinin devre dışı kalıp parccedila kırılması gibi durumlarından
birine veya birkaccedilına birden neden olunabilir B grubu tezgacirchlarda yapılması gereken standart
ayarlar
Atkı Makası Kesme Accedilısı (78deg ndash 80deg)
Sağ Rapier Bırakma Accedilısı( 310deg - 325)
Atkı Seccedilici Dereceleri
Atkı Motorundan Gerilim Ayarı
Sağ Leno Mini Aparat Kapatma Dereceleri
Atkı Fren Ayar Dereceleri
Ağızlık Kapanma Accedilısı (330deg - 340deg)
Atkı Makasının Rapiere Olan Mesafesi ( 5mm ndash 4mm)
Tarağın Makasa Olan Uzaklığı (2mm ndash 6mm)
Sağ Yalancı Kenar Tarağının Aynaya Olan Uzaklığı (2mm ndash 4mm)
Sağ Rapierin Atkıyı Aldığı Durumdaki Yalancı Tarağa Olan Mesafe (6mm -12mm)
Sol Rapierin Atkıyı Bıraktığı Durumdaki Yalancı Kenar Tarağa Olan Mesafesi (95ndash
116 mm)
73
Şekil - 5 7 Tezgacirch Ayarlarının İncelenmesi
A grubu ve B grubu tezgacirchlarda ayarlar birbirine yakın olup birebir aynı değildir Fakat
standart dışı bir ayar yapıldığında elde edilecek sonuccedillar benzerdir Yukarıda listelenmiş olan B
grubu tezgacirch ayarlarında atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayrıntılı bir şekilde incelendi ve atkı telefine etkisi
değerlendirildi (Şekilndash 5 7)
- B Grubu Tezgacirchlarda Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı ile Atkı Telefindeki Değişim
Yapılan ccedilalışmada atkı akuumlmuumllatoumlruuml ayarlarının atkı telefine ve dokuma hatalarına etkisi
araştırılmıştır Bu kapsamda yapılan ccedilalışmalar
Birinci denemede standart atkı fren ayarları ile ccedilalışılmış olup alınan telef ortalamaları
sağ kenar iccedilin 67 cm Sol kenar iccedilin 63 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 8)
74
Şekil - 5 8 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Akuumlmuumllatoumlr Ayarı
Yapılan ikinci denemede atkı frenlemeleri ağızlığın iccedilinde farklı ağızlık değerleri iccedilin
arttırılmış olup alınan teleflerin ortalamaları sağ kenar iccedilin 36 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 9) Atkı frenleri arttırıldığından telefte azalma soumlz konusu olsa
da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni ile tezgacirchta
boncuk hatası ve atkı kopuğu hatası goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin arttırılması atkı
kopuşunu da olumsuz olarak etkilemiştir (Transfer hatasını arttırmıştır)
Şekil - 5 9 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Arttırılması
Uumlccediluumlncuuml denemede ikinci denemeye goumlre akuumlmuumllatoumlr elektronik frenlemeleri biraz
daha azaltılarak deneme yapılmış olup telefler sağ kenar iccedilin 47 cm sol kenar iccedilin 66
cm gelmiştir (Şekil ndash 5 10) Atkı frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma
soumlz konusu olsa da yalancı kenar ipliklerinin atkı ipliklerini duumlzguumln tutmaması nedeni
75
ile tezgacirchta boncuk hatasının devam ettiği goumlruumllmuumlştuumlr Fren değerlerinin yuumlksek
olması atkı kopuşunu olumsuz etkilemiştir
Şekil - 5 10 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Orta Derecede Arttırılması
Doumlrduumlncuuml denemede uumlccediluumlncuuml denemeye goumlre frenlemeler biraz daha azaltılmış olup
telefler sağ kenar iccedilin 57 cm sol kenar iccedilin 67 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 11) Atkı
frenlerinin bu değerleri ile standart telefe goumlre azalma soumlz konusu olsa da atkı
kopuşuna olumsuz etkisi devam etmiştir Boncuk veya atkı kopuğu hatası
goumlruumllmemiştir
Şekil - 5 11 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Ccedilok Az Arttırılması
Son olarak frenlemeler sıfırlanarak yapılan denemede atkı telefleri sağ kenar iccedilin 73
cm sol kenar iccedilin 65 cm gelmiştir (Şekil ndash 5 12) Tezgacirchın atkı kopuşunda olumlu
etkisi goumlruumllmekle birlikte standart ayarlara goumlre telefte artış soumlz konusudur
76
Şekil - 5 12 B Grubu Tezgacirchlarda Standart Atkı Fren Değerlerinin Sıfırlanması
Elektronik atkı frenlerinin sol kenar telefi iccedilin etkisi olmamakla birlikte tezgacirchta kopuşun
artması boncuk ve atkı kopuğu gibi hatalara sebep olması nedeni ile standart ayarlar ile
kullanımına devam edilmektedir
- B Grubu Tezgacirchlarda Kenar Telefinin Azaltılması
Dokuma İşletmesinde 42 adet Picanol Optimax model tezgacirch vardır Yapılan oumln ccedilalışma
ve değerlendirmeler sonrasında bu tezgacirchlardaki sağ kenar atkı telefi 78 cm olarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Sol kenar telefi ise 35 ndash 45 cm aralığında olduğu ve gerekli tezgacirch yapısı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde
uygun ve duumlşuumlk miktarlarda olduğu saptandı Boumlylelikle gereğinden fazla telef veren sağ kenar
tarafında yoğunlaşmanın daha verimli ve gerekli olduğuna karar verildi
Daha oumlnceki tezgacirch ayarları ve programları incelendiğinde 402 numaralı Picanol
GAMMAX model tezgacirchının diğer tezgacirchlara goumlre suumlrekli ccedilok daha duumlşuumlk atkı telefi verdiği
ortaya ccedilıkarıldı Bu durum suumlrekli yapılan etuumltler ve değerlendirmeler neticesinde elde edilmiştir
Sonrasında yapılan analiz ve değerlendirmelerde buradaki telef miktarının tezgacirch program
ayarlarından kaynaklandığı ortaya ccedilıkmıştır Normal tezgacirchlarda ağızlık kapanma accedilısı 310 ndash
320deg derece aralığında olmasına karşın bu tezgacirchta ağızlık kapanma accedilısı 290deg derece olarak
ayarlanabilmektedir Diğer tezgacirchlarda 310deg derecenin altında ayar yapılamamakla birlikte bu
derecelerde daha fazla atkı kopuşlarına yarım atkı ve boncuk hatalarına neden olunmaktadır
77
Fakat erken kapanan ağızlık rapier tarafından taşınan atkının daha fazla uzağa taşınmasını
engellemekte ve atkı telefinin minimum olmasını sağlanmaktadır
Yapılan tespit sonrasında PICANOL firması ile goumlruumlşuumllduuml ve gerekli değerlendirmeler ve
kritik analizlerden sonra gerekli yazılımlar yeni model Picanol Optimax tezgacirchları iccedilinde alındı
ve tezgacirchlara gerekli yazılım yuumlklemeleri yapıldı
Ccedilizelge - 5 4 Picanol Optimax Tezgacirchlarda Atkı Kapanma Accedilısının Atkı Telefine Etkisi
Yapılan analizler testler ve oumln ccedilalışmalar sonrasında PICANOL firması ile ortak ccedilalışma
sonrasında tezgacirch ayarları optimum duumlzeye ccedilekildi Şu an iccedilin 42 adet Picanol Optimax
tezgacirchlarda sağ kenar telefi 78 cm den 45 cmrsquoe indirmeyi başardık (Ccedilizelge ndash 5 4) Boumlylelikle
yapılan ccedilalışma sonrasında 423 oranında bir iyileşme sağlanmış oldu
53 Atkı Yakalayıcı Sistemlerde Kavram ve Aparat Geliştirme
Atkı yakalayıcı sisteminin geliştirilmesinde en başta gelen neden ayar ve parametreleri
insandan bağımsız hale getirmek ve bunun neticesinde ise proses ve ayar standardizasyonun
korunmasını sağlamaktır
Burada muumlmkuumln mertebe insan kaynaklı ve otomatik olmayan ayarların kontrol altına
alınmasının sağlanması ya da ortadan kaldırılmasıdır Boumlylelikle personel ve suumlrekli ayar
bağımlılığından kurtulan sistem daha kolay kontrol edilmesi ile atkı telefinin radikal bir şekilde
duumlşuumlruumllmesi amaccedillanmıştır
78
Yapılan yeni aparat ve kavram geliştirme ccedilalışmalarında ilk etapta guumlnuumlmuumlz ve Dokuma
İşletmesindeki tezgacirchlarda geliştirilen sistemlerin ccedilalışması sağlanacaktır Yapılacak
ccedilalışmalarda ticari olarak (maliyetkazanccedil) herhangi bir değerlendirme yapılmayacaktır
Hedefimiz ilk etapta atkı telefinin standartlar dacirchilinde azaltılmasıdır Sonraki aşamalarda farklı
bir tez ve ccedilalışma konusu olarak ticari uygunluk araştırılması ve ccedilalışması yapılabilinir
Yapılan ccedilalışmalar ve araştırmalar neticesinde tezde aşağıdaki aparat ve sistemlerin
geliştirilmesi ve irdelenmesine yer verilmiştir
- Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
- Elektromanyetik Lamelli Atkı Tutucu
- EcoLeno veya Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
- Hava Emişi İle Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
Yukarıda maddeler halinde yazılan gelişimleri sırasıyla inceleyelim
531 Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu
Atkı yakalama sistemlerinde ilk olarak ele alınan sistem ccedilok kullanımlık elastik atkı
tutucu sistemidir Sistemdeki amacımız rapier sopası atkı bırakma sistemi ve atkı arasındaki
senkronizasyonu uumlst seviyeye getirip istenilen uzunlukta atkı telefinin bırakılmasını sağlamaktır
Boumlylelikle kontrol altına alınan sistemde telef oranı minimum seviyeye ccedilekilmesi sağlanmaktadır
Kısaca sistemin tarifi yapılırsa esnek kanca aparatı atkı ipliği bu sisteme girdiğinde
elastik yapılar tarafından sıkı bir şekilde tutulmakta boumlylelikle kısa uzunlukta atkı telefi
verilmektedir Ayrıca bu sistem sayesinde yalancı kenar iccedilin kullanılan ccediloumlzguuml ipliklerinin
kullanılmasına ihtiyaccedil kalmamaktadır
79
Şekil - 5 13 Ccedilok Kullanımlık Elastik Atkı Tutucu
Bir dokuma tezgacirchının da ortalama 450 devdk ile ccedilalışmaktadır Bu yuumlksek devirden
dolayı elastik tutucu uumlzerine binecek yuumlk ccedilok fazla olacaktır Burada tutucu olarak kullanılacak
malzemenin binlerce hatta milyonlarca defa accedilılıp kapanmaya maruz kalması ve bu kapanma
accedilılma harekacirctı esnasında performansından hiccedilbir şey kaybetmemesi gerekmektedir (Şekil ndash 5
13) Ccediluumlnkuuml atkı telefinin azaltılmasının yanında olmazsa olmaz koşullardan bir tanesi ve en
başında ki konu ise hatasız kumaş elde edilmesidir Oluşacak kuumlccediluumlk bir hata tuumlm ccedilabaların ve
tasarrufların boşa ccedilıkmasına neden olacaktır Aynı zamanda bu sitemin kullanılması ile yalancı
kenar iplikleri kullanılmayacak ve teleflerin toplanacağı bir sistemin geliştirilmesi de
gerekmektedir
Toplam parametreleri değerlendirdiğimizde sistemin kurulması ve denemelerin yapılması
proje kaynakları accedilısından zorlayıcı olduğundan şu anlık araştırma konusu olarak
değerlendirilmiştir Araştırma sırasında toplanan bilgiler bir sonraki aşamalar iccedilin kullanıldı
532 Elektromanyetik lamelli atkı ucu tutucu
Ccedilok kullanımlık elastik atkı tutucu sistemindeki zorlukları değerlendirildiğinde burada
iki farklı engel ile karşılaşılmıştır Birincisi atkı tutucu sistemin atılan atkıyı sıkı bir şekilde
80
tutması ve kesinlikle bırakmaması gerekmektedir Ayrıca ilk atkıdan sonra ikinci atkı sisteme
ilave edilirken birinci ilave edilen atkı boşta kalıp dokuma hatalarına neden olmaması
sağlanmalıdır İkincisi ise suumlrekli devam eden bir maliyet teşkil edecekti Burada yıpranan ve
goumlrevini yerine getiremeyen sistemlerin suumlrekli yenilenmesi ve aynı zamanda duumlzenli olarak
bakımının yapılması hem maliyet hem de zaman accedilısından işletmeye ekstra bir yuumlk getireceği
duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin yeni bir sitem (Şekil - 514) arayışı iccedilerisine girildi Bu kapsamda atkının
kontroluuml ccedilok daha iyi ve yenilenme maliyeti gerektirmeyecek veya diğer sisteme goumlre maliyeti
ccedilok az olacak olan elektromanyetik lamelli atkı tutucu uumlzerinde durulmuştur
Şekil - 5 14 Elektromanyetik Lamelli Atkı Ucu Tutucu
Kısaca yeni sitemin (Şekil ndash 5 14 ) tanımı yapılacak olunursa Elektromanyetik lameller
yardımıyla istenilen zamanda lameller kapatılıp accedilılarak atkı ipliğinin yakalanması
sağlanabilmektedir Bu sayede pozitif hareket ile atkı ipliği telef miktarı kontrol altına
alınacaktır
Yapılan oumln araştırma ve ccedilalışmalarda bu sistemin oumlzellikle tozlu ve suumlrekli kirli olma
ihtimali olan dokuma işletmesinde sensoumlrluuml sistemlerle ccedilalışma zorlukları oumln plana ccedilıkmıştır
Sensoumlr sisteminin tezgacircha ve rapier sopasına ilavesinin zorluğu ve maliyet accedilısından yuumlksek
olması oumln plana ccedilıkmaktadır Aslında bu konuların geliştirilebileceğini duumlşuumlnmekteyiz En ccedilok
81
belirleyici olan kısım ise bozulma durma kirlenme ve hataya neden olma ihtimalinin suumlrekli
olmasıdır Herhangi bir arıza sırasında ccedilok pahalı olan rapier sopalarının kırılma riski vardır Ya
da biraz daha hafif şartlar duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde dokuma hatalarının oluşması soumlz konusudur Bu
sakıncalardan dolayı ilk etapta daha efektif ccedilalışmaların takip edilmesi daha yararlı olacaktır
Burada elde ettiğimiz oumln bilgiler ve tecruumlbeler bizleri bir sonraki sistemin değerlendirmesi
ve araştırılması hususuna youmlnlendirmiştir
533 EcoLeno tertibatı veya tarak sistemine bağlı atkı tutucu
Senkronizasyon ve maliyet konularını değerlendirdiğimizde fikir olarak hem hata
yapmayacak hem de duumlşuumlk maliyetli olacak konular uumlzerinde duruldu Bu değerlendirme
sırasında ise EcoLeno Tertibatı veya Tarak Sistemine bağlı olarak ccedilalışacak bir aparatın (Şekil ndash
5 15) hem maliyet hem de performans accedilısından ccedilok faydalı olacağı fikrine ulaşıldı Fakat bu
sistem sadece rijit kancalı tezgacirchlara uygun olacaktır Sistemin mekanizması gereği rijit kancalı
DORNIER tezgacirchlarda kullanılmaktadır
Şekil - 5 15 Eco Leno Tertibatı ve Tarak Sistemine Bağlı Atkı Tutucu
82
Burada birinci sistem olarak daha oumlnce DORNIER firmasının deneme amaccedillı olarak
uumlrettiği bir ek aparattan esinlenildi Bu aparat yalancı kenar tertibatına hareket veren
mekanizmaya bağlanmıştır Aynı şekilde bu kam tertibatına bağlanacak bir sistem ile atkı atımı
tamamlandığı sırada atkıyı bastırarak sıkıştıracak atkı makasının kesmesinden sonrada kumaşa
dacirchil olana kadar atkı ile beraber hareket edecektir Şekil - 5 16 incelendiğinde (1 Sistem)
yalancı kenar hareketinin sağlandığı boumllgeye kolaylıkla gerekli aparatların yerleştirilebilineceği
goumlruumllmektedir
İkinci bir sistem ise Şekil ndash 5 15 goumlruumllduumlğuuml gibi (2 Sistem) tarak hareketinden
yararlanarak geliştirilebilinir Burada tarak zamanlamasından yararlanarak sisteme eklenecek bir
aparat yardımı ile aynı şekilde atkı yakalanmakta ve kumaşa dacirchil olana kadar tutulmaktadır
Burada hem kontrol hem de tezgah mekanizması ile beraber senkron bir ccedilalışma olduğu iccedilin atkı
telef kontroluuml sağlanırken de oluşacak hatalar minimuma indirilebilmektedir
Gerekli modifiye masraflarının fazlalığı ve zaman bakımından uzun suumlrmesi aynı
zamanda tezgacirch yapısı ile oynanacağından tezgacirchın orijinalliği bozulacaktır Burada bir tezgacirchın
en oumlnemli yapısı tarak hareketini sağlayan sistemdir Bu sistem ile oynamak hem tehlikeli olacak
hem de herhangi bir arıza sırasında ccedilok buumlyuumlk masraflar ccedilıkarabileceğinden bu sistem fiiliyata
geccedilirilmemiştir
Yukarıdaki mekanizma araştırması sırasında elde ettiğimiz bilgiler ışığında bir sonraki
sitemde başarılı bir şekilde aparat tasarımı ve gelişimi sağlandı ve denemeler yapıldı Bir sonraki
sistemimiz hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatıdır
534 Hava emişi ile yapılan atkı yakalama aparatı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefi miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef atkı
kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken oluşacak
hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi youmlntemini
atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız gerekir Ccediluumlnkuuml
insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlayan ve bunun devamlılığını koruyabilen en
etkili youmlntem olmuştur
83
Hava emişinin ikinci oumlnemli oumlzeliği ise kumaş oluşumu ve atkının sisteme dacirchil olması
aşamalarında tezgacirch parametrelerini hiccedilbir şekilde olumsuz etkilememesidir Oluşan bu ekstra
durum iccedilin farklı bir tezgacirch parametresi ve ayarının gerekmemesidir Hava akışkan bir yapı
olduğu iccedilin tefeleme atkı transferi atkının kesimi yalancı kenar hareketi gibi birccedilok hareket ile
eşzamanlı ve verimli ccedilalışma imkacircnı sunmaktadır
5341 Vakumlu atkı emiş duumlzesi
Geliştirilen atkı yakalayıcı aparatımızın tarifinden oumlnce kullanılan sistemin tarifini
yapmalıyız Hava emişi mekanizmasında oumlncelikle vakum tarifi yapılacak olursa kapalı bir
kaptan hava taneciklerinin boşaltılması ccedilevredeki atmosfer ile kap arasında bir basınccedil farkı
oluşturur ve kapalı kaptaki basınccedil duumlşuumlşuuml vakum olarak adlandırılır Yani atmosfer basıncından
duumlşuumlk basınccedillara vakum denir Genellikle milibar birimi ile ifade edilir Enduumlstriyel
uygulamalarda oldukccedila sık kullanılan vakum teknolojisinde duumlşuumlk orta ve yuumlksek vakumlar
kullanılır Yuumlksek vakum oluşturmak oldukccedila masraflı olduğundan kaldırma ve taşıma
uygulamalarında genellikle yuumlksek kaldırma kuvveti yaratabilmek iccedilin duumlşuumlk vakum
genişletilmiş yuumlzey alanları ile uygulanır
Vakum oluşturulurken kaptan tuumlm hava molekuumlllerinin boşaltılması imkacircnsız olduğundan
muumlkemmel vakum elde edilemez Ancak ne kadar hava boşaltılırsa o kadar kuvvetli bir vakum
oluşturulur Vakum oluşturan iki ccedileşit araccedil vardır Bunlardan birincisi vakum pompasıdır
Ccedilalışma prensipleri kompresoumlrlere benzer ancak kompresoumlr atmosferdeki havayı alıp kaba doğru
basınccedillandırırken vakum pompaları kaptaki havayı alıp atmosfere boşaltır
Şekil - 5 16 Hava Emişi ile Yapılan Atkı Yakalama Aparatı
84
Dokuma İşletmesinde kancalı dokuma tezgacirchlarda atılan atkının tutulması ve atkı
makasına kadar taşınması suumlrecinde hava emiş youmlntemi (vakum) denendi (Şekil ndash 5 16) ve
gerekli aparatlar geliştirilmiştir Burada oumlncelikle vakumlama yapılacak cihazın şekli ve konumu
değerlendirilmiştir Ccediluumlnkuuml tezgacirch aerodinamiği gereği bazı hareket kısıtlamaları olmaktadır
Bundan dolayı ince bir boru yardımı ile hava emişi sağlanacak ve boru dokuma tarağına bağlı
hareket edecek şekilde bir aparat tasarımı yapıldı
5342 Mevcut sistem ile karşılaştırması
Mevcut sistemde atılan atkı kenar leno iplikleri ve yalancı kenar iplikleri tarafından
tutulmaktadır Bu sistemde atılan atkı ve kenar iplikleri birbiri ile senkronize ccedilalışmayıp farklı
gerilim ve uzunluklarda saccedilak oluşturmakta ve atkı makası tarafından kesilmektedir
Şekil - 5 17 Hava Emişi Sisteminin Mevcut Sistem İle Karşılaştır
Burada oluşan atkı telefinin azaltılması ve atılan atkının saccedilak uzunluğunun kontrol
altında tutulabilmesi iccedilin dokuma tarağı ile senkron ccedilalışan ve hava emişi ile suumlrekli kontrolluuml
şekilde atkı kesim makasına atkının taşınmasını sağlayan sistem (Şekil 5 17) geliştirilmiştir
Boumlylelikle kontrolluuml şekilde taşınan atkı sayesinde oluşan saccedilak uzunluğu kısaltılmakta ve telefin
azalması sağlanmaktadır Burada kontrolluuml bir şekilde atkının transferinin sağlanabilmesi iccedilin atkı
geriliminin oumllccediluumllmesi ve kontrol altında tutulması gerekmektedir Atkı transfer verimini etkileyen
atkı gerilimi bir sonraki konuda ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir
85
- Atkı geriliminin değerlendirilmesi
Atkı kaydı esnasındaki maksimum atkı gerginliği dokuma makinesi performansı ve tez
ccedilalışması esnasında tasarlanan hava emiş aparatının goumlrevini tam anlamı ile yerine getirmesi
accedilısından oumlnemli bir parametredir Artan makine hızlarına paralel olarak artış goumlsteren atkı ipliği
gerginliğinin kontrol edilerek muumlmkuumln olduğu kadar duumlşuumlk tutulabilmesi hem makine hızını
artırmak hem de duumlşuumlk mukavemetli ipliklerin kaydedilmesi accedilısından buumlyuumlk oumlneme sahiptir
Kanca ve dolayısıyla atkı ipliği hızı kayıt esnasında sabit olmayıp sinuumls eğrisine benzer
bir değişiklik goumlsterir Bunun sonucu olarak maksimum atkı ipliği hızı ortalama hızın ccedilok
uumlzerinde bir değer alır Bunun yanında atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile atkı
ipliği hızının sıfırdan kanca hızına aniden ulaşması iplikte ani gerginlik artışlarına sebep olur
Akuumlmuumllatoumlr giriş ve ccedilıkışında iplik gerginliğindeki değişimleri bir oumllccediluumlye kadar azaltacak
gerginlik kompansatoumlrleri ve ipliğin tam buradan aniden boşalmasını oumlnlemek iccedilin tambur oumln
yuumlzeyine baskı yapan metal veya fırccedila formunda baskı uumlnitesi bulunur
Şekil - 5 18 Kancalı Dokuma Makinesinde Dokuma Anında Atkı Gerilim Değişimi
Bobinden sağılan atkı ipliği atkı akuumlmuumllatoumlruumlnden sonra atkı freninden geccediler Daha sonra
atkı durdurma tertibatından geccedilen atkı ipliği renk seccedilme tertibatının kılavuzları yardımıyla
seccedilildiği takdirde kancanın hareket yolu uumlzerine duumlşuumlruumllerek kancaya takdim edilir Boumlyle bir
sistemde atkı ipliğinde gerginlik oluşturan kuvvetleri 3 grupta incelemek muumlmkuumlnduumlr (Şekerden
PESVİSLYCRAreg İccedilerikli Atkı Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin Kumaşın
Fiziksel ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
86
Bunlar
1) Atkı ipliğinin ivmelenmesinden dolayı ortaya ccedilıkan atalet kuvvetleri
2) Atkı ipliğinin kancalara kadar olan iplik hattı boyunca değişik yuumlzeylere
suumlrtuumlnmesinden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme kuvvetleri Bu durumda ipliğe etkiyen suumlrtuumlnme
kuvvetleri duumlz yuumlzeyler ile iplik arasındaki suumlrtuumlnmeden dolayı ortaya ccedilıkan suumlrtuumlnme
kuvvetlerinin toplamı şeklindedir
3) İpliğin akuumlmuumllatoumlrden boşalması esnasında balon oluşumunun (merkezkaccedil
kuvvetlerinden dolayı) sebep olduğu kuvvetler
Atkı ipliğinin verici kanca tarafından kapılması ile birlikte sıfır olan atkı ipliği hızı ccedilok
kısa bir zaman iccedilinde kanca hızına ulaşır 4 mikrosaniye aralıklarla atkı gerginliğinin oumllccediluumllmesi
ile atkının kanca tarafından kapılışı anındaki gerginlik değişimi goumlsterilmektedir Atkı gerginliği
oumlnce hızlı bir yuumlkseliş ile maksimum değerine ulaşır Bu atkı ipliğinin ivmelenmesine karşılık
gelir Bu noktadan sonra atkı ipliği kanca hızına ulaştığı iccedilin atkı gerginliğinde hızlı bir duumlşuumlş
olur Daha sonra kancayla birlikte hızlanmadan dolayı atkı gerginliği tekrar artış trendine
girmektedir
Atkı ipliği uumlzerine duumlşen ve yukarıdaki aşamalarında oluşan atkı gerilimi Gerginlik
oumllccedilme uumlnitesi (SMIDITH marka) gerginlik oumllccedilme sensoumlruuml (0-200cN oumllccedilme aralığı) ve
kuvvetlendirici devreden oluşan bir sistem yardımı ile oumllccediluumllmektedir Gerginlik sensoumlruuml ara birim
uumlnitesi uumlzerinden bilgisayara bağlanmış olup 0-10 volt arasında değişen ccediloumlzguuml gerginliği sinyali
ara birim uumlnitesindeki 12 bitlik bir dijital-analog doumlnuumlştuumlruumlcuumlde sayısal hale doumlnuumlştuumlruumllduumlkten
sonra C programlama dilinde geliştirilen gerccedilek zamanlı bir yazılım ile atkı gerilimi okunarak
kaydedilmektedir
5343 Oumln deneme ccedilalışmaları
Hava emişi ile geliştirilen aparatımızın oumln denemelerinde farklı oumlzellikler ve gereklilikler
ile karşılaştık Burada yapılan ilk ccedilalışma metal kıvrık bir boru uumlzerine yapılan bir ccedilentik
87
devamında sanayi tipi elektrikli suumlpuumlrgeye bir hortum ile bağlandı ve burada atkı ipliğinin
vereceği tepki ve alınacak tahmini hareket değerlendirilmiştir
Şekil - 5 19 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Atkı ipliğini tutma adına vakumla ipliği tutan aparat ile yapılan deneme de atılan
atkılardan bazılarını tutulup bazılarını tutulamadığı goumlzlenmiştir Alınan sonuccedil proje accedilısından
yeterli olmadığı iccedilin vakum sistemi uumlzerinde ilave değişiklikler (aparatın konumu ve pompanın
guumlcuuml değiştirildi) yapılarak tekrar denemeler yapılmıştır Fakat aynı şekilde hava emiş aparatı ile
yapılan denemelerden de (Şekil - 5 19) olumlu sonuccedil alınamamıştır
5344 Hava emiş aparatının kullanılması ve karşılaşılan hatalar
Yapılan prototip aparat Dornier Kancalı tezgah uumlzerine yerleştirilerek atkı ipliğini
yakalayabilme yeteneği test edilmiştir Yapılan denemelerde oumlnce sanayi tipi elektrik suumlpuumlrgesi
vakum pompası kullanılmıştır Sonuccedilların olumlu olmaması nedeniyle daha guumlccedilluuml vakum
uygulayabilen bir pompa ile denemeler yapılmıştır Denemelerden elde edilen goumlzlemlerde atkı
alıcı kancanın atkı ipliği ucunu bıraktığı noktanın değişkenlik goumlsterdiği ve emici uumlnitenin her
zaman iplikle ccedilakışmadığı ve bu nedenle ipliği yakalayamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Hava emiş aparatı
kullanımı sırasında kenar iplikleri iptal edilmiş ve atkı ipliğinin sabitlenmesi yalnızca bu aparatın
tutma başarısına bağlı kalmıştır Bu nedenle Şekil ndash 5 20rsquode goumlruumllduumlğuuml uumlzere atkı ipliğinin
yeterli gerginlikte olmamasından kaynaklanan ldquoboncukrdquo adı verilen atkı ipliğinde gevşek yerler
ortaya ccedilıkmıştır
88
Şekil - 5 20 Hava Emiş Aparatı İle Yapılan Denemeler
Diğer taraftan hava emiş uumlnitesinin emiş guumlcuuml ve emme alanı itibariyle de yetersiz olduğu
goumlruumllduumlğuumlnden yeni emiş duumlzesi tasarlanmasına ve birkaccedil farklı boyutta uumlretim yapılarak
denemeler yapılmasına karar verilmiştir Tasarlanan hava emiş aparatları sırasıyla aşağıdaki
gibidir Burada tasarımlar yapılırken ilk denemelerde karşılan sorunlar ve eksiklikler goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak yeni dizaynlar geliştirildi Geliştirilen yeni dizaynların kısaca değerlendirme ve
sınıflandırmasını yapacak olursak
5345 Hava emiş youmlntemine goumlre tasarlanan atkı tutucunun amacı
Tasarlanan hava emişi youmlntemine goumlre atkılar daha kısa telef verecek şekilde
yakalanmakta ve boumlylelikle oluşacak atkı telefe miktarı azalmaktadır Bu kapsamda asıl hedef
atkı kontroluumlnuumln sağlanması ve sonuccedilta atkı telefinin azaltılmasıdır Atkı telefi azaltılırken
oluşacak hata ve aksaklıklarının ise engellenmesi ve ortadan kaldırılmasıdır Aslında hava emişi
youmlntemini atkı telefini en olumlu şekilde etkileyen youmlntemlerden birisi olarak ele almamız
gerekir Ccediluumlnkuuml insandan bağımsız olarak suumlrekli aynı koşullar sağlanmakta ve bunun devamlılığı
korunabilmektedir
a- Aparat Tasarımları Duumlze B_1 İlk etapta tasarlanan hava emiş duumlzesinin genişliği eşit
uzunluktadır Burada hava emiş duumlzesi boru şeklindeki kesite paralel uzanmaktadır (Şekil
ndash 5 21 ve Şekil ndash 5 22) Yapılan ccedilalışmada hava emişinin vakumu ne kadar arttırdığını ve
basıncın atkı tutuşunu nasıl etkilediğini goumlrmek istedik
89
Şekil - 5 21 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Ccedilizimi
Şekil - 5 22 Her Tarafı Eşit Genişlikte Olan Bir Hava Emiş Aparatı Resmi
b- Aparat Tasarımları Duumlze B_2 Bu ccedilalışmada boru ve ağızlığın genişliği eşit fakat bir
oumlnceki aparata goumlre daha kısa bir yarığa sahip aparat tasarlandı Bu denemedeki amacımız
yapılan ilk denemeye goumlre kısa yarıklı bir sistemin atkının yakalanışı olası oluşacak
hataların oumlnlenmesi ve atkı telefinin azaltılmasına etkisinin olup olmayacağı veya sayılan
90
olumsuzlukların artışının ne kadar olacağını accedilıklamak olmuştur İkinci yapılan lsquoDuumlze
B_2rsquo tasarımında (Şekil ndash 5 23 ve Şekil ndash 5 24) daha kısa yarık kullanılarak hava emiş
basıncı arttırılmıştır Bununla birlikte atkı tutuşu daha da kuvvetlendirilmeye ccedilalışılmıştır
B_1 ve B_2 duumlzeleri ile ilgili deneme ve ccedilalışmalar bir sonraki konuda ayrıntılı şekilde
oumlrneklerle accedilıklanmıştır
Şekil - 5 23 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Ccedilizi
91
Şekil - 5 24 Duumlze B_1 Hava Emiş Aparatına Goumlre Daha Geniş Ccedilentikli Aparat Resmi
c- Aparat Tasarımları Duumlze A_1 Geliştirilen A_1 dizaynında hem boru şekli değiştirildi
hem de ccedilentiklerin yapısı ve aparat uumlzerindeki konumu değiştirildi (Şekil ndash 5 25 ve Şekil
ndash 5 26) Diğer tuumlm yarıklı tasarımlarda yarıklar hep boru kesitine paralel şekilde yapıldı
Buradaki dizaynda ise bir veya iki ccedilentik yerine ccedilok fazla ccedilentik oluşturulup boru kesitine
dik olacak şekilde yerleştirildi Burada hem farklı bir hava emiş basıncı yakalanacağı
duumlşuumlnuumlluumlyor hem de atılan atkı ipliğinin yakalanma performansının değerlendirilmesinin
yapılması isteniyor
92
Şekil - 5 25 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Profil Ccedilizimleri
Şekil - 5 26 Boru Kesitine Dik Olarak Birden Fazla Ccedilektik Oluşturulması Resmi
93
Yapılan tasarımlar iccedilerisinde lsquoDuumlze A_1rsquo en iyi değeri veren ccedilalışma olmuştur (Şekil ndash 5 26
ve Şekil ndash 5 27) Yapılan deneme ccedilalışmalarında oumlrnekler ve tablolarla konu ayrıntılı şekilde
accedilıklanmıştır
d- Aparat Tasarımları Duumlze A_2 Bu dizaynda farklı olarak ilk defa aynı buumlyuumlkluumlklerde
geniş alan uumlzerinde delikler accedilıldı (Şekil ndash 5 27 ve Şekil ndash 5 28) Burada geniş alanın ve
yuumlksek basıncın atkı ipliğinin tutulması ve hataların oumlnlenmesindeki etkisi incelenmiştir
lsquoDuumlze A_1rsquo aparatı gibi geniş alana sahip olunacak ayrıca daha yuumlksek hava emiş
basıncına ulaşılacağı duumlşuumlnuumllmuumlştuumlr
Şekil - 5 27 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Ccedilizimi
94
Şekil - 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı
Resmi
Şekil ndash 5 28 Boru Dizaynının Değiştirilmesi ve Geniş Alan Uumlzerinde Kuumlccediluumlk Deliklerin Varlığı Resmi
e- Aparat Tasarımları Duumlze A_3 Geliştirilen lsquoDuumlze A_3rsquo dizaynında daha yuumlksek basınccedil
iccedilin hem buumlyuumlk delikler oluşturuldu hem de buumlyuumlk deliklerin yanına kuumlccediluumlk delikler accedilıldı
(Şekil ndash 5 29 ve Şekil ndash 5 30) Boumlylelikle kuumlccediluumlk delikler yardımı ile hava emişi
arttırılacak aynı şekilde buumlyuumlk delikler yardımı ile atkı ipliğinin tutunacağı geniş ve rahat
alanlar oluşacağını duumlşuumlnuumllmektedir
95
Şekil - 5 29 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması Resmi
Şekil - 5 30 Hava Emiş Sisteminde Buumlyuumlk Deliklerin Yanında Kuumlccediluumlk Deliklerin Accedilılması
Ccedilizimleri
f- Aparat Tasarımları Duumlze A_4 Geliştirilen lsquoDuumlze A_4rsquo tasarımda hem boru tasarımı ve
kesit şekli değiştirildi hem de emiş aparatının tutuş yuumlzeyi genişletildi (Şekil ndash 5 31 ve
Şekil ndash 5 32) Fakat burada en genişliğinde ccedilentikler yapılmadı onun yerine iki dar ccedilentik
tasarlandı Boumlylelikle hem hava emişi ile yapılacak basınccedil attırılmaya ccedilalışıldı hem de
geniş ve uzun tutuş yuumlzeyi ile atkı ipliğinin boru uumlzerinde tutulması sağlanıldı
96
Şekil - 5 31 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması Resmi
Şekil - 5 32 Hava Emiş Sisteminde iki Adet Dar Ccedilentiklerin Tasarlanması ve Ccedilizimi
5346 Aparatlar ile deneysel ccedilalışmalar
Yapılan ayrıntılı ccedilizim ve ccedilalışmalarla hava emişine uygun tasarım ve yerleşimin
bulunmasına ccedilalışılmıştır Bu yapılan ccedilizimleri ve ccedilalışmaları birbiri ile değerlendirdiğimizde
97
burada oumlnemli olan hava basıncı ve atkı ipliği yapısının tezgah yerleşimi ile optimum seviyede
ccedilalışmasının sağlanmasıdır Tuumlm yapılan denemeler sonrasında hava yarıkları boru kesitine dik
olarak ccedilizilen tasarımın maksimum performansı verdiği goumlruumllmektedir (Şekil ndash 5 25 Duumlze A_1)
Aslında birccedilok kez yapılan denemelerde atkı ipliği tutulup kumaşa dacirchil olana kadar hava emişi
aparatı ile taşınabilmiştir Fakat bazı denemelerde hava emişinin yetersiz olması ccedilevre şartlarının
elverişsiz olması kirli ve uccediluntulu ortamdan dolayı dokuma hataları oluşabilmektedir Dokuma
işletmesinde tabii ki oluşan kumaşın maliyeti atılan telefin maliyetinden kat ve kat yuumlksek olduğu
iccedilin burası goumlz ardı edilemeyecek bir durumdur Bundan dolayı hava emiş sistemi olumsuz olarak
değerlendirmek durumunda kalındı Fakat profesyonel bir tezgacirch uumlreticisi ile daha verimli ve
uygun projelerin ve aparatların oluşturulabilineceği ortadadır
Burada istenen sonucun alınmamasında kullanılan atkı ipliğinin ccedilok ince olması da
oumlnemli bir rol oynamıştır Yeterince kalın olmayan atkı iplikleri atkı transferi sonrasında
kesilmekte fakat yeterince uygun gerilim sağlanamadığı iccedilin tasarlanan aparatlar ya atkı ipliğini
tutamamakta ya da gevşek tutarak boncuk gevsek atkı yarım atkı vs hatalara neden olmaktadır
Ccedilalışmamız kapsamında atkı gerilimi ve atkı ccedilapının oumllccediluumlmuuml aşağıdaki gibi yapılmaktadır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri 3 farklı incelikte iplik kullanılarak oumllccediluumllmuumlştuumlr
Nm1 372 Yuumln Nm2 441 Yuumln 150 den3 PES
[555 Tex] [227 Tex] [167 Tex]
Elde edilen iplik numaralarından (Kamgarn eğrilme youmlntemine goumlre elde edilen) yola
ccedilıkarak iplik ccedilaplarının bulunması gerekmektedir İplik ccedilaplarını lsquoPierce Formuumlluumlrsquo kullanılarak
hesaplanabilir (OumlZEK Dokumanın Fiziksel Analizi ders notları)
)(2280
1cm
texd
f
f=lif yoğunluğu
= iplik paketlenmesi
98
d= iplik ccedilapı
tex= ağırlık sistemine goumlre iplik no
Ccedilizelge - 5 5 İplik Tipi Paketleme Faktoumlrleri
Paketlenme faktoumlruuml sıkı dokunmuş bir kumaştaki iplik ccedilapı oumllccediluumlmlerinden bulunmalıdır
Bazı iplik tipleri iccedilin paketleme faktoumlrleri Ccedilizelge - 5 5rsquote ayrıntılı olarak verilmiştir
Ccedilizelge - 5 6 Bazı Liflerin Lif Yoğunlukları
Lif yoğunluğu ve paketlenme faktoumlruumlnuumln etkisi Kamgarn ve ring pamuk iplikler iccedilin
paketlenme faktoumlruuml 060 OE pamuk iplikler iccedilin 055 Lif yoğunlukları yuumln iccedilin 132 ve pamuk
iccedilin 152 gcm3
99
Yukarıdaki formuumll ve tablolar kullanılarak aşağıdaki deneyde kullanılan ipliklerin ccedilapları
sırası ile bulunmuştur
R1asymp0298 mm R2asymp0191 mm R3asymp0160 mm
İplik ccedilaplarından yola ccedilıkılarak aşağıdaki adımlar izlenerek iplik uumlzerine duumlşen gerilim
hesaplanmaktadır
Oumlncelikle iplik uumlzerine duumlşen kuvvet değeri lsquoFrsquo bulunmalıdır Burada yapılan
değerlendirmeler neticesinde lsquoŞekil ndash 5 19rsquo da belirtildiği gibi iplik uumlzerine uygulanan kuvvet 20
cNrsquodan daha buumlyuumlk olmalıdır
F gt 20 cN olmalıdır
İplik uumlzerine uygulanacak kuvvet bulunduktan sonra hava emişine maruz kalacak iplik
yuumlzey alanı hesaplanmalıdır Burada iplik uumlzerine duumlşecek basıncın iplik yuumlzeyinin 13
uygulanacağı var sayılarak iplik uumlzerine duumlşen gerilim hesaplanabilir Ccediluumlnkuuml iplik silindirik bir
yuumlzey kabul edildiğinde sadece hava emiş yarığını kapatacak kısmı negatif basınca maruz
kalacaktır Bundan dolayı ise
S=[(2πr)x2h]3
Formuumlluumlnden yola ccedilıkarak gerilime maruz kalacak iplik alanı hesaplanır
S= hava emişine maruz kalacak olan iplik yuumlzey alanı
r= iplik yarıccedilapı daha oumlnce uumlccedil iplik ccedileşidi iccedilin de hesaplanmıştır
h= yarık uzunluğu uumlccedil iplik iccedilinde aynı ve sabittir Oumllccediluumllen değer h = 15 mmrsquodir
Buradan yola ccedilıkılarak
S1=[(2πr1)x2h]3 =gt S1=[(2x214x0298)x2x15]3 = 1275 mm2= 01275 cm
2
S2=[(2πr2)x2h]3 =gt S2=[(2x214x0191)x2x15]3 = 817 mm2= 00817 cm
2
S3=[(2πr3)x2h]3 =gt S3=[(2x214x0160)x2x15]3 = 684 mm2= 00684 cm
2
Farklı iplik harmanları ve iplik numaralarının hava emiş yuumlzeyleri hesaplanmıştır
100
Son olarak P=FS formuumlluumlnden iplik uumlzerine duumlşen gerilim değeri bulunmaktadır
Burada yaptığımız hesaplamaların hepsi sınır hesaplamalar olduğu iccedilin bulunan değerden daha
fazla basınccedil uygulanmalıdır ki atılan atkı ipliği hava emiş aparatı tarafından tutulabilsin Buna
istinaden formuumll
PgtFS şeklinde olmalıdır
P Basınccedil
F Kuvvet
S Alan
Yapılan hesaplamalar sonrasında
P1gtFS1 gt 20 01275 gt 15686 pascal
P2gtFS2 gt 20 00817 gt 24479 pascal
P3gtFS3 gt 20 00684 gt 29240 pascal değerleri sırasıyla elde edilmektedir
Not Basıncı hesaplarken hava emiş kanalının iplikten daha geniş olduğunu ihmal etmekteyiz
Bundan dolayıdır ki kalın iplikler daha kolay ince iplikler daha zor yakalanmaktadır
Yukarıda yapılan hesaplama ideal ve boşluksuz iplik şartlarında geccedilerlidir Fakat
kullanılan ipliğin iccedilerisi hava geccedilirgen olduğu iccedilin 30 daha fazla hava emişine ihtiyacımız
vardır (Oumlzek Ders Notları) Dolayısı kullanılacak basınccedil hesaplanan basınccediltan en az 30 daha
fazla olmalıdır Ccediluumlnkuuml 30rsquoluk hava emiş basıncı iplik iccedilersindeki hava boşluklardan dolayı
kaybolmaktadır
Buradan yola ccedilıkarak kullanılacak hava emiş basıncı hesaplanacak olursa
Kullanılacak P1 gtFS1 + FS1 x 030 gt 20391 pascal
Kullanılacak P2 gtFS2 + FS2 x 030 gt 31823 pascal
Kullanılacak P3 gtFS3 + FS3 x 030 gt 38012 pascal şeklinde olmalıdır
Kullanılacak hava emiş basıncı (negatif basınccedil) direk olarak hava emiş yarığına ulaşması
gereken basınccedil buumlyuumlkluumlğuumlduumlr Bu buumlyuumlkluumlkteki basıncın hava emiş yarığına ulaştırılması iccedilin
hava emişin sağlanacağı boru hatlarındaki hava emiş kayıpların hesaplanması gerekmektedir
101
Boumlylelikle atkı ipliğinin sağlıklı tutulması iccedilin gereken hava emiş kaynağının (kompresoumlr) guumlcuuml
bulunmuş olacaktır Bu bulunan hava emiş basıncı ihtiyaccedil duyulan gerccedilek basınccedil olacaktır
Belli bir basınccedil duumlşuumlmuuml iccedilin muumlsaade edilen en uzun boru hattı uzunluğu aşağıdaki
deneyimsel formuumllle hesaplanabilir bu formuumllden yola ccedilıkarak ihtiyaccedil duyulan hava emiş
kaynağının guumlcuuml hesaplanabilir (Emil 2001)
I =toplam boru uzunluğu(m)
Δp =hatta muumlsaade edilen max basınccedil duumlşuumlmuuml (bar)
p =mutlak giriş basıncı (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı(mm)
Basınccedil duumlşuumlmlerini hesaplarken ccedilabuk seccedilim tablolarından da faydalanabiliriz Bunlardan
bir tanesi aşağıda ki gibi bize hatlarda kullanılan bazı bağlantı elemanlarının karşılık geldiği boru
uzunluğunu goumlsteren tablodur
Ccedilizelge - 5 7 Karşılık Gelen Boru Uzunluğunun Bulunması
102
d=boru iccedil ccedilapı
R=boru merkezi ile accedilı merkezi arasındaki mesafe
Şekil - 5 33 L Kesitindeki Hava Emiş Borusu
İplik basınccedil hesabı Duumlze A_1 iccedilin yukarıda goumlsterilen şekildeki gibi yapılmaktadır Duumlze
A_1 boru şeklini hesaba katarak boru hatlarındaki hava basıncı kaybı hesaplanacak ve
kullanılması gereken kompresoumlr guumlcuumlne (gerccedilek ihtiyaccedil duyulan hava emiş basıncına)
ulaşılacaktır Karşılık gelen boru uzunluğu tablosu ve formuumlluumlnden yararlanarak
Δp = hava emiş yarığında olması gereken basıncın 20rsquosi(bar) (Oumlzek 2014 Ders Notları)
p =hava emiş yarığında olması gereken basınccedil (bar)
Q =hava debisi (lsn)
d =boru iccedil ccedilapı 15 (mm)
I = 3 (m) [karşılık gelen boru uzunluğu tablosu kullanılarak bulundu]
90deg dirsek kullanıldığı iccedilin 15 metre eklenecek
Ccedilap duumlruumlcuuml satırından yola ccedilıkarak 05 metre eklenecek Ccediluumlnkuuml dairesel kesit dikdoumlrtgen
kesite doumlnmektedir
Kullanılan gerccedilek boru uzunluğu ise 1 metredir
Boumlylelikle tablodan yola ccedilıkarak elde edilen lsquolrsquo değeri 3 metre olmaktadır
l= Δp x d5 x p
450 x Q185
103
555 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 20391 x 020 x (015)5 x 20391 =gt Q1 = 0247 lsn
450 x Q185
227 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 31823 x 020 x (015)5 x 31823 =gt Q2 = 1274 lsn
450 x Q185
167 tex iplik iccedilin ihtiyaccedil duyulan hava emiş miktarı (kompresoumlr)
3= 38012 x 020 x (015)5 x 38012 =gt Q3 = 2469 lsn
450 x Q185
Şeklinde hesaplanmaktadır Yapılan hesaplamalara goumlre yukarıdaki kompresoumlr guumlccedilleri
kullanılırsa atılan atkı ipliklerinin teorik olarak yakalanacağı hesaplanmıştır
Ccedilizim ve tasarımlardan yola ccedilıkılarak imalatı yapılmış olan 6 farklı iplik emiş duumlzesi ile
oumln denemeler yapılmıştır İplik emiş duumlzelerinde hem guumlvenli bir iplik emişi yapabilecek hem de
vakum guumlcuumlnuuml verimli kullanacak duumlzenlemeler tercih edilmiştir Metal profil malzemeden 4 tip
(10x20mm) dikdoumlrtgen kesitli ve 2 tip dairesel (10mm) kesitli iplik emiş aparatı yapılmıştır
Profiller uumlzerindeki deliklerin acircdeti kullanım anında bantla kapatılarak değiştirilmiştir
Şekil - 5 34 İplik Emiş Duumlzeleri ( uumlst sıra A_1 A_2 A_3 ve alt sıra A_4 B_1 ve B_2 olarak
adlandırılmıştır)
104
İplik emiş sisteminin bileşeni olarak kullanılan 50 litre kapasiteli vakum pompası mutlak
vakum verimi 1 bar (758 mm civa basıncı) olmasına karşın yeterli guumlcuuml sağlayamamıştır Bu
nedenle daha yuumlksek vakum guumlcuumlne sahip olan iplik makinelerinde kullanılan vakum
pompalarından biri kullanılarak denemeler yapılmıştır
İplik emiş duumlzelerinin oumln denemeleri tezgacirch dışında yapılmıştır Var olan vakum
pompasına bağlanan duumlzelerin iplik emiş guumlccedilleri uumlccedil farklı incelikte iplik kullanılarak
oumllccediluumllmuumlştuumlr Denemeler sırasında sabit mengeneye tespit edilen duumlzelerin iplik kavrama
performansı iplik ucuna asılan ağırlıklar artırılarak test edilmiştir Ağırlık olarak ortalama
ağırlığı 065 g olan dairesel metal pullar kullanılmıştır İpliklerin uumlzerine asılan pul sayısı
kavranabilme guumlcuumlne goumlre artırılmıştır İpliklerin emiş duumlzeleri tarafından yakalanma konumu
tezgacirch uumlzerindeki duruma benzer şekilde duumlzenlenmiştir Bu oumllccediluumlmler sırasında farklı duumlze
tiplerinde değişen kalınlıkta iplik denemelerinin goumlruumlntuumlleri Şekil ndash 5 35 ve Şekil ndash 5 36rsquoda
verilmiştir
Şekil - 5 35 İplik Emiş Duumlzesi A_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
105
Şekil - 5 36 İplik Emiş Duumlzesi A_1 ve B_2 ile yapılan iplik kavrama performansı testleri
Atkı ipliklerinin dokuma makinesinde gergin olarak iplik emiş duumlzeleri tarafından
vakumla kavranabilme durumunu simuumlle etmek uumlzere yapılan test sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 5 ve
Ccedilizelge ndash 5 6rsquoda verilmiştir Emiş kanalları ccedilok buumlyuumlk ve yekpare olan A_4 ve B_1 duumlze
performansları yetersiz olduğu iccedilin sonuccedilları verilmemiştir
Ccedilizelge - 5 8 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedilları
Emiş duumlzesi A_1 uumlzerindeki delikler 3 2 ve 1 kanal oluşturacak şekilde testler yapılmıştır
Vakum değeri sabit olduğu iccedilin yuumlzeydeki emiş alanı kuumlccediluumllduumlkccedile daha iyi yakalama
performansı goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle yuumlzeydeki delikli kanal sayısı azaldıkccedila
yakalama guumlcuumlnde bariz bir iyileşme goumlruumllmuumlştuumlr Dokuma işletmesinde yaygın olarak
kullanılan atkı ipliklerine benzer numaralar seccedililmiştir İplik kalınlığındaki artış ile ipliklerin
yakalama performansının net olarak arttığı goumlruumllmuumlştuumlr Bu sonuccedil doğal olarak artan iplik ccedilapı
ve dolayısıyla yakalama yuumlzeyi ile uyum iccedilinde olmuştur Emiş duumlzesi A_3 ile yapılan testlerin
sonucu A_1 tipine goumlre oldukccedila koumltuuml sonuccedil vermiştir Bunda temel neden kuumlccediluumlk ve buumlyuumlk
dairelerden oluşan emiş kanallarının daha fazla yuumlzey ve dolayısıyla daha duumlşuumlk vakum değeri
verimleri olmuştur Deneme sonuccedilları Ccedilizelge ndash 5 8rsquote verilen A_2 duumlze A_1 ile benzer
106
koşullarda test edilmiştir Ancak bu duumlzenin performansı A_1 kadar iyi olmamıştır Emiş
kanalları tek sıra accedilıkken yapılan testler en iyi sonuccedilları vermiştir Diğer taraftan B_2 duumlzesi en
koumltuuml performansı veren duumlze olmuştur Bunun nedeni de emiş kanalının diğerlerine oranla ccedilok
buumlyuumlk olması ve birim vakum değerinin duumlşmesi olmuştur
Ccedilizelge - 5 9 Farklı incelikteki ipliklerin değişen ağırlıklar altında kavranma testi sonuccedillar
Bu denemelerden sonra A_1 ve A_2 duumlzelerinin kancalı dokuma makinesi uumlzerinde
denenmesine karar verilmiştir Bu duumlzeler uumlzerindeki emiş delikleri tek ve ccedilift sıra accedilık olacak
şekilde denemeler yapılmıştır Kullanılan vakum pompası ve duumlze bağlantı seti Şekil ndash 5 37rsquode
verilmiştir Emiş duumlzeleri bir ara hortumla vakum pompasına bağlanmış ve deneme ccedilalışmaları
anında vakum pompası suumlrekli devrede bırakılmıştır
107
Şekil - 5 37 İplik Emiş Aparatı Vakum Pompası ve bağlantı duumlzeni
108
Şekil - 5 38 İplik Emiş Duumlzeleri A_3 ve A_1 ile tezgacirch uumlzerinde deneme ccedilalışmaları
Kancalı dokuma makinesi uumlzerinde yapılan deneysel ccedilalışmalar sırasında kenar yapıcı
mekanizmalar devre dışı bırakılarak atkı ipliği ucunun emiş duumlzesi tarafından yakalanması
amaccedillanmıştır Doğal olarak bu ucu yakalayacak yalancı kenar ccediloumlzguumlleri de kullanılmamıştır
Emiş duumlzeleri tarak bitiminde kumaş kenarına en yakın konumda sabitlenmişlerdir Bu ccedilalışma
duumlzeninde en ccedilok 2-3 cm uzunluğunda bir atkı ucu yeterli olabilecektir Bu da atkı telefinin bu
mesafelere indirilmesini sağlamış olacaktır
Ancak yapılan denemelerde atkı ipliği uccedillarının istikrarlı ve guumlvenli bir şekilde
yakalanamadığı goumlruumllmuumlştuumlr Farklı kancalı tezgacirchlarda yapılan bu denemelerde genelde Nm 40
numara atkı iplikleri denenmiştir Her bir duumlze tipi iccedilin bir saatlik deneme ccedilalışmaları yapılmış
fakat gevşek ccediloumlzguuml probleminin oumlnuumlne geccedililememiştir Bu durum atkı ipliğinin istenilen
109
gerginlik duumlzeyinde kalması sağlanamadığı iccedilin ortaya ccedilıktığı bilinmektedir (Yuumlnsa İşletmesinde
Dokuma Hata Tanımları 2000) Denemesi yapılan duumlze tipleri iccedilinde A_1 ve A_2 tipleri
diğerlerine oranla daha verimli olmuşlardır Emişin accedilık atmosferde yapılıyor olması yani emiş
kanallarının suumlrekli accedilık olması vakum ve kavrama guumlcuuml verimini oumlnemli oumllccediluumlde duumlşuumlrmektedir
Bu nedenle genelde emiş kanalarının iki sırası accedilık bırakılmıştır Duumlzedeki emiş kanallarının
konumu atkı iğliği geccediliş guumlzergacirchına uygun olacak şekilde ayarlanmıştır
Şekil - 5 39 Emiş duumlzesi oumlnuumlnde kanca giriş geccediliş ccedilıkış ve tefe hareketi anlarının yuumlksek hızlı
kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve 500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
Şekil - 5 40 Bir dokuma devrinde kancanın ağızlık ccedilıkışından tefelemeye kadar olan suumlreccedil iccedilinde
yer alan kritik anların yuumlksek hızlı kamera goumlruumlntuumlleri (ccedilekimler 2000 kares hız ve
500 μs mekik hızı ile yapılmıştır)
110
Hızlı kamera ccedilekimi enstantanelerinde goumlruumllduumlğuuml uumlzere kancayı taşıyan şerit kalınlığı
nedeniyle emiş duumlzesi atkı ipliğinden bir miktar geride kalmak zorunda Bu konum ipliği
yakalamak iccedilin oumlnemli bir dezavantaj oluşturmaktadır Diğer taraftan kancanın ccediloğu kez ağızlığı
terk edemeden atkı ipliğinin kurtularak serbest kalması da yalancı kenar ipliklerinin yokluğunda
atkı ipliği ucunun yakalanmasını guumlccedilleştirmektedir Dolayısıyla emiş duumlzesi iplik ucunu
yakalasa bile gevşek olan ipliğin gerilimini artırma potansiyeli olmadığı iccedilin gevşek atkı ve
boncuk denilen hataların oluşumuna yol accedilmaktadır (Şekil ndash 5 41)
Şekil - 5 41 Kumaş uumlzerinde oluşan gevşek atkı duumlzguumlnsuumlzluumlk hataları ve saccedilak oluşumu
Vakumlu iplik emiş aparatı kancalı tezgacirchlarda istenilen performansı sağlayamadığı iccedilin
hava jetli tezgacirchlarda denenmemiştir Bu kararda bu tezgacirch hızlarının daha yuumlksek olması ve
telef uzunluğunun da goumlreceli olarak daha duumlşuumlk olması etken olmuştur
Hedeflenen kancalı dokuma tezgacirchlarına youmlnelik bir ek aparat tasarımı geliştirmek ve
bunu uygulayarak atkı telefi uzunluğu minimum seviyeye duumlşuumlrme hedefi yakalanmış oumlnemli
oumllccediluumlde iyileştirme ve standardizasyon sağlanmıştır Tez ccedilalışmasının yapıldığı dokuma
işletmesinde yer alan tuumlm tezgacirch tiplerinde değişen oumllccedileklerde iyileştirme ve atkı telef
oranlarında kazanccedil sağlanmıştır Bu oran oumlzellikle Dornier kancalı dokuma makinelerinde 30
duumlzeyini aşmıştır
111
6 SONUCcedil
Hedef yapılan tuumlm ccedilalışmalar neticesinde ortalama atkı telefini 13 ndash 14 cmadet atkı
aralığından ilk olarak 9 ndash 95 cmadet atkı aralığına ccedilekerek 25 (Şekil ndash 6 1) iyileşme oranı
olan tez hedefini yakalanmıştır Sonrasında atkı telefini daha da azaltıp sıfır kumaş hatası ve sıfır
telef seviyesine ccedilekmek olacaktır
Şekil - 6 1 Projede Gerccedilekleşen Telef Kazanım Oranı
Tuumlm ccedilalışmalar neticesinde elde edilen getiri ve iyileştirmeleri değerlendirecek olursak
telef uzunluğu azaltma miktarı ve kazanılan getiri tutarı olarak iki farklı youmlnden irdeleyebiliriz
Oumlncelikle telef uzunluklarında elde edilen azalışlara bakıldığında
112
Ccedilizelge - 6 1 Atkı Telefi Azaltma Tablosu Son Durum
ATKI TELEFİ AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR
Tezgacirch
Kodları
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre Tezgacirch
Grupları
Tezgacirch
Sayısı
TOPLAM
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
HEDEF
TELEF
UZUNLUĞU
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
İLK DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
SON DURUM
TELEF
UZUNLUK
(cm)
D1 DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 156 100 82 5 74 5
D2 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 148 100 80 5 68 5
D3 DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 163 100 91 5 72 5
D4
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 159 100 86 5 73 5
D5 DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 93 70 93 7 0 0
P1
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 125 89 68 38 57 51
P2 PİCANOL Ccedilerccedileveden Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX) 42 126 83 78 45 48 38
Yukarıdaki tabloda ayrıntılı şekilde YUNSA işletmesinin tez ccedilalışmaları oumlncesi telef
durumu ile tez ccedilalışmaları sonrası son telef durumu goumlruumllmektedir Bu kısımdaki kazanım
şekilleri ve ayrıntıları ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA boumlluumlmuumlnde anlatılmıştır
Buna goumlre tuumlm tezgacirch gruplarının ağırlıklı ortalamaları alındığında atkı telefi uzunluğu 9 -
95 cm aralığında ccedilıkmakta olup istenilen hedef yakalanmıştır
Ccedilizelge ndash 6 1 tablosunu kısaca incelediğimizde toplam telef uzunluğu hedef telef
uzunlukları ve sağ-sol telef uzunlukları ayrıntılı şekilde verilmiş olup 26 oranında bir telef
azalması olmuştur Burada ilk doumlrt A grubu tezgacirchın atkı telefi hedefi 10 cm C grubu
tezgacirchlarının atkı telefi hedefi 7 cm ve B grubu tezgacirchların atkı telefi hedefi 85 cm civarında
olduğu goumlruumllmektedir Bu hedefleri sağ ve sol kenar telefleri şeklinde ayrıntılara ayrıldığında
aşağıdaki grafiklere ulaşılmaktadır
113
Kazanılan getiri tutarı olarak tez ccedilalışması değerlendirildiğinde tez ccedilalışmaları oumlncesinde
kazanılması hedeflenen atkı telefi tutarı yıllık 495 bin EURO olarak planlamıştır Oumlngoumlruumllen
değer toplam telef miktarının 25rsquone denk gelmektedir Aşağıdaki Ccedilizelge ndash 6 2 tablosu
ayrıntılı incelendiğinde yıllık olarak kayıp olan telef miktarı 162 milyon EURO civarındadır
Gerccedilekten bir işletme iccedilin ccedilok buumlyuumlk bir telef miktarıdır İşletmede oluşan telefin buumlyuumlk
ccediloğunluğunu atkı telefi teşkil etmektedir
Ccedilizelge - 6 2 Atkı Telefi Azaltma Projesi Kazanccedil Tablosu
ATKI TELEFİ
AZALTMA PROJESİ SAĞ KENAR SOL KENAR TOPLAM
Kumaş Kenarı ve
Yalancı Kenar
Yapılarına Goumlre
Tezgacirch Grupları
Tezgacirch
Sayısı
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil (TL)
POTANSİYEL
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
(TL)
İYİLEŞME
SONRASI
BEKLENEN
KAZANCcedil
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESI
()
POTANSİYEL
İCcedilİNDEKİ
YUumlZDESİ ()
DORNİER RAPİER
Tuck-In - Mini Aparat 114 1 129 287 1 015 694 2144981 360 654 285 74
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Eco-Leno 34 325 851 278 365 604216 194 855 154 40
DORNİER RAPİER
Disco-Leno Mini Aparat 16 175 302 138 701 314003 121 363 96 25
DORNİER RAPİER
Ccedilerccedileveden Leno ndash Mini-
Aparat
9 92 973 79 103 172076 63 716 50 13
DORNİER AİRJET
Ccedilerccedileveden Leno 15 167 958 0 167958 68 628 54 14
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(GAMMAX)
48 420 403 352 397 772800 222 566 176 46
PİCANOL Ccedilerccedileveden
Leno - Mini Aparat
(OPTİMAX)
42 421 949 259 661 681610 232 613 184 48
TOPLAM 278 2 733 723 2 123 921 1 264 295
Yukarıdaki tabloyu (Ccedilizelge ndash 6 2) ayrıntılı şekilde incelediğimizde yaklaşık 5 milyon
TLrsquolik bir atkı telefinin olduğu goumlruumllmektedir Yapılan iyileştirmeler ve ccedilalışmalar sonrasında
elde edilen kazanccedil ise 13 milyon TL civarındadır Aynı zamanda işletmede yuumlruumltuumllen TPM
114
projesi kapsamında ele alınan atkı telefi azaltılması ccedilalışmasının profesyonel araccedillar ve oumllccediluumlmler
neticesinde şu anda 25 milyon TL civarında net bir kazancın sağlandığını projenin tamamıyla
sonlandırıldığında yıllık kazanccedil miktarının 3 milyon TL ye ulaşılacağına değinilmiştir
Şekil - 6 2 Telef Miktarını İyileştirme Ccedilalışmaları Sonrasında Elde Edilen Kazanccedillar
Şekil ndash 6 2rsquode verilen tezgacirch kodlarının accedilılımı aşağıdaki gibi olmaktadır
D1= Dornier rapier tuck-in ndash mini aparat
D2= Dornier rapier disco-leno ndash eco leno
D3= Dornier rapier disco-leno ndash mini aparat
D4= Dornier rapier ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat
D5= Dornier airjet ccedilerccedileveden leno ndash ccedilerccedileveden leno
P1= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (GAMMAX)
P2= Picanol ccedilerccedileveden leno ndash mini aparat (OPTIMAX)
Boumlylelikle projenin goumlruumlnen yuumlzuuml ile 25 hedeflenen iyileşme sağlanmış olup başarılı bir
şekilde sonuccedillanmış Kendi iccedilerisinde sonuccedillanan proje birccedilok projeye de zemin hazırlamış olup
işletmenin birccedilok kara noktasına da ışık tutmuştur
115
7 KAYNAKLAR
Anonim 2011 httpwwwdokumaorgdkmclk_trhhtm Niğde Uumlniversitesi Halil Zoumlhre Ataman
Myo TekstilDokuma Erişim Tarihi 05112014
B Wulfhorst lsquorsquoReduction Of Selvedge Wastage On Weaving Machines With Pneumatic Weft
Insertionrsquorsquo Institut fur Textiltechnik der Rheinisch- Wesfalischen Technischen
Hochschule Aachen Germany ITB Fabric Forming 391
Disco Leno American Journal of Systems Science 1(1) 7-16 2012
Dorniertcisdeenglishinsiderinsider_8ecolenohtm The New Dornier Double-Disc Leno
Device Type EcoLenoregldquo Erişim Tarihi 30112014
E Sinem Aykaccedil Pnoumlmatik - Hidrolik Mayis 2011 Tmmob Makina Muumlhendisleri Odası
Ankara Şubesi
Emil II Ulusal Hidrolik Pnoumlmatik Kongresi Ve Sergisi 2001 syf 233 - 238
EP Patent No 0898 001 A2 24021999
Erkan Tuumlrker Uşak Universitesi Tekstil Muumlhendisliği Boumlluumlmuuml The Usage Of Images Models For
Porosity Determination Of Fabrics Woven Fabrics Of Filament Yarns
European Patent Application ndash Patenet 054257746 Date of Publication 04112005
European Patent Application ndash Patenet 0898001 Date of Publication 24021999
Highly productive solutions for every requirement
httpwwwmeilabelitimgsmit_gs920_ingpdf Erişim Tarihi 07122014
httpipcompatfamen28050887 Erişim Tarihi 20072013
httptrwikipediaorgwikiDokuma Erişim Tarihi 23112014
httpwwwdokumateknikdestekcomforumkonu-dokuma-kitabi-24html Erişim Tarihi
23112014
httpwwwhistoryworldnetwrldhisPlainTextHistoriesasphistoryid=ab11 Erişim Tarihi
23112014
httpwwwtekstilbilgicomdefaultaspsayfalari=gosterampsayfano=93 Erişim Tarihi 15102012
Itma 2011 Barcelona Picanol Slow Motion Video
Jurasz J (Fibres amp Textiles In Eastern Europe Volume 8 Issue 2 Pages 50-53 Published
APR-JUN 2000)
116
Kovacevic S (Kovacevic S)1 Brnada S (Brnada S)1 Schwarz I (Schwarz I)1 Source
Tekstil Volume 56 Issues 8 Pages 486-492 Published Aug 2007
Kovaceyic S (Kovaceyic S) Hadina J (Hadina J) Source Tekstil Volume 50 Issue 4
Pages 159-163 Published Apr 2001
Legler F ldquoNew Technology To Reduce Yarn Wastagerdquo Sulzer Technical Review 1 9 9 P17
- 1999
Megep Ankara 2007 (Mesleki Eğitim Ve Oumlğretim Sistemininguumlccedillendirilmesi
Projesi) Tekstil Teknolojisi Dokuma Makinesini Hazirlama
httpwwwmegepmebgovtrmte_program_modulmoduller_pdfpanama20dokumapd
f Erişim Tarihi 23112014
Sagem 1990 Mekiksiz Dokuma Makinelerinde Kumaş Kenar Yapıları Suumlmerbank
Holding AŞ Bursa Araştirma Geliştirme Ve Eğitim Merkezi Sagem Yayın No106
Mart-1990Bursa
Ormerod A Sondhelm WA Weaving Technology And Operations The Textile Institute
Manchester 1995
Ozek Demir And Eke An Analysis Of Weft Wastage In Shuttleless Weaving
zozeknkuedutr 2014
Picanol News September 2011 httpwwwpicanolbenrrdonlyres33ebc79d-391a-4dca-843c-
37a7189c1cba20725picanol_newsen092011pdf Erişim Tarihi 23112014
Sulzer Technical Review 199 httpwwwsulzercomennewsroomsulzer-technical-
reviewstrlibrarytechnicalarticlespdfs=0amptatyp=noneampevtyp=noneampcurlang=0amptypes
=noneampwebpages=0amppg=10ampstl=strampsort=dateampntyp=none Erişim Tarihi 23112014
Smit Spa Viale Dellrsquoindustria Gs920 Rapier Weaving Machine The Highest Productivity In The
Most Extended Range Of Fabrics wwwstpit Gb 05-08
Sultex Lateral And Central Tuckers For Full Width Reed Weaving In Motion
Sultex September 2011 Press Release Rm Kuj Successful Market Introduction Of The
New Sultex A9500 Air Jet Weaving Machine
Şekerden PesVisLycraregİccedilerikli Atki Elastan Dokumalarda Ccedileşitli Dokuma Faktoumlrlerinin
Kumaşin Fiziksel Ve Mekanik Oumlzelliklerine Etkisinin İncelenmesi 2009
httplibrarycuedutrtezler7269pdf Erişim Tarihi 30112014
The Itema ECO ldquoEnvironment Care Obligationrdquo Katalogu 2011
Usa Patent 4362190 Issued On Dec 7 1982
Usa Patent 4453572 Issued On June 12 1984 Estimated Expiration Date July 26 2002
117
Usa Patent 4476901 Issued On Oct 16 1984
Usa Patent 4498504 Issued On Feb 12 1985
Usa Patent 4502512 Issued On Mar 5 1985
Usa Patent 4513791 Issued On Apr 30 1985
Usa Patent 4616680 Issued On Oct 14 1986
Usa Patent 5040570 Issued On August 20 1991 Estimated Expiration Date September 28 2010
Usa Patent 5560400 Issued On Oct 1 1996
Usa Patent 6039086 Issued On Mar 21 2000
Usa Patent 6227204 Issued On May 8 2001
Usa Patent No 4100945 Jul 18 1978
Usa Patent No 4404997 Sep 20 1983
Usa Patent No 4453572 Jun 12 1984
Usa Patent No 4498504 Feb 12 1985
Usa Patent No 4616680 Oct 14 1986
Usa Patent No 4653546 Mar 31 1987
Usa Patent No 5 353 845 Oct 11 1994
Usa Patent No 5040570 Aug 20 1991
Usa Patent No 5560400 Oct 10 1996
Usa Patent No 6039086 Mar 21 2000
Usa Patent Pub No Us2003 0183295 A1 Pub Date October 2 2003
Waldron D (Waldron Dennis)1 Williams J (Williams John) Hong Kong Polytechnic
Univ Source 86th Textile Institute World Conference Vol 1 Conference Proceedings
Published 2008
wwwpatentstormuspatents4453572fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
wwwpatentstormuspatents5040570fulltexthtml Erişim Tarihi 23112014
118
OumlZGECcedilMİŞ
Ferit DEMİR 1983 yılında Tarsusrsquota doğdu İlk orta ve lise oumlğretimini Tarsusrsquota
tamamladı Sonrasında Tarsus Anadolu Lisesirsquonden mezun oluktan sonra Ege Uumlniversitesi Tekstil
Muumlhendisliği boumlluumlmuumlnuuml kazandı 2006 ndash 2007 yılları arasında ENSAIT Uumlniversitesinde devlet
bursu ile okudu ve lsquorsquoEssentials Oil and Capsulationrsquorsquo konulu bitirme tezini yazıp lisans eğitimini
tamamladı Uumlniversite yılları esnasında 2005 yılında ABD Pennsylvania Eyaletinde ROSS
STORE ( Carl Lisle) da staj yaptı 2008 yılında ISKO Tekstil Denim Dokuma İşletmesinde
(SANKO TEKSTİL) işletme muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında 2010 yılında vatani
goumlrevini Malatyarsquonın Puumltuumlrge İlccedilesinde Jandarma olarak tamamladı Askerlik sonrasında YUumlNSA
İşletmesinde dokuma muumlhendisi olarak goumlrev aldı Sonrasında ULTRAKİM KİMYA ve
YİĞİTOĞLU KİMYA (HENKEL Marmara Boumllge Bayisi) firmalarında tekstil kimyasalları satış
ve teknik desteğinde goumlrevlerinde bulundu Bu doumlnemlerde ccedileşitli tekstil ve kimyasal uumlretimi
yapan firmalarda goumlrev aldıktan sonra son olarak MARKSampSPENCER şirketinde Kumaş
Teknoloğu olarak ccedilalıştı Şu an iccedilin evli ve bir ccedilocuk babasıdır