KLASIKOAK, S.A. lukro- asmorik gabeko elkar te ak argitara tu du obra hau, elkart ea r e n susta tzaile eta partaideak honako erakund e hauek izanik:

BBV Fundazioa

•

Bilbao Bizkaia Kutxa — BBK

•

Gipuzkoa Donostia Kutxa — KUTXA

•

Caja VITAL Kutxa

•

Euskal Herriko Unibert sita t e a — UPV/EHU

•

Deustuko Unibert si ta t e a

ARRAZOIMEN HUTSAREN KRITIKA

IMMANUEL KANT

Arrazoimen hutsaren kritika

Jatorrizko izenburua :Kritik der reinen Vernunf t

Euskara tzailea: Ibon UribarriBerrikuslea: Joxe Azurmen di

Hitzaurregilea : Burkhard Tuschling

Lehen argitalpen a : 1999ko ekainea n

© Itzulpena re n a : Ibon Uribarri© Klasikoak, 1999.

Begoñako Andra Mari, 16 • 48006 BilboTel.: 94 • 416 14 89 / Fax: 94 • 416 63 48

Erabat debek a turik dago, Copyright- titularren idatzizko baimenik gabe, legeek ezarritako zigorraren pean, zatika edo osorik obra hau birsortzea

edozein bitartekoz edo prozeduraz, erreprografia eta

trata er a informatikoa barne direla, baita beronen aleak alokapen edo mailegutza publikoaren

bidez banatze a ere.

Hezkuntza, Unibertsita t e eta Ikerketa Sailak onetsia 1999- VI-1

ISBN: 84- 88303- 39- 4Lege gordailua: BI.-1499- 99

Fotokonpos ake t a : L&A DiseinuaBegoñako Andra Mari, 10 • 48006 Bilbo

Inprimake t a : Gestingraf L. B. A.Ibarsusi Bidea, 3 • 48004 Bilbo

Diseinua eta Maketa: A.I.C.Infante Don Juan Etorbidea , 26 • 20008 Donostia

HITZAURREA

IArrazoim e n hutsaren kritikaren egitura eta gai nagusiak

Arrazoim e n hutsaren kritika bi zatik osatze n dute aurkibide ak dioen ar e n araber a : osagai e n irakasp e n transz e n d e n t a l ak eta metodo ar e n irakasp e n transz e n d e n t a l ak . Bitariko zatiket a honek, ordea, ez du ukitzen liburuare n mamia, aurkibide berak erakus t e n duen modu a n: osagai e n irakasp e n a (73- 525 orr.) orrietan aurki daiteke eta metodo ar e n irakasp e n a (529- 611 orr.) orrietan 1 . Lehen zatiak 700 orrialde inguru bete tz e n ditu, bigarren ak , berriz, 150 best erik ez. Filosofikoki esan gur a t s u a g o a best e zatiket a bat da, sentim e n a adime n ar e n aurrea n jartzen duen a, edo sentime n a adigaiare n aurrea n , edo best el a esand a , sentime n a pents a tz e a r e n aurrea n jartzen duen zatiket a. Jatorria Filosofiaren hasiera n bertan duen zatiket a honek gaurkota s u n berezia zuen Kanten garaian, Descar t es , Spinoza, Leibniz eta beren eskolen Metafisika, eta John Locke, George Berkeley eta, last but non least , David Humer e n enpirismo ingeles a r e n arteko aurkakota s u n e a n adieraz t e n baitzen. Aurkakota s u n hau Kantek osagai e n irakasp e n a r e n barne a n jasotzen du, zeinak Estetika transz e n d e n t ala izena duen sentim e n a r e n eta begiesp e n a r e n teoria batekin hasiz Logika transz e n d e n t a la izena jasotzen duen pentsa tz e a r e n edo adimen a r e n teoria batekin jarraitzen duen. Estetika transz e n d e n t alaren arab er a espazioa eta denbor a ez dira objektu absolutu ak, ezta berbai ta n go gauz en arteko harre m a n a k ere, baizik gure formak, hau da, subjektu ezagu tz ailea den gizakiaren formak, hots, objektuak guga n dik at espazioan diren modu a n eta denbor a n aldatz e n diren modu a n begies t e n dituzten formak. Teoria hau Kantek jadanik 1770 e a n garatu zuen eta bere katedr ar e n irekiera- hitzaldian De mundi sensibilis atque intellegibilis forma et principiis izenburu p e a n aurkeztu zuen sentsu e n mund u a r e n formare n eta printzipioen teoria gisa, geroago pents a t u zuen Arrazoim e n hutsaren kritika baten proiektu ar ekin zerikusirik izan gabe. Lan hau historikoki ez ezik sistem a t ikoki ere Arrazoim e n hutsaren kritikaren benet ako muiner a iristeko aurre- jolasa edo prest ak e t a da, hau da, pents a tz e a r e n forma hutse n irakasp e n a den Logika transz e n d e n t a l era iristeko prest ak e t a , eta honen bitartez guk:

* Sentim e n e a n emat e n zaigun anizkunkia deter min a t u a den zerbait gisa, hau da, objektu gisa aditzen dugu.

* Horrela, objektu gisa deter min a t u t ako anizkunkia best e anizkunkiekin bater a tz e n dugu adimen a r e n erregel e n araber a , hura objektu enpiriko edo agerp e n e n mundu bihurtze a rr e n , hau da, izadi bihurtze a rr e n , izadia legezko sistem a bate a n biltzen diren objektue n elkarket a den aldetik.

* Objektu hauen osoki absolutu a inferitzen dugu arrazoim e n a r e n bidez deter min a t u t ako batasu n absolutu gisa.

Logika transz e n d e n t ala bera ere, best alde , bitan zatitzen da. Hau lehenik Analitika transz e n d e n t a la da, «egiaren Logika» bat, beraz; bigarrenik, Dialektika transze n d e n t ala da, eta

Kantek Dialektikaz itxuraren Logika ulertzen du, eta itxura honen aurkikuntz a , kritika eta gaindipen a dira Dialektika transze n d e n t alaren egiteko ak 2 .

Sailkaket a honen arab er a honela uler daiteke laburki Kanten Filosofia transz en d e n t a l a : Analitika transz en d e n t a l a pents a tz e a r e n forma hutsen teoria positiboa da, hau da, egiazkoak ez ezik, egiazko ezagutz a ororen baldintzak ere badiren formen teoria. Forma hauek adimen hutsar e n adigaiak eta judizioak dira, hots, adime n are n adigai hutsak edo kategoriak eta adim e n hutsaren oinarri-esakun e a k izendatz e n direnak. Aditzeare n forma huts gisa aurkezt e n diren hauek sentime n e a n ema n d a ko anizkunkia deter min a tz e n dute, honela hau objektu gisa edo objektue n mundu gisa aditze arr e n . Oinarrizko adigai hauet a tik gainera adim e n hutsaren oinarri-esakun e e n siste m a ere erator daiteke , eta oinarri- esakun e haue n bidez mundu honen oinarrizko egiturak lege e n siste m a baten gisa ulertzen ditugu eta izadia osotara kausa mekanikoe n araber a eta lege e n araber a konplituki deter min a t u t a ezagutz e n dugu.

Analitika transze n d e n t alak adim e n hutsaren adigaiak eta judizioak barne biltzen ditu, zeinak sentime n a r e kin, begiesp e n a r e kin eta esperien tziarekin halako moldez jar daitezke e n harre m a n e a n , non adigaien eta judizioen Logika egiaren Logika bihurtzen baita; baina harre m a n hau ezinezkoa gerta tz e n zaie arrazoim e n hutsare n adigaiei , judizioei eta inferent ziei , zeren hauek ezin baitute loturarik lortu sentim e n e a n eman a den anizkunkiarekin, ezta objektu begiesg a rriekin edo haute m a n g a r ri ekin ere, edo ezta objektu enpirikoekin ere eskuarki. Izan ere, arrazoim e n hutsar e n adigaiak edo « ideiak » 3 begie t si ezin den, haut e m a n ezin den eta esperien tzian eman ezin den Zerbait en adigaiak baitira. Horrelako Zerbaite n lehen e n g o adibide a giza arima da, bigarren a mund u a, osoki absolutu gisa, eta hirugarre n a Jainkoa . Arrazoime n hutsak arimare n adigaitik abiatut a arimare n subst a n tzia t a s u n a , batasu n a eta hilezkortas u n a inferitzeko egiten duen saialdiak inferentzia okerren sistem a bat sortzen du 4 . Munduar e n muga t a s u n a edo muga g a b e t a s u n a , materiare n zatigarrit as u n a edo zatiezintas u n a , eta munduko kausalit at e osoa edo mundu ar e n lehen sortzaile bat frogatz eko saialdiek arrazoim e n hutsa antino mia bate a n naha s t e n dute mundu ar e n kontzeptu a ri dagokion ez , antitekika edo kontra e s a n e n sistem a bate a n naha s t e n dute, beraz 5 . Azkenik, Jainkoare n izatea frogatz eko saialdia itxurazko jakintza kaskala best erik ez dela gerta tz e n da 6; arrazoim e n a r e n printzipio espekula tibo e t a t ik abiatz en den Teologia kritikari menp er a t z e n zaio halabe h a rr ez . Kasu hauet a n guztiet a n (Psikologia metafisiko edo arrazionale a n , Kosmologia metafisiko edo arrazionale a n eta, azkenik, Teologia metafisiko edo arrazionale a n) arrazoim e n- inferentzien Logika edo Dialektika hau itxuraren Logika bat da. Helburutz a t itxurazko jakintza hori argitara ekartze a eta gainditze a duen Kanten Dialektika transz e n d e n t a la aldi berea n ordu arteko Metafisika ororen gaitzesp e n a da. Horrela, Arrazoim e n hutsaren kritikaren zati positiboak, hots, Estetika transze n d e n t alak eta, bereziki, Analitika transz e n d e n t a lak , «zientzia gisa agertu nahi duen etorkizuneko edozein Metafisikaren » 7

aurrekariak edo prope d e u t ika gara tz eko egitas m o a jasotzen du; aitzitik, Kant deus ez t ailear e n Dialektika transz e n d e n t ala ordu arteko Metafisika ororen ezezt ap e n a da, Metafisika hau itxurazko jakintza soila den heine a n .

Arrazoim e n hutsaren kritikaren gai, interes gu n e , tesi eta asmo nagusi en gainbe girad a hau honela laburtzen dut bukatz eko: Arrazoim e n hutsaren kritikak Estetika transze n d e n t al e a n espazioa eta denbora beren baitan existitzen diren gauz ak edo gauze n arteko harre m a n a k ez direla, baizik gizakiok gauzak begies t eko ditugun formak edo modu ak direla dio; Analitika transz e n d e n t a l ea n Arrazoim e n hutsaren kritika pents a tz e a r e n forma hutsak, adime n ar e n adigaiak eta oinarri- esakun e a k daud ela dioen irakasp e n a da, zeinek sentsu e n araber a emat e n zaigun anizkunkia deter min a tz e n duten , honela guk hau objektu deter min a t u gisa 8 , legee n multzo gisa, izadi gisa eta agerp e n a k diren objektue n mund u gisa begies t eko eta aditzeko; horrekin batera , Analitikaren irakasp e n a k zera dio: gure pents a tz e a r e n eta begies t e a r e n forma hauek ez direla esperien tziare n baldintzak soilik, esperien tzia gizakien ezagu tz a- modu bat den aldetik, baizik esperien tziare n objektue n ahalgarri t as u n a r e n baldintzak berak direla. Azkenik, Arrazoim e n

hutsaren kritika Dialektika transze n d e n t al e a n arrazoim e n a epaitzen duen eta esperien tziare n eta sentsu e n bidez emat e n zaigun anizkunkiaz goiti doaz en adigaiak eta inferentziak itxurazko jakintza gisa azaltzen dituen epaite gi a da, hau da, giza arimari dagozkion inferentzia okerren sistem a gisa azaltzen dituen a; best alde , mundu a r e n adigaiari dagokion antino mia gisa, non arrazoime n a mundu ar e n mugei, hasierari eta amaiga b e t a s u n a r i buruzko kontra e s a n e t a n gerta tz e n den; gainera , Jainkoaz dihardu e n itxurazko zientzia gisa, Jainkoare n existen tzia frogatz e az harrotz en den Teologia espekula tiboa den heine a n , hori egiat a n ezinezkoa izaki.

Arrazoim e n hutsaren kritika hau, beraz, Kanten «esp erien tziare n teoria» da 9 , «esp eri en tziare n Metafisika» 10 , Metafisikaren arazoarekin eta arazoekin jardun aldia 11 , eta beraz, Kantek arrazoim e n ar e n eta sentim e n ar e n mugak 12 deter min a tz eko egiten duen saialdia. Liburua 1781e a n agertu zen lehen e n go aldiz eta 1787a n berriz hobetu t ako argitaraldi bate a n , bai egileak, baita publikoak ere lana zailegitza t eta ilunegitza t jo zutelako. Ordutik aurrera Arrazoim e n hutsaren kritika 200 urte luzeet a n behin eta berriz argitara t u a izan da eta munduko hainba t hizkuntza t a r a itzulia izan da, orain lehen e n go aldiz euskara r a .

Zer da, bada , liburu zail, sakon eta ilun hau hain jatorri eta interes ezberdin ak dituzten hainba t gizakiren tz a t hain erakargarria bihurtzen duen a? Lehen erantzun bat hau izan liteke: liburu honekin Kantek Filosofia ez ezik, izadiaren eta mundu a r e n ulerm e n a , hots, gure mund u-ikuskera ere hankaz gora jarri duela eta horrekin bater a honi oinarritzap e n irmoa ema n diola. Nola ulertu behar da paradox a hau?

IIFilosofiaren iraultza kopernikarra

Kantek berak bere Filosofia eta bereziki Arrazoim e n hutsaren kritika iraultza- ekintza gisa ulertu zuen, eta horrela aurkeztu zien bere irakurle eta garaikide ei 13 . Orduan, galdekizun a berriro ere agertz e n zaigu: nolako iraultza da hau? Zer esan nahi du «iraultza» hitzak hem e n oro har? Eta zer da hem e n iraultzen dena batez ere? Zein dira iraultza honen emai tzak? Galdekizun hauei erantzun asko ema n dakizkieke, adibidez, ondore n go a k:

*Iraulia dena –eta honek hankaz gora jarria esan nahi du– Metafisika bera da. Iraultza honen emai tza positiboa Metafisikaren oinarritzap e n berri baten saialdia da, hots, idealismo transz e n d e n t a l edo kritiko baten printzipioet a n funtsa tz e n diren Izadiaren Metafisikaren 14 eta Ohituren Metafisikaren 15 oinarritzap e n- saialdia. Honek galdekizun berri bater a bidaltzen gaitu: zer dira printzipio transz e n d e n t a lak eta zer da idealismo transze n d e n t ala ? Iraultza honen emai tza nega tiboa ordu arteko metap h ysic a gener alis edo Ontologia, h. d., izatear e n irakasp e n a , adime n hutsaren analitika apalago batez ordezkatz eko ekintza da 16 . Ordu arte dena menp er a t z e n zuten Metafisikaren hiru erem u nagusiek, Psikologia arrazionalak, Kosmologia arrazional ak eta Teologia arrazionalak, arrazoim e n hutsar e n inferentzia okerret a n oinarrituak daud el a dioen epaia jasotzen dute, eta gainera , ezinezkoak direla dioen epaia ere bai, bereziki Kantek arrazoim e n are n printzipio espek ula tiboe ta tiko Teologia orori egiten dion kritikarentz a t balio duen epaia.

*Beste erantzun bat, hain abstrak tu a ez den erantzun a , hau litzateke: Kantek gure ezagu tz ar e n eta izatear e n adigaiak irauli ditu. Espazioa eta denbora , adibidez, Kanten aurre tik, edo objektu absolutu ak ziren, hots, espazio eta denbor a absolutu ak ziren, edo gauze n arteko harre m a n a k ziren, egoer a , urruner a eta antzeko e n gisa. Kanten arab er a ez dira ez bat ez best e a , baizik best e zerbait, eraba t berria den zerbait, hots, formak dira, guk objektuak guga n dik at espazioan eta guga n denbor a n begies t eko ditugun formak, eta objektu ak berak espazioa n deter min a t u t a ko objektu gisa (adibidez, hiru diment siot ako, bi diment siot ako edo diment sio

bakarreko objektu ak) eta beren aldaket ak denbor a n deter min a t u t ako aldaket a gisa begies t eko formak. Hala ere, Kantek ez ditu espazioa eta denborar e n adigaiak soilik irauli, baizik gauze n oinarrizko adigaiak berak ere bai, objektu edo gauzaki baten adigaia oro har, eta bereziki izadiaren adigaia, non guk begie t si, haut e m a n , ikertu eta ezagut u nahi eta ahal ditugun gauz a guztiak bater a tz e n diren. Horrela, begiesp e n e n kantita t e a eta kualitat e a , beren subst a n tzia t a s u n a edo iraunkort as u n a , beren kausazko harre m a n a , kausa eta efektu a diren aldetik, eta, azkenik, beren arteko elkarrera gin a gauz en oinarrizko adigaiak dira 17 , ez gauz ak beren baitan diren aldetik, hau da, beraiek begies t eko eta aditzeko gure eratik beregainki, baizik guretz a t diren modu a n soilik, hau da, agerp e n a k diren heine a n , errepr es e n t a z io ak diren heine a n . Honek esan nahi du adigaiok direla guk zerbait gauza gisa pents a tz eko baliabide a , eta beraz, handitas u n deter min a t u edo kantita t e gisa, subst a n tzia edo akzident e gisa, kausa edo efektu gisa, elkarrera gin osoan daud e n subst a n tzia gisa pents a tz eko baliabide a direla, eta adigai hauei esker sentsu e n bidez emat e n zaigun anizkunkia objektu gisa deter min a tz e n dugu eta horren bitart ez zerbait oro har lehend a bizikoz gauza gisa, objektu gisa sortzen dugu.

*Hala eta guztiz ere, Kantek adigaiak soilik ez ditu iraultzen; hauekin bater a judizioak ere iraultzen ditu, gizaki guztiek adigaiok beraie t a n erabiltzen baitituzt e: adigai hauek judizioet a n elkarlotzea gure errepr es e n t a z ioe n multzoan orden a eta legezko batasu n a sortzeko eta horrela errepre s e n t a z io subjektibo soilak direne t a tik abiatut a esperien tzia objektiboa eta edonor e n tz a t baliogarriak diren esperien tziare n judizioak sortzeko baliagarriak dira. Gure errepr es e n t a z ioe n anizkunkia elkarlotzen duten oinarrizko erregel a hauek, beraz, gure kontzien tziare n eta autokontzien tziare n batas u n e a n aldi berea n legeak dira, gure adime n ak izadiaren lege orokor eta transz e n d e n t a l gisa ezartzen dituen ak 18 . David Humek izadiaren legee n apriorizko ezagutz a r e n deus ez t a p e n a r i eman d a ko erantzun a diren lege hauek izenburu hauekin aurkezt en dira: begiesp e n ar e n axioma k eta haute m a p e n ar e n aitzinape n a k , zeinek Matem a tikak Natur Zientziet ar ako duen balioa oinarritzen duten, Matem at ika begiesp e n e n Matem at ika den aldetik; eta gainer a, esperien t ziaren hiru analogiak , izadiko subst a n tziar e n kantita t e osoaren gordek e t a , kausalita t e a r e n legea eta izadiko subst a n tzia ororen arteko elkarrera gin a a priori frogatu behar duten analogiak.

Honela iraultzen ditu Kantek Filosofiaren oinarrizko adigaiak, eta gainera Matem at ika eta Natur Zientziaren adigaiak, baita oro har zientzia guztienak ere, printzipio metafisiko zaharren ordez printzipio eta adigai transz e n d e n t a l berriak ezartzen dituen heinea n . Ezagutz a iraultzen du, beraz, giza ezagutz a r e n osagai ak eta funtsezko emai tzak oro har, baina hauekin batera objektu e n , gauz en , izadiaren izatea, ez hauek beren baitan diren modu a n , baina bai guretz ako objektuak diren aldetik, objektu enpirikoak, alegia, eta beraz, agerp e n e n mundu oso bat iraultzen du, eta adimen a k berak eskura tz e n ditu agerp e n hauen oinarrizko adigaiak eta oinarrizko legeak, zeinen indarrez geuk sortzen, gauz atz e n eta produzitzen ditugun objektu hauek, baita mundu hau ere, agerp e n e n mundu a den heine a n :

«Izadia deitzen diogun agerp e n e n orden a eta erregulart a s u n a geuk sortzen dugu...» (171 or.).

Hain ausart a , mutiria, kitzikatzailea , «gehiegizkoa » bada ere, baita «zentzug a b e a bada ere esat e a : adime n a bera dela izadiaren lege e n iturburu a , eta beraz, izadiaren batasu n formalar e n iturburu a , hain zuzen a eta gaiari, hots, esperien tziari egokia da era berea n halako baiez ta p e n a » (173 or.). Hau da Kanten kopernikar biraketa deitzen zaionar e n funtsezko unea. Izan ere, Kant berak Arrazoim e n hutsaren kritikaren bigarren argitaraldiko aitzinsolas e a n Metafisikaren bere iraultza eta Kopernikok sortut ako astrono miar e n iraultza aldera tz e n baititu:

«Ene iduriko, orain direna bat- bate a n buruturiko iraultza baten bitartez bihurtu ziren Matem a tika eta Natur Zientzia hain onurazko a suert a t u zaien pentsak er a r e n eraldake t a r e n funtsezko puntu az gogoe t a tz eko adibide aski ohargarriak lirateke, baita haiek imitatzeko ere,

saialdi gisa beder e n , arrazoim e n a r e n ezagutz ak diren hauek Metafisikarekin duten analogiak baimen tz e n duen neurrian. Gaurdaino gure ezagutz a orok objektue n araber a ibili behar zuela onartze n zen; halere, aurresu p o sizio honi jarraiki, objektuoi buruzko gure ezagu tz a heda zezake t e n adigaien bidez zerbait a priori erabakitzeko egin diren saialdi guztiek porrot egin dute. Horrega tik, saia gaitez e n behin ikusten ea ez ote dugun aurrera p a u s o handiagorik ema n go Metafisikaren arazoe t a n objektu ek geure ezagu tz ar e n araber a ibili behar dutela supos a t uz –objektue n apriorizko ezagutz a irrikagarri baten ahalgarri t as u n a r e kin hobeto bater a tz e n den suposizioa–, ezagutz a hau guri objektu ak ema n aurretik haue t az zerbait finkatzeko gai izan behar duen a izaki. Hemen Kopernikoren lehen pentsa m e n d u e kin bezala gerta tz e n da: izarren arma d a osoa ikuslear e n ingurua n jiraka zebilela supos a t uz zeruko higiduren azalpen e a n aurrera egin ezin zuenez gero, ordua n saiatu zuen ea ez litzateke e n hobe izango ikuslea jirarazi eta, alderan tziz, izarrak geldirik utziko balitu. Metafisikan ere antzeko zerbait egiten saia gaitezke...» (41- 42 orr.).

Kanten kopernikar biraket a honek hainbat alde ditu. Izan ere, hast eko Kantek jakintzare n garap e n a sail guztiet a n –Logikatik hasi eta Matem at ika tik igaroz Fisikaraino eta Kimikaraino– «has t a m u s k a soilik» ibiltzetik «zientziare n ibilera segurur a » doan igarobide gisa ulertzen du, aurretik marraz tu t ako egitas m o a r e n eta metodo segurt a t u a r e n arab er ako igarobide gisa. Bigarrenik , igarobide hori ia kasu guztiet an gizaki bakan baten burutazioari egozte n dio, eta beraz, bere burua hartzen du Filosofian halako iraultza sortu duen pertson a bakan tz a t , Talesek Matem a tikan edo Kopernikok Astrono mia n egin zuten bezala. Hirugarrenik , kopernikar biraket a pents ak er a r e n iraultza gisa ulertzen du, honela gauze n mundu a bere bereizgarrit a su n e a n geuk sortu bage n u bezala haute m a t e k o eta aditzeko, eta horrekin batera , geu ere judizio askear e n eta kritikoaren eta autod e t e r min azio aske ar e n subjektu gisa ulertzeko.

IIIIraultza honen historiaurrea eta aurrebaldint zak

Nola lortu zuen Kantek kopernikar biraket a honen ideia, hots, mundu a gure begies t e hutsar e n eta pents a tz e hutsare n formen bidez sortut ako agerp e n e n mundu gisa ulertzen duen ideia?

Immanu el Kant, 1724a n jaioa, izadiaren filosofo gisa hasi zen lanea n . Horrela, 1746ko bere lehen lanea n ordua n gaurkota s u n handia zuen gatazkan sartu zen 19 , indar hil eta bizien arteko gatazkan hain zuzen; 30 urte bete zituen e a n Izadiaren historia orokorra eta zeruaren teoria idatzi zuen 20 , hurren go urtea n eterrari buruzko lantxoa 21 , eta hurren go a n oraindik materia dinamikoar e n teoria bat, laburre a n Monadologia physica izenburu a duen teoria. Metafisikaz nahiko berand u jardun zuen lehen e n g o aldiz, 1755 urtean , eta gainera kritikoki ere hasi zen, nahiz ez ondoren Arrazoim e n hutsaren kritikan egin zuen bezain zorrozki. Metafisikari buruzko lehen lan honen izenburu ak erakus t e n du Kanten norabide a: ezagu tz a metafisikoen lehen printzipioen oinarritzap e n berri bat da bere asmo a 22 . Hemen leibniziar- wolffiar eskolari atxiki zaio, bere heziket a n ikasi zuen Filosofiari, beraz, baina jadanik zentzu kritiko zehatz bate a n atxiki zaio. Gorago jadanik aipatu den Monadologia physicaren izenburu osoak erakus t e n du 23 zein den Kant gazte ar e n jarrera kritikoaren bereizgarrit a su n a : bere monadologia physicarekin Metafisika eta Geom et ria , hau da, leibniziar Filosofia eta newtond ar Natur Zientzia batzen saiatze n da modu eredu g a rrian . Kantek bere bizitza osoan zehar atxiki zuen jarrera hau, baina jarrera berak Kanten garap e n e a n zehar hainbat aldaket a jaso zituen, berak aipatz e n duen modu a n 24 . Aldaket a haue n artea n garrantzitsu e n a 1760ko ham ark a d a n gerta tz e n da, David Humer e n eszep tizismo erradikalare n eraginp e a n dagoe n unea n eta Metafisikari bizkarra emat e n dion unea n . Horrela, 1766a n egoer a hau adieraz t e n duen Espiritu- ikusle baten amet sa k , meta fisikaren amet s e n eskutik

argituak lana idazten du. 1769/17 7 0 ingurua n itzultzen da Kant indarberri tua aurreko proiektura: zientzia, hau da, newtond ar Natur Zientzia bereziki edo zientzia enpirikoa oro har, eta Metafisika bater a tz e r a . Hala ere, jadanik 1765eko abend u a r e n 31n Lamberti «Metafisikaren metodo propioa eta, ondorioz, Filosofia osoa» landu behar zuen idazkia iragarri bazion ere, eta ondoren 1772 a n Sentim e n ar e n eta arrazoim e n ar e n mugak izenburu ar ekin arrazoim e n hutsaren kritika gisa aurkeztu zuen lana hiru hilabet e barru bukatuko zuela uste izan bazue n ere, lana bera, Arrazoim e n hutsaren kritika , ham aika urte beran d u a g o soilik argitara t u zen Rigan azkenik 1781e a n .

Garap e n honen testuinguru a ikusita berriro galdetz e n bada ea nola lortu duen Kantek Kopernikoren eredu ar e n araber a «pent s ak er a r e n iraultza» bat abiaraz t e a , zeina «arrazoim e n espekula tibo hutsar e n zeregina den, horrela ordu arteko Metafisikaren jardunbide a aldatz eko eta bera iraultzeko» 25 , ordua n Kanten kokaleku a, Locke eta Humer e n enpirismo a eta eszeptizismo a eta Leibnizek eta Wolffek sortut ako pents a tz e a r e n eta ezagu tz ar e n oinarritzap e n metafisikoare n artea n dago e n kokaleku a, bere pents a m e n d u a r e n honelako garap e n a r e n emaitz a da: hasiera bate a n Kantek Natur Zientzia eta Metafisika batera tz eko, hau da, Newton eta Leibniz batera tz eko egiten duen saialdiak porrot egiten du eraba t . Hasieran , Humek burutz en duen Metafisikaren kausalita t e- lege ar e n oinarritzap e n a r e n deus ez t a p e n a da egia Kantentz a t . Hala ere, hasiera-hasiera tik legee n bilkura bat den izadiari buruz filosofatu duen Kantek, zeinentz a t Newtone n Mekanikak eredu nagusi a izaten diraue n , ezin du utzi Natur Zientzia enpirismo ar e n edo eszeptizismo erradikalare n eskuta n . Ezin da, ezinezkoa da egun eroko eguzkiare n agertz e a sines m e n soilaren kontua izatea. «Gert a tz e n den orok zerbait aurresu p o s a t z e n du, zeinari erregel a baten arab er a jarraiki zaion» 26 ; hau Humer e n aurka frogatz e a , hots, Hume kausalita t e- lege ar e n apriorizko frogare n bidez errefus a tz e a da Kanten helburu nagusi a.

Areago, Arrazoim e n hutsaren kritika «Humer e n arazoar e n egikaritzap e n a da bere zabalpe n ahalbai t handien e a n » 27 . Kantek Hume ondoren go a erakutsiz errefusa t u nahi du: kausalita t e a r e n lege ak –«Aldaket a guztiak kausa eta efektu ar e n elkarket ar e n lege ar e n arab er a gerta tz e n dira» 28 – eta izadiaren best e oinarrizko legeek –«Begiesp e n guztiak handitas u n hedat u ak dira» (195 or.); «Agerp e n guztiet an errealkiak handit asu n inten tsiboa du, hau da, maila bat du» (198 or.); «Agerp e n e n aldake t a orotan subs t a n tziak irauten du eta bere kantit at e a ez da gehitzen , ezta gutxitzen ere izadian» (208 or.); «Subst a n tzia guztiak elkarrera gin osoan aurkitzen dira, espazioan aldi bere a n haute m a n a k diren heine a n » (227 or.)– esperien tziare n ahalgarri t as u n a r e n eta esperien tziare n objektue n ahalgarri t as u n a r e n baldintza gisa balio dute 29 , hau da, orokorki balio dute. Honek esan nahi du esperien tzia orotarako balio dutela, zientzia enpiriko orotarako salbues p e nik gabe . Izan ere, guretz a t objektu enpirikoa den edo noizbait izan daiteke e n oro lege horien bitartez deter min a t u a baitago. Esperien tzia –baita Humek Metafisikaren aurka erabili zuen esperien tzia ere– baldintza horien arab er a soilik da ahalgarria, hau da, enpirikoak ez diren legee n araber a , eta beraz, esperien tzia orotan oinarri deter min a tz aile gisa barnebildu ak daud e n lege e n araber a .

IVKanten iraultzaren ondorioak

Lortu ahal du Kantek bere pents ak er a r e n iraultzaren bidez Humer e n eszeptizismo a errefus a tz e a , hau da, banako agerp e n a k eta agerp e n e n osotas u n a adime n hutsare n legee n bitart ez deter min a t u t a ko izadi Baten eta agerp e n e n mund u Baten gisa ulertze a? Hasiera-hasiera tik zalantz an jarri zen bere asmo e n lorpen a , best ere n artea n Maimon e n edo Schulzeren

aldetik. Agian Jacobik adierazi du modu zehatz e n e a n Kanten egitas m o a ulertzeko zailtasun a . Honen araber a bera behin eta berriro nahas t u izan duen a honako hau izan da: berbait an go gauz ek edo objektu transz e n d e n t a l ak sentsu e n gain inpresioa egiten dutela dioen aurres u po siziorik gabe ezin dela Kanten sistem a n sartu, baina era berea n aurres u po sizio horrekin ezin dela bertan geratu 30 . Arazo hauek zirela eta, Fichte eta Schelling azkar aldend u ziren Kanteng a n dik, hasiera bate a n idealismo transze n d e n t al kritikoare n jarraitzaile gisa lan egin zuten arren. «Kantek emai tzak eskura eman dizkigu, oinarriak jartzea da oraindik egiteko gera tz e n dena », idazten dio Schellingek Hegeli 1795eko urtarrilaren 6an. Filosofia kritikoa edo transz en d e n t a l a oinarri sendo e n edo egiazko premis e n gaine a n oinarritzeko eta Kanten emaitz ak hortik eratortzeko saialdian bi filosofo hauek, eta ondoren Hegelek, orain alema niar idealismo a deitzen zaiona gara tu zuten: nia edo oinarrizko subjektibita t e t ik, subjektu- objektu tik, adigai absolutu tik eta ideia absolutu tik abiatze n diren sistem a berriak, Kanti jarraituz baina era bere a n honen jatorrizko jarrera klasikoa errotik aldatuz objektu e n mundu ar e n , izadiaren eta askat as u n a r e n dedukzioar e n ikuspe gi berriak gara tu zituzten sistem a k.

Kantek sortu zuen Filosofiaren iraultzak porrot egin du, beraz, Kantek ez baitu lortu bere helburu a , hots, zientzia bat osatze n duen Metafisikaren oinarritzap e n berria sortze a , alegia, betiko berdin iraun beharko lukeen Metafisikaren oinarritzap e n a .

Guztiarekin ere, Kantek pentsak er a r e n iraultza bat sortu du Filosofian: Kanten arab er a Metafisika ezin da ordu arte bezala dogm atikoki kritikarik gabe aurkeztu, oro har oraindik ere ahalgarria bada eta aurkeztu a izan bada . Galdu ez dena, bereziki, mund u- ikuskerar e n kopernikar iraultzak osatze n duen funtsezko erdigun e a da. Objektut as u n a eta objektibita t e a mundu ar e n pents a tz e a r e n eta begies t e a r e n gure formek sortzen dutela Kanten ondore n go Filosofia gehien e n aurres u po sizioa da, aurresu p o sizio eztab aid a g a r ri a den arren, eta hainbat moduta n eraldatu a izan den arren. Kanten ondore n kopernikar iraultza honet ar a jo gabe filosofatze a XX. mend e honen bukaer a n ere apen a s da egingarria edo ezinezkoa da eraba t . Hau da Arrazoim e n hutsaren kritikaren sekretu a . Bere argiket a n sakontz e a irakurleari dagokion lana da, orain euskaraz ere bai.

Oharrak

1 Arrazoimen htsare n kritika ohiko modu a n aipatz en da 1781eko argitaraldiare n orrien zenbakiei aurretik A hizkia gehituz eta 1787ko bigarren argitaraldiare n orrialde- zenbak e t a ri aurretik B hizkia erantsiz.

2 Ikusi bereziki 107 or.: «Logika transz e n d e n t a l a r e n bigarren zatiak, beraz, itxura dialektiko horren kritika izan behar du eta Dialektika transz e n d e n t a l a izena du, ez itxura hori dogm a tikoki iradokitzeko antze gisa (...), baizik eta, adimen a r e n eta arrazoim e n a r e n kritika den aldetik, bere erabilera hiperfisikoari begira honen handius t e oinarrigab e e n itxura faltsua azalaraz t eko eta honela oinarri- esakun e transz en d e n t a l soilen bidez lortzen omen duen asm aku n tz a r e n eta heda p e n a r e n bere uzia juzgaket a soilera eta adimen hutsak itxurap e n sofistikoen aurka duen babe s e r a behe ti tzeko».

3 Kantek hitzari emat e n dion zentzua n . Ikusi 290 or. eta hurren go a k, 295 or. eta hurrengo ak eta, bereziki, 298 or.; ikusi gainera , 1783ko Prolego- meno ak, §§ 125- 131 paragr afo ak.

4 Kantek arrazoime n hutsar e n paralogism o ak izenda tz e n dituen ak , 306 or. eta hurren go a k.

5 Ikusi 367- 368 orr.: «Antitetikak, beraz, ez du jarduten inolaz ere baiez ta p e n aldeb ak arr ez , baizik arrazoim e n- ezagutz a orokorrak hartzen ditu aintzat , baina beraiek elkarrekin duten aurkakota s u n a ri eta beren kausei dagokien ez best erik ez. Antitetika transz e n d e n t a l a arrazoim e n hutsar e n antino miare n azterket a da, bere kausen a eta bere emaitz ar e n a ».

6 «Beharrezko zerizan baten izatear e n froga guztiet ako itxura dialektikoare n aurkikuntz a eta argipen a », 475 or..

7 Zientzia gisa agertu nahi duen etorkizuneko edozein Metafisikaren- tzat prolego m e n o a k , Imman u el Kant, 1783.

8 Pentsa tz e a r e n forma hutsar e n funtzio honi buruz, hots, sentsu m e n e a n eman d ak o begiesp e n a r e n anizkunkia objektue n begiesp e n a lortzeko deter min a tz e n duen formari buruz ikusi Arrazoimen hutsar e n kritikaren lehen argitaraldiko adigai hutsen dedukzioko «Adigaiko berrez a gu tz az », 158 or. eta hurrengo ak, edo ikusi kategorien definizioa 130- 131orr. eta dedukzioko 115- 124 orr. atale t ako testuinguru osoa.

9 Herman n Cohen, Kants Theorie der Erfahrun g, 2. argitaraldia, Berlin, 1885.

10 H.J. Paton, Kant’s Metaphysics of Experienc e , London/New York, 1936/195 1 .

11 Martin Heidegg er , Kant und das Problem der Metaphysik, 3. argitaraldia, Frankfurt , 1965.

12 Horrela dio liburuar e n jatorrizko izenburu ak. Ikusi Kantek Marcus Herz- i 1772ko otsailaren 21ea n idatzitako eskuti tza, Errege Akade mia- ren argitaraldian X 12928 eta hurrengo a , Arrazoimen hutsare n kritika, 40 or. eta P.F. Strawson, The Bounds of Sense , London, 1966.

13Ikusi bereziki, Arrazoimen hutsare n kritika, B XI-XII: «... iraultza baten eraldake t a ri egotzi behar zaio ...».

14 Ikusi Natur Zientziare n hast a p e n metafisikoak, Imman u el Kant, 1786, eta Opus postu m u m deitzen zaien eskuizkribuak, hots, 1786 eta 1796 arteko hausn ark e t a k eta 1796 eta 1804 artea n idatzitako egitas m o e n multzoa.

15 1797a n agertu zen bere lehen zatia, Zuzenbide a r e n irakasp e n a r e n hast ap e n metafisikoak, eta 1798a n agertu t ako Bertut e a r e n irakasp e n a r e n hast a p e n metafisikoak.

16 253 or.

17 Ikusi bereziki Analitikaren 10. atala, A 76/ B 102 eta hurren go a k eta «Adimen a r e n adigai hutse n dedukzio» osoa; gainera , «Adimen hutsare n oinarri- esakun e e n sistem a », bereziki begiesp e n a r e n axiomak (195 or.), haut e m a p e n a r e n aitzinap e n a k (198 or.) eta esperien tziare n hiru analogiak (218 or. eta hurren go a k).

18 Gure adimen a k izadiari ezartzen dizkion lege orokor eta transz en d e n t a l e n arazoaz ikusi ondoren aipatz en diren A 125eko eta 127ko testuak, eta gainera , Juzgam e n a r e n kritikako zenbait testu, Errege Akade miar e n argitaraldian V 179; 180; 196.

19 Pentsa m e n d u a k indar bizien egiazko estimazioaz, eta Leibniz jaunak eta best e mekanikariek gatazka honet a n erabili dituzten frogen juzgake t a , gorputz en indarrei buruzko atariko zenbait kontsider aziorekin batera oro har.

20 Izenburu osoak honela dio: Izadiaren historia orokorra eta zeruare n teoria edo mundu- eraikin osoare n sorkuntz ari eta jatorri meka nikoari buruzko saialdia newtond ar printzipioen araber a .

21 1755eko De igne idazkia.

22 Principiorum primoru m cognitionis metap h ysic a e nova dilucidatio, 1755.

23 Metaphysica cum geom e t ri a iunctae usus in philosophia naturali, cuius specime n I. contine t mona dologia m physica m.

24 Ikusi Johann Heinrich Lamberti 1765 eko aben d u a r e n 31n idatzitako eskutitza, Errege Akade miar e n argitaraldian X 5531.

25 440 or.

26 626 or. Hau da kausalita t e- lege ar e n adierazp e n a A argitaraldian .

27 Prolego m e n o a k, Errege Akade- miaren argitaraldian 403 or.

28 213 or. Hau da kausalita t e- lege ar e n adierazp e n a B argitaraldian .

29 Esperien tziare n ezagu tz ar e n ahalgarri t as u n- baldintzak eta esperien tziaren ezagu tz ar e n objektue n izatear e n ahalgarrit a su n- baldintzen arteko identita t e a z ikusi bereziki A 111

eta hurrengo ak, eta 192 or. eta hurrengo ak.

30 Friedrich Heinrich Jacobi, Werke, II 304.

Biblio gr af ia

Jatorrizko testu ar e n irakurket ar ako gome n d a tz e n den testua eta itzulpen a egiteko ere erabili dena 1998 a n Jens Timmer m a n n e k Meiner argitale tx e a r e n t z a t egin duen argitaraldi hobetu a da.

Lexikoak:

Schmid, Carl Christian Erhard: Wörterbuc h zum leichten Gebrauch der Kantisch e n Schriften, Jena, 1798 (Darmst a d t , 1980).

Ratke, Heinrich: Syste m a t i sch e s Handlexikon zu Kants «Kritik der reinen Vernunft», Leipzig, 1929 (Hamburg, 1972).

Iruzkinak:

Vaihinger, Hans: Komme nt a r zur «Kritik der reinen Vernunft», Stuttgar t , 1881/18 9 2 (Aalen, 1970).

Cohen, Herman n : Komme nt a r zu Imman u el Kants «Kritik der reinen Vernunft», Leipzig, 1907 (Hildes- heim/New York, 1978).

Erdma n n, Benno: Die Idee von Kants «Kritik der reinen Vernunft», Berlin, 1917.

Smith, Norman Kemp: A Com- ment ary to Kant’s «Critique of Pure Reason», London, 1918 (1979).

Vleesch a u w er , Herman Jean de: La déduction transc e n d e n t a l e dans l’œuvre de Kant, Antwerp e n/ Paris/Den Haag, 1934- 37 (New York, 1976).

Paton, Herbert J.: Kant’s Metaphy –sic of Experienc e . A comm e n t a r y on the First Half of the «Kritik der reinen Vernunft», London, 1936 (1965).

Heidegg er , Martin: Phäno m e n olo- gische Interpre t a t ion von Kants «Kritik der reinen Vernunft», Frankfurt/M., 1977.

Ikerket a orokorrak eta ikerket ar ako materialak:

Allison, Henry E.: Kant’s Trans- cende n t al Idealism. An Interpre- tation and Defense , New Haven /London, 1983.

Erdma n n, Benno: Kant’s Kritizis- mus in der ersten und zweiten Auflage der «Kritik der reinen Vernunft», Leipzig, 1878 (Hil- esheim, 1973).

Cohen, Herman n : Kants Theorie der Erfahrun g, Berlin, 1871 (1918).

Kopper, J./Malter, R. (arg.): Materia- len zu Kants «Kritik der reinen Vernunft», Frankfurt/M., 1975 (1980).

Kopper, J./Marx, W. (arg.): 200 Jahre «Kritik der reinen Vernunft», Hildesh eim, 1981.

Tuschling, B. (arg.): Problem e der «Kritik der reinen Vernunft», Berlin/New York, 1984.

Kopper, Joachim: Die Stellung der «Kritik der reinen Vernunft» in der neuer e n Philosophie, Darmsta d t , 1984.

Malter, Rudolf: «Main Currents in the Germa n Interpre t a t ion of the Critique of Pure Reason since the beginning of Neo- Kantianism », Journal of the History of Ideas , 42 (1981), 531- 551.

Uribarri, Ibon: Imman u el Kant. Bizitza eta Filosofia, Donostia , 1997.

Atal ezberdin e n ikerket a bereziak:

Estetika:

Rohs, Peter: Transz en d e n t a l e Äs- thetik, Meisenh eim/Gl., 1973.

Smyth, Richard A.: Form of Intui- tion. An Historical Introduction to the Transce n d e n t a l Aesthe tic, The Hague/Boston , 1978.

Analitika

Reich, Klaus: Die Vollständigkeit der Kantische n Urteilstafel, Berlin, 1932 (Hamburg, 1986).

Baum, Manfred: Die transz e n d e n t a l e Deduktion in Kants Kritiken, Köln, 1975.

Henrich, Dieter: Identitä t und Objektivität . Eine Untersuch u n g über Kants transz e n d e n t a l e Deduk- tion, Heidelberg, 1976.

Hoppe, Hansge or g: Synthe si s bei Kant, Berlin/New York, 1983.

Brandt, Reinhard: Die Urteilsta- fel, Hamburg, 1990.

Vuillemin, Jules: Physiqu e et Métaphysiqu e Kantienn e s , Paris, 1955.

Prauss , Gerold: Erscheinun g bei Kant. Ein Problem der «Kritik der reinen Vernunft», Berlin, 1971.

Prauss , Gerold: Kant und das Problem des Ding an sich, Bonn, 1974.

Nagel, Gordon: The Structure of Experienc e . Kant’s Syste m of Principles, Chicago/London, 1983.

Dialektika

Gäbe, Lüder: Die Paralogism e n de reinen Vernunft, Marburg, 1954.

Bittner, Rüdiger: Über die Bedeu- tung der Dialektik Immanu el Kants, Heidelberg, 1970.

Sullivan, Roger J.: Kant’s Moral Theory, Cambridge , 1989.

Heimso e th , Heinz: Transz en d e n t a l e Dialektik. Ein Komme nt a r zu Kants Kritik der reinen Vernunft , Berlin, 1966- 71.

Alquié, Ferdinan d: La critique kantienn e de la méta p h ys iqu e . Un comm e n t a ir e de la «Dialectique transce n d e n t a l e », Paris, 1968.

Burkhard Tuschlin g

ARRAZOIMEN HUTSAREN KRITIKA

Immanu el KantKönigsberg e n irakaslea

Riga,Johann Friedrich Hartknochek

argitara tu a1781 1

Baco de Verulamio

Instauratio magna. Praefatio

«De nobis ipsis silemus: De re aute m, quae agitur, petimus : ut homine s eam non Opinione m, sed Opus esse cogiten t ; ac pro certo habe a n t , non Sectae nos alicuius, aut Placiti, sed utilitatis et amplitudinis huma n a e funda m e n t a moliri. Deinde ut suis comm o dis aequi ... in comm u n e consulan t ... et ipsi in parte m veniant. Praet er e a ut bene spere n t , nequ e Instaura tion e m nostra m ut quidda m infinitum et ultra mortale fingant , et animo concipiant ; quum revera sit infiniti erroris finis et terminus legitimus » 2 .

Berorren gorent a s u n a ri,Zedlitz- eko baroia,

erregere n esta tu- ministroa

Jauna!

Zientzien hazkuntz a norberari dagokion mailan susta tz e a Zure Gorentasu nare n alde lan egitea da; izan ere, zure interes hau zientzia haiei era estue n e a n lotua baitago , ez babe sl e gisa duzun zure kargu bikainare n bidez, baizik maitale eta ezagu tz aile argitu batek haiekin duen harre m a n estua go a dela eta. Horrega tik, nire eskum e n d e a n dago e n baliabide bakarra darabilt nire esker onak bihurtzeko Zure Gorentasu n a k ni ohora tz eko izan duen konfiantza g a t ik, zeregin honet a n lagundu ahal banez ak e bezala 3 .

Zure Gorentasu n a k lan honen lehen argitaraldiarekin izandako begira m e n d u ongile berari eskaintze n diot bigarren a ere, eta honekin batera , nire literatur a ekimen e n best e alderdi guztiak 4 , eta miresp e n sakon e n a r ekin

Königsber g e n , Zure gorentasu n are n

1787ko apirilaren 23an 5 zerbitzari mend eko e n a

Imman u el Kant

Egilearen hitzaurre alehenen go argitaraldiari 6

Giza arrazoime n a k patu berezi hau du bere ezagutz e n sail bate a n: baztertu ezin dituen galdekizun ek zirikatzen dutela; izan ere, arrazoime n a r e n izaera berak ezarri dizkio galdekizunok, baina berak ezin ditu erantzun, giza arrazoim e n a r e n ahalm e n oro gainditzen baitut e .

Arrazoime n a ez da bere erruz gerta tz e n estualdi honet a n . Bera esperien tzian ezinbes t e a n erabiltzen diren eta aldi berea n honek askiro egiaz ta tz e n dituen oinarri- esakun e e t a t ik abiatz en da. Hauei esker gero eta gorago doa baldintza urruna go e t a r a (bere izaerak berekin dakarre n legez). Baina honela bere zeregina betiko osaga b e gera tuko dela ohartuz, galdekizunak ez baitira inoiz amai tzen , esperien tziazko erabilera enpiriko oro gainditzen dituzten oinarri- esakun e e t a r a ihest er a behar tu a gerta tz e n da, nahiz eta hauek itxuraz hain susmo g a b e a k diren, ezen gizakien arrazoim e n arrunt bera ere hauekin ados baitago. Horrela, ordea , iluntasu n e t a n eta kontra e s a n e t a n naha s t e n da, eta haue t a t ik abiatut a oinarrian nonbai t ezkutuko errakun tz ek egon behar dutela ondoriozta dezake, hauek aurkitu ezin dituen arren, zeren erabiltzen dituen oinarri- esakun e e k ez baitut e esperien tziare n ezein frogarririk berrez a gu tz e n , esakun e ok esperien tzia ororen mugaz goiti baitoaz. Gatazka amaiga b e hauen borroka- lekuak, bada , Metafisika izena du.

Aspaldi bate a n Metafisika zientzia guztien erregina deitzen zen, eta nahia egitat e tz a t hartuz gero, ederki mereziko luke ohorezko izen hori, bere gaiaren garran tzi bikaina dela eta. Egun bolada n dago e n doinuak, ordea , hari erdeinu egite a dakar berekin, eta ema gin a kexu da, bazter tu a eta aban do n a t u a , Hekuba bezala: «modo maxi m a rerum, tot generis natisqu e potens nunc trahor exul, inops» 7 Ovid. Metam.

Hasieran Metafisikaren nagusigo a despotikoa zen dog m atiko e n eskum e n d e a n . Nolanahi ere, lege- emat e a k bere baitan antzinako basakeriar e n aztarnak zituen ez , pixkanak a anarkia oso bater a endek a t u zen barneko gerrak zirela eta, eta eszep tiko e k, lurraren laborantz a iraunkor oro gorrot a tz e n duten noma d a antzeko ek, hiritar batas u n a zatikatz en zuten noizean behin. Hauek, ordea, zorionez gutxi izaki, ezin izan zuten galarazi dogm a tiko haiek beti batas u n a berriro osatze n saiatze a , hau elkarrekin adostu t ako plane n araber a egiten ez zuten arren. Garai berriago a n bazirudien une batez giza adime n ar e n Fisiologia batek (Locke sonatu a r e n a k) gatazka hauen guztien amaiera ekarri behar zuela eta uzi haien legezkotas u n a erab a t erab akiko zela; hala ere, ustezko erregin a haren jaiotza esperien tzia arrunt a den jendailatik eratorria zen arren, eta horrenb e s t ez , bere handius t e ak bidezki susm a g a r ria izan behar zuen arren, nolana hi ere, genealogia hori egitat e a n faltsuki egotzi zitzaionez, hark oraindik ere bere uziak baiez ta tz e n jarraitu zuen, eta horren bitartez dena berriro ere dog m a ti s m o zaharkitu eta harjotura itzuli zen eta zientzia hau ekidin nahi izan genion gutxiesp e n e a n hondora t u zen. Orain, bide guztiak (uste denez) alferrik saiatu eta gero, kaosare n eta gauar e n amak diren nekea eta axolagab e k eria osoa nagusitz en dira zientzien artea n , baina aldi berea n beren eraldake t a eta argiztap e n hurbil baten jatorria ere bai, edo honen aurres aio a behinik behin, baldin eta gaizki aplikatut ako ardura batek zientziok ilun, nahasi eta erabilgaitz bihurtu baditu.

Alferrikakoa da giza izaerari axolagab e izan ezin zaizkion gaien ikerkuntz e n aurrea n axolagab e k eriaren itxurak egin nahi izatea. Axolagab e a k ome n diren haiek ere eskolaren hizkuntza doinu herrikoian eraldatz e a r e n bidez mozorrotzeko asmo a duten arren, zerbait pents a tz e a r ekin batera beti itzultzen dira berriro nahita ez baiezta p e n metafisikoet a r a , hauek hainbe s t e arbuia tz e az harrotzen baziren ere. Hala eta guztiz ere, arret a eta gogoe t a merezi duen fenom e n o a da zientzia ororen loraldiaren erdian agertz en den eta, hain zuzen, lortu ahal izango balira gutxien uko egingo genieken zientziekin zerikusia duen axolaga b e k e ri a hori. Ez da nabar m e n ki azalkeriaren emai tza, itxurazko jakintza bate a n gera tu nahi ez duen garai baten juzga m e n 8 helduar e n a baizik, eta bere zeregin e n artea n zailena arrazoim e n a ri egiten zaion eskakizun bat da, hots, norberar e n ezagu tz ari berriro ekiteko, eta gainera , zilegiak diren bere uziak segurt a tuko dizkion auzitegia ezartzeko, oinarrigab ek o handius t e e i bukaer a ema n ahal

izango dien auzitegia, alegia, eta hau ez botere- hitz baten bidez, baizik bere betiereko lege aldagai tz e n bidez ezartz eko, eta auzitegi hau arrazoim e n hutsaren kritika bera baino ez da.

Hala ere, honet az ez dut ulertzen liburuen eta sistem e n kritika bat, arrazoim e n a r e n ahalm e n a r e n kritika baizik oro har, honek esperien t zia orotatik beregainki bila ditzake e n ezagu tz a guztiei dagokien ez , eta beraz, oro har Metafisika baten ahalgarrit a su n ari edo ahalezint as u n a ri buruzko erabakia eta bere iturburu e n nahiz haue n hedap e n a r e n eta muge n deter min azioa ere ulertzen dut kritikaz, hau dena, ordea, printzipioet a tik abiatu t a .

Geratz en zen bide bakar hau da nik urratu duda n a eta bertan arrazoime n a esperien tziarik gabeko erabileran orain arte bere baitan zatikatu zuten oker guztien konponke t a aurkitu izanaz ilarraintz en naiz. Bere galdekizunak ez ditut sahies tu giza arrazoim e n a r e n ahalm e n eza aitzakiatz a t hartuz; aitzitik, haiek printzipioen arab er a konplituki espezifikatu ditut eta, arrazoime n a k bere buruarekin zuen gaizki- ulertzea r e n gune a aurkitu ondoren , bere gogob e t e osorako konpond u ditut. Galdekizun haiei ihardes p e n a ez da, noski, dogm atiko gogob ero ar e n jakin- nahiak nahiko lukeen moduko a gerta tu ; izan ere, jakin- nahi hau ezingo litzateke aztikerien bitart ez baino gogob e t e , eta nik ez dakit ezer honet az . Nolanahi ere, ez zen hau gure arrazoime n a r e n izaerar e n deter min azioare n asmo a, eta Filosofiaren eginbe h ar r a sasi-interpre t aziotik sortut ako itxurap e n a gainditze a zen, horrek hainbe s t e goraipatz e n eta maitatz e n diren lilurakeriak apurtuko baditu ere. Jarduera honet a n barren a xehet a s u n a ri eskaini diot nire aditasu n handien a eta zera esat er a ausartz e n naiz: hem e n konpond u ez den edo bere konponk et a r ak o giltza beder e n eman ez den arazo metafisiko bat bera ere ez dago el a . Egitate a n , arrazoime n hutsa hain da batasu n betegina , non, bere printzipioa arrazoim e n a ri bere izaerare n araber a ezartzen zaizkion galdekizun guztien arteko bat bakarrari dagokionez askieza balitz, ordua n hura bazter tu egin beharko bailitzateke , zeren, hainbe s t ez , printzipioak ez bailuke best e galdekizun guztiei konfiantz a osoz erantzut eko mailarik.

Hau esat e a n irakurlear e n aurpe gia n erdeinu ar ekin naha s tu t ako sumindur a haute m a t e n dudala dirudit antzaz hain uzi hanpurut s u eta harroak direnei dagokien ez , nahiz eta uzi hauek arimaren izaera bakun a edo mund u are n hasiera baten beharrezkot a s u n a frogatz e a nahi duten progra m a arrunt e n e n edozein autorer e n uziak baino neurritua go a k diren alde handiz. Izan ere, autore honek giza ezagu tz a esperien tzia ahalgarriare n muga guztiez goiti hedat uko duela agintzen du, eta nik apalki aitortzen dut horrek nire ahalm e n a beteki gainditzen duela; horren ordez, arrazoim e n a bera eta bere pents a tz e hutsa soilik dira nire autugai a, eta hauen ezagu p e n xehe a ez dut nigandik urrun bilatu behar, nigan aurkitzen baititut, eta Logika arrunt ak ere jadanik honen adibide a emat e n dit, alegia, bere ekintza bakun oro osoki eta sistem a t ikoki zenba daiteke el a ; baina hem e n galdekizun a hau da: ea behin esperien tziare n ekai eta laguntz a oro kenduz gero, arrazoim e n a r e n bidez zenbat lortzeko itxarop e n a izatea sori zaidan.

Nahikoa esan dugu honekin, beraz, ezagu tz ar e n izaera berak –ez ausazko asmo batek– gure azterket a kritikoaren materiat za t emat e n digun helburu bakoitzaren lorpen ar e n osotasun a z eta helburu hauen guztien lorpen ar e n xeheta s u n a z.

Gainera, ziurtasuna eta nabaritasuna ditugu, azterket ar e n formari dagozkion bi puntuak, hain ekintza labaina egitera ausartz e n den autore a ri bidezki egin ahal zaizkion funtsezko eskakizuntz a t hartu behar direnak.

Ziurtasunari dagokionez , neure buruari irizpide hau ezarri diot, alegia, honelako kontsiderazioet a n ez dela zilegi iritzirik izatea, eta bertan hipotesi baten antzekoa dirudien oro merkan tzia debek a t u a dela, salmen t a n ezin jar daiteke e n merkan tzia, merke bada ere, baizik aurkitu ahala bahitu egin behar dena . Izan ere, a priori finkatut a egon behar duen edozein ezagu tz ak iragar tz e n du behar- beharrezkotz a t hartua izan dadila nahi duela eta apriorizko ezagu tz a huts ororen deter min azioa , are gehiago, ziurtasu n apodiktiko (filosofiko) ororen izari-araua , eta beraz, adibide a bera izan behar duela. Irakurleari dagokio osorik neure agindu hau lan

honet a n bete duda n juzgatz e a , egileari dagokion a oinarriak aurkezt e a best erik ez baita, ez bere epaileen g a n duen eraginaz juzgatz e a . Baimen bekio egileari, ordea , oinarrien ahultze ar e n nahiga b ek o kausa ez izatearre n , mesfidantz a sor dezaket e n pasart e ak norberak oharraraz t e a , nahiz eta pasart e hauek bigarren mailako helburua soilik ukitu, horrela irakurleare n ezbai txikienak puntu honet a n bere judizioaren gain helburu nagusi ari dagokion ez izan lezake e n eragina garaiz saihes t eko.

Ez dut ezagutz e n nik Analitika transz en d e n t a l ar e n bigarren atalburu a n adigai hutsen dedukzioaren izenburup e a n egindako a baino azterket a garran tzitsu a gorik adime n a deitzen diogun ahalm e n a oinarritzeko eta aldi bere a n bere erabilerare n erregel a eta mugak deter min a tz eko; neke handien a sortu didat e n ak ere izan dira, nahiz eta hau alferrikakoa ez izatea itxarot en dudan. Aski sakona den kontsider azio honek, ordea , bi alde ditu. Bata, adime n hutsare n objektuei buruzkoa da eta adigaien baliotasu n objektiboa a priori erakutsi eta ulergarria bihurtu behar du; horrega t ik da funtsezko a nire helburu e t a r a ko . Bestea , adimen hutsa bera bere ahalgarri t as u n a r e n arab er a eta oinarrian dituen indar- ezagu tz ailee n arab er a kontsidera tz e t ik, eta beraz, bera harre m a n subjektiboa n kontsider a tz e tik abiatz en da, eta argiket a hau nire helburu nagusirako garran tzi handikoa den arren, dena dela, ez da bere funtsezko zatia; zeren galdekizun nagusia beti ere honek baitirau: ea adimen a k eta arrazoim e n a k esperien tzia orota tik aske zer eta zenba t ezagut dezaket e n , eta ez pentsa t z e k o ahalm e n a bera nola ote den ahalgarri. Azken hau, nolab ai t esa t eko, efektu jakin baten kausare n bilaket a denez , eta horrenb e s t e z , hipotesi baten antzeko zerbait duen ez bere baitan (nahiz eta egita t e a n horrela ez duen jokatzen, best e une bate a n azalduko dudan modu a n), ordua n hem e n itxuraz gerta tz e n da ezen, iritzi bat emat era ausar tz e n naizela, eta beraz, irakurleari ere aske izan behar zaiola best el ako iritzia izatea . Irakurleari oharpe n hau egin behar diot honi buruz, alegia, aurretik nire dedukzio subjektiboak bereg a n nik itxarot en nuen uste osoa sortu ez balu, nolan a hi ere, hem e n bereziki nire autugai a den dedukzio objektiboak bere indar osoa hartzen duela, eta edonola ere horret az 92 eta 93 orrialde e t a n 9 esa t e n dena aski izan daiteke .

Azkenik, nabaritasunari dagokionez , irakurleak zera eskatz eko eskubide a du: lehenik, nabaritasun diskurtsiboa (logikoa) adigaien bitartez , gero, ordea , nabaritasun intuitiboa (estet ikoa) ere bai begiesp e n e n bitartez , h. d., adibide e n edo best elako azalpen e n bidezkoa in concre to. Lehen e n go a z askiro ardura tu naiz. Nire egitas m o a r e n funtsari zegokion hori, baina, best alde , hain zorrotza ez, baina bidezkoa bade n bigarren go eskakizunari ezin erantzun izatear e n beharb a d a k o kausa ere izan da. Nire lanare n aurrerabid e a n honi buruz nola jokatu erabaki ezinik ibili naiz ia eten ga b e . Adibideak eta azalpe n a k beti beharrezko ak iruditzen zitzaizkidan, eta benet a n lehen egitas m o a n zenbait pasart e t a r a egokiro ere isurtzen ziren. Hala ere, nire eginkizunar e n tam aina eta landu beharreko gaien kopuru a bereh al a ikusi nuen eta idazket a lehor, eskolastiko soil honekin lana jadanik aski heda tuko zela ohartz en nuen ez , asmo herrikoian soilik behar diren adibide ekin eta azalpen ekin puztutz e a zuhurra ez zela neritzon, batik bat lan hau inolaz ere ezingo litzateke el ako erabilera herrikoirako apropos a bihurtu, eta zientziaren benet ako ezagu tz aileek arindura hau hain beharrezko a ez dutelako, nahiz eta beti ere atsegin a den; hem e n , ordea, kaltegarria ere izan zitekee n . Terrasson abad e a k badio, bai, liburu baten tamain a orrien kopuruar e n ordez hura ulertzeko behar izandako denborar e n araber a neurtuz gero, ordua n zenbait liburuz zera esan daiteke el a: «laburragoak izango lirateke ela, hain laburrak ez balira» . Bestalde , ordea, kontua ulergarri t as u n a bada, hau da, luzea izan arren printzipio bate a n lotua dagoe n ezagu tz a espekula tiboar e n osokiaren ulergarri t as u n a bada , orduan arrazoi on beraz esan daiteke: zenbait liburu nabariagoak bihurtuko lirateke ela, hain nabariak izan nahi ez balute . Izan ere, nabari ta su n a r e n baliabide ek zatietan laguntz en dute, baina gehien e t a n osokian arret a galtze a dakart e , irakurleari osokiaren gainbe gira d ar a behar bezain azkar iristen uzten ez dioten heine a n , eta bere kolore nabarrekin siste m ar e n artikulazioa edo atal- egitura ezkuta tz e n eta ezagu g ai tz a

bihurtzen duten heine a n , bera izan arren garran tzitsu e n a sistem a r e n batasu n a z eta irmotas u n a z juzgatu ahal izateko.

Irakurleare n tz a t erakarg arri handia izan daiteke el a uste dut bere ahaleginak egileare n ekin bater a tz e a , baldin eta aurkeztu t ako egitas m o a r e n araber ako lan handi eta garrantzitsu bat konplituki eta iraunkorki osatzeko asmo a badu. Hala ere, zientzia guztien artea n Metafisikari best erik ez zaio sori halako osaket a agintze a hem e n honet az ema n go ditugun adigaien araber a , eta gainer a, denbor a laburre a n eta neke gutxi baina batera t u a r e n bidez, eta horrenb e s t e z , ondore n go ei dena beren asmo e n arab er a era didaktikoan antola tz e a baino ez zaie geratuko, baina horrega tik edukia deus ere ez da ugaltzen . Izan ere, ez baita arrazoim e n hutsaren eskutik datorkigun gure jabego ororen inbentarioa baino, sistem a t ikoki orden a t u t ako inbent arioa . Hemen ezerk ezin digu itzuri, zeren arrazoim e n a k osoro bere baitatik sortzen duen a ezin baitzaio berari ezkuta tu, aitzitik, arrazoim e n berak dakar argitara bere printzipio komun a aurkitu ahala. Ezaguer a honet ako batasu n beteginak baldintza tu g a b e k o osotas u n hori egingarria ez ezik, beharrezkoa ere bihurtzen du, eta gainer a, adigai huts soileta tik abiatu t a egiten du hau, esperien tziako ezerk bertan eraginik izan ezin duela, ezta esperien tzia deter min a t u batera gidatuko lukeen begiesp e n bereziak ere, honela osotas u n hori hedat u eta ugaltze arre n . «Tecu m habita et noris, quam sit tibi curta supellex » 10 . Persius.

Halako arrazoim e n (espekula tibo) hutsare n sistem a neuk emat e a itxarote n dut Izadia ren Metafisika izenburup e a n , luzeran erdia ere izan gabe aurre tik bere ahalgarrit a su n a r e n iturburu eta baldintzak erakutsi beharko dituen eta eraba t landuga b e k o lurra garbitu eta zelaitu beharko duen Kritika honen edukia baino askoz abera t s a g o a izan beharko lukeen sistem a . Hemen, nire irakurleare n g a n dik epaile baten egon arria eta alderdikeria eza itxarot en dut; han, berriz, laguntzaile baten onginahia eta laguntz a; izan ere, siste m ar e n printzipioak Kritikan beteki aurkeztu badira ere, siste m ar e n xehet a s u n a ri gainer a adigai eratorririk ez faltatze a ere bada gokio, a priori gutxi gorab e h e r a taxutu ezin direnak, baizik pixkanak a bilatu behar direnak, eta, halab er , Kritikan adigaien sintesi osoa osatz en denez, orduan hori siste m a n analisiaren aldetik ere gerta tz e a eskatz en da, hau guztia erraza eta lana baino gehiago denbora- pasa izaki.

Inprimake t az ohar batzuk egite a best erik ez zait geratz e n . Bere hasiera pixka bat atzera tu zenez, liburuar e n erdia baino ez nuen jaso berrikust eko, eta bertan zentzua nahas t e n ez duten hutse gi t e ak soilik topatu ditut, hau izan ezik, 379 orrian behe tik hasita 4. lerroan «esp e zifiko» irakurri behar dela «esz e p tiko»- ren ordez 11 . Arrazoimen hutsare n antinomia , 425 orritik 461 orriraino 12 , taula baten gisara egokitu da, tesiari dagokiona ezkerre a n , antitesiari dagokion a eskuine a n doalarik beti, eta hau esakun e a eta aurkako esakun e a erraza go aldera tu ahal izateko antolatu nuen honela.

Egilearen hitzaurre abigarren argitaraldiari

Berehala jakin daiteke emai tzare n arab er a ea arrazoime n a r e n zereginari dagozkion ezagu tz e n landualdia zientzia baten ibilera seguru ari jarraiki zaion ala ez. Zuzem e n eta prest ak e t a anizkunak egin ondoren helburura iritsi ahala aurrera egin ezinik gerta tz e n baldin bada , edota helburu a bete tz eko maiz itzuli egin behar baldin badu, best e bide bat urratz eko; halaber , ezinezkoa gerta tz e n bada lankide ak ados jartzea asmo komun er a iristeko modu az, orduan beti ere uste oso hau atxiki daiteke: halako estudio batek oraindik inolaz ere ez duela zientzia baten ibilera seguru a urratu, baizik eta itsumu s tuk a ibiltze bat best erik ez dela, eta arrazoim e n a r e n merezim e n d u a da bide hori ahalbait aurkitzea , lehen a g o ongi gogoet a t u gabe onartu eta helburu a n barnebildu ziren zenbait gauza alferrikakotza t joz bazter tu behar dituen arren.

Logika antzina- antzinatik abiatu zela aipatu t ako ibilera segurutik zeran ikusten da: Aristoteles e n g a n dik hasi eta gaur egun arte atzera nzko urrats bat bera ere egiteko beharrik ez duela izan, zientziare n segurt as u n a ri baino gehiago dotore t a s u n a ri dagozkion eta ezinbes t eko ak ez diren sotiltasun batzue n baztertz e a edota azaldut ako ar e n deter min azio nabariago a hobekun tz a tz a t hartu nahi ez badira behintza t . Ohargarria da bereb a t Logikak orain arte ez duela aurreranzko urrat s bat bera ere egin ahal izan, eta beraz, itxura guztien araber a eraba t bukatu a eta osatu a dagoel a. Izan ere, egungo autore batzuek hura heda tz e a pents a tz e n bazute n , aldez, indar ezagutz aile ezberdin ei buruzko atal psikologikoak (irudime n az , zolitasun az), aldez, ezagu tz ar e n jatorriari edota objektue n ezberdin t as u n a r e n arab er ako zenbai t ziurtasu n- motari buruzko atal metafisikoak (idealismo az , eszeptizismo az, eta abar), eta aldez, aurreiritziei buruzko atal antropologikoak eratxikiz (haue n kausaz eta konponbid e az) , orduan hori zientzia honen izaera berezia ez ezagu tz e a n errotzen da. Zientziak ugaldu ez ezik, itxuraga b e t u ere egiten dira beren arteko mugak nahasi nahi direne a n ; Logikaren muga, ordea , oso zehazki deter min a tz e n da, pents a tz e ororen erregel a formalak xeheki aurkeztu eta hertsiki frogatu baino egiten ez duen zientzia baita (pents a tz e a apriorizkoa nahiz enpirikoa dela ere, edozein jatorri edo objektu duela ere, edota gure goga m e n e a n beharb a d a k o oztopo ak edo berezko oztopoak aurkitzen dituela ere).

Logikak bere zedarriztap e n a ri best erik ez dio zor lortu duen abant aila hori, eta horrega tik zaio zilegi, eta eginbe h ar r a ere badu, ezagu tz ar e n objektu denez eta beren arteko bereizket az abstrai tze a , eta adimen a , beraz, Logikan bere buruaz eta formaz baino ez da ardura tz e n . Askoz ere zailago a gerta tu behar zaio arrazoim e n a ri , berezkoa denez, zientziare n bide segurutik abiatze a bere buruar ekin soilik ez ezik, objektu ekin ere jardun behar duen e a n ; horrega tik, Logikak prope d e u t ika gisa zientziare n ataria best erik ez du osatze n, nolab ai t esat eko , eta solasgai a ezagu p e n a k direne a n , Logika bat aurres u po s a t z e n da hauek juzgatz eko, noski, baina ezagup e n o n berega n a t z e a zientzia izena propioki eta objektiboki duten jakintzet a n bilatu behar da.

Zientziotan arrazoim e n a k egon behar duen heinea n , beraie t a n zerbait a priori ezagut u behar da, eta beren ezagutz a hori bi erat an lotzen zaio bere objektuari: edo objektu a eta beron e n adigaia deter mina t z e k o best erik ez (best e nonb ai t en eman a izan behar zaigun adigaia), edota bera erreala bihurtzeko . Lehena, arrazoim e n a r e n ezagut za teoretikoa da, bigarren a , ezagut za praktikoa . Bi ezagu tz e t a n zati hutsa dena , hots, arrazoim e n a k bere objektua eraba t a priori deter min a tz e n duen zatia, bere aldetik azaldu behar da lehend a bizi, zati honet a tik gutxi nahiz asko barnebildu, eta ondore n soilik best e iturburue t a t ik datorren zatia, biak ez nahas t e a r r e n ; izan ere, tratu ustela gerta tz e n da, sartzen dena itsu- itsuan gast a tz e n bada, zeren geroa go estualdian gerta tz e a n ezin baita bereizi diru- sarrere n zein kopuruk jasan dezake e n gastu a eta hau zenba t e a n murriztu behar den.

Mate m atika eta Fisika beren objektuak a priori deter min a t u behar dituzten arrazoim e n a r e n bi ezagu tz a teoretikoak dira, eta lehen e n go a k era huts- hutse a n egiten du hori, bigarren a k, berriz, aldez behintz a t era hutse a n , eta beraz, arrazoim e n a z gain best e ezagu tz a- iturburu e n arab er a ere bai.

Mate m atikak giza arrazoim e n a r e n historiaren lehen e n g o garaitik hasita urratu zuen greziar herri miresgarriare n baitan zientzia baten bide seguru a . Nolanahi ere, ez da pentsa t u behar arrazoime n a bere buruaz baino ardura tz e n ez den Logikari bezain erraz a egin zitzaionik errege-bide hori aurkitzea edo, hobeto esan d a , norber ak urratz e a; zera sines t e n dut nik, aitzitik: itsumu st uk a aritu dela luze (bereziki egiptiarren artea n oraindik), eta eraldake t a hura iraultza bati egotzi behar diogula, gizon bakar baten zorioneko burut azioak saialdi bate a n gauza tu zuen iraultza, eta ordutik aurrera hartu behar zen ildoaz ezin zen huts egin eta zientziaren ibilera seguru a betiko eta urruner a amaiga b e e t a r a ino ere urratu eta erakutsi zen. Gaur egun, ez pents ak er a r e n iraultza horren historia, Espera n tz a Oneko lurmutur ospet su a r e n aurkikund e a baino garran tzitsu a g o a izan zena, ezta hori bidera tu zuen zorionekoar e n historia ere ez zaizkigu ezagu n ak. Guztiarekin ere, laertziar Diogen e s e k helarazi digun kondairak, alegia, demost r azio geom e t rikoe n osagai txikienen eta iritzi arrunt ar e n t z a t frogarik behar ez duten e n ustezko aurkitzailea aipatz e n duen kondairak erakus t e n du mate m a t ikariek bide berriaren aurkikuntz ar e n lehen aztarnek eragind ako aldaket a r e n oroitzap e n a ri hain apart eko garran tzia eman ziotela, non ahazt ezin a bihurtu baitzen. Argi bat piztu zitzaion hiruki aldekidea demos tr a t u zuen lehen e n g o a ri (Tales nahiz best el a izena duela ere); izan ere, aurkitu baitzue n ezen, ez zitzaiola figuran ikusten zuenari edo honen adigai hutsari jarraiki behar, berta t ik, nolabai t esa t eko, haren berekitas u n ak ikasteko, baizik eta hauek sortarazi egin behar zituela berak adigaien araber a a priori pents a t u t ako a r e n eta aurkeztu t ako ar e n bidez (eraiket az), eta ez ziola ezer egotzi behar gauz ari, zerbait a priori seguru jakitearre n , berak adigaiare n arab er a gauza n ezarritakotik halab e h a r r ez ondoriozta tz e n zena izan ezik.

Natur Zientziak, aldiz, askoz luzeago behar izan zuen zientziare n bide zabala aurkitu arte; izan ere, mend e bat eta erdi best erik ez dira igaro Verulamgo Baco burutsu ak egin zuen propos a m e n hark aurkikuntz a hori, aldez, bultzatu, eta aldez, lehendik bere atzetik zebiltzan ez gero, batik bat susp er tu zuen etik, eta aurkikuntz a hau ere lehen a go jazo zen pentsak er a r e n iraultza azkar baten eskutik soilik argi daiteke. Heme n, Natur Zientzia printzipio enpirikoetan oinarritzen den heinea n best erik ez dut hartu nahi aintzat .

Galileo k berak aukera tu t ako pisua zuten bolak plano makurre tik eraitsi zituen e a n , edota Torricelli k ur kopuru batek zuen pisua, aldez aurre tik ezagun a zitzaion pisua, aireari eutsar azi zionea n , edo baita geroago ere Stahl ek metal ak kare bihurtu zituen e a n eta hau berriro metal e a n , honi zerbait kenduz eta atzera ema n ez 13 ; ordua n argi bat piztu zitzaien natur zientzialari guztiei. Arrazoimen a k bere egitas m o a r e n araber a sortzen duen a baino best erik ez duela aditzen ulertu zuten, arrazoim e n a k lege iraunkorre n araber ako bere judizioaren printzipioen bidez aurrea hartu behar duela izadia bere galdekizunei erantzut e r a behartuz , baina izadiari gidaritza bereg a n a t z e n utzi gabe , nolabait esa t eko; izan ere, best ela , aurretik ezein egitas m orik gabe burutz en diren

beharb a d a k o behak e t a horiek ezin baitira beharrezko lege bate a n bildu, azken hau izaki arrazoime n a k beti ere bilatzen duen a eta behar duen a . Arrazoimen a honela hurbildu behar zaio izadiari: esku bate a n printzipioak dituela, zeinen araber a soilik har daitezke e n legetz a t elkarrekin ados daud e n agerp e n a k, eta best e eskua n printzipio haien araber a asm at u t ak o esperim e n t u a duela, horrela izadiak irakats diezaion, noski, baina ez irakasleak dioen guztia entzut eko prest dagoe n ikaslear e n gisara, baizik lekukoak egiten zaizkien galdekizun ak ihardes t e r a behartz e n dituen izenda tu t ako epaileare n gisara. Honela, bada, Fisikak ere bere pentsak er a r e n onerako iraultza hura burut azio honi soilik zor dio: arrazoim e n a k berak izadiari ezarritako ari jarraiki bilatu behar duela (ez asm at u) izadiaz ikasi behar duen a, zeinaz arrazoim e n a k bere kabuz ezer ezin ezagu t lezake e n . Honi esker ezarri da Natur Zientzia lehen- lehenik zientziare n ibilera seguru a n , hainbe s t e mend e t a n itsumu s tuk a soilik ibili ondoren .

Erabat bakartu t ako arrazoim e n- ezagutz a espekula tibo a den eta adigai hutsei esker (ez Matem a tika bezala adigaiak begiesp e n a ri aplikatuz) esperien tziare n irakatsi ororen gainetik goratze n den Metafisikak , non arrazoim e n a k, beraz, bere buruare n ikaslea izan behar duen, ez du orain arte zientzia baten ibilera seguru a urratu ahal izateko patu aproposik izan, best e zientzia guztiak baino zaharra go a izan arren, eta berak iraungo lukeen arren, best e guztiak osotara dena suntsi tuko lukeen basak eriare n leizera amilduko balira ere. Izan ere, bertan arrazoim e n a behin eta berriz gerta tz e n da aurrera egin ezinea n , baita esperien tziarik arrunt e n a k baiezt a tz e n dituen lege ak (uste duen modu a n) a priori aditu nahi dituen e a n ere. Bertan, ham aika aldiz aurkitzen gara itzulera- bidea hartzeko beharre a n , bideak nahi dugun lekura ez dara m al a dakus a g ulako, eta bere jarraitzaileen baiezta p e n ei buruzko adost as u n a ri dagokion ez , hain urrun dugu oraindik Metafisika adost as u n horret a t ik, ezen, aitzitik, borroka- leku baten itxura hartu baitu, zeinak itxuraz benet a n norber e indarrekin jolas- borrokan ariket ak egiteko eginkizun a bete tz e n duen, nahiz eta bertan orain arte borrokalari bat bera ere ez den gai izan lurralde txikienik ere konkista tz eko, ezta bere garaipen a r e n gaine a n jabego iraunkorrik eraikitzeko ere. Beraz, Metafisikaren jardunbid e a gaurdaino itsumus t uk a aritze hutsa baino ez da izan ezbairik gabe eta, okerren a dena, adigai soilen artea n itsumus t uk a aritzea.

Zer dela eta ez da Metafisika, orainokoan, zientziare n bide seguru a aurkitzeko gai izan? Ezinezkoa ote al da? Zergatik zigortu du izadiak, beraz, gure arrazoim e n a bide hura bilatzeko grina antsiatu batekin, bere kontu garrantzitsu e n e t a k o bat bailitzan? Are gehiago, zein arrazoi gutxi dugun guk, geure arrazoim e n e a n konfiantz arik izateko, gure jakin- nahiaren puntu garran tzitsu e n e t a k o bate a n bertan behera utzi ez ezik, gainer a itxuret a n geraraz t e n eta, azkenik, iruzurtzen gaituen e a n ! Edo orain arte bideari dagokionez soilik huts egin baldin badugu, zein iragarp e n erabil dezake g u, berriro ere bilatzeari ekinez gero, geure aurreko ak baino arrakas t a t s u a g o a k izango garela itxaroteko?

Ene iduriko, orain direna bat- bate a n buruturiko iraultza baten bitartez bihurtu ziren Matem a tika eta Natur Zientzia hain onurazko a suert a t u zaien pentsak er a r e n eraldake t a r e n funtsezko puntu az gogoe t a tz eko adibide aski ohargarriak lirateke, baita haiek imitatzeko ere, saialdi gisa beder e n , arrazoim e n a r e n ezagutz ak diren hauek Metafisikarekin duten analogiak baimen tz e n duen neurrian. Gaurdaino gure ezagutz a orok objektue n araber a ibili behar zuela onartze n zen; halere, aurresu p o sizio honi jarraiki, objektuoi buruzko gure ezagu tz a heda zezake t e n adigaien bidez zerbait a priori erabakitzeko egin diren saialdi guztiek porrot egin dute. Horrega tik, saia gaitez e n behin ikusten ea ez ote dugun aurrerap a u s o handiagorik egingo Metafisikaren arazoe t a n objektu ek geure ezagu tz ar e n araber a ibili behar dutela supos a t uz –objektue n apriorizko ezagutz a irrikagarri baten ahalgarri t as u n a r e kin hobeto bater a tz e n den suposizioa–, ezagutz a hau guri objektu ak ema n aurretik haue t az zerbait finkatzeko gai izan behar duen a izaki. Hemen Koperniko ren lehen pentsa m e n d u e kin bezala gerta tz e n da: izarren arma d a osoa ikuslear e n ingurua n jiraka zebilela supos a t uz zeruko higiduren azalpen e a n aurrera egin ezin zuenez gero, ordua n saiatu zuen ea ez litzateke e n hobe izango ikuslea jirarazi eta, alderan tziz,

izarrak geldirik utziko balitu. Metafisikan ere antzeko zerbait egiten saia gaitezke objektue n begiesp e n ari dagokionez . Begiesp e n a objektu e n antolaer a ri egokitu beharko balitzaio, ordua n ez dut ikusten nola jakin litekeen zerbait antolaer a horret az ; objektu a (sentsu e n objektua den aldetik) gure begiesp e n- ahalm e n a r e n antolaer ari egokitzen bazaio, berriz, orduan ederki errepres e n t a dezaket nik horren ahalgarri t as u n a . Halere, begiesp e n hauek ezagu tz a bihurtu behar badut e , beraiet a n ezin gera naiteke e n e z gero, baizik eta haiek errepre s e n t a z ioak diren heinea n beren objektua den zerbaiti lotu behar dizkiodan ez eta hauek begiesp e n e n bitartez deter min a t u behar dituda n ez gero, ordua n onar dezaket : edo deter min azio hori gauza tz eko erabiltzen dituda n adigaiok ere objektuar e n araber a ibiltzen direla, eta honela estualdi berarekin egiten dut topo, hots, ea nola jakin daiteke e n haue t az zerbait a priori; edo best el a objektuok adigaion arab er a ibiltzen direla onartze n dut, edo gauz a bera denez , esperien t zia , objektu ak bertan best erik ezagu tu ezin diren heinea n (ema n ak diren objektu ak diren aldetik), adigaion araber a ibiltzen dela, eta kasu honet a n bereh al a aurkitzen dut argibide bat, zeren esperien tzia bera adimen a eskatz e n duen ezagu er a bat baita eta niri objektuak ema n aurretik adime n ar e n erregel a supos a t u behar baitut neure baitan, eta beraz, a priori. Aipatut ako erregel a a priori adieraz t e n da adigaie t a n , eta esperien tziare n objektu guztiak, beraz, halab e h a r r ez ibili behar dira adigaien arab er a eta hauekin bat ere egin behar dute. Bestalde, esperien tzian ezin eman daitezke e n eta halabe h a rr ez arrazoime n a r e n bidez baino ezin pents a daitezke e n objektuei dagokien ez (arrazoime n a k pents a tz e n dituen modu a n behintza t), esan dezagu n hauek pentsa tz eko saialdiek (izan ere, pents a g a r riak izan behar baitut e) guk pents a m old e a r e n metodo eraldatu tz a t onartzen dugun ar e n frogarri bikaina eskura tz e n dutela, hots, gauzez guk beraiet a n ezarritako a baino ez dugula ezagu tz e n a priori 14 .

Saialdi honek desira tz e n genu e n emaitz a du eta zientziaren ibilera seguru a agintzen dio Metafisikari bere lehen e n go zatian, honek bertan apriorizko adigaiez jardut en baitu; hauei dagozkien objektu ak esperien tzian beraiei egokiturik ema n ak izan daitezke. Izan ere, ederki azal daiteke apriorizko ezagu tz ar e n ahalgarrit a su n a pentsak er a r e n aldake t a honen arab er a eta, are gehiago, esperien tziare n objektue n multzoa den izadiaren oinarrian dautz an apriorizko legeak froga gogob e t e g a r ri ez horni daitezke, bi gauzok orain arteko jardunbid e- erarekin ezinezkoak izaki. Hala ere, a priori ezagu tz eko gure ahalm e n a r e n dedukzio honet a t ik emai tza arrotz bat ondoriozta tz e n da Metafisikaren lehen e n g o zatian, itxura guztien araber a bere bigarren zatia ukitzen duen Metafisikaren helburu orokorrerako kaltegarria den emai tza, hots, gure ezagu m e n a r e n indarrez ez garela inoiz esperien tzia ahalgarriaz goiti iristeko gai izango, azken hau izan arren, hain zuzen, zientzia honen kontu funtsezkoe n a . Heme n datza, ordea, gure apriorizko arrazoime n- ezagu tz ar e n lehen balioztap e n hark zuen emai tzare n egiaren aurkako etsa min ar e n esperim e n t u a , hots, gure ezagutz a agerp e n e i buruzkoa baino ez dela, berbai ta n go gauzak, ostera , bere baitan erreal a izan arren, gure tz a t ezez agu n dirauela. Izan ere, halabe h a rr ez esperien tziare n eta agerp e n guztien mugaz goiti joatera bultzatze n gaituen a baldintzatug a b e kia da, arrazoim e n a k berbai ta n go gauz et a n dagoe n baldintza tuki ororentz a t halab e h a r r ez eta eskubide osoz eskatz e n duen a, honen bidez baldintzen ilara osatu a ere eskatuz. Gure esperien tzia- ezagutz a objektue n araber a ibiltzen dela onartz e a n , hauek berbai ta n go gauzak diren heine a n , baldintza tu g a b e kia kontraesa nik gabe ezin pentsa daiteke el a gerta tz e n baldin bada; aldera n tziz, gauze n gure errepre s e n t a z ioa gauzak ema n ak zaizkigun modu a n haue n araber a ez dabilela onartz e a n , gauzok berbai ta n go gauz ak diren heine a n , baizik eta objektuok, aitzitik, agerp e n a k diren aldetik gure errepre s e n t a z io- eraren arab er a dabiltzala onartz e a n kontraesa na desag ert z e n dela gerta tz e n baldin bada , eta ondorioz, gerta tz e n baldin bada, badintz a tu g a b e kia ez dugula gauz et a n guk ezagu tz e n ditugun heine a n aurkitu behar (guri ema n ak zaizkigun heine a n), baina bai berbait an go gauz a gisa ezagutz e n ez ditugun heinea n , ordua n hasiera n saialdia baino ez zena, oinarritua dagoel a nabar m e n tz e n da 15 . Halere, arrazoime n espekula tiboari sentsu ez goitikoare n arloan aurrerap e n a ukatu zaion ondore n, oraindik saia dezake g u ea ez ote dugun haren ezagu tz a

praktikoan daturik aurkitzen baldintza tu g a b e kiar e n arrazoim e n- adigai transz en d e n t e hura deter min a tz eko, eta honela, Metafisikaren desirari jarraiki, esperien tzia ahalgarri guztiaren mugaz goiti iristeko gure apriorizko ezagutz a r e n bidez, zentzu praktikoan soilik gerta badai tek e ere. Eta honelako jardunbide bati esker arrazoime n espekula tiboak leku egiten du beder e n halako heda p e n baten tz a t , nahiz eta lekua bereh al a utzi egin behar duen, eta guri bera arrazoim e n a r e n datu praktikoez bete tz eko aukera geratz e n zaigu ahal dugun heine a n , eta arrazoime n a k berak horret ar a tz e n gaitu 16 .

Arrazoime n huts eta espekula tibo ar e n kritika honen zeregina Metafisikaren orainoko jardunbide a eraldatz eko saialdi honet a n datza, geom e t ri alarien eta izadiaren ikertzaileen arab er a Metafisika- ren iraultza osoari ekinez. Metodoar e n trata tu bat dugu hau, ez zientzia berare n sistem a , baina zientziare n ingera d a taxutz en du bere mugari eta barneko atal- egitura osoari begira. Izan ere, bereizgarri hau dauka arrazoim e n espekula tibo ak bere baitan: bere ahalm e n a taxutu ahal eta behar duela pents a m e n a r e n objektuak aukera tz eko duen modu ar e n ezberdin t a s u n a r e n araber a , eta bere buruari zeregin ak ezartzeko modu e n zerrend a osoa ema n eta, honela, Metafisikaren siste m ar e n ingerad a taxutu ahal eta behar duela; zeren, lehen e n g o a ri dagokionez , apriorizko ezagutz a n objektu ei ezin baitzaie subjektu pentsa tz aile ak bere burutik hartzen duen a baino esleitu, eta bigarren ari dagokion ez , arrazoime n a k ezagu tz ar e n printzipioen berezko batasu n eraba t bakartu a osatze n baitu, non osakide bakoitza –gorputz organiza tu bate a n gerta tz e n den legez– best e guztieng a t ik dagoe n bertan, baita best e guztiak haren g a t ik ere, eta ez dago harre m a n bakar bate a n segurt as u n e z onar daiteke e n printzipiorik, aldi berea n honek arrazoime n a r e n erabilera huts osoarekin duen harre m a n betea azter tz en ez bada. Halere, ezohiko zori ona du Metafisikak, objektuez ardura tz e n diren best e arrazoim e n- zientziek ez duten zori ona (izan ere, Logikak oro har pents a tz e hutsar e n formaz baino ez du jarduten), alegia, kritika honen bidez zientziare n ibilera segurura helduz gero, orduan gai izango dela berari dagokion ezagu tz e n arlo osoa besarka tz eko, eta beraz, bere lana buru dezake el a eta ondoren go ei eskain diezaieke el a , hauek ezer gehitu ezin zaion ondore gisa erabil dezat e n , zeren bere autug ai a printzipioak eta haue n erabilerar e n zedarriztap e n a best erik ez baita, printzipio horiek deter min a tz e n dituzten zedarriztap e n a k hain zuzen. Horrega tik, oinarrizko zientzia denez, osotas u n hau bilatzera behar tu a dago, eta beraz, hau esan ahal izan behar da: «nil actu m reputans, si quid superes s e t agend u m » 17 .

Hala ere, zein altxor mota da, galdetuko da, Metafisika hori, halako kritika baten bidez hain garbitua, baina aldi bere a n egoer a aldaezin batera ekarria, ondore n go ei uztea pentsa tz e n dugun a? Lan honi gainbe gira d a azkar bat eman e z gero, bere onura negatiboa best erik ez dela sines tuko da agian, hots, inoiz esperien tziaren mugaz goiti joaten ez ausar tz e a arrazoim e n espekula tiboar e n eskutik, eta egitat e a n hori da bere lehen onura. Baina hau laster bilakatze n zaigu positiboa , baldin eta kontua n hartzen badugu, arrazoim e n espekula tiboak bere mugaz goiti ausar tz eko dituen oinarri- esakun e e n ezinbes t eko emaitz a ez dela arrazoim e n a r e n erabilera hedatz e a , baizik eta, zehazkiago aztertz en bada, erabilera estut z e a, oinarri- esakun e horiek bene t a n sentim e n a r e n mugak –esakun e ok benet a n honi dagozkione a n– gauz a oroz goiti heda tu eta horrela arrazoime n a r e n erabilera (praktiko) hutsa baztertz e a meha tx a t z e n duten heine a n . Horrega tik, Metafisika zedarrizta tz e n duen kritika bat negatiboa da hainbes t ez , baina aipatu t ako erabilera zedarriztatz eko eta suntsitzeko meh a tx u a egiten duen oztopoa aldi bere a n deusez t a t z e n duen ez gero, egitat e a n garran tzizko onura positiboa du arrazoim e n hutsare n behar- beharrezko erabilera praktiko (moral) bat bada go el ako uste osoa lortu ahala, eta arrazoim e n a erabilera honet a n sentime n a r e n mugez goiti hedatz e n da nahitaez , horret ar ako arrazoim e n espekula tiboar e n laguntz ar e n beharrik izan gabe, baina haren aurkako eraginar e n aurrea n babe s a behar duela bere buruarekin kontrae s a n e a n ez gerta tz e a rr e n . Kritikaren zerbitzu honi bere onura positiboa ukatze a poliziak balio positiborik ez duela baiezta tz e a adina litzateke , bere zeregin

nagusia hiritarren artea n elkarren g a n a k o beldurra sortzen duen bortizkeria eragozt e a best erik ez delako, honela hiritar guztiak beren egitekoak lasaita su n e z eta segur t a s u n e z burutz eko gai izan daiteze n . Kritikaren zati analitikoan frogatz en da espazioa eta denbora sentsuzko begiesp e n a r e n formak baino ez direla, beraz, gauz en existen tziare n baldintzak best erik ez direla, hauek agerp e n a k diren heinea n; horrez gain, ez dugula adime n ar e n adigairik, ezta gauz en ezagutz a r ako bater e osagairik ere, adigaioi dagokien begiesp e n a ema n dakieke e n heine a n izan ezik, eta ondorioz, ezin ezagut dezake g ula objektua berbait an go gauza gisa, baizik begiesp e n enpirikoaren objektua den heine a n best erik ez, h. d., agerp e n gisa; hem e n dik ondoriozta tz e n da, noski, arrazoime n- ezagu tz a espekula tibo ahalgarri oro esperien t ziaren objektu et a r a zedarrizta tu behar dela. Hala eta guztiz ere, oharrar azi behar den eragozp e n honekin beti: objektu beroiek berbai ta n go gauz en gisara ezagutu ezin ditugun arren, pentsa tu ahal izan behar ditugula 18 . Izan ere, best el a esakun e buruga b e hau izango genuke ondoriotza t , alegia, agerp e nik balegok e el a agertz e n den ezer egon gabe . Halere, dem a g u n egin gabe dago el a geure kritikaren bidez beharrezko a bihurtu dugun gauz en bereizkuntz a , hau da, esperien tziare n objektu gisa, bate tik, eta berbai ta n go gauza gisa, best e t ik; ordua n kausalita t e a r e n oinarri- esakun e a k, eta beraz, baita kausalita t e a deter min a tz e n duen izadiaren mekanis m o a k ere, gauz a guztien tz a t balio beharko luke, gauzok kausa arazleak diren aldetik. Zerizan berbera ri buruz ezingo nuke esan, beraz, kontra e s a n nabar m e n e a n gerta tu gabe, adibidez, giza arimari buruz, bere nahime n a askea dela, baina izadiaren beharrezkota s u n a ri menp er a t z e n zaiola aldi bere a n , h. d., ez dela aske a; zeren arima esanahi berean hartu baitut esakun e biotan, hots, oro harrezko gauza gisa (berbai ta n go gauz a gisa), eta aurre tik kritikarik egin gabe ezingo nuke honela baino hartu. Hala ere, kritikak huts egin ez badu objektu a bi esanahie tan hartzen irakatsi digune a n , hots, agerp e n gisa edo berbai ta n go gauz a gisa; bere adime n ar e n adigaien dedukzioa zuzen a baldin bada , eta beraz, kausalita t e a r e n oinarri- esakun e a k gauz ak lehen e n go zentzua n begizta tz e n baditu, hots, esperien tziare n objektuak diren heine a n , objektu berak, aldiz, bigarren esan a hia n , oinarri- esakun e hari menp er a t u gabe , orduan guk nahime n berber a agerp e n e a n bertan (ekintza ikusgarrie t a n) izadiaren lege ar e n araber akotz a t hartuko dugu halabe h a rr ez , eta hainbes t ez , ez- asket za t , eta hala ere, best alde , berbai ta n go gauza bati dagokion ez , ez dugu izadiaren legeari menp er a t u t a pents a t uko, askea balitz bezala baizik, horrela hem e n ezein kontra e s a nik sortu gabe. Neure arima azken alde honet a t ik kontsider a tu t a ezein arrazoim e n espekula tibore n bitart ez ezin ezagut badez ak e t ere (are gutxiago behak e t a enpirikoaren bitartez), eta beraz, ezta askat as u n a ere sentsu e n munduko eraginak egozt en dizkiodan zerizan baten berekita su n gisa, zeren halako zerizan a bere existen tziare n araber a deter min a t u t a ezagu tu beharko bailitzateke , ez, ordea, denbor a n (ezinezkoa dena, nire adigaiar e n oinarrian ezin baitut ezein begiesp e n ezarri); ordua n, hala ere, askat a s u n a pentsa dezake t , h. d., bere errepre s e n t a z ioak ez du bere baitan kontrae s a nik barne biltzen , bi errepre s e n t a z io- eren arteko gure bereizkuntz a kritikoa (sentsuzkoa eta intelektu al a) eta berta tik ondoriozta tz e n den adimen a r e n adigaien zedarriztap e n a , eta beraz, adigaiot a tik isurtzen diren oinarri- esakun e a k ere onetsiz gero. Dema gu n , orain, Moralak halabe h a rr ez askat a s u n a (zentzu hertsien e a n) aurresu p o s a t z e n duela gure nahim e n a r e n berekitas u n gisa, arrazoim e n e a n ditugun eta askat as u n a r e n aurres u po siziorik gabe ezin-ezinezkoak lirateke e n jatorrizko oinarri- esakun e praktikoak arrazoim e n a r e n apriorizko datu gisa erant siz, eta dem a g u n , best ald e , arrazoime n espekula tibo ak askat a s u n a ezin pents a daiteke el a frogatu zuela, bada, ordua n aurresu p o sizio hark, Moralaren ak , alegia, leku egin beharko lioke halabe h a rr ez best e a ri , bere aurkakoak ageriko kontra e s a n bat barne biltzen duen ari , eta ondorioz, askatasu na k eta, berekin batera , etikotasu n ak (izan ere, hauen aurkakoek ez dute kontra e s a nik barne biltzen , aurre tik askat a s u nik supos a t u ez baldin badugu) leku egin beharko liokete izadiaren mekanis m o ari . Halere, Moralerako askat as u n a k bere buruar ekin kontra e s a nik ez izatea best erik behar ez dudan ez , eta gehiago aditu behar gabe gutxienez pentsa g a r ria gerta tz e n denez, eta izadiaren mekanis m o ar e n (best e ikuspegi bate tik begira tu t ako) ekintza berari oztoporik jartzen ez dionez gero, ordua n etikotasu n ar e n irakasp e n a k bere lekua segur t a tz e n du, baita izadiaren ak ere;

hau, ordea , ez zateke e n gerta tuko, kritikak aurretik berbai ta n go gauz ei buruzko gure ezinbes t eko ezjakintas u n a irakatsi ez baligu eta teoretikoki ezagut dezake gu n oro agerp e n soiletara zedarriztatu ez balu. Arrazoimen hutsar e n oinarri- esakun e kritikoen onura positiboari buruzko argiket a hau bera Jainkoaren eta gure arimaren izaera bakunaren adigaiei begira ere erakuts daiteke , baina hau alde batera uzten dut orain laburtze arr e n . Nik ezin ditut, beraz, Jainkoa , askatasu na eta hilezkortasu na suposatu ere egin neure arrazoime n a r e n beharrezko erabilera praktikoare n mese d e t a n , baldin eta aldi bere a n arrazoim e n espekula tibo ari neurriz gaineko ikuskere n handius t e a kentze n ez badiot, zeren horiet ar a iristeko egitat e a n esperien tzia ahalgarriare n objektue t a r a soilik heda daitezke e n oinarri- esakun e e z baliatzen baita arrazoim e n a , nahiz eta, dena dela, oinarri- esakun e hauek esperien tziare n objektu a ezin izan daiteke e n a ri aplikatze a n benet a n hau agerp e n bihurtzen duten eta honela arrazoime n hutsare n hedap e n praktiko oro ezinezkotz a t jotzen duten . Nik, beraz, jakintza ezezta tu behar izan nuen, honela sines m e n ar e n t z a t leku egin ahal izateko, eta Metafisikaren dogm atis m o a , h. d., arrazoime n hutsar e n kritikarik gabe Metafisikan aurrera egiteko aurreiritzia da moralta s u n a ri aurkakotz e n zaion sines m e n- ezaren benet ako iturburu a , beti ere oso dogm atikoa dena. – Beraz, arrazoim e n hutsar e n kritikaren araber a egindako Metafisika sistem a t iko baten jaraunt sia ondore n go ei uztea oso zaila ez bada ere, gutxietsi behar ez den oparia da; aski da arrazoim e n a r e n landu aldia zientziare n ibilera segurutik abiatze n ikuste a eta kritikarik gabeko bere joan- etorri itsu eta zabunkariar ekin aldera tz e a , edota jakinduriaren egarri den gazteriare n denbor a- erabilera hobe a ikuste a , goizik ohiko dogm a ti s m o ar e n eskutik hainbe s t e susta p e n jasotzen duen gazteriaren a , hain zuzen, honela ulertzen ez dituen eta ez berak ezta mundu a n best e inork ere inoiz adituko ez dituen gauz ei buruz erosoki arrazoikerie t a n aritzeko, baita pents a m e n d u eta iritzi berriak asm atz eko ere, eta hainbe s t ez , zientzia zehatz e n ikasket a arbuia tz e n duen gazteriare n denbora-erabilera; hala ere, aintza t hartu behar da batik bat zein aban t aila neurrigab e a dauka n etikotas u n ar e n eta Erlijioaren aurkako objekzio guztien auzia era sokratikoan behin betiko bukatz e ak, hots, aurkakoar e n ezjakintzar e n froga argien ar e n bitartez. Izan ere, beti izan baita mundu a n Metafisikaren bat, baita izango ere, eta arrazoim e n hutsar e n Dialektika bat ere bai orobat , azken hau berezkoa baitzaio arrazoim e n a ri . Beraz, Filosofiaren lehen e n g o egiteko a, eta behinen a , bere errakun tz e n iturburu a itxi eta horrela eragin kaltegarri guztiak behin betiko bere baitatik urrutiratze a da.

Zientzien arloan funtsezko aldake t a hau gerta tu den arren, eta arrazoim e n espekula tibo ak bere orainoko ustezko jabego a galdu behar izan duen arren, hala ere, beti izan duen egoer a abant ailat su berber a n dirau giza egiteko orokorrei dagokion guztiak, baita mundu ak gaurd aino arrazoime n hutsar e n irakasp e n e t a t ik lortutako onurak ere, eta galera horrek eskolen monopolioan baino ez du eragiten, inolaz ere ez, ordea, giza interese a n . Dogmatikorik amorra tu e n a ri galdetz e n diot ea ondoko frogak eskolet a t ik irten ondore n inoiz publikoaren g a n a in o heltzeko eta berone n uste osoan eragin txikienik izateko gai izan diren: heriotzare n ondoren gure arimak duen iraupen a r e n froga subst a n tziare n bakunta s u n a r e n bidez, edo nahime n a r e n askat a s u n a r e n froga, mekanis m o orokorrare n aurka beharrezkot a s u n objektiboa eta subjektiboar e n arteko bereizkuntz a sotil baina baliogab e a eginez, edota Jainkoare n izatear e n froga zerizan oroerre al ar e n adigai baten bidez (aldakorra denar e n beharb a d a k o t a s u n a r e n eta lehen higiarazle baten beharrezkota s u n a r e n adigaiare n bidez). Baina horrelakorik gerta tu ez bada eta giza adime n arrunt ar e n espekulazio sotilerako ezgait a su n a dela- eta inoiz gerta tuko denik ezin itxaron badai tek e; aitzitik, arimare n iraupen a ri dagokion ez , gizaki orok mundu honet ako gauzekin inoiz ez gogob e t e tz eko duen joera ohargarriak soilik sortu behar badu heriotzaren ondoren go bizitzaren itxarope n a (mundu hau bere deter min azio osoare n egoker ar e n t z a t askieza den aldetik), best ald e , nahime n a r e n askatasu n ari begira, beteb e h a r r e n aurkezp e n argi soila izan bada grinen uzi guztiei kontrajarririk askat a s u n a r e n kontzien tzia sortarazi duen a, eta azkenik, Jainkoaren izateari dagokion ez , izadian edonon azaltzen den orden a zoragarria , edert a s u n a eta ardura izan badira mund uare n sortzaile jakintsu eta handi

bate a n sines m e n a sortu duten ak , arrazoim e n- oinarriet an funtsa tz e n diren heinea n publikoaren artea n hedatz e n diren hiru uste oso izaki hauek, bada , ordua n jabego hau ukituga b e geratu ez ezik, berak entzut e a ere irabazt e n du, orain eskolei irakast e n baitzaiei giza egiteko orokorrei buruzko puntu bate a n , (begira m e n handien a merezi digun) jendetz ar e n eskuera n dagoe n bate a n , hain zuzen, ikuskera garaiago eta heda tu a g o a r e n handius t erik ez izatea, eta beraz, eskuarki ulergarriak diren eta zentzu morale a n gogob e t e g a r riak diren froga- oinarrien landu aldira zedarriztatz e a . Aldaket a hau, beraz, eskolen uzi harroei buruzkoa baino ez da, zeren eskolok honet a n ere (bidezki, best e puntu askota n bezala) halako egien zaindari eta ezagu tz aile bakartz a t har ditzate n nahiko bailuket e , nahiz eta publikoari egia haue n erabilera best erik ez dioten erakus t e n , haue n gakoa, ordea, beraien tz a t gordez («quod mecum nescit, solus vult scire videri»)19 . Hala eta guztiz ere, filosofo espekula tibo ek duten uzi bidezkoa go batez ardura tuko gara. Honek baino ez du irauten beti ere publikoari onurazkoa zaion zientzia baten jagole, berak ez jakin arren, hots, arrazoim e n a r e n kritikaren zientziak; izan ere, kritikak ezingo du inoiz herrikoia izan, ezta horren beharrik ere; zeren egia onurag arrien aldeko argu m e n t u landuak herriari buruan sartzen ez zaizkion era bere a n honi ez baitzaizkio inoiz aurkako objekzio sotilak ere burura tz e n; aitzitik, eskolak, espekulaziora iristen diren gizaki guztiek bezala, ezinbes t e a n bi alderdi hauekin topo egiten duen ez gero, orduan eskola behar tu a dago lehen a go edo geroago herritarren artera ere iritsiko den eskandalua arrazoim e n espek ulatiboaren eskubide e n azterket a zehatz ar e n bidez aurretiaz behin betiko eragoz t er a , hots, metafisikariak (eta azken bate a n , apaizak ere bai, metafisikariak diren aldetik) kritikarik gabe nahitaez gatazket a n nahas t e t ik eta hauek gero gainera beren irakasp e n a k gezurt a tz e tik sortzen den eskand alu a . Kritika da eskuarki kaltegarriak izan daitezke e n materialismoari , fatalismoari , ateis m oari , librepen t s a l a rien sinesgo gortasu n ari , gogob erotasu n ari eta sinesk eriari erroak ebaki diezazkioke e n bakarra , baita azkenik idealismoari eta esze p tizis m o ari ere, zeinak eskolentz a t diren arriskutsu ak batik bat eta nekez heltzen diren publikoare n g a n a i no . Gobernu ek, berriz, jakintsu e n egitekoez ardura tz e a komenigarritza t jotzen badut e , orduan hobeto egokitzen zaio zientziaz eta gizakiez duten ardura zuhurrari honelako kritika baten askat a s u n a r e n alde egitea –kritika arrazoim e n a r e n lanak irmo finkatzeko bide bakarra denez– eskolen a despotism o barregarria susta tz e a baino, beren armiar m a- sare ak dese gin ahala arrisku publikoaz iskanbila ozena sortzen duten eskolen a , hain zuzen, publikoak inoiz jaramo nik egin ez dien arren, eta beraz, galera horret az inoiz damurik ezin izan duen arren.

Kritika ez zaio kontrajar tz en arrazoim e n a k zientziare n gisako ezagutz a hutse a n duen jardunbide dog m a tikoari (arrazoim e n a k beti izan behar baitu dogm a tikoa, hots, apriorizko printzipio seguru e t a t ik abiatut a hertsiki frogatu behar baitu), baizik eta dog m atis m o ari , h. d., printzipioei jarraiki zaion adigaie t a t iko ezagu tz a hutsaz (filosofikoaz) soilik baliaturik aurrera egiteko handius t e a ri , arrazoim e n a k aspalditik egiten duen modu a n, nola eta zein eskubidez horret ar a t u den aztertu gabe. Beraz, dogm a ti s m o a arrazoim e n are n ahalm e n ari aldez aurretiko kritikarik egiten ez dion arrazoime n a r e n jardunbid e dogm a tikoa da. Kontrajar tz e honek, horrega tik, ez du azalkeria berritsuar e n alde hitz egiteko beharrik herrikoitasu n ar e n handigur azko izenpe a n , ezta Metafisika oro bazter tz e n duen eszeptizismo ar e n alde ere; aitzitik, kritika hau aldez aurretik egiten den beharrezko prest aku n tz a da, honela Metafisika zehatz bat sust a tu ahal izateko, hots, zientzia den aldetik eskakizunik hertsien e n araber a dogm a tikoa eta sistem a t iko a izan behar duen, eta beraz, eskolak egiten duen modu a n gauz atu behar den Metafisika (era ez- herritarre a n ), zeren utziezina gerta tz e n baita eskakizun hau, Metafisikak bere zeregina eraba t a priori, eta beraz, arrazoime n espekula tiboar e n gogob e t e osorako gauz atz e a agintzen duen ez . Kritikak agintzen duen egitas m o a r e n gauz ap e n e a n , beraz, h. d., Metafisikaren etorkizun eko sistem a n , filosofo dogm a tiko guztien buru izan zen Wolff sonatu a r e n metodo zehatz ari jarraiki behar gatzaizkio, alegia, zientziaren ibilera seguru a bihurtzeko modu ar e n adibide a eman zuen lehen ari (adibide horri esker gaurdaino Alemanian itzali ez den zehazt a s u n- espirituar e n sortzaile bihurtu zela) printzipioen legezko finkape n ar e n bitartez, adigaien deter min azio nabarien bitart ez , froget a n

zehazt as u n a bilatuz eta ondorioztap e n e t a n jauzi ausar ti ak saihes tuz , eta horrega tik zateke e n Wolff pertson a bereziki egokia Metafisika zientzia baten egoer a horret ar a eram a t ek o, aurre tik arloa organo ar e n kritikaren bitartez prest a tz e a otu balitzaio, hots, arrazoim e n hutsar e n kritikaren bitart ez; gabezia hau ez zaio berari soilik leporatu behar, garaiko pents a m old e dogm atikoari baizik gehien b a t , eta filosofoek, haren garaikideek zein aurreko denek, ez dute elkarri zer aurpe gira tu beharrik. Wolffen irakaspide a eta aldi bere a n arrazoim e n hutsare n jardunbid e a bera ere arbuia tz e n dituzten ek zientziaren girgiluet a tik askatz eko asmo a best erik ez dute, eta lana jolas, ziurtasun a iritzi eta Filosofia filodoxia bihurtzeko asmo a .

Bigarren argitaraldi honetan ez dut aukera galdu nahi izan zailtasun ak eta alde ilunak ahalbai t zuzentz eko, bidezkoa denez , hauek direla- eta liburu honen juzgake t a n zenbait sasi-interpre t azio sortu baitzazkie, neure erruz agian, gizon buruargi batzuei. Bestalde , ez dut alda litekeen ezer aurkitu, ez esakun e e t a n eta berau e n froga- oinarriet an , ezta egitas m o a r e n forman eta osotas u n e a n ere; hori, aldez, lana publikoari aurkeztu aurretik etsa min a luzepe a n ezartze a ri egotzi behar zaio, aldez, gaia berare n antolaer a ri, hots, arrazoim e n espekula tibo huts baten izaerari, arrazoim e n a k egiazko atal- egitura bat daukal ako, non dena organo bat den, hots, dena bertan baten g a t ik dagoe n eta bat hori denar e n g a t ik, eta beraz, ahultas u n txikiena nahitaez agertz e n zaigun erabileran, hutse gi t e (errakuntz a) nahiz gabezia izaki. Aldaezintas u n horri eutsiko dio nire sistem a k aurreran tz e a n ere, espero dudan e z . Konfiantz a hau izateko eskubide a ez dit neure hutsalkeriak emat e n , baizik eta emai tza berdina duen esperim e n t u a k eragiten duen ebiden tziak best erik ez, osagai txikienet a tik abiaturik arrazoim e n hutsare n osokiraino edota osokitik (izan ere, osoki hau ema n a baita arrazoim e n a k bere alde praktikoan duen azken asmo ar e n bitart ez) atzera zati bakoitzeraino itzultzean zati txikiena ere aldatz eko saialdiak bereh al a kontrae s a n a k sortaraz t e n dituen heine a n , sistem a n ez ezik, giza arrazoim e n orokorre a n ere bai. Oraindik bada go zereginik, ordea, aurkezp e n ari dagokionez , eta alde honet a n saiatu ditut hobekun tz ak bigarren argitaraldian , aldez, Estetikako gaizki- ulertze ak, batik bat denbor ar e n adigaiari dagokionez , aldez, adime n ar e n adigaien dedukzioar e n iluntasu n ak, aldez, adime n hutsar e n oinarri- esakun e e n froget ako ebiden tzia gogob e t e g a r riari buruz omen zeude n gabeziak, eta aldez, Psikologia arrazionale a n sartut ako paralogism o e n sasi- interpre t azioak baztertu beharko lituzket e n hobekun tz ak. Honaino best erik ez dira heda tz e n aurkezp e n- eran egindako aldaket ak (hots, Dialektika transz e n d e n t a l a r e n lehen e n go atalburu ar e n amaier ar aino soilik) 20 , zeren denbora laburregi izan baitut , eta gainerako a n ez baitut etsa min a tz aile aditu eta inpartzialen g a n gaizki-ulertzerik aurkitu, eta etsa min a tz aile hauek merezi duten laudorioz aipatu ezin dituda n arren, beren kabuz ikusiko dute zuzend u t ako pasar t e e t a n egin zizkidat e n oharrei lotu natzaiela . Zuzenket a honekin batera galera txiki bat jasango du irakurleak, ezinbes t eko a gerta tz e n zena liburua lodiegia bihurtu ezea n , hots, osokiaren osotasu n er a ko funtsezkoak ez diren zenbait gauz a kendu edo laburbildu behar izan ditudal a, irakurle batzuek hauek peituko dituzten arren, best el a ere erabilgarriak diren heine a n , eta espero duda n ez orain ulergarriago a den nire aurkezp e n honi leku egitear re n gerta tu da hori, hots, esakun e e i eta berau e n froga- oinarriei begira funtse a n deus ere aldatu ez den aurkezp e n a ri , nahiz eta bere azalpen a r e n metodo a aurreko argitaraldian erabilitakotik han- hem e nk a hainbes t e urruntze n den, ezen tartekap e n soilen bitart ez ezin izan baitut konpond u. Nahi izanez gero lehen argitaraldiarekin aldera tuz osa daiteke e n galera txiki hau, hala ere, ulergarri t as u n handiago batek kitatuko du gehienb a t , espero duda n ez . Zenb ai t idazki publikotan eskerron eko atse gin ez ohartu dudan e z (zenbait libururen berriem a t e a n nahiz trata tu bereziet a n) , Alemanian ez da zehaz t as u n- espiritua hil oraindik, baizik eta ixilarazi egin dute epe laburrez jeinuzko pentsa m e n d u- askat as u n a r e n aldeko modazko oihuek, eta eskolaren gisakoa den baina horrex e g a t ik soilik iraunkorra, eta hainbe s t ez , behar- beharrezko a den arrazoime n hutsar e n zientziara dara m a n kritikaren arantz az bete t ako bideak ez die galarazi buru argitsu eta ausart batzuei haren jakitun bihurtze a . Meritu handiko gizon horiek ikuskerare n sakont as u n a aurkezp e n argi baten trebe t a s u n a ri lotzen diote zoriontsuki (ez baitakit ni trebe t a s u n horren jabe naizen) eta

haien esku uzten dut auzkezp e n a ri begira tarteka oraindik ere zenbai t gabezia dituen nire lan hau osatze a ; izan ere, ez baitago errefusa t u a izateko arriskurik, ez ulertua izatekoa baizik. Nik neuk ezin izango dut aurrera n tz e a n gatazke t a n murgildu, arret a handiz gogoan hartuko dituda n arren lagun zein aurkako e n g a n dik datoz en iradokizun guztiak, honela etorkizune a n sistem a r e n gauz ap e n e a n erabiltzearre n prope d e u t ika honen araber a . Lan hauek egin artea n zahar sam arr a bihurtu naizen ez (65 urte beteko ditut hil honet a n), denbora aurrez tuz jokatu beharko dut, neure egitas m o a burutuko badut, hots, izadiaren Metafisika eta ohituren Metafisika arrazoim e n espekula tibo nahiz praktikoare n kritikaren zuzent a s u n a r e n egiaz ta p e n gisa, eta lan honet az jabetu diren merituzko gizonen g a n dik itxaron beharko dut hasieran ia nahitaezko ak ziren iluntasu n a k argi ditzat en , baita egitas m o osoaren aldezt aile bihur daiteze n ere. Azalpen filosofiko oro puntu bakan e t a n beti ere erasoga rria gerta daiteke e n arren (ezin baita azalpen mate m a t ikoe t a n bezain korazaturik azaldu), sistem a r e n atal- egitura, aldiz, batas u n gisa kontsider a t u t a ez dago inolaz ere arriskua n , eta gutxi dira sistem a doiest eko joera duten ak sistem a berria dene a n , are gutxiago, ordea, horret ar ako gogorik dauka t e n a k , berrikuntz a guztiak dese gokitza t jotzen ohi dituzten horietako ak baitira. Bereziki azalpe n aske gisa zertut ako idazki orotan gerta tz e n den bezala banak ako pasart e batzuk testuinguru tik atera eta elkarrekin aldera tz e n badira, itxurazkoak baino ez diren kontra e s a n a k agertu ahal izango dira eta hauek argi kaltegarria jaurtitzen dute idazkiaren gainera best e norbait en juzgaket az fidatzen denar e n begiet a n , baina ideia bere osotara berega n a t u duen ak aise konpontz e n daki kontrae s a n hauek. Dena dela, teoria bat berez tinkoa baldin bada , orduan hasieran arrisku handiar ekin meha tx u egiten zioten eraginek eta aurkako eraginek teoriaren koskak ezab a tz eko balioko dute denbor ak aurrera egite ar ekin bater a , baita denbor a laburre a n teoriari behar duen dotore t a s u n a emat eko ere, baldin eta inpartzialak, adimen t s u a k eta egiazki herrikoiak diren gizonek hartaz jardut e n badute .

Königsb erg e n , 1787ko apirilean

Sarrera

IEzagutza hutsa eta enpirikoaren arteko bereizke taz

Ez dago zalantza n jartzerik gure ezagutz a oro esperien tziarekin hast e n dela; izan ere, zeren indarrez iratzarriko litzateke best ela ezagu m e n a ariket ar ako, gure sentsu ak ukitzen dituzten objektue n bidez ez bada , zeinek, aldez, beren ez errepre s e n t a z ioak sortzen dituzten , aldez, gure adimen- ekimen a higitzen duten errepre s e n t a z ioak aldera tz eko, elkarlotzeko edo bereizteko eta, horrela, sentsu e n zirraren ekai soila esperien tzia izena duen objektue n ezagu tz a bate a n bihurtzeko? Denboraren arabera , beraz, ezein ezagutz a ez doa gugan esperien tziare n aurretik, eta honekin hast e n da dena .

Hala ere, gure ezagutz a guztia esperien t ziarekin hast e n bada ere, ez da dena esperien t ziatik sortzen. Izan ere, baliteke gure esperien tzia- ezagutz a bera ere zirraren bidez jasotzen dugun ar e n eta (sentsuzko zirraren bitartez susper tu a best erik ez den) gure ezagu m e n berak sortzen duen ar e n elkartukia izatea, eta orduan gehiket a hau oinarrizko ekai harta t ik ez dugu bereizten , harik eta ariket a luzeak hori oharrarazi eta bere banake t a r ak o trebe bihurtzen gaitue n arte.

Beraz, gutxien ez azterket a zehatz a go a behar duen eta lehen begirad a n bereh al a konpond u ezin den galdekizun a da ea halako esperien tziatik eta sentsu e n zirrara orota tik beregain a den ezagu tz a bada go e n . Halako ezagut z ei apriorizkoak deitzen zaie eta ezagu tz a enpirikoeta tik ezberdin tz e n dira, beren iturburu ak a posteriori, hots, esperien tzian dituzten ezagu tz e t a t ik.

Adierazp e n hori ez da oraindik nahikoa deter min a t u a aurkeztu t ako galdekizun ar e n zentzu osoa egokiro ezaug arri tzeko. Izan ere, esperien tziaren iturburue t a t ik eratorrit ako zenbai t ezagu tz az esat e n ohi da a priori haien gai garela edo eskura ditugula, ez baititugu zuzenki esperien tziat ik eratortz en , baizik benet a n esperien tzia tik atera dugun erregel a orokor bate tik. Horrela, bere etxe ar e n oinarriak azpijan dituen norbaitez honakoa esat e n da: a priori jakin zezake el a eroriko zela, h. d., bene t a n erortze ar e n esperien tziare n zain egoteko beharrik ez zuela. Nolanahi ere, hau ezin zuen erab a t a priori jakin. Izan ere, gorputz ak pisuak direla, eta ondorioz, euskarria kenduz gero, erortzen direla, lehendik izan behar zitzaion ezagun a esperien tziaren bitart ez .

Datorren e a n , beraz, apriorizko ezagu tz az ez dugu ulertuko esperien tzia hau edo best e harta tik bereg ainki gerta tz e n dena, baizik eta erab a t esperien tzia orotatik bereg ainki gerta tz e n dena . Hauei ezagu tz a enpirikoak kontrajar tz e n zaizkie, edo a post eriori baino ez, h. d., esperien tziare n bidez ahalgarriak diren ezagutz ak. Apriorizko ezagutz e n artea n hutsak izena dute ezer enpirikoa nahas t urik ez duten ak. Horrela, adibidez, «aldake t a bakoitzak bere kausa du» esakun e a apriorizko esakun e a da, baina ez hutsa , zeren aldaket a esperien tzia tik baino ezin lor daiteke e n adigaia baita.

IIApriorizko ezagut za jakin batzuk ditugu eta adim e n arruntak ere baditu beti halakoak

Heme n kontua ezagu tz a hutsa ezagutz a enpirikotik seguru ezberdindu ahal izateko ezaugarria da. Esperien tziak irakast e n digu bai zerbait honela edo hala antolatu a dagoel a, baina ez best el a antolatu a ezingo lukeela izan. Aurkitzen bada, beraz, lehenik, aldi bere a n bere beharrezko ta s u n ar ekin bater a pentsa tz e n den esakun e bat, orduan hau apriorizko judizioa da;

horrez gain, ez bada era berea n beharrezko esakun e gisa balio duen best e bate tik eratortz en , ordua n absolutuki apriorizkoa da. Bigarrenik , esperien tziak ez die bere judizioei inoiz egiazkoa edo hertsia den orokortasuna emat e n , baizik ustezkoa edo aldera g ar ria soilik (indukzioare n bitart ez), eta hau halako moldez emat e n die, non zera esan behar baita: orain arte haut e m a n d a k o a r e n araber a erregel a honen edo haren salbues p e nik ez dela aurkitu. Judizio bat, beraz, orokortas u n hertsian pents a tz e n bada, h. d., balizko salbue s p e nik baime n d u gabe , ordua n ez da esperien tzia tik eratorria, baizik eta absolutuki a priori balio du. Orokortas u n enpirikoa, beraz, kasu gehien e t a n balio duen e tik kasu dene t a n balio duen er a egiten den baliotasu n a r e n hautazko goraket a da, «gorputz guztiak pisuak dira» esakun e a n gerta tz e n den bezala, adibidez; aitzitik, orokortas u n hertsia judizio bati funtse a n dagokione a n , orduan honek bere ezagu tz a- iturburu berezia erakus t e n du, hots, apriorizko ezagutz a r e n ahalm e n a . Beharrezkota s u n a eta orokortasu n hertsia dira, beraz, apriorizko ezagu tz a baten ezagu g a rri seguru ak eta elkarrekin bereiztezinki lotuak daud e gainera . Halere, erabileran beren zedarrita su n enpirikoa erakus t e a noizbehinka judizioen beharb a d a k o t a s u n a erakus t e a baino erraza go a denez, edo batzue t a n argigarriago a denez judizio bati egozte n diogun orokortasu n zedarriga b e a bere beharrezkota s u n gisa erakus t e a , ordua n gom e n d a g a r ri a da aipatu t ako bi irizpideak –bakoitza bere baitan hutsezina izaki– zein bere aldetik erabiltze a.

Erraza da giza ezagutz a n bene t a n beharrezko ak eta zentzu hertsian orokorrak diren judizioak, eta beraz, apriorizko judizio hutsak bada u d el a erakus t e a . Zientziet a t iko adibide bat nahi bada , Matem a tikako esakun e orori begiratu best erik ez zaio egin behar; adimen a r e n erabilera arrunt e tiko adibide a nahi bada , ordua n «aldak e t a orok kausa bat izan behar du» esakun e a baliagarria izan daiteke; azken honet a n , kausar e n adigaiak hain nabar m e n ki barnebil tzen du efektu ar ekin duen elkarloturar e n beharrezkota s u n a r e n adigaia eta erregel ar e n orokortasu n hertsiare n adigaia, ezen eraba t galduko bailitzatek e , Hum e k egin zuen legez kausar e n adigaia gerta tz e n dena eta bere aurretiaz denare n uztarket a sarritik eta berta tik sortzen den errepre s e n t a z ioak lotzeko ohituratik (eta beraz, beharrezkota s u n subjektibo soiletik) eratorri nahiko balitz. Gure ezagutz ak dituen apriorizko oinarri- esakun e hutsen errealita t e a frogatz eko halako adibide e n beharrik gabe ere erakuts dezake gu esakun e hauek esperien tzia beraren ahalgarrit a su n e r ak o ezinbes t eko ak direla, eta beraz, a priori aurkez ditzake gu. Izan ere, nondik nahiko luke esperien tziak bere ziurtasun a jaso, bera jarraiki zaien erregel a guztiak beti ere enpirikoak, eta beraz, beharb a d a k o ak balira? Horrega tik, hauek zailki hartu ahal izango dira lehen oinarri- esakun e tz a t . Nolanahi ere, hem e n gure ezagu m e n a r e n erabilera hutsa egitat e gisa eta bere ezagu g a rria aurkeztu izatear ekin askiets gaitezke. Hala ere, judizioet a n ez ezik, adigaie t a n ere azaltzen da hauet ako batzue n apriorizko jatorria. Utz ezazue « gorputz» esperien tzia- adigaitik pixkanak a bertan enpirikoa den guztia alde bater a: kolorea, gogort a s u n a edo bigunta s u n a , pisua, sarrezint as u n a bera; orduan hark (honen b e s t e z eraba t desa g er t u denak) bete tz e n zuen espazioak dirau oraindik eta hau ezin duzue desa g e rr a r azi. Era berea n , objektu gorpuzdun edo gorpuzga b e k o batez duzue n adigai enpirikotik esperien tziak irakas t e n dizkizuen berekitas u n guztiak alde batera uzten badituzu e , orduan hari ezin diozue, dena dela, hura substan t zia gisa edo subst a n tzia bati atxikitako zerbait gisa pentsa tz eko erabiltzen duzuen berekita su n a kendu (nahiz eta adigai honek oro harrezko objektu bat izatea baino deter min azio gehiago barnebildu). Aitortu egin behar duzue, beraz, adigai horret a n jazartzen zaizuen beharrezkota s u n a k sines t ar azit a , adigai honek zuen apriorizko ezagu m e n e a n duela bere egoitza.

IIIFilosofiak ezagut za ororen ahalgarritasuna, printzipioak eta hedap e n a a priori deter minat z e n

dituen zientzia baten pre mia du 21

Aurreko guztia baino garran tzitsu a go a da ezagu tz a jakin batzuk esperien tzia ahalgarri ororen alorra ere uztea eta adigaien bitart ez , alegia, esperien tzian beraiei egokitzen zaien ezein objektu ema n ezin den gisako adigaien bitart ez , gure judizioen hedap e n a itxuraz bere muga oroz goiti heda tz e a .

Eta gure arrazoim e n a r e n ikerkuntz ak, bere garrantziag a tik adime n ak agerp e n e n arloan ikas dezake e n guztia baino askoz bereziago tz a t eta azken asmo ari begira bikainago tz a t jotzen ditugun ikerkuntz ak, sentsu e n mundu az goiti doaz en azken ezagu tz a hauet a n dautz a, non esperien tziak ez gida- haririk, ezta zuzenket a rik ere ezin duen ema n, eta horrega tik, beraz, edoz er t ar a ausar tz e n gara, erratz eko arriskua izan arren, hain premiazko azterket ak ezbairen baten g a t ik, edo gutxiesp e n a g a t ik, edota axolaga b e k eri a g a t ik ez uztearre n . Arrazoimen hutsar e n ezinbes t eko arazo horiek Jainkoa , askatasu na eta hilezkortasun a dira. Eta Metafisika izena du bere gertakun tz a guztiak aldea n eram a nik azken asmo gisa arazo hauek konpontz e a duen zientziak, eta bere jardunbide a hasiera n dog m a tikoa da, h. d., halako ekintza handiare n egikaritza konfiantzaz onartze n duen a arrazoim e n a r e n ahalm e n a r e n edo ahalezint as u n a r e n aldez aurre tiko etsa min arik egin gabe 22 .

Berezkoa dirudi esperien tziare n lurra utzi ahala ezin dela bereh al a eraikin bat antolatu gure ezagu tz ak nondik datoze n jakin gabe eta jatorri ezeza gu n e k o oinarri- esakun e e t a n funtsa tuz , aurretik azterket a arret a t s u a z bere oinarritzap e n a segurt a tu ezean; eta beraz, berezkoa dirudi aldez aurre tik honako galdekizun ak egin behar direla, alegia, ea adimen a ezagutz a hauet a r a guztiet ara nola iristen den eta ea hauek zein hedap e n , baliotasu n eta baliagarri t as u n duten . Egitate a n , ezer ez da berezkoa go a , « berezkoa » hitzaz zera ulertze a baino: bidezki eta arrazoiz gerta tu beharko lukeen a ; aitzitik, honet az eskuarki gerta tz e n dena ulertzen bada, ordua n ezer ez da berezkoa go a eta ulergarriago a azterket a hori denbora luzez landug a b e a gera tu izanare n beharra baino. Izan ere, ezagu tz a haue n zati bat, ezagu tz a mate m a t ikoak alegia, aspalditik da konfiantz ar e n jabe, eta horren bidez itxarop e n onuraga rria iragar tz e n du best e e n t z a t ere, hauek izaera eraba t ezberdineko ak diren arren. Horrez gain, esperien tziare n erem u a z goiti gaud e n e z , seguru gaud e esperien tziak ez gaituela errefus a t uko. Bere ezagu tz ak heda tz eko irrika hain da handia, non kontrae s a n argi bat aurkitzeak soilik gera baitez ak e bere aurrera p e n a . Hala ere, hau saihet s daiteke , baldin eta bere asm akizun ak arret az egiten badira behintza t , asm akizun izateari utzi gabe . Matem at ikak honen adibide distirat su a emat e n digu: noraino irits gaitezke e n apriorizko ezagu tz a n esperien tziatik bereg ainki. Berak objektu ez eta ezagutz ez jardute n du, baina hauek begiesp e n e a n aurkez daitezke e n heinea n soilik. Halere, egoer a hau aise ezikust en da, zeren aipatu t ako begiesp e n bera a priori ema n baitait eke , eta beraz, adigai huts soil bate tik apen a s bereizten baita. Arrazoimen a r e n botere a r e n halako frogak susp er tz e n duen hedap e n e r a k o joerak ez du inolako mugarik. Hegaldi askea n airea bereizi eta bere kontrajarp e n a sentitzen duen uso arinak airerik gabeko espazioan hega n hobeto egin ahal izango lukeela errepre s e n t a lezake. Era berea n , Platonek sentsu e n mundu a utzi zuen honek adimen a ri hain zedarri hertsiak ezartzen dizkiolako, eta hartaz haraindi ausar tu zen ideien hego e n gaine a n adime n hutsar e n lurralde hustu a n barren a . Ez zuen ohartz en bere ahalegin guztiekin ere ez zuela biderik egiten, izan ere, ez zuen euskarririk, nolabait esa t eko, eust az pi gisa bertan eutsi eta bertan bere indarrak aplikatu ahal izateko, horrela adime n a higiaraz t e a rr e n . Giza arrazoime n a k espekulazioan duen patu arrunt a da, ordea, bere eraikina ahalbait azkarren egitea eta ondore n soilik aztertz e a lehen-lehenik ea bere oinarria ondo ezarria zegoen. Orduan, era guztiet ako aitzakiak bilatzen dira bere sendot a s u n a z ziurtasu n a lortzeko, edo baita halako etsa min a berantiar eta arriskutsu a saihes t eko ere. Baina hau da eraiket a n zehar ardura eta susmo orotatik libratzen gaituen a eta itxurazko oinarrizkotas u n a r e kin balakatz e n gaitue n a: gure arrazoim e n a r e n zeregine n zati handi bat, agian handien a , guk jadanik objektu ez ditugun adigaien analisia dela. Honek ezagutz e n kopuru handia emat e n digu, zeinak, gure adigaie t a n (nahiz eta oraindik era nahasia n) jadanik pents a t u t a dagoe n a r e n argiztap e n edo azalpe n ak baino ez izan arren, formar e n araber a beder e n ikuskera

berritzat hartzen diren, nahiz eta materia edo edukiare n araber a dauzka gu n adigaiak hedat u beharre a n xehetu best erik ez dituzten egiten. Jardunbide honek aurrera bid e seguru eta onurag arria duen apriorizko ezagu tz a emat e n duen ez gero, ordua n arrazoim e n a k itxura honen bidez era guztiz ezberdineko baiezta p e n a k sartzen ditu ezkutu a n berak ohartu gabe , eta arrazoime n a k hem e n adigai jakinei arrotz- arrotzak zaizkien best e ak gainera tz e n dizkie, a priori gainera t u ere, hori nola egin dezake e n jakin gabe eta arazo hau aintza t hartu ere egin gabe . Horrega tik, bi ezagu er a hauen bereizket a jorratu nahi dut hasiera- hasiera tik.

IV23

Judizio analitikoen eta sintetikoe n arteko bereizke ta z

Subjektu ak predikatu a r ekin duen hartu e m a n a pents a tz eko ditugun judizio guztiet a n (baiez taileak soilik hartuz, ondore n ezeztaileei aplikazioa erraza baita) hartu e m a n a bi eratar a gerta daiteke. Edota B predikatu a A subjektua ri dagokio, A adigai horret a n (ezkutua n) barne bildut a dagoe n zerbait gisa; edo B eraba t A adigaitik at geratz e n da, berekin elkarlotura n bada go ere. Lehene n g o kasuan , judizioari analitikoa deitzen diot, bigarren e a n , sintetikoa . Judizio analitikoak (baiezt aileak), beraz, predikatu ak subjektua r ekin identit at ezko elkarlotura duen e a n ditugu, elkarlotura hori identita t e rik gabe pents a tz e n duten judizioek, aldiz, judizio sintetiko izena jaso behar dute. Lehene n g o a k , azalpen- judizioak , bigarren ak, hedap e n- judizioak dei daitezke, zeren haiek predikatu a r e n bitart ez ez baitiote ezer gehitzen subjektu a ri, baizik eta analisiari esker subjektu a r e n adigaia jadanik bertan pents a t u t a daud e n (nahasiki bada ere) azpi- adigaie t a n xehetz e n baitut e; aitzitik, bigarren ek subjektua r e n adigaiari bertan pents a t u a ez zegoe n predikatu bat gehitzen diote, berta t ik ezein analisiren bitartez lortu ezin izango zen predikatu a . Adibidez, «gorputz guztiak heda tu a k dira» badiot, ordua n hau judizio analitikoa da. Izan ere, nik ez dut gorputz ar ekin lotzen duda n adigaiaz goiti joan behar heda d ur a berekin elkarlotut a dagoel a aurkitzeko, baizik eta adigai hori analizatu best erik ez dut egin behar, h. d., bertan pents a tz e n dudan anizkunkiaz kontzien t e bihurtu best erik ez dut egin behar predikatu hori bertan aurkitzeko; beraz, judizio analitikoa da. Aitzitik, «gorputz guztiak pisuak dira» badiot , ordua n predikatu a oro harrezko gorputz baten adigai soilean pentsa tz e n duda n zerbait en eraba t best el ako a da. Halako predikatu a r e n eransk e t ak , beraz, judizio sintetiko bat sortzen du.

Esperien tzia- judizioak, halakoak diren aldetik, osotara sintetikoak dira. Izan ere, buruga b e a litzateke judizio analitikoa esperien tzian oinarritzea , zeren ez baitzait sori nire adigaitik irtete a judizioa egiteko, eta beraz, esperien tziare n lekukorik ez baitut behar horret ar ako. «Gorputz bat heda tu a da» a priori irmo dago e n esakun e a da, eta ez da ezein esperien tzia- judiziorik. Izan ere, esperien tziara jo aurre tik jadanik nire judizioaren baldintza guztiak nire adigaian ditut, eta berta t ik atera dezake t predikatu a kontra e s a n a r e n oinarri- esakun e a r e n araber a , eta horren bitart ez , aldi berea n , esperien tziak inoiz irakatsiko ez lidakee n judizioaren beharrezkot a s u n a z kontzien t e bihur naiteke . Aitzitik 24 , oro harrezko gorputz baten adigaian pisuare n predikatu a biltzen ez badut ere, hark esperien tziare n objektu bat ezaugarri tzen du bere zati baten bitart ez , eta honi lehen zatiari dagozkion esperien tzia beraren best e zatiak ere gehitu diezazkioket . Nik gorputz ar e n adigaia aldez aurre tik analitikoki ezagut dezake t adigai honet a n pents a t u t ako ezaug arrien bitart ez , heda d ur a , sarrezint as u n a , tanker a, eta abarren bitart ez . Nire ezagutz a heda tuz gero eta gorputz ar e n adigai hori lortzeko erabili duda n esperien tziari atzera begira tuz gero, ordua n aipatu t ako ezaugarriekin batera elkarlotua aurkitzen dut beti pisua ere, 25 eta beraz, hau predikatu gisa adigai hari sintetikoki erans t e n diot. Beraz, pisuare n predikatu a eta gorputz are n adigaiar e n arteko sintesiare n ahalgarri t as u n a esperien tzian oinarritzen da, zeren bi adigaiok, bata best e a n

barne bildut a ez badau d e ere, osotasu n baten zati gisa, hots, begiesp e n e n lotura sintetikoa den esperien tziare n zati gisa elkarri egokitzen baitira, nahiz eta ausaz best erik ez izan.

Hala ere, judizio sintetikoet a n baliabide hori erab a t falta da. A adigaiaz goiti joan nahi badut B best e adigai bat harekin lotua balego bezala ezagu tz eko, zer da nik euskarritzat erabiltzen dudan a eta sintesia ahalbide tz e n duen a? Heme n ez baitauka t ondore n esperien tziare n arloan aztertzeko aban t ailarik. Esakune hau har dezagu n : «gert a tz e n den guztiak bere kausa du». Gertatz en den zerbaiten adigaian izate bat pents a tz e n dut, bere aurre tik denbora bat igaro dela, eta abar, eta hortik judizio analitikoak lor daitezke. Halere, kausa baten adigaia adigai harta t ik at dago eraba t eta gerta tz e n dene tik ezberdina den zerbait iragartz en du, eta ez dago, beraz, gerta tz e n denare n errepre s e n t a z io honet a n barnebildu a . Nola esan dezake t , orduan, oro har gerta tz e n denaz beretik eraba t ezberdina den zerbait, eta nola ezagu t dezake t kausar e n adigaia hari dagokiola, eta gainera halab e h a r r ez dagokiola, benet a n bertan barne bildut a ez egon arren? Zer da hem e n X = ezeza gu nkia, adime n ar e n euskarria dena honek A adigaitik at B predikatu arrotza aurkitu duela uste duen e a n , hots, adigai harta tik at egon arren harekin elkarlotua dago el a estima tz e n duen predikatu a aurkitu duela uste duen e a n? Ezin izan da esperien tzia, zeren aipatu t ako oinarri- esakun e a k bigarren errepre s e n t a z io hau lehen ari erans t e n baitio, orokortasu n handiarekin ez ezik, baita beharrezkota s u n a adieraziz ere, eta beraz, a priori eta adigai hutsen bitart ez . Hortaz, gure apriorizko ezagu tz a espekula tibo ar e n azken asmo osoa halako oinarri-esakun e sintetikoet a n , h. d., heda p e n e z ko oinarri- esakun e e t a n funtsa tz e n da; izan ere, oinarri-esakun e analitikoak eraba t garran tzitsu ak eta beharrezko ak dira, baina eskura tz e benet a n berria den sintesi seguru eta zabalerako behar den adigaien nabari ta su n a lortzeko best erik ez 26 .

VArrazoim e n ar e n zientzia teoretiko orotan apriorizko judizio sintetikoak barnebiltz en dira printzipio

gisa

1. Judizio mate m a t ikoak sintetikoak dira osotara . Badirudi esakun e hau giza arrazoime n a r e n analizatz ailee n oharrei orain arte itzuri egin zaiela, eta beren susmo ei zuzenki kontrajar tz en zaiela ere bai, nahiz eta kontra e s a n ezin den eran ziurra eta ondorioet a n oso garrantzitsu a den. Izan ere, mate m a t ikariar e n inferentzia oro kontra e s a n a r e n oinarri- esakun e a r e n araber a gerta tz e n dela aurkitu zenez gero (ziurtasun apodiktikoare n izaerak eskatz e n duen a), orduan oinarri- esakun e a k ere kontrae s a n a r e n esakun e t ik abiatu t a ezagu tz e n direla uste izan zen; eta horret a n erratz en zuten; izan ere, esakun e sintetikoa kontrae s a n a r e n esakun e a r e n araber a adi daiteke, baina inolaz ere ez bere baitan, baizik eta best e esakun e sintetikoa aurres u po s a t z e n baldin bada best erik ez, hura ordua n honet a tik abiatu t a ondoriozta tu ahal izateko.

Aldez aurretik zera ohartu behar da: bene t ako esakun e mate m a t iko ak beti apriorizko judizioak direla, eta ez enpirikoak, esperien tziatik lortzen ez den beharrezkota s u n a baitakar t e aldea n . Hau onartu nahi ez bada, ordua n nire esakun e a Mate m a tika hutsera zedarriztatz e n dut; bere adigaiak aldea n dakar apriorizko ezagutz a huts soilak barnebiltzen dituela, eta ez enpirikoak.

Hasiera bate a n pentsa ziteke e n «7 + 5 = 1 2 » esakun e a zazpi eta bosten batuket a baten adigaitik kontra e s a n a r e n esakun e a r e n araber a ondoriozta tz e n den esakun e analitikoa best erik ez dela. Hala eta guztiz ere, zehatz a go kontsider a tz e n bada, orduan zera aurkitzen da, 7 eta 5en batuket a r e n adigaiak ez duela bi zenbakiok best e bakar bate a n bater a tz e a best erik barnebiltzen, eta honen bitart ez ez dela pents a tz e n zein den biak biltzen dituen zenbaki bakar hori. Hama bi zenbakiare n adigaia ez dago inolaz ere jadanik pents a t u a zazpi eta bost en batera tz e a pentsa tz e n dudan e a n , eta halako batuke t a ahalgarri baten nire adigaia luze analizatu arren, ez dut bertan

inoiz ham a bi a aurkituko. Adigai harta t ik irten behar da bietako bati dagokion begiesp e n a laguntz a tz a t hartuz, adibidez, bost hatzak, edo bost puntu (Segn errek bere Aritmetikan egiten duen legez), eta horrela, pixkan ak a begiesp e n e a n ema n d a k o bosta zazpiare n adigaiari gehituz. Izan ere, lehenik 7 zenbakia hartzen dut, eta 5aren adigaia osatz eko nire eskuko hatzak begiesp e n gisa laguntz a tz a t hartzen baditut , ordua n 5 zenbakia eratzeko lehendik bildutako banako ak 7 zenbakiari gehitzen dizkiot pixkan ak a nire irudi hartan, eta horrela, 12 zenbakia agertz e n dela dakusa t . 7a 5ari gehitu behar zitzaiola batuke t a baten (=7 + 5) adigaian pents a t u dut, baina ez batuket a hori 12 zenbakia denik. Esakun e aritme tikoa , beraz, beti da sintetikoa; hau are era nabariago a n ohartz en da zenbaki handiago ak hartuz gero, ordua n garbi argitzen baita gure adigaiare n analisiaren bitart ez soilik batuke t a inoiz ezin dugula aurkitu begiesp e n a r e n laguntz arik gabe, gure adigaiak nahi ditugun modu a n jiratu eta bihurtu arren.

Era bere a n , Geom et ria hutsar e n ezein oinarri- esakun e ere ez da analitikoa. «Bi punture n arteko lerro zuzena motzen a da» esakun e sintetikoa da. Izan ere, zuzen kiaren nire adigaiak ez du handitas u nik barnebil tzen , baizik eta kualitat e bat best erik ez. Motzenar e n adigaia erant si egiten da osorik eta ezin da lerro zuzenar e n ezein analisiren bitartez lortu. Begiesp e n a r e n laguntz a onartu behar da hem e n , beraz, sintesia honen bitartez baino ez baita ahalgarria .

Geom et rialariek aurres u po s a t z e n dituzten oinarri- esakun e gutxi batzuk best erik ez dira bene t a n analitikoak eta hauek kontra e s a n a r e n esakun e a n funtsa tz e n dira; hala ere, esakun e identikoak diren aldetik metodo ar e n kateari baino ez zaizkio baliagarri, eta ez printzipio gisa, adibidez , «a = a », «osokia bere buruare n berdina da», edo «(a + b) > a », h. d., «osokia bere zatia baino handiago a da». Hauek ere adigai hutsen araber a balio duten arren, begiesp e n e a n aurkez daitezke el ako soilik onartzen dira Matem at ika n . Adierazpe n a r e n esan gur a bikoitza baino ez da eskuarki judizio apodiktiko horien predikatu a jadanik gure adigaian dagoel a, eta beraz, judizioa analitikoa dela sinest ar az t e n gaitue n a . Adigai bati, beraz, predikatu jakin bat gainpe n t s a t u behar diogu, eta beharrezkot a s u n hau adigaiei atxikia dago jadanik. Hala ere, kontua ez da adigaiari zer gainpe n t s a tu behar diogun, baizik eta bertan ilunki bada ere benetan zer pentsa t z e n dugun, eta ordua n, zera azaltzen da: predikatu a adigai haiei benet a n halabe h a rr ez lotzen zaiela, baina ez adigaian bertan jadanik pents a t u t a bezala, adigaiari erant si behar zaion begiesp e n a r e n bitart ez baizik.

2. Natur Zientziak (Physica) apriorizko judizio sintetikoak barnebiltz en ditu bere baitan printzipio gisa . Esakune pare bat best erik ez dut aurkeztu nahi adibide gisa: «mun d u gorpuzdun a r e n aldaket a orotan materiare n kantita t e ak aldagai tz dirau», edota «higidurar e n igorpen orotan efektuak eta aurkako efektuak beti elkarren berdinak izan behar dute». Bi esakun e haue n beharrezkot a s u n a , eta beraz, beren jatorria apriorizkoa dela ez ezik, esakun e sintetikoak direla ere argia da. Izan ere, materiare n adigaian ez dut bere luze- laburra pents a tz e n , baizik bere prese n tzia espazioan best erik ez honen betek e t a r e n bitartez. Beraz, bene t a n materiare n adigaiaz goiti noa, berari bertan pents a t u ez nuen zerbait a priori gainpe n t s a t z e a rr e n . Esakun e a ez da, beraz, analitikoa, sintetikoa baizik, eta, hala ere, a priori pentsa t u a da, eta horrela gerta tz e n da Natur Zientziare n zati hutseko gainerako esakun e e t a n .

3. Metafisikak apriorizko ezagut za sintetikoak barnebildu beharko lituzke, orain arte zientzia saiatu soiltzat baino ez bada hartzen ere, nahiz eta giza arrazoime n a r e n izaerare n arab er a ezinbes t eko a izan, eta bere autug ai a ez da inolaz ere gauzez a priori egiten ditugun adigaiak analizatz e a eta horren bitartez analitikoki azaltzea , baizik eta gure ezagu tz a a priori heda tu nahi dugu eta horret ar ako adigai jakin bati bertan barne bildua ez zegoe n zerbait erans t e n dioten oinarri- esakun e a k erabili behar ditugu, zeinak apriorizko judizio sintetikoen bitartez hain urrun doaz en , ezen esperien tzia bera ere ezin baitzaigu jarraiki, adibidez, «mun d u ak lehen hasiera bat izan behar du» esakun e a n eta antzekoe t a n , eta horrela, Metafisika apriorizko esakun e sintetiko soilez osatze n da bere helburuaren arabera beder e n .

VIArrazoim e n hutsaren arazo orokorra

Asko irabazt e n da hainba t azterket a arazo bakar baten formulap e a n bildu ahal izanez gero. Izan ere, horrekin norbere zeregina erraz tu ez ezik, hau zehazki deter min a tz e n den heinea n , gure asmo a ere gogob e t e dugun ala ez dugun etsa min a t u nahiko lukeen edonore n a ere errazt en da. Arrazoimen hutsar e n bene t ako arazoa, hortaz, galdekizun honet a n jasotzen da: nola dira ahalgarriak apriorizko judizio sintetikoak ?

Orain arte Metafisikak ziurtasun- ezaren eta kontra e s a n a r e n hain zalantz azko egoera n iraun izana arrazoi honi baino ez zaio egotzi behar, hots, arazo hau bera eta agian judizio analitikoen eta sintetikoe n arteko bereizket a lehen a g o ez pents a t u izateari. Metafisikaren iraupe n a edo honda m e n a arazo honen konponke t a n edo berak argitze a eskatz e n duen ahalgarri t as u n a egitat e a n halakorik ez dela dioen froga gogob e t e g a r ria n funtsa tz e n da. David Hum e izan zen arazoari gehien hurbildu zitzaion filosofoa, baina inolaz ere ez zuen askiro deter min a t u eta bere orokortas u n e a n pents a t u , baizik eta efektuar e n eta bere kausar e n elkarloturar e n (principium causalitatis) esakun e sintetikoan best erik ez zen gera tu , eta apriorizko esakun e a halakoa ezin-ezinezkoa zela erakutsi izana uste zuen, eta bere inferentzien arab er a Metafisika deitzen diogun a bene t a n esperien tziatik datoz en eta beharrezkot a s u n a r e n itxura ohiturag a t ik jaso duten arrazoime n a r e n ustezko ikuskere n lilurakeria soila litzateke; inoiz ez litzateke Filosofia oro deus ez t a tz e n duten baiezt ap e n hauet a r a iritsi izango, gure arazoa bere orokortas u n osoan izan balu begi- bistan, zeren ordua n aditu ahal izango bailuke bere argu m e n t u e n arab er a Matem a tika hutsa ere ezinezkoa litzateke el a , honek, noski, apriorizko esakun e sintetikoak barne biltzen baititu, eta hainbes t ez , bere adime n sendo ak halako baiezta p e n bat egite a galaraziko lioke.

Goragoko arazoar e n konponk e t ak aldi bere a n arrazoim e n a k objektu e n apriorizko ezagu tz a teoretikoa bere baitan barne biltzen duen zientzia ororen oinarritzap e n e a n eta egikaritzan duen erabilera hutsar e n ahalgarri t as u n a barne biltzen du, h. d., galdekizun haue n ihardes p e n a :

Nola da ahalgarria Mate m atika hutsa?

Nola da ahalgarria Natur Zientzia hutsa?

Beneta n bada u d e n zientzia haue t az ea nola ote diren ahalgarriak baino ezin galde daiteke egokiro; izan ere, ahalgarriak izan behar dutela beren errealita t e a k frogatz e n du 27 . Metafisikari dagokionez , berriz, orain arte izan duen zorigaitzeko aurrera bid e ak eta orain arte aurkeztu den Metafisika oroz bere funtsezko helburu ari dagokionez benet a n bada go el a ezin esat e ak bere ahalgarrit a su n a zalantz a t a n jarraraz t e n dio edonori arrazoiz.

Dena dela, ezagu era hau zentzu jakin bate a n benet a n bada go ela onartu behar da, eta Metafisika, zientzia gisa ez bada ere, berezko joera gisa erreal a da (metaphysica naturalis). Izan ere, giza arrazoime n a geldiezinki doa bere premia propioak bultzatu t a , asko jakiteare n hantus t e a r e n bidez higiarazia izan gabe, arrazoim e n a r e n ezein esperien tzia- erabilerak, eta beraz, berta tik lortutako printzipioek erantzun ezin dituzten galdekizun e t a r a n t z , eta horrela, garai orotan izan da Metafisikaren bat benet a n gizaki guztieng a n , eta honek beti iraungo du, beraien g a n arrazoime n a espekulazioa arte hedatz e n den heinea n . Eta orain Metafisikaz ere galdetz e n da: Nola da ahalgarria Metafisika berezko joera gisa? , h. d., nola sortzen dira giza arrazoim e n a r e n izaera orokorretik arrazoim e n a k bere buruari egiten dizkion galdekizunak, bere premiak bultzatz en duela hura hauek ahalbait hobekien erantzut e r a?

Berezko galdekizun hauek erantzut eko unea n , adibidez, ea mundu ak hasiera bat duen ala betitik den, eta abar, orainoko saialdi guztiek ezinbes t eko kontra e s a n a k aurkitu dituzten ez gero, Metafisikara jotzeko berezko joerak soilik ezin gaitu gogob e t e , h. d., beti ere Metafisikaren bat (hau dena dela ere) sortzen duen arrazoim e n hutsak ezin gaitu gogob e t e , baizik eta objektu e n

jakintzaz edo ezjakintzaz ziurtasu n a lortu ahal izan behar da, h. d., edo bere galdekizune n objektuez edo beraiez juzgatz eko arrazoim e n a r e n ahalm e n a z ala ahalezint as u n a z erabakia lortu ahal izan behar da, eta beraz, edo gure arrazoim e n hutsa konfiantz az hedat u ahal izan behar da edo berari zedarri deter min a t u eta seguru ak ezarri ahal izan behar zaizkio. Goragoko arazo orokorretik segitzen den azken galdekizuna hau izango litzateke bidezki: nola da ahalgarria Metafisika zientzia gisa?

Arrazoime n ar e n kritikak, beraz, azkene a n halabe h a rr ez gidatz en du zientziara; kritikarik gabeko bere erabilera dogm a tikoak, aitzitik, oinarrigab ek o baiez ta p e n e t a r a , zeinei era berea n itxurazkoak direnak kontrajarri ahal baitzaizkie, eta beraz, esze p tizis m ora .

Zientzia honek ezin du luzera ikaragarri handikoa izan, zeren ez baitu amaiga b e ki anizkunak diren arrazoim e n a r e n objektu ekin zerikusirik, baizik eta bere buruarekin best erik ez, beraz, bere altzotik sortzen diren arazoekin, beretik ezberdinak diren gauz en izaerak aurkeztu beharre a n norber e izaerak aurkezt e n dizkion arazoekin; izan ere, esperien tzian aurkeztu ahal zaizkion objektuei begira duen ahalm e n propioa aldez aurretik osoki ezagut u duen ez gero, erraza izan behar zaio esperien tziare n muga oroz goiti saiatu t ako erabilerar e n heda p e n a eta mugak konplituki eta seguru deter min a tz e a .

Beraz, orain arte Metafisika dog m a tikoki eraikitzeko egin diren saialdi guztiak gerta tu g a b e k o tz a t jo ahal eta behar dira; izan ere, helburu a ez da oraindik puntu bate a n edo best e a n analitikoa dena , hots, gure arrazoim e n e a n a priori dautza n adigaien analisi soila, baizik eta benet ako Metafisikarako prest ak e t a best erik ez, hots, bere ezagu tz a a priori sintetikoki heda tz eko prest ak e t a , eta beraz, analisi soilak hau ezin du lortu, gure adigaie t a n barnebildu a dagoe n a baino ez baitu erakus t e n , ez, ordea, adigai horietara a priori iristeko modu a, ondoren oro harrezko ezagu tz a ororen objektuei begira duen erabilera baliodun a ere deter min a t u ahal izatearre n . Ez da pairam e n asko jasan behar uzi hauek denak uzteko, zeren arrazoime n a k bere buruarekin dituen kontra e s a n e k , ukaezinak eta metodo dogm atikoa n saihes t ezin ak ere badiren ek, aspalditik kendu baitiote orain arteko Metafisikari bere izen ona. Irmotasu n gehiago beharko da barneko zailtasun eta kanpoko kontrajarp e n e n aurre a n etsitu gabe orain artekoari kontrajarria den best e trata er a baten bitartez azken e a n zientzia hau hazkuntz a oparo eta ema nkorrer a ekartzeko, giza arrazoim e n a r e n t z a t ezinbes t eko a den zientzia, hain zuzen, bere enbor berri guztiak moztu ak izan daitezke e n arren, erroak ezin erauzi zaizkion zientzia 28 .

VIIArrazoim e n hutsaren kritika izeneko zientzia berezi baten ideia eta sailkaketa

Aurreko guztiaren emaitz a arrazoim e n hutsaren kritika dei daiteke e n zientzia berezi baten ideia da. Izan ere 29 , arrazoim e n a da ezagutz a r e n printzipioak a priori eskura emat e n dituen ahalm e n a . Horrega tik, arrazoim e n hutsa da zerbait eraba t a priori ezagutz eko printzipioak barne biltzen dituen a . Arrazoimen hutsare n organona ezagutz a huts oro a priori lortu eta benet a n sor dezaket e n printzipioen multzoa litzateke . Halako organo n baten aplikazio xehe ak arrazoim e n hutsar e n siste m a bat eraikiko luke. Hau, ordea, gogoz bilatzen denez eta oraindik ikusteko dagoe n e z ea hem e n gure ezagu tz ar e n heda p e n a oro har ahalgarria den eta zein kasut a n den ahalgarria , ordua n arrazoime n hutsar e n zientzia, bere jatorri eta muge n juzgake t a soilaren zientzia, arrazoim e n hutsar e n sistem a r ak o proped e u t ika t za t har daiteke . Halakoak arrazoim e n hutsar e n irakasp e n a ez, baizik kritika izena jaso beharko luke, eta bere onura bene t a n nega tibo a best erik ez litzateke izango espekulazioari begira, hots, ez litzateke gure arrazoime n a r e n heda p e n e r a ko baliagarria izango, baizik eta hau argitzeko eta bera errakuntz e t a t ik askatz eko best erik ez, hau asko irabazt e a izaki jadanik. Transze n d e n t al a deitzen diot objektu ez ez, baina oro

har beraiek ezagutz eko gure eraz dihardu e n ezagu tz a orori, hau a priori ahalgarria den heine a n . Honelako adigaion siste m a Filosofia transze n d e n t ala deituko litzateke . Hau, ordea, hasiera bate a n gehiegizkoa da. Izan ere, halako zientzia batek ezagutz a analitikoaz gain sintetikoa ere a priori osorik barnebildu beharko lukeen ez gero, orduan heda p e n handiegi a luke gure asmo ari dagokionez , zeren analisia gure autug ai bakarra osatz en duten apriorizko sintesiare n printzipioak bere heda p e n osoan aditzeko behar- beharrezkoa den bezain urrun best erik ezin luza baitez ak e g u . Azterket a honet az dihardu gu orain, bene t a n irakasp e n transz en d e n t a l a ez, baina kritika dei diezaioke gu n a , zeren bere asmo a ez baita ezagutz a berare n heda p e n a , baizik eta ezagutz a r e n zuzenke t a best erik ez, eta ezagu tz a ororen balio edo balioezare n frogarria a priori eman beharko bailuke. Halako kritika, beraz, organo n baterako prest ak e t a da ahalbai t eta hau lortuko ez balitz, bere kanon bater ako prest ak e t a beder e n , eta horrela, berari jarraiki egun bate a n agian arrazoime n hutsar e n Filosofiaren sistem a osoki aurkeztu ahal izango da analitikoki nahiz sintetikoki, bere ezagu tz e n hedap e n a z nahiz muga p e n soilaz osatze n bada ere. Izan ere, aldez aurretik jakin daiteke hau ahalgarria dela eta, areago, bere heda p e n a hain handia ezin dela izan, ezen halako sistem a bat eraba t osatze a ezin itxaron daiteke e n , hem e n objektua ez baita gauze n izaera agortezina, baizik eta gauz en izaerari buruz juzgatz en duen adime n a , eta gainera bere apriorizko ezagu tz ari begira best erik ez, eta objektu honen hornidura guga n dik landa bilatu beharrik ez dugun ez gero, ordua n ezin zaigu ezkuta tu , eta uste guztien arab er a hornidura hau osoro hartut a aski txikia da, honela bere balioa edo balioeza juzgatu eta balioztap e n zuzen a egin ahal izateko. Are gutxiago itxaron behar da hem e n liburuen eta arrazoim e n hutsar e n sistem e n kritika bat, arrazoim e n hutsare n ahalm e n berare n a baizik. Hau oinarrian datzan e a n baino ez dugu izango sail honet ako lan zahar eta berrien eduki filosofikoa balioztatz eko frogarri seguru a ; best ela , historiografo eta epaile ezgaiek best e e n oinarrigab eko baiezt ap e n a k orobat oinarrigab e a k diren beren baiezta p e n e n bidez juzgatz en dituzte 30 .

Filosofia transz e n d e n t a l a zientzia baten ideia da eta arrazoim e n hutsar e n kritikak zientzia honen plan osoa arkitektonikoki, h. d., printzipioen araber a zirriborratu behar du eraikina osatze n duten zati guztien osotas u n a r ekin eta segurt as u n a r e n berm e osoarekin. Bera arrazoim e n hutsar e n printzipio ororen sistem a da 31 . Kritika honek jadanik Filosofia transz en d e n t a l a izena ez izatear e n arrazoia sistem a osoa izatekot a n giza ezagu tz a osoare n apriorizko analisi xehe a barne bildu beharko lukeela best erik ez da. Gure kritikak, hala ere, aipatu t ako ezagu tz a hutsa osatz en duten funtsezko adigaien zenbak e t a jarri behar du begi- bistan. Halere, adigai haue n analisi xehe a eta beraiet a t ik eratorrit ako e n laburpe n osoa alde bater a utz dezake , aldez, analisi hau helburuga b e a litzateke el ako , analisiak ez baititu sintesiak aurkitzen dituen eragoz p e n a k , hots, bene t a n kritika osoa sortarazi duten eragoz p e n a k , aldez, planare n batas u n a r e n aurka legoke el ako halako analisiaren eta eratorket a r e n osotasu n ar e n erantzukizunari buruz aritzea , benet a n bere asmo ari begira alde bater a utz daiteke e n e a n . Analisiaren osotasu n hau eta etorkizune a n eman behar diren apriorizko adigaien eratorke t a osatz e a erraz a da, baldin eta aurre tiaz eskuer a n badau d e sintesiare n printzipio xehe gisa eta funtsezko asmo honi begira ezer falta ez bada .

Beraz, arrazoim e n hutsar e n kritikari Filosofia transz e n d e n t a l a osatz en duen guztia dagokio eta bera Filosofia transz e n d e n t a l ar e n ideia osoa da, baina ez oraindik zientzia bera; zeren analisiari dagokion ez apriorizko ezagutz a sintetikoar e n judizio osorako beharrezkoa den bezain urrun best erik ez baitoa.

Halako zientziare n sailkaket a n begira m e n d u berezia eskaini behar zaio bertan zerbait enpirikoa barne biltzen duten adigaiak inolaz ere sartzea ri; edo apriorizko ezagu tz a osorik hutsa izateari. Horrega t ik, moralta s u n a r e n oinarri- esakun e goren ak eta bere oinarrizko adigaiak apriorizko ezagu tz ak izan arren, hala ere, ez dagozkio Filosofia transz e n d e n t a l a ri, zeren esakun e hauek osotar a jatorri enpirikoa duten atsegina eta ezat se gin a , irrika eta joera, eta abarre n adigaiak egiat a n beren araue n oinarrian ezartz en ez badituzt e ere, dena dela, etikotasu n hutsare n sistem a r e n sorkuntz an halabe h a rr ez jaso beharko bailituzket e eginbe h a rr a r e n adigaian gainditu

beharreko oztopo gisa edo eragingarri bihurtu beharko ez lukeen bizigarri gisa 32 . Horrega t ik, Filosofia (Philosophie) transz en d e n t a l a arrazoime n espekula tibo huts soilaren Filosofia da (Weltweishei t). Izan ere, praktikoa den guztiak, eragileak dituen heine a n , ezagu tz ar e n iturburu enpirikoei dagozkien sentime n d u e kin baitu zerikusia.

Orain oro harrezko siste m a baten ikuspuntu orokorretik aurkezt e n dugun zientzia honen sailkaket a egitekota n , honek, lehenik, arrazoime n hutsar e n osagaien irakasp e n bat, bigarrenik, metod oare n irakaspe n bat barne bildu behar du. Atal nagusi haue t ako bakoitzak bere azpisailak izango lituzke, beren oinarriak hem e n oraindik aipatu ezin badira ere. Badirudi hau best erik ez dela aipatu behar sarrera edo atariko oharpe n gisa: giza ezagu tz ar e n bi enbor daud el a, zeinak agian komun a zaien baina ezeza gu n a zaigun erro bate tik sortzen diren, hots, sentim e n a eta adim e n a , eta lehen ar e n bitartez objektuak emat e n zaizkigula, bigarren ar e n bitart ez hauek pentsa tua k direla. Hala ere, sentim e n a k guri objektuak ema n ahal izateko baldintzak diren apriorizko errepre s e n t a z ioak barne bildu behar dituen heine a n , sentime n a Filosofia transz en d e n t a l ari dagokio. Sentsu e n irakasp e n transz en d e n t a l a osagai en zientziaren lehen zatian kokatu beharko litzateke , zeren giza ezagutz a ri objektu ak ema n ahal izateko baldintzak objektuok pents a tz eko baldintzen aurre tik baitoaz .

IOSAGAIEN IRAKASPEN TRANSZENDENTALA

Osagaien irakaspe ntranszen d e n t a l a r e n

Lehen zatia

Estetika transzen d e n t a l a

§ 1 33

Ezagutz a objektuei edozein modut a n eta edozein baliabider e n bidez lotzen zaiela ere, begiesp e n a da haiei zuzenki lotzen zaiena eta pents a m e n d u orok baliabide gisa bilatzen duen a . Hau, ordea, objektua emat e n zaigun heinea n gerta tz e n da; eta hau, gizakientz a t beder e n , objektuak goga m e n a modu jakin bate a n afekta tuz best erik ez da ahalgarri. Objektue n g a t ik afekta tu ak garen modu ar e n arab er a errepre s e n t a z ioak lortzeko gaitasu n ak (harm e n a) sentim e n a izena du. Sentim e n a r e n bitart ez , beraz, objektuak emat e n zaizkigu, eta berak baino ez dizkigu eskura tz e n begiesp e n a k ; adimen a r e n bitart ez , berriz, objektuak pentsa tuak dira, eta berta tik adigaiak sortzen dira. Pentsa tz e orok, ordea , zuzenki (directe) nahiz zeharka (indirect e) ezaug arri jakinen bitart ez azkene a n begiesp e n e t a r a jo behar du, eta beraz, guga n sentime n e r a , zeren guri ezin baitzaizkigu objektu ak best e inolako eran ema n.

Objektu batek errepr es e n t a z io- gaitasu n e a n duen eragina sentsazioa da, hark afekta tz e n gaitue n heine a n . Objektuari sentsazioar e n bitart ez lotzen zaion begiesp e n a enpirikoa deitzen da. Begiesp e n enpiriko baten objektu indet er min a t u a k agerpen a izena du.

Agerpe n e a n sents azioari dagokion ari bere materia deitzen diot, agerp e n a r e n anizkunkia hartue m a n jakinet a n orden a t u ahal izatea eragiten duen ari , berriz, agerp e n a r e n forma deitzen diot. Sents azioak era berea n sentsazio izan ezin duen zerbaite t a n orden a tz e n eta forma jakin bate a n antola tz e n direnez gero, ordua n agerp e n ororen materia a post eriori baino ez zaigu emat e n , beretz ako forma, ordea, goga m e n e a n prest izan behar da osotara a priori, eta ondorioz, sents azio orotatik bereizita kontsidera daiteke.

Hutsa deitzen diot (adiera transz e n d e n t a l e a n ) sentsazioari dagokion ezer aurkitzen ez diodan errepr es e n t a z io orori. Hortaz, sentsuzko begiesp e n e n forma hutsa oro har goga m e n e a n aurkitzen da, non agerp e n e n anizkunkia hartue m a n jakin batzue t a n begies t e n den. Sentime n ar e n forma huts honek berak ere begiesp e n hutsa izena du. Horrela, gorputz baten errepr es e n t a z iotik bertan adime n ak pentsa tz e n duen a kentzen bada, hots, subs t a n tzia, indarra, zatigarrita su n a eta abar kentzen bada , halaber , sents azioari dagokiona ere kentzen bada , hots, sarrezinta s u n a , gogort a s u n a , kolorea, eta abar, orduan oraindik ere begiesp e n enpiriko horri dagokion zerbait geratz e n zaigu, hots, heda d ur a eta tankera . Hauek begiesp e n hutsari dagozkio, zeina a priori dagoe n goga m e n e a n sentim e n a r e n forma soil gisa, baita sentsu e n edo sentsazioar e n objekturik gabe ere.

Sentim e n a r e n apriorizko printzipio ororen zientziari Estetika transz e n d e n t ala deitzen diot 34 . Beraz, osagai e n irakasp e n transz e n d e n t a l a r e n lehen zatia osatze n duen zientzia batek izan behar du, alegia, pents a tz e hutsar e n printzipioak barnebiltzen dituen zientziari, hots, Logika transz en d e n t a l a izena duen ari kontrajar tz e n zaion zientziak izan behar du.

Estetika transz en d e n t a l e a n , beraz, lehenik, sentime n a bakartuko dugu, berta tik adimen a k bere adigaien bitart ez pentsa tz e n duen a bazter tuz, begiesp e n enpirikoa best erik ez dena gera dadin. Bigarrenik, berta tik sentsazioari dagokion oro erauziko dugu, begiesp e n hutsa eta agerp e n a r e n forma soila best erik ez dena gera dadin, hau baita sentim e n a k a priori eskura dezake e n gauz a bakarra. Azterket a honet a n sentsuzko begiesp e n a r e n bi forma huts daud el a aurkituko da, apriorizko ezagutz a hutsar e n bi printzipio, hots, espazioa eta denbor a , eta hauet az jardungo dugu orain.

Estetika transzen d e n t a l a r e n Lehen atala

Espazioaz

§ 2Adigai honen argiketa meta fisikoa 35

Kanpoko sentsu ar e n bitart ez (gure goga m e n a r e n berekita su n baten bitartez) objektu ak errepre s e n t a t z e n ditugu guga n dik at eta osotara espazioa n baleud e bezala. Bertan, objektue n tanker a, handit asu n a eta elkarrekiko hartue m a n a deter min a tz e n dira edo deter min a g a rri ak dira. Gogam e n a k bere burua edo bere barneko egoer a begies t eko baliabide a den barneko sentsu ak ez du bene t a n arimar e n begiesp e nik eskaintz en , arima objektu bat balitz bezala; hala eta guztiz ere, bere barneko egoer ar e n begiesp e n a ahalbidetz e n duen forma deter min a t u bakarra da, eta horrenb e s t ez , barneko deter min azioei dagokien guztia denborazko hartue m a n e t a n errepre s e n t a t z e n da. Denbora ezin da kanpo a n begie t si, espazioa guga n dagoe n zerbait gisa begiet si ezin daiteke e n bezala. Zer dira, bada , espazioa eta denbora? Benetako zerizan ak al dira? Gauzen deter min azioak best erik ez al dira, ala gauze n hartu e m a n a k ere bai, begiet siak izan gabe ere gauzei beren baitan legozkien moduko ak, edo begiesp e n a r e n formari soilik datxezkion, eta beraz, gure goga m e n a r e n antola er a subjektiboari datxezkion moduko ak al dira, hots, bere gabeziak predikatu horiek ezein gauzari ere ezin egotzi ahal izatea eragingo lukeen antolaer ari? Honi buruz ikasteko, lehend a bizi espazioare n adigaia argitu nahi dugu 36 . Argiketaz (expositio), ordea, zera ulertzen dut: adigai bati dagokionar e n errepr es e n t a z io nabaria (xehe a ez izan arren); argiket a hau metafisikoa da adigaia a priori eman a bezala aurkezt e n duen a barne biltzen badu.

1. Espazioa ez da kanpoko esperien tziet a t ik jasotako ezein adigai enpirikorik. Izan ere, sents azio jakin batzuk nigandik kanpora dago e n zerbaiti lotu ahal izateko (h. d., nik espazioan dudan lekuan ez dagoe n zerbaiti), halaber , haiek bakoitza best e a r e n kanpo eta ondoan, eta beraz, ezberdin gisa ez ezik, leku ezberdin e t a n ere errepr es e n t a t u ahal izateko espazioare n errepre s e n t a z ioak jadanik horren oinarrian egon behar du. Hortaz, espazioare n errepre s e n t a z ioa ezin da kanpoko agerp e n e n hartu e m a n e t a t ik mailega t u esperien tziare n bidez, baizik eta kanpoko esperien tzia hori bera aipatu t ako errepre s e n t a z ioar e n bidez best erik ez da ahalgarria lehen-lehenik.

2. Espazioa kanpoko begiesp e n ororen oinarrian datzan apriorizko eta beharrezko errepre s e n t a z ioa da. Ezin da inoiz errepre s e n t a t u espaziorik ez legoke el a, nahiz eta ederki pentsa daiteke e n bertan ezein objekturik ez dagoel a. Beraz, espazioa agerp e n e n ahalgarri t as u n a r e n baldintza gisa hartzen da eta ez beren menp e a n dago e n deter min azio gisa, eta apriorizko errepre s e n t a z ioa da, halab e h a r r ez kanpoko agerp e n e n oinarrian datzan errepre s e n t a z ioa 37 .

3. 38 Espazioa ez da oro harrezko gauze n hartue m a n e n ezein adigai diskurtsiborik, edo esat e n denez , orokorrik, begiesp e n hutsa baizik. Izan ere, lehend a bizi espazio bakarra errepr es e n t a daiteke eta espazio askoz hitz egiten dene a n , espazio bat eta berbera r e n zatiak ulertzen dira horret az . Zati hauek ere ezin dira dena besarkatz e n duen espazio bakarrare n aurretik izan, nolabait esa t eko, bere zati osagarri gisa (haren elkarket a haue t a tik abiatut a ahalgarria izan

dadin), baizik eta bertan best erik ezin dira pentsa t u . Espazioa funtse a n batu a da, bertako anizkunkia eta honekin bater a oro harrezko espazioe n adigai orokorra zedarriztap e n e t a n baino ez da funtsa tz e n . Espazioar e n adigai ororen oinarrian (enpirikoa ez den) begiesp e n bat datzala ondoriozta tz e n da hortik. Horrela, oinarri- esakun e geom e t riko guztiak, adibidez, «hiruki bate a n bi alde bater a hirugarre n a baino handiago dira», ez dira lerroare n eta hirukiaren adigai orokorre t a t ik eratortz en , begiesp e n e t ik baizik, eta gainer a a priori ziurtasu n apodiktikoarekin eratortze n dira.

4. 39 Espazioa handit asu n jakin amaiga b e gisa errepres e n t a t z e n da. Adigai bakoitza errepre s e n t a z io ahalgarri ezberdine n kopuru amaiga b e a n barne bildut a dagoe n errepre s e n t a z ioa balitz bezala pents a t u behar da (beren ezaug arri komun a den aldetik), eta beraz, hauek bere men p e a n barne biltzen dituela pents a t u behar da; baina ezein adigai ere ezin da pentsa t u , adigaia den aldetik, errepres e n t a z io e n kopuru amaiga b e a bere baitan barne bilduko balu bezala. Hala eta guztiz ere, horrela pents a tz e n da espazioa (izan ere, espazioar e n zati guztiak amaiga b e r a ino aldi berea n baitira). Beraz, espazioare n jatorrizko errepres e n t a z io a apriorizko begiesp e n a da, eta ez adigaia.

§ 3 40

Espazioaren adigaiaren argiketa transze n d e n t ala

Argiketa transze n d e n t alaz best e ezagutz a sintetikoen ahalgarri t as u n a a priori aditzea ahalbidetz e n duen adigai baten argipen a ulertzen dut, adigai hau oinarri- esakun e bat den heine a n . Asmo honet a r ako zera eskatz e n da: 1) bene t a n halako ezagu tz ak adigai jakinet a tik segitzea , 2) ezagutz a horiek adigai horren argipen- era jakin baten aurresu p o siziope a n baino ez izatea ahalgarriak.

Geom et ria espazioare n berekitas u n a k sintetikoki eta, hala ere, a priori deter min a tz e n dituen zientzia da. Zer izan behar du, bada, espazioare n errepre s e n t a z ioak halako bere ezagutz a ahalgarria izan dadin? Jatorriz begiesp e n a izan behar du; izan ere, adigai soil bate t ik abiatu t a ezin da adigaiaz goiti doan esakun erik lortu, hau izan arren Geom et rian gerta tz e n dena (sarrera V). Halere, begiesp e n honek a priori, h. d., objektu baten haute m a p e n ororen aurre tik egon behar du guga n, eta beraz, begiesp e n hutsa izan behar du, eta ez begiesp e n enpirikoa. Izan ere, esakun e geom e t rikoak apodiktikoak dira osotara, h. d., beren beharrezkot a s u n a r e n kontzien tziari lotuta daud e, adibidez, «esp azioak hiru diment sio best erik ez ditu»; halako esakun e a k, ordea , ezin dira judizio enpirikoak edo esperien tzia- judizioak izan, ezta beraie t a t ik abiatut a inferitut ako esakun e a k ere (sarrera II).

Nola egon daiteke , beraz, kanpoko begiesp e n bat goga m e n e a n , baldin eta objektu e n aurretik badoa eta bertan objektue n adigaia a priori deter min a t u badai tek e? Nabarm e n ki begiesp e n a k egoitza goga m e n a r e n antolaer a formala den subjektua n best erik ez duen heine a n soilik, honela objektue n g a t ik afekta tu a izateko eta horren bitartez haien errepres e n t a zio zuzena , h. d., begiesp e n a lortzeko, eta beraz, kanpoko sentsuaren forma den heinea n soilik oro har.

Beraz, gure argipen ak soilik bihurtzen du ulergarria Geo m e triaren ahalgarritasuna, hau apriorizko ezagutz a sintetikoa den aldetik. Hau lortzen ez duen best e argipen modu oro ezagu g ar ri horren bidez bereiz daiteke gure modutik era seguru e n e a n , hark itxuraz gurear e n nolabai t eko antza duen arren.

Aurreko adigaietatiko inferentziak

a) Espazioak ez ditu berbaitango gauzen berekitasunak errepresent a tzen, ezta beren arteko hartuem an e a n dauden gauzak ere, h. d., ez du objektu beraiei datxekien eta begiespen aren baldintza subjektiboaz abstraitu ondoren iraungo lukeen determinaziorik errepresent a tzen. Izan ere, ez determinazio absolutuak, ezta erlatiboak ere, ezin dira begietsi hauei lotuak dauden gauzen izatearen aurretik, eta beraz, a priori.

b) Espazioa kanpoko sentsu e n agerp e n ororen forma best erik ez da, h. d., kanpoko begiesp e n a ahalbide tz e n duen sentim e n a r e n baldintza subjektiboa. Objektue n bitart ez afekta tu ak izateko subjektu a r e n harm e n a k halab e h a r r ez objektu horien begiesp e n e n aurre tik joan behar duen ez gero, ordua n uler daiteke nola izan daiteke e n ema n a agerp e n ororen forma bene t ako haute m a p e n a r e n aurre tik, eta beraz, a priori goga m e n e a n , eta nola barne bil ditzake e n berak begiesp e n huts gisa –non objektu guztiak deter min a t u behar diren– objektuon hartue m a n e n printzipioak esperien tzia ororen aurretik.

Hortaz, gizakiaren ikuspun tu tik baino ezin dugu hitz egin espazioaz, izaki hedat u ez , eta abarrez. Kanpoko begiesp e n a k lortu ahal izateko ditugun baldintza subjektiboak alde bater a utziz gero, hots, objektue n bidez afekta tu ak izateko baldintzak bazter tuz gero, orduan espazioar e n errepre s e n t a z ioak ez du esan a hirik. Predikatu hau gauz ei egozte n zaie, baina hauek guri agertz e n zaizkigun heinea n best erik ez, h. d., sentime n a r e n objektuak diren heine a n . Sentime n a deitzen diogun harm e n honen forma iraunkorra hartue m a n ororen beharrezko baldintza da; bertan guga n dik kanpora objektu ak begies t e n dira, eta objektu horiet az abst rai tzen bada, orduan espazioa izena duen begiesp e n hutsa da. Sentim e n a r e n baldintza bereziak gauz en ahalgarrit a su n a r e n baldintzak ez, baizik beren agerp e n a r e n baldintzak soilik bihur ditzake gu n e z , ordua n lasai esan dezake g u espazioak kanpo a n agertu ahal zaizkigun gauz a guztiak besarkatz e n dituela, baina ez gauza oro bere baitan, begiet siak izan ala ez izan arren, edo subjektua edozein izan arren. Izan ere, best e zerizan pentsa tz aile e n begiesp e n e z ezin dugu juzgatu ea gure begiesp e n a zedarrizta tz e n duten eta guretz a t orokorki balio duten baldintza berber ei lotzen zaizkien. Subjektu ar e n adigaiari judizioaren zedarriztap e n a gehitzen badiogu, ordua n honek baldintza tu g a b e ki balio du. «Gauz a guztiak bata best e a r e n ondoan dira espazioan » esakun e a k gauz a hauek gure sentsuzko begiesp e n a r e n objektutz a t hartzeko zedarriztap e n a r e kin balio du. Hemen adigaiari baldintza hau gehitzen badiot eta hau badiot: «gauz a guztiak kanpoko agerp e n gisa bata best e a r e n ondoan daud e espazioan », ordua n erregel a honek orokorki eta zedarriztap e nik gabe balio du. Gure argiket ek, hortaz, bi gauz a hauek irakas t e n dizkigute: bate tik espazioar e n errealitatea (h. d., baliotasu n objektiboa) kanpotik gure objektu gisa ager daiteke e n orori begira, baina aldi berea n espazioar e n idealtasun a ere bai arrazoim e n a r e n bidez beren baitan, h. d., gure sentim e n a r e n antolaer a aintza t hartu gabe kontsidera tz e n diren gauz ei dagokien ez . Beraz, espazioar e n errealitate enpirikoa baiezt a tz e n dugu (kanpoko esperien tzia ahalgarri orori dagokion ez), baina aldi berea n bere idealtasun transze n d e n t ala ere bai, h. d., esperien tzia ororen ahalgarri t as u n a r e n baldintzak alde bater a utzi eta espazioa berbait an go gauz en oinarrian datzala onartu ahala hau ezer ez dela baiez ta tz e n dugu.

Ez dago, ordea, espazioaz gain subjektiboa den eta kanpoko zerbaiti lotzen zaion best e errepre s e n t a z iorik a priori objektiboa izena jaso dezake e nik. Izan ere, hauet ako bakar bate tik ere ezin dira esakun e sintetikoak a priori eratorri espazioare n begiesp e n e t ik erator daitezke e n bezala (§ 3). Horrega tik, hauek, zehazki hitz eginez, ez dute ezein idealta su nik, nahiz eta espazioare n errepre s e n t a z ioar ekin bat egiten duten sentsu- eraren antolaer a subjektiboko ak izateari dagokionez , adibidez, ikusme n a r e n a k , entzu m e n a r e n a k , sentim e n d u a r e n a k izateari dagokion ez kolore, doinu eta beroar e n sents azioen bidez, baina hauek sents azioak best erik ez direnez gero, eta ez begiesp e n a k, orduan ez dute objekturik ezagut a r az t e n beren baitan eta are gutxiago a priori 41 .

Ohar honen asmo a espazioare n idealtas u n a oso askiezak diren adibide e n bidez argitzeko ateraldia saihes t e a da, zeren koloreak, gust a m e n a , eta abar, gauze n antolaer a ez, baina gure

subjektu a r e n aldaket a soil gisa kontsidera tz e n baitira bidezki, hots, gizaki ezberdine t a n ere ezberdin ak izan daitezke e n aldaket a gisa. Izan ere, kasu honet a n jatorriz agerp e n a baino ez dena, adibidez , arrosa bat, adiera enpirikoan berbait an go gauza bera da, begirad a bakoitzari koloreari dagokionez ezberdin a ager dakioke e n arren. Aitzitik, espazioa n daud e n agerp e n e n adigai transz en d e n t a l ak kritikoki oharraraz t e n du espazioan begies t e n den ezer ez dela berbait an go gauz a, eta espazioa gauzei beren baitan bere a litzaieke e n forma bat ez dela, aitzitik, guri berbai ta n go gauzak ez zaizkigula inolaz ere ezagun a k eta guk kanpoko objektuak deitzen diegun ak gure sentim e n a r e n errepr es e n t a z io soilak direla, zeinare n forma espazioa den, baina egiazko korrelatu a , h. d., berbai ta n go gauz a bera ez den ezagu tz e n eta ezin den ezagu tu errepre s e n t a z io hauen bitart ez; korrelatu honet az ez da, ordea, inoiz galdetz e n esperien tzian.

Estetika transzen d e n t a l a r e n Bigarren atala

Denboraz

§ 4Denboraren adigaiaren argiketa metafisikoa 42

1. Denbora ez da esperien tziare n bate tik jasotako adigai enpirikorik. Izan ere, aldiberekot a s u n a edo segida ez lirateke haute m a n g o denbor ar e n errepre s e n t a z ioa oinarrian ez balego. Bere aurresu p o siziope a n best erik ezin errepres e n t a daiteke zerbait denbor a bat eta berea n (aldi berea n) edo denbor a ezberdin et a n dela (bata best e a r e n ondoren).

2. Denbora begiespen ororen oinarrian dagoen beharrezko errepresent azioa da. Oro harrezko agerpen ei begira ezin da denbora bera ezeztatu, nahiz eta agerpenak berak denboratik erauz daitezkeen. Denbora, beraz, a priori emana da. Bertan besterik ez da ahalgarria agerpenen errealitate oro. Hauek osotara desagert daitezke, baina denbora ezin da ezeztatu (haien ahalgarritasunaren baldintza orokorra baita).

3. Apriorizko beharrezkota s u n honet a n oinarritzen da era berea n denbor azko hartu e m a n e n oinarri- esakun e apodiktikoen edo oro har denbor ar e n axiom e n ahalgarrit a su n a . Berak diment sio Bakarra dauka: denbor a ezberdinak ez dira aldi berea n , baizik bata best e a r e n ondore n (espazio ezberdin ak bata best e a r e n ondoren ez, baina aldi berea n diren modu a n). Oinarri- esakun e hauek ezin dira esperien tziat ik atera, izan ere, honek ezingo luke ez orokortas u n hertsirik, ezta ziurtasun apodiktikorik ere eman. Guk hau baino ezin dugu esan: horrela irakast e n du haute m a p e n orokorrak; ez, ordea: horrela jokatu behar du. Oinarri- esakun e hauek esperien tziak ahalbide tz e n dituzten erregel a gisa balio dute oro har, eta esperien tzien aurre tik irakast e n digute, ez haue n bitart ez .

4. Denbora ez da adigai diskurtsibo a edo orokorra, deitzen zaion modu a n, baizik eta sentsuzko begiesp e n a r e n forma hutsa . Denbora ezberdin ak denbor a berare n zatiak baino ez dira. Objektu bakarrar e n bitartez best erik ema n ezin daiteke e n errepre s e n t a z ioa , ordea, begiesp e n a da. Gainera «denb or a ezberdin ak aldi berea n ezin dira izan» esakun e a ezingo litzateke adigai orokor bate tik eratorri. Esakune a sintetikoa da eta ezin da sortu adigaie t a t ik soilik abiatuz gero. Beraz, denbor ar e n begiesp e n e a n eta errepres e n t a z io a n dago barne bildua zuzen e a n .

5. Denborar e n amaiga b e t a s u n a k hau best erik ez du esan nahi: denborar e n handit asu n deter min a t u oro bere oinarrian datzan denbor a bakarrare n zedarriztap e n gisa baino ez dela ahalgarria . Horrega t ik, denbor a jatorrizko errepr es e n t a z io a zedarririk gabe ema n a izan behar da. Zatiak berak eta objektu baten handit asu n oro zedarriztap e n e n bitart ez deter min a t u t a best erik ezin badait ezke errepre s e n t a t u , orduan errepre s e n t a z io osoa ezin da adigaien bitart ez eman (izan ere, hauek azpi- errepre s e n t a z ioak baino ez dituzte barnebil tzen), baizik eta begiesp e n zuzenak egon behar du beren oinarrian.

§ 5 43

Denboraren adigaiaren argiketa transz e n d e n t a la

Orain 3 zenbakira jo dezaket , bertan bene t a n transz en d e n t a l a dena argiket a metafisikoare n artikuluan aipatu baitut laburra izatearre n . Heme n zera gainera tz e n dut oraindik: aldaket a r e n adigaia eta honekin batera higidurar e n a (lekuare n aldake t a gisa) denbor ar e n errepre s e n t a z ioa n eta bere indarrez baino ez direla ahalgarriak; errepr es e n t a z io hau (barneko) apriorizko begiesp e n a ez balitz, ezein adigaik, edozein izanda ere, ezingo lukeela aldaket a baten, h. d., kontra e s a nk orki kontrajarritako predikatu e n loturare n ahalgarrit a su n a ulergarria bihurtu objektu bat eta berea n (adibidez, izatea leku bate a n eta gauza beraren ez- izatea leku berea n). Denbora n best erik ezin daitezke egon kontra e s a nk orki kontrajarritako deter min azio biak gauz a bate a n , hots, bata best earen ondoren . Beraz, denborar e n gure adigaiak apriorizko hainba t ezagu tz a sintetikoren ahalgarrit a su n a argitzen du, ondo ema nkorra den higidurar e n irakasp e n orokorrak erakus t e n duen legez.

§ 6Adigai haueta tiko inferent ziak

a) Denbora ez da berez den zerbait edo gauz ei deter min azio objektibo gisa datxekien zerbait, eta beraz, beren begiesp e n a r e n baldintza subjektibo ororen abstrakzioa egin ondoren oraindik gera tuko litzateke e n zerbait ; izan ere, lehen kasua n , objektu errealik gabe ere erreal a litzateke e n zerbait legoke. Bigarren kasuari dagokion ez , denbor ak ezingo luke gauzei atxikitako deter min azio edo orden a gisa objektue n aurre tiaz izan beren baldintza gisa, ezta a priori esakun e sintetikoen bitart ez ezagu tu a eta begiet sia izan ere. Azken hau gerta tz e n da, ordea , denbor a bene t a n guga n ema n ahal daitezke e n begiesp e n guztien baldintza subjektiboa best erik ez bada . Izan ere, ordua n barneko begiesp e n a r e n forma hori objektu e n aurretik, eta beraz, a priori, errepre s e n t a daiteke.

b) Denbora ez da barneko sentsu ar e n forma, h. d., geu eta geure barneko egoer a begies t e n duen forma baino. Izan ere, denbor ak ezin du kanpoko agerp e n e n deter min aziorik izan; ez dagokio tanker a bati, edo kokap e n bati, eta abarri, aitzitik, berak deter min a tz e n du errepr es e n t a z io e n arteko hartu e m a n a gure barneko egoera n . Eta beraz, barneko begiesp e n horrek ezein tanker arik emat e n ez duen ez gero, gabezia hori analogien bidez osatz en saiatz en gara, eta denbor ar e n jarraipen a amaiga b e r a ino luzatzen den lerroaren gisara errepre s e n t a t z e n dugu, non anizkunkiak diment sio bakarreko a den ilara bat osatz en duen, eta lerro honen berekita su n e t a t ik abiatu t a denbor ar e n a k inferitzen ditugu, bat izan ezik, hots, lerroaren zatiak aldi bere a n direla, denbor a n , berriz, bata best e a r e n ondore n . Hemen dik abiatut a argitzen da era berea n denborar e n

errepre s e n t a z ioa bera begiesp e n a dela, bere hartu e m a n guztiak kanpoko begiesp e n bate a n adieraz baitai t ezke .

c) Denbora oro harrezko agerp e n ororen apriorizko baldintza formala da. Espazioa kanpoko begiesp e n ororen forma huts gisa kanpoko agerp e n e t a r a baino ez da zedarrizta tz e n apriorizko baldintza den aldetik. Aitzitik, errepr es e n t a z io oro bere baitan, kanpoko gauz ak objektutz a t izan edo izan ez arren, goga m e n a r e n deter min azioa den aldetik barneko egoer ari dagokionez; barneko egoer a hau, ordea, barneko begiesp e n a r e n baldintza formalei, eta beraz, denbor ar e n baldintzei dagokien ez gero, ordua n denbora agerp e n ororen apriorizko baldintza da oro har, eta gainer a, barneko agerp e n e n (gure arimare n) baldintza zuzen a da, eta horrela zeharbid ez kanpoko agerp e n e n a ere bai. A priori esan badez ak e t kanpoko agerp e n oro espazioan dago el a eta espazioar e n hartu e m a n e n arab er a a priori deter min a t u t a dago el a , orduan barneko sentsu ar e n printzipioaz erab a t orokorki esan dezake t agerp e n guztiak oro har, h. d., sentsu e n objektu guztiak denbor a n daud el a eta halab e h a r r ez denbor azko hartue m a n e t a n daud el a .

Geure burua barne tik begies t e n dugun eraz eta begiesp e n honen bitart ez kanpoko begiesp e n oro ere indar errepr es e n t a t z ailea n jasotze az abstrai tzen badu gu, eta beraz, objektuak beren baitan izan daitezke e n modu a n hartzen baditugu, ordua n denbor a ez da ezer. Agerpen ei begira best erik ez du baliotasu n objektiboa, hauek jadanik gure sentsu e n objektu gisa onartze n ditugun gauz ak baitira; baina ez du objektiboa izaten jarraitzen gure begiesp e n a r e n sentime n a z , eta beraz, guri berezia zaigun errepr es e n t a z io- eraz abstrai tzen badugu eta berbaitango gauze z hitz egiten badugu. Denbora , beraz, gure (giza) begiesp e n a r e n baldintza subjektiboa best erik ez da (beti sentsuzkoa den begiesp e n a r e n baldintza, h. d., gu objektu ez afekta tu ak garen heine a n), eta bere baitan, subjektu tik at, ez da ezer. Eta halab e h a r r ez da era berea n objektiboa agerp e n orori begira, eta beraz, guri esperien tzian agertu ahal zaizkigun gauza orori dagokionez . Ezin dugu esan gauza guztiak denbor a n daud el a , zeren oro harrezko gauze n adigaian beren begiesp e n a r e n era guztiez abst rai tz en baita, hau izaki denbor a objektue n errepre s e n t a z ioei egokitzeko benet ako baldintza. Baina adigaiari baldintza hau gainer a tz e n bazaio eta esa t e n bada gauza oro agerp e n a den aldetik (sentsuzko begiesp e n a r e n objektu gisa) denbora n dagoel a, ordua n oinarri- esakun e a k a priori jasotzen du bere zuzent a s u n objektiboa eta orokortas u n a .

Gure baiezt ap e n e k, hortaz, denborar e n errealitate enpirikoa , h. d., gure sentsu ei inoiz ema n dakizkieke e n objektu guztiei begira baliotasu n objektiboa irakast e n dute. Eta gure begiesp e n a beti sentsuzkoa denez gero, orduan ezin zaigu inoiz esperien tzian denbor ar e n baldintzap e a n ez dagoe n objekturik eman. Alderantziz, denbora ri errealita t e absolutu ar e n uzi oro ukatzen diogu, hots, gauz ei eraba t atxikitzea baldintza edo berekita su n gisa, baita gure sentsuzko begiesp e n a r e n formaz ardura tu gabe ere. Berbaitan go gauz ei dagozkien berekitas u n horiek ezin zaizkigu inoiz sentsu e n bidez eman. Honetan datza, beraz, denbora r e n idealtasun transz e n d e n t ala , zeinaren araber a sentsuzko begiesp e n a r e n baldintza subjektiboez abstrai tuz gero, orduan denbora ezer ez baita, eta bera objektu ei beren baitan (gure begiesp e n a r e kin hartu e m a nik izan gabe) ezin baitzaie atxiki subsist e n t e edo inheren t e gisa. Ezin da, ordea , idealta su n hori sentsazioar e n subrepzioekin aldera t u, espazioare n a ere ezin zen modu a n , zeren bertan predikatu horiei datxezkien agerp e n beraiez aurres u po s a t z e n baita errealita t e objektiboa dutela, eta hau hem e n , aitzitik, eraba t desag e r tz e n da, enpirikoa den heine a n izan ezik, h. d., objektu a bera agerp e n soiltzat hartzen den heine a n ; honi dagokionez lehen ataleko goragoko oharra kontsulta daiteke.

§ 7Azalpena

Aho bateko objekzioa jaso dut gizon adimen t s u e n g a n d ik denbor ari errealit at e enpirikoa onartu baina absolutu a eta transz e n d e n t a l a ukatzen dion teoria honen aurka, eta hortik abiatu t a ulertu dut halako kontsider azioe t a r a ohitua ez dagoe n irakurle orok ere berezko eran topatu beharko duela objekzio bera. Honela dio: aldake t ak erreal ak dira (hau gure errepres e n t a z io propioen aldakun tz ak frogatz e n du, kanpoko agerp e n oro bere aldake t ekin batera ukatu nahi izan arren). Guztiarekin ere, aldaket ak denbor a n best erik ez dira ahalgarriak, eta ondorioz, denbora zerbait erreala da. Erantzun ak ez du zailtasunik. Argume n t u osoa onartzen dut. Denbora bada zerbait erreal a, hots, barneko begiesp e n a r e n forma erreala. Barneko esperien tziari begira, beraz, denbor ak errealit at e subjektiboa du, h. d., nik errealki daukat nire baitan denbora r e n eta bertan gerta tz e n diren nire deter min azioe n errepres e n t a z io a . Bera ez da erreala, beraz, objektu gisa, baizik neure burua bera objektu tz a t hartzeko errepr es e n t a z io- era gisa. Nik neure burua begie t si ahal izango banu edo best e zerizan batek ni sentim e n a r e n baldintzarik gabe begiet si ahal izango banindu, ordua n guk orain aldake t a gisa errepre s e n t a t z e n ditugun deter min azio beraiek ezagu tz a bat eman go liguket e, non ez denbora r e n errepres e n t a z io a , ezta aldaket a r e n a ere ez ziren gerta tuko. Beraz, bere errealita t e enpirikoak gure esperien tzia ororen baldintza dirau. Errealitat e absolutu a best erik ez da gorago aipatu t ako ar e n arab er a onartu ezin zaion gauz a bakarra. Denbora gure barneko begiesp e n a r e n forma best erik ez da 44 . Bertatik gure sentim e n a r e n baldintza berezia kentzen bada , ordua n denbor ar e n adigaia ere desa g er tz e n da eta ez datxekie objektuei beren baitan, baizik eta haiek begies t e n dituen subjektu a ri best erik ez.

Hau da objekzioa hain aho batekoa izatear e n kausa , eta espazioar e n idealta su n ar e n irakasp e n a r e n aurka ezer argigarririk aipatz e n ez dakiten e n aldetik gainer a. Ez zuten itxarot en espazioar e n errealit at e absolutu a apodiktikoki erakutsi ahal izatea, zeren kanpoko objektue n errealita t e a ezein froga hertsiren gai ez dela dioen idealismo a kontrajar tz en baitzitzaien; aitzitik, gure barneko sentsu ar e n (norbera eta bere egoer ar e n) objektuar e n froga argia da zuzenki kontzien tzian. Hura itxura soila izan zitekee n , baina hau, haien iritziz, zerbait erreal a da modu ukaezine a n . Ez zuten pentsa t u , ordea, biak errepre s e n t a z ioar e n gisako beren errealit at e a ezezt a tu beharrik gabe ere agerp e n a ri best erik ez dagozkiola, zeinak beti bi alde dituen, bata, objektua bere baitan kontsidera tz e n duen a (bera begies t eko era alde bater a utziz, horrega t ik, ordea, bere antolaer ak beti problem a t ikoa dirauela), best e a , objektuar e n begiesp e n a r e n forma begizta tz e n duen a, eta hau objektu a n bere baitan ez, baina hura agertz e n zaion subjektu a n bilatu behar da, bene t a n eta halab e h a r r ez objektu ar e n agerp e n a ri dagokion arren.

Denbora eta espazioa, beraz, ezagutz a r e n bi iturburu dira, eta hauet a tik a priori ezagutz a sintetiko ezberdin ak sor daitezke, eta Matem at ika hutsak emat e n du bereziki honen adibide distirat su a espazioar e n eta bere hartu e m a n e n ezagutz a ri begira. Beraz, biak bater a hartut a sentsuzko begiesp e n ororen forma hutsak dira, eta horren bidez apriorizko esakun e sintetikoak ahalbidetz e n dituzte. Halere, apriorizko ezagutz a r e n iturburu hauek (sentim e n a r e n baldintzak best erik ez direlako) beren mugak deter min a tz e n dituzte agerp e n gisa baino kontsidera tz e n ez diren objektuei lotzen zaizkien heine a n eta berbait an go gauz ak aurkezt en ez dituzten heine a n . Agerpen ek best erik ez dute osatze n beren baliotasu n a r e n alorra, eta hauet az goiti joanez gero, ez da beren erabilera objektiborik agitzen. Espazioare n eta denbor ar e n errealit at e honek esperien tzia- ezagutz a r e n segur t a s u n a ukituga b e uzten du gainer ako a n; izan ere, ziur gara honet az , forma horiek halab e h a r r ez berbai ta n go gauzei edo gauza horien gure begiesp e n a ri soilik atxikitzen bazaizkie ere. Aitzitik, espazioar e n eta denbora r e n errealit at e absolutu a baiezt a tz e n duten ak, hau subsis t en t e gisa nahiz inheren t e gisa onartz en badut e ere, ezin dira bat etorri esperien tziare n printzipioekin. Izan ere, lehen e n g o a erab akitzen badut e (arrunki izadiaren ikertzaile mate m a t ikoek hartzen duten alderdia dena), ordua n berez betikoak diren eta amaiga b e a k diren bi ezgauz a onartu behar dituzte, han daud e n a k (ezer erreala izan gabe , ordea) horrela beren baitan erreala den guztia jasotzeko best erik ez. Bigarren alderdia hartuz gero (honet ako ak dira zenbait izadiaren ikasle metafisiko), hauen tz a t espazioa eta denbor a

esperien tziat ik abst rai tut ako baina bereizket a n nahas t u t a errepres e n t a t u t ak o agerp e n e n hartue m a n a k dira (bata best e a r e n ondoa n edo atzea n) eta ordua n hauek apriorizko irakasp e n mate m a t iko ei beren baliotasu n a edo beren ziurtasun apodiktikoa bedere n eztab aid a t u behar diote gauz a errealei begira (adibidez, espazioan), hau inolaz ere ez baita gerta tz e n a post eriori, eta iritzi honen arab er a espazioare n eta denbor ar e n apriorizko adigaiak irudimen a r e n sorkariak baino ez dira, eta beren iturburua benet a n esperien tzian bilatu behar da, eta horrela, honen hartu e m a n abstrai tu e t a t ik abiatu t a irudime n ak beren orokorkia barnebiltzen duen arren, hau ezin da gerta tu izadiak hartue m a n haiei elkarlotu dizkien murriztap e nik gabe. Lehen e n go e k hainbe s t e lortzen dute, ezen agerp e n e n alorra baiezt ap e n mate m a t ikoe n tz a t askatz en baitute . Aitzitik, asko naha s t e n dira baldintza horien bitartez adimen a k alor horret az goiti joan nahi duen e a n . Bestalde, bigarren ek espazioare n eta denbor ar e n errepres e n t a z io ek bidean oztoporik ez egitea lortzen dute, objektuez hauek agerp e n a k diren aldetik ez, baizik adime n ar e kin hartu e m a n e a n soilik juzgatu nahi duten e a n ; ezin dute, ordea , ez apriorizko ezagutz a mate m a t iko ar e n ahalgarri t as u n a r e n oinarririk eman (egiazkoa eta objektiboki baliogarria den apriorizko begiesp e n a falta zaien heine a n), ezta esperien tzia- esakun e a k baiezta p e n haiekin halab e h a r r ez ados tu ere. Bi zailtasun ak gainditzen dira sentime n a r e n jatorrizko bi forma haue n bene t ako antolaer ar e n gure teorian.

Azken bate a n , argia da Estetika transz e n d e n t a l ak bi osagai hauek, hots, espazioa eta denbor a , best erik ezin barne bil ditzake el a, sentime n a ri dagozkion best e adigai guztiek zerbait enpirikoa aurres u po s a t z e n baitut e , bi osagai ak batzen dituen higidura berak ere bai. Izan ere, honek higigarria den zerbaite n haute m a p e n a aurresu p o s a t z e n du. Espazioan, ordea, ez dago ezer higigarrikirik bere baitan kontsider a tz e n bada; horrega t ik, higigarrikiak espazioan esperien tziaren bitartez soilik aurki daiteke e n zerbait izan behar du, eta beraz, datu enpirikoa izan behar du. Era berea n , Estetika transz en d e n t a l ak aldake t a r e n adigaia ezin du bere apriorizko datue n artea n jaso; izan ere, denbor a bera ez da aldatz e n , denbor a n dago e n zerbait baizik. Beraz, horret ar ako izatere n baten haute m a p e n a eta bere deter min azioe n segidar e n haute m a p e n a behar dira, eta beraz, esperien tzia behar da.

§ 8Ohar orokorrak Estetika transz e n d e n t alari

I.45 Hasteko, oro har sentsuzko ezagutz a r e n oinarrizko antola er ari buruzko gure iritzia zein den ahalbait nabarien argitzea beharrezko a izango da, honela bere sasi- interpre t azio oro saihes t e a r r e n .

Zera esan nahi genu e n, beraz, gure begiesp e n oro agerp e n e n errepre s e n t a z ioa best erik ez dela; begies t e n ditugun gauzak ez direla beren baitan guk begies t e n ditugun modu bere a n , eta beren hartu e m a n a k ez daud el a beren baitan guri agertz en zaizkigun eran antolatu t a , eta guk geure subjektua edo baita oro harrezko sentsu e n antolaer a subjektiboa ere ezezt a tz e n badugu, ordua n espazioa n eta denbor a n daud e n objektu guztien antolaer a , hartue m a n a k eta espazioa eta denbor a berak ere desa g e r tuko lirateke el a , eta agerp e n gisa ezin dutela beren baitan existitu, baizik eta gure baitan best erik ez. Guretza t eraba t ezez agu n a dirauen gauz a da berbait an go objektuei eta gure sentime n a r e n harm e n guztitik bereizitako objektuei zer gerta lekieken. Ez dugu hauek haute m a t e k o era baino ezagu tz e n , gure bereizgarria dena , eta hau zerizan bakoitzari halabe h a rr ez ez bada gokio ere, bai, ordea , gizakiei. Hau baino ez da gure autug ai a . Espazioa eta denbor a dira bere forma hutsak, oro harrezko sents azioa bere materia . Haiek a priori baino ezin ditugu ezagu tu , h. d., bene t ako haute m a p e n ororen aurre tik, eta horrega t ik, begiesp e n huts izena dute; hau, ordea , gure ezagu tz a n honek apost eriorizko ezagu tz a , h. d., begiesp e n enpirikoa deitzea eragiten duen a da. Haiek gure sentim e n a ri datxezkio eraba t halab e h a r r ez , gure

sents azioak edozein erat ako ak izanda ere; hauek oso ezberdin ak izan daitezke. Gure begiesp e n hau bere nabarita s u n maila goren er a ekarri ahal bage n u ere, horrekin ez ginat ek e berbait an go gauz en antola er ar a gehiago hurbilduko. Izan ere, dena dela, gure begiesp e n a r e n era baino ez genuk e ezagu tuko osorik, h. d., gure sentim e n a , eta hau beti subjektua ri jatorriz atxikitako espazioar e n eta denborar e n baldintzap e a n ezagut uko genuk e; objektue n agerp e n e n ezagu tz a argigarrien ar e n bidez, hau da, guri eman a zaigun ezagutz a bakarrare n bidez ere ez litzaiguke inoiz ezagu n a bihurtuko objektuak beren baitan izan litezkee n a .

Horrega tik, sentim e n a r e n eta agerp e n a r e n adigaien irakasp e n osoa erabilgaitza eta hutsala bihurtzen duen faltsuket a da gure sentim e n osoa gauze n errepr es e n t a z io naha si a best erik ez dela esat e a , gauzei beren baitan dagokien a baino barnebiltzen ez duen sentime n a , hain zuzen, kontzien t eki bereizi ezin ditugun ezaugarri eta azpi- errepre s e n t a z ioe n pilaket an best erik ez izan arren. Errepres e n t az io nabaria eta ez- nabariare n arteko bereizket a bereizket a logikoa baino ez da eta ez du edukia ukitzen. Zalantz arik gabe adime n sendo ak erabiltzen duen zuzen bid e are n adigaiak espekulazio sotilenak berta tik abiatu t a gara dezake e n a r e n berdin- berdina barnebiltzen du, nahiz eta erabilera arrunt eta praktikoan pents a m e n d u honen errepre s e n t a z io anizkun ez kontzien t e izan gabe. Horrega tik, ezin da esan adigai arrunt a sentsuzkoa denik eta honek agerp e n soila barnebil tzen duenik, izan ere, zuzenbide a k ezin du inolaz ere agertu, baizik eta bere adigaia adimen e a n datza eta ekintzei beren baitan dagokien antola er a (morala) aurkezt e n du. Aitzitik, gorputz baten errepre s e n t a z ioak begiesp e n e a n ez du gauza bati bere baitan legokioke e n ezer barne biltzen , baizik eta zerbait en agerp e n a best erik ez, eta horrega tik afekta tu ak izateko erak eta gure ezagu tz a- gaitasun a r e n harm e n honek sentim e n a izena du eta, hala ere, berbai ta n go gauze n ezagu tz a tik lurra zerutik bezain ezberdin dirau, baita hura (agerp e n a) bere oinarriraino ikuskatu ahal izango balitz ere.

Filosofia leibniziar- wolffiarrak, beraz, gure ezagutz a r e n izaerare n eta jatorriaren azterket ak eraba t zuzeng a b e a den ikuspun tu ar e n menp e a n jarri ditu, sentime n a r e n eta alderdi intelektu al are n arteko bereizket a bereizket a logiko soiltzat hartzen duen heine a n , nabar m e n ki transz en d e n t a l a dene a n eta nabari ta s u n a edo ez- nabari ta s u n a r e n formari ez ezik, bere jatorriari eta edukiari ere dagokien e a n , eta ondorioz, lehen e n g o a r e n bitartez berbai ta n go gauze n antola er a ez soilik ez- nabariki, baizik eta inolaz ere ez dugu ezagu tz e n , eta gure antolaer a subjektiboa alde bater a utzi ahala objektu errepres e n t a t u a , sentsuzko begiesp e n a k esleitu zizkion berekitas u n e kin bater a , ez da inon aurkitzen, ezin da gainera aurkitu ere egin, bere antolaer a subjektiboak bere forma agerp e n gisa deter min a tz e n duen heinea n .

Agerpe n e n artea n ederki bereizten dugu best el a , bate t ik, bere begiesp e n a ri funtse a n datxekiona eta giza sentsu bakoitzare n tz a t oro har balio duen a, eta best e t ik, berari beharb a d a best erik ez zaiona tokatzen , oro har sentime n a r e n harre m a n a r i ez, baina sentsu hau edo haren kokape n a edo organizazio bereziaren tz a t soilik balio duen heine a n . Eta orduan, lehen e n go a ri objektua bere baitan aurkezt e n duen ezagu tz a deitzen zaio, bigarren a k, ostera, bere agerp e n a baino ez du aurkezt e n . Bereizket a hau, ordea , enpirikoa best erik ez da. Bertan gera tz e n bagar a (arrunki gerta tz e n den legez) eta begiesp e n enpiriko hura ez bada hartzen berriro agerp e n soil gisa, halako moldez, non bertan berbait an go gauz a bati dagokion ezer topatz erik ez baitago , bada , ordua n gure bereizket a transz en d e n t a l a galtzen da, eta hainbe s t ez , berbait an go gauz ak ezagu tz e n ditugula uste dugu, nahiz eta edonon (sentsuzko mund u a n) agerp e n a k best erik ez izan gure autugai a, baita beren objektue n ikerkuntz a sakon e n e a n ere. Horrela, ortzad arra eguzki-euriaga tik gerta tz e n den agerp e n a dela esan go genuke, euria, ordea, berbait an go gauza dela, eta hau zuzen a da, baldin eta euria fisikoki soilik ulertzen badu gu, esperien tzia orokorrea n , sentsu ekiko egoer a edozein izanda ere, begiesp e n e a n horrela deter min a t u a dago e n e z , eta ez best ela . Oro har enpirikoa dena hartzen badugu eta galdetz e n badu gu, giza sentsu ekin duen adost as u n a aintza t hartu gabe, ea honek ere objektu bat bere baitan errepre s e n t a t z e n duen (ez

euri tantak, izan ere, hauek agerp e n gisa objektu enpirikoak dira jadanik), orduan errepre s e n t a z ioak objektu ar ekin duen harre m a n a z egiten den galdekizuna transz e n d e n t a l a da, eta tanta horiek agerp e n a k ez ezik, beren tanker a biribila bera, baita beraiek non erortzen diren ere (espazioa), ez dira ezer beren baitan, aitzitik, gure sentsuzko begiesp e n a r e n modifikazioak edo oinarritzap e n a k best erik ez dira, baina objektu transz e n d e n t a l ak ezez agu n a dirau gure tz a t .

Gure Estetika transz e n d e n t a l a r e n bigarren egiteko garran tzitsu a da honek zenbait fabore ez dituela bereg a n a t z e n itxurazko hipotesi gisa soilik, baizik eta organo n gisa balio behar duen teoria bati inoiz eska dakioke e n bezain ziurra eta eztab aid a e zin a ere badel a. Ziurtasu n hau osorik argigarria bihurtu ahal izateko, bere baliotasu n a begi- bistakoa bihur dezake e n edozein kasu hauta tu nahi dugu, § 3an aipatu t ako ar e n argitasu n gehiagor ako baliagarria izan daiteke e n a 46 .

Beraz, espazioa eta denbor a beren baitan objektiboak eta berbai ta n go gauze n ahalgarrit a su n a r e n baldintzak direla onartuz gero, orduan zera azaltzen da lehenik: biei buruzko esakun e sintetiko eta apodiktiko ugari gerta tz e n direla a priori, bereziki guk hem e n lehent a s u n e z adibide gisa aztertuko dugun espazioaz. Geom et riare n esakun e a k apriorizko esakun e sintetikoak direnez eta ziurtasu n apodiktikoaz ezagut u a k direnez gero, orduan zera galdetz e n dut: nondik lortzen dituzue halako esakun e a k, eta zertan eust en da gure adime n a halako egia behar-beharrezkora eta orokorki baliodun er a iristeko? Begiesp e n e n bitartez ala adigaien bitartez izan behar du, ez dago best e biderik; biak edo a priori edo a posteriori emat e n dira. Azkenek, hots, adigai enpirikoek eta, halaber , haue n oinarri diren begiesp e n enpirikoek ezin dute ezein esakun e sintetikorik eman, enpirikoa baino ez den bat izan ezik, h. d., esperien tzia- esakun e a , eta beraz, inoiz beharrezkota s u n eta orokortasu n absolutu a izan ezin dezake e n esakun e a , hau izaki, ordea, Geom et riako esakun e ororen bereizgarria . Lehen e n go a eta bakarra den baliabide a ri dagokionez , hots, adigai soilen bitartez edo apriorizko begiesp e n a r e n bitart ez halako ezagutz e t a r a iristea, argi dago adigai soilen bitart ez ezein ezagutz a sintetikorik ezin lor daiteke el a, analitikoak best erik ez direnak baizik. «Bi lerro zuzen e n bidez ezin da ezein espaziorik ingura tu , eta beraz, ezein figura ez da ahalgarri» esakun e a har ezazue eta hau lerro zuzen ar e n adigaia eta bi zenbakiare n bitart ez eratortz e a saia ezazue; edo har ezazue orobat «hiru lerro zuzene n bitart ez ere figura bat ahalgarria da» esakun e a , eta era bere a n adigai hauet a t ik abiatu t a eratortze a saia ezazu e. Zuen ahalegin oro alferrikakoa izango da eta begiesp e n e r a ihest er a behartu ak izango zaret e , Geom et riak ere beti egiten duen legez. Objektu bat emat e n diozue zeuen buruari begiesp e n e a n ; zein erat ako a da hau, ordea, apriorizko begiesp e n hutsa ala begiesp e n enpirikoa? Azkenen go a balitz, ordua n hortik ez zen inoiz orokorki baliogarria den esakun erik segituko, are gutxiago apodiktikoa den esakun erik; izan ere, esperien tziak ezin du inoiz halakorik ema n eskura. Beraz, objektua a priori begiesp e n e a n ema n behar diozue zeuen buruari, eta zeuen esakun e sintetikoak haue t a n oinarritu behar dituzue. Baldin eta zeuen g a n a priori begies t eko ahalm e nik ez balego; baldintza subjektibo hori formar e n araber a ez balitzat eke aldi berea n (kanpoko) begiesp e n honen objektua ahalbide tz e n duen apriorizko baldintza orokorra; objektua (hirukia) berbait an go zerbait balitz, subjektua r ekin harre m a nik ez duen zerbait , bada, ordua n nola esan ahal zenez ak e t e n hirukia eraikitzeko baldintza subjektiboa n datzan a era berea n hirukiari bere baitan ere halabe h a rr ez legokioke el a? Izan ere, zuek ezingo zenieket e zuen adigaiei (hiru lerroen adigaiari) ezer berria gehitu (figura), eta hau halab e h a r r ez objektu a n topatu beharko litzateke, objektua zuen ezagu tz ar e n aurretik eman a baitago , eta ez honen bitartez. Beraz, baldin eta espazioa (eta era berea n denbora ere bai) zeuen begiesp e n a r e n forma hutsa ez balitz, alegia, baldintza subjektibo hau gabe bere baitan ezer ez lirateke e n gauz ak zeuen tz ako kanpoko objektu ak bihurtzeko apriorizko baldintza bakarra barne biltzen duen forma ez balitz, orduan ezingo zenuke t e a priori ezer erab aki sintetikoki kanpoko objektu ez . Beraz, ahalgarria edo egia- itxuradu n a ez ezik, ezbairik gabe ziurra ere bada espazioa eta denbora gure begiesp e n ororen baldintza subjektiboak direla, esperien tzia ororen (kanpokoar e n zein barneko ar e n) beharrezko baldintzak diren aldetik, eta horrega t ik, hauei dagokien ez objektu oro agerp e n soila da, eta ez berez ema n a den gauza , eta

horrega tik, agerp e n ei buruz asko esan daiteke a priori formari dagokion ez , inoiz ez, ordea , deus ere agerp e n hauen oinarrian leudeke e n berbait an go gauzei buruz.

II. Kanpoko eta barneko sentsu e n , eta beraz, sentsu e n objektu ororen idealta su n ar e n teoria egiazt a tz eko, objektuok agerp e n a k diren aldetik, ondore n datorren oharra baliagarria izan daiteke bereziki, alegia, gure ezagutz a n begiesp e n a ri dagokion guztiak (beraz, atsegin a eta ezats e gin a r e n sentime n d u a eta nahime n a salbuet s i t a , ez baitira ezagutz ak) hartue m a n soil hauek baino ez dituela barne biltzen: lekuen a begiesp e n bate a n (heda d ur a) , lekuen aldake t e n a (higidura), eta aldaket a hauek deter min a tz e n dituzten legee n (indar higitzaileen) hartue m a n soilak. Lekuan prese n t dagoe n a edo lekuare n aldaket az gain gauz a beraiet a n ekiten duen a ez da horren bitartez ema n a . Halere, hartue m a n soilen bitartez ez da, noski, berbai ta n go gauz a bat ezagutz e n , eta beraz, kanpoko sentsu e n bitartez hartu e m a n e n errepre s e n t a z ioak baino emat e n ez zaizkigun ez gero, orduan honek bere errepres e n t a z io a n objektu batek subjektua r ekin duen hartu e m a n a jaso dezake el a juzgatu behar da, eta ez objektuari bere baitan dagokion barneko zerbait. Gauza bera gerta tz e n zaio barneko begiesp e n a ri . Barneko sentsu a n kanpoko sentsuaren errepr es e n t a z io ek gure goga m e n a bete tz e n duten benet ako ekaia osatu ez ezik, gainera denbor ak barne biltzen ditu jadanik segidare n , aldiberekot a s u n a r e n eta segidarekin aldi berea n denare n (iraunkorkiaren) hartue m a n a k , eta denbor a honet a n ezartz en ditugu errepr es e n t a z io hauek, hots, esperien tzian haue n kontzien tziare n aurretik doan eta errepr es e n t a z io ak goga m e n e a n ezartz eko eraren oinarrian datzan baldintza formala den denbora n . Zerbait pentsa tz eko ekintza orori errepre s e n t a z io gisa aitzinatu ahal zaiona begiesp e n a da, eta honek hartue m a n a k best erik ez baditu, begiesp e n a r e n forma da, eta honek goga m e n e a n zerbait ezartz en den heine a n best erik ez duen ez errepr es e n t a t z e n , ordua n goga m e n a bere ekimen a g a t ik afekta tu a izateko modu a best erik ezin du izan, hots, bere errepr es e n t a z ioa r e n ezartze honeg a t ik, eta beraz, bere burua g a t ik afekta tu a izateko modu a, h. d., barneko sentsu a da bere formari dagokion ez . Sentsu baten bitart ez errepre s e n t a t u a izan daiteke e n oro beti da agerp e n a hainbe s t ez , eta barneko sentsu bat, edo ez litzateke inolaz ere onartu beharko, edo bere objektu a den subjektua bere bitart ez agerp e n gisa baino ezingo litzateke errepres e n t a t u , eta ez berak bere buruaz juzgatuko lukeen modu a n , baldin eta bere begiesp e n a autoekim e n a best erik ez balitz, h. d., intelektu al a balitz. Zailtasun osoa honet a n datza: nola begie t s dezake e n subjektu batek bere burua barnetik; baina zailtasun hori teoria orori komun a zaio. Norberare n buruar e n kontzien tzia (apertze pzioa) niaren errepre s e n t a z io bakun a da, eta horren bitartez subjektu a n dago e n anizkunki oro berezko ekim e n ar e n indarrez ema n a izango balitz, ordua n barneko begiesp e n a intelektual a izango litzateke . Gizakian kontzientzia honek subjektua n aldez aurre tik emat e n den anizkunkiaren barneko haute m a p e n a eskatz e n du, eta hau berezkot as u nik gabe goga m e n e a n emat eko modu ak, bereizket a hau dela eta, sentim e n izena jaso behar du. Norberaz kontzien t e bihurtzeko ahalm e n a k goga m e n e a n datzan a bilatu (atze m a n) beharko balu, orduan goga m e n a afekta tu behar du, eta horrela baino ezin du sortu bere buruare n begiesp e n a , baina honen formak, aldez aurre tik goga m e n e a n datzan ak, anizkunkia goga m e n e a n biltzeko era deter min a tz e n du denbor ar e n errepre s e n t a z ioa n , izan ere, bere burua ez baitu begies t e n zuzenki berezko ekimen a r e n indarrez errepre s e n t a t uko balu bezala, barnetik afekta tu a izango balitz bezala baizik, eta ondorioz, agertz e n den modu a n, ez bera den modu a n.

III. Bai kanpoko objektue n , bai goga m e n a berare n begiesp e n a k biak espazioan eta denbora n gure sentsu ak afekta tz e n dituzten modu a n, h. d., agertz en diren modu a n errepr es e n t a t z e n dituela badiot , ordua n honek ez du esan nahi objektu hauek itxura soilak lirateke e nik. Izan ere, agerp e n e a n objektu ak eta beraiei egozt en dizkiegun antolaer ak errealki eman a k balira bezala begizta tz e n dira, baina objektu hau agerpe n gisa berbaitango objektu tik ezberdintz en da, antolaer a hauek subjektua r e n begiesp e n- eraren menp e a n best erik ez daud e n heine a n objektu jakinak subjektua r ekin duen erlazioan. Horrela, ez dut esan nahi gorputz ak nigandik at daud el a baino ez dirudiela , edo nire arima nire autokontzien tzian eman a dela baino ez dirudiela , zera

baiezt a tz e n duda n e a n : haien izatear e n baldintzak diren espazioar e n eta denborar e n kualitat e a , nik hauek ezartzen dituda n heinea n , nire begiesp e n- eran datzala eta ez objektu haue t a n beren baitan. Nire errua litzateke agerp e n a ri dagokiona itxura soila bihurtuko banu 47 . Hau ez da gerta tz e n , ordea, gure sentsu e n begiesp e n ororen idealta su n ar e n gure printzipioaren arab er a ; aitzitik, errepr es e n t a z io- forma haiei errealitate objektiboa egozt en bazaie, ordua n ezin da saihes tu horren bitartez dena itxura soil bihurtze a . Izan ere, espazioa eta denbora beren ahalgarri t as u n a r e n araber a berbai ta n go gauz et a n aurkitu behar diren antola er a tz a t hartzen baldin badira, eta pents a tz e n baldin bada zein buruga b e k eri a t a n naha s t e n garen , gauza existen t e oro ezezta tu arren, bi gauza amaiga b e k irauten badute , subst a n tziak ez direnak, ezta bene t a n subst a n tziari inhere nt e a k ere, eta hala ere, existitzen direnak, eta gainera gauz en existen tziare n beharrezko baldintzak izan behar duten gauzak, bada, orduan ezin zaio Berkeley onari gorputz ak itxura soilera behei titu zituela aurpe gira tu, eta geure existen tzia bera ere, honela berez diraue n –denbor ar e n gisako– ezgauz a baten errealita t e a r e n menp e a n legoke e n existen tzia, hainbe s t ez denbora r ekin bater a itxura soila bihurtu beharko litzateke; halako buruga b e k eri are n erantzukizun a, ordea, ez du orain arte inork beregain hartu nahi izan.

IV. Natur Teologian gure tz a t begiesp e n a r e n objektu a ezin izan daiteke e n objektu a ez ezik, berez inolaz ere sentsuzko begiesp e n a r e n objektua ezin izan daiteke e n objektu bat ere pents a tz e n dugun ez gero, ordua n arret az baztertu behar dira bere begiesp e n orota tik denbor a eta espazioar e n baldintzak (izan ere, halakoa izan behar du bere ezagutz ak, eta ez beti ere zedarriak dituen pentsa t z e a ) . Halere, zein eskubider ekin egin daiteke hau, aurretik biak berbait an go gauz en formak bihurtu badira, eta gainera , apriorizko gauze n existen tziare n baldintza gisa, gauza berak ezezta tu arren, oraindik irauten duten formak bihurtu badira; izan ere, oro harrezko izate ororen baldintzak diren aldetik Jainkoare n izatear e n baldintzak ere izan beharko lukete. Espazioa eta denbor a gauz a ororen forma objektiboak bihurtu nahi ez badira, orduan hauek gure kanpoko zein barneko begiesp e n- eraren forma subjektiboak bihurtzeko aukera baino ez da gera tz e n , eta forma honi sentsuzkoa deitzen zaio jatorrizkoa ez izatea g a t ik, h. d., bere bitart ez objektuar e n begiesp e n a r e n izatea emat e n ez delako (hau, aditzen dugun heinea n , jatorrizko zerizanari dagokio); aitzitik, objektuar e n izatear e n menp e a n dago, eta beraz, subjektu a r e n errepr es e n t a z io-gaitasun a honen bitartez afekta tu a izateari esker best erik ez da ahalgarria.

Ez da beharrezko a espazioar e n eta denborar e n begiesp e n- era gizakien sentime n e r a zedarriztatz e a ; baliteke izaki pents a tz aile amaidu n orok honet a n halab e h a r r ez gizakiarekin bat egin behar izatea (nahiz eta hau ezin dugun erabaki), baina ez dio sentime n izateari uzten orokortas u n horrega tik, zeren eratorria baita (intuitus derivativus), ez jatorrizkoa (intuitus originarius), eta beraz, ezta begiesp e n intelektual a ere; hau, lehen aipatu dugun e tik abiatuz gero, jatorrizko izakiari soilik dagokiola dirudi, inoiz ez bere izatea n eta begiesp e n e a n menp eko a den zerizan ari (bere izatea objektu jakinekin harre m a n e a n deter min a tz e n duen begiesp e n e a n , alegia); hala ere, azken ohar hau gure teoria este tikoar e n azalpen gisa baino ez da hartu behar, ez froga-oinarri gisa.

Estetika transze n d e n t alaren ebazp e n a

Heme n dugu, beraz, Filosofia transz en d e n t a l a r e n arazo orokorra konpontz eko, alegia, « nola dira esakun e sintetikoak ahalgarriak ?» galdera erantzut eko eskatz en diren zatiet ako bat, hots, apriorizko begiesp e n a k , espazioa eta denbora , zeinet a n adigaian ez, baina berari dagokion begiesp e n e a n a priori aurki daiteke e n a eta harekin sintetikoki lot daiteke e n a aurkitzen dugun, baldin eta judizioan a priori adigai jakinez goiti joan nahi badugu, nahiz eta arrazoi honeg a t ik judizio hauek sentsu e n objektu e t a r a baino ez diren iristen eta esperien tzia ahalgarriaren objektue n tz a t baino ezin dezaket e n balio 48 .

Osagaien irakaspe ntranszen d e n t a l a r e n

Bigarren zatia

Logika transzen d e n t a l a

SARRERA

Logika transzen d e n t a l baten ideia

ILogikaz oro har

Gure ezagutz a goga m e n a r e n bi oinarrizko iturburue t a t ik sortzen da; lehen a , errepre s e n t a z ioak jasotzeko ahalm e n a da (zirraren harm e n a ) , bigarren a , errepre s e n t a z io horien bitart ez objektu bat ezagutz eko ahalm e n a (adigaien berezkota s u n a ) ; lehen ar e n bitartez objektu bat emat e n zaigu, bigarren a r e n bitartez hau errepr es e n t a z io harekin hartue m a n e a n pentsa tu egiten dugu (goga m e n a r e n deter min azio soil gisa). Begiesp e n a k eta adigaiak dira, beraz, gure ezagu tz a ororen osagai ak, eta ondorioz, adigaiek ezin dezake t e ezagutz a rik sortu modure n bate t a n dagozkien begiesp e nik gabe , ezta adigai gabeko begiesp e n e k ere. Biak hutsak edo enpirikoak dira. Enpirikoak dira beraie t a n sentsazioa barnebil tzen bada (objektuar e n prese n tzia erreala aurresu p o s a t z e n duen a); hutsa, aldiz, errepre s e n t a z ioa n ezein sentsaziorik ez bada naha s t e n . Azken honi sentsuzko ezagutz a r e n materia dei dakioke. Horrega tik, begiesp e n hutsak zerbait begies t e a ahalbidetz e n duen forma best erik ez du barne biltzen eta adigai hutsak oro harrezko objektu baten pents a tz e a r e n forma. Hala ere, begiesp e n edo adigai hutsak soilik izan daitezke a priori ahalgarriak, enpirikoak a posteriori best erik ez.

Goga m e n a k nolabait afekta tu a den heinea n errepre s e n t a z io ak jasotzeko duen harm e n ari sentim e n a deitzen badiogu, ordua n norberak errepr es e n t a z ioak sortzeko ahalm e n a edo ezagu tz ar e n berezkotas u n a adim e n a da. Gure izaerak berekin dakar begiesp e n a sentsu zk oa soilik izan daiteke el a, h. d., honek gu objektu e n bidez afekta tu ak garen era baino ez duela barnebil tzen . Aitzitik, sentsuzko begiesp e n a r e n objektu a pentsa t z e k o ahalm e n a adime n a da. Ezin da bietako berekitas u n bat hobet si. Sentime nik gabe ez litzaiguke objekturik ema n go eta adime nik gabe ezingo lirateke pents a t u . Edukirik gabeko pentsa m e n d u a k kaskalak dira, adigairik gabeko begiesp e n a k itsuak dira. Horrega t ik, adigaiak sentsuzkoak bihurtze a (h. d., beraiei begiesp e n e a n objektua gehitze a) bezain garrantzitsu a da begiesp e n a k adime n ez ko ak bihurtze a (h. d., adigaiei mener a t z e a ) . Bi ahalm e n edo gaitasu n e k ezin dituzte beren funtzioak elkar trukatu. Adimen ak ezin du begies t si eta sentsu ek ezin dute pents a t u . Biak bater a tz e n direne a n soilik sor daiteke ezagutz a . Ezin dira horrega t ik, ordea , beren ekarpe n a k naha si , baizik eta bakoitza best e t ik arret az bana n tz eko eta bereizteko arrazoi ona dugu. Horrega t ik, oro harrezko sentime n a r e n erregel e n zientzia, h. d., Estetika, oro harrezko adimen a r e n erregel e n zientziatik ezberdintz en dugu, h. d., Logikatik.

Logika, berriz, bi asmo e n araber a kontsidera daiteke, adimen a r e n erabilera orokorrare n edo bereziare n Logika gisa. Lehen e n go a k pentsa tz e a r e n erregel a behar- beharrezkoak barnebil tzen ditu, eta bera gabe adime n ar e n erabilera oro ezinezkoa litzateke , eta adimen e r a igortzen du honen objektu e n ezberdin t a s u n a ri arret arik emat ek e . Adimen ar e n erabilera bereziaren Logikak objektue n era jakin bati buruz zuzenki pents a tz eko erregel ak barne biltzen ditu. Hura osagai e n Logika dei daiteke, hau, berriz, zientziaren baten organo n a . Lehene n g o a gehien e t a n eskolet a n

erabiltzen da zientzien prope d e u t ika gisa, nahiz eta giza arrazoim e n a r e n ibileraren araber a azken a lortzen dena izan, zientzia aspalditik jadanik bukatu a dago e n e a n eta bere zuzenket a r ako eta betegintz arr er ako azken ukitua best erik behar ez duen e a n . Izan ere, objektuak maila aski garaian ezagut u behar dira, beren zientzia bidera tz eko eraren erregel ak ema n nahi baldin badira.

Logika orokorra, hortaz, Logika hutsa edo aplikatu a da. Lehene n g o a n , gure adimen a erabiltzeko baldintza enpiriko oroz abstrai tzen dugu, adibidez, sentsu e n eraginaz , irudimen a r e n jolasaz, oroime n a r e n legeez , ohiturare n botere az , grinez, eta abarrez, eta beraz, aurreiritzien iturburu ez eta oro har ezagu tz a jakinak sortu dituen edo amarruz sartu ahal izan zaizkigun kausa oroz, zeren adimen a ri best erik ez baitagozkie bere aplikazioaren egoera jakin batzue n menp e a n , eta hauek ezagutz eko esperien tzia behar baita. Logika orokor baina huts baten autug ai a apriorizko printzipio soilak dira, eta adim e n a eta arrazoim e n a r e n kanon bat da, baina bere erabilerare n alde formalari begira best erik ez, edukia edozein izanda ere (enpirikoa edo transz en d e n t a l a) . Logika orokor batek, ordea, aplikatua izena du Psikologiak irakast e n dizkigun baldintza subjektibo- enpirikopeko adime n ar e n erabilerare n erregel ekin zerikusia duen e a n . Logika orokorrak, beraz, printzipio enpirikoak ditu, orokorra den arren objektue n bereizket a rik gabe adimen a r e n erabilerara jotzen duen heine a n . Eta horrega t ik, ez da oro harrezko adime n ar e n kanon a, ezta zientzia berezien organon a ere, baizik eta adime n arrunt ar e n katartikoa best erik ez.

Logika orokorrea n , beraz, arrazoim e n a r e n irakasp e n a osatu behar duen zatia zehatz- zehazki bereizi behar da Logika aplikatua osatz en duen zatitik (nahiz eta Logika aplikatu a beti ere orokorra izan). Lehene n g o a soilik da bene t a n zientzia, nahiz eta laburra eta lehorra izan, adimen a r e n osagai en irakasp e n a r e n eskolak egiten duen moduko aurkezp e n a k eskatz e n duen legez. Heme n, beraz, logikariek bi erregel a izan behar dituzte begi- bistan:

1. Orokorra den aldetik, Logikak adimen a r e n ezagutz a r e n eduki oroz eta bere objektu e n ezberdin t a s u n a z abstrai tzen du, eta bere autugai a pents a tz e a r e n forma soila best erik ez da.

2. Hutsa den aldetik, Logikak ez du ezein printzipio enpirikorik, eta beraz, ez du ezer hartzen Psikologiatik (noizbehin pents a t u den legez), eta honek, beraz, ez du eraginik adime n ar e n kanon e a n . Logika hutsa irakasp e n demost r a t u a da eta bertan denak a priori ziur- ziurra izan behar du.

Nik Logika aplikatu a deitzen diodan a (hitzaren esan a hi arrunt ar e n aurka, zeren esan a hi honen araber a ariketa jakinak barne bildu beharko bailituzke, hauen tz ako erregel ak Logika hutsak emat e n dituela) adimen a z eta bere erregel ez in concre to egiten den erabilerar e n errepr es e n t a z io a da, hots, erabilera hau oztopa edo sust a dezake e n subjektu ar e n beharb a d a k o baldintzen menp e a n , osotara enpirikoki best erik ezin eman daitezke e n baldintzen menp e a n , hain zuzen. Arretaz jardut en du bere oztopo ez eta ondorioez, errakun tz ar e n sorreraz , zalantza , kezka eta uste osoare n egoerez , eta abarrez , eta hauei dagokien ez Logika orokorra eta hutsak Moral hutsare n gisara jokatzen du, zeinak nahim e n aske baten beharrezko lege etikoak soilik barnebiltzen dituen bene t ako bertut e a r e n irakasp e n a ri dagokion ez , eta honek lege horiek sentime n d u , grina eta irriken oztopop e a n kontsidera tz e n ditu, gizakiak hauen menp e a n daud ela gehiago edo gutxiago, eta ezin du inoiz egiazko zientzia demost r a t u a eskura tu, Logika aplikatu haren antzer a printzipio enpirikoak eta psikologikoak behar baititu.

IILogika transze n d e n t alaz

Logika orokorrak ezagutz a r e n eduki oroz abstrai tzen du, azaldu dugun ez , h. d., objektuar ekin duen harre m a n oroz, eta forma logikoa baino ez du kontsidera tz e n ezagu tz ek elkarrekin duten

hartue m a n e a n , h. d., pents a tz e a r e n forma oro har. Hala ere, begiesp e n hutsak eta enpirikoak daud e n e z gero (Estetika transz e n d e n t a l ak erakutsi duen ez), ordua n objektu e n pents a tz e hutsare n eta enpirikoare n arteko bereizket a ere ederki egon daiteke . Kasu honet a n , ezagu tz ar e n eduki oroz abstrai tzen ez duen Logika bat legoke; izan ere, objektu baten pents a tz e hutsare n erregel a soilak barne bilduko lituzkee n Logikak eduki enpirikoa izango lukeen ezagutz a oro baztertuko luke. Horrez gain, objektu e n gure ezagu tz ar e n jatorria begizta tuko luke, hau objektuei egotzi ezin zaien heine a n ; aitzitik, Logika orokorrare n autug ai a ez da ezagu tz ar e n jatorri hau, baizik eta honek errepre s e n t a z ioak adimen a k haiek beren arteko hartu e m a n e t a n pentsa tz e a n erabiltzen dituen lege e n araber a kontsidera tz e n ditu, hasiera- hasiera tik a priori guga n edo enpirikoki ema n ak izanda ere, eta Logika orokorrak, hortaz, errepr es e n t a z io ei eman dakieke e n adime n ar e n formaz best erik ez du jarduten , haien jatorria edozein izanda ere.

Eta hem e n bere eragina datoz en kontsider azioe t a r a luzatzen duen eta begi- bistan izan behar den ohar bat egiten dut, hots, apriorizko ezagu tz a orok ez duela transz e n d e n t a l a (h. d., ezagu tz ar e n ahalgarrit a su n a edo bere erabilera a priori) deitu beharrik, baizik eta errepr es e n t a z io jakin batzuk (begiesp e n a k edo adigaiak) a priori aplika daitezke e n eta nola aplika daitezke e n edo ahalgarriak diren ezagu t a r az t e n duten ezagu tz ek best erik ez. Horrega tik, ez espazioa, ezta bere deter min azio geom e t rikore n bat ere, ez dira a priori errepr es e n t a z io transz en d e n t a l ak, baizik eta errepre s e n t a z io hauek inolaz ere jatorri enpirikoa ez dutela dioten ezagu tz ak, eta hauek esperien tziare n objektu ei a priori lotzeko ahalgarrit a su n a k best erik ez du jasotzen transz e n d e n t a l izena. Halaber, espazioare n erabilera oro harrezko objektu ei dagokien ez transz e n d e n t a l a izan liteke; hala ere, sentsu e n objektu et a r a zedarrizta tz e n bada , orduan enpirikoa izena du. Transze n d e n t a l a eta enpirikoaren arteko bereizket a , beraz, ezagu tz e n kritikari soilik dagokio, eta ez du zerikusirik ezagutz ak bere objektuar ekin duen harre m a n a r e kin.

Beraz, objektuei a priori lotzen zaizkien adigaiak agian badirela itxarot en dugun ez , aldez aurretik adimen eta arrazoim e n hutsare n ezagu tz ar e n zientzia baten ideia sortzen dugu objektuak eraba t a priori pentsa tz eko, baina ez adigaiok hutsak edo sentsuzkoak diren begiesp e n a k balira bezala, baizik eta pents a tz e hutsar e n ekintzak diren aldetik, eta beraz, adigaiak direnak, nahiz eta ez jatorri enpirikokoak, ezta este tikokoak ere ez izan. Ezagutz a horien jatorria, heda p e n a eta baliotasu n objektiboa deter min a t uko lituzkee n halako zientziak Logika transz e n d e n t ala izena beharko luke, adime n ar e n eta arrazoime n a r e n legeak soilik baitira bere autug ai a , baina apriorizko objektuei lotzen zaizkien heine a n best erik ez, eta ez Logika orokorrare n gisa ezagutz a enpirikoei eta arrazoim e n hutsare n ezagu tz ei lotuz bereizket arik gabe .

IIILogika orokorraren sailkake taz Analitikan eta Dialektikan

Logikariak estualdian jartzen omen zituen galdekizun zahar eta sonatu a , haiek, edo dialex e txiro bati heldu behar izatera, edo beren ezagu tz a- gabezia eta beren antze osoare n hutsalt a s u n a berrez a gu t u behar izatera behar tz e n zituen galdekizun a, hau da: Zer da egia ? Egiaren izen-definizioa, hots, ezagu tz a bere objektuar ekin bat etortze a , hem e n onartu eta aurresu p o s a t u egiten da; baina eskatz e n dena ezagu tz a bakoitzare n egiaren irizpide orokorra eta seguru a jakitea da.

Jadanik azkarta s u n a r e n eta ikuskerare n froga handia eta berezia da arrazoizko galdekizuna zein den jakitea. Izan ere, galdekizuna bere baitan buruga b e a bada eta beharga b e k o erantzun ak eskatz en baditu, ordua n bera egiten duen a lotsatz e az gain best e eragozp e n a ere badauk a, alegia, entzule babe s g a b e a erantzun buruga b e e t a r a desbider a tz e a eta halako irudi barregarria emat e a : batek akerra jezten duela, best e ak azpian bahe ari eust e n dion bitarte a n (antzinakoek zioten legez).

Egia ezagutz a bere objektuar ekin ados jartzean baldin badatz a , ordua n horren bitartez objektu hori best e e t a t ik bereizi behar da; izan ere, ezagu tz a bat faltsua da bera lotzen zaion objektuar ekin ados ez bada go, best e objektuez ederki balio lezake e n zerbait barnebildu arren. Hortaz, egiaren irizpide orokorra objektue n bereizket a rik egin gabe ezagu tz a oroz balioko lukeen a litzateke . Hala ere, bertan ezagu tz ar e n eduki oroz abstrai tzen denez gero (bere objektuar ekin harre m a n a z), eta egiak eduki hori zuzenki ukitzen duen ez gero, argi dago, hortaz, ezin- ezinezkoa eta erab a t buruga b e a dela ezagutz a r e n eduki horren egiaren ezaugarriaz galdetz e a , eta beraz, ezinezkoa dela egiaren ezagu g a rri gogob e t e g a r ria baina aldi berea n orokorra dena ema n ahal izatea . Gorago jadanik ezagutz a baten edukiari bere materia deitu diogun ez gero, orduan zera esan behar da: ezin dela ezagu g a rri orokorrik eskatu ezagu tz ar e n egiaz materiari dagokionez , hau bere baitan kontra e s a nk orra baita.

Hala ere, argi dago orobat ezagu tz az bere formari dagokionez (eduki oro baztertuz): Logika batek adime n ar e n erregel a orokorrak eta beharrezko ak aurkezt e n dituen heine a n , erregel a beraiet a n egiaren irizpideak aurkeztu behar dituela. Izan ere, hauek kontrae s a t e n dituen a faltsua da, zeren, ordua n, adime n ak pentsa tz e a r e n bere erregel a orokorrak, eta beraz, bere burua kontra e s a t e n baitu. Irizpide hauek, ordea, egiaren formari buruzkoak baino ez dira, h. d., pents a tz e a r e n formari buruzkoak oro har, eta hainbes t ez , eraba t zuzenak dira, ez, ordea, gogob e t e g a r riak. Izan ere, ezagutz a bat guztiz forma logikoaren arab er ako a bada ere, h. d., honek bere burua kontra e s a n g o ez balu ere, ordua n beti ere objektuak kontra e s a n ditzake. Beraz, egiaren irizpide logiko soila, hots, ezagu tz a batek adimen a r e n eta arrazoim e n a r e n lege orokorrekin eta formalekin duen adost as u n a , egia ororen conditio sine qua non da, eta beraz, baldintza nega tibo a da, baina Logikak ezin du haruntz a go joan eta formari ez baina edukiari dagokion errakun tz a ezin du ezein frogarriren bidez aurkitu.

Logika orokorrak adimen a r e n eta arrazoime n a r e n zeregin formal guztiak bere osagai e t a n xehetz e n ditu eta gure ezagutz a r e n juzgaket a logiko ororen printzipio gisa aurkezt e n ditu. Logikaren zati honek, beraz, Analitika izena jaso dezake , eta horrega t ik, nega tiboki bedere n , egiaren frogarria osatze n du, aldez aurretik ezagu tz a oro bere formar e n arab er a erregel a hauei dagokien ez etsa min a t u eta baliozta tu behar duen heine a n , bere edukiaren araber a aztertu aurretik, horrela ezagu tz ak objektuari dagokionez egia positiborik barnebiltzen ote duen zehazt eko. Hala ere, ezagu tz ar e n forma soila, honek lege logikoekin bat egin badez ak e ere, ezagu tz ar e n egia materiala (objektiboa) osatz eko aski ez denez gero, orduan inor ezin da ausartu Logikaren eskutik soilik objektuez juzgatz er a eta zerbait baiezt a tz er a , aldez aurre tik beraie t a t ik abiatut a Logikatik at ongi oinarritut ako informazioa lortu gabe , honela ondore n bere erabilera eta elkarlotura osoki elkartu bate a n lege logikoen arab er a saiatzeko edo, oraindik hobeto, hauek haien araber a etsa min a tz eko bedere n . Hala eta guztiz ere, gure ezagu tz a orori adimen a r e n forma emat eko hain itxurazko antze a n hain tent ag a rria den zerbait dago, bere edukiari begira kaskala eta txiroa izan daiteke e n arren, ezen juzgatz eko kanon soila den Logika orokor hura, nolabai t esat eko, baiez ta p e n objektiboen edo gutxienez horren itxurap e n a r e n benet ako sorkuntz ar ako organon gisa erabiltzen baita, eta beraz, horren bitartez egita t e a n gaizki erabilia baita. Logika orokorrak, ustezko organo n a den aldetik, Dialektika izena du.

Antzinakoek zientzia edo antze honen izendap e n hau erabiltze a n berari emat e n zioten esan a hia hain ezberdin a izan daiteke e n arren, dena dela, beren benet ako erabilerak seguru erakus t e n du beraien tz a t itxuraren Logika best erik ez zela. Beren ezjakintas u n a ri , baita beren asm at u t ak o itxurap e n ei ere egiaren antza emat eko antze sofistikoa zen, Logikak oro har ezartzen duen zehazt a s u n a r e n metodo a kopiatzen zuen eta bere topika asmo hutsal oro estal tzeko erabiltzen zuen antze a . Hau aipa daiteke oharpe n seguru eta erabilgarri gisa: Logika orokorra organon gisa kontsideratuz gero, beti itxuraren Logika dela, h. d., dialektikoa dela. Izan ere, ezagu tz ar e n edukiaz ezer irakas t e n ez digun ez , aitzitik, adime n ar e kiko ados t a s u n a r e n baldintza formalak best erik ez dizkigunez irakast e n , gainerako a n objektuei begira erab a t axolaga b e a k diren

baldintzak, hortaz, hura ezagu p e n a k ustez behintza t hedatz eko eta gehitzeko tresn a gisa (organo n) erabiltzeko handius t e a edozer gauza egia- itxura pixka batekin baiezt a tz eko edo apet az ukatzeko hitzontzikeria best erik ez da bihurtzen.

Halako irakasp e n a ez dagokio inolaz ere Filosofiaren duintasu n ari . Eta horrega tik, Dialektikare n izendap e n hori Logikari emat e a hobet si da, hau itxura dialektikoaren kritika den aldetik, eta hem e n ere hala ulertua izan dadila nahi dugu.

IVLogika transze n d e n t alaren sailkake taz

Analitika eta Dialektika transze n d e n t al e a n

Logika transz e n d e n t a l bate a n adime n a bakartze n dugu (lehen a g o Estetika transz en d e n t a l e a n sentim e n a bakartz en genu e n bezala) eta gure ezagutz e t a tik bere jatorria adimen e a n soilik duen pents a tz e a r e n zatia atera tz e n dugu. Ezagutz a huts honen erabilera, ordea, honet a n funtsa tz e n da bere baldintza gisa: guri begiesp e n e a n objektuak eman a k izatea, ezagu tz a hauei aplikatu ahal izateko. Izan ere, begiesp e nik gabe gure ezagu tz a orori objektu ak falta zaizkio, eta beraz, ezagu tz ak eraba t kaskala dirau. Batetik adime n ar e n ezagu tz a hutsare n osagai ak eta best e t ik objektuak pents a t u ahal izateko beharrezko printzipioak azaltzen dituen Logika transz en d e n t a l ar e n zatia Analitika transz e n d e n t a l a da, eta hau, aldi berea n , egiaren Logika bat da. Izan ere, ezein ezagutz ak ere ezin du bera kontra e s a n aldi berea n eduki oro galdu gabe, h. d., objekture n batekin duen harre m a n oro, eta beraz, egia oro galdu gabe. Hala ere, adime n ar e n ezagu tz a hutsa eta oinarri- esakun e a k bakarrik eta gainera esperien tziare n mugez goiti erabiltze a oso erakarg arria eta tenta g ar ria denez gero, esperien tzia best erik ez izan arren materia (objektu ak) eskura eman diezake gu n bakarra, zeinari adime n ar e n adigai huts haiek aplika dakizkiokee n , bada, orduan adimen a arrazoikeria hutsen bitart ez adimen hutsare n printzipio formal soilen erabilera material bat egiteko eta eman ez zaizkigun eta agian inolaz ere ema n ezin zaizkigun objektuez bereizket arik egin gabe juzgatz eko arriskuan gerta tz e n da. Benet a n , beraz, erabilera enpirikoaren juzgaket a r e n kanona best erik izan beharko ez lukeen ez gero, ordua n gaizki erabiltzen da, baldin eta erabilera orokor eta zedarrigab e baterako organo n gisa onartzen bada eta adime n hutsar ekin bakarrik oro harrezko objektu ez sintetikoki juzgatz er a , baiezt a tz er a eta erabakitz er a ausartz e n bada . Adimen hutsar e n erabilera, beraz, dialektikoa litzateke honen b e s t e z . Logika transz en d e n t a l a r e n bigarren zatiak, beraz, itxura dialektiko horren kritika izan behar du eta Dialektika transz e n d e n t a l a izena du, ez itxura hori dogm a tikoki iradokitzeko antze gisa (tam alez ame sl an metafisiko anizkun e n antze oso arrunt a dena), baizik eta, adime n ar e n eta arrazoime n a r e n kritika den aldetik, bere erabilera hiperfisikoari begira honen handius t e oinarrigab e e n itxura faltsua azalaraz t eko eta oinarri- esakun e transz e n d e n t a l soilen bidez lortzen omen duen asm aku n tz ar e n eta hedap e n a r e n bere uzia juzgaket a soilera eta adime n hutsak itxurap e n sofistikoen aurka duen babe s e r a behe ti tzeko.

Logika transzen d e n t a l a r e nLehen saila

Analitika transzen d e n t a l aAnalitika honek gure apriorizko ezagutz a osoa adime n ar e n ezagutz a hutsare n osagai e t a n

analizatz en du. Hemen, ondoko puntuak lantzen dira: 1. Adigaiak hutsak direla, eta ez enpirikoak; 2. Hauek ez begiesp e n a , ezta sentime n a ri ere ez dagozkiela, baizik eta pentsa tz e a ri eta adimen a ri; 3. Funtsezko adigaiak direla, eta beraie t a t ik eratorritakoe t a t ik edo elkartu t ako e t a t ik ongi bereizten direla; 4. Beren taula osoa dela eta honek adime n hutsare n alor osoa erab a t jasotzen duela. Halere, zientzia baten osotasu n a ezin da onartu konfiantzaz saialdien bitartez soilik lortu den agrega t u baten taxuket a dela eta; horrega tik, hau apriorizko adime n- ezagutz a r e n osokiaren ideiaren bitartez eta berta tik abiatut a deter min a tz e n diren eta bera osatze n duten adigaien sailkape n a r e n bitart ez baino ez da ahalgarria , eta beraz, siste m a batean duen bilkuraren bitartez best erik ez . Adimen hutsa enpirikoa den orotatik ez ezik, sentime n orotatik ere bereizten da osorik. Berez irauten duen, bere burua gogob e t e t z e n duen eta kanpotik letorke e n eransk e t az osatu ezin daiteke e n batas u n a da. Horrega tik, bere ezagu tz a- multzoak ideia bate a n jasotzen eta deter min a tz e n den sistem a osatze n du, zeinare n osotasu n ak eta artikulazioak aldi bere a n bertan kokatzen diren ezagutz a zati ororen zuzent a s u n a eta benekot a s u n a r e n frogarria ema n dezake e n . Logika transz e n d e n t a l a r e n zati oso hau bi liburuz osatze n da, bata, adime n hutsar e n adigaiak , best e a , adime n hutsare n oinarri-esakun e a k barne biltzen dituen a .

Analitika transzen d e n t a l a r e nLehen liburua

Adigaien AnalitikaAdigaien Analitikaz ez dut ulertzen beren analisia, ezta azterket a filosofikoek duten

jardunbide arrunt a ere, hots, azaltzen diren adigaiak beren edukiaren araber a analizatzeko eta argitzeko jardunbid e a , baizik eta oraindik gutxi saiatu den adim e n are n ahalm e n beraren analisia , honen bitartez apriorizko adigaien ahalgarri t as u n a ikertzeko, hauek adimen e a n soilik bilatuz, beren jaio- lekua den heine a n , eta beren erabilera hutsa analizatuz oro har; izan ere, hau da Filosofia transz e n d e n t a l baten zeregin bereizgarria; gainerako a oro har Filosofian egiten den adigaien landualdi logikoa da. Beraz, adigai hutsei giza adime n e a n dituzten lehen erna m uin eta prest a s u n e t a r a ino jarraituko gatzaizkie, non adigaiok prest diraut e n , harik eta, azken e a n , esperien tziarekin batera gara tu eta, beraiei lotuak daud e n baldintza enpirikoet a tik aske, adime n berare n bitartez bere araz tas u n e a n aurkeztu ak diren arte.

Adigaien Analitikaren Lehen atalburu a

Adimenare n adigai huts guztienaurkikuntzaren gida- hariaz

Ezagu m e n a abia n jartz e a n , auk er a ezb er d i n e t a n adigai ezb er d i n a k nab a r m e n t z e n dira, ah al m e n a ez a g u g a r r i a bihur tz e n dut e n et a gutxi gor a b e h e r a xeh e a den zerr e n d a bat e a n bil

dai t ez k e e n adig ai a k , beh a k e t a luze a g o a edo sarkor t a s u n ha n di a g o k o a egin ondor e n . Ezin det e r mi n a dai t ek e inoiz seg u r t a s u n e z met o d o mek a n ik o hon e n ara b e r a , nolab a i t es a t e k o , az t e rk e t a ha u non osa t u k o den . Horrel a , noizb e h i nk a aurki tz e n dire n adig ai e k ez dut e ez ein orde n a r ik et a ba t a s u n sis t e m a t iko rik, azke n e a n antz ek o t a s u n e n ara b e r a par ek a t z e n dira et a baku n e n e t ik hasi t a elkark e t a gehi e n due n e r a ar t e ilara n jartz e n dira eduki a r e n han di t a s u n a r e n ara b e r a , et a ondorioz , ilarak ez dira ba t e r e sis t e m a t ik o a k , nola b a i t me t o dikoki era t u badir a ere .

Filosofia tran sz e n d e n t a l a k ber e adigai ak printzipio bat e n ara b e r a bilatz ek o ab a n t a i l a dauk a , bai t a obliga n t z a ere ; zere n hau e k adi m e n e t ik hut s- hut s ik et a nah a s i gab e sortz e n bai tir a , hau bat a s u n abs olu t u a den ald e t ik , et a horr e g a t ik , adigai edo idei a ba t e n ara b e r a bildut a ego n beh a r bai tu t e . Halako bilkura ba t e k , orde a , erre g e l a ba t em a t e n du eskur a , et a ber a ri jarraiki adim e n a r e n adigai hut s bakoi tz a ri ber e kokal ek u a et a den ei oso t a r a ber e n osot a s u n a det e r mi n a dakiek e , bain a bes t e l a bali tz , ha u de n a ap e t a r e n edo beh a r b a d a k o a bes t e r ik ez de n a r e n me n p e a n legok e .

Adimenare n adigai huts guztien aurkikuntzaren gida- hariaren

Lehen atala

Adimenar en erabilera logikoaz oro harAdime n a lehe n a g o ne g a t i b o ki bes t e r ik ez zen definit u: sen t s u z k o a ez de n ez a g u m e n

gisa . Baina ezin dugu begi e s p e n i k izan sen t i m e n e t ik ber e g a i n ki . Beraz , adim e n a ez da begi e s p e n a r e n ez ein ah al m e n ik . Begie s p e n e t ik at , orde a , ez dago adig ai e n bidezko a baino bes t e ez a g u t z e k o erarik. Beraz , hal ako adi m e n bat e n ez a g u t z a , giza adi m e n bat e n a bed e r e n , adigai e n bidezko ez a g u t z a da, ez intui tibo a , diskur t s ib o a baizik. Begie s p e n oro, sen t s u z k o a den e z , afekzio e t a n funt s a t z e n da, adig ai a k , berriz , funtzio e t a n . Funtzio az , ord e a , zen b a i t erre p r e s e n t a z i o kom u n a de n erre p r e s e n t a z i o bat e a n orde n a t z e k o ekin tz a r e n bat a s u n a uler tz e n dut . Adigai ak , ber a z , pe n t s a t z e a r e n ber e z ko t a s u n e a n oina rri tz e n dira, sen t s u z k o begi e s p e n a k , bes t a l d e , zirrar e n har m e n e a n . Adime n a k adigai ha u e k ber e n bitar t e z juzga t z e k o baino ezin ditu era bili. Begie s p e n a ez den bes t e ez ein erre p r e s e n t a z i ok objekt u e ki n zuze n ki zerikusirik ez due n e z gero , ordu a n adig ai ba t inoiz ez zaio lotze n zuze n ki objekt u bat i , ber e bes t e erre p r e s e n t a z i o bat i baizik (hau begi e s p e n a na hiz jada nik adigai a izan d a ere) . Judizioa , ber a z , objek t u bat e n zeh ar b i d e z k o ez a g u t z a da, et a ber a z , ber e erre p r e s e n t a z i o bat e n erre p r e s e n t a z i o a . Judizio bakoi tz e a n askor e n t z a t balio du e n adigai a da go et a asko hau e n art e a n zuze n ki objekt u a r i lotz e n zaion erre p r e s e n t a z i o jakin ba t jaso tz e n du. Horrel a , adibid e z , « gorpu t z oro aldag arria da » judizioa n zatig a r r i a r e n adigai a bes t e adig ai ezb er d i n e i lotz e n zaie , hau e n art e a n , orde a , he m e n ber e z iki gorp u tz a r e n adig ai a ri , et a ha u , berriz , guri az al tz e n zaizkigu n age r p e n jakinei . Beraz , objekt u ha u e k zeh a r b id e z erre p r e s e n t a t z e n dira zatiga r r i t a s u n a r e n adig ai a r e n bitar t e z . Hone n b e s t e z , judizio guz ti ak erre p r e s e n t a z i o e n art eko bat a s u n a r e n funtzio ak dira, zere n erre p r e s e n t a z i o zuz e n bat e n ord ez ha u et a bes t e gehi a g o ber e me n p e a n biltze n ditu e n gorago k o erre p r e s e n t a z i o a era bil tz e n bai tu objek tu a r e n ez a g u t z a r a k o , et a horr e n bitar t e z ez a g u t z a ah alg a r r i asko ez a g u t z a bat e a n lotze n dira . Adime n a r e n ekintz a guzti ak, orde a , judizioe t a n bil dai t ezk e , et a ondorioz , adi m e n a juzga t z e k o ahal m e n gisa aurk e z dai t ek e oro har . Izan ere , gor a g o aip a t u t a k o a r i jarraiki pe n t s a t z e k o ah al m e n a da. Pent s a t z e a adigai e n bidez lortu t a k o ez a g u t z a da. Adigai ak , orde a , judizio ah alg a r r i e n predik a t u a k diren e z , orain dik inde t e r m i n a t u a dira u e n objekt u a r e n erre p r e s e n t a z i o a r i lotze n zaizkio. Horrel a , gorp u tz a r e n adigai ak adigai har e n bitar t e z

ez a g u t u a izan dai t ek e e n zerb ai t es a n na hi du, adibid e z , me t a l a . Bere bai t a n bes t e erre p r e s e n t a z i o a k barn e b i l tz e n direl ako bes t e r ik ez da adig ai a , et a erre p r e s e n t a z i o hau e n bitar t e z jo dez ak e objek tu e t a r a . Beraz , judizio ah al g a r r i ba t e r a k o pre dik a t u a da, adibid ez , «m e t a l bakoi tz a gorp u tz ba t da ». Adigai ak , ber az , oso t a r a aurki dai t ez k e , baldin et a judizioe t a k o bat a s u n a r e n funtzio ak konpli tuki aurk ez ba d a i t e z k e . Hau egin dai t ek e e l a , orde a , da to rr e n at al ak jarriko du age ri a n .

Adimenare n adigai huts guztienaurkikuntzaren gida- hariaren

Bigarren atala

§ 9Adime na k judizioetan duen funtzio logikoaz

Judizio baten eduki guztiaz abstrai tzen badugu oro har eta arret a adimen a r e n forma hutsari eskaintze n badiogu, orduan bertako pents a tz e a r e n funtzioa lau izenburup e a n jar daiteke el a aurkitzen dugu, hauet ako bakoitzak hiru une biltzen dituela. Egokiro aurkez daitezke ondoren go taulan.

1.

Judizioen kantitatea.Orokorra

PartikularraSingularra

2. 3.

Kualitatea ErlazioaBaieztailea KategorikoaEzeztailea Hipote tikoa

Amaigab e a Disjuntiboa

4.Modalitatea

Problem at ikoaAsertorikoaApodiktikoa

Sailkaket a hau funtsezkoak ez diren puntu batzue t a n logikarien ohiko teknikatik bereizten dela dirudien ez gero, ordua n datoze n oharpe n a k ez dira alferrikakoak izango gaizki- ulertze ardura t su ei aurre egiteko unea n .

1. Logikariek bidezki diote arrazoime n- inferentzie t a n egiten den judizioen erabileran judizio singularrak orokorren era berea n trata daitezke el a . Izan ere, hedap e nik ez duten ez gero, beren predikatu ak ezin zaizkie subjektu ar e n adigaian barne bildut a dago e n zati bati lotu eta best e e t a t ik at gera tu . Adigai honen tz a t balio du salbues p e nik gabe, beraz, adigai hau orokorki baliogarria balitz bezala, alegia, bere esan a hi osoaz balio duen predikatu a r e n heda p e n a lukeen adigaia.

Bestalde , judizio singularra orokorki baliogarria denar ekin ezagu tz a soil gisa aldera tz e n badugu handitas u n a ri dagokionez , orduan hark honekin batas u n a k amaiga b e t a s u n a r e kin jokatzen duen bezala jokatzen du, eta beraz, bere baitan judizio orokorre tik ezberdin tz e n da funtse a n . Beraz, judizio singularra (judicium singulare) bere barneko baliotasu n a r e n araber a ez ezik, oro har ezagu tz a den aldetik ere best e ezagu tz ekin aldera tuz duen handit asu n a r e n arab er a balioztatz e n baldin badut , ordua n, hala ere, baliogarri t as u n orokorreko judizioet a tik (judicia comm u nia) ezberdin tz e n da, eta oro harrezko pents a tz e a r e n unee n taula osatu a n kokape n berezia merezi du (nahiz eta ez, noski, judizioen elkarren arteko erabilerara zedarriztatz e n den Logika bate a n).

2. Era berea n , Logika transz e n d e n t a l bate a n judizio amaigab e a k baieztailee ta tik bereizi behar dira, nahiz eta Logika orokorre a n bidezki haiek hauekin bat egin eta sailkaket ar e n osakide berezirik ez osatu. Logika orokorrak, beraz, predikatu a r e n eduki oroz abstrai tzen du (nahiz eta ezeztailea izan), eta honet az best erik ez da ardura tz e n: ea predikatu a subjektu ari egozte n zaion edo berari kontrajar tz e n zaion. Logika transz en d e n t a l ak , ordea, judizioa kontsidera tz e n du, eta baiezt ap e n logiko honen balioare n edo edukiaren araber a egiten du predikatu ezeztaile soil baten bitart ez , eta honek ezagu tz a osoari begira sortzen duen irabazia ere kontsider a tz e n du. Arimaz hilgarria ez dela esango banu, orduan judizio ezeztaile baten bitartez errakun tz a bat saihes tu ahal izango nukee n beder e n . «Arima ez da hilgarria» esakun e a r e n bitartez bene t a n baiezta tu egiten dut forma logikoare n arab er a , arima zerizan ez- hilgarrien lurralde zedarrigab e a n ezartzen duda n heine a n . Zerizan ahalgarrien lurralde osoan hilgarriak zati bat barne biltzen duen ez gero, ez-hilgarriak, ostera , best e a , ordua n nire esakun e a r e n bitartez hilgarria dena osoro kentzen baldin badut , arima oraindik diraut e n gauze n kopuru amaiga b e a r e n barne kokatzen dela best erik ez dut esat e n . Honen bitart ez best erik ez da zedarriztatz e n , ordea, ahalgarria den guztiaren esfera amaiga b e a , eta ondorioz, hilgarria dena berta t ik bereizi eta arima bere zabalerar e n gainerako espazioan ezartz en da. Espazio honek, ordea, kenket a honekin ere beti amaiga b e dirau, eta bere zati gehiago ken daitezke arimar e n adigaia horrega t ik deusik ere zabaldu gabe eta era baiezt ailea n deter min a t u gabe. Hedap e n logikoari begira amaiga b e a k diren judizio hauek, beraz, bene t a n zedarrizta tz aileak dira oro harrezko ezagu tz ar e n edukiari begira, eta beraz, ezin dira aipatu gabe utzi judizioet ako pents a tz e a r e n une guztien taula transz en d e n t a l e a n , zeren hem e n aplikatut ako adimen a r e n funtzioa bere apriorizko ezagu tz a hutsar e n alorrea n agian garran tzitsu a izan baitait eke .

3. Pentsa tz e ak judizioet an dituen hartue m a n guztiak hauek dira: a) predikatu ak subjektu a r ekin duen a , b) oinarriak ondorioarekin duen a, c) ezagutz a sailkatuak eta sailkaket ar e n osakide batuek elkarren artea n duten a . Judizioen lehen eran bi adigai best erik ez daud e, bigarren e a n , bi judizio, hirugarre n e a n , elkarren arteko hartue m a n e a n kontsidera t u t ako hainba t judizio. «Benet ako justizia betegina baldin bada go, orduan iraunkorki gaiztoa denak zigorra jasoko du» esakun e hipote tikoak bene t a n bi esakun e e n hartu e m a n a barnebiltzen du: justizia bete gin a dago eta iraunkorki gaiztoa denak zigorra jasoko du. Hemen erab aki gabe gera tz e n da ea bi esakun e a k beren baitan egiazkoak ote diren. Ondorioa baino ez da judizio honen bitartez pents a tz e n dena. Azkenik, judizio disjuntiboak bi edo esakun e gehiagor e n arteko hartue m a n a barne biltzen du, baina ez ondoriozkoa, baizik kontrajarp e n logikoare n a , baten esferak best e a r e n a bazter tz e n duen heine a n , aldi berea n , ordea, komunit a t e a r e n hartu e m a n a , biak bater a benet ako ezagu tz ar e n esfera bete tz e n duten heine a n , eta beraz, ezagutz a baten esfere n zatien hartue m a n bat bete tz e n duten heinea n , zati bakoitzare n esfera best e esferar e n zati osogarria izaki ezagu tz a sailkatua r e n multzo osorako, adibidez, mundu a edo ausa itsuare n bidez da, edo barneko beharrezkota s u n a r e n bidez, edota kanpoko kausa baten bidez. Esakune haue t ako bakoitzak mundu a r e n izateari buruzko ezagutz a ahalgarriaren esferar e n zati bat hartzen du oro har, eta denak batera , esfera osoa. Ezagutz a- esfera hauet ako bate tik kentze ak best e a n ezartze a esan nahi du eta esfera bate a n ezartze ak gainerako e t a t ik kentze a . Judizio disjuntiboa n , beraz, ezagutz e n komunit a t e jakin bat dago, ezagu tz e n elkarren bazterket az osatz en dena, baina horren bitartez

osotara egiazko ezagu tz a deter min a tz e n dutela, elkar hartut a ezagu tz a jakin bakar baten eduki osoa osatze n duten heine a n . Eta hem e n hau best erik ez da oharrar azi behar datorren ari begira.

4. Judizioen modalit at e a haue n funtzio berezi- berezia da, bere baitan bereizgarri hau duen a, alegia, ez diola ezer gehitzen judizioaren edukiari (zeren kantita t e a , kualitat e a eta hartue m a n a z gain ez baitago judizio baten edukia osatze n duen best erik), baizik eta kopularen balioak oro har pents a tz e a r ekin duen harre m a n a r e kin baino ez du zerikusia. Judizio proble m a tikoak baiez ta tz e a edo ezezt a tz e a ahalgarritzat (apet az) best erik onartz en ez dituzten judizioak dira. Asertorikoak, errealtzat (egiazkotz a t) kontsider a tz e n dituzten ak. Apodiktikoak, beharrezkot za t jotzen dituzten ak 49 . Horrela, bere hartue m a n e a n judizio hipote tikoa osatze n duten bi judizioak (antec e d e n s eta conse q u e n s ) , eta era bere a n beren elkarrekintz an disjuntiboa osatz en duten ak (sailkaket a r e n osakide ak), osotar a proble m a t iko ak best erik ez dira. Aurreko adibide a n «justizia betegina dago» esakun e a ez da asertorikoki esan, baizik eta norbaitek onartze a gerta litekee n apet azko judizio gisa baino ez da pents a t u , eta ondorioa best erik ez da asertorikoa. Horrega t ik, halako judizioak nabar m e n ki faltsuak izan daitezke, baina problem a t ikoki hartut a egiaren ezagu tz ar e n baldintzak dira. Horrela, « mund u a ausa itsuaren bidez da » judizioak, judizio disjuntiboa n esan a hi problem a t ikoa best erik ez du, hots, norbaitek une batez esakun e hau onar lezake el a, eta hala ere, egiazko esakun e a bilatzeko balio du (har daitezke e n bide guztien artea n faltsua erakus t e ak laguntz e n duen bezala). Esakune problem a t ikoa , beraz, (objektiboa ez den) ahalgarrit a su n logikoa baino adieraz t e n ez duen a da, h. d., halako esakun e a onartz eko aukera askea , bere hautazko onarpe n soila adimen e a n . Esakun e asertorikoak errealita t e a edo egia logikoa adieraz t e n du, adibidez , arrazoim e n- inferentzia hipote tiko bate a n aurrekaria premisa nagusian problem a t ikoki, premis a txikian, berriz, asertorikoki agertz en dela, eta esakun e a jadanik adimen a ri lotua dagoel a erakus t e n du honen legee n arab er a , eta esakun e apodiktikoak asertorikoa adime n ar e n lege horien bitartez deter min a t u a pentsa tz e n du, eta horrega tik a priori baiezt a tz e n du, eta honela beharrezkota s u n logikoa adieraz t e n du. Hemen adimen a ri dena mailaka erans t e n zaionez gero, lehenik zerbait problem a t ikoki juzgatuz , gero asertorikoki egiazkotz a t onartuz, eta azkenik adimen a ri bereiztezinki lotuta, h. d., beharrezkotz a t eta apodiktikotza t baiez ta tuz , orduan modalita t e a r e n hiru funtzio hauei oro harrezko pentsa tz e a r e n best e hainbe s t e une dei diezaieke .

Adimenare n adigai huts guztienaurkikuntzaren gida- hariaren

Hirugarre n atala

§ 10Adigai hutsez edo kategoriez

Logika orokorr a k ez a g u t z a r e n ed uki oroz abs t r a i t z e n du, sar ri es a n den legez , et a erre p r e s e n t a z i o a k bes t e nonb a i t e t ik em a n g o zaizkiola itxaro t e n du, edo n o n d ik izand a ere , hon el a hau e k leh e nik adigai e t a n erald a t z e k o , an ali tikoki ger t a t z e n den a . Aitzitik, Logika tran sz e n d e n t a l a k Este t ik a tran sz e n d e n t a l a k esk ain t z e n dion sen t i m e n a r e n apriorizko anizku nkia dauk a ber e aurr e a n adi m e n a r e n adig ai hut s e i ekai a em a t e k o , zein ak ekairik ga b e edukirik ga b e k o a k , et a ber a z , era b a t kask al a k lirat ek e e n . Espazio ak et a den b o r a k apriorizko begi e s p e n hut s a r e n anizku nkia bar n e b i l tz e n dut e , bain a era ber e a n gur e gog a m e n a r e n har m e n a r e n baldin tz a k ere badir a , et a hon el a k o baldin tz a p e a n soilik jaso ditz ak e gog a m e n a k

objekt u e n erre p r e s e n t a z i o a k , et a ber az , hau e k beti objek tu e n adig ai a afek t a t u be h a r dut e . Hala ere , gur e pe n t s a t z e a r e n ber e z ko t a s u n a k anizku nki hori ald ez aurr e t ik nola b a i t zeh ark a t u a , jaso a et a lotua izat e a esk a t z e n du, ber a ez a g u t z a bihur tz e a r r e n . Ekintz a honi sint e s i a dei tz e n diot .

Sintesiaz, ordea , bere esan a hi orokorren e a n , hainbat errepre s e n t a z io elkarri erans t eko eta beren anizkunta s u n a ezagu tz a bate a n biltzeko ekintza ulertzen dut. Halako sintesia hutsa da, baldin eta anizkunkia enpirikoki ez, baina a priori eman a bada (espazioa n eta denbor a n eman a den legez). Gure errepr es e n t a z io e n analisi oro egin baino lehen a g o hauek ema n ak izan behar dira, eta ezein adigai ezin da analitikoki sortu edukiari dagokion e z . Anizkunki honen sintesiak (enpirikoki edo a priori eman a dela ere), ordea , ezagu tz a bat sortzen du, hasiera n zakarra eta naha si a izan daiteke e n a , eta beraz, analisia behar duen ezagu tz a ; baina sintesia da bene t a n osagai ak ezagutz e t a n bildu eta eduki jakin batzuet a n bater a tz e n dituen a; berari eskaini behar diogu, beraz, gure arret a lehenik, gure ezagu tz ar e n lehen jatorriaz juzgatu nahi baldin badugu.

Oro harrezko sintesia irudime n ar e n efektu a da, aurrera go ikusiko dugun legez, arimar e n funtzio itsu baina ezinbes t eko baten efektua , beraz, eta bera gabe ez genuke ezein ezagu tz arik izango, nahiz eta funtzio honet az , dena dela, nekez garen kontzient e . Halere, sintesi hori adigaietan biltzea adime n ari dagokion funtzioa da, eta horren bitartez emat e n digu hark lehen-lehenik ezagu tz a bene t ako esan a hia n .

Sint e s i hut s a k , orokorki errepr e s e n t a t u t a , adi m e n a r e n adigai hut s a eskur a t z e n du. Baina sint e s i hon e t a z a priori ba t a s u n sint e t iko a r e n oina rri a n funt s a t z e n den a uler tz e n dut ; horr el a , gur e zenb a k e t a adigaie n arab era k o sint e s ia da (ber ez iki zenb a ki ha n di a g o e t a n ohar t z e n den a ) , ba t a s u n a r e n oina rri kom u n bat e n ara b e r a ger t a t z e n bai t a (adibid ez , ha m a r r e k o a ) . Adigai hon e n me n p e a n , ber a z , anizku nki a r e n sint e s i a n da go e n bat a s u n a be h a r r e z k o a bihur tz e n da.

Adigai bati hainbat errepr es e n t a z io menp erat z e n zaizkio analitikoki (Logika orokorrak lantzen duen zeregina). Hala ere, errepr es e n t a z io ak ez, baina errepr es e n t a z io e n sintesi hutsa adigaie t a n biltzea da Logika transz e n d e n t a l ak irakas t e n duen a. Objektu ororen ezagutz a r e n mese d e t a n a priori ema n behar zaigun lehen gauz a begiesp e n a r e n anizkunki hutsa da; irudimen a r e n bidezko anizkunki honen sintesia da bigarren a , baina honek ez du oraindik ezagu tz arik eskura tz e n . Sintesi huts honi batasuna emat e n dioten eta beharrezko batas u n sintetiko honet az soilik osatze n diren adigaiek best erik ez dute osatz en balizko objektu ar e n ezagu tz ar ako hirugarre n unea , eta hauek adimen e a n funtsa tz e n dira.

Hainb a t erre p r e s e n t a z i o ri judizio bat e a n ba t a s u n a em a t e n dien funtzio ber a k em a t e n dio, era ber e a n , hainb a t erre p r e s e n t a z i o r e n sint e s i soilari ba t a s u n a begi e s p e n bat e a n , e t a funtzio hon e k adi m e n a r e n adig ai a izen a du orokorr e a n adi e r a z i t a . Adime n berb e r a da, ber az , et a gain e r a adigai e t a n ba t a s u n an ali tiko ar e n esku t ik judizio bat e n form a logikoa bide r a t z e n due n ekintz a berb e r e n bitar t e z , era ber e a n ber e erre p r e s e n t a z i o e t a n ed uki tran s z e n d e n t a l a sar tz e n due n a begi e s p e n a r e n anizku nkia r e n bat a s u n sint e t iko a r e n bidez , et a horr e g a t ik izen a dut e ha u e k adim e n a r e n adig ai hut s a k , a priori objekt u e t a r a jotz e n dut e n a k , et a hau ezin du Logika orokorr a k egin.

Honela, goragoko taulan judizio ahalgarri orotan zeude n funtzio logikoak adina adimen a r e n adigai huts sortzen dira, a priori begiesp e n a r e n oro harrezko objektue t a r a jotzen duten ak; izan ere, aipatu t ako funtzio horiek adime n a eraba t osorik biltzen dute eta bere ahalm e n a osoki neurtz en dute. Adigai hauei kategoriak deitu nahi diet Aristotelesi jarraiki, gure asmo a jatorriz bere asmo berber a den heine a n , egikaritzan asko ezberdintz en bada ere.

Kategorien taula1.

Kantitatearenak:

Batasuna

Askotasuna

Orotasuna

2. 3.

Kualitatearenak: Erlazioarenak:

Errealitatea Inherent zia eta subsis t en t zia

Ukapena (subs t an t ia et accidens)

Murriztapena Kausalitatea eta menp eko t a s u n a

(kausa eta efektua)

Komunita t ea (ekilearen eta

jasaleare n arteko elkarrer a gina)

4.

Modalitatearenak:

Ahalgarritasuna - Ahalezinta sun a

Izatea - Ez izatea

Beharrezko tas un a - Beharbad ako t a s u n a

Hau da, beraz, jatorriz hutsak diren eta adime n ak bere baitan a priori barnebil tzen dituen adigai guztien sintesiare n zerrend a , eta adigai haue n bitartez best erik ez da bihurtzen bera ere adimen hutsa , honek begiesp e n a r e n anizkunkia adigai haien bitart ez soilik uler dezake e n heine a n , h. d., bere objektu bat pents a dezake e n heinea n . Sailkaket a hau sistem a t ikoki egin da printzipio komun bate tik abiatut a , hots, juzgatz eko ahalm e n e t ik abiatu t a (pentsa tz eko ahalm e n a adina dena), eta ez da sortu rapsodikoki edonola ekindako adigai hutsen bilaket ari esker, zeinare n zenbaki osoaz inoiz ezin gaitezke e n ziur izan, indukzioaren bidez baino ez baitira inferitzen, ohartu gabe azken era honet a r a inoiz ez dela ulertzen ea zergatik daud e n adimen e a n adigai huts hauek eta ez best e batzuk. Oinarrizko adigai hauek bilatze a Aristoteles e n proiektua zen, gizon buruargi baten duineko proiektu a . Hala ere, ezein printzipiorik ez zuen ez , agertz en zitzaizkion modu a n bildu zituen, eta hasieran oinarrizko ham ar adigai aurkitu zituen, kategoriak (predika m e n t u a k) izendat u zituen ak. Jarraian best e bost bilatu zituela uste izan zuen, postpredika m e n t u e n izenarekin gainera tu zituen ak. Hala ere, bere taulak oraindik ezosoa zirauen . Horrez gain, sentime n hutsare n zenbai t modi daud e bertan (quando, ubi, situs, halaber , prius, simul), baita enpirikoa den bat ere (motus), adimen a r e n jatorri- errolda honi egokitzen ez zaizkionak; gainer a , eratorritako adigaiak oinarrizkoekin batera jasotzen dira (actio, passio), eta azken haue t ako batzuk, berriz, eraba t falta dira.

Hau oharrar azi behar da oraindik azken hauei dagokien ez: kategoriek, adime n hutsar e n egiazko jatorri-adigaiak diren aldetik, eratorritako adigai hutsak ere badituzt el a, Filosofia transz en d e n t a l ar e n siste m a bate a n alde batera utzi ezin direnak, nahiz eta saialdi kritiko soil bate a n beren aipam e n soila egitea aski izan.

Baimen bekit eratorrit ako ak baina hutsak diren adimen a r e n adigai hauei adimen hutsar e n predikagarriak deitzea (predika m e n t u e i kontrajarriz). Behin jatorrizko lehen adigaiak edukiz gero, eratorritakoak eta menp eko ak erraz erants daitezke, eta adimen hutsare n jatorri- zuhaitza osorik marraz daiteke. Nire autug ai a hem e n siste m ar e n osotasu n a ez, baina sistem a baterako printzipioak direnez gero, orduan eransk e t a hau best e jardunaldi baterako uzten dut. Hala ere, asmo hau kasik lor daiteke Ontologiako eskola- liburuak eskuan hartu eta, adibidez, indarra,

ekintza eta pairam e n a r e n predikag arriak kausalit at e a r e n kategoriari menp er a t uz ; prese n tzia eta kontrajarp e n a komunita t e a r e n kategoriari; sorkuntz a, desa g e rk e t a , aldake t a , eta abar modalita t e a r e n predika m e n t u ei . Kategoriek apriorizko adigai eratorrien kopuru handia eskura tz e n dute sentim e n hutsare n modi- ei lotuz eta elkarren artea n lotuz gero, eta adigai hauek oharraraz t e a eta ahal den heine a n beren osotasu n e a n zerrend a t z e a onurag arria den eta ezats e gin a ez den ahalegin a litzateke, hem e n, ordea, utzigarria dena.

Kategoria haue n definizioak nahita uzten ditut alde batera trata tu honet a n , ezagutu ahal baditut ere. Jarraian adigai hauek analizatuko ditut, baina hem e n erabiltzen dudan metodo ar e n irakasp e n a r e n t z a t aski den mailan best erik ez. Arrazoimen hutsare n sistem a bate a n bidezki eskatu ahal izango litzaidake definizioa, baina hem e n azterket ar e n puntu nagusitik desbider a tz e a soilik eragingo luke, eta honek zalantz ak eta eraso ak sortzen dituen ez , hauek best e jardun aldi bater ako utz daitezke funtsezko asmo ari ezer kendu gabe. Hala eta guztiz ere, orain arte aipatu t ako gutxitik nabariki argitzen da hiztegi osoa egitea , horret ar ako beharrezko argipen guztiekin bater a , ahalgarria ez ezik erraz a ere balitzat eke el a . Kokalekuak hor daud e; haiek bete tz e a best erik ez da geratz e n , eta halako topika sistem a t ikoak adigai bakoitzari propioki dagokion kokape n a erratz e a zailtzen du eta aldi berea n errazki oharrar az t e n du oraindik hutsa dagoe n kokalekua.

§1150

Kategorien taula honet az kontsiderazio zuzenak egin daitezke, agian arrazoime n- ezagu tz a ororen forma zientifikoari begira ondorio garran tzitsu ak izango lituzket e n kontsider azioak. Taula hau Filosofiaren zati teore tikoa n eraba t baliagarria dela, areago, ezinbes t eko a ere badel a adigaie t a n funtsa tz e n den zientzia baten osotarako plana konplituki marraz t eko eta bera printzipio deter minatu e n arabera mate m a t ikoki sailkatzek o , hem e n dik abiatu t a argitzen da beren ez: aipatu t ako taulak adimen a r e n oinarrizko adigai guztiak eta beren sistem a r e n forma ere adimen e a n barnebil tzen dituela, eta ondorioz, taulak lortu nahi dugun zientzia espekula tiboar e n une oro eta bere ordena ere erakus t e n ditu, eta gainera , honen proba best e leku bate a n ema n dut 51 . Hemen dira, beraz, ohar horiet ako batzuk.

Lehen e n g o a k zera dio: adime n ar e n adigaien lau klase barnebiltzen dituen taula hau lehenik bi sailetan bana daiteke el a, lehen a , begiesp e n a r e n objektuei buruzkoa (hutsei zein enpirikoei buruzkoa), eta bigarren a , objektu hauen existen tziari buruzkoa (beren arteko harre m a n e a n edo adimen a r ekin harre m a n e a n ) .

Lehe n e n g o klas e a r i kat e g o r i a mat e m a t i k o e n a dei t uko nioke , bigar r e n a r i , dina mi k o e n a . Lehe n e n g o klas e a k ez du ez ein korrel a t o rik, na b a r i a de n e z ; ha u e k biga rr e n klas e a n baino ez dira aurki tz e n . Bereizk e t a hon e k , ord e a , adim e n a r e n izaer a n izan beh a r du ber e oina rri a .

2. oharra . Beti klase bakoitzeko kategorien zenbakia berber a izateak, hots, hiru izateak, gogoe t a tz e r a bultzatze n du, zeren arrunki a priori adigaien bidez egindako sailkaket a orok dikotomia bat izan behar baitu. Gainera, honi gehitu behar zaio hirugarre n kategoria bere klaseko bigarren ak lehen ar ekin duen lotura tik sortzen dela.

Horrela, beraz, orotasuna (totalitat e a) ez da askotas u n a batasu n gisa kontsidera t u a baino; murriztape n a ukape n a r ekin lotua dagoe n errealit at e a best erik ez; komu ni ta t e a best e subst a n tziekin elkar deter min azioa n dagoe n subs t a n tzia baten kausalit at e a da; eta azkenik, beharrezko ta s u n a ahalgarrit a su n ar e n bitart ez emat e n den existen tzia best erik ez da. Hala ere, ez da pents a tz e n horrega t ik hirugarre n kategoria adimen hutsare n eratorrit ako adigai soila denik, eta ez oinarrizkoa. Izan ere, hirugarre n adigaia sortzen duen lehen ar e n eta bigarren ar e n arteko loturak adimen a r e n ekintza berezia eskatz e n du, lehen e n go a n eta bigarren go a n egiten denar e n berber a ez den ekintza. Horrela, zenbakiaren adigaia (orotasu n ar e n kategoriari dagokiona) ez da

beti ahalgarria kopuru a eta batas u n a r e n adigaiak daud e n e a n (adibidez, amaiga b e a denare n errepre s e n t a z ioa n), edo kausaren adigaia eta substan t ziarena lotzen baldin baditut , horret az ez da berez ulertzen eragina , h. d., ea nola izan daiteke e n subst a n tzia bat best e subst a n tzia bateko zerbaiten kausa . Hemen dik abiatut a argitzen da horret ar ako adime n ar e n ekintza berezia behar dela; eta gauza bera gerta tz e n da gainer ako ekin.

3. oharra . Kategoria bakar batez, hots, hirugarre n izenburup e a n aurkitzen den komu ni ta t e az soilik gerta tz e n da funtzio logikoen taulan dagokion judizio disjuntiboar e n formar ekin duen adost as u n a gainerako kategorien kasuan bezain begi- bistakoa ez izatea .

Judizio disjuntibo orotan esfera (bere menp e a n barnebildu a dagoe n guztiaren kopuru a) zatieta n (menp eko adigaie t a n) bana tu t ako osoki gisa errepr es e n t a t z e n dela ohartu behar da adost as u n hori segur t a tz e a rr e n , eta bata best e e n menp e a n barnebildu a ezin izan daiteke e n e z gero, beren artea n koordinatuak baleud e bezala pents a tz e n dira, ez menp eratuak , eta gainera , ez aldebakarki ilara bate a n baleud e bezala, baizik eta elkar deter min a tz e n direla, agregatu bate a n gerta tz e n den legez (behin sailkaket a r e n osakide bat ezarriz gero, orduan gainerako denak bazter tz e n dira, eta alderan tziz).

Gauzen osoki batean antzeko elkarlotura pents a tz e n da, ez bata efektu gisa best e a ri bere izatear e n kausa gisa men p erat z e n zaione a n , baizik eta aldi bere a n eta elkarren kausa gisa best e a r e n deter min azioari begira honekin koordinatze n dene a n (adibidez, gorputz bate a n bere zatiak elkar erakarri eta era berea n kontrajar tz e n direla), eta hau kausar e n eta efektu ar e n (oinarriaren eta ondorioare n) arteko hartue m a n soilean aurkitzen denar e n erab a t best el ako elkarlotura da, bertan ondorioak bere aldetik berriro oinarria ez baitu deter min a tz e n , eta horrega tik, ez baitu osoki bat osatz en berarekin batera (mundu ak bere sortzailear ekin bezala). Adimen ar e n jardunbide a honek adigai sailkatu baten esfera errepre s e n t a t z e n duen e a n gauza bat zatigarri gisa pents a tz eko erabiltzen duen jardunbid e bera da, eta lehen e n go a n sailkaket a r e n osakide ak elkarren artea n baztertz en dira, esfera bate a n lotuak badau d e ere, eta era berea n adimen a k zatiak hauei existen tzia (subs t a n tzia gisa) gainerako zatieta tik baztertu t a tokatz en zaiela errepres e n t a t z e n ditu, baina, dena dela, osoki bate a n lotuta daud el a .

§ 12

Antzinako e n Filosofia tran s z e n d e n t a l e a n adim e n a r e n adigai hut s a k bar n e b i l tz e n ditu e n at alb u r u a aurkitz e n da oraindik, kat e g o ri e n art e a n jaso tz e n ez ba dir a ere haie n iritziz objekt u e n apriorizko adigai gisa balio be h a rk o luket e n et a kas u hon e t a n kat e g o r i e n zenb a ki a han di a g o t u k o luket e n adig ai a k , hain zuz e n , ezin ezk o a de n a . Eskolas t iko e n art e a n son a t u a zen es ak u n e a k aurk e z t e n ditu: «Quolib e t ens es t unu m , veru m , bon u m » . Egia t a n , prin tzipio hon e n era bil er a ondorioz t a p e n e i begir a (es ak u n e tau t olo giko soilak eskur a t z e n zituz t e n ondorioz t a p e n e i be gir a ) oso txiroa ba d a ere , hal ako mold ez , non gar a i berri e t a n kasik kort e s i a z bes t e r ik ez bai t a aurk ez t e n Metafisika n , de n a del a , hain b e s t e de n b o r a iraun due n pen t s a m e n d u a k , hain kask al a den itxura bad u ere , be ti mer e z i du ber e jatorria r e n az t e rk e t a , et a oinarri a adim e n a r e n nola b a i t e k o erre g e l a n duel a dioe n sus m o a legez t a t z e n du, falt suki inter p r e t a t u a bes t e r ik izan ez den oina rri a , ale gi a , sar ri ger t a t z e n de n legez . Gauz e n us t ezk o pre dik a t u tran sz e n d e n t a l ha u e k ez dira oro harr ez k o gau z e n eza g u t z a orore n irizpide et a esk akiz u n logikoak baino , et a kan ti t a t e a r e n kat e g o r i a k ez ar t z e n ditu ber e oina rri a n , hots , batas u n a , asko t a s u n a e t a orotas u n ar e n kat e g oriak , bain a hau e k ber e z mat e r i a lki har t u beh a r r e a n , ga uz a ber e n ah al g a r r i t a s u n a r i zegokion legez , egi a t a n ber e n es a n a h i form al e a n era bili ziren , ez a g u t z a oror e n esk akiz u n logikoari da goz kiol a , et a horrez gain

pen t s a m e n d u a r e n irizpid e a ber b a i t a n g o gauz e n ber eki t a s u n bihur t u zut e n , ba t e r e zuhur t zi ar ik ga b e jokat uz . Objekt u e n ez a g u t z a orot a n adig ai a r e n bata s u n a da go , zeina ri batas u n kuali ta tibo a dei dakiok e e n , hon e t a z ez a g u t z a r e n anizku nki a r e n bilkur a r e n bat a s u n a uler tz e n baldin bad a , adibid ez , an tz e rki- lan bat e n gai ar e n , hitz aldi ba t e n , fabula ba t e n bat a s u n a . Bigarr e n ik, egia ondorio ei be gir a . Zen b a t et a egi azko ondorio gehi a g o sortu adig ai jakin bat e t ik , hain b a t et a ber e erre a l i t a t e objek tibo a r e n ez a g u g a r r i ge hi a g o izan go ditug u . Honi adigai ba ti oinarri kom u n gisa dago kio n (ez ber t a n ha n di t a s u n gisa pe n t s a t z e n de n) ez a u g a r r i e n asko t a s u n kuali ta tibo a dei dakiok e . Azkenik, hirug a r r e n ik , bet e g i n t z arr e a , askot a s u n hori guz ti a ba t e r a adig ai a r e n bat a s u n e a n biltze a n datz a n a , et a hon e kin et a bes t e inorekin osorik bat egi t e n ez du e n a , et a honi osota s u n kuali ta tibo a (tot al i t a t e a ) dei dakiok e . Hem e n d ik abi a t u t a argi tz e n da oro harr e z ko ez a g u t z a r e n ah alg a r r i t a s u n a r e n irizpide logiko hau e k han di t a s u n a r e n hiru kat e g o r i a k erald a t z e n dituz t e l a , zein e t a n bat a s u n a qu a n t u m - are n sorke t a n era b a t ho m o g e n e o k i onar t u beh a r de n , bain a he m e n ho m o g e n e o a k ez diren ez a g u t z a zatiak kontzi e n t z i a ba t e a n elkarlo tz ek o as m o z soilik onar tz e n direl a ez a g u t z a ba t e n kuali t a t e a r e n bitar t e z , hau printzipio a den ald e t ik . Horrel a , adigai ba t e n ah al g a r r i t a s u n a r e n irizpid e a (ez ber e objek tu a r e n a ) definizioa da, non adig ai a r e n batas u n a k , ber e t ik era t o r dai t ek e e n guz ti a r e n egiak , e t a azke nik, ber e t ik at e r a dai t ek e e n guz ti ar e n osota s u n a k adig ai oso ar e n sork e t a r a k o be h a r r e z k o a de n a osa tz e n dut e n ; hipot e s i bat e n irizpid e a ere , onar t u t a k o argipe n- oinarria edo ber e bata s u n ar e n ulerg a r r i t a s u n a (hipot e s i lagu n t z a il e r ik ga b e ) , ber t a t ik era t o r ri t ak o ondorio e n egia (ber e n art ek o et a esp e r i e n t z i a r e kin ado s t a s u n a ) , et a azke nik, ondorio ei dago ki e n e z , argip e n- oinarri a r e n osota s u n a dira hipot e s i a n onar t u t a k o r a bidal tz e n gai tuz t e n a k , ez ge hi a g o r a , ez t a gutxi a g o r a ere , et a a priori sint e t ikoki pen t s a t u a zego e n a a pos t e r io ri an ali tikoki itzultz e n digu t e , et a gain e r a , biak ado s t u z . –Beraz , ba t a s u n a , egi a et a be t e g i n t z a r r e a r e n adig ai e n bitar t e z kat e g o r i e n taul a tran sz e n d e n t a l a ez da bat e r e osa t z e n , hura aka s d u n a bailitz a n , baizik et a ber e n jardu n b i d e a ez a g u t z a ber e buru a r e ki n ado s jartz e n dut e n erre g e l a logiko orokorr e i me n p e r a t z e n zaie, adigai ha u e k objekt u e ki n dut e n har tu e m a n a baz t e r t z e n de n hein e a n .

Analitika transzen d e n t a l a r e n Bigarren atalburu a

Adimenar en adigai hutsen dedukzioazLehen atala

§ 13Dedukzio transze n d e n t al baten printzipioez oro har

Zuzenbid e- irakasleek eskudu n tz ei eta handius t e e i buruz hitz egiten duten e a n zuzenbide kontue t a n zuzen a denaz galdekizuna (quid iuris) egitat e a ukitzen duen galdekizune t ik (quid facti) bereizten dute, eta bien froga eskatz e n duten ez gero, ordua n lehen ari, eskudu n tz a edo zuzenbid e-uzia aurkezt e n duen ari, dedukzioa deitzen diote. Adigai enpirikoen kopuru handia erabiltzen dugu inoren aurkakota s u nik gabe, eta dedukziorik egin gabe ere haiei zentzu eta esan a hi irudikatu a egozte a sori zaigu, beren errealita t e objektiboa frogatz eko esperien tzia beti eskura baitugu. Hala ere, adigai usurpa t u ak ere bada u d e , zoria , patua eta antzekoak, ia tolerantzia orokorrari esker

aske dabiltzan ak , baina hauei ere quid iuris galdekizuna aplikatzen zaie, eta ez gara estualdi txikian aurkitzen beren dedukzioa dela- eta, ezin baita beren erabilerare n eskudun tz a nabaria bihurtuko lukeen zuzenbide- oinarri nabaririk aurkeztu, ez esperien tziat ik abiatut a , ezta arrazoime n e t ik abiatu t a ere.

Giza ezagutz a r e n ehun nahasia osatz en duten adigai ezberdin e n artea n , ordea , apriorizko erabilera huts bater ako deter min a t u a k daud e n batzuk badira (esperien tzia orota tik erab a t beregainki), eta beren eskudun tz a horrek beti ere dedukzio bat behar du; zeren, esperien tzia tik datoze n frogak halako erabilera baten legezkota s u n e r ak o aski ez diren arren, jakin egin behar baita nola lotu ahal zaizkien adigai horiek ezein esperien tziat ik atera ez dituzten objektuei. Horrega tik, apriorizko adigaiak objektuei lotu ahal izateko eraren argipen ari beren dedukzio transz e n d e n t a la deitzen diot, eta dedukzio enpirikotik ezberdintz en dut, adigai bat esperien tziare n eta hausn arke t a r e n bitartez lortzeko era erakus t e n duen e t ik, hortaz, legezkotas u n a ri ez, baizik eta jabego ar e n oinarria den egitat e a ri dagokion e tik.

Guk bada uzka g u jadanik era guztiz ezberdin eko ak diren bi adigai, hala ere, biak objektuei a priori lotzea g a t ik elkarrekin ados jartzen direnak, hots, espazioar e n eta denborar e n adigaiak sentime n a r e n forma gisa eta kategoriak adigai gisa. Hauen dedukzio enpirikoa saiatu nahi izatea alferrikako lana litzateke; zeren hor baitago beren izaerare n bereizgarria, alegia, objektuei lotzen zaizkiela hauen errepr es e n t a z iorako esperien tzia tik ezer atera gabe. Baldin eta beren dedukzio bat beharrezko a bada, beraz, ordua n honek beti ere transz en d e n t a l a izan beharko du.

Hala eta guztiz ere, adigai horietaz, ezagutz a oroz bezala, beren ahalgarri t as u n a r e n printzipioa ez bada ere, beren sorkuntz are n aldizkako kausa bila daiteke esperien tzian, non, hainbe s t ez , sentsu e n zirrarek indar ezagutz aile osoa haiet ar a n t z abian jartzeko eta esperien tzia egikaritzeko lehen aukera emat e n duten, eta indar honek bi osagai oso ezberdin barnebiltzen ditu, hots, sentsu e t a t ik datorren ezagu tz ar ako materia eta hau orden a tz eko forma jakin bat, begiesp e n eta pentsa tz e hutsar e n iturburu barneko e n e t ik datorren a , eta materia emat e n dene a n lanea n hast en dena , horrela adigaiak sortuz. Gure indar ezagu tz ailear e n banakako haute m a p e n e t a t ik adigai orokorre t a r a igotzeko lehen ahalegine n azterket ak onura handia du ezbairik gabe eta Locke sonatu a ri eskertu behar zaio bertar a dara m a n bidea urratu izana. Hala ere, apriorizko adigai hutse n dedukzioa ez da inolaz ere horrela egiten, ez baitago bide horret a n , zeren adigai hauek, esperien tziat ik guztiz beregain izan behar duen bere etorkizun eko erabilerari begira esperien tziet a t iko jatorria ez den best e jaiotza- agiri eraba t ezberdin a erakutsi behar baitut e. Saiatut ako eratorp e n fisiologiko honi, bene t a n dedukzio izena ezin duen ari , quae s tio facti bati dagokiolako, hainbes t ez , ezagutz a huts baten jabegoaren argipen a deitu nahi diot. Garbi dago haue n dedukzio transz en d e n t a l a baino ezin daiteke el a egon, eta inolaz ere ez enpirikoa, eta azken e n go a k, apriorizko adigai hutsei begira saialdi hutsalak best erik ez dira, eta hainbe s t ez , ezagu tz a haue n izaera guztiz berezia ulertu ez duen ak best erik ezin dezake jardun honet az .

Apriorizko ezagutz a hutsare n dedukzio ahalgarriaren era bakarra bide transz e n d e n t a l e t ik egiten dena dela onartz en bada ere, ez da hortik oraindik argitzen bera behar- beharrezkoa denik. Gorago espazioar e n eta denbora r e n adigaiei dedukzio transz e n d e n t a l baten bitartez beren iturburu e t a r aino jarraiki gatzaizkie eta beren apriorizko baliotasu n objektiboa argitu eta deter min a t u dugu. Noski, Geom et ria bere urrats seguru ak eginez dabil apriorizko ezagu tz a soilen bitart ez , Filosofiari espazioar e n oinarrizko adigaiare n legezko jatorri hutsare n ziurtagiririk eskatz eko beharrik gabe . Baina adigaiare n erabilera zientzia honet a n kanpoko sentsu e n mund u a ri buruzkoa best erik ez da, espazioa izaki bere begiesp e n a r e n forma hutsa , eta bertan, beraz, ezagu tz a geom e t riko orok, apriorizko begiesp e n e a n oinarritzen denez , ebidentzia zuzena dauka eta objektuak ezagu tz a berare n bitartez a priori (formar e n araber a) begiesp e n e a n emat e n dira. Aitzitik, adim e n are n adigai hutsekin beraien a ez ezik, espazioare n dedukzio transz e n d e n t a l a ere bilatzeko premia itzuriezina hast e n da, zeren bertan beraiek objektu ei buruz begiesp e n a r e n eta sentime n a r e n predikatu e n bitartez ez, baizik eta apriorizko pentsa tz e hutsar e n bitart ez hitz egiten

duten ez gero, orduan beraiek orokorki sentime n a r e n baldintzarik gabe lotzen baitzaizkie objektuei, eta esperien tzian oinarritzen ez direnez gero, orduan ezin baitut e apriorizko ezein objekturik azalarazi begiesp e n e a n , esperien tzia ororen aurre tik honen gaine a n bere sintesia oinarritu ahal izateko, eta horrega t ik, beren erabilerar e n baliotasu n ari eta zedarriei susmo a erakarri ez ezik, espazioaren adigaia ekibokoa ere bihurtzen dute, sentsuzko begiesp e n a r e n baldintzez goiti erabiltzeko joera dutelako, eta honeg a t ik izan da beharrezkoa gorago beren dedukzio transz e n d e n t a l a egitea . Orduan, arrazoim e n hutsar e n alorrean urrats bakarra ema n aurretik irakurleak halako dedukzio transz en d e n t a l ar e n ezinbes t eko beharrezkot a s u n a r e n uste osoa lortu behar du; zeren, best ela , itsu baitabil, eta askota n , erratu ondoren abiatu zeneko ezjakintzara berriro itzuli behar baitu. Era bere a n , ordea , aurre tiaz zailtasun itzuriezin hau nabariki aditu behar du irakurleak, iluntasu n a z kexarik izan ez dezan gauz a sakonki estalia bada go, edo oztopoe n gaindipe n az ez dadin azkarregi nekatu , zeren kontua edo arrazoim e n hutsare n ikuskerak izateko uzi oro bere alor preziatu e n e a n , eta beraz, esperien tzia ahalgarri ororen mugez goitiko alorrea n osoki uztea, edo azterket a kritiko hau guztiz osatz e a baita.

Gorago espazioar e n eta denbora r e n adigaiez ahalegin arinez egin ahal izan dugu ulergarri hauek, apriorizko ezagu tz ak direnez , nola lotu behar zaizkien halabe h a rr ez objektuei eta nola ahalbidetz e n duten haue n ezagutz a sintetikoa esperien tzia orota tik beregainki. Izan ere, objektu bat sentime n a r e n halako forma hutse n bitartez soilik ager daiteke e n e z , h. d., begiesp e n enpirikoaren objektu a izan daiteke e n e z gero, orduan espazioa eta denbora , apriorizko agerp e n a k direnez, objektue n ahalgarrit a su n ar e n baldintzak barne biltzen dituzten begiesp e n hutsak dira eta beraiet a n sintesiak baliotasu n objektiboa du.

Adimen ar e n kategoriek, aitzitik, ez dituzte aurkezt e n objektuak begiesp e n e a n eman ahal izateko baldintzak eta, hala ere, objektu ak ager daitezke halab e h a r r ez adimen a r e n funtzioei lotzeko beharrik gabe eta honek, beraz, haien baldintzak a priori barne bildu gabe . Horrega t ik, beraz, hem e n sentim e n a r e n alorrea n aurkitzen ez genu e n zailtasun hau azaltzen da: ea nola duten baliotasun objektiboa pentsa m e n d u ar e n baldintza subjektiboe k , h. d., nola emat e n dituzten objektue n ezagu tz a ororen ahalgarrit a su n- baldintzak; izan ere, adimen a r e n funtziorik gabe ere agerp e n a k begiesp e n e a n eman daitezke. Nik, adibidez, kausare n adigaia hartzen dut, sintesiare n era berezi bat adieraz t e n duen adigaia, zeren A baten ondore n erab a t ezberdin a den B ezartzen baita erregel a bati jarraiki. Ez dago argi a priori agerp e n e k halako zerbait barnebildu behar dutenik (izan ere, esperien tziak ezin dira aurkeztu froga gisa, zeren adigai honen baliotasu n objektiboa a priori erakutsi ahal izan behar baita), eta beraz, a priori zalantza g a rria da ea halako adigaia eraba t kaskala ez ote den eta ea edonon agerp e n e n menp e a n objekturik aurkitzen ote den. Izan ere, sentsuzko begiesp e n a r e n objektu ek goga m e n e a n dautz an sentime n a r e n baldintza formalen arab er ako ak izan behar dutela hone g a t ik argitzen da: best el a guretz ako objekturik ez lirateke el ako; baina hauek horret az gain adime n ak pentsa tz e a r e n batas u n sintetikorako behar dituen baldintzen araber ako ak izan behar dutela dioen inferentziare n ondorioa ez da hain adierraz a . Izan ere, agerp e n a k adime n ak bere batasu n a r e n baldintza izateko egokitzat ez hartzeko modu a n antolatu ak izan litezke, eta horrela dena nahas t u a legoke eta, adibidez, agerp e n e n ilaran sintesiare n erregel ak eskura tuko lukeen ezer ez litzateke agertuko, eta beraz, kausar e n eta efektu ar e n adigaiari legokion ezer ere ez, halako modez, non adigai hau eraba t kaskala eta hutsal a eta esan a hirik gabeko a izango bailitzateke . Dena dela, agerp e n e k gure begiesp e n a ri objektuak eskainiko lizkiokete, izan ere, begiesp e n a k ez du inolaz ere pents a tz e a r e n funtziorik behar.

Azterket a honen nekee t a t ik zera esan az libratze a pentsa t uko balitz: esperien tziak eten ga b e ki agerp e n e n halako erregular t a s u n a r e n adibide ak eskaintz en ditu, alegia, kausare n adigaia berta t ik bereizteko eta horren bitart ez baita aldi berea n halako adigaiar e n baliotasu n objektiboa baiezt a tz eko ere aski aukera emat e n duten adibide ak, orduan ez da ohartz en horrela

ez dela sortzen kausar e n adigaia, baizik eta, edo erab a t a priori adime n e a n oinarritu behar dela, edo ame sk eri a soil gisa eraba t utzi egin behar dela. Izan ere, adigai honek hau eskatz en du: A bat honelakoa izatea, ezen berta tik abiatut a best elako a den B halabeh arrez eta erregela orokor-orokorren arabera segitzen baita. Agerpe n ek zerbait ohiko modu a n gerta tz eko erregel a ahalbidetz e n duten kasuak emat e n dituzte eskura, baina inoiz ez ondorioa beharrezkoa egiten duen erregel a ; horrega t ik, kausare n eta efektuar e n sintesiak enpirikoki inolaz ere ezin adieraz daiteke e n duintasu n a du, hots, efektu a ez zaiola kausari gainera t u best erik egiten, baizik eta bere bitartez ezartzen dela eta berari jarraiki zaiola. Erregelare n orokortasu n hertsia ere ez da erregel a enpirikoen berekitas u n a , izan ere, hauek indukzioare n bitartez orokortas u n aldera g ar ria baino ezin dute lortu, h. d., erabilgarri ta su n zabal bat. Adimen ar e n adigai hutsen erabilera, ordea , eraba t aldatuko litzateke , beraiez produktu enpirikoak balira bezala soilik jardun nahiko bage n u.

[§ 14]52Kategorien deduk zio transze n d e n t al era igarobidea

Bi kasut a n best erik ez da ahalgarria errepre s e n t a z io sintetikoak eta bere objektuak bat egitea , halabe h a rr ez elkarri lotzea eta, nolabait esat eko , elkar topatu ahal izatea : objektuak errepre s e n t a z ioa edo honek objektua ahalbide tz e n duen e a n . Lehen a badugu, ordua n harre m a n a enpirikoa best erik ez da eta errepre s e n t a z io a inoiz ez da a priori ahalgarria. Hori da agerp e n a r ekin gerta tz e n dena bertan sents azioari dagokion ari begira. Bigarren a badu gu, errepre s e n t a z ioak bere baitan objektua izateari dagokionez sortzen ez duen ez gero (izan ere, hem e n solasgai a ez da beren nahime n a r e n bidezko kausalit at e a) , orduan errepres e n t a z io a objektuari dagokionez a priori deter min a tz aile a da, baldin eta bere bitart ez best erik ez bada ahalgarria zerbait objektu gisa ezagut z e a . Bi baldintza dira, ordea , objektu baten ezagutz a ahalbidetz e n duten ak , lehenik, begiesp e n a , honen bitartez objektua eman a izan dadin, agerp e n gisa soilik izan arren; bigarrenik, adigaia , bere bitartez begiesp e n horri dagokion objektua pents a t u a izan dadin. Gorago aipatu t akotik abiatut a , ordea, argi dago lehen e n go baldintza, hots, objektuak begie t si ahal izatea eragiten duen bakarra, egita t e a n a priori objektue n oinarrian datzala goga m e n e a n beren formari dagokionez . Agerpen orok sentim e n a r e n baldintza formal honekin bat egiten du halab e h a r r ez , zeren berare n bitart ez soilik agertz en baitira, h. d., enpirikoki begiet siak eta eman a k izan ahal baitira. Hala ere, galde daiteke ea apriorizko adigaiak aldez aurre tik ez ote doaz en zerbait begiet sia ez, baina oro harrezko objektu gisa pents a t u a izateko baldintza gisa; izan ere, hainbe s t ez , objektue n ezagutz a enpiriko oro halab e h a r r ez halako adigaien arab er ako a da, zeren beren aurresu p o siziorik gabe ezer ez baita esperien t ziako objektu gisa ahalgarria. Esperien tzia orok, ordea, zerbait emat e n duen sentsu e n begiesp e n a z gain begiesp e n e a n emat e n den edo bertan agertz en den objektu baten adigaia ere barne biltzen du; beraz, oro harrezko objektue n adigaiak oinarrian dautz a esperien tzia- ezagutz a ororen apriorizko baldintza gisa, eta ondorioz, kategorien baliotasu n objektiboa , hauek apriorizko adigaiak diren aldetik, esperien tzia beren bitart ez soilik ahalgarria izatea n funtsa tz e n da (pents a tz e a r e n formare n araber a) . Izan ere, honen b e s t e z , halabe h a rr ez eta a priori lotzen zaizkie esperien tziare n objektuei, zeren oro har beren bitartez best erik ezin baitai t eke pents a esperien tziako objektu bat.

Apriorizko adigai ororen dedukzio transz e n d e n t a l ak , beraz, ondore n go ikerkuntz a oro bere araber a antolaraz t e n duen printzipio bat du, eta hau da: adigaiak esperien tziare n ahalgarrit a su n a r e n apriorizko baldintza gisa ezagu tu behar direla (esperien tzian aurkitzen den begiesp e n a r e n a edo pents a tz e a r e n a) . Esperien tziare n ahalgarrit a su n ar e n oinarri objektiboa emat e n duten adigaiak horrega t ik dira beharrezko ak. Adigaiak esperien tzian aurkitzen dira, baina

esperien tziare n garap e n a ez da beren dedukzioa (ilustrazioa baizik), zeren hauek hor oraindik beharb a d a k o ak baino ez bailirateke . Ezagutz are n objektu guztiak esperien tzia ahalgarrian gerta tz e n dira, eta esperien tzia ahalgarriarekin duten jatorrizko harre m a n hori gabe ezingo litzateke inolaz ere ulertu beraiek objekture n batekin duten harre m a n a 53 .

Locke sonatu ak adigai hauek esperien tziatik eratorri zituen kontsider azio honen gabeziag a t ik, eta berak adigai hutsak esperien tzian aurkitu zituelako, eta hain era inkonsis t e n t e a n jokatu zuen, non beraiekin esperien tziare n mugaz eraba t goiti doaz en ezagu tz ak lortzeko saialdia egitera ausar tu baitzen. David Hum ek berrez a gu t u zuen adigai horiek jatorria a priori izatea beharrezko a dela, saialdi hori egin ahal izatearre n . Baina inolaz ere argitu ezin zuenez gero, ea nolat an ote zen ahalgarri adimen a k bere baitan lotuak ez daud e n adigaiak, hala ere, objektue t a n halabe h a rr ez lotuak pentsa t u behar dituela, eta gainera , ez zitzaionez otu agian adimen a bera izan ziteke el a adigai horien bitartez bere objektu ak jasotzen dituen esperien tziare n sortzailea , ordua n premiak bultzatu t a esperien tziatik eratorri zituen adigai horiek (hots, asoziazio sarri baten bitart ez esperien tzian sortut ako beharrezkot a s u n subjektibotik, azken e a n faltsuki objektibotza t hartzen denetik, h. d., ohituratik ), baina ondore n oso era kontseku e n t e a n jokatu zuen adigai horiekin eta hauek iradokitzen dituzten oinarri- esakun e e kin, hauekin esperien tziare n mugez goiti joatea ezinezkotza t adieraz t e a n . Biei otu zitzaien eratorket a enpirikoa ezin da bater a tu , ordea , guk dauzkagu n apriorizko ezagu tz a zientifikoen errealit at e a r ekin, hots, Mate m a tika hutsarekin eta Natur Zientzia orokorrarekin , eta beraz, egitat e ak eratorke t a hori errefusa tz e n du.

Bi gizon sonatu hauet ako lehen e n go a k ateak ireki zizkion zabal- zabalik gogob erotasu n ari , zeren behin eskudun tz a lortu ondoren arrazoime n a ez baita neurrit asu n ar e n gome n dio indet er min a t u e n bidez zedarriztatz e n uzten; bigarren a esze p tizis m o ari eman zitzaion osorik, zeren arrazoime n tz a t hartzen zen gure ezagu m e n a r e n iruzur hain orokorra aurkitu zuela uste baitzue n . – Ea giza arrazoim e n a bi haitz haue n artetik zoriontsuki igaro daiteke e n , berari muga deter min a t u a k erakutsi ahal zaizkion eta, hala ere, bere ekintza helburudu n a r e n alor osoa irekia atxiki ahal daiteke e n saiatzera goaz orain.

Hau egin aurre tik kategorien argipena baino ez dut eman nahi oraindik. Hauek oro harrezko objektu baten adigaiak dira, eta beren bidez objektu haren begiesp e n a juzga m e n a r e n funtzio logikoetako bati begira deter minatu t z a t jotzen da. Horrela, judizio kategorikoaren funtzioa subjektu ak predikatu a r ekin duen hartu e m a n a zen, adibidez, «gorputz guztiak zatigarriak dira». Adimen ar e n erabilera logiko soilari begira baino ez zen gera tz en indet er min a t u a bi adigaien artetik zeini ema n nahi zitzaion subjektua r e n funtzioa eta zeini predikatu a r e n a . Izan ere, hau ere esan daiteke: «zatigarria den zerbait gorputz bat da». Subst an tziare n kategoriari esker, ordea, gorputz baten adigaia berari menp er a t z e a n bere begiesp e n enpirikoa esperien tzian beti subjektu gisa best erik ez dela kontsidera t u behar deter min a tz e n da, inoiz ez predikatu soil gisa; eta hala gerta tz e n da gainerako kategoriekin 54 .

Adimenare n adigai hutsen dedukzioarenBigarr e n atala

Adimenare n adigai hutsen dedukzio transzend e n t a l a

§ 15

Lotura baten ahalgarritasuna z oro har

Errepres e n t az io e n anizkunkia sentsuzko a soilik, h. d., harm e n a best erik ez den begiesp e n e a n eman daiteke , eta begiesp e n honen forma a priori gure errepr es e n t a m e n e a n egon daiteke , eta hau subjektua afekta tu a den era best erik ez da. Baina anizkunki baten lotura (conjunctio) oro har ezin zaigu eman inoiz sentsu e n bitart ez , eta beraz, ezin du sentsuzko begiesp e n a r e n forma hutse a n barne bildua egon aldi berea n ; izan ere, bera indar errepre s e n t a t z a ile ar e n berezkot as u n a r e n ekintza bat da, eta honi sentime n e t ik bereizte a rre n adimen a deitu behar zaionez gero, orduan lotura oro adimen a r e n ekintza bat da, honet az kontzien t e izan ala ez izan, begiesp e n a r e n anizkunkiare n lotura izan ala adigai batzue n a izan, eta lehen e n g o a ri dagokionez , sentsuzkoa edo ez- sentsuzko a izan arren, eta ekintza honi sintesiaren izendap e n orokorra ema n go diogu, horren bitart ez aldi berea n zera oharrar az t eko: ezin dugula ezer errepre s e n t a t u objektu a n lotua balego bezala, aurre tik geuk lotu ez badugu, eta errepre s e n t a z io guztien artea n lotura dela objektu e n bitart ez ema n a ez den bakarra, baizik eta subjektu ak antolatu a izan behar dena , zeren lotura norberar e n ekimen ar e n ekintza baita. Heme n aise ohartze n da ekintza honek jatorriz batu a eta lotura orotarako balio bereko a izan behar duela, eta bere aurkako a izatea dirudien xehek et ak, analisiak, beti bera aurresu p o s a t z e n duela; izan ere, adimen a k aldez aurretik ezer lotzen ez badu, ordua n ezin du ezer analizatu, zeren adime n are n bitartez best erik ezin baitzaio eman indar errepr es e n t a t z a ile ari lotuta dagoe n zerbait .

Hala ere, loturaren adigaiak anizkunkiare n adigaiaz eta bere sintesiare n az gain bere batasu n a r e n a ere badak ar aldea n . Lotura anizkunkiaren batasu n sintetikoaren errepr es e n t a z io a da 55 . Batasu n honen errepre s e n t a z ioa , beraz, ezin da loturatik sortu, aitzitik, berak ahalbidetz e n du lehen- lehenik loturaren adigaia, anizkunkiaren errepr es e n t a z ioa ri gainera tz e n zaion heine a n . Loturare n adigai ororen aurre tik a priori doan batasu n hau ez da batas u n a r e n kategoria (§ 10); izan ere, kategoria guztiak judizioet ako funtzio logikoet a n oinarritzen dira, baina lotura jadanik haue t a n pents a t u a dago, eta beraz, adigai jakinen batasu n a ere bai. Kategoriak, beraz, beti lotura aurres u po s a t z e n du. Batasun hau (kualitatibo a denez , § 12), beraz, are gorago bilatu behar dugu, hots, judizioet ako adigai ezberdin e n batas u n a r e n oinarri bertan , eta beraz, adimen a r e n ahalgarrit a su n a bere erabilera logikoan ere barne biltzen duen horret a n .

§ 16Jatorriz sintetikoa den apertzep zioaren batasuna z

«Nik pentsa t z e n dut» -ek nire errepre s e n t a z io guztiei lagun egin ahal izan behar die; izan ere, best ela nigan pents a ezin a litzateke e n zerbait errepr es e n t a t uk o litzateke, eta honek errepre s e n t a z ioa ezinezkoa litzateke el a adina esan nahi du, edo niretza t ezinezkoa litzateke el a beder e n . Pentsa tz e ororen aurre tik eman a izan daiteke e n errepr es e n t a z io ari begiesp e n a deitzen diot. Beraz, begiesp e n a r e n anizkunki orok « nik pentsa tz e n dut» -ekin beharrezko harre m a n a du anizkunki hori aurkitzen den subjektu bere a n . Errepres e n t az io hau, ordea , berezkotas u n ar e n ekintza bat da, h. d., ezin da sentime n a ri balegokio bezala onartu. Nik apertzep zio hutsa deitzen diot enpirikotik bereizte a rre n , edo baita jatorrizko apertze p zioa ere, zeren best elako adigaiek lagun egin ezin dioten autokontzien tzia baita, berak best e guztiei lagun egin ahal izan behar dien « nik pentsa t z e n dut» errepre s e n t a z ioa sortzen duen eta kontzien tzia orotan bat eta berber a den heine a n . Bere batas u n a ri autokontzien tziaren batas u n transz e n d e n t a la ere deitzen diot, berta t ik sortzen den apriorizko ezagu tz ar e n ahalgarri t as u n a ezaugarri tze a rre n . Izan ere, begiesp e n jakin bate a n ema n ak diren errepre s e n t a z io anizkunak ez lirateke osotara nire errepr es e n t a z io ak izango, baldin eta osotara autokontzien tzia bati ez balitzaizkio egokituko, h. d., nire errepre s e n t a z io gisa

autokontzien tzia orokor bate a n bildu ahal izateko baldintza bakarra bete behar dute halab e h a r r ez (nahiz bereh al a beraiez kontzient e ez banaiz ere), zeren best ela ez bailirateke nireak izango inolaz ere. Jatorrizko lotura honet a tik hainbat gauz a ondoriozta daiteke.

Esate bater ako, begiesp e n e a n eman d ak o anizkunkiaren apertz e pzioar e n identit at e oso horrek errepre s e n t a z ioe n sintesia barne biltzen du eta sintesi horren kontzien tziare n bitartez baino ez da ahalgarria . Izan ere, errepre s e n t a z io ezberdin ei lagun egiten dien kontzien tzia enpirikoa sakab a n a t u a da berez eta ez du harre m a nik subjektua r e n identita t e a r ekin. Harrem a n hau ez da, beraz, nik errepre s e n t a z io bakoitzari kontzien tziarekin lagun egite ar e n bidez sortzen, baizik eta errepre s e n t a z io bat best e a ri atxiki eta beren sintesiaz kontzien t e izatear e n indarrez . Beraz, errepre s e n t a z io jakin haue n anizkunkia kontzien t zia batean lotzear e n bitart ez baino ez da ahalgarri nik errepres e n ta zio hauetan kontzien t zia beraren identitat ea errepr es e n t a t z e a , h. d., apertz e pzioar e n batas u n analitikoa sintetikoa den baten aurresu p o sizioari esker baino ez da ahalgarria 56 . Begiesp e n e a n emat e n diren errepres e n t a z io hauek osotara nireak direla dioen pents a m e n d u a k nik haiek autokontzien tzia bate a n batera tz e n ditudala adina esan nahi du, edo bertan bater a ditzaked al a beder e n , eta bera oraindik errepr es e n t a z ioa r e n sintesiaren kontzien tzia ez den arren, azken honen ahalgarri t as u n a aurresu p o s a t z e n du, h. d., beren anizkunkia kontzien tzia bate a n jaso ahal baldin bada best erik ez zaie deitzen hauei osotara nire errepre s e n t a z ioak; izan ere, best el a , gogoan ditudan errepre s e n t a z ioak diren bezain ezberdin eta nabarra litekeen Norbera izango nuke. Begiesp e n e n anizkunkiare n batas u n sintetikoa da, beraz, a priori ema n a den aldetik, apertz e pzioar e n identita t e berare n oinarria, a priori nire pents a tz e deter min a t u ororen aurre tik doan oinarria. Lotura ez datza, beraz, objektu et a n eta ezin da beraiet a t ik atera, adibidez, haut e m a p e n a r e n bitartez, eta ondorioz, ezin da horren bitartez lehen-lehenik adimen e a n jaso, baizik eta adimen a r e n antolake t a best erik ez da, a priori lotzeko eta errepre s e n t a z io jakinen anizkunkia apertz epzioare n batas u n a ri menp er a t z eko ahalm e n a baino ez den antolake t a , apertz epzioare n oinarri- esakun e hau izaki giza ezagutz a osoan dago e n oinarri-esakun e goren a .

Apertzepzioar e n beharrezko batas u n honen oinarri- esakun e hau berez da identikoa eta, honen b e s t e z , esakun e analitikoa da, baina begiesp e n bate a n ema n d a ko anizkunkiaren sintesia beharrezkotz a t adieraz t e n du, hori gabe autokontzien tziaren identit at e oso hura ezin baitai t eke pents a t u . Izan ere, niaren eskutik, errepre s e n t a z io bakun a denez, ez da anizkunkirik eskura tz e n; beretik ezberdin tz e n den begiesp e n e a n baino ezin zaigu eman, eta loturaren bidez pentsa daiteke kontzien tzia bate a n . Autokontzien tziarekin bater a aldi bere a n anizkunki oro ema n go litzaiokee n adimen a k begiet si egingo luke; gure ak pentsa tu best erik ezin du egin eta sentsu e t a n bilatu behar du begiesp e n a . Nire Norbera identikoaz kontzien t e naiz, beraz, begiesp e n bate a n eman d ak o errepre s e n t a z ioar e n anizkunkiari begira, zeren osotar a nire errepr es e n t a z io ak deitzen baitiet , eta hauek, hainbe s t ez , errepre s e n t a z io bat osatz en dute. Hau, ordea , neu beren beharrezko sintesiaz a priori kontzient e izatea adina da, apertz epzioare n jatorrizko batas u n sintetikoa deitzen diodan sintesiaz, beraz, eta niri ema n d a ko errepre s e n t a z io guztiak batas u n honi menp er a t u behar zaizkio eta errepr es e n t a z io hauek bertan bildu behar dira sintesi baten bitartez.

§ 17Apertzep zioaren batasun sintetikoaren oinarri-esakun e a adim e n are n erabilera ororen oinarri-

esakun e gorena da

Hau zen Estetika transz e n d e n t a l ari jarraiki begiesp e n ororen ahalgarrit a su n ar e n oinarri-esakun e goren a sentim e n a ri dagokion ez: bere anizkunki oro espazioare n eta denbor ar e n baldintza formalen menp e a n dago ela . Ahalgarrita su n berare n oinarri- esakun e goren a adimen a ri dagokionez honako hau da: begiesp e n a r e n anizkunkia apertz epzioare n jatorrizko batas u n sintetikoare n menp e a n dago ela 57 . Lehene n g o a r e n menp e a n daud e begiesp e n a r e n errepr es e n t a z io anizkun guztiak, guri eman ak diren heinea n , baina bigarren ar e n menp e a n , kontzientzia bate a n lotu ahal behar diren heine a n ; izan ere, hau gabe ezer ezin da pents a t u edo ezagu tu horren bidez, zeren ema n d a k o errepre s e n t a z io ek ez bailuket e apertz e pzioar e n ekintza izango komun e a n , hots, « nik pentsa t z e n dut» , eta honen b e s t e z , ez bailirateke autokontzien tzia bate a n bilduak izango.

Adime na , orokorki hitz eginez, ezagut z e n ahalm e n a da. Hauek errepre s e n t a z io jakinek objektu batekin duten harre m a n deter min a t u az osatz en dira. Objektua, ordea, bere adigaian begiesp e n jakin baten anizkunkia bateratz e n duen a da. Halere, errepre s e n t a z ioe n bater a tz e orok kontzien tziare n batasu n a eskatz e n du bere sintesian . Ondorioz, kontzientziaren batas u n a best erik ez da errepres e n t a z io e n objektuar ekin harre m a n a osatz en duen a, eta beraz, bere baliotasu n objektiboa, eta gainer a, haiek ezagutz a bihurtzen dituen a ere bai, eta horren ondorioz, beregain funtsa tz e n da adimen a r e n ahalgarri t as u n a bera.

Adimen ar e n lehen ezagutz a hutsa , beraz, apertz e pzioar e n jatorrizko batasu n sintetikoaren oinarri- esakun e a da, eta bertan oinarritzen da adimen a r e n gainer ako erabilera oro, horrez gain aldi berea n sentsuzko begiesp e n a r e n baldintza guztiet a t ik erab a t beregain a den erabilera. Horrela, kanpoko sentsu e n begiesp e n a r e n forma soila, espazioa , ez da oraindik ezein ezagu tz arik; berak begiesp e n a r e n anizkunkia a priori ezagu tz a ahalgarri baterako ema n baino ez du egiten. Baina zerbait espazioa n ezagu tz ekot a n , adibidez, lerro bat, orduan hau marraztu egin behar dut, eta beraz, ema n d a k o anizkunkiaren lotura deter min a t u bat sintetikoki bidera tu behar dut, eta ondorioz, ekintza honen batas u n a aldi bere a n kontzientziaren batasu n a da (lerro baten adigaian), eta horren bitartez ezagu tz e n da lehen- lehenik objektu bat (espazio deter min a t u bat). Kontzientziare n batasu n sintetikoa, beraz, ezagutz a ororen baldintza objektiboa da, objektu bat ezagu tz eko behar duda n ezagutz a r e n a ez ezik, begiesp e n oro ere menp er a t u behar zaionar e n a , hau niretzako objektua bihurtzearren , zeren, best ela , sintesi hau gabe anizkunkia ez bailitzat ek e kontzien tzia bate a n bater a tuko.

Azkenen go esakun e hau analitikoa da, esand a bezala, nahiz eta berak batasu n sintetikoa pents a tz e ororen baldintza bihurtzen duen; izan ere, nire errepr es e n t a z io guztiek begiesp e n jakin bate a n baldintza baten menp e a n egon behar dutela best erik ez du esat e n , zeinari jarraiki haiek nire errepr es e n t a z io gisa Norbera identikoan jaso, eta beraz, apertz e pzio bate a n bezala sintetikoki lotuta « nik pentsa tz e n dut» adieraz p e n orokorrare n bitartez bil ditzaked a n .

Hala ere, oinarri- esakun e hau ez da oro har ahalgarria den adimen bakoitzaren tz ako printzipioa, baizik eta bere apertz epzio hutsare n bitart ez « banaiz» errepre s e n t a z ioa n oraindik ezein anizkunkirik emat e n ez zaionare n tz a t best erik ez. Bere autokontzien tziaren bitartez begiesp e n a r e n anizkunkia ema n go litzaiokee n adime n batek, alegia, bere errepre s e n t a z ioar e n bitart ez aldi berea n errepres e n t a z io honen objektuak existiaraziko lituzkeen adime n batek, ez luke anizkunkiare n sintesiare n ekintza berezirik beharko kontzientziaren batas u n e r a ko, bai, ordea, begiet si gabe pents a t u best erik egiten ez duen giza adime n ak. Halere, giza adimen a r e n t z a t nahitaez da lehen oinarri- esakun e a , halako moldez, ezen ezin baitu best e adimen ahalgarri baten adigairik sortu, izan dadila bere burua begiet siko lukeen baten a , edo oinarrian sentsuzko begiesp e n a lukeen a , nahiz eta hau espazioare n eta denbor ar e n begiesp e n e t a t ik ezberdin a izan.

§ 18Autokont zien t ziaren batasun objektiboa zer ote den

Apertzepzioar e n batasun transz e n d e n t ala begiesp e n bate a n ema n d a ko anizkunki oro objektuar e n adigaian batera tz e n duen a da. Horrega tik izena du objektiboa , eta kontzien tziare n batasun subjek tibotik bereizi behar da, barneko sentsuare n deter minazioa denetik, hots, halako lotura bater ako begiesp e n a r e n anizkunkia enpirikoki emat e n duen e tik. Egoerar e n edo baldintza enpirikoen menp e a n dago ea anizkunkiaz aldi bere a n edo bata best e a r e n ondore n izan naiteke e n kontzien t e enpirikoki . Horrega t ik, kontzien tziare n batas u n enpirikoa bera agerp e n bati dagokio errepre s e n t a z ioe n asoziazioare n bitart ez , eta erab a t beharb a d a k o a da. Aitzitik, begiesp e n a r e n forma hutsa denbora n dago, hau anizkunki jakin bat barne biltzen duen begiesp e n soila den aldetik oro har, eta kontzien tziare n jatorrizko batas u n a r e n menp e a n dago «nik pents a tz e n dut» Batekin duen beharrezko harre m a n a r e n eskutik, eta beraz, a priori adime n ar e n sintesi enpirikoaren oinarrian datzan bere sintesi hutsare n eskutik. Batasun hura baino ez da objektiboki baliodun a ; hem e n kontsider a tz e n ez dugun apertz epzioare n batas u n enpirikoak, in concre to baldintza jakinen menp e a n lehen e n g o t ik abiatu t a eratorria best erik ez den batasu n a k, baliotasu n subjektiboa baino ez du. Batak hitz jakin baten errepr es e n t a z io a gauza bati lotzen dio, best e ak, best e gauz a bati; eta enpirikoa den zerbaite n kontzientziaren batas u n a ez da beharrezko a eta orokorki baliodun a ema n d a k o ari begira.

§ 19Judizio guztien forma logikoa beraietan barnebilduta daude n adigaien apertzep zioaren batasun

objektiboak osatzen du

Logikariek oro harrezko judizioaz emat e n duten argipen ak inoiz ezin izan nindue n gogob e t e ; hauek dioten ez bi adigairen arteko hartue m a n a r e n errepre s e n t a z ioa da. Heme n argipen ar e n akats ei buruz haiekin gatazka n hasitzeke (xalotasu n honek Logikari ondorio eragoz garriak ekarri dizkiola kontuan hartu gabe) 58 –argipen a edonala ere judizio kategorikoari dagokiola, baina ez hipote tikoari, ezta disjuntiboari ere (azken ak adigaien arteko hartue m a n a ez, baina judizio beren artekoa barnebiltzen duen heine a n)–, zera best erik ez dut ohartzen: argipen e a n ez dela deter min a tz e n hartue m a n hori zerk osatze n duen.

Hala ere, ezagu tz a jakinek judizio orotan duten harre m a n a zehazkiago aztertze n baldin badut , eta hura, adime n ari dagokion aldetik, irudimen birproduktiboar e n lege e n arab er ako hartue m a n e t ik bereizten badut (baliotasu n subjektiboa best erik ez duen e t ik), orduan aurkitzen dut judizioa ezagu tz a jakinak apertz epzioare n batasu n objektiboan biltzeko era best erik ez dela. Hau adieraz t e n du bertan «da» hartue m a n- hitzak, honela errepre s e n t a z io jakinen batasu n objektiboa subjektibotik bereizte arr e n . Izan ere, honek errepr es e n t a z io haiek jatorrizko apertze pzioar ekin eta bere beharrezko batasunarekin duten harre m a n a ezaug arri tzen du, nahiz eta judizioa bera enpirikoa, eta beraz, beharb a d a k o a izan, adibidez , «gorputz ak pisuak dira». Honekin ez dut esan nahi errepr es e n t a z io hauek begiesp e n enpirikoan halabeh arrez elkarri egokitzen direnik, baizik eta apertz e pzioar e n beharrezko batasunaren g a tik egokitzen direla elkarri begiesp e n a r e n sintesian, h. d., errepre s e n t a z io ororen deter min azio objektiboare n printzipioare n araber a , hortik ezagu tz a sor daiteke e n heine a n , eta printzipio horiek denak apertz e pzioar e n batas u n transz en d e n t a l ar e n oinarri- esakun e e t a t ik eratortz en dira. Horren bitartez baino ez da sortzen hartu e m a n horret a t ik judizio bat , h. d., objektiboki balioduna den eta errepre s e n t a z io beren balio subjektibo soila duten e t a t ik askiro bereizten den hartu e m a n a , adibidez, asoziazioare n legee n arab er ako e t a t ik. Azken honi jarraiki, «gorputz bat garraiatz e n duda n e a n , pisuare n presioa sentitzen dut» baino ezingo nuke esan, baina ez «gorputz a pisua da»; honek bi errepr es e n t a z io hauek objektu a n lotzen

direla, h. d., subjektu a r e n egoer ar e n bereizket arik gabe lotzen direla esan nahi du, eta ez direla haut e m a p e n e a n soilik uztartz en (hau nahi den bezain sarri errepikatz e n bada ere).

§ 20Sentsu zk o begiesp e n oro kategorien men p e a n dago, hauek haien anizkunkia kontzien t zia batean

batu ahal izatekobaldintzak diren aldetik

Sentsuzko begiesp e n e a n eman a den anizkunkia apertz e pzioar e n jatorrizko batasu n sintetikoar e n menp e a n dago halab e h a r r ez , zeren honen bitartez baino ez baita ahalgarria begiesp e n a r e n batasuna (§ 17). Errepres e n t a z io jakinen (izan bitez begiesp e n a k nahiz adigaiak) anizkunkia oro har apertz e pzioari menp er a tz e n dion adime n ar e n ekintza, berriz, judizioen funtzio logikoa da (§ 19). Beraz, anizkunki oro, begiesp e n enpiriko Batea n emat e n den heinea n , deter minatu a dago juzgatz eko funtzio logikoet ako bati begira, eta honen bitart ez ekartzen da kontzien tzia batera oro har. Kategoriak, ordea , ez dira juzgatz eko funtzio horiek baino, begiesp e n jakin baten anizkunkia beraiei begira deter min a t u a dago e n heine a n (§ 13) 59 . Beraz, begiesp e n jakin bate a n dagoe n anizkunkia ere halab e h a r r ez dago kategorien menp e a n .

§ 21Oharra

Nirea deitzen diodan begiesp e n e a n barne bildut a dago e n anizkunkia autokontzien tziare n beharrezko batasu n a ri balegokio bezala errepre s e n t a t z e n da adime n ar e n sintesiare n bitart ez eta hau kategoriare n eskutik gerta tz e n da 60 . Honek zera erakus t e n du, beraz, begiesp e n Baten anizkunki jakinare n kontzien tzia enpirikoa apriorizko autokontzien tzia hutsare n menp e a n dagoela , begiesp e n enpirikoa apriorizkoa den sentsuzko begiesp e n hutsar e n menp e a n dago e n era berea n . – Goragoko esakun e a n adime n ar e n adigai hutse n dedukzioaren hasiera ezarri da, non, kategoriak sentim e n e t ik beregainki adimen e a n soilik sortzen direnez gero, bada, begiesp e n enpiriko baten anizkunkia emat e n zaigun eraz abstrai tu behar izan dudan, horrela adime n ak kategoriare n bitart ez begiesp e n a ri erans t e n dion batas u n e a n soilik errep ar a dezad a n . Jarraian (§ 26) begiesp e n enpirikoa sentime n e a n emat e n den eratik abiatu t a erakus t e n da bere batas u n a kategoriak aurreko § 20aren araber a begiesp e n jakin bati oro har ezartzen diona best erik ez dela, eta beraz, kategoriek gure sentsu e n objektu guztiei begira duten baliotasu n a a priori argitze a n lortzen da lehen- lehenik dedukzioar e n asmo a konplituki.

Puntu batez , ordea , ezin izan nuen abstrai tu aurreko frogan, hots, anizkunkia jadanik adimen a r e n sintesiare n aurre tik eta beretik beregainki begiesp e n a r e n t z a t emana izateko beharraz ; ea hau nola gerta tz e n ote den, ordea , hem e n deter min a t u gabe geratz e n da. Izan ere, begies t e n duen adime n bat pentsa t u nahiko banu (jainkotiar adimen batek, adibidez , ez lituzke errepre s e n t a t uko ema n ak diren objektuak, baizik eta objektuak bere errepre s e n t a z ioar e n indarrez izango lirateke ema n ak edo sortuak lehen- lehenik), ordua n kategoriek ez lukete ezein esan a hirik izango halako ezagu tz ari dagokionez . Kategoriak bere ahalm e n osoa pentsa tz e ak osatz en duen adimen a r e n t z ako erregel ak best erik ez dira, h. d., begiesp e n e a n best e modu batera ema n zaion anizkunkiare n sintesia apertz epzioare n batasu n e a n biltzeko ekintzak osatze n duen adimen a r e n t z ako erregel ak best erik ez dira, eta adime n honek, beraz, ez du ezer ezagut z e n beren ez , baizik eta ezagu tz ar ako ekaia, hots, berari objektu ar e n bitartez eman behar zaion

begiesp e n a lotzen eta orden a tz e n du. Hala ere, gure adime n ak apertz e pzioar e n batasu n a a priori kategorien bitart ez soilik eta gainera justu era eta zenbaki honet ako kategorien bitartez bidera tz eko duen bereizgarri t as u n a z ezin da best e oinarririk ema n, juzgatz eko funtzio hauek eta best erik ez izatear e n zergatikoaz edo espazioa eta denbor a gure begiesp e n ahalgarrien forma bakarrak izatear e n zergatikoaz eman ezin den bezala.

§ 22Gauzen ezagut zan kategoriak ez du esperien t ziako objektu ei aplikazioa baino best e erabilerarik

Objektu bat pentsa t z e a eta objektu bat ezagut z e a ez dira gauza bera. Ezagutz ak bi alde ditu, izan ere, lehenik, adigaia, bere bitart ez objektu bat oro har pentsa tz eko (kategoria), eta bigarrenik, begiesp e n a , bere bitartez hura eman a izan dakigun; izan ere, adigaiari berari dagokion begiesp e n a ezingo balitzaio ema n, ordua n pents a m e n d u bat izango litzateke formare n arab er a , baina ez luke objekturik, eta ezinezkoa litzateke bere bitartez gauz a bakar baten ezein ezagu tz arik izatea ; zeren, nik dakidan heine a n , nire pentsa m e n d u a bertan aplikatu ahal litzateke e n ezer ez bailegoke eta ezerk ezingo bailuke egon. Guretz a t begiesp e n ahalgarri oro sentsuzko a da (Estetika), eta beraz, guga n oro harrezko objektu baten pents a tz e a adimen a r e n adigai hutse n bitart ez sentsu e n objektu ei lotzen zaien heine a n baino ezin bihur daiteke ezagutz a . Sentsuzko begiesp e n a edo begiesp e n hutsa (espazioa eta denbor a) edo espazioa n eta denbor a n sents azioari esker zuzenki erreal a bailitzan errepres e n t a t z e n denare n begiesp e n enpirikoa da. Lehen e n go a r e n deter min azioar e n bitartez objektue n apriorizko ezagu tz ak lor ditzake gu (Matem a t ika n), baina beren formari dagokionez best erik ez, agerp e n a k diren aldetik; erabakitzeke gera tz e n da ea forma horret a n begiet siak izan behar diren gauzak izan daitezke e n . Ondorioz, adigai mate m a t iko oro ez da berez ezagu tz a , sentsuzko begiesp e n huts haren arab er a guri aurkeztu ahal zaizkigun gauz ak daud el a aurresu p o s a t u ezean . Espazioan eta denboran diren gauzak , ordea, haut e m a p e n a k diren heine a n baino ez dira eman a k (sentsazioar e n laguntz a duten errepre s e n t a z ioak), eta beraz, errepre s e n t a z io enpirikoare n bitartez. Ondorioz, adimen a r e n adigai hutsak apriorizko begiesp e n a ri aplikatzen zaizkione a n (Matem a t ika n gerta tz e n den legez), hauek ere ezagu tz a sortzen dute, nahiz eta hau, eta beraz, baita adimen a r e n adigaiak ere, bere bitartez begiesp e n enpirikoei aplikatu ahal zaizkiene a n best erik ez izan. Ondorioz, kategoriek ez dute gauz en ezagu tz arik emat e n begiesp e n a r e n bidez, begiesp e n enpirikoari egindako aplikazio ahalgarriaren bitartez izan ezik, h. d., ezagut za enpirikoaren ahalgarrit a su n er a ko best erik ez dute balio. Honek, ordea, esperien t zia izena du. Ondorioz, kategoriek ez dute gauze n ezagu tz a n erabilerarik, gauz ak esperien tziare n objektu ahalgarri tza t hartzen diren heine a n izan ezik.

§ 23

Goiko esakun e a garran tzi handikoa da; izan ere, berak deter min a tz e n ditu adimen a r e n adigai hutse n erabilerar e n mugak objektu ei begira, Estetika transz e n d e n t a l ak gure sentsuzko begiesp e n a r e n forma hutsar e n erabilerar e n mugak deter min a tz e n zituen era berea n . Espazioak eta denborak sentsu e n , eta beraz, esperien tziare n objektuez baino ez dute balio, objektuak ema n ahal izateko ahalgarri t as u n a r e n baldintzak baitira. Muga horret az goiti ez dute ezer errepre s e n t a t z e n ; izan ere, sentsu e t a n soilik dira eta haue t a t ik at ez dute ezein errealita t e rik. Adimen ar e n adigai hutsak zedarriztap e n honet a tik aske gera tz e n dira, eta begiesp e n a r e n objektue t a r a hedatz e n dira oro har, begiesp e n hau sentsuzko a bada behintza t , eta ez intelektual a , gurear e n antzeko a izan nahiz ez izan arren. Gure sentsuzko begiesp e n e z goiti dihoan adigaien

heda p e n zabalago honek ez digu, ordea, ezertarako balio. Izan ere, hainbe s t ez , objektue n adigai kaskalak dira eta hauet az ezin dugu inoiz juzgatu ahalgarriak diren ala ez diren; pents a m e n d u a r e n forma soilak dira, errealit at e objektiborik ez duten formak, ez baitauk a gu ezein begiesp e nik ere eskura, haiek barne biltzen dituen apertz e pzioar e n batas u n sintetiko bakarra honi aplikatzeko, haiek horrela objektu bat deter min a t u ahal dezat e n . Gure sentsuzko begiesp e n enpirikoek baino ezin diete ema n zentzua eta esan a hia .

Sentsuz ko a ez den begiesp e n baten objektua eman a balitz bezala onartz en bada , orduan, noski, hau berari sentsu zk o begiesp e n e k o a den ezer egokitz e n ez zaiolako aurres u po sizioan datzan predikatu ororen bitart ez errepr es e n t a daiteke, beraz, hedat u a ez dela edo espazioan ez dagoel a, bere iraupen a ezein denbor arik ez dela, bertan ezein aldake t a rik ez dela gerta tz e n (deter min azioen segida denbor a n), eta abar. Hau, ordea, ez da ezein ezagu tz arik oraindik, baldin eta objektu ar e n begiesp e n a nolakoa ez den best erik ez badut erakus t e n , berak zer barne biltzen duen esan ezin den artea n; izan ere, ez dut inolaz ere aurkeztu nire adime n ar e n adigai hutse n tz ako objektu baten ahalgarri t as u n a , zeren ezin izan baitut berari legokion ezein begiesp e nik ema n, aitzitik, gureak bere tz a t ez duela balio baino ezin ziteke e n esan. Halere, hem e n berezien a horrelako zerbaiti behin bate a n ere kategoria bakar bat ezin aplikatu izatea da, adibidez , subst a n tzia baten adigaia, h. d., subjektu gisa bai baina predikatu gisa inoiz ezin existi daiteke e n zerbaite n adigaia; honet az ez dakit ea pents a m e n d u a r e n deter min azio honi dagokion gauz arik egon litekeen , begiesp e n enpirikoak aplikazioaren kasua ema n go ez balit. Hala ere, ondore n jardungo dugu puntu honet az .

§ 24Kategorien aplikazioaz sentsu e n objektu ei oro har

Adimen ar e n adigai hutsak adimen soilari esker lotzen zaizkie begiesp e n a r e n objektu ei oro har, indet er min a t u a geratu arren begiesp e n a gure a edo best e bat den, sentsuzkoa baldin bada behintza t ; baina hone g a t ik dira pentsa m e n - forma soilak, eta beren bitartez ezin da oraindik ezein objektu deter min a t urik ezagu tu . Bertako sintesia edo anizkunkiare n lotura apertz e pzioar e n batasu n a ri best erik ez zaio lotzen, eta horri esker apriorizko ezagutz a r e n ahalgarrit a su n a r e n oinarria da, adimen e a n funtsa tz e n den heine a n , eta beraz, transz e n d e n t a l a ez ezik, sintesi intelektu al hutsa ere bada. Hala ere, guga n oinarrian apriorizko sentsu e n begiesp e n a r e n forma jakin bat datzan ez gero, errepre s e n t a m e n a r e n harm e n e a n funtsa tz e n dena (sentime n e a n ) , ordua n adimen a k berezkota s u n gisa barneko sentsu a deter min a dezake apertz e pzioar e n batasu n sintetikoar e n araber a errepre s e n t a z io jakinen anizkunkiaren bitartez, eta horrela, sentsu zk o begiesp e n ar e n anizkunkiare n apertz epzioare n batas u n sintetikoa a priori pentsa dezake , gure (giza) begiesp e n a r e n objektu oro halab e h a r r ez menp er a tz e n zaizkion baldintza den aldetik, eta horren bitartez, kategoriek, pents a m e n - forma hutsak direnez , errealita t e objektiboa lortzen dute, h. d., guri begiesp e n e a n ema n ahal zaizkigun objektuei aplikatze a lortzen dute, nahiz eta agerp e n gisa baino ez izan ema n ak; izan ere, hauet az soilik izan dezake gu apriorizko begiesp e n a .

Sentsuzko begiesp e n a r e n anizkunkiare n sintesi honi, a priori ahalgarria eta beharrezko a denari, figuratiboa dei dakioke (synth e si s speciosa) , honela best e t ik bereizteko, alegia, begiesp e n baten anizkunkiari begira oro har kategoria soilean pentsa t uko litzateke e n eta adime n ar e n lotura deitzen den sintesi tik bereizteko (synth e si s intellectualis); biak dira transze n d e n t alak , a priori gerta tz e n direlako ez ezik, best e ezagu tz e n ahalgarrit a su n a a priori oinarritzen dutelako ere bai.

Hala ere, sintesi figuratibo ak apertz epzioare n jatorrizko batasu n sintetikoar ekin, h. d., kategorie t a n pents a tz e n den batas u n transz en d e n t a l a r ekin baino ez badu zerikusia, ordua n, lotura intelektu al soiletik bereizte arr e n , sintesi honek irudim e n are n sintesi transze n d e n t ala izena jaso behar du. Irudime n a objektu bat bere prese n t z iarik gabe ere begiesp e n e a n errepre s e n t a t z ek o ahalm e n a da. Gure begiesp e n oro sentsuzko a denez gero, ordua n irudime n a sentim e n ari dagokio, hau baita adimen a r e n adigaiei dagokien begiesp e n a ema n ahal izateko baldintza subjektiboa; baina bere sintesia berezkota s u n a r e n aplikazioa den heine a n , deter min a tz aile a dena , ez deter min a g a rri a sentsu a den legez, eta beraz, sentsu a a priori bere formare n arab er a apertz e pzioar e n batas u n a ri jarraiki deter min a dezake e n e z gero, ordua n irudime n a , hainbes t ez , sentime n a a priori deter min a tz eko ahalm e n a da, eta irudimen a k kategorien arabera egiten duen begiesp e n e n sintesiak irudim e n are n sintesi transz e n d e n t a l a izan behar du, eta bera adimen a k sentime n e a n duen eragina da eta adimen a r e n lehen aplikazioa da guretz a t ahalgarria den begiesp e n a r e n objektuei (aldi bere a n gainer ako aplikazioen oinarria). Figuratiboa denez gero, irudime nik gabe adime n ar e n bitart ez soilik gerta tz e n den sintesi intelektu al e tik ezberdin tz e n da. Irudime n ari berezkota s u n a den heinea n , batzue t a n irudimen produktiboa deitzen diot, eta horrela, birproduktibotik bereizten dut; honen sintesia lege enpirikoen menp e a n , hots, asoziazioar e n lege ar e n menp e a n best erik ez dago, eta horrega tik, honek ez du ekarpe nik egiten apriorizko ezagu tz ar e n ahalgarri t as u n a argitzeko, eta beraz, ez dagokio Filosofia transz e n d e n t a l a ri, Psikologiari baizik.

* * *

Hau da orain barneko sentsu ar e n formare n esposizioan (§ 6) edonori ohargarria egin behar zitzaion paradox a ulergarria bihurtzeko lekua, hots, barneko sentsu ak gu geu kontzientziari aurkezt e n gaituela geure aurre a n agertz en garen legez, ez geure baitan garen legez, zeren gu geu barne tik afekta t z e n garen modu a n begies t e n baikara. Honek kontra e s a n korr a dirudi, gu geuk geurekin pasiboki jokatu beharko genuk e e n heine a n ; horrega t ik da usu Psikologiako sistem e t a n barneko sentsua eta apertzep zioaren ahalm e n a k (guk arret az bereizten ditugun ak) ahalm e n berber a balira bezala hartze a .

Adimen a eta honek begiesp e n e k o anizkunkia lotzeko, h. d., apertz e pziop e a n biltzeko (honet a n funtsa tz e n baita bere ahalgarrit a su n a) duen jatorrizko ahalm e n a dira barneko sentsu a deter min a tz e n duten ak. Adimen a gizakionga n begiesp e n e n ahalm e nik ez denez gero, eta hauek sentime n e a n ere eman izango balira, dena dela, bere baitan ezin ditugun ez jaso, nolabait esat eko, bere begiesp e n propioare n anizkunkia lotzearren , ordua n bere sintesia, baldin eta bera soilik kontsidera tz e n bada , ez da ekintzare n batasu n a baino, eta sentime nik gabe ere honet az kontzien t e da, baina honen bitartez adimen a sentim e n a barnetik deter min a tz eko gai da bere begiesp e n a r e n formare n araber a eman dakiokee n anizkunkiari begira. Beraz, ekintza hura aplikatzen dio irudim e n are n sintesi transze n d e n t alaren izenda p e n a r e kin subjektu pasiboari , eta subjektu a r e n ahalm e n a da, eta beraz, bidezki diogu barneko sentsu a horren bitartez afekta tu a dela. Apertzepzioa eta bere batas u n sintetikoa, bate tik, eta barneko sentsu a , best e t ik, ez dira gauz a bera, zeren hura gehienb a t oro harrezko begiesp e n e n anizkunkiari lotzen baitzaio, lotura ororen iturburua den aldetik, baita kategorien izenpe a n oro harrezko objektuei ere sentsuzko begiesp e n ororen aurretik; aitzitik, barneko sentsu ak begiesp e n a r e n forma soila barnebiltzen du, baina bertan anizkunkiare n loturarik izan gabe, eta beraz, ez du begiesp e n deter mina turik barne biltzen , zeina sintesi figuratiboa deitu diodan irudime n ar e n ekintza transz e n d e n t a l a r e n bitart ez (adimen a k barneko sentsu a n duen eragin sintetikoar e n bitartez) burutu t ako anizkunkiaren deter min azioar e n kontzien tziari esker best erik ez den ahalgarria .

Hau gugan haute m a t e n dugu beti. Ezin dugu ezein lerrorik pents a t u pents a m e n d u a n marraztu gabe, ezein hirukirik pentsa t u hura deskribatu gabe, espazioar e n hiru dimen t sioak inolaz ere ezin ditugu errepr es e n t a t u , puntu berea n elkarzut ak diren hiru lerroak ezarri gabe, ezta denbor a bera ere, lerro zuzen baten marrazke ta n (denbor ar e n kanpoko errepre s e n t a z io figuratiboa izango beharko lukeen a) barneko sentsu a segidan deter min a tz eko bitart eko a den anizkunkiare n sintesiare n ekintza soila, eta horren bitart ez , bertan emat e n den deter min azio honen segida ohartu gabe. Higidurak sortzen du lehen e n g oz segidar e n adigaia, subjektu a r e n ekintza den aldetik (ez objektuar e n deter min azioa) 61 , eta ondorioz, anizkunkiaren sintesiak espazioan , honet az abstrai tzen baldin badugu eta barneko sentsua bere formare n araber a baino deter min a tz e n ez duen ekintza ohartz en baldin badu gu. Adimen ak, beraz, ez du halako anizkunkiare n sintesirik aurkitzen bertan , baizik hura sortu egiten du , berak hura afekta t z e n duen heine a n . Hala ere, galdetz e n badut ea nola bereizten den nik pentsa tz e n duda n nia bere burua begies t e n duen niatik (begies t eko best e erak gutxienez ahalgarriak bezala irudika ditzaked a n heine a n) eta ea nola diren, dena dela, subjektu bera, ondorioz hau esan dezake e d a l a : « nik inteligentzia eta subjektu pentsa t zaile gisa neure burua ezagutz e n dut objektu pentsa tu gisa, eta horrez gain, begiesp e n e a n ema n a naizen heinea n , best e fenom e n o bat naiz, ez adime n ar e n aurrea n naizen moduko a, neure aurre a n agertz e n naizen modukoa baizik», ordua n honek guztiak ez du ni neu oro harrezko objektu bat, eta gainer a, begiesp e n a r e n a eta barneko haute m a p e n a r e n a nola izan naiteke e n galdetz e a baino zailtasun gehiago, ezta gutxiago ere. Halere, garbi froga daiteke benet a n horrela izan behar duela, espazioa kanpoko sentsu e n agerp e n e n forma huts gisa onartze n baldin bada, kanpoko begiesp e n a r e n ezein objektu ez den denbor a lerro baten irudian best erik ezin baitez ak e g u errepre s e n t a t u , guk hura marraz t e n dugun heine a n , eta aurkezp e n era hau gabe bere diment sioar e n batas u n a ezingo genuke ezagutu , halaber , barneko haute m a p e n orotarako denbor a- luzerare n edo denbor azko kokape n e n deter min azioa kanpoko gauz ek aurkezt e n digut en aldakorkitik atera behar dugu, eta ondorioz, barneko sentsu ar e n deter min azioak denbora n daud e n agerp e n a k direnez , zuzenki kanpoko sentsu e n deter min azioak espazioa n orden a tz e n ditugun modu a n orden a t u behar ditugu, eta beraz, azken e n g o e z onartz en baldin badugu beren bitart ez kanpotik afekta tu ak garen heine a n soilik ezagutz e n ditugula objektuak, orduan barneko sentsu az gauza bera aitortu behar dugu, alegia, honen eskutik geure burua barne a n gu geu afekta tz e n garen modu a n begies t e n dugula, h. d., barneko begiesp e n a ri dagokion ez geure subjektu propioa agerp e n gisa baino ez dugula ezagu tz e n , eta ez bere baitan den modu a n 62 .

§ 25

Aitzitik, neure buruaz kontzient e naiz oro harrezko errepre s e n t a z ioe n anizkunkiaren sintesi transz en d e n t a l e a n , eta beraz, apertz e pzioar e n jatorrizko batas u n sintetikoan, baina ez neu agertz e n naizen modu a n, ezta ni neure baitan naizen modu a n, baizik eta nire izateaz soilik naiz kontzien t e . Errepres e n t azio hau pentsa t z e bat da, ez begies t e bat. Geure buruar e n ezagut zarako begiesp e n ahalgarri bakoitzare n anizkunkia apertze pzioar e n batas u n e a n biltzen duen pents a m e n d u a r e n ekintzaz gain anizkunki hori emat e n duen begiesp e n a r e n era deter min a t u a behar denez gero, orduan nire izate propioa ez da agerp e n a (are gutxiago itxura soila), baina nire izatear e n deter min azioa 63 barneko sentsu ar e n formar e n arab er a lotzen duda n anizkunkia barneko begiesp e n e a n emat e n den era bereziari jarraiki baino ezin daiteke gerta tu, eta beraz, ez dut ezagut z e n inolaz ere ni nola naizen , baizik eta neure buruari nola agertze n natzaion best erik ez. Norbere buruar e n kontzien tzia ez da oraindik inolaz ere norber e buruare n ezagutz a , oro harrezko objektu baten pents a tz e a apertz epzio bate a n anizkunkiare n loturare n bitartez osatze n duten kategoria guztiak direla ere. Nigandik ezberdin a den objektu baten ezagutz a r ako oro harrezko

objektu baten pentsa tz e az gain (kategorian) begiesp e n bat behar dut, horren bitart ez adigai orokor hura deter min a tz eko, eta era bere a n , neure buruare n ezagu tz ar ako kontzien tziaz edo nik neure burua pents a tz e az gain nigan dago e n anizkunkiaren begiesp e n bat behar dut, horren bitart ez pentsa m e n d u hori deter min a tz eko, eta bere lotura- ahalm e n a z kontzien t e den inteligentzia gisa existitzen naiz, baina berak lotu behar duen anizkunkiari begira barneko sentsu a deitzen zaion baldintza zedarriztaileare n menp e a n existitzen naiz, eta honek gure adime n ar e n adigaie t a t ik eraba t at gera tz en diren denbor a- harre m a n e n araber a baino ez du bihurtzen begiesg a rria lotura hura, eta horrega t ik, bere burua begiesp e n gisa (zeina ezin daiteke e n intelektu al a eta adime n berak ema n a izan) berari agertz en zaion modu a n baino ezin ezagut dezake, eta ez bere begiesp e n a intelektu al a balitz bere burua ezagut uko lukeen modu a n .

§ 26Adime n aren adigai hutse n esperien tzia- erabilera orokorki ahalgarriaren dedukzio transz e n d e n t ala

Dedukzio meta fisikoan kategorien jatorria a priori azaldu zen pentsa tz e a r e n funtzio logiko orokorrekin duten bat egite osoare n eskutik oro har, baina transz e n d e n t a l ea n kategorien ahalgarrit a su n a aurkezt en da, hauek begiesp e n baten objektu e n apriorizko ezagu tz ak diren aldetik oro har (§ 20, 21). Orain, beti gure sentsu ei soilik, eta gainera , ez agerp e n a r e n formar e n araber a , baizik beren loturare n lege e n araber a agertu ahal zaizkien objektuak kategorien bitartez ezagu tu ahal izateko ahalgarri t as u n a argitu behar da, eta beraz, nolab ai t esat eko , izadiari legea ezartzeko eta bera ahalbidetz eko ahalgarri t as u n a ere bai. Izan ere, kategorien erabilgarrit as u nik gabe ez litzateke argituko ea nola egon behar duen gure sentsu ei agertu ahal zaien guztiak a priori adime n e t ik best erik sortzen ez diren legee n menp e a n .

Lehenik ohartze n dut atze m a t e are n sintesiaz begiesp e n enpiriko bateko anizkunkiare n elkarket a ulertzen dudala, hots, haut e m a t e a , h. d., bere kontzien tzia enpirikoa (agerp e n gisa) ahalbidetz e n duen elkarket a .

Apriorizko begiesp e n a r e n formak ditugu kanpoko eta barneko sentsu e n araber a espazioare n eta denborar e n errepre s e n t a z ioe t a n , eta agerp e n a r e n anizkunkiare n atze m a t e a r e n sintesiak beti haue n araber ako a izan behar du, zeren sintesia bera forma hauei jarraiki best erik ezin baitait eke gerta tu. Baina espazioa eta denbor a sentsuzko begiesp e n a r e n forma gisa ez ezik, begiesp e n gisa ere errepre s e n t a t z e n dira a priori (zeinak anizkunki bat barnebiltzen duen), beraz, anizkunki honen batasun are n deter min azioa izanik beraie t a n (begiratu Estetika transz e n d e n t a l a) 64 . Beraz, begiesp e n horiekin (ez horieta n) jadanik aldi berea n anizkunkiare n sintesiaren batasuna emat e n da a priori atze m a t e ororen baldintza gisa, gugan nahiz gugan dik at, eta beraz, baita lotura bat ere, zeinari espazioan eta denbor a n deter min a t u a bezala errepr es e n t a t u behar den guztia egokitu behar zaion. Batasun sintetiko hau, ordea , oro harrezko begiesp e n jakinaren anizkunkiak jatorrizko kontzien tzia bate a n duen lotura baino ezin da izan, kategoriei jarraiki gure sentsuz ko begiesp e n ari soilik aplikatut ako lotura. Ondorioz, haut e m a p e n bera ere ahalbidetz e n duen sintesi oro kategorien menp e a n dago, eta esperien tzia elkarlotu t ako haute m a p e n e n bidezko ezagutz a denez gero, ordua n kategoriak esperien tziare n ahalgarri t as u n a r e n baldintzak dira, eta beraz, hauek esperien tziare n objektu guztien tz a t ere a priori balio dute.

* * *

Nik, beraz, etxe baten begiesp e n enpirikoa bere anizkunkiare n atzem a t e a r e n bitartez haute m a p e n a bihurtzen baldin badut, adibidez , ordua n nigan oinarrian espazioar e n eta oro har kanpoko sentsu e n begiesp e n a r e n beharrezko batasuna dauzkat , eta nik etxear e n tankera marraz t e n dut, nolabait esa t eko, espazioa n dagoe n anizkunkiare n batasu n sintetiko honi jarraiki. Baina batas u n sintetiko berak adime n e a n du bere egoitza, espazioare n formaz abstrai tz en baldin badut , eta oro harrezko begiesp e n bateko homoge n e okiare n sintesiare n kategoria da, h. d., handitasun are n kategoria, zeina, beraz, atze m a t e a r e n sintesi hari egokitu behar zaion guztiz, h. d., haut e m a p e n a r i 65 .

Uraren izoztea haute m a t e n badut (best e adibide bat hartuz), orduan elkarrekiko denbora-erlazio bate a n daud e n bi egoer a atze m a t e n ditut (isurgai ta s u n a eta gotort asu n a) . Baina nik agerp e n a ri barneko begiesp e n gisa oinarrian ezartz en diodan denbor a n anizkunkiaren batasun sintetikoa errepre s e n t a t z e n dut halabe h a rr ez , eta hau egin gabe erlazio hura ezingo litzateke ema n begiesp e n bate a n deter minatu ta (denbor ar e n segidari begira). Halere, batas u n sintetiko hau kausaren kategoria da, oro har begiesp e n baten anizkunkia lotzeko duda n apriorizko baldintza den aldetik, baldin eta nire barneko begiesp e n a r e n forma jarraituaz, hots, denboraz abstrai tzen badut , eta kategoria honi jarraiki gertat ze n den guztia denboran bere erlazioaren arabera deter minat z e n dut oro har , bera nire sentime n a ri aplikatzen baldin badiot . Beraz, atzem a t e a jazoera honet a n efek tuaren eta kausaren hartue m a n e n adigaiare n menp e a n dago, eta beraz, jazoera hau bera ere bai haut e m a p e n ahalgarriari dagokion ez , eta horrela gerta tz e n da gainer ako kasu guztiet an .

* * *

Kategoriak agerp e n e i , eta beraz, agerp e n ororen multzoa den izadiari (natura materialiter spect a t a ) a priori lege ak ezartzen dizkieten adigaiak dira, eta izaditik eratortze n ez direnez eta haren araber a ibiltzen ez direnez gero beren eredu gisa (zeren best ela enpirikoak best erik ez bailirateke), ordua n zera galdetz e n da: ea nola uler daiteke e n izadia berak lege hauei jarraiki ibili behar duela, h. d., ea nola deter min a dezaket e n lege hauek a priori izadiaren anizkunkiaren lotura, lotura hau berta tik hartu gabe. Hemen dator enigm a honen konponk e t a .

Ez da, hortaz, bitxiago agerp e n e n legeak izadian adime n ar e kin eta bere apriorizko formar ekin, h. d., anizkunkia oro har lotzeko bere ahalm e n a r e kin ados tu behar izatea agerp e n beraiek sentsuzko begiesp e n a r e n formar ekin ados tu behar izatea baino. Izan ere, legeak ez dira existitzen agerp e n e t a n , baizik subjektu ar ekin erlazioan best erik ez, zeinari agerp e n a k datxezkion, subjektu ak adime n a duen heine a n , eta era berea n agerp e n a k ez dira beren baitan existitzen, baizik zerizan berarekin erlazioan, berak sentsu ak dituen heine a n . Berbaitan go gauzei beren legezkotas u n a halabe h a rr ez legokie, baita beraiek ezagu tz e n dituen adime n bate tik landa ere. Hala ere, agerp e n a k gauze n errepr es e n t a z ioak best erik ez dira, eta agerp e n ok ezeza gu n diraut e beren baitan izan daitezke e n a ri dagokionez . Baina errepre s e n t a z io soil gisa ahalm e n elkarlotzaileak ezartzen dituen elkarloturar e n lege e n menp e a n baino ez daud e. Hortaz, sentsuzko begiesp e n a r e n anizkunkia elkarlotzen duen a irudimen a da, adime n ar e n menp e a n dagoe n a bere sintesi intelektu al ar e n batas u n a ri dagokionez eta sentime n a r e n menp e a n atze m a t e a r e n anizkunkiari dagokionez . Hala ere, haut e m a p e n ahalgarri oro atze m a t e a r e n sintesiare n menp e a n dagoe n e z , bera, ordea, sintesi enpiriko hau, beraz, transz e n d e n t a l a r e n menp e a n dagoe n e z , eta beraz, kategorien menp e a n dagoe n e z gero, orduan haute m a p e n ahalgarri orok eta baita beti kontzien tzia enpirikora irits daiteke e n guztiak ere, h. d., izadiaren agerp e n orok beren loturare n araber a kategorien menp e a n egon behar du, eta izadia (oro harrezko izadi soil gisa kontsidera t u t a ) hauen menp e a n dago, beren beharrezko legezkotas u n a r e n jatorrizko oinarri gisa (natura formaliter spect a t a gisa). Baina adimen a r e n ahalm e n hutsa ere kategoria soilen bitart ez

agerp e n ei a priori oro harrezko izadia funtsa tz e n duten legeak ezartzer a best erik ez da iristen, izadia espazioa n eta denbor a n daud e n agerp e n e n legezkotas u n a den aldetik. Lege bereziak, enpirikoki deter min a t u t ako agerp e n e i dagozkien heine a n , ezin dira hauet a t ik osoki eratorri , nahiz eta denak osotara haien menp e a n daud e n . Esperien tzia gehitu behar da oro har lege bereziak ezagu tu ahal izateko; baina apriorizko lege haiek best erik ez dute irakast e n esperien tziaz oro har eta bere objektu gisa ezagut daiteke e n a z .

§ 27Adime n aren adigaien dedukzio honen emait za

Ezin dugu objekturik pentsa tu kategorien bitartez izan ezik; ezin dugu pents a t u t ako objekturik ezagutu adigai haiei dagozkien begiesp e n e n bitartez izan ezik. Gure begiesp e n guztiak sentsuzkoak dira eta ezagutz a hori enpirikoa da, bere objektua aurre tik ema n a den heinea n . Ezagutz a enpirikoa, ordea , esperien tzia da. Ondorioz, esperien t zia ahalgarriaren objektu e n a ez den best e ezein ezagut zarik ez zaigu ahalgarri 66 .

Hala eta guztiz ere, esperien tziare n objektu e t a r a baino zedarrizta tz e n ez den ezagutz a hau ez da horrega tik esperien tziatik lortzen osorik, baizik eta begiesp e n hutsei eta adime n ar e n adigai hutsei dagokien ez hauek guga n a priori daud e n ezagutz a r e n osagai ak dira. Bi bide best erik ez daud e esperien tziak bere objektu e n adigaiekin duen beharrezko adost as u n a pents a t u ahal izateko: edo esperien tziak ahalbide tz e n ditu adigai hauek edo adigai hauek esperien tzia. Lehen a ez da gerta tz e n kategoriei dagokien ez (ezta sentsuzko begiesp e n hutsari dagokion ez ere); izan ere, apriorizko adigaiak dira, eta beraz, esperien tzia tik beregain ak (jatorri enpiriko baten baiezt ap e n a gener a tio aequivoca moduko zerbait litzateke). Ondorioz, bigarren bidea best erik ez da gera tz en (arrazoim e n hutsar e n epigen e s iaren siste m a , nolabait esat eko), hots, kategoriek adimen a r e n aldetik oro harrezko esperien tzia ororen ahalgarri t as u n a r e n oinarriak barne biltzen dituztela. Ea nola ahalbide tz e n duten esperien tzia, eta ea agerp e n ei aplikatze a n bere ahalgarrit a su n a r e n zein oinarri- esakun e eskura tz e n dituzten, honet az esan daiteke e n gehient s u e n a juzga m e n a r e n erabilera transz e n d e n t a l a r e n ondore n go atalburu ak irakatsiko du.

Baldin eta aipatu t ako bi bide bakarren artea n norbait ek tarteko bidea propos a t u nahiko balu, hots, kategoriak ez direla norberak pentsa tu tak o gure ezagu tz ar e n apriorizko lehen printzipioak, ezta esperien tzia tik sortzen direnak ere, baizik eta gure existen tziarekin batera aldi berea n ereindako pentsa tz eko joera subjektiboak direla, gure sortzaileak honako modu a n antola tu dituen ak , ezen beren erabilerak izadiaren legeekin zuzenki bat egiten baitu, esperien tzia jarraiki zaien legeekin, alegia (arrazoim e n hutsar e n preformazioaren siste m a baten moduko zerbait litzateke e n a) , bada , ordua n hau litzateke erab akigarria aipatu den tarteko bideare n aurka (halako hipotesi bate a n aurred e t e r min a t u t ak o joeren aurres u po sizioa etorkizuneko judizioet a n noraino iritsiko litzateke e n aurrez ezin ikuste az gain): halako kasua n kategoriei beren adigaiei funtse a n dagokien beharrezkotas u n a faltako litzaieke el a . Izan ere, kausare n adigaia, adibidez, aurres u po s a t u t ak o baldintza bati jarraiki zaion ondorio baten beharrezkot a s u n a adieraz t e n duen a , faltsua litzateke , baldin eta bera gugan apet az ereinda dago e n beharrezkot a s u n subjektiboa n funtsa tz e n bada, hots, errepre s e n t a z io enpiriko jakinak hartue m a n a r e n halako erregel ari jarraiki lotzeko beharrezkota s u n e a n . Ezingo nuke esan efektua kausar ekin dagoel a lotua objektu a n (h. d., halabe h a rr ez), baizik eta ni hala nagoel a antolatu a , ezen errepr es e n t a z io hau ezin baitut horrela elkarlotu a baino pentsa t u ; hau izaki eszeptikoak gehien desira tz e n duen a; izan ere, honen b e s t e z , gure judizioen ustezko baliotasu n objektiboar e n bidez lortutako gure ikuskera oro itxura soila best erik ez litzateke izango, eta beharrezkot a s u n subjektibo hau (senti tu egin behar dena) berez

onartuko ez lukeen jenderik ez litzateke faltako; inolaz ere ezingo genuke inorekin nire subjektu a organiza tu a dagoe n eran best erik funtsa tz e n ez denari buruz eztab aid a t u .

Dedukzio honen ulerm e n laburra

Dedukzioa adimen a r e n adigai hutsen (eta beraiekin bater a apriorizko ezagu tz a teore tiko ororen) aurkezp e n a da, esperien tziare n ahalgarrit a su n a r e n printzipioak diren aldetik; esperien tziare n aurkezp e n a ere bai, ordea , agerp e n e n deter minazio gisa oro har espazioa n eta denbor a n; azkenik, deter min azio honen aurkezp e n a da apertz epzioare n jatorrizko batasu n sintetikotik abiatut a , sentim e n a r e n jatorrizko formak diren espazioarekin eta denborar ekin harre m a n e a n dago e n adime n ar e n forma den aldetik.

* * *

Paragrafoe t a n sailkape n a honaino best erik ez da izan beharrezkoa , oinarrizko adigaiak baitziren autug ai a . Orain beren erabilera aurkeztu nahi denez gero, azalpe n ak sailkap e nik gabe egin dezake aurrera testu jarraituan 67 .

Adimenare n adigai hutsen dedukzioarenBigarren atala

Esperien tziaren ahalgarritasunaren apriorizko oinarriez

Adigai bat osorik a priori sortze a eta objektu bati lotu behar izatea , objektua esperien tzia ahalgarriare n adigaiari ez egokitu arren, esperien tzia ahalgarriare n osagai ez ere osatu ez arren, eraba t kontrae s a n korr a eta ezinezkoa da. Izan ere, ez luke ezein edukirik izango, berari begiesp e nik ez bailitzaioke egokituko, objektu ak emat e n dizkigute n begiesp e n e k oro har esperien tzia ahalgarriare n alor edo objektu osoa osatz en duten heine a n . Esperien tziari lotzen ez zaion apriorizko adigaia adigai baten forma logiko soila litzateke, baina ez zerbait pentsa r aziko lukeen adigaia bera.

Beraz, apriorizko adigai hutsak baldin bada u d e , orduan hauek ezin dute, noski, ezer enpirikorik barnebildu; halere, esperien tzia ahalgarri baten apriorizko baldintza soilak izan behar dute eta honet a n baino ezin funtsa daiteke errealita t e objektiboa.

Horrega tik, jakin nahi bada ea adime n ar e n adigai hutsak nola diren ahalgarriak, ordua n esperien tziare n ahalgarri t as u n a k behar dituen eta bere oinarrian daud e n apriorizko baldintzak aztertu behar dira agerp e n e t a n enpirikoa den oroz abstrai tzen dugun e a n . Esperien tziare n baldintza formal eta objektibo hau orokorki eta askiro adieraz t e n duen adigaiak adime n ar e n adigai hutsa izena du. Behin adime n ar e n adigai hutsak baditut , orduan ederki asm a ditzaket agian ezinezkoak diren objektuak, edo agian berez ahalgarriak diren baina ezein esperien tziat a n ema n ezin direnak, adigai haien elkarlotura n esperien tzia ahalgarri baten baldintzari halabe h a rr ez dagokion zerbait alde batera utzi zitekee n heinea n (espiritu baten adigaia), edo adime n ar e n adigai hutsak esperien tziak bil dezake e n a baino urruna go hedatz e n direne a n (Jainkoare n adigaia). Apriorizko ezagu tz a orotarako osagaiak , ordea, baita haut azko asm azio buruga b e ko e t a r ak o osagai ak ere, ezin dira egiat a n esperien tzia tik hartu (izan ere, best ela ez lirateke apriorizko ezagu tz ak), baina haiek beti esperien tzia ahalgarriaren eta bere objektu baten apriorizko baldintza hutsak barne bildu behar dituzte, zeren, best ela , beren bitart ez ezer ezin pentsa tz e az gain, daturik ez izatea n , sortu ere ezingo bailitzatek e egin pentsa tz e a n .

Esperien tzia orotan pents a tz e hutsa a priori barne biltzen duten adigai hauek kategorie t a n aurkitzen ditugu, eta objektu bat beren bitart ez baino ezin dela pents a t u frogatu ahal bada , hau haien dedukzio gogob e t e g a r ria eta haien baliotasu n objektiboare n legezt a p e n a ere bada . Halako pents a m e n d u a n , ordea , pentsa tz eko ahalm e n soilak, hots, adimen a k baino zerbait gehiagok jardute n duen ez , eta honek objektu ei lotu behar zaien ezagu m e n gisa era bere a n harre m a n horren ahalgarri t as u n a ri dagokion azalpen a behar duen ez gero, ordua n esperien tziare n ahalgarrit a su n a r e n apriorizko oinarritzap e n a osatz en duten iturburu subjektiboak kontsidera t u behar ditut, ez beren antolaer a enpirikoari, baizik transz en d e n t a l ari dagokionez .

Haietako errepr es e n t a z io bakoitza best e e n tz a t guztiz arrotza balitz, nolabait esa t eko, bakartu a balitz, eta haiet a t ik aldend u a egongo balitz, ordua n inoiz ez litzateke ezagutz a r e n gisako zerbait sortuko. Hau elkarren artea n aldera tz e n eta konbinatz e n diren errepr es e n t a z io e n osokiak osatze n du. Beraz, alde bate tik, sentsu a ri sinopsia egozt en badiogu bere begiesp e n e a n anizkunt as u n a barne biltzen duelako, ordua n honi beti sintesia ere bada gokio, eta harm e n a k berezkotas u n ari lotuta baino ezin ditzake ahalbidetu ezagutz ak. Berezkota s u n a da ezagutz a orotan halab e h a r r ez emat e n diren hiru sintesien oinarria: errepr es e n t a z io e n atze m a t e ar e n a begiesp e n e a n , errepre s e n t a z ioak goga m e n a r e n modifikazioak diren aldetik, errepres e n t a z io horien birprodukzioarena irudimen e a n eta beren berrezagu t zaren a adigaian. Hauek, hortaz, ezagu tz ar e n hiru iturburu subjektiboet a r ako gida emat e n dute, adime n a bera, eta honen bitartez,

esperien tzia oro ahalbide tz e n duten iturburu e t a r a ko , alegia, esperien tzia adime n ar e n produktu enpirikoa den aldetik.

Atariko oharpena

Kategorien dedukzioa hainbe s t e zailtasun ekin lotua dago eta oro har gure ezagutz a r e n ahalgarrit a su n a r e n lehen oinarriet an hain sakon sartzera behartz e n du, ezen zuhurrago aurkitu baitut teoria osatu baten gehiegizko luzape n a saihes t e a rr e n eta, hala ere, beharrezko azterket a honet a n ezer alde batera utzi gabe, datoz en lau zenbakien bitart ez irakurlea gehiago prest a tz e a berari irakasp e n a k emat e a baino, eta hurren ez datorren hirugarre n atale a n adimen a r e n osagai haue n argiket a lehen- lehenik sistem a t ikoki aurkezt e a . Horrega t ik, artea n irakurleak ez du beldurrak egoteko beharrik bide berri bate tik abiatz e a n hasieran saihes t ezina gerta tz e n den iluntasu n az , izan ere, aipatu t ako atalea n bidea argizta tuko da ikuskera beteraino, itxarote n dudan e z .

1Atze m a t e ar e n sintesiaz begiesp e n e a n

Gure errepr es e n t a z ioak edonon dik sor daitezke, kanpoko gauze n eragina g a t ik edo barneko kausen g a t ik sortuak direla ere; a priori edo enpirikoki agerp e n gisa sortuak direla ere; dena dela, goga m e n a r e n modifikazio gisa barneko sentsu ari dagozkio, eta hainbes t ez , azken buruan gure ezagu tz a oro barneko sentsu ar e n , hots, denbor ar e n baldintza formalen menp e a n dago, eta haiek osotara denbor a n orden a t u , elkarlotu eta hartu e m a n e a n jarri behar dira. Hau datorren a r e n oinarrian ezarri behar den ohar orokorra da.

Begiesp e n bakoitzak anizkunki bat barne biltzen du bere baitan, anizkunki gisa errepre s e n t a t uko ez litzateke e n a , baldin eta goga m e n a k denbor a ez balu bereiziko zirraren segidan; izan ere, une batean barnebildua den aldetik , errepr es e n t a z io bakoitzak ezin du batasu n absolutu a baino izan. Beharrezko a da anizkuntas u n a zeharkatz e a , eta gainera , biltzea, honela anizkunki hau begiesp e n a r e n batasu n a bihurtzeko (espazioar e n errepr es e n t a z io a n gerta tz e n den legez), eta ekintza honi atze m a t e are n sintesia deitzen diot, begiesp e n batekin baitu zerikusia zuzenki, zeinak anizkunki bat eskaintz en duen, nahiz eta bertan emat e n den sintesirik gabe inoiz ezin duen sortu anizkunkia, anizkunkia den eta gainer a errepres e n t a zio batean barnebildut a dagoe n aldetik.

Atzemat e a r e n sintesi hau ere a priori, h. d., enpirikoak ez diren errepre s e n t a z ioe t a r ak o erabili behar da. Izan ere, beraiek gabe ezingo genituzke ez espazioare n , ezta denbor ar e n errepre s e n t a z ioak ere izan a priori, zeren hauek sentime n a k bere jatorrizko harm e n e a n eskaintze n duen anizkunkiaren sintesiare n bitart ez baino ezin baitira sortu. Beraz, atze m a t e a r e n sintesi hutsa daukagu .

2Birprodukzioaren sintesiaz irudim e n e a n

Lege enpiriko soil baten araber a elkartzen dira azken e a n elkarren segida n doaz en edo elkarri lagun egiten dioten errepr es e n t a z ioak, eta honen bitart ez elkarloturan jartzen dira, eta errepre s e n t a z io haue t ako batek elkarlotura honi jarraiki objektuar e n prese n tziarik gabe ere goga m e n a r e n igarobide a sortzen du best e errepr es e n t a z io e t a r a erregel a jarraitu baten araber a . Birprodukzioar e n lege honek, ordea, zera aurresu p o s a t z e n du: agerp e n bera bene t a n halako erregel ar e n menp e a n egote a , eta bere errepr es e n t a z ioe n anizkunkian erregel a jakinen arab er ako laguntz a edo segida bat egote a ; izan ere, hau gabe, irudimen enpirikoak inoiz ez luke lortuko bere ahalm e n a ri egokia zaion jardunik, eta beraz, goga m e n a r e n barne a n ezkuta tu a iraungo luke hilda legoke e n eta guretz a t ere ezez agu n a izango litzateke e n ahalm e n baten gisara. Baldin eta zinabrioa batzue t a n gorria eta best e e t a n beltza, batzuet a n arina eta best e e t a n pisua balitz, gizakiak batzue t a n abere- tankera balu eta best e e t a n best e tanker a hartuko balu, egun luzeen e t a n lurra batzue t a n fruituz eta best e e t a n izotzez eta elurrez bete a balego, ordua n nire irudime n enpirikoak inoiz ez luke zinabrio pisua pents a tz eko aukerarik izango, kolore gorriaren errepre s e n t a z ioa dela eta, edo hitz jakin bati batzue t a n gauza bat balegokio eta best e e t a n best e a , edo baita gauz a berber a ere batzue t a n honela eta best e e t a n hala izenda tuko balitz, agerp e n a k beren ez menp er a t uko litzaizkiokee n erregel a baten nagusigorik gabe, orduan ezingo litzateke birprodukzioar e n sintesi enpirikorik gerta tu.

Beraz, agerp e n e n birprodukzio hori ahalbide tz e n duen zerbaitek egon behar du, haien beharrezko batasu n sintetikoar e n apriorizko oinarria den zerbaitek. Emaitza honet ar a azkar heltzen gara, gogoan hartzen bada agerp e n a k berbai ta n go gauz ak ez, baina gure errepre s e n t a z ioe n jolas soilak direla, azken e a n barneko sentsu ar e n deter min azioak baino ez direnak. Hortaz, erakutsi badez ak e g u gure apriorizko begiesp e n hutsen e k berek ere ez dutela ezagu tz arik sortzen, birprodukzioar e n sintesi osoa ahalbidetz e n duen anizkunkiaren halako lotura barne bildu ezik, orduan irudime n ar e n sintesi hau ere esperien tzia ororen aurretik apriorizko printzipioet a n oinarritua dago eta esperien tzia ororen ahalgarri t as u n a r e n oinarrian datzan bere sintesi transz en d e n t a l hutsa onartu behar da (agerp e n e n birproduzigarri t as u n a k halab e h a r r ez aurres u po s a t z e n duen legez). Nabarm e n a da, ordea, nire pents a m e n d u a n lerro bat marraz t e n , edo eguerdi bate tik hurrengor ako denbora pentsa tz e n , edo arrunki zenbaki bat errepre s e n t a t z e n saiatze n baldin banaiz, orduan nire pents a m e n d u a k errepre s e n t a z io anizkun horiek bata best e a r e n ondore n jasotze tik abiatu behar duela. Nire pents a m e n d u a k beti aurreko errepre s e n t a z ioak iheste n utziko balitu hurren go e t a r a igarotze a n , haiek birproduzitu gabe, orduan inoiz ezingo litzateke errepr es e n t a z io osoa sortu, ezta aipatu t ako pents a m e n d u rik ere, eta are gutxiago sortuko lirateke espazioar e n eta denbora r e n oinarrizko errepre s e n t a z io hutse n ak eta lehen ak.

Atzemat e a r e n sintesia , beraz, bereiztezinki lotuta dago birprodukzioar e n sintesiarekin. Eta hark oro harrezko ezagutz a ororen ahalgarrit a su n a r e n oinarri transz en d e n t a l a osatze n duen ez gero (ezagutz a enpirikoaren a ez ezik, apriorizko ezagutz a hutsar e n a ere bai), ordua n irudimen a r e n sintesi birproduktiboa goga m e n a r e n ekintza transz e n d e n t a l ei dagokie, eta hauen adeiez ahalm e n honi irudime n ar e n ahalm e n transz e n d e n t a l a deitu nahi diogu.

3Berrezagu t z are n sintesiaz adigaian

Guk pents a tz e n dugun a une bat lehen a g o pents a tz e n dugun ar e n berber a izatear e n kontzien tziarik izango ez bage n u, errepres e n t a z io e n ilarako birprodukzio oro alferrikakoa litzateke. Izan ere, errepre s e n t a z io berria genuke oraingo egoer a n , hura pixkanak a sortu behar duen ekintzari inolaz ere egokituko ez litzaioke e n errepr es e n t a z io a , eta bere anizkunkiak beti ere ez luke osokirik osatuko, kontzientziak baino ema n ez diezaioke e n batas u n a faltako bailitzaioke. Zenb a tz e a n nire sentsu e n aurrea n lokan dabiltzan batas u n a k bata best e a ri pixkanak a gainera t u dizkiodala ahaztuko banu, ordua n ez nuke ezagu tuko bata eta best e a r e n hurren ez hurren go gehiket a horren bidezko kopuruar e n sorkuntz a , eta beraz, ezta zenbakia ere; izan ere, adigai hau sintesi honen batas u n a r e n kontzientzia best erik ez da.

«Adigai» hitzak berez ohar honet ar ako gida eman diezaguk e . Izan ere, kontzien tzia bakar hau da anizkunkia pixkan ak a begie t si t a eta ondoren birproduzitut a errepr es e n t a z io bate a n bater a tz e n duen a. Kontzientzia hau maiz ahula izan daiteke , eta ondorioz, ez dugu elkarlotzen ekintza berarekin, h. d., zuzenki errepr es e n t a z ioa r e n sorkuntz arekin, baizik eta efektuar ekin best erik ez, baina bereizket a hauek alde bater a utziz, beti ere kontzien tzia batek egon behar du, argitasu n berezia falta bazaio ere, eta bera gabe adigaiak ezinezkoak dira, baita hauekin bater a objektue n ezagutz a ere.

Eta hem e n beharrezkoa gerta tz e n da errepre s e n t a z io e n objektu ar e n adieraz p e n a z esan nahi dena ulergarria bihurtze a . Gorago esan dugu: agerp e n a k ez dira sentsuzko errepres e n t a z io ak baino, beren baitan (indar errepre s e n t a t z a ile tik at) objektu tz a t hartu behar ez direnak. Zer ulertzen da, izan ere, ezagu tz ari dagokion, eta beraz, berta tik bereizten den objektu az hitz egiten dene a n? Erraza da aditzea objektu hau zerbait oro har balitz bezala = X best erik ez dela pentsa t u behar, zeren guk ez baitauka g u ezagutz a horri dagokion eta berari kontrajar diezaioke gu n ezer geure ezagutz az gain.

Hala ere, ezagu tz a orok bere objektuar ekin duen harre m a n a z dugun pents a m e n d u a k aldea n beharrezkota s u nik badak arrel a aurkitzen dugu, zeren, hain zuzen, pents a m e n d u hau beharrezkota s u n horri kontrajarritzat hartzen baita, eta gure ezagu tz ak ausaz edo apet az ez, baizik a priori era jakin batera deter min a tz e n direla ere aurkitzen dugu, zeren objektu bati lotu behar zaizkion ezagu tz ak euren artea n ados jarri behar baitira objektu horri dagokionez , h. d., objektu baten adigaia osatze n duen batas u n a eduki behar baitute .

Gure autug ai a gure errepr es e n t a z ioe n anizkunkiak baino osatz en ez duen ez gero, eta haiei dagokien X hori (objektu a) gure errepr es e n t a z io e t a t ik bereizitako zerbait izan behar duelako guretz a t ezer ez denez gero, ordua n argi dago objektua beharrezko a bihurtzen duen batas u n a errepre s e n t a z ioe n anizkunkiare n sintesian emat e n den kontzientziaren batas u n formala baino ezin daiteke el a izan. Beraz, zera diogu: objektua ezagu tz e n dugula begiesp e n a r e n anizkunkian batasu n sintetikoa sortu dugun e a n . Hau, ordea, ezinezkoa da, baldin eta begiesp e n a ezin badai teke sortu sintesiare n halako funtzio baten bitartez erregel a bati jarraiki, anizkunkiaren birprodukzioa eta hura bater a tz e n duen adigai bat a priori halabe h a rr ez ahalbide tz e n dituen funtzioa, alegia. Horrela, hiruki bat pentsa tz e n dugu objektu gisa, erregel a bati jarraiki egindako hiru lerro zuzen e n elkarket az kontzient e garen heine a n , eta horrela, beti aurkez daiteke halako begiesp e n bat erregel ar e n araber a . Erregelaren batasun honek anizkunki oro deter min a tz e n du eta apertz e pzioar e n batasu n a ahalbide tz e n duten baldintze t a r a zedarriztatz e n du, eta batas u n a r e n adigai hau objektu ar e n = X errepre s e n t a z ioa da, hiruki bate a n aipatu t ako predikatu e n bitartez pents a tz e n duda n objektuar e n errepres e n t a z io a .

Ezagutz a orok adigai bat eskatz en du, hau hain ezosoa edo iluna bada ere; adigaia, ordea, beti orokorra da bere formari dagokionez eta erregel a tz a t balio du. Horrela, gorputz ar e n adigaiak kanpoko agerp e n e n gure ezagu tz ar ako erregel a tz a t balio du bere bitart ez pents a tz e n den anizkunkiare n batas u n a ri jarraiki. Baina adigaia agerp e n jakinet an beren anizkunkiare n beharrezko birprodukzioa, eta beraz, batasu n sintetikoa bere kontzientzian errepr es e n t a t z e a r e n

bidez best erik ezin daiteke izan begiesp e n e n erregel a . Horrela, gure kanpoko zerbait haut e m a t e a n , gorputz ar e n adigaiak hedad ur a r e n errepre s e n t a z ioa eta berekin bater a sarrezint as u n a r e n a , tanker ar e n a , eta abarren a , behar ditu.

Beharrezkot as u n ororen oinarrian beti baldintza transz e n d e n t a l bat dago. Beraz, kontzien tziare n batas u n a r e n oinarri transz e n d e n t a l a aurkitu behar da gure begiesp e n ororen anizkunkiare n sintesian , eta beraz, oro harrezko objektu ar e n adigaian, eta ondorioz, baita esperien tziare n objektu orotan ere, bera gabe ezinezkoa bailitzateke gure begiesp e n e n tz ak o objekturik pents a tz e a , zeren hau ez baita bere adigaiare n bidez sintesiare n halako beharrezkota s u n a adieraz t e n duen Zerbait baino.

Jatorrizko baldintza transz e n d e n t a l hau apertze p zio transze n d e n t ala best erik ez da. Norbere buruare n kontzien tzia barneko haute m a p e n e a n enpirikoa baino ez da gure egoera r e n deter min azioari dagokionez , beti aldakorra da, ezin daiteke ezein Norbera egonkor edo geldikorrik egon barneko agerp e n e n isuri horret a n , eta barneko sentsua deitzen zaio eskuarki, edo apertzep zio enpirikoa . Z enbaki- identit at e a izanik errepr es e n t a t u behar dena ezin da identikoa balitz bezala pents a t u datu enpirikoen bitart ez . Esperien tzia ororen aurre tik doan eta bera ahalbidetz e n duen baldintza batek izan behar du, hots, halako aurresu p o sizio transz e n d e n t a l a baliogarria bihurtu behar duen baldintzak izan behar du.

Ezin da guga n ezagu tz arik gerta tu, ezta haue n arteko elkarlotura eta batasu nik ere, begiesp e n e t a k o datu guztien aurre tiazko kontzien tziare n batasu nik gabe , eta objektue n errepre s e n t a z ioak batasu n horrekin harre m a n e a n baino ez dira ahalbide tz e n . Kontzientzia huts, jatorrizko eta aldagai tz horri apertzep zio transze n d e n t ala deritzot . Berak izen hau merezi duela honen bidez argitzen da jadanik: batas u n objektibo hutse n a ere, hots, apriorizko adigaien a (espazioa eta denbor a) , begiesp e n e k berekin duten harre m a n a r e n bidez baino ez dela ahalgarria. Apertzepzio honen zenbaki- batas u n a a priori adigai ororen oinarrian dago, sentime n a r e n begiesp e n e n oinarrian espazioare n eta denbor ar e n anizkunta s u n a dago e n bezala.

Apertzepzioar e n batas u n transz e n d e n t a l honek, ordea, esperien tzia bate a n bater a ager daitezke e n agerp e n ahalgarri denet a tik abiatut a errepre s e n t a z io horien guztien bilkura sortzen du lege e n araber a . Izan ere, kontzientziaren batasu n hori ezinezkoa litzateke , baldin eta goga m e n a ri ezinezkoa balitzaio anizkunkiaren ezagutz a n hura sintetikoki ezagu tz a bate a n lotzeko erabiltzen duen funtzioaren identit at e az kontzien t e bihurtze a . Beraz, norbere identita t e a r e n jatorrizko eta beharrezko kontzientzia, aldi berea n , bera bezain beharrezko a den agerp e n ororen adigaien araber ako sintesiare n batas u n a da, h. d., hura birproduzigarria bihurtu ez ezik, horren bitartez bere begiesp e n a ri objektua ere deter min a tz e n dio erregel e n araber a , h. d., zerbaite n adigaia deter min a tz e n du eta bertan elkartzen dira begiesp e n a k halab e h a r r ez ; izan ere, goga m e n a r i ezinezkoa litzaioke bere identit at e a bere errepr es e n t a z io e n anizkunt as u n e a n pents a tz e a , eta gainera , a priori pents a tz e a , bere ekintzare n identita t e a begi- bistan ez balu, zeinak atze m a t e a r e n sintesi oro (enpirikoa dena) batas u n transz en d e n t a l bati menp er a t z e n dion eta bere bilkura apriorizko erregel ei jarraiki ahalbidetz e n duen lehen- lehenik. Dena dela, oro harrezko objektu baten gure adigaia zuzenkiago deter min a t u ahal izango dugu. Errepres e n t az io orok errepre s e n t a z ioa den aldetik bere objektua du eta best e errepre s e n t a z ioe n objektua ere izan daiteke . Agerpen ak dira guri zuzenki eman ahal zaizkigun objektu bakarrak eta beraie t a n zuzenki objektuari lotzen zaionak begiesp e n a izena du. Agerpe n hauek, ordea, ez dira berbait an go gauzak, baizik eta errepres e n t a z io ak best erik ez, zeinek, gainera , beren objektu a duten , guk begie t si ezin dugun objektua , alegia, eta horrega t ik honi objektu ez- enpirikoa, h. d., transz e n d e n t a l a = X dei dakioke.

Objektu transz e n d e n t a l honen (benet a n gure ezagu tz a guztiet an beti bera = X denar e n) adigai hutsa da oro har gure adigai enpiriko guztiet an objektuar ekin harre m a n a , h. d., errealita t e

objektiboa sortzen duen a . Adigai honek ezin du ezein begiesp e n deter min a t u rik ere barne bildu eta ez dagokio ezagu tz ar e n anizkunkian aurki daiteke e n batas u n hari baino, objektu batekin harre m a n e a n dago e n heinea n . Harrem a n hau, ordea , ez da kontzien tziare n beharrezko batas u n a baino, eta beraz, anizkunkiaren sintesiare n batasu n a , honela goga m e n a r e n funtzio komun ar e n bitart ez hura errepre s e n t a z io bate a n lotzearren . Baina batas u n hau a priori beharrezkotz a t hartu behar denez gero (zeren ezagu tz ak best el a ez bailuke objekturik), orduan objektu transz en d e n t a l ar ekin harre m a n a , h. d., gure ezagu tz a enpirikoaren errealita t e objektiboa lege transz en d e n t a l honet a n funtsa tz e n da: agerp e n orok, bere bitartez objektuak emat e n zaizkigun heine a n , bere batas u n sintetikoar e n apriorizko erregel ar e n menp e a n egon behar duela, hauen araber a baino ez baita ahalgarria beren hartue m a n a begiesp e n enpirikoan, h. d., esperien tzian agerp e n e k apertz epzioare n ezinbes t eko batasu n a r e n menp e a n egon behar dutela, begiesp e n hutse a n ere espazioare n eta denbor ar e n baldintza formalen menp e a n egon behar duten bezala, eta baldintza hauek ahalbide tz e n dutela ezagutz a lehen- lehenik.

4Kategorien ahalgarritasunaren atariko argipena, hauek apriorizko ezagut zak diren aldetik

Esperien tzia bakarra dago, bertan haute m a p e n guztiak bilkura osoan eta legezkoa n egongo balira bezala errepre s e n t a t z e n direla, espazio eta denbor a bat bakarra daud e n era bere a n , zeinet a n agerp e n a r e n forma oro eta izate edo ez izatear e n hartu e m a n oro gerta tz e n den. Esperien tzia ezberdinez hitz egiten bada , orduan hauek haute m a p e n ezberdin ak best erik ez dira, esperien tzia bat eta berbera ri dagozkion heine a n . Haute m a p e n e n batas u n osoak eta sintetikoak osatze n du, beraz, esperien tziare n forma, eta bera ez da adigaiei jarraiki egindako agerp e n e n batasu n sintetikoa baino.

Adigai enpirikoen arab er a egindako sintesiare n batasu n a erab a t beharb a d a k o a litzateke , eta hauek batas u n a r e n oinarri transz e n d e n t a l e a n oinarrituko ez balira, ordua n baliteke agerp e n e n mas ald a batek gure arima bete tz e a , baina hortik ez litzateke inoiz esperien tziarik sortuko. Gainera , hainbe s t ez , ezagu tz ak objektuekin duen harre m a n oro desa g er t uko litzateke , zeren lege orokor eta beharrezko ei darraien elkarlotura faltako bailitzaioke, eta beraz, pentsa m e n d u rik gabeko begiesp e n a izango litzateke , baina inoiz ez ezagu tz a , eta honen b e s t e z , ez zen ezer izango guretz a t .

Oro harrezko esperien tzia ahalgarri baten apriorizko baldintzak aldi berea n esperien tziare n objektue n ahalgarri t as u n a r e n baldintzak dira. Hortaz, zera baiezt a tz e n dut: aipatu t ako kategoriak pentsa m e n d u ar e n baldintzak baino ez dira esperien t zia ahalgarri batean , espazioak eta denborak esperien tzia ahalgarri bate a n begiesp e n are n baldintzak barne biltzen dituzten era bere a n . Beraz, agerp e n e n t z a t oro harrezko objektuak pents a tz eko oinarrizko adigaiak ere badira, eta beraz, a priori baliotasu n objektiboa dute; hau izaki guk benet a n jakin nahi genu e n a .

Kategoria haue n ahalgarrit a su n a , baita beharrezkota s u n a bera ere, sentime n osoak, eta beraz, agerp e n ahalgarri orok jatorrizko apertz epzioarekin duten harre m a n e a n funtsa tz e n dira, non denak halab e h a r r ez autokontzien tziaren batasu n osoaren baldintzen araber ako a izan behar duen, h. d., sintesiare n funtzio orokorren menp e a n egon behar duen, hots, adigaiei jarraiki egindako sintesiare n menp e a n , bertan baino ezin froga baitez ak e apertz e pzioak a priori bere identita t e osoa eta beharrezko a. Horrela, kausa baten adigaia ez da adigaiei jarraiki egindako sintesia baino (denbor ar e n ilaran ondore n datorren ar e n a best e agerp e n e kin), eta bere erregel a a priori duen eta agerp e n a k menp er a t z e n dituen halako batasunik izan gabe, ezingo litzateke

kontzien tziare n batasu n osorik eta orokorrik, eta beraz, beharrezkorik egon haute m a p e n e n anizkunkian. Hauek, honen b e s t e z , ez lirateke ezein esperien tzia t a n kokatuko, eta ondorioz, ez lukete objekturik eta errepr es e n t a z io e n jolas itsua baino ez lirateke, h. d., amet s bat baino gutxiago.

Adimen ar e n adigai huts haiek esperien tzia tik eratortzeko eta beraiei jatorri enpiriko soila egozteko saialdi guztiak eraba t hutsal ak eta alferrikakoak dira. Ez dut aipatu ere egin behar, adibidez , kausa baten adigaiak beharrezkot a s u n a r e n ezaug arria dakarrela aldea n , zeina ezein esperien tziak ezin duen eman, zeren honek agerp e n bati eskuarki best e bat jarraiki zaiola irakast e n digun arren, ez baitigu irakast e n halab e h a r r ez jarraiki behar zaionik, ezta ere hortik a priori eta eraba t orokorki baldintza tik ondoriora inferi daiteke el a halab e h a r r ez ondoriozta tz e n denik. Hala ere, asoziazioaren erregel a osorik onartu egin behar den erregel a da, ondokoa esat e n baldin bada: jazoere n ondorio- ilaran dena nolabai t erregel a honen menp e a n dagoela, alegia, ez dela inoiz zerbait gerta tz e n aldez aurre tik best e zerbait ez bado a, hura honi darraiola; eta honet az galdetz e n dut ea hau zertan funtsa tz e n den izadiaren lege a den aldetik, eta ea nola den ahalgarria asoziazioa hau. Anizkunkiaren asoziazioare n ahalgarrit a su n a r e n oinarriak anizkunkiare n afinitatea izena du objektu a n datzan heinea n . Beraz, hau galdetz e n dut: nola bihurtzen duzue ulergarria agerp e n e n afinitat e osoa (honen bidez agerp e n a k lege iraunkorre n menp e a n daud ela , eta hauen menp e a n kokatu behar dutela)?

Hau ederki uler daiteke nire oinarri- esakun e e n araber a . Agerpe n ahalgarri oro, errepre s e n t a z ioa den aldetik, autokontzien tzia ahalgarri osoari dagokio. Errepres e n t az io transz en d e n t a l gisa, ordea, zenbaki- identit at e honet a t ik bereiztezina eta a priori ziurra da, ezer ezin baita ezagu tz ar a etorri jatorrizko apertz epzio honen bitart ez izan ezik. Identita t e hau ezagu tz a enpiriko bihurtu behar den heinea n , halab e h a r r ez agerp e n e n anizkunki ororen sintesian sartu behar denez gero, orduan agerp e n a k apriorizko baldintzen menp e a n daud e eta beren (atze m a t e a r e n ) sintesia baldintza hauei egokitu behar zaie osorik. Halere, anizkunki jakin bat (eta beraz, era bakar bate a n) ezar dezak e e n baldintza orokor baten errepre s e n t a z ioak erregela izena du, eta anizkunkia horrela ezarri behar bada , legea izena du. Beraz, agerp e n guztiak beharrezko lege ei jarraiki osatu t ako elkarlotura osoan dautz a, eta beraz, afinitate transze n d e n t al bate a n , eta afinitate enpirikoa honen ondorioa best erik ez da.

Oso zentzuga b e a eta arrotza dirudi izadia gure apertz epzioare n oinarri subjektiboe n arab er a ibiltzeak eta bere legezkota s u n a ri dagokion ez hauen menp e a n egote ak . Halere, izadi hori bere baitan agerp e n e n multzoa baino ez dela pents a tz e n baldin bada , eta beraz, ez berbai ta n go gauz a bat, baizik eta goga m e n a r e n errepr es e n t a z ioe n kopuru bat dela, ordua n ez da harritu behar hura gure ezagutz a r e n errotiko ahalm e n e a n soilik ikusteaz , hots, apertz epzio transz e n d e n t a l e a n ikuste az , bera esperien tzia ororen objektu, h. d., izadia deitu ahal izatea eragiten duen batasu n e a n ; eta guk horrega t ik batasu n hori a priori, eta beraz, beharrezko a bezala ezagut dezake gula pentsa dezake gu , bideare n erdian alde bater a utzi beharko genuke e n batasu n a , hura bere baitan gure pents a tz e a r e n lehen iturburu e t a t ik bereg ainki ema n go balitz. Izan ere, ez nuke jakingo nondik hartu behar ditugun izadiaren batas u n orokor honen esakun e sintetikoak, zeren kasu horret a n izadiaren objektu berta t ik hartu beharko bailiratek e . Hau, ordea, enpirikoki best erik ezin daiteke e n e z gerta tu , orduan hortik ez litzateke beharb a d a k o batas u n soila baino segituko, baina honek ez du lortzen izadia aipatz e a n adierazi nahi den beharrezko bilkurara hurbiltzerik ere.

Adimenare n adigai hutsen dedukzioarenHirugarre n atala

Adime n a k oro harrezko objektu e kin duen hartue m a n a z eta objektuak a priori ezagut z e k o ahalgarritasuna z

Aurreko atale a n bereizita eta banak a azaldu dugun a orain bater a tu t a eta bilduta aurkeztu nahi dugu. Oro harrezko esperien tzia baten ahalgarri t as u n a eta bere objektu e n ezagutz a hiru ezagu tz a- iturburu subjektiboe t a n funtsa tz e n dira: sentsua , irudime n a eta apertzep zioa ; bakoitza enpirikoki kontsider a daiteke, hots, agerp e n jakin batzuei aplikatze a n , baina denak apriorizko osagai edo oinarritzap e n a k ere badira, eta honek ahalbide tz e n du erabilera enpiriko hori. Sentsua k agerp e n a k enpirikoki haute m a p e n e a n aurkezt e n ditu, irudim e n a k asoziazioan (eta birprodukzioan), apertzep zioak errepr es e n t a z io birproduktibo hauen eta errepre s e n t a z io hauek emat e n dituzten agerp e n e n arteko identita t e a r e n kontzien t zia enpirikoan , eta beraz, berrezagu p e n e a n .

Hala ere, haut e m a p e n guztien oinarrian, hauek errepr es e n t a z io ak diren aldetik, begiesp e n hutsa datza a priori (barneko begiesp e n a r e n forma, denbor a) , asoziazioar e n oinarrian irudime n ar e n sintesi hutsa eta kontzien tzia enpirikoaren oinarrian apertz epzio hutsa , h. d., norber e buruare n identita t e osoa errepr es e n t a z io ahalgarri orotan.

Orain errepr es e n t a z io e n elkarloturare n barneko oinarriari errepr es e n t a z io ak bater a tu behar diren punturaino jarraiki nahi bagatz aizkio, honela bertan lehen- lehenik esperien tzia ahalgarri bater ako ezagu tz ar e n batas u n a lortzeko, orduan apertz e pzio hutse tik abiatu behar dugu. Begiesp e n denak ez dira ezer gure tz a t eta ez digut e bater e axolarik, kontzien tzian ezin badira jaso, dela zuzenki, dela bertara zeharka isurtzen direla, eta honek soilik ahalbidetz e n du ezagu tz a . Gu geure buruare n identita t e osoaz gara kontzien t e a priori gure ezagu tz ari egoki dakizkiokee n errepre s e n t a z io guztiei dagokien ez , errepr es e n t a z io ororen ahalgarrit a su n ar e n beharrezko baldintza gisa (zeren hauek nigan zerbait errepr es e n t a t z e n baitut e, baina best e guztiarekin bater a kontzien tzia bati dagokien heinea n best erik ez, eta beraz, bertan gutxienez elkarlotu ahal izan behar duten heine a n). Printzipio hau a priori finkatu a dago eta gure errepr es e n t a z ioe n (eta beraz, baita begiesp e n e n ere) anizkunki ororen batasunaren printzipio transz e n d e n t ala deitzen zaio. Baina anizkunkiaren batas u n a subjektu bate a n sintetikoa da; beraz, apertz e pzio hutsak anizkunkiare n batasu n sintetikoare n printzipio bat emat e n du eskura begiesp e n ahalgarri orotan 68 .

Batasu n sintetiko honek, ordea, sintesi bat aurresu p o s a t z e n du, edo jasotzen du, eta batasu n hark a priori beharrezko a izan behar badu, orduan honek ere apriorizko sintesia izan behar du. Beraz, apertz epzioare n batasu n transz e n d e n t a l a irudimen a r e n sintesi hutsari lotzen zaio, ezagutz a bateko anizkunkiare n elkarket a ororen ahalgarrit a su n a r e n apriorizko baldintza gisa. Halere, irudim e n are n sintesi produktiboa soilik gerta daiteke a priori; izan ere, birproduktiboa esperien tziare n baldintze t a n funtsa tz e n da. Beraz, irudimen a r e n sintesi (produktibo) hutsar e n beharrezko batas u n a r e n printzipioa ezagu tz a ororen eta bereziki esperien tziare n ahalgarrit a su n a r e n oinarria da apertz epzioare n aurretik.

Hortaz, irudime n ek o anizkunkiaren sintesiari transz e n d e n t a l a deitzen diogu, baldin eta begiesp e n e n bereizket a rik gabe apriorizko anizkunkiare n loturari soilik bada gokio, eta sintesi honen batasu n a k transz en d e n t a l a izena du apertz e pzioar e n jatorrizko batasu n a r ekin harre m a n e a n a priori beharrezkoa bezala errepres e n t a t z e n dene a n . Azken hau ezagu tz a ororen ahalgarrit a su n a r e n oinarrian datzan ez gero, ordua n irudime n ar e n sintesiare n batas u n transz en d e n t a l a ezagutz a ahalgarri ororen forma hutsa da, eta honen bitartez errepr es e n t a t u behar da a priori ezagu tz a ahalgarriare n objektu oro.

Apertze p zioaren batasuna irudim e n are n sintesiari dagokione z adim e n a da , eta batasu n hau bera irudimen transz e n d e n t a laren sintesiari dagokione z adim e n hutsa da. Beraz, adimen e a n apriorizko ezagutz a hutsak daud e, zeinek irudimen a r e n sintesi hutsar e n beharrezko batasu n a barne biltzen duten agerp e n ahalgarri orori dagokionez . Hauek, ordea , kategoriak dira, h. d.,

adimen a r e n adigai hutsak, eta ondorioz, gizakien indar ezagutz aile enpirikoak halabe h a rr ez adimen bat barnebiltzen du, zeina sentsu e n objektu guztiei –begiesp e n a r e n eskutik best erik ez izan arren– eta beren sintesiari lotzen zaien irudime n ar e n bitart ez , eta honen menp e a n daud e agerp e n denak, esperien tzia ahalgarri bater ako datu gisa. Agerpen ek esperien tzia ahalgarriarekin duten harre m a n hori beharrezko a denez gero (zeren hau gabe bere bitartez ezein ezagu tz arik ez baikenuk e jasoko, eta beraz, ez baitziren gure autu a izango), bada , ordua n adimen hutsa kategoriei esker esperien tzia ororen printzipio formal eta sintetikoa dela eta agerp e n e k adim e n arekin beharrezko harrem a n a dutela ondoriozta tz e n da.

Orain adime n ak kategorien bidez agerp e n e kin duen beharrezko bilkura behe tik gorantz, hots, enpirikoa dene tik abiatu t a nahi dugu jarri begi- bistan. Emate n zaigun lehen e n go gauza agerp e n a da, eta honek haute m a p e n a izena du kontzientziarekin lotua bada go (gutxien ez ahalgarria den kontzien tzia batekin hartue m a nik izan gabe , agerp e n a ezingo litzateke gure tz a t inoiz ezagutz a r e n objektu bihurtu, eta beraz, ez zen ezer izango guretz a t , eta bere baitan ezein errealita t e objektiborik ez duen ez eta ezagu tz a n soilik existitzen denez gero, ez litzateke ezer izango). Agerpe n orok anizkunkia barne biltzen duen ez , eta beraz, haut e m a p e n ezberdin ak banak a eta banan d u t a aurkitzen direnez gero goga m e n e a n , ordua n haute m a p e n o k sentime n e a n bertan ez duten lotura behar dute. Gugan bada go, beraz, anizkunki hori sintetiza tz e n duen ahalm e n ekilea, irudime n a deitzen diogun ahalm e n a , eta haut e m a p e n e t a n zuzenki aplikatut ako bere ekintzari atzem a t e a deitzen diot 69 . Irudimen a k, beraz, begiesp e n a r e n anizkunkia irudi bate a n bildu behar du; beraz, zirrarak bere ekimen e a n jaso, h. d., atzem a n egin behar ditu aldez aurretik.

Argi dago, ordea , anizkunkiaren atze m a t e honek berak soilik ezin sor dezake el a zirraren ezein irudirik eta bilkurarik, oinarri subjektibo bat ez balego, hots, haut e m a p e n bat ez balego, goga m e n a berta t ik best e batera igarotzen dela eta hem e n dik hurrengor a , eta horrela, bere ilara osoak aurkezt en dituela, h. d., enpirikoa best erik ez den irudimen a r e n ahalm e n birproduktiborik ez balego.

Errepres e n t az io ak elkarren artea n talka egite a n gerta tz e n den legez bereizket a rik egin gabe birproduzituko balira, orduan hau beren bilkura deter min a t urik ez litzateke e n e z gero, baizik eta erregel arik gabeko metak e t a best erik ez, eta beraz, ezein ezagutz a rik sortuko ez zenez gero, ordua n beren birprodukzioare n erregel a batek izan behar du, honi jarraiki errepr es e n t a z io bat irudime n e a n best e errepr es e n t a z io jakin batekin lotzeko, eta ez hirugarre n batekin. Erregele n araber a osatu t ako birprodukzioar e n oinarri subjektibo eta enpirikoari errepre s e n t a z ioe n asoziazioa deitzen zaio.

Asoziazioaren batas u n honek, ordea , bater e oinarri objektiborik ez balu, eta ondorioz, ezinezkoa balitz irudimen a k agerp e n a k best ela atze m a t e a , atze m a t e a r e n batas u n sintetiko ahalgarri honen baldintzap e a n izan ezik, ordua n erab a t beharb a d a k o a litzateke agerp e n a k giza ezagu tz e n bilkura bati egokitze a . Izan ere, haut e m a p e n a k asoziatzeko ahalm e n a bereh al a bage n u, orduan erab a t indet er min a t u a eta beharb a d a k o a izaten iraungo luke ea haute m a p e n a k gainera asoziagarriak ote diren; eta izango ez balira, ordua n haute m a p e n e n kopuru bat eta baita sentime n oso bat ere ahalgarriak lirateke, zeinet a n kontzien tzia enpiriko asko egongo litezkee n nire goga m e n e a n , bereizita eta neure buruan kontzientzia bakarrari egokitzeke izan arren, baina hau ezinezkoa da. Izan ere, nik haute m a p e n oro (jatorrizko apertz epzioare n) kontzien tzia bate a n batzen dudan heinea n best erik ezin dezake t esan haute m a p e n oroz: ni haiet az kontzien t e naizela. Beraz, oinarri objektibo batek izan behar du, h. d., irudime n ar e n lege enpiriko ororen aurre tik a priori aditzen den oinarria, eta bertan funtsa tz e n da agerp e n orotara luzatzen den legear e n ahalgarrit a su n a , baita beharrezkota s u n a ere, hots, agerp e n a k osoro beren baitan asoziagarriak diren eta birprodukzioan elkarlotura osoare n erregel a orokorrei menp er a tz e n zaizkien sentsu e n datu gisa ulertzeko lege ar e n a . Agerpen e n asoziazio ororen oinarri objektibo honi beren afinitatea deitzen diot. Oinarri hau, ordea , apertz e pzioar e n batas u n a r e n oinarri- esakun e e t a n baino ezin da aurkitu, nireak izan beharko luketen ezagu tz a guztiei dagokien ez . Honi jarraiki, agerp e n denek

goga m e n e r a etorri beharko lukete, edo hauek bertan atzem a n beharko lirateke, eta ondorioz, apertz e pzioar e n batas u n a r e kin bat egiten dute, baina hau ezinezkoa litzateke beren elkarloturako batasu n sintetikorik gabe , eta beraz, objektiboki beharrezkoa den batas u n sintetikorik gabe .

Kontzientzia (enpiriko) ororen batasu n objektiboa kontzientzia bate a n (jatorrizko apertz e pzioar e n e a n ) , beraz, haut e m a p e n ahalgarri ororen beharrezko baldintza ere bada, eta agerp e n e n afinitat e a (gertuko a zein urruna) irudime n e a n egiten den eta a priori erregel e t a n oinarritzen den sintesiare n beharrezko ondorioa da.

Irudimen a , beraz, apriorizko sintesi baten ahalm e n a ere bada, eta horrega tik emat e n diogu irudime n produktiboar e n izena, eta agerp e n a r e n anizkunki orori dagokion ez bere sintesian beharrezko batas u n a lortu best erik nahi ez badu, orduan honi irudimen a r e n funtzio transz en d e n t a l a dei dakioke. Horrega tik da arrotza, nahiz eta orain artekoari jarraiki argigarria izan, irudime n ar e n funtzio transz e n d e n t a l honen bidez best erik ez izatea ahalgarria agerp e n e n afinitat e a , eta honekin batera , asoziazioa, eta honen bidez, azken e a n , lege ei jarraiki egindako birprodukzioa, eta ondorioz, esperien tzia bera, zeren hau gabe objektu e n ezein adigairik ez bailitzateke uztartuko esperien tzia bate a n .

Izan ere, nia fixu eta iraunkorrak (apertze pzio hutsare n a k) gure errepr es e n t a z io guztien korrelato a osatz en du, haue t az kontzien t e bihurtze a ahalgarria den heine a n . Kontzien tzia oro apertz e pzio huts orobiltzaileari dagokio, orobat sentsuzko begiesp e n oro errepres e n t a z io gisa barneko begiesp e n hutsari, hots, denbora ri dagokion era berea n . Apertzepzio hau da irudimen hutsari gehitu behar zaiona honen funtzioa intelektual a bihurtzeko. Izan ere, irudimen a r e n sintesia berez ez da sentsuzko a baino, a priori erabili arren, zeren begiesp e n e a n emat e n den anizkunkia begiesp e n e a n agertz en den gisara lotzen baitu, adibidez, hirukiaren tankera . Anizkunkiak apertz e pzioar e n batasu n a r ekin duen hartu e m a n a r e n bitartez adimen a ri dagozkion adigaiak sor daitezke, baina irudime n ar e n bitartez soilik jar daitezke harre m a n e a n sentsuzko begiesp e n a r e kin.

Beraz, irudimen hutsa daukagu giza arimar e n oinarrizko ahalm e n gisa eta ezagutz a ororen oinarrian datza a priori. Bere bitartez, alde bate tik, begiesp e n a r e n anizkunkia biltzen dugu, eta best e t ik, hau apertze pzio hutsar e n beharrezko batasu n a r e n baldintzar ekin lotzen dugu. Bi muga urrunen e k, hots, sentim e n a k eta adime n ak, halabe h a rr ez egon behar dute elkartu ak irudimen a r e n funtzio transz e n d e n t a l ari esker; zeren haiek, best el a , agerp e n a k ema n go bailiguzket e , baina ezagu tz a enpirikoaren ezein objekturik ez, eta beraz, esperien tziarik ez. Atzem at e a z , (birprodukzioare n) asoziazioaz eta, azkenik, berrez a g u tz az osatze n den benet ako esperien tziak (esperien tziare n osagai enpiriko soilen artea n) azken a eta goren a den osagai honet a n esperien tziare n batas u n formala, eta honekin bater a, ezagu tz a enpirikoare n baliotasu n objektibo (egia) oro ahalbidetz e n duten adigaiak barnebiltzen ditu. Anizkunkiare n berrez a gu tz a r e n oinarri hauek, oro harrezko esperien t zia baten forma soila ukitzen duten heinea n , kategoria haiek best erik ez dira. Beraiet a n oinarritzen da, beraz, irudimen a r e n sintesiko batasu n formal oro, eta honen bitart ez , baita bere erabilera enpiriko oro ere (berrez a g u tz a n , birprodukzioan, asoziazioan , atze m a t e a n ) agerp e n e t a r a jaitsi arte, zeren agerp e n a k osagai haiei esker soilik koka baitai t ezke ezagu tz a n eta gure kontzientzian oro har, eta beraz, gugan.

Geuk ezartzen dugu izadia deitzen diogun agerp e n e n orden a eta erregular t a s u n a , eta hauek ezin izango genituzke izadian aurkitu, geuk edo geure goga m e n a r e n izaerak hasiera- hasiera tik ez balitu ezarri. Izan ere, izadiaren batas u n horrek agerp e n e n elkarloturare n beharrezko batas u n a izan behar du, h. d., a priori ziurra den batas u n a . Nola, ordea, bidera tu ahal izango genuke batasu n sintetiko bat a priori, halako batasu n a r e n oinarri subjektiboak gure goga m e n a r e n ezagu tz ar e n jatorrizko iturburue t a n a priori barne bildut a ez baleud e eta baldintza subjektibo hauek aldi berea n objektiboki baliogarriak ez balira, oro har esperien tzian objektu bat ezagutz eko ahalgarrit a su n a r e n oinarriak diren heinea n?

Adime na hainba t erat an argitu dugu lehen a g o: ezagu tz ar e n berezkota s u n a r e n bidez (sentim e n a r e n harm e n a ri kontrajarria), pentsa tz eko ahalm e n a r e n bidez, baita adigaien ahalm e n a r e n bidez ere, edo gainera judizioen ahalm e n a r e n bidez ere bai, eta argipen hauek argitan ikusiz gero, orduan bakar bate a n biltzen dira. Orain adimen a erregel en ahalm e n gisa ezaugarri dezake gu . Ezagug arri hau emankorra go a da eta bere izaerari gehiago hurbiltzen zaio. Sentime n ak (agerp e n a r e n ) formak emat e n dizkigu, adimen a k, berriz, erregel ak. Adimen ak beti jardut e n du agerp e n a k aztertz en , beraie t a n erregel ar e n bat aurkitzeko asmoz. Erregel ei lege ak deitzen zaie objektiboak diren heinea n (eta beraz, objektuar e n ezagutz a ri halab e h a r r ez atxikitzen bazaizkio). Esperien tziari esker bereh al a lege asko ikasten baditugu ere, hauek lege goren e n deter min azio bereziak best erik ez dira, eta haue n arteko goren ak (best e denak haue n menp e a n daud ela) a priori adime n e t ik datoz eta ez dira esperien tziat ik jasotzen, baizik eta agerp e n ei beren legezkotas u n a emat e n diete, eta horren bidez, bada , esperien tzia beharrezkoa bihurtu behar dute. Adimen a, beraz, ez da agerp e n e n alderak e t a r e n bitartez erregel ak sortzeko ahalm e n soila, bera izadiari dagokionez lege- emailea da, h. d., adime nik gabe ez legoke izadirik, h. d., ez litzateke ema n go erregel ei darraien agerp e n e n anizkunkiaren batasu n sintetikorik; izan ere, agerp e n e k ezin dute berez guga n dik at gerta tu, baizik eta gure sentim e n e a n best erik ez dira existitzen. Sentime n a , ordea, esperien tziako ezagu tz ar e n objektu gisa, berak barnebil dezake e n guztiarekin bater a , apertz e pzioar e n batasu n e a n baino ez da ahalgarria. Apertzepzioar e n batasu n a , ordea , esperien tzia bateko agerp e n ororen beharrezko legezkota s u n a r e n oinarri transz e n d e n t a l a da. Apertzepzioare n batasu n hau bera da erregel a errepr es e n t a z ioe n anizkunki bati dagokion ez (anizkunkia, beraz, errepre s e n t a z io bakar bate tik abiatu t a deter min a tz eko), eta erregel a hauek sortzeko ahalm e n a adime n a da. Agerpe n guztiak, beraz, esperien tzia ahalgarriak diren aldetik, a priori adimen e a n dautza , eta agerp e n e k beren ahalgarri t as u n formala adimen e t ik jasotzen dute eta, halaber , begiesp e n soilak diren aldetik, sentime n e a n dautza eta formari dagokion ez begiesp e n a ri esker soilik dira ahalgarriak.

Izadiaren legee n iturburua , eta beraz, izadiaren batas u n formalare n iturburua adimen a bera dela esat e ak hain gehiegizkoa, hain zentzug a b e a dirudien arren, hala eta guztiz ere, halako baiezt ap e n a zuzen a da, eta objektuekin, hots, esperien tziarekin ados dago. Benet a n lege enpirikoek ezin dute enpirikoak diren heine a n beren jatorria adime n hutse tik eratorri, orobat agerp e n e n anizkunta s u n neurrigab e a sentsuzko begiesp e n a r e n forma hutse tik abiatu t a askiro ezin uler daiteke e n bezala. Halere, lege enpiriko denak adime n ar e n lege hutsen deter min azio bereziak best erik ez dira, eta haiek hauen menp e a n eta hauen norm ari jarraiki baino ez dira lehen-lehenik ahalgarriak, eta agerp e n e k legezko forma hartzen dute, agerp e n orok bere forma enpirikoaren ezberdin t a s u n a aintzat hartu gabe ere beti sentime n a r e n forma hutsare n araber ako a izan behar duen bezala.

Adimen hutsa da, beraz, kategorie t a n agerp e n ororen batasu n sintetikoare n legea , eta horren bitartez , lehen- lehenik jatorriz esperien tzia bere formari dagokionez ahalbide tz e n duen a. Dedukzio transz e n d e n t a l e a n , ordea , adime n ak sentim e n a r ekin duen hartu e m a n hau eta adimen a k honi esker esperien tziare n objektu guztiekin duen hartue m a n a , eta beraz, bere adigai hutse n baliotasu n objektiboa a priori ulergarria bihurtze a eta horren bidez adigai hauen jatorria eta egia finkatze a baino ez genu e n egin behar.

Adime n aren adigai hutse n dedukzio honen zuzenta s u n are n eta ahalbide bakarraren aurkezp e n

laburra

Gure ezagutz a r e n autugai a diren objektuak berbait an go gauz ak balira, orduan ezingo genuk e hauen ezein adigairik eduki a priori. Izan ere, nondik hartu beharko genituzke? Objektutik hartuz gero (hem e n , hau nola ezagu t dezake gu n berriro ere aztertu gabe), ordua n gure adigaiak

enpirikoak best erik ez lirateke, eta ez apriorizko adigaiak. Gugandik hartzen baditugu, gugan best erik ez dago e n a k ezin du deter min a t u gure errepres e n t a z io e t a t ik ezberdina den objektuar e n antolaer a , h. d., ezin du oinarritu pents a m e n d u a n daukagu n a ri dagokion gauz a bat dagoel a, eta ez, aldiz, errepr es e n t a z io hori guztia kaskala dela. Alderantziz, gure autugai a agerp e n a k baino ez baldin badira osotara , ahalgarria ez ezik, era berea n beharrezkoa ere bada adigai jakin batzuk a priori objektue n ezagu tz a enpirikoaren aurretik joatea . Izan ere, agerp e n a k diren aldetik, objektu bat osatz en dute, guga n best erik ez dagoe n objektu a , zeren gure sentim e n a r e n modifikazio soila ezin baita guga n dik at aurkitu. Agerpe n hauek denak, eta beraz, guk landu ahal ditugun objektu denak osotar a nigan daud el a , h. d., nire nortasu n identikoare n deter min azioak direla errepre s e n t a t z e a k deter min azioek apertz epzio bat eta bere a n duten batasu n a beharrezkotz a t adieraz t e n du. Halere, objektue n ezagu tz a ororen forma kontzientzia ahalgarriaren batas u n a z osatua dago (eta honen bidez, anizkunkia objektu bati balegokio bezala pentsa tz e n da). Beraz, sentsuzko errepre s e n t a z ioe n (begiesp e n e n ) anizkunkia kontzien tzia bati egokitzeko era objektue n ezagu tz a ororen aurretik doa bere forma intelektu al gisa eta berak osatze n du oro har a priori objektu ororen ezagu tz a formala, hauek pents a t u ak diren heine a n (kategoriak). Ezagutz a enpiriko ororen aurre tik doaz irudime n hutsare n bidez lortutako objektu haue n sintesia eta errepre s e n t a z io ororen batasu n a jatorrizko apertze pzioar ekin harre m a n e a n . Adimen ar e n adigai hutsak, beraz, hone g a t ik best erik ez dira a priori ahalgarriak eta esperien tziarekin harre m a n e a n beharrezko ak: gure ezagu tz ar e n autugai a agerp e n a k baino ez direlako, zeinen ahalgarrit a su n a gugan datzan, zeinen elkarlotura eta batasu n a (objektu baten errepre s e n t a z ioa n) gugan baino ez den aurkitzen, eta beraz, adimen a r e n adigai huts hauek esperien tzia ororen aurretik doaz, eta hau ahalbide tu behar dute lehen- lehenik formari dagokionez . Eta oinarri honet a t ik, guztien artea n ahalgarria den oinarri bakarre tik abiatut a bidera tu da era bere a n kategorien dedukzio hau.

Analitika transzen d e n t a l a r e nBigarren liburu- saila

Oinarri- esakun e e n Analitika

Logika orokorra ezagutz a r e n goi- ahalm e n e n sailkaket a r ekin zuzenki bat datorren plan baten gaine a n eraikitzen da. Ahalme n hauek adim e n a , juzga m e n a eta arrazoim e n a dira. Irakasp e n hark, beraz, bere Analitikan adigaiez , judizioez eta inferentziez jardut en du, oro har adimen a r e n izendap e n zabalare n barne biltzen diren goga m e n a r e n indar haien funtzioei eta orden ari jarraiki.

Aipatut ako Logika formal soilak ezagutz a r e n eduki oroz abstrai tz en duen ez (hau hutsa nahiz enpirikoa izanda ere) eta oro har pents a tz e a r e n formaz soilik jardut en duen ez gero (ezagutz a diskurtsiboar e n formaz), ordua n berak bere zati analitikoan arrazoim e n a r e n t z a t kanon a ere barne bil dezake, eta bere formak haren arau seguru a du, bertan erabilitako ezagu tz ar e n izaera berezia kontsider a tu gabe a priori arrazoime n a r e n ekintzen analisi soilaren bitartez bere unee t a n adi daiteke e n arau a .

Logika transz e n d e n t a l a eduki deter min a t u batera , hots, apriorizko ezagu tz a hutsera soilik zedarriztatz e n denez gero, orduan ezin zaio Logika orokorrari jarraiki sailkaket a honet a n . Izan ere, arrazoim e n ar e n erabilera transze n d e n t ala inolaz ere objektiboa ez dela gerta tz e n da, eta beraz, egiaren Logikari , h. d., Analitikari ez dagokiola, baizik eta, itxuraren Logika denez, irakatsien eraikin eskolas tikoare n zati berezi bat eskatz e n duela Dialektika transz e n d e n t a l a izenpe a n .

Adimen ak eta juzga m e n a k, beraz, beren erabilera objektiboki baliodun ar e n , eta beraz, egiazkoare n kanona dute Logika transz e n d e n t a l e a n , eta honen zati analitikoari dagozkio. Arrazoim e n a , ordea , apriorizko objektuei buruz zerbait erab akitzeko eta ezagu tz a esperien tzia ahalgarriare n mugez goiti hedatz eko bere saialdiet a n eraba t dialektikoa da eta bere itxurazko baiezt ap e n a k ez zaizkio inolaz ere egokitzen Analitikak barne bildu beharko lukeen kanon bati.

Oinarri- esa k u n e e n Anali tika, ber a z , juzga m e n a r e n t z a k o kano n a bes t e r ik ez da izan go , et a hon e k apriorizko erre g e l e n t z a k o baldin tz a k diren adim e n a r e n adigai ak age r p e n e i aplika t z e n iraka s t e n du. Hau del a et a , juzga m e n a r e n irakas p e n a r e n izend a p e n a era biliko dut , adi m e n ar e n be n e t a k o oinarri- esak u n e a k au tu g a i gisa har tz e n ditud a n hein e a n , et a horr el a zere gi n a zeh az ki a g o ez a u g a r r i t z e n da.

Sarrera

Juzgam e n transze n d e n t alaz oro har

Adime n a oro har erre g e l e n ah al m e n gisa defini tz e n ba d a , ordu a n juzga m e n a zerb ai t erre g e l e i m e n p e r a t z e k o ah al m e n a da, h. d., zerb ai t erre g e l a jakin bat e n me n p e a n da go e n ala ez da go e n ber e iz t e k o ah al m e n a (cas u s dat a e legis). Logika orokorr a k ez du ez ein ara u rik bar n e b i l tz e n juzga m e n a r e n t z a t , et a ezin ditu barn e b i ld u gain e r a . Izan ere , berak eza g u t z ar e n edu ki oroz abs trai t z e n due n e z gero , ordu a n ez a g u t z a r e n form a soila adigai e t a n , judizioe t a n et a infer e n t z i e t a n an ali tikoki ber e iz t e a et a , horr el a , adim e n a r e n era bil e r a r e n erre g e l a form al a k sortz e a baino bes t e auk e r a r ik ez zaio ger a t z e n . Hark orain zerb ai t erre g e l a horiei nola me n p e r a t z e n zaie n erak u t s iko nahiko balu orokorr e a n , h. d., ea nola ber e iz dai t ek e e n horien me n p e a n dago e n ala ez dago e n , bad a , ordu a n ha u ezingo litza t ek e bes t e erre g e l a ba t e n ara b e r a baino ger t a t u . Honek, orde a , erre g e l a den alde t ik , berriro ere juzga m e n a r e n

hezike t a ba t esk a t z e n du, et a horrel a erak u s t e n da adim e n a erre g e l e n bidezko iraka s p e n a r e n et a hornik e t a r e n gai del a , juzga m e n a , berriz , talen t u ber ez i a del a , iraka t s i a izan ezin den , baizik et a era bili baino ezin dai t ek e e n tale n t u a . Horre g a t ik , ber e z ko azkar t a s u n a dei tz e n zaion a r e n ber eiz g a r r i a osa tz e n du et a ez ein eskolak ere ezin du osa t u ber e gab e z i a ; izan ere , hon e k adim e n murriz tu bati bes t e ikusk er a bat e t ik har t u t a k o erre g e l a k em a n et a , nola b a i t es a t e k o , txer t a diez az kiok e e n arre n , de n a del a , hai ek zuz e n era bil tz ek o ah al m e n a k ikasl e a g a n ber t a n ego n be h a r du, et a as m o horr ekin ez a r dakiok e e n edo zein erre g e l a ez dago gaizki- era bil er a ba t e n aurk a seg ur t a t z e r ik izadi a r e n hal ako doh ai a r e n gab e z i a ger t a t z e n den e a n 70 . Mediku bat e k , ber az , ep ail e ba t e k edo es t a t u - araz o e t a n adi tu a de n bat e k erre g e l a pa tolo giko , juris tiko edo politiko ed er r a k izan ditzak e t e buru a n , ber e n mais u zeh a t z a k izat e r a irits dai t ez k e e n maila n gain e r a , et a , hal a ere , ber e n aplikazio a n erraz be h a z t o p a t z e n dira, edo ber e z ko juzga m e n a r e n gab e z i a g a t ik (nahiz et a ez adim e n a r e n ga b e z i a g a t ik) , e t a orokorr a in abs t r a c t o ikus ba d e z a k e ere ber e me n p e a n in concr e t o ea kas u rik dago kio n ezin ber e iz t e a g a t ik , edo adibid e e n et a ben e t a k o zere gin e n bidez judizio ha u e k egi t ek o askiro hezi tu a ez izat e a g a t ik . Hau da adibid e e n onur a bak ar et a han di a : juzga m e n a zorroz t e n dut el a . Izan ere , ikusk er a r e n zuz e n t a s u n a r i et a zeh az t a s u n a r i da goki e n e z , adibid e e k arrunki hai ei kalt e egi t e n die t e gehi e n b a t , zere n gutxi t a n bet e t z e n bai tu t e erre g e l a r e n baldin tz a mod u egokia n (cas u s in ter mini s gisa) , e t a gain e r a adim e n a k egi t e n du e n ah al e gi n a ah ul tz e n bai tu t e maiz, hot s , erre g e l a k orokorr e a n et a esp e r i e n t z i a r e n ego e r a ber e z i t ik ber e g a i n ki ber e n askit a s u n a r e n ara b e r a adi tz ek o ah al e gi n a , et a ber a z , azke n e a n , erre g e l a k form al a k izan go balira bez al a era bil tz e r a gehi a g o ohitz e n da oinarri- es a k u n e a k balir a bez al a era bil tz e r a baino . Horrel a , adibid e a k juzga m e n a r e n eskor g a k dira, juzga m e n a r e n ber ez k o tale n t u a r e n falta dut e n e k saih e s t u ezin dituz t e n eskor g a k .

Logika orokorrak juzgam e n a ri araurik eman ezin badio ere, Logika transz e n d e n t a larekin best ela gerta tz e n da, eta badirudi honek bere bene t ako zeregintz a t duela juzga m e n a adime n hutsar e n erabileran erregel a deter min a t u e n bitart ez zuzentz e a eta segurt a tz e a . Izan ere, Filosofia ez da beharrezko a itxuraz adime n ari apriorizko ezagutz a hutsar e n alorrea n hedap e n a emat eko, eta beraz, ez da beharrezko a irakasp e n a den aldetik, edo, are gehiago, horret ar ako dese gokia litzateke , zeren orain arteko saialdi guztien bidez berari esker oso lur gutxi edo bater e ez baita irabazi, baina guk dauzka gu n adime n ar e n adigai huts gutxien erabileran juzga m e n a k egiten dituen hanka- sartze ak (lapsus iudicii) saihes t e a rr e n jotzen da buruargit a s u n osoa eta etsa min a tz eko gaitasu n a duen Filosofiara, kritika den aldetik (nahiz eta bere onura negatibo a best erik ez izan).

Filosofia transz e n d e n t a l ak , ordea, bereizgarri hau du: adigai hutse a n eman d ak o erregel a erakus t e az gain (edo hobeto, erregel e n tz ako baldintza orokorraz gain), aldi bere a n , a priori erakuts dezake el a hura zein kasut a n aplikatu behar den. Puntu honet a n best e zientzia irakasgarriei (Matem a t ika salbuet s i t a) aldea hartze ar e n zergatikoa honet a n datza: beren objektuei a priori lotu behar zaizkien adigaiez ari dela; eta beraz, beren baliotasu n objektiboa ezin dela a post eriori erakutsi, izan ere, honek haien duintasu n a eraba t ukituga b e utziko luke; aitzitik, hark aldi berea n baldintzen ezagu g a rri orokorrak baina gogob e t e g a r ri ak aurkeztu behar ditu, hauen menp e a n adigai haiekin adost as u n e a n daud e n objektu ak eman ahal izateko, zeren, best el a , haiek bater e edukirik gabe ak , eta beraz, forma logiko soilak bailiratek e, ez adime n ar e n adigai hutsak.

Juzga m e n ar e n irakaspe n transze n d e n t al honek bi atalburu barne biltzen ditu: lehenak, adimen a r e n adigai hutsak erabili ahal izateko sentsuzko baldintzez jardut e n du, h. d., adimen hutsar e n eske m a t i s m o a z ; bigarrenak, berriz, a priori halako baldintzap e a n adime n ar e n adigai hutse t a t ik segitzen diren eta gainer ako ezagutz e n oinarrian dautz an judizio sintetikoez, h. d., adimen hutsar e n oinarri- esakun e e z .

Juzgamenaren irakaspen transzenden talaren (edo oinarri-esakun e e n Analitikaren)

Lehen atalburu a

Adime n aren adigai hutse n eske m a t i s m o a z

Objektua adigai bati menp er a tz e n zaion kasu guztiet an objektu horren errepre s e n t a z ioak adigaiarekin homog e n e o a izan behar du, h. d., adigaiak subsu mi tu beharreko objektua n errepre s e n t a t u t ak o a barnebildu behar du, izan ere, «objektu a adigaiare n baitan barne biltzen da» adierazp e n a k hori bera esan nahi du. Beraz, plater baten adigai enpirikoa zirkuluaren adigai geom e t riko soilarekin homoge n e o a da, lehen e n go a n pentsa t u t ak o biribiltasun a bigarren e a n begiet s daiteke e n heine a n .

Begiesp e n enpirikoekin aldera tuz (baita oro har sentsuzko begiesp e n e kin ere), adime n ar e n adigai hutsak heteroge n e o a k dira erab a t , eta inoiz ere ezin dira aurkitu ezein begiesp e n e t a n . Nola menp er a dakieke, beraz, begiesp e n hori adigai horiei, eta ondorioz, nola aplika dakieke kategoria agerp e n ei? Inork ez baitu esan go sentsu ek kategoria bat begiet s dezake t e nik, adibidez, kausalita t e a , eta kausalit at e hori agerp e n e a n barne bildut a dagoe nik. Berezko eta garran tzizko galdekizun hori bera da, hortaz, juzga m e n a r e n irakasp e n transz e n d e n t a l bat beharrezkoa bihurtzen duen arrazoia, adim e n are n adigai hutsak agerp e n e i oro har aplikatzeko eraren ahalgarrit a su n a adieraz t e a rr e n . Objektua pents a tz eko ahalbide a diren adigaiak eta objektu jakin hori eman d a datorkigun modu a in concre to errepres e n t a t z e n duten adigaiak ez hain ezberdin ak, ezta hain heteroge n e o a k ere ez diren best e zientzia guztiet an ez dago argiket a berezi baten beharrik, adime n ar e n adigai hutsak objektu ei aplikatzen zaizkielako.

Argi dago bate tik kategoriarekin eta best e t ik agerp e n a r ekin homog e n e o a izango den hirugarre n bat beharrezkoa dela, kategoria agerp e n ei aplikatze a ahalbide tz e n duen a . Ararteko errepre s e n t a z io horrek hutsa izan behar du (ezer enpirikorik ez duen a) eta, hala eta guztiz ere, bate tik intelek tuala eta best e t ik sentsuzkoa izan behar du. Halakoa da eske m a transze n d e n t ala .

Oro harrezko anizkunkiaren batasu n sintetiko hutsa barnebil tzen du adimen a r e n adigaiak. Barneko sentsu ar e n , eta beraz, errepre s e n t a z io guztien elkarlotura n anizkunkiari dagokion baldintza formala den heine a n , denborak anizkunki bat barne biltzen du a priori begiesp e n hutse a n . Denborare n deter min azio transz e n d e n t a l bat, berriz, kategoriarekin homog e n e o a da (beron ek deter min azio horren batasu n a osatz en baitu), orokorra den eta apriorizko arau bate a n funtsa tz e n den heine a n . Era berea n , agerpen arekin homoge n e o a ere bada , denbora anizkunkiare n edoz ein errepre s e n t a z io enpirikotan barnebildut a dago e n heine a n . Horrega tik, kategoria agerp e n ei aplikatu ahal izango zaie denborar e n deter min azio transz e n d e n t a l a r e n bidez, zeinak, adimen a r e n adigaien eske m a den aldetik, agerp e n a k kategoriei men p erat z e a bidera tz e n baitu.

Kategorien dedukzioan azaldut ako ar e n ondoren galdekizun honi erantzut eko unea n zalantzarik sortuko ez delakoan nago: ea adimen a r e n adigai huts horiek erabilera enpiriko soila ala erabilera transz e n d e n t a l a izan dezaket e n , h. d., ea adigai horiek, esperien tzia ahalgarri baten baldintzak diren heinea n , agerp e n ei best erik ez zaizkien lotzen a priori ala, oro harrezko gauz en ahalgarrit a su n a r e n baldintzak diren heine a n , berbai ta n go objektue t a r a heda daitezke e n (gure sentime n e r a inolaz ere murriztu gabe). Izan ere, aipatu t ako dedukzio horret a n ikusi dugu adigaiak ez direla inolaz ere ahalgarriak eta hauek ezin dutela ezein esan a hirik izan, baldin eta adigai horiei edo gutxien ez horiek osatze n dituen osagai ei objektu bat zuzen e a n emat e n ez bazaie, eta beraz, ezin dute inolaz ere berbait an go gauz et a r a jo (alde batera utziz ea gauz a horiek guri eman a k izan zaizkigun eta nola ema n zaizkigun); horrez gain, ikusi dugu objektuak ema n dakizkiguke e n era bakarra gure sentim e n a r e n modifikazioa dela; ikusi dugu, azkenik, apriorizko adigai hutsek

kategorian adime n ak bete t ako funtzioez gain sentime n a r e n (batez ere, barneko sentsu ar e n ) baldintza formalak barne bildu behar dituztela a priori, kategoria objekturen bati aplikatu ahal izateko baldintza orokorra barne biltzen duten baldintzak, alegia. Sentim e n a r e n baldintza formal eta huts honet ar a murrizten da adime n ar e n adigaiare n erabilera, eta berari adimen a r e n adigai horren eske m a deitu nahi diogu, eta adimen a k eske m a horiekin duen jardunbide a ri adime n hutsar e n eske m a ti s m o a .

Eskem a bere baitan beti irudime n ar e n produktu a baino ez da; baina irudimen a r e n sintesiak begiesp e n berezi batera ez, baina sentim e n a r e n deter min azioare n batas u n e r a jotzen duen ez , ordua n eske m ar e n eta irudiaren artea n bereizi behar da. Horrela, bost puntu jarraian ezartzen baditut . . . . . bost zenbakiare n irudia sortzen da. Baina, aitzitik, oro harrezko zenbaki bat pents a t u baino ez baldin badut egiten, bost zenbakia edo ehun zenbakia dela ere, ordua n pents a tz e hori kopuru bat (mila, adibidez) adigai jakin bati jarraiki irudi bate a n errepr es e n t a t z eko metodo baten errepre s e n t a z ioa da, ez, ordea, irudi hori bera, zeina azken kasu honet a n nekez aztertu edo aldera t u ahal izango nukee n adigaiarekin. Irudime n ak adigai bati berorren irudia eskura tz eko duen jardunbide orokor baten errepre s e n t a z io horri adigai horren eske m a deitzen diot.

Egitat e a n , gure sentsuzko adigai hutsen oinarrian ez datza ezein irudirik, eske m ak baizik. Oro harrezko hirukiaren adigaiari inoiz ez litzaioke hiruki baten ezein irudirik egokituko. Izan ere, irudiak ez luke adigai hau hiruki guztientz a t baliodun a izatea eragiten duen adigaien orokortasu n a lortuko, bai angelu zuzenar e n t z a t , bai angelu zeiharrare n tz a t , eta baita best e hirukientz a t ere baliodun a , baizik eta beti esfera horren zati batera zedarriztatu a egongo litzateke . Hirukiaren eske m a pents a m e n d u a n soilik existi daiteke , eta irudimen a r e n sintesirako erregel a bat adieraz t e n du espazioa n daud e n tankera hutsei begira. Are gutxiago iristen da inoiz esperien tziare n objektu bat edo bere irudi bat adigai enpirikoa izatera, aitzitik, adigai hori beti lotzen zaio zuzenki irudime n ar e n eske m ari , gure begiesp e n a adigai orokor jakin bati jarraiki deter min a tz e n duen erregel a den aldetik. «Txakur» adigaiak erregel a bat adieraz t e n du, eta horri jarraiki nire irudime n a gai da lauoineko abere baten tankera marraz t eko orokorrea n , tankera hori esperien tziak eskainiko didan banakako tankerar e n bater a edo in concre to aurkez diezaked a n edoz ein irudira ere zedarriztaturik egon gabe. Agerpe n ei eta beren forma soilari dagokien ez adimen a r e n eske m a t i s m o a giza arimare n sakon e a n dago e n antze ezkutu bat da, eta bere bene t ako funtziona m e n d u a nekez ezagu t a r az iko digu izadiak, bera deses t a liz begi- bistan jartzearre n . Hau best erik ez da esan dezake gu n a : irudia irudimen produktiboar e n ahalm e n enpirikoaren produktu bat dela, sentsuzko adigaien eske m a , ostera , (espazioa n daud e n figuren a bezala) apriorizko irudime n hutsare n produktu eta monogr a m a bat dela, nolabai t esat eko, eta irudime n honen bidez eta berari jarraiki direla ahalgarriak irudiak lehen- lehenik, baina irudi hauek beraiek izendatz e n dituen eske m ar e n bidez soilik elkarlotu beharko direla adigaiarekin, eta beraz, beren baitan ez dagozkiola guztiz adigaiari. Adimen ar e n adigai huts baten eske m a , aitzitik, ezin da ezein irudi bihurtu, baizik eta sintesi hutsa best erik ez da, kategoriak adieraz t e n duen adigaien batasu n a r e n erregel a baten araber a oro har, eta irudimen a r e n produktu transz e n d e n t a l bat da, hots, haren formare n baldintzei jarraiki (denbor a) oro har barneko sentsu ar e n deter min azioarekin zerikusia duen produktu a errepr es e n t a z io guztiei dagokien ez , errepr es e n t a z io horiek apertz e pzioar e n batas u n a r e n arab er a adigai bate a n a priori elkartu t a egon behar duten heine a n .

Adimen ar e n adigai hutsen eske m a transz e n d e n t a l e t a r ako eskatz e n denar e n analisi lehor eta asperg arri bate a n gera tu beharre a n , nahiago dugu hau kategorien orden ar e n araber a eta beraiekin elkarloturan aurkeztu.

Kanpoko sentsu ari dagokion ez espazioak handit asu n (quant a) guztien irudi hutsa osatz en du; denbora , berriz, sentsu e n objektu e n irudia da oro har. Handitasunare n (quanti t a t is) eske m a hutsa , berriz, adime n ar e n adigai gisa ulertuz gero, zenbakia da, Banakoa eta Banakoar e n

(homoge n e o a k) hurren ez hurren go gehitzea r e n errepr es e n t a z ioa osatz en duen a. Zenbakia, beraz, begiesp e n homog e n e o baten anizkunkiare n sintesiare n batas u n a best erik ez da oro har, begiesp e n a r e n atzem a t e a n neuk denbora bera produzitzea ri esker lortutako batasu n a , alegia.

Errealitat e a adime n ar e n adigai hutse a n oro harrezko sentsazio bati dagokiona da; beraz, bere adigaiak bere baitan izate bat (denbor a n) iragartz en duen zerbait da; ukape n a bere adigaiak ez- izate bat (denbor a n) errepr es e n t a t z e n duen zerbait da. Bien arteko kontrajarp e n a , beraz, denbor a berare n barne a n duten bereizket a n datza, denbor a bete a edo denbora kaskala den araber a . Denbora , ordea, begiesp e n a r e n forma best erik ez denez, eta ondorioz, objektu e n forma denez , objektuok agerp e n a k diren aldetik, bada , ordua n objektu horiet an sentsazioari dagokiona objektu ororen materia transz e n d e n t a l a da berbai ta n go gauz a gisa (gauz a t a s u n a , errealit at e a) . Edozein sents aziok maila edo handitas u n bat du, eta honen bitart ez denbor a bera bete daiteke , h. d., barneko sentsu a neurri handi edo txikiagoa n bete daiteke objektu baten errepres e n t a z io berari dagokionez , harik eta ezerez er a hurbildu arte (=0 = nega tio). Beraz, hartu e m a n bat eta bilkura bat da edo, hobeto esand a , errealita t e t ik ukape n e r ak o igarobide bat da, errealit at e bakoitza errepre s e n t a g a r ri a bihurtzen duen a quantu m bat den aldetik, eta errealita t e baten eske m a Zerbait en kantita t e gisa, honek denbor a bete tz e n duen heinea n , denbor ar e n barneko errealita t e horren produkzio jarraitu eta erregular hori bera da, zeren eta, edo bate tik, nolabait eko maila duen sents aziotik jaisten baita, harik eta denbora n desa g e r tz e n den arte, edo best e t ik, mailaka gorantz egiten baitu, pixkanak a bere ukape n e t ik abiatu t a berorren handitasu n e r a ino iritsi arte.

Subst a n tziar e n eske m a errealkiak denbora n duen iraunkort as u n a da, h. d., errealita t e horren errepre s e n t a z ioa denborar e n deter min azio enpirikoare n substra t u gisa, eta ondorioz, subs tra tu horrek iraun egiten du gainer ako guztia aldatz e n dene a n . (Igarotzen dena ez da denbor a , iragankorra den guztiaren izatea da denbor a n igarotzen dena . Denborari, beraz, iragan g ai tz a eta geldikorra izaki, izatea n iragan g ai tz a dena dagokio agerp e n e a n , h. d., subst a n tzia, eta bertan baino ezingo ditugu deter min a t u denbor ari jarraiki agerp e n e n segida eta aldiberekot a s u n a ) .

Oro harrezko gauza baten kausare n eta kausalit at e a r e n eske m a errealkia da, zeinari, hau behin ausaz ezarriz gero, beti best e zerbait jarraiki zaion. Beraz, anizkunkiare n segidaz osatze n da, segida hori erregel a bati menp er a t z e n zaion heinea n .

Komunitat e a r e n (elkarrekintzare n ) edo subst a n tzien elkarren g a n a k o kausalita t e a r e n eske m a, subst a n tzien akzident e e i dagokien ez , Batare n deter min azioek Beste ar e n deter min azioekin erregel a orokor baten arab er a duten aldiberekot a s u n a da.

Ahalgarrita su n a r e n eske m a zenbai t errepre s e n t a z ioren sintesiare n eta oro har denborar e n baldintzen arteko ados t a s u n a da (adibidez, kontrajarria dena gauza berea n segida n baino ezin daiteke el a izan, eta ez aldi bere a n); beraz, gauz a baten errepr es e n t a z ioa r e n deter min azioa da denbor ar e n bate t a n .

Errealitat e a r e n eske m a denbora deter min a t u bate a n izatea da.

Beharrezkotasun aren eskema objektu bat denbora orotan izatea da.

Honeta tik guztitik kategoria bakoitzaren eske m a k barnebiltzen duen a eta errepre s e n t a g a r ri a bihurtzen duen a dakusa g u: handitas u n a r e n a k denbora berare n produkzioa (sintesia) objektu baten hurren ez hurrengo atze m a t e a n ; kualitat e a r e n a k sentsazioar e n (haute m a p e n a r e n ) sintesia berorren errepre s e n t a z io ar ekin edo denbor ar e n betek e t a ; erlazioaren a k haute m a p e n e n elkarlotura denbora orotan (h. d., denborar e n deter min azioare n erregel a bati jarraiki); azkenik, modalita t e a r e n a k eta bere kategorien ak, denbor a bera objektu bat ea denbor ari bada gokion eta nola dagokion zehazt e n duen korrelato ar e n deter min azio gisa. Beraz, eske m a k denboraren deter minazioak best erik ez dira, a priori erregel a batzuei jarraiki eginak, kategorien orden ar e n araber a denbor ar e n alderdi hauek adieraz t e n dituzten erregel ak, alegia: ilara , edukia , ordena , eta azkenik, multzoa , objektu ahalgarri guztiei begira.

Beraz, hem e n dik abiatut a argitzen da adime n ar e n eske m a t i s m o a irudime n ar e n sintesi tranz en d e n t a l ar e n bidez barneko sentsu a n begiesp e n a r e n anizkunki osoare n batasu n e a n biltzen dela, eta horrela, zeharka, apertz epzioare n batas u n e a n ere bai, funtzio gisa barneko sentsu ari baitagokio (harm e n a ri). Ondorioz, adime n ar e n adigai hutsen eske m ak adigai horiek objektu bati egokitzea , eta beraz, esanahi bat sortzea ahalbidetz e n duten benet ako baldintza bakarrak dira, eta beraz, azken e a n , kategoriek erabilera enpirikoa best erik ez dute, a priori beharrezkoa den batasu n baten bitartez agerp e n a k sintesiare n erregel a orokor batzuei menp er a t z eko best erik ez baitute balio (kontzien tzia guztien beharrezko batera tz e a dela eta jatorrizko apertz epzio bate a n), eta beraz, agerp e n horiek esperien tzia baten erab a t ek o elkarloturari egokitzeko.

Gure ezagutz a guztiak esperien tzia ahalgarriaren osokian dautz a, eta egia transz en d e n t a l a , edoz ein egia enpirikoren aurre tik doan eta berau ahalbidetz e n duen egia, esperien tzia horrekin harre m a n orokorra izatea n datza.

Begi- bistakoa da, ordea , sentim e n a r e n eske m ek kategoriak lehen- lehenik egikaritzen dituzten arren, hala eta guztiz ere, beraiek murriztu ere egiten dituztela, h. d., adimen e t ik kanpo (hots, sentime n e a n ) dautza n baldintza batzue t a r a zedarriztatz e n dituztela. Horrega t ik, eske m a fenom e n o a best erik ez da, edo objektu baten sentsuzko adigaia kategoriarekin adost as u n e a n . (Numerus est quanti t a s phae no m e n o n , sensatio realitas phae n o m e n o n , constans et perdura bile rerum subst a n t ia phae n o m e n o n , aeternitas , necessitas phae no m e n a , eta abar). Baldintza murrizgarria alde batera uzten badugu, lehen zedarriztatu t ako adigaia hedat u egiten dugula dirudi; horrela, beraz, kategoriek beren esan a hi hutse a n , sentim e n a r e n baldintzak alde batera utziz, oro harrezko gauz en tz a t balio behar dute, gauzok diren gisara ; eske m e k, aitzitik, gauzak agertzen diren gisara soilik errepr es e n t a t z e n dituzte, eta beraz, kategoriek askoz ere esan a hi zabalago a dute, edozein eske m a t a t ik bereg ain a den esan a hi a . Egitat e a n , sentsuzko baldintza guztiak ezab a t u ondore n ere adime n ar e n adigai hutsek esan a hi bat gordetz e n dute, errepre s e n t a z ioe n batasu n a r e n esan a hi logiko soila best erik ez dena, baina adigai horiei ez objekturik, ezta, beraz, objektu ar e n adigai bat esleitzeko gai izango den esan a hirik ere ezin izango zaie eratxiki. Horrela, adibidez , subst a n tzia adigaitik iraunkort a s u n a r e n sentsuzko deter min azioa ezaba t uko bage n u, orduan adigai horrek subjektu gisa (best e gauz a baten predikatu izan gabe) pents a daiteke e n Zerbait best erik ez luke adieraziko. Ezin dut ezer egin errepre s e n t a z io honekin, ez baitit erakus t e n zein deter min azio izan beharko lituzkee n halako lehen subjektu a izan beharko lukeen gauz ak. Beraz, kategoriak eske m a rik gabe adigaiei dagozkien adime n ar e n funtzioak baino ez dira, baina ez dute ezein objekturik errepr es e n t a t z e n . Esana hi hori sentime n e t ik datorkie, zeinak adimen a egikaritzen duen, aldi bere a n murrizten duen heinea n .

Juzgame n a r e n irakaspe n transzend e n t a l a r e n(edo oinarri-esakun e e n Analitikaren)

Bigarren atalburu a

Adime n hutsaren oinarri-esakun e guztien siste m a

Aurreko atalburu a n , juzga m e n transz en d e n t a l a adime n ar e n adigai hutsak judizio sintetikoet a n erabiltzea baime n tz e n dioten baldintza orokorren arab er a best erik ez dugu aztertu. Orain, gure zeregina adime n ak zuhurt as u n kritiko honen araber a bene t a n a priori sortzen dituen judizioak lotura sistem a t iko a n aurkezt e a da, eta honet a r ako gure kategorien taulak eman behar digu ezbairik gabe berezko gidaritza seguru a . Zeren hauek baitira, esperien tzia ahalgarriarekin

harre m a n e a n , adimen a r e n apriorizko ezagutz a huts osoa osatze n duten ak, eta beraiek oro har sentime n a r e kin duten hartu e m a n a k aurkeztuko ditu adimen a r e n erabilerare n oinarri- esakun e transz en d e n t a l ak osoki eta siste m a bate a n .

Apriorizko oinarri- esakun e e k beren baitan best e judizioen oinarriak barne biltzen dituztelako ez ezik, ezagutz a garaiago eta orokorrago e t a n oinarritzen ez direlako ere badute izen hori. Berekitasu n honek ez ditu froga bate tik askatz en . Izan ere, froga hau objektiboki egin ezin bada ere, baizik, aitzitik, bere objektuar e n ezagutz a ororen oinarrian bada go ere, ordua n honek ez du galaraz t e n oro harrezko objektu baten ezagu tz ar e n ahalgarri t as u n a r e n iturburu subjektiboet a t ik abiatut ako froga lortzea ahalgarria eta beharrezkoa izatea , zeren, best el a , esakun e a k amarruz sartut ako baiez ta p e n batek sortzen duen susmo handia erakarriko bailuke.

Bigarrenik, kategoriei lotzen zaizkien oinarri- esakun e e t a r a baino ez gara zedarriztatu t ako . Gure azterket ak markatu t ako alorrea n , beraz, ez dira kokatzen ez este tika transz e n d e n t a l eko printzipioak, zeinen araber a espazioa eta denbor a gauz a guztien ahalgarri t as u n a r e n baldintzak diren, gauzok agerp e n a k diren aldetik, ezta ere, halaber , oinarri- esakun e haue n murrizket a hau: hauek ezin lotu zaizkiela berbait an go gauzei. Era berea n , oinarri- esakun e mate m a t ikoek ez dute sistem a honen zatirik osatze n, zeren hauek begiesp e n e t ik abiatu t a best erik ez baitira lortu, ez adimen a r e n adigai hutse tik; hala ere, beren ahalgarri t as u n a k hem e n aurkituko du lekua halabe h a rr ez , zeren, nolabai t esa t eko, apriorizko judizio sintetikoak baitira, ez beren zuzenta s u n a eta ziurtasu n apodiktikoa frogatz eko, ez baitut e honen beharrik, baizik eta halako ezagu tz a ebiden t e a r e n ahalgarri t as u n a a priori ulergarria bihurtzeko eta deduzitzeko best erik ez.

Judizio analitikoen oinarri- esakun e e z ere hitz egin beharko dugu, eta hau benet a n gure jarduna diren sintetikoei kontrajarrita , zeren elkarren aurre a n jartze honek azken e n teoria gaizki-ulertze orota tik askatz en baitu, eta haien izaera berezia begi- bistan jartzen baitu nabariki.

Adimen hutsaren oinarri- esakuneen sistemarenLehen atala

Judizio analitiko guztien oinarri- esakun e gorenaz

Gure ezagu tz ar e n edukia dena dela ere eta bera objektuari edozein moduta n lotzen zaiola ere, gure oro harrezko judizio guztien baldintza orokorra, nega tibo a best erik ez bada ere, hauek beren burua ez kontrae s a t e a da; hau bete ezea n , judizio hauek ez dira ezer beren baitan (baita objektua aintza t hartu gabe ere). Dena dela, gure judizioet a n kontra e s a nik ez bada go ere, adigaiak objektuak hauek eskatz en ez duten eran lot ditzake, edo guri halako judizioa baime n tz e n duen ezein oinarririk ema n gabe lot ditzake, ez a priori, ezta a posteriori ere, eta horrela, barneko kontra e s a n orotatik aske izan arren, judizio bat faltsua edo oinarrigab e a izan daiteke .

«Ezein gauzari ere ez dagokio bera kontrae s a t e n duen predikatu a » esakun e a k kontra e s a n a r e n esakun e a izena du, eta egia ororen irizpide orokor baina nega tibo a best erik ez da. Horrega tik, Logikari best erik ez dagokio, zeren ezagu tz ez balio baitu, hauek oro harrezko ezagu tz ak baino ez diren aldetik, beren edukia aintzat hartu gabe , eta zera dio: kontrae s a n a k ezagu tz a haiek osorik deus ez t a tz e n eta ezezta tz e n dituela.

Hala ere, hau era positiboan erabil daiteke , h. d., faltsut as u n a eta errakuntz a (hau kontra e s a n e a n funtsa tz e n den heine a n) baztertz eko ez ezik, egia berrez a gu tz eko ere bai. Izan ere, judizioa analitikoa bada, orduan baiezt ailea edo ezeztailea izan daiteke , eta ondorioz, bere egia beti askiro berrez a g u t daiteke kontra e s a n a r e n esakun e a ri jarraiki. Izan ere, objektu ar e n ezagutz a n jadanik adigai gisa datzan ar e n eta bertan pentsa tz e n denare n aurkako a ukatze a beti zuzena da,

adigaia bera, ordea , halabe h a rr ez baiezta tu behar dugu, zeren bere aurkakoak objektua kontra e s a n g o bailuke.

Horrega tik, guk ere kontraesan aren esakun e a ezagut za analitiko ororen printzipio orokorki eta osoki gogob e t e g a r ri gisa onartu behar dugu; baina bere aginpide a eta erabilgarrit a su n a ez dira iristen egiaren irizpide gogob e t e g a r ria izatera baina haruntz a go. Izan ere, ezein ezagutz ak ere norber e burua deus ez t a t u gabe berari aurka ezin egiteak esakun e a gure ezagutz a r e n egiaren conditio sine qua non bihurtzen du, baina ez bere deter min azioar e n oinarria. Gure autugai a bene t a n gure ezagu tz ar e n zati sintetikoa baino ez denez gero, orduan beti arret a t s u jokatuko dugu inoiz oinarri- esakun e ukaezin honen aurka ez jokatze arre n , baina inoiz ezingo dugu itxaron azalpenik halako ezagu er a r e n egiari dagokionez .

Hala ere, bada go sonatu a baina eduki orotatik aske a eta formala best erik ez den oinarri-esakun e honen best e formulake t a bat, zuhurtzia ezaga t ik eta beharrezkoa ez den era bate a n bertan sartu den sintesi bat barne biltzen duen formulaket a . Honela dio: «ezinezkoa da zerbait aldi berean izatea eta ez izatea ». Hemen, esakun e a ri berta t ik abiatu t a berez ulertu behar den ziurtasun apodiktikoa beharrezkoa ez den eran gehitzeaz gain (« ezinezko a» hitzaren bitart ez) esakun e a denbor ar e n baldintzak afekta tz e n du, eta hau esa t e r a dator: = B den = A gauz a batek ezin du aldi bere a n ez- B izan; baina biak, B eta ez- B, bata best e a r e n ondoren izan daitezke. Adibidez, gazte a den gizakia ezin da aldi bere a n zaharra izan, baina gizaki bera denbora bate a n gazte a izan daiteke eta best e bate a n ez, h. d., best e denbora bate a n zaharra izan daiteke . Halere, kontra e s a n a r e n esakun e a k, logikoa best erik ez den oinarri- esakun e a den aldetik, ez ditu bere adierazp e n a k denbor a n daud e n hartue m a n e t a r a zedarriztatu behar eta horrega tik halako formulake t a oinarri- esakun e a r e n asmo ar e n aurkako a da. Gaizki- ulertze a hem e n dik baino ez dator, alegia, gauza baten predikatu a lehend a bizi bere adigaitik baztertz en dela eta ondoren bere aurkako a predikatu honi lotzen zaiola, zeinak ez duen kontrae s a nik sortzen subjektu ari dagokionez , baizik eta harekin sintetikoki lotua izan den predikatu a ri dagokionez best erik ez, eta gainera , lehen eta bigarren predikatu ak denbora berea n ezartz en baldin badira best erik ez. «Ezikasia den gizakia ez da ikasia» badiot, orduan « aldi berean» baldintzak bertan izan behar du; izan ere, denbor a bate a n ezikasia dena , best e bate a n ikasia izan daiteke. Baina «ezikasia den ezein gizaki ez da ikasia» badiot, ordua n esakun e a analitikoa da, zeren (ezikasita su n ar e n ) ezaugarria subjektua r e n adigaiare n osagarria baita, eta honen b e s t e z , esakun e ezeztailea kontra e s a n a r e n esakun e t ik abiatu t a zuzenki argitzen da « aldi berean» baldintza gainera tz e a beharrezko a izan gabe. Hau da, izan ere, lehen a go esakun e a r e n formulake t a aldatu izatear e n arrazoia, horren bidez esakun e analitiko baten izaera nabariki adieraz t e a rr e n .

Adimen hutsaren oinarri- esakuneen sistemarenBigarren atala

Judizio sintetiko guztien oinarri- esakun e gorenaz

Judizio sintetikoen ahalgarrit a su n ar e n argipen a ri dagokion zeregine a n Logika orokorrak ez du zeres a nik, beren izena ezagu tz erik ere ez du behar. Bera, ordea, Logika transz en d e n t a l ak dituen zeregine n artea n garran tzitsu e n a da, baita bakarra ere, solasgai a apriorizko judizio sintetikoen ahalgarri t as u n a eta era berea n beren baliotasu n ar e n baldintza eta heda p e n a baldin bada . Izan ere, hau osatu ondoren gogob e t e ahal izango du konplituki bere helburua , hots, adimen hutsar e n hedap e n a eta mugak deter min a tz e a .

Judizio an ali tiko a n em a n a zaida n adigai a n ger a t z e n naiz, hon e t a z zerb ai t era b a ki tz e k o . Baiez t a il e a ba d a , ordu a n adigai horri jad a nik ber t a n pe n t s a t u t a k o a era n s t e n diot; ez ez t a i l e a

bad a , ordu a n ber t a t ik ber e aurk ak o a baino ez dut baz t e r t z e n . Judizio sint e t iko a n , berriz , em a n a zaida n adig ai t ik abia t u be h a r dut , ber t a n pe n t s a t u a zen a z era b a t ezb er d i n a de n a ber e kin har tu e m a n e a n kont s id e r a t z e k o , et a har tu e m a n ha u inoiz ez da ez iden t i t a t e z k o a , ez t a kont r a e s a n e z k o a ere , et a ber t a n ezin da ez judizioa r e n egi a , ez t a errak u n t z a ere ikusi .

Adigai jakin bat best e batekin sintetikoki aldera tz e a rr e n berta tik irten behar dela onartuz gero, orduan hirugarre n bat behar da, bertan bi adigaien sintesia gerta dadin. Zer da, ordua n, hirugarre n hau, judizio sintetiko ororen arart eko gisa? Gure errepre s e n t a z io guztiak barne biltzen dituen multzo bat best erik ez da, hots, barneko sentsu a eta bere apriorizko forma, denbora . Errepres e n t a zioe n sintesia irudime n e a n funtsa tz e n da, bere batasu n sintetikoa (judizioet ar ako beharrezko a dena), berriz, apertz e pzioar e n batas u n e a n . Beraz, barneko sentsu a n , irudime n e a n eta apertz e pzioa n bilatu behar da judizio sintetikoen ahalgarri t as u n a , baita judizio sintetiko hutsen ahalgarrit a su n a ere, hirurek a priori errepre s e n t a z ioe n iturburu ak barne biltzen baitituzt e, eta gainera horrex e g a t ik izango dira beharrezko ak, baldin eta errepre s e n t a z ioe n sintesian soilik funtsa tz e n den objektue n ezagutz a bidera tu behar bada.

Ezagutz a batek errealit at e objektiboa izan behar badu, h. d., objektu bati lotu behar bazaio eta bertan esan a hia eta zentzu a izan behar badu, ordua n objektua ema n behar zaigu nolab ai t. Hau gerta tu ezea n , adigaiak kaskalak dira, eta beraiei esker pentsa t u egiten da, baina, egitat e a n , pents a tz e horren bitartez ez da ezer ezagu tz e n , baizik eta errepre s e n t a z ioekin jolastu best erik ez da egiten. Objektu bat eman a izatea, honek zuzenki begiesp e n e a n aurkezt e a esan nahi badu eta ez berriro zeharbidez soilik aurkezt e a , ez da bere errepr es e n t a z io a esperien tziari lotzea baino (esperien tzia hau erreal a edo ahalgarria dela ere). Espazioa eta denbor a beraiek ere, enpirikoa den orotatik hain garbi daud e n arren, eta a priori goga m e n e a n errepr es e n t a t z e n direla hain ziurra izan arren, baliotasu n objektiborik gabeko ak eta zentzurik eta esan a hirik gabeko ak lirateke , baldin eta esperien tziako objektu et a n duten beharrezko erabilera ez balitzat eke erakutsiko, eta areago, beren errepre s e n t a z io a beti irudime n birproduktibo ari lotzen zaion eske m a soila da, zeinak esperien tziare n objektuak biltzen dituen, hauen gabezian adigai haiek ez bailuket e esan a hirik izango; eta horrela gerta tz e n da adigai ororekin, direnak direla ere.

Esperient ziaren ahalgarritasuna, beraz, gure ezagutz a orori apriorizko errealita t e objektiboa emat e n diona da. Esperien tzia, ordea , agerp e n e n batas u n sintetikoan funtsa tz e n da, h. d., oro har agerp e n e n objektue n adigaiei jarraiki egindako sintesian, eta honen gabezian ez litzateke ezagu tz a izango, baizik haute m a p e n e n rapsodia soila, osorik elkarlotut ako kontzientzia (ahalgarri) baten erregel ei jarraiki ezein testuingurut a n kokatuko ez lirateke e n , eta beraz, apertze pzioar e n batasu n transz e n d e n t a l a ri eta beharrezko ari ere egokituko ez litzaizkiokee n haute m a p e n e n rapsodia. Esperien tziak, beraz, bere formar e n printzipioak ditu oinarrian a priori, hots, batasu n a r e n erregel a orokorrak agerp e n e n sintesian , zeinen errealita t e objektiboa, baldintza orokor gisa, beti esperien tzian erakuts daiteke e n , baita bere ahalgarri t as u n e a n ere. Hala ere, apriorizko esakun e sintetikoak ezinezkoak dira harre m a n honet a t ik at, zeren ez baitute hirugarre n bat, hots, ez baitute objekturik, bertan bere adigaien batas u n sintetikoak errealit at e objektiboa erakutsi ahal izan dezan .

Horrega tik, oro harrezko espazioaz edo irudime n produktiboak bertan marraz t e n dituen tanker ez a priori judizio sintetikoan hainbes t e ezagu tz e n badugu ere, horret ar ako bene t a n esperien tziare n beharrik izan gabe , bada , dena dela, ezagutz a hau ez litzateke ezer izango, ame sk eri a batez jardut e a best erik ez, baldin eta espazioa kanpoko esperien tziare n ekaia osatze n duten agerp e n e n baldintza tz a t hartuko ez balitz. Horrega tik, judizio sintetiko huts haiek, zeharbid ez bada ere, esperien tzia ahalgarriari edo, are gehiago, esperien tzia berare n ahalgarrit a su n a ri lotzen zaizkio, eta honen gaine a n baino ez dute oinarritzen beren sintesiare n baliotasu n objektiboa .

Esperien tzia, sintesi enpiriko gisa, ahalgarria den heinea n best e sintesi guztiei errealita t e a emat e n dien ezagu er a bakarra denez gero, orduan sintesi hau, apriorizko ezagu tz a gisa,

esperien tziare n batasu n sintetikorako beharrezkoa dena baino gehiago ez barne biltze ar e n bidez best erik ez da egiazkoa (bat dator objektuar ekin).

Judizio sintetiko ororen printzipio goren a , beraz, hau da: halako objektu bakoitza begiesp e n a r e n anizkunkiare n batas u n sintetikoare n beharrezko baldintzap e a n dagoela esperien tzia ahalgarri bate a n .

Honela, apriorizko judizio sintetikoak ahalgarriak dira, apriorizko begiesp e n a r e n baldintza formalak, irudime n ar e n sintesia eta bere beharrezko batas u n a apertze pzio transz e n d e n t a l bate a n esperien tzia- ezagutz a ahalgarri bati lotzen zaizkione a n eta zera diogun e a n : oro harrezko esperien t ziaren ahalgarritasun- baldintzak aldi bere a n esperien t ziaren objektu e n ahalgarritasun-baldintzak dira, eta horrega t ik dute baliotasu n objektiboa apriorizko judizio sintetiko bate a n .

Adimen hutsaren oinarri- esakuneen sistemarenHirugarre n atala

Adimenaren oinarri-esakune sintetiko guztien aurkezpen sistematikoa

Nonbait oro har oinarri- esakun e a k egote a adimen hutsari esker baino ez da gerta tz e n , zeina gerta tz e n denari begira erregel e n ahalm e n a ez ezik, oinarri- esakun e e n iturburu a ere baden, eta haue n arab er a dena (objektu gisa soilik agertu ahal zaigun a) halabe h a rr ez erregel e n menp e a n dago, zeren haue n gabezian agerp e n ei inoiz ez bailitzaieke erantsiko beraiei dagokien objektuar e n ezagu tz arik. Izadiaren legeek berek, adime n ar e n erabilera enpirikoare n oinarri- esakun e gisa kontsidera tz e n direne a n , aldi bere a n beharrezkot a s u n a r e n adieraz p e n bat dakart e aldea n , eta beraz, a priori eta esperien tzia ororen aurretik balio duten oinarriet a t ik datorren deter min azioar e n susmo a ere bai. Baina izadiaren lege guztiak daud e adimen a r e n oinarri- esakun e garaiago e n menp e a n , lehen e n g o e k bigarren a k agerp e n a r e n kasu berezie t a n aplikatu best erik egiten ez dituzten heinea n . Oinarri- esakun e hauek baino ez dute emat e n , beraz, erregel a baterako baldintza eta, nolabait esa t eko, espon e n t e a barne biltzen duen adigaia; esperien tziak, aitzitik, erregel e n menp e a n dagoe n kasua emat e n du.

Ez da go ben e t a n oina rri- es ak u n e en piriko soilak adim e n hut s a r e n oinarri- es ak u n e t z a t har tz ek o edo alde r a n t z izko a ger t a t z e k o arriskurik; izan ere , azke n a k ez a u g a r r i t z e n ditu e n adigai e n ara b e r a k o beh a r r e z k o t a s u n a k aise saih e s t e n du nah a s k e t a ha u , et a , aitzi tik, beh a r r e z k o t a s u n a r e n gab e z i a edoz ei n es a k u n e en pirikot a n ha u t e m a t e n da, hon e k na hi du e n bez ain orokorki balio bad u ere . Bad a u d e , ord e a , ber e z iki adi m e n hut s a r i ego tzi na hiko ez nizkioke e n apriorizko oina rri- es ak u n e a k , ha u e k adig ai hut s e t a t i k ez, bain a be gi e s p e n hut s e t a t ik at e r a bai tir a (adim e n a r e n bitar t e z izan ba d a ere); adim e n a , ord e a , adigai e n ah al m e n a da. Mate m a t ik a k ditu hal ako oinarri- es ak u n e a k , bain a ber e n aplikazio a esp e r i e n t z i a r i be t i ere adim e n hut s e a n funt s a t z e n da, et a ber a z , ber e n baliot a s u n objekt ibo a et a apriorizko ez a g u t z a sint e t iko a r e n ah alg a r r i t a s u n a ere bai (ber e n de d u kzio a ) .

Horrega tik, nire oinarri- esakun e e n artea n ez ditut Matem a- tikaren ak jasoko, baina bai haue n ahalgarrit a su n a eta baliotasu n objektiboa a priori oinarritzen duten ak, eta beraz, oinarri- esakun e haue n printzipiotza t hartu behar direnak eta adigaieta tik begiesp e n e r a doaz en ak, ez begiesp e n e t ik adigaie t ar a .

Esperien tzia ahalgarrian gerta tz e n den adime n ar e n adigai hutsen aplikazioan adigaion sintesiare n erabilera edo mate m a tikoa edo dinamikoa da; izan ere, aldez, agerp e n baten begiesp e n era jotzen du oro har, aldez, bere izatera . Begiesp e n a r e n apriorizko baldintzak, ordea ,

beharrezko ak dira esperien tzia ahalgarriari begira, baina begiesp e n enpiriko ahalgarri baten objektuar e n izatear e n a k bere baitan beharb a d a k o a k baino ez dira. Horrega t ik, erabilera mate m a t iko ar e n oinarri- esakun e a k baldintza g a b e ki beharrezko ak izango dira, h. d., apodiktikoak; erabilera dinamikoa duten ek , berriz, apriorizko beharrezkota s u n a r e n izaera dakart e aldea n , nahiz esperien tzia bateko pents a tz e enpirikoaren baldintzap e a n soilik izan, eta beraz, zeharbid ez eta ararte bidez best erik ez, eta ondorioz, ez dute barne biltzen aurreko ei berez dagokien ebidentzia zuzen hura (nahiz eta esperien tziari orokorki lotzen zaion ziurtasun a ez den kaltetze n). Baina hau oinarri- esakun e e n siste m a honen amaier a n hobeto juzgatu ahal izango da.

Kategorien taulak oinarri- esakun e e n taulare n berezko jarraibide a eskura tz e n digu, oinarri-esakun e a k ez baitira kategorien erabilera objektiboare n erregel ak baino. Ondorioz, adime n hutsar e n oinarri- esakun e guztiak hauek dira:

1. Axiom a k

begiesp e n are n a k

2. 3.

Aitzina p e n a k Analo gi a k

haute m a p e n ar e n a k esperien t ziarenak

4.

Post u l a t u a kpentsa t z e enpirikoarenak

oro har

Izendap e n hauek arret az aukera t u ditut, oinarri- esakun e hauen ebiden tziari eta aplikazioari dagozkien bereizket ak oharkab e ez uztearre n . Halere, bereh al a argituko da kantitateare n eta kualitatearen kategorien arab er ako (bi haue n forma best erik ez badugu kontsidera tz e n) ebiden tziari zein agerp e n e n apriorizko deter min azioari dagokien ez hauen oinarri- esakun e a k best e bienet a tik aipagarriki bereizten direla, guztiak osotara ziurtasu n osoare n gai badira ere, lehen e n g o e k ziurtasun intuitiboa duten heinea n , bigarren e k, berriz, diskurtsiboa best erik ez duten bitart e a n . Beraz, haiei oinarri- esakun e mate m a tikoak eta hauei dinamikoak deituko diet 71 . Hemen oharrarazi behar da ez ditudal a begi- aurrea n kasu bate a n Matem at ikare n oinarri- esakun e a k , ezta best e a n Dinamika (fisiko) orokorrare n oinarri- esakun e a k ere, baizik adime n hutsar e n a k best erik ez barneko sentsu ar ekin hartu e m a n e a n (bertan ema n ak diren errepr es e n t a z io e n bereizket a rik gabe). Hauen bitart ez jasotzen dute haiek, izan ere, osotara beren ahalgarrit a su n a . Nik, beraz, gehiago izendat u ditut beren aplikazioari begira edukiari begira baino, eta beraiek kontsider a tz er a nator orain taulan aurkeztu ak izan diren orden a berea n .

1

Begiespe naren axiomak

Hauen printzipioa honako hau da: begiesp e n oro handitasunhedatua da 72 .

Froga

Agerpe n orok bere formare n arab er a begiesp e n bat barnebiltzen du espazioa n eta denbor a n , a priori beren oinarrian datzan begiesp e n a . Beraz, agerp e n a k ezin dira atzem a n , h. d., kontzientzia enpirikoan jaso, anizkunkiaren sintesiare n bitart ez izan ezik, zeinaren bidez espazio eta denbor a deter min a t u baten errepr es e n t a z io ak sortzen diren, h. d., homoge n e o a denare n elkarket ar e n eta anizkunki (homoge n e o) honen batas u n sintetikoar e n kontzien tziare n bidez. Baina oro har begiesp e n e a n homog e n e o ki anizkuna denar e n kontzientzia handitas u n (quantu m) baten adigaia da, honen bidez objektu baten errepre s e n t a z ioa lehen- lehenik ahalbidetz e n den heine a n . Beraz, objektu baten haute m a p e n a bera, agerp e n gisa, sentsuzko begiesp e n jakinare n anizkunkiare n batasu n sintetikoar e n bitartez baino ez da ahalgarria , eta honen bitart ez homoge n e oki anizkuna denar e n elkarket ar e n batas u n a pentsa tz e n da handitasun baten adigaian; h. d., agerp e n denak handitas u n a k dira osotara , eta gainer a, handitasu n hedatuak , zeren espazioan eta denbora n gerta tz e n diren begiesp e n a k diren aldetik espazioa eta denbora deter min a tz e n duten sintesi berber ar e n bidez errepr es e n t a t u a k izan behar baitira 73 .

Hedatu a deitzen diot handit asu n a ri bere zatiaren errepr es e n t a z io ak osokiaren a ahalbidetz e n duen e a n (eta beraz, halabe h a rr ez honen aurretik joan behar duen e a n) . Ezin dut ezein lerrorik errepre s e n t a t u , nahi den bezain txikia dela ere, lerroa pents a m e n d u a n marraz tu ezean , h. d., puntu bate tik aurrera zati guztiak pixkan ak a sortu, eta horrela, lehen- lehenik begiesp e n hori marraz tu ezea n . Eta gauza bera gerta tz e n da denborar ekin, nahi den bezain laburra dela ere. Bertan, une bate tik best era doan aurrerabid e jarraitua pents a tz e n dut, non denbor a- zati denak sortzen diren, eta haue n gehiket ar e n bitartez , azkenik, denbor ar e n handitasu n bat ere bai. Agerpen orotan begiesp e n soila edo espazioa edo denbor a denez gero, ordua n agerp e n oro, begiesp e n gisa, handit asu n heda tu a da, hurren ez hurrengo sintesiare n bidez soilik atzem a t e a n ezagu t daiteke e n heine a n (zati bate t ik best er a doan sintesiar e n bitart ez , alegia). Ondorioz, agerp e n denak agreg a t u a k balitz bezala begies t e n dira (aurre tik eman a k diren zatien kopurua bezala), baina hau ez da gerta tz e n edozein handitasu n- erarekin, baizik guk hedatuak bezala errepre s e n t a t z e n eta atzem a t e n ditugun ekin best erik ez.

Irudimen produktiboar e n hurren ez hurren go sintesi honet a n oinarritzen da, tanker e n sorket a dela eta, heda d ur a r e n Matem a tika (Geom et ria) bere axiomekin, a priori sentsuzko begiesp e n a r e n baldintzak adieraz t e n dituzten axiom ekin, alegia, eta haue n menp e a n baino ezin daiteke sortu kanpoko agerp e n e n baten adigai hutsar e n eske m a; adibidez, «bi punture n artea n lerro zuzen bakarra da ahalgarria»; «bi lerro zuzenek ezin dute espazio bat osatu», eta abar. Axioma hauek egiat a n handitas u n ei (quant a) handitas u n gisa soilik dagozkie.

Hala ere, handitas u n a ri dagokion ez (quanti t a s ), h. d., gauza bat zein neurrit akoa den galdekizun ari eman d ak o erantzun a ri dagokionez , esakun e haue t ako zenbai t sintetikoak eta zuzenki ziurrak (indem o s t r a bilia) badira ere, hauek ez dituzte axiomarik benet ako adieran. Izan ere, «handi t as u n berber a ri handit asu n berbera gehitzea n , edo kentze a n , handitas u n berber a lortzen dela» esakun e analitikoak dira, handitasu n baten eta best e a r e n sorket ar e n arteko identita t e a z zuzenki kontzient e naizen heinea n; axiomak, ordea, apriorizko esakun e sintetikoak izan beharko lukete. Aitzitik, zenbakien hartu e m a n e n esakun e ebident e ak sintetikoak dira, baina

ez orokorrak, Geom et riako esakun e e n gisara, eta arrazoi berag a tik axiom ak ere ez dira, baizik eta zenbakien formulak dei dakieke. 7+5 = 1 2 izatea ez da esakun e analitikoa. Izan ere, nik ez dut 12 zenbakia pents a tz e n , ez 7aren errepr es e n t a z ioa n , ezta 5aren e a n ere, ezta bien elkarket ar e n e a n ere (bien batuk e tan pents a t u behar dudala ez da solasgai a orain; izan ere, esakun e analitikoet a n kontua zera da: ea nik predikatu a subjektu a r e n errepr es e n t a z io a n pentsa tz e n duda n). Hala ere, sintetikoa izan arren, esakun e singularra da. Hemen (banako e t a n ) homoge n e o a denare n sintesia best erik kontsidera tz e n ez den heinea n , sintesia era bakarre a n gerta daiteke , nahiz eta ondore n zenbakien erabilera orokorra izan. «Hiru lerroren bidez, bi bater a hartut a hirugarre n a baino luzeago izaki, hiruki bat marraz daiteke » badiot, orduan nik hem e n irudimen produktibo ar e n funtzioa baino ez dut, hots, lerroak luzeago edo laburrago marraz ditzake e n eta, halab er , edozein angelure n arab er a bil ditzake e n irudimen a r e n funtzioa. Aitzitik, 7 zenbakia era bakarre a n da ahalgarria , baita 12 zenbakia ere, zeina lehen a sarekin sintesian lotuz sortzen den. Halako esakun e a k, beraz, ez dira axiom ak (bada , hortaz, amaiga b e a k lirateke), baizik eta zenbaki-formulak deitu behar zaie.

Agerpe n e n Matem at ikare n oinarri- esakun e transz e n d e n t a l honek hedap e n handia emat e n dio gure apriorizko ezagutz a ri. Izan ere, bera baino ez da Matem at ika hutsa bere zehazt as u n osoan esperien tziako objektuei aplikagarria bihurtzen duen a , eta hori ez litzateke beren ez argituko oinarri- esakun e hau izan gabe, eta gainera , honek zenbait kontra e s a n sortu ditu. Agerpe n ak ez dira berbai ta n go gauz ak. Begiesp e n enpirikoa (espazioare n eta denbor ar e n ) begiesp e n hutsari esker soilik da ahalgarria; Geom et riak hauet az dioenak, beraz, best e e n tz a t ere balio du aurkako hitzik gabe , eta baztertu egin behar dira sentsu e n objektu ak espazioa n eraikitzeko erregel e n araber ako ak (adibidez, lerro edo angelu e n zatigarrita su n amaiga b e a ) ezin daitezke el a izan dioten aitzakiak. Izan ere, horren bitart ez espazioari eta honekin batera Matem at ika osoari baliotasu n objektiboa ukatzen zaio, eta ondorioz, ezin da jakin ea zergatik eta noraino aplika dakioke e n bera agerp e n ei . Espazioen eta denbor e n sintesia da, begiesp e n ororen funtsezko forma denez, aldi berea n agerp e n a r e n atze m a t e a , eta beraz, kanpoko esperien tzia denak ahalbide tz e n dituen a , eta ondorioz, baita objektue n ezagu tz a oro ere, eta Matem a tikak bere erabilera hutse a n haiet az frogatz en duen ak haue n tz a t ere balio du halab e h a r r ez . Aurkako objekzio guztiak okerki irakatsia izan den arrazoim e n baten trabak dira, era faltsuan sentsu e n objektuak gure sentim e n a r e n baldintza formale tik askatz e n saiatz en den arrazoime n a r e n trabak, eta arrazoim e n a k objektu hauek adime n ari ema n ak zaizkion berbait an go objektu gisa errepr es e n t a t z e n ditu, agerp e n a k best erik ez diren arren; kasu honet a n ezingo genuk e, noski, beraiez ezer jakin a priori eta sintetikoki, ezta espazioare n adigai hutsei esker ere, eta adigai hauek deter min a tz e n dituen zientzia bera, hots, Geom et ria , ezinezkoa bihurtuko litzateke.

2Haute m a p e n aren aitzinapenak

Hauen printzipioa honako hau da: agerpen orotan sentsazioarenobjektua den errealkiak handitasun intentsiboa du, h. d., maila bat du 74 .

Froga

Haute m a p e n a kontzientzia enpirikoa da, h. d., aldi berea n sentsazioa den kontzien tzia. Agerpen ak, haut e m a p e n a r e n objektu ak diren heinea n , ez dira begiesp e n hutsak (formalak

best erik ez), espazioa eta denbora diren legez (izan ere, hauek ezin ditugu beren baitan inolaz ere haute m a n ) . Agerpen ek, beraz, begiesp e n a z gain oro harrezko objekture n baterako materia barne biltzen dute (espazioan edo denbor a n existitzen den zerbait errepres e n t a t z eko erabiltzen den materia), h. d., sentsazioar e n errealkia errepre s e n t a z io subjektibo soil gisa, eta berak soilik eragiten du geu afekta tu a izateaz eta errepr es e n t a z io subjektiboa oro harrezko objektu bati lotzeaz kontzient e bihurtze a . Hala ere, kontzientzia enpirikotik hutser a doan aldake t a mailakatu a gerta daiteke, eta bertan bere errealkia erab a t desa g er tz e n da, eta espazioan eta denbor a n emat e n den anizkunkiare n (apriorizko) kontzien tzia formal soila geratz e n da; beraz, sentsazio baten handit asu n a r e n sorket ar e n sintesia ere ahalgarria da bere hasiera tik abiatut a , begiesp e n hutse tik = 0 abiatu t a , bere hautazko handit asu n bateraino. Sentsazioa bere baitan ezein errepre s e n t a z io objektiborik ez denez , eta bertan ez espazioar e n begiesp e n a , ezta denbor ar e n a ere aurkituko ez direnez gero, bada, hem e n berari handitasu n hedat u a ez bada ere, handit asu n bat bada gokio (eta gainera bere atzem a t e a r e n bidez, non kontzien tzia enpirikoa hutse tik = 0 izari jakin bateraino haz daiteke e n), beraz, handitasun intentsiboa , eta honi jarraiki haut e m a p e n a r e n objektu denei, haut e m a p e n a k sentsazioa barne biltzen duen heine a n , handitasu n intentsiboa egotzi behar zaie, h. d., sentsu a r e n gain duten eraginar e n maila 75 .

Ezagutz a enpirikoari dagokion a a priori ezagutz e a eta deter min a tz e a ahalbide tz e n duen ezagu tz a orori aitzinap e n dei dakioke, eta Epikurok « πρ` ο ληψισ» bere adieraz p e n a esan a hi honet a n erabiltzen zuen ezbairik gabe . Halere, agerp e n e t a n inoiz a priori ezagu tu ez den zerbait , eta beraz, ezagu tz a enpirikoare n eta apriorizkoare n arteko benet ako bereizket a osatz en duen zerbait dagoe n e z gero, hots, sentsazioa dagoe n e z gero (haute m a p e n a r e n materia gisa), ordua n hau benet a n aitzinatu ezin daiteke e n zerbait dela ondoriozta tz e n da. Aitzitik, espazioa n eta denbor a n ema n ak diren deter min azio hutsei , tankerari eta handit asu n a ri dagokien ez , agerp e n e n aitzinap e n a k deitu ahal izan diegu, zeren hauek a priori errepre s e n t a t z e n baitute beti a post eriori esperien tzian ema n daiteke e n a . Baldin eta sentsazio bakoitzea n , oro har sentsazioa den aldetik (sentsazio berezi bat eman gabe ere), zerbait a priori ezagu tu baldin badait ek e , ordua n honek ezohiko adieran mereziko luke aitzinap e n izena, zeren bitxia baitirudi esperien tziari bere materiarekin zerikusia duen hortan aurre a hartze a , hau berta t ik baino sortu ezin daiteke e n e a n . Eta hem e n horrela gerta tz e n da bene t a n .

Sents azioare n bidez soilik egindako atze m a t e a k une bat best erik ez du bete tz e n (hots, sents azio askoren segida aintzat hartzen ez badut). Agerpe n e a n dagoe n zerbait denez, hots, bere atze m a t e a k zatiet a t ik abiatu t a errepr es e n t a z io osora doan hurren ez hurren go sintesirik ez duen zerbait denez , ordua n ez du handitas u n hedat urik; aipatu den uneko sentsazioar e n gabeziak une hau kaskala balitz bezala errepr es e n t a t uk o luke, eta beraz, = 0. Baina begiesp e n enpirikoan sents azioari dagokiona errealit at e a da (realitas phae n o m e n o n ); bere gabeziari dagokiona ukap e n a = 0. Hala ere, sents azio bakoitzak murrizket a jasan dezake, eta ondorioz, gutxi daiteke eta pixkanak a desa g er daiteke. Agerpe n eko errealita t e a r e n eta ukap e n ar e n artea n , beraz, tarteko sents azio gertag a rri askoren bilkura jarraitua dago, eta hauen arteko tartea beti ema n d a ko sents azio jakina eta hutsa edo ukap e n osoare n artekoa baino txikiagoa da. Hau da: errealkiak agerp e n e a n beti du handit asu n bat, atzem a t e a n aurkitzen ez den handitas u n a , ordea, hau sents azio soilaren bitartez une bate a n eta ez sents azio askoren hurren ez hurren go sintesiar e n bitart ez gerta tz e n den heinea n , eta beraz, zatiet a t ik osokira ez doan heinea n; beraz, errealkiak bene t a n badu handitas u n bat, baina hau ez da hedat u a .

Batasu n gisa soilik atze m a t e n den eta bertan askotas u n a ukape n a ri = 0 hurbiltzear e n bidez soilik errepre s e n t a daiteke e n handit asu n a ri handitasun inten tsiboa deitzen diot. Beraz, agerp e n e a n errealita t e orok handitasu n intentsibo a du, h. d., maila bat du. Errealitat e hau kausa gisa kontsider a tz e n bada (sentsazioar e n a edo best e errealita t e baten a agerp e n e a n , adibidez, aldaket a baten kausa), orduan errealit at e a r e n mailari, kausa den heine a n , mom e n t u a deitzen zaio, adibidez, pisuare n mom e n t u a , hain zuzen, mailak bere atzem a t e a n hurren ez hurrengo a ez,

baina uneko a den handitas u n a adieraz t e n duelako. Gai hau, ordea , hem e n behin behineko eran ukitzen dut, izan ere, kausalit at e a ez da gure autug ai a oraindik.

Horrela, beraz, sents azio orok, eta beraz, agerp e n e k o errealit at e orok, nahi den bezain txikia dela ere, maila bat du, h. d., handit asu n intentsiboa , beti ere gehiago murritz daiteke e n a , eta errealita t e a r e n eta ukap e n ar e n artea n errealita t e ahalgarrien eta txikiago ak diren haute m a p e n ahalgarrien bilkura jarraitua dago. Kolore bakoitzak, gorriak, adibidez, maila bat du, nahi den bezain txikia dela ere, inoiz txikiena ez den maila, eta gauza bera gerta tz e n da eskuarki beroar ekin, pisuare n mom e n t u a r e kin, eta abarrekin.

Zati txikienik (bakunik) ez izatear e n handit asu n a r e n berekita su n a ri jarraitasu n a deritzaio. Espazioa eta denbor a quant a jarraiak dira, ezin baita ema n muga batzue n barne a n kokatzen ez den, eta ondorioz, era berea n espazio edo denbora bat osatze n ez duen beren zatirik (puntuak eta aldiune ak). Puntuak eta aldiune ak mugak best erik ez dira, h. d., espazioare n eta denbor ar e n zedarriztap e n a r e n kokagu n e a k; baina kokagu n e e k zedarriztatu edo deter min a t u behar diren begiesp e n a k aurresu p o s a t z e n dituzte beti: ezingo genuke espaziorik edo denbora rik eratu aldez aurretik ema n ahal litezkee n kokagun e e t a t ik edo osagai e t a t ik abiatuz gero. Halako handitas u n ei jariakorrak dei dakizkieke, zeren (irudime n produktibo ar e n ) sintesia beren sorket a n denbora n burutz en den aurrerabid e a baita, zeinaren jarraitasu n a bereziki jariatze ar e n adieraz p e n a r e n bidez izendatz e n ohi den.

Oro harrezko agerp e n oro, beraz, handit asu n jarraitua da, bai bere begiesp e n a ri dagokionez , handitas u n hedat u a den heine a n , baita bere haute m a p e n a r i (sentsazioari, eta beraz, errealita t e a ri) dagokion ez ere, handitas u n intentsiboa den heine a n . Agerpen a r e n anizkunkiare n sintesia mozten bada , orduan hau agerp e n askoren agrega t u bat da, eta ez da benet a n agerp e n a quantu m gisa, zeina modu jakin bateko sintesi produktiboar e n jarraipen soilaren bidez ez, baizik beti ere gelditzen doan sintesiare n errepikap e n a r e n bidez sortzen den. 13 talerori diru- quantu m deitzen badiot, orduan zuzenki izendatz e n dut horrela, baldin eta zilar fineko marko baten edukia ulertzen badut honet az ; hau, ordea, handitas u n jarraitua da eta bertan zati txikienik ez dago, baizik zati bakoitzak beti txikiagoe n tz a t materia barne biltzen duen diru bat osa lezake. Nik, ordea, izendap e n horret az 13 talero biribil ulertzen baditut , beraz, hainbe s t e diru (bere zilarrezko edukia edoz ein izanda ere), ordua n okerki izendatz e n dut taleroen quantu m gisa, baizik eta agrega t u deitu behar diot, h. d., diruen kopurua . Guztiarekin ere, zenbaki ororen oinarrian batas u n a k egon behar duen ez gero, ordua n agerp e n a quantu m bat da, batas u n bat den heine a n , eta quantu m bat den heine a n , beti da jarraitua.

Agerpe n oro hedakorki zein intentsiboki hartut a handitas u n jarraitua bada , «aldake t a oro (gauz a baten igarobide a egoera bate tik best er a) jarraitua da» esakun e a aise eta ebiden tzia mate m a t iko ar ekin frogatu ahal izango litzateke , baldin eta oro har kausalita t e baten aldake t a Filosofia transz e n d e n t a l ar e n muge t a t ik eraba t kanpo gera tuko ez balitz eta printzipio enpirikoak aurres u po s a t uko ez balitu. Izan ere, adimen a k ez digu a priori ezein berririk emat e n gauz en egoer a aldatz en duen kausa bat, h. d., haiek eman d ak o egoer a jakin baten aurkakora deter min a tz e n dituen kausa ahalgarria izateaz , horren ahalgarri t as u n a aditzen ez duelako ez ezik (izan ere, ikuskera hau apriorizko ezagutz a gehien e t a n falta zaigu), baita aldagarri t a s u n a esperien tziak best erik irakatsi ezin ditzake e n agerp e n e n deter min azio jakinei dagokielako ere, beren kausa aldaezina dene a n aurkitu behar den heinea n . Heme n, gure aurre a n guk erabil dezake gu n ezer ez dugun ez gero, ezer enpirikoa ez duten esperien tzia ahalgarri ororen oinarrizko adigai hutsak izan ezik, ordua n ezin dugu oinarrizko esperien tzia jakinen gaine a n eraikitzen den Natur Zientzia orokorra aitzina tu, sistem a r e n batas u n a hautsi ezea n .

Hala eta guztiz ere, ez zaizkigu froga- oinarririk falta gure oinarri- esakun e honek duen eragin handiaz, bai haut e m a p e n a k aitzinatz eko, baita beren gabezia osatzeko ere, hortik sor litezkee n inferentzia faltsu guztiei bidea ixten dien heine a n .

Errealitat e orok haute m a p e n e a n maila bat baldin badu, ordua n bera eta ukape n ar e n artea n beti eta maila txikiago e n mailaket a amaiga b e a gerta tz e n da, eta era bere a n sentsu bakoitzak sents azioare n harm e n a r e n maila jakin bat izan behar baldin badu, ordua n agerp e n e a n errealki ororen gabezia osoa frogatuko lukeen ezein haute m a p e n , eta beraz, ezein esperien tzia ere ez da ahalgarria , zuzenki nahiz zeharbidez frogatz en duela ere (inferitzear e n edozein bidezidorren bidez izanda ere), h. d., esperien tzia tik ezin da inoiz espazio edo denbora kaskalare n frogarik lortu. Izan ere, lehenik, errealkiare n gabezia osoa bera ezin da sentsuzko begiesp e n e a n haute m a n , eta bigarrenik, ezin da banako agerp e n bate tik eta bere errealita t e a r e n mailaren bereizket a tik ondoriozta tu, ezta bere argipen er ak o onartu ere. Izan ere, espazio edo denbor a deter min a t u baten begiesp e n osoa erab a t erreala da, h. d., zati bat bera ere ez da kaskala; hala ere, errealita t e bakoitzak bere maila duen ez gero, hots, agerp e n a r e n handitasu n heda tu aldaezine a n ezerez er a arte (hutsera) maila amaiga b e e n zehar gutxi daiteke e n maila, bada , errealita t e honen maila amaiga b e ezberdinak izan behar dute, eta hauek bete tz e n dute espazioa edo denbor a , eta handitas u n inten tsibo a agerp e n ezberdin e t a n txikiago a edo handiago a izan daiteke, begiesp e n a r e n handit asu n hedat u a berbera izan arren.

Honen adibide bat ema n nahi dugu. Ia natur zientzialari denek bolum e n bere a n hainba t erat ako materiare n kantit at e a r e n bereizket a handiak haute m a t e n dituzten ez gero (aldez, grabita t e a r e n edo pisuare n mom e nt u a r e n bitartez, aldez, best e materia higituen aurkako kontrajarp e n a r e n mom e n t u a r e n bitartez), orduan aho batez inferitzen dute hortik abiatut a : bolum e n honek (agerp e n a r e n handitas u n heda tu a k) materia orotan, neurri ezberdine t a n izan arren, kaskala izan behar duela. Nork pents a t uko luke, ordua n, gehien b a t izadiaren ikertzaile mate m a t iko ak eta meka nikoak diren hauen artea n , beren inferentzia hau aurresu p o sizio metafisiko bate a n oinarritzen zutela, bera saihes t e a z hainbe s t e arrandia tz e n ziren arren? Hau onartze n baitzut en: espazioa n errealkia edonon berbera dela (hem e n ez ditut sarrezint as u n a edo pisua aipatuko, hauek adigai enpirikoak baitira), eta handit asu n hedat u a r e n arab er a , h. d., kopuruar e n arab er a soilik bereiz daiteke el a. Froga transz e n d e n t a l a emat e n diot nik beraiek esperien tzian oinarririk aurkitu ezin zioten aurresu p o sizio honi, eta beraz, metafisikoa best erik ez denari, eta frogak ez du frogatu behar bereizket a espazioare n betek e t a n , baizik eta eraba t ezezta tz e n du aurresu p o sizio haren ustezko beharrezkot a s u n a , hots, aipatu t ako bereizket a espazio kaskalak onartuz soilik argi daiteke el a , eta frogak adime n ari gutxien ez bereizket a best e era batera pents a tz eko askat as u n a emat eko meritua du, baldin eta izadiaren argipen ak hem e n hipotesiren bat beharko balu. Izan ere, hor dakus a g u , espazio berber ak materia ezberdin ez osoki bete ak egon arren, hauet ako bakoitzea n bere prese n tzia gabeko punturik ez dela gera tz e n eta, hala ere, errealki bakoitzak kualitat e berber a n maila bat duela (kontrajar tz e a r e n edo pisatze a r e n maila), hots, handit asu n heda tu a r e n edo kopuruar e n gutxitzerik gabe amaiga b e ki txikiagoa izan daiteke e n maila hutser a igaro eta desa g er t u aurre tik. Horrela, espazio bat bete tz e n duen dilatazioak, beroak esa t e r ako , eta era bere a n best e errealita t e orok (agerp e n e a n ) , bere maila amaiga b e ki gutxi dezake espazio horren zati txikienik ere kaskala bihurtu gabe, eta era bere a n espazioa maila txiki horret a n bete dezake best e agerp e n a k maila handiago a n bete tz e n duen bezala. Nire asmo a ez da hem e n inolaz ere hau benet a n materien ezberdint as u n ei pisu espezifikoare n araber a gerta tz e n zaienik baiezt a tz e a , baizik adime n hutsar e n oinarri- esakun e bate tik abiatut a erakutsi nahi dut gure haute m a p e n e n izaerak halako argipen a ahalbide tz e n duela eta faltsuki onartze n dela, azken hau gainer a arrandi tsuki a priori adime n ar e n oinarri- esakun e a ri jarraiki baiezt a tuz , agerp e n a r e n errealkia mailaren araber a berbera dela, eta agregazioa eta bere handitas u n heda tu a r e n araber a soilik ezberdin a.

Hala ere, haut e m a p e n a r e n aitzinap e n a k beti bere baitan zerbait harrigarria du gogoe t a transz en d e n t a l er a ohitu eta zuhurra bihurtu den izadiaren ikertzailear e n t z a t , eta ezbaiak sortzen dira adimen a k honako esakun e sintetikoa aitzinatu ahal izateaz , alegia, errealki orok agerp e n e a n duen mailaren esakun e a , eta beraz, sents azio beraren barneko bereizket a r e n ahalgarrit a su n ar e n

esakun e a , bere kualitat e enpirikoaz abstrai tzen baldin bada , eta orduan konponk e t a merezi duen galdekizun a da ea hem e n adimen a k nola adieraz dezake e n zerbait sintetikoki apriorizko agerp e n e z eta hauek nola aitzina ditzake e n , benet a n enpirikoak baino ez direne a n , hots, sents azioare n kontua direne a n .

Sents azioare n kualitatea beti enpirikoa best erik ez da eta ezin da inolaz ere a priori errepre s e n t a t u (adibidez, koloreak, gusta m e n a , eta abar). Guztiarekin ere, oro har sents azioei dagokien errealkiak, 0 ukap e n a ri kontrajarriz, bere adigaiak bere baitan izate bat barne biltzen duen zerbait baino ez du errepr es e n t a t z e n , eta oro har kontzientzia enpiriko bateko sintesia baino ez du esan nahi. Barneko sentsu a n , beraz, kontzientzia enpirikoa 0tik edozein maila handiago t a r a gora daiteke, eta ondorioz, begiesp e n a r e n handit asu n hedat u berber ak (adibidez, gainalde argituak) askoren (gutxiago argitue n) agreg a t u batek bezain sentsazio handia sortzen du. Horrez gain, agerp e n a r e n handitas u n hedat u az eraba t abstrai daiteke eta, hala ere, sentsazio soilean une bate a n 0tik kontzientzia enpiriko jakin bater a doan gorake t a erregularrar e n sintesia errepre s e n t a daiteke . Ondorioz, sents azio guztiak sentsazioak diren heine a n a priori 76 soilik emat e n zaizkigu, baina maila bat izateko duten berekitas u n a a priori ezagut daiteke. Bitxia da handitas u n e z oro har kualitate bakarra ezagut daiteke el a a priori, hots, jarraita su n a , eta best ald e , kualitat e oroz a priori kantitate intentsibo a soilik ezagu t daiteke el a , hots, maila bat duela, eta best e guztia esperien tziare n egiteko a da.

3Esperientziaren analogiak

Hauen printzipioa honako hau da: esperientzia haute map e n e n beharrezko elkarloturaren errepresentazioaren bidez baino ez da ahalgarria 77 .

Froga

Esperien tzia ezagutz a enpiriko bat da, h. d., haut e m a p e n e n eskutik objektu bat deter min a tz e n duen ezagu tz a . Beraz, haut e m a p e n e n sintesi bat da; ez, ordea , haut e m a p e n e a n barne bildut a dago e n sintesia , baizik eta kontzien tzia bate a n haute m a p e n horren anizkunkiare n batasu n sintetikoa barnebiltzen duen a, zeinak sentsu e n objektu e n ezagutz a r e n funtsa osatze n duen, h. d., esperien tziare n funtsa (ez soilik sentsu e n begiesp e n e n edo sents azioare n funtsa). Haute m a p e n e k ausaz baino ez dute egiten bat esperien tzian, halako moldez, non ez baitakar t e beren arteko elkarloturar e n beharrik aldea n , eta ezin dute ekarri, zeren atzem a t e a begiesp e n enpirikoaren anizkunkiaren bater a tz e a best erik ez baita; baina bertan ez dago berak batera t u t ako agerp e n e k espazioan eta denbora n duten existen tzia lotzeko beharrezkot a s u n a r e n ezein errepre s e n t a z iorik. Esperien tzia, ordea, haut e m a p e n e n bidezko objektu e n ezagu tz a denez , eta beraz, anizkunkiak izatea n dituen hartue m a n a k bertan errepres e n t a t u behar direnez gero –anizkunkia objektiboki denbor a n den bezala, ez, ordea, denbor a n bater a tu a den bezala, denbora hori, aldi berea n , ezin baita haut e m a n- , ordua n objektue n existen tziare n deter min azioa oro har hauek denbora n lotuz baino ezin gerta daiteke, eta beraz, apriorizko adigai elkarlotzaileen bidez best erik ez. Hauek beti aldea n beharrezkot a s u n a dakart e n e z gero, ordua n esperien tzia haut e m a p e n e n beharrezko elkarloturar e n errepre s e n t a z ioar e n bidez baino ez da ahalgarria 78 .

Hauek dira denbora r e n hiru modi- ak: iraunkortasu na , segida eta aldiberekotas u n a . Horrega tik, agerp e n e k denbor a n dituzten hartue m a n guztien hiru erregel ak esperien tzia ororen

aurretik joango dira eta bera ahalbidetuko dute lehen- lehenik, eta erregel a hauei jarraiki deter min a t u ahal izango da modi haue t ako bakoitzare n izatea edoz ein denbor ar e n batas u n a ri begira.

Hiru analogien oinarri- esakun e orokorra apertz epzioare n beharrezko batasun e a n funtsa tz e n da denbora orotan ahalgarria den edozein (haute m a p e n a r e n ) kontzientzia enpirikori begira, eta ondorioz, apertz e pzioar e n batasu n a a priori oinarrian datzan ez gero, agerp e n guztien batasu n sintetikoan funtsa tz e n da hauek denbor a n duten hartue m a n a r e n araber a . Izan ere, jatorrizko apertz e pzioa barneko sentsu ari dagokio (errepres e n t a z io guztien multzoari), eta gainera , berorren formari a priori dagokio, h. d., kontzientzia enpiriko anizkun ar e n denbor azko hartu e m a n a ri . Anizkunki hori guztia jatorrizko apertz epzioan bater a tu behar da berak denbora n dituen hartue m a n e i jarraiki; izan ere, hori bera da apertz epzioare n apriorizko batas u n transz e n d e n t a l ak esan nahi duen a , alegia, bere menp e a n datzala nire ezagu tz ari (h. d., nire ezagu tz a bater a tu a ri) egokitu behar zaion guztia, eta beraz, niretza t objektu bihurtu ahal izango den guztia. Haute m a p e n guztien denbor azko hartu e m a n e a n a priori deter mina tu ta dago e n batasun sintetiko hori denbora- deter min azio enpiriko guztiek denbor a- deter min azio orokorren erregel en menp e a n egon behar dutela dioen lege a da, eta esperien tziare n analogiek mota horret ako erregel ak izan behar dute, eta orain jardungo dugu haue t az .

Berezitasu n hau dute berega n oinarri- esakun e horiek, hots, ez dituztela aintza t hartzen agerp e n a k edo beren begiesp e n enpirikoaren sintesia, baizik agerp e n horien izatea, eta izate horri begira, agerp e n e k elkarren artea n duten hartue m a n a best erik ez. Hala ere, agerp e n e a n zerbait atze m a t e k o modu a honela egon daiteke a priori deter min a t u t a : agerp e n horren sintesiare n erregel ak aldi bere a n begiesp e n hori a priori emat e n duela enpirikoki agertz e n den aurreko edoz ein adibidet a n , h. d., berta tik abiatu t a bidera tu ahal izateko modu a n. Agerpe n e n izatea, ordea, ezin daiteke a priori ezagu tu , eta bide horret a t ik izatere n bat inferitu ahal izango bage n u ere, ez genuke deter min a t u t a ezagu tuko, h. d., ez ginat eke bere begiesp e n enpiriko hori gainerako e t a t ik bereiziko lukeen a aitzina tz eko gauz a izango.

Matem at ika aplikatze a legezt a tz e n dutelako gorago mate m a t ikoak deitu diedan bi oinarri-esakun e e k agerp e n e t a r a jotzen zuten beren ahalgarrit a su n soilaren araber a , eta agerp e n horiek sintesi mate m a t iko baten erregel ei jarraiki produzitu ahal izateko modu a irakast e n zuten, bai beren begiesp e n a ri zegokionez , baita beren haute m a p e n a r e n errealkiari zegokionez ere; horrega tik, horiet ako oinarri- esakun e bate a n zein best e a n zenbaki- handitas u n a k erabil ditzake gu eta hauekin batera agerp e n a r e n deter min azioa ere bai, hau handitasu n a den heinea n . Horrela, adibidez , eguzki- argiaren sents azioen maila, 200.000 bat ilargiren argitzap e n e z osatu a dagoe n maila, a priori elkartu eta zehaztu ahal izango dut, h. d., eraiki ahal izango dut. Horrega t ik, lehen oinarri- esakun e horiei eratz aileak dei diezaieke t .

Erabat best ela gerta tz e n da agerp e n e n izatea a priori erregel e n menp e a n bildu behar duten oinarri- esakun e e kin. Izan ere, horrelako izaterik eraiki ezin dugun ez gero, orduan oinarri- esakun e horiek izatear e n hartu e m a n a ri soilik dagozkio eta ezingo dituzte printzipio erregulatzaileak baino eskura tu . Hemen, beraz, ezin dugu pents a t u axiom et a n , ezta aitzinap e n e t a n ere, baizik eta haut e m a p e n bat best e haut e m a p e n batekin denbor a- hartu e m a n e a n egonik emat e n bazaigu (best e hau indet er min a t u a izan arren), orduan ezingo dugu a priori esan ea zein den best e haut e m a p e n hori, ezta zein handitasun duen ere, baizik eta azken haute m a p e n hori ea nola lotzen zaion bere izatear e n arab er a aurren eko ari halabe h a rr ez denbor azko modu horret a n . Filosofian analogiek oso gauza ezberdin a esan nahi dute Matem a tikan errepres e n t a t z e n duten ar e n aldea n . Matem a tikan analogiak bi handit asu n- hartu e m a n e n berdint as u n a adieraz t e n duten formulak dira, eta eratzaileak dira beti, beraz, proportzioare n hiru kide eman d a , laugarre n bat ere emat e n da, h. d., hau eraiki dezaket . Filosofian, berriz, analogia ez da bi hartu e m a n kuanti tatiboe n berdint as u n a , bi hartu e m a n kualitatiboen a baizik, non hiru kide eman d a , hauek laugarre n batekin duten hartue m a n a ezagu t dezake d a n , baina ezin duda n ezagut u eta a priori aurkeztu laugarre n osakide

hori bera . Hala ere, bera esperien tzian bilatzeko erregel a bat dut eta bera esperien tzia horret a n aurkitzeko ezaugarri bat. Beraz, esperien tziare n analogiak erregel a bat best erik ez dira izango, zeinaren indarrez haute m a p e n e t a t ik esperien tziare n batasu n a sortuko den (ez, ordea , oro har haut e m a p e n a bera sortuko den modu a n begiesp e n enpiriko gisa), eta hau objektu e n (agerp e n e n) oinarri- esakun e a denez gero, ordua n erregel a horiek balio erregulatzailea baino ez dute izango, ez, ordea , eratzailea . Gauza berak balioko du oro har pents a m e n d u enpirikoaren postula tu ez , horiek aldi berea n begiesp e n soilaren (agerp e n a r e n formar e n), haut e m a p e n a r e n (begiesp e n horren materiare n) eta esperien tziare n (haute m a p e n horien hartue m a n a r e n ) sintesiari baitagozkie, hots, postula tu horiek oinarri- esakun e erregula tz aile soilak direla eta oinarri- esakun e eratzaileak diren mate m a t ikoe t a tik bereizten direla, ez bietan a priori finkatua dagoe n ziurtasun e a n , baizik ebiden tziaren eran, h. d., beren izaera intuitiboan (eta beraz, demost r a tz eko eran ere bai).

Hau da oinarri- esakun e sintetiko guztiez oharrarazi dugun a eta hem e n bereziki adierazi beharreko a: analogia horiek adimen a r e n erabilera enpirikoaren oinarri- esakun e gisa best erik ez dutela balioa eta esan a hia , eta ez erabilera transz en d e n t a l a r e n oinarri- esakun e gisa, eta beraz, oinarri- esakun e enpirikoak diren heine a n soilik froga daitezke el a , eta ondorioz, agerp e n a k ezin zaizkiela absolutuki kategoriei menp er a t u , baizik eta beren eske m ei best erik ez. Izan ere, oinarri-esakun e horien objektuak berbai ta n go gauz ak balira, a priori ezer ere ezingo genuk e ezagu tu sintetikoki hauet az . Baina agerp e n a k best erik ez dira eta haue n ezagu tz a osoa –apriorizko oinarri-esakun e guztiak azken e a n beti bertara doaz– esperien tzia ahalgarria best erik ez da, eta ondorioz, oinarri- esakun e horiek ezin dute agerp e n e n sintesian ezagu tz a enpirikoare n batasu n a r e n baldintza baino best e xederik izan; halere, sintesi hori adimen a r e n adigai hutsare n eske m a n best erik ez da pentsa tz e n , eta bere batas u n a r e n funtzioa, ezein sentsuzko baldintza g a t ik murriztua ez dago e n funtzioa, kategoriak barne biltzen du, bere batasu n a oro harrezko sintesia den heine a n . Oinarri- esakun e horien bitart ez , beraz, sori izango zaigu agerp e n a k adigaien batasu n logikoarekin eta orokorrarekin elkartze a , analogia baten araber a best erik ez izan arren, eta horrega tik, era bere a n , oinarri- esakun e a n kategoriaz balia gaitezke, baina bere egikaritzan (berau agerp e n ei aplikatze a n) kategoriare n ordez bere erabilerare n gakoa den bere eske m a hartuko dugu edo, are gehiago, kategoriare n ondoa n jarriko dugu baldintza murrizgarri gisa oinarri-esakun e a r e n formulare n izenpe a n .

ALehen analogia

Subs tant ziaren iraunkortasun aren oinarri-esakun e a

Subs tant ziak agerpe n e n aldakun t za orotan zehar irauten du, eta berorren quantu m- a izadian ez da gehitz e n , ezta gutxitz en ere 79 .

Froga

Agerpe n guztiak denbor a n daud e eta bai aldibereko tas u n a, baita segida ere, denbora n baino ezin ditugu errepr es e n t a t u , hau substra tu a den heinea n (barneko begiesp e n a r e n forma iraunkor gisa). Denbora n pents a t u behar ditugu agerp e n e n aldakuntz a guztiak, eta hark iraun egiten du eta ez da aldatz e n; zeren bertan errepre s e n t a t z e n baitira segida eta aldiberekot a s u n a bere

deter min azio soil gisa. Halere, denbora bera ezin dugu haute m a n . Eta ondorioz, oro har denbor a errepre s e n t a t z e n duen substra t u a haute m a p e n a r e n objektue t a n , h. d., agerp e n e t a n bilatu beharko dugu, eta bertan haute m a n daiteke edozein aldakun tz a edo aldiberekot a s u n agerp e n e k atze m a t e a n beraiekin duten hartu e m a n a ri esker. Erreala den guztiaren subs tra tu a , h. d., gauze n izateari dagokionar e n substra tu a , ordea , substant zia da, eta bertan izateari dagokion guztia subst a n tziare n deter min azio gisa soilik pents a daiteke . Ondorioz, iraunkorkia, hots, agerp e n e k denbor a n dituzten hartue m a n guztiak deter min a tz e a ahalbide tz e n duen gauz a bakarra , subst a n tzia da agerp e n e a n , h. d., bertan dago e n errealkia, edozein aldakuntz a r e n subs tra tu a den heine a n beti berber a diraue n a . Subst a n tzia hori, beraz, bere izatea n aldatu ezin denez gero, bere quantu m- a ere ezingo da gehitu edo gutxitu izadian 80 .

Agerpe n ar e n anizkunkiaren gure atze m a t e a hurren ez hurren gerta tz e n da beti, eta beraz, aldakorra da edonoiz. Ezingo dugu, beraz, honet a tik soilik abiatut a inoiz deter min a t u ea anizkunki hori, esperien tziare n objektua den heine a n , aldibereko a ala hurren ez hurren go a den, baldin eta beti existitz en den zerbait , h. d., geldikorra eta iraunkorra den zerbait ez badu oinarrian, zeinaren aldakuntz ak edo aldiberekot a s u n a k iraunkorkia existitzen den best e hainba t era best erik ez diren (denbor ar e n modi- ak). Denbora- hartue m a n a k , beraz, iraunkorkian baino ez dira ahalgarriak (izan ere, aldiberekot a s u n a r e n a eta segidare n a dira denbor a- hartu e m a n bakarrak), h. d., iraunkorkia denbor a berare n errepre s e n t a z io enpirikoare n substratua da, eta bertan best erik ezin da izan denbor a- deter min azio oro. Iraunkort a s u n a k denbor a adieraz t e n du oro har agerp e n e n izate guztien, aldakuntz a guztien eta laguntz a guztien eteng a b e k o korrelato gisa. Izan ere, aldakuntz ak ez dio denbora ri eragiten , baizik denbor a n daud e n agerp e n ei soilik (aldiberekot a s u n a k ere denbor a berare n modus bat osatz en ez duen era berea n , bere zatiak aldibere a n ez, baina guztiak hurren ez hurren izaki). Denbora berari segida bat atxiki nahi izango bage nio, best e denbora bat pents a t u beharko genuke, bertan segida hori ahalgarria izan zedin. Izateak denbora- ilararen zati ezberdin e t a n iraunkorkiare n bidez baino ezin lor dezake pixkan ak a luze- laburra deitzen zaion handitasun bat. Izan ere, izatea segida soilean desa g er t u eta berriz agertz e n da, eta ez du ezein handitas u nik. Iraunkorki hau gabe, beraz, ez dago denbor a- hartue m a nik. Hala ere, denbor a bere baitan ezin da haute m a n ; eta beraz, agerp e n e t a n dago e n iraunkorki hori da denbora- hartue m a n guztien substra tu a , eta ondorioz, honek haute m a p e n e n batasu n sintetiko ororen ahalgarrit a su n a r e n baldintza osatze n du, h. d., esperien tziare n baldintza, eta iraunkorki honet a n izate oro eta aldakun tz a oro denbora n geldi dago e n eta irauten duen ar e n existen tziare n modus gisa begizta tz e n da. Beraz, agerp e n guztiet an iraunkorkia objektua bera da, h. d., subst a n tzia (phae no m e n o n ); aldatz en den edo alda daiteke e n oro, berriz, subst a n tzia hori edo subst a n tzia horiek existitzen diren erari baino ez dagokio, eta beraz, subst a n tzien deter min azioei dagokie.

Hau dakusa t : garai guztiet an filosofoak ez ezik, adime n arrunt ak ere iraunkort as u n hori beti aurres u po s a t u duela eta beti ezbairik gabe onartuko duela agerp e n e n edozein aldakuntz a r e n substra t u gisa; baina filosofoa zehatz a go a izan da bere adieraz p e n e t a n zera dioene a n : «mun d uko aldaket a guztiet an substan t ziak irauten du eta akzident e a k baino ez dira aldatz en ». Hain sintetikoa den esakun e honet az , ordea, inon ez dut froga baten saialdirik ere aurkitzen, are gehiago, noizean behin soilik agertz en da izadiaren lege huts eta eraba t apriorizkoen burua n, dagokion modu a n. Egitate a n , «Subst a n t ziak dirau» esakun e a tautologikoa da. Izan ere, iraunkort a s u n hori best erik ez da subst a n tziare n kategoria agerp e n ei aplikatzeko oinarria, eta zera frogatu beharko genuk e e n , alegia, agerp e n guztiet an zerbait iraunkorra badela, eta zera horret a n aldagarria dena bere izatear e n deter min azio bat best erik ez dela. Halere, dogm atikoki, h. d., adigaie t a t ik abiatu t a horrelako frogarik inoiz bidera tu ezin denez gero, apriorizko esakun e sintetikoari soilik baitagokio, eta inoiz pentsa t u ez zenez gero halako esakun e a k esperien tzia ahalgarriarekin harre m a n e a n soilik direla ahalgarriak, eta beraz, esperien tziare n ahalgarrit a su n a r e n dedukzio baten bitart ez soilik froga daitezke el a, bada, ordua n ez da batere

harritzekoa esakun e a esperien tzia guztien oinarri gisa ezarri izana (ezagutz a enpirikoan bere premia sentitz en baita) eta, hala ere, inoiz frogatu ez izana.

Filosofo bati keak zenba t pisatzen duen galdetu zitzaione a n , honela erantzun zuen: «Erret ako egurrare n pisutik geratu den errau ts a r e n pisua kendu, eta horrela lortuko duzu kearen pisua». Filosofoak, beraz, kontrae s a n e zin ezkotz a t aurresu p o s a t z e n zuen suan bertan ere materia (subs t a n tzia) ez dela galtzen, baizik eta bere forma baino ez dela aldatz e n . Era bere a n «Ezer ere ez da ezerez e tik sortzen » esakun e a iraunkort as u n a r e n oinarri- esakun e a r e n edo, hobeto esan d a , agerp e n e n subjektu erreal baten betiko izatear e n oinarri- esakun e a r e n best e ondorio bat best erik ez da. Izan ere, agerp e n e t a n subst a n tzia deitzen diogun horrek denbora- deter min azio guztien berezko substra t u a osatu behar badu, ordua n substra t u horret a t ik soil- soilik abiatu t a deter min a t u ahal izan beharko dugu edozein izate, bai iragan aldian, baita etorkizune a n ere. Horrega tik, agerp e n bati bere izatea denbor a orotan aurres u po s a t z e n dugulako soilik ema n ahal diogu subst a n tziare n izena, eta hau «iraunkort as u n » hitzaren bidez ez da ongi adieraz t e n , honek etorkizunari gehiago begiratz e n dion heine a n . Hala ere, iraupen a r e n barneko beharrezkota s u n a bereiztezinki lotua dago jadanik beti izanare n beharrezkot a s u n a r e kin, eta beraz, adieraz p e n hori bere horret a n utz dezake gu . «Gigni de nihilo; in nihilum nil posse reverti» 81 antzinako ek bereiztezinki elkarlotzen zituzten bi esakun e dira, gaur egun, berriz, gaizki- ulertze bat dela eta, noizean behin bereizten direnak, berbai ta n go gauzei dagozkielakoa n , eta lehen e n g o esakun e a k mundu a lehen kausa baten menp e a n egote a ri uko egin diezaioke el ako a n (bere subst a n tziari dagokione a n ere bai); alferrikako kezka dena , hem e n solasgai a esperien tziaren alorreko agerp e n a k baino ez diren heine a n , zeinen batas u n a inoiz ez litzateke e n ahalgarria izango, gauz a berriak sortzen direla onartuko bage n u (subst a n tziari dagokionez). Izan ere, hainbe s t ez , denbor ar e n batasu n a errepr es e n t a dezake e n gauz a bakarra galduko litzateke , hots, substra t u a r e n identita t e a , eta bertan baino ez dute jasotzen aldakuntz a guztiek batas u n osatua . Hala eta guztiz ere, iraunkort a s u n hori gauz en izatea (agerp e n e a n ) errepr es e n t a t z e ko dugun modu a best erik ez da.

Subst a n tzia baten deter min azioek, subst a n tzia hori existitzen den era bereziak best erik ez direnek, akziden t e a k izena dute. Subst an tziare n izatea ukitzen duten ez gero, horiek beti dira errealak. (Ukapen a k subst a n tzian zerbaite n ez izatea adieraz t e n duten deter min azioak best erik ez dira). Hala ere, errealki horri subst a n tzian izate bereziren bat atxikitzen bazaio (adibidez, higidura, materiare n akzident e a den heine a n), ordua n izate horri inheren tzia deitzen zaio subst a n tziare n izatetik bereizte a rr e n , zeinari subsis t en tzia deitzen zaion bere aldetik. Halere, hortik sasi-interpre t azio asko sortzen da eta zehatz a go a eta zuzen a go a da akzident e a subst a n tzia baten izatea positiboki deter min a t u a izateko modu ar e n bidez izendatz e a . Nolanahi ere, ezinbes t eko a da, adimen a r e n erabilera logikoaren baldintzei jarraiki, subst a n tzia baten izatea n alda daiteke e n a bakan tz e a , nolabait esa t eko, subst a n tzia berak dirauen bitart e a n , eta bene t a n iraunkorkia eta errotikoa denar ekin hartu e m a n e a n kontsidera tz e a ; horrega tik, kategoria hori ere hartue m a n e n titulupe a n dago, baina gehiago beren baldintza gisa berorrek hartu e m a n bat barne bilduko balu bezala baino.

Aldaketaren adigaiare n ulerm e n zuzen a ere iraunkort as u n horret a n oinarritzen da. Sortzea eta iraungitze a ez dira sortzen edo iraungitzen denar e n aldaket ak . Aldaket a existitzeko era bat da, objektu berare n existitzeko best e erari jarraiki zaiona. Aldatzen den guztia, beraz, geldikorra da, bere egoera best erik ez da aldatzen . Aldakuntz a hori izateari utzi edo izaten has daitezke e n deter min azioei baino ez dagokien ez , ordua n honako hau esan dezake g u, itxuraz paradox ala den adierazp e n bat erabiliz: iraunkorkia (subs t a n tzia) baino ez da aldatz en , aldagarrikiak ez du ezein aldaket a rik (Veränd er u n g) jasat en , aldakunt za (Wechs el) baizik, zenbait deter min azio desag e r t u eta best e zenbai t agertu egiten baitira.

Beraz, aldake t a subst a n tzie t a n soilik haute m a n dezake gu , eta sortzea edo iraungitze a , absolutuki, iraunkorkiaren deter min azio soil bati ez dagozkione a n , ezin dira ezein haute m a p e n ahalgarririk izan, iraunkorki hori bera baita egoer a bate tik best er ako igarobide a errepr es e n t a t z e a ahalbidetz e n duen a , ez izatetik izaterako igarobide gisa, eta beraz, haiek irauten duen zerbaiten deter min azio aldakorre n gisara soilik ezagut ditzakegu enpirikoki. Demagu n zerbait absolutuki sortzen dela; ordua n gauz a hau ez zen denbor ar e n puntu batek izan behar du. Hala ere, non finkatuko dugu puntu hori, jadanik bade n zerbait e t a n ez bada? Izan ere, kaskala den aurreko denbor a ez baita inolaz ere haute m a p e n a r e n objekturik; baina, sortze hori lehendik ziren eta sortze hori gerta tz e n den unera arte izaten jarraitzen duten gauzei lotzen badiegu, ordua n sortze hori jadanik bazen zerbait en deter min azio bat best erik ez da, hura iraunkorkia den aldetik. Gauza bera gerta tz e n da iraungitze a r ekin; izan ere, honek agerp e n batek izateari uzten dion denbor ar e n errepre s e n t a z io enpirikoa aurresu p o s a t z e n baitu.

Subst a n tziak (agerp e n e a n ) denbora- deter min azio guztien substra tu ak dira. Subst an tzia horietako batzuk sortuko balira eta best e batzuek izateari utziko baliote, denbor ar e n batas u n enpirikoaren baldintza bakarra ezab a t u t a gera tuko litzateke eta, honen b e s t e z , agerp e n a k bi denbor a ezberdin ekin egongo lirateke harre m a n e a n , eta izatea hauet a r a jariatuko litzateke bata best e a r e n ondoa n, buruga b e a dena. Izan ere, denbora Bat bakarra dago, non denbora ezberdin guztiak segidan ezarri behar diren, ez aldi berea n .

Beraz, iraunkort as u n a beharrezko baldintza bat da, eta agerp e n a k, gauzak edo objektuak diren heinea n , berari jarraiki baino ez dira deter min a g a r riak esperien tzia ahalgarri bate a n . Beharrezko iraunkort a s u n horren irizpide enpirikoa, eta berekin bater a, agerp e n e n subst a n tzia t a s u n a r e n irizpide enpirikoa zein ote den galdetz e n bada, ondoren izango dugu aukera horret az beharrezko a dena oharrar az t eko .

BBigarren analogia

Denbora- segidaren oinarri-esakun e a kausalitateare n legearen arabera

Aldaketa guztiak kausa eta efek tua elkarlotze n dituen legearenarabera gertatz e n dira 82 .

Froga

(Aurreko oinarri- esakun e a k denbora- segidar e n agerp e n guztiak osotara aldake tak best erik ez direla frogatu du, h. d., irauten duen subs t a n tziare n deter min azioe n hurren ez hurrengo izate eta ez- izate bat, ondorioz, bere ez- izateari jarraiki zaion subst a n tzia berare n izatea edo izateari jarraiki zaion bere ez- izatea , best e hitz batzuekin esan d a , subst a n tzian sortzerik edo iraungitzerik ez dagoel a frogatu du. Honela ere adieraz daiteke oinarri- esakun e a : « agerpe n e n edozein aldakunt za (segida) aldaketa bat best erik ez da» ; izan ere, subst a n tziare n sortzeak edo iraungitze ak ez dira bere aldaket ak , zeren aldake t a r e n adigaiak kontrajarrit ako bi deter min azioak dituen subjektu bera aurres u po s a t z e n baitu, h. d., existitzen den, eta beraz, iraunkorra den subjektua . – Froga atariko oharpe n honen ondore n dator).

Agerpe n ak elkarren segida n doaz ela ohartz en dut, h. d., gauze n egoera denbora bate a n aurreko egoera r e n aurkako a dela. Beraz, benet a n bi haut e m a p e n elkarlotzen ditut denbora n . Baina elkarlotura hori ez da sentsu soilaren eta begiesp e n a r e n lana, baizik irudime n ar e n ahalm e n sintetiko baten produktu a , hem e n barneko sentsu a deter min a tz e n duen a denbor a- hartu e m a n a ri begira. Hala ere, irudimen a k bi era ezberdine t a n lot ditzake aipatu t ako bi egoera horiek, bata edo best e a doala denbora n aurre tik; izan ere, ezin dugu denbor a bere baitan haute m a n , eta berari dagokionez , hots, enpirikoki, ezin da deter min a t u , nolabait esat eko, ea zer den objektua n aurre tik eta ondoren datorren a . Beraz, honet az best erik ez naiz kontzien t e : nire irudime n ak gauz a bat lehenik eta best e a ondoren ezartzen duela, ez, ordea, objektua n egoera bat best e a r e n aurretik doala; edo, best el a esand a , haut e m a p e n soilaren bidez deter min a t u gabe gera tz e n dela ea zein den elkarren segida n doaze n agerp e n e n hartue m a n objektiboa . Hartue m a n hori era deter min a t u bate a n ezagu tz ekot a n bi egoere n arteko hartue m a n a honela pentsa t u behar dugu: halabe h a rr ez deter min a t u t a gera tu behar du zein den lehen ezarri beharreko a eta zein ondore n ezarri beharreko a, eta ez alderan tziz. Batasu n sintetiko baten beharrezkota s u n a aldea n dakarre n adigaiak, ordea , adime n ar e n adigai huts bat best erik ezin du izan, haut e m a p e n e a n aurkitzen ez dena , eta hau hem e n kausaren eta efektuare n arteko hartue m a n ar e n adigaia da, eta lehen ak bigarren a deter min a tz e n du denbor a n ondorio gisa, ez, ordea , irudimen e a n aurretik soilik joan daiteke e n (edo inolaz ere haute m a n ezin daiteke e n) zerbait balitz bezala. Beraz, esperien tzia bera, h. d., agerp e n e n ezagu tz a enpirikoa, agerp e n e n segida, eta beraz, aldake t a guztiak kausalita t e a r e n legeari menp er a t z e n dizkiogulako best erik ez da ahalgarria; eta beraz, agerp e n a k , esperien tziare n objektuak diren aldetik, lege honi jarraiki baino ez dira ahalgarriak 83 .

Agerpe n e n anizkunkiaren atzem a t e a beti hurren ez hurren gerta tz e n da. Zatien errepre s e n t a z ioak elkarren segida n doaz. Ea objektu a n ere elkarren segida n doaz en , aurren eko puntua n barne biltzen ez den hausn ark e t a r e n bigarren puntu bat da. Edozerri dei diezaioke gu objektu, baita errepr es e n t a z io guztiei ere, beraiez kontzien t e garen heine a n ; baina agerp e n ei dagokien ez «objektu» hitzaren esan a hi ar e n ingurua n gehiago sakondu beharko genuk e, ez agerp e n horiek (errepre s e n t a z io gisa) objektuak diren heine a n , baizik objektu ak izenda tu best erik egiten ez dituzten heine a n . Agerpe n horiek, errepr es e n t a z ioak soilik diren aldetik, aldi berea n kontzien tziare n objektuak diren heinea n , ez dira bater e bereizten beren atze m a t e t ik, h. d., irudime n ar e n sintesian duten harrera tik, eta beraz, zera esan behar da: agerp e n e n anizkunkia hurren ez hurren sortzen dela beti goga m e n e a n . Agerpe n a k berbai ta n go gauz ak izango balira, ordua n inork ezingo luke burura tu errepr es e n t a z io e n segidatik abiatut a ea horien anizkunkia nola lotzen den objektua n . Izan ere, geure errepre s e n t a z ioak best erik ez baitira gure autug ai a ; ea berbai ta n go gauz ak nolakoak ote diren (haiek gu afekta tz eko erabiltzen dituzten errepre s e n t a z ioak aintza t hartu gabe), eraba t gure ezagutz a r e n esfera tik at geratz e n den kontua da. Agerpe n ak berbai ta n go gauzak ez izan arren, hala eta guztiz ere, ezagu tz eko ema n ahal zaizkigun gauz a bakarrak direnez gero, ordua n iragarri egin behar dut anizkunkiari agerp e n e t a n zein mota t ako denbora- lotura tokatz en zaion, anizkunki horren errepr es e n t a z io a , aitzitik, atze m a t e a n beti hurren ez hurren gerta tz e n delarik. Horrela, adibidez, nire aurrea n dudan etxe baten agerp e n e a n anizkunkiare n atze m a t e a hurren ez hurren gerta tz e n da. Orduan, galdekizuna zera litzateke: ea etxe horren anizkunkia bere baitan hurren ez hurrengo a den, inork onartuko ez lukeen a, noski. Objektu batez ditudan adigaien esan a hi transz e n d e n t a l er a igo ahala etxe ak berbai ta n go gauz a bat izateari uzten dio, agerp e n soil bat bihurtzeko, h. d., bere objektu transz en d e n t a l a ezezagu n a den errepr es e n t a z io bat bihurtzeko. Zer ulertzen dut, beraz, galdekizun honet az : nola egongo da lotuta anizkunkia agerp e n e a n bertan (ezer ere ez dena bere baitan)? Hemen, errepre s e n t a z io gisa kontsider a tz e n da hurren ez hurren go atzem a t e a n aurkitzen dena; eman a zaidan agerp e n a , berriz, errepre s e n t a z io horien multzoa best erik ez izan arren, errepre s e n t a z io horien objektu gisa kontsidera tz e n da, eta atze m a t e a r e n errepre s e n t a z ioe t a t ik abiatut a lortzen duda n adigaiak bat egin behar du honekin. Ezagutz ar e n eta objektuar e n

adost as u n a k egia osatz en duen ez gero, bereh al a ikusten da hem e n egia enpirikoare n baldintza formalez soilik galdetu ahal izango dugula, eta agerp e n a , atzem a t e a r e n errepr es e n t a z io ak ez bezala, haiet a t ik ezberdinak diren beren objektu gisa soilik errepre s e n t a daiteke el a , baldin eta best e edozein atzem a t e t a t ik bereiziko duen eta anizkunkiaren lotura- era bat beharrezkoa bihurtzen duen erregel a baten menp e a n bada go. Agerpen e a n atze m a t e a r e n beharrezko erregel a horren baldintza barne biltzen duen a objektua da.

Jarrai dezagu n orain gure eginkizun ar ekin. Zerbait gerta tz e a , h. d., lehendik ez zen zerbait edo egoer ar e n bat gerta tz e a , enpirikoki haut e m a n ezin dugun zerbait da, aurretik egoera hori bere baitan barne biltzen ez duen agerp e n bat ez bada go; izan ere, denbora kaskal bati jarraiki zaion errealita t e a , eta beraz, aurre tik gauz en ezein egoera ez dauka n sortze bat ezin daiteke atzem a n , denbor a kaskala bera ezin atzem a n daiteke e n bezala. Jazoera baten edozein atzem a t e , beraz, best e haut e m a p e n bati jarraiki zaion haute m a p e n a da. Hau, berriz, atze m a t e a r e n edozein sintesi tan lehen a g o etxear e n agerp e n a r e n adibide ar ekin azaldu duda n bezala eratua dago e n e z gero, ordua n ez da horrega tik best e e t a t ik bereizten. Hala ere, best e t ik, gertakari bat barne biltzen duen agerp e n bate a n aurretik doan egoer ari A deitzen badiot eta hurren go egoer ari B, atze m a t e a n B A-ri jarraiki baino ezin zaiola ohartze n dut, A haute m a p e n a k , berriz, B haute m a p e n a r e n aurre tik joan behar duela, eta ez bere atzetik. Adibidez, ur- lasterrak ibaian beher a dara m a n ontzi bat ikusten dut. Behera go hartzen duen kokap e n ar e n nire haut e m a p e n a ur-lasterre a n gorago hartu zuen kokape n ar e n haute m a p e n a r i jarraiki zaio, eta ezinezkoa da agerp e n horren atze m a t e a n aurren a ontzia behe a n eta ondore n gorago haute m a t e a . Beraz, hem e n haute m a p e n e n segidare n orden a atzem a t e a n deter min a t u t a dago eta atze m a t e hori orden a horri lotuta dago. Etxeare n goragoko adibide a n nire haut e m a p e n a k teilatuar e n atze m a t e a r e kin hasi eta zoruare n ar e kin buka zirateke e n , eta era bere a n behe tik hasi eta goian buka zirateke e n , halab er , eskuinetik ezkerrerako edo ezkerre tik eskuiner ako begiesp e n enpirikoare n anizkunkia ere atze m a n zezake t e n . Haute m a p e n horien ilaran ez zegoe n, beraz, atze m a t e a nonb ai t hast era behartz e n nindue n orden a deter min a t urik, honela anizkunkia enpirikoki lotzearre n . Hala ere, erregel a hori beti aurkitzen da gerta tz e n denare n haute m a p e n e a n , eta berau da elkarren segidan doaze n haute m a p e n e n orden a (agerp e n e n atze m a t e a n ) beharrezkoa bihurtzen duen a .

Kasu honet a n , beraz, atzem a t e a r e n segida subjek tiboa agerp e n e n segida objektibotik eratorri beharko dut, zeren, best el a , aurren eko a eraba t deter min a t u gabe gera tz en baita eta ez baitu agerp e n bat best e bate tik bereizten. Erabat haut azkoa denez , segida subjektiboak ez du ezer frogatz en bere kabuz anizkunkiak objektua n duen elkarloturaz . Segida objektiboa , beraz, agerp e n a r e n anizkunkiare n orden a hori izango da, eta honen indarrez gauz a baten (gerta tz e n denar e n ) atzem a t e a best e gauza baten (aurretik doan ar e n ) atze m a t e a ri jarraiki zaio erregela baten arabera . Honela baino ezingo zait izan zilegi agerp e n beraz esat e a , eta ez soilik nire atze m a t e a z , bertan segida bat dagoel a, eta honek atze m a t e hori segida horren araber a soilik antola dezake d al a esan nahi du.

Beraz, erregel a horren arab er a jazoera baten aurre tik doan horret a n erregel a baten baldintzak egon behar du, eta jazoera hori beti eta halab e h a r r ez ondoriozta tz e n da erregel a horri jarraiki; alderan tziz, ezin dut jazoera tik itzuli eta aurre tik doan a deter min a t u (atzem a t e a r e n bitart ez). Izan ere, ez baitago ondoren go denbor a- puntu tik itzultzen den agerp e nik, eta, hala ere, hau bada go harre m a n e a n aurreko denbora- punturen batekin ; aitzitik, denbora jakin bate tik ondore n go denbora deter min a t ur a doan aurrerabid e a beharrezkoa da. Horrega tik, ondore n datorren zerbait bada go e n e z gero, orduan aurretiazko a eta bere ondore n erregel a baten arab er a , h. d., halab e h a r r ez jarraiki zaion best e zerbaiti lotu behar natzaio; hortaz, jazoerak, baldintza tu a den aldetik, baldintzar e n baten iragarp e n seguru a egiten du, eta honek bere aldetik jazoera hori deter min a tz e n du.

Dema gu n jazoera baten aurre tik berari erregel a baten arab er a jarraiki beharko litzaiokee n ezer ez dagoel a; orduan haute m a p e n a r e n edozein segida atzem a t e a n baino ez litzateke izango, h. d., segida subjektibo bat best erik ez litzateke izango, eta horrela, deter min a t u gabe gera tuko litzateke ea zer den haute m a p e n e t a n benet a n aurre tik joan beharko lukeen a eta zer den honen ondore n joan beharko lukeen a. Horrela, errepr es e n t a z io e n jolas bat best erik ez genuke izango, ezein objekturi lotzen ez zaion jolas bat, h. d., gure haute m a p e n a r e n bitartez ez litzateke inolaz ere bereiziko agerp e n bat best e t ik denbora- hartue m a n a r i dagokionez; zeren atzem a t e a n segida beti baita berbera eta agerp e n e a n segida bera behar adina deter min a t uko lukeen ezer ere ez bailegoke, segida hori objektiboki beharrezko segida bihurtze a rr e n . Beraz, ez dut esan go hurren ez hurrengo bi egoerak agerp e n e a n elkarren segida n doaz enik; baizik atzem a t e bat best e bati jarraiki zaiola best erik ez, hori gauza subjek tibo soila izaki, ezein objekturik deter min a tz e n ez duen zerbait, eta beraz, objekture n bat ezagu tz eko baliorik ez duen zerbait (ezta agerp e n e a n ere).

Beraz, zerbait gerta tz e n dela jakitean , horren aurre tik best e zerbait doala eta gerta tz e n dena zerbait honi erregel a baten arab er a jarraiki zaiola ari gara aurres u po s a t z e n beti. Izan ere, hau egin ezean , objektuaz ez nuke esan go bera ondoren datorrenik, zeren eta nire atze m a t e a n segida soilak ez baitu baimen tz e n objektua n segida bat onartze a , segida hori aurre tik doan zerbaitekin harre m a n e a n deter min a t uko duen erregel a bat izan ezik. Beraz, nire sintesi subjektiboa (atze m a t e a r e n a ) objektiboa bihurtzen dut erregel a bati jarraiki, zeinare n araber a agerp e n a k beren segidan , h. d., gerta tz e n diren modu a n aurreko egoera r e n bitartez deter min a t u ak diren, eta gerta tz e n den zerbait en esperien tzia halako aurresu p o siziope a n baino ez da ahalgarria.

Horrek adimen a r e n erabilerare n ibilerari buruz beti egin izan diren ohar guztiak kontrae s a t e n dituela dirudi, zeren ibilera honen araber a erregel a bat aurkitzea lortu badugu, hori haut e m a n d a k o eta aurreko agerp e n e kin alderak e t a n bat datoze n jazoera askoren segidari esker izan da soilik, eta erregel a honen araber a jazoera jakin batzuk beti jarraiki zaizkie agerp e n jakin batzuei, eta horrek sortzen du kausar e n adigaia egiteko aukera lehen- lehenik. Halako oinarriarekin adigai hori enpirikoa best erik ez litzateke izango, eta beronek emat e n duen erregel a , zeinare n araber a gerta tz e n den guztiak kausa bat duen, esperien tzia bera bezain beharb a d a k o a litzateke; bere orokortas u n a eta beharrezkota s u n a , hainbes t ez , asm at u a k baino ez lirateke , eta hauek ez lukete egiazko baliotasu n orokorrik, zeren indukzio soilaren gaine a n oinarritut a egongo bailirateke , ez, ordea , a priori. Hemen, apriorizko best e errepre s e n t a z io huts batzuekin bezala gerta tz e n da (adibidez, espazioare n ak eta denbor ar e n a k): errepr es e n t a z io horiek esperien tziatik jaso ahal izan ditugu adigai argi gisa, esperien tzia horret a n lehen a g o ezarri izan ditugulako, eta esperien tzia bera lortu badugu, errepre s e n t a z io horiei esker izan da lehen- lehenik. Noski, jazoeren ilara deter min a tz e n duen erregel ar e n errepres e n t a z io horrek duen argitasu n logikoa, kausare n adigaia den aldetik, berau esperien tzian erabili eta gero soilik da ahalgarria, baina erregel a hori agerp e n e k denbora n duten batas u n sintetikoar e n baldintza tz a t kontua n hartu izanak esperien tzia berare n oinarria osatu du, eta beraz, bere aurre tik zihoan a priori.

Adibide bate a n frogatu behar da, beraz, objektu ari esperien tzian ere ez diogula inoiz segidarik atxikitzen (jazoera baten segida , non aurretik ez zen zerbait gerta tz e n den) eta gure atze m a t e a r e n segida subjektibotik ez dugula bereizten , oinarritzat balioko digun erregel a bat izan ezik, haut e m a p e n e n orden a hori –eta ez best e bat– beha tz er a behar tz e n gaituen a eta, areago, behar tz e hori dela segida bat objektua n lehen- lehenik errepre s e n t a t z e a ahalbide tz e n duen a.

Baditugu gugan errepre s e n t a z io ak, eta haue t az kontzien t e izatera irits gaitezke. Hala ere, kontzien t e izate hori heda tz e n bada ere, nahi den bezain zehatz a eta puntu al a bada ere, dena dela, haiek errepre s e n t a z io soilak izaten jarraituko dute, h. d., gure goga m e n a r e n barneko deter min azioak denbor a- hartu e m a n bate a n edo best e a n . Halere, nola egozt en diegu errepre s e n t a z io horiei objektu bat, edo nola atxikitzen diegu modifikazio gisa duten errealit at e subjektiboaz gain ezez agu n a zaigun errealit at e objektibo bat? Esanahi objektiboa ezin da izan

best e errepre s e n t a z io batekiko harre m a n a (objektuaz baiezta tu nahi zen horrekiko), izan ere, ordua n honako galdekizuna sortzen baita berriz: nola irteten da errepr es e n t a z io hori era bere a n bere baitatik at, goga m e n a r e n egoer ar e n deter min azioa den heine a n , berezkoa duen adieraz p e n subjektiboaz gain adierazp e n objektibo bat lortzearre n? Aztertzen badugu ea zein antolaer a berri emat e n dien gure errepre s e n t a z ioei objektu batekin duten harrem a n a k eta ea zein duintasu n lortzen duten harre m a n horren bitartez , ordua n zera baino ez dakus a g u : harre m a n horrek, bate tik, errepre s e n t a z io horien lotura era jakin bate a n beharrezkoa bihurtzen duela, eta best e t ik, haiek erregel a bati menp er a t z e n dizkiola, eta gainera , aldera n tziz, gure errepres e n t a z io ei adierazp e n objektiboa emat e n badiegu, hori beren denbor a- hartu e m a n e a n orden a jakin bat beharrezko a izatea g a t ik best erik ez dela.

Errepres e n t az io e n anizkunkia beti segidan doa agerp e n e n sintesian. Horren bidez ez dugu objektu bat bera ere errepr es e n t a t z e n ; zeren atzem a t e guztiet an gerta tz e n den segida horren bidez ez baitugu gauza bat bera ere best e bate tik bereizten. Aitzitik, segida horret a n aurreko egoer ar ekin hartue m a n a dago ela haute m a n edo aurres u po s a t u ahala, errepre s e n t a z ioa aurreko egoer a horri erregel a baten araber a jarraiki zaiola, ordua n zerbait jazoera gisa errepre s e n t a t z e n da, edo gerta tz e n den zerbait, h. d., denbor ar e n une jakin bate a n kokatu behar duda n objektu bat ezagu tz e n dut, zeinari une hori, aurreko egoer a kontuan izanik, best e ezein moduta n ezin zaion atxiki. Beraz, zerbait gerta tz e n ari dela haut e m a t e n duda n e a n , errepr es e n t a z io horrek barne biltzen duen aurren eko gauz a aurretik zerbait doala da, zeren gerta tz e n den horrekin harre m a n e a n lortzen baitu agerp e n a k bere denbor a- hartu e m a n a , hots, oraindik ez zen unear e n aurreko denbor a baten ondoren existitze a. Hala ere, agerp e n a k hartu e m a n horret a n denbor a-kokape n deter min a t u hori lortu ahal izango du, baldin eta aurreko egoera n beti zerbait suposa tz e n badugu, zeinari hura erregel a baten araber a jarraiki zaion; hortik segitzen da, bate tik, ezin dudala ilara aldera n tziz jarri, gerta tz e n dena honi jarraiki zaionar e n aurretik ezarriz; eta best e t ik, behin aurreko egoera jarriz gero, jazoera jakin hori hutse gi t ek e eta halabe h a rr ez jarraiki zaiola segitzen da hortik. Bertatik abiatu t a , beraz, gure errepr es e n t a z io e n artea n orden a bat badel a segitzen da, non prese n t dagoe n a k (izatera iritsi den heine a n) aurreko egoera bat iragar tz e n duen, eman d ak o gertakizun jakin horren korrelatoa den heinea n , eta korrelatu hori oraindik deter min a tz eko dagoe n arren, honek harre m a n deter min a tz aile bat du gertakizun ar ekin, bere ondorioa den heine a n , eta korrelato ak hau bere buruarekin elkarlotzen du halab e h a r r ez denbora r e n ilaran.

Beraz, baldin eta aurreko denborak halabe h a rr ez ondoren go denbora deter min a tz e a gure sentime n a r e n beharrezko lege bat bada (ondoren go denbor a horret ar a ezingo bainaiz iritsi aurreko ar e n bitart ez ez bada), eta ondorioz, haut e m a p e n guztien baldintza formal bat bada , ordua n denbora- ilararen errepres e n ta zio enpirikoaren ezinbes t eko lege bat ere bada aurreko denbor ako agerp e n e k ondoren go denbor a n izate guztiak deter min a tz e n dituztela eta ondoren go denbor ako agerp e n a k, jazoerak diren aldetik, aurreko denbor ako agerp e n e k beren izatea denbor a n deter min a tz e n duten heine a n soilik gerta tz e n direla, h. d., erregel a baten arab er a ezartzen duten heinea n . Izan ere, denboren bilkuran dagoen jarraitasun hori agerpe n e t a n soilik ezagut dezak e g u enpirikoki .

Adimen a beharrezkoa zaigu esperien tzia guztiet ar ako eta beren ahalgarrit a su n er a ko, eta honek egiten duen lehen e n g o gauz a ez da objektue n errepr es e n t a z io a nabaria bihurtze a , baizik eta oro harrezko objektu baten errepre s e n t a z ioa ahalbide tz e a . Hori, ordea , adimen a k agerp e n e i eta beren izateari denbora- orden a emat e a ri esker gerta tz e n da, agerp e n horiet ako bakoitzari, ondorioa den heine a n , aurreko agerp e n e i begira a priori deter min a t u t ak o denbora- kokap e n bat atxikitzen dion heinea n , eta horrela ez balitz, agerp e n a k ez lirateke ados jarriko denbora berarekin, zeinak agerp e n e n zati bakoitzari a priori deter min a tz e n dion bere kokap e n a . Hala ere, ezin dugu kokape n e n horrelako deter min aziorik lortu agerp e n e k (haute m a p e n a r e n objektua ez den) denbor a absolutu ar ekin duten hartue m a n e t ik abiatut a , aitzitik, agerp e n e k beroiek

deter min a t u behar dute beren denbor a- kokape n a elkarren artea n eta bera denbora r e n orden a n beharrezko a bihurtu behar dute, h. d., jarraian doan zerbait erregel a orokor baten araber a jarraiki behar zaio aurreko egoer a n barnebildut ako ari, eta horrela, hortik agerp e n e n ilara bat ondoriozta tz e n da, zeinak adime n ar e n bitartez haute m a p e n ahalgarrien ilaran orden a eta bilkura jarraitua sortu eta beharrezko a bihurtzen duen, hots, barneko begiesp e n a r e n forman (denbor a n) a priori aurkitzen ditugun orden a eta bilkura berber ak, non haute m a p e n orok bere kokap e n a izan behar duen.

Zerbait gerta tz e a , beraz, esperien tzia ahalgarri bati dagokion haute m a p e n a da, eta esperien tzia hori erreala bihurtzen da agerp e n a bere denbora- kokape n a ri dagokionez deter min a t u tz a t , eta beraz, haut e m a p e n e n bilkuran erregel a bati jarraiki beti aurki daiteke e n objektutz a t hartzen dudan heinea n . Denbora- segidar e n arab er a zerbait deter min a tz e n duen erregel a hori honako hau da: «aurre tik doan zerbaite t a n jazoera beti (h. d., halab e h a r r ez) berari jarraitzea eragiten duen baldintza aurki dezake gu ». Oinarri askiaren esakun e a , beraz, esperien tzia ahalgarriare n oinarria da, hots, ezagutz a objektiboar e n oinarria honek denbor ar e n ilaran duen hartue m a n a r i begira.

Esakune horren froga- oinarria ondoko puntuot a n soilik funtsa tz e n da. Ezagutz a enpiriko guztiei dagokie irudime n ar e n bidezko anizkunkiaren sintesi bat, beti hurren ez hurrengo a den sintesia; h. d., bertan errepr es e n t a z ioak elkarren ondore n agertz e n dira. Hala ere, segida irudime n e a n ez dago deter min a t u t a orden ari dagokion ez (ea zer den aurretik joan behar duen a eta zer ondore n joan behar duen a), eta hurren ez hurren go errepr es e n t a z io e n ilara aurre ald e r a n tz edo atzeald er a n tz joango balitz bezala har daiteke. Sintesi hori atze m a t e a r e n sintesi bat baldin bada (agerp e n jakin baten anizkunkiare n sintesia), ordua n orden a objektu a n dago deter min a t u a , edo, zehazkiago esand a , objektu a deter min a tz e n duen hurren ez hurrengo sintesiare n orden a bat dago, zeinaren araber a halabe h a rr ez aurretik joan behar duen zerbaitek egon behar duen eta, behin hori ezarriz gero, honi best e gauza bat jarraiki behar zaion halabe h a rr ez . Beraz, baldin eta nire haut e m a p e n a k bene t a n jazoera baten ezagutz a barne bildu behar badu, hots, zerbait bene t a n gerta tz e n dela, ordua n judizio enpiriko batek egon behar du, bertan segida deter min a t u rik pents a tz e n dela, h. d., best el ako agerp e n bat aurres u po s a t z e n duela denborari dagokion ez , zeinari halab e h a r r ez edo erregel a baten araber a jarraiki zaion. Aitzitik, behin aurrekaria jarriz gero, jazoera ondore n halab e h a r r ez ez baletor, ordua n jazoera hori gure itxurap e n e n jolas soil bat bailitzan hartu beharko genuk e eta, hala eta guztiz ere, zerbait objektiboa balitz bezala errepre s e n t a t uko bage n u, honi amet s soila deitu beharko genioke. Horrela, beraz, agerp e n e n hartue m a n a da gure judizio enpirikoare n balio objektiboare n baldintza osatze n duen a haute m a p e n e n ilarari begira (agerp e n a k haute m a p e n ahalgarriak diren aldetik), eta beraz, bere egia enpirikoare n baldintza, eta horrega t ik, esperien tziare n baldintza ere bade n a , eta hartu e m a n horren araber a ondoren go a (gerta tz e n dena) bere izatea n aurretik doan zerbaitek halab e h a r r ez deter min a t u t a eta denbor a n erregel a baten arab er a deter min a t u t a dago, eta beraz, kausak efektu ar ekin duen hartue m a n a da baldintza hori. Horrega t ik, agerp e n e n segida n kausa-hartue m a n a r e n oinarri- esakun e a k esperien tziare n objektu guztien aurre tik balio du (segidar e n baldintzap e a n ) , bera halako esperien tziare n ahalgarri t as u n a r e n oinarria baita.

Hala ere, konpond u beharko dugun best e eragoz p e n bat agertz e n zaigu hem e n. Agerpe n e n kausa- elkarloturare n oinarri- esakun e a beroien segidara zedarrizta tu t a dago gure formulan, baina oinarri- esakun e a erabiltzerako a n ondoko best e agerp e n e i ere aplikatzerik izango dela eta kausa eta efektu a aldibereko ak izan daitezke el a aurkitzen dugu. Adibidez, kanpoa n sumatz e n ez dugun berota s u n a dago gelan. Horren kausar e n bila ari naiz eta piztuta dagoe n berogailu bat aurkitzen dut. Berogailua, kausa gisa, bere efektu ar ekin aldi bere a n da, gelako berot as u n a r ekin, alegia; hem e n, beraz, ez dugu kausar e n eta efektuar e n arteko segidarik denborari dagokionez , baizik biak aldibereko ak dira eta, hala eta guztiz ere, lege ak oraindik ere balio du. Izadian aurkitzen ditugun

kausa arazlee n kopuru handien a beren efektuekin bater a aldi berea n izaten da, eta efektu e n denbor a- segida kausak bere efektu guztia bat- bate a n sortu ezinak eragiten du. Hala ere, efektu a sortzen den lehen unea n hau beti sortzen da bere kausare n kausalit at e a r ekin batera , zeren kausak zertxob ai t lehen a go existitzeari utziko balio, efektu a ez bailitzat ek e sortuko. Hemen zera ohartu beharre a n gaud e: denbor ar e n orden a ari garela aintzat hartzen , ez, ordea , bere igaroaldia ; hartue m a n a k dirau, denborarik igaro ez den arren. Kausare n kausalit at e a r e n eta bere bereh al ako efektu ar e n arteko denbora desag erkorra izan daiteke (biak, beraz, aldibereko ak izan daitezke), baina kausak efektuar ekin duen hartue m a n a k deter min a g a rri a dirau denborar e n ikuspuntu tik. Burko bete baten gaine a n dagoe n bola bertan zulo txiki bat sortzea r e n kausatz a t jotzen badut, ordua n kausa eta efektua aldibereko ak dira. Hala eta guztiz ere, biak bereizten ditut bien arteko elkarlotura dinamikoare n denbora- hartue m a n a r e n bitart ez . Izan ere, bola burkoar e n gaine a n jartzen badut, bere aurreko tanker a lauari ondoren zulo txikia jarraiki zaio; burkoak zulo bat duelako (eta ez dakit zergatik duen), ordea , ez da berun ezko bola baten izaterik ondoriozta tz e n .

Beraz, denbor a- segida, dena dela, efektu ar e n irizpide enpiriko bakarra da aurretik doan kausare n kausalita t e a ri dagokion ez . Basoa ura haren gainalde horizontal az goiti igotzear e n kausa da, bi agerp e n a k aldibereko ak izan arren. Izan ere, baso batez lagund u t a ontzi handiago bate tik ura atera ahala zerbait jarraiki zaio honi, hots, ontzi horret a n urak zuen egoer a horizontal a aldatu egiten da baso ar e n forma ahurrari egokituz.

Kausalitat e horrek ekintzare n adigaira gara m a tz a , honek indarrare n adigaira eta azken honen bitartez subst a n tziar e n adigaira iristen gara. Apriorizko ezagu tz a sintetikoar e n iturburu ei soilik dagokien nire asmo kritikoa adigaien argiket ar ekin (ez, ordea , heda p e n a r e kin) zerikusia duen analisiarekin naha s tu nahi ez duda n ez gero, ordua n arrazoim e n hutsare n etorkizuneko sistem a bater ako utziko dut adigai horien azalpen xehe a , nahiz eta horrelako analisiak hein handi bate a n jadanik ezagu n ak zaizkigun mota honet ako testuliburu e t a n aurkitzen diren. Dena dela, ezin diot subst a n tziar e n irizpide enpirikoa aipatz e a ri utzi, subst a n tzia ekintzaren bitartez agerp e n e n iraunkort as u n a r e n eskutik baino hobeto eta erraza go azaltzen baita.

Ekintza, eta beraz, ekimen a eta indarra daud e n lekuan subst a n tzia ere bada go, eta honet a n best erik ez dugu bilatu behar agerp e n e n iturburu agortezin horren egoitza. Hori ongi esan a dago; baina, ea subst a n tziaz zer ulertzen dugun azaldu nahi bada , eta gurpil zoroa saihes tu nahi bada, ordua n erantzun a ez da hain erraza izango. Nola inferitu nahi da bereh al a ekileare n iraunkortasu na ekintzatik abiatu t a , beronek subst a n tziar e n (phae no m e n o n ) hain funtsezko a eta hain berezia den ezagu g a rria osatze n duen arren? Galdekizun ak ez du hainbes t eko zailtasunik aipatu t ako a aintza t hartzen baldin badugu, nahiz eta modu arrunt e a n (bere adigaiekin analitikoki soilik jokatuz) eraba t konpon ezin a izango litzateke e n . Ekintzak jadanik kausalita t e a r e n subjektu ak efektu ar ekin duen hartue m a n a adieraz t e n du. Hala ere, edozein efektu gerta tz e n den zerbaitez, eta beraz, segidar e n ikuspun tu tik denbor ak ezaug arri tut ako iragan g a rrikiaz osatze n denez gero, ordua n iraunkorkia da aldatz e n den guztiaren azken subjektu a aldag arriki ororen substra tu gisa, h. d., subst a n tzia. Izan ere, kausalita t e a r e n oinarri- esakun e a r e n arab er a , ekintzek beti osatze n dute agerp e n e n edozein aldakun tz ar e n lehen e n g o oinarria, eta beraz, ekintzak ezin dira aldi berea n aldatz e n den subjektua n aurkitu, zeren, orduan aldakuntz a hori deter min a t uko luketen best e ekintza bat eta best e subjektu bat beharko baikenituzke. Ekintzak, beraz, irizpide enpiriko gogob e t e g a r ria den heine a n , subst a n tzia t a s u n a frogatz e n du lehen- lehenik haute m a p e n a k aldera t uz , beren iraunkort a s u n a r e n bila hast eko beharrik izan gabe, zeina, gainer a, bide honet a tik abiatut a ezingo genuke e n egin adigaiare n heda p e n a k eta baliotasu n orokor hertsiak eskatz en duten xehet a s u n guztiarekin. Izan ere, sortze guztien eta iraungitze guztien kausalit at e a r e n aurren eko subjektu ak aldi berea n (agerp e n e n alorrea n) ezin duela sortu eta iraungi, beharrezkota s u n enpirikora eta izatear e n iraunkort a s u n e r a , eta beraz, agerp e n bat den subst a n tziare n adigaira bidaltzen gaitue n inferentzia seguru a da.

Zerbait gerta tz e n dene a n , sortze soila da azterket a r e n gaia bere baitan, sortzen den hori zer izango ote den alde batera utziz. Azterket a lan bat behar du jadanik ez izatear e n egoera bate tik egoer a horren izatera doan igarobide soilak, agerp e n e a n egoer a horrek ezein kualitat erik barne biltzen ez duela onartuz gero. Goragoko A zatian frogatu denez , sortze hori subst a n tziar e n egoer ari dagokio, eta ez subst a n tzia berari (izan ere, hau ez da sortzen). Sortzea, beraz, aldake t a soila da, ez, ordea , ezerez e tiko jatorria. Hau kausa arrotz baten efektutz a t hartzen baldin bada, ordua n sorkuntz a izena jasotzen du, eta hau ezin da agerp e n e n arteko jazoera gisa onartu, bere ahalgarrit a su n soilak esperien tziare n batasu n a ezaba t uko bailuke, nahiz eta, gauz a guztiak berbai ta n go gauza tz a t hartzen baditugu, eta ez fenom e n o tz a t , eta adimen soilaren objektu tz a t hartzen baditugu, subst a n tziak izan arren, bada, ordua n beren izateari dagokionez kausa arrotz baten menp eko gisa har ditzake gu n ; honek, ordea, hainbe s t ez , eraba t best el ako hitz- esan a hia erakarriko luke, eta hau ez litzateke egokia agerp e n e n tz a t , esperien tziare n objektu ahalgarriak diren heine a n .

Ea zerbait nola alda daiteke e n oro har; ea nola den ahalgarri denborar e n puntu bateko egoer a bati egoer a kontrajarri bat jarraitze a; honet az ez dugu a priori adigairik. Horret ar ako enpirikoki baino eman ezin daitezke e n indar erreal en ezagu p e n a behar da, adibidez, indar higitzaileen ezagup e n a , edo gauza bera dena, halako indarrak iragartz en dituzten hurren ez hurrengo agerp e n jakinen ezagu p e n a (higidurak bezala). Hala ere, aldaket a guztien forma, hots, aldaket a egoer a berri baten sortze gisa gerta tu ahal izateko baldintza bakarra (aldaket a r e n edukia, h. d., aldatz en den egoera edozein izanda ere), eta beraz, egoer e n segida bera (gerta tu t ako a) a priori kontsidera ditzakegu kausalita t e a r e n legee n eta denbor ar e n baldintzen araber a 84 .

Subst a n tzia bat «a» egoera bate tik «b» egoera batera igarotz en dene a n azken honen denbor a- unea aurren eko ar e n denbor a- unear e n ezberdin a da, eta azken a aurren eko ari jarraiki zaio. Era berea n , bigarren egoer a aurren eko tik bereizten da, errealita t e a den heine a n (agerp e n e a n ) , aurren eko a n ez baitzen errealita t e hori, «b» zerotik bereizten den era bere a n; h. d., «b» egoer a «a» egoera t ik bere handit asu n a g a t ik soilik bereizten bada , ordua n aldaket a «b- a»- ren sortzea da, eta hau ez genu e n aurreko egoera n , eta horrela, horri begira aurreko egoera hori = 0 da.

Beraz, ea gauz a bat «a» egoera bate tik «b» egoera bater a nola igarotz en den galdetz e n da. Bi uneren artea n beti dago denbor a bat eta une horiei dagozkien bi egoere n artea n beti aurkitzen dugu bereizket a bat handitas u n jakin bati dagokion ez (izan ere, agerp e n e n zati guztiak handitas u n a k dira era bere a n). Beraz, egoer a bate tik best er ako igarobide guztiak bi uneren artea n barne bildut ako denbor a bate a n gerta tz e n dira, aurren eko uneak gauzak abiatz e a n duen egoer a deter min a tz e n duela, bigarren ak, berriz, gauz ak iristean duen egoer a deter min a tz e n duela. Beraz, bi uneak aldaket a baten denborar e n mugak, eta beraz, bi egoere n arteko egoer ar e n mugak dira, eta mugak diren heinea n , aldaket a osoaren osagarriak dira. Hala ere, aldaket a guztiek dute kausa bat, eta kausa horrek bere kausalita t e a adieraz t e n du aldaket a gerta tz e n den denbora guztian zehar. Kausa horrek ez du bat- bate a n sortuko aldaket a (bereh al a edo une bate a n), denbor a bate a n baizik, eta ondorioz «a» hasierako unetik «b» unea n osatz en den arte denbora gehitu egiten den era bere a n , errealita t e a r e n («b- a») handit asu n a ere aurren eko ar e n eta bigarren a r e n artea n barne bildut ako bere maila txikiago et a n zehar sortzen da. Beraz, aldake t a kausalita t e a r e n eten ga b e k o ekintza baten bitartez best erik ez da ahalgarria, eta kausalita t e horrek, erregularra den heine a n , mom e nt u a izena du. Aldaket a ez da mom e nt u horiet az osatze n, baizik eta mom e n t u horiek sortzen dute aldaket a hori beren efektu gisa.

Hau da, beraz, aldake t a guztien jarraitasu n a r e n lege a, zeinare n oinarria honet a n datzan: ez denbor a , ezta agerp e n a denbora n ere, ez direla txikienak diren zatiez osatz en , eta, hala eta guztiz ere, gauza bat aldatz en dene a n , berau aurren eko egoera t ik bigarren er a n t z doane a n bere osagai ak

diren zati horiet a tik guztiet a t ik igarotzen dela. Ez dago txikiena den errealkiare n bereizke tarik, ez agerp e n e a n , ezta denbore n handitas u n e a n ere, eta horrela, errealita t e a r e n egoera berria errealita t e hori oraindik ez zen aurreko egoer a tik sortzen da, bere maila amaiga b e bakoitza zeharka tuz , maila hauek elkarren artea n duten bereizket a osotara zero eta «a» artea n dago e n a baino txikiago a izaki.

Heme n gure autug ai a ez da esakun e horrek izadiaren ikerket an izan dezake e n onura. Bestalde , izadiaz dugun ezagutz a itxuraz hainbe s t e heda tz e n duen horrelako esakun e bat erab a t a priori ahalgarria izateak gure etsa min a eskatz e n du, nahiz eta begi- bistan dugun ak esakun e hori erreala eta zuzena dela frogatz e n duen, eta horrega tik, ahalgarri t as u n horren inguruko galdekizun a alde batera utzi nahi den. Izan ere, arrazoime n hutsare n bitartez gure ezagutz a heda tz eko oinarrigab eko handius t e ak hain ugariak dira, non oinarri- esakun e orokor gisa hartu behar baitugu erab a t ek o mesfidan tz a eta horrelako asmo e t a n ez sines t e a eta horiek ez onartze a , baita frogarik argien ar e n eta dogm atikoe n a r e n aurrea n ere, asmo horiek aldea n dedukzio zehatz bat sortzeko gauza diren agiriak ekarri ezea n .

Ezagutz a enpirikoaren gehikuntz a oro eta haut e m a p e n a r e n aurrera p e n bakoitza barneko sentsu ar e n deter min azioar e n hedatz e bat best erik ez dira, h. d., denbor a n gerta tz e n den aurrerabid e bat, objektu ak direnak direla ere, agerp e n a k nahiz begiesp e n hutsak. Denboran gerta tz e n den aurrera bid e horrek guztia deter min a tz e n du, baina bera best e ezein gauz ak ez du deter min a tz e n bere baitan, h. d., aurrerabid e horren zatiak denbor a n soilik eta beron e n sintesiare n bitart ez emat e n dira, ez dira denbor ar e n aurretik. Horrega tik, denbor a n ondore n datorren zerbait er a doan haute m a p e n e k o edoz ein igarobide haute m a p e n horren produkzioare n bidezko denbor ar e n deter min azioa da, eta denbor ar e n deter min azio hori bere zati guztiet a n beti handitas u n bat denez gero, ordua n igarobide a haute m a p e n baten produkzioa da zerotik hasi eta bere maila deter min a t ur aino maila guztiak zeharka tz e n dituen handit asu n gisa, horietako bat bera ere ez delarik txikiena. Hortik abiatu t a argitzen da aldaket e n lege a a priori ezagut daiteke el a aldaket e n formar e n arab er a . Geure atzem a t e a aitzina tu best erik ez dugu egiten, bere baldintza formala, dena dela, a priori ezagu tu behar dugun atzem a t e a , alegia, gugan baitago agerp e n jakin ororen aurretik.

Beraz, denbor ak existitzen den horret a t ik hasi eta ondoren doan horret ar ainoko aurrera bid e jarraituare n ahalgarri t as u n a r e n sentsuzko baldintza a priori barne biltzen duen era bere a n , adimen a ere apertz e pzioar e n batas u n a ri esker denbor a horret a n agerp e n e n kokap e n guztiak etenik egin gabe deter min a tz eko ahalgarri t as u n a r e n baldintza da kausen eta efektue n ilararen bitart ez , kausek ezinbes t e a n aldea n dakart el a efektu e n izatea , eta honen bitartez, denbora-hartue m a n e n ezagutz a enpirikoa edozein denbor a t a n balio duen (orokorra den), eta beraz, objektiboki balio duen ezagutz a bihurtzen dute.

CHirugarre n analogia

Aldibereko tas u n are n oinarri-esakun e a elkarrekint zaren legearen arabera, edo komu ni tat ea

Substan t zia guztiak, espazioan aldi berean haute m a n ditzake g u nheinean, elkarrekint za osoan aurkitzen dira 85 .

Froga

Gauzak aldiberekoak dira begiesp e n enpirikoan gauz a baten haute m a p e n a best e a r e n haute m a p e n a r i jarraiki dakiokee n e a n , eta alderantziz (agerp e n e n denbora- segidan gerta ezin daiteke e n a , bigarren oinarri- esakun e a n frogatu den legez). Beraz, nire haut e m a p e n a aurren a ilargira eta gero lurrera bidera dezake t , edo aldera n tziz, aurren a lurrera eta gero ilargira, eta beren haute m a p e n a k elkarren ondore n joan daitezke el ako diot aldi bere a n existitzen direla. Beraz, aldiberekot a s u n a anizkunkia denbor a berber a n existitzea da. Hala ere, denbora bera ezin dugu haute m a n , denbora berber a n gauzak ezarrita daud el ako horrela hortik gauz en haute m a p e n a k elkarren ondoren joan daitezke el a ondoriozta tz e a rr e n . Irudime n ar e n sintesiak atzem a t e a n halako haute m a p e n bakoitza haute m a p e n t z a t onartuko luke, baldin eta subjektu a n bada go best e haut e m a p e n a bertan ez dagoe n e a n , eta alderan tziz, baina objektuak ez lituzke aldiberekotz a t onartuko, h. d., bat hor dago e n e a n best e a ere aldi berea n hor dagoe nik onartuko, ezta hau beharrezko a denik ere haute m a p e n a k elkarren ondore n joan ahal izateko. Ondorioz, haut e m a p e n e n elkarren segida objektua n oinarritzen dela baiezt a tu nahi badugu, eta horrela, aldiberekot a s u n a gauz a objektibo bat bailitzan errepre s e n t a t u nahi badugu, orduan batzuk best e batzue n kanpoa n aldi bere a n hurren ez hurren existitzen diren gauz en deter min azioen adime n ar e n adigai bat beharko dugu. Halere, subst a n tzien hartu e m a n hau, hots, subst a n tzia batek oinarria best e subst a n tzian duten deter min azioak barne biltze ar e n hartu e m a n a , eraginar e n hartue m a n a da, eta alderan tziz, honek best e subst a n tzian daud e n deter min azioen oinarria barne biltzen badu, ordua n komunita t e a r e n edo elkarrekintzare n hartu e m a n a r e n aurre a n izango gara. Beraz, ezin dugu subst a n tziek espazioa n duten aldiberekot a s u n a esperien tzian ezagu tu , beren arteko elkarrekintz a baten aurres u po siziope a n izan ezik; hau da, beraz, esperien tziare n objektuak diren gauz a beren ahalgarrit a su n ar e n baldintza 86 .

Gauzak denbora bat eta bakarre a n existitzen diren heinea n dira aldibereko ak. Nola dakigu, ordea, ea denbor a bat eta bakarre a n diren? Anizkunki horren atze m a t e a r e n sintesian orden ak axola ez duen e a n jakiten dugu, h. d., A-tik E-ra, B, C eta D-n zehar igaro gaitezke e n e a n , edo alderan tziz, E-tik A-ra. Izan ere, sintesia denbor ari dagokionez hurren ez hurren go a balitz (A-n hasi eta B-n bukatz e n den orden a n), orduan ez litzateke ahalgarria izango atzem a t e a E-ren haute m a p e n e a n hast e a eta atzera eginez A-raino jarraitzea , zeren A iragan aldiari bailegokio, eta beraz, ezingo bailuke atzem a t e a r e n objektua izan.

Dema gu n subst a n tzien anizkunt as u n bate a n , hauek agerp e n a k diren aldetik, hauet ako bakoitza eraba t bakartu a dagoel a, h. d., best e subst a n tzie t a n eragingo lukeen subst a n tziarik edo bere aldetik horien eraginik jasoko ez lukeen subst a n tziarik ez dagoel a, bada , ordua n zera diot: subst a n tzia horien aldiberekotas u n a ez litzateke el a ezein haute m a p e n ahalgarriren objekturik izango eta horiet ako baten izateak ez gintuke el a gidatuko best e a r e n izatera sintesi enpirikoaren ezein bidet a tik. Izan ere, subs t a n tzia horiek erab a t kaskala den espazio bate tik bereizita daud el a pents a tz e n badu gu, ordua n subs t a n tzia bate tik best er a denbor a n aurrera egiten duen haute m a p e n a k ondoren go haute m a p e n baten bitartez azken horren izatea deter min a t u ahal izango luke, baina ezingo luke bereizi ea agerp e n a objektiboki jarraiki ote zaion aurren eko ari edo, aitzitik, aldibereko a ote den.

Beraz, izate soilaz gain best e zerbaitek egon behar du honela berorren bitartez A-k B-ri bere denbor azko kokap e n a deter min a tz eko, eta aldera n tziz, B-k A-rena, zeren halako baldintzap e a n pents a t u ahal diren subst a n tziak best erik ezin baitai t ezke errepr es e n t a t u enpirikoki aldi berean existitz en direla . Baina gauza batek best e a ri denbor a n bere kokap e n a deter min a tz e a eragiten duen a best e gauza horren edo bere deter min azioen kausa da. Beraz, esperien tzia ahalgarriren bate a n aldiberekot a s u n a ezagut u behar baldin badugu, ordua n subst a n tzia bakoitzak (bere deter min azioe n ikuspun tu tik baino ezin baitai t eke izan efektua) bere baitan barne bildu behar du deter min azio jakin batzuek best e subst a n tzie t a n duten kausalita t e a eta, aldi berea n , azken horien kausalita t e a r e n efektu ak ere bai, h. d., subst a n tziek komunit a t e dinamikoa n izan behar dute (zuzenki edo zeharbidez). Hortaz, objektue n esperien tzia ahalbide tz e n duen guztiak beharrezko a

izan behar du esperien tzia horren objektu horiei begira. Beraz, beharrezko a zaie agerp e n e a n subst a n tzia guztiei, aldibereko ak diren heine a n , elkarrekin izatea elkarrekintz azko komunita t e osatu bate a n .

Komunitat e hitzak bi adiera ditu gure hizkuntza n , bate tik, comm u nio, eta best e t ik, comm erciu m. Hemen azken e n g o zentzua n erabiltzen ari gara, komunita t e dinamiko baten zentzua n , eta bera gabe tokiko komunit a t e a bera ere ezingo genuke enpirikoki ezagut u (comm u nio spatii). Gure esperien tzie t a t ik abiatu t a erraz ohar dezake g u espazioar e n kokap e n guztiet a n eteng a b e k o eraginek soilik gida dezaket el a gure sentsu a objektu bate tik best er a ; gure begiare n eta unibert soko gorputz e n artea n jolasten duen argiak horien eta gure artea n zeharbid ezko komunita t e bat sortzen duela, horren bitart ez gorputz horien aldiberekot a s u n a frogatuz; ezin dugula enpirikoki lekuz aldatu (aldaket a hori haut e m a n ) , materiak edonon gure kokape n a r e n haute m a p e n a ahalbide tz e n ez badu, eta materia honek bere aldiberekot a s u n a bere baitako elkar eraginar e n bitartez soilik erakuts dezake el a , eta horren bitart ez objektu urrutien e n izankidet a s u n a ere bai (zeharbidez baino ez bada ere). Komunitat erik gabe, edozein haute m a p e n (agerp e n a r e n haute m a p e n a espazioa n) best e e t a t ik bereizita egongo litzateke, eta errepre s e n t a z io enpirikoen katea , h. d., esperien tzia, hasiera tik hasiko litzateke objektu berri bakoitzarekin, aurreko esperien tziak honekin ezein elkarket a rik edo denbor a- hartu e m a nik izateko ahalbiderik gabe. Horrekin ez dut espazio kaskala errefus a t u nahi; izan ere, berau gure haute m a p e n a k iristen ez diren lekuet a n izan daiteke , eta beraz, aldiberekot a s u n a r e n ezagu tz a enpirikorik gerta tz e n ez den lekuan; baina, hainbes t ez , ez da gure esperien tzia ahalgarriare n ezein objekturik.

Orain datorren a aurretik esan d ako a azaltzeko baliagarria izango zaigu. Esperien tzia ahalgarri bate a n barnebildut a daud e n heinea n , agerp e n guztiek apertz e pzioar e n komunita t e (comm u nio) baten barne a n egon behar dute gure goga m e n e a n , eta objektuak aldi berea n existituz elkarlotu t a errepre s e n t a t u behar diren heine a n , hauek beren kokape n a denbor a n elkar deter min a t u , eta horrela, osoki bat eratu behar dute. Baldin eta komunita t e subjektibo horrek oinarri objektibo bate a n funtsa tu behar badu, edo subst a n tzia gisako objektuei lotu behar bazaie, orduan agerp e n baten haute m a p e n a k , oinarri gisa, best e a r e n haute m a p e n a ahalbide tu behar du, eta aldera n tziz, honela atzem a t e a k diren haute m a p e n e t a n beti dago e n segida objektu ei ez atxikitzeko, baizik objektu horiek aldi bere a n izanik errepr es e n t a t u ahal izateko. Hau elkarrera gin a da, h. d., subst a n tzien bene t ako komunita t e bat (comm e rciu m), eta honen gabezian ezinezkoa da aldiberekot a s u n a r e n hartue m a n enpirikoa esperien tzian . Comm erciu m horren bidez agerp e n e k, batzuk best e e t a t ik at egon arren, elkarlotu t a daud e n heine a n elkartuki bat osatze n dute (composi tu m reale), eta composi ta horiek era ezberdine t a n dira ahalgarriak. Hiru hartu e m a n dinamikoak, beraz, inhere ntzia, kontseku e n tzia eta elkarket a r e n a k dira, eta beraie t a t ik abiatut a sortzen dira gainer ako guztiak.

* * *

Horiek dira, beraz, esperien tziare n hiru analogiak. Agerpe n e n izatea denbora r e n hiru modi-en araber a denbora n deter min a tz e n duten oinarri- esakun e a k best erik ez dira: denbor a berarekin hartue m a n e a n handit asu n gisa (izate ar e n handitasu n a , h. d., luze- laburra), denbora n den hartue m a n e a n ilara gisa (elkarren segidan) eta, azkenik, denbora n den hartue m a n e a n izate ororen multzo gisa (aldiberekot a s u n a) . Denborare n deter min azioare n batasu n hori erab a t dinamikoa da, h. d., denbor a ez da hartzen esperien tziak izate bakoitzari bere kokape n a zuzenki adieraz t e n dion zerbait bailitzan, hori ez baita ahalgarri, zeren denbora absolutu ak ez baitu agerp e n a k aldera tu ahal izango dituen haute m a p e n a r e n objektu bat osatze n; baizik eta adimen a r e n erregel a da agerp e n e n izateak denbora- hartue m a n e n arab er ako batas u n sintetikoa lortu ahal izateko bide bakarra, hots, agerp e n bakoitzari denbora n duen kokap e n a a priori eta denbor a orotan balio duela deter min a tz e n dion erregel a.

Izadiaz zera ulertzen dugu (adiera enpirikoan): agerp e n e n bilkura beren izatear e n arab er a beharrezko erregel ei jarraiki, h. d., lege ei jarraiki. Beraz, lege jakin batzuk dira, eta apriorizkoak gainera , lehen- lehenik izadi bat ahalbide tz e n duten ak; lege enpirikoak esperien tziare n bidez eta jatorrizko lege horien arab er a soilik izan eta aurki daitezke, jatorrizko lege horiek izaki esperien tzia bera ahalbidetz e n duten ak . Beraz, gure analogia hauek izadiaren batasu n a aurkezt e n dute espon e n t e jakin batzue n menp eko agerp e n guztien bilkuran, eta espon e n t e horiek denbor a-hartue m a n a best erik ez dute adieraz t e n apertz epzioare n batas u n a ri dagokion ez (denborak izate oro bere baitan jasotzen duen heine a n), zeina erregel e n arab er a egikaritzen den sintesian best erik ezin den gerta tu. Hirurek bater a zera diote, beraz: agerp e n guztiak izadi bate a n dautz ala eta bertan izan behar dutela, zeren, apriorizko batas u n hori izango ez balitz, ordua n esperien tziare n batasu nik ez bailegoke, eta beraz, bertan ezinezkoa bailitzat ek e objektue n deter min azio oro.

Lege transzendental horietan erabili izan dugun froga- eraz eta froga horren berezitasunaz zerbait oharrarazi beharrean gaude, aldi berean sintetikoak eta intelektualak diren esakune ak a priori frogatu nahi diren bakoitzean bete beharreko arau gisa berebiziko garrantzia izan behar duen zerbait. Analogia horiek dogmatikoki frogatu nahi izan bagenitu, h. d., adigaietatik abiatuta frogatu nahi izan bagenu existitzen den guztia iraunkorra denean soilik aurki daitekeela; edozein jazoerak aurreko egoeran zerbait aurresuposatzen duela, zeinari erregela baten arabera jarraiki zaion; azkenik, aldi berean den anizkunkian elkarrekin harreman e a n dauden egoerak erregela baten arabera direla aldi berean (komunitatean daudela), orduan gure ahalegin guztiak alferrikakoak izango lirateke. Izan ere, objektu batetik edo bere izatetik ezin da igaro beste objektu baten izatera edo izateko erara gauza horien adigai soilen bitartez, horietaz egingo den analisia edozein izanda ere. Zein aukera geratzen zitzaigun, hortaz? Esperientziaren ahalgarritasuna, ezagutza baten ahalgarritasuna den heinean, bertan objektu guztiak eman ahal behar zaizkigula, baldin eta beren errepresent azioak guretzat errealitate objektibo bat eduki behar badu. Funtsezko formatzat agerpen guztien apertzepzioaren batasun sintetikoa duen hirugarren osagai horretan agerpene a n dagoen edozein izateren denbora- determinazio osoaren eta beharrezkoaren apriorizko baldintzak aurkitzen genituen, eta honen gabezian denboraren determinazio enpiriko bera ere ez litzateke ahalgarria izango, eta apriorizko batasun sintetikoaren erregelak ere aurkitzen genituen eta hauen bitartez esperientzia aitzinatu ahal izan genuen. Oinarri askiaren esakunea frogatzeko behin eta berriz egindako saialdiek huts egin badute, metodo horren gabeziagatik eta adimenaren erabilera enpirikoak berorren printzipioak bailiran hartzen dituen esakune sintetikoak dogmatikoki frogatzeko lilurakeriagatik izan da. Isilean gainerako bi analogiez baliatzen ginen arren 87 , inork ez du horietan pentsatu, zeren kategorien gida- haria falta baitzen, hau izaki adimenaren edozein hutsune aurki edo oharrarazi dezakeen bakarra adigaiei nahiz oinarri- esakuneei dagokienez.

4Pentsatz e enpirikoaren postulatuak oro har

1. Esperien tziaren baldintza formalekin (begiesp e n a r e n eta adigaien arab er a ) adost e n dena ahalgarria da.

2. Esperien tziaren baldintza materialekin (sents azioarekin) elkartzen dena erreala da.

3. Errealkiarekiko bilkura esperien tziare n baldintza orokorren araber a deter min a t u a duen a halabeh arrez (existitzen) da.

Azalpen a

Modalitat e a r e n kategoriek hau dute berezia: beraiek predikatu gisa atxikitzen zaizkion adigaiari ezin diotela deus ere gainera t u , adigaia objektuar e n deter min azioa den heinea n , baizik ezagu m e n a r e kin hartu e m a n a soilik adieraz t e n dutela. Gauza baten adigaia jadanik eraba t osoa bada , ordua n oraindik objektu honet az galde dezake t ea ahalgarria, edo baita erreala den, edo hau bada ea ordua n halabe h a rr ez den. Honen bitartez ez dira deter min azio gehiago pents a tz e n objektua n , baizik hau baino ez da galdetz e n: nola jokatzen du (bere deter min azio guztiekin) adimen a ri eta bere erabilera enpirikoari, juzga m e n enpirikoari eta arrazoim e n a ri dagokien ez (esperien tziari aplikatze a n)?

Honega tik, modalit at e a r e n oinarri- esakun e a k ahalgarri t as u n a , errealit at e a eta beharrezkota s u n a r e n adigaien argipen ak best erik ez dira beren erabilera enpirikoan, eta aldi berea n kategoria ororen murriztap e n a dira enpirikoa soilik den erabilerar a, erabilera transz en d e n t a l a onartu eta baime n d u gabe. Izan ere, hauek esan a hi logiko soila ez baldin badut e , eta pentsa t z e are n forma analitikoki adierazi behar ez badute , baizik gauzak eta beren ahalgarrit a su n a , errealita t e a eta beharrezkota s u n a ri bada gozkie, ordua n esperien tzia ahalgarrira eta bere batasu n sintetikora jo behar dute, ezagu tz ar e n objektuak hem e n best erik ema n ezin daitezke e n e z .

Gauzen ahalgarrit a su n a r e n postula tu ak, beraz, beren adigaiak esperien tzia baten baldintza formalekin ados jartzea eskatz e n du. Honek, hots, oro har esperien tziare n forma objektiboak objektue n ezagutz a r ako behar den sintesi oro barne biltzen du. Bere baitan sintesi bat biltzen duen adigaia kaskala balitz bezala hartu behar da, eta ezein objekturi ez zaio lotzen, sintesi hau esperien tziari ez bada gokio, bai honet a t ik mailega t u a gisa, eta orduan adigai enpirikoa deitzen zaio, bai oro har esperien tzia (bere forma) honet a n funtsa tz e n dela apriorizko baldintza gisa, eta ordua n adigai hutsa da, dena dela, esperien tziari dagokion a, bere objektua honet a n soilik aurki baitait eke . Izan ere, nondik atera nahi da apriorizko adigai sintetiko baten bitartez pents a t u t ako objektu baten ahalgarri t as u n a r e n izaera, objektu e n ezagu tz a enpirikoaren forma osatze n duen sintesi tik abiatu t a ez bada? Beharrezko baldintza logikoa da halako adigaie t a n kontra e s a nik ez dela egon behar; baina ez da inolaz ere baldintza gogob e t e g a r ri a adigaiar e n errealita t e objektiborako, h. d., adigaiare n bitartez pents a t u t ako objektuar e n ahalgarri t as u n e r ak o. Bi lerro zuzen e n artea n bildutako figurare n adigaian ez dago kontrae s a nik, izan ere, bi lerro zuzene n eta beren batera tz e a r e n adigaiek ez dute figura baten ukap e nik barne biltzen; ezintas u n a ez da funtsa tz e n adigaie t a n beren baitan, baizik beren eraiket a n espazioan , h. d., espazioar e n baldintze t a n eta bere deter min azioa n; baldintza hauek, ordea , beren errealita t e objektiboa dute gainera , h. d., gauz a ahalgarriei lotzen zaizkie, hauek beren baitan oro har esperien tziare n forma a priori barnebiltzen dutelako.

Eta orain ahalgarrit a su n ar e n postula tu honen onura zabala eta eragina begi- bistan jarri nahi ditugu. Iraunkorra den gauza errepre s e n t a t z e n badut, bertan aldatz e n den guztia bere egoer ari dagokiola, orduan inoiz ezin dut ezagut u halako adigaitik soilik abiatut a halako gauza bat ahalgarria denik. Edo bera ezartze a n beti eta ezinbes t e a n ondore n best e zerbait ondoriozta tz e n den modu a n antolatu t a dago e n zerbait errepres e n t a t z e n badut, ordua n hau kontrae s a nik gabe pents a daiteke horrela; baina hortik abiatu t a ezin da juzgatu ea halako berekitas u n a (kausalit at e gisa) gauza ahalgarri bate a n bada go e n . Azkenik, honela antola tu t a dagoe n hainbat gauz a (subs t a n tziak) errepre s e n t a dezaket : baten egoer ak best e a r e n e a n eragiten duela, eta aldera n tziz; hala ere, ezin da hautazko sintesi soila barnebiltzen duten adigai horieta t ik abiatu t a ondoriozta tu halako hartue m a n a gauzare n bati egokitu ahal zaionik. Beraz, adigai hauek haute m a p e n e n hartue m a n a k esperien tzia bakoitzea n a priori adieraz t e n dituztelako soilik ezagu tz e n da haien errealita t e objektiboa, h. d., beren egia transz en d e n t a l a , eta gainera , noski, esperien tziatik beregainki, baina ez oro har esperien tzia baten formarekin eta batasu n sintetikoar ekin duten harre m a n orotatik bereg ainki, hauet a n baino ezin baitait ezke ezagut u objektuak enpirikoki.

Orain, ordea, haut e m a p e n a k eskaintz en digun ekaitik subst a n tzia, indarra eta elkarrera gin e n adigai eraba t berriak sortu nahi izanez gero, esperien tzia bere tik beren elkarloturar e n adibide a hartu gabe , ordua n asm ak eri a soilak gerta tuko litezke, eta haue n ahalgarri t as u n a k ez du ezein ezagu g a rririk bere baitan, zeren esperien tzia ez baita hartzen maistra gisa, eta era bere a n , ez baitira adigai horiek berta t ik hartzen. Halako adigai asm at u e k ezin dute beren ahalgarrit a su n a r e n izaera kategoriak bailiran a priori jaso, esperien tzia oro beren menp e a n duten baldintzak bailiran, baizik a post eriori esperien tziaren bitartez eman a k diren heinea n best erik ez, eta beren ahalgarrit a su n a a posteriori eta enpirikoki ezagu tz e n da, edo ezin da best ela inolaz ere ezagut u . Iraunkorki espazioa n prese n t e dago e n baina hau bete tz e n ez duen subst a n tzia (materia eta zerizan pents a tz ailear e n arteko erdiko gauz a gisa, batzuek onartu nahi izan duten gauz a), dela etorkizuna aurretik begies t e k o gure goga m e n a r e n oinarrizko indarren bat (ez hori ondoriozta tz eko a soilik), dela gizakiekin pents a m e n d u e n komunita t e a n egoteko bere ahalm e n bat (nahi den bezain urrun egond a ere); hauek denak oinarrigab e ko ahalgarri t as u n a duten adigaiak dira, ahalgarrit a su n hau esperien tzia eta bere lege ezagun e t a n ezin baita oinarritu, eta honen gabezian hautazko pents a m e n d u e n lotura best erik ez dira, zeinak, ezein kontrae s a nik ez badu ere, hala ere, errealit at e objektiboar e n eta, beraz, hem e n pentsa t u nahi diren objektue n ahalgarrit a su n a r e n uzirik ez duen. Errealitat e a ri dagokionez , berez dago debeka t u a halakoa in concre to pents a tz e a esperien tziaren laguntz arik gabe, zeren hau sentsazioari soilik lot baitakioke, hau esperien tziare n materia den heine a n , eta ez baitu zerikusirik hartue m a n a r e n formar ekin; honekin, edoz ein kasut a n , asm akizun e t a r a jolas genez ak e e n .

Alde bater a uzten dut, ordea , bere ahalgarri t as u n a errealit at e t ik abiatut a esperien tzian lor daiteke e n gauza oro, eta hem e n apriorizko adigaien bidezko gauz en ahalgarrit a su n a baino ez dut kontsidera tz e n , eta hauet az oraindik honakoa baiezt a tz e n dut: ez direla berez gerta tz e n adigai haue t a t ik soilik abiatu t a , baizik beti oro har esperien tzia baten baldintza formal eta objektibo gisa best erik ez.

Itxuraz hiruki baten ahalgarrit a su n a bere baitan ezagut daiteke bere adigaitik abiatut a (ziurki esperien tziat ik bereg ain a da); izan ere, egitat e a n , objektu bat eman diezaiokegu, h. d., bera eraiki dezake gu erab a t a priori. Hau, ordea, objektu baten forma best erik ez denez gero, orduan honek beti ere irudime n ar e n produktu a izaten iraungo luke, eta bere objektuar e n ahalgarri t as u n a k zalantza g ar ria izaten iraungo luke, horret ar ako zerbait gehiago beharko balitz bezala, hots, halako figura esperien tziare n objektu denek oinarritzat hartzen duten baldintzap e a n soilik pents a t u a izatea . Halako gauz ar e n ahalgarrit a su n a r e n errepr es e n t a z ioa adigai horrekin elkarlotzen duen a espazioa kanpoko esperien tzien apriorizko baldintza formala izatea eta irudime n e a n hiruki bat eraikitzeko sintesi eratz ailea guk agerp e n baten atzem a t e a n agerp e n a esperien tzia- adigai bihurtzeko erabiltzen dugun sintesiare n berber a izatea best erik ez da. Eta horrela, handitasu n jarraituen ahalgarrit a su n a , eta gainer a, handitasu n e n a oro har, horien adigaiak osotara sintetikoak direnez, ez dira argitzen adigai beraiet a t ik abiatu t a , baizik lehen- lehenik beraie t a t ik abiatut a objektuek oro har esperien tzian jasotzen duten deter min azioare n baldintza formalak diren heine a n ; eta non nahiko lirateke bilatu adigaiei egokitzen zaizkien objektuak, objektuak emat e n dituen gauza bakarra den esperien tzian ez bada? Dena dela, esperien tzia aitzinatu gabe ere gauz en ahalgarrit a su n a ezagu t eta ezaugarri dezake gu , baina bertan oro har zerbait objektu gisa emat eko baldintza formalekin harre m a n e a n soilik, eta beraz, erab a t a priori, baina esperien tziarekin harre m a n e a n eta bere muge n barne a n best erik ez.

Gauzen errealitatea ezagutz eko postulatu ak haute m a p e n a eskatz e n du, eta beraz, sents azioa bere kontzien tziarekin bater a, baina ez zuzenki bere izatea ezagut u behar dugun objektu berare n a ; bai, ordea, haut e m a p e n erreal batekin bilkura esperien tziare n analogien araber a , hots, oro har esperien tzia bateko elkarlotura erreal oro erakus t e n duten analogien araber a .

Gauza baten adigai soilean ezin da bere izatear e n izaerarik aurkitu. Izan ere, bera hain osoa izan arren, non ezer ez baitzaio falta gauz a bat bere barneko deter min azio guztiekin pents a tz eko, dena dela, izateak honekin guztiarekin ez du zerikusirik, baizik galdekizun honekin best erik ez: ea halako gauza bat guri eman a zaigun bere haute m a p e n a adigaiar e n aurretik etorri ahal izateko modu a n . Izan ere, adigaia haute m a p e n a r e n aurre tik etortze ak bere ahalgarri t as u n soila adieraz t e n du; adigaiari bere ekaia emat e n dion haute m a p e n a , ordea, errealit at e a r e n izaera bakarra da. Gauzare n izatea, ordea , bere haute m a p e n a r e n aurretik ere ezagu t daiteke alderag a rriki a priori, baldin eta haut e m a p e n batzuekin soilik elkartzen bada bere (analogien) elkarlotura enpirikoare n oinarri- esakun e e n arab er a . Izan ere, hainbe s t ez , gauzare n izatea gure haute m a p e n e kin elkartua dago esperien tzia ahalgarri bate a n , eta analogia haien gida- hariarekin gure haute m a p e n erreale tik gauzara irits gaitezke haute m a p e n ahalgarrien ilaran. Horrela, gorputz dene t a n sartzen den materia magn e t ikoar e n izatea erakarrit ako altzairuen karraskad ur e n haute m a p e n a r e n bitartez ezagu tz e n dugu, gure organo e n antola er ar e n arab er a ekai honen haute m a p e n zuzen a ezinezkoa den arren. Izan ere, gure sentsu ak finagoak balira, beren zakart a s u n a oro harrezko esperien tzia ahalgarriare n autugai a ez denez gero, orduan beren begiesp e n enpiriko zuzen er a iritsiko ginat ek e esperien tzia bate a n sentim e n a r e n legee n eta gure haute m a p e n e n testuinguru ar e n araber a . Beraz, gauz en izatear e n gure ezagutz a haute m a p e n a eta honen lege enpirikoet ar a nzko joera iristen diren bezain urrun heltzen da. Esperien tziatik ez bagar a abiatz en edo agerp e n e n bilkura enpirikoaren arab er a jokatzen ez badugu, orduan alferrik nahi izango dugu gauz ar e n baten izatea asm atz e a edo ikertzea . Izatea zeharbidez frogatz eko erregel a hauen aurkako objekzio botere t s u a egiten du, ordea, idealismo ak, eta bere errefus a p e n a k hem e n aurkitzen du gune egokia 88 .

* * *

Idealismoaren errefusap e n a

Idealismo a (idealismo materialaz ari naiz) gure kanpoko objektu ak espazioa n izatea zalantza g ar ri tza t eta frogaezine z k o t za t soilik edo faltsutza t eta ezinezko t z a t ere adieraz t e n duen teoria da; lehena, Descartes e n idealismo proble m atikoa da, baiezt ap e n enpiriko Bakarra adieraz t e n duen a zalantz a ezintz a t , hots, « banaiz» ; bigarrena, Berkeleyre n idealismo dog m atikoa da, espazioa, honi baldintza bereiztezin gisa atxikitzen zaizkion gauza denekin bater a, bere baitan ezinezkotz a t adieraz t e n duen a, eta horrega t ik, espazioan daud e n gauz ak ere irudikap e n soiltzat adieraz t e n dituen a . Idealismo dogm a tikoa ezinbes t eko a da espazioa berbait an go gauz ei dagokien berekitas u n gisa hartzen bada; izan ere, hor bera eta berekin bater a berak baldintza tz a t duen guztia ezgauz a bat da. Idealismo honen oinarria, ordea, Estetika transz en d e n t a l e a n ezezt a tu dugu. Idealismo proble m a t ikoak ez du horrelakorik baiezta tz e n , baizik eta gugan dik kanpoko izate baten esperien tzia zuzena frogatz eko ezgait a s u n a adieraz t e n du, eta idealismo hau arrazoizkoa eta pents a m old e filosofiko zehatz baten arab er ako a da, hots, froga gogob e t e g a r ri a aurkitu aurre tik ezein judizio erabakiga rririk ez egitea . Eskatzen den frogak, beraz, guk kanpoko gauzez esperien t zia dugula erakutsi behar du, eta ez soilik irudikape n a ; hau zera frogatu ahal bada soilik gerta daiteke: Descart es e k zalantz a ezinezkotz a t zuen barneko esperien tzia ere kanpoko esperien tziare n aurresu p o siziope a n best erik ez dela ahalgarria.

Teore m a

Nire izatearen kontzien t zia soil nahiz enpirikoki deter minatua k espazioan nire kanpoan daude n objektu e n izatea frogatze n du.

Froga

Ni neure izateaz kontzien t e naiz, denbor a n deter min a t u t a nagoe n heinea n . Denborare n deter min azio orok zerbait iraunkorra aurresu p o s a t z e n du haute m a p e n e a n . Iraunkorki honek, ordea, ezin du nigan dagoe n ezer izan; zeren nire izatea ere iraunkorki honen bitart ez deter min a t u behar baita denbora n lehen- lehenik 89 . Beraz, iraunkorki honen haute m a p e n a nigandik kanpo dagoe n gauza bate t ik eta nigandik kanpo dagoe n gauz a baten errepres e n ta zio soiletik abiatut a da ahalgarria . Ondorioz, nire izatear e n deter min azioa denbora n nik nigandik kanpo haute m a t e n dituda n gauza erreal en existen tziare n bitartez best erik ez da ahalgarria. Baina kontzien tzia denbor a n denbor a- deter min azioare n ahalgarri t as u n a r e n kontzien tziarekin lotuta dago halabe h a rr ez ; beraz, nigandik kanpo daud e n gauz en existen tziarekin ere lotuta dago halabe h a rr ez denbor a- deter min azioare n baldintza gisa; h. d., neure izatear e n kontzien tzia aldi bere a n nigandik kanpoko best e gauz en izatear e n kontzien tzia zuzena da.

1. oharra . Ohartuko da aurreko frogan idealismo ar e n jolasa bere aurka bihurtzen dela eskubide gehiagor ekin. Idealismo ak onartu zuen esperien tzia zuzen bakarra barneko a dela eta kanpoko gauzak hortik abiatu t a inferitu baino ezin daitezke el a egin, baina hau ez da ziurra gerta tz e n beti ema n d a k o efektu e t a tik kausa deter minatu ak inferitzen direne a n , zeren guk agian faltsuki kanpoko gauz ei egozt en dizkiegun errepr es e n t a z io e n kausa gugan egon baitait eke . Baina hem e n frogatu da kanpoko esperien tzia bene t a n zuzena dela 90 , eta gure existen tziare n kontzien tzia ez, baina bere deter min azioa denbor a n , h. d., barneko esperien tzia bere eskutik best erik ez dela ahalgarria. Noski, « banaiz» errepr es e n t a z io a , pents a m e n d u orori lagun egin diezaioke e n kontzientzia adieraz t e n duen a, zuzenki subjektu baten existen tzia bere baitan barne biltzen duen a da, baina ez da oraindik bere ezagut zarik , eta beraz, ezta ezagu tz a enpirikorik ere, h. d., ez da esperien tziarik; izan ere, horri existitzen den zerbait en pentsa m e n d u a z gain begiesp e n a ere baitagokio, eta hem e n barneko begiesp e n a dagokio, eta berari begira, h. d., denbor ari begira deter min a t u behar da subjektua , eta honet a r ako beti ere kanpoko objektuak behar dira, eta ondorioz, barneko esperien tzia bera zeharbid ez soilik eta kanpoko ar e n bidez best erik ez da ahalgarria .

2. oharra . Honekin guztiz ados dago gure ezagu m e n a r e n esperien tzia- erabilera oro denbor ar e n deter min azioan . Kontua da denbor a- deter min azio oro kanpoko hartu e m a n e n aldakuntz a ri dagokion ez (higidura) espazioan iraunkorkiarekin harre m a n e a n (adibidez , eguzkiare n higidura lurreko objektuei begira) haut e m a n ahal izateaz gain subst a n tziar e n adigaia oinarritu ahal izateko ezer iraunkorrik ez dauka gula , hau begiesp e n a den aldetik, materia soila izan ezik, eta iraunkort a s u n hau bera ez da kanpoko esperien tziat ik sortzen, baizik eta a priori aurres u po s a t z e n da denbor a- deter min azio ororen beharrezko baldintza gisa, eta beraz, barneko sentsu ar e n deter min azio gisa ere aurresu p o s a t z e n da kanpoko gauz en existen tziare n bitartez gure izate propioari begira. «Nia» errepr es e n t a z io a n dudan neure buruare n kontzientzia ez da begiesp e n a , subjektu pentsa tz aile baten berezkot as u n a r e n errepres e n t a z io intelek tual soila baizik. Horrega tik, «nia» honek ez dauka iraunkorra izanik barneko sentsuko denbor a-deter min azioar e n tz a t baliagarria izango litzateke e n begiesp e n a r e n predikatu bat bera ere korrelato modu a n ; adibidez, materian sartuezin tas u n a den legez, materia begiesp e n enpirikoa den heine a n .

3. oharra . Norbere buruar e n kontzientzia deter min a t u a r e n ahalgarrit a su n e r ak o kanpoko objektue n existen tzia behar izatetik ez da ondoriozta tz e n kanpoko gauze n errepres e n t a z io begiesg a rri orok aldi berea n bere existen tzia barnebil tzen duenik, izan ere, hura irudimen a r e n

efektu soila ere izan daiteke (amet s e t a n eta eroaldian); errepre s e n t a z io hori aurre tik doaz en kanpoko haute m a p e n e n birprodukzioari esker baino ez dago, alegia, kanpoko objektue n errealita t e a r e n bitart ez soilik ahalgarriak diren haute m a p e n e n birprodukzioari esker, azaldu den modu a n . Hemen, hau best erik ez zen frogatu behar: barneko esperien tzia oro har kanpoko esperien tziare n bitart ez soilik dela ahalgarria . Ustezko esperien tzia bat edo best e irudikap e n soila ez ote den bere deter min azio berezien arab er a eta esperien tzia erreal ororen irizpideekin erkake t a eginez erabaki behar da.

* * *

Azkenik, hirugarren postulatu a ri dagokion ez , honek izatea n aurkitzen den beharrezkota s u n materialaz dihardu, ez adigaien elkarloturako beharrezkot a s u n formal eta logiko soilaz. Sentsu e n objektue n existen tziarik ezin daiteke e n e z osoki a priori ezagu tu , baina bai aldera g ar riki a priori jadanik ema n d a ko izate bati dagokionez , eta hala ere, nonbait esperien tziare n bilkuran barne bildua egon behar duen existen tzia batera iritsi ahal garen ez gero, hau haute m a p e n jakin horren zatia izaki, ordua n existen tziaren beharrezkot a s u n a ezin da ezagu tu inolaz ere adigaie t a t ik abiatut a , baizik beti haut e m a n a denar ekin duen elkarlotura tik abiatut a esperien tziare n lege orokorren araber a . Hortaz, best e agerp e n jakinen baldintzap e a n ezin da izaterik ezagut u halabe h a rr ez , kausalit at e a r e n legee n araber a kausa jakinet a tik sortzen den efektue n izatea izan ezik. Beraz, ez da gauz en (subs t a n tzien) izatear e n beharrezkot a s u n a , baizik beren egoer ar e n a guk ezagu t dezake g u n a , eta gainera , haut e m a p e n e a n emat e n diren best e egoer e t a t ik abiatu t a eta kausalita t e a r e n lege enpirikoei jarraiki. Hemen dik zera ondoriozta tz e n da: beharrezkot a s u n a r e n irizpidea esperien tzia ahalgarriaren legea n baino ez datzala; gerta tz e n den guztia bere kausar e n bidez a priori deter min a t u t a dago el a agerp e n e a n . Horrega tik, beren kausa ema n a zaigun efektu e n beharrezkota s u n a soilik ezagutz e n dugu izadian, eta beharrezkot a s u n a r e n ezaug arria izatea n ez da iristen esperien tzia ahalgarriaren alorrera baino, eta honet a n ere ez du gauz en existen tziaz balio, gauzok subst a n tziak diren aldetik, zeren hauek ezin baitira inoiz efektu enpirikoak bezala edo gerta tz e n eta sortzen den zerbait bezala begizta tu. Beharrezkot a s u n a , beraz, kausalit at e a r e n lege dina mikoen araber ako agerp e n e n hartue m a n a r i eta bertan oinarritzen den (kausa baten) izate jakin bate tik a priori best e baten (efektuar e n ) izatea inferitzeko ahalgarri t as u n a ri soilik dagokie. «Gerta tz e n den oro hipote tikoki beharrezkoa da»; oinarri- esakun e honek munduko aldaket ak lege bati menp er a tz e n dizkio, h. d., beharrezko izatear e n erregel a bati, eta honen gabezian inolaz ere ez legoke izadirik. Horrega tik, «ezer ez da gerta tz e n ausaz ( in mundo non datur casus )» esakun e a apriorizko izadiaren legea da; halaber , «izadian beharrezkot a s u n a ez da itsua, baizik baldintza tu a , eta beraz, beharrezkot a s u n ulergarria ( non datur fatu m )». Aldaket e n jolasa bi lege haue n arab er a gauze n izaeraren menp e a n geratz e n da (gauzok agerp e n a k diren aldetik), edo gauz a bera dena , adime n ar e n batasu n a r e n menp e a n , eta haiek bertan soilik koka daitezke esperien tzia bate a n , hau agerp e n e n batasu n sintetikoa den aldetik. Bi oinarri- esakun e hauek dinamikoak dira. Lehena, bene t a n kausalit at e a r e n oinarri- esakun e a r e n ondorioa da (esperien tziare n analogien artea n). Bigarren a , modalit at e a r e n oinarri- esakun e ei dagokie, eta kausazko deter min azioari gainer a adime n ar e n erregel a baten menp e a n dagoe n beharrezkota s u n a r e n adigaia gehitzen dio. Jarraitasun a r e n printzipioak edozein jauzi debek a tz e n du agerp e n e n (aldake t e n ) ilaran («in mundo non datur saltus» ), eta era bere a n bi agerp e n e n arteko zulo edo arrakala oro debeka tz e n du espazioare n sintesi enpirikoare n multzoan ( «non datur hiatus» ); izan ere, hortaz, esakun e a horrela azal daiteke: «esp erien tzian ezin da hutsun e a (vacuu m ) aurkezt e n duen edo hutsun e a sintesi enpirikoare n zati gisa baime n tz e n duen ezer onartu». Izan ere, (mundu ar e n) esperien tzia ahalgarriare n alorretik at pentsa daiteke e n hutsun e a ri dagokionez , hau ez dagokio adime n soilaren esku m e n a ri , honek agerp e n jakinek ezagu tz a

enpirikorako duen erabileraz baino ez baitu erab akitzen , eta arrazoime n idealare n arazoa da, esperien tzia ahalgarriaren esfera tik goiti ihest en den eta hau ingura tu eta muga tz e n duen az juzgatu nahi duen arrazoime n a r e n arazoa, alegia, eta horrega t ik Dialektika transz e n d e n t a l e a n kontsidera t u behar da. Lau esakun e hauek («in mund o non datur hiatus», «non datur saltus», «non datur casus», «non datur fatu m» ) eta orobat jatorri transz e n d e n t a l eko oinarri- esakun e oro erraz aurkez ditzake gu beren orden ar e n araber a kategorien orden ari jarraiki, eta bakoitzari bere kokaleku a erakuts geniez aioke, baina hau irakurle saiatuak norberak egingo du, edo horret ar ako gida- haria erraz aurkituko du. Esakune guztiek, ordea, honet a n best erik ez dute bat egiten, hots, sintesi enpirikoan adime n ari eta agerp e n ororen bilkura jarraituari, h. d., bere adigaien batasu n a ri kaltetu edo eragingo ahal liekeen ezer ez dutela onartze n. Izan ere, adimen e a n soilik ahalbidetz e n da esperien tziare n batas u n a eta hem e n izan behar dute haute m a p e n guztiek beren egoitza.

Ea ahalgarri t as u n a r e n alorra errealki oro barne biltzen duen a baino handiago a den eta hau, ordea, bere aldetik beharrezkoa dena baino handiago a den, galdekizun egokiak eta konponk et a sintetikoa duten ak dira, baina, best ald e , arrazoim e n a r e n eskum e n a ri baino ez dagozkionak; izan ere, hau adina esan nahi dute: ea gauz a guztiak, agerp e n a k diren aldetik, osorik esperien tzia bakarrar e n multzoan eta testuinguru a n kokatzen diren, haut e m a p e n jakin bakoitza horren zati den, eta beraz, best e agerp e n e kin ezin daiteke e n lotu, edo ea nire haut e m a p e n a k esperien tzia ahalgarri bat baino gehiago t a n koka daitezke e n (beren bilkura orokorrea n). Adimen ak a priori esperien tziari oro har sentim e n a eta apertze pzioar e n erregel ak emat e n dizkio baldintza subjektibo eta formalen arab er a , eta hauek best erik ez dute ahalbide tz e n hura. Begiesp e n a r e n best e formak (espazioaz eta denboraz gain) eta era bere a n adime n ar e n best e formak (pents a tz e a r e n forma diskurtsiboaz edo adigaien bidezko ezagu tz az gain) ahalgarriak balira ere, hauek ezin ditugu asm at u eta ulertu, eta hau egin ahal izango bage n u ere, ezingo litzaizkioke esperien tziari egokitu, hau objektuak emat e n dizkigun ezagu tz a bakarra den aldetik. Adimen ak ezin du erab aki ea oro har gure esperien tzia ahalgarri osoari dagozkionez gain best e haut e m a p e n a k daud e n, eta beraz, materiare n erab a t best elako a den alorra egon daiteke e n , bere autug ai a ema n d a ko a r e n sintesia best erik ez baita. Horrez gain, gure ohiko inferentzien txirotasu n a begi- bistan nabar m e n tz e n zaigu, eta honen bidez ahalgarri t as u n a r e n erresu m a handia sortzen dugu, (esperien tziare n objektue n) errealki oro bere zati txikia izaki. «Errealki oro ahalgarria da» esakun e t ik ondoriozta tz e n da berezko eran, konbert sioare n erregel a logikoari jarraiki, esakun e partikular soil hau: «ahalgarria den zerbait erreal a da»; zeinak hau esan nahi duen itxuraz: «ahalga rria den asko dago erreala ez dena ». Badirudi ahalgarria denar e n kopurua erreal a denar e n kopuru ar e n gainetik handi daiteke el a , lehen ari zerbait eran tsi behar baitzaio bigarren a osatzeko. Halere, ahalgarria denari egindako eransk e t a hori ez dut ezagu tz e n . Izan ere, oraindik erant si beharko litzateke e n a ezinezkoa izango liteke. Nire adimen a ri esperien tziare n baldintza formalekin bat egiteaz gain zerbait erant s dakioke, hots, haut e m a p e n batekin elkarlotura; baina honekin lege enpirikoen araber a elkarlotu t a dago e n a erreala da, zuzenki haut e m a n a ez den arren. Hala ere, ezin da inferitu ema n d a k o tik abiatut a , eta are gutxiago, zerbait emat e n ez bazaigu, ea haute m a p e n e a n emat e n zaidan ar ekin bilkura osoan dagoe n agerp e n e n best e ilara, eta beraz, dena biltzen duen esperien tzia bakarra baino zerbait gehiago izatea ahalgarria ote den; zeren ekairik gabe ezin baita inolaz ere ezer pents a t u . Ahalgarria best erik ez den baldintzap e a n ahalgarria baino ez dena ez da ahalgarria zentzu guztietan . Zentzu honet a n hartzen da galdekizun a, ordea, gauz en ahalgarrit a su n a esperien tzia iristen denera baino urrutirago luzatzen ote den jakin nahi dene a n .

Galdekizun hauek iritzi orokorrare n arab er a adimen a r e n adigaiei dagokien e a n ezein hutsun erik ez uzteko soilik aipatu ditut. Egitate a n , ordea , ahalgarrit a su n absolutu a (zentzu orotan balio duen a) ez da adimen a r e n adigai soila, eta honek ezin du inolaz ere erabilera enpirikorik izan, baizik adimen a r e n erabilera enpiriko ahalgarri orori ihest en dion arrazoim e n a ri best erik ez dagokio. Horrega tik, hem e n , ohar kritiko soil batekin askiet si behar dugu geure burua eta gaia gainerako a n iluntasun e a n utzi behar dugu gerorako jardunbide zabalago a r e n zain.

Laugarre n zati hau eta berekin aldi berea n adime n hutsare n oinarri- esakun e denen sistem a bukatu nahi dudan e z gero, ordua n modalit at e a r e n printzipioak postulatu ak deitu izanare n arrazoia ema n behar dut. Hemen adierazp e n honi ez diot ema n nahi gaur egungo autore filosofiko batzuek ema n dioten zentzua , mate m a t ikariek emat e n dioten ar e n aurkakoa, alegia, adieraz p e n a benet a n hauei dagokien e a n , hots, postula tz e ak esakun e bat zuzenki ziurtzat hartze a esan nahi duela, legezt ap e n edo frogarik gabe; izan ere, esakun e sintetikoak, nahi den bezain ebident e a k direla ere, dedukziorik gabe onartuko bage ni tu, beren adieraz p e n propioare n ospea g a t ik onarpe n baldintza tu g a b e a barnebiltzen dutela, ordua n adime n ar e n kritika oro galtzen da, eta sines m e n arrunt ak (ezein berm e ez denak) ukatzen ez dituen handius t e ausar t e n a k falta ez direnez gero, ordua n gure adimen a lilurakeria denei irekia gera tz en da eta ezin die bere onarpe n a ukatu haue n adierazp e n ei , zeinek, legezt a t u ak izan gabe ere bene t ako axiomak balira bezala onartu ak izatea eskatz en duten haue n konfiantz azko tonu berea n . Gauza baten adigaiari apriorizko deter min azioa erans t e n bazaio sintetikoki, orduan halako esakun e bati froga bat ez bada ere bere baiezt ap e n a r e n zuzent a s u n a r e n dedukzioa beder e n nahita ez erantsi behar zaio.

Modalitat e a r e n oinarri- esakun e a k ez dira, ordea, objektibo- sintetikoak, zeren ahalgarrit a su n a , errealita t e a eta beharrezkota s u n a r e n predikatu ek ez baitut e ezert an ere ugaltzen beren aplikazioan adigaia objektuar e n errepre s e n t a z ioari zerbait erant siz. Hala eta guztiz ere, beti ere sintetikoak direnez gero, ordua n hori subjektiboki best erik ez dira, h. d., gauz a (errealki) baten adigaiari, zeinez best el a ezer ez duten esat e n , beren jatorria eta egoitza den indar ezagutz ailea halako moldez gainer a tz e n diote, non, adigaia adime n e a n esperien tziare n baldintza formalekin elkarlotzen baldin bada, bere objektuari ahalgarria baiteritzaio; non haute m a p e n a r e kin elkartzen bada (sents azioarekin, sentsu e n materia den heine a n), eta honen eskutik adime n ar e n bidez deter min a t u a bada, ordua n objektu a erreala baita; non haute m a p e n e n bilkuraren bitartez adigaien arab er a deter min a t u a bada go, orduan objektuari beharrezkoa baiteritzaio. Modalitat e a r e n oinarri- esakun e e k, beraz, adigai batez bera sortzen duen ezagu m e n a r e n ekintza best erik ez dute adieraz t e n . Matem at ika n, ordea, postulatu bat geure buruari lehenik objektu bat emat eko eta gero bere adigaia sortzeko sintesia barne biltzen duen esakun e praktikoa da, adibidez , lerro jakin baten bidez puntu jakin bate tik gainaz al bate a n biribil bat deskribatz e a rr e n , eta halako esakun e a ezin da frogatu, zeren berak eskatz e n duen jardunbide a halako figurare n adigaia sortzeko baliabide a bera baita. Ondorioz, guk eskubide berber az postula ditzake gu modalita t e a r e n oinarri- esakun e a k, zeren gauz ez dugun adigaia ez baitut e ugaltzen 91 , baizik hau oro har indar ezagu tz ailear ekin lotzeko era baino ez baitute erakus t e n .

* * *

Ohar orokorra oinarri-esakun e e n siste m ari 92

Oso ohargarria da ezein gauzare n ahalgarri t as u n a ezin aditu izatea kategoria soilaren bitart ez , baizik beti begiesp e n bat behar izatea eskura, honela bertan adime n ar e n adigai hutsar e n errealita t e objektiboa azaltzea rr e n . Har ditzagu n, adibidez, erlazioaren kategoriak. Ezin da aditu adigai soilen bitartez ea nola 1. zerbait subjektu gisa soilik, ez best e gauza baten deter min azio soil gisa existitzen den, h. d., substan t zia izan daiteke e n , edo 2. zerbait delako, best e zerbaitek izan behar duen, eta beraz, zerbait oro har kausa izan daiteke e n , edo 3. gauz a asko existitzen badira, haue t ako bat han egote a g a t ik best e e t a n zerbait ondoriozta tz e n den, eta aldera n tziz, eta honela subst a n tzien komunit a t e bat gerta daiteke e n . Honek berdin balio du best e kategoriez, adibidez, ea nola gauz a bat best e askorekin bater a berdina izan daiteke e n , h. d., handit asu n bat izan daiteke e n , eta abar. Begiesp e n a falta den heinea n , ezin da jakin ea kategorien bitartez objektu bat pents a tz e n den, edo ea hauei oro harrezko objekturen bat egokitu ahal zaien, eta horrela

egiazt a tz e n da berez ez direla ezein ezagut zarik , begiesp e n jakinak ezagutz ak bihurtzeko pentsa m e n- forma soilak baizik. – Horrega t ik gerta tz e n da, orobat , kategoria soileta tik abiatu t a ezein esakun e sintetikorik ezin dela sortu. Adibidez, «izate orotan subst a n tzia dago, h. d., subjektu gisa eta ez predikatu soil gisa existi daiteke e n zerbait»; edo, «halako gauz a bat quantu m bat da, eta abar, eta bertan ez dago adigai jakin bate tik irteteko eta best e batekin elkarlotzeko balia dezake e n ezer». Horrega tik, ez da inoiz lortu era bere a n adime n ar e n adigai huts soiletat ik abiatut a esakun e sintetiko bat bera ere frogatz e a , adibidez, «beh ar b a d a existitzen den guztiak kausa bat du» esakun e a . Harrem a n hau gabe beharb a d a k o a denar e n existen tzia inolaz ere ezingo genuk e ela ulertu , h. d., a priori adime n ar e n bitart ez halako gauza baten existen tzia ezingo genuk e el a ezagut u frogatz e a baino gehiago ezin da egin; hortik ez da ondoriozta tz e n bera gainera gauz en ahalgarri t as u n a r e n baldintza denik. Horrega tik, kausalit at e a r e n oinarri- esakun e a r e n gure froga berriro begiratu nahi bada , ordua n esperien tzia ahalgarriko objektuez soilik frogatu ahal izan genu el a ohartuko da: gerta tz e n den guztiak (edozein jazoera) kausa bat aurresu p o s a t z e n duela eta, gainer a, esperien tziare n ahalgarri t as u n a r e n printzipioa, eta beraz, begiesp e n enpirikoan eman da k o objektuar e n ezagu t zaren printzipioa den heine a n soilik froga dezake gul a, eta ez adigai soileta tik abiatu t a . «Beharb a d a k o a den orok kausa bat izan behar du» esakun e a edonori adigai soileta tik abiatu t a argi zaiola ukatu ezin daiteke e n arren, halako moldez ulertzen da, non beharb a d a k o a denar e n adigaiak jadanik modalita t e a r e n kategoria ez (bere ez- izatea pentsa daitek e e n zerbait gisa), baina erlazioaren a barne biltzen baitu (best e baten ondorio gisa soilik existi daiteke e n zerbait den aldetik), eta horrela, noski, ondokoa esakun e identikoa da: «ondorio gisa best erik ezin existi daiteke e n a k kausa bat du». Egitate a n , beharb a d a k o izatear e n adibide ak ema n behar baditugu, beti aldake t e t ara jotzen dugu eta ez soilik aurkakoaren pentsa m e n d u ar e n ahalgarrit a su n e r a 93 . Aldaket a, ordea , kausa baten bitartez soilik ahalgarria den jazoera da, eta bere ez- izatea , beraz, ahalgarria da berez, eta ordua n, beharb a d a k o t a s u n a zerbait kausa baten efektu gisa soilik existitu ahal izatea n ezagutz e n da; horrega t ik, gauz a bat beharb a d a k o tz a t onartze n baldin bada, orduan esakun e analitikoa da honek kausa bat duela esat e a .

Oraindik ere ohargarriago a da, ordea , gauze n ahalgarrit a su n a kategorien arab er a ulertzeko, eta beraz, haue n errealitate objektibo a azaltzeko begiesp e n a k ez ezik, bereziki kanpoko begiesp e n a k behar izatea. Erlazioaren adigai hutsak hartzen baditugu, adibidez , zera aurkitzen dugu: 1. Substan t ziaren adigaiari egokituz begiesp e n e a n zerbait iraunkorra ema n a izateko (eta horrela, adigai honen errealit at e objektiboa azaltzeko) espazioan gerta tz e n den begiesp e n a (materia) behar dugula, zeren espazioa soilik baitago deter min a t u a modu iraunkorre a n , denbora , aitzitik, eta beraz, barneko sentsu a n dagoe n guztia, eteng a b e darion bitarte a n . 2) Aldaketa kausalitat earen adigaiari dagokion begiesp e n gisa aurkezt eko higidura hartu behar dugu adibidetz a t , espazioan gerta tz e n den aldake t a den heine a n , eta gainer a, horren bitartez soilik zaigu begies g arria aldaket a , eta bere ahalgarrit a su n a ezein adimen hutsak ere ezin du ulertu. Aldaket a , gauza berber a n izateari dagokion ez , elkarren aurka kontra e s a n korki ezarrita daud e n deter min azioe n lotura da. Arrazoimen a k ezin du ulergarria bihurtu adibiderik gabe, ezta adigarria bihurtu ere begiesp e nik gabe , ea nola ote den ahalgarri egoera bate tik gauz a berari aurka egiten dion best e egoer a ondoriozta tz e a ezein arrazoime n e k adibiderik gabe , eta begiesp e n hau puntu batek espazioan egiten duen higidurar e n a da, eta puntu hau leku ezberdin et a n izateak soilik (kontrajarrit ako deter min azioen ondorio gisa) bihurtzen digu begiesg a rria lehen- lehenik aldaket a ; izan ere, ondore n barneko aldaket a pents a g a r ria egitear re n , denbor a barneko sentsu ar e n forma gisa kanpoko begiesp e n a r e n bidez egin behar dugu errepr es e n t a g a r r ia lerro baten tanker ar e n bitart ez eta barneko aldaket a lerro horren marrazke t a r e n bitartez (higidurare n bitart ez), eta beraz, geure buruare n existen tzia jarraitua hainba t egoera t a n kanpoko begiesp e n a r e n bitartez; honen bene t ako oinarria hau da: aldaket a orok begiesp e n e a n zerbait iraunkorra aurresu p o s a t z e n duela, honela norber e burua ere aldaket a gisa haute m a n a izateko, baina barneko sentsu a n ezin dela ezein begiesp e n iraunkorrik egon. – Azkenik, komu ni tat earen kategoria bere ahalgarri t as u n a r e n

araber a ezin da inolaz ere arrazoim e n soiletik abiatut a ulertu, eta gainer a, ezinezkoa da adigai honen errealit at e objektiboa begiesp e nik gabe aditze a, bereziki kanpoko begiesp e nik gabe espazioan . Izan ere, nola pentsa t u nahi da, subs t a n tzia asko existitzen baldin badira, baten existen tzia tik elkarrera gin e a n dago e n best e a r e n e a n zerbait (efektu gisa) ondoriozta tu ahal izateko ahalgarrit a su n a , eta beraz, lehen e n go a n zerbait dagoel ako horrega tik best e e t a n ere zerbait egoteko beharrar e n ahalgarri t as u n a , azken ar e n existen tzia tik abiatu t a soilik ulertu ezin daiteke e n zerbait? Izan ere, hau da komunita t e r ako eskatz e n dena , baina bere subsist e n tziag a t ik osorik bakartz en diren gauze n artea n ez da inolaz ere ulergarria. Horrega tik, Leibnizek mund uko subst a n tziei komunit a t e a egotzi ziene a n , hauek adimen a k soilik pents a tz e n dituen modu a n hartzen zituen ez , jainkotasu n bat behar izan zuen ararteko gisa; izan ere, arrazoiz iruditzen zitzaizkion ulertezinak beren izatetik soilik abiatu t a . Guk, ordea, komunit a t e a r e n ahalgarri t as u n a ederki bihur dezake gu ulergarria (subst a n tzien komunit a t e a , hauek agerp e n a k diren heine a n), komunit a t e a espazioan , beraz, kanpoko begiesp e n e a n errepr es e n t a t z e n badugu. Izan ere, honek jadanik a priori barne biltzen ditu bere baitan kanpoko hartue m a n formalak hartu e m a n erreal en ahalgarrit a su n a r e n baldintza gisa (eragine a n eta kontrae r a gin e a n , eta beraz, komunit a t e a n ). – Era berea n , erraz azal daiteke gauz en ahalgarri t as u n a , hauek handitasu na k diren aldetik, eta beraz, handitas u n a r e n kategoriare n errealit at e objektiboa kanpoko begiesp e n e a n soilik aurkez daiteke el a , eta honen bitart ez soilik aplika dakioke el a ondoren barneko sentsu ari . Ez luzatze a rr e n , ordea, irakurlear e n gogoe t a ri utzi behar diot honen adibide ak aurkezt eko lana.

Ohar oso honek garrantzi handia du, gure aurreko idealismo ar e n errefusa p e n a baiezt a tz e a rr e n ez ezik, batik bat guri gainera halako ezagu tz a baten ahalgarrit a su n a r e n zedarriak erakus t e n dizkigulako, solasgai a barneko kontzien tzia soiletik eta kanpoko begiesp e n enpirikoen laguntz arik gabeko gure izaerar e n deter min aziotik abiatut ako norbere buruaren ezagut za dene a n .

Atal oso honen azken ondorioztap e n a , beraz, hau da: adimen hutsare n oinarri- esakun e guztiak ez direla esperien tziare n ahalgarri t as u n a r e n apriorizko printzipioak baino, eta apriorizko esakun e sintetiko denak azken honi best erik ez zaizkiola lotzen, are gehiago, beren ahalgarrit a su n a bera harre m a n honet a n funtsa tz e n dela osorik.

Juzgamen a r e n irakasp en transzend e n t a l a r en (oinarri-esakun e e n Analitikaren)

Hirugarren atalburu a

Oro harrezko objektu oro feno m e n o e t a n eta nou m e n o e t a nezberdint z e k o oinarriaz

Orain adime n hutsare n lurralde a zeharkatu eta bere zati bakoitza arret az begiratu ez ezik, neurtu eta gainer a bertako gauz a bakoitzari bere kokalekua ere deter min a t u diogu. Lurralde hau, ordea, uhart e bat da eta izadiak berak muga aldaezin et a n itxi du. Egiaren lurralde a da (izen erakarg arria), itxuraren benet ako egoitza den itsaso zabal eta ekaiztsu batez ingura tu a , non lainoak eta azkar urtzen diren izotzak lur berriak iragartz e n dituzten iruzurret a n eta hauek, aurkikuntz e n gogoz dago e n itsasgizon a itxarope n hutsal ekin eteng a b e iruzurtuz, erab a t utzi ezin dituen baina bete ere ezin dituen aben tur e t a n nahas t e n duten. Itsaso honet a r a abiatz er a ausar tu aurretik, ordea , onurag a rria izango da lehen a g o uztera goaze n lurralde ar e n map ari so egite a, heda p e n osoan aztertu eta bertan zerbait aurkitzea itxarote az ziur izatearre n , eta lehen e n g oz

galdetz e a ea ez geund ek e e n gustura lurralde ak barne biltzen duen ar ekin, edo behar izanez gero, gustura egon beharko genuke e n , inon ez baldin bada go best ela non kokatu ahal ginat eke e n lurrik; bigarrenik, ea zein titulupe a n jabetz e n garen lurralde honet az eta ea gure lurraldetz a t atxiki dezake gu n asmo etsai ororen aurka. Galdekizun hauek Analitikan zehar askiro erantzun ditugun arren, beren konponk et ei gainbe gira d a laburtzaile batek uste osoa indar dezake konponk e t e n hainba t une puntu bate a n bater a tz e a ri esker.

Ikusi dugu, hain zuzen, adimen a k bere kabuz esperien tziatik mailega t u gabe sortzen duen guztia, dena dela, esperien tzian soilik erabiltzeko baino ez duela. Adimen hutsar e n oinarri-esakun e a k a priori eratz aileak direla (mate m a t iko ak bezala) edo erregula tz aileak best erik ez direla ere (dinamikoak bezala), ez dute ezer barne biltzen, nolabai t esat eko, esperien tzia ahalgarrirako eske m a izan ezik; izan ere, honek bere batas u n a batas u n sintetikotik soilik jasotzen du, zeina adimen a k emat e n dion jatorriz eta beren ez irudime n ar e n sintesiari apertz epzioarekin harre m a n e a n , eta agerp e n e k , jadanik a priori ezagu tz a ahalgarri baterako datuak diren heine a n , honekin harre m a n e a n eta bater a tu t a egon behar dute. Adimen ar e n erregel a hauek a priori egiazkoak izateaz gain egia ororen iturburu a ere, h. d., gure ezagu tz ak objektuekin duen adost as u n a ere barne biltzen duten arren beren baitan, guri objektuak eman ahal zaizkigun ezagu tz a ororen multzoa osatze n duen esperien tziare n ahalgarrit a su n a r e n oinarria beren baitan barne biltze ari esker, dena dela, ez zaigu aski iruditzen egia dena soilik aurkezt e a , baizik jakiteko irrikan gaud e n a ere bai. Beraz, azterket a kritiko honen bitartez ez badugu adimen a r e n erabilera enpiriko soilean hain ikerkuntz a sotilik gabe ere berez erabiliko genuke e n a baino ikasten , ordua n berta tik lortzen den aban t ailak ez dirudi ahalegina ri eta prest ak e t a ri erantzut e n dionik. Honi, ordea, hau erantzun dakioke: ez dagoel a gure ezagu tz ar e n heda p e n e r a ko ozarkeria kaltegarriagorik aurre tik bere aban t aila jakin nahi duen a baino, hots, edozein ikerkuntz a egin aurretik eta aban t aila honen adigai txikiena ere egin ahal izan aurre tik, bera begien aurrea n izan arren. Hala ere, bada go bene t a n halako ikerkuntz a transz en d e n t a l a r e n ikasle zailenari eta gogoga b e k o e n a ri ere ulergarria eta aldi berea n interes g ar ria izan dakioke e n aban t aila , hots, bere erabilera enpirikoaz best erik jardut en ez duen adime n ak eta bere ezagu tz a propioare n jatorriei buruz gogoet a t z e n ez duen ak bene t a n oso ongi ekin dezake el a , baina gauza bat ezin duela lortu, hots, norber e buruari bere erabilerar e n mugak deter min a tz e a eta bere esfera osoaren barne edo kanpo egon daiteke e n guztia jakitea; izan ere, horret ar ako guk egin ditugun azterket a sakon ak behar dira. Ezin badu bereiztu, ordea, ea galdekizun jakin batzuk bere ikusere m u a n daud e n ala ez daud e n, ordua n inoiz ez dago bere uziez eta bere jabetz az seguru, baizik eta hainba t zuzenke t a lotsagarri hartu beharko ditu aintzat bere erem u a r e n mugak eteng a b e gainditzen baditu (ezinbes t eko a denez) eta lilurakeria eta itxurap e n e n artea n galtzen bada.

Beraz, uste osoz ezagut u ahal bada adimen a k bere apriorizko oinarri- esakun e guztien eta bere adigai guztien erabilera enpirikoa soilik egin dezake el a , eta inoiz ez erabilera transz en d e n t a l a , ordua n hau ondorio garrantzitsu ak dituen esakun e a da. Adigai baten erabilera transz en d e n t a l a oinarri- esakun er e n bate a n hau da: oro harrezko gauz ei eta hauek beren baitan direnari lotzen zaiela, baina erabilera enpirikoa agerpe n ei best erik ez, h. d., esperien t zia ahalgarri baten objektuei. Beti ere azken a baino ezin daiteke el a gerta tu , ordea, datorren e t ik dakus a g u . Adigai bakoitzari lehenik (pents a tz e a r e n ) adigai baten forma logikoa izatea eskatz en zaio oro har, eta gero, bigarrenik, berari objektu bat emat eko ahalgarrit a su n a , zeinari bera lotuko zaion. Objektu hau gabe ez du zentzurik, eta edukiari dagokionez erab a t kaskala da, nahiz beti ere balizko datu e t a tik abiatu t a adigai bat sortzeko forma logikoa gorde dezake e n . Adigai bati objektua begiesp e n e a n baino ezin bazaio ema n, eta begiesp e n hutsa objektu a baino lehen a g o a priori ahalgarria bada , orduan adigai honek bere objektua , eta beraz, bere baliotasu n objektiboa begiesp e n enpirikoare n bitartez soilik jasotzen du, bera horren forma soila izaki. Beraz, adigai guztiak, eta beraiekin bater a oinarri- esakun e guztiak, a priori izan badait ezke ere, begiesp e n

enpirikoei lotzen zaizkie, h. d., esperien tzia ahalgarrirako datuei . Hau gabe ez dute baliotasu n objektiborik, baizik jolas soilak dira, irudime n ar e n edo adimen a r e n jolasak hurren ez hurren beren errepre s e n t a z ioekin. Har ditzagu n Matem at ikare n adigaiak, adibidez, eta gainera , lehenik bere begiesp e n hutse a n . «Espazioak hiru diment sio ditu», «Bi puntu e n artea n lerro zuzen bakarra izan daiteke », eta abar. Oinarri- esakun e hauek denak eta zientzia haren objektuar e n errepre s e n t a z ioa eraba t a priori goga m e n e a n sortzen badira ere, ez lukete ezein esan a hirik izango beren esan a hia beti agerp e n e t a n (objektu enpirikoet a n) erakutsiko ez bage n u . Horrega tik, adigai bakartu a sentsu zk oa bihurtzea , h. d., berari dagokion objektua begiesp e n e a n erakus t e a eskatz e n da gainera , zeren hau egin gabe , adigaiak zentzurik gabe (esat e n den legez), h. d., esan a hirik gabe geratuko bailiratek e. Matem at ikak eskakizun hau tanker ar e n eraiket ar e n bitartez bete tz e n du, zeina sentsu ei prese n t e zaien agerp e n a den (nahiz a priori sortut ako a izan). Handitasu n a r e n adigaiak, zientzia berbera n , bere susta p e n a eta zentzua zenbakian bilatzen du, honek, ordea , hatze t a n , abako ar e n bolet an edo begi- bistan aurkezt e n diren marra eta puntue t a n . Adigaiak beti ere a priori sortua dirau adigai horieta t ik sortut ako oinarri- esakun e sintetiko eta formulekin batera ; baina bere erabilera eta balizko objektu ekin harre m a n a ezin da azken e a n esperien tzian baino bilatu, eta honen ahalgarri t as u n a k (formare n araber a) haiek barne biltzen ditu a priori.

Kategoria guztiekin eta beraie t a t ik eratorrit ako oinarri- esakun e e kin hau bera gerta tz e n dela, ordea, hem e n dik argitzen da: haue t ako bat bera ere ezin dugula definitu, h. d., bere objektu ar e n ahalgarrit a su n a ezin dezake gul a ulergarria bihurtu bereh al a sentim e n a r e n baldintze t ar a , eta beraz, agerp e n e n formet a r a jo gabe, eta ondorioz, hauet a r a zedarrizta tu ak izan behar dute beren objektu bakar gisa, zeren baldintza hau kentzen baldin bada, esan a hi oro, h. d., objektuar ekin harre m a n a kentzen baita, eta orduan, ezin baita ezein adibidere n bidez ulergarria bihurtu ea halako adigaien bidez bene t a n zer adieraz t e n den 94 .

Inork ezin du argitu handitas u n a r e n adigaia oro har, honela izan ezik agian: gauz a baten deter min azioa dela, zeinari esker pents a daiteke e n gauz a honek Bata zenbat aldiz ezarria duen. Halere, «zenb a t aldiz» hau errepikap e n jarraitua n oinarritzen da, eta beraz, denbora n eta (homoge n e o a r e n ) sintesian bertan . Errealitat e a , ukape n ari kontrajarriz, denbor a bat pents a tz e n bada soilik argi daiteke (izate ororen multzo gisa), bete a edo kaskala den denbora . Iraunkort as u n a (denbor a orotan izatea dena) alde bater a uzten badut, ordua n subst a n tziar e n adigaian ez da subjektu a r e n errepre s e n t a z io logikoa baino geratz e n , eta hau subjektu gisa soilik (eta ez predikatu gisa) gerta tz e n den Zerbait errepr es e n t a t z e a r e n bidez egikaritzen dudala uste dut. Guztiarekin ere, abant aila logiko hau gauzare n bati egokitu ahal izateko baldintzarik ez jakiteaz gain, horrekin ezin dut ezer egin eta berta t ik ezin da ezein ondorioztap e nik atera, zeren horren bitartez adigaiare n erabilerar e n ezein objekturik ez baita deter min a tz e n , eta beraz, ezin baita jakin ea honek edonon zerbait esan nahi duen. Kausare n adigaiaz ez dut kategoria hutse a n hau baino gehiago aurkituko (denbora alde bater a uzten badut , non zerbait best e zerbaiti erregel a baten araber a jarraiki zaion): zerbait en izatetik abiatu t a best e a r e n izatea inferitu ahal izatea eragiten duen zerbait dela, eta horren bitart ez kausa eta efektua inolaz ere ezin bereizte az gain inferitu-ahal- izate honek bereh al a nik ezagu tz e n ez dituda n baldintzak eskatz en dituen ez gero, orduan adigaiak ez lukeela ezein deter min aziorik izango objekturen bati egokitzeko eraz. «Beharb a d a den orok kausa bat du» ustezko oinarri- esakun e a k aski pisutsu a dirudi, bere duintasu n a bere baitan balu bezala. Baina zera galdetz e n dut: zer ulertzen duzue beharb a d a k o tz a t? Eta erantzut e n baduz u e: bere ez- izatea ahalgarria den gauza hura, ordua n gustura jakin nahiko nuke nondik ezagu tu nahi duzue n ez- izatear e n ahalgarrit a su n hori, agerp e n e n ilaran segida bat eta bertan ez-izateari jarraiki zaion izate bat (edo alderan tziz), eta beraz, aldakuntz a bat errepre s e n t a t z e n ez baduz u e; izan ere, gauz a baten ez- izateak bere burua ez kontrae s a t e a baldintza logiko batera jotze apala best erik ez da, eta adigairen tz a t beharrezkoa da, baina inolaz ere ez da nahikoa ahalgarrit a su n erreal ar e n tz a t ; orobat , existitzen den subst a n tzia bakoitza pents a m e n d u a n ezezta dezaket neu kontra e s a n gabe, baina hortik inolaz ere ezin dut inferitu izateari begira duen

beharb a d a k o t a s u n objektiboa, h. d., bere ez- izatear e n ahalgarrit a su n a bere baitan. Komunita t e a r e n adigaiari dagokionez , erraza da hau ulertze a : subst a n tziare n kategoria hutsak eta kausalita t e a r e n a k objektu a deter min a tz e n duen argipenik baimen tz e n ez duten ez gero, orduan elkarren g a n a k o kausalit at e ak subst a n tzien arteko harre m a n e a n (comm e rciu m) ere ez duela egingo. Ahalgarrit asu n a , izatea eta beharrezkot a s u n a inork ezin izan ditu argitu tautologia nabar m e n e n bitartez izan ezik, beren definizioa adime n hutse tik abiatu t a soilik sortu nahi ezean . Izan ere, adigaiaren ahalgarrit a su n logikoa (honek bere burua kontra e s a t e n ez duen ez) gauze n ahalgarrit a su n transz e n d e n t a l a r e n (adigaiari objektu bat dagokion ez) ordez jartzeko itxurap e n a k aditua ez dena soilik iruzur eta gogob e t e dezake 95 .

Hem e n d ik se gi tz e n da mod u kont r a e s a n e z i n e a n adim e n a r e n adigai hut s e k inoiz era bil er a trans z e n d e n t a l i k ezin dez ak e t e l a izan , baizik bet i enpirikoa de n a bes t e r ik ez dut e l a , et a adi m e n hut s a r e n oina rri- es ak u n e a k esp e r i e n t z i a ah alg a r r i a r e n baldin tz a orokorr e kin harr e m a n e a n soilik lotze n zaizkiel a sen t s u e n objekt u e i , bain a inoiz ez oro harr ez k o ga uz ei (ha u e k begi e t s i ah al izat ek o era aintz a t har t u gab e ) .

Ondorioz, Analitika transz e n d e n t a l ak emai tza garrantzitsu hau du: adimen a k a priori ezin duela inoiz oro har esperien tzia ahalgarri baten forma aitzinatz e a baino lortu, eta agerp e n a ez dena esperien tziare n objekturik izan ezin daiteke e n e z gero, orduan sentim e n a r e n zedarriak inoiz ezin dituela gainditu, objektuak haue n barne a n soilik eman ahal baitzaizkigu. Bere oinarri-esakun e a k agerp e n e n aurkezp e n a r e n printzipio soilak dira, eta oro harrezko gauzez irakasp e n sistem a t iko bate a n apriorizko ezagutz a objektiboa emat e a uste duen Ontologiare n izen harroak (adibidez, kausalit at e a r e n oinarri- esakun e a) adimen hutsar e n Analitika soil apalago ari utzi behar dio bere lekua.

Pentsa tz e a begiesp e n jakin bat objektu bati lotzeko ekintza da. Begiesp e n honen era inolaz ere ema n a ez bada , orduan objektua transz e n d e n t a l a best erik ez da eta adime n ar e n adigaiak ez du transz e n d e n t a l a ez den best e erabilerarik, hots, anizkunki baten pents a tz e a r e n batas u n a oro har. Sentsuzko begiesp e n a r e n , hots, eduki dezake gu n begiesp e n bakarrare n baldintza oroz abstrai tzen duen kategoria huts baten bitartez ez da ezein objekturik deter min a tz e n , baizik oro har objektu baten pentsa tz e a adierazi best erik ez da egiten era ezberdine t a n . Adigai baten erabilerari juzga m e n a r e n funtzio bat dagokio, ordea , eta honen bitartez menp er a t z e n zaio objektua adigaiari, eta beraz, zerbait begiesp e n e a n eman ahal izateko baldintza gutxienez formala dagokio. Juzgam e n a r e n baldintza (eske m a) falta bada , orduan menp er ak e t a oro desag e r tz e n da; izan ere, ez da adigaiei menp er a dakieke e n ezer emat e n . Beraz, kategorien erabilera transz en d e n t a l soila, egitat e a n , ez da ezein erabilerarik, eta ez du ezein objektu deter min a t u rik, ezta formare n arab er a objektu deter min a g a r ria denik ere. Heme n dik honako a ondoriozta tz e n da: kategoria hutsa ere ezein apriorizko oinarri- esakun e sintetikorako aski ez dela, eta adime n hutsare n oinarri- esakun e e k erabilera enpirikoa best erik ez dutela, inoiz ez transz e n d e n t a l a . Esperien tzia ahalgarriare n alorretik at inon ezin da apriorizko oinarri- esakun e sintetikorik egon.

Gomen d a g a r ria izan daiteke , hortaz, norbera honela adieraz t e a : kategoria hutsek sentime n a r e n baldintza formalik gabe esan a hi transz e n d e n t a l soila dute, baina ez dute erabilera transz en d e n t a lik, zeren hau bere baitan ezinezkoa baita, kategoriei erabilerar e n baten baldintzak (judizioet a n), hots, ustezko objekture n bat adigai horiei menp er a tz eko baldintza formalak falta zaizkien heine a n . Beraz, erabilera enpirikorik ez duten ez (kategoria huts soilak diren aldetik) eta erabilera transz en d e n t a l a izan ezin duten ez gero, orduan ez dute ezein erabilerarik sentim e n orotatik bakartze n badira, h. d., ezein balizko objekturi ezin zaizkio aplikatu; aitzitik, adimen a r e n erabilerare n forma hutsak best erik ez dira oro harrezko objektuari eta pentsa tz e a ri begira, baina beren bitartez soilik ezin dute objektu bat pentsa t u edo deter min a t u .

Dena dela, hem e n zailki saihet s daiteke e n iruzur bat dago oinarrian. Kategoriak beren jatorriaren araber a ez dira oinarritzen sentime n e a n , begiesp e n are n formek egiten duten legez, hots, espazioak eta denborak; eta beraz, sentsu e n objektu oroz goiti doan aplikazioa baime n tz e n dute itxuraz. Baina, best ald e , hauek beren aldetik pentsa m e n d u ar e n formak baino ez dira, begiesp e n e a n emat e n den anizkunkia kontzien tzia bate a n a priori batera tz eko ahalm e n logiko soila barne biltzen duten formak, eta eduki dezake gu n begiesp e n bakarra kenduz gero, ordua n sentsuzko forma huts haiek baino esan a hi gutxiago eduki dezake t e , hauen bitartez gutxien ez objektu bat emat e n baita, baina gure adime n ari berezkoa zaion anizkunkiaren lotura- erak, aitzitik, ez baitu ezer esan nahi, objektu a ema n diezaguk e e n begiesp e n a ez bada gainera tz e n . – Hala eta guztiz ere, objektu jakinei, agerp e n a k diren aldetik, sentsu e n zerizan ak deitzen badiegu (phae no m e n a ) , beraiek begies t eko dugun era berbai ta n duten antola er a t ik bereizten dugun heine a n , ordua n honek jadanik bere baitan jasotzen du, nolabai t esa t eko, haien aurre a n , edo zerizan hauek beren antolaer a r e n arab er a ezartze a , bertan begie t si ezin diren arren, edo baita gure sentsu e n objektu ak ez diren best e gauz a ahalgarriak ere, adimen a r e n bitart ez soilik pents a t u t ako objektutz a t hartu t a , eta hauei adime n- zerizan ak (noum e n a ) deitzen diegu. Hala ere, zera galdetz e n da: ea gure adimen a r e n adigaiek esan a hirik duten azken hauei begira, eta haiek haue n ezagu er a bat izan daitezke e n .

Hasiera- hasiera tik hem e n gaizki- ulertze handi bat sor dezake e n bikoiztasu n bat agertz en da: adimen a k, berak objektu bati harre m a n bate a n soilik fenom e n o deitzen dionea n , aldi berea n harre m a n honet a tik at objektu baten berbaitango errepr es e n t a z io a sortzen duen ez , eta ondorioz, halako objektuak adigaiak bihur ditzake el a errepr es e n t a t z e n duen ez , eta adimen a k kategoriak baino emat e n ez dituen ez gero, orduan adimen a k objektu a azkene n go esan a hi a n beder e n adimen a r e n adigai huts hauen bitart ez pents a t u ahal behar du, baina horren indarrez huts egiten du adime n- zerizan baten adigai indet er minatu a, oro har gure sentim e n e t ik at datzan zerbait den aldetik, guk adimen a r e n bitartez eraren bate a n ezagut dezake g u n zerizan baten adigai deter min a t u tz a t hartze a n .

Noumen o az gure sentsuz ko begiesp e n ar e n objektua ez den gauz a bat ulertzen badugu, gure begiesp e n- eraz abstrai tzen dugun heine a n , orduan hau noum e n o a da adiera negatiboan . Baina honet az sentsuz ko a ez den begiesp e n ar e n objektua ulertzen badugu, orduan begiesp e n- era berezi bat onartz en dugu, hots, intelektual a , gurea ez dena , ordea, eta bere ahalgarrit a su n a ere ezin dugu ulertu, eta hau noum e n o a litzateke esan a hi positiboan .

Sentim e n a r e n irakasp e n a aldi berea n noum e n o a r e n irakasp e n a da adiera negatibo a n , h. d., adimen a k gure begies t eko erarekin harre m a nik izan gabe , eta beraz, agerp e n gisa ez ezik, berbai ta n go gauz a gisa ere pents a t u behar dituen gauz en irakasp e n a , baina hauek horrela bakartz e a n adimen a k aldi berea n bere kategoriak inolaz ere ezin dituela erabili ulertzen du hauek kontsidera tz eko era honet a n , zeren hauek begiesp e n a r e n batas u n a r e kin harre m a n e a n espazioa n eta denbora n soilik duten ez gero esan a hia , orduan batasu n hau ere espazioare n eta denbor ar e n idealtas u n soilari esker soilik deter min a t u baitez ake a priori lotura- adigai orokorren bitartez. Denborar e n batas u n hori ezin topa daiteke e n e a n , eta beraz, noum e n o a n , kategorien erabilera oro osorik amaitz en da, baita esan a hia oro ere; izan ere, kategoriei egokitu beharko litzaieke e n gauz en ahalgarrit a su n a bera ere ezin da ulertu inolaz ere; horrega tik, aurreko atalburu ar e n ohar orokorrea n hasiera bertan esand ak o a best erik ezin dut aipatu. Guztiarekin ere, gauz a baten ahalgarrit a su n a ezin da inoiz haren adigaiak bere burua ez kontrae s a t e ko egitat e t ik abiatu t a soilik frogatu, hark berari dagokion begiesp e n a r e n berm e a izan ezik. Beraz, kategoriak agerp e n gisa kontsidera tz e n ez diren objektuei aplikatu nahi badizkiegu , ordua n sentsuzkoa ez den best e begiesp e n a jarri beharko genuke oinarrian, eta hainbes t ez , objektu a noum e n o a litzateke esanahi positiboan . Hala ere, halako begiesp e n a , hots, begiesp e n intelektual a , erab a t gure ezagu m e n e t ik at datzan ez gero, ordua n kategorien erabilera ere inolaz ezin daiteke esperien tziare n objektue n muga tik irten, eta sentsu- zerizanei noski adime n- zerizan ak dagozkie, eta gure sentsu e n

begiesp e n- ahalm e n a r e kin harre m a nik ez duten adimen- zerizanak egon daitezke, baina gure adigaiak, gure sentsuzko begiesp e n e r a k o pents a m e n- forma soilak diren aldetik, ez dira inolaz ere haue t a r a ino iristen; beraz, guk noum e n o deitzen diogun hori esan a hi negatiboan best erik ez da ulertu behar noum e n o a balitz bezala 96 .

Ezagutz a enpiriko bate tik (kategorien bidezko) pentsa tz e oro kentzen badut, ordua n ez da geratz e n ezein objekturen ezagutz a rik; izan ere, begiesp e n soilaz ezer ez da pents a tz e n , eta nigan dagoe n sentim e n a r e n afekzio horrek ez du osatze n halako errepres e n t a z io ak objekture n batekin duen harre m a nik. Alderantziz, begiesp e n oro alde bater a uzten badut , ordua n pentsa tz e a r e n forma gera tz e n da, h. d., begiesp e n ahalgarri baten anizkunkiari objektu bat deter min a tz eko era. Horrega tik, kategoriak sentsuzko begiesp e n a baina urruna go iristen dira, zeren kategoriek oro harrezko objektu ak pentsa tz e n baitituzte, hauek eman daitezke e n (sentime n a r e n) era berezia aintza t hartu gabe . Haiek, ordea, horren bitartez ez dute objektu e n esfera handiagorik deter min a tz e n , zeren ezin baita onartu hauek eman daitezke e nik sentsuzkoa ez den best e begiesp e n a aurresu p o s a t u gabe; inolaz ere ez zaigu zilegi, ordea , holakorik egitea .

Adigai batek bere baitan kontra e s a nik barnebiltzen ez badu, gainera adigai jakinen muga p e n gisa best e ezagu tz ekin elkartzen bada , baina bere errealit at e objektiboa inolaz ere ezagu tu ezin badai teke , orduan adigai honi problem a t ikoa deitzen diot. Noum e n o baten adigaia, h. d., ez sentsu e n objektu gisa, baizik eta berbait an go gauz a gisa (adime n hutsare n bitart ez best erik ez) pents a t u behar den gauz ar e n adigaia ez da inolaz ere kontrae s a n korr a ; izan ere, sentime n a z ezin da baiezt a tu bera begiesp e n a r e n era ahalgarri bakarra denik. Gainera , adigai hau beharrezkoa da sentsuzko begiesp e n a berbait an go gauze t a r a ez hedatz eko, eta beraz, sentsuzko ezagu tz ar e n baliotasu n objektiboa zedarrizta tz eko (izan ere, begiesp e n a r e n eskuera n ez dago e n gainerako horri noum e n o deitzen zaio, ezagutz a haiek beren erem u a adime n ak pents a tz e n duen guztira ezin dutela luzatu erakus t e a r r e n ). Azkene a n , ordea, halako noum e n o e n ahalgarri t as u n a ezin da inolaz ere aditu, eta agerp e n e t ik at geratz e n den hedap e n a kaskala da (gure tz a t), h. d., guk proble m atikoki gehiago hedatz e n den adime n a dugu, baina ezein begiesp e nik ere ez, ezta inolaz ere sentime n a r e n arlotik at objektuak emat e n dizkigun eta adime n a sentime n a z goiti asertorikoki erabiltze a ahalbide tz e n duen begiesp e n ahalgarri baten adigairik ere. Noume no a r e n adigaia, beraz, muga- adigai soila da, sentim e n a r e n handius t e a zedarriztatz e n duen a , eta beraz, erabilera nega tiboa baino ez du. Guztiarekin ere, ez da izan hautaz asm at u a , baizik sentim e n a r e n zedarriztap e n a r e kin lotuta dago, honen heda p e n e t ik at ezer positiborik ezarri ezin duen arren.

Objektue n sailkaket a fenom e n o e t a n eta noum e n o e t a n , eta mundu ar e n a sentsu e n eta adimen a r e n mundu a n , ezin da inolaz ere onartu esan a hi positiboan , nahiz eta adigaiek, dena dela, sentsuzkoe t a n eta intelektual e t a n sailkaket a onartze n duten; izan ere, azken e n go ei ezin zaie ezein objekturik deter min a t u eta beraiek, hortaz, objektiboki balioduntz a t jo. Sentsu ak alde batera uzten badira, nola bihurtu nahi da ulergarria gure kategoriek (noum e n o e n tz a t geratz e n diren adigai bakarrak izango lirateke e n a k) oraindik nonbait zerbait esan nahi dutela, objekturen batekin duten harre m a n e r a k o pents a tz e a r e n batas u n a baino zerbait gehiago behar denez , hots, begiesp e n ahalgarria behar denez , kategoriak berari aplikatu ahal izateko? Noume no baten adigaia, problem a t ikoki soilik hartut a, onargarria izan ez ezik, ezinbes t eko a ere bada sentime n a ri zedarriak ezartzeko adigai gisa. Halere, hainbes t ez , ez da objektu inteligible berezia gure adimen a r e n t z a t , baizik objektu hau egokituko litzaiokee n adimen bera da arazoa , hots, bere objektuak diskurtsiboki kategorien bitartez ez, baizik intuitiboki sentsuzkoa ez den begiesp e n bate a n ezagu tz e a , eta honen ahalgarri t as u n a r e n errepre s e n t a z iorik ere ezin dugu izan. Honela, gure adimen a k heda p e n nega tibo bat jasotzen du, h. d., bera ez da sentim e n a g a t ik zedarriztatu a , baizik, aitzitik, berak zedarriztatz e n du sentime n a berbait an go gauz ei (ez agerp e n gisa kontsider a tu t a ) noum e n o deituz. Norbere buruari ere bereh al a mugak ezartzen dizkio, ordea , haiek ezein kategoriare n bitart ez ere ez ezagu tz eko, hots, haiek Zerbait ezeza gu n baten izenpe a n baino ez pentsa tz eko mugak.

Autore berriet a n «mun d u s sensibilis» eta «mund u s intelligibilis» 97 adierazp e n e n erab a t best elako erabilera aurkitu dut, antzinakoe t a n zuen zentzutik erab a t bazter tz e n dena eta, noski, zailtasunik sortzen ez badu ere, hitzontzikeria baino eskaintze n ez duen a. Zentzu honi jarraiki, batzuek gustukoa dute agerp e n e n multzoari, begiet sia den heine a n , sentsu e n mund u a deitzea , baina beren bilkura adimen a r e n lege orokorren arab er a pentsa tz e n den heine a n , adime n ar e n mundu a deitzea . Zeru izartuar e n behak e t a best erik azaltzen ez duen astrono mia teore tikoak lehen a aurkezt en du, konten pla tibo ak (mundu ar e n sistem a kopernikarrare n araber a , edo baita Newtone n grabitazioar e n legee n araber a argitua), aitzitik, bigarren a , hots, mund u inteligiblea. Halere, halako hitzen bihurket a galdeke t a temati bat saihes t eko ihespide sofistikoa best erik ez da, bere zentzu a gure erosot as u n a r e n mes e d e t a n aldatuz. Dena dela, agerp e n ei dagokien ez adimen a eta arrazoime n a erabil ditzakegu; baina ea hauek oraindik erabilerarik badute n galdetz e n da objektua agerp e n a ez dene a n (noum e n o a ) , eta zentzu honet a n hartzen da objektu a, bere baitan inteligible gisa soilik, h. d., adimen a ri soilik eman a zaione a n eta sentsu ei ema n a balitz bezala inolaz ere pents a tz e n ez dene a n . Galdekizun a zera da, beraz, ea adime n ar e n erabilera enpirikoaz gain (mundu- eraikinare n newtond ar errepre s e n t a z ioa n ere bai) noum e n o a k objektu tz a t dituen erabilera transz en d e n t a l bat ahalgarria ote den, ezezta tuz erantzun dugun galdekizun a.

Beraz, «sent su e k objektu ak aurkezt e n dizkigute hauek agertze n diren moduan , adimen a k, berriz, beraiek diren moduan » badiogu, ordua n azken hau ez da esan a hi transz en d e n t a l e a n hartu behar, baizik enpirikoan best erik ez, hots, hauek esperien tziaren objektu gisa agerp e n e n bilkura osoan errepr es e n t a t u a k izan behar diren modu a n eta ez hauek esperien tzia ahalgarriarekin duten harre m a n e t ik at, eta ondorioz, sentsu ekin duten e tik at, eta beraz, adimen hutsar e n objektu gisa. Izan ere, honek guretz a t beti ezeza gu n a iraungo du, eta gainera ezeza gu n a izaten jarraituko du ea halako ezagutz a transz e n d e n t a l a (berezia) nonbait ahalgarria den, gure kategoria arrunt e n menp e a n dago e n a r e n moduko a behinik behin. Adime n a k eta sentim e n a k loturan soilik deter min a ditzaket e guga n objektuak. Guk banan tz e n baditugu, ordua n begiesp e n a k adigairik gabe edo adigaiak begiesp e nik gabe ditugu, bi kasue t a n , ordea, ezein objekturi lotu ezin zaizkion errepre s e n t a z ioak ditugu.

Argiketa hauen guztien ondore n norbaitek oraindik kategoriei erabilera transz e n d e n t a l soila ukatzeko unea n zalantza egiten badu, saia ditzala hauek baiezta p e n sintetikoren bate a n . Izan ere, baiezt ap e n analitikoak adime n a ez du aurrera bultzatz en , eta bere autugai a jadanik adigaian pents a t u a dena best erik ez denez gero, ordua n erab akitzeke uzten du ea berak bere baitan objektuekin harre m a n a ote duen, edo oro har pents a tz e a r e n batas u n a soilik adieraz t e n duen (honek objektu bat eman a izateko eraz osoki abst rai tzen duela), zeren adime n ari aski batzaio bere adigaian zer datzan jakitea; adigaiak nora jotzen duen axolaga b e zaio. Beraz, saia dezala oinarri-esakun e sintetiko eta ustez transz en d e n t a l e n bat, haue n modukoa: «den guztia edo subst a n tzia gisa edo bere menp e a n dago e n deter min azio gisa existitzen da»; «beh arb a d a den oro best e gauz a baten efektu gisa existitzen da, hots, bere kausa », eta abar. Zera galdetz e n dut, ordea: ea nondik hartu nahi dituen esakun e sintetiko horiek, adigaiek ez badut e balio esperien tzia ahalgarrian, berbai ta n go gauze t a n baizik (noum e n o e t a n )? Non dago hem e n esakun e sintetiko bat lortzeko beti behar den hirugarre n osagai a, honela bertan ezein kidetas u n logiko (analitiko) ez duten adigaiak elkarlotzeko? Inoiz ez du bere esakun e a frogatuko eta, are gehiago, ezingo du orobat halako baiezt ap e n hutsar e n ahalgarri t as u n a legezt a tu adime n ar e n erabilera enpirikoa aintza t hartu gabe eta horren bitart ez judizio hutsak eta sentsu e t a t ik aske daud e n a k osoki ukatu gabe. Orduan, objektu inteligible huts soilen adigaiak ez du bere aplikazioare n oinarri- esakun erik, ezin baita objektu hauek emat eko erarik asm at u , eta beraien tz ako leku bat gordetz e n duen pents a m e n d u problem a t ikoa espazio kaskalare n modu a n best erik ez da baliagarria oinarri-esakun e enpirikoak zedarriztatz eko, baina ez du ezagu tz ar e n best e objekture n bat bere baitan barne biltzen eta erakus t e n oinarri- esakun e horien esfera tik at.

EranskinaAdime n aren erabilera enpirikoa transze n d e n t alarekin

nahas t e a n sortzen den hausnark e ta- adigaien anfibologiaz

Gogoetaren (reflexio) autugai a ez dira objektuak berak, beraie t a t ik zuzen e a n adigaiak jasotzeko, baizik goga m e n a r e n egoera da, non geu lehen e n g oz adigaie t ar a iritsi ahal izateko baldintza subjektiboak aurkitzeko egoera n jartzen garen. Gogoet a errepre s e n t a z io jakinek gure ezagu tz a- iturburu ezberdinekin duten hartu e m a n a r e n kontzien tzia da, eta honen bitartez baino ezin deter min a daiteke zuzenki beren arteko hartu e m a n a . Gure errepr es e n t a z io ar e n ondore n go landu aldi oro baino lehen a g o egin beharreko galdekizuna hau da: zein ezagu m e n e t a n batera tz e n dira? Adimen a ala sentsu e n bitartez al dira elkarlotuak edo aldera tu ak? Zenb ai t judizio ohituraz onartze n dira, edo joeraz lotzen dira; baina aurretik ezein gogoet a rik egiten ez denez, edo behinik behin ondoren ere kritikoki ez datorren ez gero, ordua n honek beren jatorria adimen e a n izan duten judizioentz a t balio du. Judizio guztiek ez dute azterke ta bat behar, h. d., egiaren oinarriei arret a eskaintze a; izan ere, zuzenki ziurrak badira, adibidez, «bi punture n artea n lerro zuzen bakarra egon daiteke », ordua n beraie t a n ezin da beraiek adieraz t e n duten a baino egiaren ezaug arri hurbilagorik iragarri. Dena dela, judizio guztiek, baita alderake t a guztiek ere, gogoe ta bat behar dute, h. d., adigai jakinak zein indar ezagu tz aileri egokitzen zaizkion bereizte a . Gogoeta transz e n d e n t a la deitzen diot oro harrezko errepre s e n t a z io e n alderak e t a hau bera egiten duen indar ezagu tz ailear ekin batzen duen, eta honen bidez, zera bereizten duen ekintzari: ea adime n hutsari edo sentsuzko begiesp e n a ri egokituz aldera tu behar diren errepr es e n t a z ioak beren artea n . Gogam e n a r e n egoer a bate a n adigaiak elkarri egokitu ahal izateko hartue m a n a , ordea, berberatasu na eta ezberdintasu na , adostasu na eta aurkakotasu n a , barnekoa eta kanpokoa, eta azkenik, deter mina garria eta deter minazioa (materia eta forma) dira. Hartue m a n honen deter min azio zuzena honet a n funtsa tz e n da: ea zein indar ezagutz aileri egokitzen zaizkion subjek tiboki , sentim e n a ri ala adimen a ri . Izan ere, azken hauen arteko bereizket ak bereizket a handia sortzen du hartue m a n horiek pents a t u beharreko modu a n.

Judizio objektibo oro egin aurre tik adigaiak aldera tz e n ditugu: beren berberatasu n ari dagokionez (errepre s e n t a z io askoren a adigai baten menp e a n) judizio orokorren mes e d e t a n ; edo beren ezberdintasu nari dagokion ez judizio berezien sorket ar ako; adostasu n ari dagokion ez hortik judizio baieztaileak sortzen direla; eta aurkakotas u n ari dagokionez hortik ezezt aileak sortzen direla, eta abar. Arrazoi honeg a t ik, badirudi aipatu t ako adigaiei alderake t a- adigaiak deitu beharko genieke el a (concept u s comp ar a t ionis). Halere, autug ai a forma logikoa ez, baina adigaiare n edukia denez , h. d., ea gauz ak berber ak edo ezberdinak diren, adost e n edo elkarren aurka egiten duten, eta abar, ordua n gauz ek hartu e m a n bikoitza izan dezake t e gure indar ezagu tz ailear ekin, hots, sentime n a r e kin eta adimen a r ekin, baina hem e n zeini egokitu, horren menp e a n dago elkarri nola egokitzen diren. Orduan, hausn arke t a transz e n d e n t a l a da, h. d., errepre s e n t a z io jakinen hartue m a n a ezagu er a batekin edo best e a r ekin, beraiek elkarrekin duten hartu e m a n a deter min a dezake e n bakarra, eta ea gauz ak berber ak edo ezberdinak diren, adost e n edo elkarren aurka egiten duten , eta abar, ez da erab akitzen bereh al a adigaie t a t ik abiatu t a alderak e t a soilaren bitart ez (comp ar a tio), baizik lehen- lehenik beraiek zein ezagu er a ri egokitzen zaizkion bereizte a r e n bitart ez gogoe t a transz en d e n t a l bati esker (reflexio). Beraz, hausn ark e t a logikoa alderak e t a soila dela esan daiteke , izan ere, bertan errepre s e n t a z io jakinak zein indar ezagu tz aileri egokitzen ote zaizkion kontuaz abstrai tzen da osorik, eta errepre s e n t a z iook, hainbes t ez , beren egoitzaren araber a goga m e n e a n homog e n e o a k balira bezala trata tu behar dira, baina hausnark eta transz e n d e n t a lak (objektu beraiet ar a jotzen duen ak) errepr es e n t a z io ak elkarrekin objektiboki aldera tz eko ahalgarri t as u n a r e n oinarria barnebiltzen du, eta beraz, hausn ark e t a logikotik erab a t ezberditzen da, zeren errepre s e n t a z io e n egoitza den indar ezagutz aile a ez baita berber a . Gogoet a transz en d e n t a l hau beteb e h a r bat da, inor ezin da bera bete tz e tik aske gera tu , baldin eta gauz ez

zerbait a priori juzgatu nahi badu. Orain jardungo dugu honet az , eta horren bidez nahikoa argitasu n lortuko dugu adimen a r e n bene t ako zeregin a deter min a tz eko.

1. Berberatasu n a eta ezberdintasu n a . Objektu bat sarri aurkezt e n bazaigu, beti, ordea , barneko deter min azio berberekin (quanti t a s et qualitas), ordua n adime n hutsar e n objektu gisa balio badu, beti berbera da eta ez gauza ezberdin asko, baizik gauza Bakarra (numerica identita s); baina agerp e n a bada, orduan kontua ez da inolaz ere adigaien alderake t a , baizik hauei begira, guztia nahi den bezain berbera izanda ere, agerp e n honen lekuen ezberdint as u n a denbora berber a n (sentsu e n) objektue n zenbaki- ezberdintasu n are n oinarri askia da. Horrela, bi ur- tant ari dagokien ez , barneko ezberdin t a s u n guztiaz (kualitat e az eta kantita t e a z) osoro abstrai daiteke, eta aski da aldi berea n leku ezberdin et a n begie t siak izatea hauek zenbakiari dagokion ez ezberdin tz a t jotzeko. Leibnizek agerp e n a k berbai ta n go gauza tz a t zituen, eta beraz, gauz a inteligibletz a t , h. d., adimen hutsar e n objektu tz a t (nahiz eta fenom e n o izena eman zien, haue n errepre s e n t a z ioe n naha s m e n a dela eta), eta honela, noski, ezberdingait ze n bere esakun e a ezin da ukatu (principium identita tis indiscernibilium); hala eta guztiz ere, sentim e n a r e n objektuak direnez eta adime n ak beraiei begira erabilera enpiriko soila duen ez gero, ez erabilera hutsa, orduan askotas u n a eta zenbaki- ezberdint as u n a jadanik espazioak emat e n ditu eskura, hau kanpoko agerp e n e n baldintza den aldetik. Izan ere, espazioare n zati bat, best e baten eraba t antzekoa eta berdina izan arren, best e zati honetik at dago, eta horrega tik, ezberdina da, eta best e zatiari erans t e n zaio espazio handiago a osatzeko, eta honek, horrega tik, espazioare n kokaleku ezberdine t a n aldi bere a n daud e n gauz ez balio du, gainerako a n hain antzekoak eta berdinak izan badait ezke ere.

2. Adostasun a eta aurkakotasu n a . Errealitat e a adimen hutsar e n bitart ez baino ez bada errepre s e n t a t z e n (realitas noum e n o n), orduan ezin da errealit at e e n artea n ezein aurkakota s u nik pents a t u , h. d., subjektu bate a n lotuta elkarri ondorioak ezezt a tz e n dizkioten errealit at e e n hartue m a n a , eta 3- 3 = 0 denik ere ez. Aitzitik, errealkiak agerp e n e a n (realitas phae n o m e n o n ) elkarren aurka egon daitezke, eta subjektu berea n batu t a batak best eare n ondorioa erab a t edo aldez deusez t a dezake , bi indar higitzaileek lerro bere a n egiten duten legez, puntu bate tik noranzko kontrajarrian tira edo puntua sakatz e n duten heine a n , edo mina bare tz e n duen atseginak egiten duen legez ere bai.

3. Barnekoa eta kanpokoa . Adimen hutsare n objektu bate a n beretik ezberdin a den best e edoz errekin harre m a nik (izate ar e n arab er a ) ez duen a best erik ez da barneko a. Aitzitik, subst a n t ia phae n o m e n o n baten barneko deter min azioak espazioa n ez dira hartue m a n a k baino, eta hauek ere erlazio soilen multzo bat dira. Subst an tzia espazioan bertan eragingarriak diren indarren bitartez baino ez dugu ezagu tz e n , edo best e subst a n tziak berega n a erakartz en dituela (erakarp e n a) , edo bertan sartzea oztopa tz e n diela (aldarak e t a edo sarrezint as u n a) ; espazioa n agertz e n den subst a n tzia osatze n eta guk materia deitzen diogun ar e n best e berekitas u nik ez dugu ezagutz e n . Adimen hutsar e n objektu ak diren aldetik, ordea, subst a n tzia bakoitzak barneko errealit at e a ri dagozkion barneko deter min azioak eta indarrak izan behar ditu. Barneko zein akzident e pents a dezaket , ordea , nire barneko sentsu ak eskaintz en didan a izan ezik, hots, bera ere pentsa t z e a den edo honen analogo a den zerbait izan ezik? Horrega t ik, Leibnizek subst a n tzia denak, baita materiare n osagai ak ere, noum e n o gisa errepres e n t a t z e n zituen ez gero, ordua n hauek indar errepre s e n t a t z a ile a duten subjektu bakun ak bihurtu zituen, hitz bate a n , monadak , kanpoko erlazioa adieraz dezake e n guztia, eta beraz, elkarketa ere kendu baitzien pents a m e n d u a n .

4. Materia eta forma . Bi adigai hauek best e guztien hausn ark e t a r e n oinarrian ezarri behar dira, hain bereiztezinki daud e lotuta adime n ar e n erabilera bakoitzari. Lehen ak, oro harrezko deter min a g a rrikia esan nahi du, bigarren ak, bere deter min azioa (biak adiera transz en d e n t a l e a n , emat e n denare n eta hau deter min a tz eko eraren bereizket a oroz abstrai tzen baita). Lehen a go logikariek orokorrari materia deitzen zioten, diferentzia espezifikoari, berriz, forma. Judizio

bakoitzea n , adigai jakinei materia (juzgatz eko a) eta beren hartue m a n a r i (kopulare n bitartez) judizioaren forma dei dakieke. Zerizan bakoitzea n bere osagai ak (esse n tialia) materia dira; hauek gauz a bate a n elkarlotzen diren era forma esentziala da. Oro harrezko gauz ei begira ere errealita t e muga g a b e a ahalgarrit a su n ororen materiatz a t hartzen da, bere zedarriztap e n a (ukape n a), ordea, gauz a bat best e e t a t ik adigai transz e n d e n t a l e n arab er a bereizte a eragiten duen formatz at . Adimen ak, beraz, lehen e n g oz zerbait ema n a izatea eskatz en du (adigaian behinik behin), hori era jakin batera deter min a t u ahal izateko. Horrega t ik, adimen hutsar e n adigaie t a n materia formare n aurretik doa, eta Leibnizek horrega t ik onartu zituen lehen e n goz gauzak (monad a k) eta haue n barneko indar errepre s e n t a t z a ile a , ondoren beren kanpoko hartue m a n a eta beren egoer e n komunit a t e a (hots, errepre s e n t a z ioe n a) horren gaine a n oinarritzeko. Horrega t ik ziren espazioa eta denbor a oinarri eta ondorio gisa ahalgarriak, lehen a , subst a n tzien arteko hartu e m a n a r e n bitartez soilik, bigarren a , elkarrekin zuten deter min azioe n elkarloturar e n bitartez. Horrela gerta tu beharko luke egitat e a n ere, adimen hutsa objektu ei zuzenki lotu ahal izango balitzaie eta espazioa eta denbor a berbait an go gauze n deter min azioak balira. Hala ere, sentsuzko begiesp e n a k best erik ez balira, bertan guk objektu guztiak agerp e n gisa baino ez ditugula deter min a tz e n , ordua n begiesp e n a r e n forma (sentime n a r e n antolaer a subjektibo gisa) materia ororen (sents azioak) aurretik doa, eta beraz, espazioa eta denbora agerp e n oro eta esperien tziare n datu ororen aurretik doaz, eta hau ahalbide tz e n dute lehen- lehenik. Filosofo intelektual ak ezin zuen jasan forma gauz en aurre tik joate a eta honek haien ahalgarri t as u n a deter min a tz e a ; zuhurta s u n eraba t zuzen a zen hau, gauzak diren bezala begies t e n ditugula onartzen bada (errepres e n t a z io naha si an izan arren). Halere, sentsuzko begiesp e n a baldintza subjektibo osorik berezia denez gero, apriorizko haute m a p e n ororen oinarrian dago e n eta bere jatorrizko forma den baldintza, ordua n forma berez da ema n a , eta materiak (edo agertz en diren gauzak berak) inolaz ere ez luke oinarrian egon beharko (adigai soilen arab er a juzgatu beharko litzateke e n e z), aitzitik, bere ahalgarri t as u n a k begiesp e n formala (denbora eta espazioa) eman d ak o tz a t aurresu p o s a t z e n du.

Oharra

hausnarke ta- adigaien anfibologiari

Baimen bekit sentim e n e a n edo adime n e a n adigai bati emat e n diogun kokaleku ari leku transz e n d e n t a la deitzea . Honela, adigai bakoitzari bere erabilerare n ezberdin t a s u n a g a t ik dagokion kokaleku honen eta adigai guztiei leku hori deter min a tz eko erregel en arab er ako jarraibide a r e n juzgaket a topika transze n d e n t ala litzateke; adime n hutsar e n hutse gi t e e n eta berta tik sortut ako itxurap e n e n aurka zehazki babes t uko litzateke e n irakasp e n a da, beti adigaiak benet a n zein indar ezagu tz aileri dagozkion ezberdintz en duen heine a n . Halako adigai bakoitzari, bere baitan hainbat ezagu tz a jasotzen dituen halako izenburu bakoitzari, leku logikoa dei dakioke. Heme n oinarritzen da Aristoteles e n topika logikoa , eskola- maisu eta hizlariek erabil zezaket e e n a , horrela pents a tz e a r e n izenburu jakinen artea n une bakoitze a n gaiari hober e n zegokiona bilatzeko eta, zehazt as u n itxurak gordez, gai horren gaine a n arrazoikerie t a n aritzeko edo luze hitz egiteko.

Topika transz e n d e n t a l ak, aitzitik, ez ditu alderak e t a eta bereizkuntz a ororen aipatu t ako lau izenburu ak baino barnebiltzen, zeinak kategorie t a t ik honen bitartez bereizten diren, alegia, haien bitart ez ez dela objektu a aurkezt en bere anizkunt as u n osoan bere adigaia osatz en duen ar e n araber a (handitas u n a , errealita t e a ) , baizik gauz en adigaiar e n aurre tik doan errepr es e n t a z ioe n alderak e t a best erik ez. Alderaket a honek, ordea , aurretik gogoe t a bat behar du, h. d., aldera tu behar diren gauz en errepr es e n t a z ioak non egokitzen diren deter min a t u behar du: ea adime n hutsak pents a tz e n dituen ala sentim e n a k begiesp e n e a n emat e n dituen.

Adigaiak logikoki aldera daitezke beren objektue n egokitzap e n a z ardura tu gabe , hots, ea noum e n o gisa adimen a ri dagozkion edo fenom e n o gisa sentime n a ri . Guk, ordea , adigai hauen bidez objektue t a r a jo nahi badugu, ordua n beharrezko a da aurretik gogoet a transz e n d e n t a l a egitea , honela zein indar ezagu tz ailere n objektuak diren ikuste arre n , adime n ar e n a k edo sentime n a r e n a k . Gogoet a hau egiten ez badut, adigai hauen erabilera oso ez seguru a bihurtzen dut eta ustezko oinarri- esakun e sintetikoak sortzen dira, alegia, arrazoim e n kritikoak berrez a g u t u ezin dituen eta anfibologia transz e n d e n t a l bate a n soilik oinarritzen diren oinarri- esakun e a k , h. d., adimen hutsar e n objektu e n eta agerp e n e n arteko naha sk e t a n .

Halako topika transz e n d e n t a l baten gabezian, eta beraz, hausn ark e t a- adigaien anfibologiare n bitartez iruzurtu a, Leibniz sonatu ak mund uare n siste m a intelektuala antolatu zuen edo, hobeto esand a , gauze n barneko antolaer a ezagu tu zuela sinet si izan zuen, objektu denak adimen a r ekin eta bere pents a tz e a r e n adigai formal bakartu ekin soilik aldera tz e n zituen heinea n . Hausnark e t a- adigaien gure taulak itxarote n ez genu e n aban t aila emat e n digu, alegia, bere irakaspide a r e n bereizgarria bere zati guztiet an begi- bistan jartzea , eta aldi bere a n bere pents a m old e bereziaren oinarri zuzentz ailea ere bai, gaizki- ulertze bate a n soilik funtsa tz e n dena. Leibnizek gauz a guztiak elkarrekin aldera tu zituen adigaien bitartez eta ez zuen aurkitu, berezkoa denez , adimen hutsak bere adigaiak elkarren artea n ezberdintz eko erabiltzen duen a baino best e ezberdin t a s u nik. Sentsuzko begiesp e n a r e n baldintzak, beren bereizket a propioak aldea n dara m a tz a t e n a k , ez zituen jatorrizkotza t ; izan ere, sentim e n a errepre s e n t a t z ek o era naha s tu tz a t best erik ez zuen jotzen, ez errepre s e n t a z ioe n iturburu berezitzat ; agerp e n a berbaitango gauza beraren errepre s e n t a z iotz a t jotzen zuen, nahiz adime n ar e n bidezko ezagutz e tik ezberdintz en zuen forma logikoare n arab er a , zeren agerp e n a k analisiaren ohiko gabeziag a t ik alboko errepre s e n t a z ioe n naha sk e t a jakina baitakar gauzare n adigaira, adime n ak bazter tz e n badakien naha sk e t a . Hitz bate a n: Leibnizek agerp e n a k intelek tualizatu zituen, Lockek , berriz, bere aldetik adimen a r e n adigaiak noogoniaren bere sistem a r e n arab er a (adieraz p e n hau erabiltzea baimen tz e n bazait) osotara sentsifikatu zituen, h. d., hausn arke t a- adigai enpirikotzat edo bakartu tz a t baino ez zituen hartzen. Adimen e a n eta sentime n e a n errepres e n t a z io e n bi iturburu eraba t ezberdin bilatu beharre a n , gauzez baliotasu n objektiboarekin elkarloturan soilik juzga dezaket e n iturburu ak, alegia, gizon handi haue t ako bakoitza bietako bate a n gera tu zen, hots, bere iritziz zuzenki berbait an go gauzekin harre m a n e a n zegoen e a n , best e ak lehen e n go a r e n errepre s e n t a z ioak nahas t u edo orden a t u best erik egingo ez lukeelarik.

Ondorioz, Leibnizek sentsu e n objektuak adime n e a n best erik ez zituen aldera tu elkarrekin oro harrezko gauz ak balira bezala. Lehenik , adime n ak berber ak edo ezberdinak balira bezala juzgatu beharko lituzkeen heinea n aldera t u zituen objektu ak. Beraz, begien aurre a n beren adigaiak baino ez zituen ez , eta ez begiesp e n e a n zuten kokaleku a, begiesp e n a izaki objektuak ema n daitezke e n leku bakarra, eta adigai haue n leku transz e n d e n t a l ari bater e arret arik eskaini ez zionez gero (ea objektua agerp e n e n edo berbai ta n go gauze n artea n onartu behar zen), bada , ordua n ezin zen hau baino gerta tu: oro harrezko gauz en adigaiez best erik balio ez duen ezberdingai tz e n bere oinarri-esakun e a sentsu e n objektu et a r a ere heda tu zuela (mundu s phae n o m e n o n) , eta honen bitart ez izadiaren ezagutz a ri heda p e n aski handia ema n zitzaiola uste izan zuela. Noski, ur- tanta bat berbai ta n go gauz a gisa bere barneko deter min azio guztiekin ezagu tz e n badut , orduan haue t ako bat bera ere ezin dut best e e t a t ik ezberdintz a t jo, baldin eta beren adigai osoa berber a bada . Baldin eta bera, ordea , agerp e n a bada espazioa n, orduan bere lekua ez du adime n e a n soilik (adigaien artea n), baizik sentsu e n kanpoko begiesp e n e a n (espazioan), eta hor leku fisikoak ez dira bater e ardura tz e n gauz en barneko deter min azioez , eta «b» leku batek «a» lekuan dagoe n a r e n eraba t antzekoa eta berdina den gauz a barnebil dezake, nahiz eta horren ezberdina izan barneko ar e n arab er a . Lekuen ezberdin t a s u n a k best e baldintza gehiago behar izan gabe objektu e n askotas u n a eta bereizkuntz a ahalbidetu ez ezik, hori gainera halabe h a rr ez egiten du, objektuok

berez agerp e n a k diren aldetik. Beraz, itxurazko lege hura ez da izadiaren ezein legerik. Adigai soilen bidezko gauz en alderake t a r e n erregel a analitikoa best erik ez da.

Bigarrenik , errealit at e ak (baiez ta p e n soilak diren aldetik) logikoki inoiz elkarren aurka jartzen ez direla dioen oinarri- esakun e a adigaien hartue m a n e n esakun e eraba t egiazkoa da, baina ez du ezer esan nahi, ez izadiari dagokion ez , ezta inolaz ere berbai ta n go gauza bati dagokion ez ere (ez dugu honen ezein adigairik). Izan ere, aurkakota s u n erreala, hots, A-B = 0, gerta tz e n den leku guztiet a n aurkitzen da, h. d., errealit at e bat best e a r ekin subjektu bate a n lotua dago e n e a n batak best e a r e n eragina ezezta tuz , eta hau izadiko oztopoek eta kontrae r a gin ek jartzen dute eten g a b e begi- bistan, zeinek, indarre t a n oinarritzen direnez gero, realitat e s phae n o m e n a izena behar duten . Mekanika orokorrak aurkakota s u n honen baldintza enpirikoa a priori erregel a baten bidez adieraz dezake, noranzkoe n kontrajar tze a aintzat hartzen duen heinea n . Errealitat e a r e n adigai transz en d e n t a l ak ez daki ezer baldintza honi buruz. Leibniz jaunak esakun e hau oinarri- esakun e berri bati dagokion hotsar ekin iragarri ez zuen arren, dena dela, baiez ta p e n berriet arako erabili zuen eta bere jarraitzaileek izenda tuki sartu zuten leibniziar- wolffiar irakasp e n- eraikine a n . Oinarri-esakun e honen araber a , adibidez, gaizki guztiak ez dira sorkarien zedarrien ondorioak baino, h. d., ukap e n ak, zeren hauek baitira errealit at e a r e n aurkakota s u n bakarrak (oro harrezko gauz a baten adigai soilean horrela gerta tz e n da benet a n , baina ez gauze t a n hauek agerp e n a k diren aldetik). Halaber, oinarri- esakun e honen aldezt aileek ahalgarri tza t ez ezik, berezkotz a t ere jotzen dute errealita t e oro zerizan bate a n batera tz e a aurkakot as u n ardura t su rik gabe, ez baitut e kontra e s a n a r e n esakun e a baino ezagu tz e n (horrela, honen bitart ez gauza baten adigai bera ezezta tz e n dela), ez, ordea , elkar ezezta p e n a r e n a , bertan oinarri erreal batek best e a r e n eragina ezezta tz e n duela; halako oinarri- esakun e a errepre s e n t a t z ek o baldintzak sentime n e a n best erik ez ditugu aurkitzen.

Hirugarrenik , Leibnizen mona dologiak oinarri hau best erik ez du: filosofo honek barneko ar e n eta kanpokoar e n arteko bereizket a adimen a r ekin hartue m a n e a n soilik errepre s e n t a t z e n zuela. Oro harrezko subs t a n tziek barneko zerbait izan behar dute, kanpoko hartu e m a n orota tik, eta ondorioz, baita elkarket a t ik ere aske dagoe n zerbait . Berbaitan go gauzare n barneko ar e n oinarritzap e n a bakunkia da, beraz. Bere egoer ar e n barneko a ezin da izan lekua, tanker a, ukipen a edo higidura (deter min azio hauek denak kanpoko hartu e m a n a k dira), eta guk, horrega t ik, ezin diegu egotzi subst a n tziei best e barneko egoer arik, guk geure sentsu a barne tik deter min a tz eko erabilitakoa izan ezik, hots, errepres e n t a zio e n egoera . Horrela prest a t u ziren monad a k, unibert so osoare n oinarrizko ekaia izan behar zuten ak, baina beren indar ekilea errepres e n t a z io e t a n best erik ez dago, eta haue n bitartez benet a n beren barne a n soilik eragiten dute.

Arrazoi hone g a t ik izan behar zuen, ordea, bere substan t zie n arteko komu ni tat e ahalgarriaren printzipioak aurrez deter minatu tak o harmonia , eta ez ezein eragin fisikorik. Izan ere, denak barne tik best erik ez, h. d., bere errepre s e n t a z ioez jarduten badu, ordua n subst a n tzia baten errepre s e n t a z ioe n egoer a ezingo litzateke ezein lotura eraginkorre t a n egon best e a r e n errepre s e n t a z ioe n egoera r ekin, baizik eta denet a n eragiten duen hirugarre n kausak egokiarazi beharko lituzke subs t a n tzien egoerak elkarren artea n , baina ez, noski, noizbehinkako eta kasu berezi bakoitze a n bereziki erabilitako laguntz az (syst e m a assist en ti a e) , baizik dene n tz a t balio duen kausa baten batasu n a r e n ideiaren bidez, non denek beren izatea eta iraunkort as u n a , eta beraz, baita beren elkar egokitasu n a ere lortu beharko luketen lege orokorren araber a .

Laugarrenik , denboraren eta espazioaren bere irakaspide sonatu a , sentim e n a r e n forma hauek intelektualizatz e n zituen irakaspid e a , hausn ark e t a transz en d e n t a l a r e n iruzur berber a tik baino ez zen sortu. Nik adimen soilaren bitartez gauz en kanpoko hartu e m a n a k errepre s e n t a t u nahi baditut , ordua n hau beren elkarrera gin a r e n adigaiare n bidez soilik gerta daiteke, eta nik gauz a berare n egoer a best e egoera batekin elkarlotu behar badut , ordua n hau oinarrien eta ondorioen orden ar e n arab er a soilik gerta daiteke . Horrela, Leibnizek espazioa subst a n tzien

komunit a t e a n dago e n orden a jakin gisa pentsa t u zuen eta denbora beren egoere n segida dinamiko gisa. Hala ere, bi haue n bereizgarria , gauze t a t ik bereg ain a zena, hots, biek itxuraz beren baitan zuten a , adigai horien nahask e tari egotzi zion, eta honek hartu e m a n dinamikoe n forma soila berez dirauen eta gauza beren aurretik doan begiesp e n tz a t hartze a eragin zuen. Beraz, espazioa eta denbor a berbai ta n go gauze n (subs t a n tzien eta beren egoer e n) elkarloturare n forma inteligibleak ziren. Gauzak, ordea , subst a n tzia inteligibleak ziren (subst a n ti a e noum e n a) . Hala eta guztiz ere, Leibnizek adigai hauek agerp e n tz a t har zitezela nahi zuen, zeren sentim e n a ri begiesp e n a r e n era propiorik ez baitzion onartz en , aitzitik, objektu e n errepres e n t a z io denak, baita enpirikoak ere, adime n e a n bilatzen baitzituen, eta adime n ar e n errepres e n t a z io ak naha s tu eta eraldatz eko zeregin mezprez a g a rri a best erik ez baitzien utzi sentsu ei .

Guk berbaitango gauze z adimen hutsare n bitartez zerbait sintetikoki esan ahal izango bage n u (ezinezkoa dena , ordea), hori ezingo litzateke inolaz ere berbait an go gauz ak errepre s e n t a t z e n ez dituzten agerp e n e kin harre m a n e a n jarri. Azken kasu honet a n , beraz, nire gogoe t a transz e n d e n t a l e a n nire adigaiak beti sentime n a r e n baldintzap e a n soilik aldera tu beharko ditut, eta horrela, espazioa eta denbor a ez dira bihurtuko berbait an go gauze n deter min azioak, baizik agerp e n e n a k ; berbait an go gauz ak zer izan litezkee n ez dakit, eta ez dut jakiterik behar ere, zeren gauza bat inoiz ez baitut agerp e n e a n baino topatuko.

Horrela jokatzen dut gainer ako hausn ark e t a- adigaiekin. Materia subst a n t ia phae no m e n o n da. Berari bere barne a n dagokiona bete tz e n duen espazioare n alde guztiet a n eta sortzen dituen eragin guztiet an bilatzen dut, zeinak, noski, kanpoko sentsu e n agerp e n a k soilik izan daitezke e n . Ez daukat , beraz, barne- barneko a den ezer, alderake t az barneko a best erik ez den, eta gainera , kanpoko hartue m a n e z osatze n den zerbait baizik. Dena dela, adime n ar e n ikuspegi tik materiare n barne- barneko a asm akizun soila da, ez baita ezein objekturik adime n hutsare n t z a t ; baina materia deitzen diogun agerp e n a r e n oinarria izan daiteke e n objektu trasz en d e n t a l a Zerbait soila da, eta hau zer den ezingo genuke ulertu norbait ek esan ahal izango ligukee n arren. Izan ere, gure hitzei egokitzen zaionak begiesp e n e a n aldea n dakarre n zerbait best erik ezin dugu ulertu. « Ez dugu inolaz ere aditzen gauze n barnekoa» dioten kexuek ez dute legezt a p e nik eta arrazoizkotas u nik, baldin eta hau adina esan nahi badut e : guri agertz e n zaizkigun gauz ak ezin ditugula ulertu adimen hutsare n bidez beren baitan izan daitezke e n a ri dagokion ez; izan ere, sentsurik gabe ere gauz ak ezagutz e a , eta beraz, begie t si ahal izatea nahi dute, eta ondorioz, giza ezagu m e n e t ik eraba t ezberdin a den zerbait eduki nahi dute, mailaren araber a ez ezik, begiesp e n a r e n eta eraren araber a ere bai, eta beraz, gizakiak ez, baizik beraiez ea ahalgarriak ote diren eta, are gutxiago, nola antolatu t a daud e n esan ezin dezake gu n moduko zerizan ak izan nahi dute. Agerpe n e n behak e t a eta analisia dira izadiaren barner a sartzen direnak, eta ezin da jakin hauek denbora r ekin noraino iritsiko diren. Izadiaz goiti doaze n galdekizun transz e n d e n t a l haiek honekin guztiarekin ezingo genituzke erantzun , ezta izadi osoa agertuko balitzaiguke ere, zeren gure goga m e n a bera geure barneko sentsu a den begiesp e n a r e n bidez soilik beha tu baitezak e g u . Izan ere, bertan datza gure sentime n a r e n jatorriaren sekretu a . Objektu batekin duen harre m a n a eta batasu n honen oinarri transz en d e n t a l a sakone gi ezkuta tu ak daud e zalantz arik gabe, geure burua barneko sentsu ar e n araber a soilik, eta beraz, agerp e n gisa ezagutz e n dugunok geure ikerkuntz are n tresn a hain dese gokia erabili ahal izateko modu a n , berriro agerp e n a ez dena aurkitzearre n , nahiz eta sentsuzkoa ez den bere kausa gustura ikertu nahiko genuke e n .

Hausn arke t a r e n ekintza soiletat iko inferentzien kritika hau erab a t onurag a rria egiten duen a hau da: adimen e a n soilik elkarrekin aldera tz e n diren objektuez egindako inferentzia ororen hutsal ta s u n a argiki azaltzen duela eta, aldi berea n , gehienb a t guk azpimarra t u dugun a baiezt a tz e n duela, alegia, agerp e n a k berbait an go gauzak balira bezala adime n hutsar e n objektue n artea n jaso ez arren, hala eta guztiz ere, beraie t a n soilik lortzen duela gure ezagu tz ak errealita t e objektiboa, hots, beraie t a n soilik egokitzen zaiela begiesp e n a adigaiei.

Guk logikoki soilik hausn ar tz e n badugu, ordua n gure adigaiak adime n e a n soilik aldera tz e n ditugu elkarren artea n: ea biak gauza bera barnebiltzen duten , ea kontra e s a t e n diren ala ez, ea adigaiak bere baitan zerbait barne biltzen duen edo zerbait adigaiari erans t e n zaion, eta ea bien artea n zein hartu behar den eman a gisa eta zein eman a pents a tz eko era gisa soilik. Adigai hauek, ordea, oro harrezko objektu bati (adiera transz e n d e n t a l e a n ) aplikatzen badizkiot zehazkiago deter min a t u gabe ea hau sentsuzko begiesp e n a r e n edo begiesp e n intelektu al are n objektu a den, ordua n bereh al a zedarriztap e n a k azaltzen dira (adigai horiet az goiti ez joateko), beren erabilera enpiriko oro eraldatz e n duten ak , eta honen bidez, oro harrezko gauza den objektu baten errepre s e n t a z ioa askieza soilik dela ez ezik, bere sentsuzko deter min aziorik gabe eta baldintza enpirikotik bereg ainki bere baitan aurkakorra litzateke el a ere frogatz en duten zedarriztap e n a k, alegia; beraz, edo objektu guztiez abstrai tu behar dela (Logikan), edo bat onartzen bada , orduan sentsuzko begiesp e n a r e n baldintzap e a n pents a t u behar dela frogatz e n dute, eta beraz, inteligiblea denak guk ez dugun begiesp e n erab a t berezia eskatuko luke, eta honen gabezian ez da ezer izango guretza t , aitzitik, agerp e n e k ezin dute berbai ta n go gauz ak izan. Izan ere, oro harrezko gauz ak soilik pentsa tz e n baditut , orduan, noski, kanpoko hartue m a n e n ezberdint as u n a k ez du osatze n gauz en ezberdint as u n a bera, baizik eta hau aurresu p o s a t z e n du, eta Baten adigaia Beste baten adigaitik barne a n ez bada ezberdintz en , orduan gauz a bat eta berber a ezartzen dut hartue m a n ezberdin e t a n . Gainera , baiezt ap e n (errealit at e) soil bat best e bati gehitze ar e n bidez zerbait positiboa gehitzen da, eta honi ez zaio ezer kentzen edo ezezta tz e n; horrega tik, errealkiak oro harrezko gauz et a n ezin du bere buruar e n aurka egin, eta abar.

* * *

Hausn arke t a r e n adigaiek, erakutsi dugun legez, sasi- interpre t azio jakin baten bitartez adimen a r e n erabileran hainbe s t eko eragina dute, ezen filosofo buruargi en e t ak o bat ere ezagutz a intelektu al are n ustezko siste m ar a desbider a tz eko gai izan baitira, alegia, objektuak sentsu e n laguntz arik gabe deter min a tz e a saiatz en duen siste m ar a . Arrazoi beraga t ik oinarri- esakun e faltsuak sortzen dituzten adigai hauen anfibologiare n kausa iruzurtiare n argiket ak onura handia du adime n ar e n mugak ziurtasu n ez deter min a tz e a r r e n eta segurt a tz e a r r e n .

Esan behar da bai adigai bati orokorki dagokiona edo hau kontrae s a t e n duen a era berea n adigaiare n baitan jasoa dagoe n eta berezia den orori dagokiola edo bera kontra e s a t e n duela (dictum de omni et nullo); baina buruga b e a litzateke oinarri- esakun e logiko hau honela eraldatz e a: adigai orokor bate a n barnebiltzen ez dena bere menp e a n dago e n adigai berezian ere ez dela barne biltzen; izan ere, hauek horrega tik dira adigai bereziak, orokorret a n pentsa t u t ak o a baino gehiago barne biltzen dutelako. Hala ere, Leibnizen sistem a intelektu al osoa azken oinarri-esakun e honen gaine a n eraikia dago; sistem a oinarri- esakun e a r e kin batera hondora tz e n da aldi berea n , baita berta tik sortzen den adime n ar e n erabilerare n zentzu- bikoiztasu n a ere.

Ezberdingai tze n esakun e a bene t a n aurresu p o sizio honet a n oinarritzen zen: oro harrezko gauz a baten adigaian bereizkuntz a jakin bat ez bada aurkitzen, orduan gauze t a n ere ez dela aurkitzen; ondorioz, jadanik adigaiar e n arab er a (kualitat e a r e n edo kantita t e a r e n araber a) bereizten ez diren gauz a denak erab a t gauz a berber a dira (num ero eade m). Hala ere, gauz ar e n baten adigai soilean begiesp e n a r e n beharrezko baldintza batzuez abstrai tzen denez gero, ordua n presa bitxi baten bitartez abstrai tu zen hura inon ez dagoe n zerbait bihurtzen da, eta gauz ei ez zaie onartz en beren adigaie t a n barne bildua dagoe n a baino.

Metro kubiko bat e a n esp a zio a beti berb e r a da, nahi dud a n leku a n et a nahi dud a n bez ain b a t aldiz pe n t s a t u arre n . Baina bi me t ro kubiko, hal a ere , ber e n leku e n g a t ik ezb er d i n t z e n dira esp a zio a n (nu m e r o diver s a ) ; ha u e k adig ai hon e n objek t u a em a t e n du e n

begi e s p e n a r e n baldin tz a k dira, ez adigai a r i da goz kio n baldin t z a k , baizik sen t i m e n oso ar e n baldin tz a k . Era ber e a n , gauz a bat e n adigai a n ez dago aurk a k o t a s u n ik ez ez t a i l e a den zerb ai t bai ez t a i l e a den zerb ai t e k in ez bad a lotze n , et a adigai bai ez t a i l e soilek ezin dut e ez ez t a p e n ik era gin lotur a n . Hala ere , erre a li t a t e a (adibid ez , higidur a ) eskur a t z e n digu n sen t s u z k o begi e s p e n e a n baldin tz a batz uk ba d a u d e (elkarr e n aurk a doaz e n nora nz k o a k) , higidur a r e n adigai a n oro har ald e bat e r a baz t e r t u ziren et a aurk a k o t a s u n bat ah albid e t z e n dut e n baldin tz a k , na hiz aurk ak o t a s u n hau , noski, logiko a ez izan, hots , era b a t posi t ibo a de n zerb ai t zero = 0 bihur tz e a , et a ezin dai t ek e es a n erre a l i t a t e oro elkarr ekin ado s jartz e n del a adigai hau e n art e a n aurk a k o t a s u n i k aurki tz e n ez del ako 98 . Adigai soilen ara b e r a barn e k o a har t u e m a n oro edo kanp o k o det e r mi n a z io orore n subs t r a t u a da. Nik be gi e s p e n a r e n baldin tz a oroz abs t r a i tz e n bad u t et a oro harr ez k o gauz a bat e n adigai a n baino ez ba n a iz ger a t z e n , ordu a n kanp o k o har t u e m a n oroz abs t r a i dez a k e t et a , hal a ere , adig ai ba t e k irau n beh a r du, ez ein har tu e m a n i k ez, baizik barn e k o det e r mi n a z io a bes t e r ik adi e r a z t e n ez du e n adig ai a k . Hort az , hort ik itxur az ha u ondorioz t a t z e n da: ga uz a bakoi tz e a n era b a t barn e k o a den zerb ai t dago e l a (sub s t a n t z i a ) , e t a hau kanp o k o det e r m i n a z io oror e n aurr e t ik doal a , hau e k leh e n-lehe nik ah albid e t z e n ditu e n hein e a n ; et a ber az , sub s t r a t u ha u ber e bai t a n kan p ok o har t u e m a n ge hi a g o r ik barn e b i l t z e n ez du e n mod uk o a da, et a ondorioz , bak u n a da (izan ere , ga uz a gorp u z d u n a k bet i har tu e m a n a k bes t e r ik ez dira, zati ba tz uk bes t e e t a t i k at dau d e n hein e a n be d e r e n ) ; et a guk bar n e- bar n e k o a de n ez ein det e r mi n a z io rik ez a g u t z e n ez dugu n e z gero , gure barn e k o sen t s u a r e n bidez izan ezik, ordu a n sub s t r a t u hori baku n a izan ez ezik, gain e r a (gur e bar n e k o sen t s u a r e k i n an alo gi a n ) errepr e s e n t a z i o e n bit a r t e z de t e r mi n a t z e n da, h. d., ga uz a guz ti ak be n e t a n mo n a d a k edo erre p r e s e n t a z i o a k eduki ah al lituzke t e n zeriza n baku n a k lirat ek e . Honek guzti ak ber e zuze n t a s u n a izan go luke kan p ok o begi e s p e n a r e n objekt u a k em a n ah al izat ek o baldin t z e i (et a adigai hut s a k hau e t a z abs t r a i t z e n du) oro harr ez k o ga uz a bat e n adig ai a bes t e r ik ez bal e g o ki e . Zer e n hor az al tz e n bai t a ag er p e n irau nk orr e k esp a z io a n (hed a d u r a sarr ez in e a n ) har tu e m a n soilak baino ez dituz t e l a bar n e b i l tz e n , ez t a bar n e- barn e k o a den ez e r ere , et a , hal a ere , kanp o k o ha u t e m a p e n oror e n lehe n sub s t r a t u a izan dai t ezk e e l a . Noski, adig ai soilen ara b e r a barn e k o zerb ai t izan gab e ezin dut kanp o k o ez er pen t s a t u , hain zuz e n , har t u e m a n - adigai ek abs olu t u ki em a n d a k o gauz a k aurr e s u p o s a t z e n dituz t e l a k o et a ha u e k ga b e ez direl ako ah al g a r r i a k . Begie s p e n e a n oro harr ez k o gauz a bat e n adigai a n ez dago e n zerb ai t barn e b i l tz e n de n e z et a adig ai soilen bitar t e z ez a g u t u k o ez litza t e k e e n subs t r a t u a em a t e n due n a de n e z , hots , esp a z io a den e z gero , zeina , ber ak barn e b i l t z e n du e n de n a r e ki n , har t u e m a n form al edo erre a l soilez osa t z e n de n , bad a , ordu a n ezin dut es a n : adigai soilen bitart e z bar n e- bar n e k o a den zerb ai t ga b e ez ein ga uz a r ik erre p r e s e n t a t u ezin dai t ek e e n e z gero , ordu a n adig ai hau e n bai t a n jaso tz e n diren ga uz e t a n ber a i e t a n et a bere n begi e s p e n e a n ez dago kanp o k o a de n ez e r oina rri a n barn e-bar n e k o a den zerb ai t du e nik. Izan ere , guk be gi e s p e n a r e n baldin tz a oroz abs t r a i t z e n ba d u g u , ordu a n , noski, adig ai soile a n oro har bar n e k o a bes t e r ik ez de n a ger a t z e n zaigu , et a barn e k o a osa t z e n dut e n e n art eko har t u e m a n a , kanp o k o a ah albid e t z e n due n har t u e m a n bak a r r a , ale gi a . Abstrakzio a n bes t e r ik oinarri tz e n ez de n beh a r r e z k o t a s u n hau , ord e a , ez da gauz e t a n ger t a t z e n , begi e s p e n e a n har tu e m a n soilak adi er a z t e n dituz t e n hal ako det e r mi n a z io e kin bat e r a em a t e n de n hein e a n , barn e k o a den zerb ai t oinarri tz a t izan gab e , zere n ez bai tir a ber b a i t a n g o ga uz a k , baizik ag er p e n a k bes t e r ik ez. Materi az ez a g u t z e n dugu n bak a r r a har t u e m a n hut s a k dira (ber e barn e k o det e r m i n a z io a k dei tz e n dieg u n a k ald e r a g a r r iki baino ez dira bar n e k o a k) ; bain a har t u e m a n ha u e n art e a n ber e g a i n a k et a irau nkor r a k dire n a k ere bad a u d e , et a horie n bidez em a t e n zaigu objek tu det e r mi n a t u a . Nik har t u e m a n horie t a z abs t r a i t z e n dud a n e a n , pe n t s a t z e k o ez er ge hi a g o ez ger a t z e a k ez du ez ez t a t z e n gauz a bat e n adigai a , ga uz a ha u age r p e n a de n hein e a n , ez t a objekt u bat e n adig ai a in abs t r a c t o ere , bain a bai adigai soilen bitar t e z de t e r mi n a g a r r i a de n a r e n ah alg a r r i t a s u n a , h. d., nou m e n o a r e n ah alg a r r i t a s u n a . Harri tz e n du bai ga uz a bat era b a t har tu e m a n e z osa t z e n del a en tz u t e a k ,

bain a hal ako gauz a ag er p e n soila ere ba d a et a ezin dai t ek e inolaz ere kat e g o r i e n bitar t e z pen t s a t u ; zerb ai t e k oro har sen t s u e k i n due n har t u e m a n e z osa t z e n da. Era ber e a n , adigai soile t a t ik abi a t z e a n , gauz e n har tu e m a n a k oro har in abs t r a c t o ezin dira hon el a baino pen t s a t u : ba t a bes t e a r e n de t e r mi n a z i o a r e n kaus a izanik; izan ere , hau da har tu e m a n a z dugu n adim e n a r e n adigai a ber a . Hala ere , begi e s p e n oroz abs t r a i tz e n dugu n e z gero , ordu a n anizku nkiak ber e leku a det e r m i n a t u ah al izat ek o du e n era oso bat ez ez t a t z e n da, hots , sen t i m e n a r e n form a (esp a z io a ) , den a del a , kaus al i t a t e en piriko orore n aurr e t ik doa n a .

Objektu inteligibl e soilez kat e g o r i a hut s e n bitar t e z sen t i m e n a r e n esk e m a r ik era bili gab e pen t s a t z e n diren objek tu a k uler tz e n badi tu g u , ordu a n hal ako objek t u a k ezinez ko a k dira. Izan ere , gur e adim e n a r e n adigai orore n era bil e r a objek tibo a r e n baldin tz a gur e sen t s u z k o begi e s p e n a r e n era bes t e r ik ez da, et a hon e n bitar t e z guri objekt u a k em a t e n zaizkigu , et a guk hon e t a z abs t r a i tz e n bad u g u , ordu a n hai ek ez dut e ez ein objekt u r e kin harr e m a n i k . Horrez gain , sen t s u z k o a ez de n begi e s p e n a r e n bes t e era ba t onar t u nahiko bali tz , ordu a n pen t s a t z e k o dauzk a g u n funtzio ek ez luket e ba t e r e es a n a h i r ik izango honi begi r a . Horre t a z sen t s u z k o a ez den be gi e s p e n a r e n objek t u a k ulert uz gero , gure kat e g o r i ek objekt u hau e n t z a t ez dut e l a balio, et a ber az , objekt u hau e t a z inoiz ez a g u t z a r ik ezingo dugul a izan (ez begi e s p e n a , ez t a adig ai a ere) , ba d a , ordu a n , de n a dela , nou m e n o a k zen tz u ne g a t i b o hon e t a n onar t u a k izan beh a r dira, izan ere , ha u baino ez dut e adi er a z t e n : gure be gi e s p e n a r e n era ez del a objekt u guz ti e t a r a hel tz e n , baizik gure sen t s u e n objekt u e t a r a bes t e r ik ez, et a ondorioz , ber e n baliot a s u n objek tibo a mu g a t u a del a , et a ber az , bes t e be gi e s p e n - era ba t e n t z a t , e t a hon e n b e s t e z , ber e objekt u a k dire n ga uz e n t z a t leku a ger a t z e n del a . Hainb e s t e z , orde a , nou m e n o a r e n adigai a proble m a t iko a da, h. d., ez ah alg a r r i a del a , ez t a ezinez ko a del a ere es a n ezin dug u n gauz a r e n erre p r e s e n t a z i o a da, sen t s u z k o a ez de n bes t e be gi e s p e n - erarik ez a g u t z e n ez dugu n hein e a n , ez t a bes t e adigai e n erarik ere , gure kat e g o r i ak izan ezik, et a bie t a k o bat ber a ere ez da sen t s u e n a k ez dire n objekt u e n t z a t egokia . Beraz , gure pen t s a t z e a r e n objekt u e n alorra ezin dugu gur e sen t i m e n a r e n baldin tz e z goiti posi t iboki hed a t u et a age r p e n e z gain orain dik pe n t s a t z e hut s a r e n objekt u a k , h. d., nou m e n o a k onar t u , hai ek es a n a h i posi t ibo zeh a z g a r r i rik ez baitu t e . Izan ere , kat e g o r i ez ai tor t u be h a r dugu ha u e k soilik ez direl a aski berb ai t a n g o gauz e n ez a g u t z a r a k o et a sen t i m e n a r e n dat u rik gab e adim e n a r e n bat a s u n a r e n form a subjek t ib o soilak lirat ek e e l a , objekt u rik gab e a k , ord e a . Pent s a t z e a ez da ben e t a n sen t s u e n ez ein prod u k t u rik, et a hain b e s t e z , ez da go sen t s u e n bitar t e z zed ar r iz t a t u a , bain a ez du horre g a t ik ber e h a l a era bil er a propio a et a hut s a sen t i m e n a r e n lagu n tz a r ik gab e , zere n horrel a objekt u rik ez bailuke . Nou m e n o a r i ezin zaio hal ako obje k t u a dei tu ; izan ere , hon e k objekt u bat e n adig ai probl e m a t ik o a es a n nahi du, era b a t gur e a ez den be gi e s p e n a r e n t z a k o et a adi m e n a r e n t z a k o objekt u a , et a ber az , araz o bat da. Nou m e n o a r e n adigai a , ber az , ez da objekt u bat e n adig ai a , baizik gur e sen t i m e n a r e n zed ar r iz t a p e n a r i ezinb e s t e a n egoz t e n zaion eginkizu n a , alegi a , ea ber e be gi e s p e n e t i k era b a t ber e g a i n a k diren objek t u a k ego n dai t ez k e e n , et a gald ekiz u n hau inde t e r mi n a t u k i bes t e r ik ezin da era n t z u n , hots , sen t s u z k o be gi e s p e n a ga uz a guz ti ei ber eizk e t a r ik ga b e lotze n ez zaien e z gero , ordu a n bes t e objekt u e n t z a t hain b a t leku gehi a g o ger a t z e n del a , et a horr el a , hau e k ez direl a era b a t ukat z e n , bain a adigai de t e r m i n a t u bat e n ga b e z i a n (ez ein kat e g o r i a ez bai t a horr e t a r a k o egokia) gure adim e n a r e n objek t u t z a t ere ezin direl a onar t u .

Beraz, adimen a k sentime n a muga tz e n du, hori egitea n bere alor propioa heda tu gabe, eta sentime n a ri berbait an go gauz et a r a jotzera ez ausartz eko, baizik soilik agerp e n e t a r a jotzeko oharraraz t e n dion heinea n , orduan objektu bat bere baitan pents a tz e n du, baina objektu transz en d e n t a l gisa best erik ez, agerp e n a r e n kausa den objektu gisa (eta beraz, agerp e n a ez dena), eta ez handit asu n gisa, ezta errealit at e , ezta subst a n tzia, eta abar gisa ere pents a t u ezin daiteke e n objektu a (zeren adigai hauek beti sentsuzko formak eskatz e n baitituzte, beraiet a n

beraiek objektu bat deter min a tz e n dutela); objektu honet az erab a t ezez agu n a da ea gugan edo guga n dik at aurki daiteke e n , ea sentim e n a r ekin aldi bere a n desa g e r tz e n den edo guk hura kentze a n oraindik iraungo lukeen . Objektu honi noum e n o deitu nahi badiogu, bere errepre s e n t a z ioa sentsuzko a ez delako, orduan aske gara horrela egiteko. Hala ere, berari gure adimen a r e n adigairik aplikatu ezin diogun ez gero, orduan errepre s e n t a z io horrek guretz a t kaskala dirau eta ez du ezertarako balio, gure sentsuzko ezagutz a r e n mugak ezaugarri tzeko eta ez esperien tzia ahalgarriare n bitartez, ezta adime n hutsare n bitart ez ere bete ezin dezake gu n espazioa aske uzteko izan ezik.

Adimen hutsare n kritikak, beraz, ez du baimen tz e n objektu e n alor berri bat sortze a berari agerp e n gisa agertz en zaizkion objektu et a t ik at, ezta mundu inteligiblee t a n sartzea ere, are gutxiago hauen adigaian sartze a . Honetan datza hain argiro horret ar a desbider a tz e n duen hutse gi t e a , barkatu bai, baina legezt a tu ezin dezake gu n hutse gi t e a : adime n ar e n erabilera bere deter min azioar e n aurka eginez transz e n d e n t a l a bihurtzen dela eta objektuak, h. d., begiesp e n ahalgarriak adigaien arab er a antola tz e n direla, eta ez adigaiak begiesp e n ahalgarriare n araber a (haue t a n funtsa tz e n dela haien baliotasu n objektiboa). Hau gerta tz e a r e n arrazoia bere aldetik hau da: apertz epzioa eta berekin batera pentsa tz e a errepres e n t a z io e n orden ak e t a deter min a t u ahalgarri ororen aurretik doaz ela. Beraz, guk zerbait oro har pents a tz e n dugu eta, alde bate tik, sentsu e n arab er a deter min a tz e n dugu, baina, best e t ik, objektu orokorra eta in abstrac to errepre s e n t a t u a dena bera begies t eko era honet a t ik bereizten dugu; hor, bera pents a tz e a r e n bidez deter min a tz eko era soilik geratz e n zaigu, egiat a n edukirik gabeko forma logiko soila dena , baina guri, hala ere, objektua bere baitan (noum e n o n) existitzen den era dirudigun a , gure sentsu e t a r a zedarrizta tz e n den begiesp e n a alde bater a utziz.

* * *

Analitika transz e n d e n t a l a utzi aurre tik sistem a r e n osotasu n ari dagokionez itxuraz beharrezko a izan daiteke e n zerbait gainer a tu behar dugu oraindik, honek garran tzi berezia ez izan arren. Filosofia transz en d e n t a l a r e n hast a p e n a osatz en duen adigai goren a arrunki ahalgarriaren eta ezinezkoar e n arteko sailkaket a da. Sailkaket a orok, ordea, adigai zatitua aurresu p o s a t z e n duen ez gero, ordua n garaiago a den adigai bat onartu behar da, eta hau oro harrezko objektu baten adigaia da (proble m a t ikoki hartut a eta erab akitzeke utziz ea zerbait den ala ezer ez den). Kategoriak oro harrezko objektu ei lotzen zaizkien adigai bakarrak direnez gero, orduan objektu baten bereizkuntz a, alegia, ea Zerbait den ala Ezerez den, kategorien orden a eta gidare n arab er a egingo da.

1) Guztia, Asko eta Bataren adigaiei dena ukatzen duen Ezerezaren adigaia kontrajar tz en zaie, eta ordua n, hau begiesp e nik egokitzen ez zaion adigaiare n objektua da, = ezer ez, h. d., objekturik gabeko adigaia, ahalgarrit a su n e n artea n onartu ezin daitezke e n noum e n o e n antzeko a, nahiz horrega t ik hauek ezinezkotz a t jotzeko beharrik ez izan (ens rationis), edo oinarrizko indar berri jakinen gisakoa, kontra e s a nik gabe pents a tz e n direnak, baina era bere a n esperien tziako adibiderik gabe ere pentsa tz e n direnak, eta beraz, ahalgarrit a su n e n artea n onartu ezin direnak.

2) Errealitat e a Zerbait da, ukape n a Ezerez , hots, objektu baten gabeziare n adigaia, itzala edo hotza diren legez (nihil privativu m).

3) Begiesp e n a r e n forma hutsa subst a n tziarik gabe ez da bere baitan ezein objekturik, baizik bere baldintza formal soila (agerp e n a den aldetik), espazio hutsa eta denbor a hutsa diren legez,

zeinak Zerbait badiren, begies t eko formak diren aldetik, baina begiet s daitezke e n ezein objekturik izan gabe (ens imaginarium).

4) Bere burua kontrae s a t e n duen adigai baten objektua Ezerez da, zeren adigaia Ezerez baita, ezinezkoa den zerbait, bi alde dituen figura lerrozuze n a den legez (nihil nega tivu m).

Beraz, Ezerezaren adigaiar e n sailkaket a honen taula (izan ere, Zerbaite n sailkaket a paraleloa berez jarraiki zaio honi) honela antola tu beharko litzateke:

Ezereza

1. Objekturik gabeko adigai kaskal gisa,

ens rationis

2. 3.Adigai baten Objekturik gabeko

objektu kaskal gisa , begiesp e n kaskal gisa , nihil privativum ens imaginariu m

4. Adigairik gabeko objektu kaskal gisa,

nihil nega tivu m

Pentsa m e n- gauz a (1 zenbakia) ezgauz a tik (4 zenbakia) bereizten dela dakusa g u , hura ahalgarrit a su n e n artea n ezin baita onartu, asm a m e n soila baita (kontra e s a nk orra ez bada ere); hau, ordea, ahalgarri t as u n a ri kontrajar tz en zaio, adigaiak bere burua ezezta tz e n duen heine a n . Biak, ordea , adigai kaskalak dira. Aitzitik, nihil privativum (2 zenbakia) eta ens imaginarium (3 zenbakia) adigaientz ako datu kaskalak dira. Sentsu ei argia ez bazaie emat e n , orduan iluntasu n a errepre s e n t a t u ere ezin da egin, eta zerizan heda tu ak haute m a n ezea n , ezein espaziorik ere ezin da errepre s e n t a t u . Errealkirik gabe ukape n a eta begiesp e n a r e n forma soila ez dira ezein objekturik.

Logika transzen d e n t a l a r e nBigarren atala

Dialektika transzen d e n t a l a Sarrera

IItxura tran s z e n d e n t a l a zGorago Dialektikari oro har itxuraren Logika deitu diogu. Honek ez du esan nahi egia-

itxuratasun aren irakasp e n a denik; izan ere, egia- itxura duen a egia da, oinarri askiezare n bitartez ezagu tz e n bada ere, beraz, bere ezagutz a akasdu n a da, baina ez horrega tik iruzurtia, eta beraz, ez da bazter tu behar Logikaren zati analitikotik. Are gutxiago berdindu behar dira agerpen a eta itxura . Izan ere, egia edo itxura ez daud e objektua n hau begie t sia den heine a n , baizik berari buruzko judizioet an objektua pents a t u a den heinea n . Beraz, zuzenki esan daiteke sentsu ek ez dutela erratze n , baina ez beti zuzenki juzgatz en dutelako, baizik inolaz ere ez dutelako juzgatz e n . Horrega tik, egia eta errakun tz a , eta beraz, baita itxura ere errakun tz ar a n t z doan desbider ak e t a gisa, judizioet a n soilik aurki daitezke, h. d., objektu ak gure adime n ar e kin duen hartu e m a n e a n best erik ez. Adimen ar e n lege ekin osoro ados dagoe n ezagu tz a n ez dago errakun tz arik. Sentsu e n errepre s e n t a z io bate a n ere ez dago errakuntz a rik (ez baitu judiziorik barnebiltzen). Izadiko ezein indarrek ezin die, ordea, beren ez bere lege propioei ihes egin. Horrega tik, ez adime n ak bere baitan soilik (best e kausa baten eraginik gabe) ezta sentsu ek ere ez lukete berez erratuko; lehen ak ez luke erratuko bere lege soilen araber a jokatzen duen e a n , efektuak (judizioak) lege horiekin halabe h a rr ez ados egon behar baitu. Adimen ar e n legeekin ados t a s u n a k , ordea , egia ororen alde formala osatz en du. Sentsu e t a n ez dago ezein judiziorik, ez egiazkorik, ezta faltsurik ere. Guk bi ezagu tz a- iturburu hauet a t ik at best erik ez dugun ez gero, orduan zera ondoriozta tz e n da: errakuntz a sentim e n a k adime n e a n duen eragin ohartuga b e t ik sortzen dela, eta horren bidez judizioaren oinarri subjektiboak objektiboekin uztartz en dira eta azken hauek beren deter min aziotik desbider a tz e n dituzte 99 , gorputz higituak berez beti lerro zuzen a norabide bere a n atxikiko lukeen bezala, zeina higidura zirkularra bihurtzen den, ordea, best e indar batek best e norabide bate tik aldi bere a n eragiten badu. Beharrezko a izango da, beraz, adime n ar e n ekintza propioa tartekatz e n den indarre tik bereizte a rre n , judizio erratu a judizioa bi norabide e n araber a deter min a tz e n duten bi indarren arteko diagon al tz a t hartze a , hauek, nolab ai t esat eko , angelu bat osatze n dutela eta elkarket azko efektu hura adimen a r e n eta sentim e n a r e n efektu bakun e t a n bana tz e n dutela, zeina apriorizko judizio hutse t a n gerta tu behar den gogoet a transz e n d e n t a l ar e n indarrez , honek errepre s e n t a z io bakoitzari dagokion indar ezagu tz ailea n duen kokaleku a erakus t e n duelarik, eta beraz, azken honek haieng a n duen eragina ezberdin tz e n duelarik (erakutsi dugun legez).

Ez da gure zeregin a hem e n itxura enpirikoaz aritzea (adibidez, optikoaz), gainerako a n zuzen ak diren adime n ar e n erregel e n erabilera enpirikoan aurkitzen den eta juzga m e n a irudime n ar e n eraginar e n bidez desbider ar az t e n duen itxuraz, baizik eta itxura transz e n d e n t ala best erik ez da gure autugai a, esperien tzian ere funtsa tz e n ez diren oinarri- esakun e e t a n eragiten duen itxura, zeren kasu horret a n bere zuzent a s u n a r e n frogarria edukiko baikenuk e behintz a t , eta beraz, geu kritikaren oharp e n guztien aurka eraba t kategorien erabilera enpirikoaz goiti gidatz en gaitue n eta adime n hutsaren hedap e n baten lilurakeriarekin entre t e ni tz e n gaituen itxura da gure

autugai a. Oinarri- esakun e e n aplikazioa esperien tzia ahalgarriaren zedarrien barne gerta tz e n dene a n , hauei imanen t e a k deituko diegu, muga hauek gainditzen badituz t e, transz e n d e n t e a k . Azken hauet az ez dut, ordea , kategorien erabilera edo gaizki- erabilera transze n d e n t ala ulertzen , kritikak egokiro balazta tu ez duen juzga m e n a r e n akats soila dena honek adimen hutsari baimen tz e n zaion jolastokiak dituen mugak ez dituelako askiro aintzat hartzen; baizik eta oinarri-esakun e transz en d e n t e a k oinarri- esakun e erreal ak dira, muga- habe haiek denak erais tera eta dem arkaziorik ezagu tz e n ez duen lur eraba t berria geure tz a t hartzer a bultzatz en gaituzte n ak . Horrega tik, transze n d e n t ala eta transze n d e n t e a ez da gauz a bera. Gorago azaldu ditugun adimen hutsar e n oinarri- esakun e e k erabilera enpiriko soila eduki behar dute, eta ez transz en d e n t a l a , h. d., esperien tziare n mugez goiti iristen den erabilera. Zedarri horiek kentzen dituen, area go, haiek gainditze a ere agintzen duen oinarri- esakun e a k transze n d e n t e a izena du. Gure kritikak ustezko oinarri- esakun e haue n itxura aurkitu ahal badu, ostera , ordua n erabilera enpiriko soila duten oinarri- esakun e ei adime n hutsar e n oinarri- esakun e imanen t e a k deitu ahal izango zaie.

Itxura logikoa, arrazoim e n a r e n formar e n imitazio soilaz osatz en den itxura (inferentzia iruzurtien itxura), erregel a logikoei behar best eko arret a ez eskaintz e a g a t ik soilik sortzen da. Arreta aurrea n dugun kasuan area go t u ahala itxura eraba t desa g e r tz e n da. Itxura transz en d e n t a l a , aitzitik, ez da desa g e r tz e n , jadanik aurkitu eta bere hutsal ta s u n a kritika transz en d e n t a l ar e n bitart ez nabariki ulertua izan arren. (Adibidez, «mund u a k denbor ari dagokionez hasiera bat izan behar du» esakun e a n dagoe n itxura). Honen arrazoia hau da: gure arrazoime n e a n (subjektiboki, giza ezagu m e n gisa kontsidera t u t a) guztiz oinarri- esakun e objektiboen ospea duten bere erabilerare n oinarrizko erregel a eta maximak dautz ala, eta haue n kariaz gerta tz e n da adimen a r e n mes e d e t a n egiten den gure adigaien elkarlotura jakin baten beharrezkota s u n subjektiboa berbait an go gauz en deter min azioar e n beharrezkota s u n objektibotza t hartzen dela. Eta hau saihet s ezin daiteke e n ilusioa da, guri itsaso a erdian kostalde a n baino garaiago a iruditzea bezain saihes t ezin a , han hem e n baino argi- izpi garaiago e n bitart ez ikusten dugulako, edo, are gehiago, astrono m o berari ilargia irteeran handiago a dela iruditzea bezain ekidinezina, itxura horrek iruzurtzen ez duen arren.

Dialektika transz e n d e n t a l a , beraz, judizio transz e n d e n t e e n itxura aurkitzear ekin eta aldi berea n hauek iruzur egin dezat el a ekiditear ekin askies t e n da; baina ezingo du inoiz lortu gainera itxura transz e n d e n t a l a desa g e r tz e a (itxura logikoa bezala) eta honek itxura izateari uztea. Izan ere, berezko ilusio itzuriezina dugu hem e n , oinarri- esakun e subjektiboet a n funtsa tz e n den eta hauek objektibotz a t hartzen dituen ilusioa; aitzitik, Dialektika logikoare n autugai a inferentzia iruzurtien konponke t a n oinarri- esakun e e n jarraipen e a n egindako hutse gi t e a edo beren imitazioan sortzen den itxura artifiziala da. Beraz, arrazoim e n hutsare n berezko Dialektika itzuriezina dago, ez, ordea , pertson a ezjakin bat ezagutz e n gabeziag a t ik bertan nahas t eko moduko a, edo sofistaren batek jende arrazoidun a naha s t eko artifizialki asm at u duen modukoa, baizik ezinbes t e a n giza arrazoime n a ri datxekion eta bere lilurakeria bera aurkitu ondore n ere iruzurtzea ri eta beti konpond u behar diren uneko naha sk e t ak jarraituki sortzeari uzten ez dion Dialektika.

II

Arrazoimen hutsaz itxuratranszend e n t a la r e n egoitza gisa

AArrazoim e n a z oro har

Gure ezagu tz a oro sentsu e t a t ik abiatzen da, hortik adime n er a doa eta arrazoim e n e r a iristen da, eta garaiago den best e ezer ez dago gugan, begiesp e n a r e n ekaia landu eta hau pentsa tz e a r e n batasu n goren ari menp er a tz eko. Orain, indar ezagu tz aile goren honen argipen a eman behar dudan e z , estualdi bate a n gerta tz e n naiz. Adimen ar ekin gerta tz e n den legez, arrazoim e n a r e n erabilera formal soila dago, h. d., erabilera logikoa, arrazoime n a k ezagu tz ar e n eduki oroz abstrai tzen duen heine a n , baina baita erabilera erreal bat ere, ez sentsu e t a t ik ezta adime n e t ik ere hartu ez dituen adigai eta oinarri- esakun e jakinen jatorria barnebiltzen duelako. Lehen ahalm e n a , noski, logikariek aspaldi argitu zuten zeharbidez inferitzeko ahalm e n gisa (inferentzia zuzene t ik ezberdinduz, conse q u e n t i a e immedia t a e ); bigarren a , ordea, adigaiak sortzen dituen ahalm e n a , oraindik ezin da aditu horren bitart ez . Hemen, arrazoim e n a r e n sailkaket a dugun ez gero ahalm e n logikoan eta transz e n d e n t a l e a n , orduan ezagutz a- iturburu hauen adigai garaiago a bilatu behar da, bi adigaiak bere baitan biltzen dituen adigaia, eta bitart e a n adigai logikoak aldi bere a n transz en d e n t a l er ako gakoa eskura tuko duela itxaron dezake g u adimen a r e n adigaiekin duen analogiare n arab er a , baita lehen e n g o a r e n funtzioen taulak aldi berea n arrazoim e n a r e n adigaien jatorri- gida eskura tuko duela ere.

Gure Logika transz e n d e n t a l a r e n lehen zatian adime n a erregel e n ahalm e n gisa definitu genu e n ; hem e n, arrazoime n a adime n e t ik bereizten dugu hari printzipioen ahalm e n a deituz.

Printzipio baten adierazp e n a k esan a hi bikoitza du eta arrunki printzipio gisa erabil daiteke e n ezagu tz a best erik ez du esan nahi, nahiz bere baitan eta bere jatorriari dagokionez ezagu tz a hau ezein printzipiorik ez izan. Halako edozein esakun e orokor erabilgarria da arrazoim e n- inferentzia bateko esakun e nagusi gisa, esperien tzia berta tik hartua izan arren (indukzio bitartez); ez da horrega tik, ordea, printzipio bat. Axioma mate m a t ikoak (adibidez, «bi punture n artea n lerro zuzen bakarra egon daiteke ») apriorizko ezagutz a orokorrak ere badira, eta horrega t ik, printzipioak deitzen zaie bidezki beraiei menp er a t u ahal zaizkien kasuei dagokien ez . Ezin dut esan horrega t ik, ordea, lerro zuzenar e n berekita su n hori oro har eta bere baitan printzipioet a tik abiatu t a ezagu tz e n dudanik, baizik eta begiesp e n hutse a n soilik ezagutz e n dut.

Horrega tik, printzipioet a tiko ezagu tz a berezia dena orokorra dene a n adigaien bitart ez ezagu tz e n duen ari deituko nioke. Horrela, halako arrazoime n- inferentzia bakoitza ezagutz a bat printzipio bate tik abiatu t a eratortz eko forma da. Izan ere, esakun e nagusiak beti adigai bat eskura tz e n du, bere baldintzap e a n menp er a t z e n zaion guztia berta tik printzipio baten araber a ezagu t a r az t e n duen adigaia, alegia. Edozein ezagu tz a orokor arrazoim e n- inferentzia bateko esakun e nagusi gisa erabilgarria izan daiteke e n e z eta adimen a k halako esakun e orokorrak a priori eskaintze n dituen ez gero, orduan hauei ere printzipioak dei dakieke beren erabilera ahalgarriari begira.

Adimen hutsaren oinarri- esakune hauek, ordea, beren baitan beren jatorriaren arabera kontsideratzen baditugu, orduan ez dira adigaietatiko ezagutzak baino. Izan ere, ez lirateke inolaz ere a priori ahalgarriak izango begiespen hutsera (Matematikan) edo oro har esperientzia ahalgarriaren baldintzetara joko ez bagenu. «Gertatzen denak oro har kausa bat duela» ezin da inolaz ere inferitu gertatzen denaren adigaitik abiatuta; aitzitik, oinarri- esakune ak erakusten du lehen- lehenik nola lor daitekeen esperientzia- adigai determinatu bat gertatzen denetik abiatuta.

Adimen ak, beraz, ezin ditu inolaz ere sortu adigaie t a t iko ezagutz a sintetikoak, eta hauei deitzen diet nik benet a n batik bat printzipioak, nahiz eta esakun e orokor guztiei oro har alderak e t az printzipioak dei dakieke e n .

Aspaldiko desira da, behin agian, nork daki noiz, bete ahal izango dena , lege zibilen anizkunt as u n amaiga b e a r e n ordez behingoz beren printzipioak bilatu ahal izatea ; izan ere, bertan soilik egon daiteke lege- emat e a errazt eko sekretu a , esat e n den bezala. Halere, legeak hem e n ere gure askat a s u n a r e n zedarriztap e n soilak dira, hau bere buruar ekin osoro ados t eko baldintze t a r a zedarriztap e n a k; eta beraz, guztiz gure lan propioa den zerbaiti datxezkie, eta geu izan gaitezke horren kausa adigai haien bitart ez . Dena dela, objektuak beren baitan nola diren, nola dagoe n

gauz en izaera printzipioen menp e a n eta honek adigai soilen bidez nola deter min a t u a egon beharko lukeen jakitea ezinezkoa ez bada ere, oso eskakizun zentzug a b e a da bedere n . Honetaz edoz er gerta tz e n dela ere (izan ere, horri buruzko azterket a egiteko dugu oraindik), berta t ik zera argitzen da beder e n: printzipioet a tiko (beren baitan) ezagu tz a adimen a r e n ezagu tz a soilaren guztiz best el ako a dela, hau printzipio baten forman best e ezagutz e n aurre tik joan badai tek e ere, bere baitan (sintetikoa den heine a n) ez baita pents a tz e soilean funtsa tz e n , eta ez baitu adigaien araber a orokorra den ezer barnebil tzen bere baitan.

Adimen a erregel e n bidezko agerp e n e n batas u n a r e n ahalm e n a bada , orduan arrazoime n a printzipioen menp eko adime n ar e n erregel e n batas u n a r e n ahalm e n a da. Beraz, ez datxekio hasiera bate a n esperien tziari edo objekturen bati, baizik adimen a ri , bere ezagu tz a anizkun ari apriorizko batas u n a emat e a r r e n adigaien bidez, eta batasu n honek arrazoim e n- batasu n a izena jaso dezake , eta adime n ak eskura dezake e n batas u n a r e n erab a t best el ako batasu n a da.

Hau da arrazoim e n a r e n adigai orokorra, adibide e n gabezia osoan (ondoren soilik eman beharko direnak) ulergarria bihurtu ahal izan den heine a n .

BArrazoim e n ar e n erabilera logikoaz

Zuzenki ezagut u a denare n eta inferitua best erik ez denare n artea n ezberdintz en da. Hiru lerro zuzen e n bitartez muga tu a dago e n figuran hiru angelu daud el a zuzenki ezagutz e n da; baina angelu hauek batera bi angelu zuzen direla inferitu baino ez da egiten. Inferitzea beti behar dugun ez eta azkene a n bertar a eraba t ohitzen garen ez , ordua n ezberdin t as u n hau ez dugu gehiago ohartze n, eta sarri zuzenki haut e m a n d a k o tz a t hartzen dugu egiat a n , ordea, inferitu best erik egin ez dugun zerbait , sentsu e n iruzurrak deitzen zaienet a n gerta tz e n den legez. Inferentzia bakoitze a n oinarrian datzan esakun e bat dago, eta honet a t ik segitzen den best e bat , hots, ondorioztap e n a , eta azkenik, inferentziare n ondorioa (kontseku e n tzia), zeinare n arab er a azken ar e n egia aurren e n g o a r e n egiarekin ezinbes t e a n elkarlotua baitago . Inferitut ako judizioa jada lehen e n g o a n halako moldez bada go, non berta tik hirugarre n errepr es e n t a z io baten arartekotz arik gabe erator baitait eke , ordua n inferentziak zuzena izena du (conse q u e n t i a immedia t a); baina adime n- inferentzia deitzea hobet siko nuke. Hala ere, oinarrian ezarritako ezagu tz az gain best e judizio bat behar bada ondorioa lortzeko, ordua n inferentziak arrazoim e n-inferentzia izena du. « Gizaki guztiak hilkorrak dira » esakun e a n best e esakun e hauek daud e jada: «gizaki batzuk hilkorrak dira», «hilkorra den zerbait gizakia da», «hilezkorra ez den ezer ez da gizakia», eta hauek lehen ar e n ondorioztap e n zuzenak dira. Alderantziz, «jakintsu guztiak hilkorrak dira» esakun e a ez datza menp eko judizioan (izan ere, jakintsu ar e n adigaia ez da inolaz ere agertz e n bertan) , eta tarteko judizio baten bitart ez soilik ondoriozta daiteke aurrekotik abiatu t a .

Arrazoime n- inferentzia bakoitze a n , lehenik, adime n are n bitartez erregela (maior) bat pents a tz e n dut. Bigarrenik, ezagutz a bat erregel ar e n baldintzari (minor) menp erat z e n diot juzga m e n ar e n bitartez. Azkenik, nire ezagu tz a deter min a tz e n dut erregel ar e n predikatu a r e n bitart ez (conclusio), eta beraz, a priori arrazoim e n a r e n bitartez. Beraz, esakun e nagusiak, erregel a gisa, ezagu tz a bat eta bere baldintzar e n artea n errepr es e n t a t z e n duen hartu e m a n a k sortzen ditu arrazoime n- inferentziare n era ezberdinak. Hiru eratako ak dira inferentziak, beraz, oro har judizio guztiak diren bezala, adime n ek o ezagu tz ar e n hartue m a n a adieraz t eko eran ezberdintz en diren heine a n , hots, arrazoim e n- inferentzia kategorikoak, edo hipote tikoak, edo disjuntiboak .

Gehien e t a n gerta tz e n den legez konklusioa judizio gisa aurkezt e n bada, bera jadanik ema n d a k o judizioet a tik –zeinen bitart ez erab a t best elako objektua pentsa tz e n den– segitzen ez ote den ikustea rr e n , ordua n adimen e a n bilatzen dut ea konklusio horren asertzioa bertan baldintza jakinen menp e a n ez ote dagoe n erregel a orokorren arab er a . Halako baldintza bat aurkitzen baldin badut eta konklusioar e n objektu a baldintza jakinari menp er a badakioke, orduan hau ezagut zaren best e objektu e n t z a t ere balio duen erregel a tik ondoriozta tz e n da. Hortik ikusten da arrazoim e n a k inferitzea n adimen a r e n ezagutz a r e n anizkuntas u n handia printzipioen (baldintza orokorren) zenbaki txikiene a n biltzea eta horren bitartez beren batasu n handien a lortzea saiatz en duela.

CArrazoim e n ar e n erabilera hutsaz

Arrazoime n a bakartu al daiteke? , eta hainbe s t ez , hark berta t ik soilik sortzen diren adigai eta judizioen iturburu propioa izaten al dirau?, eta hauen bitartez objektuei lotzen al zaie?, edo menp eko ahalm e n soila al da, ezagu tz a jakinei logikoa izena duen forma jakin bat emat eko, eta horren bitartez , adime n ar e n ezagutz ak beren artea n eta menp eko erregel ak garaiago ei menp er a tz eko (garaiago e n baldintzak lehen e n go e n baldintza jasotzen duela bere esfera n), beren arteko alderak e t a r e n bidez ahalgarria zen heine a n? Galdekizun hau da orain landuko dugun a , behin behineko modu a n soilik egingo dugun arren. Egitate a n , erregel e n anizkunta s u n a eta printzipioen batasu n a arrazoim e n a r e n eskakizuna da, adimen a berekin bilkura osoan biltzeko, adimen a k begiesp e n a r e n anizkunkia adigaien menp e a n , eta horren bidez, haiekin elkarlotura n jartzen duen modu a n. Hala ere, halako oinarri- esakun e a k ez die ezein lege ezartzen objektuei , eta ez du barne biltzen inolaz ere haiek oro harrezko objektu gisa ezagu tz eko eta deter min a tz eko ahalgarrit a su n a r e n oinarririk, baizik eta gure adimen a r e n hornigaia kude a tz eko lege subjektiboa best erik ez da, bere adigaien alderake t a r e n bitart ez beren erabilera orokorra beren kopuru ahalbai t txikiene a n biltzeko, nahiz eta honek ez duen legezt a tz e n objektu ei gure adimen a r e n erosot a s u n a eta heda p e n a susperrar az t e n duen elkarren arteko adost as u n a eskatz erik, ezta aldi berea n maxima hari baliotasu n objektiboa emat e rik ere. Hitz bate a n , galdekizun a hau da: ea arrazoime n a k bere baitan, h. d., arrazoime n hutsak apriorizko oinarri- esakun e a k eta erregel a sintetikoak barnebiltzen dituen eta ea zertaz osatze n diren printzipio horiek.

Arrazoime n ak arrazoime n- inferentzie t a n duen jardunbid e formal eta logikoak askiro erakus t e n digu zein oinarrit an funtsa tuko den bere printzipio transz e n d e n t a l a arrazoim e n hutsar e n bidez lortutako ezagu tz a sintetikoan.

Lehenik , arrazoime n- inferentzia ez datxekie begiesp e n e i , hauek erregel ei menp er a t z e a r r e n (adime n ak bere kategoriekin egiten duen modu a n), baizik adigaiei eta judizioei. Beraz, arrazoime n a objektuei bada tx ekie, ordua n ez du harre m a n zuzenik hauekin eta beren begiesp e n a r e kin, baizik adime n ar e kin eta bere judizioekin best erik ez, zeinek hasiera bate a n sentsu e t a r a eta beren begiesp e n e t a r a jotzen duten hauei beren objektua deter min a tz e a r r e n . Arrazoimen a r e n batas u n a , beraz, ez da esperien tzia ahalgarriaren batas u n a , baizik funtse a n bereizten da honet a tik, hau adime n ar e n batas u n a den aldetik. «Gert a tz e n den guztiak kausa bat duela» ez da arrazoim e n a r e n bidez ezagu tu t ako eta ezarritako ezein oinarri- esakun erik. Esperien tziare n batasu n a ahalbidetz e n du eta ez du ezer hartzen arrazoim e n e t ik, zeinak, esperien tzia ahalgarriarekin harre m a n hau ez balu, ezingo lituzkee n agindu halako batasu n sintetikoak adigai soileta tik abiatu t a .

Bigarrenik , arrazoime n a k bere erabilera logikoan bere judizioaren (konklusioar e n) baldintza orokorra bilatzen du, eta arrazoim e n- inferentzia bera judizio bat baino ez da, bere baldintza erregel a orokorrari (esakun e nagusi a) menp er a t z e a r e n bidez. Erregela hau, era berea n , arrazoime n a r e n egoer a berber a n aurkitzen denez eta, horren bidez, baldintzare n baldintza bilatu behar denez (prosilogismo baten bidez) hori ahalgarria den bezain luze, ordua n argi ikusten da oro har arrazoim e n a r e n oinarri- esakun e a hau dela (erabilera logikoan): adime n ar e n ezagu tz a baldintza tu a r e n t z a t bere batas u n a osatz en duen baldintza tu g a b e ki a aurkitzea .

Maxima logiko hau, ordea, honako hau onartuz soilik bihurtzen da arrazoim e n hutsaren maxima: baldintza tu a ema n a dago e n e a n , ordua n elkarri menp er a tz e n diren baldintzen ilara eta, hainbe s t ez , baldintza tu g a b e a den ilara osoa ere ema n a dela (h. d., objektua n eta bere elkarloturan barnebildu a).

Arrazoime n hutsare n halako oinarri- esakun e a , ordea , sintetikoa da nabar m e n ki; izan ere, baldintza tukia baldintzar e n bati lotzen zaio analitikoki, baina ez baldintza tu g a b e ki ari. Bertatik esakun e sintetiko ezberdin ak ere sortu behar dira eta adime n ak ez daki ezer hauet az , bere autugai a esperien tzia ahalgarri baten objektuak best erik ez direlako, zeinen ezagu tz a eta sintesia beti baldintza tu a den. Baldintzatu g a b e ki a, ordea , baldin eta benet a n bada go, ordua n bereziki kontsidera daiteke baldintza tukitik ezberdintz en duten deter min azio guztien arab er a , eta horren bitart ez , apriorizko zenbait esakun e sintetikotarako ekaia eskura tu behar du.

Arrazoime n hutsare n printzipio goren honet a t ik abiatu t a sortzen diren oinarri- esakun e a k, ordea, transz e n d e n t e a k izango dira agerp e n guztiei dagokien ez , h. d., ezingo da inoiz beren erabilera enpiriko egokirik egin. Beraz, adimen a r e n oinarri- esakun e guztiet a t ik ezberdind uko da eraba t (beren erabilera osoro imanen t e a izaki, beren gaia esperien tziare n ahalgarrit a su n a best erik ez den heinea n). Ea, hortaz, «baldintz en ilara (agerp e n e n sintesian , edo baita oro harrezko gauze n pents a tz e a n ere) baldintza tu g a b e kiraino luzatzen dela» dioen oinarri- esakun e a k bere zuzenta s u n objektiboa duen ala ez duen; ea zein ondorioztap e n segitzen den hortik adimen a r e n erabilera enpirikorako, edo, aitzitik, ea objektiboki baliogarria den arrazoim e n a r e n halako esakun erik inon ez dago e n, baizik arau logiko soila dagoe n , honela norber a baldintza gero eta garaiago e t a r a goratze a n beren osotasu n er a hurbiltzeko, eta horren bitart ez , gure ezagu tz a n ahalik eta arrazoime n a r e n batasu n goren a lortzeko; ea, diot, arrazoim e n a r e n behar hori gaizki- ulertze baten g a t ik arrazoim e n hutsar e n oinarri- esakun e transz en d e n t a l tz a t hartu den, zeinak baldintzen ilararen halako osotasu n zedarriga b e a gauz et a n bertan azkarregi postulatu duen; baina kasu honet a n ere, ea zein sasi- interpre t azio eta itsukeria sartu ahal izan diren amarruz arrazoime n-inferentzie t a n , hots, beren esakun e nagusia (agian gehiago petizioa dena postulatu a baino) arrazoime n hutse tik hartzen den eta esperien tziaz goiti beren baldintze t ar a goratz en diren arrazoime n- inferentzie t a n : hau dena izango da gure zeregina Dialektika transz en d e n t a l e a n , orain giza arrazoime n e a n sakon ezkuta tu t a daud e n bere iturburue t a t ik abiatu t a garatu nahi dugun a. Bi atal nagusie t a n zatituko dugu Dialektika: lehen ak, arrazoim e n hutsare n adigai transz e n d e n t e e z , bigarren ak , arrazoim e n hutsaren arrazo m e n- inferentzia transz e n d e n t e eta dialektikoe z jardungo du.

Dialektika transzen d e n t a l a r e n Lehen liburua

Arrazoimen hutsaren adigaiez

Arrazoi m e n hut s a r e n adig ai e n ah alg a r r i t a s u n a edoz ein del a ere , adigaiok ez dira soilik hau s n a r t u t a k o adig ai a k , inferi t u a k baizik. Adime n a r e n adigai ak ere a priori esp e ri e n t z i a r e n aurr e t ik et a hon e n me s e d e t a n pe n t s a t z e n dira; bain a ez dut e ha u s n a r k e t a r e n bat a s u n a baino bar n e b i l tz e n age r p e n e i da goki e n e z , hau e k hal a b e h a r r e z kontzi e n t z i a en piriko ah al g a r r i ba ti egoki tu beh a r zaizkion hein e a n . Adigai ha u e k soilik ah al bid e t z e n dut e objekt u bat e n ez a g u t z a et a de t e r mi n a z io a . Beraz , hasi e r a ba t e a n inferi tz eko ekai a em a t e n dut e , et a ber e n aurr e t ik ez dago objekt u e n apriorizko adigai rik, zeine t a t ik hai ek inferi tu a k izan litezk e e n . Aitzitik, ber e n erre a l i t a t e objekt ibo a ber e n aplikazio a beti esp e ri e n t z i a n erak u t s i ah al be h a r izat e a n baino ez da oinarri tz e n , esp e r i e n t z i a orore n form a intel ek t u a l a osa tz e n bai tu t e .

Arrazoime n ar e n adigai baten izendap e n a k, ordea, jadanik aurretiaz azaltzen du ez dela utzi nahi esperien tziare n barne a n zedarriztatz e n , zeren ezagutz a enpirikoak bere zati bat best erik osatze n ez duen ezagutz a bati baitagokio (agian esperien tzia ahalgarriare n edo bere sintesi enpirikoaren osokia); ezagutz a horret ar aino ez da inoiz ezein esperien tzia errealik heltzen, baina hau beti hari dagokio. Arrazoime n ar e n adigaiak ulertzeko dira baliagarriak, adime n ar e n adigaiak (haute m a p e n a k) aditzeko . Baldintza tug a b e kia barne biltzen badut e , esperien tzia osoa jasotzen duen zerbaiti dagozkio, baina bera inoiz ez da esperien tziare n ezein objekturik: zerbait horret ar a gidatze n du arrazoim e n a k esperien tziatiko bere inferientzie t a n , eta berari jarraiki estima tz e n eta neurtz en du arrazoim e n a k bere erabilera enpirikoaren maila, baina sintesi enpirikoare n osakide bat bihurtu gabe. Halako adigaiek, dena dela, baliotasu n objektiboa baldin badute , ordua n concept u s ratiocinati izena jaso dezake t e (zuzenki inferitut ako adigaiak); ez duten e a n , itxurazko inferitze baten bitartez onartz en dira ezkutua n bedere n eta concep t u s ratiotinant e s izena jaso dezaket e (arrazoikeriaren adigaiak). Hau, ordea , lehen- lehenik arrazoim e n hutsare n inferentzia dialektikoen atalburu a n erabaki daiteke e n e z gero, ordua n orain ezin diogu honi arret arik eskaini, baizik oraingoz arrazoim e n hutsare n adigaiei izen berria eman go diegu eta ideia transz e n d e n t a l ak deituko diegu, adigaiak kategoriak izendat u genituen modu a n; izenda p e n hori, ordea, orain azaldu eta legezt a tuko dugu.

Dialektika transzend e n t a l a r en Lehen liburuko

Lehen atala

Ideiez oro har

Gure hizkuntz en aberas t a s u n a handia den arren, buru gogoe t a t s u a sarri estualdian gerta tz e n da bere adigaiari zuzenki dagokion adierazp e n a dela eta, eta honen gabezian ez best e ak ez bere burua ere ezin ditu zuzenki ulertu. Hitz berriak galdatz e a hizkuntze t a n lege-emat eko handius t e a da, nekez arrakas t a t s u gerta tz e n den handius t e a , eta gom e n d a g a r ri a da

baliabide etsitu honet a r a jo aurretik kultur- hizkuntz a bate a n begira tz e a ea hor ez den adigai hura aurkitzen bere adieraz p e n egoki guztiekin batera , eta bere erabilera zaharra bere sortzaileen xalokeriag a t ik kulunkan balego ere, hobe da lehent a s u n e z berezko a zitzaion esan a hia tinkatze a (nahiz zalantza g a rria dirauen ea ordua n zehazki esan a hi bera ote zuten gogoa n) norbere zeregina zapuzt e a baino, norber ar e n burua ulergai tz bihurtuz.

Horrega tik, adigai jakin bater ako hitz bakarra aurkituko balitz, jadanik onartu t ako esan a hia n adigaiari zehazki dagokion hitza, garran tzi handikoa izaki bere bereizkuntz a best e adigai kideet a t ik, bada, ordua n gome n d a g a r ria da hitz horrekin eskuz ab al e gi ez jokatze a , edo aldatz eko apet a g a t ik soilik sinonimotz at ez erabiltze a best e hitzen ordez, baizik bere esan a hi propioa arret az gordetz e a ; zeren, best el a , erraz egi gerta tz e n baita, ondore n adierazp e n a k arret a bereziki erakartz en ez duen e a n , baizik esan a hi oso ezberdin eko mordo ar e n artea n galtzen dene a n , berak soilik gorde izan lezake e n pentsa m e n d u a ere galtze a.

Platonek « ideia » adieraz p e n a horrela erabili zuen, eta ederki ikusten da berak honet az hau ulertzen zuela: inoiz sentsu e t a t ik hartzen ez den zerbait ez ezik, Aristoteles e n arret a jaso zuten adigaiak ere askoga tik gainditzen dituen zerbait , esperien tzian horri dagokion ezer inoiz aurkituko ez den heinea n . Platoni jarraiki, ideiak gauz a beren jatorrizko irudiak dira, eta ez soilik esperien tzia ahalgarrie t a r ako gakoak, kategoriak diren legez. Bere iritziz arrazoim e n goren e t ik jariatzen ziren, eta hortik giza arrazoim e n e r a igaro ziren, baina hau orain ez dago bere jatorrizko egoera n , baizik nekez deitu behar ditu berriro ideia zahar eta oso ilunduak oroitzap e n a r e n bitart ez (zeinak Filosofia izena duen). Ez dut literatur a azterket arik hasi nahi hem e n , filosofo bikainak bere adierazp e n ei lotzen zien zentzua erabakitze arr e n . Zera soilik oharraraz t e n dut: ez dela ezohikoa hizketaldi arrunt e a n eta idazkiet an autore batek bere objektuaz adieraz t e n dituen pents a m e n d u e n alderak e t a eginez bera hark bere burua ulertu zuena baino hobeto ulertzea , bere adigaiak behar best e deter min a t u ez zituen, eta horren bitart ez , bere asmo propioare n aurka hitz egin edo pents a t u ere egiten zuen heinea n .

Platonek ederki ohartu zuen gure indar ezagu tz aileak agerp e n a k batasu n sintetikoare n araber a letraka esat e a baino premia garaiago a sentitzen duela, agerp e n ok esperien tzia gisa irakurri ahal izateko, eta gure arrazoim e n a berez goratz en dela hain ezagu tz a garaie t a r a , non esperien tziak inoiz eman go duen objekture n bat hauei inoiz ezingo baitzaie egokitu, nahiz eta ezagu tz a hauek beren errealit at e a duten eta asm akizun soilak ez diren.

Platon e k ber e ideiak bat e z ere prakt iko a den guz ti a n aurki tu zitue n 100 , h. d., ask a t a s u n e a n funt s a t z e n den e a n , zeina ber e ald e t ik arraz oi m e n a r e n prod u k t u propio a k diren ez a g u t z e n me n p e a n dago e n . Bertu t e a r e n adig ai a k esp e r i e n t z i a t ik abi a t u t a sortu nahiko lituzke e n per t s o n a k , edo n ol a ere az alp e n ezoso a r e n adibid e gisa baliag a r r i a izan dai t ek e e n a ez a g u t z a - iturriar e n ere d u bihur t u nahiko luke e n per t s o n a k (ben e t a n askok egin dut e n mod u a n ) , ber tu t e a gar a i e n et a ego e r e n ara b e r a iraga n k o r r a den zerb ai t bihur t uk o luke, ez ein erre g e l a t a n era bilga r r i a ez den ezga u z a ekiboko a . Aitzitik, edo n o rk daki, norb ai t ber tu t e a r e n ere d u gisa aurk ez t e n baz aio ere , ben e t a k o jatorrizko ere d u a ber e buru a n soilik duel a , zein a ust ez k o ere d u horr ekin ald e r a t z e k o era bil tz e n due n et a hau horre n ara b e r a soilik es t im a t z e n due n . Hau, orde a , ber tu t e a r e n ideia da, et a ber a ri be gir a esp e r i e n t z i a r e n objekt u ah alg a r r i orok adibid e gisa balio du (arraz oi m e n a r e n adigai ak agin tz e n due n a maila ba t e a n egin g a r r i a izat e a r e n frogak) , bain a ez jatorrizko irudi gisa . Gizakire n bat e k ber t u t e a r e n idei a hut s a k bar n e b i l tz e n du e n a r i egoki tuz inoiz ez ekit e a k ez du froga t z e n pe n t s a m e n d u hon e t a n zerb ai t kimeriko a da go e n ik . Izan ere , balio edo balioez a mor al a ri buruzko judizio oro ideia horr e n bitar t e z bes t e r ik ez da ah alg a r r i a ; et a ber az , be t e g i n t z a r r e mor al e r a n t z egind a k o hurbilke t a oror e n oina rri a n datz a hal a b e h a r r e z , giza izaer a r e n oztopo e k , mailari dago kio n e z det e r mi n a t u ezin diren oztop o e k , horr e t a t ik ah al b a i t urru ti a txiki gai tz ak e t e n arre n .

Platoniar errepublika ezagu n a bihurtu da ames tu t ako betegin tz arr e a r e n ustezko adibide ohargarri gisa, zeinak egon e a n dago e n pentsal ari baten burmuin e a n soilik izan dezake e n bere egoitza, eta Bruckerrek irrigarri deritzo filosofoak zera baiezt a tu izanari: printze batek inoiz ez lukeela egokiro gobern a t uko, honek ideien berri izan ezea n . Baina hobe litzateke pents a m e n d u honi jarraitzea eta ahalegin berrien bitart ez bera argitara ekartze a (gizon bikainak laguntz arik gabe uzten gaitue n e a n) , egingaiz tas u n a r e n aitzakia eskas eta kaltegarriare n bidez erabilgaitz gisa alde batera uztea baino. Edonoren askatasu na best e e n ar ekin batera izatea ahalbide tz e n duten lege e n arab er ako giza askatasu n handienaren konstituzioa (ez zorion handien ar e n a , izan ere, hau berez etorriko da jarraian) beharrezko ideia da beder e n , zeinak esta tu- konstituzio baten lehen egitas m o a n ez ezik, lege guztien oinarrian ere egon behar duen, eta horret ar ako hasiera tik egun eko oztopoez abstrai tu behar da, alegia, agian ez ezinbes t e a n giza izaera tik, baizik gehienb a t lege- emat e a n gerta tz e n den egiazko ideien utzikeriaga t ik sortzen diren oztopo ez . Izan ere, ezin da ustezko esperien tzia kontrajarrira xumeki jotzea baino gauza kaltegarriagorik eta filosofo baten tz a t duinezik aurkitu, zeina ez litzateke e n existituko, erakund e haiek garaiz ideiaren araber a eratu izan balira eta haien ordez esperien tzia tik sortzen diren adigai landuga b e e k asmo on oro zapuztu ez balute. Zenba t eta lege- emat e a eta gobernu a ideia hauei hobeto egokitu, ordua n eta bakan a go a k bihurtuko lirateke zigorrak, eta horrela, eraba t arrazoizkoa da (Platonek baiezt a tz e n duen bezala) zigorrik ez litzateke el a beharko, haien antolake t a betegin a izanez gero. Azkena inoiz gerta tuko ez bada ere, maximu m hori jatorrizko irudi gisa aurkezt e n duen ideia eraba t zuzen a da, berari jarraiki gizakien legezko konstituzioa gero eta bete gin tz arre ahalbait handiagor a hurbiltzearr e n . Izan ere, inork ezin du deter min a t u ea zein maila goren e a n gelditu beharko den gizatas u n a eta ea zein handia den halab e h a r r ez ideiaren eta bere egikaritzaren artea n gera tuko den arrakala, eta ez du deter min a tz eko beharrik ere, zeren askat as u n a baita aurre tik ezarritako muga oro gaindi dezake e n a .

Platonek, ordea, ideiet a t iko jatorriaren froga nabariak ez ditu bidezki giza arrazoim e n a k egiazko kausalit at e a erakus t e n duen hartan soilik ikusten, hem e n ideiak (ekintzen eta beren objektue n) kausa arazle bihurtzen direla, hots, etikaren sailean , baizik baita izadia berari dagokione a n ere. Landare batek, abere batek, mundu- eraikinare n antolake t a erregularrak (ustez baita izadiaren orden a osoak ere) nabariki erakus t e n dute ideien araber a baino ez direla ahalgarriak; gainera , noski, bere espezieko betegine n a r e n ideiarekin bat datorren sorkari bakar bat bera ere ez dago el a , bere izatear e n baldintza bakan e n menp e a n (gizakia gizatasu n a r e n ideiarekin bat ez datorren bezain gutxi, beraz, gizakiak bere ariman dara m a n bere ekintzen jatorrizko irudiarekin); hala ere, ideia haiek adime n goren e a n bakarrak, aldaezinak, osoki deter min a t u ak eta gauz en jatorrizko kausak direla, eta beren loturare n osokia unibert so a n soilik egokitzen zaiola osorik ideia hari. Adierazpe n a r e n gehiegizkoa baztertz en bada, orduan mundu-orden ar e n izaera fisikoa kopia izatea kontsider a tz e tik helburu e n , h. d., ideien arab er ako bere elkarlotura arkitektonikora goratz en duen filosofoare n bultzad a espirituala begirun e a eta jarraipen a merezi duen ahalegin a da; merezim e n d u eraba t berezia du, berriz, etikotas u n a , lege-emat e a eta Erlijioaren printzipioei dagokien e a n , hem e n ideiek lehen- lehenik esperien tzia bera (ongiaren a) ahalbide tz e n dutela, nahiz bertan inoiz osorik ezin diren adierazi, eta merezim e n d u hau ez da berrez a g u tz e n , erregel a enpirikoen bitartez juzgatz e n baita, zeinen baliotasu n a , printzipioak diren aldetik, ideia haien indarrez ezezta tu a izan behar baitzen. Izan ere, izadiari dagokionez esperien tziak emat e n digu erregel a eskura, eta bera da gainera egiaren iturburua; baina lege etikoei dagokien ez esperien tzia (tam alez!) itxuraren ama da, eta guztiz gaitzes g arria da egin behar denari buruzko lege ak egiten denetik hartu edo honen bitartez zedarriztatz e a .

Kontsiderazio haue n guztien ordez –zeinen egikaritza egokiak egitat e a n Filosofiaren ohore a osatze n duen– orain hain distirat su a ez den baina merezim e n d u gabeko a ere ez den lanaz jardungo dugu, hots, eraikin etiko maies t a t iko haren tz ako lurralde a laua eta irmoa bihurtze a , lurralde honet a n konfiantz a handiz bada ere, alferrik altxor bila dabilen arrazoim e n baten

satorbide asko baitaud e , eraiket a- lan hura arriskuan jartzen duten satorbide ak . Orain zehazki ezagu tu behar ditugu arrazoim e n hutsar e n erabilera transz en d e n t a l a , bere printzipioak eta ideiak, horrela arrazoim e n hutsar e n eragina eta balioa egokiro deter min a t u eta estima tu ahal izateko. Hala ere, atariko sarrera hau alde bater a utzi aurre tik Filosofia bihotze a n dara m a t e n denei eskatz en diet (sarriago esat e n dena arrunki agitzen dena baino) « ideia » adierazp e n a babe s p e a n hartzeko bere jatorrizko esan a hia n , baldin eta honi eta datorren ari esker uste osora heltzen direla aurkitzen badut e , aurreran tz e a n eskuarki desord e n a nahasia n daud e n era guztiet ako errepre s e n t a z io- erak izenda tz eko erabiltzen diren gainerako adieraz p e n e n artea n gerta ez dadin, eta hainbe s t ez , zientzia kaltetu ez dadin. Ez zaizkigu errepres e n t a z io- era haiei egokiro dagozkien izendap e nik falta, eta ez zaigu beharrezko a best e baten jabego a indarrez hartze a . Hemen dugu haien mailaket a bat: genero a oro harrezko errepres e n t a zioa da (repra e s e n t a t io). Bere menp e a n errepre s e n t a z io kontzientziadu n a dago (percep tio). Subjektu ari bere egoer ar e n modifikazio gisa lotzen zaion atzem a t e a sentsazioa da (sensa t io), atze m a t e objektiboa ezagut za da (cognitio). Hau begiesp e n a edo adigaia da (intuitus vel concep tu s) . Lehena zuzenki lotzen zaio objektuari eta bakan a da; bigarren a zeharbidez gauz a ezberdinei arrunt a izan dakieke e n ezaug arri bati esker. Adigaia enpirikoa edo hutsa da, eta adigai hutsak, jatorria adime n e a n soilik duen heinea n (ez sentime n a r e n irudi hutse a n), nozio izena hartzen du. Nozioet a tik abiatut a esperien tziare n ahalgarrit a su n a gainditzen duen adigaia ideia da, edo arrazoim e n a r e n adigaia. Bereizkuntz a honet a r a jadanik ohitu denari jasan ezina izan behar zaio kolore gorriaren errepr es e n t a z ioa ri ideia deitzen diotela entzut e a . Ezin zaio nozio ere (adimen a r e n adigai) deitu.

Dialektika transzend e n t a l a r enLehen liburuko

Bigarren atala

Ideia transze n d e n t al e z

Analitika transz en d e n t a l ak gure ezagu tz ar e n forma logiko soilek apriorizko adigai hutse n jatorria barnebiltzeko duten eraren adibide a emat e n digu, alegia, esperien tzia ororen aurretik objektuak errepre s e n t a t z e n dituzten adigai hutsak edo, are gehiago, objektu e n ezagutz a enpirikoa ahalbidetz e n duen batasu n sintetikoa erakus t e n duten ak. Judizioen formak (begiesp e n e n sintesiare n adigaian eraldatu t a) adimen a k esperien tzian duen erabilera oro gidatze n duten kategoriak sortu zituen. Era berea n itxaron dezake g u arrazoim e n- inferentzien formak, hau begiesp e n e n batas u n sintetikoari aplikatzen baldin bazaio kategorien neurriare n arab er a , apriorizko adigai berezien jatorria barne bilduko duela, eta hauei arrazoim e n a r e n adigai hutsak edo ideia transze n d e n t alak dei diezaieke gu , eta esperien tzia guztiaren osokian adime n ar e n erabilera deter min a t uko dute printzipioen araber a .

Arrazoime n ar e n funtzioa bere inferentziet a n adigaien araber ako ezagutz a r e n orokortas u n a zen, eta arrazoim e n- inferentzia bera judizio bat da, bere baldintzare n hedap e n osoan a priori deter min a t u a dagoe n judizioa. «Caius hilkorra da» esakun e a adimen soilaren bidez esperien tziat ik sor nezake e n . Baina judizio honen predikatu a (asertzioa oro har) emat eko baldintza barne biltzen duen adigaia bilatzen dut (h. d., hem e n gizakiaren adigaia), eta predikatu a baldintza honi bere heda p e n osoan hartua menp er a t u ondore n («gizaki guztiak hilkorrak dira»), horren araber a deter min a tz e n dut nire objektuar e n ezagu tz a («Caius hilkorra da»).

Gero, arrazoim e n- inferentzia baten konklusioan predikatu bat objektu jakin batera murrizten dugu, aldez aurretik esakun e nagusi an bere heda p e n osoan baldintza jakin baten menp e a n pents a t u ondoren . Hedap e n a r e n handitas u n osatua ri halako baldintzarekin harre m a n e a n orokortasun a (univers alita s) deitzen zaio. Honi begiesp e n e n sintesian orotasuna (universita s) edo baldintzen totalitatea dagokio. Beraz, arrazoim e n a r e n adigai transz en d e n t a l a baldintza tuki jakin bater ako baldintze n totalitatearena best erik ez da. Baldintza tu ga b e– kiak soilik ahalbidetz e n duen ez baldintzen totalitat e a , eta aldera n tziz, baldintzen totalitat e a beti baldintza tu g a b e a denez gero, orduan oro har arrazoime n a r e n adigaia baldintza tu g a b e kiar e n adigaiar e n bidez argi daiteke , baldintza tukiare n sintesiare n oinarria barne biltzen duen heine a n .

Adimen ak kategorien bitartez errepr es e n t a t z e n dituen hartu e m a n e n era anizkunak adina arrazoime n- adigai egongo da, eta beraz, lehenik, sintesi kategorikoaren baldintza tu ga b e kia subjek tu bate a n , bigarrenik, ilara baten kideen sintesi hipote tikoaren baldintzatug a b e kia , hirugarrenik, sistem a bateko zatien sintesi disjuntiboaren baldintzatug a b e kia bilatu beharko dira.

Era berea n , arrazoim e n- inferentzien best e hainba t era daud e, bakoitzak prosilogismo e n bitart ez baldintza tu g a b e kiran tz aurrera egiten duela, batak, predikatu a ez den subjektura n tz , best e ak , gehiago aurresu p o s a t z e n ez duen aurres u po siziorantz, eta hirugarre n a k , adigai baten sailkaket a osatzeko best erik behar ez duen sailkaket a r e n osakide e n agreg a t u r a n tz . Horrega tik, baldintzen sintesiko totalitat e a r e n arrazoim e n- adigai hutsak arrazoim e n a r e n izaeran oinarritut a daud e ezinbes t e a n , eginkizun gisa bedere n , horrela adime n ar e n batas u n a baldintza tu g a b e kiraino jarraitzeko, ahal izanez gero, nahiz eta adigai transz e n d e n t a l hauek beraiei egokia zaien (in concre to) erabilerarik ez izan, eta beraz, onura hau baino ez izan, alegia, adime n ari bere erabileran gehien hedar az t e n duen eta aldi bere a n bere buruarekin adost e n duen norabide a emat e a .

Heme n baldintzen totalitat e az eta baldintza tu g a b e kiaz arrazoime n- adigai ororen izenburu komun a balitz bezala hitz egiten denez gero, ordua n berriro ere saihes tu ezin dugun baina gaizki-erabilera luzeag a t ik atxiki zaion zentzu- bikoiztasun a g a t ik seguru erabili ezin dezake g u n adierazp e n a aurkitzen dugu. « Absolutu » hitza bere jatorrizko esan a hia n adigai bati egokitzen zaion hitz gutxiene n artea n dago, zeinari hizkuntza berea n zehazki best e hitzik ez dagokion, eta bere galerak, edo gauza bera dena, bere erabilera aldakorrak, adigaiare n galera eragiten du, eta gainera , arrazoim e n a k adigai honet az asko jarduten duen ez , juzgaket a transz e n d e n t a l ororentz ako eragozp e n handirik gabe utzi ezin daiteke e n adigaiar e n galera da hori. « Absolutu » hitza orain sarriago erabiltzen da zerbait ek gauz a batez bere baitan soilik kontsidera t u t a , eta beraz, barnean balio duela erakus t eko. Esana hi honet a n absolutuki- ahalgarriak bere baitan (barne a n) ahalgarria dena esan nahiko luke, egitat e a n hau objektu batez esan daiteke e n gutxiena izaki. Aitzitik, zerbaitek harre m a n orotan (zedarririk gabe) balio duela (adibidez, nagusigo absolutu a) erakus t eko ere erabiltzen da, eta absolutuki- ahalgarriak esan a hi honet a n zentzu orotan eta harre ma n orotan ahalgarria dena esan nahiko luke, zeina bere aldetik gauz a baten ahalgarrit a su n a z esan daiteke e n gehiena den. Batzuet a n bi esan a hi ak batera aurkitzen ditugu. Horrela, adibidez, barne a n ezinezkoa dena harre m a n orotan ere ezinezkoa da, eta beraz, absolutuki ere ezinezkoa da. Hala ere, kasu gehien e t a n bata best e t ik amaiga b e ki urrun dago, eta nik inolaz ere ezin dut inferitu zerbait bere baitan ahalgarria izatetik abiatu t a era berea n harre m a n orotan, eta beraz, absolutuki ahalgarria denik. Beharrezkot a s u n absolutu az jarraian zera erakutsiko dut: inolaz ere ez dagoel a barneko ar e n menp e a n kasu guztiet an , eta beraz, ezin dela onartu honen esan a hi berber a duenik. Zerbaite n aurkakoa barne a n ezinezkoa bada , bere aurkako a zentzu orotan izango da ezinezkoa, noski, eta beraz, bera absolutuki beharrezkoa da; baina nik ezin dut alderan tziz inferitu absolutuki beharrezko a denar e n aurkako a barnean ezinezkoa denik, h. d., gauz en beharrezkota s u n absolutua barneko beharrezkota s u n a denik; izan ere, barneko beharrezkot a s u n hau kasu jakinet an adieraz p e n erab a t kaskala da, eta guk ezein adigairik ezin diogu lotu honi; aitzitik, harre m a n orotan (ahalgarria den ororekin harre m a n e a n ) balio duen gauza baten beharrezkota s u n a r e n adierazp e n a k deter min azio eraba t bereziak dakartza berekin. Filosofia espekula tiboa n aplikazio handia duen adigai baten galera filosofoari inoiz axolaga b e a izan ezin zaionez gero, ordua n espero dut adieraz p e n a r e n deter min azioa eta atxikipen arret a t s u a –zeinari adigaia lotzen zaion– ez zaiola era bere a n axolaga b e a izango.

Nik, beraz, esan a hi heda tu honet a n erabiliko dut « absolutu » hitza, eta aldera g ar ria edo ikuspe gi berezian baliogarria denari kontrajarriz best erik ez; izan ere, azken hau baldintze t a r a murrizten da, hark, ordea, murriztap e nik gabe balio du.

Arrazoime n ar e n adigai transz e n d e n t a l a beti totalitat e a r e n sintesiari baino ez datxekio baldintzen sintesian, eta inoiz ez da iristen eraba t baldintza tu g a b e kia , h. d., harre m a n orotan baldintza tu g a b e kia dener a . Izan ere, arrazoim e n hutsak dena adimen a r e n eskuet a n uzten du, eta hau hasiera bate a n begiesp e n a r e n objektuei edo, are gehiago, irudime n ek o beren sintesiari lotzen zaio. Hark adime n ar e n adigaien erabileran ema n a den totalitat e absolutu a soilik gordetz e n du beretz a t , eta kategorian pents a tz e n den batasu n sintetikoa erab a t baldintza tu g a b e kira bidaltze a saiatze n du. Horrega tik, honi agerp e n e n arrazoim e n- batasun a dei dakioke, kategoriak adieraz t e n duen hari, ostera, adime n- batasun a deitzen zaio. Beraz, arrazoime n a adimen a r e n erabilerari soilik lotzen zaio, ez honek esperien tzia ahalgarriare n oinarria barne biltzen duen heine a n (izan ere, baldintzen totalitat e absolutu a ez da esperien tzia bate a n erabilgarria den adigairik, ezein esperien tziarik ez baita baldintza tu g a b e a ) , baizik berari batasu n jakin bater a nzko norabide a ezartze arr e n , zeinaz adime n ak adigairik ere ez duen, eta batasu n honek adime n ar e n ekintza oro objektu bakoitzari dagokionez osoki absolutu bate a n biltzea saiatze n du. Horrega t ik, arrazoime n a r e n adigai hutse n erabilera objektiboa beti da transz e n d e n t e a , adimen a r e n adigai hutse n erabilerak, berriz, beren izaerare n araber a beti imane n t e a izan behar du, esperien tzia ahalgarrira soilik zedarrizta tz e n den heine a n .

Ideiaz sentsu e t a n objektu egokirik ema n ezin zaion beharrezko arrazoim e n a r e n adigaia ulertzen dut. Beraz, orain kontsider a tz e n ditugun arrazoim e n a r e n adigai hutsak ideia transz e n d e n t a lak dira. Arrazoime n hutsar e n adigaiak dira; izan ere, esperien tziare n ezagu tz a oro baldintzen totalitat e absolutu baten bitartez deter min a t u a den aldetik kontsidera tz e n dute. Ez dira haut az asm at u ak , baizik arrazoim e n a r e n izaera berak eskura tz e n ditu, eta beraz, adimen a r e n erabilera osoari lotzen zaizkio halabe h a rr ez . Azkenik, transz e n d e n t e a k dira eta esperien tzia ororen muga gainditzen dute, eta bertan ezin da inoiz ema n, beraz, ideia transz e n d e n t a l a ri egokituko litzaioke e n objekturik. Ideia bat aipatz e a n bene ta n asko esa t e n da objektu az (adimen hutsare n objektu gisa), subjektu az (h. d., baldintza enpirikoen araber ako bere errealit at e a ri begira), ordea , arrazoi berag a t ik oso gutxi , zeren bera maximu m baten adigaia den aldetik inoiz ezin baita in concre to egokiro eman. Azken hau benet a n arrazoim e n a r e n erabilera espekula tibo soilaren asmo osoa denez, eta praktikan inoiz lortzen ez den adigai bater a hurbilketa adigaia osorik arrakas t a rik gabeko a izatea adina litzateke e n e z gero, ordua n halako adigaiaz zera esat e n da: ideia best erik ez dela. Orduan, agerp e n ororen osoki absolutu a ideia soila dela esan ahal izango litzateke, izan ere, halako osokia inoiz marraz tu ezin dugun ez gero, bada , honek konponk e t a rik gabeko arazoa dirau. Alderantziz, adimen a r e n erabilera praktikoan autugai a erregel e n araber ako erabilera denez gero, ordua n arrazoim e n praktikoare n ideia bene t a n in concre to eman daiteke , aldez soilik bada ere, eta bera arrazoim e n a r e n erabilera praktiko bakoitzaren ezinbes t eko baldintza da. Bere erabilera beti da muga t u a eta akasd u n a , baina deter min a g a r ri ak ez diren muge n menp e a n , eta beraz, osotasu n absolutu baten adigaiar e n eragine n menp e a n beti. Ondorioz, ideia praktikoa beti da emankorra eta benet ako ekintzei dagokien ez ezinbes t e a n beharrezkoa. Bertan, arrazoim e n hutsak bere adigaiak barnebiltzen duen a sortzeko kausalit at e a ere badu; horrega t ik, ezin da esan jakituriaz, nolabait esat eko, gutxietsiz: bera ideia soila denik ; baizik helburu ahalgarri ororen beharrezko batasu n a r e n ideia denez gero, orduan praktikoa den orori erregel a gisa erabilgarria izan behar zaio, jatorrizko baldintza edo behintza t baldintza zedarriztailea den aldetik.

Arrazoime n ar e n adigai transz e n d e n t a l ez , horratio, ideiak best erik ez direla esan behar dugun arren, hala ere, ez ditugu alferrikakotza t eta hutsal tza t jo behar. Izan ere, horren bitartez jadanik ezein objektu ezin bada deter min a t u ere, dena dela, oinarrian eta isilean adime n ar e n erabilera heda tu eta batera t u a r e n kanon gisa erabilgarriak izan daitezke, eta horren bitart ez adimen a k ez du, noski, bere adigaien bitart ez ezagutuko lukeen baino objektu gehiago ezagu tz e n , baina hobeto eta urruna go gidatu a da ezagu tz a honet a n . Honetaz gain, agian izadiaren adigaie t a t ik praktikoet a r a igarobide a ahalbidetz e n dute, eta honela, ideia moralei sendot a s u n a ema n diezaieke eta arrazoime n- ezagu tz a espekula tibo ar ekin lotura sor dezake t e . Honi guztiari buruzko argipen a k ondore n etorriko direla itxaron behar da.

Gure asmo ari jarraiki, ordea , hem e n ideia praktikoak alde bater a uzten ditugu, eta hainbe s t ez , arrazoim e n a bere erabilera espekula tibo a n kontsidera tz e n dugu, eta honen barne a n zehazkiago bere erabilera transz e n d e n t a l e a n . Heme n, kategorien dedukzioan urratu genu e n bide bera egin behar dugu, hots, arrazoim e n- ezagutz a r e n forma logikoa kontsidera t u eta ikusi ea agian horren bidez arrazoime n a adigaien iturburu bihurtzen den, honela objektuak bere baitan arrazoime n a r e n funtzio bat edo best e a ri dagokionez a priori sintetikoki deter min a t u t ako objektutz a t hartzeko.

Arrazoime n a inferitzeko ahalm e n a da ezagutz a r e n forma logiko jakin baten ahalm e n gisa kontsidera t u t a , h. d., zeharbidez juzgatz eko ahalm e n a da (judizio ahalgarri baten baldintza ema n d a k o judizioaren baldintzari menp er a t uz). Emand ako judizioa erregel a orokorra da (esakun e nagusia, maior). Beste judizio ahalgarri baten baldintzare n erregel ar e n baldintzap eko menp er ak e t a esakun e txikia da (minor). Judizio erreala konklusioa da (conclusio), eta erregel ar e n asertzioa adieraz t e n du men p eratu tak o kasuan . Erregel ak zerbait orokorra dio baldintza jakin batekin. Hortaz, kasu gerta g arri bate a n erregel ar e n baldintza emat e n da. Beraz, baldintza haren menp e a n orokorki balio zuen a kasu gerta g arrian ere (baldintza honek aldea n dakarren a)

baliogarritzat hartzen da. Erraz ikusten da arrazoim e n a ezagutz a bater a iristen dela baldintzen ilara bat osatze n duten adime n ar e n ekintzen bitartez . «Gorputz oro aldagarria da» esakun er a ezagu tz a urrun honet a tik hasita soilik iristen banaiz (non gorputz ar e n adigaia ez den oraindik agertz e n , baina horren baldintza barne biltzen duen): «elkartuki oro aldagarria da»; ordua n honet a t ik abiatut a lehen e n g o a r e n baldintzap e a n dago e n ezagutz a hurbilago bater a noala: «gorputz ak elkarket azko ak dira»; eta honet a tik lehen- lehenik hirugarre n batera , ezagu tz a urruna (aldagarria) aurrea n dugun ar ekin elkarlotzen duen er a : «ondorioz, gorputz ak aldagarriak dira»; bada , orduan baldintzen (premise n) ilara baten bitartez ezagu tz a batera (konklusiora) iritsi naiz. Bere espon e n t e a (judizio kategorikoar e n a edo hipote tikoare n a) ema n a izan den edozein ilara, ordea, luza daiteke; eta beraz, arrazoim e n a r e n ekintza honek berak ratiocinatio polysyllogistica- ra gidatze n du, zeina baldintzen aldetik (per prosyllogismos) edo baldintza tukiare n e t ik (per episyllogismos) urruner a indet er min a t ur aino luza daiteke e n inferentzien ilara den.

Laster ohartze n da, ordea, prosilogismo e n kateak edo ilarak, h. d., ondoriozta tu t ako ezagu tz ak oinarriare n aldetik edo ezagu tz a jakin baten tz ako baldintzen aldetik, best e hitz batzue t a n , arrazoim e n- inferentzien ilara gorakorrak best e era bater a jokatu behar duela arrazoime n a r e n ahalm e n a ri dagokionez ilara beherakorrar e n aldea n , h. d., arrazoime n a k episilogismo e n bitartez baldintza tukian duen aurrera p e n e a n . Izan ere, lehen kasuan ezagu tz a (conclusio) baldintza tu t a baino ez denez emat e n , ordua n aurres u po sizio honi jarraiki soilik iristen gara bertara arrazoim e n a r e n bitartez, alegia, ilararen osakide guztiak baldintzen aldetik ema n ak direla (totalitat e a premise n ilaran), zeren aurresu p o sizio honi jarraiki soilik baita a priori ahalgarria aurrea n dugun judizioa; aitzitik, baldintza tukiare n aldetik edo ondorioztap e n e n aldetik garatzen ari den ilara pents a tz e n da, eta ez osorik aurresu p o s a t u a edo eman d a k oa , eta beraz, aurrera p e n potentziala best erik ez da pentsa tz e n . Horrega tik, ezagutz a bat baldintza tu tz a t jotzen bada, ordua n arrazoim e n a behar tu t a dago baldintzen ilara lerro gorakorre a n osatu tz a t eta bere totalitat e a eman tz a t jotzera. Baina ezagu tz a bera aldi berea n best e ezagutz a batzue n baldintza tz a t jotzen bada , elkarrekin ondorioztap e n e n ilara osatze n dutela lerro beherakorre a n , ordua n arrazoim e n a ri axolaga b e izan dakioke aurrera p e n hau a parte post eriori noraino hedatz e n den edo oro har ilara honen totalitat e a ahalgarria ote den; zeren ez baitu behar halako ilararik bere aurre a n datzan konklusiorako, bere oinarrien bitartez a parte priori jadanik askiro deter min a t u a eta segurt a t u a dago e n heinea n . Baliteke baldintzen aldetik premise n ilarak lehen e n g o bat izatea baldintza goren gisa, edo ez izatea , eta beraz, a parte priori mugarik gabeko a izatea; horrela, ordea , baldintzen totalitat e a barne bildu behar du, hau besarkatz er a inoiz iritsiko ez den arren, eta ilara osoak baldintza tu g a b e ki egiazkoa izan behar du, baldin eta berta tik sortzen den ondorioztap e n tz a t hartzen den baldintza tukiak egiazkoa izan behar badu. Hau bere ezagu tz a a priori izanez deter min a tz e n duen eta beharrezko a izanez iragar tz e n duen arrazoime n a r e n eskakizun a da, edo bere baitan a priori eta beharrezkoa, eta orduan ez du oinarririk behar, edo ezagu tz a eratorria bada, ordua n baldintza tu g a b e ki egiazkoa den oinarrien ilara baten osakide gisa.

Dialektika transzend e n t a l a r enLehen liburuko

Hirugarren atala

Ideia transz e n d e n t al e n siste m a

Gure autugai a ez da hem e n ezagutz a r e n eduki oroz abstrai tz en duen eta arrazoim e n-inferentzien forman dago e n itxura faltsua soilik argitzen duen Dialektika logikoa, Dialektika transz en d e n t a l a baizik, zeinak erab a t a priori arrazoim e n hutse tik abiatut a lortutako ezagu tz a jakinen jatorria eta enpirikoki inoiz ema n ezin diren, eta beraz, osorik adimen hutsar e n ahalm e n e t ik at dautz an inferitut ako adigaien jatorria ere barnebildu behar dituen. Inferentziet a n eta judizioet an gure ezagu tz ar e n erabilera transz e n d e n t a l ak erabilera logikoarekin izan behar duen berezko harre m a n e t ik abiatut a hau ulertu dugu: inferentzia dialektikoar e n hiru era best erik ez daud el a, arrazoim e n a printzipioet a tik abiatut a ezagu tz e t a r a iritsi ahal izateko hiru inferentzia-erei lotzen zaizkienak, eta honet a n guztian arrazoim e n a r e n zeregina adime n a hau beti lotzen zaion sintesi baldintza tu tik honek inoiz lortuko ez duen sintesi baldintza tu g a b e r a goratz e a dela.

Hortaz, gure errepr es e n t a z io ek eduki dezake t e n harre m a n ororen alde orokorra, 1) subjektu a r ekin harre m a n a da, 2) objektuar ekin harre m a n a da, eta gainer a, agerp e n a k diren aldetik edo oro har pents a tz e a r e n objektuak diren aldetik. Azpisailkaket a hau goragoko ar ekin lotzen bada , orduan errepres e n t a z io e n hartu e m a n guztiak hiru dira, eta honet az adigai edo ideia bat bil dezake g u: 1. Subjektu ar ekin hartue m a n a ; 2. Objektuar e n anizkunkiarekin hartu e m a n a agerp e n e a n ; 3. Oro harrezko gauz a ororekin hartu e m a n a .

Oro harrezko adigai huts ororen autug ai a , ordea , errepre s e n t a z ioe n batas u n sintetikoa da, arrazoime n hutsar e n adigaien a (ideien a), berriz, baldintza ororen batasu n sintetiko baldintza tu g a b e k o a oro har. Ondorioz, ideia transz e n d e n t a l oro hiru klase tan bil daiteke: lehenak, subjek tu pentsa t zailearen batasun absolutu a (baldintza tu g a b e a ) barne biltzen du; bigarrenak, agerpen e n baldintze n ilararen batasun absolutu a; hirugarrenak, pentsa t z e ar e n objektu ororen baldintzaren batasun absolutu a oro har.

Subjektu pents a tz ailea Psikologiaren objektu a da, agerp e n ororen multzoa (mundu a) Kosmologiaren objektu a eta pentsa daiteke e n guztiaren ahalgarrit a su n a r e n baldintza goren a barne biltzen duen gauz a (zerizan guztien zerizana) Teologiaren objektu a da. Beraz, arrazoim e n hutsak eskura emat e n du arimare n irakasp e n transz en d e n t a l e r ako ideia (psychologia rationalis), mundu a r e n zientzia transz e n d e n t a l e r ako ideia (cosmologia rationalis) eta, azkenik, baita Jainkoaren ezagutz a transz e n d e n t a l e r ako ideia ere (theologia transsc e n d e n t a lis). Zientzia haue t ako edozeine n tz a t egindako egitas m o soilak ere ez du adimen e a n bere jatorria, ezta adimen a arrazoim e n a r e n erabilera logiko goren ekin, h. d., pents a daitezke e n inferentzia denekin lotua balego ere, honela bere objektu bate tik abiatu t a (agerp e n a) best e dene t a r a doan sintesi enpirikoen osakide urrune n e t a r a ino aurrera egiteko, baizik eta egitas m o a arrazoim e n hutsare n produktu edo arazo huts eta egiazkoa da.

Ondoren go atalburu e t a n aurkeztuko da arrazoim e n- adigai hutse n nolako modi- ak aurkitzen diren ideia transz e n d e n t a l ororen hiru izenburu hauen baitan. Kategorien hariari jarraiki zaizkio. Izan ere, arrazoime n a ez zaie inoiz zuzenki objektuei lotzen, beren adime n- adigaiei baizik. Era berea n , hau osoki egikaritzea n soilik bihurtu ahal izango da nabaria nola heltzen den arrazoim e n a halabe h a rr ez subjektu pentsa t zailearen batasu n absolutu baten adigaira, arrazoim e n- inferentzia kategorikorako erabiltzen duen funtzio beraren erabilera sintetikoar e n bitartez soilik heldu ere; nola dakarre n berekin arrazoim e n- inferentzia hipote tikoe t ako jardunbid e logikoak baldintza

jakinen ilarako eraba t baldintza tu g a b e ki ar e n ideia; eta azkenik, nola erakarri behar duen halabe h a rr ez bertar a arrazoime n- inferentzia disjuntiboar e n forma soilak zerizan ororen zerizanaren arrazoim e n- adigaia; lehen begirad a n guztiz paradox ala dirudien pents a m e n d u a .

Ezinezkoa da bene t a n ideia transz e n d e n t a l hauen dedukzio objektiborik eskura tz e a , kategoriez eskura tu ahal izan genu e n a r e n moduko dedukzioa. Izan ere, egita t e a n , ez dute harre m a nik beraiei egokituz ema n ahal izango litzateke e n ezein objekturekin, hain zuzen, ideiak best erik ez direlako. Hala ere, beren eratorket a subjektiboa egitea saia dezake g u gure arrazoime n a r e n izaera tik abiatut a , eta hau da atalburu honet a n lortu dugun a.

Erraz ikusten da arrazoim e n hutsak ez duela sintesiare n totalitat e absolutu a baino best e asmorik baldintze n aldetik (izan dadin inheren tzia, edo depe n d e n tz ia, edo konkurren tziare n a) eta, era bere a n , bere autugai a ez dela osotas u n absolutu a baldintzatukiaren aldetik . Izan ere, hura best erik ez du behar baldintzen ilara osoa aurresu p o s a t z eko, eta horren bitartez , adime n ari a priori emat eko. Osoro (eta baldintza tu g a b e ki) eman d ak o baldintza jada baldin bada go, ordea, ordua n ez du arrazoime n a r e n adigairik behar ilararen jarraipen a ri begira; izan ere, adime n ak beren ez egiten du atzera nzko urrat s bakoitza baldintza tik baldintza tukira . Honela, ideia transz en d e n t a l ak baldintzen ilaran baldintza tu g a b e kiraino, h. d., printzipioet ar aino gora egiteko baino ez dira baliagarriak. Baldintza tukira beheratz e ari dagokionez , berriz, bada go gure arrazoime n a k adime n ar e n legeez egiten duen erabilera logiko hedat u a , baina ez transz en d e n t a l a , eta halako (aurrerap e n a r e n ) sintesiare n totalitat e absolutu ar e n ideia bat asm atz e n baldin badugu, adibidez , etorkizun e k o mund u- aldaket a guztien ilara osoare n ideia, ordua n hau pentsa m e n- gauza da (ens rationis), haut az pents a tz e n dena eta arrazoim e n a r e n indarrez halabe h a rr ez aurres u po s a t u a ez dena. Izan ere, baldintza tukiare n ahalgarri t as u n e r a ko bere baldintzen totalitat e a aurresu p o s a t z e n da, baina ez bere ondorioen a . Ondorioz, halako adigaia ez da ideia transz en d e n t a l a , eta hau soilik da hem e n gure autugai a.

Azkenik, hau ere ohartz en da: ideia transz en d e n t a l e n artea n ere bilkura eta batasu n jakin bat nabar m e n tz e n dela, eta arrazoim e n hutsak beren bitart ez bere ezagutz a guztiak siste m a bate a n biltzen dituela. Norbere buruar e n ezagutz a tik (arimare n a) mundu ar e n ezagutz a r a , eta honen bitartez, jatorrizko zerizan ar e n ezagutz a r a aurrera egitea hain berezko aurrerap e n a da, non premise t a t ik konklusioet ar a doan arrazoim e n a r e n aurrerap e n logikoare n antzeko a baitirudi 101 . Ea hem e n sekretuki oinarrian benet a n jardunbid e logikoaren eta transz en d e n t a l a r e n arteko kidetas u n a r e n antzeko bat ote dago e n dioen galdekizuna erantzun a lehen- lehenik azterket ar e n jarraipen e a n soilik izango duen galdekizune t ako bat da. Guk geure helburu a lortu dugu oraingoz, zeren arrazoime n a r e n adigai transz e n d e n t a l ak, eskuarki filosofoek adime n ar e n adigaie t a t ik ere egokiro ez ezberdin tz e a n beren teoriet a n hauekin nahas t e n direnak, egoera ekiboko honet a tik atera ahal izan baititugu, eta beren jatorria eta horren bitart ez aldi berea n beren kopuru deter min a t u a , gainditu ezin den kopuru a, zehaztu ahal izan baititugu eta beraiek bilkura sistem a t iko bate a n aurkeztu ahal izan baititugu , eta honi esker arrazoim e n hutsar e n alor deter min a t u bat markatz e n eta zedarriztatz e n da.

Dialektika transzen d e n t a l a r e n Bigarren liburua

Arrazoimen hutsaren inferentzia dialektikoez

Ideia transz en d e n t a l soil baten objektua beraz adigairik ez dugun zerbait dela esan daiteke , ideia hori erab a t halabe h a rr ez arrazoim e n e a n bere jatorrizko legee n araber a sortua izan den arren. Izan ere, egita t e a n , arrazoim e n a r e n eskakizunari egokitzen zaion objektu baten ezein adimen- adigairik ez da ahalgarria, h. d., esperien tzia ahalgarri bate a n erakutsi eta begies g arria egin daiteke e n adigaia. Hobe litzateke eta gaizki- ulertuak sortzeko arrisku gutxiago izango genuk e, zera esan go bage n u : ideia bati egokitzen zaion objektu ar e n ezagu p e nik ezin dugula izan, baina bere adigai problem a t ikoa izan dezake gul a.

Arrazoime n- adigai hutse n errealita t e (subjektibo) transz en d e n t a l a bedere n gu beharrezko arrazoime n- inferentzia baten bitartez halako ideietara gidatu ak izatea n funtsa tz e n da. Beraz, badira ezein premis a enpirikorik ez duten arrazoim e n- inferentziak, eta hauen bitart ez guk ezagu tz e n dugun zerbaite t ik abiatu t a ezagutz e n ez dugun best e zerbait inferitzen dugu, honen adigairik izan gabe baina ezinbes t eko itxura bat dela- eta errealita t e objektiboa emat e n diogula. Halako inferentziei beren emaitz ari begira arrazoikeriaren inferentziak deitu behar zaie arrazoime n- inferentziak deitu ordez, nahiz eta aukeran azken izen hori jaso dezake t e n , ez baitira asm at u a k edo hautazko ak, arrazoim e n a r e n izaera tik sortuak baizik. Ez dira gizakien sofistikazioak, arrazoime n a berare n a k baizik, eta gizakien artea n jakintsu e n a ere ezin da haiet az libratu; agian neke handien ondoren errakun tz a saihet s dezake , baina eteng a b e jarraiki eta mofatze n zaion itxura inoiz ezin du guztiz baztertu.

Arrazoime n- inferentzia dialektiko hauen hiru era best erik ez daud e, beren konklusioet ako ideiak adina. Lehen klaseko arrazoim e n- inferentzian anizkunkirik barnebil tzen ez duen subjektu a r e n adigai transz e n d e n t a l e t ik subjektu horren batasu n absolutu a inferitzen dut, zeinaz era honet a n ez dudan adigairik. Inferentzia dialektiko honi paralogis m o transz e n d e n t a l a deituko diot. Arrazoikeriaren inferentzien bigarren klaseak oro har agerp e n jakin baterako baldintzen ilararen totalitat e absolutu a r e n adigai transz e n d e n t a l a bilatzen du, eta ilararen batas u n sintetiko baldintza tu g a b e a z ilararen alde bate a n beti adigai kontra e s a n korr a edukitze tik abiatut a honi aurkakotz e n zaion batasu n a r e n zuzent a s u n a inferitzen dut, baina honet az ere ez dut ezein adigairik. Inferentzia dialektiko hauet a n arrazoim e n a k jasat e n duen egoer ari arrazoime n hutsar e n antino mia deituko diot. Azkenik, arrazoikeriare n inferentzien hirugarren klasea r e n araber a niri ema n ahal zaizkidan oro harrezko objektu ak pentsa tz eko baldintzen totalitat e t ik abiatu t a oro harrezko gauz en ahalgarri t as u n a r e n baldintzen batas u n sintetiko absolutu a inferitzen dut, h. d., beren adigai transz e n d e n t a l soilaren araber a ezagu tz e n ez ditudan gauze t a t ik abiatu t a zerizan ororen zerizan a inferitzen dut, zeina adigai transz e n d e n t a l baten indarrez are gutxiago ezagu tz e n dudan, eta bere beharrezkota s u n baldintza tu g a b e a z ere ezin dut ezein adigairik osatu. Arrazoimen- inferentzia dialektiko honi arrazoime n hutsar e n ideala deituko diot.

Dialektika transzend e n t a l a r en Bigarren liburuko

Lehen atalburua

Arrazoimen hutsaren paralogismo ez

Paralogismo logikoa formare n araber a gerta tz e n den arrazoim e n- inferentziaren faltsut a s u n a da, edukia dena dela ere. Paralogismo transz en d e n t a l ak , ordea, oinarri transz e n d e n t a l a du: formari dagokionez faltsuki inferitzea. Honela, halako inferentzia faltsuak bere oinarria giza

arrazoime n a r e n izaeran izango du eta honek ilusio saihes t ezin a bai baina konpon ezina ez dena dakar aldea n .

Orain, gorago adigai transzendentalen zerrendan jaso ez den nahiz halakotzat onartu behar den adigaira gatoz, horregatik, ordea, taula hura deus ere aldatzeko eta akasduntzat adierazteko beharrik ez dugun arren. Adigai hau, edo nahiago bada, judizioa, hau da: « nik pentsatzen dut ». Erraz ikusten da, ordea, oro harrezko adigai ororen eroalea dela, eta beraz, adigai transzendentalena ere bai, eta hortaz, hauen artean jaso behar dela, eta horregatik, transzendent ala dela, baina ezin duela izenburu berezirik eduki, zeren pentsatze oro kontzientziari egokitua balego bezala azaltzeko besterik ez baitu balio. Dena dela, enpirikoa den oroz (sentsuen zirrarez) hain hutsa izan arren, gure indar errepresent a tzailearen izaeran bi objektu ezberdintzeko balio du. Ni pentsatzailea naizen aldetik barneko sentsuaren objektua naiz eta arima izena dut. Kanpoko sentsuen objektua denak gorputza izena du. Beraz, «nia» adierazpen ak, nia zerizan pentsatzailea den aldetik, arimaren irakaspen arrazionala izena jaso dezakeen Psikologiaren objektua adierazten du, baldin eta arimaz honako hau baino gehiago ez jakitea eskatzen badut, hots, (zehazkiago eta in concreto determinatzen nauen) esperientzia orotatik beregainki nia adigai honetatik inferi daitekeen a, adigai hau pentsatze orotan agertzen den heinean.

Arimaren irakaspen arrazionala honelako jarduera da benetan; izan ere, nire pentsatzean egon daitekeen alde enpiriko txikiena edo nire barneko egoeraren hautem ap e n bereziren bat zientzia honen ezagutza- oinarrietan nahastua egongo balitz, orduan ez litzateke gehiago arrazionala izango, baizik arimaren irakaspen enpirikoa . Gure aurrean daukagu, beraz, « nik pentsatzen dut » esakune bakarraren gain eraikitzen den ustezko zientzia eta bere oinarria edo oinarri eza guk hemen egokiro eta Filosofia transzendentalaren izaeraren arabera azter dezakegu. Ez da urduritu behar norberaren hautem a p e n a adierazten duen esakune horretan barneko esperientzia dagoelako, eta beraz, bere gain eraikitzen den arimaren irakaspen arrazionala hutsa izan beharrean aldez printzipio enpiriko batean oinarritua dagoelako. Izan ere, barneko hautem ap e n hau apertzepzio soila, « nik pentsatzen dut», besterik ez da, adigai transzendental guztiak ere ahalbidetzen dituena, eta bertan zera adierazten da: substantzia, kausa, eta abar pentsatzen ditut. Izan ere, oro har barneko esperientzia eta bere ahalgarritasuna, edo oro har hautema p e n a eta bere hartuem a n a beste hautema p e n ekin ezin dira ezagutza enpirikotzat jo beren bereizketa eta determinazioa enpirikoki eman ezean, baizik enpirikoa denaren ezagutza gisa hartu behar dira, eta edozein esperientziaren azterketaren ahalgarritasunari dagozkio, gainerakoan transzendentala den esperientziaren azterketaren ahalgarritasunari. Autokontzientziaren errepresent azio orokorrari erantsiko litzaiokeen hautem a p e n ar en objektu txikienak (adibidez, atsegina eta ezatsegina besterik ez) Psikologia arrazionala berehala enpirikoan eraldatuko luke.

«Nik pentsa t z e n dut » , beraz, Psikologia arrazional ar e n testu bakarra da, eta honek berta tik abiatut a gara tu behar du bere jakituria guztia. Erraz ikusten da pentsa m e n d u horrek bere predikatu transz e n d e n t a l ak best erik ezin dituela barne bildu, objektu bati (neu) lotu behar baldin bazaio; zeren predikatu enpiriko txikienak arazt as u n arrazional a eta zientziare n esperien tzia orotatik bereg ain t a s u n a zapuztuko bailituzke.

Heme n, beraz, kategorien gida- hariari jarraiki best erik ez gatzaizkio egin behar, baina hem e n lehenik gauza bat, nia, zerizan pents a tz aile gisa emat e n zaigunez gero, orduan ez dugu aldatuko kategorien goragoko orden a, beren taulan aurkeztu a dago e n orden a , baizik eta hem e n subst a n tziare n kategoria tik abiatuko gara, zeinaren bitart ez berbai ta n go gauz a bat errepre s e n t a t z e n den, eta orduan ilarari atzera n tz jarraikiko gatzaizkio. Beraz, arimare n irakasp e n arrazionalare n topika ondore n go a da, eta berta t ik eratorri beharko da berak barnebil dezake e n gainerako guztia:

1. Arima

substan t zia da.

2. 3.Bere kualitat e a ri dagokionez Bera deneko denbor a ezberdine n

bakuna da. araber a zenbakiari dagokionezidentikoa da, h. d., batasun a

(ez askotas u n a ).

4. Objektu ahalgarriekin hartu e m a n e a n dago

espazioan 102 .

Osagai hauet a t ik sortzen da arimare n irakasp e n hutsar e n adigai oro elkarket a r e n bidez soilik, best e ezein printzipiorik berrez a gu t u gabe . Subst a n tzia honek barneko sentsu ar e n objektu soila

den aldetik materiagab e ta s u n ar e n adigaia eskura tz e n du; subst a n tzia bakun a den aldetik ustelezin tas u na ; bere identita t e a k , hura subst a n tzia intelektu al a den aldetik, pertsonatas u n a ; hiru

atal hauek bater a espiritutasun a ; espazioan daud e n objektu ekin hartu e m a n a k gorputz ekin com m erciu m -a eskura tz e n du; eta beraz, subst a n tzia pents a tz ailea materian dagoe n bizitzaren printzipio gisa aurkezt e n du, h. d., arima (anima) gisa eta aberetasu n are n oinarri gisa; honek,

espiritutas u n a r e n bidez zedarriztatu a , hilezkortasun a eskura tz e n du.

Honi lotzen zaizkio arimare n irakasp e n transz e n d e n t a l baten lau paralogism o ak, faltsuki gure zerizan pents a tz ailear e n izaerari buruzko arrazoim e n hutsare n zientziatz a t hartzen den irakasp e n a r e n paralogis mo ak, alegia. Bere oinarrian, ordea, nia errepre s e n t a z ioa , hots, berez eraba t kaskala den errepre s e n t a z io bakun a best erik ezin dugu ezarri, eta honet az ezin da esan adigai bat denik ere, baizik adigai guztiei lagun egiten dien kontzien tzia soila dela. Pentsa tz e n duen nia, edo Bera, edo Zera (gauz a bat) horren bitartez ez da pents a m e n d u e n subjektu transz en d e n t a l a baino errepres e n t a t z e n = X, bere predikatu ak diren pents a m e n d u e n bitartez best erik ezagutz e n ez dena , eta hortaz, honet az inoiz ezin dugu ezein adigai bereizturik ere izan; eta horrega tik, zirkulu jarraituan jiratzen gara bere ingurua n , bere errepre s e n t a z ioa jadanik beti erabili behar dugun heine a n , beraz edozein judizio egitear re n ; bere tik banan d u ezin daiteke e n deseroso t a s u n a da hau, zeren kontzien tzia bere baitan ez baita objektu berezi bat ezberdintz en duen errepre s e n t a z iorik, baizik bere forma oro har, honi ezagu tz a deitu behar zaion heinea n; izan ere, honet az soilik esan dezaket bere bitart ez zerbait pentsa tz e n dudala.

Itxuraz hasiera- hasiera tik bitxia izan behar du, ordea , pentsa tz eko dudan baldintzak, eta beraz, nire subjektu ar e n antolaer a soila denak, aldi bere a n pents a tz e n duen ororentz a t baliogarria izan beharrak, eta enpirikoa dirudien esakun e bate a n judizio apodiktiko eta orokorra oinarritzeko handius t e a eduki ahal izateak, hots, pentsa tz e n duen gauza oro kontzien tziare n ahots ak nigan adieraz t e n duen eran egitura tu a egote ak . Honen zergatia , ordea, honet a n datza: apriorizko gauzei guk haiek pentsa t u ahal izateko baldintzak osatze n dituzten berekita su n guztiak halab e h a r r ez egotzi behar dizkiegula. Zerizan pentsa tz aile batez, ordea, ezin dut bater e errepres e n t a z iorik izan kanpoko esperien tziare n bitart ez , baizik autokontzien tziaren bitartez best erik ez. Beraz, halako objektuak ez dira nire kontzien tzia best e gauze t ar a igortzeaz baino osatze n, zeinak honen bitart ez soilik errepr es e n t a daitezke e n zerizan pents a tz aile gisa. «Nik pents a tz e n dut» esakun e a , berriz, hem e n problem a t ikoki best erik ez da hartzen; ez izatere n baten haute m a p e n a barne bil dezake e n heine a n (cogito, ergo sum kartesiarra), baizik bere ahalgarrit a su n soilaren araber a , hain esakun e bakun e tik bere subjektura zein berekitas u n jaria daitezke e n ikustea rr e n (halako subjektu a existitu nahiz ez existitu).

Oro harrezko zerizan pents a tz aileaz gure arrazoim e n a k duen ezagutz a hutsar e n oinarrian cogito- a baino zerbait gehiago egongo balitz, gure pentsa m e n d u e n jolasa eta berta tik sortu behar diren Norbera pents a tz ailear e n izadia- legee n behake t ak laguntz a gisa hartuko bage ni tu, ordua n Psikologia enpirikoa sortuko litzateke , barneko sentsu ar e n Fisiologiaren antzeko zerbait litzateke e n a , eta agian, bere agerp e n a k argitzeko balio ahal izango lukeen a , baina honek inoiz ezingo lituzke argitu esperien tzia ahalgarriari egokitzen ez zaizkion berekitas u n horiek (bakunkiaren berekitas u n ak diren aldetik), ezta oro harrezko zerizan pents a tz aileaz bere zerizan ari dagokion zerbait apodiktikoki irakatsi ere; ez liteke, beraz, ezein Psikologia arrazionalik .

«Nik pentsa t z e n dut » esakun e a k (problem a t ikoki hartut a) oro har halako adimen a r e n judizio ororen forma barne biltzen duen ez eta kategoria denei beren eroale gisa lagun egiten dienez gero, ordua n argia da berta tik egindako inferentziek adimen a r e n erabilera transz e n d e n t a l soila barnebil dezaket el a , eta honek esperien tziare n eskus ar tz e oro baztertz en du, eta bere aurrera bid e az ezin dugu adigai aban t aila t surik izan, gorago erakutsi dugun legez. Beraz, begirad a kritikoz jarraiki

nahi gatzaizkio arimare n irakasp e n hutsare n predika m e n t u guztien zehar 103 , bere etsa min a laburtas u n a r e n mese d e t a n azalpe n jarraituan gara tuko dugun arren.

Hasteko, datorren ohar orokorrak inferentzia- era honi eskaintz en diogun arret a zorroz dezake. Pentsa tz e n dudalako soilik ez dut objekturen bat ezagutz e n , baizik eta begiesp e n jakin bat pents a tz e oro osatze n duen kontzientziaren batasu n e r ak o deter min a t uz soilik ezagu t dezaket objekture n bat. Beraz, neu ez naiz ezagutz e n neure buruaz pents a tz aile naizen aldetik kontzient e izateari esker, baizik neure buruar e n begiesp e n a z kontzient e naizen e a n pents a tz e a r e n funtzioari begira deter min a t u t a nago e n heinea n . Autokontzien tziaren modi denak pents a tz e a r e n baitan ez dira objektu e n adime n- adigaiak (kategoriak), baizik funtzio logiko soilak, pents a tz e a ri objekturik emat e n ez dioten ak ezagu tz eko, eta beraz, ezta ni neu ere objektu gisa. Ez deter mina t zailea denaren kontzientzia, baizik Norbera deter mina garriarena best erik ez da objektua , h. d., nire barneko begiesp e n a (bere anizkunkia apertz e pzioak pents a tz e a n duen batas u n a r e n baldintza orokorrare n araber a lot daiteke e n heine a n).

1) Judizio guztiet a n judizioa osatze n duen hartue m a n a r e n subjektu deter minat zailea naiz beti. Baina nia, pents a tz e n duen nia, pents a tz e a n beti subjektu gisa eta ez predikatu gisa pents a tz e a ri atxikitzen zaion zerbait en modu a n kontsider a tu ahal izanez onartu behar dudala esakun e apodiktikoa eta identikoa da; honek ez du esan nahi, ordea, ni objektua naizen aldetik berez diraudan zerizan edo substan t zia naizenik. Hau oso urrutira doa, eta horrega t ik honek pents a tz e a n aurkitzen ez diren datuak eskatz en ditu, eta agian (pents a tz ailea pentsa tz aile a den aldetik soilik kontsider a tz e n duda n heinea n) nik edonon (honen g a n) aurkitu ahal izango duda n a baino gehiago eskatz en du.

2) Apertzepzioar e n nia, eta ondorioz, nia pents a tz e orotan banakoa izatea , subjektue n askotas u n bate a n xehetu ezin dena , eta beraz, logikoki bakun a den subjektua ezaug arri tzen duen a, pentsa tz e a r e n adigaian datza jadanik, eta beraz, esakun e analitikoa da; baina honek ez du esan nahi nia pents a tz ailea substant zia bakun a denik, hau esakun e sintetikoa bailitzateke . Subst an tziare n adigaia beti nigan sentsuzkoak baino ezin izan daitezke e n , eta beraz, adime n ar e n eta bere pents a tz e a r e n alorretik erab a t landa dautza n begiesp e n e i lotzen zaie; baina benet a n pents a tz e a z baino ez da hitz egiten hem e n nia pents a tz e a n bakun a dela esat e n dene a n . Harrigarria litzateke gainera guztien artea n txiroen a den errepr es e n t a z ioa n zuzenki eman go balitzaidake , nolabai t esat eko, agerkund e baten bitart ez best el a hainbes t e zuhurtzia eskatz e n duen a begiesp e n a k aurkezt e n duen e a n subst a n tzia zer den bereizteko edo, are gehiago, hau bakun a izan daiteke e n bereizteko (materiare n zatiet an gerta tz e n den legez).

3) Kontzientzian dudan anizkunki ororen artea n nire identita t e a baiezt a tz e n duen esakun e a adigaie t a n datzan , eta beraz, analitikoa den esakun e a da; baina subjektua r e n identit at e hau, zeinaz bere errepres e n t a z io guztiet an kontzien t e izan naiteke e n , ez dagokio bera objektu gisa emat e n duen begiesp e n a ri , eta beraz, ezin du pertson ar e n identita t e a adierazi; honen bitart ez pents a tz e n da norber e subst a n tziar e n identit at e a r e n kontzientzia zerizan pents a tz aile gisa egoer e n aldakun tz a orotan, eta hau frogatz eko ez litzateke aski «nik pents a tz e n dut» esakun e analitiko soila, baizik eta begiesp e n jakinea n oinarritzen diren hainbat judizio sintetiko beharko litzateke .

4) «Neure existen tzia izaki pents a tz aile gisa nigandik kanpo daud e n best e gauz et a tik bereizten dut (nire gorputz a ere haue t ako bat izaki)» esakun e analitikoa da era berea n ; izan ere, best e gauz ak nik nigandik ezberdin gisa pents a tz e n ditudan a k dira. Hala ere, inolaz ere ez dakit horren bitartez ea neure kontzien tzia hau ahalgarria ote den niri errepre s e n t a z ioak emat e n dizkidan kanpoko gauz arik gabe eta ea ni zerizan pentsa tz aile gisa soilik existi naiteke e n .

Beraz, oro har pents a tz e a n duda n neure buruare n kontzientziaren analisiaren bitartez ez da neure buruare n ezagu tz ari begira ezer irabazt e n objektu bat naizen aldetik. Pentsa tz e a r e n azalpen logikoa oro har objektu ar e n deter min azio metafisikotza t hartzen da faltsuki.

Hau litzateke gure kritika osoaren oztopo handia, eta gainera , bakarra, baldin eta zera frogatz eko era bat balego: zerizan pents a tz aile oro bere baitan subst a n tzia bakun a dela, eta bakun a den aldetik, beraz, aldea n bereiztezinki pertson a t a s u n a dakarrel a (aipatu t ako froga-oinarriare n ondorioa dena) eta materia orotatik bereizitako bere existen tziaz kontzien t e dela a priori. Izan ere, honela sentsu e n mundu a z goiti ibili ahal izango ginat eke , nou m e n o e n mund u a n sartuko ginat eke , eta ordua n inork ez liguke ukatuko bertan gehiago heda tz eko, eraikitzeko eta hura jabego a n hartzeko eskubide a zoriaren izarrak bakoitza hobes t e n duen eran. Izan ere, «izaki pents a tz aile oro, pentsa tz aile a den aldetik, subst a n tzia bakun a da» esakun e a apriorizko esakun e sintetikoa da, zeren, lehenik, bere oinarrian datzan adigaiaz goiti baitoa eta pentsa tz e a ri oro har izatearen era erans t e n baitio, eta bigarrenik, adigai bakoitzari ezein esperien tzia t a n ere ema n a izan ezin daiteke e n predikatu a erans t e n baitio (bakunta s u n a) . Beraz, apriorizko esakun e a k ez dira, baiezt a tu dugun modu a n, esperien tzia ahalgarriaren objektu ekin harre m a n e a n soilik, eta gainera , esperien tzia hori beren ahalgarrit a su n ar e n printzipioa den heine a n soilik egingarriak eta onargarriak, baizik haiek oro harrezko gauz et a r a eta berbait an go gauz et a r a ere jo dezake t e , eta ondorioztap e n honek kritika osoa deus ez t a t uko luke, eta bere aurreko egoera r a itzuli beharko genuk e. Gaia zehatz a go aztertz en badugu, ordea, hem e n arriskua hain handia ez dela ikusiko dugu.

Datorren arrazoime n- inferentziare n bitart ez aurkezt e n den paralogism o a nagusitz en da Psikologia arrazionalare n jardunbide a n :

Subjektu gisa baino ezin pentsa daitek e e n a , subjektu gisa baino ez da existit ze n, eta beraz, substan t zia da.

Hortaz, zerizan pentsa t zaile bat, pentsa t zailea den aldetik soilik kontsideratu ta, ezin da subjek tu gisa baino pentsa tu .

Beraz, subjek tu gisa soilik existitz en da, h. d., substant zia gisa.

Esakune nagusi an oro har edoz ein zentzut a n , eta ondorioz, begiesp e n e a n ema n ahal den modu a n ere pentsa daiteke e n zerizan batez hitz egiten da. Esakun e txikian ere bera da solasgai a , baina pentsa tz e a ri eta kontzientziaren batasu n a ri dagokien ez best erik ez, ez aldi berea n pents a tz e a ri zerizan hori objektu gisa emat e n dion begiesp e n a r e kin harre m a n e a n kontsider a t u t a . Hortaz, per sophism a figurae dictionis, eta beraz, inferentzia iruzurti baten bitart ez ondoriozta tz e n da konklusioa 104 .

Oinarri- esakun e e n errepre s e n t a z io sistem a t ikoei egindako ohar orokorra eta noum e n o e n atala hem e n berriro begira tuz gero, ordua n nabariki argitzen da argu m e n t u sonatu a paralogis mo bater a xehetx e a zuzena dela, han zera frogatu baitzen: berez subjektu gisa bai baina predikatu soil gisa ezin existi daiteke e n gauz ar e n adigaiak ez dakarrel a berekin bere errealita t e objektiboa, h. d., ezin dela oro har jakin ea objekture n bat egokitzen zaion, halako eran existitzeko ahalgarrit a su n a aditzen ez den heine a n , eta ondorioz, ez duela inolaz ere ezagutz a rik eskura tz e n . Eman daiteke e n objektu bat iragarri behar badu subs t a n tziare n izenda p e n a r e kin, ezagu tz a bihurtu behar badu, orduan oinarrian begiesp e n iraunkorra ezarri behar da adigai baten errealit at e objektiboare n ezinbes t eko baldintza gisa, hots, objektu a emat e n duen a. Barneko begiesp e n e a n , ordea, ez dauka gu iraunkorra den ezer; izan ere, nia nire pents a tz e a r e n kontzien tzia best erik ez da; beraz, pentsa tz e soilean gera tz e n bagar a , subst a n tziar e n adigaia, h. d., berez dirauen subjektu a r e n adigaia norber e buruari zerizan pentsa tz aile gisa aplikatu ahal izateko behar den baldintza falta zaigu, eta honi lotutako subs t a n tziare n bakunt a s u n a eraba t desa g e r tz e n da adigai honen errealita t e objektiboar ekin batera , eta oro har pentsa tz e a n dugun autokontzien tziare n batasu n kualitatibo eta logiko soilean eraldatz e n da, bai subjektua elkarket azko a bada, baita ez bada ere.

Mendelssohnek arimaren iraunkortasunaz egindako frogaren errefusapena

Filosofo buruargi honek laster ohartu zuen arimak (zerizan bakun a dela onartz en bada) atalbanak e t a bidez izateari uzten ez diola frogatu behar duten ohiko argu m e n t u e t a n akatsa datzala berari beharrezko iraupe n a segurt a tz eko asmo ari dagokion ez , desag erk e ta bidezko bere izatear e n amaiera ere onartu baitziteke e n . Bere Fedonean benet ako deus ez t a p e n a litzateke e n iraungipe n hori sahies t e n saiatu zen, zerizan bakun ak inoiz izateari utzi ezin diola frogatz er a ausar tuz , zeren gutxitu ezin daiteke e n e z , eta horrela, bere izatetik pixkan ak a zerbait galdu, eta horrela, poliki ezerez e a n eraldatu ezin duen ez gero (zatirik, eta beraz, bere baitan askotas u nik ez duen heinea n), ordua n hura baden unea eta jadanik ez den hurren go unear e n artea n ezingo litzateke denbor arik aurkitu, ezinezkoa dena. – Hala ere, ez zuen aintza t hartu, arimari izaera bakun hori onartuz gero, bada , bere kanpoko anizkunkirik, eta beraz, hedap e n e z ko handit asu nik barne biltzen ez duen ez , orduan existitzen diren best e zerizan ei bezain gutxi ukatu ahal diogula handitas u n intentsiboa , h. d., errealita t e a r e n maila bere ahalm e n orori dagokion ez , baita oro har izatea osatze n duen orori dagokionez ere, eta maila hau maila amaiga b e ki txikiago e n bitartez gutxitzen da, eta horrela ustezko subst a n tzia (bere iraunkort as u n a best ela segurt a t u a ez duen gauz a) atalban a t z e a r e n bidez ez bada ere bere indarren pixkan ak ako ahitzeaz (remissio), eta beraz, ahuldurar e n bidez, adierazp e n hau erabiltzea sori bazait, ezerez e a n eralda daiteke. Izan ere, kontzientzia berak ere beti du maila bat, beti ere gutxi daiteke e n maila 105 , eta ondorioz, baita norber e buruaz kontzient e bihurtzeko ahalm e n a k ere, eta berdin gainerako ahalm e n denek. – Beraz, arimare n iraunkort a s u n a k, barneko sentsu ar e n objektu soila den aldetik, frogarik gabe dirau, eta froga ezin a ere bada , nahiz eta bere iraunkort as u n a bizitzan berez argia izan, zerizan pents a tz ailea (gizakia den aldetik) aldi berea n kanpoko sentsu e n objektu a baita; baina honek ez du gogob e t e t z e n arimak bizitza ondoren duen iraunkort a s u n absolutu a adigai soilen bitart ez frogatz e a saiatz en duen psikologo arrazionala 106 .

Orain goragoko esakun e a k bilkura sintetikoan hartzen baditugu, Psikologia arrazionale a n hau sistem a bat den aldetik zerizan pents a tz aile guztien tz a t baliogarritzat jo behar diren modu a n , eta «zerizan pents a tz aile oro pents a tz ailea den heine a n subst a n tzia da» esakun e a r ekin erlazioaren kategoria tik atzera n tz egiten badu gu kategorien ilaran, harik eta zirkulua itxi arte, bada , orduan, azkenik, zerizan pents a tz ailee n existen tzia aurkitzen dugu, eta hauek sistem a honet a n kanpoko gauze t a t ik bereg ainki existen tzia honet az kontzien t e izan ez ezik, beren baitatik abiatut a ere deter min a dezaket e (subs t a n tziar e n izaerari halab e h a r r ez dagokion iraunkort a s u n a ri begira). Hemen dik, ordea, zera ondoriozta tz e n da: siste m a arrazionalista n ere idealismo a itzuriezina dela, idealismo problem a t ikoa behinik behin, eta kanpoko gauz en izatea norberar e n a denbor a n deter min a tz eko beharrezkoa ez bada, hura ere alferrik onartze n dela, eta beraz, inoiz ezin dela bere frogarik ema n.

Jardunbide analitikoari jarraitzen bagatz aizkio, ordea, bertan «nik pents a tz e n dut» jadanik izate bat biltzen duen esakun e gisa eman a dagoel a, eta beraz, modalit at e a oinarrian datzala, eta esakun e a analizatze n baldin badugu, bere edukia ezagu tz e a rr e n , hots, ea eta nola deter min a tz e n duen horren bitartez niak bere izatea espazioan edo denbora n , bada , ordua n arimar e n irakasp e n arrazionalare n esakun e a k ez lirateke oro har zerizan pentsa tz aile baten adigaitik abiatuko, baizik errealita t e bate tik, eta hau pents a tz eko eratik bertan enpirikoa den guztia bazter tu ondoren zerizan pents a tz aile bati oro har dagokiona ondoriozta tz e n da, datorren taulak erakus t e n duen legez:

1. «Nik pentsa tz e n dut»,

2. 3. Subjektu gisa, Subjek tu bakun gisa,

4. Subjek tu identiko gisa ,

nire pents a tz e a r e n edozein egoera t a n .

Heme n, bigarren esakun e a n deter min a tz e n ez denez gero ea ni subjektu gisa soilik eta ez best e baten predikatu gisa ere existi naiteke e n eta nik pents a dezak e d a n , orduan hem e n subjektu a r e n adigaia logikoki best erik ez da hartzen , eta indet er min a t u a dirau ea honet az subst a n tzia aditu behar den ala ez. Halere, hirugarre n esakun e a n garrantzitsu a bihurtzen da bere baitan apertz epzioare n batas u n absolutu a , pents a tz e a osatze n duen lotura edo banak e t a oro lotzen zaion errepre s e n t a z ioko nia bakun a, nahiz eta nik oraindik subjektua r e n antola er az edo subsist en tziaz ezer erab aki ez izan. Apertzepzioa zerbait erreal a da, eta bere bakunt a s u n a jadanik bere ahalgarri t as u n e a n datza. Espazioan, ordea, ez dago bakun a den gauza errealik; izan ere, puntuak (espazioa n bakun a den bakarra osatze n duten ak) muga soilak dira, baina ez zati gisa espazioa osatz eko baliagarria den zerbait. Beraz, hortik ondoriozta tz e n da materialismoaren oinarriet a t ik abiatut a nire antolaer a argitzeko ezintasu n a , subjektu pentsa tz aile a naizen aldetik. Nire izatea, ordea, lehen e n go esakun e a n ema n d a ko tz a t hartzen denez gero, halako zerizan bakoitza (zeinak aldi berea n beharrezkota s u n absolutu a , eta beraz, beraiez gehiegi esan go lukeen) existitzen dela ez, baizik ni pentsa tz e n existitz en naizela best erik adieraz t e n ez duen heine a n , ordua n esakun e a enpirikoa da eta nire izatear e n deter min a g a rri t a s u n a best erik ez du barne biltzen denborazko neure errepr es e n t a z io ei dagokien ez . Nik, ordea , honet a r ako berriro zerbait iraunkorra behar duda n ez gero, barneko begiesp e n e a n emat e n ez zaidan zerbait, neu pents a tz e n naizen heinea n , bada , ordua n ezinezkoa gerta tz e n da autokontzien tzia bakun ar e n bitart ez nire existen tzia- era deter min a tz e a , dela subst a n tzia gisa edo akzident e gisa. Beraz, materialism oa alferrikakoa baldin bada nire izatear e n argipen- era gisa, ordua n espiritualis mo a ere horret ar ako askieza da, eta inferentziare n ondorioa da gure arimare n antola er az ezin dela oro har bere existen tzia bereiztuar e n ahalgarri t as u n a ri dagokion ezer ezagu tu .

Eta nola izango litzateke ahalgarria esperien tziare n ahalgarrit a su n er a ko ezinbes t e a n behar izatea g a t ik soilik ezagu tz e n dugun kontzien tziare n batasu n a r e n bitartez esperien tziaz (gure izateaz bizitzan) goiti joatea , eta gainer a, gure ezagu tz a oro harrezko zerizan pents a tz aile ororen izaerara hedatz e a «nik pents a tz e n dut» esakun e enpirikoare n bitart ez begiesp e n- era orori dagokionez , ordea , esakun e indet er min a t u a denar e n bitartez?

Ez dago, beraz, norbere buruar e n ezagutz a osatuko lukeen ezein Psikologia arrazionalik irakasp e n gisa, baizik diziplina gisa best erik ez, zeinak arrazoime n espekula tibo ari alor honet a n muga gaindiezinak ezartzen dizkion, alde bate tik, arimarik gabeko materialismo ar e n altzoan ez erortzeko, best alde , gure tz a t bizitzan oinarrigab eko a den espiritualismo gogob ero a n ez galtzeko; aitzitik, gure arrazoim e n a k bizitza honet az goiti doaz en galdekizun begiluze ei eran tzun gogob e t e g a r ria emat e a ri egindako ukap e n a bere keinutza t hartu behar dugula oroitaraz t e n digu, honela geure buruar e n ezagu tz a espekulazio transz e n d e n t e antzutik erabilera praktiko ema nkorrer a gidatz eko, hots, beti esperien tziaren objektu ei soilik lotzen zaien arren, dena dela, bere printzipioak gorago tik hartzen dituen eta jokaera gure deter min azioa esperien tziaz goiti amaiga b e ki urrun, eta beraz, bizitza honez goiti iritsiko balitz bezala deter min a tz e n duen erabilerara .

Honeta tik guztitik ikusten da Psikologia arrazionalak gaizki- ulertze soil bate a n duela jatorria. Kategorien oinarrian datzan kontzientziaren batas u n a hem e n subjektua r e n begiesp e n tz a t hartzen da, hau objektua den aldetik, eta subst a n tziare n kategoria aplikatz en zaio. Bera, ordea , pentsa t z e ar e n batas u n a best erik ez da, eta honen bitartez soilik ez da objekturik emat e n eta ezin zaio subst a n tziare n kategoria aplikatu, zeinak beti begiesp e n jakin bat aurres u po s a t z e n duen, eta beraz, subjektu hori inolaz ere ezin da ezagut u. Kategorien subjektu ak ezin du bere buruare n

adigai bat lortu kategoriak pents a tz e a r e n bitartez, kategorien objektua balitz bezala; izan ere, hauek pents a tz eko bere autokontzien tzia hutsa ezarri behar du oinarrian, hau izaki argitu behar zena. Era berea n , denbor ar e n errepr es e n t a z io ak jatorriz oinarria subjektu a n du eta honek ezin du horren bitartez denbor a n duen izatea deter min a t u , eta azken hau gerta tu ezin dene a n , ordua n lehen e n g o a ere ezin da gerta tu , kategorien bidezko norber e buruar e n deter min azio gisa (oro harrezko zerizan pents a tz aile a den aldetik) 107 .

* * *

Horrela, esperien tzia ahalgarriare n mugez goiti bilatzen den eta gizatasu n a r e n interes goren ari dagokion ezagutz a itxarop e n zapuztu a n dese gi t en da, Filosofia espekula tibo ari eskertu behar zaion heine a n; hala eta guztiz ere, kritikaren zorroztas u n a k aldi bere a n esperien tziare n objektu batez esperien tziare n mugez goiti zerbait dogm atikoki erab akitzeko ezintasu n a frogatz e a r e n bitart ez arrazoim e n a ri bere interes praktiko horret a n garrantzi gutxikoa ez den zerbitzua egiten dio aurkakoar e n baiezt ap e n ahalgarri guztiet a tik babes t uz; eta hau ezin da bere esakun e a apodiktikoki frogatuz edo, hau ezinezkoa gerta tz e n dene a n , ahalm e n eza honen iturburu ak bilatuz baino gerta tu, zeinek, baldin eta gure arrazoim e n a r e n beharrezko zedarrien barne a n badau d e , aurkako denak baiezt ap e n dogm a tikoar e n uzi ororen ukap e n ar e n legeei menp er a t u behar dizkien.

Hala eta guztiz ere, honen bitartez ez da hem e n geroko bizitzaren onarpe n a r e n eskudu n tz a tik deus ere galtzen, ezta bere beharrezkota s u n e t ik ere, erabilera espekula tibo ar ekin lotuta dago e n arrazoim e n- erabilera praktikoare n oinarri- esakun e ei jarraiki; izan ere, froga espekula tiboak inoiz ezin izan zuen eduki eraginik giza arrazoim e n arrunt e a n . Hau halako sotiltasun e t a n oinarritzen da, ezen, eskolak hain luze atxikitzen badu, ziba baten gisara bere ingurua n eteng a b e jiraraz t en duelako baita, eta eskolaren begientz a t ere ez du oinarritzap e n iraunkorrik emat e n , honela bere gaine a n zerbait eraiki ahal izatearre n . Munduar e n tz a t erabilgarriak diren frogek beren balore gutxiagotu g a b e a n diraut e hem e n eta, are gehiago, handius t e dogm atiko haien bazterke t a ri esker argitasu n a eta artifiziorik gabeko uste osoa lortzen dute, arrazoim e n a bere erem u berezian ezartz en duten heinea n , hots, helburu e n orden a, aldi berea n izadiaren orden a dena, eta orduan, aldi berea n zilegi zaio ahalm e n praktiko gisa helburue n orden a eta honekin batera gure existen tzia propioa esperien tziare n eta bizitzaren mugez goiti heda tz e a bere baitan izadiaren orden ar e n baldintze t ar a zedarriztatu a izateko beharrik gabe. Mundu honet ako zerizan bizidune n izaerarekin analogian , zeineng a n arrazoim e n a k halabe h a rr ez oinarri- esakun e tz a t hartu behar duen juzgatz er ako a n organorik, ahalm e nik, bultzad arik, eta beraz, ezer ezin dela aurkitu utzigarria edo erabileran proportzioga b e a , eta beraz, helburug a b e a denik, baizik dena bizitzan duen deter min azioari zuzenki egokitzen zaiola, bada , ordua n honen guztiaren azken helburua bere baitan barne bil dezake e n gizakiak sorkarien arteko salbue s p e n bakarra izan beharko luke. Izan ere, bere berezko joerek, ez talen tu eta bultzad e n arab er a hauek erabiltzeko, baizik bereziki berega n dagoe n lege moralak, hainbe s t e gainditzen dituzte gizakiak bizitzan hortik lor dezake e n onura eta aban t aila oro, ezen lege moralak jarrera moralare n zuzent a s u n a r e n kontzien tzia soila guztiaren gainetik estimatz e n irakast e n baitio, baita aban t aila guztien gabezian ere, eta hil osteko ospe ar e n hutsalt a s u n a r e n gainetik ere bai, eta aban t aila asko utziz mundu honet a n duen jokaerare n bidez ideian duen mund u hobe a go baten hiritarra bihurtzeko deia sentitzen du. Inoiz kontrae s a n ezin daiteke e n froga- oinarri botere t s u honek oraindik ere beti dirau, honi gure aurrea n dakus a g u n guztiaren helburut a s u n a r e n ezagu tz a eten g a b e ki gehigarriak eta sorkuntz are n neurrigab e t a s u n a r e n ikuspegiak, eta beraz, gure ezagu tz e n heda p e n ahalgarriaren muga g a b e t a s u n jakin baten kontzientziak lagun egiten diola, ezagutz a hauei egokitzen zaien joera

batekin bater a , nahiz eta bereh al a baztertu behar dugun gure existen tziare n beharrezko iraupe n a norber e buruare n ezagutz a teore tiko soilaren bidez aditzeko asmo a.

Paralogis m o psikologikoaren konponk e tare n ebazp e n a

Psikologia arrazional e a n gerta tz e n den itxura dialektikoa arrazoim e n a r e n ideiaren (inteligentzia huts baten a) eta oro har atal guztiet an indet er min a t u a den zerizan pentsa tz aile ar e n adigaiare n arteko naha sk e t a n funtsa tz e n da. Ni neu pents a tz e n naiz esperien tzia ahalgarri baten mes e d e t a n , esperien tzia erreal oroz abstrai tzen duda n heine a n , eta berta t ik inferitzen dut esperien tzia eta bere baldintza enpirikoet a tik at ere neure existen tziaz kontzien t e izan naiteke el a . Ondorioz, enpirikoki deter min a t u t a dago e n nire existen tziare n abstrakzio ahalgarria neure Norbera pents a tz ailear e n bakartutako existen tzia ahalgarriaren ustezko kontzientziarekin nahas t e n dut, eta nigan subs t a n tziala dena subjektu transz e n d e n t a l gisa ezagut z e n dudala uste dut, deter min a tz e ororen oinarrian dago e n kontzien tziare n batasu n a best erik ez dudan e a n pents a m e n d u a n ezagu tz ar e n forma soil gisa.

Arimak gorputz ar ekin duen komunit a t e a argitzeko eginkizuna ez dagokio benet a n hem e n solasgai a den Psikologiari, zeren honek arimar e n pertson a t a s u n a komunita t e horretik at ere frogatz eko asmo a baitu (heriotzare n ondore n), eta beraz, benet ako adieran transz e n d e n t e a baita, nahiz eta esperien tziare n objektu batez jardut e n duen, esperien tziare n objektu izateari uzten dione a n best erik ez bada ere. Beraz, honi ere erantzun gogob e t e g a r ri a ema n diezaiokegu gure irakatsiari jarraiki. Eginkizun hau sortu duen zailtasun a barneko sentsu ar e n (arimar e n) objektuar e n eta kanpoko sentsu e n objektue n artea n aurresu p o s a t z e n den homog e n e o t a s u n eza da, ezagun a denez , zeren haiei denbora best erik ez, baina hauei gainera espazioa ere atxikitzen baitzaie begiesp e n a r e n baldintza formal gisa. Hala ere, aintzat hartzen bada bi eratako objektu ak hem e n barne a n ez direla bereizten, baizik bata best e a ri kanpoa n agertz e n zaion heinea n best erik ez, eta beraz, materiare n agerp e n a r e n oinarrian berbait an go gauz a gisa datzan a agian hain inhomog e n e o a ez litzateke el a , ordua n zailtasun hori desa g e r tz e n da, eta subst a n tzien komunit a t e a r e n zailtasun a izan ezik, gainer ako zailtasunik ez da gera tz e n , eta hau konpontz e a eraba t Psikologiaren arlotik at gera tz e n da, eta giza ezagu tz a ororen alorretik at geratz e n da era berea n batere ezbairik gabe , irakurleak oinarrizko indarren eta ahalm e n e n Analitikan esan denar e n arab er a erraz juzgatuko duen bezala.

Ohar orokorra Psikologia arrazionale tik Kosmologiarako igarobideaz

«Nik pentsa tz e n dut», edo «ni pentsa tz e n existitzen naiz», esakun e a esakun e enpirikoa da. Halako baten oinarrian, ordea, begiesp e n enpirikoa, eta ondorioz, aipatu t ako objektu a datza agerp e n gisa, eta badirudi gure teoriaren araber a arima agerp e n e a n eraldatu dela guztiz, baita pents a tz e n duen e a n ere, eta honela, gure kontzientzia bera itxura soila den aldetik egitat e a n ezerez ari lotu behar zaiola.

Pentsa tz e a bere baitan hartu t a funtzio logiko soila da, eta beraz, begiesp e n ahalgarri soilaren anizkunkiare n loturare n berezkota s u n soila, eta ez du inolaz ere kontzien tziare n subjektua aurkezt e n agerp e n gisa, hain zuzen, begiesp e n a r e n eraz deus ere ez delako ardura tz e n: ea sentsuzkoa ala intelektual a ote den. Horren bitartez ez naiz aurkezt en , ez ni naizen modu a n , ezta neure buruare n aurrea n agertz en naizen modu a n ere, baizik oro har bere begiesp e n a r e n eraz

abstrai tu duda n edozein objektu gisa pents a tz e n naiz. Heme n neure burua pents a m e n d u e n subjek tu gisa edo pentsa tz e a r e n oinarri gisa aurkezt e n baldin badut , orduan errepr es e n t a z io- era hauek ez dute adieraz t e n subst a n tziar e n kategoria, edo kausare n a , izan ere, hauek jadanik sentsuzko begiesp e n a ri aplikatut ako pents a tz e a r e n (juzgatz e a r e n ) funtzio haiek dira, eta begiesp e n hau beharrezkoa litzateke , noski, ni neu ezagutu nahiko banintz. Pentsa tz ailea naizen aldetik soilik izan nahi badut , ordea , neure buruaz kontzien t e , alde batera uzten dut Neure Burua begiesp e n e a n nola emat e n den, eta orduan, pentsa tz e n duen nia niretza t agerp e n soila izan zitekee n , baina ez nik pents a tz e n duda n heine a n ; pentsa tz e soileko Norberar e n kontzientzian ni zerizan bera naiz, baina, noski, horren bitartez ez zaio ezer eskura tz e n nire pentsa tz e a ri .

«Nik pentsa tz e n dut» esakun e a k, « ni pentsa tz e n existitz en naizela » dioen heinea n , ezin du funtzio logiko soila izan, baizik subjektu a (aldi berea n objektu a dena) deter min a tz e n du existen tziari begira, eta ezin da barneko sentsurik gabe gerta tu , zeinaren begiesp e n a k beti objektua emat e n duen eskura, berbai ta n go gauz a gisa ez, baina agerp e n gisa. Bertan pents a tz e a r e n berezkot as u n soila ez ezik, begiesp e n a r e n harm e n a ere bada go, h. d., neure buruare n pentsa tz e a subjektu berbera r e n begiesp e n enpirikoari aplikatu t a . Azken honet a n , hain zuzen, Norbera pents a tz aile ak bere funtzio logikoen erabilerar e n baldintzak bilatu behar ditu kategorie t a r ako, subst a n tzia, kausa, eta abar, honela norbera berbai ta n go objektu gisa niaren bitart ez ezaug arri tu ez ezik, gainera bere izatear e n era deter min a tz e a rr e n , h. d., bera noum e n o gisa ezagu tz e a r r e n , ezinezkoa dena , ordea, barneko begiesp e n enpirikoa sentsuzko a den heine a n eta eskura agerp e n a r e n datuak baino emat e n ez dituen heine a n , hots, kontzien t zia hutsaren objektuari bere existen tzia banan d u a r e n ezagup e n e r a k o ezer eskura tz e n ez dioten datu ak, baizik esperien tziare n mes e d e t a n soilik izan daitezke e n a k baliagarriak.

Dema gu n jarraian, ordea , esperien tzian ez baina a priori finkatut ako eta gure existen tziari dagozkion arrazoim e n- erabilera hutsar e n lege jakinet an (ez erregel a logiko soiletan) geu a priori gure izatearen arabera lege- emaile gisa eta existen tzia hau ere deter min a tz aile gisa aurres u po s a t z eko aukera bat legoke el a, legoke el a, bada, ordua n horren bitartez gure errealit at e a deter min a g a rri a bihurtuko lukeen berezkota s u n bat aurkituko litzateke horret ar ako begiesp e n enpirikoaren baldintzarik behar izan gabe; eta orduan, gure izatear e n kontzientzian a priori zerbait barne biltzen dela ohartuko genuk e, hots, osoro sentsu e n arab er a soilik deter min a g a rri a den gure existen tzia barneko ahalm e n jakin bati begira mund u inteligible bati dagokion ez deter min a tz eko erabilgarria izan daiteke e n zerbait (noski, mund u pents a t u a best erik ez denari dagokionez).

Hala eta guztiz ere, honek ez lituzke Psikologia arrazional ar e n saialdi guztiak urrats bat bera ere bultzatuko aurrera n tz . Izan ere, lege moralare n kontzientziak lehen- lehenik agerrar az t e n didan ahalm e n harrigarri haren bitartez nire existen tziare n deter min azioare n printzipioa izango nuke, intelektu al a best erik ez den printzipioa; baina, zein predikature n bitart ez? Sentsuzko begiesp e n e a n eman behar zaizkidan e n bitart ez baino ez, eta horrela, Psikologia arrazional e a n nengo e n egoer ar a itzultzen naiz berriro, hots, sentsuzko begiesp e n e n premia izatera nire adimen a r e n adigaiei, subst a n tzia, kausa, eta abarrei esan a hi a emat e a rr e n , hauen bitartez soilik lor baitezak e t neure buruar e n ezagu tz a ; begiesp e n haiek, ordea, inoiz ezin naute esperien tziare n alorraz goiti joaten lagundu. Hala ere, zilegi litzaidake adigai hauek, dena dela, askat a s u n a ri eta bere subjektua ri aplikatze a , beti ere esperien tziare n objektue n arab er a dabilen erabilera praktikoari dagokion ez , erabilera teoretikoan duten esan a hi analogikoari jarraiki, horret az subjektu a eta predikatu a , oinarria eta ondorioare n funtzio logikoak soilik ulertzen dituda n heinea n , zeinen arab er a ekintzak edo eraginak lege haiei jarraiki honela deter min a tz e n diren: izadiaren lege ekin batera aldi bere a n subst a n tziar e n eta kausar e n kategorien arab er a argituak izan daitezke el a , guztiz best elako printzipiotik sortu diren arren. Hau esan behar zen norbere begiesp e n a r e n irakasp e n a k bera agerp e n a den aldetik erraz izan ditzake e n gaizki- ulertzeak saihes t e a r r e n . Ondoren hau erabiltzeko aukerarik izango dugu 108 .

Substan tzia t a s un a r e n lehen paralogismo aZerbaite n errepre s e n t a z ioa gure judizioen subjek tu absolutua bada eta horrega tik best e

gauz a baten deter min azio gisa ezin erabil badai teke , orduan gauza hori substan t zia da.

Ni zerizan pents a tz ailea naizen aldetik nire judizio ahalgarri guztien subjek tu absolutua naiz eta neure buruare n errepr es e n t a z io hau ezin da best e gauzare n baten predikatu gisa erabili.

Beraz, ni zerizan pents a tz ailea (arima) naizen aldetik substan t zia naiz.

Psikologia hutsaren lehenparalogismo ar e n kritika

Logika transz e n d e n t a l a r e n zati analitikoan erakutsi dugu kategoria hutsek (eta haue n artea n era bere a n subst a n tziar e n ak) beren baitan ezein esan a hi objektiborik ez dutela, baldin eta begiesp e n batek susta tz e n ez baditu, horrela honen anizkunkiari aplikatu ahal izateko batas u n sintetikoar e n funtzio gisa. Sustap e n hau gabe edukirik gabeko judizio baten funtzio soilak dira. Oro harrezko edozein gauz az esan dezake t subst a n tzia dela, gauz en predikatu eta deter min azio soileta tik bereizten dudan heinea n . Gure pents a tz e orotan, ordea, nia pents a m e n d u a k deter min azio gisa soilik atxikitzen zaizkion subjektu a da, eta nia hau ezin da best e gauza baten deter min azio gisa erabili. Beraz, edonork bere burua halab e h a r r ez subst a n tzia tz a t hartu behar du; pents a tz e a , berriz, bere izatear e n akzident e tz a t eta bere egoera r e n deter min aziotza t best erik ez.

Nola erabili behar dut, ordea , subst a n tziar e n adigai hau? Bertatik ezin dut inolaz ere inferitu, zerizan pents a tz ailea naizen heine a n , berez irauten dudala, ez naizela ez sortzen ezta iraungitzen ere berezko eran, baina horret ar ako soilik izan dakidake onurag arria nire subjektu pents a tz ailear e n subst a n tzia t a s u n a r e n adigaia, eta onura honen gabezian adigai hau ederki utz nezake alde batera .

Hain urruti gaud e berekitas u n hauek subst a n tzia baten kategoria huts soiletik inferitu ahal izateko, ezen, aitzitik, esperien tziatik hartut ako objektu jakin baten iraunkort a s u n a ezarri behar baitugu oinarrian, baldin eta honi enpirikoki erabilgarria den substant zia ren adigaia aplikatu nahi badiogu. Gure esakun e a r e n oinarrian ez dugu, ordea , ezein esperien tziarik ezarri, baizik eta pents a tz e orok niarekin, hots, hura atxikitzen zaion subjektu komun ar ekin duen harre m a n a r e n adigaitik inferitu dugu. Ahaleginduz gero ere, ezingo genuke ezein behake t a segurure n bitartez halako iraunkort as u nik frogatu. Izan ere, nia pents a m e n d u orotan dago; errepr es e n t a z io honi, ordea, ez zaio bera begiesp e n a r e n best e objektu e t a tik bereiziko lukeen ezein begiesp e nik lotzen. Errepres e n t a zio hori pents a tz e orotan beti berriro ere agertz e n dela haute m a n daiteke , ez, ordea, begiesp e n egonkorra eta geldikorra denik, bertan pentsa m e n d u a k aldatz e n direlarik (aldakorrak diren aldetik).

Heme n dik zera ondoriozta tz e n da: Psikologia transz e n d e n t a l eko lehen arrazoim e n-inferentziak ustezko ikuskera berria soilik eskaintze n digula, pentsa tz e a r e n subjektu logiko jarraikorra inheren tziare n subjektu erreal ar e n ezagutz a tz a t jotzen duen heine a n , honet az egiat an ezagu p e nik ez dugun e a n , ezta izan ahal dugun e a n ere, kontzien tzia baita errepr es e n t a z io guztiak pents a m e n d u bihurtzen dituen bakarra, eta bertan egon behar baitut e, subjektu transz e n d e n t a l a den heine a n , gure haute m a p e n guztiak, eta niaren esan a hi logiko horret a t ik at ez dauka gu subjektu az bere baitan best e ezagu p e nik, hots, bere oinarrian eta pents a m e n d u guztien oinarrian substra t u m gisa datzan subjektu az . Dena dela, « arima substan t zia da» esakun e a onar dezake gu , baldin eta honekin aski badugu: gure adigai honek ez duela inolaz ere aurreran tz gidatz en , edo

ezin dezake el a arimar e n irakasp e n sofistikoaren ohiko ondorioztap e n e t a k o bat bera ere irakatsi, adibidez , arimare n betiko iraupen a aldaket a guztien zehar, baita gizakia hil ostea n ere, eta beraz, adigaiak subs t a n tzia ideian soilik ezaugarri tzen duela, baina ez errealita t e a n .

Sinpleta sun a r e n bigarren paralogismo a

Zerbaite n ekintza inoiz gauza ekile anizkune n konkurrentziatz a t hartu ezin badait ek e , orduan gauz a hori bakuna da.

Baina arima, edo nia pents a tz ailea , halakoa da.

Beraz, eta abar.

Psikologia transzen d e n t a l a r e n bigarren paralogismo ar e n kritika

Hau da arimar e n irakasp e n hutsar e n inferentzia dialektiko guztien Akilesa, hots, dogm a tiko batek bere baiezta p e n ei itxurazkotas u n arin bat emat e a r r e n asm at u t ak o jolas sofistiko soila izateaz gain etsa min a zorrotzen ari eta ikerkuntz are n zehazt a s u n handien ari aurka egiten diela dirudien inferentzia. Honako hau da.

Elkarketazko subs t a n tzia bakoitza subst a n tzia askoren agrega t u a da, eta elkartuki baten ekintza, edo elkartuki gisa atxikitzen zaiona, subst a n tzien kopuruar e n artea n bana tu t a daud e n ekintza edo akzident e askoren agrega t u a da. Hortaz, subst a n tzia ekile askoren konkurrentziat ik sortzen den efektu a ahalgarria da, eragin hori kanpoko a best erik ez bada (adibidez , gorputz baten higidura bere zati guztien higidura bater a tu a den bezala). Baina best ela gerta tz e n da pents a m e n d u e kin, zerizan pents a tz aileari barne a n dagozkion akzident e ak diren heine a n . Izan ere, elkartukiak pentsa t uko lukeela onartz en baldin badugu, orduan bere zati bakoitza pents a m e n d u a r e n zati bat litzateke, baina denak bater a hartut a barne bilduko lukete pentsa m e n d u osoa lehen- lehenik. Hau, ordea, kontra e s a n korr a da. Izan ere, hainbat zerizan e n artea n bana tu t a daud e n errepr es e n t a z io ek (adibidez , bertso bateko banako hitzak) ez duten ez inoiz pents a m e n d u oso bat (bertso a) osatz en , ordua n pents a m e n d u a ezin zaio elkartuki bati atxiki elkartukia den heine a n . Beraz, pents a m e n d u a subst a n tzia askoren agreg a t u a ez den subst a n tzia bakar bate a n izan daiteke , eta beraz, eraba t bakun a den subst a n tzian 109 .

Argume n t u honen nervus proban di- a esakun e honet a n datza: «errepre s e n t a z io askok egon behar dute subjektu pents a tz ailear e n batas u n absolutu a n barnebildu ak, pents a m e n d u bat osatze a rr e n ». Esakun e hau, ordea, ezin du inork adigaieta tik abiatu t a frogatu. Izan ere, nola hasi nahiko luke eginkizun hau? «Pents a m e n d u bat zerizan pents a tz ailear e n batasu n absolutu a r e n efektu a da» esakun e a ezin da analitikotza t jo. Izan ere, errepr es e n t a z io askoz osatze n den pents a m e n d u a r e n batas u n a batas u n kolektiboa da, eta adigai soilei jarraiki, bai bertan bater a eragiten duten subst a n tzien batasu n kolektiboari (gorputz baten higidura bere zati guztien elkarket azko higidura den bezala), baita subjektu ar e n batas u n absolutu ari ere lot dakieke. Identit at e a r e n erregel ar e n araber a , beraz, ezin da aditu elkarket azko pents a m e n d u bate a n subst a n tzia bakun bat aurresu p o s a t z eko beharrezkota s u n a . Gorago aurkeztu dugun apriorizko esakun e sintetikoen ahalgarri t as u n a r e n oinarria ulertu duen inor ez da ausar tuko, ordea, esakun e bera sintetikoa dela eta a priori adigai soileta tik abiatut a ezagut u behar dela esat eko erantzukizun a beregain hartzer a.

Ezinezkoa da era bere a n , ordea , subjektu ar e n beharrezko batas u n hori esperien tziatik eratortz e a , pentsa m e n d u bakoitzare n ahalgarri t as u n a r e n baldintza den heinea n . Izan ere, honek ez digu beharrezkota s u nik ezagut a r az t e n , eta gainer a , batasu n absolutu ar e n adigaia bere esfera baino askoz gorago dago. Nondik hartzen dugu, bada, arrazoim e n- inferentzia psikologiko osoa susta tz e n duen esakun e hau?

Nabarm e n a da zerizan pents a tz ailea errepr es e n t a t u nahi dene a n norbera jarri behar dela bere lekuan, eta beraz, kontsider a tu nahi den objektua subjektu propioaz ordezkatu behar dela (ikerkuntz ar e n best e ezein kasut an gerta tz e n ez dena), eta nabar m e n a da pents a m e n d u bat izateko subjektu ar e n batasu n absolutu a eskatz e n dugula, best ela ezingo bailitzat ek e esan: «nik pents a tz e n dut» (anizkunkia errepre s e n t a z io bate a n). Izan ere, pentsa m e n d u a r e n osokia zatitua balego eta subjektu anizkune n artea n bana tuko balitz ere, nia subjektiboa ezin da zatitua eta bana tu a izan, eta hau pents a tz e orotan aurresu p o s a t z e n dugu.

Beraz, hem e n ere, aurreko paralogism o a n gerta tz e n den legez, « nik pentsa tz e n dut» apertz e pzioar e n esakun e formalak dirau Psikologia arrazionalak bere ezagu tz e n hedap e n a egitera ausar tz eko duen oinarri osoa, eta esakun e hau, noski, ez da ezein esperien tziarik, baizik eta esperien tzia orori atxikitzen zaion eta bere aurretik doan apertz e pzioar e n forma, nahiz beti oro har ezagu tz a ahalgarri tza t hartzen den bere baldintza subjektibo soil gisa, zeina guk arrazoirik gabe objektue n ezagu tz ar e n ahalgarri t as u n a r e n baldintza bihurtzen dugun, hots, zerizan pents a tz ailear e n adigaia oro har, hau ezin baitugu errepre s e n t a t u , gure kontzien tziare n formularekin best e zerizan inteligible bakoitzaren lekuan jarri ezea n .

Hala ere, neure buruare n (arima naizen aldetik) bakunt a s u n a ez da benet a n «nik pents a tz e n dut» esakun e t ik inferitzen , baizik pents a m e n d u bakoitze a n datza. « Ni bakuna naiz» esakun e a apertz e pzioar e n adieraz p e n zuzen gisa ikusi behar da, «cogito, ergo sum» ustezko inferentzia kartesiarra egitat e a n tautologikoa den bezala, cogito- ak (sum cogitans) errealita t e a zuzenki adieraz t e n duen heine a n . « Ni bakuna naiz» esakun e a k hau best erik ez du esan nahi: nia errepre s e n t a z io honek anizkunta s u nik ez duela jasotzen bere baitan eta batas u n absolutu a dela (batas u n logikoa baino ez izan arren).

Beraz, froga psikologiko hain sonatu a errepr es e n t a z io baten batasu n zatiezine a n soilik oinarritzen da, aditza best erik gidatze n ez duen errepre s e n t a z ioa n pertson a bati begira. Nabar m e n a da, ordea , inheren tziare n subjektua pents a m e n d u a r i atxikitako niaren bitartez transz en d e n t a lki soilik ezaugarri daiteke el a bere berekitas u nik ohartu gabe edo honet az oro har ezer ezagut u edo jakin gabe . Oro harrezko zerbait (subjektu transz en d e n t a l a) esan nahi du, zeinaren errepr es e n t a z ioak, dena dela, bakun a izan behar duen, zeren bertan ezer ez baita deter min a tz e n; izan ere, Zerbait soilaren adigaiare n bitart ez errepre s e n t a t z e n dena baino ezer bakun a g orik ezin daiteke errepr es e n t a t u . Subjektu baten errepres e n t a z io ar e n bakunt a s u n a ez da horrega tik subjektu ar e n bakunt a s u n a r e n ezagu tz a , izan ere, guztiz abstrai tz en da bere berekitas u n e z edukiari dagokionez guztiz kaskala den «nia» adierazp e n a r e n bitartez soilik ezaugarri tzen dene a n (subjektu pentsa tz aile orori aplika diezaioked a n adierazp e n a) .

Ziurra da nik niaren bitart ez beti subjektu ar e n batas u n absolutu a pents a tz e n dudala (bakunt a s u n a ) , logikoa den arren, ez, ordea , horren bitart ez nire subjektu ar e n benet ako bakunta s u n a ezagutz e n dudanik. «Ni subs t a n tzia naiz» esakun e a k kategoria hutsa soilik esan nahi du, in concre to (enpirikoki) erabili ezin duda n kategoria, eta era berea n zilegi zait esat e a : «subs t a n tzia bakun a naiz, h. d., bere errepre s e n t a z ioak inoiz anizkunkiaren sintesia barnebil tzen ez duen subst a n tzia»; baina adigai honek, edo esakun e honek, ez digu deus ere irakas t e n geure buruari buruz esperien tziako objektuak garen aldetik, zeren subst a n tziar e n adigaia bera sintesiare n funtzio gisa soilik erabiltzen baita sust a tz e n duen begiesp e nik gabe , eta beraz, objekturik gabe, eta orduan, gure ezagutz a r e n baldintzarako balio du, baina ez aipa daiteke e n objekture n baterako. Saialdi bat egin nahi dugu esakun e honen ustezko erabilgarrit a su n a ri buruz.

Edonork aitortu behar du arimare n izaera bakun ar e n baiezta p e n a k balioa duela, baldin eta horren bitartez subjektu hau materiat ik bereizi, eta ondorioz, bera materiak beti jasat en duen iraungipe n e t ik aska badez ak e t . Erabilera honet az ardura tz e n da benet a n aurreko esakun e a , eta horrega tik, sarri honela adieraz t e n da: «arima ez da gorpuzdu n a ». Nik erakuts badez ak e t , ordea , arimar e n irakasp e n arrazionalare n errotiko esakun e honi baliotasu n objektibo oro onartze n bazaio arrazoime n a r e n judizio soil baten esan a hi hutse a n (kategoria hutse t a t ik), hala ere, ezin dela esakun e honen erabilerarik egin bere homoge n e o t a s u n ezaz edo materiarekin duen kidetas u n a z , ordua n ustezko ikuskera psikologiko hau erabilera objektiboar e n errealita t e- gabezia duten ideia soilen alorrera bidaliko banu bezala izango litzateke .

Estetika transz e n d e n t a l e a n modu ukaezine a n frogatu dugu gorputz ak gure kanpoko sentsu ar e n agerp e n soilak direla, ez berbai ta n go gauz ak. Honi jarraiki bidezki esan dezake g u gure subjektu pentsa tz aile a ez dela gorpuzdu n a , hau da, barneko sentsu ar e n objektu gisa errepre s e n t a t z e n dugun ez gero, orduan, pentsa tz e n duen heinea n , ezin duela izan kanpoko sentsu e n objekturik, h. d., ezin dela izan espazioa n dagoe n agerp e nik. Honek hau adina esan nahi du: ezin ditugula inoiz zerizan pents a tz aileak kanpoko agerp e n e n artea n aurkitu haiek pentsa t zaileak diren aldetik , edo guk ezin ditugula beren pentsa m e n d u a k , kontzientzia, grinak, eta abar, kanpotik begie t si; izan ere, hau dena barneko sentsu ari dagokio. Egitat e a n , argu m e n t u hau berezkoa eta herritarra da, eta itxuraz adimen arrunt e n ari ere aspalditik ezagu n a zaio, eta horrega tik goizik hasi izan ziren kontsidera tz e n arimak gorputz e t a tik eraba t ezberdin ak diren zerizan ak direla.

Hort az , nahiz et a hed a d u r a , sarr ez in t a s u n a , kohe s io a et a higidur a , labur es a n d a , kan p ok o sen t s u e k em a n ah al diez a g u k e t e n den a , pe n t s a m e n d u r ik , sen t i m e n d u r ik , joer a rik edo era b a ki rik ez bad a , edo kanp o k o be gi e s p e n e n objekt u a k ez dire n hau e k barn e b i l t z e n ez badi tuz t e ere , de n a del a , kan p ok o age r p e n e n oinarri a n datz a n Zerb ai t hura , hots , gur e bar n e k o sen t s u a hal ako mold e z afekt a t z e n du e n zerb ai t , non hon e k esp a z io a , ma t e r i a , tank e r a , et a ab ar r e n erre p r e s e n t a z i o a k lortz e n bai ti tu , bad a , nou m e n o gisa kont s id e r a t u t a (edo hob e t o , objekt u tran sz e n d e n t a l gisa) aldi ber e a n pen t s a m e n d u e n subjek t u a izan liteke , nahiz et a gur e kanp o k o begi e s p e n a afekt a t u a izat ek o era r e n bitar t e z erre p r e s e n t a z i o a r e n , nahi m e n a r e n et a ab a r r e n ez ein be gi e s p e n ik ez lortu, baizik esp a z io a et a ber e de t e r mi n a z io e n a bes t e r ik ez. Zerb ai t ha u , ord e a , ez da hed a t u a , ez da sarr e z in a , ez da elkark e t a z k o a , zere n predik a t u hau e k sen t i m e n a r e k i n et a ber e begi e s p e n a r e k i n soilik bai tu t e zerikusi a , hal ako (gain e r a k o a n gure t z a t ez ez a g u n a k diren ) objekt u e t a t i k afekt a t u a k gar e n hein e a n . Adieraz p e n ha u e k , orde a , ez digut e aditz e r a em a t e n zein objekt u de n , baizik, kan p ok o sen t s u e k i n harr e m a n i k gab e ber e bai t a n kont s id e r a t z e n den zerb ai t den alde t ik , kan p ok o ag er p e n e n pre dik a t u hau e k ezin zaizkiola ego tz i bes t e r ik ez. Guztiar e kin ere , bar n e k o sen t s u e n predik a t u e k , erre p r e s e n t a z i o e k et a pe n t s a t z e a k ez dut e kont r a e s a t e n . Horre n b e s t e z , ber e izaer a r e n baku n t a s u n a onar t u arre n , giza arim a ez da askiro ber e iz t e n mat e r i a t ik hon e n subs t r a t u a r i da gokio n e z , ma t e r i a ag er p e n soil gisa kont s id e r a t z e n bad a (egin be h a r den legez) .

Materia berbait an go gauza balitz, ordua n elkarket azko zerizan gisa eraba t bereiziko litzateke arimatik, hau zerizan bakun a den aldetik. Kanpoko agerp e n a best erik ez da, ordea , eta bere substra t u a aipa daiteke e n ezein predikatur e n bitart ez ez da ezagutz e n ; eta beraz, bere baitan bakun a dela supos a dezaket , nahiz eta gure sentsu ak afekta tz eko duen erak gugan hedat ukiare n , eta beraz, elkartukiare n begiesp e n a sortu; eta beraz, kanpoko sentsu ari dagokion ez , heda d ur a egozte n zaion subst a n tzian bere baitan bere barneko sentsu propioare n bitart ez kontzien tzia izanez errepre s e n t a daitezke e n pentsa m e n d u a k daud e. Honela, harre m a n bate a n gorpuzdu n a dena best e bate a n aldi berea n zerizan pents a tz ailea da, eta honen pents a m e n d u a k ezin ditugu begiet si, baina bai honen aztarn ak agerp e n e a n . Horren bitartez, arimek soilik (subs t a n tziar e n era bereziak diren heine a n) pents a tz e n dutela dioen adieraz p e n a desa g er t uko litzateke; aldiz, ohiko

modu a n gizakiek pents a tz e n dutela esan go litzateke , h. d., kanpoko agerp e n gisa heda tu a eta barne a n (bere baitan) subjektua denak, elkarket azko a ez, baizik bakun a denak eta pentsa tz e n duen ak.

Hala ere, honelako hipotesirik onartu gabe ere honakoa oharrarazi daiteke eskuarki: arimaz berbaitango zerizan pentsatzailea ulertzen baldin badut, orduan bere baitan desegokia litzateke ea hau materiaren (zeina ez den ezein berbaitango gauzarik, baizik gure errepresent azio- era bat soilik) era berekoa den ala ez den galdetzea; izan ere, berez ulertzen da berbaitango gauzak ez duela bere egoera soilik determinatzen duten determinazioen izaera bera.

Nia pents a tz ailea , ordea , materiarekin ez, baina materia deitzen diogun kanpoko agerp e n a r e n oinarrian datzan zera inteligiblearekin aldera tz e n baldin badugu, ordua n ezin dugu esan arima barne a n honet a tik gutxiene a n ere bereizten denik, azken honet az ezer ez dakigun ez gero.

Hainbes t ez , kontzientzia bakun a ez da gure subjektu ar e n izaera bakun ar e n ezagup e nik, hau horren bitartez materia tik bereiztu behar den heine a n , hau elkarket azko zerizana den aldetik.

Adigai honek, ordea , bera erabilgarria den kasu bakarre a n balio ez badu, hots, neure burua kanpoko esperien tziarekin aldera tz e n duda n e a n , honela bere izaerar e n alde berezia eta bereizgarria deter min a tz e a r r e n , orduan beti ere zera jakitea aldarrika dezaket : nia pentsa tz aile a arima (barneko sentsu ar e n objektu transz en d e n t a l a r e n izena) bakun a dela; adieraz p e n honek ez dauka, horrega tik, objektu erreale t a r a zabaltzen den erabilerarik, eta beraz, ezin du gure ezagutz a inolaz ere heda tu .

Hainbes t ez , Psikologia arrazional osoa erortzen da bere zutab e nagusi ar ekin batera , eta hem e n bezain gutxi itxaron dezake gu edonoiz adigai soilen bitartez esperien tzia ahalgarriarekin harre m a nik gabe ikuskera heda tz e a (are gutxiago gure adigai guztien forma subjektibo soilaren bitart ez , kontzien tziare n bitart ez), bereziki izaera bakun baten oinarrizko adigai bera ezein esperien tziat a n ezin aurki daiteke e n erakoa delako, eta beraz, bertar a iristeko biderik ez dagoel ako adigai objektiboki baliogarri gisa.

Pertsona t a s u n a r e nhirugarren paralogismo a

Denbora ezberdin e t a n bere zenbaki- identita t e a z kontzient e dena , hainbe s t ez , pertsona da.

Baina arima eta abar.

Beraz, arima pertson a bat da.

Psikologia transzend e n t a l a r en hirugarren paralogismo ar e n kritika

Kanpoko objektu baten zenbaki- identit at e a esperien tziare n bidez ezagu tu nahi badut, ordua n agerp e n horren iraunkorkia hartu beharko dut aintza t , zeinari, subjektu a denez , gainerako guztia lotzen zaion deter min azio gisa, eta iraunkorkiak denbora n duen identit at e a oharrarazi beharko dut deter min azioak aldatz en diren bitarte a n . Ni, ordea , barneko sentsu ar e n objektu a naiz

eta denbora oro barneko sentsu ar e n forma soila da. Ondorioz, nire deter min azio jarraitu oro eta bakoitza zenbaki- identita t e a duen Norberari lotzen diot denbor a orotan, h. d., nire buruare n barneko begiesp e n a r e n forman. Oinarri honekin, arimar e n pertson a t a s u n a inoiz ere ez litzateke inferitutza t hartu beharko, baizik denbora n osoki identikoa den autokontzien tziaren esakun e tz a t , eta arrazoi hone g a t ik balio du a priori. Izan ere, nitaz kontzien t e naizen denbor a guztian denbora hau nire batas u n a ri egokitzeaz kontzien t e naizela best erik ez du esat e n bene t a n esakun e a k , eta gauz a bera da «denb or a hau guztia Nigan dago banak ako batas u n a naizen aldetik» esa t e a edo «ni denbor a orotan zenbaki- identit at e a izanez aurkitzen naiz» esa t e a .

Pertson ar e n identit at e a , beraz, ezinbes t e a n aurkitzen da nire kontzientzia propioan. Ni best e baten ikuspuntu tik kontsider a tz e n banaiz (bere kanpoko begiesp e n a r e n objektu gisa), ordea , kanpoko behatz aile horrek ni lehen- lehenik denboran kontsidera tz e n nau, izan ere, apertz epzioan denbora benet a n nigan soilik errepr es e n t a t z e n baita. Beraz, errepre s e n t a z io orori denbor a orotan nire kontzientzian eta gainera identita t e osoz lagun egiten dien niatik abiatu t a ez da oraindik neure buruare n iraunkort a s u n objektiboa inferitzen, hau onartu arren. Izan ere, beha tz aileak denbor a bate a n ezartzen nauen e z , baina hau ez denez nire sentime n e a n dagoe n a , bere a n dagoe n a baizik, ordua n nire kontzien tziarekin halabe h a rr ez lotuta dagoe n identita t e a ez dago horrega tik bere ar ekin lotuta, h. d., ez dago nire subjektu a r e n kanpoko begiesp e n a r e kin lotuta.

Beraz, Neure buruare n kontzien tziare n identita t e a denbora ezberdin e t a n nire pents a m e n d u e n eta beren bilkuraren baldintza formala best erik ez da, baina honek ez du frogatz en nire subjektu a r e n zenbaki- identita t e a , zeren honek hainbes t e aldakuntz a izan baititzake, niaren identit at e logikoa izan arren, ezen honek ez baitu baimen tz e n bere identit at e a gordetz erik, nahiz eta beti hots berber a duen nia atxiki ahal zaion, zeinak best e edozein egoera t a n , baita subjektu a r e n eraldak e t a n ere, aurreko subjektu ar e n pents a m e n d u a gorde dezake e n eta hurrengo ari igor diezaioke e n 110 .

Dena jariakorra dela eta mund u a n iraunkorra eta geldikorra den ezer ez dagoel a dioen antzinako eskola batzue n esakun e a subst a n tziak onartu ahala ezinezkoa gerta tz e n bada ere, dena dela, ez da autokontzien tziare n batas u n a r e n bitartez errefus a tz e n . Izan ere, geuk ezin dugu juzgatu geure kontzientzia tik abiatu t a ea arimak garen aldetik iraunkorrak garen ala ez, zeren gure Norbera identikoan kontzien tzian jaso dezake g u n a soilik onartz en baitugu, eta horrela, dena dela, halabe h a rr ez juzgatu behar dugu: gutaz kontzient e garen denbor a guztian berber ak garela. Beste baten ikuspuntu tik, ordea , ezin dugu hau oraindik baliogarritzat adierazi, zeren ariman ezein agerp e n iraunkorrik aurkitzen ez dugun ez gero, nia errepr es e n t a z io a izan ezik, ordua n inoiz ezin baitugu erab aki ea nia hau (pents a m e n d u soila) ez ote den jariatzen, berak elkar katea tz e n dituen gainerako pentsa m e n d u a k jariatzen diren bezala.

Bitxia da, ordea , pertson a t a s u n a eta bere aurres u po sizioa den iraunkort as u n a , eta beraz, arimar e n subst a n tzia t a s u n a orain frogatu behar izatea lehen- lehenik . Izan ere, hau aurresu p o s a t u izan bage n u, orduan hortik ez litzateke oraindik kontzien tziare n iraupen a ondoriozta tuko, baina bai kontzientzia iraunkor baten ahalgarri t as u n a , bere eragina denbora tarte bate a n mozte a g a t ik bereh al a geratz e n ez den moduko pertson a t a s u n e r a k o aski dena . Iraunkort as u n hau, ordea, ez zaigu inolaz ere ema n a apertz epzio identikotik ondoriozta tz e n dugun geure buruare n zenbaki-identita t e a r e n aurretik, baizik hortik ondoriozta tz e n da lehen- lehenik (eta zuzenki jokatuz gero, honi enpirikoki soilik erabilgarria den subst a n tziare n adigaia jarraiki beharko litzaioke lehen-lehenik). Pertson ar e n identit at e hori ni ezagutz e n naizen denbora guztiko kontzientzian niak duen identita t e t ik ondoriozta tz e n ez denez gero, ordua n gorago arimare n subst a n tzia t a s u n a ere ezin izan zen bertan oinarritu.

Dena dela, pertson a t a s u n a r e n adigaia gorde daiteke , subst a n tziar e n eta bakunkiaren adigaiak gordetz e n diren bezala (transz e n d e n t a l a best erik ez den heine a n , h. d., subjektua r e n batasu n a , best ald e guri ezeza gu n a zaigun a, baina bere deter min azioe t a n apertz e pzioar e n bidezko elkarlotura osoa duen a), eta hein horret a n adigai hau erabilera praktikorako ere beharrezko a eta

askigarria da, baina adigai hau bere ingurua n jiratzen denez eta berak ezagu tz a sintetikoa ukitzen duen galdekizun bakar bate a n ere laguntz e n ez digunez gero, orduan ezin dugu inoiz arrazoim e n hutsar e n bidezko norbere ezagu tz ar e n heda p e n gisa aurkeztu arrazoim e n a k subjektu ar e n aurrerap e n eten g a b e a islatzen duen Norbera identikoare n adigai soiletatik abiatut a . Erabat ezez agu n a zaigu ea materia zer ote den berbai ta n go gauz a gisa (objektu transz e n d e n t a l a); hala eta guztiz ere, bere iraunkort as u n a beha daiteke, agerp e n a den aldetik, kanpoko zerbait gisa errepre s e n t a t z e n den heine a n . Hala ere, nia soila errepr es e n t a z io guztien aldakuntz a n behat u nahi dudan e a n nire alderake t e n korrelatorik ez duda n ez gero, berriro ni neu izan ezik nire kontzien tziare n baldintza orokorrarekin, orduan erantzun tautologikoak baino ezin dizkiet ema n galdekizun guztiei, hain zuzen, nire adigaiari eta bere batas u n a ri ezkutua n niri objektu gisa atxikitzen zaizkidan berekitas u n a k emat e n dizkiedan heinea n eta jakin behar dena aurres u po s a t z e n dudan heinea n .

Idealtasun a r e n laugarren paralogismo a(kanpoko hartue m a n a r e n a )

Zerbait en izatea haute m a p e n jakinen kausa gisa soilik inferitu badai tek e , orduan gauz a honek existen tzia zalantza g a rria best erik ez du.

Baina kanpoko agerp e n guztiak honelako ak dira: beren izatea ezin da zuzenki haut e m a n , baizik eta inferitu best erik ezin daitezke egin, haut e m a p e n jakinen kausak diren heine a n .

Beraz, kanpoko sentsu e n objektu guztien izatea zalantza g a rria da. Ziurtasu n- eza honi kanpoko agerp e n e n idealtas u n a deitzen diot eta idealta su n honen irakasp e n a ri idealismo a deitzen zaio, eta kanpoko sentsu e n objektue n ziurtasu n ahalgarriare n baiezta p e n a ri , best e t ik, dualismo a deitzen zaio.

Psikologia transzen d e n t a l a r e n laugarren paralogismo ar e n kritika

Hasteko, premis ak etsa min a t u nahi ditugu. Bidezki baiezta dezake g u gugan dago e n a baino ezin daiteke el a haute m a n zuzenki eta nire existen tzia propioa haute m a p e n soil baten objektua izan daiteke el a. Beraz, nigandik kanpoko objektu erreal baten izatea (hitz hau esan a hi intelektu al e a n hartzen bada) ezin da inoiz zuzenki haut e m a p e n e a n ema n, baizik eta bere tik kanpo dagoe n kausa gisa barneko sentsu ar e n modifikazioa den honi gainpe n t s a dakioke, eta beraz, inferitua soilik izan daiteke. Horrega tik, Descart es e k haute m a p e n oro esan a hi hertsian esakun e honet a r a zedarrizta tz e n zuen bidezki: «ni naiz» (zerizan pentsa tz aile a naizen aldetik). Izan ere, argia da, kanpoko a nigan ez dago e n e z gero, ordua n ezin dudala nire apertz epzioan aurkitu, eta beraz, ezta egiat a n apertz e pzioar e n deter min azioa baino ez den ezein haute m a p e n e t a n ere.

Nik, beraz, kanpoko gauz ak benet a n ezin ditut haut e m a n , baizik eta nire barneko haute m a p e n e t ik abiatu t a beren izatea soilik inferi dezake t , hau kanpoko zerbait en kausa hurbilaren efektu tz a t hartzen duda n heinea n . Hala ere, efektu jakin bate tik kausa deter min a t u bater a doan inferien tzia ez da inoiz seguru a; zeren efektu a kausa bat baino gehiagok sortu baitezake . Hainbes t ez , haut e m a p e n baten kausarekin harre m a n a k beti zalantza g a rria dirau: ea barneko a ala kanpokoa den, ea kanpoko haute m a p e n a k deritzat e n a k gure barneko sentsu ar e n

jolas soilak diren, edo ea kanpoko objektu errealei lotzen zaizkien beren kausa gisa. Azkenen go e n izatea behinik behin inferitua best erik ez da eta inferentzia ororen arriskua du; aitzitik, barneko sentsu ar e n objektua (neu, nire errepre s e n t a z io ororekin bater a) zuzenki haut e m a t e n da eta bere existen tziak bater e zalantzarik ez du jasat e n .

Idealistat zat ez dira hartu behar, beraz, sentsu e n kanpoko objektue n izatea ukatzen duten ak, baizik haute m a p e n zuzen ar e n bitartez ezagutz e n direla onartz en ez duten ak eta hortik abiatu t a esperien tzia ahalgarri ororen bitartez beren errealit at e az inoiz guztiz ziur ez garela izango inferitzen duten ak .

Gure paralogism o a bere itxura iruzurtian aurkeztu aurretik bi idealismo bereizi behar direla oharrarazi behar dut halab e h a r r ez : transz e n d e n t a l a eta enpirikoa. Agerpen ororen idealismo transz e n d e n t a laren irakatsiaz agerp e n a k osotara errepre s e n t a z io gisa soilik begiztatz e n dituen irakasp e n a ulertzen dut, ez berbait an go gauzak gisa, eta honen arab er a espazioa eta denbor a gure begiesp e n a r e n sentsuzko formak best erik ez dira, ez, ordea, berez emat e n diren deter min azioak edo objektu e n baldintzak hauek berbai ta n go gauz ak diren aldetik. Idealismo honi espazioa eta denbora beren baitan (gure sentim e n e t ik beregainki) ema n d a k o zerbait gisa hartzen dituen errealismo transze n d e n t al bat kontrajar tz e n zaio. Errealista transz e n d e n t a l ak , beraz, kanpoko agerp e n a k berbait an go gauz ak balira bezala errepres e n t a t z e n ditu, gugan dik eta gure sentime n e t ik beregainki existitzen direnak, eta beraz, adime n ar e n adigai hutsen arab er a lirateke e n a k guga n dik at. Benet a n , errealista transz e n d e n t a l hau da gero idealista enpiriko gisa jokatzen duen a , eta sentsu e n objektu ez faltsuki aurresu p o s a t u ondoren beren baitan sentsurik gabe ere beren existen tzia gorde behar dutela, baldin eta kanpokoak izan behar badute , ordua n honek ikuspunt u honet a n sentsu e n gure errepr es e n t a z io denak beren errealit at e a ziurtatzeko askiezak direla aurkitzen du.

Aitzitik, idealista transz en d e n t a l a errealist a enpirikoa izan daiteke, eta beraz, deitzen zaion modu a n , dualista bat, h. d., materiare n existen tzia onar dezake autokontzien tzia soiletik irten gabe, eta nigan daud e n errepre s e n t a z ioak baino zerbait gehiago, eta beraz, «cogito, ergo sum» onar dezake. Izan ere, berak materia hau eta bere barneko ahalgarrit a su n a agerp e n gisa soilik onartze n dituen ez , gure sentim e n e t ik bereiztut a ezer ez den agerp e n gisa, bada , ordua n materia kanpoko ak izendatz e n diren errepr es e n t a z io e n era bat (begiesp e n a) da bere tz a t , ez bere baitan ere kanpoko objektu ei lotuko balitzaioke bezala, baizik haute m a p e n a k espazioarekin harre m a n e a n jartzen dituztelako, espazioa n dena best e dene tik at dago el a , baina espazioa bera gure baitan.

Hasiera tik adierazi dugu idealismo transz e n d e n t a l honen alde gaud el a. Beraz, gure irakatsiari esker materiare n izatea gure autokontzien tzia soilaren lekukotas u n a r e n bidez onartz eko eta horren bitartez neure buruare n izatea zerizan pents a tz aile gisa frogatu tz a t adieraz t eko ezbai oro desa g e r tz e n da. Izan ere, nire errepr es e n t a z ioez kontzien t e naiz; beraz, hauek existitzen dira eta errepr es e n t a z io hauek dituen nia bera ere bai. Hala ere, kanpoko objektuak (gorputz ak) agerp e n soilak dira, eta beraz, nire errepres e n t a z io e n era bat baino ez, eta beren objektu ak errepre s e n t a z io hauen bitart ez dira zerbait , baina haue t a t ik bereizita ezer ez. Beraz, kanpoko gauz ak existitzen dira, ni existitzen naizen bezala, eta biak nire autokontzien tziare n lekukotas u n zuzen ar ekin, baina bereizket a honekin: Norberare n errepre s e n t a z ioa subjektu pents a tz ailear e n errepre s e n t a z io gisa barneko sentsu ari soilik lotzen zaiola, zerizan heda tu a k ezaug arri tzen dituzten errepre s e n t a z io ak, ordea, kanpoko sentsu ari . Kanpoko objektue n errealit at e a ri dagokionez inferitzea nire barneko sentsu ar e n (nire pentsa m e n d u e n ) objektuar e n errealita t e a ri dagokionez inferitzea bezain gutxi behar dut, izan ere, biak errepre s e n t a z ioak baino ez dira, zeinen haute m a p e n zuzen a (kontzientzia) aldi bere a n beren errealita t e a r e n froga gogob e t e g a r ria den.

Beraz, idealista transz e n d e n t a l a errealist a enpirikoa da eta materiari, hau agerp e n a den aldetik, inferitu ezin den baina zuzenki haut e m a n daiteke e n errealita t e bat egozte n dio. Aitzitik,

errealismo transz e n d e n t a l a estualdian gerta tz e n da halab e h a r r ez , eta idealismo enpirikoari lekua egitera behar tu a aurkitzen da, zeren kanpoko sentsu e n objektuak sentsu e t a t ik ezberdinak diren zerbait gisa eta gure kanpoa n daud e n zerizan bereg ain bater ako agerp e n soil gisa hartzen baititu; izan ere, gauz a haue n gure errepre s e n t a z ioar e n kontzien tzia onen a izanda ere, ez da ziurra, errepre s e n t a z ioa existitzen baldin bada , berari dagokion objektu a ere existitzen denik; alderan tziz, gure siste m a n kanpoko gauza horiek, materia , beraz, beren tankera eta aldaket a guztiet a n agerp e n soilak dira, h. d., gugan daud e n errepre s e n t a z io ak, zeinen errealit at e az zuzenki garen kontzien t e .

Nik dakidan heinea n , idealismo enpirikoari lotzen zaizkion psikologo guztiak errealist a transz en d e n t a l ak direnez gero, ordua n kontseku e n t eki jokatu dut idealismo enpirikoari garran tzi handia emat e a n , giza arrazoim e n a ri gainditzen zaila gerta tz e n zaion arazoe t ako bat baita. Izan ere, egitat e a n , kanpoko agerp e n a k objektuek guga n eragiten dituzten errepr es e n t a z io tz a t hartze a n , objektu hauek beren baitan gugan dik at daud e n gauz ak diren aldetik, ezin da ulertu ea bere izate hori efektu tik kausa inferituz baino best e zein erat ara ezagut daiteke e n , eta beti ere zalantza g ar ria izaten iraun behar du ea azkena gure baitan ala guga n dik at den. Onar daiteke bai adiera transz en d e n t a l e a n guga n dik kanpo dago e n zerbait dela gure kanpoko begiesp e n e n kausa , baina hau ez da materiare n eta gauza gorpuzdun e n errepre s e n t a z ioaz ulertzen dugun objektu a; izan ere, hauek agerp e n soilak dira, h. d., errepr es e n t a z io- era soilak, beti ere guga n baino ez direnak, eta beren errealit at e a kontzientzia zuzene a n funtsa tz e n da, nire pentsa m e n d u propioare n kontzien tzia ere funtsa tz e n den bezala. Objektu transz e n d e n t a l a barneko zein kanpoko begiesp e n a ri dagokionez ezeza gu n a da era bere a n . Heme n, ordea, ez da bera solasgai a , objektu enpirikoa baizik, zeinari kanpokoa deitzen zaion espazioa n dago e n e a n , eta barneko objektu a denbora- hartue m a n e t a n soilik errepre s e n t a t z e n dene a n ; espazioa eta denbora , ordea, gugan best erik ez daud e.

Hala ere, « gugandik at» adieraz p e n a k saihet s ezin daiteke e n zentzu- bikoiztasu n a daukan e z , behin berbaitango gauza gisa guga n dik ezberdina izanik existitzen dena esan nahi duela, behin kanpoko agerpe nari dagokion a, bada , orduan adigai honi azken e n g o esan a hia n , alegia, gure kanpoko begiesp e n a r e n errealita t e a z egindako galdekizun psikologikoan hartzen den esan a hia n duen segur t a s u n eza kentze arre n , enpirikoki kanpokoak diren objektuak zentzu transz en d e n t a l e a n kanpoko ak dei dakizkiekee n e t a t ik bereizi nahi ditugu haiei zuzenki espazioan aurkitzen diren gauzak deituz.

Espazioa eta denbora apriorizko errepr es e n t a z io ak dira, guga n gure sentsuzko begiesp e n e n formen gisa daud e n a k, baita objektu erreal batek gure sentsu a sentsazio baten bitartez deter min a t u aurretik egon ere, bera sentsuzko hartue m a n haien araber a errepr es e n t a t z e a r r e n . Materialki edo errealki honek, ordea , espazioa n begiet si beharko litzateke e n Zerbait honek haute m a p e n a aurres u po s a t z e n du halab e h a r r ez eta hau ezin da ezein irudime n e n bidez asm at u edo sortu espazioan zerbaiten errealita t e a erakus t e n duen haute m a p e n honet a t ik beregainki. Sentsazioa da, beraz, errealita t e bat espazioan eta denbor a n ezaugarri tzen duen a sentsuzko begiesp e n a r e n era bati edo best e a ri lotzen zaione a n . Behin sentsazioa ema n baldin bada (zeinari haut e m a p e n a deitzen zaion, oro harrezko objektu bati aplikatzen baldin bazaio hau deter min a t u gabe), orduan bere anizkunta s u n a r e n bitart ez zenbai t objektu asm a daitezke irudime n e a n , honet a t ik at kokaleku enpirikorik ez duten objektuak espazioan edo denbora n . Hau ziurra da ezbairik gabe , zeren bai sents azioak hartzen baditugu, hots, atse gina eta mina, bai kanpoko sents azioak, hots, kolorea , beroa, eta abar, beti ere haut e m a p e n a baita lehenik sentsuzko begiesp e n a r e n objektuak pents a tz eko ekaia eman behar duen a . Haute m a p e n honek, beraz, zerbait erreal a errepres e n t a t z e n du espazioa n (orain kanpoko begiesp e n e z soilik dihardug u). Izan ere, lehenik, haut e m a p e n a errealita t e baten errepr es e n t a z ioa da, espazioa elkarrekin egote a r e n ahalgarrit a su n soilaren errepres e n t a z io a den bezala. Bigarrenik, errealita t e hau kanpoko sentsu ar e n aurre a n errepre s e n t a t z e n da, h. d., espazioan . Hirugarrenik, espazioa bera ez da

errepre s e n t a z io soila baino, eta beraz, bertan errepre s e n t a t z e n denak best erik ez du balio bertan erreala bezala 111 , eta aldera n tziz, bertan ema n a dena, h. d., haut e m a p e n a r e n bitart ez errepre s e n t a t z e n dena, erreal a ere bada bertan ; izan ere, bertan erreala ez balitz, h. d., begiesp e n enpirikoaren bidez zuzenki eman go ez balitz, ordua n ezingo litzateke asm at u , begiesp e n e n errealkia ezin baita a priori asm at u .

Kanpoko haute m a p e n orok, beraz, zuzenki frogatz e n du espazioan erreala den zerbait edo, are gehiago, hura errealkia bera da, eta hainbe s t ez , errealismo enpirikoa zalantz a ezina da, h. d., gure kanpoko begiesp e n ei zerbait erreala dagokie espazioa n . Noski, espazioa bera bere agerp e n guztiekin batera nigan best erik ez da, errepres e n t a z io a den aldetik; baina espazio honet a n dago, dena dela, errealkia, edo bertan emat e n da bene t a n eta asm aku n tz a guztitik bereg ainki gainera kanpoko begiesp e n e n objektu ororen ekaia; eta ezinezkoa da espazio honetan gugandik kanpokoa den ezer emat e a (zentzu transz e n d e n t a l e a n ) , zeren espazioa bera ez baita ezer gure sentime n e t ik at. Beraz, idealista zorrotzak ezin du eskatu hau frogatz eko beharra dago e nik: gure haute m a p e n a r i objektua dagokiola guga n dik at (esan a hi hertsian). Izan ere, halakorik balego, ordua n ezingo litzateke guga n dik at errepre s e n t a t u eta begiet si, zeren honek espazioa aurres u po s a t z e n baitu, eta espazioan den errealit at e a , errepr es e n t a z io soila den aldetik, haut e m a p e n a bera baino ez da. Kanpoko agerp e n e n errealkia, beraz, haut e m a p e n e a n best erik ez da egiazkoa, eta ezin du best e ezein moduta n izan egiazkoa.

Haute m a p e n e t a t ik abiatu t a objektue n ezagutz a irudimen a r e n jolas soilaren bidez edo esperien tziare n bidez sor daiteke. Eta hor objekturik egokitzen ez zaizkien errepre s e n t a z io iruzurtiak ager daitezke, eta iruzurra behin irudime n ar e n itxurap e n a ri (amet s e a n ) , behin juzga m e n a r e n hanka- sartze ari (sentsu e n iruzurra deitzen zaion horret a n) egozt en zaio. Eta hem e n erregel a honen arab er a jokatzen da, ilusio faltsua saihes t e a r r e n : erreala da haute m a p e n batekin lege enpirikoen arabera elkartuta dagoen a . Iruzur horrek eta berari buruzko ardurak, ordea , idealismo a zein dualismo a ukitzen dituzte, hem e n autug ai a esperien tziaren forma baino ez den heine a n . Gure kanpoko haute m a p e n e n errealit at e objektiboaz dugun ezbai faltsua den idealismo enpirikoa errefus a tz eko, aski da kanpoko haute m a p e n a k errealit at e bat espazioa n zuzenki frogatz e a , espazio hau, bere baitan errepre s e n t a z ioe n forma soila izan arren, hala ere, kanpoko agerp e n orori dagokionez (hauek ere errepre s e n t a z io soilak best erik ez direnak) errealita t e objektiboa izaki; halaber , haut e m a p e n ik gabe asm aku n tz a eta amet s a bera ezinezkoak dira, eta kanpoko gure sentsu ek, beraz, beraiei egokitzen zaizkien objektu erreal ak dituzte espazioa n esperien tzia ahalbide tz e n duten datu ei dagokien ez .

Idealista dog m a tikoa materiare n izatea ukatze n duen a litzateke , idealista eszep tikoa, zalantzan jartzen duen a , bere izatea frogaezintz a t duelako. Lehena, oro har materiare n ahalgarrit a su n e a n kontrae s a n a k aurkitzea uste delako soilik sor daiteke , eta hau ez da oraindik gure autugai a. Inferentzia dialektikoen ondoren go atalak, arrazoim e n a r e n barneko gatazka aurkeztuko duen ak, esperien tziare n testuinguru a n kokatz en denar e n ahalgarri t as u n a r e n adigaiei dagokien zailtasun hau gainditzen lagund uko du. Idealista eszeptikoa, ordea, gure baiez ta p e n a r e n oinarria soilik ukatzen duen eta haut e m a p e n zuzene a n oinarritzen dela uste dugun materiare n izatear e n gure limurtzea askieztza t adieraz t e n duen idealista , hainbes t ez , giza arrazoim e n a r e n ongile bat da, esperien tzia arrunt ar e n urrat s txikiene a n ere begiak ondo irekitzera eta agian amarruz soilik lortzen dugun a bidezki lortua bailitzan bereh al a jabego a n ez hartzera behar tz e n gaituel ako. Objekzio idealista hauek hem e n sortzen duten onura begi- bistako a da orain. Bortizki bultzatz en gaituzt e, baiezt ap e n arrunt e n e t a n nahas t u nahi ez badugu, haut e m a p e n denak, barneko ak zein kanpokoak, gure sentime n a ri atxikitzen zaion kontzientzia soiltzat hartzera , eta kanpoko objektuak ez berbait an go gauz atz a t , baizik errepre s e n t a z iotz a t soilik hartzera , eta haue t az zuzenki izan gaitezke kontzient e best e edozein errepres e n t a z iorekin gerta tz e n den legez, baina kanpoko ak izena dute guk kanpoko sentsu ak deitzen diegun sentsu ei egozte n zaizkielako,

haue n begiesp e n a espazioa izaki, zeina, best alde , berez errepre s e n t a z io- era bat best erik ez den, bertan haute m a p e n jakinak elkarlotzen direlarik.

Kanpoko objektuak berbait an go gauz atz a t hartzen baditugu, orduan erab a t ezinezkoa da ulertzea ea nola iritsiko ginat ek e e n guga n dik kanpo duten errealita t e a r e n ezagutz a r a , gugan dagoe n errepre s e n t a z io soilean eust en garen heinea n . Izan ere, ezin da norbera tik at sents aziorik izan, baizik norber ar e n baitan best erik ez, eta autokontzien tzia osoak gure deter min azio propioak baino ez ditu eskura tz e n . Beraz, idealismo eszeptikoak gera tz e n den ihes bakarra hartzera behar tz e n gaitu, hots, agerp e n e n idealtas u n e r a ihesa, Estetika transz e n d e n t a l e a n aurkeztu dugun a aurrez ikusi ezin izan genitue n ondorio hauet a tik beregainki. Hortaz, zera galdetz e n bada: ea, bada , honen ondorioz dualismo a arimare n irakasp e n e a n soilik gerta tz e n den; ordua n erantzun a hau da: noski! baina adiera enpirikoan best erik ez, h. d., materia, agerp e n e k o subst a n tzia den aldetik, benet a n esperien tziare n bilkuran emat e n zaie kanpoko sentsu ei , nia pents a tz ailea barneko sentsu ei emat e n zaien bezala, hau era berea n agerp e n e k o subst a n tzia den aldetik, eta agerp e n ok bi kasut a n gure kategoriak kanpoko zein barneko esperien tziako haute m a p e n e n bilkuran ezartzen dituen erregel e n arab er a izan behar dira elkarlotu ak. Dualismo ar e n adigaia hedat u nahi bada , ordea, eskuarki gerta tz e n den bezala, eta adiera transz en d e n t a l e a n hartu nahi bada , ordua n ez berak, ez berari kontrajarrit ako ek ere, alde bate tik, pneu m a ti s m o a k , best e t ik, materialismoa k, ez lukete oinarririk izango, gure adigaien deter min azioa n huts egin delako eta beren baitan direnar e n araber a ezez agu n a k zaizkigun objektue n errepr es e n t a z io- eraren ezberdint as u n a gauz a beren ezberdin t as u n tz a t hartzen delako. Nia barneko sentsu ar e n araber a errepre s e n t a t u a eta objektu ak espazioa n nigandik at benet a n espezifikoki erab a t ezberdin ak diren agerp e n a k dira, baina ez dira pents a tz e n horrega tik gauza ezberdin gisa. Objektu transz e n d e n t ala , kanpoko agerp e n e n zein barneko begiesp e n e n oinarrian datzan objektua , ez da materia , ezta zerizan pents a tz ailea bere baitan ere, baizik guri ezeza gu n a zaigun agerp e n e n oinarria, hots, lehen eta bigarren erako adigai enpirikoak eskura emat e n dituzten agerp e n e n oinarria.

Kritika honek nabar m e n ki behartz e n gaituen eran gorago finkatu t ako erregel ari atxikitzen baga tz aizkio, alegia, gure galdekizunak esperien tzia ahalgarriak bere objektuak eskura ema n ditzake e n bezain urrun soilik hedatz e a , ordua n ez zaigu behin ere burura tuko gure sentsu e n objektuei dagokien ez hauek beren baitan direnaz informazioa bilatze a , h. d., sentsu ekin harre m a nik gabe izan daitezke e n a z . Hala ere, psikologoak agerp e n a k berbait an go gauz atz a t hartzen baldin baditu, orduan bere irakatsian materia soilik onar dezake , materialista den aldetik, edo zerizan pents a tz aile soila (hots, gure barneko sentsu ar e n formar e n arab er ako zerizan a), espiritualist a den aldetik, edo biak, berez existitzen diren gauz ak bezala, dualista den aldetik, baina beti ere galarazi zaio, gaizki- ulertzea dela eta, honet az arrazoikeriet a n aritzea: ea berbai ta n go gauz a ez baina oro harrezko gauz a baten agerp e n a soilik dena bere baitan nola existi ote daiteke e n .

Arimaren irakaspen huts osoari buruzkokontsiderazioa, paralogismo

hauen ondorioz

Barneko sentsu ar e n Fisiologia den arimaren irakaspe n a , kanpoko sentsu ar e n objektu e n Fisiologia den gorputzaren irakaspe n ar ekin aldera tz e n badugu, orduan bietan asko enpirikoki ezagu tu ahal izateaz gain best e bereizket a ohargarri hau aurkitzen dugu: bigarren zientzian asko ezagu t daiteke el a a priori zerizan sarrezin hedat u baten adigai soiletik abiatu t a , lehen e a n , ordea ,

zerizan pentsa tz aile baten adigaitik abiatu t a ezin dela ezer a priori sintetikoki ezagu tu . Zergatia hau da. Biak agerp e n a k izan arren, kanpoko sentsu ar e n agerp e n a k badu gerakorra edo geldikorra den zerbait , deter min azio aldakorre n oinarrian dago e n substra t u a r e n , eta beraz, adigai sintetiko baten, hots, espazioar e n eta bertako agerp e n baten adigaia eskura emat e n duen zerbait , baina denbor ak bere aldetik, gure barneko begiesp e n a r e n forma bakarra izaki, ez du ezer geldikorrik, eta beraz, deter min azioe n aldakun tz ar e n ezagu tz a best erik ez du eskura tz e n , ez, ordea , objektu deter min a g a rri ar e n a . Izan ere, arima deitzen diogun horret a n dena jario jarraitua n dago, eta ezer ez da geldikorra, agian hain bakun a den nia izan ezik (horrela deitu nahi badiogu), errepr es e n t a z io honek edukirik, eta beraz, anizkunkirik ez duelako, alegia, eta horrega tik objektu bakun bat errepre s e n t a t z e n duela edo, hobeto esand a , ezaug arri tzen duela dirudi. Nia honek begiesp e n a izan beharko luke, pents a tz e a n oro har (esperien tzia ororen aurretik) aurres u po s a t u a izango litzateke e n e z , eta apriorizko begiesp e n gisa esakun e sintetikoak eskura tuko lituzke, baldin eta oro har zerizan pents a tz aile baten izaerar e n arrazoime n- ezagu tz a sortze a ahalgarria balitz. Nia hau, ordea, objektu baten adigaia ez den bezain gutxi da begiesp e n a , aitzitik, kontzien tziare n forma soila da, bi erat ako errepr es e n t a z ioei lagun egiten diena eta horrela ezagu tz ak bihurtzen dituen a , horret ar ako begiesp e n e a n objektu baten errepr es e n t a z iorako ekaia hornitzen duen zerbait emat e n den heine a n . Beraz, Psikologia arrazional guztia desa g er tz e n da giza arrazoim e n a r e n indar oro gainditzen duen zientzia gisa, eta gure arima esperien tziare n gida- hariaren arab er a estudia tz e a eta barneko esperien tzia ahalgarriak aurkez dezake e n edukiaz goiti ez doaz en galdekizun e n zedarriari atxikitzea baino best e biderik ez dugu.

Nahiz eta Psikologia arrazional ak ezagu tz a heda tz aile gisa onurarik ez duen, baizik, hainbe s t ez , paralogism o soilen elkarket az osatze n den, dena dela, berari ezin zaio onura negatibo garran tzitsu a ukatu gure arrazoim e n arrunt eta berezkoar e n inferentzia dialektikoen landu aldi kritikotza t soilik hartzen bada.

Zertarako behar dugu arrazoim e n a r e n printzipio hutse t a n best erik oinarritzen ez den arimar e n irakasp e n a ? Ezbairik gabe, batez ere geure Norbera pentsa tz aile a materialismo ar e n arriskuare n aurka segur t a tz eko. Hau, ordea , guk eman dugun geure Norbera pents a tz aile ar e n arrazoime n- adigaiak lortzen du. Izan ere, erab a t oker geund ek e ondore n beldur honek iraungo balu, hots, materia kenduz gero, horrekin pentsa tz e oro eta zerizan pents a tz aile e n existen tzia ezezta tu ak lirateke el a , eta alderan tziz, argi azaltzen dela: subjektu pents a tz ailea kenduz gero, ordua n gorputz e n mundu osoak desag e r t u behar duela, alegia, gure subjektu ar e n sentime n e ko agerp e n a eta bere errepre s e n t a z ioe n era bat best erik ez den mundu ak desa g e r t u behar duela.

Horren bitartez ez dut hobeto ezagutz e n , noski, Norbera pents a tz ailea bere berekitas u n ei dagokien ez , ezin dut era bere a n bere iraunkort a s u n a aditu, ezta bere existen tziare n beregain t a s u n a ere kanpoko agerp e n e n balizko substra tu transz en d e n t a l e t ik abiatut a , izan ere, hau best e hura bezain ezezagu n a baitzait. Dena dela, ahalgarria denez gero oinarri espekula tibo soila ez den best e nonbai t e t ik nire egoer ar e n aldakun tz a ahalgarri orotan nire izaera pents a tz ailear e n existen tzia iraunkorra dela itxaroaraz t e n didat e n arrazoiak hartze a , ordua n asko aurrera tz e n da, nire ezjakintas u n propioare n aitorpen askea egin arren, aurkari espekula tibo baten eraso dogm atikoak bazter tu ahal izateko eta berari zera azaltzeko bidea n , alegia, ezin duela inoiz nire subjektu a r e n izaeraz gehiago jakin nire itxarope n ei ahalgarrit a su n a ukatze a rr e n nik itxarop e n horiei atxikitzearre n dakidan a baino.

Gure adigai psikologikoen itxura transz e n d e n t a l honet a n hiru galdekizun dialektiko ere oinarritzen dira oraindik, Psikologia arrazional ar e n benet ako xede a osatz en duten ak eta, goragoko azterket e n bidez izan ezik, inon ezin erab aki direnak, hots, 1) arimak gorputz organiko batekin duen komunit a t e a r e n ahalgarrit a su n a z , h. d., abere t a s u n a eta arimare n egoeraz gizakiaren bizitzan; 2) komunita t e honen hasieraz , h. d., arimaz gizakiaren jaiotzan eta jaiotzare n aurretik; 3) komunit a t e honen amaier az , h. d., arimaz gizakiaren heriotzea n eta ondoren (hilezkortasu n a r e n galdekizun a).

Hau baiezt a tz e n dut, beraz: halako galdekizun e t a n aurkitzen omen den, hots, objekzio dogm a tikoak diren aldetik adimen arrunt ak eduki dezake e n a baino gauze n izaerar e n ikuskera sakona go a izateko asmo a azaltzen duten galdekizune t a n aurkitzen omen den zailtasun oro itxurap e n bate a n funtsa tz e n da, zeinaren araber a pents a m e n d u a n soilik existitzen dena hipost a si a tu egiten den eta subjektu pents a tz ailetik at dagoe n objektu erreal gisa onartze n den, hots, agerp e n a best erik ez den hedad ur a gure sentime n a gabe ere kanpoko gauz en berekitas u n iraunkortz a t hartzeko eta higidura gure sentsu e t a t ik at bere baitan errealki gerta tz e n den beren efektu tz a t hartzeko itxurap e n a . Izan ere, materia, arimarekin duen komunit a t e a g a t ik hainbes t e ezbai sortzen dituen a , ez da forma soila baino, edo kanpoko sentsu a deitzen zaion begiesp e n a r e n bidez ekiten duen objektu ezeza gu n baten errepre s e n t a z io- era baino. Baliteke gugan dik at materia deitzen diogun agerp e n horri egokitzen zaion zerbait izatea ; baina agerp e n a den heinea n , ez da gugan dik at, baizik pents a m e n d u soil bat guga n, nahiz eta pents a m e n d u hau aipatu t ako sentsu ar e n bitartez gugan dik at balitz bezala errepr es e n t a t z e n dugun. Materiak ez du esan nahi, beraz, barneko sentsu ar e n objektutik (arima) hain ezberdina eta heteroge n e o a den subst a n tzien era bat, baizik (beren baitan ezeza gu n a k zaizkigun) objektu e n agerp e n e n homog e n e o t a s u n eza best erik ez, zeinen errepr es e n t a z io ei , barneko sentsuko ei ez bezala, kanpoko ak deitzen diegun, nahiz eta gainerako pents a m e n d u oro gisa subjektu pents a tz aile ar e n errepre s e n t a z ioak diren, beren baitan, ordea , osagai iruzurti hau jasoz: objektuak espazioan errepre s e n t a t z e n dituzten ez gero, nolabai t esat eko, hauek arimatik askatz en dira eta beretik kanpo airean igeri daud el a dirudite , zeren begiet siak direneko espazioa bera ez baita errepre s e n t a z io bat baino, bere parekorik ezin aurki daiteke el a arimatik at, bera ere errepr es e n t a z ioa den aldetik. Beraz, ez da galdetz e n arimak guga n dik kanpoko subst a n tzia ezagun eta arrotzekin duen komunita t e az , baizik barneko sentsu ar e n errepre s e n t a z ioek gure kanpoko sentime n a r e n modifikazioekin duten elkarloturaz best erik ez, eta hauek lege iraunkorren araber a elkarlotuak izan daitezke e n eraz, horrela esperien tzia bate a n elkar daiteze n .

Barneko eta kanpoko agerp e n a k esperien tziako errepre s e n t a z io soil gisa bater a atxikitzen ditugun artea n , bada , ez dugu ezer absurdurik eta sentsu e n bi eren komunita t e a bitxia bihurtzen duenik aurkitzen. Kanpoko agerp e n a k hipost a si a tu ahala hauek errepr es e n t a z io gisa ez, baina gugan daukat e n kualitate berean baita gugandik kanpo ere berez diren gauza gisa hartzen baditugu, eta beren ekintzak, berriz, haiek agerp e n gisa elkarrekin hartue m a n e a n erakus t e n dituzten ak, gure subjektu pents a tz aileari lotzen bazaizkio, bada, ordua n gugan dik kanpoko kausa arazleen izaera bat dugu, hots, berak guga n dituen efektuekin bat etorri nahi ez duen izaera, zeren haiek kanpoko sentsu ari soilik lotzen baitzaizkio, hauek, berriz, barneko ari , inolaz ere homog e n e o a k ez diren sentsu ei , beraz, subjektu bate a n batera t u ak egon arren. Ez dugu, bada, lekuare n aldaket a ez den best e kanpoko efekturik, eta joera soilak ez diren best e indarrik, alegia, espazio- hartu e m a n bihurtzen diren joerak beren efektu gisa. Gugan, ordea , efektu ak pents a m e n d u a k dira, eta bertan ez dago ezein lekuren, higidurare n , tankerar e n edo espazioare n deter min azioar e n hartu e m a n ik, eta guk kause n gida- haria eraba t galtzen dugu barneko sentsu a n erakutsi behar ziren beren efektu et a n . Hala ere, aintza t hartu behar dugu gorputz ak ez direla guga n prese n t daud e n objektuak beren baitan, baizik inork ezagutz e n ez duen objekturen baten agerp e n soilak, halab er , higidura ez dela kausa ezeza gu n horren eragina, baizik gure sentsu e t a n duten eraginar e n agerp e n a best erik ez, eta ondorioz, biak ez direla zerbait guga n dik at, baizik guga n daud e n errepre s e n t a z ioak best erik ez, eta beraz, materiare n higidurak ez ditu guga n errepre s e n t a z ioak eragiten, baizik bera (eta beraz, horren bitartez ezagu g a rria bihurtzen den materia) errepre s e n t a z io soila da, eta azkenik, norber ak sortut ako zailtasun osoa honet a n biltzen da: nola eta zein kausare n bitartez daud e n elkar lotuta kanpoko begiesp e n a k deitzen diegun gure sentime n a r e n errepr es e n t a z ioak, horrela lege enpirikoen araber a guga n dik kanpoko errepre s e n t a z io gisa errepr es e n t a ditzake gu n . Galdekizun honek ez du barnebil tzen gugan dik at daud e n kausa arazle eraba t arrotzen errepr es e n t a z io e n jatorria argitzeko zailtasun a , kausa ezez agu n a guga n dik kanpoko kausa tz a t hartzen dugun heine a n , honek naha sk e t a baino ezin baitu

sortu. Ohitura luzeare n indarrez errotu den sasi- interpre t azioa azaltzen duten judizioen zuzenke t a ri bereh al a best e kasue t a n eskatz en den argitasu n a emat e a ezinezkoa gerta tz e n da, haue t a n ez baitago adigaia nahas t e n duen era honet ako ilusio itzuriezinik. Horrega t ik, arrazoime n a teoria sofistikoet a tik askatz e honek zailki lortuko du bere gogob e t e osorako behar den nabari ta su n a .

Hau ondore n go era honet a n sust a tu ahal izango dudala uste dut.

Objekzio denak objekzio dog m atiko, kritiko eta esze p tikoe ta n sailka ditzake gu. Objekzio dogm a tikoa esakun e baten aurka zuzentz en dena da, kritikoa esakun e baten frogaren aurkakoa. Lehen ak, objektuar e n izaerare n antolaer ar e n ikuskera behar du, esakun e a k objektu horret az aipatz e n duen ar e n aurkakoa baiezta tu ahal izatearre n ; horrega tik da dogm atikoa, eta autug ai a den antola er a aurkako ak baino hobeto ezagu tz e n duela dio. Objekzio kritikoak esakun e a bere balio edo balioez an ukituga b e uzten duen ez eta froga soilik ukatzen duen ez gero, orduan ez du objektua hobeto ezagu tz erik behar edo bere ezagu tz a hobe ar e n asmorik izan behar; baiztap e n a k oinarririk ez duela best erik ez du azaltzen, ez hura okerra denik. Objekzio eszeptikoak esakun e a eta bere aurkako a elkarren aurrea n jartzen ditu garrantzi bereko objekzio gisa, bata dogm a gisa eta best e a bere objekzio gisa, eta aldera n tziz; kontrajarritako bi aldee n araber a dogm a tikoa dela eta objektu az egindako judizio oro deus ez t a tz e n duela dirudi. Objekzio dogm atikoak zein eszeptikoak objektuari zerbait baiezta tuz edo ukatuz atxikitzeko beharrezkoa den adina ikuskera erakutsi behar dute. Objekzio kritikoa best erik ez da, ordea , teoria erais te n duen a, bere baiezt ap e n a r e n mese d e t a n ezerez a eta irudikatu a soilik dena onartze n dela azaltzen duen heine a n , baita teoriari ustezko oinarritzap e n a kentzen diona ere, gainerako a n objektuar e n antolaer az ezer erab aki nahi izan gabe.

Gure arrazoim e n a r e n adigai arrunt ei jarraiki dogm a tikoak gara gure subjektu ak gugan dik kanpoko gauz ekin duen komunita t e a ri dagokion ez , eta egiazko objektu hauek guga n dik beregain tz a t hartzen ditugu dualismo transz en d e n t a l jakin bati jarraiki, zeinak ez dizkion subjektu a ri egozt en kanpoko agerp e n haiek, errepre s e n t a z ioak diren heine a n , aitzitik, sentsu e n begiesp e n a k emat e n dizkigun bezala guga n dik at objektu gisa ezartz en ditu eta subjektu pents a tz ailetik eraba t baztertz en ditu. Subrepzio hau da arimar e n eta gorputz are n arteko komunit a t e a r e n teoria ororen oinarritzap e n a , eta ez da inoiz galdetz e n ea agerp e n e n errealita t e objektibo hori osorik zuzen a den, baizik hau onartu tz a t aurresu p o s a t z e n da, eta bera argitu eta ulertu beharreko eraz soilik jardut e n dugu arrazoikeriet a n . Eskuarki honi buruz asm at u diren eta bene t a n ahalgarriak diren hiru siste m a bakarrak ondore n go hauek dira: eragin fisikoarena , aurrez deter min a t u t a ko harmoniarena eta izadia z goitiko laguntzarena .

Arimaren eta materiare n arteko komunit a t e a r e n azken bi argipen- erak adimen arrunt ar e n errepre s e n t a z ioa osatz en duen lehen ar e n aurkako objekzioet a n oinarritzen dira, hots, materia gisa agertz e n dena ezin dela izan eragin zuzen baten bitartez errepre s e n t a z ioe n kausa, hau efektue n era eraba t heteroge n e o a baita. Hauek ezin dute, ordua n, kanpoko sentsu e n objektutz a t ulertzen duten a agerp e n a best erik ez den materiare n adigaiar ekin lotu, eta beraz, bere baitan jadanik kanpoko objekturen batek eragind a sortu den errepr es e n t a z io soila den materiare n adigaiar ekin lotu, izan ere, best el a hau esan go lukete: kanpoko objektu e n errepre s e n t a z ioak (agerp e n a k) ezin direla izan gure goga m e n e k o errepres e n t a z io e n kanpoko kausak, objekzio zentzug a b e a litzateke e n a , inori ez baitzaio burura tuko behin errepres e n t a z io soiltzat berrez a gu t u duen a gero kanpoko kausatz a t hartze a . Gure oinarri- esakun e e n araber a , beraz, beren teoria ondore n go a ri jarraiki antolatu behar dute: gure kanpoko sentsu e n egiazko objektu (transz e n d e n t a l a) dena ezin daiteke el a izan materia izenpe a n jasotzen ditugun errepre s e n t a z ioe n (agerp e n e n ) kausa . Inork funtsaz ezin aldarrika dezake e n e z gero kanpoko sentsu e n gure errepr es e n t a z ioe n kausa transz en d e n t a l az zerbait ezagu tz e n duela, ordua n bere baiezt ap e n a eraba t oinarrigab e a da. Eragin fisikoaren irakasp e n a r e n ustezko hobetz aileek dualismo transz en d e n t a l baten

errepre s e n t a z io- era arrunt ari jarraiki materia berez berbait an go gauz atz a t hartu nahiko balute (eta ez gauza ezeza gu n baten agerp e n soil gisa) eta beren objekzioa hau azaltzera zuzendu nahiko balute: bere baitan higiduren a baino best e kausalit at erik erakus t e n ez duen kanpoko objektua halakoa inoiz ezin daiteke el a errepr es e n t a z ioe n kausa arazlea izan, baizik hirugarre n zerizan a hartu behar dela baliabide modu a n, bien artea n , elkarrera gin a ez bada ere, behinik behin korrespo n d e n tz ia eta harmonia eratz eko, bada, orduan beren errefusa p e n a eragin fisikoaren πρ∼v τον ϕε∼υ δοζ hau bere dualismo a n onartze a r ekin hasiko lukete, eta beraz, beren objekzioarekin berezko eragina ez ezik, beren aurresu p o sizio dualistiko propioa ere errefus a t uko lukete. Izan ere, izaera pents a tz ailear e n eta materiare n arteko loturari dagokion zailtasun oro amarruz sartut ako errepre s e n t a z io dualistiko harta tik soilik sortzen da: materia berez ez dela agerp e n a , h. d., ez dela objektu ezeza gu n bati dagokion goga m e n a r e n errepr es e n t a z io soila, baizik objektua dela bere baitan, guga n dik at eta sentim e n orota tik beregainki existitzen den objektua .

Ezin da arrunki onartu t ako eragin fisikoaren aurkako ezein objekzio dogm a tikorik egin. Izan ere, baldin eta aurkakoak onartze n badu materia eta bere higidura agerp e n soilak, eta beraz, errepre s e n t a z io soilak direla, orduan zailtasun a honet a n soilik ezar dezake: gure sentime n a r e n objektu ezeza gu n a ezin daiteke el a izan guga n daud e n errepre s e n t a z ioe n kausa , baina ezerk ez dio emat e n hau onartzeko eskubiderik, zeren inork ezin baitu objektu ezezagu n batek egin dezake e n a edo egin ezin dezake e n a erabaki. Gure goragoko frogen arab er a , ordea, idealismo transz en d e n t a l hori halabe h a rr ez onartu behar du, errepre s e n t a z ioak nabar m e n ki hipost a si a tu eta egiazko gauza gisa beren baitatik kanpo ezarri nahi ezea n .

Hala eta guztiz ere, eragin fisikoaren iritzi- irakasp e n arrunt ar e n aurka ongi oinarritut ako objekzio kritikoa egin daiteke . Bi erat ako subst a n tzien ustezko komunit a t e a k , subst a n tzia pents a tz ailear e n eta heda tu a r e n arteko ak, dualismo zakar bat ezartzen du oinarrian, eta azkenak, subjektu pents a tz ailear e n errepr es e n t a z io soila izaki, subst a n tziok berez irauten duten gauz ak bihurtzen ditu. Beraz, gaizki- ulertut ako eragin fisikoa erab a t bazter daiteke, bere froga- oinarria eraba t hutsala eta amarruz sartut ako a dela azaltzen baldin bada .

Pentsa tz ailea dena eta heda tu a denar e n arteko komunita t e az egiten den galdekizun ezagu n a honet a n bilduko litzateke , irudikatut ako guztia bazter tuz gero: ea nola egon daiteke e n subjek tu pentsa t zaile batean oro har kanpoko begiesp e n a , hots, espazioar e n begiesp e n a (bere betek e t a , tanker a eta higidura). Ezein gizakik ezin du, ordea, galdekizun honen erantzun a aurkitu, eta gure jakintzare n zulo hau ezin da inoiz bete, baizik eta kanpoko agerp e n e i errepr es e n t a z io- era honen kausa den objektu transz e n d e n t a l bat atxikiz ezaugarri tu best erik ezin da egin, nahiz eta guk bera ez dugun ezagutz e n , eta beraz, inoiz bere adigairik ez dugun jasoko. Esperien tziaren alorrea n ager daitezke e n eginkizun denet a n agerp e n haiek berbait an go objektu tz a t hartzen ditugu, beren ahalgarri t as u n a r e n lehen oinarriaz axolarik izan gabe (agerp e n a k diren aldetik). Esperien tziare n mugaz goiti bago az , ordea, orduan objektu transz e n d e n t a l baten adigaia beharrezko a bihurtzen da.

Izaera pentsa tz aile ar e n eta hedat u a r e n arteko komunita t e horren aurre tiko (bizitzan) edo komunit a t e a ezezta tu ondore n go (heriotzea n) egoerei dagozkien gatazka eta objekzio guztiez erabakia komunit a t e honi buruzko oharp e n hauen ondorio zuzena da. Subjektu pentsa tz aile ak gorputz ekin edoz ein komunit a t e izan aurretik pentsa zezake el a dioen iritzia horrela adieraziko litzateke: zerbait espazioa n agerrar az t e n duen sentime n- era honen hasiera baino lehen a go egungo egoera n gorputz gisa agertz en diren objektu transz e n d e n t a l berak era erab a t ezberdine a n begiet siak izan zitezkeela . Arimak mundu gorpuzdun a r ekin duen komunit a t e oro ezezta tz e a n hark oraindik iraun dezake el a pentsa tz e n duen iritzia honela iragarriko litzateke: baldin eta oraingoz ezez agu n a k zaizkigun objektu transz e n d e n t a l ak materiazko mundu gisa azaltzen dizkigun sentime n- era desa g er t uko balitz, orduan ez litzateke beren begiesp e n oro ukatuko, eta jarraian subjektu pentsa tz aile ak ezagu tz e a ahalgarria litzateke , gorputz gisa ez izan arren, noski.

Inork ezin du eman halako baiez ta p e n e n oinarririk printzipio espekula tibo e t a t ik abiatu t a , ezta beren ahalgarri t as u n a frogatz eko ere, baizik hau aurresu p o s a t z eko best erik ez; baina, era berea n , inork ezin du objekzio dogm atiko baliodunik ema n beren aurka. Izan ere, pertson a hori edonor dela ere, nik edo best e edonork bezain gutxi daki kanpoko agerp e n gorpuzdu n e n barneko kausa absolutu az . Ezin du jakin nahi izan oinarri onekin ea kanpoko agerp e n e n errealita t e a egungo egoera n (bizitzan) non funtsa tz e n ote den, eta beraz, ea kanpoko begiesp e n ororen baldintza, edo subjektu pentsa tz aile a bera, egungo egoera r e n ondoren (heriotze a n) desa g er t uko ote litzateke e n .

Beraz, gure esentzia pentsa tz aile ar e n izaerari eta gorputz en mund u a r ekin duen elkarloturari buruzko gatazka oro ezer ez jakitetik sortzen den zuloa arrazoim e n a r e n paralogism o ekin bete tz e a r e n ondorio soila da, gure pents a m e n d u a k gauz ak bihurtuz eta hauek hipost asia tuz bete ere, eta hortik irudikatu t ako zientzia sortzen da baiezta tuz nahiz ezezt a tuz onartu t ako az , zeren hala jokatzen duen ak, edo ezein gizakiren adigairik ez duen objektuez zerbait ezagu tz e n duela uste baitu, edo bere errepr es e n t a z io propioak objektu ak bihurtzen baititu, eta horrela zentzu-bikoiztasun a r e n eta kontra e s a n e n zirkulu amaiga b e a n jiraka baitabil. Kritika zorrotz baina zuzen baten zuhurt as u n a k soilik libra gaitzake itxurap e n dogm atiko hauet a tik, hots, hainbat pertson a zorion irudikatu e n bitart ez teoria eta siste m e n menp e a n lotzen dituen itxurap e n haue t a tik, eta kritika honek soilik zedarrizta dezake gure asmo espekula tibo oro esperien tzia ahalgarriare n alorrera , ez hainbat saialdi arrakas t a g a b e ri buruzko burla hutsar e n bitart ez , edo gure arrazoime n a r e n zedarrieng a t iko erruki- negarr e n bitartez, baizik oinarri- esakun e seguru ez osatut ako bere muge n deter min azioar e n bitartez, zeinak bere nihil ulterius- a konfiantz a handien az izadiak berak ezarri dituen zutab e herkuleo ei lotzen dien, honela gure arrazoim e n a r e n bidaia eten ga b e luzatzen diren esperien tziare n kostalde t a r a ino soilik jarraitzeko, utzi ezin dugun bidaia, kostarik gabeko ozeano batera ausartu ezea n , beti iruzurtiak diren ikuspegiekin azken e a n ahalegin neketsu eta luze oro itxarop e nik gabekotz a t jo eta hauek uztera behar tz e n gaitue n ozeanor a bidaia, hain zuzen.

* * *

Arrazoime n hutsar e n paralogism o e t a ko itxura transz en d e n t a l nahiz berezkoar e n argiket a nabari eta orokor baten eta, era bere a n , sistem a t ikoa den eta kategorien taulari paraleloki darion antola m e n d u a r e n legezt a p e n a r e n zordun gara oraindik. Atal honen hasieran ezingo genuke e n argiket a honet az ardura tu , iluntasu n a r e n arriskuan erori edo geu dese gokiro aitzinatu ezea n . Orain obligazio hori bete tz e n saiatuko gara.

Itxura oro hem e n dik dator: pentsa tz e a r e n baldintza subjektiboa objektuaren ezagu tz a tz a t hartze tik. Horrez gain, Dialektika transz e n d e n t a l a r e n sarreran azaldu dugu arrazoim e n hutsak baldintza tuki jakin baterako baldintzen sintesiare n totalitat e az soilik jardut e n duela. Arrazoimen hutsar e n itxura dialektikoa ezagu tz a enpiriko deter min a t u e t a n gerta tz e n den ezein itxura enpiriko izan ezin daiteke e n e z gero, ordua n itxura pents a tz e a r e n baldintzen alde orokorrari dagokio eta arrazoime n hutsar e n erabilera dialektikoar e n hiru kasu best erik ez daud e:

1. Pentsa m e n d u baten baldintzen sintesia oro har;

2. Pentsa tz e enpirikoare n baldintzen sintesia;

3. Pentsa tz e hutsare n baldintzen sintesia.

Hiru kasu hauetan arrazoimen hutsak sintesi honen totalitate absolutuaz soilik jarduten du, h. d., baldintzatugab e a den baldintzaz. Sailkaketa honetan oinarritzen da itxura transzendental hirukoitza ere, Dialektikaren hiru atalak osatzeko aukera ematen duen eta arrazoimen hutsetik abiatutako beste

hainbat itxurazko zientzien ideia eskura ematen duen itxura: Psikologia, Kosmologia eta Teologia transzendentala. Hemen lehenengo a besterik ez da gure autugaia.

Oro harrezko pentsa tz e a r e n edoz ein objekturi dagokion ez (sentsu e n a zein adimen hutsar e n a dela ere) pents a m e n d u a r e n harre m a n e z abstrai tzen denez gero, orduan oro harrezko pents a m e n d u baten baldintzen sintesia (1 zenbakia) ez da objektiboa, baizik faltsuki objektu baten errepre s e n t a z io sintetikotza t hartzen den pents a m e n d u a r e n sintesi soila subjektu ar ekin.

Heme n dik zera ere ondoriozta tz e n da: berez baldintza tu g a b e a den oro harrezko pentsa tz e ororen baldintzar e n inferentzia dialektikoak ez duela edukiaz hutsik egiten (izan ere, eduki edo objektu oroz abstrai tzen du), baizik formaz best erik ez, eta huts honi paralogism o a deitu behar zaio.

Gainera, pents a tz e orori lagun egiten dion baldintza bakarra nia denez gero «nik pents a tz e n dut» esakun e orokorrea n , ordua n arrazoim e n a k baldintza honekin du zerikusia, bera baldintza tu g a b e a den heinea n . Bera, ordea, baldintza formala best erik ez da, hots, halako pents a m e n d u bakoitzare n batasu n logikoa, eta bertan nik objektu oroz abstrai tzen dut eta, hala ere, hau nik pentsa tz e n dudan objektu gisa errepre s e n t a t z e n da, hots, nia bera eta bere batasu n baldintza tu g a b e a .

Norbaitek galdetz e n badit: zer antolaer a du pentsa tz e n duen gauzak? Orduan ez dakit zer erantzun diezaioked a n horri a priori, zeren erantzun a k sintetikoa izan beharko bailuke (izan ere, erantzun analitikoak agian pentsa tz e a argitzen du, baina ez du emat e n ezagu tz a heda turik pents a tz e hori bere ahalgarri t as u n e a n funtsa tz e n duen az). Konponke t a sintetiko bakoitzerako, ordea, eginkizun hain orokorrea n eraba t baztertu dugun begiesp e n a eskatz en da. Era berea n , inork ezin du galdekizun hau bere orokortas u n e a n erantzun: nolakoa izan behar du higikorra den gauz a batek? Izan ere, heda d ur a sarrezina (materia) ez da eman a . Nik orokorre a n galdekizun haren tz a t eran tzunik ez dakidan arren, dena dela, kasu bakan e t a n eman nezake el a dirudit autokontzien tzia adieraz t e n duen esakun e a n , «nik pentsa tz e n dut». Izan ere, nia hau lehen subjektu a da, h. d., subs t a n tzia da, bakun a da, eta abar. Hauek, ordea, esperien tzia- esakun e soilak izan beharko lukete, halako ezein predikatu (enpirikoak ez direnak) barnebildu ezin dituzten ak, oro har eta a priori pents a tz eko ahalgarri t as u n- baldintzak aipatz en dituen erregel a orokorrak eduki ezean . Honela, esen tzia pents a tz aile baten izaerari buruz juzgatz eko ikuskera , eta gainera , adigai soileta tik abiatut a juzgatz eko ikuskera , hasiera bate a n hain onargarria iruditzen zitzaidan a , orain susm a g a r ri a bihurtzen da, bere hutse gi t e a oraindik aurkitu ez den arren.

Nik neure buruari oro har zerizan pentsatzailea naizen aldetik egozten dizkiodan atributu hauen jatorriaren ikerkuntza sakonagoak soilik aurki dezake hutsegitea. Atributuak ez dira kategoria hutsak baino, eta hauen bitartez inoiz ezin dut pentsatu objektu determinatu bat, baizik errepresent azioen batasuna besterik ez, horrela beren objektu bat determinatzearren. Oinarrian datzan begiespenik gabe kategoriak soilik ezin du objektu baten adigairik sortu; izan ere, begiespenaren bitartez soilik ematen zait objektua, hots, ondoren kategoriaren arabera pentsatzen den objektua. Nik gauza bat agerpeneko substantziatzat adierazten badut, orduan aldez aurretik bere begiespenaren predikatuak eman behar zaizkigu, eta nik hauetan iraunkorra dena aldakorra denetik eta substratua (gauza bera) berari atxikitu besterik egiten ez zaionetik bereizten ditut. Gauza bat agerpen e a n bakuna dela badiot, orduan horretaz zera ulertzen dut: bere begiespena agerpenaren zatia dela, baina ezin dela zatitu, eta abar. Zerbait, ordea, adigaian bakuna bezala berrezagutzen bada, baina ez agerpene a n, orduan horren bitartez ez dut objektuaren ezagutzarik, baizik Zerbaitez oro har egiten dudan adigaiaz besterik ez, ezein begiespen propiotarako gai ez den adigaiaz. Erabat bakuna den zerbait pentsatzen dudala besterik ez diot, zeren benetan Zerbait badela baino gehiago ez baitakit esaten.

Apertzepzio soila (nia), ordea , subst a n tzia da adigaian , bakun a da adigaian , eta abar, eta horrela, teore m a psikologiko haiek guztiek beren zuzenta s u n eztab aid a e zin a dute. Honen bitart ez

ez da, alabain a , arimaz beraz benet a n jakin nahi dena ezagu tz e n , izan ere, predikatu hauek guztiek ez dute balio begiesp e n e z , eta ondorioz, ezin dute esperien tziako objektu ei aplikatuko litzaieke e n ondoriorik izan, eta beraz, eraba t kaskalak dira. Izan ere, subs t a n tziare n adigai hark ez dit irakas t e n arimak berez irauten duenik, ezta kanpoko begiesp e n e n era bere a n zatitu ezin den zatia denik ere, eta beraz, izadiaren ezein aldake t a r e n bitartez sortu edo desa g er t daiteke e nik; berekitas u n hauek arima ezagu g a rria bihur dezake t e esperien tziare n testuinguru a n , eta bere jatorria eta etorkizuneko egoeraz zerbait jakinarazi ahal izango lukete. Nik, ordea, orain kategoria soilen bitartez arima subs t a n tzia bakun a dela esat e n baldin badut , ordua n argi dago: subst a n tziare n adime n- adigai gordinak gauz a bat berbai ta n go subjektu gisa errepr es e n t a t u behar izatea best erik barnebiltzen ez duen ez , bere aldetik best e baten predikatu bat izan gabe , orduan hortik ez dela ezer ondoriozta tz e n iraunkort a s u n a z , eta bakun a izatear e n atributu ak ezin duela ziurki iraunkort a s u n hau gainera t u , eta beraz, ez dela deus ere irakas t e n arimak mundu ar e n aldaket e t a n aurki dezake e n a z . Norbaitek arima materiaren zati bakuna dela esan ahal izango baligu, ordua n honet a t ik iraunkort a s u n a eta, izaera bakun ar ekin batera , bere deus ez t a e zin t a s u n a erator genez ak e e n esperien tziak beraz irakast e n duen e t ik abiatut a . Niaren adigaiak, ordea , ez digu hitz bat bera ere esa t e n honet az oinarri- esakun e psikologikoan («nik pents a tz e n dut»).

Ondoren go a n oinarritzen da, ordea, gugan pents a tz e n duen zerizan ak bere burua kategoria hutse n bitartez, eta gainera , bere batasu n absolutu a bere izenburu bakoitzaren menp e a n adieraz t e n duten e n bitart ez ezagutz e n duela uste izatea. Apertzepzioa bera da kategorien ahalgarrit a su n a r e n oinarria, zeinek beren aldetik begiesp e n a r e n anizkunkiare n sintesia best erik errepre s e n t a t z e n ez duten, anizkunki honek bere batas u n a apertz epzioan duen heine a n . Horrega tik da oro har autokontzien tzia batas u n ororen baldintza denar e n errepr es e n t a z io a , bera, aldiz, baldintza tu g a b e a izaki. Hau esan daiteke , beraz, nia pents a tz aileaz (arimaz), hots, subst a n tzia gisa, bakun gisa, denbora orotan zenbakiari dagokionez identiko gisa, eta best e izate oro inferiaraz t e n duen izatear e n korrelato gisa pents a tz e n denaz: bera ez dela ezagutz e n kategorien bitartez , baizik berak ezagu tz e n dituela kategoriak eta hauen bitartez objektu guztiak apertz e pzioar e n batasu n e a n , eta beraz, bere bitart ez ezagutz e n dela. Argitzailea da oro har objektu bat ezagu tz e a r r e n aurresu p o s a t u behar duda n gauz a bera ezin dela objektu gisa ezagu tu eta Norbera deter min a tz ailea (pents a tz e a ) ezin dela Norbera deter min a g a r ri tik (subjektu pents a tz ailea) bereizi, ezagutz a eta bere objektu a bereizten diren bezala. Dena dela, ez dago ezer berezkoa gorik eta erakarg arriagorik pentsa m e n d u e n sintesiko batasu n a pents a m e n d u haue n subjektu a n haute m a n d a k o batas u n tz a t hartzeko itxura baino. Honi kontzientzia hipost asia tu a r e n subrepzioa dei dakioke (apperc e p tionis subst a n ti a t a e ) .

Arimaren irakasp e n arrazionalare n arrazoim e n- inferentzia dialektikoet ako paralogism o ari izenburu a logikoki ema n nahi bazaio, inferentziek premis a zuzenak dituzten heine a n , bada , ordua n irakasp e n a sophism a figurae dictionis gisa har daiteke , eta bertan kategoriare n esakun e nagusiak erabilera transz e n d e n t a l soila du bere baldintzari dagokionez , esakun e txikiak, ordea, eta konklusioak, baldintza horri menp er a t z e n zaizkion heine a n , kategoria berber ar e n erabilera enpirikoa egiten dute arimari dagokionez . Horrela, adibidez, subst a n tziare n adigaia sinplet a s u n a r e n paralogism o a n adigai intelektu al soila da, zeinak sentsuzko begiesp e n a r e n baldintzarik gabe erabilera transz e n d e n t a l a best erik ez duen, h. d., bater e erabilerarik ez duen. Esakun e txikian, ordea, adigai berber a barneko esperien tzia ororen objektuari aplikatz en zaio, bere aplikazioare n baldintza, hots, bere iraunkort as u n a , aldez aurre tik in concre to finkatu eta oinarrian ezarri ez izan arren, eta horrega tik bere erabilera enpirikoa egiten da, hem e n onart ezina dena .

Eta azkenik, zera oharraraz t e n da, honela arimare n irakasp e n sofistikoaren baiezt ap e n dialektiko hauen guztien bilkura sistem a t ikoa arrazoim e n hutsar e n bilkura bate a n azaltze arre n , eta beraz, bere osotas u n a azaltzea rr e n: apertz e pzioa kategorien klase ororen bitartez egikaritzen dela, baina kategoria bakoitze a n gainer ako e n tz a t haut e m a p e n ahalgarri baten batas u n a r e n

oinarriak diren adime n ar e n adigaiei soilik lotzen zaiela, eta ondorioz, subsis te n tzia, errealita t e a , batasu n a (ez askotas u n a ) eta existen tziari, arrazoim e n a k hem e n hauek guztiak baldintza tu g a b e a den zerizan pents a tz aile baten ahalgarri t as u n a r e n baldintza tz a t errepr es e n t a t z e n dituela. Beraz, arimak bere baitan zera ezagutz e n du:

1.

Hartue m a n a r e n

batasun baldintza tu ga b e a , h. d.,norbere burua, ez inherent e a , baizik

subsist en t e a den aldetik

2. 3. Kualitatearen Askotasu nare n batasun

batasun baldintza tu ga b e a denbora n ,baldintza tu ga b e a , h. d., h. d., ez denbora ezberdin e t a n

ez osoki erreala, zenbakiari dagokionez ezberdina ,baizik bakuna den aldetik 112 baizik subjektu Bat eta

berbera den aldetik

4. Izatearen batasun

baldintza tu ga b e a espazioan , h. d.,ez nigandik kanpoko gauz a anizkun e n kontzien tzia,

baizik norberaren izatearena best erik ez ,best e gauz en a , ordea,

beren errepres e n t a zio gisa best erik ez

Arrazoime n a printzipioen ahalm e n a da. Psikologia hutsare n baiezta p e n e k ez dituzte arimar e n predikatu enpirikoak barnebiltzen, baizik, baldin eta agitzen badira, objektua bere baitan esperien tziat ik bereg ainki, eta beraz, arrazoim e n soilaren bitartez deter min a t u behar duten predikatu ak. Jakina, beraz, izaera pents a tz ailee n printzipio eta adigai orokorre t a n oinarritu behar dutela oro har. Hala ere, horren ordez zera aurkitzen da: «ni naiz» errepr es e n t a z io bakan ak eraen tz e n dituela osotara , hots, zerizan pents a tz aile dene n tz a t balio duen esakun e orokor gisa iragartz en den errepres e n t a z io ak, nire esperien tzia ororen formula hutsa (indet er min a t uki) adieraz t e n duelako, eta bera zentzu orotan bakan a denez gero, orduan berekin dakar pents a tz e a r e n baldintzen batasu n absolutu ar e n itxura oro har, eta horren bitart ez esperien tzia ahalgarria hedat uko litzateke e n puntura baino urruna go iristen da.

Dialektika transzend e n t a l a r e nBigarren liburuko

Bigarren atalburua

Arrazoimen hutsaren antinomia

Gure lanare n zati honen sarreran azaldu dugu arrazoime n hutsare n itxura transz e n d e n t a l oro inferentzia dialektikoet a n funtsa tz e n dela oro har, zeinen eske m a Logikak emat e n duen eskura

arrazoime n- inferentzien hiru era formale t a n , kategoriek beren eske m a logikoak judizio ororen lau funtzioet a n dituzten bezala. Inferentzia sofistiko haue n lehen erak errepre s e n t a z io ororen baldintza subjek tiboe n batas u n baldintza tu g a b e a r e kin zuen zerikusia (subjektua r e n edo arimar e n errepre s e n t a z ioar ekin), arrazoim e n- inferentzia kategorikoei egokituz, zeinen esakun e nagusi ak, printzipio gisa, predikatu batek subjek tuarekin duen harre m a n a adieraz t e n duen. Argum e nt u dialektikoare n bigarren erak baldintza objektiboek agerp e n e a n duten batasu n baldintza tu g a b e a bihurtzen du bere edukia arrazoime n- inferentzia hipote tikoe kin analogian, eta hirugarren erak , datoze n atalburu e t a n aurkituko dugun ak, oro harrezko objektuar e n ahalgarrit a su n a r e n baldintza objektiboen batasu n baldintza tu g a b e a du bere gai gisa.

Bitxia da, ordea , paralogis mo transz e n d e n t a l ak itxura aldeb ak arr a soilik sortu izana gure pents a tz e a r e n subjektua r e n ideiari dagokionez , eta gainera bertan aurkakoar e n baiezt ap e n e r a k o itxura txikienik ere ez aurkitzea arrazoim e n- adigaie t a t ik abiatu t a . Abantaila pneu m a ti s m o a r e n aldea n dago guztiz, baina honek ezin du jarauns p e n- akats bat ukatu, alegia, bere aldeko itxura oro dela ere, kritikaren suzko proba n lurrun soila bihurtze a .

Erabat best ela gerta tz e n da arrazoim e n a agerp e n e n sintesi objektiboari aplikatze a n , zeineng a n berak batas u n baldintza tu g a b e a r e n bere printzipioa itxurat suki balioaraz t e a pentsa tz e n duen, baina laster hain kontra e s a n handie t a n naha s t e n den, ezen Kosmologiare n sailean dituen eskakizun ak bertan beher a uztera behartu a gerta tz e n baita.

Heme n, giza arrazoim e n a r e n fenom e n o berria azaltzen da, hots, erab a t berezkoa den antit etika, inork hausn ar t u eta artifizialki ehuntz eko beharrik ez duen a, baizik arrazoim e n a bertan berez eta gainera ezinbes t e a n azaltzen dena , eta horren bitart ez itxura aldeb ak arr a soilik sortzen duen uste oso irudikatua r e n loturatik askatz e n duen antite tika, nahiz eta aldi bere a n , edo etsipen eszeptikoa n erortzeko, edo irmotas u n dogm atikoa onartz eko eta egoskorki baiezt ap e n jakin batzue n alde egiteko tent aldira eram a t e n duen, aurkako ar e n oinarriak entzun gabe eta bere eskubiderik gorde gabe. Biak dira Filosofia osasu nt s u baten heriotza, nahiz eta lehen e n g o a ri , dena dela, arrazoim e n hutsar e n eutanasia dei dakioke e n .

Arrazoime n hutsare n legee n (antinomie n) gatazka honek sortzen dituen banak e t a eta desord e n a erakutsi aurretik, gure gaiaren landualdian erabiltzen dugun metodo a azal eta legezt a dezaket e n argipen jakin batzuk ema n nahi ditugu. Ideia transz e n d e n t a l denei mund u- adigaiak deitzen diet, hauek agerp e n e n sintesian totalitat e absolutu a ukitzen duten heinea n , aldez, beren totalitat e baldintza tu g a b e a g a t ik, hem e n ideia bat best erik ez den mundu- osotasu n ar e n adigaia funtsa tz e n dela, aldez, agerp e n e n sintesiari, eta beraz, sintesi enpirikoari datxezkiolako; totalitat e absolutu ak gauz a ahalgarri guztien baldintzen sintesian, ostera, oro har arrazoim e n a r e n ideal bat sortuko du, mundu- adigaie t a t ik erab a t ezberdina dena beraiekin harre m a n e a n dagoe n arren. Horrega tik, arrazoim e n hutsar e n paralogism o ek Psikologia dialektiko baterako oinarria ezarri zuten era bere a n arrazoim e n hutsare n antino miak ustezko Kosmologia (arrazional) huts baten oinarri-esakun e transz e n d e n t a l ak jartzen ditu begi- bistan, ez oinarri- esakun e baliodun ak aurkitzeko eta berega n a t z eko, baizik, jadanik arrazoim e n a r e n aurkakota s u n a r e n izendap e n a k azaltzen duen bezala, agerp e n e kin batera t u ezin daitezke e n ideia gisa beren itxura distiratsu baina faltsuan aurkezt eko.

Arrazoimen hutsaren antinomiarenLehen atala

Ideia kos mologikoe n siste m a

Ideia hauek orain printzipio baten araber a zehazt as u n siste m a t ikoaz zenbat u ahal izatearre n , lehenik , adigai huts eta transz e n d e n t a l ak adime n e a n soilik sor daitezke el a oharrarazi behar dugu, eta arrazoim e n a k benet a n ez duela adigairik sortzen, baizik gehien ez ere adime n are n adigaia esperien tzia ahalgarriaren zedarriztap e n itzuriezinet a t ik askatze n duela, eta beraz, bera enpirikoa denar e n mugez goiti heda tz e n saiatz en dela, nahiz eta berekin elkarlotura n izan. Hau honela gerta tz e n da: baldintza tuki jakin bater ako totalitat e absolutu a eskatuz baldintzen aldetik (adime n ak berari menp er a t z e n dizkiola batas u n sintetikoar e n agerp e n denak), eta horrela kategoria ideia transz e n d e n t a l a bihurtuz, honela sintesi enpirikoari bere osotas u n absolutu a emat eko baldintza tu g a b e kira arteko bere jarraipen ar e n bitartez (zeina inoiz ez den esperien tzian gerta tz e n , baizik ideian best erik ez). Arrazoime n ak hau oinarri- esakun e honen arab er a eskatz e n du: «baldintzatukia emat e n bada, orduan baldintze n batura osoa ere bai, eta beraz, erabat baldintzatug a b e a dena ere emat e n da », eta hura honen bitartez baino ez zen ahalgarria. Beraz, hast eko, ideia transz e n d e n t a l ak ez dira baldintza tu g a b e kira hedat u t ako kategoriak baino izango, eta haiek taula bat osatu ahal izango dute azkene n go hauen izenburu e n araber a . Bigarrenik , ordea, kategoria denek ez dute horret ar ako balio, baizik beraiet a n sintesiak ilara bat osatze n duten haiek best erik ez, eta gainera baldintza tuki bater a doan elkarri menp er a t u t a ko (ez koordinatu t ako) baldintzen ilara. Arrazoime n ak totalitat e absolutu a bera baldintza tuki jakin bater ako baldintzen ilara gorakorrari lotzen zaion heine a n soilik bultzatuko du, ez, ordea, solasgai a ondorioen lerro beher akorra edo ondorio haue n baldintza koordinatu e n agreg a t u a bada . Izan ere, baldintzak jadanik baldintza tuki jakin bati dagozkionez aurresu p o s a t z e n dira eta honekin bater a ema n ak balira bezala hartzen dira; aitzitik, ondorioek beren baldintzak ahalbidetu ez, baina aurres u po s a t z e n dituzten ez gero, ordua n aurrera p e n e a n (edo baldintza jakinetik baldintza tura beher a tz e a n) ardura g a b e izan ahal zaio ondorioei dagokien ez , ea ilara mozten den ala ez, eta bere totalitat e az egiten den galdekizuna bera ez da arrazoim e n a r e n ezein aurresu p o siziorik.

Horrela, une jakin bat arte guztiz igarot ako denbor a halab e h a r r ez eman d ak o tz a t hartzen da (nahiz ez gugan dik deter min a g a rri tza t ). Etorkizunari dagokionez , berriz, gaurkotas u n e r a iristeko baldintza ez denez gero, ordua n hau ulertzeko erab a t axolaga b e a da etorkizun eko denborar ekin nola jokatzen dugun, ea noizbait bukatz en den edo amaiga b e r a ino jarraitzen duen. «M», «n», «o» ilara izan dadin, non «n» «m»- ri dagokion ez baldintza tu a dago e n, baina aldi berea n «o»- ren baldintza den; ilara gorakorra izan dadin «n» baldintza tu tik «m»- ra («l», «k», «i», eta abar), halaber , beher akorra «n» baldintza tik «o» baldintza tura («p», «q», «r», eta abar); ordua n nik lehen ilara aurresu p o s a t u behar dut «n» eman d ak o tz a t hartzeko, eta «n» arrazoime n a r e n arab er a (baldintzen totalitat e a r e n araber a) ilara haren bitartez best erik ez da ahalgarria , baina bere ahalgarrit a su n a ez da funtsa tz e n ondoren go ilaran, «o», «p», «q», «r», zeina, hainbes t ez , ema n d a k o tz a t ez, baizik dabilis (eman g a r ri) gisa soilik har daiteke e n .

Baldintzen aldetiko ilara baten sintesiari, hots, agerp e n jakinare n baldintza hurbilene tik urrunen e r a doan ari, itzulkorra deitu nahi diot, baldintza tu a r e n aldetikoari, berriz, ondorio hurbilene tik urrunen e r a doanari, sintesi aurrerakorra . Lehen a in antec e d e n t i a doa, bigarren a in conseq u e n t i a . Ideia kosmologikoek, beraz, sintesi itzulkorraren totalitat e az jardut en dute, eta in antec e d e n t i a doaz, ez in conse q u e n t i a . Azken hau gerta tz e n bada , hau arrazoim e n hutsar e n hautazko arazoa da eta ez beharrezko a, zeren agerp e n e a n emat e n denare n ulergarri t as u n osorako bere oinarriak behar baititugu, ez, ordea, ondorioak.

Hortaz, kategorien taulare n ondore n ideien taula antola tz e a rr e n , lehenik, gure begiesp e n ororen bi jatorrizko quant a hartzen ditugu, espazioa eta denbora . Denbora bere baitan da ilara bat (eta ilara ororen baldintza formala), eta horrega t ik, bertan ema n d a k o gaurkotas u n a ri dagokion ez a priori bereiztu behar dira antec e d e n t i a- k (iragan a) conseq u e n t i a- tik (etorkizuna). Ondorioz, baldintza tuki jakin baterako baldintzen ilararen totalitat e absolutu ar e n ideia transz e n d e n t a l a iragand a ko denborari soilik datxekio. Igarot ako denbora guztia arrazoim e n a r e n ideiaren araber a halabe h a rr ez pents a tz e n da eman d ak o tz a t une jakinaren baldintza gisa. Espazioari dagokion ez , bertan ez dago bere baitan aurrerakorrar e n eta itzulkorrare n arteko ezberdint a s u nik, zeren berak agregatu bat osatze n baitu, baina ezein ilararik ez, bere zatiak osotara aldi berea n diren heinea n . Egungo denbora- unea baldintza tu tz a t baino ezin dut hartu denbor a iragan ari dagokionez , inoiz ez baldintza tz a t , zeren une hori lehen- lehenik jariatut ako denborar e n bitartez soilik sortzen baita (edo, are gehiago, aurre tik igarotako denbor ar e n jariatze ar e n bitart ez). Halere, espazioare n zatiak elkarren menp eko ak ez, baina elkar koordinatu ak direnez gero, orduan zati bat ez da best e a r e n ahalgarrit a su n a r e n baldintza, eta ez du osatz en , beraz, ilara bat denborak egiten duen legez. Baina espazioare n zati anizkune n sintesia , zeinaren bitartez bera haute m a t e n dugun, hurren ez hurrengo a da, denbor a n gerta tz e n da, beraz, eta sintesi hark ilara bat barne biltzen du. Agregat u t ako espazioe n ilara honet a n (adibidez, oinak bara bate a n ) espazio jakin bate tik aurrera ondore n gainpe n t s a t u t a ko espazioak beti aurrekoe n mug e n baldintzak dira, eta ordua n espazio baten neurtzea ere baldintza tuki jakin baterako baldintzen ilara baten sintesi tza t hartu behar da, baina baldintzen aldea eta baldintza tu t ako ar e n aldea bere baitan bereiztu gabe , eta ondorioz, itzultzea eta aurrera egitea espazioan gauza berber a direla dirudi. Hala eta guztiz ere, espazioare n zati bat best e a r e n bitartez emat e n ez denez , baizik muga tu a best erik ez denez, espazio muga t u bakoitza baldintza tu tz a t hartu behar dugu, eta honek best e espazio bat aurresu p o s a t z e n du bere mugar e n baldintza gisa, eta horrela ondore n ere. Mugap e n a ri begira, beraz, espazioan aurrerap e n a itzultze bat ere bada , eta sintesiare n totalitat e absolutu a r e n ideia transz en d e n t a l a baldintzen ilaran espazioari ere bada gokio, eta espazioa n emat e n diren agerp e n e n totalitat e absolutu az galde dezaket igarotako denbor ar e n a z galde dezake d a n bezala. Datorren e a n deter min a t u ahal izango da, ordea, ea oro har erantzunik egon daiteke e n .

Bigarr e nik , erre a l i t a t e a esp a z io a n , h. d., ma t e r i a , baldin tz a t u a da, ber e barn e k o baldin tz a k ber e zatiak et a zati e n zati ak urrun e k o baldin tz a k izaki, e t a he m e n sint e s i itzulkorr a ger t a t z e n da, zeina r e n tot ali t a t e abs olu t u a arraz oi m e n a k sus t a t z e n du e n , zatike t a osa t u bat e n bitar t e z soilik ger t a dai t ek e e n a , et a hon e n indar r e z mat e r i a r e n erre a l i t a t e a edo ez e r e z e a n edo jada nik mat e r i a ez den , baizik baku n a den zerb ai t e t a n des a g e r t z e n da. Ondorioz , he m e n ere baldin t z e n ilara ba t et a baldin tz a t u g a b e k i r a doa n aurr e r a p e n a dauz k a g u .

Hirugarre nik, agerp e n e n arteko hartu e m a n errealen kategoriei dagokien ez , subst a n tziar e n kategoria bere akzident e e kin bater a ez da egokia gerta tz e n ideia transz e n d e n t a l baterako, h. d., arrazoime n a k ez du oinarririk beraiei dagokien ez itzulkorki baldintze t a r a joateko. Izan ere, akzident e a k elkar koordinatz e n dira (subst a n tzia bakarrari atxikitzen bazaizkio) eta ez dute ilararik osatze n. Subst a n tziari dagokion ez , ordea, ez daud e berari menp er a t u a k , baizik subs t a n tziare n existitzeko erak dira. Heme n, oraindik arrazoim e n transz e n d e n t a l a r e n ideia izatea dirudien a substan t zialkiaren adigaia litzateke . Baina honek oro harrezko objektuar e n adigaia best erik esan nahi ez duen ez gero, bertan batere predikaturik ez duen subjektu transz en d e n t a l soila pents a tz e n den heine a n , eta hem e n , berriz, solasgai a agerp e n e n ilarako baldintza tu g a b e ki a denez gero, ordua n argi dago subst a n tzialkiak ezin duela bertako osakide a izan. Gauza berak balio du komunit a t e a n daud e n subst a n tziez, agreg a t u a k best erik ez direnez eta ilara baten espon e n t e rik ez duten ez , beren ahalgarri t as u n a r e n baldintza gisa elkarri menp er a t u a k ez daud el ako; hau espazioez esan ahal izan genu e n ordea , beren muga inoiz ez baitzen bere baitan deter min a g a rri a , baizik beti best e espazio baten bitartez. Kausalitatearen kategoria baino ez zaigu geratz e n , zeinak

kausen ilara bat eskaintze n duen efektu jakin bater ako, zeinen g a n azken honet a t ik abiatut a baldintza tuki gisa hartar a igo daiteke e n baldintza gisa, eta hainbe s t ez , arrazoime n a r e n galdekizun a erantzun daiteke e n .

Laugarre nik, ahalgarria, erreal a eta beharrezkoa denare n adigaiek ez dute gidatze n guga n dik at dagoe n ezein ilaratara , beharbadako a dena izatea n beti baldintza tu tz a t hartu behar den heine a n , eta baldintza batera igortzen du adimen a r e n erregel ari jarraiki, eta honen arab er a beharrezko a gerta tz e n da hau baldintza garaiagor a igortze a, harik eta arrazoime n a k ilara honen totalitat e a n baldintza tu g a b e k o beharrezko ta s u n a aurkitzen duen arte.

Beraz, kategorien lau izenburu e n arab er ako lau ideia kosmologiko best erik ez daud e, baldin eta aldea n halabe h a rr ez anizkunkiare n sintesiare n ilara bat dakart e n a k aukera tz e n badira.

1.Agerpen ororen osoki jakinaren

elkarketaren osotasu n absolutua

2. 3.Agerpen ek o Oro harrezko

osoki jakin bate n agerp e n batenzatike taren sorketaren

osotasu n absolutu a osotasu n absolutu a

4.Agerpe n eko aldakorkiare n

izatearen menp e k o ta s u n are n osotasu n absolutua

Lehenik, hem e n zera oharrar azi behar da: totalitat e absolutu a r e n ideia agerpe n e n esposizioari soilik dagokiola, ez oro harrezko gauz en osoki baten adime n ar e n adigai hutsari. Hemen, agerp e n a k ema n ak balira bezala kontsider a tz e n dira, eta arrazoim e n a k beren ahalgarrit a su n a r e n baldintzen osotasu n absolutu a sust a tz e n du, hauek ilara bat, eta beraz, sintesi oso- osoa osatze n duten heinea n (h. d., zentzu orotan osoa), eta honen bitartez agerp e n a adimen a r e n lege e n araber a azal daiteke.

Bigarrenik, baldintza tu g a b e ki a baino ez da benet a n arrazoim e n a k ilararen gisako baldintzen sintesi itzulkor eta jarraitu honet a n bilatzen duen a, nolabait esa t eko, osotara hartu t a best e ilararik aurres u po s a t z e n ez duten premise n ilararen osotasu n a . Baldintzatuga b e ki hau beti ilararen totalitate absolutuan barnebildu a dago, irudime n e a n errepr es e n t a t z e n baldin bada . Erabat osatut ako sintesi hau, ordea , era bere a n ideia bat best erik ez da; izan ere, ezin baita jakin, aldez aurretik behinik behin, ea halakoa agerp e n e t a n ere ahalgarria ote den. Dena adime n ar e n adigai soilen bitartez errepre s e n t a t z e n baldin bada, sentsuzko begiesp e n a r e n baldintzarik gabe , orduan bene t a n esan dezake gu : baldintza tuki jakin baten elkarren menp eko baldintzen ilara osoa ere emat e n dela; izan ere, hura honen bitartez baino ez da emat e n . Hala ere, agerp e n e t a n baldintzak emat eko eraren zedarriztap e n berezi bat aurkitzen da, hots, begiesp e n a r e n anizkunkiaren hurren ez hurren go sintesiare n indarrez itzultzea n osatu behar dena. Oraindik arazotsu dirau ea osotasu n hau ahalgarria den sentsuzko osotasu n gisa. Osotasu n ar e n ideia hau, ordea, arrazoime n e a n datza jadanik, adigai enpirikoak berekin egokiro elkarlotzeko ahalgarrit a su n a edo ahalezint as u n a alde batera utziz. Beraz, agerp e n e k o anizkunkiaren sintesi itzulkorrare n totalitat e absolutu a n (kategorien gidaren araber a , zeinek sintesia baldintza tuki jakin baterako baldintzen ilara gisa errepr es e n t a t z e n duten) baldintza tu g a b e kia halab e h a r r ez barne bildua dagoe n e z , erabakitz ek e utz daiteke ea eta nola sor daiteke e n totalitat e hau; hortaz, hem e n arrazoim e n a k

totalitat e a r e n ideiatik abiatz e a aukera tz e n du, nahiz eta benet a n baldintzatug a b e kia izan bere azken asmo a, edo ilara osoare n baldintza tu g a b e ki a, edo bere zati baten a .

Baldintzatu g a b e kia ilara osoa osatuz pentsa daiteke, zeinen g a n , beraz, osakide guztiak salbues p e nik gabe baldintza tu ak lirateke e n eta beren osokia baino ez litzateke e n absolutuki baldintza tu g a b e a , eta ordua n itzultzeak amaiga b e a izena du; edota baldintza tu g a b e ki absolutu a ilararen zati bat best erik ez da, bere gainerako osakide ak berari menp er a t z e n zaizkiola, bera best e ezein baldintzare n menp e a n ez dagoe n bitart e a n 113 . Lehen kasuan , ilarak ez du mugarik a parte priori (hasierarik gabeko a da), h. d., amaiga b e a da, eta hala ere, osorik ema n a , baina bertan itzulera ez da inoiz osatze n, eta potentzialki amaiga b e a soilik dei dakioke. Bigarren kasuan , ilararen Lehen bat dago, zeinak igarotako denbor ari begira mund u- hasiera izena duen, espazioari begira mund u- muga , bere muge n barne ema n d a ko osokiaren zatiei begira bakuna , kausei begira berezkotas u n absolutu a (askat a s u n a) eta gauza aldakorre n izateari begira izadi- beharrezko tas u n absolutu a .

Nah a s t e n diren bi adi e r a z p e n ditu gu , mu n d u a e t a izadia . Lehe n a k , ag e r p e n orore n osoki ma t e m a t i k o a et a ber e sint e s i a r e n tot ali t a t e a es a n na hi du, han di a n et a txikian , h. d., bai elkark e t a r e n bidezko, bai zatike t a r e n bidez ko ber e aurr e r a p e n e a n . Mundu honi ber a ri , orde a , izadi a 114 dei tz e n zaio, osoki dina miko gisa kont s id e r a t z e n ba d a et a esp a z io a n edo de n b o r a n em a t e n de n agr e g a z io a ez ba d a be gir a t z e n , ber a ha n di t a s u n gisa sortz e a r r e n , baizik ag er p e n e n izat e a n ger t a t z e n de n bat a s u n a . Hor, ger t a t z e n de n a r e n baldin tz a k kau s a izen a du, et a age r p e n e k o kaus a r e n kaus a li t a t e baldin tz a t u g a b e a k ask a t a s u n a , baldin tz a t u a k , berriz , adi er a her t s i a n izadi a r e n kaus a . Oro har izat e a n ger t a t z e n de n baldin tz a t u ki a k be h a r b a d a k o a izen a du, et a baldi tz a t u g a b e k i a k be h a r r e z k o a . Agerp e n e n beh a r r e z k o t a s u n baldin tz a t u g a b e a k izadi- be h a r r e z k o t a s u n izen a jaso dez ak e .

Orain gure jardun ar e n gaia diren ideiei gorago ideia kosmologikoak deitu diet, aldez, mundu a z agerp e n ororen multzoa ulertzen delako eta gure ideiak ere agerp e n e n arteko baldintza tu g a b e kiar e n araber a soilik dabiltzat elako; aldez, «mund u » hitzak adiera transz en d e n t a l e a n existitzen diren gauze n multzoare n totalitat e absolutu a esan nahi duelako, eta gure arret a sintesiar e n osotas u n a ri soilik eskaintz en diogulako ere bai (nahiz eta hau benet a n baldintze t ar a doan itzuleran baino ez egin). Horrez gain, ideia hauek osotara transz e n d e n t e a k direnez gero, eta objektua , hots, agerp e n a k, moduare n arabera gainditzen ez dituzten arren, aitzitik, sentsu e n mundu ar ekin soilik duten arren zerikusia (ez noum e n o e kin), hala ere, sintesia esperien tzia ahalgarri oro gainditzen duen mailara bultzatz en dela kontsider a tz e n bada, orduan nire iritziz ideiei osotara erab a t egokiro dei dakieke mund u- adigaiak . Itzultzeak oharrar az t e n duen baldintza tu g a b e ki mate m a t ikoar e n eta dinamikoar e n arteko bereizket a ri dagokionez , bi lehen ei esan a hi hertsian mundu- adigaiak (mundu a r e n adigaiak handian eta txikian), gainer ako biei, ordea, izadi- adigai transz e n d e n t e a k deituko nieke. Bereizkuntz a honek ez du garran tzi berezirik oraingoz, baina aurrera egite a n garran tzitsu a g o a bihur daiteke .

Arrazoimen hutsaren antinomiarenBigarren atala

Arrazoim e n hutsaren antitetika

Tetika irakasp e n dogm atikoe n multzo bakoitza baldin bada, orduan antit etikaz ez ditut ulertzen aurkako ar e n baiezt ap e n dogm atikoak, baizik itxuraz dogm a tikoak diren ezagu tz e n

aurkakota s u n a (thesis cum antithesi), non batak best e ak baino uzi bereziagorik ez duen onartua izateko. Antitetikak, beraz, ez du jardute n inolaz ere baiezt ap e n aldeb ak arr ez , baizik arrazoime n-ezagu tz a orokorrak hartzen ditu aintza t , beraiek elkarrekin duten aurkakota s u n a ri eta beren kausei dagokien ez best erik ez bada ere. Antitetika transz e n d e n t a l a arrazoim e n hutsar e n antinomiar e n azterket a da, bere kause n a eta bere emaitz ar e n a . Gure arrazoim e n a adimen a r e n oinarri- esakun e e n erabileran esperien tziako objektuei soilik aplikatze a ez ezik, haiek esperien tziare n mugez goiti hedatz e r a ere ausar tz e n baldin bagar a , ordua n teore m a sofistikoak sortzen dira, esperien tzian baiezta tu ak izatea itxarot en ez duten ak , errefus a p e n a r e n beldurrik ere ez duten ak , eta hauet ako bakoitza bere baitan kontra e s a nik gabe a izan ez ezik, arrazoim e n a r e n izaeran bere beharrezkot a s u n a r e n baldintzak ere aurkitzen ditu; zoritxarrez , ordea, aurkako teore m a k ere hain baliogarriak eta beharrezkoak diren baiezta p e n e r a ko oinarriak ditu bere alde.

Arrazoime n hutsar e n halako Dialektika bate a n berez aurkezt e n diren galdekizun ak hauek dira: 1. Zein esakun e t a n gerta tz e n den bene t a n arrazoim e n hutsa antinomia baten menp e a n ezinbes t e a n . 2. Zein kausat a n funtsa tz e n den antinomia hau. 3. Ea kontra e s a n horien artea n arrazoime n a ri , dena dela, ziurtasun e r a n t z doan bide ireki bat geratz e n zaion, eta ea bide hau nolakoa den.

Arrazoime n hutsar e n teore m a dialektikoak, beraz, esakun e sofistiko orota tik bereizten duen hau izan behar du bere baitan, alegia, ez dagokiola balizko asmo jakin batekin egiten den hautazko galdekizun bati, baizik giza arrazoim e n orok bere aurrera p e n e a n halabe h a rr ez aurkitu behar duen ari; eta bigarrenik, berak bere aurkako esakun e a r e kin bater a ez dakarrela berekin aditu ahala desa g er tz e n den itxura artifiziala, baizik berezkoa eta ezinbes t eko a den itxura, gehiago iruzurtzen ez digun e a n ere oraindik amarru egiten duen a, nahiz ez engain a t u , eta beraz, kalterik egin ez duen itxura bihurtzen den arren, inoiz desag e r t a r azi ezin daiteke e n a .

Halako irakasp e n dialektikoa ez zaio lotzen adime n ar e n batasu n a ri esperien tziako adigaie t a n , baizik arrazoim e n a r e n batasu n a ri ideia soiletan, zeren bere baldintzak, lehenik, erregel e n araber ako sintesi gisa adimen a r ekin, baina aldi berea n , bere batasu n absolutu gisa arrazoime n a r e kin bater a tu behar direnez gero, ordua n arrazoime n a r e n batas u n a r e n t z a t egokia bada , adime n ar e n t z a t handiegi a gerta tz e n da, eta adime n ar e n t z a t egokia bada, arrazoime n a r e n t z a t txikiegia gerta tz e n da; hortik, bada, saihet s ezin daiteke e n aurkakota s u n a sortzen da halabe h a rr ez , edonola hasita ere.

Baieztap e n sofistiko hauek borroka- leku dialektiko bat aurkezt e n dute, non eraso tz eko baimen a duen alderdi bakoitzak irabazt e n duen eta babe s e a n jarriz jokatzera behartu a denak ziur galtzen duen. Horrega tik, zaldun indart su ak ere, kausa on edo gaiztoar e n alde egiten badut e ere, irabazlear e n koroa lortzeaz seguru dira, baldin eta azken eraso a egiteko abant aila lortzen badut e eta aurkakoar e n eraso berria jasotzera behartu ak ez badau d e . Erraz irudika daiteke, enpara n t z a hau aspalditik oso erabilia izan denez, garaipen asko lortu dituztela bi alderdiek, baina azken ari, gauz a erab akitzen zuenari dagokionez , beti saiatu da kausa onaren aldeko borrokalariak enpar a n tz a gorde zezan, aurkakoari aurrera n tz e a n armak eskuan hartze a debeka t uz . Alderdikeriari emat e n ez gatzaizkion epaileak garen ez , alde batera utzi behar dugu ea gatazkatz aile ek kausa ona edo gaiztoare n alde borrokatz e n ote duten, eta gauza beren artea n erabaki dezat e n utzi behar diegu. Agian, berez ikusiko dute beren gatazka- ekimen ar e n hutsal ta s u n a kaltetu baino gehiago nekatu diren ondoren , eta lagun on bezala banan d uko dira.

Baieztap e n e n gatazka behatz eko edo, are gehiago, bera sortzeko metodo hau, ez azken e a n alde baten edo best e a r e n alde erab akitze a rr e n , baizik bere gaia ea agian itxurap e n soila ez ote den aztertz e a rr e n , hots, alferrik bilatzen den eta berekin ezer irabazi ezin den itxurap e n a , ezerk aurka egiten ez badio ere; jardunbid e honi, diot, metodo eszep tikoa dei dakioke. Eszeptizis m ot ik eraba t ezberdin a da, ezjakintasu n artifizial eta zientifiko baten oinarri- esakun e a , beraz, ezagu tz a ororen oinarritzap e n a hondora tz e n duen a, horrela ahalbait bater e konfiantz arik eta segur t a s u nik

ez uztearre n oro har. Izan ere, metodo eszeptikoa ziurtasu n ari datxekio, bi aldeek egia eta adimen a r e n bidez bidera tz e n duten gatazka honet a n gaizki- ulertze ar e n puntu a aurkitzearr e n , lege- emaile jakintsu ek egiten duten legez, zuzenbide arazoet a n epaileek dituzten estualdie t a t ik beren legee t a n akasd u n a denari eta zehazki deter min a t u t a ez dago e n a ri buruzko irakasp e n a lortzearre n . Legee n aplikazioan nabar m e n tz e n den antinomia nomot e tikare n etsa min a- saialdi onen a da gure jakituria zedarrizta tu a n , honela bere espekulazio abstrak tu a n bere hanka- sartze ez erraz ohartz en ez den arrazoime n a ri horren bitartez bere oinarri- esakun e e n deter min azioare n uneak aditzera emat e a rr e n .

Metodo eszeptikoa , ordea , Filosofia transz e n d e n t a l ari soilik dagokio funtse a n , eta azterket e n best e alor denet a n utz daiteke , honet a n soilik ez. Bera Matem a tikan erabiltzea buruga b e a litzateke , zeren bertan ezein baiezt ap e n faltsu ezin baita ezkuta tu eta ikustezina bihurtu, frogak beti begiesp e n hutsar e n hariari jarraiki behar zaizkion heinea n , beti ebident e a den sintesiare n bitart ez jarraiki ere. Filosofia esperim e n t a l e a n atzerap e n a r e n zalantz a onurag arria izan daiteke, baina bertan ezinezkoa gerta tz e n da azkar gainditu ezin daiteke e n gaizki- ulertzerik, eta esperien tzian egon behar dute azken e a n tirabirare n erab akirako azken baliabide ek , goiz edo beran d u aurki daitezke el a ere. Moralak bere oinarri- esakun e a k osotara in concre to eman ditzake ondorio praktikoekin batera , esperien tzia ahalgarrian beder e n , eta horren bitartez abstrakzioar e n gaizki- ulertzea saihet s dezake. Aitzitik, esperien tzia ahalgarri ororen alorraz goiti hedatz e n diren ikuskerak izateko handius t e a duten baiezt ap e n transz e n d e n t a l ek ezin dute ema n bere sintesi abstraktu a a priori begiesp e n bate a n eta ez daud e gaizki- ulertzea esperien tziare n baten bitartez aurkitu ahal izateko modu a n antola tu ak. Arrazoime n transz e n d e n t a l ak , beraz, baiez ta p e n beren arteko batera tz e a r e n saialdia baino best e frogarririk ez du baime n tz e n , eta beraz, batez ere beren arteko lehiaket a aske eta oztopoga b e a r e n bater a tz e a , eta hau aurkeztu nahi dugu hem e n dik aurrera 115 .

goratz en den heine a n , bere duintas u n a erakus t e n du, zeinak, baldin eta bere handius t e a k egiazt a tu ahal balitu, best e giza zientzia ororen balioa gaindituko lukeen , azken helburu a lortzeko gure itxarop e n eta ikuspegi handien e n oinarritzap e n a agintzen digun heine a n , bertan arrazoime n a r e n ahalegin guztiak azkene a n batera t u behar direla. Ea mundu ak espazioan hasiera bat eta bere hedad ur a r e n mugarik duen; ea nonbait , eta agian neure Norbera pents a tz ailea n , batasu n zatiezin eta deus ez t a e zinik dago e n, edo zatigarria eta iragankorra soilik dena best erik ez dagoe n ; ea nire ekintze t a n askea , edo best e zerizan e n gisara izadiaren eta patu ar e n hariak zuzendu a naizen; ea, azkenik, mundu ar e n kausa goren a dago e n, edo izadiaren gauz ek eta beren orden ak azken objektua osatz en duten , bertan gure kontsiderazio guztiak geratu egin behar direla: galdekizun haue n guztien konponk e t a lortzear e n truke mate m a t e k a ri ak gustura eman go luke bere zientzia osoa; izan ere, Matem at ikak ezin ditu gogob e t e gizatas u n a r e n helburu goren ak eta barneko e n a k . Matem a tika berare n duintasu n a (giza arrazoime n a r e n harrot as u n hori), izadia handian eta txikian, bere orden a n eta erregulart a s u n e a n , halaber , bera higitzen duten indarren batasu n harrigarrian aditzearr e n esperien tzia arrunt e a n oinarritzen den Filosofiaren itxarop e n e t a t ik askoz goitiago joanez , arrazoim e n a ri gida emat e a n funtsa tz e n da, eta honen bidez esperien tzia ororen goiti heda tz e n den arrazoim e n a r e n erabileran eragiten du eta hau bultzatz en du, halab er , horret az jardut en duen Filosofiari (Weltweishei t) material bikainak emat e n dizkio, bere ikerkuntz a begiesp e n egokiekin susta tz e a rr e n , ikerkuntz ar e n antola er ak baime n tz e n duen heine a n .

Espekulazioare n zoritxarrer ako (agian, ordea , gizakiaren deter min azio praktikoare n zorionerako) arrazoim e n a bere itxarop e n goren e n erdian oinarriei eta aurkako oinarriei hain lotua gerta tz e n da, non bere ohore a g a t ik eta bere segurt as u n a g a t ik ezinezkoa zaionez atzera egite a eta gatazka hori ezpat a- jolas soil gisa axolaga b e ki begiratz e a , are gutxiago absolutuki bakea agintze a , gatazkar e n gaia asko interes a t z e n baitzaio, hainbe s t ez , arrazoim e n a k bere buruarekin duen bater a tz e- ezaren jatorriari buruz gogoet a t z e a baino best e aukerarik ez baitzaio gera tz e n , errudun a agian gaizki- ulertze soil bat ote den aztertz eko, bere argiket ar e n ondore n agian bi aldet a tiko uzi harroak desa g er t uko lirateke el arik, nahiz horren ordainez arrazoim e n a k adimen a r e n eta sentsu e n gaineko eraen tz a lasai eta iraunkor bat hasiko lukeen .

Oraingoz, argiket a zorrotz hori utziko dugu, lehen a go hau kontsidera tz eko: alde batera jotzera behar tu ak bagina t ek e , ea zein aldet ar a joko genuke e n hobere n . Kasu honet a n egiaren frogarri logikoari ez, baina gure interes a ri soilik galdetz e n diogun ez gero, orduan halako azterket ak bi zatien eskubide eztab aid a t u a ri buruz ezer erab akitzen ez badu ere, parteh ar tz aileek gatazka honet a n alde bater a eta ez best era jotzeko duten zergatia ulergarria bihurtzeko onura du, horren kausa objektu ar e n ikuskera berezia izan gabe, eta era bere a n best e gauzak argitzeko onura ere badu, adibidez, alde baten bero gartsu a eta best e a r e n baiezt ap e n hotza, edo alderdi bati gustura onarp e n kontent a ema n eta aurretiaz best e a r e n aurka amorra tuki ekiteare n zergatia .

Behin behineko juzgake t a honet a n bada go hau dagokion zorroztas u n a z egin ahal izateko ikuspuntu a deter min a tz e n duen zerbait, eta bi aldee n abiapu n tu a den printzipioare n alderake t a da. Antitesiare n baiez ta p e n e n azpian pents a m old e a r e n erregular t a s u n perfektu a eta maxim e n batasu n osoa dagoel a ohartze n da, hots, enpirismo hutsar e n printzipioa munduko agerp e n e n argipen e a n ez ezik, unibert so ar e n ideia transz en d e n t a l e n konponk e t a n ere bai. Aitzitik, tesiare n baiezt ap e n e k agerp e n e n ilararen barneko argipen- era enpirikoaz gain hast ap e n intelektual ak ezartzen dituzte oinarrian, eta hainbes t ez , maxima ez da bakun a. Bere funtsezko bereizgarri t as u n-ezaugarria dela eta, ordea, tesiari arrazoim e n hutsar e n dog m a ti s m o a deituko diot.

Beraz, dog m a ti s m o ar e n aldetik arrazoim e n a r e n ideia kosmologikoe n deter min azioan , edo tesiaren aldetik, zera dauka gu:

Lehenik, interes praktiko jakin bat, pertson a onber a orok bihotzez onartz en duen a , baldin eta bere benet ako interes a ulertzen badu. Munduak hasiera bat duela, nire Norbera pentsa tz aile ak izaera bakun a, eta beraz, iraungigai tz a duela, bera aldi berea n bere hautazko ekintze t a n askea dela eta izadiaren hertsa p e n e z goiti dagoel a, eta azkenik, mund u a osatze n duten gauze n orden a osoa jatorrizko zerizan bate tik datorrela, eta helburuzko batasu n a eta elkarlotura oro berta tik hartzen dela, hauek guztiak Morala eta Erlijioaren oinarrizko hainbe s t e zutab e dira. Antitesiak eust az pi hauek guztiak lapurtzen dizkigu, edo horrela egiten duela dirudi.

Bigarrenik , alde honet a n arrazoim e n a r e n interes espek ulatiboa ere agertz en da. Izan ere, ideia transz e n d e n t a l ak honela onartu eta erabiltzen badira, orduan baldintzen kate osoa eraba t a priori jaso eta baldintza tu g a b e ki tik hasiz baldintza tukiare n eratorp e n a uler daiteke. Antitesiak ezin du hau egin, eta bere sintesiare n baldintzen buruzko galdekizunari beti amaier arik gabe galdetz eko aukerarik uzten ez duen erantzunik ezin emat e a k kalte handia egiten dio. Berari jarraiki, hasiera jakin bate tik garaiago batera igo behar dugu, zati bakoitzak txikiagoa den bater a gidatze n du, jazoera bakoitzak best e bat dauka oraindik bere kausa gisa, eta izatear e n baldintzak best e batzue t a n eust e n dira, inoiz jatorrizko zerizana den gauz a beregain bate a n baldintza tu g a b e k o egona eta eust az pia lortu ezinea n .

Hirugarrenik , tesiak herrikoitasun a r e n abant aila ere badauk a, eta honek ez du osatze n ziurrenik bere onarp e n a r e n alde txikiena. Adimen arrunt ak ez du batere zailtasunik aurkitzen sintesi ororen baldintza tu g a b e k o hasierar e n ideieta n, ohitua go a baitago ondorioet ar a atzera egiten oinarriet ar a igotzen baino, eta lehen- lehen ar e n adigaian (ez du burua haust e n bere ahalgarrit a su n a ri buruz) erosot a s u n a eta aldi bere a n bere urrat se n gida- haria berari lotzeko puntu irmoa lortzen du, zeren, aldera n tziz, baldintza tukitik baldintzarako eteng a b e k o goraket a n ezin baitu atse ginik aurkitu, bertan beti hanka bat airean duen ez gero.

Enpirismoare n aldea n ideia kosmologikoen deter min azioa n , edo antitesiaren e a n , zera daukagu :

Lehenik, arrazoim e n a r e n printzipio hutse t a t ik abiatu t a ez da Moralak eta Erlijioak berekin dakart e n adina interes praktiko aurkitzen. Aitzitik, badirudi enpirismo soilak biei indar osoa eta eragina kentzen diela. Mundutik ezberdina den jatorrizko zerizanik ez bada , mundu a hasierarik gabeko a , eta beraz, sortzailerik gabeko a ere bada , gure nahim e n a askea ez bada eta arimak materia beraren zatigarrit as u n a eta iraungikortas u n a badu, orduan ideia eta oinarri- esakun e moralek baliotasu n oro galtzen dute eta beren eust az pi teoretikoa osatz en zuten ideia transz e n d e n t a l ekin bater a hondora tz e n dira.

Aitzitik , enpirismo ak abant ailak eskaintz en dizkio arrazoim e n a r e n interes espekula tibo ari, oso erakargarriak direnak eta arrazoim e n a r e n ideien maisu dogm a tikoak agindu ditzake e n a k askoga tik gainditzen dituzten aban t ailak. Honen arab er a , adime n a beti bere lur propioan dago, hots, esperien tzia ahalgarri soilen alorrea n , eta bere lege ak iker ditzake eta horren bitartez bere ezagu tz a seguru a eta ulergarria amaiera rik gabe heda dezake. Heme n, objektua bere baitan zein bere hartue m a n e t a n begiesp e n a ri aurkeztu egin ahal eta behar dio edo, gutxien ez , antzeko begiesp e n jakinet a n argiki eta nabar m e n ki ema n daitezke e n irudien adigaie t a n . Izadiaren orden ar e n kate hau uzteko beharrik ez du, horrela ezagu tz e n ez dituen objektue n ideiei lotzearre n , hain zuszen, objektuok pents a m e n - gauz a gisa inoiz ema n ezin daitezke el ako; gainera , ez zaio behin ere baime n tz e n bere zeregina uztea eta bukatu a dago el ako aitzakiaz arrazoim e n idealizatz aile eta adigai transz e n d e n t e e n erem ur a igarotze a , non ez duen behatz eko eta izadiaren lege e n araber a ikertzeko beharrik, baizik pentsa t z e k o eta asmat z e k o beharra best erik ez, seguru a baita izadiaren egitat e e k ez dutela errefus a t uko, zeren ez baitago haien lekukotas u n a ri lotua, aitzitik, haiek alde batera utz ditzake, edo goragoko autorita t e bati menp er a diezazkioke, hots, arrazoime n hutsar e n autorit at e a ri.

Horrega tik, enpiristak ez du inoiz baime n d uko izadiaren garairen bat lehen- lehen go tz a t onartze a , edo bere ikusm e n a r e n mugar e n bat bere hedap e n a r i dagokionez urrune n tz a t hartze a , edo behak e t a eta Matem at ikare n bitartez analizatu eta begiesp e n e a n sintetikoki deter min a ditzake e n izadiaren objektue t a t ik (heda tukia) ez sentsu ak ezta irudimen a k ere inoiz in concre to aurkeztu ezin ditzake e n haiet ara igarotze a (bakunkia); ez du onartzen era bere a n izadian oinarrian izadiaren lege e t a tik beregainki ekiteko ahalm e n a datzala (askat a s u n a ) , eta horren bitart ez adimen a r e n zeregin a agerp e n e n beharrezko sorrera- erregel e n gida- harira murrizten duela; ez du onartze n, azkenik, orobat , zerbait en kausa izaditik at bilatzea (jatorrizko zerizan a), zeren izadia best erik ez baitugu ezagutz e n , guri objektuak eskaintze n dizkigun eta hauen lege ak irakatsi diezazkiguke e n bakarra dena .

Filosofo enpirikoak bere antitesien bidez bere benet ako deter min azioa ezeza gu tz e n duen arrazoime n a r e n lotsaga b e k eri a eta neurrigab ek eria apurtz e a baino best e asmorik ez badu, ikuskeraz eta jakintzaz harrotze n den arrazoim e n a r e n a , alegia, egiat an ikuskera eta jakintza bukatz e n diren tokian, eta interes praktikoari dagokionez soilik balio duen a interes espekula tiboar e n sust ap e n e r a k o balioarazi nahi badu bere erosot as u n e r a ko ongi dagokione a n , azterket a fisikoen haria hautsiz, eta bera ideia transz e n d e n t a l ekin elkartuz ezagu tz a hedatz e a rr e n , haue n bitart ez egiat an ezer ez dakigula baino ezagu tz e n ez dene a n ; enpiristak honekin aski izango balu, diot, orduan bere oinarri- esakun e a uzietan neurritasu n a izateko maxima litzateke , baiezt ap e n e t a n umiltasu n ar e n a eta aldi bere a n gure adime n ar e n heda p e n ahalbai t handien ar e n a , guri gainjartz en zaigun maisuar e n bitartez , hots, esperien tziare n bitartez. Izan ere, halako kasua n ez litzaizkiguke kenduko aurresuposizio intelektu al ak eta sines m e n a gure egiteko praktikoare n mes e d e t a n ; baina ezingo litzateke zientziaren eta arrazoim e n a r e n ikuskerare n titulu eta ponpar ekin agerrarazi, zeren benet ako jakintza espekula tibo ak esperien tziare n objektuak baino ez baititu ukitzen, eta bere mugak gainditzen badira, orduan ezagutz a berriak eta esperien tzia tik beregain ak saiatz en dituen sintesiak ez baitu begiesp e n a r e n substra t urik, haiek bertan aplikatu ahal izateko.

Horrela, ordea , ideiei dagokien enpirismo a (sarri gerta tz e n denez) dogm a tikoa bihurtzen bada eta bere ezagu tz a begiesle e n esferaz goiti dagoe n a zakarki ukatzen badu, orduan bera apalta s u n ezaren hutse gi t e a n erortzen da, hem e n hainba t kritikagarriago a dena , horren bitart ez arrazoime n a r e n interes praktikoari desab a n t a ila osaezina sortzen zaiolako.

Honega tik kontrajar tz e n zaio epikureis m o a 124 platonis m o ari .

Dakiena baino gehiago dio bietako bakoitzak, baina lehenak jakintza susp er tuz eta sust a tuz , praktikoa denare n desab a n t a ilarako bada ere, bigarrenak, ordea, praktikoa denari printzipio bikainak eskura tuz , baina honen bitartez jakintza espekula tibo a soilik izan dezake g u n une orotan izadiaren agerp e n e n argipen idealet ar a jotzea eta horri buruzko ikerket a fisikoa bertan beher a uztea baimen d uz arrazoim e n a ri .

Azkenik, eztab aid a n dabiltzan bi alderdien artea n aurre tiaz egin beharreko aukera n begizta tu behar den hirugarren uneari dagokionez , erab a t bitxia da enpirismo ak herrikoitasu nik ez izatea , nahiz eta bereh al a sinetsi ahal izango zitekee n adime n arrunt ak gogoz onartuko lukeela bera esperien tzia- ezagu tz a eta arrazoizko bilkuraren bitartez gogob e t e tz e a agintzen duen egitas m o a , dogm atika transz e n d e n t a l ak bera pents a tz e a n gehien aritut ako buruen ikuskera eta arrazoime n a askoz gainditzen dituzten adigaie t ar a igotzera behar tu beharre a n . Hau bera da, ordea, bere eragilea . Izan ere, hainbes t ez , adime n hau pertson a jakintsu e n a ere bere gainetik altxa ezin den egoer a n aurkitzen da. Berak gutxi edo ezer ez badu ulertzen , ordua n inor ezin da harrotu horret az gehiago ulertzeaz , eta horri buruz best e ek egiten duten bezala eskolare n gisara hitz egin ezin badu ere, dena dela, horri buruz best e ek egiten duten a baino askoz gehiago jardun daiteke arrazoikerie t a n , zeren ideia soilen artea n baitabil, eta haue t az beraiez ezer ez jakitean hitz egin baitait eke gehien, izadiaren ikerkuntz ari buruz erab a t isildu eta bere ezjakintas u n a aitortu

ordez. Erosotas u n a eta hutsalkeriak oinarri- esakun e hauen alde egitera gome n d a tz e n dute indart suki. Gainera, filosofo bati zaila egiten bazaio zerbait oinarri- esakun e gisa onartze a , bere burua legezt a t u ezine a n , edo adigaiak onartze a , bere errealit at e objektiboa aditu ezin duen e a n , bada , adime n arrunt ar e n tz a t ez dago ohikoago a den ezer. Konfiantz az uler dezake e n zerbait eduki nahi du. Halako aurresu p o sizioa bera ulertzeko zailtasun ak ez du ardura tz e n , ez baitzaio inoiz burura tz e n (ulertze ak zer esan nahi duen ez dakien honi), eta ezagu tz a tz a t jotzen du erabilera sarriaren bidez ohikoa bihurtu dena . Azkenik, berega n interes espekula tibo oro desa g er tz e n da praktikoare n ondoan, eta zera irudikatze n du: bere ardurek edo itxarop e n e k onartu edo sines t er a bultzatz en duten hori aditzen duela edo badakiela. Horrela, enpirismo ari arrazoim e n transz en d e n t a l- idealizatzaileare n herritar t a s u n oro lapurtz en zaio eta oinarri- esakun e praktiko goren e n aurka hainbe s t e gauz a kaltegarri barnebildu baditzake ere, ez da ardura g a rria enpirismo ak inoiz eskolare n mugak gainditze a eta gizarte a n hein bate a n soilik handia den ospe a eta jendetz a handiare n fabore a berega n a t z e a .

Giza arrazoim e n a berez da arkitektonikoa, h. d., ezagutz a guztiak siste m a ahalgarri bater ako egokitzat kontsidera tz e n ditu, eta horrega t ik, bilatzen den ezagu tz a best e ekin batera sistem a bate a n egoteko ezgauz a bihurtzen ez duten printzipioak soilik baime n tz e n ditu. Antitesiaren esakun e a k, ordea , ezagu tz e n eraikin baten osaket a eraba t ezinezkoa bihurtzen duten erakoak dira. Beraiei jarraiki, mundu ar e n egoera baten gainetik zaharra go a den best e bat dago, zati bakoitzea n beti zatigarria dena , jazoera bakoitzaren aurretik best ela sortua izan den best e bat, eta oro har den guztia beti baldintza tu a best erik ez da eta lehen izate baldintza tu g a b e r ik ez da berrez a gu tz e n . Antitesiak ezein Lehen e n gorik eta eraikinaren oinarria izan zitekee n hasierarik ere onartze n ez dituen ez gero, orduan halako aurresu p o sizioarekin ezagu tz ar e n eraikin osoa ezinezkoa gerta tz e n da. Horrega tik, arrazoim e n a r e n interes arkitektonikoak (batasu n enpirikoa ez, baina apriorizko arrazoim e n- batas u n hutsa eskatz en duen ak) berekin dakar tesiare n baiezt ap e n a r e n aldeko berezko gome n dioa .

Gizaki bat interes orotatik aska baliteke eta arrazoim e n a r e n baiez ta p e n a k ondorio ororen ardurarik izan gabe bere oinarrien eduki soilen arab er a kontsider a balitzake, ordua n gizaki hau eten ga b e k o egoer a kulunkarian legoke, baldin eta arazoari ihes egiteko eztab aid a n daud e n irakasp e n e t a k o bat edo best e a onartze a ez den best e irteerarik ez badaki. Gaur konben tzigarria otuko litzaioke giza nahime n a askea dela; bihar, izadiaren kate disolba ezin a kontsidera t u ondore n , askat as u n a norbere buruari egindako iruzurra best erik ez dela eta izadia baino ez dagoel a usteko luke. Ekimen ar e n unea iristean , ordea , arrazoim e n espekula tibo soilaren jolas hau amet s baten itzal- irudien gisara desa g e r t uko litzateke , eta bere printzipioak interes praktikoare n araber a soilik aukera t uko lituzke. Alabaina, zerizan hausn ar tz aile eta ikertzaile bati berezko a zaionez denbora jakinak bere arrazoim e n a r e n etsa min a n soilik emat e a , hori egitea n , ordea, alderdikeria oro alde bater a utziz, eta horrela, bere oharrak best e ei publikoki juzgake t a r ako komunikatuz, bada, orduan inori ezin zaio aurpe gira tu, ezta ukatu ere, esakun e a k eta aurkako esakun e a k ame n az urik gabe bere mailakoe n aurrea n aldez daitezke e n gisan aurkezt e a (hots, gizaki ahulen mailan).

Arrazoimen hutsaren antinomiarenLaugarren atala

Arrazoim e n hutsaren eginkizun transz e n d e n t al ez , hauek nahitaez konpon d u behar diren heinean

Eginkizun guztiak konpontz e a eta galdekizun guztiak erantzun nahi izatea harropuzkeria lotsaga b e a eta hain handius t e bitxia izango litzateke , non bereh al a konfiantz a osoa galduko bailitzateke . Hala eta guztiz ere, bada u d e zientziak zeinen izaerak aldea n dakarrren beraiet a n agertz e n den galdekizun bakoitzak dakigun e tik abiatut a absolutuki eran tzun g a r ria izan behar duela, erantzun ak galdekizun a sortu den iturri beretik sortu behar baitu, eta bertan ez da zilegizkoa ezjakintasu n itzuriezina aipatz e a , baizik konponke t a eskatz e n da. Kasu denet a n zuzena edo zuzen ga b e a dena erregel ar e n arab er a jakin ahal izan behar da, gure eginbe h ar r ekin zerikusia baitu, eta eginbe h ar rik ez baitugu ezagutu ezin dugunaz . Izadiaren agerp e n e n argipen e a n askok eziurra iraun behar du eta galdekizun batzuk konpond u g a b e gera tu behar zaizkigu, zeren izadiaz dakigun a ez baita aski kasu guztiet an argitu behar dugun guztiari dagokionez . Zera galdetz e n da, ordea, ea Filosofia transz e n d e n t a l e a n arrazoime n a ri aurkeztu t ako objektu ari dagokion galdekizunik bai ote den arrazoim e n horren bitart ez erantzun g ai tz a denik, eta ea erantzun erabakigarri tik bidezki libra gaitezke e n , hau absolutuki ez- ziur gisa (ezagu t dezake g u n guztitik) egoer a honi egotziz: galdekizun bat egiteko adina adigai badu gula, nahiz eta bera inoiz erantzut eko baliabide ak edo ahalm e n a osorik falta zaizkigun.

Filosofia transz e n d e n t a l ak ezagutz a espekula tibo ororen artea n berezita su n hau duela baiezt a tz e n dut: arrazoim e n hutsari ema n d a ko objektuar ekin zerikusia duen galdekizunik ez dagoel a giza arrazoim e n berare n tz a t konpong a b e a denik, eta ezjakintas u n saihes t ezin a eta eginkizun ar e n sakoner a iristezinar e n aitzakiek galdekizuna sakonki eta osoki erantzut eko beharre tik ez dutela askatz en; zeren galdetz eko jarreran ezartzen gaitue n adigai berak galdekizun a erantzut eko gai egin behar baikaitu osoro, objektu a ez baitago adigaitik at (zuzena eta zuzenga b e a r e kin gerta tz e n den legez).

Filosofia transz e n d e n t a l e a n galdekizun kosmologikoek baino ezin dute eskatu bidezki objektuar e n antolaer a r ekin zerikusia duen erantzun gogob e t e g a r ria , eta filosofoari ez zaio zilegi izan iluntasu n sarrezinare n aitzakiarekin beraiet a t ik askatz e a , eta galdekizun hauek ideia kosmologikoak soilik ukitu ditzaket e . Izan ere, objektuak enpirikoki eman d ak o a izan behar du, eta galdekizun a objektuak ideiarekin duen egokitzap e n e r a best erik ez da zuzentz en . Objektua transz en d e n t a l a baldin bada , eta hainbe s t ez , berez ezagut ezina bada , adibidez, ea bere agerp e n a (gure baitan) pentsa tz e a den Zerbait hori (arima) bere baitan zerizan bakun a ote den, ea osotara gauz a guztien kausa bat bada go e n , behar- beharrezkoa den kausa , eta abar, orduan gure ideiarentz ako objektua bilatu behar dugu, zeinaz aitortu ahal izango dugun ezezagu n a zaigula, baina ez horrega tik ezinezkoa dela 125 . Ideia kosmologikoek berezitas u n hau dute beren baitan: beren objektu a eta beren adigairako beharrezkoa den sintesi enpirikoa eman d ak o tz a t aurresu p o s a dezaket el a , eta beraie t a t ik sortzen den galdekizunak sintesi honen aurrerabid e a r ekin soilik duela zerikusia, baldin eta honek osotasu n absolutu a barnebildu behar badu, zeina ez den ezer enpirikoa, ezein esperien tziat a n ere ezin baita ema n. Hemen, solasgai a gauz a bat denez, hau esperien tzia ahalgarriaren objektu a den aldetik, eta ez berbai ta n go gauz a den aldetik, orduan galdekizun kosmologiko transz en d e n t e e n erantzun a ezin da ideian baino aurkitu, izan ere, ez du ezein berbai ta n go objekturekin zerikusirik; eta esperien tzia ahalgarriari dagokion ez , ez da in concre to esperien tziare n bate t a n ema n ahal daiteke e n a z galdetz e n , baizik ideian datzan az , zeina sintesi enpirikoari hurbildu best erik ez zaion egin behar; beraz, galdekizun a ideiatik abiatut a soilik izan behar da konpong a rria; izan ere, ideia arrazoim e n a r e n sorkari soila da, zeinak, beraz, erantzukizun a ezin duen saihes tu hau objektu ezeza gu n a ri egotziz.

Ez da hasiera n dirudien bezain bitxia zientzia batek bere barne a n kokatzen diren galdekizun ororen (quaes tion e s domes t ica e ) konponke t a ziur soilak eskatu eta itxaron ahal izatea , nahiz eta oraingoz agian ez diren aurkitu. Filosofia transz e n d e n t a l az gain oraindik best e bi arrazoim e n-zientzia daud e, batak eduki espekula tibo a soilik, best e ak praktikoa best erik ez duela: Mate m a tika hutsa eta Moral hutsa . Inoiz entzun al da, nolabait esa t eko, baldintzen beharrezko

ezjakintas u n a g a t ik eziurtza t jo denik zein hartue m a n zehatz duen diam et ro ak zirkuluarekin zenbaki arrazional e t a n edo irrazionale t a n? Lehen e n go e n bitart ez kongrue n t eki ema n ezin denez , bigarren a r e n bitartez , berriz, oraindik aurkitu ez denez gero, ordua n halako konponk et a r e n ahalezint as u n a bedere n ziurtasu n ez ezagu t daiteke el a juzgatu zen, eta Lambert ek horren froga ema n zuen. Ohituren printzipio orokorret a n ezerk ezin du ez- ziurra izan, zeren, edo esakun e a k osoki hutsal ak eta zentzurik gabeko ak dira, edo gure arrazoim e n- adigaie t a t ik soilik isuri behar dira. Aitzitik, izadiaren ikerket an susmo amaiga b e a k daud e eta inoiz ezin da ziurtasu nik itxaron haue t az , zeren izadiaren agerp e n a k gure adigaie t a t ik beregainki ema n d a ko objektuak baitira, eta beraz, beren gakoa ez dago guga n eta gure pents a tz e hutse a n , baizik eta guga n dik at datza, eta horrega tik, maiz ezin da aurkitu, eta beraz, ezein konponbide ziurrik ezin da itxaron. Gure ezagu tz a hutsar e n dedukzioarekin zerikusia duten Analitika transz e n d e n t a l a r e n galdekizunak ez ditut hem e n sartzen , orain hem e n judizioen ziurtasu n az ari baikara objektuei dagokien ez , eta ez gure adigai beren jatorriaz.

Aurkeztu t ako arrazoim e n a r e n galdekizun ar e n konponk e t a kritikoaren (gutxienez kritikoare n) beharra ezingo dugu saihes tu gure arrazoim e n a r e n zedarri estuak salatuz, ezta norber e buruare n ezagu tz a apalare n itxurarekin ere gure arrazoim e n a gainditzen duela aitortuz ea mundu a betitik hor dagoe n edo hasiera bat duen erabakitze a ; ea espazioa amaiga b e t a s u n e r a ino zerizanez bete a edo muga batzue n barne a n jasoa dagoe n ; ea mundu honet a n zerbait bakun a bade n edo dena amaiga b e ki zatitu behar den; ea askat a s u n e z ko sorket a eta produkzioa dago e n edo dena izadiaren orden ar e n katea n lotua dagoe n; eta azkenik, ea eraba t baldintza tu g a b e a eta bere baitan beharrezko a den zerizan a dagoe n edo dena bere izatea n baldintza tu a , eta beraz, kanpotik menp er a t u a eta bere baitan beharb a d a k o a den. Izan ere, galdekizun hauek denek gure pents a tz e a n soilik ema n daiteke e n objektu ar ekin dute zerikusia, hots, agerp e n e n sintesiar e n osotasu n absolutuki baldintza tu g a b e a r e kin. Baldin eta gure adigaiekin horret az ezer ziurrik esan eta erabaki ezin badugu, orduan errua ezin diogu guri ezkuta tz e n zaigun gauza berari egotzi; izan ere, halako gauzarik ezin zaigu eman (ez baitago inoiz gure ideiatik at), baizik bere kausa gure ideia bertan bilatu behar dugu, hau konponke t a rik onartze n ez duen arazoa denez , alegia, egoskorki onartz en dugun objektu erreal bati dagokion arazoa denez. Gure adigaie t a n datzan Dialektikare n aurkezp e n nabar m e n a k bereh al a eman go liguke ziurtasun osoa halako galdekizunaz juzgatu behar dugun ari buruz.

Arazo hauei begira egiten duzuen ziurtasun- ezaren objekzioari hast eko galdekizun hau kontrajar dakioke, zuek beder e n nabariki erantzun beharko zenuke t e n galdekizuna: nondik datozkizue ideia hauek, zeinen konponk e t ak hem e n halako zailtasun e t a n nahas t e n zaituzten? Agerpen ak al dira agian, beren argipen a behar duzuel a, eta beraiez gainera ideia haue n arab er a printzipioak soilik edo beren esposizioare n erregel ak bilatu behar dituzuela? Emazue izadia osoki agertz e n zaizuela; zuen sentsu ei eta zuen begiesp e n a ri aurkezt e n zaion ororen kontzien tziari ez zaiola ezer ezkuta tz e n; ordua n ezein esperien tziaren bitartez ezingo duzue zuen ideien objektua in concre to ezagu tu (izan ere, begiesp e n oso horret az gain sintesi osatua eta bere osotasu n absolutu ar e n kontzien tzia behar dira, ezein ezagutz a enpirikoren bitart ez ahalgarria ez dena), eta beraz, zuen galdekizuna ezin da inolaz ere beharrezko a gerta tu agerp e n baten argipen er ako, eta beraz, nolabait esa t eko, ezin da objektu a berare n bitartez ezarria izan. Izan ere, objektua ezin zaizue inoiz azaldu, ezein esperien tzia ahalgarriren bitart ez ezin baita eman a izan. Zuen haute m a p e n ahalgarri oro beti baldintze n men p e a n harrap a t u t a gera tz e n da, espazioa n zein denbor a n , eta ez duzue baldintza tu g a b e a den ezer lortzen, horrela baldintza tu g a b e ki hau ea sintesiare n hasiera absolutu a n edo ilararen osotasu n absolutu a n hasierarik gabe ezarri behar den erabakitz eko. Orotasun a , ordea , adiera enpirikoan beti aldera g ar ria best erik ez da. Handitas u n ar e n orotasu n absolutu ak (unibert so a) , zatiket are n a k , jatorriaren ak , izatear e n baldintzar e n a k oro har, ea sintesi muga t u ar e n ala muga g a b e ki jarraituar e n bitartez sortzen diren dioen galdekizun guztiekin bater a , ez dute zerikusirik ezein esperien tzia ahalgarrirekin. Ezingo

zenuke t e , adibidez , gorputz baten agerp e n a k gutxienez hobeto edo soilik best e era batera argitu, zati bakun ez edo osorik beti elkarket azko zatiez osatz en direla onartuz gero; izan ere, inoiz ezin da agerp e n bakun bat gerta tu , ezta elkarket a amaiga b e a ere. Agerpe n ek argituak izatea eskatz e n dute, beren argipen ar e n baldintzak haute m a p e n e a n ema n ak diren heine a n , baina inoiz beraiet a n osoki absolutu bate a n bilduta eman daiteke e n a ez da ezein haute m a p e n . Orotasu n honen argipen a da, ordea, arrazoim e n a r e n arazo transz en d e n t a l e a n benet a n eskatz e n dena.

Arazo haue n konponk e t a bera esperien tzian inoiz gerta tz e n ez denez gero, ordua n ezin duzue esan hem e n objektuari egotzi behar zaiona ez- ziurra denik. Izan ere, zuen objektu a zuen burmuin e a n best erik ez dago eta ezin da berta tik at ema n a izan; horrega tik, zuen buruarekin ados egote az ardura tu behar duzue, baita zuen ideia enpirikoki ema n d a k o objektu baten ustezko errepre s e n t a z ioa , eta beraz, esperien tziare n legee n arab er a ezagu t daiteke e n objektua bihurtzen duen anfibologia saihes t e a z ere. Konponke t a dogm a tikoa, beraz, ez da ez- ziurra, ezinezkoa baizik. Guztiz ziurra izan daiteke e n konponke t a kritikoak, berriz, arazoa ez du inolaz ere objektiboki kontsidera tz e n , baizik bere oinarria den ezagutz a r e n funtsar e n araber a kontsidera tz e n du.

Arrazoimen hutsaren antinomiarenBosgarre n atala

Galdekizun kos m ologikoe n aurkezp e n eszep tikoa lau ideia transz e n d e n t a l e n arabera

Gustura utziko genuke e n alde bater a gure galdekizun ak dogm atikoki erantzun ak izateko eskaer a , aldez aurre tik ulertuko bage n u, eran tzun a edozein izanda ere, gure ezjakintas u n a gehitu best erik ez zela egingo, ulertezint a s u n bate tik best era eta iluntasu n bate tik best e handiago batera eram a n a k izango ginat eke el a eta agian kontrae s a n e t a n naha s tuko ginat eke el a . Gure galdekizuna baiezt ap e n e r a edo ezezt ap e n e r a soilik bidera tz e n bada, orduan zuhurra da erantzun a r e n ustezko oinarriak alde batera uztea eta aurretik kontsider a tz e a ea zer irabaziko litzateke e n , eran tzun ak alde bater a ala aurkakora joko balu. Bi kasuet a n zentzug a b e k e ri a (nonse n s) soila gerta tuko balitz, ordua n oinarritut ako bultzad a jasotzen dugu gure galdekizun a bera kritikoki aztertz eko, eta ikusteko ea bera ez ote den oinarrigab ek o aurres u po sizio bate a n funtsa tz e n , eta ea bere faltsut as u n a aplikazioan eta bere ondorioet a n errepres e n t a z io bakartu a n baino hobeto erakus t e n duen ideiarekin jolasten duen. Hau da arrazoim e n hutsak arrazoim e n hutsari egindako galdekizun ekin jokatzeko era eszeptikoak duen onura handia, eta horren bitartez nahask e t a dogm a tiko handia lan gutxirekin gaindi daiteke bere ordez kritika zuhurra ezarriz, zeinak, egiazko katartikoa denez, zorionez lilurakeria deus ez t a t uko duen bere ondorioar ekin batera , hots, orojakint asu n a r e n handius t e a r ekin bater a.

Baldin eta, beraz, ideia kosmologiko batez aldez aurre tik aditu ahal izango banu agerp e n e n sintesi itzulkorrare n baldintza tu g a b e kiak zein aldet ar a egitea erabaki duen, aldea edoz ein izanda ere, hainbes t ez , hura adime n are n adigai bakoitzari dagokion ez handiegia edo txikiegia izango litzateke; orduan ulertuko nuke, dena dela, haren autug ai a adimen a r e n adigai ahalgarri bati egokitu behar zaion esperien tziare n objektu bat soilik denez, hark eraba t kaskala izan behar duela eta esan a hirik gabe a izan behar duela, zeren objektua ez baita berekin ados t e n , berari nahi duda n modu a n egokituz ere ez. Eta hau gerta tz e n da mund u- adigai guztiekin, eta hone g a t ik hauek arrazoime n a nahita ezko antinomia n naha s t e n dute, haiei atxikitzen zaien heine a n . Izan ere, emaz u e:

Lehenik , mund ua k ez duela hasierarik ; ordua n bera zuen adigaiare n tz a t handiegia da; izan ere, hurren ez hurrengo itzuleraz osatze n den adigai hau ezin da inoiz jariotako betikotas u n osora iritsi. Hasiera bat duela aurresu p o s a t u z gero, ordua n txikiegia da beharrezko itzulera enpirikoan duzue n adime n ar e n adigaiare n tz a t . Izan ere, hasierak beti ere aurretik doan denbor a bat aurres u po s a t z e n duen ez gero, ordua n ez da oraindik baldintza tu g a b e a , eta adimen a r e n erabilera enpirikoaren legeak oraindik ere goragoko denbora- baldintza batez galdetz er a behartz e n gaitu, eta mundu a , beraz, nabar m e n ki txikiegia da lege honen tz a t .

Gauza bera gerta tz e n da mundu ak espazioare n arab er a duen handit asu n a z egiten den galdekizun ar e n erantzun bikoitzarekin. Izan ere, amaigab e a eta muga g a b e a baldin bada, ordua n adigai enpiriko ahalgarri ororentz a t handiegia da. Amaiduna eta muga t u a baldin bada, ordua n oraindik zera galdetz e n duzue bidezki: zerk deter min a tz e n du muga hori? Espazio kaskala ez da berez existitzen den gauz en korrelatu a , eta ezin da izan zuek bertan gera zaitezket e n moduko baldintza, eta are gutxiago izan daiteke esperien tzia ahalgarri baten zati bat osatz en duen baldintza enpirikoa. (Izan ere, nork izan dezake kaskal- kaskala denar e n esperien tzia?). Sintesi enpirikoaren osotas u n absoluturako baldintza tu g a b e kia beti ere esperien tzia- adigaia izatea eskatz en da. Beraz, mund u mugatu a txikiegia da zuen adigaiare n tz a t .

Bigarrenik , espazioa n dago e n edoz ein agerp e n (materia) hainbat zati amaigab e z osatz en baldin bada, orduan zatiket are n itzulera zuen adigaiar e n tz a t beti handiegia da; eta espazioare n zatiketa bere osakide baten (bakunkia) geratuko balitz, ordua n baldintza tu g a b e kiar e n ideiaren tz a t txikiegia da. Izan ere, osakide honek oraindik bertan barnebildut ako hainba t zatitara doan itzulera baimen tz e n du.

Hirugarrenik , onar ezazue mundu a n gerta tz e n den guztian ez dagoel a izadiaren lege e n araber ako emaitz a baino; ordua n kausar e n kausalit at e a ere gerta tz e n den zerbait da, eta kausa garaiago e t a r a doan zuen itzulera, eta beraz, baldintzen ilararen luzaket a a parte priori etenik gabe beharrezko a bihurtzen duen zerbait da. Ekilea baino ez den izadia, beraz, munduko jazoeren sintesian duzuen adigai guztien tz a t handiegia da.

Noizbehin berez eragind ako jazoerak aukera tz e n badituzue , eta beraz, askatasu n e z k o produkzioa aukera tz e n baduz u e, orduan Zergatia jarraiki zaizue ezinbes t eko izadiaren lege baten araber a , eta puntu honet az goiti joatera behar tz e n zaituzte esperien tziare n kausazko legear e n araber a , eta halako elkarloturare n osotasu n a zuen beharrezko adigai enpirikoare n tz a t txikiegia dela aurkitzen duzue.

Laugarrenik . Behar -beharrezko zerizan a onartz en baduzu e (izan dadin mundu a bera, edo mundu a n den zerbait, edo mundu ar e n kausa), ordua n denbora puntu jakin orotatik amaiga b e ki urruti ezartzen duzue, zeren best ela best e izate zaharra go baten menp e a n egongo bailitzat ek e . Baina, orduan, existen tzia hau zuen adigai enpirikoare n tz a t lortezina litzateke , eta inoiz itzulera jarraitu baten bitartez bertara iritsi ahal izateko handiegia ere bai.

Zuen iritziz, ordea, mundu ari dagokion oro (izan dadin baldintza tu edo baldintza gisa) beharbadako a baldin bada , ordua n zuei eman a zaizuen existen tzia oro txikiegia da zuen adigaiare n tz a t . Izan ere, existen tzia honek best e existen tzia bat bilatzera behar tz e n baitzaituz t e beti, bera best e existen tzia honen menp e a n egonik.

Kasu hauet a n guztiet a n mund u are n ideia itzulera enpirikoaren tz a t , eta beraz, edozein adimen- adigai enpirikorentz a t handiegia edo baita berare n tz a t txikiegia ere badel a esan dugu. Zergatik ez gara alderan tziz adierazi eta esan: lehen kasuan adigai enpirikoa ideiarentz a t txikiegia, bigarren e a n , ordea, handiegia dela, eta beraz, nolabait esat eko , errua itzulera enpirikoan datzala, horren ordez ideia kosmologikoa bere helburu tik, hots, esperien tzia ahalgarritik gehiegi edo gutxiegi saihes t e n dela salatu beharre a n? Zerga tia honako hau da. Esperien tzia ahalgarria da gure adigaiei errealita t e a eman diezaieke e n bakarra; hau gabe adigai oro ideia soila litzateke , egiarik eta objektu batekin harre m a nik izan gabe . Horrega tik, adigai enpiriko ahalgarria zen ideiaz juzgatz eko behar zen neurria: ea ideia soila eta pentsa m e n- gauza

den, edo ea bere objektua mundu a n aurkitzen duen. Izan ere, zerbait handiegia edo txikiegia dela gauz a hau best e batekin hartue m a n e a n jartzean esat e n da, baldin eta azken hau haren arrazoiz soilik onartzen bada eta haren arab er a moldatu behar bada. Eskola dialektiko zaharren jolasen artea n zegoe n galdekizun hau ere: bola bat zulo bate tik ezin bada pasa, zer esan behar da, bola handiegi a dela edo zuloa txikiegia dela? Kasu honet a n zuen adierazpid e ak ez dio axolarik; izan ere, ez dakizue zein dagoe n hor best e a r e n arrazoiz. Aitzitik, ez duzue esango gizona bere jantziaren tz a t luzeegia denik, baizik jantzia dela gizonare n tz a t motzegia.

Beraz, oinarria duen susmo onet ar a bultzatu ak gara bedere n: ideia kosmologikoen, eta beraiekin bater a , elkarrekin gatazkan ezarritako baiezt ap e n sofistikoen oinarrian agian ideia horien objektua guri emat eko eraren adigaia datzala, kaskala eta irudikatua best erik ez den adigaia, eta susmo honek denbor a luzez galduta eduki gaituen asm ak eria aurkitzeko bide egokira eram a n gaitzake .

Arrazoimen hutsaren antinomiarenSeigarren atala

Idealismo transz e n d e n t ala Dialektika kos mologikoaren

konponk e t arako gako gisa

Estetika transz en d e n t a l e a n askiro frogatu dugu espazioa n edo denbor a n begies t e n den guztia, eta beraz, izan dezake g u n esperien tzia baten objektu guztiak agerp e n a k baino ez direla, h. d., errepre s e n t a z io soilak, gure pents a tz e t ik at beren baitan oinarritut ako existen tziarik ez duten ak zerizan heda tu e n edo aldaket e n ilaren gisara errepr es e n t a t u a k diren modu a n . Irakatsi honi idealismo transze n d e n t ala deitzen diot 126 . Adiera transz e n d e n t a l e a n errealista denak gure sentime n a r e n modifikazio hauek beren baitan subsis titzen duten gauzak bihurtzen ditu, eta beraz, errepres e n t a zio soilak berbai ta n go gauz ak bihurtzen ditu.

Zuzeng a b e k e ri a egingo litzaiguke aspalditik baztertu t ako idealismo enpirikoa egotzi nahiko balitzaiguke, hots, espazioar e n errealita t e propioa onartzen duen heine a n bertako zerizan heda tu e n izatea ukatzen duen idealismo a, edo zalantza g ar ria aurkitzen duen a behinik behin, eta puntu honet a n amet s a eta egiaren artea n askiro froga daiteke e n bereizkuntz arik onartz en ez duen a. Denboran emat e n diren barneko sentsu ar e n agerp e n ei dagokien ez , idealismo enpirikoak ez du zailtasunik aurkitzen hauek gauz a erreal ak diren aldetik; eta horrez gain, bere objektu ar e n izate erreal a barneko esperien tziak soil- soilik frogatz en duela askiro baiezta tz e n du (bere baitan, denbor a- deter min azio hauekin guztiekin).

Gure idealismo transz e n d e n t a l ak, aitzitik, kanpoko begiesp e n a r e n objektuak espazioan begiet siak diren modu berea n , eta aldaket a guztiak denbora n barneko sentsu ak errepr es e n t a t z e n dituen modu berea n erreal ak izatea baime n tz e n du. Izan ere, espazioa jadanik guk kanpoko a deitzen diogun begiesp e n haren forma denez eta bertan objekturik gabe ezein errepre s e n t a z io enpiriko ema n go ez litzateke e n e z gero, ordua n bertan zerizan heda tu ak onartu ahal eta behar ditugu, eta gauz a bera gerta tz e n da denbor ar ekin. Espazio hura, ordea, denbora r ekin bater a , eta aldi bere a n agerp e n oro aurreko biekin bater a , ez dira berbait an go ezein gauzarik , baizik errepre s e n t a z ioak best erik ez, eta ezin dute inolaz ere gure goga m e n e t ik at existitu, eta gure goga m e n a r e n (kontzien tziare n objektu gisa) barneko eta sentsuzko begiesp e n a ere, zeinare n deter min azioa egoera ezberdinek denbora n duten segidare n bitart ez errepr es e n t a t z e n den, ez da bene t ako Norbera, hau bere baitan existitzen den modu a n, edo subjektu transz en d e n t a l a , baizik guri ezezagu n a zaigun zerizan honen sentim e n a ri emat e n zaion agerp e n bat best erik ez. Ezin da

onartu barneko agerp e n honen izatea , bere baitan existitzen den gauz ar e n a den aldetik, bere baldintza ezein berbait an go gauze n deter min azioa izan ezin daiteke e n denbor a baita. Espazioan eta denbor a n , ordea, agerp e n e n egia enpirikoa askiro segur t a t u a eta amet s ekiko kidet asu n e t ik aski bereizia dago, baldin eta biak esperien tzia bate a n lege enpirikoen arab er a zuzenki eta osoki bilduak bada u d e .

Beraz, esperien tziare n objektuak ezin zaizkigu inoiz beren baitan eman, baizik esperien tzian best erik ez, eta ez dira berta t ik at existitzen. Ilargiak biztanle ak izan ditzake el a inoiz ezein gizakik haute m a n ez duen arren, dena dela, onartu egin behar da, baina hau best erik ez du esan nahi: esperien tziare n aurrerap e n ahalgarrian biztanle horiek topatu ahal izango genituzke el a; izan ere, aurrerabid e enpirikoaren legee n arab er a haute m a p e n baten testuinguru a n datzan dena da erreala. Objektu horiek, beraz, erreal ak dira nire kontzientzia errealarekin lotura enpirikoan bada u tz a , nahiz eta horrega t ik beren baitan, h. d., esperien tziare n aurrera p e n horret a t ik at errealak ez izan.

Guri ez zaigu bene t a n ezer emat e n , haut e m a p e n a eta haut e m a p e n honet a tik best e haut e m a p e n ahalgarriran tz doan aurrera p e n enpirikoa izan ezik. Izan ere, agerp e n a k beren baitan, errepre s e n t a z io soil gisa, haut a m e p e n e a n soilik dira erreal ak, egitat e a n errepr es e n t a z io enpirikoaren , h. d., agerp e n a r e n errealita t e a best erik ez dene a n . Agerpen a ri bere haute m a p e n a izan aurretik gauz a erreal a deitze ak, edo esperien tziaren aurrera bid e a n halako haute m a p e n a aurkitu behar dugula esan nahi du, edo best el a ez du batere esan a hirik. Izan ere, solasgai a berbai ta n go gauz a dene a n soilik esan ahal izango genuk e bere baitan existitzen dela gure sentsu ekin eta esperien tzia ahalgarriarekin bater e harre m a nik izan gabe. Solasgai a , ordea , espazioan eta denbor a n emat e n den agerp e n bat best erik ez da, biak berbai ta n go gauz en deter min azioak ez, baina gure sentim e n a r e n a k soilik izaki; horrega t ik gerta tz e n da bertan dagoe n a (agerp e n a k) bere baitan ezer ez dela, baizik agerp e n ok errepre s e n t a z io soilak direla, inon ezin aurki daitezke e n a k, gugan emat e n ez badira (haute m a p e n e a n ) .

Sentsuzko begiesp e n- ahalm e n a bene t a n era jakin bate a n errepre s e n t a z ioez afekta tu a izateko harm e n a best erik ez da, errepr es e n t a z ioek elkarrekin duten hartue m a n a espazioare n eta denbor ar e n begiesp e n hutsa izaki (gure sentim e n a r e n forma soilak), eta errepres e n t a z iook (espazioare n eta denbor ar e n ) hartue m a n honet a n esperien tziare n batas u n a r e n lege e n araber a elkarlotu t a eta deter min a t u t a bada u d e , ordua n objektuak izena dute. Sentsuzko a ez den errepre s e n t a z io hauen kausa eraba t ezezagu n a zaigu, eta horrega t ik hauek ezin ditugu objektu gisa begie t si; izan ere, halako objektua ez espazioan ezta denbora n ere (sentsuzko errepre s e n t a z ioar e n baldintza soil gisa) ez litzateke errepre s e n t a t u beharko, eta baldintza hauek eduki gabe ezin dugu ezein begiesp e n pents a t u . Oro harrezko agerp e n e n kausa inteligible soilari objektu transz e n d e n t a l a dei diezaioke gu, sentim e n a ri harm e n gisa egokitzen zaion zerbait edukitzea rr e n best erik ez. Objektu transz e n d e n t a l honi gure haute m a p e n ahalgarrien hedap e n eta bilkura osoa egotzi diezaiokegu eta esperien tzia ororen aurre tik bere baitan ema n a dela esan dezake gu . Agerpen ak, ordea , haren araber a ez dira bere baitan, baizik esperien tzia horret a n best erik ez dira emat e n , errepres e n t a z io soilak baitira, objektu erreal bat haut e m a p e n gisa soilik adieraz t e n duten ak, baldin eta haut e m a p e n hau best e guztiekin lotzen bada esperien tziaren batasu n a r e n legear e n araber a . Horrela, zera esan daiteke: lehen aldiko gauz a errealak esperien tziare n objektu transz e n d e n t a l e a n emat e n dira; baina niretza t soilik dira objektuak eta lehen aldian erreal ak, haut e m a p e n ahalgarrien ilara itzulkorra (izan dadin historiaren gida- harian, edo kausen eta ondorioen urrat se t a n ) lege enpirikoen araber a errepre s e n t a t z e n dudan heine a n , hitz bate a n , mundu ar e n ibilbideak igarot ako denbora- ilara bater a gidatze n duen heinea n , zeina egungo denbor ar e n baldintza den aldetik esperien tzia ahalgarriarekin bilkuran soilik errepre s e n t a t z e n dena erreal gisa, ez bere baitan, halako moldez, non denbor a pents a ezin bate tik hasita nire izatear e n aurre tik igarotako jazoerek esperien tziare n katear e n egun go haute m a p e n e t ik

gorantz hau denbor ar e n arab er a deter min a tz e n duten baldintze t ar a luzatze ar e n ahalgarrit a su n a best erik ez baitut e adieraz t e n .

Nik, beraz, existitzen diren sentsu e n objektu guztiak denbora orotan eta espazio orotan osotara errepres e n t a t z e n baditut , orduan ez ditut objektu ak objektu gisa bietan esperien tziare n aurretik ezartzen, baizik errepres e n t a z io hau ez da esperien tzia ahalgarri baten pents a m e n d u a baino bere osotasu n absolutu a n . Bertan soilik emat e n dira objektu haiek (errepres e n t a z io soilak best erik ez direnak). Nire esperien tzia ororen aurretik existitzen direla esa t e a k, ordea, ni haut e m a p e n e t ik abiatu t a lehen- lehenik aurrera t u behar naizen esperien tziare n zatian aurkitzen direla best erik ez du esan nahi. Aurrerap e n honen baldintza enpirikoare n kausa transz e n d e n t a l a da, eta beraz, ea zein osakide aurki ditzaked a n edo ea halako baldintzen itzuleran noraino irits naiteke e n galdetz e a ere bai, eta horrega t ik, niretza t halabe h a rr ez ezeza gu n a . Hau ez da, ordea, gure autug ai a hem e n, baizik esperien tziaren aurrerap e n a r e n erregel a best erik ez, bertan niri objektuak, hots, agerp e n a k emat e n zaizkidala. Emaitzari dagokionez , eraba t berdin dio espazioa n gerta tz e n den aurrera bid e enpirikoan nik ikusten dituda n urrune n ak baino ehund ak a aldiz urrutiago daud e n izarrak aurki daitezke el a esa t e a edo agian halakoak espazioa n aurki daitezke el a esat e a , inoiz gizaki batek haute m a n ez dituen arren edo haute m a n d u k o ez dituen arren; izan ere, berbai ta n go gauz ak bezala oro har esperien tzia ahalgarriarekin harre m a nik izan gabe ema n go balira, ordua n ez lirateke ezer izango niretza t , eta beraz, ezta objektuak ere, baldin eta itzulera enpirikoaren ilaran barne bilduak ez bada u d e bedere n . Hala ere, best e ikuspuntu bate tik agerp e n horiek osoki absolutu baten ideia kosmologikorako erabili behar badira, eta autugai a esperien tzia ahalgarriare n mugak gainditzen dituen galdekizun bat baldin bada, orduan aipatu t ako sentsu e n objektue n errealit at e a kontsidera tz eko eraren bereizkuntz a garran tzitsu a gerta tz e n da, gure esperien tzia- adigaien interpre t azio okerretik ezinbes t e a n sortu behar den lilurakeria iruzurtia saihes t e a r r e n .

Arrazoimen hutsaren antinomiarenZaz pi g a r r e n atala

Arrazoim e n a k bere buruarekin duen gatazka kos m ologikoarenebazp e n kritikoa

Arrazoime n hutsare n antino mia osoa argu m e n t u dialektiko honet a n funtsa tz e n da: baldintza tukia ema n a bada , ordua n bere baldintza ororen ilara osoa ere ema n a da; guri sentsu e n objektuak baldintza tu gisa emat e n zaizkigu, ondorioz, eta abar. Arrazoimen- inferentzia honen bitart ez –zeinare n esakun e nagusiak hain berezkoa eta argia dirudien– baldintzen ezberdin t a s u n a r e n araber a (agerp e n e n sintesian) , hauek ilara bat osatz en duten heine a n , best e hainbe s t e ideia kosmologiko sortzen dira, ilara horien osotasu n absolutu a postula tz en duten eta horrega tik arrazoim e n a bere buruarekin gatazkan jartzen duten ideia kosmologikoak. Argum e nt u sofistiko honen iruzurra aurkitu aurre tik, ordea, horret ar ako prest a tu behar gara bertan aurkitzen diren adigai jakinen zuzenke t a r e n eta deter min azioar e n bitartez.

Lehenik , ondoren go esakun e a argia eta modu zalantza ezin e a n ziurra da: baldintza tukia ema n a dene a n , guri horren bitartez baldintza ororen ilaran bertara doan itzulera ezartzen zaigula; izan ere, baldintza tukiare n adigaiak berekin dakar jadanik zerbait baldintza bati lotzea, eta hau berriro baldintza tu a baldin bada , best e baldintza urruna go a ri lotzea, eta horrela ilararen osakide guztiekin ere. Esakune hau analitikoa ere bada eta kritika transz e n d e n t a l baten beldur oroz goiti dago. Arrazoimen a r e n postulatu logikoa da adigai batek bere baldintzekin duen elkarlotura,

alegia, jadanik adigaiari atxikitzen zaion elkarloturari adime n ar e n bitart ez segitze a eta ahalbai t urrun jarraitzea .

Gainera : baldintza tukia eta bere baldintza berbait an go gauzak baldin badira, orduan lehen a emat e n dene a n , bigarren e r a doan itzulera ezarri ez ezik, hau horren bitartez benet a n jadanik bater a ere emat e n da, eta honek ilararen osakide guztientz a t balio duen ez gero, ordua n baldintzen ilara osoa, eta beraz, baita baldintza tu g a b e kia ere horren bitartez aldi bere a n emat e n da edo, are gehiago, ilara horren bitartez ahalgarria zen baldintza tu a soilik emat e n dela aurres u po s a t z e n da. Heme n, baldintza tukiak bere baldintzar ekin duen sintesia adimen soilaren sintesia da, zeinak gauz ak diren bezala errepr es e n t a t z e n dituen, beren ezagup e n e r a ea eta nola iritsi ahal izateari arret arik eskaini gabe. Aitzitik, autug ai a agerp e n a k direne a n , hots, errepre s e n t a z io soilak direnez inolaz ere emat e n ez diren agerp e n a k, baldin eta beren ezagu p e n e r a (h. d., beraie t a r a , izan ere, ez dira ezagup e n enpirikoak baino) ez banaiz iristen, bada , ordua n ezin dut esan a hi berea n esan: baldintza tukia emat e n baldin bada, orduan bere baldintza oro emat e n dela (agerp e n gisa), eta beraz, bere ilararen osotasu n absolutu a ezin dut inolaz ere inferitu. Izan ere, atze m a t e a n agerpe na k ez dira sintesi enpirikoak baino (espazioan eta denbor a n), eta beraz, honetan best erik ez dira emat e n . Ez da ondoriozta tz e n , ordea, baldintza tukia (agerp e n e a n ) emat e n baldin bada , bere baldintza enpirikoa osatz en duen sintesia ere bater a emat e n eta aurresu p o s a t z e n denik, baizik eta hau itzuleran gerta tz e n da lehen- lehenik, eta inoiz ez hau gabe. Hala ere, kasu honet a n ederki esan daiteke baldintze t ar a n t z doan itzulera , h. d., sintesi enpiriko jarraitua, alde honet a t ik agindu a edo ezarria dela, eta itzulera honen bitartez ema n d a k o baldintzak ezin direla falta.

Heme n dik abiatu t a argitzen da arrazoim e n- inferentzia kosmologikoare n esakun e nagusiak baldintza tukia kategoria huts baten adiera transz e n d e n t a l e a n hartzen duela, esakun e txikia, berriz, agerp e n soilei aplikatut ako adime n ar e n adigai baten zentzu enpirikoan, eta ondorioz, bertan sophism a figurae dictionis deitzen zaion iruzur dialektikoa aurkitzen dela. Hala ere, iruzur hau ez da artifiziala, baizik arrazoim e n arrunt ar e n erab a t berezkoa den iruzurra. Izan ere, bere bitart ez (esakun e nagusi an) baldintzak eta beren ilara aurresu p o s a t z e n ditugu eragozp e nik gabe , nolabait esa t eko, zerbait baldintza tu gisa emat e n baldin bada , zeren hau ez baita konklusio jakin baten premis a osoak onartzeko eskakizun logikoa baino, eta baldintza tukiak hor bere baldintzar ekin duen elkarlotura n ez dago denbora- orden arik; bere baitan aldi berean eman a k balira bezala aurres u po s a t z e n dira. Gainera , (esakun e txikian) agerp e n a k berbai ta n go gauzak eta adimen soilari ema n d a ko objektuak balira bezala begizta tz e a esakun e nagusi an gerta tz e n zen bezain berezkoa da, objektuak ema n ditzake e n gauz a bakarra den begiesp e n a r e n baldintza oroz abstrai tzen bainue n. Hemen, ordea, adigaien arteko bereizket a ohargarria ezikusi genu e n. Baldintza tukiare n sintesiak bere baldintzarekin eta baldintzen ilara osoak (esakun e nagusi an) ez zekart e n berekin denbora r e n bidezko ezein zedarriztap e nik, ezta segidar e n adigairik ere. Aitzitik, sintesi enpirikoa eta baldintzen ilara agerp e n e a n (esakun e txikiari menp er a t z e n zaiona) halabe h a rr ez hurren ez hurren go a k dira, eta denbora n best erik ez dira emat e n , elkarren ondore n beraz; ondorioz, hem e n ezin dut han bezala sintesiare n osotasu n absolutu a eta horren bitartez errepre s e n t a t u t ak o ilara aurresu p o s a t u , zeren han ilararen osakide denak beren baitan emat e n badira ere (denbor ar e n baldintzarik gabe), hem e n , aldiz, hurren ez hurren go itzulerare n bitart ez soilik baitira ahalgarriak, alegia, benet a n egikaritzea n soilik emat e n den itzulerare n bitartez .

Komunki baiezt ap e n kosmologikoen oinarrian dagoe n argu m e n t u a r e n halako hanka- sartze a gainditu ondore n gatazka n daud e n bi aldeak arrazoiz uka daitezke, beren eskakizunak titulu irmoeta n oinarritzen ez diren heine a n . Horren bitartez , ordea, oraindik ez da bukatz en beren arteko tirabira, biek edo bietako batek baiez ta tz e n duen gauz a beraz (konklusioan) zuzenga b e a zela erakutsiz, froga- oinarri egokiet a n eraikitzen ez zekielako. Batak baiezta tz e n badu mundu ak

hasiera bat duela, best e ak , mund u a k ez duela hasierarik, baizik betitik dela, ezerk ez dirudi argiago a batek arrazoia izan behar duela baino. Hau horrela bada , argitasu n a bi aldee t a n berbera denez gero, ordua n ezinezkoa gerta tz e n da inoiz arrazoia zein aldet a n dagoe n erabakitze a , eta gatazkak lehengo modu a n jarraitzen du, bi alderdiek arrazoim e n a r e n epaim a h ai tik lasaitzeko agindu a jaso arren. Ez da geratz e n , beraz, gatazka zehazki eta bi aldee n gogob e t e r ako bukatz eko best e baliabiderik, hau izan ezik: biek hain ederki elkar kontra e s a n dezaket e n e z , konben tzi daitezel a ezert az ere ez direla ari gatazkan eta itxura transz e n d e n t a l jakin batek errealita t e bat margotu diela halakorik ezin aurki daiteke e n lekuan. Bide hau urratu nahi dugu orain, azken epaia jaso ezin duen gatazka hau konpontz e a rr e n .

* * *

Platonek jadanik kritikatu zuen Eleatar Zenon dialektiko sotila bera sofista gaiztotza t joz, zeren bere antze a erakus t e a r r e n edozein esakun e itxurazko argu m e n t u e n bitartez frogatu eta bereh al a hain indart su ak diren best e e n bitartez berriro ukatze a saiatzen baitzuen . Jainkoa (ustez, beretz a t ez zen mund u a baino izango) ez dela ez amaidu n a , ezta amaiga b e a ere, ez dago el a ez higidura n, ezta geldi ere, best e gauz en antzarik ez duela, baina antzag a b e a ere ez dela baiezt a tz e n zuen. Honi buruz juzgatz e n zuten ei guztiz elkar kontrae s a t e n diren esakun e a k ukatu nahi zituela ziruditen, gauz a buruga b e a dena. Hala ere, nik ez dut uste hau berari bidezki egotzi ahal zaionik. Esakune haue t ako lehen a laster argituko dut zehazkiago. Gainerako ei dagokien ez , Jainkoa izenaz unibert so a ulertzen bazue n, orduan zera esan behar zuen: hau ez dagoel a bere lekuan iraunkorki prese n t (geldi), ezta lekua aldatz e n duenik ere (higitzen denik), zeren leku guztiak unibert so a n bada u d e ere, unibertsoa bera ez baitago ezein lekutan . Unibert soak existitzen dena bere baitan biltzen badu, ordua n, hainbes t ez , bere antzeko a den edota antzaga b e k o a den best e gauzarik ez dago, zeren beretik at best e gauzarik ez baitago bera honekin aldera tu izateko modu a n . Elkarri kontrajarritako bi judizioek baldintza onart ezina aurresu p o s a t z e n badute , ordua n biak erortzen dira aurkakota s u n a aintzat hartu gabe (bene t ako kontrae s a nik ez dena), zeren bi esakun e a k balio ahal izateko behar den baldintza desa g er tz e n baita.

Norbaitek esango balu, gorputz batek edo usain ona duela edo ez duela usain onik, orduan hirugarre n aukera bat ere bada go, hots, gorputz ak bater e usainik ez izatea, eta horrela, elkarren aurka egiten duten bi esakun e a k faltsuak izan daitezke. Esaten baldin badut, gorputz bat edo usain atsegin eko a dela edo ez duela usain atse ginik (vel suaveolen s vel non suaveole ns) , ordua n bi esakun e a k elkarri kontra e s a n korki kontrajarriak dira, eta lehen a best erik ez da faltsua, baina bere aurkako kontrae s a n korr ak, hots, gorputz batzuk ez direla usain atsegin eko ak, bere baitan jasotzen ditu usainik ez duten gorputz ak. Aurreko kontrajarp e n e a n (per dispara t a ) gorputz ar e n adigaiare n beharb a d a k o baldintza (usaina) geratze n zen oraindik elkarren aurkako judizioet a n , eta ez zen hauekin bater a ezezt a tu a izan; horrega t ik, azken a ez zen aurren eko a r e n aurkako kontra e s a n korr a .

Horrez gain, esat e n baldin badut mundu a espazioari dagokion ez amaiga b e a dela edo ez dela amaiga b e a (non est infinitus), ordua n lehen esakun e a faltsua baldin bada , bere aurkako kontra e s a n korr ak egia izan behar du: mundu a ez da amaiga b e a . Horren bitartez mundu amaiga b e a soilik ezezta tuko nuke amaidu n a den best e bat ezarri gabe . Esango balitz, ordea , mundu a amaiga b e a edo amaidu n a dela (ez--amaiga b e a ) , ordua n biak faltsuak izan zitezke e n . Izan ere, hainbe s t ez , mundu a bere baitan handitas u n a r e n araber a deter min a t u tz a t begizta tz e n dut, aurkako a n amaiga b e t a s u n a eta berekin bater a agian bere existen tzia bereiztu osoa ezezta tz e n duda n heine a n ez ezik, mundu ari deter min azio bat gainera tz e n diodan e a n ere bai bere baitan den gauza erreal gisa, eta hau faltsua izan daiteke , hots, baldin eta mundu a inolaz ere ez berbaitango gauza gisa , eta beraz, ezta bere

handitas u n a r e n arab er a ere emat e n ez bada , ez amaiga b e gisa ezta amaidu n gisa ere. Baimen bekit halako kontrajarp e n a ri dialektikoa deitzea eta kontrae s a n a r e n a r i oposizio analitikoa deitzea . Beraz, elkarri dialektikoki kontrajarritako judizioak biak izan daitezke faltsuak, batak best e a kontra e s a n ez ezik, kontra e s a n e r a k o behar dena baino zerbait gehiago ere esa t e n baitu.

«Mundu a handitas u n a r e n arab er a amaiga b e a da» eta «mun d u a handit asu n a r e n araber a amaidu n a da» esakun e a k kontrae s a nk orki aurkakotu tz a t hartzen baldin badira, orduan mundu a (agerp e n e n ilara osoa) berbait an go gauz a dela onartze n da. Izan ere, berak iraun egiten du, bere agerp e n e n ilarako itzulera amaiga b e edo amaidu n a ezezta tu arren. Aurresuposizio edo itxura transz en d e n t a l hau kentzen badut, eta mundu a berbait an go gauz a dela ukatzen baldin badut , ordua n bi baiezt ap e n e n aurkakot as u n kontrae s a n korr a aurkakota s u n dialektikoa best erik ez den bate a n eraldatz e n da, eta mundu a bere baitan inolaz ere existitzen ez denez gero (nire errepre s e n t a z ioe n ilara itzulkorre tik beregainki), ordua n ez da existitzen ez bere baitan amaigab e a den, ezta bere baitan amaiduna den osoki gisa ere. Hau agerp e n e n ilararen itzulera enpirikoan soilik aurkitzen da eta inolaz ere ez bere baitan. Horrega t ik, hau beti baldintza tu a bada, ordua n inoiz ez da konplituki ema n a , eta mundu a ez da, beraz, osoki baldintza tu g a b e a , eta ez da existitzen osoki baldintza tu g a b e gisa, ez handit asu n amaiga b e a bada, ezta amaidun a bada ere.

Heme n lehen ideia kosmologikoaz esan denak, hots, agerp e n e k o handitas u n a r e n osotas u n absolutu az esan denak, gainerako ideiez ere balio du. Baldintzen ilara sintesi itzulkorrea n bertan aurkitzen da, ez, ordea, bere baitan agerp e n e a n itzulera ororen aurretik eman d ak o gauz a propio gisa. Horrega tik, hau ere esan behar dut: zatien kopuru a agerp e n jakin bate a n bere baitan ez da amaidu n a ezta amaiga b e a ere, zeren agerp e n a ez baita bere baitan existitzen den ezer, eta zatiak sintesi deskonpos a t z ailea r e n itzulerare n bitart ez eta itzulera bertan emat e n baitira lehen- lehenik, eta itzulera hau ez baita inoiz eraba t osoki emat e n , ez amaidun gisa, ezta amaiga b e gisa ere. Gauza berak balio du elkarren menp eko kause n ilaraz, edo existen tzia baldintza tu tik baldintza tu g a b e ki beharrezko a den existen tziara doan ilaraz, zeinak ezin daitezke e n begizta tu inoiz beren baitan beren osotas u n a r e n arab er a , ez osotasu n amaidu n gisa, ezta osotasu n amaiga b e gisa ere, zeren menp eko errepr es e n t a z io e n ilara bezala itzulera dinamikoaz soilik osatze n badira ere, ezin baitira existitu inolaz ere beren baitan honen aurretik eta berez irauten duen gauz en ilara gisa.

Horrela, beraz, arrazoime n hutsar e n antino mia bere ideia kosmologikoet a n dialektikoa dela eta itxura baten aurkakot as u n a dela erakus t e a n soilik gainditzen da, hots, berbai ta n go gauze n baldintza soilik den osotas u n absolutu a r e n ideia agerp e n ei aplikatzen zaiene a n sortzen den itxura, eta beraz, errepre s e n t a z ioa n soilik existitzen diren agerp e n ei , gainer ako a n ilara bat osatz en duten e a n hurren ez hurrengo itzuleran existitzen diren, baina best ela inolaz ere existitzen ez diren agerp e n ei aplikatze a n . Baina, alderan tziz, antinomia honet a t ik egiazko erabilera lor daiteke , ez dogm a tikoa , kritikoa eta doktrinala baizik, hots, agerp e n e n idealta su n transz e n d e n t a l a horren bitart ez zeharka frogatz e a , Estetika transz en d e n t a l eko froga zuzen ek agian norbait gogob e t e ez balute. Froga dilem a honet az osatze n da. Mundua bere baitan existitzen den osokia bada , orduan amaidu n a edo amaiga b e a da. Baina lehen a zein bigarren a faltsuak dira (lehen a go aipatu t ako antit esiare n frogaren araber a alde bate tik, eta tesiare n frogaren araber a best e aldetik). Beraz, era berea n faltsua da mundu a (agerp e n ororen multzoa) bere baitan existitzen den osokia denik. Hortik ondoriozta tz e n da oro harrezko agerp e n a k gure errepre s e n t a z ioe t a t ik at ezer ez direla, hau izaki beren idealtas u n transz e n d e n t a l a r e n bidez adierazi nahi genu e n a .

Ohar hau garran tzitsu a da. Berari esker ikusten da antinomia laukoitzare n lehen e n g o frogak ez direla itxurap e n a k, froga irmoak baizik, hain zuzen, agerp e n a k edo hauek osotara bere baitan biltzen dituen sentsu e n mundu bat berbai ta n go gauz ak direla dioen aurresu p o siziope a n . Hortik atera t ako esakun e e n aurkakota s u n a k azaltzen du, ordea, aurresu p o sizioan faltsut as u n a datzala, eta gauz en egiazko antola er ar e n aurkikuntz a dakarkigu, hauek sentsu e n objektu ak diren aldetik. Dialektika transz e n d e n t a l ak, beraz, ez dio eszeptizismo ari babesik emat e n , baina bai metodo

eszeptikoari, zeinak bertan bere onura handiar e n adibide bat erakuts dezake e n arrazoim e n a r e n argum e n t u a k bere askat as u n handien e a n elkarren aurka jokatzen uztean , eta argu m e n t u hauek azken e a n bilatzen zena eskura tz e n ez badute ere, dena dela, beti onurag arria eta gure judizioen zuzenke t a r ako zerbitzag arria den zerbait eskura tz e n dute.

Arrazoimen hutsaren antinomiarenZortzigarre n atala

Arrazoim e n hutsaren printzipio erregulatzailea ideia

kos mologikoei begira

Osotasu n a r e n oinarri- esakun e kosmologikoar e n bitart ez baldintzen ilararen maximorik emat e n ez denez sentsu e n mundu bate a n berbait an go gauz a gisa, baizik bere itzuleran soilik ezartze n denez gero, ordua n arrazoim e n hutsare n aipatu t ako oinarri- esakun e a k bere baliotasu n a atxikitzen du esan a hi honet a n zuzendu t a : noski, ez osotas u n a objektua n erreal a balitz bezala pents a tz eko axioma gisa, baizik adime n ar e n t z a t arazo gisa, eta beraz, subjektua r e n tz a t arazo gisa, ideian dago e n osotasu n ar e n arab er a ema n d a ko baldintza tuki bater a doan baldintzen ilarako itzulera hasi eta jarraitzearre n . Izan ere, sentime n e a n , h. d., espazioa n eta denbora n ema n d a k o agerp e n e n esposizioan lor dezake gu n edozein baldintza era bere a n baldintza tu a da; zeren hauek ez baitira berbai ta n go objektu ak, beraie t a n absolutuki baldintza tu g a b e a aurki litzateke el a , baizik eta beti begiesp e n e a n beren baldintza aurkitu behar duten errepre s e n t a z io enpiriko soilak dira, hauek espazioar e n eta denbora r e n araber a deter min a tz e n dituen baldintza, hain zuzen. Arrazoimen a r e n oinarri- esakun e a , beraz, benet a n agerp e n jakinen baldintzen ilaran itzulera bat agintzen duen erregela best erik ez da, itzulera honi inoiz ez zaiolarik baime n tz e n absolutuki baldintza tu g a b e a n gelditze a . Ez da, beraz, esperien tziare n ahalgarrit a su n ar e n eta sentsu e n objektue n ezagutz a enpirikoare n printzipiorik, eta beraz, ezta adime n ar e n oinarri- esakun erik ere; izan ere, esperien tzia bakoitza bere muge n barne a n jasoa dago (begiesp e n jakinare n araber a) , eta beraz, ezta arrazoim e n a r e n printzipio eratzailerik ere, sentsu e n mundu ar e n adigaia esperien tzia ahalgarri oroz goiti hedatz eko, baizik esperien tziare n jarraipen eta hedap e n ahalbait handien ar e n oinarri- esakun e a , eta honen arab er a ezein muga enpirikok ere ez du balio behar muga absolutu tz a t , beraz, arrazoim e n a r e n printzipiotza t , zeinak erregela gisa itzuleran egin behar dugun a postulatz e n duen eta ez duen aitzinatz e n objektua n bere baitan itzulera ororen aurretik emat e n den ezer. Horrega tik, arrazoim e n a r e n printzipio erregulatzailea deitzen diot, zeren, aitzitik, baldintzen ilararen osotas u n absolutu a , objektu a n (agerp e n e t a n ) bere baitan ema n a dena , printzipio kosmologiko eratzailea bailitzat ek e , zeinaren hutsalt a s u n a bereizkuntz a honen bidez erakutsi nahi izan duda n, horrela erregel a gisa soilik balio duen ideiari errealit at e objektiboa emat e a saihes t eko , best el a ezinbes t e a n gerta tz e n dena (subrepzio transz en d e n t a l ar e n bitartez).

Hortaz, arrazoime n hutsare n erregel a honen zentzua egokiro deter min a tz e a r r e n , aldez aurretik oharrar azi behar da ezin duela esan objektua zer den , baizik itzulera enpirikoa nola egin daitek e e n , honela objektu ar e n adigai osoa lortzearren . Izan ere, lehen a gerta tuko balitz, ordua n hura printzipio eratz ailea litzateke, halakoa arrazoim e n hutse tik abiatu t a inoiz ahalgarria ez dene a n . Honekin, beraz, ezin daiteke inolaz ere baldintza tuki jakin bater a doan baldintzen ilara bere baitan amaidun a ala amaiga b e a ote den esat eko asmorik izan; izan ere, horren bitartez bere baitan itxia dago e n osotasu n absolutu ar e n ideia soilak ezein esperien tziat a n eman ezin daiteke e n objektua pentsa t uko luke, agerp e n e n ilarari sintesi enpirikotik bereg ain a den errealit at e objektiboa emat e n zaion heinea n . Arrazoime n ar e n ideiak baldintzen ilarako sintesi itzulkorrari

soilik ezarriko dio erregel a bat, zeinaren araber a bera baldintza tukitik baldintza tu g a b e kira aurrera egiten duen elkarren menp eko baldintza ororen bitart ez , baldintza tu g a b e ki a inoiz lortuko ez den arren. Izan ere, absolutuki baldintza tu g a b e a dena inolaz ere ez da aurkitzen esperien tzian.

Honetar a iristeko, lehenik, ilara baten sintesia zehazki deter min a t u behar da, bera inoiz osoa ez den heinea n . Honetar ako bi adieraz p e n erabiltzen dira eskuarki, bertan zerbait ezberdindu beharko luketen ak , bereizkuntz a honen oinarria zuzenki emat e n ez jakin arren. Matem at ikariek progres s u s in infinitum batez soilik hitz egiten dute. Adigaien ikertzaileek (filosofoek) horren ordez progres s u s in indefinitum adierazp e n a soilik onartu nahi dute. Adigai hauek nire asmo ari dagokionez zehazki deter min a tz e a saiatu nahi dut hauei halako bereizkuntz a egitea gom e n d a t u dien ezbaiare n eta honen erabilera onare n edo antzuar e n etsa min a n geratu gabe.

Lerro zuzen batez bidezki esan daiteke amaiga b e r a ino luza daiteke el a , eta hem e n aurrerabid e amaiga b e a eta indet er min a t u a r e n (progres s u s in indefinitum) arteko bereizkuntz a egitea sotiltasun hutsal a litzateke . Izan ere, «lerroa luza ezazue » esat e n dene a n , noski, zuzena go litzateke in indefinitum gehitze a in infinitum esa t e a baino; zeren lehen ak ez baitu hau baino esan nahi: «luza ezazue nahi duzue n bezainb a t »; bigarren ak , berriz: «inoiz ezin duzue gera tu bera luzatzeko ekintza» (hem e n nahi ez dena); eta ordua n, solasgai a ahal izatea bada , lehen e n g o a osorik zuzena da; izan ere, amaiga b e r a n t z beti eta handiago a egin dezakez u e ; eta horrela gerta tz e n da aurrerap e n a z hitz egiten den bakoitze a n , h. d., baldintza tik baldintza tukira doan aurrerap e n a z hitz egitea n; aurrera bid e ahalgarri hau amaiga b e r a doa agerp e n e n ilaran. Guraso pare bate tik sorket ar e n beher a nzko lerroan amaierarik gabe aurrera egin daiteke , eta ederki pents a dezakez u e ilara horrek mundu a n benet a n horrela egiten duela aurrera n tz . Izan ere, hem e n arrazoime n a k ez du inoiz behar ilararen osotasu n absolutu a , zeren honek halakoa inoiz ez baitu aurres u po s a t z e n baldintza gisa eta eman a den zerbait gisa (datu m), baizik baldintza tu a den zerbait gisa soilik behar du, ema n g a rri a best erik ez den (dabile) eta amaiga b e ki gainera tz e n den zerbait.

Erabat best el a gerta tz e n da best e eginkizun honekin: baldintza tuki jakinetik baldintze t a r a ilaran goratze n den itzulera noraino heltzen den, hau da, ea esan dezaked a n amaigab eran t z doan itzulera- bidea dela edo indet er minatu ki urrunera (in indefinitum) hedatz e n den itzulera- bidea best erik ez dela, eta ea ni orain bizi diren gizakiet a t ik abiatu t a beren aurreko guraso e n ilaran amaiga b e r a ino igo naiteke e n edo hau best erik ezin esan daiteke e n , alegia, itzulera- bidea n hain urrun iritsi arren, inoiz ez dela ilara inon muga t u tz a t jotzeko oinarri enpirikorik aurkituko, eta horrenb e s t ez , zilegi zaidala eta behartu a nago el a jatorrizko guraso e n aurre tikoak bilatzera, baina ez hauek aurresu p o s a t z e r a .

Ondorioz, zera diot: osokia begiesp e n enpirikoan emat e n bada , ordua n itzulera bere barneko baldintzen segidan amaiga b e r a n t z doa. Segidar e n osakide bakarra emat e n baldin bada, hainbe s t ez , itzulerak berta tik jarraitu behar duela lehen- lehenik osotas u n absolutura n tz , ordua n urruner a indet er min a t u r a doan itzulera- bidea gerta tz e n da (in indefinitum). Hortaz, bere muge n barne a n eman d ak o materia baten (gorputz a) zatiket az amaiga b e r a doala esan behar da. Izan ere, materia hau osorik emat e n da begiesp e n enpirikoan, eta ondorioz, bere zati ahalgarri guztiekin bater a . Baina osoki honen baldintza bere zatia denez eta zati honen baldintza zatiaren zatia, eta abar, eta deskonpos a k e t a r e n itzulera honet a n inoiz baldintzen ilararen baldintza tu g a b e k o osakiderik (zatigaitzik) aurkituko ez denez gero, ordua n inon zatiket a geratz eko ezein oinarri enpiriko ez egote az gain zatiket a jarraituar e n osakide urrunen a k enpirikoki ere emat e n dira aurrera doan zatiket a horren aurretik, h. d., zatiket a amaiga b e r a n t z doa. Aitzitik, gizaki jakin baten guraso e n ilara ez da ezein esperien tzia ahalgarrit an emat e n bere osotas u n absolutu a n , baina itzulera sorket a honen osakide bakoitzetik goragoko osakide bater a n tz doa, eta hainbe s t ez , osakide bat absolutuki baldintza tu g a b e gisa aurkeztuko lukeen muga enpirikorik aurkitu gabe. Honetar ako baldintza eskura zezaket e n osakide ak, ordea , jadanik osokiaren begiesp e n enpirikoan ez dautza n ez itzulerare n aurretik, ordua n hau ez doa (eman d ak o ar e n zatiket are n ) amaiga b e r a n t z ,

baizik eta urruner a indet er min a t u r a n tz doa ema n d a ko osakide ez gain osakide ezberdine n bilaket a n , zeinak era bere a n beti baldintza tu t a soilik emat e n diren.

Bi kasuetako bat beran ere ez da begiztatzen baldintzen ilara objektuan amaigabe balitz bezala emandakotzat , ez regressus in infinitum, ezta in indefinitum- en kasuan ere. Ez dira gauzak beren baitan soilik itzulera bertan ematen direnak, baizik agerpen ak besterik ez, elkarren baldintzak diren aldetik. Beraz, galdekizuna ez da ea zein handia den baldintzen ilara bere baitan, ea amaiduna edo amaigabe a den, izan ere, ez da ezer bere baitan; baizik, ea nola egiten dugun itzulera enpirikoa eta ea noraino jarraitu behar dugun. Eta orduan, bereizketa aipagarria dugu aurrerapen honen erregelari dagokionez. Osokia enpirikoki ematen baldin bada, orduan ahalgarria da bere barneko baldintzen ilaran amaigaberantz itzultzea. Hura ematen ez bada, baizik lehen- lehenik itzulera enpirikoaren bitartez ematen baldin bada, orduan hau soilik esan dezaket: ahalgarria da ilararen baldintza garaiagoet ara aurrera egitea amaigaberaino . Lehen kasuan, zera esan nezakeen: nik (deskonposaket aren) itzuleraren bitartez lor ditzakedanak baino enpirikoki emanak diren osakide gehiago daude; bigarrenea n, ordea: itzuleran beti aurrera joan naitekeela, zeren absolutuki baldintzugabe gisa enpirikoki emana den ezein osakiderik ez baitago, eta beraz, osakide garaiago bat ahalgarria dela, eta beraz, honek bere bilaketa halabeharrez onartzen duela. Han beharrezkoa zen ilararen osakide gehiago aurkitzea , hemen, berriz, beti beharrezkoa da gehiagoz galdetzea , ezein esperientziak ez baitu mugatzen absolutuki. Izan ere, edo zuen itzulera enpirikoa absolutuki mugatzen duen ezein hautema p e nik ez duzue, eta orduan zuen itzulera ezin duzue osatutzat jo, edo zuen ilara mugatzen duen halakoa hautem ap e n a baduzue, orduan honek ezin du izan zuen itzulera- ilararen zatia (zeren mugatzen duenak horren bitartez mugatua denetik ezberdina izan behar baitu), eta orduan zuen itzulera baldintza honetaraino ere jarraitu behar duzue, eta horrela aurrerantzean.

Ondoren go atalak ohar hauek egokiro argituko ditu beren aplikazioare n bitartez.

Arrazoimen hutsaren antinomiarenBedera tzigarre n atala

Arrazoim e n are n printzipio erregulatzailearen erabilera enpirikoaz ideia kos m ologiko orori begira

Sarri erakutsi dugun modu a n, ez adime n ar e n adigai hutse n ezta arrazoim e n a r e n adigai hutse n erabilera transz en d e n t a lik ez dagoe n e z ; sentsu e n munduko baldintzen ilaren osotasu n absolutu a arrazoim e n a r e n erabilera transz e n d e n t a l e a n eust e n denez , zeinak berbait an go gauz a gisa aurresu p o s a t z e n duen ar e n osotas u n baldintza tu g a b e a eskatz en duen; sentsu e n mund u a k, ordea, horrelakorik barne biltzen ez duen ez gero, orduan solasgai a ezin da izan beren ilaren handitas u n absolutu a , alegia, ea ilarak muga tu a k edo beren baitan muga g a b e a k izan daitezke e n , baizik hau best erik ez: ea itzulera enpirikoan noraino egin behar dugun atzera esperien tzia bere baldintze t a n biltzen dugun e a n , horrela arrazoim e n a r e n erregel ar e n araber a ezein galdekizune n erantzun e a n ez gera tz eko, objektuari dagokione a n izan ezik.

Beraz, esperien tzia ahalgarriare n jarraipenaren eta handitas u n a r e n erregel a den arrazoim e n- printzipioaren baliotasuna best erik ez zaigu geratz e n agerp e n e n berbait an go oinarri-esakun e eratz aile gisa duen balio eza askiro frogatu ondore n . Hura zalantz arik gabe begi- bistan jarri badez ak e g u , orduan arrazoim e n a k bere buruar ekin duen gatazka ere bukatuko litzateke osorik, ez soilik hau bere buruarekin bana tz e n zuen itxuraren konponk e t a kritikoare n bitartez gainditzen den heine a n , baizik bere ordez arrazoim e n a k bere buruar ekin zein zentzut a n bat egiten duen erakutsiko delako, sasi- interpre t azio honek soilik sortu baitzue n gatazka , eta gainera dialektikoa den oinarri- esakun e a doktrinalean eraldatuko delako ere bai. Egitate a n , oinarri-esakun e honi bere esan a hi subjektiboar e n araber a adimen- erabilera ahalbait handien a egokiro

deter min a tz e a onartuko balitzaio objektu beren esperien tzian , orduan berak axiom a gisa (arrazoim e n hutse tik abiatu t a ezinezkoa dena) berbait an go objektuak a priori deter min a t uko balitu bezala litzateke; izan ere, axiom a honek ere esperien tziare n objektuei dagokien ez gure ezagu tz ar e n heda p e n e a n eta zuzenket a n izan lezake e n eragin handien a gure adime n ar e n esperien tzia- erabilera hedat u e n e a n ekile gisa agertz e a izango litzateke .

IMundu- osoki bateko agerpe n e n elkarketaren totalitatearen

ideia kosm ologikoaren konponk e t a

Heme n eta gainerako galdekizun kosmologikoe t a n arrazoim e n a r e n printzipio erregula tz ailear e n oinarria esakun e hau da: itzulera enpirikoan muga absolutu baten esperien t ziarik ezin daiteke el a aurkitu, eta beraz, ezta baldintza gisa enpirikoki erabat baldintzatug a b e a den ezein baldintzarik ere. Horren zergatia , berriz, hau da: halako esperien tziak ezerez ar e n bidezko edo hutsun e a r e n bidezko agerp e n e n mugak e t a barne bildu beharko lukeela, hots, itzulera jarraituak haute m a p e n e n bitartez aurki lezake e n mugak e t a , ezinezkoa dena .

Esakune honek, beraz, hau adina dio: itzulera enpirikoan beti era bere a n enpirikoki baldintza tu a bezala begizta tu behar den baldintzar a soilik iristen naizela, eta erregel a hau barne biltzen du in terminis, alegia, ilara gorakorre a n hain urrun iritsi naiteke e n arren, nik beti ere ilararen osakide garaiago batez galdetu behar dudala, hau esperien tziare n bidez ezagu n a izan edo ez izan.

Lehen arazo kosmologikoar e n konponke t a r ako zera erab akitze a best erik ez da behar: ea mundu- osokiaren (espazioar e n eta denborar e n arab er a ) baldintza tu g a b e k o handitas u n a r e n itzuleran inoiz muga tu a ez den igotze honek amaigab eranz ko itzulera- bidea izena jaso dezake e n edo indet er mina tuki jarraitutako itzulera (in indefinitum) izena best erik ez.

Iragan eko mundu- egoer a ororen ilararen errepre s e n t a z io orokorra, halab er , espazioan aldi berea n daud e n gauz en a , nik pents a tz e n dudan itzulera enpiriko ahalgarria baino ez da, indet er min a t uki bada ere, eta horren bitartez soilik sor daiteke haute m a p e n jakinare n halako baldintza- ilararen adigaia 127 . Mundu- osokia, hortaz, beti adigaian soilik daukat , inolaz ere ez begiesp e n e a n (osoki gisa). Beraz, ezin dut bere handit asu n e t ik abiatu t a itzulerare n handit asu n a inferitu eta hau haren araber a deter min a t u , baizik lehen- lehenik mundu ar e n handitas u n a r e n adigaia sortu behar dut itzulera enpirikoaren handitas u n a r e n bitartez. Honetaz , ordea, baldintzen ilaren osakide jakin bakoitze tik beti ere oraindik best e osakide garaiagor a (urruna gor a ) aurrera egin behar duela baino gehiago ez dakit inoiz. Beraz, horren bitart ez inolaz ere ez da absolutuki deter min a tz e n agerp e n e n osokiaren handitas u n a , eta beraz, ezin da esan itzulera hau amaiga b e r a n t z doanik, zeren honek itzulera oraindik iritsi ez den puntuko osakide ak aitzina tuko bailituzke eta beren kopurua hain handia errepr es e n t a t uk o bailuke, non ezein sintesi enpiriko horret ar a ezingo bailitzat ek e iritsi, eta ondorioz, mundu ar e n handitasu n a itzulerare n aurre tik deter minatu ko bailuke (nahiz eta nega tiboki best erik ez izan), ezinezkoa dena . Izan ere, hau ez zait ezein begiesp e n e n bitartez eman a (bere osotasu n ar e n arab er a ) , eta beraz, ezta bere handitas u n a ere itzulerare n aurre tik. Beraz, mundu ar e n handit asu n a z ezin dugu ezer esan, ezta bertan regres s u s in infinitum bat gerta tz e n denik ere, baizik bere handitasu n a r e n adigaia bilatu baino ez dugu egin behar itzulera enpirikoak bertan deter min a tz e n duen erregel ar e n arab er a . Erregela honek ez du, ordea, zera baino esat e n : baldintza enpirikoen ilaran hain urrun iritsi ahal izan bagar a ere, inon ez dugula muga absoluturik onartu behar, baizik agerp e n bakoitza, baldintza tu a den aldetik, best e bati bere baldintza gisa menp er a t u behar zaiola, eta gainera , regres s u s in indefinitum bat den honet ar a aurrera egin behar dugula, zeina regres s u s in infinitum-

etik aski nabar m e n ki ezberdin daiteke e n , hark ez baitu ezein handitas u nik deter min a tz e n objektua n .

Beraz, ezin dut esan mundu a lehen aldiari dagokionez edo espazioari dagokionez amaigab e a denik. Izan ere, handitasu n a r e n halako adigaia, amaiga b e t a s u n jakinare n adigaia denez , enpirikoa da, eta beraz, mundu a ri dagokion ez erab a t ezinezkoa ere bai sentsu e n objektu gisa. Ez dut esan go era bere a n: haut e m a p e n jakin bate tiko itzulera, hau espazioa n eta denbor a iragan e a n ilara bate a n muga tz e n duen guztiran tz doa, hots, amaigab erant z ; izan ere, honek mundu ar e n handitas u n amaiga b e a aurres u po s a t z e n du; ezta ere: amaiduna da; izan ere, muga absolutu a era berea n ezinezkoa da enpirikoki. Beraz, ezingo dut ezer esan (sentsu e n mundu ar e n) esperien tziare n objektu osoaz, baizik erregel a batez best erik ez, zeinari jarraiki esperien tzia egin eta jarraitu behar den bere objektuari egokituz.

Munduar e n handitas u n a z egindako galdekizun kosmologikoar e n lehen erantzun a , hortaz, eta erantzun ezezkorra, hau da: mundu ak ez dauka lehen hasierarik denbor ari dagokionez , ezta kanpoko mugarik ere espazioari dagokion ez .

Izan ere, aurkako kasuan , alde bate tik denbora kaskalaz eta best e t ik espazio kaskalaz muga tu a izango litzateke. Berak agerp e n gisa bere baitan bietako bater e izan ezin duen ez gero, ordua n muga p e n a r e n haute m a p e n batek ahalgarria izan beharko luke erab a t kaskala den denbor ar e n edo espazioare n bitartez, eta honen bidez mund u a r e n amaiera eman go litzateke esperien tzia ahalgarri bate a n . Halako esperien tzia, ordea, ezinezkoa da, bere edukia eraba t kaskala baita. Beraz, mundu ar e n muga absolutu a ezinezkoa da enpirikoki, eta beraz, absolutuki ere bai 128 .

Heme n dik ondoriozta tz e n da erantzun baiezkorra ere: munduko agerp e n e n ilararen itzulera in indefinitum doa, mundu ar e n handitas u n a r e n deter min azioa denez , eta honek hau adina esan nahi du: sentsu e n mundu ak ez dauka handitas u n absoluturik, baizik itzulera enpirikoak (horren bitart ez soilik eman daiteke el a bere baldintzen aldetik) bere erregel a du, hots, ilararen osakide bakoitzetik, baldintza tukia den aldetik, beti osakide urruna go bater a aurrera egitea (izan dadin norber e esperien tziare n bitartez, edo historiaren gida- hariaren bitart ez , edo ondorioen eta beren kausen katear e n bitartez), eta bere adime n ar e n erabilera enpiriko ahalgarriaren hedap e n a inon alde batera ez uztea , arrazoim e n a r e n bene t ako zeregin bakarra baita bere printzipioei dagokien ez .

Agerpe n e n era jakin bate a n eteng a b e aurrera egingo lukeen itzulera enpiriko deter min a t u a ez da honen bitartez ezartzen dena, adibidez , gizaki bizi bate t ik beti guraso e n ilaran gorantz igo behar dela, lehen pare bat itxaron behar gabe , edo munduko gorputz en ilaran, eguzki urrune nik onartu behar gabe; baizik agerp e n e t ik agerp e n e t a r a aurrera p e n a best erik ez da agintzen, nahiz eta hauek haute m a p e n errealik ez eskura tu (maila ahulegi a badu esperien tzia bihurtu ahal izateko gure kontzien tziare n tz a t ), zeren hori aintzat hartu gabe ere esperien tzia ahalgarriari baitagozkio.

Hasiera oro denbor a n gerta tz e n da, eta hedat u a denar e n muga oro espazioan . Espazioa eta denbor a , ordea, sentsu e n mundu a n best erik ez dira aurkitzen. Eta beraz, mund ua n baldintza tuki muga tu t ako agerp e n a k dira, baina mund u a bera ez da muga tu a , ez era baldintza tu a n , ezta baldintza tu g a b e a n ere.

Horrega tik, mundu a inoiz osorik emat e n ez denez, eta baldintza tuki jakin bater ako baldintzen ilara bera, munduko ilara gisa, inoiz osorik eman ezin daitek e e n e z gero , ordua n mundu a r e n handit asu n a r e n adigaia itzulerare n bitartez soilik da ema n a , eta ez bere aurretik begiesp e n kolektibo bate a n . Itzulera hori, ordea , beti handitas u n a r e n deter minat z e a da eta ez du, beraz, ezein adigai deter minaturik emat e n , ezta, beraz, handitas u n baten adigairik ere, neurri jakin bati dagokionez amaiga b e a litzateke e n adigaia, eta ez doa, beraz, amaiga b e r a n t z (nolabai t esat eko, eman d ak o amaiga b e r a n t z), baizik urruner a indet er min a t ur a n tz , horrela itzulera horren bitart ez lehen- lehenik erreala bihurtzen den (esperien tziare n) handit asu n bat eskura tz eko.

IIBegiesp e n e k o osoki jakin baten zatiketaren totalitatearen

ideia kosm ologikoaren konponk e t a

Begiesp e n e a n emat e n den osokia zatitzen baldin badut, ordua n baldintza tukitik bere ahalgarrit a su n a r e n baldintze t a r a noa. Zatien zatiket a (subdivisio edo decom p o si tio) itzulera bat da baldintza horien ilaran. Ilara horren osotasu n absolutu a ema n a izango litzateke, baldin eta itzulera zati bakun e t ara iritsi ahal izango balitz. Jarraituki aurrera egiten duen deskonpo s ak e t a n zatiak beti berriro ere zatigarriak baldin badira, ordua n zatiket a, h. d., itzulera, baldintza tukitik bere baldintzar a doa in infinitum; zeren baldintzak (zatiak) baldintza tukian bertan barnebildu ak daud e n e z eta hau bere muge t a n jasotako begiesp e n e a n osorik emat e n denez gero, ordua n era berea n osotara batera eman a k baitaud e . Itzulerari ezin zaio, beraz, in indefinitum doan itzulera-bidea soilik deitu, aurreko ideia kosmologikoak baime n tz e n zuen gauz a bakarra gisa, zeren baldintza tukitik hasita bere tik at, eta beraz, berekin aldi berea n eman a k ez zeude n, baizik lehen-lehenik itzulera enpirikoan erans t e n ziren bere baldintze t a r a aurrera egin behar bainue n . Hau aintza t hartu gabe ere, ez da inolaz ere zilegi amaiga b e r a ino zatigarria den halako osokiaz zera esat e a : zati anizkun amaigab e e z osatze n da . Izan ere, nahiz eta zati guztiak osokiaren begiesp e n e a n barnebildu ak izan, hala ere, bertan ez dago zatiketa osoa barnebildu a , beraz, ilara lehen- lehenik erreala egiten duen deskonpos a k e t a aurrerakorraz edo itzulera beraz best erik osatze n ez den zatiket a . Itzulera hau amaiga b e a denez gero, ordua n bera heltzen den puntuko osakide (zati) guztiak agregatu gisa barnebildu ak daud e osoki jakinea n , baina ez zatike taren ilara osoa, hurren ez hurren amaiga b e a dena eta inoiz ez osoa , eta ondorioz, kopuru amaiga b e a ere ez dena , eta ezein elkarkuntz a aurkeztu ezin duen a osoki bate a n .

Oharpe n orokor hau erraz aplika dakioke espazioari lehenik. Bere muge t a n begie t si t ako edoz ein espazio halako osokia da, non bere zatiak deskonpo s ak e t a orotan beti berriro ere espazioak baitira, eta horrega tik, espazioa amaiga b e r a ino zatigarria da.

Heme n dik berez ondoriozta tz e n da bigarren aplikazioa ere, hots, bere muge n barne a n jasotzen den kanpoko agerp e n bati aplikazioa (gorputz ari). Bere zatigarrit as u n a espazioar e n zatigarrita su n e a n oinarritzen da, eta espazioak gorputz are n ahalgarri t as u n a osatz en du hau osoki heda tu a den aldetik. Hau, beraz, amaiga b e r a ino zatigarria da, baina ez da horrega tik zati anizkun amaiga b e e z osatze n.

Badirudi, gorputz bat subst a n tzia gisa espazioa n errepr es e n t a t u a izan behar denez, bera espaziotik ezberdinduko dela espazioar e n zatigarrit as u n ar e n legeari dagokionez; izan ere, dena dela, ederki onar daiteke deskonpo s ak e t ak azken e n go a n ezin duela inoiz elkarket a oro deus ez t a t u , horrela best ela bereg ain a den ezer ez duen espazio orok izateari utziko liokeen heine a n (ezinezkoa dena); hala ere, badirudi ondokoa ezin dela subst a n tzia baten adigaiarekin bater a tu , hots, benet a n elkarket a ororen subjektua izan behar duen eta gorputz bat osatzeko osagai en elkarlotura espazioa n ezezt a tu a izango balitz ere iraungo lukeen subst a n tziare n adigaiarekin batera t u : materiare n elkarket a oro pentsa m e n d u a n ukatzen bada , ezerk ez dirauel a. Hala ere, agerpe n e a n subst a n tzia deitzen zaionarekin ez da gerta tz e n berbai ta n go gauz a beraz adimen a r e n adigai hutsen bidez ederki pentsa t uko litzateke e n gauz a bera. Hura ez da subjektu absolutu a , baizik sentim e n a r e n irudi iraunkorra eta begiesp e n a best erik ez, eta bertan ez dago inon baldintza tu g a b e a den ezer.

Espazioar e n beteke t a soilaren gisako agerp e n a r e n azpizatiket a n amaiga b e r a n zko aurrerap e n a r e n erregel a hau zalantzarik gabe bete tz e n denez gero, ordua n erregel ak ez du balio, hala ere, guk era jakin bate a n ema n d a ko osokian jadanik halako moldez bakartu t a daud e n zatien kopurura hedat u nahiko bage n u , non zatiok quantu m discretu m bat osatz en baitut e . Osoki artikulatu (organiza tu) orotan zati bakoitza berriro artikulatu a dela eta honela zatien analisi

amaiga b e a r e n bitartez beti zati artifizial berriak aurkitzen direla onartz e a , hitz bate a n , osokia amaiga b e r a ino artikulatu a dela onartze a , ezin da pentsa t u , nahiz eta ederki pents a daiteke e n materiare n zatiak beren amaiga b e r a inoko deskonpo s ak e t a n artikulatu ak izan zitezke el a. Izan ere, espazioan eman d ak o agerp e n jakin baten zatiketar e n amaiga b e t a s u n a agerp e n a r e n bitart ez zatigarrita su n a best erik ez emat e a n soilik oinarritzen da, h. d., bere baitan eraba t indet er min a t u a den zatien kopurua , zatiak berak, ostera, azpizatike t ar e n bitartez soilik emat e n eta deter min a tz e n direne a n , hitz bate a n , osokia bere baitan jadanik zatitua ez egote a n oinarritzen da. Horrega t ik, zatiketak bertan zatiket ar e n itzuleran aurrera egin nahi den bezain urrun joan daiteke e n kopuru bat deter min a dezake. Aitzitik, amaiga b e r a ino artikulatu t ako gorputz organikoan osokia adigai horren bitartez jadanik zatitua errepre s e n t a t z e n da eta bertan bere baitan deter min a t u t a dagoe n baina amaiga b e a den zatien kopuru a aurkitzen da zatiket are n itzulera ororen aurretik, eta horren bitart ez norber e burua kontra e s a t e n da, garap e n amaiga b e hau inoiz osatze n ez den ilaratza t (amaiga b e a ) eta hala ere multzo bate a n osatutz a t hartzen den heinea n . Zatiket a amaiga b e a k agerp e n a soilik izendatz e n du quantu m continuu m gisa eta espazioare n betek e t a tik bereizgaitz a da, beteke t a horret a n baitatz a zuzenki bere zatigarrita su n amaiga b e a r e n oinarria. Zerbait quantu m discre tu m gisa onartu ahala bertan batasu n e n kopurua deter min a t u a dago; horrega t ik berdintze n da beti era berea n zenbaki batekin. Esperien tziak baino ezin dezake erabaki gorputz artikulatu baten organizazioa noraino irits daiteke e n , eta ziurtasun e z ezein zati inorganikotar a iritsiko ez balitz ere, dena dela, hauek esperien tzia ahalgarrian egon beharko lukete bedere n . Ez da, ordea , esperien tziare n gaia ea agerp e n baten zatiket a transz e n d e n t a l a oro har noraino heda tz e n den, baizik arrazoim e n a r e n printzipioa, heda tukiare n deskonpos a k e t a n emat e n den itzulera enpirikoa agerp e n horren izaerar e n arab er a inoiz erab a t osatu tz a t jotzen ez duen printzipioa.

* * *

Azken oharra ideia mate m a ti ko- transze n d e n t al e n konponk e t ari,

eta atariko oharpena ideia dina miko- transz e n d e n t al e n konponk e t ari

Ideia transz en d e n t a l guztien bitart ez sortut ako arrazoim e n hutsare n antinomia taula bate a n aurkeztu genu e n e a n , bertan aurkakota s u n honen oinarria eta bera gainditzeko baliabide bakarra erakus t e n genu el a, kontrajarrit ako bi baiez ta p e n a k faltsutz a t hartuak izatea n zetzan baliabide a; ordua n, dena dela, baldintzak beren baldintza tukiei zegozkiela errepr es e n t a t z e n genitue n espazioar e n eta denborar e n hartue m a n e t a n , giza adime n arrunt ar e n ohiko aurres u po sizioa dena, hain zuzen, eta bertan funtsa tz e n zen era bere a n osorik aurkakot as u n hura. Ikuspegi honet a tik begira tu t a , osotas u n a r e n errepres e n t a z io dialektiko denak ere guztiz era berekoak dira baldintza tuki jakin baten baldintzen ilaran. Ilara bat bazen beti, bertan baldintza baldintza tukiarekin elkarlotua zegoel a bere osakide gisa, eta horren bitartez biak homog e n e o a k ziren, zeren itzulera inoiz ez baita pents a tz e n osatu a balitz bezala, edo honek gerta tu beharko balu ere, bere baitan baldintza tu t ako osakide a faltsuki lehen osakide bat balitz bezala, eta beraz, baldintza tu g a b e ki gisa onartu beharko bailitzat ek e . Beraz, ez zen beti objektu a kontsidera tz e n , h. d., baldintza tukia, baina bai bertara doan baldintzen ilara bere handitas u n soilaren arab er a , eta hem e n zetzan zailtasun a , ezein alderak e t az gainditu ezin den zailtasun a , korapiloa osoki moztuz izan ezik, alegia, arrazoim e n a adime n ar e n t z a t edo luzeegia edo motz e gia zela, halako moldez, non adimen a k arrazoime n a r e n ideia inoiz ezin baitzue n berdindu.

Heme n, ordea, objektue t a n , h. d., arrazoim e n a k ideiak bihurtzen saiatzen dituen adimen a r e n adigaie t a n nagusitz en den funtsezko bereizket a ahaztu dugu, hots, goragoko gure kategorien taularen araber a beraie t ako biek agerp e n e n sintesi mate m a tikoa , gainerako best e biek, ordea ,

dina mikoa adieraz t e n dutela. Orain arte ederki izan ziteke e n horrela, ideia transz e n d e n t a l ororen errepre s e n t a z io orokorrea n beti ere agerpe n e k o baldintze t a n gera tu ginen bezala mate m a t iko-transz en d e n t a l bietan ere agerp e n e k o a k direnak baino best e objekturik ez baikenuk e izango. Orain, ordea, adigai dinamiko e tara aurrera egiten dugun ez gero, adigaiok arrazoime n a r e n ideiei egokitu behar zaizkien heine a n , ordua n bereizkuntz a hura garran tzitsu a bihurtzen da eta arrazoime n a nahas t u a dago e n gatazkaz jarduteko ikuspe gi eraba t berria ahalbide tz e n digu. Gatazka lehen a go ezez ta tua izan zen, bi aldeet a t ik aurres u po sizio faltsue t a n oinarritzen zelako, orain, ordea , antinomia dinamikoa n arrazoim e n a r e n asmo ar ekin batera daiteke e n halako aurres u po sizioa gerta tz e n denez gero, bi aldee n arteko adostasu n a lor daiteke ikuspegi honet a t ik eta epaileak bi aldeek ezeza gu t u zuten zuzenbid ezko oinarriare n gabezia osatuz, antino mia mate m a t iko ar e n gatazkan egin izan ezin zena.

Baldintzen ilarak, noski, homoge n e o a k dira denak, hauen hedap e n a soilik begizta tz e n den heine a n : ea ideiari egokitzen zaizkion edo harentz a t handiegi ak ala txikiegiak diren. Hala ere, ideia hauen oinarrian datzan adime n ar e n adigaiak edo homog e n e o ar e n sintesi soila (edozein handitas u n e t a n aurresu p o s a t z e n dena , bai bere elkarket a n , baita zatiketa n ere) edo baita homo g e n e o a ez denarena ere barnebiltzen du, bai kausazko loturaren sintesi dinamikoan, baita beharrezko a denak beharb a d a k o a denar ekin duen loturare n sintesi dinamikoa n ere onartu behar dena behinik behin.

Hortik dator agerp e n e n ilaren elkarlotura mate m a t iko a n sentsu zk o baldintza baino ez aurkitzea , h. d., ilararen zatia den baldintza bat; aitzitik, sentsuzko baldintzen ilara dinamikoak ilararen zatia ez den, baizik inteligiblea soilik izanik ilaratik at datzan baldintza ez- homog e n e o a onartze n du, eta horren bitartez arrazoim e n a gogob e t e tz e n da eta baldintza tu g a b e kia aurrez ar tz e n zaie agerp e n e i , beti ere baldintza tu ak diren agerp e n hauen ilaran horrega tik naha sk e t a rik eragin gabe eta adime n ar e n oinarri- esakun erik hautsi gabe .

Ideia dinamikoek beren ilaratik at agerp e n e n baldintza onartz en duten ez gero, h. d., agerp e n a ez den baldintza onartzen duten ez gero, orduan antino miare n emaitz a tik erab a t ezberdin a den zerbait gerta tz e n da. Honek, alegia, aurkako bi baiezta p e n a k faltsutza t hartzer a behar tz e n zuen. Aitzitik, agerp e n a k diren haue t a t ik bereiztezina den ilara dina mikoet ako baldintza tuki osoak baldintza enpirikoki baldintza tu g a b e a r e kin elkarlotut a , baina baita ez-sentsu zk oare kin elkarlotut a ere, alde bate tik adim e n a , baina best e t ik baita arrazoim e n a 129 ere gogob e tz e n ditu, eta argu m e n t u dailektikoak desa g e r t u egiten dira, era batera edo best er a agerp e n e t a n osotas u n baldintza tu g a b e a bilatzen zuten heinea n , arrazoim e n a r e n esakun e a k, aitzitik, era horret a n zuzend u t ako esan a hia n biak egiazkoak izan daitezke e n e a n ; hau ezin gerta daiteke inoiz batasu n mate m a t iko- baldintza tu g a b e a r e kin soilik zerikusia duten ideia kosmologikoet a n , zeren bertan bera ere agerp e n a den, eta beraz, ilararen osakide a osatz en duen a baino best e agerp e n e n ilararen baldintzarik ez baita aurkitzen.

IIIMundu- jazoeren beren kause ta tiko eratorketaren totalitatearen

ideia kos mologikoaren konponk e t a

Gerta tz e n denari dagokion ez , bi kausalita t e- era soilik pentsa daitezke: edo izadiaren araber ako a , edo askatasu n e t ik abiatze n dena. Lehen a, egoer a batek sentsu e n mundu a n aurreko batekin duen elkarlotura da, hura honi erregel a baten araber a jarraiki zaiola. Agerpe n e n kausalitat ea denbora- baldintze t a n funtsa tz e n denez, eta aurreko egoer a beti izan balitz, lehen-lehenik denbor a n sortzen den ezein efektu ezin sortuko lukeen ez gero, orduan gerta tz e n denar e n

edo sortzen denare n kausar e n kausalit at e a ere sortua da, eta honek berriro kausa bat behar du adimen a r e n oinarri- esakun e e n arab er a .

Aitzitik, askat as u n a z zera ulertzen dut adiera kosmologikoan: egoera bat berez hast eko ahalm e n a , zeinaren kausalit at e a ez dago e n, beraz, era bere a n best e kausa baten menp e a n izadiaren lege e n araber a , kausalit at e hura denbor ar e n arab er a deter min a tz e n duen kausar e n menp e a n , alegia. Askatas u n a esan a hi honet a n ideia transz en d e n t a l hutsa da, eta honi dagokionez , lehenik, esperien tziatik hartu t ako ezer ez du, bigarrenik, bere objektu a ezin daiteke ezein esperien tziat a n ema n a izan era deter min a t u a n , zeren lege orokorra baita, esperien tzia ororen ahalgarrit a su n ar e n a ere bai, gerta tz e n den guztiak kausa bat izan behar duela, eta beraz, gertatu edo sortu denar e n kausare n kausalita t e a k era berea n kausa bat izan behar duela; horren bitart ez , esperien tziare n alor osoa izadi soilaren multzo bat bihurtzen da, hau nahi den adina heda tz e n dela ere. Horrela, ordea , kausazko hartue m a n e t a n baldintzen osotasu n absoluturik lortzerik ez dago e n e z gero, ordua n arrazoime n a k berez ekiten has daiteke e n berezkot as u n baten ideia sortzen du, aurretik best e kausa bat jartzeko beharrik gabe bera berriro kausazko elkarloturare n legear e n araber a ekintzara deter min a tz eko.

Erabat ohargarria da askatasu nare n ideia transz e n d e n t a la bere adigai praktiko honet a n oinarritzea , eta hark honet a n bere ahalgarri t as u n a ri buruzko galdekizuna betidanik ingura tu duen zailtasun ar e n benet ako unea osatz e a . Bere adiera praktikoan askatasu na haut a m e n a k sentime n a r e n eragine n beharpe n e t ik duen beregain t a s u n a da. Izan ere, haut a m e n a sentsuz ko a da patologikoki afektatua den heinea n (sentim e n a r e n kausa eragilee n bitart ez); aberezkoa (arbitrium brutu m) deitzen zaio, patologikoki behartua dene a n . Giza hauta m e n a , beraz, arbitrium sensitivum da, baina ez brutum, baizik eta liberum, zeren sentim e n a k hauta m e n a r e n ekintza ez baitu beharrezko a bihurtzen, baizik eta gizakiak ahalm e n bat du norber e burua sentsu e n irriken beharp e n e t ik bereg ainki deter min a tz eko.

Erraz ikusten da, sentsu e n munduko kausalita t e oro izadia best erik ez baldin balitz, ordua n jazoera bakoitza best e baten bitart ez denbor a n beharrezko legee n arab er a deter min a t u a legoke el a, eta beraz, agerp e n e k hauta m e n a deter min a tz e n duten heine a n ekintza bakoitza beren berezko emai tza gisa beharrezko a bihurtu beharko zuten ez gero, ordua n askat a s u n transz en d e n t a l ar e n ezezt ap e n a k aldi bere a n askat a s u n praktiko oro deusez t a t uko lukeela. Izan ere, honek zera aurresu p o s a t z e n du: zerbait gerta tu ez bada ere, gerta tu behar zuela, eta bere kausa agerp e n e a n ez zela gure hauta m e n e a n kausalit at e bat ez egoteko bezain deter min a tz aile a , alegia, izadiaren kausa haieta t ik bereg ainki eta bere botere eta eragin berare n aurka izanda ere, denbor a- orden a n lege enpirikoen araber a deter min a t u a dagoe n zerbait sortzeko, eta beraz, jazoere n ilara bat osorik berez hast eko kausalit at e a .

Heme n, beraz, esperien tzia ahalgarriaren muge t a tik at ausar tz e n den arrazoime n a r e n aurkakota s u n e a n aurkitzen dena gerta tz e n da, alegia, eginkizuna bene t a n ez dela fisiologikoa , transz e n d e n t a la baizik. Horrega tik, askat as u n a r e n ahalgarrit a su n ari buruzko galdekizun ak Psikologiarekin du zerikusia, baina arrazoim e n huts soilaren argu m e n t u dialektikoet a n funtsa tz e n denez gero, ordua n bera eta bere konponk et a Filosofia transz en d e n t a l ak soilik landu behar ditu. Eta honi buruzko erantzun gogob e t e g a r ri a ukatu ezin duen Filosofia transz en d e n t a l a horret ar ako prest a tz e a r r e n , aurretiaz eginkizun honet a n izango duen jardunbide a ohar baten bitartez zehazkiago deter min a tz e a saiatu behar dut.

Agerpe n ak berbai ta n go gauzak balira, eta beraz, espazioa eta denbor a berbait an go gauze n izatear e n forma berak balira, ordua n baldintzak baldintza tukiarekin bater a beti ilara bat eta berber ari legozkioke osakide gisa, eta hortik kasu honet a n ideia transz e n d e n t a l guztiei komun a zaien antino mia sortuko litzateke , ilara honek ezinbes t e a n adimen a r e n t z a t handiegia edo txikiegia gerta tu beharko bailuke. Zenb aki honet a n eta hurrengo a n landuko ditugun arrazoim e n a r e n adigai dinamikoak, ordea , bereizgarri hau dute: objektu batekin zerikusia duten ez , baina ez handit asu n a

den heine a n , baizik bere izatearekin zerikusia soilik duten ez gero, orduan baldintzen ilararen handitas u n a z ere abstrai daiteke el a, eta hem e n gaia baldintzak baldintza tukiarekin duen hartue m a n dinamikoa best erik ez da, eta hainbes t ez , izadiari eta askat as u n a ri buruzko galdekizun e a n jadanik zailtasun hau aurkitzen dugu: ea askat a s u n a edonon ahalgarria best erik ez den, eta ea ahalgarria baldin bada, ordua n kausalit at e a r e n izadi- legear e n orokortasu n a r ekin bater a daiteke e n; eta beraz, ea esakun e disjuntibo zuzen a den, munduko eragin bakoitza edo izadiatik edo askat a s u n e t ik sortua izan behar dela, edo, aitzitik, ez ote daitezke e n biak harre m a n ezberdin e a n jazoera bat eta berbera n aldi berea n gerta tu. Sentsu e n munduko jazoera ororen bilkura osoaren oinarri- esakun e a r e n zuzent a s u n a izadiaren lege aldaezin e n arab er a dago finkatu a Analitika transz en d e n t a l a r e n oinarri- esakun e gisa eta ez du hauske t a rik jasat en . Galdekizun a hau best erik ez da: ea, dena dela, izadiaren araber a deter min a t u a dagoe n ondorio berari dagokionez askat as u n a ere egon daiteke e n , edo aukera hau erregel a haus t ezin hareng a t ik osoki baztertz en den. Eta agerp e n e n errealitate absolutuaren aurres u po sizio arrunt baina iruzurtiak hem e n erakus t e n du bere eragin kaltegarria arrazoime n a nahas t uz . Izan ere, agerp e n a k berbait an go gauz ak balira, orduan askat as u n a ezingo litzateke salbatu. Horrela, izadia da jazoera bakoitzaren kausa osoa eta bere baitan aski deter min a t u a dagoe n kausa, eta bere baldintza beti agerp e n e n ilaran soilik dago barne bildua , zeina beharrezko a den bere ondorioarekin batera izadiaren lege e n menp e a n . Aitzitik, agerp e n a k, egitat e a n , direna baino best e ezertza t onartze n ez badira, hots, ez berbai ta n go gauz ak, baizik lege enpirikoen araber a lotzen diren errepres e n t a z io soilak baldin badira, orduan beraiek oraindik agerp e n a k ez diren oinarriak izan behar dituzte. Halako kausa inteligiblea, ordea, ez da agerp e n e n bitartez deter min a tz e n bere kausalit at e a ri begira, nahiz eta bere efektu ak ager daitezke e n , eta horrela, best e agerp e n e n bitartez deter min a t u a k izan daitezke e n . Hau, beraz, ilaratik at dago bere kausalit at e a r e kin bater a; aitzitik, bere efektu ak baldintza enpirikoen ilaran aurkitzen dira. Efektua, beraz, bere kausa inteligibleari begira askea balitz bezala begizta daiteke, eta hala ere, aldi berea n , agerp e n ei begira beren emaitz a gisa izadiaren beharrezkot a s u n a r e n araber a begizta daiteke; bereizkuntz a hau orokorrea n eta eraba t abstraktuki azaltzen bada , ordua n berak eraba t sotila eta iluna iruditu behar du, baina aplikazioan argituko da. Hemen ohar hau soilik egin nahi izan dut: agerp e n ororen bilkura osoa lege utziezina denez gero izadiaren testuinguru a n , orduan honek askat a s u n oro deus ez t a t uko luke, burugogorki agerp e n e n errealit at eri eutsi nahiko bage nio. Horrega t ik, puntu honet a n iritzi arrunt ari jarraiki zaizkionek ere ezin izan dute inoiz lortu izadia eta askat a s u n a elkarrekin batera tz e a .

Askatasu nare n bidezko kausalitatea izadiaren beharrezkotas u n are n lege orokorrarekin

bateratz e k o ahalgarritasuna

Sentsu e n objektu bate a n agerp e n a ez denari inteligiblea deitzen diot. Ondorioz, sentsu e n mundu a n agerp e n gisa hartu behar den horrek bere baitan sentsu e n begiesp e n a r e n ezein objektu ez den ahalm e n bat badu, horren bitart ez , ordea, agerp e n e n kausa izan daiteke el arik, bada, ordua n zerizan horren kausalitat ea bi aldet a tik kontsider a daiteke , inteligible gisa bere ekintzaren araber a , berbait an go gauza baten a den aldetik, eta sentsible gisa bere ondorioen araber a , sentsu e n munduko agerp e n a r e n a den aldetik. Halako subjektu baten ahalm e n a z , beraz, bere kausalita t e a r e n adigai enpiriko eta intelektu al a lortuko genituzke, efektu bat eta berbera n bater a gerta tz e n direnak. Sentsu e n objektu baten ahalm e n a pents a tz eko dugun halako modu bikoitzak ez du kontrae s a t e n agerp e n e z eta esperien tzia ahalgarri batez egin behar dugun ezein adigairik. Izan ere, berbait an go gauz arik ez direlako oinarrian hauek errepre s e n t a z io soil gisa deter min a tz e n dituen objektu transz e n d e n t a l a datzan ez gero, orduan ezerk ez du galaraz t e n objektu transz en d e n t a l honi bera agertz eko berekitas u n az gain agerp e n a ez den kausalitatea ere egozte a , bere efek tua agerp e n e a n aurkitzen den arren. Kausa arazle hauet ako bakoitzak, ordea , izaera bat izan behar du, h. d., bere kausalit at e a r e n lege bat, eta hau gabe inolaz ere ezingo litzateke kausa izan. Eta horrela, sentsu e n mund uko subjektu bate a n , lehenik, izaera enpiriko bat izango genuk e,

zeinaren bitart ez agerp e n e n gisako bere ekintzak eraba t best e agerp e n e kin loturan egongo lirateke e n izadiaren lege jarraituen arab er a , eta beraie t a t ik eratorri ahal izango lirateke e n beren baldintza gisa, eta beraz, hauekin lotuta izadiaren orden ar e n ilara bakarra osatuko luketen . Bigarrenik, izaera inteligible bat ere onartu behar zaio, zeinaren bitartez subjektu a agerp e n e n gisako ekintza haien kausa den, baina bera sentim e n a r e n ezein baldintzare n menp e a n egon gabe eta agerp e n a izan gabe . Lehen ari agerp e n e k o gauz ar e n izaera dei dakioke, bigarren ari berbai ta n go gauz ar e n izaera.

Subjektu ekile hau ez legoke bere izaera inteligiblear e n araber a ezein denbora r e n baldintzar e n menp e a n , izan ere, denbora agerp e n e n baldintza baita, ez, ordea, berbai ta n go gauz en a . Bertan ez litzateke ezein ekintza sortu edo desag ertuko , eta beraz, ez litzaioke menp er a t uko denbor a- deter min azio ororen legeari, aldagarria den guztiaren legeari, alegia, gertat ze n den guztiak bere kausa (aurreko egoer ar e n) agerpe n e a n duela dioen lege ari. Hitz bate a n , bere kausalit at e a intelektu al a den heinea n , hau ez datza inolaz ere jazoera sentsu e n mundu a n beharrezkoa bihurtzen duten baldintza enpirikoen ilaran. Izaera inteligible hau ezin da inoiz zuzenki ezagu tu , agertz e n dena baino ezin baitugu haute m a n , baina izaera enpirikoaren araber a pentsa tu ahal izan behar da, oro har pents a tz e a n agerp e n e n oinarrian objektu transz en d e n t a l a ezarri behar dugun bezala, nahiz eta bere baitan denari buruz ezer ez dakigun.

Bere izaera enpirikoaren araber a , beraz, subjektu hau, agerp e n a den aldetik, kausazko loturari menp er a t uko litzaioke deter min azioar e n lege ororen arab er a , eta hainbes t ez , ez litzateke sentsu e n munduko zatia baino izango, eta bere efektu ak, best e edoz ein agerp e n bezala, ezinbes t e a n izaditik isuriko lirateke. Kanpoko agerp e n e k bertan eragin lezaket e n modu berea n eta bere izaera enpirikoa, h. d., bere kausalita t e a r e n legea esperien tziaren bitartez ezagut uko litzateke e n modu berea n , bere ekintza denak ere izadiaren lege e n araber a argitu ahal izango lirateke eta beren deter min azio osoare n eta beharrezko ar e n baldintza guztiak esperien tzia ahalgarri bate a n aurkitu beharko lirateke.

Bere izaera inteligibleare n arab er a (horret az bere adigai orokorra baino eduki ezin daiteke e n arren), ordea, subjektu berak sentime n a r e n eragin orota tik eta agerp e n e n bidezko deter min azioe t a tik aske gera tu behar du, eta bertan nou m e n o a den heinea n ezer gertat ze n ez denez eta denbor a- deter min azio dinamikoa eskatz en duen ezein aldaket a aurkitzen ez denez gero, ezta agerp e n e kin elkarloturarik ere, hauek kausak diren aldetik, ordua n zerizan ekile hori hainbe s t ez bere ekintzet a n sentsu e n mundu a n soilik dagoe n izadiaren beharrezkota s u n orotatik beregain a eta askea litzateke . Beraz, zuzenki esan go litzateke bere efektuak berez hast e n dituela sentsu e n mundu a n , ekintza bertan hasi gabe; eta hau baliogarria litzateke, horrega tik sentsu e n munduko efektu ek berez hast eko beharrik izan gabe , zeren hauek bertan beti baldintza enpirikoen bitart ez aurreko denbora n deter min a t u a k baitaud e aurre tiaz, baina izaera enpirikoare n arab er a soilik (izaera inteligibleare n agerp e n soila dena), eta izadiaren kause n ilararen jarraipen gisa best erik ez dira ahalgarriak. Horrela, askat a s u n a eta izadia bakoitza bere esan a hi osoan beren kausa inteligiblear ekin edo sentsible ar ekin aldera tu ondore n aldi berea n eta aurkakot as u nik gabe aurkitzen dira ekintza berber e t a n .

Izadiaren beharrezkotas u n orokorrarekin loturan dagoe n

askatasu nare n ideia kos mologikoaren azalpena

Ongi iruditu zait lehenik gure arazo transz e n d e n t a l ar e n konponke t a zirrimarraz t e a , horrela arrazoime n a k bere konponke t a n duen ibilera hobeto ikusi ahal izateko. Orain bere erabakiare n uneak xehetuko ditugu, hau izaki bene t ako autugai a, eta une bakoitza bereziki kontsidera t uko dugu.

Gerta tz e n den guztiak kausa bat duela dioen izadiaren legea , alegia, kausa honen kausalita t e a k , h. d., ekintzak bera deter min a tz e n duen kausa ere agerp e n e n artea n duela, denbor a n aurretik doalako eta han sortu den ondorioari dagokion ez bera beti izan ezin zitekeelako, baizik gertatu egin behar duelako, eta ondorioz, izadiaren orden a bateko gerta e r a guztiak enpirikoki deter min a t u a k direla dioen legea , hots, bere eskutik agerp e n e k lehen- lehenik izadi bat osatz en duten eta esperien tzia baten objektuak ema n ditzake e n lege hau adime n ar e n lege a da, eta ezein aitzakiak ez du baime n tz e n berta tik ihest e a edo agerp e n e n bat salbues p e n tz a t hartze a ; zeren, best el a , hauek esperien tzia ahalgarritik at ezartz en baitira, eta horren bitartez , esperien tzia ahalgarriaren objektu denet a tik ezberdin tz e n baitira eta haiek pentsa m e n- gauza soil eta amesk eriak bihurtuko bailirateke .

Heme n bere baldintze t ar a doan itzuleran osotasu n absoluturik baimen tz e n ez duen kause n kate baten itxura soila badugu ere, ezbai honek ez gaitu geldiaraz t e n ; izan ere, jadanik arrazoime n a r e n antino miar e n juzgaket a orokorrea n gainditua izan baita arrazoim e n a k agerp e n e n ilaran baldintza tu g a b e kia bilatzen duen e a n . Errealismo transz e n d e n t a l a r e n iruzurraren aurrea n amore emat e n badugu, orduan ez dira geratz e n ez izadia ezta askat a s u n a ere. Galdekizuna hem e n zera da: jazoera ororen ilara osoan izadiaren beharrezkot a s u n soila berrez a gu tz e n baldin bada , ea hau bera, alde bate tik izadiaren efektu soila dena, best alde askat as u n e t ik sortut ako efektu gisa onar daiteke e n , edo ea bi kausalit at e- era hauen artea n kontra e s a n zuzenik dago e n.

Agerpe n eko kause n artea n ezin da ilara bat absolutuki eta berez has dezake e n ezer izan. Ekintza bakoitza, agerp e n gisa, jazoera bat sortzen duen heine a n bera ere jazoera edo gertakaria da, best e egoera bat aurresu p o s a t z e n duen a, bertan bere kausa aurkitzen dela, eta horrela gerta tz e n den guztia ilararen jarraipen soila da, eta bertan ezin da egon berez jazotzen den ezein hasierarik. Beraz, izadiaren kause n eragin guztiak denbora- segidan efektu ak dira era bere a n , hain zuzen, beren kausa denbor ar e n ilaran aurresu p o s a t z e n duten efektu ak. Ezin da itxaron agerp e n e n kausazko elkarlotura tik jatorrizko ekintza bat sortze a zeinari esker aurre tik ez zen zerbait gerta tz e n den.

Beharrezkoa ahal da, ordea, efektuak agerp e n a k badira, era berea n agerp e n a den beren kausare n kausalita t e a k enpirikoa baino ez duela izan behar? Eta ez ahal da, aitzitik, ahalgarria, agerp e n e k o efektu orotarako bere kausar ekin kausalita t e enpirikoare n lege e n araber a duen elkarlotura eskatu arren, hala ere, kausalit at e enpiriko hau bera, izadiaren kausekin duen bilkura inolaz ere moztu gabe , dena dela, ez kausalita t e enpiriko baten efektua , baizik inteligibleare n efektu a izatea? , h. d., agerp e n e i begira kausa baten jatorrizko ekintza dena , hainbe s t ez , ez agerp e n a , baizik inteligiblea dena ahalm e n horren araber a , nahiz eta gainer ako a n osorik sentsu e n mundu a n kokatu behar den izadiaren katear e n osakide gisa?

Agerpe n e n elkarren g a n a k o kausalita t e a r e n esakun e a behar dugu, izadiaren jazoere t a t ik izadiaren baldintzak, h. d., kausak, agerp e n e a n bilatu eta azaldu ahal izateko. Hau onartzen bada eta ezein salbue s p e n e n g a t ik ahuldua ez bada, ordua n bere erabilera enpirikoan gertakari guztiet a n izadia baino ikusten ez duen eta horret ar ako baime n d u a dagoe n adimen a k eska dezake e n dena dauka, eta argiket a fisikoek beren ibilera oztopog a b e a jarraitzen dute. Hala ere, ez dio ezein haustura rik sortzen, asm at u a best erik ez dela ere suposa t uz , izadiaren kause n artea n inteligiblea soilik den ahalm e n a duten ak ere badau d el a onartz e ak, ekintzarako bere deter min azioa inoiz baldintza enpirikoet a n funtsa tz e n ez den heine a n , adime n ar e n oinarri soiletan baizik, nahiz eta kausa horren ekintza agerpen e a n kausalit at e enpirikoare n lege ororen araber ako a den. Izan ere, honela subjektu ekilea, caus a phae no m e n o n gisa, izadiarekin katea t u a legoke bere ekintza ororen menp ekot a s u n bereizezine a n , eta subjektu honen phae no m e n o n- ak soilik barne bilduko lituzke baldintza jakinak (bere kausalit at e ororen agerp e n e a n ) , zeinak baldintza inteligible soiltzat begizta tu beharko lirateke e n , objektu enpirikotik transz e n d e n t a l e r a igo nahi bada . Izan ere, agerp e n e n artea n kausa izan daiteke e n e a n best erik ez bagatz aizkio jarraiki izadiaren erregel ari, ordua n ez dugu ardura tu behar enpirikoki ezeza gu n a zaigun subjektu transz e n d e n t a l e a n agerp e n

haue n eta beren bilkuraren zein oinarri dago e n pents a tz e a z . Oinarri inteligible honek inolaz ere ez ditu ukitzen galdekizun enpirikoak, baizik eta adime n hutseko pents a tz e soilarekin du zerikusia, eta adimen hutsar e n pents a tz e eta ekimen honen efektu ak agerp e n e t a n aurkitzen badira ere, horrek ez du oztopa tuko agerp e n e a n duten kausa tik abiatut a konplituki argituak ahal izatea izadiaren legee n araber a , beren izaera enpiriko soilari argiket a- oinarri goren gisa jarraitzen zaion heine a n , eta haren kausa transz en d e n t a l a den izaera inteligiblea osorik ezeza gu n tz a t uzten den heine a n , izaera enpirikoare n bitartez bere sentsu e n zeinu gisa azaltzen dene a n izan ezik. Aplika diezaiogu n hau esperien tziari. Gizakia sentsu e n munduko agerp e n bat da, eta hainbes t ez , izadiaren kause t ako bat ere bai, eta bere kausalit at e ak lege enpirikoen menp e a n egon behar du. Agerpen bat denez, izaera enpiriko bat ere izan behar du, beraz, izadiko gauz a guztiek duten bezala. Guk hau bere efektue t a n erakus t e n dituen indarren eta ahalm e n e n bitart ez ohartzen dugu. Izadi bizigab e a n , edo abere bizitza best erik ez duen e a n , ez dugu sentsu e n arab er a baldintza tu t ako a baino best e ahalm e nik pentsa tz eko oinarririk aurkitzen. Gizakiak, hots, izadi osoa sentsu e n bitart ez ezagutz e n duen zerizan ak soilik ezagutz e n du bere burua era berea n apertz e pzio soilaren bitartez, eta gainera berak sentsu e n zirraratz a t hartu ezin dituen ekintzet a n eta barneko deter min azioe t a n , eta bera, noski, alde bate tik, fenom e n o a da, best ald e , ordea, hain zuzen, ahalm e n jakinen arab er a objektu inteligible soila, zeren bere ekintza ezin baita sentime n a r e n harm e n e a n kokatu. Ahalmen honi adimen a eta arrazoime n a deitzen diogu, eta bereziki azken a bereizten da benet a n eta lehent a s u n e z enpirikoki baldintza tu t ako indar guztiet a tik, bere objektuak ideien araber a soilik kontsider a tz e n dituelako eta adime n a haue n araber a deter min a tz e n duelako, adime n ak, orduan, (era berea n hutsak diren) bere adigaien erabilera enpirikoa egiten duelarik.

Arrazoime n honek kausalita t e a duela edo, gutxienez , guk bertan horrelakoa errepre s e n t a t z e n dugula, praktikoa den orotan indar aplikagarriei erregel a gisa emat e n diegun inperatibotik abiatu t a argitzen da. Beharrak (Sollen) beharrezkota s u n modu ekiko eta oinarriekiko elkarloturare n era bat adieraz t e n du, best ela izadi osoan aurkitzen ez den elkarloturar e n era bat. Adimen ak honet az bertan dena , edo izan dena , edo izango dena soilik ezagut dezake. Ezinezkoa da bertan zerbait denbora- hartue m a n hauet a n guztiet a n egita t e a n den eran ez den best el ako era bate a n izan beharra , eta gainera behar honek ez du ezein esan a hirik izadiaren ibilbidea soilik badugu begi- bistan. Ezin dugu galdetu izadian zerk gerta tu beharko lukeen; ezta ere, era bere a n zein berekitas u n izan beharko lituzkeen zirkulu batek, baizik bertan zer gerta tz e n den, edo zirkuluak zein berekita su n dituen.

Behar honek ekintza ahalgarri bat adieraz t e n du, oinarritza t adigai soila best erik ez duen ekintza; aitzitik, agerp e n batek izan behar du beti izadiaren ekintza soil baten oinarria. Ekintzak, hala ere, ahalgarria izan behar du izadiaren baldintzar e n menp e a n , beharra berari aplikatzen bazaio; baina izadiaren baldintza hauek ez dute zerikusirik hauta m e n berare n deter min azioar ekin, baizik agerp e n e a n duten eraginar ekin eta emai tzarekin best erik ez. Izadiaren hainba t oinarri izan daitezke nahi izatera bultzatze n naute n ak , gainera sentsu e n hainba t estimulu, eta hala ere, ezin dute beharra sortu, baizik inolaz ere beharrezkoa ez den, baizik beti baldintza tu a den nahi bat best erik ez, eta arrazoim e n a k ahoskatz e n duen beharrak horri neurria eta xede a , baita debeku a eta autorit at e a ere kontrajar tz en dio. Hau sentim e n soilaren objektua izan daiteke (atsegin a), edo arrazoime n hutsar e n a (ongia); dena dela, arrazoim e n a k ez du amore emat e n enpirikoki eman d ak o oinarriare n aurrea n , eta ez zaio gauz en orden ari jarraiki hauek agerp e n e a n aurkezt e n diren modu a n , baizik berezkota s u n osoz orden a propioa sortzen du ideien araber a , bertan baldintza enpirikoak kokatzen dituela, eta hauen arab er a gertatu ez diren eta agian gerta tuko ez diren ekintzak beharrezkotz a t adieraz t e n dituela, hala ere, hainbe s t ez , hauez guztiez arrazoim e n a k ekintza hauei dagokien ez kausalita t e a izan dezake el a aurres u po s a t uz ; izan ere, hau egin ezean , ezingo luke itxaron bere ideieta tik efektuak sortze a esperien tzian .

Gera gaitez en hem e n eta onar dezagu n , ahalgarria gisa bedere n , arrazoim e n a k benet a n kausalita t e a duela agerp e n e i dagokien ez; ordua n, arrazoime n a den heine a n , bere izaera enpirikoa erakutsi behar du, zeren kausa bakoitzak erregel a bat aurresu p o s a t z e n baitu, zeinari agerp e n jakinak ondorio gisa jarraiki zaizkion, eta erregel a bakoitzak ondorioen erregulart a s u n a eskatz en baitu, zeinak kausar e n adigaia (ahalm e n baten adigai gisa) oinarritzen duen, bere izaera enpirikoa izenda dezake g u n adigaia, hau agerp e n soiletatik abiatu t a argitzen den heinea n , eta iraunkorra dena , ondorioak, aldiz, tanker a aldakorre t a n agertz en diren bitart e a n baldintza laguntz ailee n eta (aldez) zedarriztaileen araber a .

Bada, gizaki bakoitzak bere hauta m e n a r e n izaera enpirikoa du, bere arrazoime n a r e n kausalita t e jakin bat best erik ez den izaera, honek agerp e n e a n dituen efektue t a n erregel a bat erakus t e n duen heinea n , zeinaren araber a bere arrazoim e n- oinarriak eta ekintzak bere era eta mailaren arab er a erator daitezke e n eta bere hauta m e n a r e n printzipio subjektiboa juzga daiteke e n . Izaera enpiriko hau bera agerp e n e t a t ik atera behar denez, hauek ondorioak diren aldetik, eta gainera , esperien tzia eskura emat e n duen beren erregel a tik abiatu t a egiten duen ez , orduan gizakiaren ekintza guztiak agerp e n e a n bere izaera enpirikoaz eta bater a eragiten duten best e kausez deter min a t u ak daud e izadiaren orden ar e n araber a , eta bere hauta m e n a r e n agerp e n denak oinarriraino ikertu ahal izango bage ni tu, orduan ez legoke guk ziurtasu n ez aurres a n eta bere aurretik doaze n baldintze t a tik abiatu t a beharrezkotz a t ezagutu ezingo genuk e e n ekintza bakarre n bat ere. Izaera enpiriko honi dagokion ez , beraz, ez dago askat a s u nik, eta bere arab er a soilik kontsidera dezake gu gizakia, hau behatu eta, Antropologian gerta tz e n den modu a n , bere ekintzen kausa eragileak fisiologikoki ikertu best erik nahi ez dugun e a n .

Guk, ordea , ekintza berber ak arrazoim e n a r ekin harre m a n e a n kontsider a tz e n baditugu, eta ez arrazoime n espekula tibo ar ekin, ekintza horiek beren jatorriaren arab er a argitzearren , baizik arrazoime n a r e kin, haiek sortzen dituen kausa den heine a n best erik ez; hitz bate a n , ekintzak arrazoime n a r e kin aldera tz e n baditugu bere zentzu praktikoan , ordua n izadiaren orden a ez den eraba t best elako erregel a eta orden a aurkitzen ditugu. Izan ere, izadiaren ibilbidear e n araber a gertatu den eta bere oinarri enpirikoen araber a ezinbes t e a n gerta tu behar zuen guztiak agian ez zuen gertatu behar . Hala ere, arrazoime n a r e n ideiek benet a n kausalit at e a erakutsi dutela aurkitzen dugu gizakien ekintzei dagokien ez , hauek agerp e n a k diren aldetik, edo gutxien ez aurkitu izan dutela sinest e n dugu, eta gainera ekintzok ez kausa enpirikoeng a t ik, baizik arrazoime n a r e n oinarrieng a t ik deter min a t u a k zirelako gerta tu direla.

Arrazoime n ak agerp e n ei dagokien ez kausalita t e a duela esan daiteke el a onartuz gero, bere ekintzak hartu ahal dezake «aske » izena, (sentsu e n eraren) bere izaera enpirikoa erab a t zehazki deter min a t u a eta beharrezkoa bada? Hau era bere a n (pents a m old e a r e n ) izaera inteligiblea n deter min a t u a dago. Azkena, ordea , ez dugu ezagu tz e n , baizik bene t a n sentsu e n erak (izaera enpirikoak) zuzenki aditzera emat e n dituen agerp e n e n bitartez ezaug arri tu best erik ez dugu egiten 130 . Ekintza, beraz, pents a m old e a ri egotzi ahal zaion heinea n , bere kausa gisa, ez da berta tik ondorioztat z e n lege enpirikoen araber a , h. d., arrazoim e n hutsare n baldintzak aurretik doazela , baizik bere ondorioak barneko sentsu ar e n agerp e n e a n aurretik doazela best erik ez. Arrazoimen hutsa , ahalm e n inteligible soila den aldetik, ez zaio menp er a t z e n denbor ar e n formari, eta beraz, ezta denbor a- segidare n baldintzei ere. Arrazoimen a r e n kausalit at e a izaera inteligiblean ez da sortzen , edo ez da hast en denbora bate a n , honela efektu bat sortze arr e n . Izan ere, best ela , agerp e n e n kausazko legear e n menp e a n legoke, lege honek kausazko ilarak denbor ar e n araber a deter min a tz e n dituen heine a n , eta kausalit at e a , hainbes t ez , izadia litzateke, eta ez askat as u n a . Beraz, zera esan ahal izango dugu: arrazoim e n a k agerp e n ei dagokien ez kausalit at e a izan badez ak e , orduan bera efektue n ilara enpirikoaren sentsuzko baldintza lehenik hast e n duen ahalm e n a dela. Izan ere, arrazoim e n e a n datzan baldintza ez da sentsuzko a eta bera ez da hast en . Ondorioz, hem e n aurkitzen dugu ilara enpiriko guztiet an miraz jartzen gintue n a : jazoeren hurren ez hurrengo ilara baten baldintza bera enpirikoki baldintza tu g a b e a izan daiteke el a . Izan ere, hem e n

baldintza agerp e n e n ilaratik at dago (inteligiblear e n erem u a n) , eta beraz, ez dago ezein sentsuzko baldintzar e n eta ezein denbor a- deter min azioren menp e a n aurretik doan kausa baten indarrez .

Hala eta guztiz ere, kausa bera best e ikuspe gi bate tik agerp e n e n ilaran kokatzen da. Gizakia bera agerp e n a da. Ekintza ororen kausa (enpirikoa) den bere hauta m e n a k izaera enpirikoa du. Gizakia izaera honen araber a deter min a tz e n duen ezein baldintzarik ez dago izadiaren efektu e n ilaran barne bildua ez legokee nik eta bere legea jarraituko ez lukeenik, eta lege honen arab er a denbor a n gerta tz e n denar e n enpirikoki baldintza tu g a b e k o kausalita t erik ez da aurkitzen. Horrega tik, ezein ekintza jakinak ezin du beren ez absolutuki hasi (agerp e n gisa best erik ezin baitait eke haute m a n ) . Arrazoimen a z , ordea, ezin da esan berak hauta m e n a deter min a tz e n duen egoer ar e n aurretik best e egoer a bat doala, bertan egoera hori bera deter min a tz e n delarik. Izan ere, arrazoim e n a ezein agerp e n ez denez eta ezein sentim e n a r e n baldintzari menp er a t z e n ez zaionez gero, orduan bertan ez da denbor a- segidarik gerta tz e n , ezta bere kausalit at e a ri dagokionez ere, eta beraz, berari ezin zaio aplikatu denbora- segida erregel e n araber a deter min a tz e n duen izadiaren lege dina mikoa.

Arrazoime n a , beraz, haut azko ekintza ororen baldintza iraunkorra da, eta gizakia haue t a n agertz e n da. Hauet ako bakoitza aurretik deter min a t u a dago gizakiaren izaera enpirikoan, baita gerta tu aurre tik ere. Izaera inteligibleari dagokion ez , izaera enpirikoa honen sentsuzko eske m a best erik ez izaki, bertan ez dago aurretik edo atzetik bat, eta ekintza bakoitza, best e agerp e n e kin duen denbora- hartue m a n a kontua n hartu gabe, arrazoim e n hutsar e n izaera inteligiblear e n efektu zuzen a da, zeinak, hainbes t ez , askat a s u n e z ekiten duen, izadiaren kause n katea n kanpoko edo barneko oinarriak diren baina denbora n aurretiaz doaz en e n bitart ez dinamikoki deter min a t u a izan gabe, eta bere askat as u n hau ezin da nega tiboki soilik begiztatu baldintza enpirikoet a tiko beregain t a s u n gisa (izan ere, horren bitartez arrazoim e n a ez litzateke izango agerp e n e n kausarik), baizik positiboki ere ezaugarri tu behar da jazoere n ilara bat berez hast eko ahalm e n gisa, halako moldez, non bertan ezer ez baita hast en , baizik eta berak, haut azko ekintza ororen baldintza tu g a b e k o baldintza den aldetik, denbor a n aurre tik doan bere gaineko baldintzarik ez du baimen tz e n , bere efektu a agerp e n e n ilaran hast e n den arren, nahiz bertan inoiz lehen- lehen e n g o hasiera bat izan gabe .

Arrazoime n ar e n printzipio erregula tz ailea bere erabilera enpirikoare n adibide baten bitartez azaltzea rr e n , ez bera baiezta tz e a rr e n (izan ere, halako frogek ez dute balio baiez ta p e n transz en d e n t a l e n tz a t ), har dezagu n hautazko ekintza bat, adibidez, gezur gaizto bat, zeinare n bitart ez gizaki batek gizarte a n naha sk e t a jakin bat sortu duen, eta hau lehenik bera sortu duen eragilee n arab er a aztertze n da, eta ondore n hori bere ondorio denekin bater a ea berari nola egotzi ahal zaion juzgatz e n da. Lehen asmo ari dagokionez , bere izaera enpirikoari haren iturrietaraino jarraitzen gatzaizkio, zeina hezkuntz a kaskarre a n , lagun gaiztoet a n , aldez, baita lotsa sentigai tza zaion izaera baten gaiztot as u n e a n ere bilatzen den, aldez, azalkeria eta zuhurtas u n ezari egozt en zaion, hor uneko kausa eragileak ere aintzat hartuz. Honetan guztian izadiaren efektu jakin bater ako kausa deter min a tz ailee n ilararen azterket a n egiten den modu a n jokatzen da oro har. Ekintza arrazoi hauen g a t ik deter min a t u a dagoel a sinet si arren, ez zaio indar gutxiagoz gaitzes t e n egileari, ez bere zoritxarreko izaerag a t ik, ezta bereg ain eragiten duten egoere n g a t ik ere, ezta aurretik egin duen bizimodu a g a t ik ere, izan ere, hori nolakoa izan den osorik alde batera utz daiteke el a aurres u po s a t z e n da, eta baldintzen igarot ako ilara gerta tu g a b e k o a balitz bezala begizta daiteke, baina ekintza hori aurreko egoer ari dagokionez osorik baldintza tu g a b e a balitz bezala begiztatz e n da, egileak horrekin ondorioen ilara bat berez hasi balu bezala. Gaitzesp e n hau arrazoime n a r e n lege bate a n oinarritzen da, bertan arrazoim e n a gizakien jokaera best el a deter min a ahal eta behar zuen kausa tz a t hartzen dela, lehen aipatu t ako baldintza enpiriko oro kontua n hartu gabe. Eta arrazoim e n a r e n kausalita t e a ez da ikusten laguntz a soil gisa, baizik bere baitan osoa balitz bezala, sentsuzko eragileek inolaz ere bere alde egiten ez duten arren, eta aurka ere egiten duten arren; ekintza bere izaera inteligibleari egozte n zaio eta gezurra dioen

unea n eraba t errudun a da; eta beraz, arrazoim e n a erab a t aske a zen, ekintzaren baldintza enpiriko guztiak alde batera utzita, eta berak egindako a berari egotzi behar zaio osorik.

Judizio egozle honen bidez erraz ikusten da bertan zera pentsa tz e n dela: arrazoim e n a ez dela sentime n haren g a t ik afekta tu a , ez dela aldatz e n (nahiz bere agerp e n a k aldatu, hots, bere efektu e t a n erakus t e n den modu a), bertan ez dago el a aldez aurretik hurren go egoer a deter min a tz e n duen ezein egoera rik, eta beraz, ez dagokiola inolaz ere agerp e n a k izadiaren lege e n arab er a beharrezko ak bihurtzen dituen sentsu e n baldintzen ilarari. Arrazoimen a gizakien ekintza guztiet an eta denbor a orotan prese n t dago eta berber a da; bera, ordea, ez dago denbor a n eta aurretik ez zegoe n egoer a berri bate a n gerta tz e n da; bera deter mina t zailea da, baina ez deter minag arria ekintzei dagokien ez . Horrega tik, ezin da galdetu ea arrazoim e n a zergatik ez den best ela deter min a t u , baizik ea agerpe na k bere kausalita t e a r e n bitartez best el a zergatik ez dituen deter min a t u best erik ez. Ezinezkoa da, ordea, honen tz ako erantzunik emat e a . Izan ere, best e izaera inteligible batek best e izaera enpirikoa eman go luke, eta esa t e n baldin badugu, ordu arte egindako bere bizimodu a dela ere, egileak gezurra esat e a saihet s zezake el a , honek ondokoa best erik ez du esan nahi: zuzenki arrazoim e n a r e n menp e a n dago ela eta arrazoim e n a bere kausalita t e a n ez zaiola ezein agerp e n e n baldintzari edo denbor ar e n ibilbideri menp er a t z e n . Denborar e n bereizket a agerp e n e n elkarren arteko bereizket a nagusi a da, baina hauek gauz ak (Sache) ez direnez, eta beraz, ezta kausak (Ursach e) ere beren baitan, ordua n ezin dute ekintzaren bereizket a rik egin arrazoim e n a ri dagokion ez .

Beraz, ekintza askee n juzgaket a n beren kausalita t e a ri dagokionez kausa inteligiblera arte irits gaitezke, baina ezin dugu beraz goiti joan; ezagut dezake g u askea dela, h. d., sentim e n e t ik beregainki deter min a t u a eta honela sentsu e n araber a baldintza tu g a b e k o a den agerp e n e n baldintza izan daiteke el a . Galdera honek, alegia, zergatik emat e n ote dituen izaera inteligibleak zuzenki agerp e n horiek eta izaera enpiriko hori egun go egoer e t a n , gure arrazoime n a k bera erantzut eko duen ahalm e n oro gainditzen du askoga t ik, baita galdetz eko soilik duen eskudu n tz a oro ere, honela galdetuko balu bezala: zergatik emat e n dizkion objektu transz e n d e n t a l ak gure kanpoko eta sentsuzko begiesp e n a ri espazioan gerta tz e n diren begiesp e n a k soilik, eta ez best e era batekoak. Hala ere, konpond u nahi genu e n arazoak ez gaitu behartz e n erantzut er a , izan ere, hau best erik ez zen: ea askat as u n a k ekintza bat eta bere a n izadiaren beharrezkot a s u n a eztab aid a tz e n duen, eta honi askiro erantzun diogu bertan erab a t best elako baldintza- modu ar ekin harre m a n a ahalgarria dela, izadiaren lege ak askat as u n a ez baitu afekta tz e n , eta beraz, biak elkarren g a n dik bereg ain ak direla eta elkarri oztopatu gabe gerta daitezke el a erakutsi dugun e a n

* * *

Oharrarazi behar da honen bitart ez ez dugula askat as u n a r e n errealitatea frogatu nahi izan gure sentime n a r e n agerp e n e n kausa barne biltzen duten ahalm e n e t a k o baten gisa. Izan ere, hau adigaiekin soilik zerikusia duen kontsider azio transz en d e n t a lik ez izateaz gain, dena dela, ez genuk e e n inoiz lortu izango, esperien tziatik inoiz ezin baita inferitu esperien tziare n lege e n arab er a pents a t u behar ez dena. Horrez gain, ez dugu askat a s u n a r e n ahalgarritasuna frogatu nahi izan; izan ere, hau ez genuke e n lortuko, zeren guk oro har ezein oinarri erreal en eta kausalita t e r e n ahalgarrit a su n a ezin baitugu ezagutu apriorizko adigai soilen bitart ez . Askatasu n a hem e n ideia transz en d e n t a l gisa soilik hartzen da, zeinare n bitart ez arrazoime n a k baldintzen ilara agerp e n e a n sentsuzko baldintza tu g a b e ki ar e n bitartez absolutuki hast e a pentsa tz e n duen, bertan , ordea, adimen a r e n erabilera enpirikoari ezartzen dizkion bere lege propioekin antinomia bate a n naha s t e n delarik. Antinomia hori itxura soil bate a n funtsa tz e n dela eta izadia askat a s u n e t ik

sortut ako kausalita t e a ri ez zaiola kontrajartzen behinik behin, hau da guk lor genez ak e e n gauz a bakarra, eta hau zen baita ere lortu nahi genu e n gauz a bakar eta soila.

IVAgerpen e k oro har beren izatearen arabera duten men p e k o t a s u n ar e n totalitatearen ideia

kos mologikoaren konponk e ta

Aurreko zenbakian sentsu e n munduko aldake t ak kontsidera t u ditugu beren ilara dinamikoan, non halako bakoitza best e baten menp e a n dagoe n hau bere kausa den aldetik. Orain, egoer e n ilara horrek aldakorra den guztiaren baldintza goren a izan daiteke e n izate batera iristeko, hots, beharrezko zerizanera iristeko gida soil gisa balio digu. Heme n ez gara ari baldintza tu g a b e k o kausalita t e a z , baizik subs t a n tziare n baldintza tu g a b e k o existen tzia beraz. Eta beraz, gure aurre a n dugun ilara adigaien ilara best erik ez da, ez begiesp e n e n a , bata best e a r e n baldintza den heine a n .

Erraz ikusten da, ordea , agerp e n e n multzoan dena aldakorra denez , eta beraz, izatea n baldintza tu a denez gero, ordua n menp eko izatee n ilaran inon ezin dela behar- beharrezko existen tzia duen baldintza tu g a b e k o osakiderik aurkitu, eta beraz, agerp e n a k berbai ta n go gauzak balira eta horrega t ik beren baldintza baldintza tukiarekin batera beti begiesp e n e n ilara bat eta berber a n egongo balitz, orduan inoiz ez legoke beharrezko zerizan bat sentsu e n mund uko agerp e n e n izatear e n baldintza gisa.

Itzulera dinamikoak, ordea , gauz a berezi hau du bere baitan, itzulera mate m a t ikotik bereizten duen gauz a: azken honen autug ai a benet a n , edo gauze n elkarket a denez osoki bat osatzeko, edo osoki baten zatikap e n a denez bere zatieta n, orduan ilara honen baldintzak beti bere zati gisa, eta beraz, uniform e gisa, eta ondorioz, agerp e n gisa hartu behar direla; aitzitik, itzulera dinamikoa n, honek ez duen ez zerikusirik zati jakinet a tik sortut ako baldintza tu g a b e k o osoki baten ahalgarrit a su n a r ekin, edo osoki jakin bat osatz eko baldintza tu g a b e k o zati baten ar ekin, baizik egoer a bat bere kausa tik eratortze a r ekin edo subst a n tzia berare n beharb a d a k o izatea beharrezko izatetik abiatu t a eratortze a r ekin zerikusia duen ez gero, orduan baldintzak ezin du halab e h a r r ez ilara enpiriko bat osatu baldintza tukiarekin batera .

Gure aurrea n dugun itxurazko antinomia n ihesbide bat gera tz e n zaigu oraindik, hots, elkarren aurka daud e n bi esakun e a k harre m a n ezberdin e a n aldi berea n egiazkoak izatea, halako moldez, non sentsu e n munduko gauza guztiak erab a t beharb a d a k o ak, eta beraz, beti enpirikoki soilik baldintza tu t ako existen tziak baitira, nahiz ilara osoa dela eta, baldintza ez enpirikoak, h. d., baldintza tu g a b e ki beharrezko zerizanak izan. Izan ere, hau baldintza inteligiblea den aldetik, ez legokio ilarari bere osakide gisa (ezta bere osakide goren gisa ere), eta ez luke ilararen ezein osakide osakide enpirikoki baldintza tu g a b e a bihurtuko, baizik sentsu e n mundu osoa bere osakide guztiek duten enpirikoki baldintza tu t ako izatea n utziko luke. Beraz, baldintza tu g a b e k o izatea agerp e n ei oinarrian ezartzeko era hori honet a n ezberdintz e n da enpirikoki baldintza tu g a b e a den aurreko artikuluko (askat as u n a r e n ) kausalita t e t ik: askat a s u n e a n gauz a bera kausa gisa (subs t a n t ia phae n o m e n o n) baldintzen ilaran kokatz en dela, eta bere kausalitatea best erik ez dela pents a tz e n inteligiblea izango balitz bezala; hem e n, ordea , beharrezko zerizan a sentsu e n mundu a r e n ilaratik erab a t at izanik (ens extra m u n d a n u m gisa) eta inteligiblea izango balitz bezala soilik pentsa t u behar dela, agerp e n ororen beharb a d a k o t a s u n eta menp ekot a s u n legeei menp er a t u a izatea saihes t eko era bakarra den heinea n .

Arrazoime n ar e n printzipio erregulatzailea , beraz, honako hau da gure eginkizunari dagokionez: sentsu e n mundu a n denak enpirikoki deter min a t u t ako existen tzia duela, eta bertan inon ez dago el a baldintza tu g a b e k o beharrezkot a s u nik ezein berekitas u ni dagokionez; ez dago el a

baldintzen ilararen osakiderik, zeinaz beti itxaron behar den baldintza enpirikoa esperien tzia ahalgarri bate a n duela eta, ahal den heinea n , hau bilatu behar dela; eta ezerk ez digula legezt a tz e n baldintzare n baten izatea ilara enpirikotik at eratortz e a , ezta ilaran bertan eraba t beregain tz a t eta berezkotz a t hartze a ere, hala ere, horrega t ik, ilara osoa zerizan inteligibleren bate a n oinarri daiteke el a ukatu gabe (horrega tik baldintza enpiriko orota tik aske dagoe n a eta, are gehiago, agerp e n horien guztien ahalgarri t as u n a r e n oinarria barnebil tzen duen a).

Gure iritzia ez da hem e n inolaz ere zerizan baten baldintza tu g a b e ki beharrezko a den izatea frogatz e a , edo sentsu e n mundu a r e n agerp e n e n existen tziare n baldintza inteligiblea honet a n oinarritzea , baizik arrazoim e n a zedarrizta tz e n dugun modu a n best erik ez, baldintza enpirikoen haria utz ez dezan, eta bere argiket a oinarri transze n d e n t e e t a n eta in concre to ezein aurkezp e n e n gai ez direne t a n ez gerta tz e a rr e n , beraz, oro har adime n ar e n erabilera enpirikoa zedarriztatz e a rr e n ere bai, gauz en ahalgarrit a su n az erabaki ez dezan eta inteligiblea dena horrega tik ezinezko t za t adierazi ez dezan, agerp e n e n argiket ar ako erabili ez arren. Horren bitart ez , beraz, izadiko gauze n beharb a d a k o t a s u n osoa eta beren baldintza (enpiriko) ororen a beharrezko baldintza nahiz baldintza inteligiblea soilik denar e n hautazko aurresu p o sizioar ekin bater a ondo gerta daiteke el a best erik ez da erakus t e n , eta beraz, ezein egiazko kontra e s a nik ez dagoel a baiez ta p e n hauen artea n , eta ondorioz, biak beren aldetik egiazkoak izan daitezke el a. Behar- beharrezko adimen- zerizan halakoa beti bere baitan ezinezkoa izan badait ek e ere, ezin da inolaz ere sentsu e n mundu a n kokatzen den guztiaren beharb a d a k o t a s u n eta menp ekot a s u n orokorretik inferitu, halab er , ezta bere osakidere n bate a n ez gera tz eko ere, hau beharb a d a k o a den heine a n , eta mund utik kanpoko kausa batera ez jotzeko dioen printzipiotik ere ez. Arrazoimen a k bere ibilera egiten du erabilera enpirikoan eta bere ibilera berezia erabilera transz e n d e n t a l e a n .

Sent s u e n mun d u a k ag er p e n a k baino ez ditu barn e b i l t z e n , hau e k , orde a , era ber e a n sen t s u e n ara b e r a baldin tz a t u a k diren erre p r e s e n t a z i o soilak dira, et a guk he m e n ber b a i t a n g o ga uz a k inoiz ez ditug u n e z gero gur e objek tu gisa , ordu a n ez da harri tz ek o a inoiz legez t a t u a k ez izat e a ilara en piriko ar e n osakid e bat e t ik , hau edoz ei n izaki, sen t i m e n a r e n arlotik kanp o r a jauzia egi t e r a , ber e oina rri tran s z e n d e n t a l e t i k at exis t i tz e n dire n ber b a i t a n g o ga uz a k bal e u d e bez al a , ald e bat e r a utz litezk e e n a k ber e n izat e a r e n kaus a ber a i e t a t ik at bilatz ek o ; hau ger t a t u beh a r k o zen, de n a del a , azke n e a n be h a r b a d a k o gau z e t a n , bain a ez gauz e n errepr e s e n t a z i o soile t a n , zeine n beh a r b a d a k o t a s u n a ber a feno m e n o a bes t e r ik ez den ; erre p r e s e n t a z i o hau e k ezin dut e feno m e n o a k det e r mi n a t z e n ditu e n itzuler a r a baino gida t u , h. d., en piriko a de n itzuler a r a . Agerp e n e n , h. d., sen t s u e n mun d u a r e n oina rri inteligibl e ba t , e t a gain e r a , azke n a r e n beh a r b a d a k o t a s u n e t ik ask e a de n a pen t s a t z e a ez zaio kont r aj a r t z e n ez ag er p e n e n ilarar e n itzuler a enpiriko zed a r r ig a b e a r i , ez t a ber e be h a r b a d a k o t a s u n oso ari ere . Hau da, orde a , itxur azko antino mi a r e n gaindip e n e r a k o lortu be h a r gen u e n bak ar r a , hon el a baino egin ezin zitek e e n a . Izan ere , edoz ei n baldin tz a t u ki ba t e n baldin tz a beti sen t s u z k o a baldin ba d a (izat e a r e n ara b e r a ) , e t a horr e g a t ik ilarari bad a g o k io , ordu a n baldin tz a hori era ber e a n baldin tz a t u a da (laug a r r e n an tino mi a r e n an ti t e s i a k az al tz e n du e n e z ) . Ordu a n , edo baldin tz a t u g a b e k i a esk a t z e n du e n arraz oi m e n a r e k i n aurk a k o t a s u n a k iraun beh a r zue n , edo baldin tz a t u g a b e k i a ilara t ik at inteligibl e a den e a n ez arri beh a r zen, hots , ber e beh a r r e z k o t a s u n a k ez ein baldin tz a en pirikorik esk a t z e n et a onar t z e n ez due n , et a ber az , ag e r p e n e i dago ki e n e z be h a r r e z k o baldin tz a t u g a b e k i a de n e a n ez a rri be h a r zen .

Arrazoime n ar e n erabilera enpirikoa (izatear e n baldintzei dagokien ez sentsu e n mundu a n) ez da afekta tu a gerta tz e n zerizan inteligible soil baten onarpe n a g a t ik, baizik beharb a d a k o t a s u n osoare n printzipioare n araber a beti ere era bere a n enpirikoak diren baldintza enpirikoet a tik abiatut a garaiago e t a r a n t z doa. Era berea n , oinarri- esakun e erregula tz aile honek ez du bazter tz e n ilaran ez dago e n kausa inteligible baten onarp e n a , autug ai a arrazoim e n a r e n erabilera hutsa dene a n (helburu ei dagokien ez). Izan ere, horrek ez du adieraz t e n oro har gure tz a t transz e n d e n t a l a

eta ezeza gu n a soilik den sentsuzko ilararen ahalgarri t as u n a r e n oinarria baino, zeinare n izatea –azken ar e n baldintza orotatik beregain a eta honi begira baldintza tu g a b e ki beharrezko a dena– ez zaion inolaz ere kontrajar tz en lehen ar e n beharb a d a k o t a s u n muga g a b e a r i , eta horrega tik, ezta inoiz gelditzen ez den baldintza enpirikoen ilararen itzulerari ere.

Azken oharra arrazoimen hutsarenantinomia osoari

Gure arrazoim e n a r e n adigaien gaia sentsu e n munduko baldintzen osotasu n a eta, beraiei dagokien ez , arrazoim e n a r e n zerbitzua n gerta daiteke e n a best erik ez den bitarte a n gure ideiak transz en d e n t a l ak baina kosm ologikoak dira. Hala ere, baldintza tu g a b e ki a (bene t a n hem e n autugai a dena) eraba t sentsu e n mundu tik at dago e n zerbaite t a n ezarri ahala, eta beraz, esperien tzia ahalgarri orotatik at ezarri ahala, bada , ideiak transze n d e n t e a k bihurtzen dira; ez dute balio arrazoime n a r e n erabilera enpirikoare n osaket ar ako soilik (inoiz lortu ezin den baina jarraitu behar zaion ideia diraue n ak), baizik hortatik osoki bereizten dira, eta berak objektu ak egiten ditu, zeinen ekaia ez den esperien tziatik hartzen , ezta beren errealit at e objektiboa ilara enpirikoaren osaket a t ik ere, baizik apriorizko adigai hutse t a n funtsa tz e n dira. Halako ideia transz en d e n t e e k objektu inteligible soila dute, objektu transz en d e n t a l gisa onartze a zilegi dena , gainerako a n beraz ezer ez jakin arren; baina ez ahalgarri t as u n a r e n oinarriak (esperien tzia- adigai orotatik bereg ain gisa), ezta halako objekturik onartzeko legezt ap e n txikienik ere ez dugu gure alde hura bere predikatu bereizgarri eta barneko e n bitartez deter min a t u t a ko gauz a gisa pents a tz e a rr e n , eta hura, beraz, pents a m e n - gauz a soila da. Hala ere, ideia kosmologiko guztien artea n laugarre n antinomia sortu zuenak bultzatz en gaitu urrat s hau egiten ausar tz er a . Izan ere, bere baitan inolaz ere oinarritut ako a ez den, baizik beti baldintza tu a den agerp e n e n izateak bultzatz en gaitu agerp e n orotatik ezberdin a den zerbait, eta beraz, objektu inteligiblea den zerbait bilatzera , zeinen g a n beharb a d a k o t a s u n hori bukatz en den. Hala eta guztiz ere, behin sentime n osoare n alorretik at berez den errealit at e bat onartz eko bidea hartuz gero, ordua n agerp e n a k inteligentziak soilik diren halako zerizan e n objektu inteligiblee n beharb a d a k o errepr es e n t a z io- era gisa ikusten dira; eta ordua n, analogia bat baino ez zaigu gera tz e n , honen araber a esperien tzia-adigaiak erabiltzen ditugula horrela beren baitan ezagutz e n ez ditugun gauza inteligibleez adigairen bat egitearr e n . Beharb a d a ko a dena esperien tziare n bitart ez soilik ezagu tz e n dugun ez , hem e n solasgai a, ordea, esperien tziare n ezein objektu ez diren gauz ak direnez gero, ordua n beren ezagu p e n a bere baitan beharrezkoa dene tik eratorri beharko dugu, hots, oro harrezko gauz en adigai hutse t a t ik. Horrega t ik, sentsu e n mundu tik at egiten dugun lehen urrats ak behartz e n gaitu behar- beharrezko zerizanar e n azterket a r e n gure ezagu p e n berria hast er a eta bere adigaitik abiatut a gauz a guztien adigaiak eratortz er a , hauek inteligibleak best erik ez diren heine a n , eta ondore n go atalburu e t a n egin nahi dugu saialdi hau.

Dialektika transzend e n t a l a r e nBigarren liburuko

Hirugarren atalburua

Arrazoimen hutsaren ideala

Lehen atala

Idealaz oro har

Gorago ikusi dugu adim e n are n adigai hutsen bitart ez ezin dela ezein objektu ere errepre s e n t a t u sentim e n a r e n baldintzarik gabe , bere errealita t e objektiboare n baldintzak falta direlako eta bertan pents a tz e a r e n forma soila baino ez delako aurkitzen. Hala eta guztiz ere, in concre to errepres e n t a ditzake gu, agerp e n e t a n aplikatzen baditugu; izan ere, bertan dute bene t a n esperien tzia- adigaie t a r ako ekaia, in concre to den adime n ar e n adigai bat best erik ez dena . Ideiak, ordea, kategoriak baino askoz urruna go daud e errealit at e objektibotik; izan ere, ezin da haiek in concre to errepres e n t a r az iko lituzkee n ezein agerp e n aurkitu. Osotasu n jakin bat barne biltzen dute eta bertara ez da ezein ezagu tz a enpiriko ahalgarririk iristen, eta arrazoim e n a k hor batasu n sistem a t iko bat soilik du buruan , eta enpirikoki ahalgarria den batas u n hau berari hurbiltzen saiatze n da, inoiz osorik lortu gabe.

Errealitat e objektibotik ideia baino oraindik urruna go dago ela dirudi, ordea, nik ideala deitzen diodan a , horret az ideia in concre to ez ezik, in individuo, h. d., ideiaren bitart ez soilik deter min a g a rri a edo deter min a t u a den gauza bakan a ere ulertzen bada.

Gizatasu n a k bere betegin tz arre osoan bere izaerari dagokion eta bere adigaia osatz en duen funtsezko berekita su n ororen hedap e n a barne bildu ez ezik –bere helburu ekiko kongru e n tzia osoraino iritsiz, gizatas u n bete gina r e n gure ideia izango litzateke e n a- , adigai horret a t ik at ideiaren deter min azio osoari dagokion guztia ere barnebil tzen du; izan ere, kontrajarrit ako predikatu orotatik bakarra soilik egokitzen zaio gizaki betegin e n a r e n ideiari. Guretz a t ideal bat dena Platonen t za t jainkotiar adime n ar e n ideia zen, objektu bakan a bere begiesp e n hutse a n , zerizan ahalgarrien espezie bakoitzea n betegine n a eta erreprod ukzio ororen jatorrizko oinarria agerp e n e a n .

Gorantz hain urrun joan gabe , ordea, giza arrazoim e n a k ideiak ez ezik, idealak ere barne biltzen dituela aitortu behar dugu, platonikoe n modu a n indar sortzailea ez, baina indar praktikoa duten (printzipio erregula tz aile gisa) eta ekintza jakinen bete gin tz arre a r e n ahalgarrit a su n a r e n oinarrian dautza n idealak. Adigai moralak ez dira osorik arrazoim e n a r e n adigai hutsak, zeren oinarrian enpirikoa den zerbait baitut e (atsegin a eta ezats e gin a) . Hala eta guztiz ere, arrazoim e n a k bere baitan legeg a b e a den askat as u n a ri zedarriak ezartz eko erabiltzen duen printzipioari dagokionez (beraz, bere forma best erik ez dene a n aintza t hartzen) ederki balio dezaket e arrazoime n a r e n adigaien adibide gisa. Bertut e a , eta berekin batera giza jakinduria, bere araz tas u n osoan ideiak dira. Baina jakintsua (estoikoar e n) ideal bat da, h. d., pents a m e n d u a n soilik existitu arren jakinduriare n ideiarekin osorik bat datorren gizakia. Ideiak erregela emat e n du eta idealak bere aldetik halako kasuet a n erreprodukzioar e n deter min azio osoaren jatorrizko irudi gisa balio du, eta ez dugu gure ekintzen neurririk, guga n dago e n jainkotiar gizaki horren jokaera izan ezik, eta berekin aldera tz e n gara, berari jarraiki juzgatz e n dugu, eta horren bitartez hobetz e n gara, inoiz bertara iritsi ezin garen arren. Ideal hauek, bereh al a errealita t e objektiboa (existen tzia) onartu nahi ez zaien arren, ez dira horrega tik ame sk eri a tz a t jotzen, baizik arrazoim e n a r e n ezinbes t eko neurria emat e n dute, bere modu a n eraba t osoa den adigaiare n neurria, horren araber a osatug a b e kiar e n maila eta gabezia estima tu eta neurtze a rr e n . Ideala, ordea, adibide bate a n , h. d., agerp e n e a n egikaritu nahi izatea egingaitz a da, jakintsu a eleberri bate a n errealizatz e a ere egingaitz a den bezala, eta gainera , zerbait absurdu a eta onbide gutxi duen a da bere baitan, ideiaren osotasu n a jarraituki mozten duten berezko zedarriek halako saialdien ilusio oro ezinezkoa eta horren bitart ez ideian datzan ongia bera susm a g a r ria eta asm aku n tz a baten antzeko zerbait bihurtzen duten heinea n .

Horrela gerta tz e n da beti adigai deter min a t u e t a n funtsa tz e n den eta erregel a tz a t eta jatorrizko iruditzat balio behar duen arrazoime n a r e n idealarekin, honela bera jarraitze arr e n edo juzgaket ak egitear re n . Erabat best el a gerta tz e n da irudime n ar e n sorkariekin, haue t az inork ezin baitu bere burua argitu eta inork ezin baitu eman hauen adigai ulergarri bat, nolabait esat eko, banak ako trazuak diren monogra m e kin , zeinak, eman daiteke e n ezein erregel ar e n araber a deter min a tz e n ez diren arren, esperien tzia ezberdin e n erdian igeri daud e n zeinuak diren, nolabait

esat eko, ez irudi deter min a t u a k , margolariek eta fisionomis t ek buruan omen dituzten e n antzeko irudiak, beren produktu e n edo juzgake t e n zirriborro komunika ezinak omen direnak. Sentime n ar e n idealak dei dakizkieke, dese gokiro bada ere, zeren begiesp e n enpiriko ahalgarrien eredu lortezinak izan beharko bailuket e eta, hala eta guztiz ere, argiket a eta etsa min er ako gai diren erregel arik ez baitut e eskura tz e n .

Arrazoime n ar e n asmo a bere idealet a n , aitzitik, apriorizko erregel e n arab er ako deter min azio osoa da; horrega tik, arrazoim e n a k printzipioen arab er a osoki deter min a g a rri a izan behar duen objektu bat pents a tz e n du, nahiz eta horret ar ako baldintza askigarriak falta zaizkion esperien tzian eta adigaia bera, beraz, transz e n d e n t e a den.

Hirugarren atalburukoBigarren atala

Ideal transzend e n t a l az(Prototypon transscen d e n t a l e)

Adigai bakoitza bertan barnebildu a ez dagoe n a ri begira indet er min a t u a da, eta deter minag arritasunaren oinarri- esakun e a r e n menp e a n dago: «kontra e s a n k orki elkarren aurka daud e n edozein bi predikatu t a tik bakarra egoki dakioke», kontra e s a n a r e n oinarri- esakun e a n funtsa tz e n den eta horrega t ik printzipio logiko soila den oinarri- esakun e a , zeinak ezagutz a r e n eduki oroz abstrai tzen duen eta bere forma logikoa baino ez duen begi- bistan.

Edozein gauza , ordea, bere ahalgarrit a su n ar e n arab er a deter min azio osoaren oinarri-esakun e a r e n menp e a n dago, zeinare n araber a gauze n predikatu ahalgarri orotatik berari bat egokitu behar zaion, bere aurkako ekin aldera tz e n den heine a n . Hau ez da kontra e s a n a r e n oinarri-esakun e a n soilik funtsa tz e n; izan ere, elkarren aurka daud e n bi predikatu e n hartue m a n a z gain gauz a bakoitza ahalgarritasun osoarekin hartu e m a n e a n ere kontsidera tz e n da oro harrezko gauz en predikatu ororen multzo gisa, eta oinarri- esakun e a k apriorizko baldintza apriorizkoa den heine a n aurresu p o s a t z e n duen ez gero, orduan halako gauz a bakoitza errepr es e n t a t z e n du, ahalgarrit a su n oso hartan duen parteh a r tz e tik bere ahalgarrit a su n a eratorriko balu bezala 131 . Determin azio osoaren printzipioak, beraz, edukiarekin du zerikusia, ez forma logikoarekin soilik. Gauza baten adigai osoa eratu behar duten predikatu ororen sintesiare n oinarri- esakun e a da, eta ez soilik errep e s e n t a z io analitikoare n oinarri- esakun e a kontrajarritako bi predikatur e n bitart ez , eta aurres u po sizio transz e n d e n t a l a barne biltzen du, hots, ahalgarritasun orotarako materiare n a , zeinak a priori gauz a bakoitzare n ahalgarri t as u n bereziarent zak o datu ak barnebil tzen dituen.

Existitzen den guztia osoki deter mina tua dago el a dioen esakun e a k elkarri kontrajarrit a eman da k o predikatu pare bate tik ez ezik, harentz a t ahalgarria den predikatu orotatik ere bat dagokiola esan nahi du; esakun e honen bitartez predikatu ak elkarrekin logikoki aldera tu ez ezik, gauz a bera ere aldera tz e n da transz en d e n t a lki predikatu ahalgarri ororen multzoarekin. Esakun e ak hau adina esan nahi du: gauza bat osorik ezagutz eko gauza ahalgarri oro ezagu tu behar dela eta horren bitartez deter min a t u behar dela baiez ta tuz edo ezezta tuz . Determinazio osoa, ondorioz, bere osotas u n a r e n araber a inoiz in concre to aurkeztu ezin dugun adigaia da, eta egoitza arrazoim e n e a n duen ideian soilik oinarritzen da, zeinak adime n ari bere erabilera osoaren erregel a ezartzen dion.

Ahalgarritasun ororen multzoaren ideia hau, halako gauza bakoitzare n deter min azio osoaren oinarrian datzan heine a n , bera osatz en duten predikatu ei dagokien ez oraindik indet er min a t u a den arren eta horren bitartez oro har predikatu ahalgarri ororen multzoa baino pents a tz e n ez den

arren, dena dela, azterket a zehatz a go a n zera aurkitzen dugu: ideia horrek, jatorrizko adigai gisa, predikatu e n kopuru handi bat bazter tz e n duela, best e e t a t ik eratorriak bezala jadanik ema n ak direnak edo elkarren ondoa n izan ezin daitezke e n a k, eta ideia hori osorik a priori deter min a t u t ako adigairaino arazt en dela, eta horren bitartez objektu bakar baten adigaia bihurtzen dela, ideia soilaren bitart ez osoki deter min a t u a den, eta beraz, arrazoim e n hutsar e n ideala deitu behar zaion adigaia.

Predikatu ahalgarri denak logikoki ez ezik, transz en d e n t a lki ere kontsidera tz e n baditugu, h. d., beraie t a n a priori pents a daiteke e n edukiare n araber a kontsidera tz e n baditugu, ordua n beraiet a t ik batzue n bitart ez izate bat, best e e n bitartez ez- izate soila errepres e n t a t z e n dela aurkitzen dugu. «Ez» hitz motzak soilik iragartz e n duen ezezta p e n logikoa ez zaio bene t a n inoiz adigai bati atxikitzen, baizik judizio bate a n best e batekin duen hartu e m a n a r i best erik ez, eta beraz, ez da inolaz ere aski adigai bat bere edukiaren araber a ezaug arri tzeko. «Hilezkorra» adierazp e n a k ezin du ezagut a r azi bere bitart ez ez- izate soila errepr es e n t a t z e n dela objektua n , baizik eduki oro ukituga b e uzten du. Ezeztap e n transz e n d e n t a l batek, aitzitik, ez- izatea esan nahi du bere baitan, zeinari baiezta p e n transz e n d e n t a l a kontrajar tz e n zaion, eta hau adigaiak bere baitan jadanik izate bat adieraz t e n duen zerbait da, eta horrega tik errealit at e (gauz at a s u n) deitzen zaio, zeren objektu ak bere bitartez soilik eta bera iristen deneraino baitira Zerbait (gauzak), aurrea n duen negazioak, aitzitik, gabezia soila esan nahi duen bitart e a n , eta hau soilik pentsa tz e n dene a n , gauz a ororen ezezta p e n a errepre s e n t a t z e n da.

Inork ezin du, ordea , ezezta p e n bat deter min a t u tz a t pentsa t u kontrajarritako baiezta p e n a oinarrian ezarri gabe . Jaiotzez itsua denak ezin du iluntasu n a r e n errepr es e n t a z iorik izan, zeren argiare n a ere ez baitu; basa tiak ezin du txirotasu n a r e n a izan, ez baitu ongizat e a ezagutz e n 132 . Ezjakinak ez du bere ezjakintas u n a r e n adigairik, jakintzare n a ez baitauka , eta abar. Beraz, ukap e n e n adigai guztiak eratorriak dira eta errealit at e ek gauz a guztien ahalgarri t as u n a r e n eta deter min azio osoare n datuak eta, nolabait esat eko, materia edo eduki transz en d e n t a l a barne biltzen dituzte.

Beraz, deter min azio osoari gure arrazoim e n e a n substra tu transz e n d e n t a l a ezartzen zaione a n oinarrian, zeinak, nolabai t esa t eko, ekaiaren gordailu osoa barne biltzen duen, berta t ik gauze n predikatu ahalgarri denak hartzen direlarik, bada , orduan substra t u hau ez da errealit at e a r e n orotasu n baten ideia baino (omnitudo realitatis). Egiazko ezezt ap e n guztiak, beraz, zedarriak best erik ez dira, eta hau ezingo litzateke esan beraiez, oinarrian zedarririk ez duen a (orotasu n a) egongo ez balitz.

Errealitat e a r e n jabego oso honen bitartez, ordea , berbaitango gauzaren adigaia ere errepre s e n t a t z e n da osoki deter min a t u gisa, eta ens realissimu m baten adigaia zerizan bakar baten adigaia da, zeren kontrajarrit ako predikatu ahalgarri orota tik bat aurkitzen baita bere deter min azioa n , hots, erab a t izateari dagokiona. Beraz, ideal transz e n d e n t a l bat da, existitzen den guztian halabe h a rr ez aurkitzen den deter min azio osoare n oinarrian datzan eta bere ahalgarrit a su n a r e n materiazko baldintza goren a eta osoa osatze n duen ideala, eta hau oro harrezko objektue n pents a tz e orok bertan bildu behar du bere edukiare n arab er a . Giza arrazoime n a k eduki dezake e n benet ako ideal bakarra ere bada; zeren kasu honet a n soilik gerta tz e n baita, gauza baten bere baitan orokorra den adigaia bere buruare n bitart ez osoki deter min a tz e n eta banako baten errepres e n t a z io gisa ezagu tz e n duela.

Arrazoime n ak sortzen duen adigai baten deter min azio logikoa arrazoime n- inferentzia disjuntiboa n funtsa tz e n da, non esakun e nagusi ak sailkaket a logikoa barne biltzen duen (adigai orokorrare n esferen zatiket a), esakun e txikiak esfera hori zati batera zedarrizta tz e n duen eta konklusioak adigaia honen bitartez deter min a tz e n duen. Errealitat e baten adigai orokorra ezin da oro har a priori zatitu, zeren genero bakoitzaren menp e a n barnebilduko lirateke e n errealit at e a r e n era deter min a t u a k ez baitira ezagutz e n esperien tziarik gabe. Beraz, gauza guztien deter min azio

osoare n esakun e nagusi transz e n d e n t a l a ez da errealit at e ororen multzoare n errepre s e n t a z ioa baino, predikatu guztiak beren eduki transz e n d e n t a l a r e n araber a bere menp e a n ez ezik, bertan ere jasotzen dituen adigaia, eta halako gauz a bakoitzare n deter min azio osoa errealit at e a r e n orotasun honen zedarriztap e n e a n funtsa tz e n da, haue t ako batzuk gauzei egotziak, gainerako ak, ordea, baztertu ak diren heinea n , eta hau esakun e nagusiare n «edo... edo »- rekin eta esakun e txikiko zatiket a honen osakide baten bidezko objektuar e n deter min azioar ekin adost e n da. Honen araber a , arrazoim e n a r e n erabilera honek gauz a ahalgarri guztien bere deter min azioare n oinarrian ideal transz en d e n t a l a ezartz en duen e a n berak arrazoim e n- inferentzia disjuntiboa n duen jokaerare n analogo a da; eta esakun e hau ezarri nuen lehen a g o ideia transz e n d e n t a l ororen sailkaket a siste m a t iko ar e n oinarrian, zeinari jarraiki ideiok arrazoim e n- inferentzien hiru modu ei paraleloki eta hauei egokituz sortzen diren.

Berez ulertzen da arrazoim e n a k hau lortzeko asmoz, hots, gauze n beharrezko deter min azio osoa soilik errepr es e n t a t z eko asmoz, idealare n arab er ako a den halako zerizan ar e n existen tzia ez ezik, bere ideia ere aurresu p o a tz e n duela, horrela deter min azio osoare n baldintza tu g a b e k o osotasu n bate tik baldintza tu t ako osotas u n a , h. d., zedarrizta tu a denar e n a eratortze a rre n . Ideala, beraz, gauz a ororen jatorrizko irudia da (prototypo n), eta gauz ek osotara beren ahalgarrit a su n e r ak o ekaia berta tik hartzen dute, kopia akasd u n ak (ectypa) diren aldetik, eta berari gehiago edo gutxiago hurbiltzen diren arren, beti bera lortzetik amaiga b e ki urrun gera tz e n dira.

Horrela, bada, gauz en ahalgarri t as u n oro (anizkunkiare n sintesiare n a bere edukiaren araber a) eratorritzat hartzen da eta errealita t e osoa bere baitan jasotzen duen ahalgarrit a su n a best erik ez da jatorrizkoa. Izan ere, ezezta p e n guztiak (zeinak, ordea, best e guztia zerizan erreale n e t ik bereizaraz dezaket e n predikatu ak diren) errealit at e handiago baten eta, azkenik, errealita t e goren ar e n zedarriztap e n soilak dira, eta beraz, hauek aurres u po s a t z e n dituzte eta edukiari dagokion ez beraiet a t ik eratorriak best erik ez dira. Gauzen anizkunta s u n oro ere era berea n beraiei komun a zaien substra tu a den errealita t e goren ar e n adigaia zedarrizta tz eko era ezberdin bat da, figura guztiak espazio amaiga b e a zedarrizta tz eko era ezberdinak bezala soilik izan daitezke e n legez. Horrega tik, arrazoim e n e a n soilik aurkitzen den idealare n objektuari jatorrizko zerizana deitzen zaio (ens originarium), bere gaine a n best e zerizanik ez dago e n heinea n zerizan gorena (ens sum m u m ), eta guztia baldintza tu t ako zerbait gisa bere menp e a n dagoe n heine a n zerizan guztien zerizana (ens entium). Honek guztiak, ordea, ez du adieraz t e n objektu erreal batek best e gauzekin duen hartu e m a n objektiboa , baizik ideiak adigaiekin duen a, eta ezjakintas u n osoan uzten gaitu hain aban t aila harrigarriak dituen zerizan baten existen tziaz.

Jatorrizko zerizan a eratorrit ako zerizan askoz osatze n dela esan ezin daiteke e n e z , haiet ako bakoitzak hura aurresu p o s a t z e n duen heine a n , eta beraz, hura eratu ezin duen ez gero, ordua n jatorrizko zerizan ar e n ideala bakun a balitz bezala ere pentsa t u beharko da.

Horregatik, zehazki hitz eginez, jatorrizko zerizan honetatik abiatutako beste ahalgarritasun ororen eratorketa ezin da hartu bere errealitate gorenaren zedarriztapentzat eta, nolabait esateko, bere zatiketatzat ; izan ere, hainbestez, jatorrizko zerizana eratorritako zerizanen agregatu soiltzat hartuko litzateke, ezinezkoa dena gorago esandakoaren arabera, guk hasieran lehen zirrimarra zakarrean horrela errepresent a tu genuen arren. Aitzitik, gauza guztien ahalgarritasunaren oinarrian errealitate gorena egongo litzateke oinarri gisa, eta ez multzo gisa, eta lehenaren anizkuntasuna ez da jatorrizko zerizanaren zedarriztapen berberan funtsatzen, baizik bere ondorio osoan, non gure sentimen osoa, beraz, zati bat izango litzatekeen agerpeneko errealitate oro den bezala, hauek osagai gisa ezin baitzaizkio egokitu zerizan gorenaren ideiari.

Gure ideia hau orain hipost a si a tz e n dugun heine a n aurrera egiten baldin badugu, orduan jatorrizko zerizana errealita t e goren ar e n adigai soilaren bitartez zerizan bakar, bakun, oroaskidun, betiereko a, eta abarre n gisa, hitz bate a n , predika m e n t u guztien bitartez bere baldintza tu g a b e k o osotasu n e a n deter min a t u ahal izango da. Halako zerizan baten adigaia Jainkoaren adigaia da,

adiera transz en d e n t a l e a n pentsa t u a , eta horrela, arrazoim e n hutsare n ideala Teologia transz en d e n t a l baten objektua da, gorago aipatu nuen legez.

Hala ere, ideia transz en d e n t a l ar e n erabilera honek jadanik bere deter min azioare n eta onargarri t a su n a r e n mugak gaindituko lituzke. Izan ere, arrazoim e n a k errealita t e ororen adigai gisa best erik ez zuen jarri oro harrezko gauze n deter min azio osoare n oinarrian, errealit at e objektibo hori guztia objektiboki emat e a eta gainer a gauz a bat bihurtze a eskatu gabe. Azken hau asm akizun soila da, zeinaren bitart ez gure ideiaren anizkunkia ideal bate a n zerizan berezi gisa biltzen eta egikaritzen dugun horret ar ako eskudun tz a rik izan gabe , ezta halako hipotesi ar e n ahalgarrit a su n a onartzeko a ere; orobat , ideale tik segitzen diren ondorioztap e n denek ez dute zerikusirik oro harrezko gauz en deter min azio osoarekin, hauen tz a t soilik behar zene a n ideia, eta ez dute eraginik bertan.

Ez da aski gure arrazoim e n a r e n jardunbid e a eta bere Dialektika deskribatz e a , bere iturriak aurkitzea ere saiatu behar da, itxura hori bera argitu ahal izatearre n , hau adime n ar e n fenom e n o a den aldetik; izan ere, gure solasgai a den ideala berezko ideian oinarritzen da, eta ez soilik hautazkoa n. Horrega t ik, zera galdetz e n dut: nola ikusten du arrazoim e n a k gauze n ahalgarri t as u n oro bere oinarrian datzan gauza bakar bate tik eratorria balego bezala, hots, errealit at e goren e tik, eta nola aurres u po s a t z e n du hau, hainbes t ez , jatorrizko zerizan berezi bate a n barnebildu a balego bezala?

Erantzun a berez datorkigu Analitika transz en d e n t a l e a n aipatu t ako tik. Sentsu e n objektu e n ahalgarrit a su n a hauek gure pentsa tz e a r e kin duten hartue m a n e a n dago, non zerbait (hots, forma enpirikoa) a priori pents a daiteke e n , baina materia osatz en duen a, hots, agerp e n e k o errealita t e a (sentsazioari dagokion a), eman egin behar den, eta hau gabe inolaz ere ezingo litzateke pentsa t u , eta beraz, bere ahalgarrit a su n a ezingo litzateke errepres e n t a t u . Sentsu e n objektu bat osorik deter min a daiteke , baina agerp e n e n predikatu guztiekin aldera tu eta horien bitartez baiezt a tuz edo ezezta tuz errepre s e n t a t z e n baldin bada soilik. Bertan, ordea, gauz a bera (agerp e n e a n ) osatze n duen a, hots, errealkia, eman behar denez , hau gabe ezingo bailitzat ek e inoiz pentsa t u ere egin; agerp e n ororen errealkia ema n a den gune hori, ordea , esperien tzia orobat e r a tz aile bakarra denez gero, ordua n sentsu e n objektu ororen ahalgarrit a su n e r ak o materia multzo bate a n ema n a balego bezala aurresu p o s a t u behar da, eta objektu enpirikoen ahalgarrit a su n oro, beren arteko bereizket a eta beren deter min azio osoa haren zedarriztap e n e a n soilik funtsa daitezke. Egitat e a n , guri ezin zaizkigu sentsu e n objektuak baino ema n, eta inon ez gainera , esperien tzia ahalgarriaren testuinguru a n izan ezik, eta ondorioz, ezer ez da guretza t objektu a, errealit at e enpiriko ororen multzoa ez badu aurresu p o s a t z e n bere ahalgarrit a su n a r e n baldintza gisa. Berezko ilusio baten araber a , benet a n gure sentsu e n objektu gisa emat e n diren gauz ez balio duen hau oro harrezko gauz a guztiez balio izan behar duen oinarri- esakun e gisa hartzen dugu. Ondorioz, zedarriztap e n hau bazter tuz gero, gauz en ahalgarrit a su n a r e n gure adigaien printzipio enpirikoa, gauz ak agerp e n a k diren aldetik, oro harrezko gauz en ahalgarri t as u n a r e n printzipio transz e n d e n t a l tz a t hartuko dugu.

Ondorioz, guk errealit at e ororen multzoare n ideia hau honeg a t ik hipost a si a tz e n dugu, alegia, adimen a r e n esperien tziazko erabilerare n batasu n distributiboa esperien tziare n osokiaren batas u n kolektiboa bihurtze a g a t ik dialektikoki, eta agerp e n a r e n osoki honet a n errealit at e enpiriko oro bertan barnebil tzen duen gauz a bakarra pents a tz e a g a t ik, zeina, horrela, jadanik aipatu t ako subrepzio transz e n d e n t a l a r e n bitart ez gauz a guztien ahalgarri t as u n a r e n buruan dagoe n gauza baten adigaiar ekin naha s t e n den, hots, gauza haien guztien deter min azio osorako baldintza errealak emat e n dituen gauz ar e n adigaiar ekin 133 .

Hirugarren atalburuko

Hirugarren atala

Arrazoimen espekula tiboak zerizan goren baten izatea inferitzeko dituen

froga- oinarriez

Arrazoime n ak adime n ar e n adigaien deter min azio osorako beteki honen oinarrian egon daiteke e n zerbait aurresu p o s a t z eko duen premia larri hau kontua n hartu gabe ere, arrazoim e n berak azkarregi ohartze n du halako aurres u po sizioare n izaera ideala eta asm at u a eta, hainbes t ez , horrek ez dio bultzatz en bere pentsa tz e a r e n sorkari soila bereh al a zerizan errealtz a t onartzera , best e zerbaitek bultzatu ezean nonbai t bere lasaita su n a bilatzera baldintza tuki jakinetik baldintza tu g a b e kira doan itzuleran , hots, bere baitan eta bere adigai soilean erreal tza t emat e n ez den baldintza tu g a b e kira doan e a n , nahiz honek soilik osa dezake e n bere oinarriet ar a gidatze n duen baldintzen ilara. Hau da giza arrazoim e n bakoitzak hartzen duen berezko bidea , baita arrunt e n a k ere, halako bakoitzak bertan irauten ez duen arren. Ez da abiatz en adigaie t a t ik, baizik esperien tzia arrunt e tik, eta beraz, existitzen den zerbait ezartzen du oinarrian. Lur hau, ordea , hondora t u egiten da, baldin eta behar- beharrezko a denar e n arkaitz higiezinar e n gaine a n funtsa tz e n ez bada . Hau bera, ordea, igeri dabil eust az pirik gabe , baldin eta beretik at eta azpian oraindik espazio kaskala bada go, eta berak dena ez badu bete tz e n eta horren bitartez gainerako leku gehiago ez badio uzten zergatiari , h. d., errealita t e a ri dagokionez amaiga b e a bada.

Zerbait, edozer izanda ere, existitzen bada, orduan zerbait halabeharrez existitzen dela onartu behar da. Izan ere, beharb a d a k o a dena best e zerbait en baldintzar e n menp e a n soilik existitzen da, hau bere kausa den aldetik, eta honet az berriro balio du inferentziak, harik eta beharb a d a k o a ez den, eta horrega t ik, baldintzarik gabe halabe h a rr ez den kausara iritsi arte. Argum e nt u honet a n oinarritzen du arrazoim e n a k jatorrizko zerizan er a n tz doan bere aurrerap e n a .

Arrazoime n ak zerizan baten adigaia bilatzen badu, hots, baldintza tu g a b e k o beharrezkota s u n a r e n gisako existen tziare n aban t aile t ar a moldatz e n den adigaia, ez da bere adigaitik a priori bere izatea inferitzearre n (izan ere, hau egitera ausar tuko balitz, orduan oro har adigaien artea n soilik ikertu ahal izango luke eta izate jakin bat ezarri beharko luke oinarrian), baizik bertan gauz a ahalgarrien adigai guztien artea n beharrezkot a s u n absolutu ari aurka egiten ez dion ezer ez duen a aurkitze arr e n best erik ez. Izan ere, lehen inferentziare n araber a erabakit a dagoel a onartz en baitu zerbaitek eraba t halabe h a rr ez existitu behar duela. Beharrezkot as u n horrekin bater a tz e n ez den guztia deusez t a badez ak e gauza bat izan ezik, orduan hau behar-beharrezko zerizan a da, bere beharrezkota s u n a ulertu ahal izan, h. d., bere adigaitik abiatut a soilik eratorri ahal izan nahiz ezin izan.

Gauza baten adigaiak «zerga ti» ororentz a t bere «hon e g a t ik» bat barnebiltzen badu bere baitan, ezein zatitan eta ezein zentzut a n akatsik ez duen gauz a hau, beti baldintza gisa aski den gauz a, badirudi beharrezkota s u n absolutu a izateko zerizan apropos a dela, zeren, ahalgarria den ororen baldintza guztien jabe izanik bere baitan, ez baitu ezein baldintzarik behar, eduki ere ezin ditu egin, eta ondorioz, puntu bate a n bedere n beharrezko baldintza tu g a b e ki ar e n adigaia gogob e t e tz e n du, hortan best e ezein adigaik berdindu ezin duela, akasdu n a den eta osaket ar e n beharra duen heinea n , honek bere baitan best e gainer ako baldintze t a tik beregain a izateko halako ezaugarria ez baitu erakus t e n . Egia da hem e n dik abiatu t a oraindik seguru ezin daiteke el a ondoriozta tu bere baitan baldintza goren a eta zentzu orotan osoa barne biltzen ez duen ak horrega tik bere existen tziare n arab er a baldintza tu a izan behar duenik; baina ez dauka bere baitan baldintza tu g a b e k o izatear e n zeinu ezaug arri bakarra, zeinari esker arrazoim e n a zerizan bat baldintza tu g a b e gisa ezagu tz eko gai den apriorizko adigai baten bitartez .

Errealitat e goren a duen zerizan baten adigaia hober e n egokituko litzaioke gauz a ahalgarrien adigai guztien artea n baldintza tu g a b e ki beharrezko a den zerizan baten adigaiari, eta honek hura ez badu osorik gogob e t e t z e n , guk ez dugu hau baino best e aukerarik: behar tu t a gaud e berari jarraitzera, zeren beharrezko zerizan ar e n existen tzia ezin baitugu best erik gabe ukatu; hau onartze n baldin badugu, berriz, ordua n ahalgarrit a su n a r e n alor osoan ezin dugu izateari begira halako aban t ailaren uzi oinarritua edukiko lukeen ezer aurkitu.

Horrela dago antolatu a , beraz, giza arrazoim e n a r e n berezko ibilera. Lehenik, beharrezko zerizan baten izatear e n uste osoa lortzen du. Bertan baldintza tu g a b e k o existen tzia ezagutz e n du. Orduan, baldintza orota tik beregain denar e n adigaia bilatzen du eta best e guztiaren baldintza askia dene a n aurkitzen du, h. d., errealit at e oro barnebiltzen duen hartan. Zedarririk gabeko orotasu n a , ordea, batasu n absolutu a da eta berekin dakar zerizan bakarrare n adigaia, hots, zerizan goren ar e n adigaia, eta horrela inferitzen du arrazoim e n a k zerizan goren a erab a t halabe h a rr ez dela, gauza ororen jatorrizko oinarria den aldetik.

Adigai honi oinarrizkotas u n jakin bat ezin zaio ukatu, baldin eta solasgai a erabakia bada , hots, behin beharrezko zerizan baten izatea onartuz gero eta hura non ezarri nahi izateaz erab akia hartzeko beharraz ados jarriz gero; izan ere, kasu honet a n ezin da modu egokiago a n aukera t u edo, are gehiago, ez dago best e ezein aukerarik, baizik behar tu t a gaud e errealit at e osoare n batasu n absolutu a ri bere ahotsa emat e r a , ahalgarri t as u n a r e n oinarrizko iturria den aldetik. Ezerk ez bagai tu behar tz e n erabakia hartzera , eta gai hau guztia atzea n utzi nahi badu gu, harik eta froga- oinarrien pisu osoare n bitartez bat etortzer a behar tu ak izan arte, h. d., autug ai a eginkizun honet az zenba t dakigun eta zer jakitea uste dugun juzgatze a best erik ez bada , orduan goragoko inferentzia ez da agertz e n inolaz ere hain tankera onean , eta onberak izan behar dugu, bere eskubide- uzien gabezia osatzeko.

Izan ere, hem e n gure aurre a n dugun a ontzat eman go bage n u , hots, lehenik, existen tzia jakin bate tik abiatut a (behar bada neure a best erik ez) baldintza tu g a b e ki beharrezko a den zerizan ar e n existen tziare n inferentzia zuzen a dela; bigarrenik, nik errealita t e oro, eta beraz, baldintza oro barne biltzen duen zerizan a eraba t baldintza tu g a b e t z a t hartu behar dudala, eta ondorioz, beharrezkota s u n absolutu ar e n t z a t egokia den gauz ar e n adigaia honen bitart ez aurkitzen dela, bada , orduan hortik ezin da inolaz ere inferitu errealit at e goren a ez duen zerizan zedarriztatu baten adigaiak horrega tik beharrekoz t a s u n absolutu a kontrae s a t e n duenik. Izan ere, nik bereh al a bere adigaian baldintza tu g a b e kia aurkitu ez arren, baldintzen orotasu n a k hau jadanik berekin badak ar ere, orduan hortik ezin da inolaz ere ondoriozta tu bere izateak horrega tik baldintza tu a izan behar duenik; arrazoim e n- inferentzia hipote tiko bate a n esan ezin dudan bezala: baldintza jakin bat ez dago e n e a n (hots, hem e n osotas u n a r e n a adigaien arab er a ) , hor baldintza tukia ere ez dagoel a. Aitzitik, gainerako zerizan zedarrizta tu denak era bere a n baldintza tu g a b e ki beharrezkoak balira bezala onartze a baime n tz e n zaigu, nahiz eta beren beharrezkot a s u n a ezin den inferitu bereh al a beraiez dugun adigai orokorretik abiatu t a . Honela, ordea , argu m e n t u honek ez liguke ema n go beharrezko zerizan baten berekitas u n e n adigairik eta ez luke oro har ezer lortuko.

Hala eta guztiz ere, argu m e n t u honek garran tzi jakin bat gordetz e n du, baita onart ezint a s u n objektibo honeg a t ik bereh al a kendu ezin zaion autorita t e a ere. Izan ere, dem a g u n arrazoim e n a r e n ideian osorik zuzen ak baina geuri aplikatzeko errealita t erik gabe ak , h. d., eragilerik gabe ak lirateke e n beharrak daud el a , zeinet a n lege praktikoei eragina eta irmotas u n a eman go lieken zerizan gorenik ez litzateke e n aurresu p o s a t uk o; orduan guk ere adigaiei jarraitzeko beharra izango genuk e, eta hauek objektiboki onargarriak ez izan arren, hala ere, gure arrazoim e n a r e n neurriari dagokionez pisua dute, eta beraiekin aldera t uz ez dugu ezer hobe a g orik eta konbe ntzigarriagorik ezagu tz e n . Aukera tz eko beteb e h a r r ak espekulazioar e n erabakiezint as u n a orekatik aterako luke hem e n osagarri praktiko baten bitartez, eta arrazoime n a k, epaile zorrotzen e n gisara, ez luke bertan legezt a s u nik aurkituko, baldin eta bera premiazko kausa

eragilee n menp e a n –ikuskera akasdu n ar e kin bada ere– bere judizioaren oinarri honi jarraituko ez balitzaio, bere gainetiko best e hobe a g orik ezagutz e n ez dugun ez .

Argume n t u hau egita t e a n transz e n d e n t a l a den arren, bera beharb a d a k o a denar e n barneko onartezint as u n e a n funtsa tz e n den heinea n , dena dela, hain sinplea eta berezko a da, non gizakien zentzu arrunt e n a r e n t z a t apropos a gerta tz e n baita hau bertara gidatu ahala. Gauzak aldatz en direla ikusten da, sortzen eta iraungitzen direla; hauek edo beren egoerek behinik behin kausa bat izan behar dute. Inoiz esperien tzian ema n daiteke e n kausa bakoitzaz, ordea, era berea n hau galde daiteke . Non jarri behar dugu kausalita t e garaiena (obers t e) bidezkiago kausalita t e gorena (höchst e) ere bada go e n lekuan baino, h. d., efektu ahalgarrirako onargarri t a su n a bere baitan jatorriz barne biltzen duen zerizane a n , zeinare n adigaia ere bete gintz arre orobat e r a t z aile baten ezaugarri bakarrare n bitartez erraz sortzen den? Kausa goren hau, beraz, behar- beharrezkotz a t jotzen dugu, absolutuki beharrezko a aurkitzen dugulako bertaraino goratz e a , eta ezein arrazoirik ere ez dugulako beraz goiti oraindik urruna go joateko. Horrega tik, herri guztiet a n beren politeismo itsuen e a n zehar ere monot ei s m o ar e n txinpart e n distirak ikusten ditugu, eta horret ar a ez ditu gidatze n gogoe t ak eta espekulazio sakonak, baizik pixkan ak a ulergarria bihurtu den adime n arrunt ar e n berezko ibilerak best erik ez.

Jainkoaren izatearen hiru froga- era best erik ez dira

ahalgarriak arrazoim e n espek ulatibotik abiatuta.

Asmo honekin urra daitezke e n bide guztiak, edo esperien tzia deter min a t u tik eta bere indarrez ezagu tu t ako gure sentsu e n mundu ar e n antolaer a berezitik abiatz en dira, eta berta t ik kausalita t e a r e n legear e n araber a mundu tik at dago e n kausa goren er a igotzen dira; edo esperien tzia indet er min a t u a soilik ezartzen dute oinarrian, h. d., izateren bat enpirikoki; edo, azkenik, esperien tzia oroz abstrai tzen dute eta osorik a priori adigai soiletat ik abiatu t a kausa goren baten izatea inferitzen dute. Lehen froga fisiko- teologikoa da, bigarren a , kosm ologikoa , hirugarre n a , froga ontologikoa da. Froga gehiago ez dago, eta ezin da egon gainer a .

Arrazoime n ak ezer ez duela lortzen erakutsiko dut, ez bide bate tik (enpirikoa), ez best e t ik (transz e n d e n t a l a) , eta hegoak alferrik zabaltzen dituela erakutsiko dut espekulazioar e n botere soilaren indarrez sentsu e n mundu az goiti joatearre n . Froga- era hauek etsa min ar ako aurkezt eko orden ari dagokionez , hau pixkanak a heda tz e n doan arrazoim e n a k hartzen duen orden ar e n eta guk lehen jarri dugun orden ar e n zuzenki aurkako a izango da. Izan ere, argituko da adigai transz e n d e n t a lak soilik gidatz en duela arrazoim e n a bere ahalegin honet a n , lehen aukera esperien tziak emat e n badu ere, eta saialdi haue t a n guztiet a n bere buruari ezarri dion xede a adieraz t e n duela. Beraz, froga transz en d e n t a l a r e n etsa min a egiten hasiko naiz, eta ondoren ikusiko dut ea osagarri enpirikoak zer egin dezake e n bere froga- indarra areago tz e a rr e n .

Hirugarren atalburukoLaugarren atala

Jainkoaren izatearen froga ontologikobaten ezintasun az

Orain arte esan d ako tik erraz ikusten da zerizan absolutuki beharrezko ar e n adigaia arrazoime n a r e n adigai hutsa dela, h. d., ideia soil bat dela, zeinare n errealita t e objektiboa ez den

frogatz en arrazoime n a k bera behar duelako, eta honek gainer a osotasu n jakin nahiz lortezina soilik iragartz en du, eta benet a n gehiago balio du adime n a muga tz eko bera objektu berriet ara heda tz eko baino. Hemen gauz a bitxi eta absurdu hau gerta tz e n da, alegia, oro harrezko izate jakin bate tik behar- beharrezko izateren bater a doan inferentziak premiazkoa eta zuzen a izatea dirudiela eta, hala ere, halako beharrezkota s u n baten adigaia egiteko unea n adime n ar e n baldintza guztiak eraba t gure aurka ditugula.

Garai guztiet a n hitz egin da zerizan absolutuki beharrezkoaz , eta honelako gauza bat ea eta nola pents a daiteke e n ulertzeko ez da egin bere izatea frogatz eko adina ahalegin. Adigai honen izen- definizioa emat e a oso erraza da, hots, bere ez- izatea ezinezkoa den gauza; baina honek ez gaitu argitzen gauz a baten ez- izatea eraba t pents a e zin tz a t hartze a ezinezkoa egiten duten baldintzei dagokien ez , eta bene t a n jakin nahi dena zera da, hain zuzen, ea guk adigai honen bitart ez edonon zerbait pentsa tz e n dugun ala ez. Izan ere, adimen a k zerbait beharrezkotz a t onartzeko beti behar dituen baldintza guztiak « baldintza tu ga b e a » hitzaren bitartez ukatze ak ez dit ulergarria bihurtzen, hainbe s t ez , ea nik baldintza tu g a b e ki beharrezkoa den zerbaite n adigaiare n bitart ez oraindik zerbait pents a tz e n duda n edo agian ezer ez duda n pents a tz e n .

Are gehiago: ausaz onartu eta ondore n ohikoa bihurtu den adigai hau adibide kopuru handi baten bitart ez halako moldez argitu dela uste izan da, non bere ulergarrit a su n ari buruzko gainerako galdek et a guztiek erab a t alferrikakoak baitirudite . Geom et riare n edozein esakun e, «hiruki batek hiru angelu ditu», adibidez, behar- beharrezkoa da, eta horrela hitz egiten zen gure adimen a r e n esfera tik eraba t at datzan objektu batez, bere adigaiar ekin esan nahi dena oso ongi ulertuko balitz bezala.

Eskainitako adibide denak judizioeta tik soilik hartu dira salbue s p e nik gabe , baina ez gauz et a tik eta beren izatetik. Judizioaren baldintza tu g a b e k o beharrezkot a s u n a , ordea , ez da gauz en beharrezkot a s u n absolutu a . Izan ere, judizioaren beharrezkota s u n absolutu a gauz ar e n beharrezkota s u n baldintza tu a best erik ez da, edo predikatu ak judizioan duen beharrezkot a s u n a . Aurreko esakun e a k ez zuen esa t e n hiru angelu ak behar- beharrezko ak direnik, baizik hiruki bat badel a dioen baldintzap e a n (emat e n delako) hiru angelu daud el a (bertan) halabe h a rr ez . Hala eta guztiz ere, halako beharrezkota s u n logikoak frogatu duen ilusioaren botere a hain handia da, non, norber e iritziz izatea ere bere zabalera n jasotzen den gisara moldatu a dago e n gauza baten apriorizko adigaia sortu zen heine a n , hortik abiatu t a adigai honen objektu ari izatea halabe h a rr ez dagokiola inferi ziteke el a uste baitzen, h. d., gauz a hau ema n d a ko gauza gisa (existitzen dela) ezartze ar e n baldintzap e a n bere izatea ere halabe h a rr ez ezartz en dela (identi t at e a r e n erregel ar e n araber a) , eta zerizan hau horrega t ik behar- beharrezkoa dela, zeren bere izatea ere batera pents a tz e n baita ausaz onartut ako adigai bate a n eta bere objektua ezartzen dudala dioen baldintzap e a n .

Judizio identiko bate a n predikatu a ezezt a tu eta subjektu a gordetz e n badut, orduan kontra e s a n bat sortzen da, eta horrega t ik zera diot: hura honi halab e h a r r ez dagokio. Subjektua , ordea, predikatu ekin bater a ezezta tz e n badut , orduan honek ez da kontrae s a nik sortzen; izan ere, ez da hura kontrae s a n lezake e n best e ezer geratz e n . Hiruki bat ezartze a eta bere hiru angelu ak ezezta tz e a kontra e s a nk orra da; baina hirukia bere hiru angelu ekin bater a ezezta tz e a ez da inolako kontra e s a nik. Horrela gerta tz e n da zerizan absolutuki beharrezko ar e n adigaiarekin. Bere izatea ezezta tz e n baduzu e , ordua n gauza bera bere predikatu ororekin ezezta tz e n duzue; nondik etorriko da, hainbes t ez , kontra e s a n a ? Kanpotik ez da ezer kontrae s a t e n , izan ere, gauzak ez du kanpotik beharrezko a izan behar; barnetik ere ez, izan ere, zuek gauz a berare n ezezta p e n a r e kin aldi berea n bere barne a n dagoe n gauz a oro ukatu baituzue . Jainkoa ahalguz tidun a da; hau beharrezko judizioa da. Ahalguztidun t a s u n a ezin da ezezt a tu jainkotas u n bat, h. d., zerizan amaiga b e bat ezartzen baduzu e , hura honen adigaiarekin identikoa baita. Baina esa t e n baduzu e , ordua n « Jainkoa ez da» ez da ahalguz tidun t a s u n a emat e n , ezta bere best e predikaturik ere; izan ere,

denak subjektu ar ekin batera ezezt a tu dira eta pents a m e n d u honek ez du kontra e s a n txikienik ere erakus t e n .

Zuek ikusi duzue era bere a n nik judizio baten predikatu a subjektua r ekin bater a ezezta tz e n badut , orduan ezin dela inoiz barneko kontrae s a nik sortu, predikatu a edoz ein izanda ere. Orduan zera esa t e a baino best e ihesbiderik ez zaizue gera tz e n: inolaz ere ezezta tu ezin diren subjektu ak daud e, beraz, geratu egin behar duten subjektu ak. Halere, honek hau adina esan nahiko luke: behar- beharrezko subjektu ak daud e; hain zuzen, bere zuzenta s u n a zalantza n jarri dudan eta bere ahalgarrit a su n a erakutsi nahi didazu e n aurresu p o sizioa. Izan ere, ezin dut gauza batez adigairik sortu, honek, bere predikatu guztiekin bater a ezezta tu a izango balitz, oraindik ere kontra e s a n bat sortuko balu, eta kontrae s a nik gabe ez dut ahalezint as u n a r e n ezaug arririk lortzerik apriorizko adigai huts soilen bitartez.

Inferentzia orokor hauen guztien aurka (inork ukatu ezin dituen ak) erronka egiten didazu e froga gisa egita t e honen bitart ez aurkezt en duzuen kasu batekin: badel a adigai bat eta soilik Bakar bat, zeinaren ez- izatea edo bere objektu ar e n ezezt ap e n a bere baitan kontra e s a nk orra den, eta hau zerizan oroerre al ar e n adigaia dela. Errealitat e oro duela diozue, eta halako zerizan a ahalgarritzat onartze a zilegi zaizuela (oraingoz onartz en duda n a , nahiz eta bere burua kontrae s a n ez duen adigaiak oraindik objektu ar e n ahalgarri t as u nik ez duen frogatz e n) 134 . Hala ere, «erre alit at e oro» esat e n dene a n bertan izatea ere biltzen da; eta beraz, izatea gauza ahalgarri baten adigaian datza. Hortaz, gauza hau ezezta tz e n baldin bada, orduan gauzare n barneko ahalgarrit a su n a ezezt a tz e n da, kontra e s a n korr a dena .

Honela erantzut e n dut: jadanik kontra e s a n bat sortu duzue bere ahalgarri t as u n a r e n arab er a soilik pents a t u nahi duzue n gauz a baten adigaian jadanik bere existen tziare n adigaia sartze a n , edoz ein ezkutuko izenpe a n izanda ere. Hau onartz en bazaizue , ordua n itxuraz jokoa irabazi duzue, egitat e a n , ordea, ezer ez duzue esan; izan ere, tautologia soila egin duzue. Zera galdetz e n dizuet: « gauza hau edo best ea existitz en da» esakun e a esakun e analitikoa ala sintetikoa al da? Lehen a baldin bada , orduan gauz ar e n izatear e n bitart ez ez diozue ezer gainera tz e n gauzare n zuen pents a m e n d u a ri , baina, hainbe s t ez , edo zueng a n dagoe n pents a m e n d u a k gauza bera izan beharko luke, edo izate bat ahalgarri t as u n a ri dagokiola aurresu p o s a t u duzue, eta, hainbe s t ez , izatea ustez barneko ahalgarrit a su n e t ik inferitu duzue, tautologia merke bat best erik ez dena. Hori ez du erabakitzen «errealit a t e » hitzak, gauzare n adigaian existen tziak predikatu a r e n adigaian duen ar e n best el ako hotsa duen hitzak. Izan ere, zuek ezarp e n orori errealit at e deitzen badiozue (ezarrit akoa indet er min a t u a izanik), ordua n gauza bere predikatu guztiekin bater a subjektu ar e n adigaian ezartzen duzue eta erreal tza t onartz en duzue jadanik, eta predikatu a n errepikatu best erik ez duzue egiten. Aitortzen baldin baduzu e , aitzitik, eskuarki pertson a zentzudu n orok aitortu behar duen bezala, existen tziari buruzko halako edozein esakun e esakun e sintetikoa dela, ordua n nola nahi duzue baiezta tu existen tziare n predikatu a kontrae s a nik gabe ezin dela ezezta tu? Izan ere, abant aila hau esakun e analitikoei best erik ez dagokie bereziki, eta beren izaera bera ere bertan funtsa tz e n da.

Itxarongo nuke bai argu m e n t a zio sofistiko hau behin betiko zinez deusez t a tz e a existen tziare n adigaiare n deter min azio zehatz baten bitartez, baldin eta aurkitu izan ez banu predikatu logiko bat erreal batekin (h. d., gauz a baten deter min azioarekin) naha s t eko ilusioak ia irakasp e n orori aurka egiten diola. Edozerk balio du predikatu logikoa izateko , subjektu a bera ere predika daiteke bere buruaz; izan ere, Logikak eduki oroz abstrai tz en du. Baina deter minazioa subjektu a r e n adigaiari gainera tz e n zaion eta bera hedatz e n duen predikatu a da. Beraz, ez du jadanik bertan barnebildu a egon behar.

Izatea ez da nabar m e n ki ezein predikatu errealik, h. d., gauz a baten adigaiari gainera tu ahal zaion zerbaite n adigaia. Gauza baten edo deter min azio jakinen ezarpe n soila da bere baitan. Erabilera logikoan judizio baten kopula best erik ez da. « Jainkoa ahalguz tiduna da» esakun e a k

beren objektua duten bi adigai barne biltzen ditu: Jainkoa eta ahalguztidunt a s u n a ; « da» hitz laburra ez da best e predikatu bat, baizik predikatu a subjektu ar ekin harre ma n e a n jartzen duen zerbait best erik ez. Subjektu a (Jainkoa) bere predikatu guztiekin batera biltzen badut (hor ahalguz tidun t a s u n a ere hartut a) eta Jainkoa dela edo Jainko bat dela esat e n badut, ordua n Jainkoaren adigaiari ez diot predikatu berririk ezartzen , baizik subjektua bera best erik ez dut ezartzen bere predikatu guztiekin bater a , eta gainera objektua nire adigaiarekin harre m a n e a n ere bai. Biek berber a barnebildu behar dute zehazki, eta horrega t ik, ahalgarrit a su n a soilik adieraz t e n duen adigaiari ezin zaio ezer gehiago gainera t u , bere objektua erab a t ema n a bezala pents a tz e n baitut («bera da» adieraz p e n a r e n bitart ez). Eta horrela, erreal a denak ez du barne biltzen ahalgarria best erik ez denak baino gehiago. Ehun talero erreal ek ez dute ehun ahalgarriek baino ezer gehiago barne biltzen . Izan ere, honek adigaia, hark, ordea , objektua eta bere ezarp e n a bere baitan esan nahi duen ez gero, orduan nire adigaiak ez luke objektu osoa adieraziko honek hark baino gehiago barne bilduko balu, eta ez litzateke gainera bere adigai egokia izango. Hala ere, nire jabego ari dagokionez , gehiago dago ehun talero erreale t a n bere adigai soilean baino (bere ahalgarrit a su n e a n) . Izan ere, errealita t e a n objektua nire adigaian analitikoki barne bildua egote az gain nire adigaiari (nire egoera r e n deter min azioa denari) sintetikoki gainer a tz e n zaio, hala ere, nire adigaitik at izate honi esker aipatu t ako ehun taleroak deus ere ugaldu gabe .

Nik, beraz, gauza bat nahi adina predikatu e n bitart ez pents a tz e n badut (deter min azio osoan ere bai), orduan gauzari ez zaio ezer gehitzen , gauz a hori badela gainer a tz e n badut . Izan ere, best ela ez litzateke nik adigaian pents a t u nuen berber a existituko, gehiago baizik, eta ezingo nuke esan zehazki nire adigaiar e n objektua existitzen denik. Gauza bate a n errealit at e oro pentsa tz e n badut bat izan ezik, halako gauz a akasd u n a existitzen dela esan ez ez zaio gainer a tz e n falta zaion errealita t e a , baizik gabezia horrek jota dirau, nik pents a t u duda n gisara, zeren best el a nik pents a t u nuen ar e n best el ako zerbait existituko bailitzat ek e . Zerizan bat errealita t e goren gisa (akatsik gabe a) pents a tz e n badut , ordua n oraindik ea existitzen den ala ez den existitzen galdetz e a gera tz en da. Izan ere, oro harrezko gauz a baten eduki erreal ahalgarriare n nire adigaian ezer falta ez bada ere, hala ere, zerbait falta da oraindik pents a tz e a r e n nire egoer a osoare n hartue m a n a r i dagokionez , hots, objektu haren ezagu tz a a posteriori ere ahalgarria izatea . Eta hem e n agertz en da bertan aurkitzen dugun zailtasun ar e n zergatia . Solasgai a sentsu e n objektu bat baldin balitz, ordua n ezingo nuke gauzare n existen tzia gauzare n adigai soilarekin naha s tu . Izan ere, adigaiare n bitartez objektua oro har ezagutz a enpiriko ahalgarri baten baldintza orokorrarekin adost as u n e a n best erik ez da pentsa tz e n; existen tziare n bitartez, ordea, esperien tzia osoare n testuinguru a n barnebildu a dagoel a pentsa tz e n da; esperien tzia osoare n edukiarekin duen elkarlotura g a t ik objektuar e n adigaia deus ere ugaltzen ez bada ere, gure pentsa tz e ak , dena dela, bere bitart ez haute m a p e n ahalgarri bat gehiago lortzen du. Aitzitik, existen tzia kategoria hutsar e n bitart ez soilik pentsa tz e n badugu, orduan ez da harritzeko a existen tzia ahalgarri t as u n soiletik bereizteko ezein ezaug arri ezin aipatz e a .

Objektu baten gure adigaiak berak nahi duen a eta nahi duen adina barnebildu badez ak e ere, dena dela, bere tik kanpora irten behar dugu berari existen tzia emat eko. Sentsu e n objektue t a n hau nire haut e m a p e n e t a k o batekin elkartuz gerta tz e n da lege enpirikoen araber a ; baina ez dago pents a tz e hutsare n objektue n izatea ezagu tz eko ezein baliabiderik, zeren eraba t a priori ezagu tu beharko baikenituzke; existen tzia ororen gure kontzien tzia (izan dadin haute m a p e n a r i esker zuzenki edo inferentzien bitart ez zerbait haut e m a p e n a r e kin elkarlotuz), berriz, esperien tziare n batasu n a ri dagokio guztiz, eta alor honet a tik at dago e n existen tzia bat ezin- ezinezkotza t adierazi ezin bada ere, hau inolaz ere legezt a t u ezin dugun aurresu p o sizioa da.

Zerizan goren baten adigaia oso ideia onurag arria da zentzu batzue t a n ; baina horrega t ik, ideia delako, eraba t ezgaia da bere kabuz gure ezagu tz a heda tz eko existitzen denari dagokionez . Askotasun baten ahalgarrit a su n ari buruz ere ezin digu ezer irakatsi. Ezin zaio eztab aid a t u ahalgarrit a su n a r e n ezaug arri analitikoa, ezarp e n soilek (errealita t e ek) ezein kontrae s a nik sortu ez

izatea n datzan ezaugarria; baina berekita su n erreal ororen elkarlotura gauz a bate a n sintesi bat denez , zeinare n ahalgarrit a su n a z a priori ezin dugun juzgatu, guri errealit at e ak ez zaizkigulako espezifikoki emat e n , eta, hau gerta tuko balitz ere, bertan edonon ezein judiziorik ez denez gerta tuko, ezagutz a sintetikoen ahalgarri t as u n a r e n ezaugarria beti esperien tzian soilik bilatu behar baita, bertan , best ald e , ideia baten objekturik ezin dela egon; bada, ordua n, Leibniz sonatu ak ez du lortu inolaz ere harrotz en zuen gauz a hura, hots, hain zerizan bikainare n eta idealaren ahalgarrit a su n a a priori aditu nahi izatea .

Ahalegin eta lan oro galdu da zerizan goren baten adigaie t a t ik abiatu t ako izatear e n froga ontologiko (kartesiar) sonatu a n , eta gizaki batek ideia soilen bitart ez ikuskera n abera t s a g o bihurtu nahiko lukeen bezain gutxi nahiko luke dend ari batek jabego a n abera t s a g o bihurtu bere egoera hobetz e a rr e n bere kontuei zenbai t zero gehituz.

Hirugarren atalburukoBosgarre n atala

Jainkoaren izatearen frogakosmologikoaren ezintasunaz

Erabat hautaz zirrimarratutako ideiatik abiatuta berari dagokion objektuaren izatea lortu nahi izatea ez da inolaz ere berezko jokabidea, zorroztasun akademikoaren berritze soila da. Egitatean, inoiz ez litzateke bide honetatik saiatuko, baldin eta aurretik gure arrazoimenak beharrezkoa den zerbaiten existentzia (bertan goraketak egona lor zezakeela) onartzeko duen premia ez balego eta, beharrezkotasun honek baldintzatugab eki a priori ziurra izan behar duenez, arrazoimena halako eskakizuna gogobeteko lukeen eta izate bat osorik a priori ezagutaraziko lukeen adigaia bilatzera behartua izan ez balitz. Hau zerizan oroerreal baten ideian aurkitu izan zela uste izan zen eta, horrela, ezagupen determinatuagorako erabili zen, hots, beharrezko zerizanaren ezagupen erako, zeinaren existentziaz lehendik jadanik beste era batera konbentzituta edo limurtuta geunden. Hala ere, arrazoimenaren berezko ibilera hau ezkutuan gorde zen, eta adigai honetara iritsi beharrean, bertatik abiatzen saiatu zen, honela izatearen beharrezkotasuna bertatik eratortzearren, nahiz eta hau bera osatzeko soilik determinatua izan. Hemendik sortu zen zoritxarreko froga ontologikoa, ez berezko adimen sendoa, ezta eskolak egiten duen moduko etsamina ere gogobete tzen ez duen froga.

Orain aztertu nahi dugun froga kos m ologikoak beharrezkot a s u n absolutu ak errealita t e goren ar ekin duen elkarlotura atxikitzen du, baina aurreko frogan ez bezala, errealita t e goren e tik izatear e n beharrezkot a s u n a inferitu beharre a n , aurre tik ema n d a ko zerizan baten baldintza tu g a b e k o beharrezkota s u n e t ik bere errealita t e muga g a b e a inferitzen du, eta honen b e s t e z , dena inferentzia- era baten bidera ekartzen du behinik behin, ez dakit arrazoizkoa edo sofistikoa, baina gutxienez berezkoa dena, zeinak adime n arrunt ar e n tz a t ez ezik, espekula tiboar e n t z a t ere uste oso bete e n a ekartzen duen berekin; horrez gain, Natur Teologiare n froga guztiet ar ako ere beti erabili diren eta ondoren erabiliko diren oinarrizko lehen lerroak marraz t e n ditu ikusgarriki, hauek nahi den guztia apaintze n eta ezkuta tz e n diren arren hostoen eta apaindur e n bitartez. Leibnizek a continge n t ia mundi deitu zion froga hau orain begi- bistan jarri eta etsa min a t u nahi dugu.

Frogak honela dio: zerbait existitzen baldin bada , orduan behar- beharrezko zerizanak existitu behar du. Baina ni neu existitzen naiz behinik behin, eta beraz, behar- beharrezko zerizan a existitzen da. Esakune txikiak esperien tzia bat barnebiltzen du, esakun e nagusiak beharrezko a

denar e n izatear e n inferentzia- ondorioa 135 oro harrezko esperien tzia bate tik abiatu t a . Beraz, froga bene t a n esperien tzia tik abiatz en da, eta beraz, ez da osorik a priori edo ontologikoki burutz en , eta esperien tzia ahalgarri ororen objektu ak mund u a izena duen ez gero, ordua n froga kos mologikoa deitzen zaio. Honek mundu hau ahalgarria den best e bate tik ezberdin tz e n duen esperien tziare n objektue n berekitas u n berezi oroz abstrai tzen duen ez gero, ordua n bere izenda p e n e a n bertan ere froga fisiko- teologikotik bereizten da, zeinak gure sentsu e n mundu ar e n antolaer a bereziaren behak e t a k behar dituen froga- oinarri gisa.

Frogak zera inferitzen du gainera : beharrezko zerizana era bakar bate a n soilik deter min a daiteke , h. d., kontrajarritako predikatu ahalgarri guztiei dagokien ez hauet ako baten bitart ez soilik deter min a daiteke , eta ondorioz, osoki deter min a t u behar da bere adigaiar e n bitartez. Gauza baten adigai bakarrak deter min a dezake hura a priori osoki, hots, ens realissimu m- en adigaiak; beraz, zerizan oroerre al ar e n adigaia beharrezko zerizan bat pents a tz e a ahalbidetz e n duen adigai bakarra da, h. d., zerizan goren bat existitzen da halabe h a rr ez .

Argume n t u kosmologiko honet a n hainbes t e oinarri- esakun e sofistiko biltzen dira, ezen baitirudi arrazoim e n espekula tibo ak hem e n bere antze dialektiko guztia eskaintze n duela, itxura transz en d e n t a l ahalbait handien a sortzearre n . Bere etsa min a , beraz, alde bater a utzi nahi dugu une batez bere iruzur bat nabar m e n a r a z t ek o , zeinaren bidez hark argu m e n t u zahar bat jantziz aldatu t a berria balitz bezala aurkezt en duen eta horrela bi lekukoen ados t a s u n e r a jotzen duen, hots, arrazoim e n a r e n lekuko hutsera eta baiezt ap e n enpirikoare n best e batera , lehen a soilik izaki bere jantzia eta ahotsa aldatz e n duen a best e tz a t hartu a izatearre n . Froga hau esperien tzian susta tz e n da bere oinarria ondo seguru ezartzeko, eta horren bitartez bere konfiantz a osoa apriorizko adigai huts soiletan jartzen duen froga ontologikotik ezberdin a izateko itxura emat e n dio bere buruari. Froga kosmologikoak, ordea, esperien tzia hori urrats bakar bat egiteko baino ez du erabiltzen, hots, oro har beharrezko zerizan baten izatera n tz doan urrats a . Froga- oinarri enpirikoak ezin du irakatsi honek zein berekitas u n dituen, baizik hor arrazoime n a k hura alde bater a uzten du eta adigai soilak erabiliz ikertzen du: ea zein berekitas u n izan behar dituen oro har zerizan absolutuki beharrezko ak, h. d., gauz a ahalgarri guztien artea n zerk barne biltzen dituen bere baitan beharrezkot a s u n absoluturako behar diren baldintzak (requisita). Halere, hauek zerizan oroerre al baten adigaian best erik ez direla aurkitzen sinest e n da, eta horrela inferitzen da: hau da behar- beharrezko zerizan a . Argi dago, ordea, hem e n errealita t e goren a duen zerizan ar e n adigaiak izatear e n beharrezkota s u n absolutu a r e n adigaia osorik gogob e t e t z e n duela aurres u po s a t z e n dela, h. d., handik hau inferi daiteke el a; esakun e hau argu m e n t u ontologikoak baiezt a tz e n zuen, zeina, beraz, froga kosmologikoa n onartz en den eta bere oinarrian ezartz en den, hori saihet si nahi izan zen arren. Izan ere, beharrezkota s u n absolutu a adigai soileta tik inferitutako izatea da. Baina esat e n baldin badut : ens realissimu m- en adigaia beharrezko zerizan ari atxikitzen eta egokitzen zaion adigaia da, eta gainer a, halakoe n artea n bakarra dela, ordua n berta tik azken e n go a ere inferi daiteke el a ere onartu behar dut. Orduan, bene t a n adigai soileta tik abiatze n den froga ontologikoa best erik ez da hala deitut ako kosmologikoar e n barneko froga- indar oro barne biltzen duen a , eta ustezko esperien tzia alferrikakoa da, zeren agian beharrezkota s u n absolutu a r e n adigaira soilik gida ahal bagaitu ere, ezin baitu hau gauz a deter min a t u bate a n frogatu. Izan ere, honet ar ako asmorik izan ahala esperien tzia oro utzi eta adigai hutse n artea n bilatu behar dugu ea zeinek barnebil tzen dituen beren artea n zerizan absolutuki beharrezko ar e n ahalgarri t as u n- baldintzak. Honela, ordea, halako zerizanar e n ahalgarrit a su n a soilik aditzen bada ere, dena dela, bere izatea ere erakus t e n da; izan ere, hau adina adieraz t e n du: ahalgarria den ororen artea n beharrezkot a s u n absolutu a aldea n dakarren Bat bada go, h. d., zerizan hau eraba t halabe h a rr ez existitzen da.

Inferitzean gerta tz e n diren itxurap e n guztiak eskolak egiten duen ar e n araber a begi- bistan jarriz azaltzen dira modu erraz en e a n . Heme n dator halako auzkezp e n bat.

«Behar- beharrezko zerizan oro aldi berea n zerizan oroerre al a da» esakun e a (froga kosmologikoar e n nervus proba n di- a dena) zuzen a baldin bada , ordua n judizio baiezt aile ororekin gerta tz e n den bezala per acciden s beder e n esakun e a itzuli ahal izan behar da; eta beraz, «zerizan oroerre al batzuk aldi bere a n behar- beharrezko zerizanak dira». Hala ere, ens realissimu m bat ez da zati bate a n ere ezberdintz e n best e bate tik, eta adigai honen menp e a n barne bildut ako batzu e z balio duen ak denez ere balio du. Eta beraz, nik (kasu honet a n) esakun e a erabat itzuli ahal izango dut, h. d., «zerizan oroerre al bakoitza beharrezko zerizan a da». Esakune hau bere adigaie t a t ik abiatut a soilik a priori deter min a tz e n denez gero, orduan zerizan oroerre al ar e n adigai soilak bere beharrezkota s u n absolutu a ere ekarri behar du berekin; froga ontologikoak ere baiez ta tz e n zuena eta kosmologikoak berrez a gu t u nahi ez zuen a, nahiz eta bere inferentziet a n amarruz sartu zen.

Horrela, arrazoim e n espekula tibo ak zerizan goren ar e n izatea frogatz eko urratz en duen bigarren bidea lehen a bezain faltsua izateaz gain puntu kritikagarri hau ere badu bere baitan, hots, ignoratio elenchi bat egiten duela, zeren, oinezkoe n zaldain berrira gidatz e a agintzen digun arren, desbider ak e t a txiki bat egin ondoren berriro utzi genu e n bide zaharrer a itzultzen baikaitu honela bide berriari jarraitze arre n .

Oraintxe esan dut argu m e n t u kosmologiko honet a n kritika transz en d e n t a l ak erraz aurki eta deus ez t a ditzake e n handius t e dialektikoen kabi osoa dagoel a ezkuta tu t a . Orain aipatu best erik ez ditut egingo, eta jadanik aritua den irakurleari utzi nahi diot oinarri- esakun e faltsuak ondore n ikertzea eta haiek ezezta tz e a .

Bertan zera aurkitzen dugu, adibidez, 1) beharb a d a k o a denetik kausa bat inferitzeko oinarri-esakun e transz e n d e n t a l a , zeinak sentsu e n mundu a n best erik ez duen esan a hia , beretik at, ordea, zentzurik ere ez duelarik. Izan ere, beharb a d a k o a denar e n adigai intelektu al soilak ezin du kausalita t e a r e n adigaiare n gisako esakun e sintetikorik sortu, eta azken ar e n oinarri- esakun e a k ez du esan a hirik eta erabilerare n ezaugarririk, sentsu e n mundu a n izan ezik; hem e n , ordea , sentsu e n mundu a z goiti joateko balio behar zuen. 2) Elkarren menp eko kausa jakinen ilara amaiga b e a r e n ahalezint as u n e t ik lehen kausa bat inferitzea , arrazoim e n a r e n erabilerare n printzipio beraiek esperien tzian egite a baimen tz e n ez duten a; are gutxiago, oinarri- esakun e hau hartaz goiti heda tu ahal izatea (katea ezin luza daiteke inolaz ere bertar aino). 3) Arrazoimen a r e n askitasu n faltsua ilara honen osaket a ri dagokion ez , hots, azken e a n baldintza guztiak bazter tuz lortzen den askitasu n a , beraiek gabe beharrezkota s u n a r e n adigairik izan ezin den arren, eta hainbe s t ez , ezer gehiago ulertu ezin daiteke e n e z gero, hau bere adigaiare n osaket a tz a t hartzen da. 4) Errealitat e bater a tu ororen adigaiar e n ahalgarrit a su n logikoa (barneko kontrae s a nik gabeko a) transz en d e n t a l ar ekin nahas t e a , hain zuzen, halako sintesiare n egingarrit a su n a r e n printzipioa behar duen ar ekin, hots, bere aldetik esperien tzia ahalgarriare n alorrari soilik atxiki ahal zaion printzipioa behar duen ar ekin naha s t e a , eta abar.

Froga kosmologikoare n artifizioak xede hau best erik ez du: a priori adigai soiletatik abiatu t a burutz en den beharrezko zerizan ar e n izatear e n froga saihes t e a , ontologikoki bidera tu beharko litzateke e n froga, hain zuzen, nahiz horret ar ako batere ahalm e nik gabe sentitzen garen . Hau lortzeko asmoz oinarrian jarri den izate erreal bate tik (oro harrezko esperien tzia bat) ahal den modu onen e a n bere behar- beharrezko baldintza bat inferitzen dugu. Hainbes t ez , ez dugu bere ahalgarrit a su n hau argitzeko beharrik. Izan ere, bera dela frogatu baldin bada, orduan bere ahalgarrit a su n a z galdetz e a osorik alferrikakoa gerta tz e n da. Hala ere, beharrezko zerizan hau bere antolaer a ri dagokionez zehazkiago deter min a t u nahi badugu, ordua n ez dugu bilatzen bere adigaitik abiatu t a izatear e n beharrezkot a s u n a ulertzeko aski dena; izan ere, hau egin ahal izango bage n u, ordua n ez genuke aurres u po sizio enpirikorik beharko; ez, baldintza nega tibo a best erik ez dugu bilatzen (conditio sine qua non), eta hau gabe zerizan bat ez litzateke absolutuki beharrezko a izango. Hortaz, hau zuzena litzateke ondorio jakin bate tik bere oinarria inferitzeko best e edozein erari legokionez; hem e n, ordea , beharrezkot a s u n absolutur ako eskatz e n den

baldintza zerizan bakarre a n aurki daiteke el a gerta tz e n da zoritxarrez , zeinak, horrega t ik, bere adigaian beharrezkot a s u n absoluturako eskatz e n den guztia barnebildu beharko lukeen, eta beraz, bere apriorizko inferentzia ahalbidetz e n duen; h. d., alderan tziz ere inferitu ahal izan beharko nuke: errealit at e goren ar e n adigai hau egokitzen zaion edozein gauza behar- beharrezko a da, eta horrela inferitu ezin badut (eta hau aitortu behar dut, froga ontologikoa ekidin nahi badut), orduan nire bide berrian huts egin dut eta berriro ere hasi nintzen lekuan nago. Zerizan goren ar e n adigaiak ederki gogob e t e tz e n ditu a priori gauza baten barneko deter min azioaz egin daitezke e n galdekizun guztiak, eta horrega t ik antzekorik gabeko ideala da, zeren bere adigai orokorrak aldi berea n gauz a ahalgarri ororen artea n banako a bezala ezaug arri tzen baitu. Bere izate propioaz galdekizun a ez du gogob e t e t z e n inolaz ere, ordea, hau best erik ez dene a n bene t a n autugai a, eta beharrezko zerizan ar e n izatea onartu eta gauza ahalgarri guztien artea n ea halakotza t zein hartu behar den soilik jakin nahi duen ar e n galdeke t a ezingo litzateke honela erantzun: hem e n go hau da beharrezko zerizan a .

Zilegi izan daiteke onargarri t a su n goren a duen zerizan ar e n izatea ondorio ahalgarri ororen kausa gisa onartzea , honela arrazoime n a ri berak bilatzen duen argiket a- oinarrien batas u n a errazt e a rr e n . Alabaina, berta tik halako zerizana halabeh arrez existitz en dela esat er a iristea ez da hipotesi zilegi baten adieraz p e n apala, baizik ziurtasu n apodiktikoare n handius t e lotsaga b e a ; izan ere, ezagutz ak beharrezkota s u n absolutu a ere ekarri behar du berekin zerbait behar- beharrezko a bezala ezagu tz e a aldarrikatz en dugun e a n .

Ideal transz en d e n t a l a r e n arazo osoa honet a n datza: edo beharrezkot a s u n absolutur ako adigai bat, edo gauz ar e n baten adigairako bere beharrezkot a s u n absolutu a aurkitzea n . Bata egin badai teke , ordua n best e a ere bai; izan ere, arrazoim e n a k bere adigaie t a t ik abiatu t a beharrezko a dena best erik ez du ezagu tz e n absolutuki beharrezko gisa. Halere, gure adimen a puntu honet a n gogob e t e t z e k o behar den ahalegin handien ak biak gainditzen ditu, baita bera ahalm e n eza hone g a t ik lasaitzeko saialdi guztiak ere.

Gauzen azken eram ale gisa ezinbes t e a n behar dugun baldintza tu g a b e k o beharrezkot a s u n a giza arrazoim e n a r e n egiazko amildegia da. Betikotasu n a k ere ez du zirrara ahulgarriagorik sortzen goga m e n e a n , Haller batek hain beldurgarriki bikaina marraz t e n badu ere; izan ere, gauze n igarotz e a best erik ez du neurtze n , baina ez ditu hauek eramat e n . Ezin dugu pents a m e n d u hau saihes tu , ezta jasan ere, alegia, zerizan batek, ahalgarriak diren guztien artea n goren e n gisa errepre s e n t a t z e n dugun zerizan ak, nolab ai t esat eko , bere buruari hau esat e a : «betikotas u n e t ik betikotas u n e r a naiz, nigandik at ez dago ezer, nire nahime n a r e n araber a soilik izan ezik»; baina, nondik nator ni orduan ? Heme n dena hondora tz e n da gure azpian, eta bete gintz arre handien a , txikiena bezala, sust ap e nik gabe igeri dago arrazoim e n espekula tiboar e n aurre a n , zeinari nekerik ez dion sortzen bata zein best e a oztopo txikienik gabe desag e r t a r az t e a k .

Bere izatea efektu jakinen bitart ez adieraz t e n duten izadiko indar askok ikergaitz dirau guretz a t ; izan ere, behake t a r e n bitart ez ezin gatzaizkie behar adina urrun jarraiki. Agerpe n e n oinarrian dago e n objektu transz en d e n t a l a , eta honekin batera , gure sentime n a k baldintza goren hau eta ez best e a izatear e n oinarriaren zergatia ikergaitzak dira eta diraut e , gauz a bera ema n a izan arren, aditua ez bada ere. Arrazoime n hutsar e n idealari, ordea, ezin zaio ikergaitza deitu, zeren arrazoime n a r e n beharra baino bere best e errealit at e a r e n baiezt ap e nik ez baitu aurkeztu behar bere bitart ez batas u n sintetiko oro osatzeko. Baina objektu pents a g a rri gisa ere emat e n ez denez gero, ordua n pentsa g a r ri a den aldetik ere ez da ikergaitza; aitzitik, ideia soila den aldetik arrazoime n a r e n izaeran aurkitu behar du bere egoitza eta konponk e t a , eta beraz, ikertu ahal izan behar da; izan ere, horret az osatz en da arrazoime n a , alegia, guk gure adigai, iritzi eta baiezta p e n oroz kontu ema n ahal izateaz , oinarri objektiboet a tik abiatut a edo subjektiboe t a t ik abiatu t a oinarriok itxura soilak direne a n .

Beharrezko zerizan baten izatearen froga transz e n d e n t al orotako itxura dialektikoaren aurkikuntza eta argipena

Orain arte egindako bi frogak transz e n d e n t a l ak dira, h. d., printzipio enpirikoet a tik beregainki saiatuak. Izan ere, kosmologikoak oro har esperien tzia bat jartzen duen arren oinarrian, dena dela, froga ez da bidera tz e n bere antolaer a berezi bate tik abiatu t a , baizik arrazoime n a r e n printzipio hutse t a t ik abiatu t a , kontzien tzia enpirikoaren bitartez oro har existen tzia jakin batekin harre m a n e a n , eta gida hau ere uzten du adigai huts soiletan eust eko. Zer da, hortaz, froga transz en d e n t a l haue t a n itxura dialektiko baina berezko ar e n kausa, zeinak beharrezkot a s u n a eta errealita t e goren ar e n adigaiak elkarlotzen dituen, eta ideia soilik izan daiteke e n a egikaritzen eta hipost a si a tz e n duen? Zein da existitzen diren gauze n artea n bere baitan beharrezko a den bat onartzeko ezinbes t eko t a s u n a r e n kausa , eta hala ere, aldi berea n halako zerizan ar e n izatear e n aurrea n amildegiare n aurre a n balego bezala atzera egitear e n kausa? Eta nola lortzen da arrazoime n a k berak honet az uler dezan , eta onarp e n zuhur nahiz behin eta berriro ukatu t ako baten egoer a zabunk aritik abiatu t a ikuskera lasaira irits dadin?

Erabat ohargarria da zerbait existitzen dela aurresu p o s a t z e a n zerbait halabe h a rr ez ere existitzen dela dioen ondorioztap e n a ezin saihes t e a . Erabat berezkoa den inferentzia honet a n (nahiz ez horrega t ik jadanik seguru a n) funtsa tz e n zen argu m e n t u kosmologikoa . Aitzitik, edozein gauz ar e n adigai bat onartzen badut, orduan bere izatea inoiz behar- beharrezko a bezala ezin dudala errepre s e n t a t u aurkitzen dut, eta ezerk ez didala galaraz t e n , edozer gauza existitzen dela ere, bere ez- izatea pents a tz e a , eta beraz, existitzen denar e n tz a t oro har beharrezko a den zerbait onartu behar dut, baina gauz a bat bakarra ere ezin dut bere baitan beharrezko a balitz bezala pents a t u . Hau da: inoiz ezin dut existitzen denar e n baldintze t ar aino itzulera osatu beharrezko zerizan bat onartu gabe; berta tik, ordea, ezin dut inoiz hasi .

Existitzen diren gauze t a r ako oro har beharrezko a den zerbait pentsa t u behar badut , baina ezein gauza bere baitan beharrezkotz a t pentsa tz e a baime n tz e n ez bazait, ordua n hortik ezinbes t e a n ondoriozta tz e n da beharrezkota s u n a k eta beharb a d a k o t a s u n a k ezin dutela gauz ekin zerikusirik izan, zeren best el a kontra e s a n bat sortuko bailitzatek e; eta beraz, bi oinarri- esakun e haue t ako bat bera ere ez dela objektiboa , baizik gehien ez ere arrazoim e n a r e n printzipio subjektibo soilak direla, hots, alde bate tik, existituz eman a den ororentz a t beharrezko a den zerbait bilatzeko, h. d., inoiz a priori osatu t ako argiket a bate a n ez bada , best e inon ez geratz eko, eta best e aldetik, ordea , osaket a hau inoiz ez itxarot e a , h. d., enpirikoa den ezer ez onartze a baldintza tu g a b e a balitz bezala, eta horren bitart ez , ondoren go eratorket ak ukatze a . Esana hi honet a n hartu t a ederki ados daitezke arrazoim e n a r e n interes formala baino ukitzen ez duten bi oinarri- esakun e a k, heuristikoak eta erregulatzaileak soilik direnak. Izan ere, batak zera dio: «izadiaz honela filosofatu behar duzue, existen tziari dagokion guztiarentz a t beharrezko lehen oinarri bat balego bezala zuen ezagu tz ar a batas u n siste m a t ikoa ekartz eko, halako ideiari, hots, irudikatu t ako oinarri goren ari jarraiki zatzaizkion heinea n »; best e ak , ordea, zera oharraraz t e n dizue: «gauz e n existen tziarekin zerikusia duen deter min azio bakar bat bera ere ez onartz eko halako oinarri goren gisa, h. d., absolutuki beharrezkoa bezala, baizik ondore n go eratorket e t a r ak o bidea beti irekia atxikitzeko, eta bera horrega tik beti baldintza tu tz a t hartzeko». Gauzet a n haute m a t e n dugun guztia, ordea , baldintza tuki beharrezkoa den zerbait bezala kontsider a t u behar badugu, orduan ezin da ezein gauza (enpirikoki eman a izan daiteke e n a) absolutuki beharrezkotz a t jo.

Heme n dik, ordea , zera ondoriozta tz e n da: absolutuki beharrezkoa dena mund u t ik at onartu behar duzuela; zeren agerp e n e n batas u n ahalbait handien ar e n printzipio baterako bere oinarri goren gisa balio behar baitu, eta zuek mund u a n ezin zaret e inoiz horret ar aino iritsi, zeren bigarren

erregel ak agintzen baitizue batasu n a r e n kausa enpiriko denak beti eratorriak balira bezala begizta tz e a .

Antzinako filosofoek izadiaren forma oro beharb a d a k o tz a t dute, materia , berriz, jatorrizkotza t eta beharrezkotz a t arrazoim e n a r e n judizio arrunt ar e n araber a . Materia, ordea , bere baitan bere izatear e n arab er a kontsider a tu izan balut e, eta ez agerp e n e n substra t u gisa erlatiboki, orduan beharrezkota s u n absolutu a r e n ideia bereh al a desa g e r t uko litzateke. Izan ere, ez dago arrazoime n a izate honekin erab a t lotzen duen ezer, baina arrazoim e n a k hura beti eta gatazkarik gabe ezezt a dezake pentsa m e n d u a n ; pentsa m e n d u a n zetzan era berea n , ordea, beharrezkot a s u n absolutu a . Limurtze honen oinarrian printzipio erregula tz aile jakin batek egon beharko luke. Egitate a n , hedad ur a eta sarrezint as u n a dira (batera materiare n adigaia osatze n duten ak) agerp e n e n batasu n a r e n printzipio enpiriko goren ak eta hauek printzipio erregula tz ailear e n berekitas u n bat dute beren baitan, enpirikoki baldintza tu g a b e a k diren heinea n . Hala eta guztiz ere, materiare n errealkia osatz en duen bere deter min azio bakoitzak, eta beraz, baita sarrezint as u n a k ere, bere kausa izan behar duen ez , eta hau horrega t ik beti ere eratorria den efektu bat (ekintza) denez gero, orduan materia ez da egokia gerta tz e n beharrezko zerizan ar e n ideiarentz a t , eratorrit ako batas u n ororen printzipioa den heine a n; bere berekita su n erreal bakoitza, eratorria den aldetik, baldintza tu t a soilik baita beharrezkoa, eta beraz, bere baitan ezezta tu a izan baitait eke , honekin, ordea, materiare n izate osoa ezezta tuko litzateke el a rik; best ald e , hau gerta tuko ez balitz, batas u n a r e n oinarri goren a enpirikoki lortuko genuke e n e z , bigarren printzipio erregula tz aileak debeka tz e n duen a; bada, ordua n zera ondoriozta tz e n da: materia, eta oro har mundu ari dagokiona, ez dela egokia jatorrizko eta beharrezko zerizanar e n ideiarentz a t , hau batasu n enpiriko handien ar e n printzipio soila den aldetik, baizik mundu tik at ezarri behar dela, hainbes t ez , mund uko agerp e n a k eta bere izatea beti konfiantzaz best e agerp e n e t a t ik eratorri ditzakegulako, beharrezko zerizanik ez balego bezala, eta hala ere, eratorket a r e n osotasu n a eteng a b e bilatu dezake g ulako, halakoa oinarri goren baten gisara aurres u po s a t u a balego bezala.

Kontsiderazio haue n araber a zerizan goren ar e n ideala ez da arrazoim e n a r e n printzipio erregulatzailea baino, munduko lotura oro beharrezko kausa oroaskidun bate tik sortua balitz bezala ikusteko, bertan bere argiket a n lege orokorren araber a existitzen den beharrezko batasu n sistem a t ikoar e n erregel a oinarritzearre n , eta hura ez da bere baitan beharrezko a den existen tziare n baiez ta p e nik. Aldi berea n , ordea, ezin da saihes tu subrepzio transz en d e n t a l baten bitart ez printzipio formal hau printzipio eratzaile gisa errepr es e n t a t z e a eta batas u n hau hipost a tikoki pents a tz e a . Izan ere, espazioak bere zedarriztap e n ezberdinak diren tanker a guztiak jatorriz ahalbidetz e n dituen bezala, sentim e n a r e n printzipioa best erik ez izan arren, hala ere, horrega tik eraba t berez den beharrezko zerbait gisa eta a priori bere baitan eman d ak o objektu gisa hartzen dela, bada, era berea n berez gerta tz e n da izadiaren batas u n sistem a t ikoa inolaz ere ezin dela bihurtu gure arrazoime n a r e n erabilera enpirikoare n printzipioa, zerizan oroerre al baten ideia kausa goren gisa oinarrian ezartzen dugun heinea n , ideia hori horren bitart ez objektu erreal gisa, eta hau berriro, baldintza goren a denez , beharrezkoa bezala errepr es e n t a t z e n baita, eta beraz, printzipio erregulatzailea eratzailea bihurtzen baita; subrepzio hau honeg a t ik nabar m e n tz e n da: nik mundu ari dagokion ez behar- beharrezkoa (baldintza tu g a b e ki) zen zerizan goren hau berbait an go gauz atz a t kontsidera tz e n badut, beharrezkot a s u n hori ezein adigai izateko gai ez dela, eta beraz, nire arrazoim e n e a n soilik pentsa tz e a r e n baldintza formala gisa aurkitu behar zela, baina ez, ordea, izatear e n materiazko baldintza hipost a tiko gisa.

Hirugarren atalburuko Seigarren atala

Froga fisiko- teologiko baten ezintasun az

Eskatzen dena ez gauze n adigaiak oro har ezta izateren baten esperien tziak oro har ere ezin duen ez lortu, ordua n baliabide bat gera tz e n da oraindik esperien t zia deter mina tu batek, hain zuzen, egungo mund u a r e n gauze n esperien tziak, beren antolaer ak eta orden ak e t a k ea froga-oinarria emat e n duten saiatzeko, hain zuzen, zerizan goren baten izatear e n uste osoa lortzen lagundu ahal izango digun froga- oinarria. Halako frogari fisiko- teologikoa deituko genioke. Hau ezinezkoa izango balitz, orduan edonon gure ideia transz e n d e n t a l ari dagokion zerizan baten izatear e n ezein froga gogob e t e g a r ririk ez zen ahalgarria izango arrazoim e n espekula tibotik abiatut a .

Laster ulertuko da goragoko oharm e n e n arab er a galdekizun honen erantzun oso erraz a eta erabakiga rria itxaron daiteke el a . Izan ere, nola ema n daiteke inoiz ideia bati egokitu beharko litzaioke e n esperien tziarik? Hortan datza, ordea , azken ar e n bereizgarria , inoiz esperien tziaren bat ezin zaiola egokitu. Jatorrizko zerizan oroaskidun eta beharrezko baten ideia transz en d e n t a l a hain izugarri handia da, hain garai dago beti ere baldintza tu a den gauza enpiriko ororen gaine a n , hain bikaina da, non, aldez, inoiz ezin baitu aski ekai bildu esperien tzian halako adigaia bete tz eko, eta aldez, beti baldintza tukiare n artea n baikabiltza eta beti alferrik baldintza tu g a b e kia bilatzen baitugu, zeinaz sintesi enpirikoren baten ezein legek ez duen emat e n adibiderik edo bera lortzeko gidarik.

Zerizan goren a baldintzen kate bate a n balego, orduan bera ilararen osakide bat litzateke eta, horrela, nagusitz en zaien beheko osakide ek bezala bere oinarri garaiago ar e n azterket a sakona go a eskatuko luke. Kate honet a tik banan d u nahi bada, aitzitik, eta ez bada zerizan inteligible soil gisa izadiaren kausen ilaran batera jasotzen, ordua n zein zubi jar ditzake arrazoime n a k oraindik bertar a iristeko? Efektue t a t ik kauset a r ako igarobide ar e n lege guztiak, baita oro har gure ezagu tz ar e n sintesi eta hedap e n oro ere, esperien tzia ahalgarrira best erik ez baitira bidera tz e n , eta beraz, sentsu e n mund uko objektue t a r a baino ez, eta beraiei begira soilik izan baitezake t e esan a hia .

Egungo mundu ak anizkunta s u n , orden a , helburut a s u n eta edert a s u n a r e n antzoki hain neurt ezina erakus t e n digu, hau espazioar e n amaiga b e t a s u n e a n edo bere zatiket a muga g a b e a n kontsidera t u t a ere, ezen, gure adimen ahulak hortik lortu ahal izan dituen ezagu p e n e n ondore n ere hizkuntzak bere adierazkort a s u n a galtzen baitu hainbes t e mirakulu handien aurre a n , zenbaki guztiek neurtzeko duten indarra galtzen baitut e, eta gure pents a m e n d u e k ere muga p e n oro galtzen baitute , halako moldez, non osokiaren gure judizioa hitzik gabeko baina esan gur a gehiago duen harridura bihurtzen baita. Edonon efektue n eta kausen katea ikusten dugu, helburu e n eta baliabide e n katea , sortzea r e n eta iraungitze a r e n erregulart a s u n a , eta ezer ez denez beren ez iristen orain aurkitzen den egoera r a , ordua n gauza bakoitzak beti best e gauz a bat erakus t e n du bere kausa gisa, zeinak beharrezko a egiten duen galdekizunar ekin jarraitze a , eta halako moldez egiten du, non honela orotasu n osoak ezerez ar e n amildegian hondora t u beharko bailuke, baldin eta ez balitz onartuko beharb a d a k o gauza amaiga b e honet a tik at berez jatorrizkoa eta bereg ain a den zerbait dagoel a, hots, hura eust en duen a eta bere jatorriaren kausa gisa aldi bere a n bere jarraipen a segurt a tz e n duen zerbait . Zein handia pentsa t u behar da kausa goren hau (munduko gauz a guztiei dagokien ez)? Mundua ez dugu ezagu tz e n bere eduki guztian, are gutxiago dakigu bere handitas u n a estima tz e n , ahalgarria den guztiarekin aldera tuz . Zerk galaraz t e n digu, ordea, kausalita t e a ri dagokionez zerizan azken a eta goren a behar badugu, aldi bere a n , betegin tz arr e a r e n mailaren arab er a ere ahalgarria den best e guztiaren gainean ezartze a? Hau erraz egin dezake gu , baina adigai abst raktu baten zirrimarra ahulare n bitartez soilik, noski, baldin eta bertan , subst a n tzia bakar bat den aldetik, betegin tz arre ahalgarri oro batera t u a errepre s e n t a t z e n badu gu; adigai hau gure arrazoime n a k printzipioak aurrez t eko egiten duen eskakizun ari dagokio, kontra e s a nik ez du jasotzen bere baitan eta arrazoime n a r e n erabilerare n hedap e n a r e kin

bater a g a r ria da esperien tzia bertan halako ideiak orden ari eta helburu t a s u n a ri emat e n dien gidaren bitart ez eta, best alde , inon ez dio aurka egiten esperien tzia bati era erab akiga rrian .

Froga honek beti begirunez aipatu a izatea merezi du. Zaharren a , argien a eta giza arrazoime n arrunt ari gehien egokitzen zaiona da. Izadiaren estudioa bizitzen du, bere izatea izaditik jasotzen du eta horren bitart ez beti indarberri tzen da. Helburuak eta asmo ak ekartz en ditu gure behake t ak berez aurkitu ez zituen tokira, eta printzipioa izaditik at duen batas u n berezi baten gida- hariaren bitartez gure izadiaren ezagup e n a heda tz e n du. Ezagup e n hauek, ordea , era bere a n beren kausan eragiten dute, hots, sortu zituen ideiet an , eta sortzaile goren bate a n sines m e n a uste oso baztergai tz er aino arte area go tz e n dute.

Beraz, etsitua ez ezik, erab a t alferrikakoa ere izango litzateke froga honen autorita t e a ri zerbait kendu nahi izatea . Arrazoimen a goratz en da eten ga b e hain botere t s u a k diren eta bere eskue t a n beti hazten doaz en nahiz eta enpirikoak best erik ez diren froga- oinarrien bitart ez , eta ezin da sotilki asm at u t a ko zalantz en bitartez hainbe s t e hondora t u , non ezingo bailuke bere erabakiezint a s u n hausn ar tz aile harta tik atera izadiaren mirakuluari eta mundu- eraikinare n maies t a t e a ri egindako begirad a baten bitartez , harik eta handitas u n e t ik handit asu n e r a sortzaile handien er aino goratu arte, halaber , baldintza tukitik baldintzar a sortzaile goren eta baldintza tu g a b e r a in o goratu arte.

Nahiz eta jardunbid e honen arrazoizkotas u n a r e n eta erabilgarrit a su n a r e n aurka ezer ez dugun, baizik, aitzitik, bera gom e n d a t u eta susta tz e n dugun, horrega tik, ordea, ezin ditugu froga-era honek dituen uziak onartu ziurtasu n apodiktikoaz eta faborerik edo susta p e n arrotzik behar ez duen onarp e n a z , eta kausa onari inolaz ere ezin dio kalterik egin arrazoikerizale harro baten hizkuntza dogm atikoa lasaita su n er a ko aski den baina baldintza tu g a b e k o menp ekot a s u n a agintzen ez duen sines m e n a r e n neurket a eta apalta s u n tonura jaisteak. Honenb e s t ez , zera baiezt a tz e n dut: froga fisiko- teologikoak zerizan goren baten izatea inoiz ezingo duela berak bakarrik frogatu, baizik beti froga ontologikoari (berak sarrera gisa soilik erabiltzen duen ari) bere gabezia osatz en utzi behar diola, eta beraz, azken froga honek oraindik ere giza arrazoim e n a k saihes tu ezin duen froga- oinarri ahalgarri bakarra barne biltzen duela (nonbait froga espekula tiborik baldin bada go).

Aipatut ako froga fisiko- teologikoar e n une nagusiak hauek dira: 1) Munduan edonon aurkitzen dira jakintza handiarekin eta asmo deter min a t u e n araber a egindako orden ak e t a baten zeinu nabar m e n a k , bai edukiaren anizkunta s u n deskriba ezin ar e n osoki bate a n , baita hedap e n a r e n handitas u n muga g a b e a n ere. 2) Munduko gauzei orden ak e t a helburud u n hau eraba t arrotza zaie, eta ausaz baino ez zaie atxikitzen, h. d., gauza ezberdine n izaerak ezin du berez batera tz e n diren hainbe s t e baliabidere n bitart ez asmo deter min a t u e t a n bat etorri, baldin eta benet a n arrazoizko printzipio orden a tz aile baten bitart ez oinarrian dautza n ideien araber a horret ar ako aukera tu a k eta antolatu ak ez badira izan. 3) Kausa bikain eta jakintsu bat (edo gehiago) existitzen da, beraz, itsuki ekiten duen izadi ahalguztidun gisa, eman kortasu n are n bitartez ez ezik, inteligen tzia gisa askatasu nare n bitartez ere mundu ar e n kausa izan behar duen a. 4) Kausa honen batas u n a eraikin artifizial bateko osakide ak diren munduko zatiek elkarrekin duten harre m a n a r e n batas u n e t ik abiatut a inferi daiteke, eta gainera ziurtasu n ez inferi daiteke gure behak e t a r e n objektue t a n , baina egia- itxuraz analogiare n oinarri- esakun e guztien araber a .

Arrazoime n ak izadiaren produktu batzuek giza antze ak sortzen duen produktu ar ekin duten analogia tik (etxe, itsasontzi, erlojuekin duen antzekot a s u n a dela eta), antze honek izadiari bortxaz eragiten dionea n eta hura behar tz e n duen e a n bere helburue n arab er a jokatu beharre a n gure t ar a moldatz er a , halako kausalit at e a , hots, adime n a eta nahim e n a , izadiaren oinarrian dautz ala inferitzen duen ez , baldin eta askat a s u n e z arazlea den izadiaren (antze oro eta agian arrazoime n a bera lehenik ahalbide tz e n duen a) barneko ahalgarrit a su n a gizatiarre t ik gain dago e n best e antze bate tik eratortze n badu, agian kritika transz e n d e n t a l zorrotzen ak jasan ezingo lukeen inferentzia-era dena; bada , hem e n , dena dela, zera aitortu behar da berezko arrazoime n a r e kin bere

inferentziari buruz eztab aid a t u gabe: behin kausa bat aipatu beharko bage n u, hem e n halako sorket a helburud u n e kin analogian baino seguru a g o ezingo genuk e el a jokatu, zeinare n kausa eta efektu ar e n era osorik ezagun a k zaizkigun bakarrak diren. Arrazoime n ak ezingo luke bere burua legezt a t u , berak ezagu tz e n duen kausalit at e t ik berak ezagu tz e n ez dituen argiket a oinarri ilun eta frogag ai tz e t a r a igaro nahiko balu.

Izadi ar e n hain b e s t e ego e r a r e n helbur u t a s u n a k et a har m o ni a k infer e n t z i a hon e n ara b e r a form a r e n beh a r b a d a k o t a s u n a soilik froga t u beh a r k o luket e , bain a ez mat e r i a r e n a , h. d., sub s t a n t z i a r e n a mun d u a n ; izan ere , azke n ha u lortz eko, orain dik mun d u k o gauz a k ber e n bai t a n halako ord e n a et a ado s t a s u n e r a k o ezgai ak direl a froga t u ah al izan be h a rk o litza t ek e lege orokorr e n ara b e r a , baldin et a ber e sub s t a n t z i ar e n arab era ere jakintz a gore n bat e n prod u k t u a k ez balir a; horr e t a r a k o , orde a , giza an tz e a r e k i n an alo gi a baino era b a t bes t e l a k o froga- oina rri ak be h a rk o lirat ek e . Frogak, ber a z , ge hi e n e z m u n d u ar e n antola t z ail e a froga t u k o luke, ber a k lantz e n due n ekai a r e n baliog a r r i t a s u n a z oso zed ar r iz t a t u a ego n g o litza t ek e e n a , ez, orde a , m u n d u ar e n sort zailea , zein a r e n idei ari de n a me n p e r a t z e n zaion , inolaz ere aski izan go ez litza t ek e e n a aurr e a n dugu n as m o ha n di a r e n t z a t , hots , jatorrizko zeriza n oroa s kid u n a froga t z e a . Materi a r e n beh a r b a d a k o t a s u n ber a froga t u nahiko ba g e n u , ordu a n argu m e n t u tran sz e n d e n t a l ba t e r a ihes egin beh a r k o gen u k e , hau izaki, ord e a , he m e n saih e s t u beh a r zen a .

Inferentzia, beraz, eraba t beharb a d a k o egitura den mundu a n hain osoki behatz e n den orden a t ik eta helburu t a s u n e t ik berari dagokion kausa baten izatera doa. Kausa honen adigaiak, ordea, oso deter minatu a den zerbait eman behar digu aditzera kausa beraz, eta berak ezin du izan, botere, jakintza, eta halako ezaug arri oro baino, hitz bate a n , zerizan oroaskidun ar e n gisa betegintz arr e ororen jabe den zerizana baino. Izan ere, botere eta bereizgarri t as u n oso handia , harrigarria eta neurt ezinar e n predikatu ek ez dute ezein adigai deter min a t urik eskura tz e n , eta bene t a n ez dute esat e n berbait an go gauza zer den, baizik objektuar e n handitasu n a r e n hartue m a n- errepre s e n t a z ioak best erik ez dira, zeinak (mundu ar e n) behatz aile ak berekin eta bere ulerm e n- indarrarekin aldera tz e n dituen, eta goratzaileak suert a tz e n dira, bai objektua handitzen bada , baita subjektu behatz aile a berekin hartue m a n e a n txikiagoa bihurtzen bada ere. Gauza baten (betegintz arr e a r e n ) handit asu n a ri dagokionez ez dago oro har ezein adigai deter min a t urik, betegintz arr e ahalgarri oro jasotzen duen a izan ezik, eta errealita t e a r e n orotasu n a (omnitudo) best erik ez da osoki deter min a tz e n adigaian.

Ez dut onartu nahi inor berak behatz e n duen mundu ar e n handitas u n a k (heda p e n a zein edukiari dagokien ez) ahalguztidunt a s u n a r e kin duen hartue m a n a , mundu a r e n orden ak jakintza goren ar ekin duen a, mundu ar e n batasu n a k sortzaileare n batasu n absolutu a r ekin duen a , eta abar aditzera ausartuko denik. Beraz, Teologia fisikoak ezin du mundu ar e n kausa goren ar e n ezein adigai deter min a t urik ema n, eta horrega tik, ezin du nahikoa izan era bere a n Erlijioaren oinarritzap e n a osatu beharko lukeen Teologiare n printzipioa izateko.

Osotasu n absolutura n tz aurrera tz e a erab a t ezinezkoa da bide enpirikotik. Baina, hala ere, froga fisiko- teologikoet a n egiten da. Zein baliabide erabiltzen da hain amildegi zabala gainditzeko?

Munduar e n sortzailear e n jakintza, botere a , eta abarren handitas u n a r e n harridurar a iritsi ondore n bat- bate a n froga enpirikoen bitart ez bidera tu t ako argu m e n t u hau uzten da eta hasiera bertan mundu ar e n orden a t ik eta helburu t a s u n e t ik inferitut ako bere beharb a d a k o t a s u n e r a jotzen da. Baina beharb a d a k o t a s u n honet a t ik, hortaz, adigai transz e n d e n t a l e n bitartez soilik behar-beharrezko a denare n izatera jotzen da, eta lehen kausar e n beharrezkota s u n absolutu ar e n adigaitik osorik deter min a t u t a dago e n edo deter min a tz aile a den bere adigaira, hots, errealit at e orobat er a t z aile batera . Beraz, froga fisiko- teologikoa bere enpres a n traba tz e n da, bat- bate a n estualdi horret a t ik irteteko froga kosmologikora jauzia egiten du, eta hau ezkutuko froga ontologikoa baino ez denez gero, ordua n bere asmo a bene t a n arrazoim e n hutsar e n bitart ez soilik

bete tz e n du, nahiz eta hasiera n honekin izan lezake e n kidetasu n oro ukatu zuen eta dena esperien tziazko froga argiari esleitu izan zion.

Teologo fisikoek, beraz, ez dute kariarik froga- era transz en d e n t a l a r e n aurka hain zakarrak izateko eta bera izadiaren ezagule igarleek duten harrokeriarekin pents al ari ilunen armiar m a balitz bezala mespr ez a t z eko. Izan ere, haiek etsa min a t u nahiko balira, orduan zera aurkituko lukete: izadiaren eta esperien tziare n lurralde a n tarte on bat ibili ondore n eta, hala ere, beti bere arrazoime n a r e n aurre a n agertz e n den objektu a hain urrun ikusi arren, bat- bate a n lurralde hori uzten dutela eta ahalgarri t as u n soilen erresu m a r a igarotzen direla, non ideien hegoe n gaine a n beren azterket a enpirikoei ihes egin zien guztira hurbiltzeko itxarope n a zuten. Azkene a n , halako jauzi botere t su a ri esker sendoki oin hartu zutela uste izan ondoren jadanik deter min a t u t ak o adigaia (bere jabegor a iritsi direla, nola jakin gabe) sorkuntz are n alor osora hedatz e n dute, eta arrazoime n hutsar e n produktu a best erik ez zen ideala erakus t e n dute esperien tziare n bitartez , nahiz eta hau desegokiro eta objektuar e n duintas u n a k eskatz en duen mailaren azpitik egiten duten , ezagu tz a edo aurresu p o sizio horret ar a esperien tzia bera ez den best e oinezkoe n zaldaine tik iritsi direla aitortu nahi izan gabe.

Hainbes t ez , zerizan goren a den jatorrizko zerizan bakar baten froga egiterako a n froga fisiko-teologikoare n oinarrian kosmologikoa datza, honen oinarrian, ordea, ontologikoa, eta hiru bide hauez gain arrazoim e n espekula tiboari best erik geratz e n ez zaionez gero, orduan arrazoim e n a r e n adigai huts soileta tik abiatut ako froga ontologikoa da arrazoim e n a r e n froga ahalgarri bakarra , baldin eta adimen a r e n erabilera enpiriko orotatik hainbe s t e goratz en den esakun e a r e n froga nolabait ahalgarria bada.

Hirugarren atalburukoZazpigarre n atala

Arrazoimenaren printzipio espekulatiboeta tiko Teologia ororen kritika

Teologiaz jatorrizko zerizanaren ezagutza ulertzen badut, orduan hau edo arrazoimen hutsetikoa (theologia rationalis) edo agerkuntzatikoa da (theologia revelata). Lehen ezagutzak bere objektua arrazoimen hutsaren bitartez soilik jasotzen du, adigai transzendent al soilen bidez (ens originarium, realissimum, ens entium) eta Teologia transzendentala izena du edo bere objektua (gure arimaren) izaeratik ateratzen duen adigai batetik jasotzen du, inteligentzia goren gisa, eta Natur Teologia izena beharko luke. Teologia transzendent ala besterik onartzen ez duenari deista deitzen zaio, Natur Teologia ere onartzen duenari teista . Lehenak, edonola ere jatorrizko zerizanaren izatea arrazoimen soilaren bitartez ezagut dezakegula onartzen du, baina horren adigaia transzendentala soilik izaki, hots, errealitate oro duen zerizan batena besterik ez, zehazkiago determinatu ezin den zerizan batena. Bigarrenak baieztatzen du arrazoimena objektua honek izadiarekin duen analogiaren bitartez zehazkiago determinatzeko gai dela, hots, adimenaren eta askatasun aren bitartez beste gauza ororen jatorrizko oinarria bere baitan barnebiltzen duen zerizan gisa. Hark, beraz, munduaren kausa bat soilik errepresent a tzen du (erabakitzeke geratzen da ea bere izaeraren beharrezkotasun aren edo askatasunaren bitartez ote den), honek, berriz, munduaren sortzaile bat.

Teologia transz e n d e n t a l a edo jatorrizko zerizanar e n izatea oro har esperien tzia bate tik eratortz e a pentsa tz e n duen a da (hau gerta tz e n deneko mundu a ri buruz zerbait zehazkiago

deter min a t u gabe), eta Kosmot e ologia izena du, edo bere izatea adigai soilen bitart ez esperien tziare n laguntz arik gabe ezagu tz e n duela sines t e n du, eta Ontoteologia deitzen zaio.

Natur Teologiak mundu ar e n sortzailear e n berekitas u n a eta izatea inferitzen ditu mundu honet a n aurkitzen den antola er a , orden a eta batasu n e t ik abiatu t a , bertan bi erat ako kausalit at e a eta beren erregel a onartu direla, hots, izadia eta askat as u n a . Horrega tik, mund u honet a t ik izadiaren edo etikaren orden a eta bete gin tz arre ororen printzipioa den inteligen tzia goren er a goratze n da. Lehen kasua n Teologia fisikoa izena du, azken e n go a n , Teologia morala 136 .

Eskuarki Jainkoaren adigaiaz gauz en erro gisa itsuki ekiten duen betiereko izadia ez ezik, adimen a r e n eta askat a s u n a r e n bitart ez gauze n sortzailea izan behar duen zerizan goren a ere ulertzen denez , eta adigai hau soilik interes a t z e n zaigunez gero, orduan zorrozki jokatuz deistei Jainkoan sines m e n a ukatu ahal izango genieke , jatorrizko zerizan ar e n edo kausa goren ar e n baiezt ap e n a soilik utziz. Hala ere, inor salatu ezin daiteke e n e z zerbait baiezta tz e n ez ausar tz e a g a t ik hori ukatu nahi izateaz , orduan onbera go a eta zuzen a go a da esat e a : deistak Jainkoan sinest e n duela, teistak Jainko bizi bate a n (sum m a intelligentia). Orain arrazoime n a r e n saialdi haue n guztien iturri ahalgarriak aztertu nahi ditugu.

Heme n ezagutz a teore tikoa eta praktikoa honela ezaug arri tze ar ekin askies t e n naiz: lehen ar e n bitart ez existitzen dena ezagutz e n dut, bigarren ar e n bitart ez , berriz, izan behar duena errepre s e n t a t z e n dut. Honen arab er a arrazoim e n a r e n erabilera teoretikoare n bitartez zerbait dela a priori ezagu tz e n dut (beharrezko a bezala); praktikoare n bitart ez , ordea, gerta tu behar duen a a priori ezagu tz e n dut. Zerbait dela, edo gerta tu behar duela, zalantz a barik ziurra baina baldintza tu a best erik ez bada, ordua n edo baldintza deter min a t u jakina horret ar ako behar-beharrezko a da edo hautazko a eta ausazko a balitz bezala soilik aurresu p o s a daiteke . Lehen kasuan , baldintza postulatu egiten da (per thesin), bigarren e a n , supos a t u egiten da (per hypoth e sin). Behar- beharrezko ak diren lege praktikoak (moralak) daud e n e z gero, orduan hauek izatere n bat aurresu p o s a t z e n baldin badut e bere indar behartzailearen ahalgarri t as u n a r e n baldintza gisa, hainbes t ez , izate hau postulatu egin behar da, zeren baldintza deter min a t u hori inferitzeko erabiltzen den baldintza tukia bera a priori behar- beharrezkoa bezala ezagu tz e n baita. Etorkizune a n lege moralaz erakutsiko dugu: zerizan goren baten izatea aurresu p o s a t u ez ezik, gainera best e ikuspun tu bate tik behar- beharrezko a denez postula tu ere egiten duela bidezki, nahiz praktikoki best erik ez egin noski; baina inferentzia- era hau oraingoz alde bater a uzten dugu.

Solasgai a existitzen dena bada (eta ez izan behar duen a), esperien tzian soilik emat e n den baldintza tukia beti ere beharb a d a k o zerbait gisa pents a tz e n denez gero, ordua n berari dagokion baldintza ezin da hortik abiatu t a absolutuki beharrezko a bezala ezagut u, baizik erlatiboki beharrezko aurresu p o sizio gisa best erik ez du balio edo, are gehiago, baldintza tukiare n arrazoime n- ezagu tz ar ako beharrezkoa baina bere baitan a priori haut azko a den aurresu p o sizio gisa. Gauza baten beharrezkot a s u n absolutu a ezagu tz a teore tikoa n ezagu tuko balitz, ordua n hau apriorizko adigaie t a t ik abiatut a soilik gerta liteke, inoiz ez, ordea, esperien tziare n bitartez ema n d a k o izate baten kausar e n eskutik.

Ezagutz a teore tikoa espek ulatiboa da objektu bati edo objektu baten halako adigaiari badoakio, bertara ezein esperien tzia t a n ere ezin daiteke el arik iritsi. Honi izadiaren ezagut za kontrajar tz e n zaio, esperien tzia ahalgarrian ema n daitezke e n objektu edo beren predikatu ei best erik ez doakien a .

Gerta tz e n denetik (enpirikoki beharb a d a k o a dena) efektua den aldetik kausa inferitzeko oinarri- esakun e a izadiaren ezagu tz ar e n printzipioa da, ez ezagutz a espekula tibo ar e n a . Izan ere, beraz abstrai tzen bada oro har esperien tzia ahalgarriare n baldintzak barne biltzen dituen oinarri-esakun e gisa, eta enpirikoa den oro uzten den heinea n , oro har beharb a d a k o a denari aplikatu nahi bazaio, orduan ez da halako esakun e sintetikoar e n legezt a p e nik gera tz e n , hor den zerbait e tik osorik ezberdina dener a (kausa deitzen zaiona) nola igaro naiteke e n ikuste arre n ; gainer a, kausa

baten adigaiak, beharb a d a k o a r e n a k bezala, bere errealit at e objektiboa in concre to ulergarria bihur lezake e n esan a hi oro galtzen du halako erabilera espekula tibo soilean.

Hortaz, munduko gauze n izatetik beren kausa inferitzen bada, ordua n hau ez dagokio arrazoime n a r e n berezko erabilerari, baizik espek ula tiboari ; zeren hark gauz ak berak (subs t a n tziak) ez, baina gertat ze n dena soilik, beraz, beren egoerak, enpirikoki beharb a d a k o a k direnak, jartzen baititu kausar e n batekin harre m a n e a n ; subst a n tzia bera (materia) izateari dagokionez beharb a d a k o a izateak arrazoim e n- ezagu tz a espekula tibo soila izan beharko luke. Solasgai a , ordea, mund u a r e n forma, bere loturare n era eta bere aldakuntz a ere izango balitz, eta hortik mundu tik osoki ezberdin a den kausa bat inferitu nahiko banu, ordua n hau berriro ere arrazoim e n espekula tibo soilaren judizio bat izango litzateke , zeren objektua (Gegens t a n d) hem e n ezein esperien tzia ahalgarriren objekturik (Objekt) ez bailitzat eke izango. Baina, hainbe s t ez , esperien tziare n alorraren barne a n baino balio ez duen eta berta tik at erabilerarik gabeko a den eta gainera esan a hirik gabeko a ere bade n kausalita t e a r e n oinarri- esakun e a erab a t desbider a t uko litzateke bere deter min aziotik.

Arrazoime n ar e n erabilera espekula tibo soilaren saialdi oro, beraz, Teologiari dagokionez osorik antzua dela eta bere barneko antolaer a ri dagokion ez ere ezer ez eta hutsal a dela baiezt a tz e n dut; baina bere berezko erabilerare n printzipioek inolaz ere Teologiaren batera igortzen ez duten ez gero, ondorioz, baldin eta lege moralak oinarrian ezartzen ez badira edo gida-hari gisa erabiltzen ez badira, ordua n inon ezin da arrazoim e n a r e n Teologiarik izan. Izan ere, adimen a r e n oinarri- esakun e sintetiko guztiek erabilera imane n t e a dute; zerizan goren baten ezagu tz ar ako, ordea , beren erabilera transz en d e n t e a behar da, baina gure adime n ak ez du horret ar ako hornidurarik. Enpirikoki balio duen kausalita t e a r e n lege ak jatorrizko zerizan er a gidatuko balu, orduan hau esperien tziako objektue n katea n kokatuko litzateke; hainbe s t ez , bera ere baldintza tu a litzateke agerp e n oro bezala. Baina esperien tziare n mugez goiti jauzi egitea zilegi balitz efektuek beren kausekin duten harre m a n a r e n lege dinamikoar e n indarrez: zein adigai eman diezaguk e jardunbide horrek? Inolaz ere ez zerizan goren baten adigaia, zeren esperien tziak inoiz ez baitigu eskura tz e n efektu ahalgarri ororen artea n handien a dena (bere kausare n lekukotas u n a ema n go lukeen efektu gisa). Zilegi balitzaigu, gure arrazoime n e a n hutsun erik ez uztearre n soilik, deter min azio osoare n gabezia hori bete gintz arre goren a eta jatorrizko beharrezkota s u n a r e n ideiaren bitart ez bete tz e a , orduan hau fabore gisa onar liteke, baina ezin da eskatu froga ukaezinar e n eskubidetik abiatu t a . Froga fisiko- teologikoak, beraz, agian best e frogei (halakoak lor badai tezke) eragingarri t a s u n a ema n diezaieke, espekulazioa begiesp e n a r e kin elkarlotzen duen heine a n ; bere baitan, ordea, berak bakarrik zeregina osatu ahal izan baino gehiago adimen a prest a tz e n du ezagu tz a teologikorako, eta norabide zuzen eta berezkoa emat e n dio, hori lor dezan .

Heme n dik ederki ikusten da galdekizun transz e n d e n t a l ek erantzun transz e n d e n t a l ak soilik baimen tz e n dituztela, h. d., enpirikoa den ezer ez duten apriorizko adigai soileta tik abiatz en diren erantzun ak. Hemen, ordea, galdekizuna sintetikoa da nabar m e n ki eta gure ezagutz a r e n heda p e n a eskatz en du esperien tziaren muga oroz goiti, hots, gure ideia soilari dagokion eta inoiz esperien tzia bati berdindu ezin zaion zerizan baten izateran tz . Gure goragoko frogen arab er a , ordea, apriorizko ezagu tz a sintetiko oro esperien tzia ahalgarri baten baldintza formalak adieraziz baino ezin daiteke izan, eta oinarri- esakun e guztiek, beraz, baliotasu n imane n t e a best erik ez dute, h. d., ezagutz a enpirikoare n objektuei edo agerp e n ei soilik lotzen zaizkie. Beraz, jardunbid e transz en d e n t a l ar e n bitartez ez da ezer lortzen arrazoim e n espekula tibo soilaren Teologiaren mes e d e t a n .

Nahiago izango balitz, ordea , gorago Analitikan ema n d a ko froga denak zalantza n jartzea aspalditik erabilitako froga- oinarrien pisuare n indar limurtzailea kentzen uztea baino, ordua n ezin zaio uko egin eskakizun hau gogob e t e tz e a ri , nik zera eskatz e n baldin badut : legezt a t u egin

beharko litzateke el a beder e n ea nola eta zein argipen e n bitart ez ausartz e n den inor hega n eginez ideia soilen botere a r e n indarrez esperien tzia ahalgarri oro gainditzera . Inor froga berriekin edo froga zahar hobetu ekin nirega n a ez etortze a eskatuko nuke. Izan ere, nahiz eta hem e n aukera handirik ez izan, azken e a n froga espekula tibo soil denak bate a n biltzen baitira, hots, froga ontologikoan, eta hainbe s t ez , ez dut beldurrak egon behar bereziki sentsu e t a t ik askatu t ako arrazoime n a r e n aldezt aile dogm atikoe n ema nkor t a s u n a g a t ik zirikatua izateaz; honelako saialdi bakoitzea n inferentzia faltsua aurkitzeko eskakizuna saihes tu eta horren bitartez bere handius t e a hustu nahi ez dudan arren, horrega tik oso eztab aid az al e a naizela pents a t u gabe; baina horrela ez da inoiz osorik ezezta tuko behin limurtze dogm a tikoe t a r a ohitu direnen zori hobe ar e n itxarop e n a , eta horrega tik arrazoizko eskakizun bakarrari eust en natzaio, hots, orokorre a n eta giza adimen a r e n izaera tik abiatu t a , gainer ako ezagu tz a iturri denekin batera , zera legezt a t u behar dela: ea nola hasi nahi den ezagu tz a erab a t a priori hedatz e n eta puntu bateraino luzatzen , non ezein esperien tzia ahalgarririk, eta beraz, ezein baliabiderik ere ez den nahikoa geuk pents a t u t ak o adigairen bati bere errealita t e objektiboa segur t a tz eko. Adimen a adigai honet ar a edozein moduta n iritsi dela ere, bere objektuar e n izatea ezin da bertan analitikoki aurkitu, zeren objektuar e n existen t ziaren ezagu tz a bera bere baitan pentsa m e n d u t ik at ezarria izateaz osatze n baita. Erabat ezinezkoa da, ordea, adigai bate tik beren ez irtete a eta elkarlotura enpirikoari jarraiki gabe (honen bitartez, ordea , beti agerp e n a k soilik emat e n direla) objektu berrien aurkikuntz ara eta zerizan transz e n d e n t e e t a r a iristea.

Arrazoime n a bere erabilera espekula tibo soilean asmo hain handi honet a r ako inolaz ere gai ez den arren, hots, zerizan goren baten izatera iristeko, dena dela, bertan onura handia lortzen du bere ezagutz a zuzen t z e k o –baldin eta hau best e nonbait e t ik sortu ahal izango balitz- , baita berekin eta best e edozein asmo inteligiblerekin batera tz eko eta jatorrizko zerizan baten adigaiar e n aurka egon litekee n guztitik eta zedarriztap e n enpiriko ororen nahask e t a t ik arazteko ere.

Teologia transz e n d e n t a l ak, beraz, bere ezgait a su n oro dela ere, oraindik erabilera nega tibo garran tzitsu a du, eta gure arrazoime n a r e n zentsur a jarraitua da neurri transz e n d e n t a l a baino onartze n ez duten ideia hutsekin soilik zerikusia duen e a n . Izan ere, noizbehin best e ikuspuntu bate tik, agian harre m a n praktikoan, zerizan goren eta oroaskidun ar e n aurresuposizioak bere baliotasu n a aurkakot as u nik gabe baiezt a tuko balu inteligentzia goren gisa, ordua n garrantzi handien eko a litzateke adigai hau bere alde transz e n d e n t a l e a n beharrezko zerizan oroerre al ar e n adigai gisa zehazki deter min a tz e a , eta errealita t e goren ar e n aurka dagoe n a , hots, agerp e n soilari dagokiona (antropo m orfismo ari dagokiona adiera zabale a n) deus ez t a tz e a , eta aldi bere a n kontrajarritako baiezta p e n denak gainditze a , ateistak , deistak edo antropo m orfis tak direla ere; hau honelako landu aldi kritikoan oso erraza gerta tz e n da, halako zerizan ar e n izatear e n baiezt ap e n a ri dagokion ez giza arrazoim e n a r e n ahalm e n eza begi- bistan jartzeko oinarri beraiek halabe h a rr ez era bere a n kontrajar tz e n diren halako baiezt ap e n ororen ezintas u n a frogatz eko balio duten heine a n . Izan ere, nondik nahi du norbait ek arrazoime n a r e n espekulazio hutse tik abiatu t a ikuskera hau lortu, alegia, ez dago el a halako zerizanik guztiaren jatorrizko oinarri gisa, edo hari haue t ako berekita su nik ez zaiola egokitzen, hots, guk bere ondorioen arab er a zerizan pents a tz aile baten errealita t e dinamikoar ekin analogian errepre s e n t a t z e n ditugun berekitas u n a k, edo, azken kasu honet a n , haiek ezinbes t e a n sentim e n a k esperien tziare n bitartez ezagu tz e n ditugun inteligentziei ezarrit ako zedarriztap e n e n menp e a n egon behar dutela.

Zerizan goren ak arrazoim e n a r e n erabilera espekula tibo soilarentz a t ideal soil baina akatsik gabekoa dirau, giza ezagu tz a osoa bukatu eta burutz en duen adigaia, eta bere errealit at e objektiboa honela frogatu ezin badait ek e ere, ezin da kontra e s a n ere egin, eta gabezia hau osa dezake e n Teologia moral batek egon beharko balu, orduan, honen b e s t e z , aldez aurre tik problem a t ikoa best erik ez zen Teologia transz e n d e n t a l ak haren ezinbes t ekot a s u n a frogatz en du bere adigaiare n deter min azioare n bitart ez eta sentim e n a k sarri iruzurtu duen eta bere ideiekin beti bat etortzen ez den arrazoim e n a r e n eten g a b e k o zentsur ar e n bitartez . Beharrezkota s u n a ,

amaiga b e t a s u n a , batasu n a , mundu tik at izatea (ez mundu ar e n arima gisa), betikotasu n a denbor ar e n baldintzarik gabe, oropres e n t zia espazioar e n baldintzarik gabe , ahalguztidunt a s u n a , eta abar, predikatu transz e n d e n t a l soilak dira, eta horrega t ik, beren adigai araz tu ak, Teologia orok oso beharrezko ak dituen ak , Teologia transz e n d e n t a l e t ik soilik lor daitezke.

EranskinaDialektika transz e n d e n t a l ari

Arrazoim e n hutsaren ideien erabilera erregulatzaileaz

Arrazoime n hutsar e n saialdi dialektiko ororen emaitz ak ez du guk jadanik Analitika transz en d e n t a l e a n frogatu genu e n a soilik baiezta tz e n , hots, esperien tzia ahalgarriare n alorraz goiti joan nahi duten gure inferentzia denak iruzurtiak eta oinarrigab ek o ak direla, baizik gauz a berezi hau ere irakas t e n digu aldi berea n: giza arrazoim e n a k hem e n muga hori gainditzeko berezko joera bat duela, ideia transz e n d e n t a l ak adimen a ri kategoriak bezain berezkoak zaizkiola, nahiz bereizket a honekin, alegia, azkenek egiara gidatze n badut e ere, h. d., gure adigaien eta objektue n bat etortzera , lehen ek, berriz, itxura soil baina ukaezina sortzen dutela, zeinaren iruzurra kritika zorrotzen ar e n bitart ez apen a s ezezt a daiteke e n .

Gure indarren izaeran oinarritua dagoe n guztiak helburudu n a izan behar du eta bere erabilera zuzenar ekin bat etorri behar du, baldin eta gaizki- ulertze jakin bat saihes tu eta bere bene t ako norabide a aurkitu nahi badugu. Beraz, ideia transz e n d e n t a l ek , uste ororen araber a , beren erabilera on eta ondorioz imane n t e a izango dute, nahiz eta, beren esan a hi a ezeza gu tz e n bada eta gauz a erreal en adigaitza t hartzen badira, orduan aplikazioan transz en d e n t e a k , eta horrega tik, iruzurtiak izan daitezke e n . Izan ere, ez ideia bera bere baitan, baizik bere erabilera best erik ez da esperien tzia ahalgarri osoari dagokionez hegalaria (transz e n d e n t e a ) edo etxe tiarra (iman e n t e a ) dena , berak bere autug ai a diren objektu ei begira hartzen duen bideare n araber a , edo zuzenki ustez dagokion objektu batera n tz , edo soilik adimen a r e n erabilerar a n tz oro har, eta subrepzioare n hutse gi t e denak beti juzga m e n a r i leporatu beharreko gabeziak dira, inoiz ez, ordea , adimen a ri edo arrazoim e n a ri .

Arrazoime n a ez zaio inoiz objektu bati zuzen e a n lotzen, baizik adime n ari best erik ez, eta honen bitartez bere erabilera enpiriko propioari, eta beraz, ez du ezein (objektue n) adigairik sortzen , baizik eta hauek ordenatu best erik ez ditu egiten, eta hauei beren hedap e n ahalbait handien e a n izan dezake t e n batasu n a emat e n die, h. d., ilaren osotasu n ari dagokione a n , eta adimen a ez da honet az inolaz ere ardura tz e n , baizik adigaien araber a edonon baldintzen ilarak sortzen dituen elkarloturaz best erik ez. Arrazoimen a k, beraz, bene t a n adime n a eta bere jarrera helburud u n a soilik ditu objektutz a t , eta adimen a k anizkunkia objektua n adigaien bitart ez bater a tz e n duen bitart e a n arrazoim e n a k bere aldetik adigaien anizkunkia bater a tz e n du ideien bitart ez , batasu n kolektibo jakin bat ezartzen duen heine a n adimen a r e n ekintzen xede gisa, zeinak gainerako a n batasu n distributiboaz soilik jardut en duten .

Hainbes t ez , zera baiezt a tz e n dut: ideia transz e n d e n t a l ek ez dute inoiz erabilera eratz ailerik, objektu jakinen adigaiak eskura tuko lituzkeen erabilerarik, eta halakotza t ulertzen diren kasuan adigai sofistikoak (dialektikoak) best erik ez dira. Bestalde , ordea, erabilera erregula tz aile aipagarria dute, ezinbes t e a n beharrezkoa dena , hots, adime n a xede jakin batera gidatze a , bere erregel a guztien norabide- lerro denak puntu baten biltzen direlarik bere bila, zeinak, ideia soila izan arren (focus imaginarius), h. d., bene t a n adime n ar e n adigaien abiapu n tu a ez den arren,

osorik esperien tzia ahalgarriare n muge t a t ik at datzan heinea n , dena dela, beraiei batas u n handien a hedap e n handien ar ekin bater a emat eko balio duen. Hemen dik sortzen da iruzur hau, hain zuzen, norabide- lerro hauek ezagu tz a enpiriko ahalgarriaren alorretik at egongo litzateke e n objektu beretik etorriko lirateke el a (objektu ak ispiluaren azalare n atzea n ikusten diren legez), baina ilusio hori (iruzur dezan saihet s daiteke el a) , dena dela, ezinbes t e a n da beharrezko a, baldin eta begi- bistan ditugun objektu ez gain gure atzea n urruti daud e n a k ikusi nahi baditugu, h. d., gure kasuan adime n ari esperien tzia jakin bakoitzaz (esperien tzia ahalgarri osoaren zatiaz) goiti doan heda p e n a , eta beraz, heda p e n ahalbait handien a eta urrunen a eman nahi badiogu.

Gure adime n ar e n ezagu tz ak bere hedap e n osoan gainbe gira tz e n baditugu, arrazoim e n a k eraba t berezia duen eta sortzen saiatz en duen hori ezagu tz ar e n alde siste m a t ikoa dela aurkitzen dugu, h. d., ezagutz a r e n bilkura printzipio bate tik abiatu t a . Arrazoime n a r e n batasu n honek beti ideia bat aurres u po s a t z e n du, hots, zatien ezagutz a deter min a t u a r e n aurre tik doan eta zati bakoitzari bere kokape n a eta gainerako ekin duen hartu e m a n a a priori deter min a tz eko baldintza barne biltzen duen ezagu tz ar e n osoki batek duen formare n ideia. Hainbes t ez , ideia horrek adimen a r e n ezagu tz ar e n batas u n osoa postula tz en du, zeinaren indarrez ezagu tz a hau beharb a d a k o agrega t u a ez ezik, beharrezko legee n araber a lotutako siste m a ere bihurtzen den. Ezin da esan bene t a n ideia hori objektu baten adigaia denik, baizik adigai horren batasu n osoare n a , hau adimen a ri erregel a gisa baliagarria zaion heine a n . Halako arrazoim e n a r e n adigaiak ez dira izaditik sortzen, aitzitik, izadiari galdetz e n diogu ideia horiei buruz, eta gure ezagutz a akasd u n tz a t jotzen dugu, hau ideiei egokitua ez dagoe n artea n . Lur hutsa , ur hutsa , aire hutsa , eta abar, zailki aurkitzen direla aitortzen da. Hala eta guztiz ere, adigai horiek beharrezkoak dira (arrazoim e n e a n soilik duten ak jatorria hustas u n osoari dagokion ez) izadiaren kausa hauet ako bakoitzak agerp e n e a n duen parte hartze a egokiro deter min a tz e a rr e n , eta horrela, materia guztiak lurrean biltzen dira (pisu soilean, nolabai t esa t eko), gatze a n eta erregai e t a n (indar gisa), azkenik uran eta airean eroaleak diren aldetik (makinet a n , nolabai t esa t eko, aurrekoe n eraginar e n baliabide gisa), materien efektu kimikoak mekanis m o baten ideiari jarraiki argitzearre n . Izan ere, bene t a n horrela adieraz t e n ez den arren, oso erraz aurkitzen da arrazoim e n a k izadiaren ikertzailee n sailkaket e t a n duen halako eragina .

Arrazoime n a berezia dena orokorra denetik eratortzeko ahalm e n a baldin bada , orduan, edo orokorra dena jadanik bere baitan ziurra eta eman a da, eta hainbe s t ez , menp er ak e t a egiteko juzga m e n a soilik eskatz en du, eta berezia dena horren bitart ez halabe h a rr ez deter min a tz e n da. Honi arrazoime n a r e n erabilera apodiktikoa deitu nahi diot. Edo best el a orokorra dena proble m atikoki soilik onartze n da eta ideia soila da, baina berezia dena ziurra da, nahiz eta ondorio horren erregel ar e n orokortasu n a oraindik arazotsu a izan; horrela, osotara ziurrak diren hainba t kasu berezi saiatz en dira erregel a honet a tik segitzen ote diren ikusteko, eta hainbe s t ez , aipatu beharreko kasu berezi denak itxuraz berta tik ondoriozta tz e n badira, ordua n erregel ar e n orokortas u n a inferitzen da eta honet a tik, ondoren , bere baitan ema n ak ez diren kasu guztiak. Honi arrazoime n a r e n erabilera hipote tikoa deitu nahi diot.

Arrazoime n ar e n oinarrian ezarrit ako ideiet a t ik abiatu t ako bere erabilera hipote tikoa, ideia hauek adigai proble m a t iko ak diren aldetik, ez da bene t a n eratzailea , hots, bere eskutik zorroztas u n osoz juzgatu nahi bada , orduan hipotesi gisa onartu a izan den erregel a orokorrare n egia ondoriozta tz e n den modu a n antola tu a dago e n erabilera; izan ere, nola nahi dira jakin ondorio ahalgarri denak, hauek frogatz en baldin badute oinarri- esakun e honen orokortasu n a onartut ako oinarri- esakun e berber a tik ondoriozta tz e n diren heine a n? Arrazoime n ar e n erabilera erabilera erregula tz ailea best erik ez da, horrela ezagutz a bereziei batasu n ahalbai t handien a emat eko eta horren bitartez erregel a orokortas u n e r a hurbiltzeko .

Arrazoime n ar e n erabilera hipote tikoa, beraz, adimen a r e n ezagu tz e n batas u n sistem a t ikora n tz doa, hau, berriz, erregel e n egiaren frogarria da. Alderantziz, batasu n sistem a t ikoa (ideia soil gisa) batasu n proiektatua best erik ez da, zeina ezin den begizta tu ema n a

balego bezala, baizik arazo gisa best erik ez; honek anizkunkiaren tz a t eta adimen a r e n erabilera bereziare n tz a t printzipio bat bilatzeko balio du, eta hau horren bitartez ema n ez diren kasu guztiez goiti gidatz eko eta hauek biltzeko ere bai.

Heme n dik adimen a r e n ezagu tz a anizkun ar e n batas u n siste m a t ikoa edo arrazoim e n-batasu n a printzipio logikoa dela best erik ez da ikusten , honela adimen a ri ideien bitart ez laguntz eko bere kabuz erregel e t a r a iristen ez dene a n , eta aldi bere a n bere erregel e n ezberdin t a s u n a ri printzipio baten menp eko batera t a s u n a emat eko (sistem a t ikoa), eta horren bitart ez , bilkura emat eko, hau ahalgarria den heine a n . Ea objektue n antolaer a , edo hauek objektu gisa ezagu tz e n dituen adimen a r e n izaera, bere baitan batas u n sistem a t ikorako deter min a t u a dagoe n , eta ea hau a priori maila jakin bate a n postula daiteke e n , baita arrazoim e n a r e n halako interes a aintzat hartu gabe ere, eta beraz, ea esan daiteke e n adimen a r e n ezagutz a ahalgarri orok (haue n artea n enpirikoak) arrazoim e n a r e n batasu n a duela eta printzipio komun e n menp e a n daud ela , zeinet a tik ezagu tzok eratorriak izan daitezke e n beren ezberdint a s u n a aintza t hartu gabe; hau arrazoim e n a r e n oinarri- esakun e transze n d e n t ala litzateke , zeinak batas u n siste m a t ikoa metodo gisa subjektiboki eta logikoki ez ezik, objektiboki ere beharrezkoa bihurtuko lukeen .

Hau arrazoim e n a r e n erabilerar e n kasu baten bitart ez azaldu nahi dugu. Adigaien arab er ako batasu n a r e n era ezberdin e n artea n subs t a n tzia baten kausalit at e a r e n a ere aurkitzen da, zeinari indarra deitzen zaion. Subst a n tzia berare n agerp e n ezberdin ek lehen begirad a bate a n hainbe s t eko homog e n e o t a s u n eza erakus t e n dute, non hasiera n ia sortzen diren efektuak adina indar onartu behar baitira, giza goga m e n e a n sents azioa, kontzien tzia, irudimen a , gogora m e n a , asm a m e n a , bereiz m e n a , atsegin a , irrika, eta abarrekin gerta tz e n den legez. Hasieran maxim a logiko batek agintzen du itxurazko ezberdint as u n hori modu ahalbait zabalen e a n gutxitze a alderak e t a r e n bitartez ezkutuko identit at e ak aurkituz eta aztertuz ea irudime n a kontzien tziarekin lotuta gogora m e n a , asm a m e n a , bereizm e n a eta agian adime n a eta arrazoim e n a ere ez ote den. Oinarrizko indar baten ideia (Logikak ez du esa t e n ea halakoa existitzen den) indarren anizkunt as u n a r e n errepre s e n t a z io sistem a t iko ar e n arazoa da behinik behin. Arrazoime n ar e n printzipio logikoak batas u n hau sortzeko eskatz e n du ahal den heine a n , eta indar baten eta best e a r e n agerp e n a k hainba t eta identikoago ak direla aurkitzen denez, orduan eta egia- itxura gehiago du haiek indar bat eta berbera r e n adierazp e n ezberdin ak baino ez izateak, zeinak (konpar a tiboki) beren oinarrizko indarra izena jaso dezake e n . Berdin jokatzen da gainerako indarrekin.

Oinarrizko indar aldera tz aileak beren artea n aldera tu behar dira era berea n , beren bater a t a s u n a aurkituz, honela oinarrizko indar erradikalera, h. d., absolutur a hurbiltzearre n . Arrazoimen a r e n batasu n hau, ordea, hipote tikoa baino ez da. Ez da baiezt a tz e n halako batas u n a egitat e a n aurkitu behar denik, baizik arrazoime n a r e n mes e d e t a n bilatu behar dela, hots, esperien tziak eskura ditzake e n erregel a anizkune n tz ako printzipio jakinen antolake t a r ako bilatu behar dela, eta egingarria dene a n ezagutz a ri batasu n siste m a t ikoa eman behar zaiola.

Hala ere, adimen a r e n erabilera transz e n d e n t a l a ohartze n dugun e a n , oro har oinarrizko indar honen ideia hau erabilera hipote tikoar e n arazo gisa deter min a t u ez ezik, honek beretz a t errealita t e objektiboa ere hartzen duela erakus t e n da, horren bitartez subst a n tzia baten indar anizkune n batasu n sistem a t ikoa postulatu eta arrazoim e n a r e n printzipio apodiktikoa eratuz. Izan ere, indar anizkune n bater a t a s u n a aurkitzea saiatu gabe ere, halaber , saialdi guztien ondoren bera aurkitu ezin badugu ere, halako batera t a s u n batek izan behar duela aurresu p o s a t z e n dugu, eta hau ez da aipatu t ako kasuan soilik aurresu p o s a t z e n , subst a n tziar e n batasu n a dela eta, baizik eta arrazoim e n a k indar anizkun e n batasu n siste m a t iko a aurres u po s a t z e n du subst a n tzia asko aurkitzen direne a n ere, nahiz eta hauek maila jakin bate a n homog e n e o a k izan, oro har materian gerta tz e n den legez, zeren izadiaren lege bereziak orokorrago e n menp e a n baitaud e , eta printzipioen aurrezke t a arrazoim e n a r e n oinarri- esakun e ekono mikoa ez ezik, izadiaren barneko lege a ere bihurtzen baita.

Egitat e a n , ezin da ikusi ea erregel e n arrazoim e n- batas u n a r e n printzipio logikoa nola izan daiteke e n transz e n d e n t a l a aurresu p o s a t u gabe , zeinaren bitart ez objektu beraiei atxikitzen zaien moduko batas u n sistem a t iko a a priori beharrezkotz a t onartz en den. Izan ere, zein eskudu n tz ar ekin eska dezake arrazoime n a k erabilera logikoan izadiak aditzera emat e n digun indarren anizkunt as u n a ezkutuko batasu n gisa soilik hartzeko eta bera oinarrizko indar bate tik eratortzeko, arrazoime n a r e n menp e a n dagoe n heine a n , baldin eta bere esku balego onartze a era bere a n ahalgarria litzatekel a indar denak ez- homog e n e o a k izatea eta beren eratorket ar e n batas u n sistem a t ikoa izadiari ez egokitze a? Izan ere, hainbe s t ez , arrazoim e n a k bere deter min azioare n aurka jokatuko luke, bere xedetz a t izadiaren antolaket a beteki kontra e s a n g o lukeen ideia bat ezarriko balu. Ezin daiteke esan berak batas u n hori aldez aurre tik hartu duenik izadiaren beharb a d a k o antola er a t ik arrazoim e n a r e n printzipioen araber a . Izan ere, bera bilatzen duen arrazoime n a r e n legea beharrezko a da, zeren guk hura gabe ez baikenuk e izango arrazoim e nik, hau gabe , ordea, ezta adime n ar e n erabilera zentzudu nik ere, eta honen gabezian egia enpirikoaren ezaug arri gogob e t e g a r ririk ere ez, eta azken ari dagokionez , beraz, izadiaren batasu n sistem a t ikoa aurresu p o s a t u behar dugu, objektiboki baliodun a eta beharrezko a den batasu n a .

Aurresuposizio transz e n d e n t a l hau filosofoen oinarri- esakun e e t a n ezkuta tu a aurkitzen dugu harrigarriki, beraiek bertan beti ezagu tu edo aitortu ez badut e ere. Eskolaren erregel a edo printzipio logikoa da gauz a bakan e n anizkunt as u n orok espezie ar e n identit at e a ez duela bazter tz e n; espezie ezberdinak genero gutxien deter min azio ezberdintz a t soilik hartu behar direla eta hauek, ordea, oraindik eta enda garaiago e n a k balira bezala, eta abar; beraz, adigai enpiriko ahalgarri ororen batasu n sistem a t iko jakin bat bilatu behar dela, bera adigai garaiago eta orokorrago e t a t ik eratorria izan daiteke e n heinea n , eta printzipio hau gabe ez legoke arrazoime n a r e n ezein erabilerarik, zeren guk orokorra dene tik berezia dena inferitu baitez ak e g u , gauz en berekita su n orokorrak oinarrian ezartzen diren heine a n , bereziak haue n menp e a n daud elarik.

Filosofoek izadian ere halako batera t a s u n a aurkituko dela aurres u po s a t z e n dute hast a p e n a k (printzipioak) beharrik gabe ez direla ugaldu behar dioen eskolaren erregel a ezagu n honet a n («entia praeter necessitat e m non esse multiplicanda» ). Horren bitart ez zera esan nahi da: gauz a beren izaerak eskaintz en duela arrazoim e n a r e n batasu n e r ak o ekaia, eta itxurazko ezberdint as u n amaiga b e a k ez digula galarazi behar bere atzea n oinarrizko berekitas u n e n batasu n a somatz e a , alegia, deter min azio askoren bitartez azkene a n anizkutas u n a eratortze a ahalbide tz e n duten berekitas u n e n batasu n a . Batasu n hau ideia soila bada ere, garai orotan halako irrikaz jarraiki zaio, non arrazoi gehiago aurkitzen baitira bere desira leuntz eko bera bizitzeko baino. Lorpen handia izan zen jadanik kimikariek (Scheidekün s t ler) gatz guztiak bi genero nagusie t a r a murriztu ahal izatea , azidoak eta alkalinoak, eta gainera , bereizket a hau oinarrizko ekai bat eta berbera r e n aldaer a edo adierazp e n ezberdin a balitz bezala soilik onartz e a saiatzen dute. Lurraren modu anizkunak (harrien eta metal en ekaia ere bai) pixkanak a hirutan , azkenik bitan biltzen saiatu dira; baina honekin oraindik ere gogob e t e gabe, aldaer a haue n atzea n genero bakarra dagoel a eta gainera lurra eta gatzen printzipio komun bat dela susm a tz e n duen pentsa m e n d u a ezin dute alde bater a utzi. Agian sinets liteke hau arrazoim e n a r e n maniobra ekono mikoa best erik ez dela, ahalbai t ahalegin gehien aurrez t eko, eta saialdi hipote tikoa dela, zeinak, ondo irteten bada , aurres u po s a t u t ak o argiket a- oinarri horiei egia- itxura ema n go lieken batas u n horren bitartez . Hala ere, halako asmo interes a t u a oso erraz bereizten da arrazoim e n a r e n batas u n hori izadiari egokia dela aurres u po s a t z eko edonork erabiltzen duen ideiatik, eta arrazoime n a hem e n ez dago eskarian, baizik agindu egiten du, batasu n honen mugak ezin deter min a ditzake e n arren.

Eskaintzen zaizkigun agerp e n e t a n hain ezberdint as u n handia balego, ez dut esan nahi formar e n arab er a (izan ere, forman antzeko ak izan daitezke), baizik edukiare n arab er a , h. d., existitzen diren zerizane n anizkunta s u n a r e n arab er a , non giza adimen zorrotzen ak ere batzuk best e ekin aldera tuz antzekota s u nik ezingo bailuke aurkitu (ederki pents a daiteke e n kasua),

ordua n ez zen egongo genero e n lege logikorik inolaz ere, eta ez zen genero ar e n ezein adigairik edo adigai orokorren baten adigairik egongo, ezta adime nik ere, honek haiekin best erik ez baitu zerikusia. Genero e n printzipio logikoak, beraz, transz e n d e n t a l a den best e bat aurres u po s a t z e n du, baldin eta izadiari aplikatu behar bazaio (izadiaz, hem e n, ema n ahal zaizkigun objektuak ulertzen ditut). Printzipio honen araber a esperien tzia ahalgarri baten anizkunkian homog e n e o t a s u n a aurres u po s a t z e n da halabe h a rr ez (nahiz eta bere maila ezin deter min a daiteke e n a priori), zeren bera gabe ezein adigai enpiriko, eta beraz, ezein esperien tzia ere ez bailitzateke ahalgarria izango.

Identita t e a postula tz en duen genero e n printzipio logikoari best e bat kontrajar tz e n zaio, hots, espezi e e n a , zeinak gauze n anizkunt as u n a eta ezberdint a s u n a behar duen genero berber ar e n menp eko ados t a s u n a alde batera utziz, eta honek ados t a s u n a ri ezberdint as u n a ri baino arret a gutxiago ez eskaintzeko arau a ezartzen dio adime n ari . Buruargit a su n a r e n (edo bereizm e n a r e n) oinarri- esakun e honek lehen ar e n xalotasu n a (asm a m e n a r e n a ) asko zedarrizta tz en du, eta arrazoime n a k hem e n elkarren aurka daud e n bi alderdien interes a erakus t e n du, alde bate tik, hedap e n are n interes a (orokortasu n a r e n a ) genero ei dagokien ez , best e aldetik, edukiarena (deter min a t u t a s u n a r e n a ) espezie e n anizkunt as u n a ri dagokion ez , zeren adime n ak lehen kasuan asko pents a tz e n baitu bere adigaien azpian , bigarren e a n , ordea , are gehiago beraietan . Hau izadiaren ikertzaileen pents a m old e oso ezberdine t a n ere adieraz t e n da, hauen artea n batzuek (aipagarriki espekula tibo ak direnek), homoge n e o t a s u n a r e n etsaiek, nolabai t esat eko, beti genero ar e n batasu n a begiztatz e n badut e ere, best e ek (aipagarriki buru enpirikoek) izadia eten ga b e hain anizkunta s u n handian bana tz e a saiatze n dute, non bere agerp e n a k printzipio orokorren arab er a juzgatz eko itxarop e n a ia utzi beharko bailitzat ek e .

Azken pents a m old e honen oinarrian printzipio logiko bat datza nabar m e n ki, ezagu tz a ororen osotasu n sistem a t ikoar e n asmo a duen a genero tik hasita bere azpian berne bildut a egon daiteke e n anizkunkira jeisten naizen e a n , eta horrela siste m ari heda p e n a emat e a saiatzen dugu lehen kasuan generor a goratze n nintzen e a n batas u n a emat e a saiatze n genu e n bezala. Izan ere, ea genero ar e n zatiket a bera ezaug arri tzen duen adigaiar e n esfera tik abiatu t a noraino irits daiteke e n materiak bete tz e n duen espaziotik honen zatiket a noraino irits ote daiteke e n bezain gutxi ulertzen da. Horrega tik, genero bakoitzak espezi e ezberdinak eskatz e n ditu, hauek, ordea, azpi- espezie ezberdin ak eskatz e n dituzte, eta era bere a n esfera bat (hedap e n a concep t u s comm u nis gisa) ez lukeen azken haue t ako bat bera ere ez dagoe n e z gero, ordua n arrazoim e n a k zera eskatz en du bere heda p e n handien e a n : ezein espezie ez dela begizta tuko bere baitan beheko e n a balitz bezala, zeren hau beti ere bere baitan gauza ezberdinei arrunt a zaiena barne biltzen duen adigai bat baita, hau osoki deter min a tz e n ez duen a , eta beraz, hasiera bate a n banako bati lotu ezin zaiona, eta ondorioz, beti best e adigaiak, h. d., azpi- espezieak bere azpian barne bildu behar dituen a . Espezifikazioare n lege hau honela adieraz daiteke: «entiu m varietat es non tem er e esse minue n d a s » .

Erraz ikusten da lege logiko hau ere zentzurik eta aplikaziorik gabe a izango litzateke el a oinarrian espezifikazioaren lege transz e n d e n t a lik ez balu, zeinak, noski, gure objektu ak bihur daitezke e n gauz en (ezberdint as u n a ri dagokion) amaigab e ta s u n erreal a ez digun eskatz e n; izan ere, sailkaket a ahalgarriari dagokion ez esfera logikoaren indet er min a t u t a s u n a soilik baiezt a tz e n duen printzipio logikoak ez du horret ar ako aukerarik emat e n; hala ere, guri azaltzen zaigun espezie bakoitzare n azpian azpi- espezie ak eta ezberdint as u n bakoitzerako ezberdint as u n txikiagoak bilatzea agintzen dio adimen a ri . Izan ere, azpiko adigairik ez balego, goragokorik ere ez legoke. Adimen ak, ordea, dena adigaien bitartez soilik ezagutz e n du, ondorioz, inoiz ez begiesp e n soilen bitartez , baizik beti berriro ere azpiko adigaien bitartez, sailkaket a n hauet a r a iristen den heine a n . Agerpen ak bere deter min azio osoan ezagutz e a k (adimen a r e n bitartez soilik dena ahalgarri) bere adigaien etenik gabeko espezifikazio jarraitua eta oraindik geratz e n diren

ezberdin t a s u n e t a r a n t z doan aurrerabid e a eskatz en ditu, zeinaz abstrai tu egin den espezie ar e n adigaian eta, are gehiago, genero ar e n adigaian.

Espezifikazioare n lege hau ezin da esperien tziat ik hartu era bere a n; izan ere, honek ezin du hain urrun iristen den ikuspegirik ema n. Espezifikazio enpirikoa laster gelditzen da anizkunkiare n bereizkuntz a n , baldin eta jadanik aurretik doan eta arrazoime n a r e n printzipioa den espezifikazioare n lege transz en d e n t a l baten bitart ez gidatu a ez bada halakoa bilatzeko eta halakoa dago el a susm atz eko, bereh al a sentsu ei agertz en ez bazaie ere. Lur absorb a tz aileak espezie ezberdin e n arab er ako ak (karedu n ak eta muriatikoak) direla aurkitzeko arrazoim e n a r e n erregel a bat behar dugu, adime n ari ezberdin t a s u n a bilatzeko eginkizun a emat e n dion erregel a, izadia hura susm atz eko bezain abera t s a dela aurresu p o s a t z e n duen heinea n . Izan ere, izadian dagoe n ezberdint a s u n a r e n aurres u po siziope a n soilik dugu adime n a , baita bere objektu ek beren baitan homog e n e o t a s u n a duten baldintzap e a n ere, zeren adigai baten menp e a n jasoa egon daiteke e n a r e n anizkunta s u n a k osatze n baitu adigai honen erabilera eta adime n ar e n jarduera .

Arrazoime n ak, beraz, adime n ar e n alorra prest a tz e n du: 1. genero garaiago e n azpian dago e n anizkunkiare n homo g e n e o t a s u n ar e n printzipio baten bitart ez; 2. azpiko espeziee n arteko homog e n e o kiar e n aniztasun are n oinarri- esakun e a r e n bitart ez; eta gainera , batasu n sistem a t iko a osatzeko, 3. adigai ororen kidetasu n aren lege ar e n bitartez , zeinak igarobide jarraitua eskaintze n duen espezie bakoitze tik best e edozein e t a r a ezberdint as u n a r e n hazkuntz a mailakatu a r e n bidez. Homog e n e o t a s u n , espezifikazio eta formen kontinuitat earen printzipioak dei diezaieke gu . Azkena lehen e n g o biak batera tz e a n sortzen da, bai genero garaiago e t a r a goratz e a n , baita azpiko espeziet ar a beher a tz e a n ere, bilkura siste m a t iko a ideian osatu ondore n; izan ere, hainbes t ez , anizkunt as u n ezberdinak elkarren kideak dira, zeren dena osotara deter min azio hedat u a r e n maila ororen bitart ez genero goren bakarre tik baitator.

Hiru printzipio logikoen menp e a n dago e n batas u n sistem a t ikoa honela bihur daiteke ikusgarria: adigai bakoitza puntu bat balitz bezala begizta daiteke , zeinak, ikusle baten ikuspuntu a den aldetik, bere ikusmu g a duen, h. d., berta tik errepr es e n t a t u a k eta, nolabait esat eko, gainbe gira tu ak izan daitezke e n gauze n kopuru handi bat duen. Ikusmu g a horren barne a n amaiga b e r a iristen den puntue n kopurua aipa daiteke, hauet ako bakoitzak bere aldetik berriro ikusere m u estua go a duela; h. d., espezie bakoitzak azpi- espezieak barnebiltzen ditu espezifikazioare n printzipioaren araber a , eta ikusmug a logikoa ikusmug a txikiagoez soilik osatze n da (azpi- espezieak), ez, ordea, hedap e nik ez duten puntuez (banako ez). Hala ere, hainbes t e adigaita t ik abiatu t a deter min a daiteke e n ikusmug a pentsa daiteke, h. d., genero ezberdin e n ikusmug a komun bat pentsa daiteke, eta berta tik denak bilduta pents a daitezke osotara genero garaiago a den erdigun e bate tik gainbe gira tu t a baleud e bezala, azkenik, genero goren a ikusmu g a orokorra eta egiazkoa izaki, adigai goren ar e n ikuspuntu tik deter min a tz e n dena eta anizkunt as u n oro jasotzen duen a bere azpian, genero ak , espezieak eta azpi- espezieak.

Homoge n e o t a s u n a r e n printzipioak gidatz en nau ikuspuntu goren honet ar a , azpiko dene t a r a eta beren aniztasu n handien er a , berriz, espezifikazioare n lege ak gidatz en nau. Honela, ordea , adigai ahalgarri ororen heda p e n osoan hutsun erik ez dago e n e z , eta berta tik at ezer aurkitu ezin daiteke e n e z gero, ordua n ikusere m u orokorrare n eta bere sailkaket a osoare n aurres u po siziotik oinarri- esakun e hau sortzen da: «non datur vacuu m formaru m » , h. d., ez daud e jatorrizko lehen genero ezberdinak, zeinak, nolabai t esat eko, bakartu ak eta elkarren artea n bereiziak daud e n (tarteko espazio kaskal baten bitartez), baizik genero anizkun denak genero goren eta orokor bakarrar e n atalak best erik ez dira; eta oinarri- esakun e honet a tik bere ondorio zuzen a segitzen da: «datur continuu m formaru m » , h. d., espeziee n ezberdin t as u n denek elkar ukitzen dute eta ez dute baimen tz e n jauzi baten bitart ez egindako elkarren arteko igarobiderik, baizik bereizket a r e n maila txikiago guztien bitartez egindako a best erik ez, horren bitart ez batzue t a t ik best e e t a r a irits daiteke el arik; hitz bate a n , ez daud e (arrazoim e n a r e n adigaian) elkarren hurbilenak lirateke e n

ezein espezie edo azpi- espezierik, baizik eta beti ere horieta t ik beraiek elkarren artea n bereizten direna baina gutxiago bereizten diren tarteko espezie ak ahalgarriak dira.

Lehen legeak, beraz, jatorrizko genero ezberdine n anizkunta s u n a r e n gehiegikeria saihes t e n du eta homog e n e o t a s u n a gome n d a tz e n du; bigarren ak, aitzitik, berriro zedarriztatz e n du bater a t a s u n e r a n z ko joera hori eta azpi- espeziee n bereizkuntz a agintzen du norber ar e n adigai orokorrekin banako e t a r a jo aurre tik. Hirugarre n ak lehen e n go biak bater a tz e n ditu, anizkunta s u n handien a izanda ere homog e n e o t a s u n a agintzen duen heinea n espezie bate tik best erako igarobide mailakatu a r e n bitart ez , eta honek adar ezberdine n kidet asu n- era bat erakus t e n du, hauek osotar a enbor bate tik ernetu diren heine a n .

«Continuu m specieru m (formaru m logicaru m) »- en lege logikoak lege transz en d e n t a l bat aurres u po s a t z e n du (lex continui in natura), eta hau gabe lehen arau hark adime n ar e n erabilera naha si best erik ez luke egingo, honek agian izadiari zuzenki kontrajarritako bidee t ako bat hartuko lukeen heine a n . Lege hau, beraz, oinarri transz en d e n t a l hutse t a n funtsa tu behar da, eta ez enpirikoet a n . Izan ere, azken kasuan siste m e n ondore n etorriko litzateke; benet a n , ordea , berak sortu du lehen- lehenik izadiaren ezagutz a r e n alde sistem a t ikoa . Lege haue n atzea n ez dago agian beraiekin probak egiteko asmorik, saialdi soilak balira bezala, nahiz, noski, bilkura honek, gerta tz e n dene a n , hipote tikoki pents a t u t ako batas u n a oinarritua balego bezala hartzeko arrazoi botere t su a emat e n duen, eta lege hauek zentzu honet a n ere bere onura duten, baizik eta beraiet a n nabar m e n ki ikusten da legeok oinarrizko kause n aurrez t a s u n a , efektue n anizkuntas u n a eta berta tik datorren izadiaren osakide e n kidet asu n a bere baitan arrazoizkoak direla jotzen dutela eta izadiaren tz a t egokiak direla juzgatz e n dutela, eta oinarri- esakun e hauek, beraz, zuzenki dakart e beraiekin beren aldeko gom e n dio a , ez metodo ar e n baliabide gisa soilik.

Erraz ikusten da, ordea , formen jarraitasu n hau esperien tzian objektu egokirik erakutsi ezin duen ideia soila dela, ez soilik espezie ak izadian bene t a n eratorriak direlako eta horrega tik quantu m discre tu m bat osatu behar dutelako, zeren beren kidetas u n e a n aurrerabid e mailakatu a jarraitua balitz, ordua n honek bi espezie jakinen barne a n egongo litzateke e n tarteko osakide e n egiazko amaiga b e t a s u n a ere barnebildu beharko bailuke, ezinezkoa dena, baizik eta lege horret az erabilera enpiriko deter min a t urik ezin dugulako egin ere bai, horren bitartez kidetas u n a r e n ezaugarririk iragar tz e n ez den heinea n , horrela berari jarraiki bere ezberdint as u n a r e n mailaket a puntu bateraino bilatzeko, aitzitik, hura bilatu behar dela dioen gome n dio orokor bat best erik ez da iragar tz e n .

Guk orain aipatu t ako printzipioak beren orden ari dagokion ez aldatz e n baditugu, esperien t zian duten erabileraren arabera antolatz e a rr e n , ordua n batasun siste m a t ikoar e n printzipioak azken e a n hauek lirateke: anizkuntas u n a , kidetasu na eta batasuna , haue t ako bakoitza, ordea, ideia gisa bere osotasu n ar e n maila goren e a n hartua . Arrazoime n a k adimen a r e n ezagu tz ak aurres u po s a t z e n ditu, lehenik esperien tziari aplikatzen zaizkionak, eta bere batas u n a bilatzen du ideien arab er a , hots, esperien tzia iristen den puntura baino askoz urruna go doan batasu n a . Batasun a r e n printzipio baten menp e a n dago e n anizkunkiaren kidetas u n a k, bere osagai en ezberdin t a s u n a aintza t hartu gabe ere, ez du gauzekin soilik zerikusia, baizik are gehiago gauze n berekitas u n eta indar soilekin. Horrega t ik, (oraindik osoki zuzendu a izan ez den) esperien tzia batek plane t e n ibilbidea zirkulartza t jotzen badu eta ezberdin t a s u n a k aurkitzen baditugu, orduan hauek zirkulua lege iraunkor baten araber a tarteko maila amaiga b e guztien bitart ez bere tik ezberdin tz e n den ibilbidera alda dezake e n e a n daud el a susm a tz e n dugu, h. d., zirkuluak ez diren planet e n higidurak gehiago edo gutxiago hurbiltzen dira beren berekita su n e t a r a elipse bat bihurtuz. Kometek bere ildoaren ezberdint as u n are handiago a erakus t e n dute, hauek ez baitira zirkuluan itzuli ere egiten (behak e t ak esan dezake e n heinea n); baina hor ibilbide parabolikoa susm atz e n dugu, elipsea r ekin kidet asu n a duen a , eta gure behak e t a guztiet a n elipse tik bereiztu ezin dena azken ar e n ardatz luzea asko luzatzen dene a n . Printzipio haien gidaritzarekin ildo hauek beren tankera n duten genero e n batas u n e r a iristen gara, horren bitart ez oraindik gainer a beren

higidurare n lege ororen kausar e n batasu n e r a (grabitazioa), eta hortik, ondore n, gure konkistak heda tz e n ditugu, eta erregel a haien aldaer a denak eta itxurazko saiheske t ak printzipio harta tik argitzea saiatz en dugu, eta azkenik, horret az gain esperien tziak inoiz baiezta dezake e n a baino gehiago erans t e n dugu, hots, kidetas u n a r e n erregel e n araber a komet e n ildo hiperbolikoak pents a tz e n ditugu, bertan gorputz horiek gure eguzkiare n mundu a uzten dutela eta beraiek guretz a t muga g a b e a den eta indar higitzaile bat eta bakarrar e n bitartez lotuta dagoe n mundu-sistem a r e n zati urrunen a k beren ibilbidean bater a tz e n dituztela, eguzki bate tik best era doaze n heine a n .

Printzipio haue t a n ohargarria dena eta ardura tz e n gaituen gauz a bakarra hau da: printzipiook printzipio transz en d e n t a l ak diruditela , eta arrazoime n a r e n erabilera enpirikoare n jarraipen er ako ideia soilak barnebiltzen dituzten arren, erabilera hau haiei, nolabai t esat eko, asinpto tikoki soilik, h. d., hurbilket az soilik jarrai dakieke, bera inoiz lortu gabe; hala ere, apriorizko esakun e sintetiko gisa baliotasu n objektiboa baina indet er min a t u a dute, eta esperien tzia ahalgarriare n erregel a tz a t balio dute, eta benet a n bere landualdian ere oinarri- esakun e heuristiko gisa arrakas t a t s u a k dira, beren dedukzio transz en d e n t a l a sortu ezin den arren, ideiei dagokien ez beti ezinezkoa dena , gorago frogatu dugun legez.

Analitika transz e n d e n t a l e a n adimen a r e n oinarri- esakun e e n artea n dina mikoak direnak, begiesp e n ar e n printzipio erregula tz aile soilak izaki, mate m a tiko e ta tik ezberdindu ditugu, zeinak begiesp e n a ri dagokion ez eratz aileak diren. Hau horrela izanda ere, aipatu t ako lege dinamikoak eratzaileak dira, dena dela, esperien t ziari dagokionez , adigaiak a priori ahalbidetz e n dituzten heine a n , hauek gabe ez bailitzateke egongo esperien tziarik. Aitzitik, arrazoim e n hutsare n printzipioek adigai enpirikoei dagokien ez ere ezin dute izan eratz aileak, zeren beraiei sentime n a r e n eske m a egokirik ezin baitzaie eman, eta beraz, ezin baitute ezein objektu izan in concre to. Baldin eta, hortaz, beren halako erabilera enpirikoa alde batera uzten badut , oinarri-esakun e eratz aileak diren aldetik, nola nahiko dut ordua n erabilera erregula tz ailea eta honekin bater a baliotasu n objektiboa segur t a t u , eta zer esan a hi izan dezake erabilera honek?

Adimen a arrazoim e n a r e n objektu a da sentime n a adime n ar e n a den bezala. Adimen ar e n ekintza enpiriko ahalgarri ororen batasu n a sistem a t ikoa bihurtze a arrazoime n a r e n zeregin a da, adimen a k agerp e n e n anizkunkia adigaien bitart ez elkarlotu eta lege enpirikoei menp er a tz e n dien bezala. Adimen ar e n ekintzak, ordea, indet er minatu ak dira sentime n a r e n eske m a rik gabe; era berea n , arrazoim e n are n batasuna indet er mina tua da bere baitan adime n ak bere adigaiak sistem a t ikoki lotzeko dituen baldintzei dagokien ez eta lotura honen mailari dagokionez . Hala ere, adimen a r e n adigai ororen batasu n sistem a t iko osoaren tz a t ezein eske m a aurkitu ezin den arren begiesp e n e a n , dena dela, halako eske m ar e n analogoa ema n daiteke eta ema n behar da, eta hau printzipio bate a n gerta tz e n den adime n ar e n ezagu tz ar e n zatiket are n eta batera tz e a r e n maxi m o are n ideia da. Izan ere, handien a eta absolutuki osoa dena deter min a t u a dago el a pents a daiteke , zeren anizkunta s u n indet er min a t u a emat e n duten baldintza zedarriztaile guztiak alde bater a uzten baitira. Beraz, arrazoime n a r e n ideia sentime n a r e n eske m a baten analogo a da, baina bereizket a honekin, alegia, adimen a r e n adigaien aplikazioa arrazoime n a r e n eske m a ri ez dela era berea n objektu a berare n ezagutz a (kategoriak beren sentsuzko eske m ei aplikatze a n gerta tz e n den legez), baizik adimen a r e n erabilera ororen batas u n siste m a t iko ar e n printzipioa edo erregel a best erik ez. Adimen ari bere erabilerar e n batasu n osoa a priori finkatzen dion oinarri- esakun e hark, era bere a n , zeharbid ez izan arren, esperien tziare n objektu az ere balio duen ez gero, orduan arrazoime n hutsare n printzipioek azken hauei begira ere errealita t e objektiboa dute, baina ez beraiet a n zerbait deter mina t z e k o , baizik adimen a r e n esperien tziazko erabilera enpirikoa eta deter min a t u a bere buruarekin osoki adostu ahal izateko jardunbide a erakus t eko best erik ez, adimen a r e n erabilera batasu n ahalbait osoaren printzipioarekin bildu eta berta t ik eratortz en den heine a n lor dezake e n ados t a s u n a , hain zuzen.

Objektuar e n antolaer a tik ez, baina arrazoime n a r e n interes e t ik objektu honen ezagu tz ar e n betegintz arr e ahalgarri jakin bati begira hartzen diren oinarri- esakun e subjektibo denei arrazoime n a r e n maxi m a k deitzen diet. Bada, arrazoime n espekula tibo ar e n maxim ak daud e, zeinak bere interes espekula tibo a n soilik funtsa tz e n diren, printzipio objektiboak direla dirudien arren.

Oinarri- esakun e erregula tz aile soilak eratzaileak bezala kontsidera tz e n baldin badira, orduan kontra e s a n korr ak izan daitezke, printzipio objektiboak diren heinea n; maxi m a k bezala soilik kontsidera tz e n baldin badira, orduan ez dago egiazko aurkakota s u nik, baizik arrazoim e n a r e n interes ezberdina best erik ez, zeinak pentsa m old e a r e n banake t a eragiten duen. Egitate a n , arrazoime n a k interes bakarra du eta bere maxime n gatazka interes hau gogob e t e tz eko asmo a duten metodo e n ezberdint as u n a eta elkarren arteko zedarriztap e n a baino ez da.

Era honet ar a , arrazoikerizale hauen g a n anizkuntas u n are n interes a nabar m e n tz e n da (espezifikazioare n printzipioaren arab er a ) , haienga n, ordea, batasun are n interes a (agreg azioar e n printzipioaren araber a) . Hauet ako bakoitzak bere judizioa objektuar e n ikuskera tik lortu duela sines t e n du eta, egiat an , bi oinarri- esakun e e t a k o bati gehiago edo gutxiago atxikitzea n soilik oinarritzen da, bietako bat bera ere ez baita oinarri objektiboet a n funtsa tz e n , baizik arrazoime n a r e n interes e a n best erik ez, eta horrega t ik, hobeto dei dakieke maximak printzipioak baino. Gizon burutsu ak elkarrekin gatazkan ikusten ditudan e a n , gizakiak, abere ak edo landar e ak direla eta, baita gainera mundu mineraleko gorputz ak direla ere, batzuek adibidez herri- izaera bereziak eta jatorrian oinarrituak onartz en dituztela, edo baita familien, arraz en , eta abarre n bereizket a erab akigarriak eta izugarriak, best e ek, aitzitik, izadiak puntu honet a n berdinak diren joerak sortu dituela azpimarra tz e n duten bitarte a n , hainbe s t ez , bereizket a oro kanpoko beharb a d a k o t a s u n e t a n funtsa tuz , bada, orduan objektuar e n antola er a kontsidera t u best erik ez dut egin behar, ulertu nahi badut hau bientz a t hain sakonki ezkuta tu a geratz e n dela, non haiek ezin baitute hitz egin objektu ar e n izaerare n ikuskera n oinarritut a. Ez dago arrazoim e n a r e n interes bikoitz hau baino, zati hau bat dela, hura best e ak hartzen duela, edo hartzen duelakoa egiten duela, eta beraz, izadiaren anizkunta s u n a r e n maxime n ezberdin t a s u n a edo izadiaren batasu n a r e n a , zeinak ederki batera daitezke e n , baina ikuskera objektibotz a t hartzen badira, gatazka ez ezik, oztopoak ere sortzen dituzten, egiari denbor a luzez eust e n dioten oztopoak, harik eta baliabide bat aurkitu arte interes eztab aid a t u a bater a tz eko eta arrazoim e n a puntu honet a n gogob e t e tz eko.

Horrela gerta tz e n da Leibnizek abian jarri eta Bonnet- ek egokiro sust a tu zuen sorkarien eskala jarraituaren lege hain ezagu n ar e n baiezt ap e n a edo ukape n a r ekin, arrazoim e n a r e n interes e a n funtsa tu t ako kidet asu n a r e n oinarri- esakun e a r e n ondorioztap e n a baino ez denar ekin; izan ere, behak e t a k eta izadiaren antolaket a r e n ikuskerak ezin du ezer eskura ema n baiezta p e n objektibo gisa. Halako eskalare n mailak urrune gi daud e elkarren g a n dik esperien tziak eman ditzake e n modu a n , eta gure ustezko bereizket a txikiak izadian bertan eskuarki amildegi hain zabalak dira, non behak e t a hauek (bereziki gauze n anizkunta s u n handi bate a n , beti erraza izan behar baitu antzekot a s u n eta hurbilket a jakinak aurkitzeak) ezin har baitai t ezke izadiaren asmotz a t . Aitzitik, izadian halako printzipioare n arab er a orden a bilatzeko metodo a, eta hura, indet er min a t uki izan arren, izadian oro har non edo noraino oinarritua dago e n ikusteko maxim a, dena dela, arrazoim e n a r e n printzipio erregula tz aile zuzen eta egokia da; hala ere, printzipio gisa hain urruti doa, ezen esperien tziak edo behake t ak ezin baitut e berekin bat egin; baina ez du ezer deter min a tz e n , baizik arrazoim e n a ri batasu n sistem a t ikoran tz doan bidea erakutsi best erik ez dio egiten.

Giza arrazoim e n ar e n berezko dialektikaren azken asmoaz

Arrazoime n hutsare n ideiek inoiz ezin dute beren baitan dialektikoak izan, baizik beren gaizki- erabilerak soilik eragiten du beraiet a t ik itxura iruzurtia sortze a; izan ere, gure arrazoime n a r e n izaerare n bitartez emat e n zaizkigu, eta gure espekulazioare n eskubide eta uzi ororen epaitegi goren honek jatorrizko iruzurrak eta itxurap e n a k barne biltzea ezinezkoa da. Ustez, beraz, beren deter min azio on eta helburudu n a gure arrazoime n a r e n berezko joeran izango dute. Arrazoikerizalee n jendailak, ordea, ohi duen ez buruga b e k eri a eta kontrae s a n a dela ohiukatz en du, eta gobernu ari irain egiten dio honen barneko planak ulertu gabe, bere eragin onberari eskerrak bihurtu beharre a n bere mante n u a g a t ik eta hura kritikatu eta epaitzeko egoera n jartzen duen kultura beraga t ik.

Ezin da ezein apriorizko adigairik erabili segur t a s u n a r ekin, bere dedukzio transz e n d e n t a l a egin ezean . Arrazoime n hutsare n ideiek ez dute baimen tz e n kategorien moduko dedukziorik; baina baliotasu n objektiboa eduki behar badute behinik behin, indet er min a t u a izan arren, eta pents a m e n - gauz a kaskalak soilik errepre s e n t a t u behar ez badituzt e (entia rationis ratiocinan tis), ordua n beren dedukzioak erab a t ahalgarria izan behar du, kategoriekin egin daiteke e n dedukziotik oso ezberdina dela eman ondore n . Hau da arrazoim e n hutsare n zeregin kritikoaren osaket a , eta hau da orain egitera goaz en a .

Bereizket a handia da zerbait nire arrazoim e n a ri objektu gisa absolutuki edo objektu gisa ideian soilik ema n a izatea. Lehen kasuan , nire adigaiak objektua deter min a tz er a doaz; bigarren e a n , benet a n eske m a bat best erik ez dugu, zeinari zuzenki objekturik ez dagokion, ezta hipote tikoki ere, baizik honek best e objektuak ideia honekin duten harre m a n a r e n bitartez bere batasu n siste m a t ikoar e n arab er a , eta beraz, zeharbid ez errepres e n t a t z eko best erik ez du balio. Horrela, inteligentzia goren baten adigaia ideia soila dela diot, h. d., bere errealita t e objektiboa ez duela osatze n zuzenki objektu bati lotzeak (izan ere, esan a hi horret a n ezingo genuke bere baliotasu n objektiboa legezt a tu), baizik arrazoime n a r e n batas u n handien ar e n baldintzen arab er a orden a t u t ako eske m a best erik ez da, oro harrezko gauz a baten adigaiare n a , zeinak batasu n sistem a t iko handien a atxikitzeko baino ez duen balio gure arrazoim e n a r e n erabilera enpirikoan, honela esperien tziare n objektua , nolabai t esa t eko, ideia honen irudikatu t ako objektu tik bere oinarri edo kausa gisa eratortz en den heine a n . Hainbes t ez , adibidez, munduko gauzak beren izatea inteligen tzia goren bate tik jaso balute bezala kontsider a tu behar direla esat e n da. Honela, ideia bene t a n adigai heuristikoa baino ez da, ez osten t siboa , eta ez du erakus t e n objektu bat nola antolatu a dago e n, baizik esperien tziako objektu e n antola er a eta elkarlotura oro har nola bilatu behar dugun bere gidaritzari jarraiki. Erakutsi badait ek e hiru ideia transz en d e n t a l ek ( psikologikoa , kosm ologikoa eta teologikoa ), zuzenki dagozkion ezein objekturi eta bere deter minazioari lotu ezin zaizkien arren, dena dela, arrazoim e n a r e n erabilera enpirikoaren erregel ak diren aldetik, halako objektua ideian aurres u po s a t uz batasu n sistem a t ikora gidatz en dutela eta esperien tzia- ezagu tz a beti hedatz e n dutela, inoiz, ordea , bere aurka egin ezin dutelarik, bada , orduan halako ideiaren araber a jokatzeko arrazoim e n a r e n maxi m a beharrezko a bada go. Eta hau da arrazoim e n espekula tiboar e n ideia ororen dedukzio transz en d e n t a l a , ez gure ezagu tz ar e n heda p e n a r e n printzipio eratzaile gisa, hots, esperien tziak ema n ditzake e n baino objektu gehiago e t a r a iristen den heda p e n a r e n printzipio gisa, baizik oro har ezagu tz a enpirikoare n anizkunkiare n batas u n sistem a t ikoar e n printzipio erregulatzaile gisa, eta horren bitart ez gehiago lantzen eta zuzentz e n du ezagutz a enpirikoa bere muga propioen barne a n halako ideiarik gabe adime n ar e n oinarri-esakun e a r e n erabilera soilaren bitart ez landu eta zuzendu ahal izango lukeen a baino.

Hau argitu nahi dut. Aipatut ako ideiak printzipio gisa hartuz gero, lehenik (Psikologian), gure goga m e n a r e n agerp e n , ekintza eta harm e n oro barneko esperien tziare n gida- harian elkarlotu nahi dugu goga m e n a subst a n tzia bakun a balitz bezala , pertson a- identit at e a r e kin iraunkorki existitzen dena (bizitzan beder e n), bere egoerak, berriz, gorputz are n a k , kanpoko baldintza bezala soilik egokitzen zaizkiolarik, jarraituki aldatu arren. Bigarrenik (Kosmologian), izadiaren barneko zein

kanpoko agerp e n e n baldintzei jarraiki behar gatzaizkie inoiz osatuko ez den azterket a bate a n bera bere baitan amaiga b e a balitz bezala eta lehen osakide edo goren bat ez balu bezala , nahiz eta horrega tik ezin den ukatu agerp e n orota tik at bere lehen oinarri inteligible soilak daud e nik, inolaz ere ezagu tz e n ez ditugulako, ordea, inoiz izadiaren argiket ar e n bilkurara ekarri ezin ditugun oinarriak. Azkene a n hirugarrenik (Teologiari dagokionez), beti esperien tzia ahalgarriaren bilkuran soilik koka daiteke e n guztia honek batas u n absolutu a baina eraba t menp eko a osatuko balu bezala , eta beraz, beti sentsu e n mundu ar e n barne a n batasu n baldintza tu a osatuko balu bezala kontsidera t u behar dugu, aldi bere a n , ordea, agerp e n ororen multzoa (sentsuzko mundu bera) oinarri goren eta oroaskidun bakarra balu bezala bere heda p e n e t ik at, nolabait esat eko, arrazoime n beregain, jatorrizko eta sortzailea , eta honekin harre m a n e a n gure arrazoim e n a r e n erabilera enpiriko oro bere heda p e n handien e a n objektuak berak arrazoim e n haren jatorrizko irudi harta tik sortu balira bezala antola tz e n dugu, hau da, ez subst a n tzia pents a tz aile bakun bate tik arimar e n barneko agerp e n a k eratorriz, baizik zerizan bakun baten ideiaren arab er a haiet ako batzuk best e e t a t ik eratorriz; ez inteligentzia goren bate tik mundu ar e n orden a eta bere batas u n sistem a t ikoa eratorriz, baizik kausa erab a t jakintsu ar e n ideiatik erregel a bat lortuz, zeinaren araber a arrazoim e n a munduko kause n eta ondorioen elkarloturan bere gogob e t e r ako hobere n den modu a n erabiltzen den.

Ezerk ez digu galaraz t e n ideia hauek objektiboak eta hipost a tikoak bezala onartzea , ideia kosmologikoa izan ezik, zeineng a n arrazoim e n a k antino mia bat aurkitzen duen halako ideia egikaritu nahi duen e a n (ideia psikologikoek eta teologikoek ez dute halakorik barne biltzen). Izan ere, beraiet a n kontra e s a nik ez dagoe n e z gero, nola eztab aid a t u liezaguk e inork bere errealit at e objektiboa, hark bera ezezta tz eko ahalgarri t as u n a z guk bera baiezt a tz eko bezain gutxi badaki? Hala eta guztiz ere, zerbait onartzeko ez da aski aurkako ezein oztopo positibo ez egote a , eta ezin zaigu zilegi izan gure adigai oro gainditzen duten pents a m e n - zerizan ak, ezer kontrae s a t e n ez duten arren, objektu erreal eta deter min a t u gisa aipatz e a , bere zeregin a gustura osatze n duen arrazoime n espekula tibo ar e n babe s soila dela eta. Beraz, beren baitan ez dira onartu behar, baizik beren errealit at e ak izadiaren ezagu tz a ororen batas u n sistem a t iko ar e n printzipio erregula tz ailear e n eske m a gisa baino ez dute balio, eta beraz, gauza erreale n analogo e n gisa soilik ezarri behar dira oinarrian, baina ez berbai ta n go gauz en gisa. Ideiaren objektutik ezezta tu egiten ditugu gure adime n ar e n adigaiak zedarrizta tz e n dituzten baldintzak, haiek gauzare n baten adigai deter min a t u bat izatea ahalbidetz e n duten bakarrak ere badiren baldintzak. Eta, hortaz, Zerbait pentsa tz e n dugu inolaz ere jakin gabe bera zer den, baina agerp e n e n multzoarekin duen hartue m a n e a n pents a tz e n dugu, hain zuzen, agerp e n e k beren artea n duten hartue m a n a r e n analogo a den hartue m a n e a n .

Hainbes t ez , halako zerizan idealak onartz en baditugu, orduan ez dugu heda tz e n benet a n esperien tzia ahalgarriare n objektu e n gure ezagu tz a , baizik esperien tziaren batas u n enpirikoa best erik ez, batasu n sistem a t ikoar e n bitartez gainer a , zeinaren eske m a ideiak emat e n digun, beraz, ez printzipio eratz aile gisa, baizik erregula tz aile gisa baino balio ez duen ideiak. Izan ere, ideiari dagokion gauz a, Zerbait, edo zerizan erreala ezartz e ak ez du esan nahi guk gure gauz en ezagu tz a adigai transz e n d e n t e e n bitartez hedat u nahi dugunik; izan ere, zerizan hau ideian soilik ezartzen da oinarrian eta ez bere baitan, eta beraz, arrazoime n a r e n erabilera enpirikoare n gida gisa balio behar digun batasu n siste m a t ikoa adieraz t e a rr e n best erik ez, hala ere, batas u n honen oinarria zein den edo batas u n hau kausa gisa funtsa tz e n duen zerizan ar e n barneko berekitas u n a zein den erabaki gabe .

Horrela, arrazoim e n espekula tibo soilak Jainkoaz emat e n digun adigai transz e n d e n t a l eta deter min a t u bakarra adiera zehatz e n e a n deistikoa da, h. d., arrazoim e n a k ez du emat e n halako adigaiare n errealit at e objektiborik, baizik zerbaite n ideia best erik ez du emat e n eskura, bertan errealita t e enpiriko orok bere batasu n goren a eta beharrezko a oinarritzen duela, eta ideia hau ezin dugu pents a t u , arrazoim e n a r e n legee n araber a gauza ororen kausa den subst a n tzia erreal batekin

analogian izan ezik, eta hau edonon objektu berezi gisa pentsa tz e n dugu, eta ez dugu nahiago, arrazoime n a r e n printzipio erregula tz ailear e n ideiarekin askietsiz, pents a tz e a r e n baldintza ororen osaket a alde batera uztea , giza adime n ar e n t z a t transz en d e n t e a den heine a n , nolana hi ere hau ezin baita bater a tu gure ezagutz e n batas u n sistem a t iko bete gin bat lortzeko asmo ar ekin, zeinari arrazoime n a k behinik behin zedarririk ez dion ezartz en.

Horrega tik gerta tz e n da jainkotiar zerizan bat onartzen duda n e a n ez dudala bere betegintz arr e goren ar e n barneko ahalgarri t as u n a r e n adigairik, ezta bere izatear e n beharrezkota s u n a r e n adigairik ere, baina, hainbe s t ez , beharb a d a k o a denar ekin zerikusia duten best e galdekizun guztiak gogob e t e ditzaket eta arrazoim e n a ri gogob e t e bete gin e n a ema n diezaioket bere erabilera enpirikoan batas u n ikertzaile goren ari dagokion ez , baina ez aurres u po sizio honi berari dagokionez; honek frogatz e n du bere interes espekula tiboak legezt a tz e n duela, eta ez bere ikuskerak, bere esferaz goiti hain urrun dagoe n puntu bate tik abiatzera , hortik bere objektu ak osoki konplitu bate a n kontsider a tz e a r r e n .

Heme n, aurres u po sizio bat eta berbera n pentsa m old e a r e n bereizket a bat azaltzen da, aski sotila dena , baina, dena dela, Filosofia transz en d e n t a l e a n munta handikoa ere baden a . Aski arrazoi izan dezake t zerbait erlatiboki onartz eko (suppositio relativa) hori eraba t onartzera baimen d u a izan gabe (suppositio absolut a). Bereizket a hau zuzen a da autug ai a printzipio erregula tz aile bat best erik ez dene a n , zeinaren beharrezkota s u n a bere baitan ezagutz e n dugun, baina ez bere jatorria, eta horret ar ako oinarri goren bat onartze n dugu printzipioare n orokortasu n a modu deter min a t u a g o bate a n pents a tz eko asmo soilarekin, adibidez, nik ideia transz e n d e n t a l soil bati dagokion zerizan bat existitzen dela pents a tz e n dudan e a n . Izan ere, hor gauza horren izatea inoiz ezin dut onartu bere baitan, objekturen bat deter min a t uki pents a t u ahal izatea ezein adigaik ez baitu lortzen, eta nire adigaien baliotasu n objektiboare n baldintzak ideia berare n bitart ez dira bazter tu ak . Errealitat e ak , subst a n tziak, kausalita t e a k, baita izatear e n beharrezkot a s u n a k ere, objektu baten ezagutz a enpirikoa ahalbide tz eko erabileraz gain ez dute objekture n bat deter min a t uko lukeen esan a hirik. Erabil daitezke bai gauz en ahalgarri t as u n a r e n argiket ar ako sentsu e n mundu a n , baina ez mund u- osokiaren ahalgarri t as u n a r e n argiket a n , zeren argiket a-oinarri hau mund utik at baitago , eta beraz, esperien tzia ahalgarriare n objektua ezingo bailuke izan. Hala ere, halako zerizan ulertezina , hots, ideia soil baten objektu a, erlatiboki onar dezake t sentsu e n mundu ari dagokionez , baina ez bere baitan. Izan ere, nire arrazoim e n a r e n erabilera enpiriko ahalbait handien ar e n oinarrian (batas u n sistem a t iko- osoare n a , honet az laster zehazkiago hitz egingo dudala) ideia bat baldin bada go, bere baitan esperien tzian inoiz egokiro aurkeztu ezin dena , nahiz eta bera batas u n enpirikoa maila ahalbait goren er a hurbiltzeko ezinbes t e a n beharrezko a den, ordua n baime n d u a izateaz gain, behartu a ere izango naiz ideia hori egikaritzera , h. d., berari objektu erreal bat ezartz er a, baina Zerbait oro har gisa best erik ez, bere baitan inolaz ere ezagutz e n ez duda n zerbait , zeinari batas u n siste m a t iko haren oinarria den heine a n soilik emat e n dizkiodan batas u n honi dagokionez adime n ar e n adigaien erabilera enpirikoaren analogo ak diren berekitas u n a k. Munduko errealita t e e kin, subs t a n tziekin, kausalita t e a eta beharrezkota s u n a r e kin analogian hau dena betegintz arr e goren e a n jabetz e n duen zerizan bat pents a t uko dut, eta ideia hori nire arrazoim e n e a n soilik funtsa tz e n den heinea n , zerizan hori arrazoim e n beregaina bezala pentsa dezaket , harmo nia eta batasu n handien ar e n ideien bitartez mundu- osokiaren kausa dena, eta halako moldez egin dezake t , non nik ideia zedarrizta tz e n duten baldintza guztiak bazter tz e n baititut , honela jatorrizko oinarri honen babe s e a n mundu- osokiaren anizkunt as u n a r e n batas u n siste m a t iko a, eta bere bitart ez , arrazoim e n a r e n erabilera enpiriko ahalbai t handien a ahalbide tz eko best erik ez, lotura guztiak arrazoim e n goren baten orden ak e t ak balira bezala ikusten dituda n heine a n , gure a horren kopia ahula izaki. Hainbes t ez , zerizan goren hau adigai soilen bitart ez pentsa tz e n dut, aplikazioa bene t a n sentsu e n mundu a n soilik duten adigaien bitart ez; aurres u po sizio transz e n d e n t a l hark erabilera erregula tz ailea baino ez duen ez , hots, esperien tziare n batas u n ahalbai t handien ar e n substra tu a eman behar duen ez gero, ordua n

ederki pents a dezaket mundu tik bereizten duda n zerizan bat sentsu e n mund u a ri soilik dagozkion berekitas u n e n bitartez. Izan ere, nik ez dut inolaz ere eskatz e n , eta ez nago baimen d u a ere eskatz era , nire ideiaren objektu hau bere baitan denar e n arab er a ezagutz e a ; izan ere, ez dut horret ar ako adigairik, eta errealita t e a k, subst a n tziak, kausalit at e a r e n eta baita izatear e n beharrezkota s u n a r e n adigaik berak ere esan a hi oro galtzen dute eta adigai kaskalen izenburu ak dira, batere edukirik gabe ak, ni beraiekin sentsu e n alorretik at ausar tz e n banaiz. Berez erab a t ezez agu n a den zerizan batek mundu- osokiaren batasu n siste m a t iko handien ar ekin duen erlazioa pents a tz e n dut nire kaburako, honela bera nire arrazoim e n a r e n erabilera enpiriko ahalbai t handien ar e n printzipio erregula tz ailear e n eske m a bihurtzeko best erik ez.

Gure ideiaren objektu transz e n d e n t a l ari begira tz e n badiogu orain, orduan bere errealita t e a (Wirklichkeit) bere baitan ezin dugula aurresu p o s a t u dakus a g u errealita t e a (Realität), subst a n tzia, kausalita t e a , eta abarre n adigaien arab er a , zeren adigai hauek ezin baitzaizkio inolaz ere aplikatu sentsu e n mundu tik eraba t bereizten denari. Beraz, zerizan goren baten arrazoime n a r e n suposizioa kausa goren gisa erlatiboki best erik ez da pents a tz e n sentsu e n mundu ar e n batasu n sistem a t ikoar e n mes e d e t a n , eta Zerbait best erik ez da ideian, eta ez dakigu inolaz ere ea bere baitan zer ote den. Honen bitartez argitzen da era berea n ea zergatik behar dugun bere baitan beharrezkoa den jatorrizko zerizanar e n ideia existituz sentsu ei eman a zaionari dagokion ez , honet az eta bere beharrezko ta s u n absolutu az , aldiz, inoiz adigairik ezin izan dezake g u n e a n .

Orain Dialektika transz en d e n t a l osoare n emaitza nabariki jar dezake gu begi- bistan eta arrazoime n hutsar e n ideien azken asmo a zehazki deter min a dezake gu , zeinak gaizki- ulertze a g a t ik eta zuhurtzia gabeziag a t ik soilik bihurtzen diren dialektikoak. Arrazoime n hutsak, egitat e a n , ez du bere buruaz baino jarduten , eta ezin du best el ako zereginik izan, zeren berari ez baitzaizkio emat e n objektu ak esperien tzia- adigaiare n batasu n e r ak o, baizik adimen- ezagutz ak arrazoim e n-adigaiare n batasu n e r ak o, h. d., printzipio bate a n batut a biltzeko. Arrazoime n ar e n batas u n a sistem a r e n batasu n a da eta batasu n sistem a t iko honek ez dio balio arrazoim e n a ri objektiboki oinarri- esakun e bater ako, honela objektue t a r a hedatz eko, baizik subjektiboki maxima gisa objektue n ezagu tz a enpiriko ahalgarri orotara hedatz eko. Hala eta guztiz ere, arrazoim e n a k adimen a r e n erabilera enpirikoari ema n diezaioke e n bilkura sistem a t ikoak ez du bere heda p e n soila eskatz en , baizik aldi berea n bere zuzenta s u n a segur t a tz e n du, eta halako batasu n sistem a t ikoar e n printzipioa objektiboa ere bada, nahiz era indet er min a t u a n izan (principium vagu m), ez printzipio eratz aile gisa zerbait bere objektu zuzen ari dagokionez deter min a tz e a rr e n , baizik oinarri- esakun e erregula tz aile eta maxima soil gisa arrazoim e n a r e n erabilera enpirikoa adimen a k ezagutz e n ez dituen bide berriak irekiz amaiga b e r a n t z (indet er min a t u r a n tz) bultzatz e a rr e n eta finkatze arre n , inoiz, ordea, erabilera enpirikoare n lege e n aurka egin gabe.

Arrazoime n ak, ordea , batas u n siste m a t iko hau ezin du bere ideiari aldi berea n objektu bat ema n ez baino pents a t u , zeina, best alde , ezein esperien tziare n bitartez ezin den eman; izan ere, esperien tziak inoiz ez du eskura tz e n batas u n siste m a t iko bete gina r e n adibiderik. Arrazoimen a r e n zerizan hau (ens rationis raciocinat a e ) benet a n ideia soila da, eta ez da, beraz, eraba t eta bere baitan erreal a den zerbait bezala onartz en , baizik problem a t ikoki baino ez da ezartz en oinarrian (adime n ar e n ezein adigairen bitartez ezin dugulako lortu), horrela sentsu e n munduko gauze n elkarlotura oro bere oinarria arrazoim e n a r e n zerizan honet a n balu bezala ikusteko, baina bertan batasu n siste m a t ikoa oinarritzeko asmo ar ekin best erik ez, arrazoim e n a ri ezinbes t eko a zaiona, adimen a r e n ezagutz a enpirikoari, ordea , edozein kasut a n susta g ar ria eta, hala ere, inoiz oztopog arria izan ezin zaiona.

Ideia honen esan a hia bereh al a ezezagu tz e n da gauza erreal baten baiezta p e n tz a t edo aurres u po sizio soiltzat ere hartzen baldin bada , zeinari mundu ar e n egitura siste m a t iko ar e n oinarria egozt e a pents a ziteke e n; aitzitik, guztiz erab akitzek e uzten du gure adigaiei ihest en dien bere oinarriak zein antolaer a duen, eta ideia bat ezartzen da arrazoim e n a ri hain funtsezko a eta

adimen a ri hain senda g a r ri a zaion batas u n hura heda tu ahal izateko ikuspuntu gisa; hitz bate a n , gauz a transz e n d e n t a l hau arrazoim e n a k esperien tzian batas u n sistem a t ikoa era ahalbait zabale a n heda tz eko duen printzipio erregula tz aile haren eske m a soila da.

Halako ideia baten lehen objektua ni neu naiz izaera pentsa tz aile gisa (arima) soilik kontsidera t u a . Zerizan pents a tz ailea bere baitan zein berekitas u n e kin existitzen den aztertu nahi badut , ordua n esperien tziari galdetu behar diot, eta kategoria guztiet a t ik bat bera ere ezin diot aplikatu objektu honi, baldin eta bere eske m a sentsuzko begiesp e n e a n emat e n ez bazait. Honekin, ordea, ez naiz inoiz iristen barneko sentsu ar e n agerp e n ororen batasu n siste m a t ikora. Urrun eram a n ezin gaituen esperien tziare n adigaiare n ordez (arima benet a n denare n adigaiar e n ordez), beraz, arrazoim e n a k pents a tz e ororen batasu n enpirikoare n adigaia hartzen du, eta batas u n hori baldintza tu g a b e a eta jatorrizkoa bezala pents a t uz , berta t ik abiatut a subst a n tzia bakun ar e n arrazoime n a r e n adigaia (ideia) sortzen du, zeina, bere baitan aldaezina izatea n (pertson ari dagokionez identikoa), bere tik at daud e n best e gauz a erreal ekin komunit a t e a n dagoe n ; hitz bate a n , inteligentzia beregain bakun baten adigaia hartzen du. Heme n, ordea, arimare n agerp e n e n argiket ako batas u n sistem a t iko ar e n printzipioak baino ez ditu begi- bistan, hots, deter min azio oro subjektu bakar bate a n balego bezala kontsider a tz e a , indar oro, ahal den heine a n , jatorrizko indar bakarre tik eratorria balitz bezala kontsider a tz e a , aldakun tz a oro zerizan iraunkor bat eta berber ar e n egoere t ako a balitz bezala kontsider a tz e a , eta agerpen oro espazioa n pentsa t z e ar e n ekintze t a t ik osorik ezberdina balitz bezala errepre s e n t a t z e a . Subst a n tziar e n bakunta s u n hark eta best e ezaugarriek printzipio erregula tz aile honen tz ako eske m a k izan behar dute, eta ez da aurres u po s a t z e n arimen berekita su n e n oinarri errealak direnik. Izan ere, hauek osoki ezagu tz e n ez ditugun best e oinarriet an funtsa daitezke, guk arima onartu t ako predikatu horien bitartez bene t a n bere baitan ezagutu ezin dugun bezala, bereh al a aplikatu nahi dizkiogun predikatu e n bitartez , hain zuzen, in concre to inolaz ere errepre s e n t a t u ezin daiteke e n ideia soil bat osatze n duten heinea n . Halako ideia psikologiko bate tik ezin da aldea baino hartu, bera ideia soila baino gehiago tz a t hartze a galaraz t e n bada behintz a t , h. d., arrazoim e n a r e n erabilera sistem a t ikoari soilik aplikatze a gure arimare n agerp e n ei dagokien ez . Izan ere, eraba t best el ako ak diren agerp e n gorpuzdu n e n lege enpirikorik ez da sartzen barneko sentsuari soilik dagokion ar e n argiket a n; hor ez dira arimen sorket a, deusez t a p e n a eta palingen e s i a eta abarre n hipotesi kaskarinak onartzen; beraz, barneko sentsu ar e n objektu honen kontsider azioa huts- hutsik eta homog e n e o a k ez diren berekitas u n e kin naha s tu gabe egiten da, eta horrez gain arrazoim e n a r e n azterket a subjektu honet ako argiket a- oinarriak, ahal den heinea n , printzipio bakar bate a n biltzera zuzentz en da; hau dena halako eske m a zerizan erreal bat balitz bezala hartuz egin daiteke hobere n , eta horrela bakarrik egin daiteke gainera . Ideia psikologikoak ezin du adigai erregula tz aile baten eske m a baino adierazi. Izan ere, galdetu nahiko banu ea arimak bere baitan izaera espirituala duen, ordua n galdekizun honek ez luke ezein zentzurik izango. Izan ere, halako adigaiare n bitart ez izadi gor puzduna deuseztatu ez ezik, izadi osoa ere deuseztatzen da oro har, h. d., esperien tzia ahalgarriren baten predikatu oro, eta beraz, halako adigaiare n tz a t objektu bat pents a tz eko baldintza guztiak deusez t a tz e n dira, honek bakarrik eta soilik eragiten duen e a n hark zentzurik badu el a esat e a .

Arrazoime n espekula tibo soilaren bigarren ideia erregula tz ailea mundu ar e n adigaia da oro har. Izan ere, izadia benet a n ema n a den objektu bakarra da, eta berari dagokion ez arrazoime n a k printzipio erregula tz aileak behar ditu. Izadi hau bikoitza da, izadi pentsa tz aile a edo gorpuzdun a da. Azkenen go ari dagokion ez , ordea , ez dugu ezein ideiarik behar, h. d., esperien tzia gainditzen duen errepr es e n t a z iorik, bera bere barneko ahalgarrit a su n a r e n araber a pents a tz eko, h. d., kategoriak nola aplikatz en zaizkion deter min a tz eko; berari dagokionez ezein ideia ere ez da ahalgarria , zeren bertar a sentsuzko begiesp e n a r e n bitartez soilik baikara gidatu ak, eta ez oinarrizko adigai psikologikoan gerta tz e n den legez (Nia), zeinak pentsa tz e a r e n forma jakin bat barne biltzen duen, hots, bere batasu n a . Beraz, arrazoim e n hutsar e n tz a t ez zaigu oro harrezko

izadia baino gera tz e n , eta printzipioren baten arab er ako baldintzen osotasu n a bertan . Baldintza haue n ilaren osotas u n absolutu a bere osakide e n eratorket a n ideia bat da, arrazoim e n a r e n erabilera enpirikoan inoiz osorik ezin lor daiteke e n a , baina berega n a k o jokabide ar e n erregel a tz a t balio duen ideia: agerp e n jakinen argiket an (itzuleran edo goraket a n) ilara bere baitan amaiga b e a balitz bezala , h. d., in indefinitum balitz bezala; baina arrazoim e n a bera kausa deter min a tz ailetz a t kontsidera tz e n dene a n (askat as u n e a n ) , printzipio praktikoet a n , beraz, gure aurre a n sentsu e n a ez, baina adime n hutsar e n objektua bage n u bezala, bertan baldintzak ezin daitezke el a agerp e n e n ilaran ezarri, baizik haue t a t ik at, eta egoer e n ilara bera absolutuki (kausa inteligible baten bitart ez) hasi balitz bezala ikus daiteke el a ; honek guztiak ideia kosmologikoak printzipio erregula tz aileak baino ez direla frogatz en du, eta inolaz ere ezin dutela, nolabait esa t eko, eratz aile gisa halako ilaren osotas u n erreala ezarri. Gainerako a arrazoim e n hutsar e n antinomia n dagokion lekuan bila daiteke .

Zerizan baten suposizio erlatiboa baino barnebiltzen ez duen arrazoim e n hutsare n hirugarre n ideia ilara kosmologiko ororen kausa bakarra eta oroaskidun gisa Jainkoaren arrazoime n- adigaia da. Ideia honen objektua erab a t onartzeko ( bere baitan suposatz e k o ) batere oinarririk ez dugu; izan ere, zerk bultza gintzake , edo baita best erik gabe eskubide a ema n lezake, betegintz arr e goren a duen zerizana , bere izaerare n araber a behar- beharrezko a dena , bere adigai soiletik abiatut a sinest eko, edo mundu a ez balitz, berekin harre m a n e a n soilik dene a n suposizio hau beharrezkoa dela baiezta tz eko; eta hor garbi agertz en da, bere ideiak, ideia espekula tibo denak bezala, hau baino gehiago ez duela esan nahi: arrazoime n a k munduko elkarlotura oro batasu n sistem a t iko baten printzipioen arab er a kontsidera tz e a agintzen duela, eta beraz, denak osotara zerizan orobat e r a tz aile bakar bate tik sortu balira bezala kontsidera tz e a agintzen duela, hau kausa goren a eta oroaskidun a den aldetik. Heme n dik argitzen da arrazoim e n a k hem e n bere erregel a formal propioa baino ezin duela izan asmotz a t bere erabilera enpirikoaren heda p e n e a n , inoiz ez, ordea , erabilera enpirikoaren muga oroz goitiko heda p e n a , eta ondorioz, ideia honen azpian ez dago el a ezkuta tu t a esperien tzia ahalgarrira bidera tz e n den bere erabilerare n printzipio eratzailerik.

Arrazoime n ar e n adigaie t a n soilik funtsa tz e n den batasu n formal goren hau gauz en batas u n helburudun a da, eta arrazoim e n a r e n interes espek ulatiboak beharrezkoa egiten du orden ak e t a oro mundu a n arrazoim e n goren e n baten asmotik sortu balitz bezala begiztatz e a . Halako printzipioak esperien tzien alorrari aplikatzen zaion gure arrazoim e n a ri ikuspe gi eraba t berriak emat e n dizkio, honela munduko gauzak lege teleologikoen arab er a elkarlotzeko eta horren bitart ez beren batasu n sistem a t iko goren er a iristeko. Inteligentzia goren ar e n aurresu p o sizioa, mundu- osokiaren kausa bakarra den heinea n , beti zaio baliagarria arrazoim e n a ri , eta inoiz ezin dio kalterik egin. Izan ere, baldin eta lurraren (biribila baina pixka bat zapaldu a) 137 , mendien eta itsaso e n , eta abarren figura aldez aurretik sortzaile baten asmo jakintsu soiltzat hartzen baditugu, ordua n bide honet a n aurkikuntz a kopuru handi bat egin dezake g u. Aurresuposizio honet a n gera tz e n bagar a , printzipio erregulatzaile soil gisa, ordua n errakun tz ak ere ezingo gaitu kaltetu. Izan ere, hainbe s t ez , hortik ezin da hau baino ondoriozta tu: guk bilkura teleologikoa (nexus finalis) itxarote n genu e n e a n , mekanikoa edo fisikoa (nexus effectivus) soilik gerta tu zela, eta halako kasuan batas u n bat gehiago galdu best erik ez dugu egin, baina arrazoim e n a r e n batas u n a zapuztu gabe bere erabilera enpirikoan. Dena dela, oztopo honek ere ez du ukitzen legea bera asmo orokorrea n eta teleologikoa n oro har. Izan ere, anato mis t a bat konbe n tzi dezake g u bere errore az abere gorputz baten organo a helburu bati lotzen dione a n helburu a nabariki berta tik ez dela ondoriozta tz e n erakuts badez ak e g u , baina osorik ezinezkoa da kasu bate a n frogatz ea izadiaren antolake t a batek ezein helbururik ez duela, antolake t a edozein izanda ere. Horrega tik, (medikue n) Fisiologiak gorputz organiko baten estrukturar e n helburue n bere ezagup e n enpiriko oso zedarriztatu a hainbes t e heda tz e n du arrazoim e n hutsak soilik emat e n duen oinarri- esakun e baten

bitart ez , non bertan bereh al a eta gainera adituen ados t a s u n a r ekin onartz en baita abere e t a n denak bere balioa eta asmo ona duela; aurres u po sizio honek eratzailea izan behar badu, egun go behak e t a k baime n tz e n diguna baino askoz urruna go doa; eta hortik ikusten da arrazoim e n a r e n printzipio erregula tz ailea baino ez dela mundu ar e n kausa goren ar e n kausalit at e helburud u n a r e n ideiaren bitart ez batas u n siste m a t iko goren er a iristeko, hura inteligentzia goren gisa asmo jakintsue n e n araber a guztiaren kausa balitz bezala .

Ideia hau erabilera erregula tz aile soilera murrizteari uko egiten badiogu, ordea , ordua n arrazoime n a era ezberdine a n naha s t e n da, berak, hainbe s t ez , ibilera baten zeinua barnebildu behar duen esperien tziare n lurra uzten duen heinea n , eta honet az goiti ulertezina eta ikertezina dener a ausartz e n den heinea n , garaiera horret a n halab e h a r r ez zorabia tu egiten delarik, zeren ikuspuntu horret a t ik bere burua esperien tziari egokitut ako erabilera orota tik osorik moztua ikusten baitu.

Zerizan goren baten ideia erregula tiboki ez ezik eratzaileki ere (ideia baten izaerar e n aurka doan a) erabiltze tik sortzen den lehen e n g o huts egite a arrazoim e n alferra da (ignava ratio) 138 . Horrela dei dakioke bere izaerar e n azterket a puntu bate a n , edonon izanda ere, erab a t osatua ikustaraz t e n duen eta arrazoim e n a geraraz t e n duen oinarri- esakun e a ri , bere zeregin a osorik bete balu bezala. Horrega tik, ideia psikologiko bera printzipio eratzailea bezala erabiltzen dene a n gure arimar e n agerp e n e n argiket ar ako eta ondoren , gainera , subjektu honen gure ezagu tz ar e n heda p e n e r a ko esperien tzia oroz goiti (bere egoer a heriotzare n ondoren), orduan arrazoim e n a r e n lana erosoa bihurtzen da, baina era bere a n esperien tzien gidaren araber ako bere izaerar e n erabilera oro ere osorik zapuztuz eta deusez t a t uz . Horrela, espiritualista dogm a tikoak egoer e n aldakuntz a orotan aldaezin dirauen pertson ar e n batas u n a bera nian zuzenki haut e m a t e a uste duen subst a n tzia pentsa tz aile ar e n batasu n e t ik abiatut a argitzen du; lehen- lehenik gure heriotzare n ondore n gerta tuko diren gauze n g a t ik hartzen dugun interes a gure subjektu pents a tz ailear e n materiag a b e k o izaerare n kontzientzia tik abiatut a argitzen du, eta abar, eta argiket a- oinarri fisikoet a tik abiatze n den gure barneko agerp e n e n kausen izaerar e n azterket a oro saihes t e n du, berak, nolab ai t esat eko , arrazoime n transz e n d e n t e baten botere- erab aki baten bitart ez esperien tziare n ezagu tz a- iturri imane n t e a k ezikust e n dituelako bere erosot a s u n a r e n mes e d e t a n , baina ikuskera ororen kalterako. Are argiago gerta tz e n da ondorio kaltegarri hau inteligentzia goren baten gure ideiaren dogm a ti s m o a n eta bertan faltsuki oinarritut ako izadiaren sistem a teologikoan (Teologia fisikoa). Izan ere, hor, izadian agertz en diren eta sarri guk horret ar ako soilik sortut ako helburu ak kause n ikerket a ongi erosoa bihurtzeko dira baliagarriak, hots, hauek materiare n mekanis m o a r e n lege orokorrea n bilatu beharre a n , zuzenki jakintza goren ar e n asmo ikertezinera jotzeko eta arrazoim e n a r e n ahalegin a osatutz a t ikusteko bere erabilera aurrez t e n dugun e a n , zeinak inon ez duen gida- hari bat aurkitu, izadiaren orden ak eta aldaket e n ilarak bere barneko lege orokorren arab er a eskura tz e n digune a n izan ezik. Hutsun e hau saihet s daiteke izadiaren zati batzuk, adibidez, lur irmoare n banak e t a , bere landualdia, mendien antolaer a eta egoera , baita landare eta abere erresu m e n organizazioa ere, helburu e n ikuspunt u tik kontsidera tz e a z gain izadiaren batasu n sistem a t ikoa inteligentzia goren baten ideiari dagokionez osorik orokorra bihurtzen badugu. Izan ere, hainbe s t ez , helburu t a s u n bat ezartzen dugu oinarrian izadiaren lege orokorren araber a , berta tik antolaket a berezirik baztertu gabe, aitzitik, hauek gehiago edo gutxiago ezagu g ar ria den eran guretz a t ezaug arri tu best erik ez dira egin, eta guk elkarlotura teleologiko baten batasu n sistem a t ikoar e n printzipio erregula tz ailea dugu, aldez aurretik deter min a tz e n ez dugun a, ordea, baizik bera lortzeko itxarop e n e a n elkarlotura fisiko-mekanikoari soilik jarraiki ahal gatzaizkio lege orokorren araber a . Izan ere, horrela baino ezin heda dezake beti batas u n helburud u n a r e n printzipioak arrazoim e n a r e n erabilera esperien tziari dagokionez berari kasu bakar bate a n ere kalterik eragin gabe.

Batasu n siste m a t iko ar e n printzipio honen gaizki- ulertze tik sortzen den bigarren hutse gi t e a arrazoime n erratu ar e n a da (pervers a ratio, υστερον πρ´ ο τερον rationis). Batasun siste m a t ikoar e n ideia, printzipio erregula tz aile gisa, gauz en loturan batasu n hura izadiaren lege orokorren araber a bilatzeko da baliagarria , eta batasu n honet a tik abiatu t a bide enpirikoan zerbait aurki daiteke e n heine a n , bere erabilerar e n osotas u n e r a hurbildu garela sines t eko ere bai, noski, bera inoiz lortu ez arren. Honen ordez jokabide a iraultzen da eta batasu n helburudu n a r e n printzipioren baten errealita t e a , hipost a tikoa den heine a n , oinarrian ezarriz hast en da, halako inteligen tzia goren baten adigaia, bere baitan osoki ikertezina den adigaia, antropo m orfikoki deter min a t uz eta izadiari helburu ak bortxaz eta diktatorialki ezarriz hauek izadiaren ikerkuntz a fisikoaren bidetik bilatu beharre a n , arrazoizkoa izango litzateke e n modu a n, eta horrenb e s t e z , izadiaren batasu n a lege orokorren arab er a osatzeko soilik balio beharko lukeen teleologiak, orain, aitzitik, hura ezeztara riz gain arrazoim e n a bere helburu tik baztertz en du, alegia, halako kausa goren eta inteligible baten izatea helburu honen araber a izadiatik abiatu t a frogatz e a . Izan ere, helburu t a s u n handien a izadian a priori ezin aurres u po s a daiteke e n e a n , h. d., bere esentziare n tz a t apropos a bezala ezin aurres u po s a daiteke e n e a n , nola nahi da bera bilatzeko eta bere eskalan sortzaile baten betegintz arr e goren er a hurbiltzeko beharra izan, hots, behar- beharrezko a, eta beraz, a priori ezagu g a rria denera hurbiltzeko? Printzipio erregula tz aileak batas u n sistem a t ikoa izadiaren batasun gisa aurresu p o s a t z e a eskatz en du, enpirikoki ezagu tu a ez ezik, a priori nahiz oraindik indet er min a t uki aurres u po s a t u a ere bade n a , absolutuki, eta beraz, gauz en esentzia tik ondoriozta tu balitz bezala. Aurretiaz zerizan orden a tz aile goren a ezartz en badut oinarrian, orduan izadiaren batas u n a egitat e a n ezezta tu egiten da. Izan ere, gauz en izaerari eraba t arrotza eta beharb a d a k o a zaio, eta ezin da beren lege orokorret a t ik abiatut a ezagu tu . Horrega tik, zirkulu akasd u n a sortzen da frogan, bene t a n frogatu behar zena aurresu p o s a t z e n baita.

Izadiaren batasu n sistem a t ikoar e n printzipio erregula tz ailea eratzailetza t hartze ak eta ideian arrazoim e n a r e n erabilera harmo nia t s u a r e n oinarrian baino ezartzen ez dena kausa gisa hipost a tikoki aurresu p o s a t z e a k arrazoim e n a nahas t e a best erik ez du esan nahi. Izadiaren ikerket ak bere ibilera best erik ez du egiten izadiaren kause n katea n bere lege orokorren araber a , hots, sortzaile baten ideiaren araber a , noski, baina ez edonon bilatzen duen bere helburu t a s u n a eratortz eko, baizik bere izatea izadiko gauze t ako esentzian ezagutz eko, baita oro har gauza ororen esen tzian ere bilatzen den helburut a s u n honet a t ik ezagu tz eko, eta beraz, behar- beharrezkotz a t ezagu tz eko, ahal izanez gero. Azken hau lor daiteke ala ezin daiteke, baina ideiak beti zuzena izaten dirau, baita bere erabilerak ere printzipio erregula tz ailea baino ez den baten baldintze t a r a murrizten dene a n .

Batasu n helburudu n osoa bete gin tz arre a da (absolutuki kontsidera t u t a) . Hau ez baldin badugu aurkitzen esperien tziaren objektu osoa osatze n duten gauze n esentzian, h. d., gure ezagu tz a objektiboki baliogarri ororen gauz en esentzian, eta beraz, izadiaren lege orokor eta beharrezko e t a n , orduan nola nahi izango dugu hortik zuzenki kausalit at e ororen jatorria den jatorrizko zerizan baten betegintz arr e behar- beharrezko eta goren baten ideia inferitu? Batasun sistem a t iko goren a eta, ondorioz, helburudu n a ere baden a giza arrazoim e n a r e n erabilera goren ar e n ahalgarri t as u n a r e n eskola eta oinarritzap e n a bera da. Bere ideia, beraz, gure arrazoime n a r e n esentziarekin bereiztezinki lotua dago. Ideia berber a gure tz a t lege- emailea da eta, horrela, berezkoa da berari dagokion arrazoime n lege- emaile bat onartze a (intellectus arche typ u s ) , berta tik izadiaren batas u n sistem a t iko oro eratorri behar dela gure arrazoime n a r e n objektu gisa.

Arrazoime n hutsare n antino mia landu dugun e a n , zera esan dugu: arrazoim e n hutsak egiten dituen galdekizun guztiek absolutuki erantzun g ar riak izan behar dutela eta gure ezagutz a r e n zedarrien aitzakia, izadiko arazo askotan saihes t ezina eta bidezkoa dena, hem e n ezin dela baimen d u , zeren hem e n galdekizunak ez baitira gauz en izaeraz egiten, baizik arrazoim e n a r e n izaeraz eta bere barneko antolake t az best erik ez. Orain lehen itxurare n araber a baiezt ap e n

ausar t a den hau arrazoim e n hutsak bere interes handien a eskaintze n dien bi galdekizunei begira baiezt a dezake gu , eta horren bitartez , arrazoim e n a r e n Dialektikare n gure kontsiderazioa konplituki osa dezake gu .

Beraz, lehenik galdetz e n bada (Teologia transz e n d e n t a l ari dagokionez) 139 , ea mundu tik ezberdin a den zerbait bada go e n , mund u a r e n orden a eta bere bilkurare n oinarria barnebil tzen duen zerbait lege orokorren araber a , orduan erantzun a zera da: ezbairik gabe . Izan ere, mundu a agerp e n e n batuke t a bat denez gero, ordua n bere oinarri transz en d e n t a l batek, h. d., adime n hutsari soilik pentsa g a r ri a zaionak izan behar du. Bigarrenik, galdekizun a zera bada: ea zerizan hau subs t a n tzia den, errealita t e goren a duen, beharrezkoa, eta abar den, orduan hau erantzut e n dut: galdekizun honek ez du esanahirik . Izan ere, halako objektu baten adigaia egiten saiatze a n erabiltzen ditudan kategoria guztiak ez dute erabilera enpirikoa baino eta ez dute batere zentzurik esperien tzia ahalgarriko objektuei, h. d., sentsu e n mundu ari ez bazaizkio aplikatzen. Alor honet a t ik at adigaientz ako izenburu ak best erik ez dira, onar daitezke e n a k , baina beren bitartez ezer ezin delarik ulertu. Azkenik, hirugarrenik, galdekizun a zera bada: ea guk gutxienez mundu tik ezberdin tz e n den zerizan hau ezin pentsa dezake g u n esperien tziako objektu ekin duen analogia baten arab er a , orduan erantzun a hau da: noski , baina objektu gisa ideian best erik ez, eta ez errealita t e a n , hots, bera guretz a t mundu a r e n antolaket a r e n batas u n sistem a t ikoar e n , orden ar e n eta helburu t a s u n a r e n substra tu ezez agu n a bada best erik ez, zeina arrazoim e n a k bere izaerare n ikerket ar e n printzipio erregula tz ailea bihurtu behar duen. Are gehiago, ideia honet a n printzipio erregula tz ailear e n t z a t beharrezko ak diren antropo m orfismo jakinak baimen ditzake gu lotsarik eta oztoporik izan gabe . Izan ere, beti ere ideia bat best erik ez da, mund utik ezberdina den zerizanari zuzenki lotzen ez zaion ideia, baizik mundu ar e n batasu n siste m a t ikoar e n printzipio erregula tz aileari, nahiz eta hau bere eske m a r e n bitartez best erik ez egin, hots, asmo jakintsu e n araber a batas u n horren sortzailea den inteligen tzia goren ar e n bitart ez . Horren bitartez ez da pents a t u nahi izan mundu a r e n batas u n a r e n jatorrizko oinarri hau ea bere baitan zer ote den, baizik ea guk bera edo, are gehiago, bere ideia nola erabili behar dugun mund uko gauz ei begira arrazoime n a r e n erabilera siste m a t iko ari dagokionez .

Onartu ahal dezake g u (jarraituko da galdetz e n) mundu ar e n sortzaile jakintsu eta ahalguz tidun bakarra? Batere zalantzarik gabe ; eta ez hau soilik, baizik guk halakoa aurres u po s a t u egin behar dugu. Hala ere, hainbe s t ez , gure ezagutz a esperien tzia ahalgarriaren alorraz goiti heda tz e n ahal dugu? Inolaz ere ez. Izan ere, Zerbait aurresu p o s a t u dugu bere baitan denaz adigairik izan gabe (objektu transz en d e n t a l soila), baina mund u- eraikinaren orden a sistem a t ikoa eta helburud u n a r ekin harre m a n e a n , zeina izadia estudia tz e n dugun e a n aurresu p o s a t u behar dugun, eta guri ezez agu n a zaigun zerizan hura inteligen tzia batekin (adigai enpirikoa) analogian soilik pents a tz e n dugu, h. d., bertan oinarritzen diren helburu ari eta bete gin tz arre a ri begira zuzenki gure arrazoim e n a r e n baldintzen araber a halako batas u n sistem a t iko ar e n oinarria barne bil dezaket e n berekita su n ekin hornitua . Ideia hau, beraz, konplituki deter min a t u a dago gure arrazoime n a r e n mund u- erabilerari dagokione z . Baliotasu n absolutuki objektiboa eman nahi badiogu, ordua n guk pents a tz e n dugun ideian baino ez den zerizan a dela ahaztuko genuk e, eta hainbe s t ez , mundu ar e n kontsiderazioare n bitartez deter min a g a r ri ak ez diren oinarriet a t ik abiatze n bagar a , ordua n printzipio hau arrazoim e n a r e n erabilera enpirikoari egokiro aplikatzeko ezgaiak bihurtuko ginat eke .

Baina erabili ahal dezake t honela zerizan goren baten adigaia eta aurresu p o sizioa (oraindik galdetuko da) mundu ar e n arrazoizko kontsiderazioan? Bai, horret ar ako ezarri zen benet a n oinarrian arrazoim e n a r e n ideia hau. Hala ere, helburue n antza duten orden ak e t ak asmotz a t hartu ahal ditzaket , jainkotiar nahim e n e t ik eratortze n ditudan heinea n , nahiz eta mundu a n horret ar ako eratu den joera berezi baten bitart ez izan? Bai, hau ere egin dezakez u e , baina berdin balio behar baldin badu norbait ek esa t e a jainkotiar jakintzak dena horrela bere helburu goren er ako orden a t u duela, edo jakintza goren ar e n ideia erregula tz ailea dela izadiaren ikerkuntz a n eta bere batasu n

sistem a t ikoar e n eta helburud u n a r e n printzipioa dela izadiaren lege orokorren araber a , baita hura ohartze n ez dugun e a n ere, h. d., hura haute m a t e n duzuen e a n ere, eta beraz, erab a t berdin izan behar zaizue esa t e a : «Jainkoak zuhurki horrela nahi izan du» edo «izadiak zuhurki orden a t u du». Izan ere, batasu n sistem a t iko eta helburud u n goren a baitzen zuen arrazoim e n a k izadiaren ikerket a ororen oinarrian ezartze a eskatz en zuena printzipio erregula tz aile gisa, zuei inteligentzia goren ar e n ideia printzipio erregula tz ailear e n eske m a gisa oinarrian ezartzeko eskubide a emat e n zizuena, eta printzipioare n arab er a mundu a n zenbat eta helburu t a s u n gehiago aurkitu, ordua n eta zuen ideiaren zuzent a s u n a r e n baiezt ap e n gehiago lortuko dituzue; baina aipatu t ako printzipioak izadiaren batas u n ahalbait handien a eta beharrezko a bilatze a baino ez duen ez asmotz a t , ordua n zerizan goren baten ideia honi eskertu beharko diogu, hura lortzen dugun heinea n; izadiaren lege orokorrak ezin ditugu, ordea , alde batera utzi, ideiak bera lortzeko baino ez baitira ezartz en oinarrian geure buruarekin kontrae s a n e a n erori gabe, horrela izadiaren helburut a s u n hori bere jatorriaren araber a beharb a d a k o a eta hiperfisikoa den zerbait bezala ikusteko, zeren ez baikeund e n baimen d u t a aipatu t ako berekitas u n a k dituen izadiaren gaineko zerizan bat onartzera , baizik bere ideia oinarrian ezartzera best erik ez, agerp e n a k siste m a t ikoki elkarrekin elkarlotut a ikuste arre n kausazko deter min azioare n analogiare n araber a .

Horrega tik, mundu a r e n kausa ideian pents a tz eko baimen a dugu, ez antropo m orfismo sotil baten araber a soilik (hau gabe, beraz, ezer pents a t u ezingo litzateke el a rik), hots, hura adime n a , atsegina eta ezat se gin a , baita hauei dagozkien irrika eta nahim e n a eta abar duen zerizan a den aldetik, baizik gainera berari betegin tz arr e amaiga b e a egozteko baimen a dugu, zeinak askoga t ik gainditzen duen mundu a r e n orden ar e n ezagu tz a enpirikoare n bitart ez baime n d u a izango genuk e e n a . Izan ere, batasu n siste m a t iko ar e n lege erregula tz aileak nahi du guk izadia horrela estudia tz e a , edonon anizkunta s u n ahalbai t handien ar e n ondoa n batas u n sistem a t iko eta helburud u n a egongo balitz bezala amaiga b e r a ino . Izan ere, guk mundu a r e n betegin tz arr e honet a t ik hain gutxi somat u edo lortu dugun arren, dena dela, gure arrazoime n a r e n lege- emat e a ri dagokio bera edonon bilatzea eta susm atz e a , eta beti onerako izan behar zaigu, inoiz ez, ordea , kaltegarria, izadia printzipio honen araber a kontsider a tz e a . Era bere a n da argia, ordea, oinarrian ezarritako sortzaile goren baten errepre s e n t a z io honen araber a ez dudala halako zerizan ar e n izatea eta ezagu p e n a ezartzen oinarrian, baizik bere ideia best erik ez, eta beraz, zerizan horret a t ik ezer ez dela eratortze n , baizik bere ideiatik best erik ez, h. d., mund uko gauz en izaera tik halako ideiari jarraiki. Badirudi gure arrazoim e n a r e n adigai honen erabilerar e n egiazko kontzien tzia jakin baina gara tu g a b e a k garai guztiet ako filosofoen hizkuntza apala eta arrazoizkoa eragin duela, zeren izadiaren jakintzaz eta arret az eta jainkotiar jakintzaz esan a hi berdineko adieraz p e n a k bailiran hitz egiten baitut e, eta lehen adierazp e n a ere nahiago dute, arrazoime n espekula tibo soilaren autugai a den bitart e a n , zeren honek baime n d u a zaiguna baino baiezta p e n handiago a egitea ekiditen baitu, eta aldi bere a n arrazoim e n a bere alor propiora, izadira, igortzen baitu.

Horrela, hasiera n esperien tziare n muga oroz goitiko ezagu p e n e n heda p e n a bera agintzen zuela zirudien arrazoim e n hutsak, guk hura zuzen ulertzen badugu, printzipio erregula tz aileak baino ez ditu barnebil tzen , adimen a r e n erabilera enpirikoak lor dezake e n a baino batas u n handiago a eskaintz en duten printzipioak, baina hauek, hainbe s t ez , beren hurbilket are n xede a hain urruti jartzen duten ez , bere buruarekin bat etortze ar e n maila goren a lortzen dute batasu n sistem a t ikoar e n bitart ez , nahiz eta, bera gaizki- ulertzen bada eta bera ezagu tz a transz e n d e n t e e n printzipio eratzailetza t hartzen bada , limurtze eta jakintza irudikatu a sortzen duten itxura distirat su a baina iruzurtiare n bitart ez eta honekin batera , best alde , kontra e s a n eta gatazka amaiga b e a k ere bai.

* * *

Horrel a , giza ez a g u t z a oro be gi e s p e n e k i n has t e n da, hort ik adigai e t a r a doa et a ideie t a r a i n o irist e n da. Berak hiru osa g a i e i dago ki e n e z apriorizko ez a g u t z a - iturriak ditu e n arre n , leh e n be gir a d a n esp e ri e n t z i a r e n mu g a k saih e s t e a dirudi t e n a k , den a del a , kritika osa t u bat e k hon e t a z konb e n t z i tz e n du: arraz oi m e n orok era bil e r a esp e k u l a t i b o a n ezin du el a inoiz osa g a i hau e kin esp e ri e n t z i a ah alg a r r i a r e n alorr az goiti joan, et a ez a g u m e n gor e n hon e n ben e t a k o det e r m i n a z io a met o d o guz ti ak et a ber e oina rri- es ak u n e a k soilik era bil tz e a dela izadi a ber e alde r di barn e k o e n a k art e az t e r tz e k o bat a s u n a r e n prin tzipio ah alg a r r i oror e n ara b e r a , ha u e n art e a n aip a g a r ri e n a helb ur u e n a izaki, inoiz ez, ord e a , ber e mu g a k heg a z gain di tz e k o , ber ai e t a t i k at gure t z a t esp a z io kask al a baino ez bait a g o . Gure ez a g u t z a esp e r i e n t z i a erre a l a z goiti he d a dez ak e t e n es ak u n e guz ti e n az t e rk e t a kritikoak hon e t a z konb e n t z i t u gai tu askiro Analitika tran sz e n d e n t a l e a n : hau e k inoiz esp e ri e n t z i a ah alg a r r i ba t e r a baino ezin direl a gida t u ; et a iraka s p e n abs t r a k t u et a orokor argi e n e n aurk a k o sus m o rik ez bag e n u , baldin et a ikusp e gi erak a r g a r r i et a itxuraz ko e k lehe n e n her t s a p e n a ukat z e r a beh a r t u k o ez ba gin t uz k e , ordu a n arraz oi m e n tran sz e n d e n t a l a k ber e ha n di u s t e e n me s e d e t a n ag er r a r a z t e n ditu e n lekuko dialek tiko orore n gald e k e t a saih e s t u ah al izan go gen uk e ; izan ere , bag e n e k i e n jad a nik ald ez aurr e t ik ziurt a s u n osoz ber e as m o a k agi a n jator r ak zirel a , bain a hut s a l - hut s a l a k izan be h a r dut e l a , zere n ez ein gizakik inoiz lortu ezin dez ak e e n ez a g u t z a r i bai t a g o z kio. Hala ere , per t s o n a arraz oizko e n a iruzur dez a k e e n itxur a r e n egi azko kau s a aurki tz e n ez bad a , hizke t a k buk a e r a r ik ez du e n e z et a gure ez a g u t z a tran s z e n d e n t a l oror e n desk o n p o s a k e t a k ber e osa g a i e t a n (gur e barn e k o izaer a r e n es tu dio gisa) ber e bai t a n balio txikia ez du e n e z , et a filosofo e n t z a t be t e b e h a r r a ere bad e n e z , ordu a n arraz oi m e n esp e k ul a t i b o a r e n land u a l d i oso a bain a hut s a l a ber e lehe n iturrie t a r a i n o xeh e t a s u n e z az t e r t z e a beh a r r e z k o a izat e a z gain –he m e n itxur a dialek tiko a k etorkizu n guz ti a n horr el a irau n g o due n e z , judizioar e n ara b e r a iruzur ti a et a gain e r a he m e n judizioa n jartz e n den inter e s a r e n ara b e r a ere erak a r g a r r i a et a be ti ber ez k o a de n hein e a n - , go m e n d a g a r r i a ere baz e n , nolab a i t es a t e k o , proz e s u hon e n akt ak xeh e t a s u n e z idaz t e a et a ber ak giza arraz oi m e n a r e n artxibo a n gord e t z e a etorkizu n e a n antz ek o errak u n t z a k saih e s t e a r r e n .

IIMETODOAREN IRAKASPEN TRANSZENDENTALA

Arrazoime n huts eta espekula tiboar e n ezagutz a ororen multzoa eraikin bat balitz bezala begira tz e n badut , horren ideia beder e n gugan dugularik, orduan esan dezake t osagai en irakasp e n transz en d e n t a l e a n eraiket a- osagai en ikuspe gi orokorra aurkeztu dugula eta zein mota t ako eraikuntz a, zein altuera eta irmotas u n e k o a izango den deter min a t u dugula. Noski, zeruraino luzatuko litzateke e n dorre bat egiteko asmo a bage n u ere, materialen edukiak etxebizitza bat egitea soilik ahalbide tz e n zuela aurkitu zen, esperien tziare n mailan egiten ditugun zeregine t a r ako aski zabala eta gainbe gira tz eko aski altua zena; baina enpres a ausart hark ekaiaren gabeziag a t ik huts egin behar zuen, baita hizkuntze n naha sk e t a g a t ik ere, zeinak langileak planari buruz ezinbes t e a n banat u zituen eta hauek mundu osoan sakab a n a t u behar zituen, horrela bakoitzak eraikina bere egitas m o a r e n araber a lantzeko. Orain, gure autug ai a ez da materiala , baizik plana bera, eta agian gure ahalm e n osoa gainditu ahal izango lukeen hautazko egitas m o itsurik egiten ez ausar tz eko oharrar aziak izan garen ez , baina etxebizitza finko baten antolake t a ezin dugun ez alde batera utzi, ordua n eraikina egiteko saialdia ema n zaigun eta aldi berea n gure beharrari egokitzen zaion hornidurar e n arab er ako a izango da.

Met o d o a r e n iraka s p e n tran s z e n d e n t a l a z arra z o i m e n hut s a r e n sis t e m a oso a r e n bald in t z a for m al e z de t e r m i n a t u a da g o e n a uler t z e n du t . Hem e n gur e aut u g a i a arraz o i m e n hut s a r e n diziplina , kano n a , arkitek t o n ik a e t a , azk e n i k , hist oria ba t izan g o da e ta zen t z u tran s z e n d e n t a l e a n Logika praktiko ar e n izen p e a n oro har adi m e n a r e n era bi l e r a z es k o l e t a n bila t z e n de n , baina de s e g o k i r o lort z e n de n ber a lortu k o dug u; Logik a orok o r r a adi m e n a r e n eza g u t z a r e n era ber e z i r a ez den e z ze d a r r i z t a t z e n (adi b i d e z , eza g u t z a hut s e r a ) , ez t a obj e k t u jakin e t a r a ere , zer e n ber a k ezin bai tu , be s t e zien t z i e t a t i k eza g u t z a r i k aloka t u ga b e , met o d o ahal g arri e t a r a k o tituluak e t a zien t z i a guz t i e t a n sis t e m a t i k o a de n a z era b i l t z e n dire n adier a z p e n tek n i k o a k azal d u bain o egin , e ta hon e k ikas b e r r i a r i izen a k eza g u t a r a z t e n dizki o ald e z aurr e t i k , zein e n esa n a h i a e ta era bi l e r a leh e n- leh e n i k ger o r a ikasi be h a r k o di tu e n .

Metodoaren irakaspe ntranszend e n t a la r e n

Lehen atalburu a

Arrazoimen hutsaren diziplina

Judizio ezezt aileek, forma logikoari dagokion ez ez ezik, edukiari dagokionez ere ezeztaileak direnek, ez dute arret a berezirik jasotzen gizakien jakingura n; eten g a b e heda p e n a lortzen ahalegintz e n den ezagu tz a- irrikaren etsai bekaizti gisa ikusten dira, eta ia apologia bat behar da haiek jasan best erik ez egiteko eta, are gehiago, beraiei fabore a eta estima emat eko.

Logikoki nahi diren esakun e guztiak adieraz daitezke era ezeztailean , baina gure oro harrezko ezagu tz ar e n edukiari begira, hots, ea bera judizio baten bitart ez heda tu a edo zedarriztatu a den, bada, judizio ezezt aileek errakuntza saihes t e k o zeregin berezia best erik ez

dute. Horrega tik, errakun tz a bat inoiz ahalgarria ez dene a n , ezagutz a faltsua saihes tu beharko duten esakun e ezezt aileak oso egiazkoak dira, baina kaskalak, h. d., ez dira beren helburu ar e n tz a t egokiak, eta horrega tik, sarri barregarriak gerta tz e n dira. Hizlari haren esakun e a , esa t e r ako , Alexand err ek armad a rik gabe ezin izango zuela ezein herri konkistatu .

Gure ezagutz a ahalgarriare n zedarriak oso estuak, juzgatz eko tentazioa handia, eskaintze n den itxura oso iruzurtia eta errakun tz a tik sortzen den kaltea neurritsu a dene a n , hor irakasp e n a r e n alderdi nega tibo ak errakuntz e t a tik askatz eko soilik balio badu ere, gure ezagutz a haziarazi lezaket e n zenbait irakasp e n positibok baino are garran tzi handiago a du. Erregela jakinetik saihes t eko joera zedarriztatz e n duen eta, azkenik, deus ez t a tz e n duen hertsap e n ari diziplina deitzen zaio. Hau kultura tik ezberdintz e n da, honek gaitasun bat sortu best erik ez baitu egin behar jadanik aldez aurretik zegoe n best e bat ezezta tu gabe . Beraz, adierazp e n e r a ko joera duen talentu baten heziket ar ako diziplinak ekarpe n nega tiboa izango du 140 , kulturak eta doktrinak, berriz, positiboa.

Edonork erraz onartuko du, beren buruei gustura higidura aske eta zedarrigab e a baimen tz e n dioten tenper a m e n t u a k eta talentu ek (irudime n ak eta asm a m e n a k bezala) zentzu bate a n diziplina behar dutela. Bestalde, arrotza dirudi best e ahalegin osoei bere diziplina ezartzen dien arrazoime n a k benet a n halakorik behar izateak eta, egitat e a n , hark orain arte beher a m e n d u horri ihes egin dio, zeren, handiki eta oinarrizko jatorta su n ar e kin agertz en denez , inori ez baitzaio erraz burura tz e n azaleko jolas baten susmo a , hots, irudiekin adigaien ordez eta hitzekin gauz en ordez dabilen jolasa.

Ez da behar arrazoim e n a r e n kritikarik bere erabilera enpirikoari dagokion ez , zeren bere oinarri- esakun e ei esperien tziare n frogarrian etsa min a jarraitua egiten baitzaie; halab er , ezta Matem a tikan ere, non bere adigaiak bereh al a begiesp e n hutse a n in concre to aurkeztu behar diren, eta oinarrigab eko a eta haut azko a dena horren bitart ez bereh al a nabar m e n tz e n den. Baina ez begiesp e n enpirikoek ezta hutsek ere arrazoim e n a bide ikusgarrian atxikitzen ez duten e a n , hots, bere erabilera transz e n d e n t a l e a n adigai soilen araber a , hor arrazoim e n a k hainbe s t e behar du esperien tzia ahalgarriaren muga estuez goitiko heda p e n a r e n joera balazt a tz e n duen eta gehiegikeria eta errakun tz a tik askatz e n duen diziplina, non arrazoim e n hutsar e n Filosofia osoaren autugai a onura negatibo hau baino ez baita. Desbider a p e n bakan ak zentsura bidez gaindi daitezke, eta beren kausak kritikaren bidez. Arrazoime n hutse a n gerta tz e n den legez, ordea , elkarrekin lotuak eta printzipio komun e n menp e a n batera t u ak daud e n iruzurren eta itxurap e n e n sistem a oso bat aurkitzen dene a n , hor osorik propioa eta nega tibo a den lege- emat e a k beharrezko a dirudi, diziplinaren izenpe a n arrazoim e n a r e n eta bere erabilera hutsare n objektu e n izaera tik abiatu t a , nolabai t esa t eko, zuhurtzia eta norberar e n etsa min ar e n siste m a bat antola tz e n duen lege- emat e a k , eta honen aurre a n ezin daiteke ezein itxura sofista faltsu atxiki, baizik honek bereh al a salatu behar du bere burua, bere estalke t a r e n oinarria edozein izanda ere.

Oharrarazi behar da, ordea , nik kritika transz e n d e n t a l ar e n bigarren atalburu honet a n arrazoime n hutsar e n diziplina ez dudala bidera tz e n edukira, baizik arrazoim e n hutse tik abiatz en den ezagu tz ar e n metodor a best erik ez. Lehen a jadanik osagai e n irakasp e n e a n gerta tu da. Baina arrazoime n a r e n erabilerak antzeko a den hainbes t e gauza dauka, edozein objekturi aplikatu t a ere, eta aldi bere a n transz e n d e n t a l a izan behar duen heine a n , best e guztitik hain ezberdina da, non bereziki horret ar ako antolatu t ako diziplina baten irakasp e n negatibo oharrar azlerik gabe errakuntz ak ezin baitira saihes tu , hain zuzen, eskuarki arrazoim e n a ri egokitzen zaizkion baina hem e n dese gokiak diren metodo e n jarraipen trakets e tik halab e h a r r ez sortu behar duten errakuntz ak.

Lehen atalburuko

Lehen atala

Arrazoim e n hutsaren diziplina erabilera dog m atikoan

Matem atikak esperien tziare n laguntz arik gabe berez zoriontsuki heda tz e n den arrazoim e n hutsar e n adibide distirat su a emat e n du. Adibideak kutsaga rriak dira, bereziki berezko eran kasu bate a n izandako arrakas t a best e e t a n ere izateaz harrotzen den ahalm e n berare n tz a t . Horrega tik, arrazoime n hutsak erabilera transz e n d e n t a l e a n mate m a t iko a n lortu duen adina arrakas t az eta oinarrizkotas u n e z heda daiteke el a itxarot en du, bereziki bertan metodo berber a erabiltzen badu, hem e n begi- bistako onura izan duen metodo bera. Beraz, garran tzizkoa da jakitea ea azken zientzian mate m a t ikoa deitzen zaion ziurtasu n apodiktikora iristeko metodo a ziurtasun hori bera Filosofian bilatzeko metodo berbera ote den, dog m a tikoa deitu beharko zaion metodo a , alegia.

Ezagutz a filosofikoa adigaietatik abiatzen den arrazoim e n- ezagut za da, ezagu tz a mate m a t iko a adigaien eraikunt za tik abiatzen dena . Adigai bat eraikitzeak , ordea , zera esan nahi du: berari dagokion begiesp e n a a priori aurkezt e a . Adigai baten eraikuntz ar ako, beraz, begiesp e n ez- enpirikoa eskatz e n da, zeina, ondorioz, begiesp e n a den aldetik objektu bakana den, baina adigai (errepres e n t a z io orokor) baten eraikuntz a den aldetik adigai horren menp e a n kokatzen diren begiesp e n ahalgarri guztiet arako baliotasu n orokorra adierazi behar duen errepre s e n t a z ioa n . Horrela, hiruki bat eraikitzen dut adigai honi dagokion objektu a aurkezt e n badut , edo irudime n soilaren bitartez, begiesp e n huts bate a n , edo berari jarraiki baita paper e a n ere begiesp e n enpirikoan, baina bi kasuet a n osorik a priori eginez, horret ar ako eredu a esperien tziare n bate tik alokatu gabe . Marraztut ako figura bakan a enpirikoa da eta, hala ere, adigaia adieraz t eko balio du bere baliotasu n orokorra kaltetu gabe, zeren begiesp e n enpiriko honet a n beti adigaiare n eraikuntz ar e n ekintza baino ez baita begizta tz e n , zeinari deter min azio asko osorik axolaga b e a k zaizkion, adibidez, handitasu n a , aldeak eta angelu a , eta bertan, beraz, hirukiaren adigaia aldatz en ez duten ezberdin t as u n haue t az abstrai tzen da.

Ezagutz a filosofikoak berezia dena orokorra dene a n soilik kontsidera tz e n du, ezagu tz a mate m a t iko ak orokorra dena berezia dene a n , are gehiago, bakan a dene a n , hala ere, hori a priori eta arrazoim e n a r e n bitart ez eginez, halako moldez, non bakan a den hau eraikuntz ar e n baldintza orokor jakinen menp e a n deter min a t u a dago e n bezala adigaiar e n objektu a ere, zeinari bakan a den hori eske m a gisa baino ez dagokion, orokorki deter min a t u a balitz bezala pentsa t u behar baita.

Honeta n datza, beraz, arrazoime n- ezagu tz ar e n bi era haue n arteko funtsezko bereizket a eta hau ez da funtsa tz e n materiare n edo objektu e n bereizket a n . Efektua kausa tz a t hartzen dute hau esan ez Filosofia Matem a tikatik bereizte a uste duten ek: lehen az kualitatea soilik duela objektu tz a t , bigarren a z , berriz, kantitat ea soilik duela objektutz a t . Ezagutz a mate m a t iko ar e n forma da bera kantita t e e z soilik jardun ahal izatear e n kausa. Izan ere, handit asu n a r e n adigaia baino ezin daiteke eraiki, h. d., a priori begiesp e n e a n aurkeztu; kualitat e ak, berriz, ezin dira begiesp e n enpirikoan baino aurkeztu. Horrega tik, bere arrazoime n- ezagu tz a oro adigaien bitartez baino ezin daiteke izan ahalgarria . Horrela, inork ezin du errealita t e a r e n adigaiari dagokion begiesp e n a esperien tziat ik baino hartu, inoiz ez, ordea, a priori norbere kabutik eta bere kontzien tzia enpirikoaren aurre tik hartu. Tankera konikoa adigaiar e n arab er a soilik bihur daiteke begies g arria ezein laguntz a enpirikorik gabe , baina konoare n kolorea aurre tik esperien tzia bate a n edo best e a n ema n a izan behar zaigu. Oro har kausa baten adigaia ezin dut inolaz ere begiesp e n e a n aurkeztu, esperien tziak eskura tz e n didan adibide gisa, eta abar. Gainera , Filosofia ere handitas u n a z ardura tz e n da Matem a tikak egiten duen bezala, adibidez, osotas u n a z , amaiga b e t a s u n a z , eta abarrez. Matem a tikak ere jardut en du lerroare n eta azalerare n arteko bereizket az , kualitat e ezberdin eko espazioak diren heinea n , eta heda p e n a r e n jarraitasu n a z , hau bere kualitat e a den

aldetik. Baina kasu haue t a n objektu komun a izan arren, dena dela, objektua arrazoim e n a r e n bidez lantzeko era erab a t ezberdina da kontsiderazio filosofikoan eta mate m a t iko a n . Hura, adigai orokorret a n soilik gera tz e n da; honek, ezin du ezer antolatu adigai soilen bidez, baizik lasterka doa begiesp e n e r a n t z , non adigaia in concre to kontsidera tz e n duen, baina ez enpirikoki, baizik eta hura a priori aurkeztuz , h. d., begiesp e n e a n eraikitzen du, eta bertan eraikuntz ar e n baldintza orokorretik ondoriozta tz e n denak eraikitako adigaiar e n objektuaz ere balio behar du orokorki.

Bemakio filosofo bati hirukiaren adigaia, eta utz biezaio bere erara bila dezan ea bere angelu e n batuke t ak nola jokatzen duen angelu zuzen ari dagokionez . Ez dauka hiru lerro zuzen e t a n itxia dago e n figura baten adigaia baino, eta hainbes t e angelure n adigaia. Hortaz, adigai honet az gogoet a dezake nahi duen bezain luze, baina ez du ezer berria lortuko. Lerro zuzen ar e n , edo angelu ar e n , edo hiru zenbakiare n adigaiak analizatu eta nabariak bihur ditzake, baina ezin du adigaian ez dautza n best e berekita su n e t a r a heldu. Geom et rialariak soilik onartzen du arazo hori. Berehala hast e n da hirukia eraikiz. Bi angelu zuzen ek lerro zuzen bate a n ukitzen diren puntu bate tik abiatu t a marraz t e n diren angelu denak adina osatze n dutela badakien ez gero, ordua n bere hirukiaren alde bat luzatzen du eta ukitzen diren bi angelu lortzen ditu, bi angelu zuzen e n balio berdina duten ak . Hortaz, bi angelu haue t a t ik kanpoko a dena zatitzen du hirukiaren aurkako aldeari paraleloa den lerroa marraz t e n duen heine a n , eta hem e n kanpotik ukitzen duen angelu a sortzen dela ikusten du, barneko ar e n berdina dena, eta abar. Honela lortzen da inferentzien kate baten bitart ez eta beti begiesp e n a r e n gidarekin arazoar e n konponk e t a erab a t argigarria eta, aldi bere a n , orokorra.

Matem at ikak, ordea , Geomet rian handitas u n a k (quant a) ez ezik, Algebran handitas u n soila ere (quanti t a s) eraikitzen du, hem e n halako handit asu n a r e n adigaiar e n bitartez pents a t u beharreko objektuar e n antola er az osoki abstrai tzen dela. Hainbes t ez , oro harrezko handit asu n a r e n eraiket a ororen izendap e n jakin bat aukera tz e n du (zenbakiak), batuke t a , kenket a , errodura eta abar diren bezala, eta, handitas u n a r e n adigai orokorra bere hartue m a n ezberdine n arab er a ezaugarri tu ondore n handitas u n a r e n bitart ez sortzen edo aldatz e n den landu aldi oro aurkezt e n du begiesp e n e a n erregel a orokor jakinen araber a ; handit asu n bat best e baten bitartez zatitua izan behar dene a n , zatiket are n forma ezagu g a rriak biak beren zeinue n araber a biltzen ditu, eta abar, eta eraikuntz a sinboliko baten bitartez iristen da ezagutz a diskurtsibo a adigai soilen bitartez inoiz iritsiko ez den puntura , Geomet riak (objektua berare n) eraiket a osten tsibo ar ekin edo geom e t rikoare n bidez egiten duen bezala.

Zein izan daiteke arrazoim e n a r e n bi artista hauek aurkitzen diren egoera hain ezberdin honen kausa, alegia, batek bere bidea adigaien arab er a , best e ak a priori adigaiei jarraiki aurkezt e n dituen begiesp e n e n araber a hartze a eragiten duen a? Kausa argia da, gorago azaldu den oinarrizko irakasp e n transz e n d e n t a l a r e n arab er a . Kontua ez dira hem e n adigaien analisi soilaren bitart ez sor daitezke e n esakun e analitikoak (hem e n filosofoak ezbairik gabe aldea hartuko lioke bere aurkako ari), baizik esakun e sintetikoak, eta gainera , a priori ezagut u behar direnak. Izan ere, nik ez dut begira tu behar hirukiaren nire adigaian errealki pentsa tz e n duda n a (hau definizio soila best erik ez da), aitzitik, honet az goiti joan behar dut adigaian ez dautza n baina berari dagozkion berekitas u n e t a r a . Hau, ordea, ez da ahalgarria, nire objektua begiesp e n enpirikoaren edo begiesp e n hutsar e n baldintzen arab er a deter min a tz e n duda n heine a n izan ezik. Lehenak, esakun e enpirikoa baino ez luke eskura tuko (bere angelue n neurket a r e n bitart ez), zeinak ezein orokortas u nik eta are gutxiago beharrezkota s u nik ez duen barnebil tzen , eta halakoa ez da gure solasgai a. Bigarren jardunbide a eraiket a mate m a t iko a da, eta hem e n gainera bereziki eraiket a geom e t rikoa , zeinare n bitartez nik begiesp e n hutse a n , enpirikoan bezala, oro har hiruki baten eske m ari dagokion, eta beraz, bere adigaiari dagokion anizkunkia gainera tz e n diodan, eta honela eraiki behar dira, noski, esakun e sintetiko orokorrak.

Alferrik filosofatuko nuke, h. d., diskurtsiboki gogoet a t uko nuke hirukiari buruz, horren bitart ez definizio soilera arte baino urruna go ez nintza t ek e iritsiko, arrazoizkoa berta tik hast e a dene a n . Badago era berea n filosofoak best erik lortzen ez duen adigaie t a t iko sintesi transz en d e n t a l a , baina oro harrezko gauz a bat baino gehiago ez du ukitzen inoiz, hots, bere haute m a p e n a esperien tzia ahalgarrian kokatu ahal izateko baldintzak. Zeregin mate m a t ikoa n , ordea, ez da inolaz ere honet az eta oro har existen tziaz galdetz e n , baizik objektuek beren baitan dituzten berekita su n ez , baina hauek beren adigaiarekin lotuak daud e n heine a n soilik.

Aipatut ako adibide a n arrazoim e n a r e n bi erabilera hauen artea n dago e n bereizket a handia argitzea best erik ez dugu saiatu, diskurtsiboa adigaien araber a eta intuitiboa adigaien eraikuntz ar e n bidez. Hortaz, berezko eran galdetz e n da ea zein den arrazoim e n a r e n erabilera bikoitza beharrezkoa bihurtzen duen kausa eta zein baldintzarekin ezagu t daiteke e n ea lehen a edo bigarren a gerta tz e n den.

Gure ezagu tz a oro azken e a n begiesp e n ahalgarriei lotzen zaie; izan ere, haue n bitartez baino ez da emat e n objektu bat. Hala ere, apriorizko adigai batek (enpirikoa ez den adigaiak) edo jadanik begiesp e n hutsa barnebil tzen du bere baitan eta, hainbes t ez , eraiki daiteke , edo a priori emat e n ez diren begiesp e n ahalgarrien sintesiak baino ez ditu barnebiltzen eta, hainbes t ez , bere bidez ederki juzga daiteke sintetikoki eta a priori, baina diskurtsiboki best erik ez adigaien arab er a , eta inoiz ez intuitiboki adigaien eraikuntz ar e n bitart ez .

Begiesp e n orotatik bat bera ere ez da a priori emat e n , agerp e n e n forma soilak izan ezik, hots, espazioa eta denbor a , eta hauen adigaia quantu m gisa zenbakiare n bitartez aurkez daiteke a priori begiesp e n e a n , h. d., eraiki daiteke , edo bere kualitat e a r ekin aldi berea n (bere tankera), edo baita bere kantit at e a r ekin soilik ere (homoge n e oki anizkunkia denar e n sintesi soila). Agerpen e n materia, ordea , espazioan eta denbora n diren gauzak emat e n dizkiguna, haut e m a p e n e a n soilik errepre s e n t a daiteke, eta beraz, a post eriori. Agerpen e n eduki enpiriko hau a priori errepre s e n t a t z e n duen adigai bakarra gauzare n adigaia da oro har eta bere ezagu tz a sintetikoak haute m a p e n a k a posteriori eman dezake e n a r e n sintesiare n erregel a soila baino ezin du hornitu a priori, inoiz ez, ordea, objektu errealare n begiesp e n a a priori, zeren honek enpirikoa izan behar baitu halab e h a r r ez .

Begiesp e n a a priori ezin eman zaien oro harrezko gauzei lotzen zaizkien esakun e sintetikoak transz en d e n t a l ak dira. Ondorioz, esakun e transz en d e n t a l ak inoiz ezin daitezke ema n adigaien eraikuntz ar e n bitartez, baizik adigaien arab er a a priori. Hauek erregel a hau baino ez dute barne biltzen: «a priori begiesp e n e a n errepre s e n t a t u ezin daiteke e n a r e n (haute m a p e n a ) batas u n sintetiko jakinak enpirikoki bilatu behar dira». Hauek ezin dute, ordea, beren adigaie t ako bat bera ere a priori kasuren bate a n aurkeztu, baizik hau a posteriori baino ez dute egiten esperien tziaren bitart ez , eta esperien tzia oinarri- esakun e sintetiko haien arab er a bihurtzen da lehen- lehenik ahalgarria .

Adigai batez sintetikoki juzgatu behar bada , ordua n adigai horret a t ik irten behar da, eta gainera , bera eman digun begiesp e n e r a irten behar da. Izan ere, adigaian barnebildu a dagoe n e a n geratuz gero, orduan judizioa analitikoa litzateke , hots, bertan errealki barne bildua dago e n a r e n araber ako pents a m e n d u a r e n argiket a bat best erik ez litzateke . Ni, ordea, adigaitik berari dagokion begiesp e n huts edo enpirikora joan naiteke , bera hor in concre to kontsidera tz eko eta bere objektuari egozte n zaiona a priori edo a post eriori ezagutz eko. Lehena, ezagu tz a arrazional eta mate m a t iko a da adigaien eraikuntz ar e n bitartez, bigarren a , enpirikoa (mekanikoa) baino ez den ezagu tz a , inoiz beharrezko esakun e apodiktikoak eman ezin dituen a . Horrela, urrear e n nire adigai enpirikoa analiza dezake t , hitz bertan errealki pents a tz e n duda n guztia zenbat u ahal izatea baino best e ezer gehiago irabazi gabe, eta horren bitartez nire ezagutz a n hobekun tz a logikoa sortzen da, baina ez da ezein gehikuntz a edo eranske t a rik berega n a t z e n . Izen honekin agertz en den materia hartzen badut, bere haute m a p e n a k lortzen ditut, sintetikoak baina enpirikoak diren esakun e ezberdin ak eskura tuko dizkidat e n haute m a p e n a k . Hiruki baten adigai mate m a t ikoa

eraikiko nuke, h. d., a priori begiesp e n e a n eman go nuke, eta bide honet a t ik ezagutz a sintetikoa baina arrazional a lortuko nuke. Halere, errealita t e a r e n , subst a n tziar e n , indarrar e n , eta abarren adigai transz e n d e n t a l ak emat e n zaizkidan e a n , honek ez du ez begiesp e n enpirikoa ezta hutsa ere ezaugarri tzen , baizik begiesp e n enpirikoen sintesia best erik ez (beraz, a priori eman ezin daiteke e n a ) , eta berta t ik ezin da sortu ezein esakun e sintetiko deter min a tz ailerik, baizik begiesp e n enpiriko ahalgarrien sintesiare n oinarri- esakun e bat best erik ez 141 , zeren sintesiak ezin baitu a priori berari dagokion begiesp e n e r a irten. Beraz, esakun e transz e n d e n t a l a adigai soilen araber ako arrazoim e n- ezagutz a sintetikoa da, eta beraz, ezagu tz a diskurtsiboa da, ezagutz a enpirikoaren batasu n sintetiko oro lehen- lehenik ahalbidetz e n baitu, a priori ezein begiesp e n emat e n ez duen arren.

Horrela, arrazoim e n a r e n erabilera bikoitza dago, ezagutz a r e n orokortasu n a eta apriorizko sorket a komun e a n duten arren, hala ere, aurrera bid e a n oso ezberdin ak diren bi erabilera, eta gainera , honeg a t ik, guri objektu ak emat eko baliabide a den agerp e n e a n bi zati daud el ako: begiesp e n a r e n forma (espazioa eta denbora), osorik a priori ezagu tu a eta deter min a t u a izan daiteke e n a , eta materia (fisikoa) edo edukia, espazioa n eta denbor a n aurkitzen den zerbait esan nahi duen a, gainer a izate bat barne biltzen duen a eta sents azioari dagokiona. Enpirikoki izan ezik inoiz era deter min a t u a n ema n ezin daiteke e n materiari dagokion ez ezin dugu ezer a priori izan, sents azio ahalgarrien sintesiare n adigai indet er min a t u ak izan ezik, apertz e pzioar e n batas u n a ri dagozkion heine a n (esperien tzia ahalgarri bate a n ). Formari dagokion ez , gure adigaiek begiesp e n e a n a priori deter min a ditzake gu, espazioa n eta denbor a n objektu berak sintesi erregularrar e n bitartez sortzen ditugun heinea n eta hauek quant a gisa soilik kontsider a tz e n ditugun heinea n . Hark adigaien arab er ako arrazoim e n a r e n erabilera izena du, agerp e n a k eduki errealare n arab er a adigaiei menp er a tz e a best erik egin ezin dugun heinea n , zeinak, orduan, enpirikoki, h. d., a posteriori baino ezin daitezke e n deter min a t u (baina adigai haien arab er a sintesi enpirikoaren erregel a gisa); hau adigaien eraikuntz ar e n bitart ez egindako arrazoim e n a r e n erabilera da, hauek jadanik apriorizko begiesp e n a ri lotzen zaizkion heine a n , eta horrega tik datu enpirikorik gabe ere begiesp e n hutse a n deter min a t u t a eman daitezke. Hau dena filosofikoa deitzen zaion adigaie t a t iko arrazoim e n- ezagut zari dagokio: den guztiari dagokionez (gauz a bat espazioan edo denbora n), ea eta noraino quantu m bat den ala ez den, ea bertan izatea edo gabezia errepre s e n t a t u behar den, zerbait hori (zeinak espazioa edo denbora bete tz e n duen) lehen substra tu bat den ala deter min azioa baino ez den, ea bere izateak best e zerbaitekin harre m a nik duen, kausa edo efektu gisa, eta, azkenik, izatear e n arab er a ea bakartu a edo best e ekin elkarren menp ekot a s u n e a n dagoe n eta izate honen ahalgarrit a su n a , errealita t e a eta beharrezkota s u n a edo beren aurkakoak kontsidera tz e a . Bestalde, espazioan apriorizko begiesp e n a deter min a tz e a (tanker a) , denbor a zatitzea (luze- laburra), edo gauz a bat eta berber ar e n sintesiare n alderdi orokorra denbor a n eta espazioa n ezagutz e a , eta hortik sortzen den begiesp e n baten handitas u n a oro har (zenbakia) ezagutz e a arrazoim e n a k adigaien eraikuntz ar e n bitart ez bete tz e n duen zeregina da, eta mate m a tikoa izena du.

Arrazoime n ak Matem a tikar e n bitartez lortzen duen arrakas t a handiak eraba t berezko eran susmo hau dakar berekin: berak ez bada ere, bere metodo ak beder e n handit asu n a r e n alorretik at ere arrakas t a lor dezake el a , bere adigai guztiak berak a priori ema n ditzake e n begiesp e n e t a r a ekarri, eta horren bitart ez , nolabait esat eko, izadiaren maisua bihurtzen den heinea n; aitzitik, Filosofia hutsa apriorizko adigai diskurtsibo ekin izadiaren ingurua n dabil, bere errealita t e a a priori begiesg a rria egin, eta horren bitart ez , baiez ta tu ezinik. Badirudi antze honen maisu ei ez zaiela falta beren burua n konfiantzarik, ezta publikoari itxarope n handiak haien trebe t a s u n a g a t ik ere, baldin eta inoiz honet az aritu behar badut e . Izan ere, beren Matem a tikaz ia inoiz ez duten ez filosofatu (zeregin zaila!), orduan inolaz ere ez zaie burura tz e n arrazoime n a r e n erabilera bat eta best e a r e n arteko bereizket a espezifikoa. Arrazoime n arrunt e tik alokatz en dituzten erregel a arrunt ak eta enpirikoki erabiliak baliagarriak zaizkie axiome n ordez. Ez dute bater e interesik

lantzen dituzten espazioar e n eta denborar e n adigaien jatorriaz (jatorrizko quant a bakar gisa), eta badirudi, orobat , onurag a b e k o a zaiela adimen a r e n adigai hutsen jatorria eta honekin bater a beren baliotasu n ar e n hedap e n a ikertzea ; aitzitik, haiek erabiltzea best erik ez zaie interes a tz e n . Zuzenki jokatzen dute honi buruz, markatu t ako muga, hots, izadiaren muga gainditzen ez duten heine a n . Hala ere, sentim e n a r e n alorretik adigai huts eta transz e n d e n t a l e n lur ez segurura igarotzen dira hau ohartu gabe, non lurrak (instabilis tellus, innabilis unda) ez dien baimen tz e n zutik egote a , ezta igeri egitea ere, baizik urrats iheskorrak egitea best erik ez, zeinet a tik denborak batere arrastorik gordetz e n ez duen; Matem at ika n duen ibilerak, aitzitik, errege- bidea egiten du, bertan ondoren go urrunen a k ere konfiantz az ibili ahal izango direla.

Arrazoime n hutsare n mugak erabilera transz e n d e n t a l e a n zehazki eta ziurtasu n ez deter min a tz eko beteb e h a r r a gure gain hartu dugun ez , baina halako asmo ak bere baitan berezitas u n hau duen ez gero, alegia, oharpe n bizi eta argien ak egin arren, beti ere itxarope n ek distrai tzen dutela esperien tziare n mugez goiti intelektu al are n lurraldera iristeko asmo a osorik utzi aurretik, bada , ordua n, oraindik beharrezkoa da, nolabai t esat eko, fantasiaz bete t ako itxarope n baten azken aingura jasotze a eta metodo mate m a t ikoari jarraitze ak ezagu tz a era honet a n batere alderik ezin duela hartu erakus t e a , bere ahultasu n a nabariago aurkitzea ez bada behintz a t ; eta Geom et ria eta Filosofia bi gauz a erab a t ezberdinak direla erakus t e a , Natur Zientzian eskuak estutz e n dituzten arren, eta beraz, batak ezin duela inoiz best e a r e n jardunbid e a imitatu.

Matem at ikare n oinarrizkotasu n a definizio, axioma eta demos tr azioet a n funtsa tz e n da. Hemen zera best erik ez dut nahi erakutsi: Filosofiak haue t ako bat bera ere ezin duela lortu edo imitatu mate m a t ikariak ulertzen dituen zentzua n . Geom et rialariak bere metodo ar e n araber a Filosofian karten eraikina baino ezin du sortu, filosofoak bere ar e n araber a Matem at ikare n aldea n hitzontzikeria baino ezin du eragin, Filosofia bere mugak ezagu tz e az osatu arren, eta mate m a t ikari berak, baldin eta bere talentu a jadanik izadiaga tik muga tu a eta bere sailean zedarriztatu a ez bada go, bada , Filosofiaren oharpe n a k ezin ditu saihes tu, ezta hauen gainetik jauzi egin ere.

1. Definizioez . Adierazpe n berak dioen bezala definitzeak gauz a baten adigai xehe a bere muge n barne a n jatorrizko eran aurkezt e a baino ez du esan nahi 142 . Halako eskakizun ar e n araber a adigai enpirikoa ezin da inolaz ere definitu, baizik esplizitatu best erik ezin da egin. Izan ere, bertan sentsu e n objektu e n era jakin bateko ezaug arri batzuk soilik ditugun ez gero, orduan ez da inoiz seguru a ea objektua ezaugarri tzen duen hitzan batzue t a n bere ezaug arri gehiago pentsa tz e n ote diren eta best e e t a n gutxiago. Horrela, batek urrearen adigaian pisuaz, koloreaz eta gogort a s u n a z gain ez herdoiltzear e n berekita su n a pents a dezake, best e ak, ordea, agian ez daki ezer horret az . Ezaugarri jakin batzuk erabiltzen dira, ezberdintz eko aski diren heine a n ; ohar berriek ezaugarri batzuk kendu eta best e ak gainera tz e n dituzte, eta adigaia ez dago inoiz muga seguru e n artea n . Eta zertarako balioko luke halako adigaia definitzeak, adibidez, ura eta bere berekita su n ak direne a n solasgai a, baldin eta ura hitzarekin pentsa tz e n dene a n gera tu beharre a n , saialdiak egitera aurrera egiten bada , eta hitzak atxikitzen zaizkion ezaugarri gutxiekin ezaugarripen bat soilik osatu behar badu, eta ez gauz ar e n adigaia, eta beraz, ustezko definizioa hitzezko deter min azioa baino ez bada? Bigarrenik, gainera , zehazki hitz eginez, a priori eman d ak o ezein adigai ezin da definitu, adibidez, subst a n tzia, kausa , eskubide a , zuzenta s u n a , eta abar. Izan ere, inoiz ezin dut seguru jakin (oraindik naha s tu t ako) adigai jakinare n errepr es e n t a z io nabaria xeheki garatu a izan den, objektuari egokia zaiola badakit izan ezik. Bere adigaiak, ordea, ema n a denez , guk analisian ezikusi baina aplikazioan beti erabiltzen ditugun errepre s e n t a z io ilun asko barnebil ditzake e n e z gero, orduan nire adigaiare n analisiaren xehet a s u n a beti zalantz a g ar ria da eta adibide egoki askoren bitart ez baino ezin daiteke ustez ziurra bihurtu, baina inoiz ez apodiktikoki ziurra. «Definizioa» adierazp e n a baino gustura go erabiliko nuke «esposizioa» , beti ere zuhurrago a dena , eta honekin kritikoak definizioa onartz en du maila bate a n , nahiz eta xehet a s u n a ri dagokionez oraindik zalantzak izan. Ez enpirikoki ezta a priori ere adigai jakinak definitu ezin

direnez gero, ordua n ez dira haut az pents a t u t ak o a k baino gera tz en , beraie t a n artifizio hau saiatze a rr e n . Nire adigaia beti defini dezaket halako kasuan; izan ere, nik zer pents a t u nahi nuen jakin behar dut, adigaia berariaz egin baitut eta ez baitzait ema n ez adime n ar e n izaerare n bitart ez , ezta esperien tziare n bitartez ere, alabain a , nik ezin dut esan horren bitart ez egiazko objekturik definitu duda nik. Izan ere, adigaia baldintza enpirikoet a n funtsa tz e n bada , adibidez , itsaserlojua, orduan objektu a eta bere ahalgarri t as u n a ez dira oraindik eman a k hautazko adigai honen bitart ez; hortik abiatu t a , ez dakit era bere a n ea berak edonon objekturik badu e n , eta hobe litzateke nire argiket ari (nire proiektu ar e n ) deklarazioa deitze a objektuar e n definizioa deitzea baino. Beraz, definitzeko balio duten best e ezein adigairik ez da gera tz e n , a priori eraiki daiteke e n hautazko sintesia barne biltzen duten ak izan ezik, eta beraz, Matem at ikak best erik ez ditu definizioak. Izan ere, berak pents a tz e n duen objektu a gainera a priori begiesp e n e a n aurkezt en du, eta honek ezin du adigaiak baino gehiago ezta gutxiago ere barne bildu, zeren objektu ar e n adigaiare n argiket ar e n bitartez eman baitzen jatorrizko modu a n, h. d., best e zerbaite n argiket a tik eratorri gabe. Hizkuntza alem a n a k « esposizioa» , «esplikazioa» , « deklarazioa» eta « definizioa» adierazp e n e t a r a ko hitz bakarra dauka: «argiket a » (Erklärung), eta horrega tik eskakizunar e n zorroztas u n a pixka bat leundu behar dugu, zeren guk, hain zuzen, argiket a filosofikoei definizioare n izen ohore t s u a ukatzen baikenien , eta ohar oso hau honet ar a zedarrizta tu nahi dugu: definizio filosofikoak ema n ak diren adigaien esposizio gisa sortzen direla, mate m a t iko ak, berriz, jatorriz sortut ako adigaien eraikuntz e n gisa; haiek analitikoki baino ez direla sortzen analisiaren bitart ez (beren osotasu n a apodiktikoki ziurra izan gabe), hauek sintetikoki, eta beraz, adigaia bera eginez , best e ek, aitzitik, adigaia argitu best erik egiten ez duten bitarte a n . Hemen dik zera ondoriozta tz e n da:

a) Filosofian ez dela Matem at ika imitatu behar definizioak aurre tik jarriz, saialdi soil bat egiteko izan ezik. Izan ere, hauek adigai jakinen analisiak direnez gero, orduan adigai hauek aurretiaz doaz, oraindik nahas t u t a bada ere, eta esposizio ezosoa halako moldez doa osoare n aurretik, non oraindik osatug a b e dago e n analisi bate t ik atera t ako ezaugarri batzue t a tik abiatu t a zenbait gauz a esposizio osora, h. d., definiziora iritsi baino lehen a g o inferi baititzakegu ; hitz bate a n , Filosofian definizioak, nabari ta s u n neurtu a den heine a n , lana hasi beharre a n itxi egin behar du 143 . Aitzitik, Matem at ika n definizioare n aurre tik ez dugu ezein adigairik, definizioak emat e n baitu adigaia lehen- lehenik, eta beraz, Matem a tika beti berta t ik has daiteke eta gainera Matem a tikak berta t ik hasi behar du.

b) Definizio mate m a t iko ek ez dute inoiz erratze n . Izan ere, adigaia lehen- lehenik definizioare n bitartez eman a denez gero, ordua n berak ez du barnebiltzen definizioak bere bitart ez pents a t u nahi izan duen a baino. Bertan, ordea, edukiari dagokion ez okerra den ezer ez dagoe n arren, hala ere, (janzkerar e n ) forman, h. d., doitasun a ri dagokionez huts egin daiteke, oso gutxitan bada ere. Horrela, zirkulua puntu guztiak best e puntu bate tik (erdipuntu a) distan tzia berber a n dituen lerro okerra dela dioen ohiko argiket ak « okerra » deter min azioa halabe h a rr ez erabiltzeko hutse gi t e a du. Izan ere, definiziotik ondoriozta tz e n den eta erraz froga daiteke e n teore m a berezi bat dugu: «edoz ein lerro okerra da (bere ezein zatirik ez dela zuzena), bere puntuak puntu bate tik distan tzia berber er a bada u d e ». Definizio analitikoek, ordea, era ezberdin e t a n erra dezake t e , bene t a n adigaian ez dautza n ezaug arriak erabiltzen dituzten heine a n edo xehet a s u n a r e n gabezia duten heine a n , definizio bate a n funtsezko a dena , zeren bere analisiaren osotasu n az ezin baitait eke beteki ziur izan. Horrega tik, Filosofian ezin da imitatu Matem a tikak definitzea n erabiltzen duen metodo a .

2. Axiom e z . Hauek apriorizko oinarri- esakun e sintetikoak dira, zuzenki ziurrak diren heinea n . Adigai bat best e ekin ezin da lotu sintetikoki eta, hala ere, zuzenki, zeren adigai bat gainditu ahal izateko hirugarre n ezagutz a arart ek aria beharrezko a baita. Filosofia adigaie t a t iko arrazoim e n-ezagu tz a baino ez denez gero, ordua n bertan ez da axiom a baten izena merezi duen ezein oinarri-esakun erik aurkituko. Matem at ikak, aitzitik, axiom ak izan ditzake, zeren berak adigaien

eraikuntz ar e n bitart ez objektu ar e n begiesp e n e a n bere predikatu ak a priori eta zuzenki elkarlot baititzake, adibidez, «hiru puntu beti plano bate a n daud e ». Aitzitik, adigaie t a t ikoa best erik ez den oinarri- esakun e sintetiko batek ezin du inoiz zuzenki ziurra izan, adibidez, «gert a tz e n den guztiak kausa bat du» esakun e a , hain zuzen, hirugarre n bat bilatu behar dudalako, hots, denbor ar e n deter min azioar e n baldintza esperien tzian, eta halako oinarri- esakun e a ezin da zuzen e a n adigaie t a t ik soilik abiatu t a ezagut u . Oinarri- esakun e diskurtsiboak, beraz, oinarri- esakun e intuitiboen , h. d., axiome n guztiz best elako ak dira. Haiek oraindik beti ere lehen e n g o e k alde bater a utz dezake t e n dedukzio bat behar dute, eta hauek arrazoi berag a t ik ebiden t e a k direnez gero, oinarri- esakun e filosofikoek beren ziurtasu n ororekin ere inoiz esan ezin dezake t e n a , orduan amaiga b e ki asko falta da arrazoime n huts eta transz e n d e n t a l ar e n esakun e sintetikoa esakun e hau bezain begi- bistakoa izateko (egoskorki adierazi ohi den bezala): « bi bider bi berdin lau da ». Analitikako adime n hutsare n oinarri- esakun e e n taulan begiesp e n a r e n axiom a jakinak aipatu ditut; baina bertan aipatu t ako oinarri- esakun e a bera ez zen axioma bat, baizik oro har axiom e n ahalgarrit a su n a r e n printzipioa erakus t eko soilik balio zuen, eta bera adigaie t a t iko oinarri-esakun e a baino ez zen. Izan ere, Filosofia transz e n d e n t a l e a n Matem at ikare n ahalgarrit a su n a bera ere erakutsi behar da. Filosofiak, beraz, ez dauka axiomarik eta ezin ditu inoiz bere oinarri-esakun e a k a priori horrela absolutuki agindu, baizik hauek erabiltzeko eskudun tz a dedukzio zehatz ar e n bitartez legezt a tz e a r ekin ados egon behar du.

3. Demos trazioez . Froga apodiktikoari soilik dei dakioke demos t razioa , froga hau intuitiboa den heine a n . Esperien tziak ederki irakast e n digu zerbait dela, baina ez digu erakus t e n inolaz ere den hori ezin dela best el a izan. Horrega t ik, froga- oinarri enpirikoek ezin dute ezein froga apodiktikorik sortu. Apriorizko adigaie t a t ik abiatut a , ordea, (ezagutz a diskurtsibo a n) inoiz ezin da ziurtasun begiesg a rririk sortu, h. d., ebidentziarik sortu, gainer ako a n judizioa apodiktikoki oso ziurra izan daiteke e n arren. Matem a tikak baino ez ditu barnebiltzen, beraz, demos t razioak, zeren honek bere ezagu tz a ez baitu adigaie t a t ik eratortze n , baizik beren eraikuntz a tik, h. d., begiesp e n e t ik, a priori eman daiteke e n a adigaiei egokituz. Algebrare n jardunbid e a bera, bere ekuazioekin, beraie t a t ik erredukzioare n bitart ez egia frogarekin batera sortzen dela, ez da eraikuntz a geom e t rikoa, baina bai karakt eris tikoa, bertan zeinuei esker adigaiak aurkezt e n direla begiesp e n e a n , bereziki handit asu n e n hartu e m a n e n a k , eta alde heuristikoari bater e begira tu gabe inferentzia oro huts egitetik segurt a tz e n du haue t ako bakoitza begi- bistan jartzean . Aitzitik, ezagu tz a filosofikoak abant aila hau alde batera utzi behar du, orokorra dena beti in abstrac to (adigaien bitart ez) kontsidera t u behar duen heine a n , Matem a tikak bere aldetik orokorra dena in concre to (begiesp e n bakan e a n ) eta, hala ere, apriorizko errepre s e n t a z io hutse n bitartez kontsidera dezake e n e a n , hori egitea n hanka- sartze bakoitza ikusgarria bihurtzen delarik. Horrega tik, hobe litzateke lehen ei froga akroa matikoak deitzea (diskurtsibo ak), hitz soilen bitartez (objektu a pents a m e n d u a n ) bidera tz e n direnez , dem o s trazioak deitzea baino, objektuar e n begiesp e n a z jarduten duten ak, adieraz p e n a k jadanik iragartz e n duen bezala.

Heme n dik ondoriozta tz e n da Filosofiaren izaerari ez dagokiola bereziki arrazoime n hutsar e n alorrea n ibilera dogm a tiko egoskorra hartze a eta Matem a tikar e n tituluekin eta ezaug arriekin apaintze a , ez baita zientzia honen orden a bereko kidea, nahiz eta berekin anai- arreb a antzeko bater a tz e a itxarot eko arrazoi guztiak dituen. Handiust e hutsalak dira, inoiz arrakas t a rik izan ezin dezaket e n a k , aitzitik, bere mugak ezeza gu tz e n dituen arrazoim e n baten itxurap e n a k aurkitzeko eta gure adigaien argiztap e n gogob e t e g a r ri ar e n bitartez espekulazioar e n harrota s u n a norber e buruare n ezagutz a apala baina sendo a go a n eraldatz eko asmo a atzera tz e n duten ak . Arrazoimen a k, beraz, bere saialdi transz en d e n t a l e t a n ezingo du hain konfiantz a handiz aurrera begira tu, berak urratu duen bideak xeder a zuzenduko balu bezala, eta bere oinarrian ezarrit ako premisak ezin ditu hain ausarki ontza t hartu, beharrezko a ez balitz bezala sarri atzera begiratz e a eta honi arret a eskaintze a: ea inferentzien aurrerabid e a n hutse gi t e ak aurkitzen diren,

printzipioet a n igarri ez diren eta hauek gehiago deter min a tz e a edo osoki aldatz e a beharrezko a egiten duten hutsegi t e ak.

Esakune apodiktiko guztiak (frogag arriak zein zuzenki ziurrak direnak) dog m e t a n eta mate m e t a n sailkatzen ditut. Adigaiet a t iko esakun e sintetiko zuzen a dog m a da; aitzitik, adigaien eraikuntz ar e n bitartez osatu t ako esakun e a halakoa mate m a da. Judizio analitikoek bene t a n ez digut e objektu az daukagu n adigaian jadanik barnebildu a dago e n a baino irakast e n , zeren subjektu a r e n adigaiare n ezagutz a ez baitute heda tz e n , aitzitik, hau azaldu best erik ez dute egiten. Horrega tik, ezin zaie dogm ak deitu egokiro (hitz hau agian irakats- esaera gisa itzuli genez ak e). Hala ere, aipatu t ako apriorizko esakun e sintetikoen bi eren artea n , ohiko hizkerare n araber a ezagu tz a filosofikoari dagozkionak soilik jaso dezaket e izen hau, eta zailki dei lekieke dogm ak Aritmetikaren edo Geom et riar e n esakun e e i . Beraz, erabilera honek emat e n genu e n argiket a egiazt a tz e n du, alegia, adigaie t a t iko judizioak baino ez direla dogm atikoak, ez adigaien eraikuntz a tik sortzen direnak.

Arrazoime n huts osoak espekula tiboa best erik ez den bere erabileran ez du adigaie t a t iko judizio sintetiko zuzen bat bera ere barne biltzen . Izan ere, erakutsi dugun eran ideien bidez ezin du baliotasu n objektiborik luketen ezein judizio sintetikorik izan; adime n ar e n adigaien bitartez oinarri- esakun e seguru ak lortzen ditu, baina inolaz ere ez zuzenki adigaie t a t ik abiatu t a , baizik beti ere zeharbid ez , adigai hauek erab a t beharb a d a k o a denar ekin harre m a n e a n jarriz, hots, esperien t zia ahalgarriarekin ; zeren hau (esperien tzia ahalgarrien objektu gisa agian) aurres u po s a t z e n bada , beraz, oinarri- esakun e a k apodiktikoki ziurrak dira, bere baitan, ordea, (zuzenki) ezin dira a priori ezagut u . Orduan inork ezin du «gert a tz e n den guztiak bere kausa du» esakun e a adigai jakin haue t a tik soilik abiatu t a irmoki aditu. Horrega t ik, ez da dogm a bat, nahiz eta best e ikuspun tu bate tik, hots, bere erabilera ahalgarriaren alor bakarrar e n , h. d., esperien tziare n ikuspuntu tik oso ederki eta apodiktikoki froga daiteke e n . Oinarri-esakun e izena du, eta ez teore m a , frogatu egin behar den arren, zeren berak berekitas u n berezi hau baitu: bere froga- oinarria, hots, esperien tzia, berak ahalbidetz e n duela lehen- lehenik eta bertan beti aurres u po s a t u a izan behar dela.

Baldin eta arrazoim e n hutsar e n erabilera espekula tiboa n edukiaz ere dogm arik ez bada go, ordua n metodo dog m atiko oro dese gokia zaio, dela mate m a t ikariari alokatu a , dela berezia izan behar duen best e bat. Izan ere, hutse gi t e ak eta errakun tz ak ezkuta tz e n ditu eta bene t a n arrazoime n a r e n urrat s denak modu argien e a n erakus t eko asmo a duen Filosofia iruzurtzen du. Hala eta guztiz ere, metodo a beti ere siste m a t ikoa izan daiteke. Izan ere, gure arrazoime n a sistem a bat da (subjektiboki), baina adigai soilen bitart ez duen erabilera hutse a n ikerkuntz arako sistem a best erik ez da batas u n a r e n oinarri- esakun e e n arab er a , eta esperien t ziak baino ezin dezake eman bertar ako ekaia. Hemen ezin da asko esan Filosofia transz e n d e n t a l baten metodo bereziaz, autug ai a gure ahalm e n e n egoer ar e n kritika bat best erik ez baita, alegia, ea guk nonbai t eraiki dezake g u n oro har eta ea eraikina noraino altxa dezake gu n dauzkagu n ekaiekin (apriorizko adigai hutsekin).

Lehen atalburukoBigarren atala

Arrazoim e n hutsaren diziplina bere erabilera pole mikoari begira

Arrazoime n a bere enpres a orotan kritikari menp er a t u behar zaio eta bere askat a s u n a ezein debekure n bitartez ezin da hautsi norbera kaltetu gabe eta susmo kaltegarririk erakarri gabe . Ezer

ez da hain garrantzitsu a onurari dagokionez , ezer ez da hain sakratu a , non pertson ar e n autorita t e rik ezagu tz e n ez duen bilaket a etsa min a tz aile eta aztertz ailea saihet s dezake el a . Askatasu n honet a n funtsa tz e n da arrazoim e n a r e n existen tzia, eta honek ez du autorita t e diktatorialik, baizik bere agindu a beti hiritar askee n ados t a s u n a best erik ez da, eta hauet ako bakoitzak bere ezbaiak, baita bere betoa ere, ahoska tu ahal izan behar du beldurrik gabe.

Arrazoime n ak inoiz kritika ukatu ezin badu ere, hala ere, ez dauka beti berare n beldur izateko arrazoirik. Halere, arrazoime n hutsa bere erabilera dogm a tikoa n (ez mate m a t ikoa n) ez da bere lege goren e n bete tz e zehatz e n az hain kontzien t e , non arrazoim e n garaiago eta epaile baten begirad a kritikoaren aurre a n beldurrik izan gabe eta bere buruari eman d ak o autorita t e dogm a tiko oro alde batera utzita agertu beharko lukeela.

Erabat best el a gerta tz e n da kontua bere hiritar lagun e n uziek osatz en duten e a n , ez epailear e n zentsur ak, eta uzi hauen aurka babe s tu best erik egin behar ez duen e a n . Izan ere, hauek ere dogm a tikoak izan nahi badut e , ezeztake t a n bada ere, haiek baiezt ak e t a n ziren bezala, bada , ordua n legezt ap e n a κατ’ ανθρϖπον gerta tz e n da, eta honek kalte ororen aurka babe s t e n du eta jabetz a baiezta tu a sortzen du, zeinak ezein handius t e arrotzen aurrea n beldurtzeko beharrik ez duen, nahiz eta κατ’ α` λ η´ θειαν askiro ezin froga daiteke e n .

Arrazoime n hutsare n erabilera polemikoaz, bada, ukape n dogm a tikoar e n aurkako esakun e e n defents a ulertzen dut. Hemen kontua ez da bere baiezt ap e n a k agian faltsuak izan ote daitezke e n , baizik inork aurkako a inoiz ziurtasu n apodiktikoz (baita itxura handiz soilik) baiez ta ote dezake e n best erik ez. Izan ere, gu ez gaud e, hainbes t ez , eskale ak bagina bezala gure jabego a n , gogob e t e g a r ria ez den bere titulua dugun e a n gure aurrea n , eta osorik ziurra da inork ez duela inoiz jabego honen zuzeng a b e t a s u n a frogatuko.

Ardurag arria eta etsigarria da oro har arrazoim e n hutsare n antit etika bat egote a eta gatazka ororen epaim a h a i goren a ordezkatz e n duen arrazoim e n a bere buruarekin gatazkan gerta tu beharra . Gorago itxurazko bere antite tika halakoa genu e n begi- bistan; baina gaizki- ulertze bate a n funtsa tz e n zela erakutsi da, ohiko aurreiritzien arab er a agerp e n a k berbai ta n go gauz atz a t hartzen baitira, eta ordua n, beren sintesiare n osotas u n absolutu a eskatz en baitute era bater a edo best era (bi erat ara , ordea, era berea n ezinezkoa izaki), hau agerp e n e n aldetik, ordea , inolaz ere itxaron ezin daiteke e n e a n . Orduan, esakun e hauet a n arrazoim e n a k ez zuen bere burua bene t a n kontraesa t e n : «agerp e n jakinen ilarak bere baitan lehen hasiera absolutu a du», eta «ilara hau eraba t eta bere baitan hasierarik gabeko a da»; izan ere, bi esakun e a k ederki elkartzen dira, zeren agerp e n a k bere izatear e n araber a (agerp e n gisa) beren baitan ez baitira ezer, h. d., zerbait kontra e s a n korr a baitira, eta beraz, beren aurres u po sizioak berezko eran ondorioztap e n kontra e s a n korr ak izan behar baititu.

Halako gaizki- ulertze a , ordea , ezin da aipatu eta horren bidez ezin da arrazoim e n a r e n gatazka baztertu, teistek egiten duten legez, zera baiezt a tuko balitz bezala: « zerizan gorena badago» ; eta horren aurka ateis tek egiten duten legez: « ez dago zerizan gorenik» ; edo Psikologian egiten denez: «pent s a tz e n duen orok batas u n iraunkor absolutu a du, eta beraz, hau materiazko batasu n iragankor horret a t ik ezberdina da», eta honi best e hau kontrajar tz en zaio: «arima ez da materiaga b e k o batasu n a eta ezin da iragankort as u n e t ik askatu». Izan ere, galdekizun ar e n gaia hem e n bere izaera kontrae s a t e n duen gauza arrotz orotatik aske dago eta adime n ak berbaitango gauze kin du zerikusia, ez agerp e n e kin. Heme n, beraz, egiazko aurkakota s u n a aurkituko litzateke, noski, baldin eta arrazoim e n hutsak alde ezezt ailea n baiezt ap e n baten oinarriare n antzeko zerbait litzateke e n a esan go balu; izan ere, dogm a tikoki baiezt a tz e n duen ar e n froga- oinarrien kritikari dagokionez , hau ederki onar dakioke horrega tik esakun e horiek utzi gabe, zeinak arrazoim e n a r e n interes a jasotzen duten bedere n , aurkako ak esan ezin duen a.

Ni ez naiz gizon gailen eta gogoet a t s u e k (adibidez, Sulzerrek) sarri ahoskat u duten iritzikoa, orain arteko frogen ahultas u n a ikusi dutela eta: oraindik inoiz gure arrazoim e n hutsar e n bi

esakun e nagusi en demos tr azio ebident e ak asm atz e a itxaron daiteke el a , alegia, «Jainkoa bada go », «geroko bizitza bada go ». Aitzitik, ziur nago hau ez dela inoiz gerta tuko. Izan ere, nondik nahi ditu atera arrazoim e n a k esperien tziare n objektuei eta hauen barneko ahalgarri t as u n a ri lotzen ez zaizkien baiezt ap e n sintetiko haue t a r ako oinarriak? Hala ere, apodiktikoki ziurra da era bere a n inoiz ez dela aurkakoa itxura apur batekin, are gutxiago dogm atikoki, baiezt a tu ahal izango duen gizakiren bat azalduko. Izan ere, hau arrazoim e n hutsar e n bitartez soilik erakutsi ahal izango lukeen ez , ordua n zera frogatu beharko luke: zerizan goren a eta gugan pents a tz e n duen subjektu a ezinezkoa k direla inteligen tzia huts gisa. Nondik nahi ditu atera , ordea , gauz ez esperien tzia ahalgarri oroz goiti sintetikoki juzgatz e a baime n tz e n duten ezagu p e n a k? Ez dugu ardura tu beharrik inoiz norbaitek aurkakoa frogatz e az; ezta eskolak egiten dituen moduko frogarik burura tz e a beharrezkoa ez izateaz ere, baizik beti ere erabilera enpirikoan gure arrazoime n a r e n interes espekula tibo ar ekin ederki elkartzen diren esakun e a k onar ditzake gu, eta gainera , hauek interes praktikoarekin batera tz eko baliabide bakarrak dira. Aurkakoare n tz a t (hem e n kritiko gisa soilik kontsider a t u behar ez dena) gure non liquet- a prest dauka gu, hura nahas t u egin behar duen a, baina bera gurega n a bihurtze a galarazi gabe , aurkakoari halab e h a r r ez falta zaizkion arrazoime n a r e n maxima subjektiboak iraunkorki erres er b a n ditugun heine a n , zeinen babe s p e a n hark aireari emat e n dizkion kolpeak lasai eta axolaga b e ikus ditzake gu n .

Bada, ez dago bene t a n arrazoim e n hutsare n antit etikarik. Izan ere, bere borroka- leku bakarra Teologia eta Psikologia hutsare n alorrea n bilatu ahal izango litzake: lur honek, ordea, ezin du eutsi bere hornidura osoa eta arma beldurgarriak dituen borrokalaririk. Burlaz eta harrokeriaz soilik aurkez daitezke eta honi iseka egin dakioke haurren jolasa balitz bezala. Hau ohar kontsolagarria da, arrazoim e n a berriro bizitzen duen oharra; izan ere, zertan konfida dezake best ela errakun tz a guztiak kentzer a deitua denak, baldin eta bere baitan naha s tu a balego, bakerik eta jabego lasairik itxaron ezinea n?

Izadia berak orden a tz e n duen guztia ona da zentzuren bate a n . Pozoiek ere gure humore propioet a n sortut ako best e pozoiak deusez t a t z eko balio dute, eta beraz, send a g a i e n bildum a oso bate a n (botikan) ezin dira falta. Arrazoimen a r e n izaera berak egiten ditu espekula tibo a baino ez den arrazoim e n a r e n limurtze ar e n eta harrokeriare n aurkako objekzioak, eta beraz, hauek beren deter min azio eta asmo ona izan behar dute eta ezin dira alde batera utzi. Zertarako jarri ditu probiden tziak zenbait objektu hain goian –gure interes goren ar ekin bil daitezke e n arren- , non ia baimen d u ere ez baitzagu egiten haiek nabaria ez den eta geuk ere zalantza n jartzen dugun haute m a p e n e a n aurkitze a ere, horrela begirad a bilatzaileak gehiago estimula tz e n dituela gogob e t e baino; zalantz ag a rria da beder e n , agian kaltegarria ere bai, ea halako ikuspegien aurrea n deter min azio zakarrak egitera ausartz e a onurag a rria den. Dena dela, ordea, onurag arria da ezbairik gabe arrazoim e n ikertzaileari eta etsa min a t z ailea ri askat as u n osoa emat e a , horrela oztoporik gabe bere interes a bilatu ahal dezan , eta gainer a hau sust a tu a izango da, bai bere ikuskerari zedarriak ezarriz, baita hauek heda tuz ere, baina beti kalte egin zaio esku arrotzek muturra sartzen duten e a n , horrela arrazoime n a asmo hertsa t u e n araber a bere interes a r e n berezko ibilerare n aurka gidatz eko.

Utz iezaiozue , beraz, zuen aurkako ari arrazoim e n a r e n bidez hitz egin dezan eta arrazoime n a r e n armekin baino ez ezazue borrokatu. Gainerako a n, kausa onaz (interes praktikoaz) ez zaitezt e ardura tu , izan ere, espekula tibo a best erik ez den gatazka n ez dago inoiz arriskua n . Gatazkak, beraz, ez du arrazoime n a r e n antinomia jakin bat baino aurkitzen, eta hau halab e h a r r ez entzun eta etsa min a t u behar da, arrazoim e n a r e n izaeran funtsa tz e n baita. Gatazkak arrazoim e n a garatu egiten du bere objektua bi aldee t a t ik kontsider a tuz , eta bere judizioa zuzentz en du hau zedarriztatuz. Heme n eztab aiga rria gerta tz e n dena ez da gauza bera, baizik tonua . Izan ere, jakintzaren hizkuntz a alde bater a utzi behar den arren, gainerako a n aski gera tz en da arrazoim e n zorrotzen ar e n aurrea n legezt a t u den sines m e n irmo baten hizkuntza gordetz eko.

Judizioaren oreka gordetz eko prestu t a s u n a zuen David Hum e lasaiari galdetuz gero: «zerk higitu zintuen nekez pentsa t u t ak o ezbaien bitartez gizakientz a t hain lasaigarria eta onurag a rria den limurtzea ri oinarria kentzera , alegia, bere arrazoim e n a r e n ikuskera gai dela zerizan goren baten baiezt ap e n a eta adigai deter min a t u a lortzeko? » Bada, hark honela erantzun go luke: «ezerk ez, arrazoim e n a k bere buruare n ezagu tz a n aurrera egiteko asmo ak izan ezik, eta aldi berea n arrazoime n a ri ezarri nahi zaion hertsap e n bati buruzko haserre a k, beraz harrotu arren aldi bere a n oztopoak jartzen zaizkion heine a n , honela bere buruare n etsa min a n nabar m e n tz e n zaizkion ahultas u n e n aitorpen askea egin dezan ». Aitzitik, arrazoim e n a r e n erabilera enpirikoaren oinarri-esakun e ei ema n a den eta espekulazio transz en d e n t e ororen aurkako a den Priestleyri galdetuz gero ea zein izan diren gure arimare n askat a s u n a eta hilezkortas u n a , hots, Erlijio ororen bi zutab e horiek, deus ez t a tz eko bere zioak (geroko bizitzaren itxarope n a beretz a t berpizkund e a r e n mirakuluare n itxarop e n a best erik ez da), ordua n Erlijioaren maisu onber a eta bizi honek ezingo luke honela baino erantzun: «arrazoim e n a r e n interes a , galdu egiten dena zehazki ezagu tu eta deter min a dezake g u n bakarra den materiazko izadiaren legeei objektu jakinak kendu nahi zaizkione a n ». Itxuraz zuzeng a b e a litzateke bere baiezt ap e n paradox ala Erlijioaren asmo ekin bater a tz e n dakien honen aurka ohiukatz e a eta gizon onbera kaltetz e a , izadiaren alorretik at galdu ahala orient a tu ezin delako. Hala ere, mes e d e hau era bere a n onbera eta izaera etikoari dagokionez orbanik gabeko a den Hum eri ere egin behar zaio, hots, bere espekulazio abstrak tu a utzi ezin duen ari , zeren bidezki baitio bere objektu a Natur Zientziare n muge t a t ik at datzala osorik ideia hutsen alorrea n .

Zer egin behar da bereziki guztion ongiari ame n az u egiten diola dirudien arriskuari dagokionez? Ezer ez da berezkoa go a , ezer ez arrazoizkoago a , honi buruz hartu behar duzuen erabakia baino. Utz iezaiezu e pertson a hauei ekiten; talentu a , ikerkuntz a sakon eta berria, hitz bate a n , arrazoim e n a beder e n erakus t e n badute , ordua n beti arrazoim e n a k irabaziko du. Hertsap e nik gabeko arrazoim e n a z gain best e baliabide ak hartze a n traizio goren a egin dela oihukatz en baduz u e, landualdi sotilak inolaz ere ulertzen ez dituen zerizan komun ari , nolabai t esat eko, sua itzaltzera deitzen badiozue, ordua n zeuen burua barregarri egiten duzue. Izan ere, solasgai a ez da guztion ongiari hem e n onurazko a edo kaltegarria zaiona, baizik ea arrazoim e n a noraino ekarri daiteke e n bere interes oroz abstrai tzen duen espekulazioa n, eta ea arrazoim e n e t ik oro har zerbait itxaron daiteke e n edo praktikoa denar e n truke utzi egin behar den. Bertan, beraz, ezpat ar ekin eraso tu baino hobe duzue gatazka hau lasai begiratu kritikaren aulki segurutik, alegia, borrokalarien tz a t leihat su a , zuentz a t entre t e niga rria izango den gatazka, ziurki odoltsu a izango ez den bukaer a izanik zuen ikuskerar ako probetx uzko a izango den gatazka. Izan ere, buruga b e a da arrazoime n a k argiztap e n a eman go duela itxarote a eta, hala ere, aurre tik berari zein aldet ar a egin behar duen ezartze a . Gainera, arrazoim e n a k jadanik bere kabuz bere burua lotzen du eta zedarrien barne atxikitzen du, eta beraz, ez zaizue beharrezko a guardia egite a gehiegizko botere ardura t su a dutela dirudizue n zatiari aurkakota s u n hiritarra kontrajar tz e a rr e n . Dialektika honet a n ez da gerta tz e n , beraz, ardura tz eko kariarik emat e n dizuen garaipenik.

Horrez gain, arrazoime n a k halako gatazka asko behar ditu, eta desirag arria litzateke gatazka lehen a go eta baime n publiko zedarrigab e a r e kin bidera tz e a . Izan ere, ordua n eta lehen a g o burutuko litzateke kritika heldu bat, eta bere agerp e n a r ekin gatazka hauek denek berez desa g er t u beharko lukete, gatazkalariek elkar bana n d u dituen itsukeria eta aurreiritziak aditzen ikasten duten heinea n .

Araztasu n gabezia jakin bat dago giza izaeran , zeinak, azken e a n , izaditik datorren guztiak bezala, helburu onerako jarrera bat barnebildu behar duen, hots, bere egiazko asmo ak ezkuta tz eko eta ontzat eta ohoret su tz a t hartzen diren best e onartut ako asmo jakin batzuk erakus t eko joera. Norbere burua ezkuta tz eko eta onurag a rria zaien itxura onartzeko joera honen bitart ez gizakiak ziurki erab a t zibilizatu ez ezik, pixkanak a hein bate a n moralizatu ere egiten dira,

inork ezin baitu jatortas u n , ohoret a s u n eta etikotas u n ar e n apaindur e n zehar ikusi, eta beraz, bakoitzak bere ingurua n ikusten zuen ongiare n ustezko adibide jatorre t a n bere tz ako hobekun tz ar e n eskola aurkitzen baitzuen . Hala ere, norbere burua dena baino hobe a balitz bezala azaltzeko eta berak ez dauka n kontzien tzia morala ahoska tz eko joera horrek behin behinea n baino ez du balio, gizakiak zakart a s u n e t ik atera tz eko eta berari lehend a bizikoz ezagu tz e n dituen ongiare n man erak onarraraz t eko; izan ere, ondore n , egiazko oinarri- esakun e a k garatu eta hauek pents a m old er a igaro direne a n , faltsut a s u n hura indart suki borrokatu behar da pixkan ak a, zeren best ela bihotza zapuzt e n baitu eta itxura ederrar e n belarren artetik intentzio onak atera tz e a galaraz t e n baitu.

Araztasu n gabezia, disimulu eta zuritasun berber a pents a m old e espekula tiboar e n adierazp e n e t a n ere haute m a t e a k mintzen nau, hem e n ezein aban t ailarik emat e n ez baitut e, eta gizakiek beren pents a m e n d u a r e n aitorpe n a bidezki era irekian eta estaligab e a n azaltzeko askoz oztopo gutxiago baitute . Izan ere, zer izan daiteke ikuskerare n t z a t kaltegarriago a elkarri pents a m e n d u soilak faltsutu t a komunikatz e a baino, gure baiezt ap e n propioez dugun zalantza ezkuta tz e a baino eta gogob e t e tz e n ez gaituzt en froga- oinarriei ebidentziare n itxurak emat e a baino? Hutsalkeria pribatu soilak nahask e t a sekretu hauek sortzen dituen artea n (hau gerta tz e n da eskuarki interes berezirik ez duten eta modu erraze a n ziurtasu n apodiktikoare n gai ez diren judizio espekula tiboe t a n ), best e e n hutsalkeriak egingo dio aurre baime n publikoarekin eta, azken e a n , gauz ak intentzio eta jatortas u n aratz en ak askoz lehen a g o eram a n g o lituzkeen toki berbera r a n tz doaz. Komunita t e a k uste badu, ordea, arrazoikerizale sotilek ongizat e publikoare n oinarriak zabunka t u nahi dituztela, orduan ez dirudi zuhurtziari soilik dagokionik, baizik baime n d u a ere bada go ela eta gainera ohoret su a dela kausa onari itxurazko oinarriekin laguntz e a ustezko aurkako ari aldea eman beharre a n eta gure tonua praktikoa baino ez den uste oso baten apalta s u n e r a jeistea eta geure burua ziurtasun espekula tibo eta apodiktikoare n gabezia aitortzera behar tz e a . Hala ere, pents a t u beharko nuke kausa on bat baiezt a tu nahi bada , mundu a n ez dela ezer txarragorik iruzurra, disimulua eta engainu a bater a tz e a baino. Eska daiteke e n gutxien a da espekulazio soilaren arrazoim e n- oinarrien pisaket a n denak jatorki gerta tu beharra . Baina gutxi hau seguru itxaron ahal izango balitz, ordua n Jainkoa, (arimar e n) hilezkortas u n a eta askat as u n a ri buruzko galdekizun garrantzitsu ez arrazoim e n espekula tiboak duen gatazka , edo aspaldida nik erabakia legoke, edo laster bukatuko litzateke. Horrela, intentzioar e n arazt as u n a kausa berare n ontasu n ar e kin alderan tzizko hartue m a n e a n dago maiz, eta kausa honek agian aurkari egiati eta jator gehiago ditu aldezt aileak baino.

Kausa zuzen ar e n alde egiteko zuzeng a b e t a s u n a erabiltzen dela ikusi nahi ez duten irakurleak aurresu p o s a t z e n ditut. Hauei dagokien ez zera erab akia dago kritikaren gure oinarri-esakun e e n arab er a : baldin eta gerta tz e n dena ez bada begiztatz e n , baizik bidezki gerta tu beharko lukeen a, ordua n bene t a n arrazoim e n hutsar e n ezein polemikarik ez lukeela egon behar. Izan ere, nola izan dezake t e bi pertson ak gauz a bati buruzko gatazka , bere errealit at e a bietako inork ezin duen e a n aurkeztu esperien tzia erreal a edo ahalgarria best erik ez den bate a n , eta gauz ar e n ideia inkubatu best erik egiten ez duen e a n berta tik ideia baino zerbait gehiago sortzearre n , hots, objektuar e n errealit at e a? Zein baliabidere n bitartez nahi dute gatazka bukatu, bietako inork bere kausa zuzenki ulergarria eta ziurra bihurtu ezin duen e a n , baizik bere aurkakoar e n a eraso eta errefus a t u baino ezin dezake e n e a n ? Izan ere, arrazoim e n hutsar e n baiezt ap e n ororen patu a da aurkako ari beti ahultas u n a erakuts diezaioke el a eta, aldera n tziz, aurkakoar e n ahultas u n a erabilgarria bihur dezake el a , zeren esperien tzia ahalgarri ororen baldintzez goiti baitoa, berta tik at inon egiaren agiririk ezin aurki daiteke e n e a n , eta, hala eta guztiz ere, erabilera enpirikoa baino izan ezin dezaket e n adime n ar e n legeak erabili behar baititu, beraiek gabe pents a tz e sintetikoan urrat s bat bera ere ezin baitu egin.

Arrazoime n hutsar e n kritika bere gatazka orotarako egiazko epaim a h a i tz a t har daiteke; izan ere, bera ez da nahas t e n zuzenki objektuekin zerikusia duten gatazke t a n , baizik arrazoim e n a r e n eskubide ak oro har bere lehen erakund e a r e n araber a deter min a t u eta juzgatu behar ditu.

Hau gabe arrazoim e n a izadiaren egoer a n dago, nolabait esat eko, eta bere baiezt ap e n a k eta uziak ezin ditu gerraren bitartez baino balioarazi edo segurt a tu . Aitzitik, erabakiak bere konstituzio propioare n oinarrizko eta autorit at e zalantza ezin eko erregel e t a t ik atera tz e n dituen kritikak legezko egoer a baten lasaitas u n a sortzen du, non gure gatazkak prozesuaren bitartez baino ez ditugun bidera tu behar. Lehen kasua n , ekimen a bukatz en duen a garaipena da, eta bi aldeak harrotzen dira honet az , honi gehien e t a n tarte a n sartzen diren goiburu ek ezartzen duten bake ez seguru a best erik ez zaiola jarraiki; bigarren kasuan , sent en t zia , gatazkare n iturria bera ukitzen duen ez gero, betiko bake a berm at u behar duen a. Horrez gain, dogm atikoa baino ez den arrazoim e n a r e n amaiga b e k o gatazkek azken e a n arrazoim e n hau bere kritikaren bate a n eta bertan oinarritzen den lege- emat e a n egon a bilatzera behar tz e n dute; Hobbes ek baiezt a tz e n duen legez: «izadiare n egoer a zuzenga b e t a s u n a r e n eta bortizkeriare n egoer a da eta utzi egin behar da, honela halabe h a rr ez legezko hertsa p e n a r i menp er a t z e a r r e n , zeinak gure askat as u n a best e edozein askat as u n e kin eta, horrega tik, guztion ongiarekin bater a tu ahal izateko best erik ez duen zedarriztatz e n ».

Askatas u n honi dagokio era bere a n norber e pents a m e n d u a k eta norberak konpond u ezin dituen zalantz ak publikoki juzgaket a r ako aurkezt e a , hau egiten duen a hiritar ardura ti eta arriskutsu tz a t jo izan behar gabe. Hau giza arrazoime n a r e n jatorrizko eskubide a n datza jadanik eta honek ez du giza arrazoim e n orokorra baino best e epailerik ezagu tz e n , eta bertan bakoitzak bere ahotsa du; eta gure egoer ak izan dezake e n hobekun tz a orok berta t ik etorri behar duen ez gero, orduan halako eskubide a sakratu a da eta ezin da ahuldu. Oso ezjakina da baiezt ap e n ausar t e n edo komunita t e a r e n zati handi eta onen a jadanik bere alde duen zerbaiten aurkako eraso neurtug a b e jakinak arriskutsu tz a t jotzea; izan ere, honek beraiei izan behar ez zuten garran tzia emat e a esan nahi du. Entzuten baldin badut arrunt a ez den buru batek giza nahim e n a r e n askat a s u n a r e n , geroko bizitzaren itxarope n ar e n eta Jainkoare n izatear e n aurkako demost r azioak ema n dituela, orduan liburua irakurtzeko jakinmina sortzen zait, izan ere, bere talentu a ri esker nire ikuskera hobetu egingo dela itxarot en dut. Aurretik badakit, erab a t ziurki, dioen hori ez duela inolaz ere lortu, ez jadanik esakun e garrantzitsu hauen froga gaindiezinar e n jabego a n nago ela uste izan nezake el ako, baizik gure arrazoim e n hutsar e n hornidura osoa azaldu didan kritika transz e n d e n t a l ak uste oso hau ema n didalako: bera alor honet a n adieraz p e n baiezt aileak egiteko eraba t ezgaia den bezala, hain gutxi eta are gutxiago jakingo duela galdekizun haue t az zerbait ezezta tuz adieraz t eko gai izateko modu a n . Izan ere, nondik nahi du atera ustezko espiritu aske horrek bere ezagu p e n a , adibidez, zerizan gorenik ez dagoel a? Esakun e hau esperien tzia ahalgarriare n mugez goiti datza eta, horrega tik, giza ikuskera ororen mugaz at ere bai. Etsai honen aurka dago e n kausa onare n aldezt aile dogm atikoa ez nuke inolaz ere irakurriko, zeren aurre tiaz baitakit best e a r e n itxurazko oinarriak bereak sartu ahal izateko baino ez dituela eraso tz e n , eta horrez gain, egun eroko itxura batek ez du emat e n ohar berriet ar ako hainbe s t e ekairik arrotzak eta argiki asm at u t ak o ak diren itxuren aldea n . Alderantziz, bere erara era berea n Erlijioaren aurkako dogm atikoa denak nire kritikari desira tu t ako jarduera eta bere oinarri- esakun e e n zuzenke t a asko egiteko aukera eman go lizkioke bere aldetik ezerren beldur izan beharrik gabe .

Halere, irakasaldi akade miko e t a r a ohitua dago e n gazteria halako idatziei buruz beder e n ohartu eta hain esakun e arriskutsu e n ezagu tz a goiztiarretik babes t u behar ahal da, bere juzga m e n a heldu edo, are gehiago, beraiet a n oinarritu nahi den irakasp e n a irmoki sustrai tu artea n , aurkakoar e n limurtze orori indart suki aurka egitear re n , edonondik datorrela ere?

Jardunbide dogm a tikoa n arrazoim e n hutsare n gaiei eutsi behar baldin bazaie eta aurkako ar e n egozket a bene t a n polemikoa bada, h. d., kontrajarritako baiezt ap e n e t a r a k o froga-oinarriekin armat u t a borrokan hast eko antolatu a bada go, ordua n, noski, ezer ez litzateke zuhurra go a izango motx e a n , baina era berea n ezer ere ez hutsal ago a eta antzua go a luzean gazteriaren arrazoime n a denbora batez tutoretz a p e a n ezartze a eta denbora horret a n beder e n tentalditik askatz e a baino. Ondoren jakinminak edo garaiko modak idazki horiek eskue t a n jartzen badizkie, ordua n eutsiko ahal dio gaztaroko limurtze honek? Arma dogm a tikoak baino ez dakartz an a k bere aurkako ar e n erasoei kontrajar tz eko eta bere mant al e a n aurkako ar e n e a n baino gutxiago ez dagoe n Dialektika ezkuta tu a gara tz e n ez badaki, ordua n berritasu n ar e n aban t aila duten itxurazko oinarriak agertz en ikusten ditu aban t aila hori ez duten itxurazko oinarrien aurka, baizik, aitzitik, gazteriaren sineskort as u n erraz eta gaizki- erabiliaren susmo a sortzen duten e n aurka. Uste du ezin duela era egokiago a n erakutsi inten tzio oneko ohar haiek bazter tuz haur-heziket ari ihesi zaiola, eta dogm ati s m o a ri ohitut a dago e n e z , bere oinarri- esakun e a k ere dogm a tikoki zapuzt en dituen pozoina edat e n du zurrut luzeet a n .

Heme n gom e n d a tz e n denar e n zuzenki aurkako a egin behar da irakaskuntz a akad e mikoa n , baina, noski, arrazoim e n hutsar e n kritikaren irakaskuntz a zehatz ar e n aurres u po sizioarekin best erik ez. Izan ere, bere printzipioak ahalbait azkar aplikatzeko eta beren onargarri t a su n a itxura dialektiko handien e a n ere erakus t eko , behar- beharrezko a da dogm a tikoar e n t z a t hain fruitukorrak diren eraso ak oraindik ahula den baina kritikaren bitartez argiztatu a den arrazoim e n a r e n aurka zuzentz e a , eta berari aurkako ar e n oinarrigab eko baiezt ap e n a k zatiz zati oinarri- esakun e haiet an etsa min a tz eko saialdia egiten uztea . Ezin zaio zaila izan haiek lurrun bihurtze a , eta horrela, azkar sentitzen du azken e a n bere burua itxura oro galdu behar duten itxurap e n kaltegarrien aurka babe s t e n duen indar propioa. Etsaiare n eraikina eraiste n duten kolpe berak zapuzgarriak lirateke era berea n beren eraikin espekula tibo ei dagokien ez , halakoak antolatz e a pents a t uko balu, baina horret az ez da bater e ardura tz e n , eraikin honet a n ez baitu bizi behar, oraindik best e aukera daukan e z alor praktikoan , non berak arrazoiz itxaron dezake e n lur irmoago bat aurkitzea , honen gaine a n bere arrazoizko siste m a senda g a r ri a eraikitzeko.

Bada, ez dago bene t ako polemikarik arrazoim e n hutsare n alorrea n . Bi aldeak ezpat ak a dabiltza airean beren itzalekin, izan ere, izadiaz goiti doaz, non beren atzap ar dogm atikoek heldu eta atxiki daiteke e n ezer ez duten beren aurre a n . Hauen borroka alferrikakoa da; haust e n dituzten itzalak berriro sortzen dira Walhallan heroiek egiten duten bezala, odolgab eko borrokekin berriro olgatu ahal izateko.

Gatazka guztiet ako neutraltasunare n oinarri- esakun e a deitu ahal izango liezaioke e n arrazoime n hutsar e n erabilera eszeptiko onargarririk ere ez dago. Arrazoime n a bere buruare n aurka bultzatze a , berari bi aldee t a t ik armak emat e a , eta hainbe s t ez , bere borroka beroen ak lasai eta burlaz begira tz e ak ez du itxura onik ikuspun tu dogm a tikotik, baizik bere baitan goga m e n a r e n modu sadiko eta gaiztoar e n itxura dauka. Hala ere, arrazoikerizale ar e n itsukeria gaindiezina eta harrokeria ikusten bada , ezein kritikaren bitart ez leundu ezin direnak, orduan ez dago best e aukerarik, alde bate tiko harropuzkeriari eskubide berbere t a n eust en den best e aldekoar ekin gogor egitea baino, horrela arrazoim e n a etsai baten aurkakota s u n a r e n bitart ez gutxien ez nahas t eko, bere handius t e e t a n zalantz a batzuk ezartz e arr e n eta kritikari entzut e a emat e a rr e n . Alferrikako egitas m o a da, ordea , guztiz zalantz a hauet a n gera tz e a eta bere ezjakintzare n uste osoa eta aitorpe n a egitera aholkatu nahi izatea, harrokeria dogm atikoar e n aurkako send a g ai gisa ez ezik, aldi berea n arrazoim e n a k bere buruarekin duen gatazka bukatz eko era gisa, eta hau inolaz ere ez da baliagarria arrazoim e n a ri egoer a lasai bat emat eko, baizik gehien ez ere bera bere amet s dogm a tiko gozoet a tik iratzartz eko baliabide bat best erik ez da, bere egoera r e n etsa min a arret a t s u a g o a egitear re n . Hala ere, arrazoim e n a r e n ekimen penatz aile tik askatz eko man er a eszeptikoak, nolabai t esat eko, lasaita su n filosofiko iraunkorrer a iristeko bide motzen a izatea dirudien ez , edo errege- bidera iristeko bedere n , hain zuzen, honelako ikerkuntz a ororen gutxiesp e n

isekariare n bidez norber ar e n buruari autorita t e filosofikoa emat e n diotela uste duten ek gustura urratz en duten bidera iristeko, orduan beharrezko a dirudit pents a m old e hau bere argi berezian aurkezt e a .Bere buruarekin bat ez datorren arrazoim e n hutsaren gogob e t e t a s u n esze p tiko baten ezintasu na

Nire ezjakintzare n kontzientzia (hau aldi bere a n beharrezkotz a t ezagu tz e n ez dene a n) nire azterket ak bukatz e a r e n kausa baino gehiago hauek iratzartze a r e n bene t ako kausa da. Ezjakintasu n oro, edo gauz en ezjakint asu n a , edo nire ezagu tz ar e n deter min azioar e n eta muge n ezjakintas u n a da. Ezjakintasu n a beharb a d a k o a dene a n , ordua n berak bultzatu behar nau, lehen kasuan , gauz ak (objektuak) dog m atikoki , bigarren e a n , nire ezagu tz a ahalgarriare n mugak kritikoki ikertzera . Nire ezjakint asu n a behar- beharrezko a dela, ordea , eta horrega tik best e ikerket a orota tik askatz en nauel a ezin da erabaki enpirikoki behak e taren bidez, baizik kritikoki best erik ez gure ezagu tz ar e n lehen iturrien oinarriketaren bidez. Beraz, gure arrazoim e n a r e n muge n deter min azioa apriorizko oinarrien araber a baino ezin daiteke gerta tu ; bere zedarriztap e n a , berriz, inoiz osoki deus ez t a t u ezin den ezjakint asu n a r e n ezagu tz a indet er min a t u a baino ez den arren, a posteriori ere ezagu t daiteke jakintza orotan oraindik jakiteko gera tz en zaigun ar e n bitartez. Arrazoime n a r e n kritikaren bidez soilik ahalgarria den ezjakintasu n a r e n ezagu tz a hura, beraz, zientzia da, hau, berriz, ez da haute m a p e n a baino, eta honet az ezin daiteke esan berta t ik abiatz en den inferentzia noraino iristen den. Lurraren luze- zabala (sentsuzko itxurare n arab er a ) plater baten gisara errepre s e n t a t z e n badut, orduan ezin dut jakin noraino hedatz e n den. Baina hau irakas t e n dit esperien tziak: edonor a joanda ere, nire ingurua n espazioa ikusten dudala, oraindik bertar a aurrera naiteke el a ; eta beraz, beti erreala den Geografiaren zedarriak ezagutz e n ditut, baina ez lurraren deskripzio ahalgarri ororen mugak. Baina lurra esfera bat dela eta bere gainaz ala esferikoa dela jakitea lortzen badut, orduan bere zati txiki bate tik, adibidez, gradu baten handitas u n e t ik, diamet ro a eta honen bitart ez lurraren muga p e n osoa, h. d., bere azalera deter min a t u t a eta apriorizko printzipioen arab er a ezagut dezake t ; eta gainaz al ak barnebil ditzake e n objektu ei dagokien ez ezjakina banaiz ere, ez naiz ezjakina, ordea , objektuok barne biltzen dituen hedap e n a ri eta bere handitas u n a ri eta zedarriei dagokien ez .

Gure ezagu tz ar e n objektu ahalgarri ororen multzoa itxurazko ikusmu g a bat duen gainaz al leuna dela dirudigu, hots, bere hedap e n osoa jasotzen duen gainaz al a, guk baldintza tu g a b e k o osotasu n ar e n arrazoim e n- adigaia deitzen diogun a. Bera enpirikoki lortzea ezinezkoa da eta printzipio jakin baten arab er a bera a priori deter min a tz eko saialdiak alferrikakoak izan dira. Hala ere, gure arrazoime n hutsar e n galdekizun guztiek ikusmu g a honet a tik at edo, dena dela, bere muga- lerroan egon daiteke e n a r e kin dute zerikusia.

David Hume sonatu a izan zen giza arrazoim e n a r e n geografo hauet ako bat eta galdekizun haiek osotara askiro baztertu zituela uste izan zuen, hauek deter min a t u ezin zuen ikusmug a t ik landa bidaliz. Kausalitat e a r e n oinarri- esakun e a z ardura tu zen bereziki, eta honet az eraba t zuzenki oharrarazi zuen bere egia (ezta oro har kausa arazle baten adigaiar e n baliotasu n objektiboa ere) ez dela oinarritzen ezein apriorizko ikuskera t a n , h. d., ezagutz a n eta, horrega tik, bere autorita t e osoa ez duela sortzen inolaz ere legear e n beharrezkota s u n a k , baizik bere erabilgarrit a su n orokor soilak esperien tziare n ibilbidea n eta berta t ik sortut ako beharrezkota s u n subjektiboak, zeinari berak ohitura deitzen dion. Gure arrazoime n a k oinarri- esakun e hau esperien tzia oro gainditzen duen modu a n erabiltzeko zuen ahalm e n ezatik abiatuz oro harrezko arrazoim e n a k enpirikoa denaz goiti joateko duen handius t e ororen hutsal ta s u n a inferitu zuen.

Arrazoime n ar e n egitat e ak etsa min ari eta, beharb a d a , gaitzesp e n a ri menp er a t z eko honelako jardunbide a ri arrazoim e n a r e n zentsura dei dakioke. Ezbairik gabeko a da zentsur a honek oinarri-esakun e e n erabilera transz e n d e n t e ororen aurkako zalantza eragiten duela ezinbes t e a n . Baina

hau lana oraindik osatz en ez duen bigarren urrat sa da. Arrazoimen hutsare n gaiet a n lehen urrat sa , bere haurtz aro a ezaug arri tzen duen a, dog m a tikoa da. Aipatut ako bigarren urrat sa eszeptikoa da eta esperien tziak zentza tu duen juzgam e n a r e n zuhurtziak sortzen du. Hala ere, juzga m e n heldu eta sendo ari baino ez dagokion hirugarre n urrats a ere beharrezko a da, zeinak maxima irmoak eta bere orokortas u n e a n berm a t u t ak o ak dituen oinarrian; hots, ez arrazoim e n a r e n egitat e ak estimazioari menp er a tz eko, baizik arrazoim e n a bera apriorizko ezagu tz a hutsak izateko bere ahalm e n eta egokitasu n osoaren araber a ; hau ez da arrazoim e n a r e n zentsur a , baizik bere kritika , eta honen bitartez zedarriak ez ezik, bere muga deter min a t u ak ere frogatz e n dira, eta beraz, ezjakintza frogatz en da, ez zati bat edo best e a n , baizik era jakin bateko galdekizun ahalgarri orori begira ere bai, eta ez agian ustez soilik, baizik printzipioet a tik abiatut a frogatz en da. Horrela, eszeptizismo a giza arrazoim e n a r e n t z ako atsed e nleku a da, non bere ibilaldi dogm a tikoei buruz gogoet a t u eta aurkitzen den lurralde ar e n eske m a egin dezake e n , honela bere bidea aurreran tz e a n segurt as u n gehiagor ekin aukera tu ahal izateko, baina ez da egon aldi iraunkorra egiteko moduko etxebizitza; izan ere, hau ziurtasu n osoan baino ezin daiteke gerta tu , dela objektue n ezagu tz a n , dela gure ezagutz a ororen objektuak barne a n jasota dituen muge n ezagu tz a n .

Gure arrazoime n a ez da urruner a indet er min a t ur a n t z hedatz e n den planoa, bere zedarriak orokorki soilik ezagutz e n direla, aitzitik, esfera batekin aldera tu behar da eta bere erradioa bere azalerar e n okerdura tik abiatut a aurkitzen da (apriorizko esakun e sintetikoen izaerako a), horrela gainera bere edukia eta muga p e n a ere zehaz daitezke el arik segurt as u n e z . Esfera honet a tik at (esperien tziare n alorra) ezer ezin da bere objektua izan, eta gainera , ustezko objektuez halakoez egindako galdekizun ak esfera honen barneko adimen a r e n adigaien arteko hartue m a n e n deter min azio oso baten printzipio subjektiboak soilik ukitzen ditu.

Apriorizko ezagutz a sintetikoen jabeak gara benet a n , esperien tzia aitzinatz en duten adimen a r e n oinarri- esakun e e k frogatz e n duten legez. Norbaiti beren ahalgarrit a su n a ez bazaio ulergarria , orduan hasiera n zalantza n jarri dezake ea guk benet a n a priori baditugu n, baina ezin du oraindik beren ahalezint a s u n a hutsal tza t jo adime n ar e n indar soilen bitart ez eta arrazoim e n a k bere neurriaren arab er a emat e n dituen urrats guztien bitartez. Hau best erik ezin dezake esan: beren jatorria eta egiazkotas u n a adituko bage n u, orduan gure arrazoim e n a r e n hedap e n a eta mugak deter min a t u ahal izango genituzke el a ; hau gerta tu aurretik, ordea , arrazoim e n a r e n baiezt ap e n guztiak ausar tz e n dira itsuki. Eta honela, arrazoim e n a r e n kritika gabe bere ibilera jarraitzen duen Filosofia dogm a tiko orori buruzko zalantz a osoa ongi oinarritua egongo litzateke; baina horrega t ik ezin zaio erab a t ukatu arrazoime n a ri halako aurrerabid e a , baldin eta hau oinarritzap e n hobe ar e n bidez prest a t u eta segurt a t uko balitz. Izan ere, adigai guztiak, baita arrazoime n a k aurkezt e n dizkigun galdekizun guztiak ere, ez dautz a agian esperien tzian , baizik berriro arrazoime n e a n best erik ez, eta horrega tik konpond u ahal izan behar dira eta beren baliotasu n edo hutsalt a s u n a r e n arab er a ulertu behar dira. Ez zaigu zilegi zeregin hauek gure ahalm e n ezaren aitzakiaren bidez baztertz e a beren konponke t a gauze n izaeran balego bezala, eta beren ondore n go ikerket ari uko egitea , arrazoim e n a k baino ez baititu sortu ideia horiek bere altzoan , eta hainbe s t ez , honek ema n behar du kontu beren baliotasu n a z edo itxura dialektikoaz.

Polemika eszeptiko oro benet a n dogm a tikoar e n aurka baino ez doa, hots, bere jatorrizko printzipio objektiboet a n mesfidan tz a ezarri gabe , h. d., kritikarik gabe handikiro bere ibilera jarraitzen duen ar e n aurka, haren eske m a hautsi eta bere buruar e n ezagu tz a lor dezan. Bere baitan ez du ezer erab akitzen jakin dezake gu n a z eta jakin ezin dezake gu n a z . Huts egin duten arrazoime n a r e n saialdi dogm atiko guztiak egita t e ak dira, eta hauek zentsur ari menp er a t z e a beti onurag arria gerta tz e n da. Honek ezin du erab aki, ordea , arrazoim e n a k bere etorkizuneko ahalegine n emaitza hobe a espero izateko eta horren uzia izateko duen itxarope n az ; zentsur a soilak, beraz, ezin du inoiz giza arrazoim e n a r e n eskubide ei buruzko gatazka amai tu.

Hume agian eszeptikoen artea n zorrotzen a denez eta zalantz arik gabe jardunbid e eszeptikoak arrazoim e n a r e n etsa min a zehatz baten iratzarp e n e a n izan dezake e n eraginari dagokionez pertson a bikainen a izan denez gero, orduan merezi du egiaren arras to ar e n bila hasi ziren bere inferentzien ibilera eta hain ikuskera handikoa eta estima g a r ria den gizon honen naha sk e t ak aurkezt eko ahalegin a egitea , hau nire asmo ar e n tz a t egokia den heinea n .

Humek agian buruan zuen, baina inoiz ez zuen osoki garatu gu juzgatz eko era jakin bate a n objektue n gure adigaiez goiti goazela. Juzgatzeko era honi sintetikoa deitu diot. Ez du arazorik sortzen ordu arte nuen adigaitik esperien tziare n bitartez irten naiteke el a onartz e ak. Esperien tzia bera halako haute m a p e n e n sintesia da eta haiek haute m a p e n baten bitartez duda n adigaia honi gainera tz e n zaion best e baten bitartez ugaltzen dute. Dena dela, a priori ere gure adigaitik irten gaitezke el a eta horrela gure ezagutz a heda dezake gula sines t e n dugu. Hau, edo adime n hutsare n bitart ez saiatze n dugu, esperien t ziaren objektua beder e n izan daiteke e n a ri begira, edo baita arrazoime n hutsare n bitartez ere, gauze n halako berekita su n ari begira, edo baita esperien tzian inoiz gerta tu ezin diren objektu horien izateari begira ere. Gure eszeptikoak ez zituen bereiztu bi judizio mota hauek, egin behar izan zuen legez, eta zuzen e a n ezinezkotza t jotzen zuen adigaien berezko gehikuntz a hori eta, nolabait esat eko, gure adime n ak (arrazoim e n a r e kin bater a) bere burua erditzea esperien tziak ernaldu a izan gabe , eta beraz, bere ustezko printzipio denak irudikatu tz a t jotzen zituen a priori, eta esperien tzia tik eta bere legee t a tik sortut ako ohitura baino ez zirela aurkitu zuen, eta hainbes t ez , guk ustezko beharrezkota s u n a eta orokortas u n a egozt en dizkiegun erregel ak enpirikoak baino ez direla, h. d., beren baitan beharb a d a k o ak direla. Orokorki berrez a gu tz e n den kausare n eta efektuar e n arteko hartue m a n a r e n oinarri- esakun er a jo zuen esakun e arrotz hau baiezta tz e a rr e n . Izan ere, ezein adimen- ahalm e n e k ezin gaitue n ez gidatu gauz a baten adigaitik best e zerbaite n izatera , horrenb e s t e z , orokorra eta beharrezko a bezala emat e n den izatera , orduan hortik zera ondoriozta zezake el a sinetsi zuen: esperien tzia gabe gure adigaia gehituz berez a priori heda tz e n den halako judizioa baime n liezaguke e n ezer ez daukagul a. Ezein adimen e k ezin du guk aurretik ditugun gauza haue n adigaie t a t ik abiatu t a asm at u , are gutxiago lege ar e n araber a inferitu argizaria argitzen duen eguzkiare n argiak, aldi berea n , bera urtzen duela, buztina berriz gogortu egiten duelarik, eta esperien tziak baino ez digu irakatsi ahal izango halako legea . Aitzitik, Logika transz en d e n t a l e a n ikusi dugu best e gauz ekiko elkarloturare n legea a priori ezagu t dezake gul a, zuzen ki emat e n zaigun adigaiar e n edukia inoiz gainditu ezin dugun arren, hala ere, osoki a priori baina hirugarre n osagai batekin harre m a n e a n , hots, esperien tzia ahalgarriarekin harre m a n e a n ezagut dezake gula . Lehena go gogortu a zen argizaria urtzen bada, ordua n a priori ezagut dezake t zerbaitek aurretik izan behar zuela (adibidez, eguzkiaren beroak), hura honi lege iraunkor baten araber a jarraiki zaiola, nahiz nik esperien tziarik gabe ez kausa ezta kausa tik efektua ere ezingo nukee n a priori eta esperien tziare n irakasp e nik gabe deter mina tu ta ezagut u . Beraz, faltsuki inferitu zuen legearen araberako gure deter min azioar e n beharb a d a k o t a s u n e t ik legea berare n beharb a d a k o t a s u n a , eta gauz a baten adigaitik esperien tzia ahalgarria atera tz e a (a priori gerta tz e n dena eta bere errealit at e objektiboa osatze n duen a), noski, beti ere enpirikoa den esperien tzia erreal ar e n objektue n sintesiarekin naha s tu zuen; horren bitart ez , ordea , egoitza adimen e a n duen eta beharrezko elkarlotura iragartz en duen kidet asu n a r e n printzipio bat asoziazioar e n erregel a n eraldatu zuen, irudimen imitatzailean soilik aurkitzen dena eta beharb a d a k o ak soilik diren loturak aurkez ditzake e n a , inoiz ez, ordea , lotura objektiboak.

Gainerako a n oso buruargi a zen gizon honen nahask e t a eszeptikoak bereziki pertson a dogm a tiko orok ere badu e n gabezia bate tik sortu ziren, hots, adimen a r e n sintesiare n era guztiak ez zituela a priori sistem a t ikoki gainbe gira tu . Izan ere, orduan, gainerako ak aipatu gabe , adibidez , iraunkortasu nare n oinarri-esakun e a aurkituko luke, zeinak esperien tzia aitzina tz e n duen, kausalita t e a r e n a k ere egiten duen legez. Horren bitartez a priori hedatz e n diren adimen a ri eta arrazoime n hutsari muga deter min a t u ak marraz tu ahal izango zitzaizkien. Berak, ordea , gure adimen a zedarriztatu baino egiten ez duen ez , bera mugatu gabe , eta gainera , mesfidantz a

orokorra bai baina guri saihes t ezin a zaigun ezjakintzare n ezein ezagu p e n deter min a t urik sortzen ez duen ez , halab er , adimen a r e n oinarri- esakun e batzuek zentsurari menp er a tz e n dizkionez, nahiz adimen hau bere ahalm e n osoari dagokion ez kritikaren balantz an jarri gabe, eta adime n ari bene t a n lortu ezin duen a ukatzen dionez, eta aurrera eginez a priori heda tz eko ahalm e n oro ezezta tz e n dionez, ahalm e n osoare n estimaz aio egiten ez duen arren, bada , ordua n beti eszeptizismo a deusez t a tz e n duela gerta tz e n zaio, hots, bera zalantza n jartzen duela, bere egitas m o a beharb a d a k o ak baino ez diren egitat e e t a n funtsa tz e n delako, ez baiez ta p e n dogm a tikoe n eskubide ar e n beharrezko utziketa eragin zezaket e n printzipioet a n .

Humek adime n ar e n oinarritut ako uzien eta arrazoim e n a r e n handius t e dialektikoen arteko bereizket a rik ezagu tz e n ez duen ez gero, bere erasoak batez ere azken haue t a r a zuzentz e n dituela, orduan bere bultzad a berezia deus ere aldatu a ez, baizik oztopa tu a best erik izan ez den arrazoime n a k ez du sentitzen bere hedap e n e r a k o espazioa itxia dago e nik, eta ezin ditu bere saialdiak utzi, nahiz eta han- hem e nk a zailtasun ak dituen. Izan ere, eraso e n aurka hornitzen da defents a r ako eta are modu egoskorra go a n ekiten du bere eskakizun ak lortzearre n . Bere ahalm e n osoare n kalkulu osoak eta berta t ik sortzen den jabego txiki baten ziurtasu n ar e n uste osoak –goragoko uzien hutsalkeria dela ere– gatazka oro bukatz en du eta jabego zedarrizta tu baina eztab aid a g a b e a baket suki onartze a r ekin askiest er a bultzatz en du.

Bere adime n ar e n esfera neurtu ez duen, eta beraz, bere ezagu tz a ahalgarriaren mugak printzipioen arab er a deter min a t u ez dituen dogm a tiko ez- kritikoare n aurkako eraso eszeptiko hauek, beraz, zenba t lor dezake e n aurretik ez dakien, baizik saialdi soilen bitartez aurkitzea pents a tz e n duen dogm a tikoar e n aurkako erasoak, arriskutsu ak izan ez ezik, kaltegarriak ere badira. Izan ere, legezt a t u ezin duen, bere itxura printzipioet a tik ere garatu ezin duen baiezta p e n bakar bat aurkitzen badu, ordua n susmo a baiez ta p e n dene t a r a heda tz e n da, hauek gainerako a n beti ere hain limurtzaileak izan badai tezke ere.

Eta horrela, eszeptikoa arrazoikerizale dogm atikoar e n hezitzailea da eta hau adimen a r e n eta arrazoime n a r e n kritika sendo bat egitera bultzatze n du. Bertara iristea n ez du best e kritikaren beldurrik izan behar; izan ere, hainbes t ez , bere jabego a bere tik kanpo geratz e n denetik guztiz bereizten du, ez du honen uzirik eta ezin da horri buruzko gatazke t a n nahas t u . Horrela, jardunbid e eszeptikoa ez da gogob e t e g arria bere baitan arrazoim e n a r e n galdekizun ari dagokionez , baina bai ikasgarria, bere zuhurt as u n a iratzartz eko eta bere legezko jabego a segurt a t uko lioketen baliabide sendo ak erakus t eko .

Hirugarren atalburukoHirugarre n atala

Arrazoim e n hutsaren diziplina hipotesi ei begira

Gure arrazoim e n a r e n kritikaren bitartez azken e a n bere erabilera hutse a n eta espekula tibo a n egitat e a n ezer ezin dugula jakin adina badakigun ez , ez ahal luke ireki beharko kritika honek alor zabalago a hipotesien t z a t , baiezta tz e a onartze n ez duen arren, asm atz e a eta iritziak izatea beder e n onar daiteke e n e z ?

Irudimen a k gogoa berotu beharre a n arrazoime n a r e n begirad a zorrozpe a n asmatu behar badu, ordua n lehen a g o osoki ziurra den eta asm ak e t a edo iritzi soila ez den zerbaitek izan behar du, eta hau objektua berare n ahalgarritasuna da. Hortaz, objektu ar e n errealit at e a ri dagokionez

iritzira ihes egitea baimen tz e n da, baina hau oinarrigab e a ez izatearr e n bene t a n eman d ak o a denar ekin, eta ondorioz, ziurra denar ekin elkarlotu behar delarik argiket a oinarri gisa, eta hainbe s t ez , hipotesi izena du.

Apriorizko elkarlotura dinamikoare n ahalgarrit a su n a r e n ezein adigairik sortu ezin dugun ez eta adime n hutsar e n kategoriak ahalgarri t as u n hori pents a tz eko balio ez duen ez , baizik eta hura esperien tzian aurkitzen dene a n ulertzeko best erik ez duen ez balio, bada, ordua n ezin dugu objektu bat bera ere jatorriz irudikatu kategoria haue n araber a antolaer a berria denari eta enpirikoki erakutsi ezin daiteke e n a ri dagokion ez , eta ezin dugu bera hipotesi baime n d u a r e n oinarrian ezarri; izan ere, honek arrazoim e n a ri gauze n adigaien ordez ame sk eri a hutsal ak amarruz emat e a adina esan nahiko luke. Horrela, ez da zilegizkoa jatorrizko indar berriren bat pentsa tz e a , adibidez , bere objektuak sentsurik gabe begiet s ditzaken adime n a , edo ukiturik gabeko erakarp e n a , edo subst a n tzien espezie berri bat, adibidez, sartuezint a s u nik gabe espazioan egongo litzateke e n a , ondorioz, ezta esperien tziak eskura tz e n duen guztitik ezberdintz en diren subst a n tzien komunita t e rik ere: prese n tziarik ez, espazioan izan ezik; iraupenik ez, denbor a n izan ezik. Hitz bate a n , gure arrazoim e n a k soilik erabil ditzake esperien tzia ahalgarriare n baldintzak gauz en ahalgarrit a su n ar e n baldintzak bezala; ezin ditu inolaz ere ez, ordea , haue t a t ik guztiz beregainki gauza batzuk, nolabait esa t eko, sortu, zeren halako adigaiak kontrae s a nik gabeko ak diren arren, objekturik gabeko ak ere izango bailirateke .

Arrazoime n ar e n adigaiak, esan bezala, ideia soilak dira eta, noski, ez dute objekturik esperien tziare n bate a n , baina ez dituzte horrega t ik asm at u t a ko objektuak eta aldi berea n ahalgarritzat onartu t ako ak ezaugarri tzen . Problem a t ikoki baino ez dira pents a tz e n , berekin harre m a n e a n (fikzio heuristikoak bezala) adime n ar e n erabilera siste m a t ikoar e n printzipio erregula tz aileak esperien tziare n alorrea n oinarritzeko. Alor honet a tik irtenez gero, ahalgarrit a su n frogaezina duten pents a m e n- gauzak best erik ez dira eta, horrega t ik, hipotesi baten bitartez agerp e n erreale n argiket ar e n oinarrian ezarri ezin daitezke e n gauzak dira. Arima bakun a pentsa t z e a baime n tz e n zaigu, horrela ideia honen arab er a goga m e n a r e n indar ororen batasu n osoa eta beharrezko a bere barneko agerp e n e n gure juzgaket a r e n printzipio gisa ezartzeko, in concre to aditu ezin den arren. Baina arima subst a n tzia bakun gisa onartze a (adigai transz en d e n t a l a) , froga ezin a ez ezik (hainba t hipotesi fisiko diren bezala), osoki haut az eta itsuki ausar tu t ako esakun e a ere izango litzateke , zeren bakunkia ezin baita ezein esperien tziat a n aurkitu, eta hem e n subst a n tziaz sentsuzko begiesp e n a r e n objektu iraunkorra ulertzen baldin bada , ordua n ezin da inolaz ere agerpen bakun baten ahalgarri t as u n a aditu. Arrazoime n a k ez dauka oinarritut ako baimenik inteligibleak baino ez diren zerizan ak edo sentsu e n munduko gauz en berekita su n ak iritzi gisa onartzeko, ezta ustezko ikuskera hobe a g o baten bitartez haiek ukatzeko ere (beren ahalgarri t as u n a r e n edo ahalezint as u n a r e n adigairik ez baitu).

Agerpe n jakinen argiket ar ako ezin da best e gauzarik eta argiket a- oinarririk aipatu, jadanik ezagu n ak diren agerp e n e n legee n arab er a agerp e n jakin hauekin elkarloturan ezarrit akoak izan ezik. Arrazoimen a r e n ideia soila izadiko gauze n argiket ar ako erabiltzen duen hipotesi transz e n d e n t a la, beraz, ez litzateke ezein argiket arik izango, zeren printzipio enpiriko ezagu n e t ik abiatut a askiro ulertzen ez dena batere ulertzen ez den best e zerbaite n bitartez argitu beharko bailitzateke . Halako hipotesiare n printzipioa, gainera , bene t a n arrazoim e n a gogob e t e tz eko baino ezin izan daiteke baliagarria , baina ez adime n ar e n erabilera sust a tz eko objektu ei dagokien ez . Izadiaren orden a eta helburu t a s u n a izadiaren oinarrien eta izadiaren legee n bitartez argitu behar da eta, hem e n, hipotesi ausar t e n a k ere, fisikoak baino ez direne a n , hiperfisikoak baino jasang arria go ak dira, h. d., honen mes e d e t a n aurresu p o s a t z e n den jainkotiar sortzailera jotzea baino jasang arria go ak. Izan ere, hau arrazoime n alferrare n printzipioa litzateke (ignava ratio), kausa oro bat- bate a n bazter tz e n duen printzipioa, alegia, bere errealita t e objektiboa ahalgarrit a su n a r e n araber a behinik behin esperien tzia jarraitu baten bitartez ezagu t litekeen kausa oro bazter tz e n duen a, arrazoim e n a ri oso erosoa zaion ideia soil bate a n lasai gera tz e a rr e n .

Hala ere, argiket a- oinarriare n ilararen osotasu n absolutu ari dagokion ez , honek ezin die oztoporik sortu munduko objektu ei , zeren hauek agerp e n a k baino ez direnez, beraie t a n ezin baita inoiz itxaron baldintzen ilararen sintesian osatu a den zerbait lortzea .

Arrazoime n ar e n erabilera espekula tiboar e n hipotesi transz e n d e n t a l ak eta argiket a- oinarri fisikoen gabezia osatz eko oinarri hiperfisikoak erabiltze a ezin da baime n d u , aldez, horren bitart ez arrazoime n a ez delako aurrera bultzatze n , aitzitik, bere erabilerar e n aurrerabid e a mozten delako, aldez, lizentzia honek azkenik bere lur propioare n , hots, esperien tziare n landu aldiare n fruitu oro kenduko liokeelako. Izan ere, izadiaren argiket a hem e n eta han zaila gerta tz e n bazaigu, ordua n beti daukagu argiket a- oinarri transz e n d e n t e a eskura, azterket a hura aurrez t e n digun eta gure ikerkuntz a bukatz en duen argiket a- oinarria, ez ikuskerare n bitart ez , baizik printzipio baten ulertezint as u n osoaren bitartez, zeina aldez aurretik asm at u zen, Lehene n g o absolutu ar e n adigaia barne biltzen zuelarik.

Hipotesi baten onargarri t a su n e r ak o behar den bigarren puntu a berta tik abiatu t a eman d ak o ondorioak a priori deter min a tz eko duen askitasun a da. Helburu hau lortzeko hipotesi lagung arrie t ar a jotzera behar tu a egon ez gero, ordua n asm ak e t a soil bat direlako susmo a sortzen dute, zeren haiet ako bakoitzak oinarrian ezarritako pents a m e n d u a k behar zuen legezt a p e n berber a behar baitu, eta horrega tik, ezin baitu lekukotas u n egokirik ema n. Kausa betegin eta zedarriga b e bat aurres u po s a t z e a n , mundu a n dago e n helburut a s u n , orden a eta handit asu n ororen argiket a- oinarririk falta ez bada ere, hark hipotesi berriak behar ditu gure adigaiar e n araber a behinik behin agertz e n diren bazterket ei eta kalteei dagokien ez , honela objekzio hauek saihes t eko. Giza arimare n agerp e n e n oinarrian ezartzen den bere bereg ain t a s u n bakun ari materia baten aldakuntz a r e n antzeko fenom e n o e n zailtasun ar e n bitart ez eraso egiten bazaio (hazkuntz a eta gutxitzea) , ordua n hipotesi berriak deitu behar dira, lagun dezat e n , hots, itxuraga b e k o a k izan gabe egiazt ap e nik ez duten hipotesiak, beraiei oinarri nagusi tza t onartut ako iritziak emat e n dien egiazt ap e n a izan ezik, haiek honen alde hitz egin behar duten arren.

Heme n adibide gisa aipatu diren arrazoim e n a r e n baiezt ap e n e k (arimar e n gorpuzga b e k o batasu n a eta zerizan goren baten izatea) hipotesi gisa balio beharre a n a priori frogatu t ako dogm ak bezala balio beharko balut e, ordua n, hainbes t ez , hauek ez lirateke gure solasgai a inolaz ere. Kasu honet a n , ordea , frogak demost razio baten ziurtasu n apodiktikoa duela aurrez ikusten da. Izan ere, halako ideen errealita t e a itxurazkoa soilik bihurtu nahi izatea asmo buruga b e a da, Geom et riare n esakun e bat itxuraz soilik frogatz e a saiatze a bezala. Esperien tzia orotatik bakartu t ako arrazoim e n a k dena a priori eta beharrezko a bezala baino ezin du ezagu tu edo, best ela , ezin du ezer ezagu tu; horrega tik, bere judizioa ez da inoiz iritzia, baizik judizio ororen utziketa edo ziurtasu n apodiktikoa da. Gauzei dagokien ari buruzko iritziak eta itxurazko judizioak, bene t a n emat e n denar e n argiket a- oinarriak edo errealak diren aldetik, oinarrian datzan ar e n lege enpirikoen araber ako ondorio gisa soilik ager daitezke, eta beraz, esperien tziaren objektu e n ilaran best erik ez. Alor honet a tik at iritzia izatea pents a m e n d u e kin jolaste a adina da, seguru a ez den judizioaren bide bate a n agian egia aurkituko dugula uste izan ezean .

Espekula tibo ak baino ez diren arrazoim e n hutsare n galdekizune t a n ezein hipotesi ez bada go ere, esakun e a k bertan oinarritzeko, hala ere, osorik onargarriak dira haue n alde egiteko, h. d., onargarriak dira erabilera polemikoan, erabilera dogm atikoa n , noski, ez diren arren. Defents az , ordea, ez dut ulertzen bere baiez ta p e n a r e n froga- oinarrien ugalket a , baizik baiezt a tu t ako gure esakun e a ri kalte egin liezaioket e n aurkakoar e n itxurazko ikuskeren hustuket a . Arrazoime n hutse tik abiatze n diren esakun e sintetiko denek, ordea , gauza berezi hau dute beren baitan, alegia, ideia jakinen errealit at e a baiezt a tz e n duen ak inoiz ez dakiela bere esakun e hori ziurra egiteko adina, best alde , aurkako ak aurreko ak bezain gutxi jakin dezake el a honek dioenar e n aurkako a baiezta tz eko. Giza arrazoime n a r e n zoriaren berber a t a s u n honek ez du bietako inor susta tz e n ezagutz a espekula tibo e t a n , eta hau inoiz bukatu ezin den tirabirare n borroka- leku

apropos a da. Ondoren go a n erakutsiko da, ordea, erabilera praktikoari begira arrazoime n a k zerbait onartzeko eskubide bat duela, espekulazio soilaren alorrea n aurresu p o s a t z e a inolaz ere zilegi izango ez litzaiokee n a froga- oinarri gogob e t e g a r ririk gabe; hori halako aurresu p o sizioek espekulazioar e n betegintz arr e a kaltetz en dutelako da horrela, baina interes praktikoa ez da bater e ardura tz e n hauet az . Han bere zuzenta s u n a frogatu ezin duen jabego bat du eta horren frogarik ezingo luke egitat e a n burutu. Aurkakoak frogatu beharko luke, beraz. Honek, ordea , zalantz an jarritako objektuaz bere ez- izatea frogatu ahal izateko bere errealit at e a baiezt a tz e n duen lehen ak bezain gutxi dakien ez gero, ordua n hem e n aban t aila bat agertz en da zerbait beharrezko aurres u po sizio praktiko gisa baiezt a tz e n duen ar e n alde (melior est conditio possiden ti s). Hain zuzen, aske zaie, nolab ai t esat eko , bidezko defents a dela eta, kausa onare n alde aurkako ak bere aurka erabiltzen dituen baliabide berak erabiltze a, h. d., hipotesi ak erabiltzea , zeinek ez duten balio behar bere froga indartz eko, baizik aurkako ak gatazkare n objektu a gutxiegi ulertzen duela azaltzeko best erik ez, hain gutxi, non ikuskera espekula tibo ak gurear e n aldea n duen aban t aila batez ezin baita harrotu.

Hipotesiak arrazoime n hutsar e n alorrea n guda- arma gisa soilik baimen tz e n dira, ez honen gaine a n eskubide bat oinarritzeko, baizik bera babe s t eko best erik ez. Aurkakoa, ordea, hem e n beti ere guga n bilatu behar dugu. Izan ere, arrazoim e n espekula tiboa bere erabilera transz en d e n t a l e a n bere baitan dialektikoa da. Beldurtu ahal gintuzket e n objekzioak guga n daud e. Asmo zahar baina inoiz preskribitzen ez direnak agerrarazi behar ditugu beren deus ez t a p e n a r e n gaine a n betiko bakea oinarritzeko. Kanpoko lasaitas u n a itxurazkoa baino ez da. Giza arrazoim e n e a n datzan arazoe n erroa eraizi behar da; nola eraizi dezake gu bera, ordea, ez badiogu askat as u nik emat e n , ezta elikagairik emat e n gainera , bere orriak bota ditzan eta horren bitart ez aurkitua izan dadin, ordua n sustraiak erauzt eko? Pentsa itzazue, beraz, ezein aurkakori ere burura tu ez zaizkion objekzioak, eta armak mailega t u iezazkiezu e eta berak desira dezake e n leku egokien a utz iezaiezue . Hemen ez da beldurrik egon behar, baizik etorkizun osoan inoiz gehiago eztab aid a t uko ez zaizuen jabego a lortuko duzuel a itxaron behar da.

Zuen hornidura osoari arrazoim e n hutsar e n hipotesiak ere bada gozkio, zeinak berun ezko armak baino ez izan arren (zeren ezein esperien tzia- legek ere ez baititu altzairu bihurtu), dena dela, edozein aurkakok zeuen aurka erabil ditzake e n armen indar berber a duten . Zuek, beraz, onartut ako arimar e n materiag a b e k o izaerar e n aurkako eta gorputz ar e n ezein aldakuntz a ri menp er a tz e n ez zaienar e n aurkako (ikuspe gi espekula tibo a ez den best e edoz ein e a n) zailtasun hau aurkitzen baduzu e , dena dela, esperien tziak itxuraz gure espirituare n indarren goraket a zein beher ak e t a gure organo e n modifikazio ezberdin ak bezala frogatz e n dituelarik, bada, ordua n froga honen indarra ahul dezakez u e gure gorputz a funtsezko agerp e n a baino ez dela onartze n baduz u e, zeinari, baldintza den aldetik, egungo egoer a n (bizitzan) sentime n a r e n ahalm e n osoa eta honekin bater a pents a tz e oro lotzen zaizkion. Gorputze tik banak e t a zuen indar ezagutz ailear e n sentsuzko erabilera honen bukaer a da eta erabilera intelektual ar e n hasiera . Gorputz a, beraz, ez litzateke pents a tz e a r e n kausa , baizik bere baldintza murriztaile soila, eta beraz, sentsuzko bizitza animikoare n bultzatz aile gisa bai baina, are gehiago, bizitza huts eta espiritualar e n oztopo gisa hartu behar da, eta lehen ar e n antolaer a gorpuzdu n e t ik menp ekot a s u n a k ez du ezer frogatz en bizitza orok gure organo e n egoeraz duen menp ekot a s u n a z . Aurrerago ere joan zintezket e eta zalantza berriak aurki ditzakezu e , aipatu ez direnak edo aski landu ez direnak.

Gizakienga n , baita sorkari irrazionale t a n ere, sorket ar e n beharb a d a k o t a s u n a egoer ar e n menp e a n dago, baina baita sarri elikadur ar e n menp e a n ere, gobernu ar e n menp e a n , bere gogar t e a r e n eta burut azioe n menp e a n , sarri gainer a bizioaren menp e a n ere bada go, eta hain garran tzi gutxiko eta guztiz gure askat as u n a r e n eskue t a n utzitako egoer a n bizitzen hasi den sorkari batek zailtasun handia sortzen dio honek betiko iraunkort as u n a duela dioen iritziari. Genero osoaren iraupen a ri dagokionez (hem e n lurrean) zailtasun ak ez du garrantzirik, kasu bakan e a n beharb a d a k o a dena beti erregel a bati menp er a t z e n baitzaio osotara; baina

zalantza g ar ria dirudi banako bakoitzaz hain kausa txikieta tik hain efektu botere t su a itxarote a . Honen aurka, ordea, hipotesi transz e n d e n t a l hau ema n dezakez u e : bizitza oro bene t a n inteligiblea baino ez dela, inolaz ere denbor a n emat e n diren aldaket e n menp e a n ez dagoel a, eta ez dela jaiotzarekin hast e n , ezta heriotzarekin bukatuko ere; bizitza hau agerp e n soila baino ez dela, h. d., espirituzko bizitza hutsare n sentsuzko errepre s e n t a z ioa dela, eta sentsu e n mundu osoa irudi soil bat dela, zeina gure egungo ezagu er a n igeri dago e n eta amet s baten gisara errealita t e objektiborik ez duen bere baitan; gauz ak eta geure burua hauek diren bezala begie t si behar baditugu, ordua n espirituzko izaera duen mundu bate a n ikusiko ginat ek e , eta mund u honekin dugun egiazko komunita t e bakarra ez da jaiotzarekin hasi, ezta soinare n heriotzarekin bukatuko ere (agerp e n soila den heinea n), eta abar.

Heme n eraso ar e n aurka egiteko hipote tikoki erabiltzen dugun honet az guztiaz ezer ez baldin badakigu eta serioski baiezta tz e n ez baldin badu gu, baizik dena arrazoime n a r e n ideia ere ez baldin bada, aitzitik, defents a r ako asmatuta ko adigaia best erik ez bada , orduan hem e n oso arrazionalki jokatzen dugu, ahalgarrit a su n denak ahitu dituela uste duen aurkako ari, bere baldintza enpirikoen gabezia guk sinet sit akoar e n ahalezint a s u n osoaren frogatz a t jotzen duen heine a n , hau best erik ez badiogu erakus t e n : berak esperien tziare n lege soilen bitartez gauz a ahalgarrien alor osoa bere baitan ezin duela bildu, guk esperien tzia tik at gure arrazoim e n a r e n t z a t oinarritua dagoe n zerbait bereg a n a t u ezin dugun bezala. Ez da pents a t u behar zakar ezezta tz e n duen aurkako ar e n handius t e e n aurka halako antidoto hipote tikoak erabiltzen dituen ak hauek bere egiazko iritziak bezala berega n a t u nahi dituenik. Hauek bereh al a uzten ditu aurkakoar e n harrokeria dogm a tikoa gainditu ondoren . Izan ere, norbait ek baiezt ap e n arrotzei dagokien ez ukatuz eta ezezta tuz soilik jokatze a hain gauza apal eta neurritutz a t hartu ahal bada ere, bere objekzioak aurkako ar e n frogak bezala balioarazi nahi dituen e a n , uzia beti berak alderdi baiez tailea eta bere baiezt ap e n a hartu balu bezain harroa eta puztua gerta tz e n da.

Heme n dik abiatu t a ikusten da, beraz, arrazoim e n a r e n erabilera espekula tibo a n hipotesi ek ez dutela baliotasu nik berbait an go iritzi gisa, baizik kontrajarritako handius t e transz e n d e n t e e i dagokien ez best erik ez. Izan ere, oro harrezko gauz en ahalgarri t as u n e r a luzatzen den esperien tzia ahalgarriare n printzipioen heda p e n a bere objektua esperien tzia ahalgarri ororen muge t a t ik at baino aurkitu ezin duten adigaien errealita t e objektiboare n baiez ta p e n a bezain transz en d e n t e a da. Arrazoime n hutsak asertorikoki juzgatz en duen horrek beharrezkoa izan behar du (arrazoim e n a k ezagutz e n duen guztia bezala) edo hori ez da inolaz ere. Beraz, egitat e a n ez du bater e iritzirik barne biltzen . Aipatut ako hipotesi ak, ordea , judizio problem a t ikoak baino ez dira, kontra e s a n ezin direnak beder e n , nahiz eta, noski, ezein modut a n frogatu ere ezin diren, eta beraz, iritzi pribatu hutsak 144 dira, nahiz arrazoizkoa ez izan (ezta barneko lasaita su n e r ak o ere) beren aurkako kezken aurrea n hauek baztertz e a . Modu honet a n gorde behar dira, eta arret az zaindu behar da era berea n bere baitan baiezta tu ak eta baliotasu n absolutu a izanez ager ez daiteze n , eta arrazoim e n a asm ak eria eta itxurap e n e n azpian ito ez dezat e n .

Hirugarren atalburukoLaugarren atala

Arrazoim e n hutsaren diziplina bere frogei begira

Esakune transz e n d e n t a l eta sintetikoen frogek gauza berezi hau dute beren baitan apriorizko ezagu tz a sintetiko baten froga ororen artea n , alegia, arrazoim e n a k beraiet a n bere adigaien bitart ez ezin duela objektura jo, baizik aurretik adigaien baliotasu n objektiboa eta beren

sintesiare n ahalgarri t as u n a a priori frogatu behar duela. Hau ez da beharrezko zuhurtzia- erregel a bat, baizik frogen funtsa eta ahalgarri t as u n a ukitzen du. Objektu baten adigaia a priori gainditu beharko banu, hau ezinezkoa gerta tz e n da adigai honet a tik at dago e n gida- hari berezirik gabe . Matem a tikan apriorizko begiesp e n a da nire sintesia gidatze n duen a eta hor inferentzia denak zuzenki begiesp e n hutse a n egin daitezke. Ezagutz a transz e n d e n t a l e a n honek adigaiekin soilik zerikusia duen artea n gida- soka esperien tzia ahalgarria da. Frogak ez du erakus t e n , hain zuzen, adigai jakinak (adibidez, gerta tz e n denare n adigaiak) zuzenki best e adigai bater a (kausa baten adigaira) gidatz en gaituenik; izan ere, halako igarobide a legezt a tu ezin den jauzia litzateke; baizik esperien tzia bera, eta beraz, esperien tziaren objektua halako elkarloturarik gabe ezinezkoa litzateke el a erakus t e n du. Beraz, frogak aldi berea n bere adigaian barnebildut a ez daud e n gauze n ezagu tz a jakinera sintetikoki eta a priori iristeko ahalgarri t as u n a erakutsi beharko luke. Hau kontua n hartzen ez bada , ordua n frogak kostan gainezka egiten duen ura bezala jariatzen dira, basa tiki eta zuzenki asoziazio ezkutuar e n aldap ak ausaz gidatz en dituen norabide a n . Asoziazioare n kausa subjektiboet a n funtsa tz e n den eta berezko kidetas u n baten ikuskera tz a t jotzen den uste osoare n itxurak ezin du orekatu halako urrats ausart ei buruz arrazoiz azaldu behar den zalantza . Horrega t ik, oinarri askiaren esakun e a frogatz eko saialdi denak alferrikakoak izan dira aditue n aitorpen orokorren araber a , eta kritika transz e n d e n t a l a agertu zen arte oinarri-esakun e hori utzi ezin zenez gero, orduan nahiago izan zen egoskorki giza adime n sendora jotzea (ihesbide honek zera frogatz e n duela beti: arrazoim e n a r e n kausa etsitua dela) froga dogm atiko berriak saiatze a baino.

Frogatu behar den esakun e a arrazoim e n hutsar e n baiezt ap e n a bada eta ideia soilen bitartez nire esperien tzia- adigaiak gainditu nahi baditut , orduan honek are gehiago barne bildu behar du sintesiare n halako urrat s baten legezt ap e n a (ahalgarria balitz) bere froga- indarrare n beharrezko baldintza gisa. Ondorioz, hain itxurazkoa bada ere, apertz epzioare n batas u n e t ik abiatz en den gure subst a n tzia pents a tz ailear e n izaera bakun ar e n ustezko frogari, dena dela, ezbai hau kontrajar tz e n zaio ezinbes t e a n : bakunt a s u n absolutu a zuzenki haut e m a p e n bati lot diezaioke e n ezein adigairik ez denez gero, baizik ideia gisa inferitua izan behar dena best erik ez, orduan ezin dela inolaz ere ulertu pentsa t z e orotan barne bildua dago e n edo behinik behin egon daiteke e n kontzien tziak (errepr es e n t a z io bakun a izan arren) nola gida nazake e n pentsa tz e a baino barnebildu ezin dezake e n gauza baten kontzien tziara eta ezagu tz ar a . Izan ere, nire gorputz ar e n indarra higiduran errepre s e n t a t z e n badut, orduan, hainbes t ez , niretza t batasu n absolutu a da eta bere errepre s e n t a z ioa nigan bakun a da; horrega t ik, hau puntu baten higidurar e n bitart ez adieraz dezaket , bere bolum e n a k garrantzirik ez baitu hem e n eta, indarren ahultzerik gabe, nahi den bezain txikia, eta beraz, puntu bate a n balego bezala pentsa baitai t eke. Hemen dik abiatut a , ordea, ez dut oraindik zera inferituko: gorputz baten indar higitzailea best erik ez zaidan e a n emat e n , gorputz a subst a n tzia bakun a bezala pentsa daiteke el a , bere errepre s e n t a z ioak espazioar e n edukiare n handit asu n oroz abstrai tzen duelako, eta beraz, bakun a delako. Bakunkia abstrakzioan eta bakunkia objektua n osoki ezberdinak direnez , eta lehen adieran bere baitan ezein anizkunt as u nik jasotzen ez duen niak, bigarren e a n , arima esan nahi duen ez , adigai oso konplexu a izan daiteke e n e z , hots, bere azpian asko barnebildu eta ezaug arri tzen duen ez gero, orduan paralogis mo bat aurkitzen dut. Hala ere, hau aldez aurre tik saihes t e a rr e n (izan ere, halako behin behineko susmorik gabe ez zen inoiz frogare n aurkako susmorik sortuko) behar- beharrezkoa da esperien tziak ema n dezake e n a baino gehiago frogatu behar duen esakun e sintetikoen ahalgarrit a su n a r e n betiko irizpidea eskua n izatea , alegia, honako hau: froga ez doala zuzenki eskatz en den predikatur a , baizik ahalgarrit a su n ar e n printzipio baten bitart ez best erik ez, honela gure adigai jakina a priori ideiaraino heda tz eko eta hau egikaritzeko. Froga saiatu aurre tik burutsuki honet az aholkua bilatzeko zuhurtzia izaten bada: ea nola eta itxarope n a izateko zein oinarrirekin espero daiteke e n arrazoime n hutsare n bidezko heda p e n a , eta nondik hartu nahi diren ikuskera hauek halako kasuan , adigaie t a t ik gara tz e n ez direnez eta, era bere a n , ezin direnez

aitzina tu esperien tzia ahalgarriari dagokionez; eta ordua n ahalegin zail baina antzu asko aurrez daitezke, arrazoim e n a ri bere ahalm e n a gainditzen duen a eskatz e n ez zaion heine a n edo, are gehiago, bere hedap e n- irrika espekula tiboar e n ateraldie t a n gustura zedarriztatz e n uzten ez den arrazoime n a abstinen tziare n diziplinari menp er a tz e n zaion heine a n .

Lehen erregel a, beraz, hau da: «ezein froga transz e n d e n t a l ez saiatz e a , aldez aurretik gogoe t a t u eta legezt a tu gabe ea nondik hartu nahi diren froga eraikitzeko erabili nahi diren oinarri- esakun e a k eta zein eskubider ekin itxaron daiteke e n beraiez inferentzien emai tza ona». Adimen ar e n oinarri- esakun e a k baldin badira (adibidez, kausalita t e a r e n a) , orduan alferrik da beren bitart ez arrazoim e n hutsar e n ideiet ar a iristea; izan ere, haiek esperien tzia ahalgarriare n objektue n tz a t soilik balio dute. Arrazoime n hutse tik datoz en oinarri- esakun e a k izan behar badute , ordua n ahalegin oro alferrikakoa da era berea n . Izan ere, arrazoim e n a k baditu oinarri- esakun e a k , baina oinarri- esakun e objektibo gisa osotar a dialektikoak dira, eta hainbe s t ez , esperien tziaren erabilera sistem a t iko- biltzaileare n printzipio erregula tz aile gisa baino ez dute balio. Ustezko froga halakoak, ordea , hor baditugu jadanik, orduan uste oso iruzurtiari zuen juzga m e n helduar e n non liquet- a kontrajar tz e n zaio eta bere itxurap e n a aurkitu ezin baduz u e ere, dena dela, eskubide osoa duzue bertan erabilitako oinarri- esakun e e n dedukzioa eskatz eko, inoiz eskura tu ezingo zaizuen dedukzioa, alegia, oinarri- esakun e a k arrazoim e n soiletik sortu badira. Eta, horrela, ez zaizue beharrezko a izango halako itxura oinarrigab e bakoitzare n garap e n a z eta errefusa p e n a z aritzea , baizik artifizioeta n agort ezina den Dialektika uka dezakez u e osotara bat- bate a n legeak eskatz e n dituen arrazoim e n kritiko baten epaite gi an .

Froga transz e n d e n t a l a r e n bigarren bereizgarrit a su n a hau da: esakun e transz e n d e n t a l bakoitzaren tz a t froga bakarra aurki daiteke el a . Ez adigaie t a t ik, baizik adigai bati dagokion begiesp e n e t ik abiatut a begiesp e n hutsa inferitzen badut, Matem a tikan bezala, edo begiesp e n enpirikoa, Natur Zientzian bezala, ordua n oinarrian ezarrit ako begiesp e n a k ekai anizkun a emat e n dit esakun e sintetikoet a r ako , zeinak nik era bat baino gehiago t a r a elkarlot ditzaked a n , eta puntu bat baino gehiago tik abia naiteke e n heinea n , bide ezberdine t a tik esakun e berber a r a irits naiteke .

Esakune transz e n d e n t a l bakoitza, ordea , adigai Batetik soilik abiatzen da eta objektuar e n ahalgarrit a su n a r e n baldintza sintetikoa adieraz t e n du adigai honen arab er a . Froga- oinarria, beraz, bat bakarra izan daiteke , zeren adigai honet a t ik at best erik ez baitago horren bitartez objektu a deter min a t u ahal izateko; frogak, beraz, ez du oro harrezko objektu baten deter min azioa baino barne biltzen adigai honen araber a eta hau ere bat bakarra da. Analitika transz en d e n t a l e a n , adibidez , oro har gerta tz e n denare n adigai baten ahalgarri t as u n objektiboar e n baldintza bakarre tik abiatut a oinarri- esakun e hau atera dugu: «gert a tz e n den guztiak kausa bat du»; hain zuzen, denbor a n gerta tz e n den jazoera baten deter min azioa, eta beraz, (gertakari) hau esperien tziari egokitzea halako erregel a dinamikoe n menp e a n egon ezean ezinezkoa izatetik abiatut a atera dugu. Hau da froga- oinarri ahalgarri bakarra; izan ere, adigaiari kausalit at e a r e n lege ar e n bitartez objektu bat deter min a tz e a n soilik hartzen du jazoera errepre s e n t a t u a k baliotasu n objektiboa, h. d., egia. Oinarri- esakun e honen best e frogak saiatu dira, noski, adibidez, beharb a d a k o t a s u n e t ik abiatu t a ; baina hau argitan kontsidera tz e n bada, ezin da beharb a d a k o t a s u n a r e n ezagu g ar ririk aurkitu, gertakaria izan ezik, h. d., objektu ar e n ez- izateari jarraiki zaion izatea , eta beraz, behin eta berriro aipatu t ako froga- oinarrira itzultzen gara. «Pentsa tz e n duen gauz a oro bakun a da» esakun e a frogatu behar bada , orduan ez gara gera tz e n pents a tz e a r e n anizkunkian, baizik niaren adigaian best erik ez, hots, bakun a den eta pents a tz e oro lotzen zaion adigaian. Gauza bera gerta tz e n da Jainkoare n izatear e n froga transz e n d e n t a l a r ekin, zerizan oroerre al ar e n eta beharrezkoar e n adigaien elkartrukag a rri t a s u n e a n soilik funtsa tz e n den eta best e inon bilatu ezin denarekin.

Ohar honen bitartez arrazoim e n a r e n baiezt ap e n e n kritika asko leuntzen da. Arrazoime n ak bere zeregina adigai soilen bitartez egiten duen e a n , hor froga bakarra da ahalgarria , edonon ere

baten bat ahalgarria baldin bada . Horrega tik, dogm atikoa ham ar frogarekin datorrela ikusten dene a n , seguru sinets daiteke bat bera ere ez duela. Izan ere, apodiktikoki frogatuko lukeen bat bakarra balu (arrazoim e n hutsare n gaiet an gerta tu behar duen legez), zertarako beharko lituzke gainerako ak? Bere asmo a legebiltzarreko abokatu a r e n a best erik ez da: argu m e n t u bat honet a r ako , best e a hartar ako, hots, sakond u gabe eta zeregin e tik laster askatz e a rr e n burura tz e n zaien lehen argu m e n t u onen a hartzen duten eta honen arab er a erab akitzen duten epailee n ahultas u n a erabiltzeko.

Hau da arrazoim e n hutsare n hirugarre n erregel a bereizgarria , bera froga transz e n d e n t a l ei dagokien ez diziplinari menp er a tz e n zaione a n : bere frogak beti ostentsiboak izan behar dutela, inoiz ez apagogikoak . Froga zuzena edo osten t sibo a ezagu tz ar e n era guztiet a n egiaren uste osoa aldi berea n bere iturrien ikuskerar ekin lotzen duen a da; aitzitik, apago gikoak ziurtasu n a sor dezake, baina ezin du egiaren ulergarri t as u nik sortu egiak frogaren ahalgarrit a su n a r e n oinarriekin duen bilkurari dagokionez . Horrega tik, azken hauek gehiago dira premiazko laguntz a arrazoime n a r e n asmo oro gogob e t e t z e n duten jardunbide a baino. Hala ere, hauek froga zuzen e n aldea n ebidentziare n lehent a s u n bat dute, hots, kontra e s a n a k beti argitasu n gehiago dakarrela berekin errepre s e n t a z ioa n elkarlotura onen ak baino, eta horren bitartez demost r azio baten alde begiesg a rrira gehiago hurbiltzen dela.

Froga apago gikoa zientzia ezberdine t a n erabiltze ar e n benet ako zergatia hau da: ezagu tz a jakin bat eratortzeko oinarriak anizkun e giak badira edo sakon e gi ezkuta tu ak badau d e , orduan froga ondorioen bitartez lortuko ez ote den saiatz en dela. Modus ponen s , hots, ezagu tz a baten egia bere ondorioen egiatik abiatu t a inferitzea, berta tik sortut ako ondorio ahalgarri guztiak egia balira soilik baime n d uk o litzateke; izan ere, hainbe s t ez , honen oinarri bakarra baino ez da ahalgarria , beraz, era berea n egiazkoa ere baden oinarria. Jardunbid e hau, ordea , egingaitz a da, zeren gure indarrak gainditzen baititu onartu t ako esakun er e n baten ondorio ahalgarri denak aditzeak; hala ere, inferitzeko era hau erabiltzen da eskuza b al t a s u n pixka batekin bada ere kontua zerbait hipotesi gisa soilik frogatz e a dene a n , inferentzia analogia honen araber a onartze n den heine a n : beti saiatu diren hainbes t e ondorio onartut ako oinarriarekin bat etorri badira, gainerako ondorio ahalgarri denak ere bat etorriko direla berekin. Horrega tik, honela inoiz ezin da hipotesi bat egia demos t ra t u a n eraldatu. Arrazoime n- inferentzien modus tollens, hots, ondorioet a t ik oinarria inferitzeak, zorrozki frogatu ez ezik, errazki ere egiten du. Izan ere, esakun e bate tik ondorio faltsu bakarra atera badai teke , orduan esakun e hau faltsua da. Bere ahalgarrit a su n a r e n ikuskera osoare n bitartez ezagutz a baten egiara gida dezake e n froga osten t sibo bate a n oinarrien ilara osoari jarraiki beharre a n bere aurkakotik segitzen diren ondorioen artea n faltsua den bat bakarra aurkitu badai tek e , ordua n aurkako hau ere faltsua da, eta beraz, frogatu behar zen ezagu tz a egiazkoa da.

Froga- era apago gikoa, ordea , gure errepr es e n t a z io e n alde subjektiboa alde objektiboari, hots, objektua n dago e n a r e n ezagutz a ri zerbait amarruz sartzea ezinezkoa gerta tz e n den zientziet an best erik ez da zilegizkoa. Alde objektiboa garailea dene a n , ordea, askotan gerta tz e n da esakun e jakin baten aurkakoak pents a tz e a r e n baldintza subjektiboak soilik kontra e s a t e n dituela, baina ez objektua , edo esakun e biak elkar kontrae s a t e n dutela objektibotz a t baino hartzen ez den baldintza subjektibo baten menp e a n , eta baldintza faltsua denez gero, ordua n biak izan daitezke faltsuak, nahiz baten faltsut a s u n e t ik ezin den best e a r e n egia inferitu.

Subrepzio hori ezinezkoa gerta tz e n da Matem a tikan; horrega t ik dauka t e froga hauek bertan beren benet ako lekua. Natur Zientzian amarruz sartze hura gehien e t a n saihet s daiteke ondo aldera t u t ako behak e t a askoren bitartez, bertan dena begiesp e n enpirikoan oinarritzen baita; baina froga- era hau bertan munt a gutxikoa da gehien e t a n . Hala ere, arrazoime n hutsar e n saialdi transz en d e n t a l ak osotara itxura dialektikoar e n bene t ako ingurun e a r e n barne a n gerta tz e n dira, h. d., arrazoim e n a ri bere premise t a n objektibotza t eskaintze n zaion edo ezartzen zaion alde

subjektiboa n . Heme n, beraz, esakun e sintetikoei dagokien ez ezin da inolaz ere baimen d u baiezt ap e n a k aurkako a errefus a tz e a r e n bitartez legezt a tz e a . Izan ere, edo errefusa p e n hau kontrajarritako iritziak gure arrazoim e n a r e n bidezko ulergarrit a su n ar e n baldintza subjektiboar ekin duen gatazkar e n errepre s e n t a z io soila best erik ez da, eta horrega t ik ezer ez du egiten gauz a bera ukatzeko (horrela, adibidez, zerizan baten izatear e n baldintza tu g a b e k o beharrezkota s u n a ezin dugu absolutuki ulertu, eta horrega tik, beharrezko zerizan goren baten froga espekula tibo bakoitzari subjek tiboki kontrajar tz e a arrazoizkoa da, jatorrizko zerizan honen ahalgarri t as u n a ri bere baitan kontrajar tze a , ordea , arrazoigab e a ) , edo biak, alde baieztaileak zein ezezt aileak, itxura transz en d e n t a l ak iruzurtu ak, objektu ar e n ezinezko adigaia dute oinarrian eta hor erregel a honek balio du: «non entis nulla sunt praedicata» , h. d., objektuaz baiezt a tuz nahiz ezezta tuz esat e n dena okerra da eta ezin da apago gikoki aurkakoar e n errefus a p e n a r e n bitart ez egiaren ezagutz a rik lortu. Horrela, adibidez, sentsu e n mundu a bere baitan bere osotasu n ari dagokionez emat e n dela aurres u po s a t z e n dene a n , ordua n faltsua da edo espazioari dagokionez amaiga b e a edo amaidun a eta muga t u a izan behar duela, zeren bi baiezt ap e n a k faltsuak baitira. Izan ere, beren baitan (objektu gisa) eman go lirateke e n agerp e n a k (errepre s e n t a z io soil gisa) ezinezkoa den zerbait dira eta irudikatut ako osoki honen amaiga b e t a s u n a baldintza tu g a b e a litzateke, baina amaiga b e t a s u n honek adigaian aurresu p o s a t z e n den handit asu n a r e n baldintza tu g a b e k o deter min azioa kontra e s a n g o luke (agerp e n e a n dago e n guztia baldintza tu a baita).

Froga- era apago gikoa da arrazoikerizale dogm a tikoe n sakont as u n a r e n miresle ak lotzeko erabiltzen den bene t ako itxurap e n a . Bera, nolabait esat eko, hartut ako alderdiare n ohore a eta eskubide eztab aid a g a b e a hau zalantza n jarri nahi duen edonore n aurka borroka egingo duela aginduz frogatu nahi duen txapeldun a da, nahiz eta halako hitzontzikeriare n bidez gauz ari buruz ezer ez erabaki, aurkako ar e n indar erlatiboa ezagutz e a izan ezik, eta gainera , eraso tz aile gisa jokatzen duen ar e n aldetik best erik ez. Ikusleek, nor bere ilaran orain garailea, orain galtzailea dela ikusten duten heine a n , gatazkare n objektua bera eszeptikoki zalantz an jartzeko arrazoia aurkitzen dute. Baina ez dute horret ar ako ziorik, eta aski da hauei oihukatz e a : «non defensoribus istis temp us eget». Nork bere kausa gidatu behar du froga- oinarrien dedukzio transz e n d e n t a l a r e n indarrez bidera tu t ako legezko frogaren bitart ez , h. d., zuzenki, honela arrazoime n a r e n uziek beren alde zer aipa dezake t e n ikusteko. Izan ere, bere aurkakoa oinarri subjektiboe t a n eust e n bada, ordua n, noski, erraz errefusa t u ahal izango dugu, baina dogm a tikoari alderik eman gabe, zeina era berea n eskuarki judizioare n kausa subjektiboe n menp e a n dago e n eta aurkakoak zokora dezake e n . Bi aldeek zuzenki jokatzen badut e , ordea, orduan, edo berez ohartuko dute beren baiezt ap e n e n titulua aurkitzeko zailtasun a , baita ezintasu n a ere, eta, azkenik, preskripziora best erik ezingo dute jo, edo kritikak itxura dogm a tikoa erraz azalduko du eta arrazoim e n hutsa erabilera espekula tiboa n bere gehiegizko handius t e ak uztera eta bere lur bereziare n muge n barnera atzera egitera behar tuko du, hots, oinarri- esakun e praktikoet a r a .

Metodoaren irakaspe ntranszend e n t a la r e n

Bigarren atalburu a

Arrazoimen hutsaren kanona

Giza arrazoime n a r e n t z a t umilgarria da bere erabilera hutse a n ezer ez lortzea eta, gainer a , diziplina bat behar izatea bere bitxikeriak neurtu eta berta t ik datozkion itxurap e n a k saihes t eko . Bestalde , ordea , berriro goratz en du eta bere buruan konfiantza emat e n dio diziplina hori norber ak

erabili ahal eta behar izateak bere gaineko best e zentsurarik onartu gabe, halab er , erabilera espekula tiboa n ezartz er a behar tu t a dago e n mugak, aldi berea n , aurkako bakoitzaren handius t e sofistikoak zedarrizta tz e ak , eta beraz, aurre tik puztu zituen eskakizune t a t ik gera ahal zitekee n guztia eraso ororen aurka segurt a t u ahal izateak. Arrazoime n hutsar e n Filosofia ororen onura handien a , eta agian bakarra, beraz, nega tibo a best erik ez da; hain zuzen, ez organo n gisa heda p e n e r a ko, baizik diziplina gisa muge n deter min aziorako balio duela, eta egia aurkitu beharre a n errakuntz ak sahies t e a r e n merezim e n d u isila baino ez duela.

Hala ere, nonbait arrazoim e n hutsar e n lurralde a n kokatzen diren ezagutz a positiboe n iturri batek egon behar du eta hauek agian gaizki- ulertze a g a t ik baino ez dute emat e n errakun tz ak egiteko aukera, nahiz, egitat e a n , arrazoime n a r e n irrikaren xede a osatze n duten. Izan ere, zein arrazoiri egotzi behar zaio best ela esperien tziare n mugez goiti nonb ai t irmoki oin hartzeko irrika aseezin a? Aldean interes handia dakart e n objektuak iragartz e n ditu. Espekulazio soilaren bidea urratz en du haiei hurbiltzeko; baina haiek ihes egiten diote. Ustez itxaron ahal izango da gera tz en zaion bide bakarre a n zori hobe a go a izan dezan , hots, erabilera praktikoan .

Kanon batez oro har ezagu m e n jakin baten erabilera zuzenar e n apriorizko oinarri- esakun e e n multzoa ulertzen dut. Horrela, Logika orokorra bere zati analitikoan oro har adimen a r e n t z ako eta arrazoime n a r e n t z ako kanon bat da, baina formar e n arab er a best erik ez, izan ere, eduki oroz abstrai tzen baitu. Horrela, Analitika transz e n d e n t a l a adime n hutsare n kanona zen; izan ere, berak baino ezin ditzake izan egiazkoak diren apriorizko ezagutz a sintetikoak. Indar ezagutz aile baten erabilera zuzen a ezinezkoa bada, ordea , orduan ez dago kanonik. Arrazoim e n hutsar e n ezagutz a sintetiko oro bere erabilera espekula tibo a n eraba t ezinezkoa da orain arte aipatu t ako froga ororen araber a . Beraz, bere erabilera espekula tiboar e n kanonik ez dago (izan ere, hau erab a t dialektikoa baita), baizik Logika transz e n d e n t a l oro zentzu honet a n diziplina baino ez da. Ondorioz, edonon arrazoime n hutsare n erabilera zuzenik bada go, kasu horret a n bere kanon batek egon beharko du, eta orduan honek ez du zerikusirik izango arrazoim e n are n erabilera espekula tibo ar ekin, baizik praktikoarekin , eta hau da guk orain aztertu nahi dugun a.

Arrazoimen hutsaren kanonarenLehen atala

Gure arrazoim e n are n erabilera hutsaren azken helburuaz

Arrazoime n a bere izaerare n joerak bultzatze n du esperien tzian duen erabileraz goiti joatera, erabilera huts bate a n eta ideia soilen bitartez ezagutz a ororen muga urrunen e z goiti ausar tz er a , eta atsed e n a lehen- lehenik bere zirkulua osatu ondore n soilik aurkitzera berez diraue n osoki sistem a t iko bate a n . Gura hau bere interes espekula tibo a n soilik oinarritzen ahal da edo, aitzitik, praktikoan best erik ez?

Heme n alde bater a utzi nahi dut arrazoim e n hutsak alde espekula tiboa n duen zoria, eta bere eginkizun ez soilik galdetuko dut, zeinen osaket ak arrazoim e n a r e n azken helburu a osatze n duen –hau lortu edo ez lortu- , eta beraz, beraien aldea n best e denak baliabide a r e n balioa baino ez duen eginkizun ez galdetuko dut. Arrazoime n ar e n izaerari jarraiki helburu goren hauek batas u n a izan beharko dute era berea n , honela gizatas u n a r e n interes a , interes garaiago bati menp er a t z e n ez zaion interes a , batera t urik sust a tz eko.

Azkenik, arrazoime n a r e n espekulazioak erabilera transz e n d e n t a l e a n begiztatz e n duen azken asmo ak hiru objektuekin du zerikusia: nahime n a r e n askat as u n a , arimare n hilezkortasu n a eta

Jainkoaren izatea. Arrazoimen a k hiru haue t a n duen interes espekula tibo soila oso txikia best erik ez da, eta honi dagokion ez zailki hartuko litzateke ikerkuntz a transz en d e n t a l a r e n lan nekag arria , eten ga b e k o oztopoekin borrokatu behar duen lana, zeren honen gaine a n egin ahal izango lirateke e n aurkikuntz a guztiak ezin baitute frogatu bere erabilerare n onura in concre to, h. d., izadiaren ikerkuntz an . Nahime n a askea izan daiteke , baina hau gure nahi izatear e n kausa inteligiblear e n kontua best erik ez da. Izan ere, bere adieraz p e n e n fenom e n o e kin, h. d., ekintzekin zerikusia duen ari dagokion ez , hau ezin dugu inoiz izadiko best e agerp e n e n gisara baino, hots, bere lege aldag ai tz e n araber a baino argitu, alegia, oinarrizko maxima haust ezin bati jarraiki, hau gabe ezingo baikenuk e arrazoim e n a aplikatu erabilera enpirikoan. Baliteke, bigarrenik, arimar e n espirituzko izaera (eta berekin bater a bere hilezkortasu n a) aditu ahal izatea , baina ezin da horrega tik bizitza honen agerp e n e z argiztap e nik ema n, argiket a- oinarri gisa, ezta geroko egoer ar e n egitura bereziaz ere, zeren gorpuz ga b e k o izaera baten gure adigaia nega tibo a baino ez baita eta honek gure ezagutz a ez baitu deus ere hedatz e n , ez du ondorioztap e n e t a r a ko ekai egokirik ere eskaintze n , asm aku n tz a tz a t jotzen direnen tz a t soilik izan ezik, Filosofiak, ordea, baimen tz e n ez dituen ak. Hirugarre nik, inteligentzia goren baten izatea frogatu izan balitz, hortik abiatut a ulergarria egingo genuk e mundu ar e n egiturar e n eta orden ar e n helburu a orokorrea n , baina inolaz ere ez litzaiguke zilegi hortik antolake t a eta orden a bereziren bat eratortze a , ezta hauek inferitzea ere haute m a t e n ez badira, zeren arrazoim e n a r e n erabilera espekula tibo ar e n beharrezko erregel a baita izadiaren kausak ez saihes t e a eta esperien tziaren bitart ez irakatsia izan zaiguna uztea, horrela guk ezagu tz e n dugun zerbait gure ezagu tz a oro osoki gainditzen duen zerbaite t ik abiatu t a eratortze a rr e n . Hitz bate a n , hiru esakun e hauek beti transz e n d e n t e a k diraut e arrazoime n espekula tiboar e n t z a t eta ez dute erabilera imane n t e rik, h. d., esperien tziare n objektue n tz a t onargarria den, eta beraz, gure tz a t nolabai t onurag a rria litzateke e n erabilerarik, baizik beren baitan kontsider a tu t a gure arrazoime n a r e n ahalegin ak dira, guztiz alferrikakoak, eta gainera , eraba t nekez ak diren ahaleginak.

Ondorioz, baldin eta hiru funtsezko esakun e a k jakiteko inolaz ere behar ez baditugu eta, hala ere, gure arrazoime n a k tem ati gome n d a tz e n badizkigu, ordua n beren garrantzia benet a n alor pratikoaren kontua baino ezin da izan.

Praktikoa askat as u n a k ahalbide tz e n duen guztia da. Gure hauta m e n askear e n aplikazioare n baldintzak enpirikoak badira, ordua n arrazoime n a k hor erabilera erregula tz ailea baino ezin du izan eta lege enpirikoen batasu n a eragiteko baino ez du balio, adibidez, azkart a s u n a r e n irakasp e n e a n gure joerek emat e n digute n helburu ororen bater a t a s u n a helburu bate a n biltzeko, hain zuzen, zoriontasun e a n biltzeko, eta bertara iristeko baliabide e n adost as u n a k osatze n du arrazoim e n a r e n zeregin osoa, zeinak, horrega tik, jokaera aske ar e n lege pragm atikoak baino ezin dituen hornitu sentsu ek gome n d a tz e n dizkigute n helburue n lorpen er ako, ez, ordea, eraba t a priori deter min a t u t a daud e n lege hutsak. Aitzitik, lege praktiko hutsak, arrazoime n a k osoki a priori emat e n duen helburu a duten ak, ez enpirikoki baldintza turik, baizik eraba t agintzen duten lege ak, arrazoime n hutsar e n produktu ak dira. Halakoak dira, ordea , lege moralak, eta beraz, hauek baino ez dagozkio arrazoime n hutsar e n erabilera praktikoari, eta hauek kanon bat baimen tz e n dute.

Arrazoime n ar e n zuzkidura osoa Filosofia hutsa dei dakioke e n landualdian egitat e a n aipatu diren hiru arazoe t a r a bidera tz e n da. Hauek berek, ordea , era bere a n asmo urruna go a dute, hots, ea zer egin behar den , baldin eta nahime n askea , Jainkoa eta geroko mundu a badau d e . Honek helburu goren az dugun jokaera ukitzen duen ez gero, ordua n izadi jakintsu eta ardura t su a r e n azken asmo a bene t a n gure arrazoime n a r e n antolake t a n arlo moralari baino ez dagokio.

Zuhur izatea beharrezko a da, ordea , Filosofia transz e n d e n t a l a ri arrotza zaion 145 objektuari begi emat e a n , digresioe t a n ez sakab a n a t u eta sistem a r e n batas u n a ez haust e a r r e n , best ald e , baita bere ekai berriaz gutxiegi dioen heinea n ere, honi nabari ta s u n a edo uste osoan ezer falta ez dakion. Biak lortzea itxarot en dut, arlo transz e n d e n t a l e t ik ahalbai t gertu atxikiz eta bertan psikologikoa, h. d., enpirikoa izan litekee n a guztiz baztertuz .

Eta hem e n zera oharrar azi behar dut: oraingoz, askat a s u n a r e n adigaia adiera praktikoan best erik ez dudala erabiliko, eta hem e n askat as u n a esan a hi transz en d e n t a l e a n , agerp e n e n argiket a- oinarri gisa enpirikoki aurres u po s a t u ezin dena, aitzitik, arrazoime n a r e n t z a t arazo bat den askat as u n a alde batera uzten dut, gorago esan bezala. Hauta m e n bat, hain zuzen, aberezkoa best erik ez da (arbitrium butru m) sentsuzko estimulu e n bitart ez , h. d., patologikoki baino ezin bada deter min a t u . Halere, sentsuzko estimulu e t a tik bereg ainki, eta beraz, arrazoim e n a k errepre s e n t a t z e n dituen kausa eragilee n bitart ez soilik deter min a daiteke e n a k hauta m e n askea (arbitrium liberum) izena du, eta honekin loturan dago e n guztiari, oinarri nahiz ondorio gisa, praktikoa deitzen zaio. Askatas u n praktikoa esperien tziare n bitartez froga daiteke . Izan ere, giza hauta m e n a ez du zirrara tz en duen ak soilik deter min a tz e n , h. d., sentsu ak zuzenki afekta tz e n dituen ak , baizik gure sentsuzko desiram e n a r e n zirrarak gainditzeko ahalm e n a dauka gu gutxi bada ere onuraga rria edo kaltegarria zaigun ar e n errepres e n t a z io e n indarrez; gure egoer a osoari begira desirag arria denari, h. d., onurag arria edo kaltegarria denari buruzko gogoet ak arrazoime n e a n funtsa tz e n dira. Horrega tik, honek legeak ere emat e n ditu, inpera tibo ak direnak, h. d., askatasu nare n lege objektiboak, eta gertatu behar duena adieraz t e n duten ak , nahiz agian hau inoiz ez gerta tu, eta horret a n bereizten dira gertatz e n denaz aritzen diren izadiaren legee ta tik , eta hau da, era bere a n , haiei lege praktikoak deitzear e n zergatia .

Ea, orde a , arraz oi m e n a ber a lege a k ez ar t z e k o ekintz e t a n era ber e a n bes t e l a k o era gin e n g a t ik de t e r m i n a t u a ez ote dago e n , et a sen t s u z k o es ti m ul u e i da goki e n e z ask a t a s u n a dei tz e n zaion hori ea gor a g o k o et a urru n a g o k o kaus a arazl e e i dago ki e n e z ez ote den berriro izadi a , hau ez da gure kont u a arlo prakt iko a n , arraz oi m e n a r i joka er a r e n arauari buruz soilik gald e t z e n diogu n hein e a n , baizik gald ekiz u n hau esp e k ul a t i b o a bes t e r ik ez da, et a ald e bat e r a utz dez a k e g u , gur e as m o a ekit er a edo ekit e a ri uzt e r a bide r a t z e n den hein e a n . Beraz , ask a t a s u n prak tiko a esp e r i e n t z i a r e n bitar t e z ez a g u t z e n dug u izadi a r e n kaus e t a k o bat gisa , hot s , arraz oi m e n a r e n kaus al i t a t e a na hi m e n a r e n det e r mi n a z io a n ez a g u t z e n dugu ; bes t a l d e , orde a , ask a t a s u n tran s z e n d e n t a l a k arraz oi m e n ha u ber a sen t s u e n mu n d u a r e n kaus a det e r mi n a t z a i l e orot a t ik ber e g a i n a izat e a esk a t z e n du (ber e kaus al i t a t e a r i dago kio n e z ag er p e n e n ilara ba t has t e a r r e n ) , et a hain b e s t e z , izadi ar e n lege e n aurk a , et a ber az , esp e r i e n t z i a ah al g a r r i orore n aurk a dago e l a dirudi , et a ber az , araz o bat dirau . Haler e , araz o hau ez dago kio arraz oi m e n a r i era b il er a prak tiko a n , ber a z , gur e au t u g a i a arraz oi m e n hut s a r e n kano n bat e a n bi gald e kiz u n bes t e r ik ez dira, arraz oi m e n hut s a r e n inter e s prak tiko a r e kin zerikusi a dut e n a k , hots , Jainkorik ba al da go? Geroko bizitza rik ba al da go? Gald ekizu n hau e t a n arraz oi m e n a r e n era bil e r a r e n kano n bat e k ah alg a r r i a izan be h a r du. Askat a s u n tran sz e n d e n t a l a r i buruzko gald ekiz u n a k jakintz a esp e k u l a t i b o a baino ez du ukitz e n , et a guk axola g a b e gisa alde bat e r a baz t e r dez ak e g u arlo prak tiko a z ari gar e n e a n , et a honi buruzko argik e t a gogo b e t e g a r r i a arraz oi m e n hut s a r e n an tino mi a n aurki dai t ek e .

Arrazoimen hutsaren kanonarenBigarren atala

Ongi gorenaren idealaz, arrazoim e n hutsaren azken helburuaren deter minazio- oinarri gisa

Arrazoime n ak esperien tzien alorrea n zehar gidatu gintue n bere erabilera espekula tibo a n , eta bertan bera inoiz osoki gogob e t e ezin denez gero, ordua n hortik ideia espekula tibo e t a r a gidatze n gintue n , zeinek, ordea , berriro esperien tziara itzularaz t e n gintuzte n , eta beraz, beren asmo a era onurag arrian bai baina gure itxarope n ari erantzun gabe bete tz e n zuten. Hortaz, saialdi bat

geratz e n zaigu: ea arrazoime n hutsa erabilera praktikoan ere aurki ote dezake gu n , ea bertan orain aipatu ditugun arrazoim e n hutsar e n helburu goren ak lortzen dituzten ideietara gidatz en ote duen eta ea, beraz, arrazoim e n a k bere interes praktikoare n ikuspe gi tik ezin ote duen berm a t u ikuspegi espekula tiboari dagokion ez eraba t ukatzen duen a .

Nire arrazoim e n a r e n interes oro (espekula tibo a zein praktikoa) datoz en hiru galdekizune t a n biltzen da:

1. Zer jakin dezak e t?

2. Zer egin behar dut?

3. Zer itxarotea sori zait?

Lehen galdekizuna espekula tiboa baino ez da. Bere erantzun ahalgarri oro ahitu dugu (horrela izan dela uste dut) eta, azkenik, arrazoim e n a gogob e t e t z e n duten erantzun haiek aurkitu ditugu, eta arlo praktikoa kontua n ez bada hartzen , orduan kontent izateko arrazoia ere bada uk a; hala ere, eran tzun a k arrazoim e n hutsar e n ahalegin osoak begiztatz e n dituen bi helburu handien e t a t ik urrun geratu dira, erosot as u n a g a t ik lan hau hasiera bate tik ukatu izan bage n u bezain urrun. Beraz, autugai a jakintza dene a n , ordua n hau bedere n seguru a da eta erabakit a dago, alegia, jakintza inoiz ez zaigula eman a izango bi eginkizun haiei dagokien ez .

Bigarren galdekizun a praktikoa baino ez da. Praktikoa den heinea n , arrazoim e n hutsare n galdekizun a da, baina, hainbe s t ez , ez da transz e n d e n t a l a , morala baizik, eta beraz, gure kritikak bere baitan ezin du honet az jardun.

Hirugarre n galdekizuna, hots, nik egin behar duda n a egiten badut, hainbes t ez , zer itxarot e a sori zaidan, praktikoa eta teoretikoa da aldi berea n , halako moldez, non alde praktikoak gida- hari gisa soilik gidatz en baikaitu galdekizun teoretikoare n erantzun e r a , eta hau goratze n bada espekula tiboar e n erantzun e r a . Izan ere, itxarote orok zorionarekin du zerikusia, eta bera arlo praktikoari eta ohituren legeari dagokien ez jakintza eta izadiaren legea gauz en ezagu tz a teoretikoari begira diren gauza bera da. Hura, azken e a n , inferentzia honet a n biltzen da: zerbait dela (azken helburu ahalgarria deter min a tz e n duen a) zerbait gertatu behar delako ; hau, berriz, honet a n: zerbait dela (kausa goren gisa eragiten duen a) zerbait gertatz e n delako .

Zoriona gure joera guztien gogob e t e a da (bai extensive bere anizkunt as u n a r e n arab er a , bai intensive mailaren arab er a , baita protensive ere luze- laburrare n araber a) . Zorionaren eragilee t a t ik abiatze n den lege praktikoari pragm a t iko a deitzen diot (azkart as u n a r e n erregel a); zoriontsu izateko duintasun a baino ez duen ari eragiletz a t , berriz, morala deitzen diot (ohituren lege a) . Lehen ak zer egin behar den gom e n d a tz e n digu, baldin eta zoriona lortu nahi badugu; bigarren ak zorionare n duin bihurtzeko nola jokatu behar dugun baino ez du agintzen . Lehena printzipio enpirikoet a n oinarritzen da; izan ere, ezin dut jakin zein joera diren gogob e t e behar direnak, ezta zein diren gogob e t e a eragin ahal dezake t e n izadiaren kausak ere, esperien tziare n bitartez izan ezik. Bigarren ak joerez eta hauek gogob e t e tz eko izadiaren baliabide ez abstrai tz en du, eta oro har arrazoizko zerizan baten askat a s u n a eta bera printzipioen arab er ako zorionar e n banake t a r ekin bat etortzeko beharrezko baldintza bakarrak best erik ez ditu kontsidera tz e n , eta hainbes t ez , arrazoime n hutsar e n ideia soiletan beder e n funtsa daitek e , eta beraz, a priori ezagut daiteke .

Lege moral huts bat benet a n bada go el a onartzen dut, ekitea eta ekiteari uztea , h. d., arrazoizko zerizan baten askat as u n a r e n erabilera guztiz a priori deter min a tz e n duen a (zio enpirikoak, h. d., zoriona kontua n hartu gabe), eta lege hauek absolutuki agintzen dutela (ez hipote tikoki soilik, best e helburu enpirikoen aurres u po siziope a n), eta beraz, zentzu orotan beharrezko ak direla onartz en dut. Esakun e hau bidezki aurres u po s a dezake t , moralista ilustratu e n e n froget ar a ez ezik, edozein gizakiren judizio etikora ere jotzen duda n heinea n , honek halako legea nabariki pents a t u nahi duen e a n .

Beraz, arrazoime n hutsak esperien t ziaren ahalgarritasunare n printzipioak barne biltzen ditu, hots, arau etikoen araber a gizakiaren historian gerta litezke e n ekintzak, ez bere erabilera espekula tiboa n , baina bai erabilera praktiko jakin bate a n , hots, moralea n . Izan ere, halakoak gerta tu behar dutela agintzen duen ez , orduan hauek gerta tu ahal izan behar dute, eta beraz, batasu n siste m a t ikoar e n era berezi batek, hots, batas u n moralak ahalgarria izan behar du, baina arrazoim e n ar e n printzipio espek ula tiboe n araberako izadiaren batasu n sistem a t ikoa ezin izan zen frogatu, zeren arrazoim e n a k kausalita t e a baitu askat as u n a ri dagokion ez , baina ez izadia osoari dagokionez , eta arrazoime n a r e n printzipio moralak ekintza askeak sor baititzaket e , baina ez izadiaren legeak. Beraz, arrazoime n hutsare n printzipioak errealit at e objektiboa dute beren erabilera praktikoan eta, bereziki, moralea n .

Munduari, lege etiko ororen arab er ako a izango litzateke e n heine a n , mund u morala deitzen diot (arrazoizko zerizan ar e n askatasu n are n arab er a izan daiteke e n bezala eta etikotasu nare n beharrezko legee n araber a izan behar duen bezala). Hau, hainbe s t ez , mundu inteligible gisa soilik pents a tz e n da, zeren bertan baldintza oroz (helburuez) eta moralta s u n a r e n oztopo guztiez ere (giza izaerare n ahultasu n a z edo ustelkeriaz) abstrai tzen baita. Hainbes t ez , ideia soila da, baina praktikoa, eta bene t a n eragina izan ahal eta behar du sentsu e n mundu a n , bera ideia horien ahalbai t antzekoa bihurtze a rr e n . Mundu moralare n ideiak, hainbe s t ez , errealit at e objektiboa du, ez begiesp e n inteligibleare n objektu batera n tz joango balitz bezala (halakorik ezin dut pentsa t u) , baizik sentsu e n mundur a n tz , baina arrazoim e n hutsare n objektua bezala bere erabilera praktikoan eta arrazoizko zerizanar e n corpus mysticum bat bezala bertan , bere hauta m e n askeak lege moralen menp e a n dago e n e a n bere buruar ekin zein best e askat as u n ororekin bere baitan batas u n sistem a t iko osoa dauka n heinea n .

Hau zen interes praktikoa ukitzen duten arrazoim e n hutsare n bi galdekizun haiet ako lehen ari erantzun a: egin ezazu zoriontsu izateko duin bihurtuko zaituena . Bigarren ak zera galdetz e n du: zoriona izateko duinez a ez naizen modu a n jokatzen baldin badut, sori ahal zait horren bidez bera lortu ahal izango dudala itxarot e a? Bere erantzun a honen menp e a n dago: ea legea a priori ezartzen duten arrazoim e n hutsar e n printzipioek itxarop e n hori ere halabe h a rr ez honekin elkarlotzen duten .

Ondorioz zera diot: printzipio moralak arrazoim e n a r e n arab er a beren erabilera praktikoan beharrezko ak direla eta era berea n haiek arrazoim e n a r e n arab er a beren erabilera teoretikoan ere onartze a beharrezkoa gerta tz e n dela; edonork zoriona itxaroteko arrazoia bera jasotzeko duin bihurtu den neurri berbera n duela, eta beraz, etikotasu n ar e n siste m a zoriontasu n a r ekin bereiztezinki lotua dagoel a, baina arrazoim e n hutsar e n ideian best erik ez.

Mundu inteligible bate a n , h. d., mundu moralea n , bere adigaian etikotas u n ar e n oztopo denez (joerez) abst rai tzen dugun ez , moralta su n a r ekin egokiro lotutako zorionare n siste m a beharrezko a dela pentsa daiteke, zeren lege etikoaren bitart ez aldez bizkortut ako eta aldez murriztut ako askat as u n a bera bailitzat ek e zorion orokorrare n kausa, eta beraz, arrazoizko zerizan bera da halako prinzipioen gidarekin bere ongizat e propioare n eta, aldi berea n , best e e n ongizat e iraukorren ar e n kausa. Hala ere, bere burua saritzen duen moralta s u n honen siste m a ideia bat best erik ez da, zeinare n egikaritza bakoitzak egin behar duen a egitea n funtsa tz e n den, h. d., arrazoizko zerizan e n ekintza guztiak hauta m e n pribatu oro bere baitan edo bere menp e a n jasotzen dituen nahime n goren bate tik sortuko balira bezala gerta tz e n direla. Halere, lege morale tik sortzen den beharrak baliogarria izaten irauten duen ez gero askat a s u n a r e n erabilera berezi ororako, best e ek lege horren arab er a ez jokatu arren, orduan ez munduko gauze n izaerak ezta ekintza beren kausalit at e ak eta beraiek etikotas u n a r ekin duten hartu e m a n e k ere ez dute deter min a tz e n ea bere ondorioak nola jokatzen duten zorionari dagokionez , eta zoriontsu izateko itxarop e n ak zorionare n duin bihurtze a r e n ezinbes t eko ahalegin ar ekin duen beharrezko elkarlotura hori ezin da arrazoim e n a r e n bitart ez ezagu tu , baldin eta izadia soilik ezartzen bada oinarrian,

aitzitik, lege moralen araber a agintzen duen arrazoim e n goren bat aldi bere a n izadiaren kausa gisa oinarrian ezartzen bada soilik sori da hori itxarote a .

Halako inteligen tziaren ideiari, bertan moralki bete gin e n a den nahim e n a zorion goren ar ekin loturik munduko zorion ororen kausa denez, ongi gorenaren ideala deitzen diot, etikotasu n ar e kin hartue m a n zehatz e a n dagoe n heinea n . Beraz, arrazoim e n hutsak jatorrizko ongi goren ar e n idealea n baino ezin dezake aurkitu eratorrit ako ongi goren ar e n bi osagai en beharrezko elkarlotura praktikoare n oinarria, hots, mundu inteligiblea , h. d., mundu morala . Halabe h ar r ez , arrazoime n a r e n bitart ez halako munduko ak bagina bezala errepre s e n t a t u behar garen ez gero, nahiz sentsu ek guri agerp e n e n mund u a baino ez digute n aurkezt e n , ordua n hura sentsu e n munduko gure joerare n ondorio gisa onartu behar dugu, eta honek guri halako elkarlotura eskaintze n ez digunez , gure tz a t geroko mundu a izango balitz bezala ere bai. Jainkoa, beraz, eta geroko mundu a , arrazoime n hutsari jarraiki arrazoim e n berak ezartzen digun beharre tik bana n d u ezin diren bi aurresu p o sizio dira.

Etikotasun a k sistem a bat osatze n du bere baitan, baina ez zorionak, moralta s u n a ri zehazki egokituz banat u a izan ezean . Hau, ordea , mund u inteligiblea n best erik ezin da gerta tu sortzaile eta gobern ari jakintsu baten menp e a n . Halakoa onartz er a behartu t a dago arrazoim e n a , halako munduko bizitzarekin batera , gerokoa bezala ikusi behar dugun a, edo best el a lege moralak burut azio hutsal gisa begizta tz er a behar tu t a legoke, zeren arrazoime n berak haiekin elkarlotzen duen bere beharrezko emaitz ak aurresu p o sizio hura gabe desarger t u egin behar baitu. Horrega tik hartzen ditu edonork lege moralak era bere a n mana m e n d u t z a t , ezin izango lirateke e n a k, a priori egokiak diren ondorioak beren erregel ar ekin elkarlotuko ez balituzte, eta beraz, aginduak eta ame na z u a k ez balekar tz a t e aldea n . Hau, ordea , ezin dute egin ongi goren a den beharrezko zerizan e a n ez bada u tz a , honek soilik ahalbide tu baitez ak e halako batas u n helburud u n a .

Leibnizek mund u a ri graziaren erresu m a deitzen zion, bertan arrazoizko zerizana eta lege moralen araber ako bere bilkura eta ongi goren ar e n gobernu a soilik kontsidera tz e n diren heine a n , eta bera izadiaren erresu m a tik ezberdintz en zuen, non arrazoizko zerizan haiek lege moralen menp e a n bada u d e ere beren jokaerare n best e emai tzarik ez duten itxarote n , gure sentsu e n munduko izaerare n ibilbideare n araber ako a izan ezik. Norbere burua , beraz, graziaren erresu m a n ikuste a– non zorion orok itxarote n gaitue n , bera lortzea zoriontsu izateko duintas u n ezaren bitart ez geuk murrizten ez badugu behintza t– arrazoim e n a r e n beharrezko ideia praktikoa da.

Lege praktikoek, aldi berea n ekintzen oinarri subjektiboak bihurtzen diren heinea n , h. d., oinarri- esakun e subjektiboek, maxi m a k izena dute. Etikotasu n ar e n juzgak e ta bere arazt as u n a ri eta ondorioei dagokien ez ideien araber a gerta tz e n da eta bere lege e n bete t z e a maxi m e n araber a .

Beharrezkoa da gure bizitzaren joan- etorri denak maxima etikoei menp er a t z e a ; aldi bere a n , ordea, hau gerta tz e a ezinezkoa da, arrazoim e n a k ideia soila den lege moralari kausa arazlea ez baldin badio elkarlotzen, zeinak joan- etorri haiei gure helburu goren ari dagokion emai tza deter min a tz e n dien jokaerar e n arab er a , dela bizitza honet a n , dela best e bate a n . Beraz, Jainkorik gabe eta guretz a t orain ikustezina den baina itxarot en dugun best e mundurik gabe etikotas u n a r e n ideia jatorrak onarpe n a r e n eta miresp e n a r e n objektuak dira, baina ez inten tzioare n eta ariket ar e n eragileak, ez baitute bete tz e n arrazoizko zerizan bakoitza berez eta arrazoim e n hutsa berare n bidez a priori deter min a tz e n duen eta beharrezkoa den helburu osoa.

Zoriona bere kabuz ez da inolaz ere ongi konplitua gure arrazoime n a r e n t z a t . Arrazoimen a k halakorik ez du onartz en (joerak hau hainbe s t e desira tz e n duen arren), harik eta zoriontsu izateko duintas u n a r ekin, h. d., jokaera on etikoarekin batera tz e n ez den arte. Etikotasu n a bere kabuz eta zoriontsu izateko duintasun soila ez dira inolaz ere ongi osoa. Hau osatz eko, era duinez e a n jokatu ez duen ak zoriona lortzea itxaron ahal izan behar du. Asmo pribatu orota tik aske dagoe n arrazoime n berak ezingo luke best el a juzgatu bere interes propioa baztertu eta zoriontas u n guztia best e e i bana tuko liekeen zerizan baten lekuan jartzen bada; izan ere, ideia praktikoan bi aldeak

funtsezko modu a n daud e lotuak, baina intentzio moralak, baldintza den aldetik, zoriona lortzea ahalbidetz e n duelarik, eta ez aldera n tziz, zorionare n ikuspegiak intentzio morala. Izan ere, azken kasuan intentzioa ez litzateke morala, eta beraz, ezta zoriontas u n guztia izateko duina ere; zoriont asu n ak arrazoim e n a r e n aurrea n ez du best e zedarriztap e nik ezagu tz e n , etikoa ez den gure jokaera tik sortzen dena izan ezik.

Beraz, mundu baten ongi goren a arrazoizko zerizanar e n etikotas u n a r ekin proportzio zuzen e a n dago e n zoriont asu n a k eratz en du, horrela arrazoizko zerizanak zorionare n duin bihurtzen direla, eta mundu horret a n kokatu behar gara arrazoim e n huts baino praktikoare n araue n araber a , eta mundu hau, noski, inteligiblea best erik ez da, sentsu e n mundu ak gauz en izaeraz halako batas u n sistem a t ikoa ez baitigu agintzen , honen errealita t e a jatorrizko ongi goren baten aurresu p o sizioan soilik oinarritzen denez , zeren arrazoim e n bereg ain ak oinarritu, atxiki eta bete tz e n baitu kausa goren baten onargarri t a su n a r ekin hornitut a eta helburu t a s u n betegine n a r e n araber a gauz en orden a orokorra, sentsu e n mundu a n oso ezkuta tu a bada go ere.

Teologia moral honek espekula tiboar e n aldea n abant aila berezi hau du: berak ezinbes t e a n jatorrizko zerizan bakar , orobete gina eta arrazoizkora gidatz en duela; Teologia espekula tiboak, aitzitik, oinarri objektiboe t a t ik abiatu t a ere ezingo gintuen inoiz hau erakutsi , are gutxiago honet az konbe n t zi tu . Izan ere, ez Teologia transz en d e n t a l e a n , ezta Natur Teologian ere, ez dugu aurkitzen oinarri esan gur a t s u rik, arrazoim e n a k beraiet a n hain urrun gida gaitzake e n arren, izadiaren kausa ororen aurretiazko zerizan bakar bat onartz eko, zeinari, aldi berea n , izadiaren kausa hauek zati guztiet a n menp er a t z eko arrazoi aski izango genuk e e n . Aitzitik, batas u n etikoare n ikuspuntu tik, mundu a r e n beharrezko legea den heine a n , honi efektu egokia soilik eman diezaioke e n kausa , eta beraz, behartz e n gaituen indarra ema n diezaguk e e n kausa kontsider a tz e n badugu, ordua n lege hauek denak bere baitan jasotzen dituen nahim e n goren bakar batek izan behar du. Izan ere, nola nahiko genuke aurkitu helburue n batas u n bete gin a nahim e n ezberdin e n artea n? Nahimen honek ahalguz tidun a izan behar du, izadi osoa eta honek mundu a n etikotasu n a r ekin duen harre m a n a berari menp er a t z eko; orojakilea, inten tzioen alde barneko e n a eta bere balio morala ezagu tz eko; oropres e n t e a , mund u a r e n ongi goren ak eskatz e n dituen behar dene t a tik hurbil- hurbil egoteko; betiereko a, ezein denbor a t a n izadia eta askat as u n a r e n adost as u n hau falta ez izateko, eta abar.

Hala ere, izadi soila gisa sentsu e n mundu a baino ez den eta askat as u n a r e n siste m a gisa mundu inteligiblea, h. d., morala (regnu m gratiae) dei dakiokee n inteligen tzien mundu honet ako helburu e n batas u n sistem a t iko honek osoki handi hau osatze n duten gauza ororen batasu n helburud u n e r a gidatz en du ezinbes t e a n izadiaren lege orokorrare n araber a , lehen ak ohituren lege orokor eta beharrezko e n arab er a egiten duen legez, eta arrazoim e n praktikoa espekula tiboar ekin bater a tz e n du. Mundua ideia bate tik sortua balitz bezala errepre s e n t a t u behar da, arrazoim e n a r e n erabilera honekin ados tu behar badu, h. d., erabilera moralarekin, hau gabe arrazoim e n a izateko duintas u nik ez genuke el a pents a t uko baikenuk e, eta beraz, osorik ongi goren ar e n ideian funtsa tz e n den erabilerarekin adostu behar du. Horren bitart ez , izadiaren ikerket a orok norabide bat hartzen du helburue n sistem a baten formar e n araber a eta bere hedap e n handien e a n Teologia fisikoa bihurtzen da. Hau orden a etikotik abiatu denez, ordea, askat as u n a r e n funtse a n oinarritut ako batas u n gisa, eta ez kanpoko mana m e n d u e z ausaz eratut ako batasu n gisa, ordua n izadiaren helburu t a s u n a a priori gauze n barneko ahalgarrit a su n a r ekin bereiztezinki elkarlotu t a izan behar duten oinarriet ar a bidera tz e n du eta horren bitartez Teologia transz en d e n t a l batera , zeinak bete gin tz arre ontologiko goren ar e n ideala izadiaren lege orokor eta beharrezkoe n araber a gauz a guztiak elkarlotzen dituen batas u n siste m a t iko ar e n printzipio bat balitz bezala hartzen duen, zeren gauza horiek denek jatorria jatorrizko zerizan baten beharrezkota s u n absolutu a n baitute .

Gure adimen a nola erabil dezake g u, baita esperien tziari dagokion ez ere, geure buruari helbururik ez badiogu ezartzen? Helburu goren ak, ordea, moralta s u n a r e n a k dira eta hauek arrazoime n hutsak baino ezin diezazkiguke ezagut a r azi. Helburu hauek izan ahala, eta beren gida-

hariarekin, izadi beraren ezagu p e n a r e n ezein erabilera helburudu n ezin dugu egin ezagutz a ri dagokionez , izadia berak batas u n helburudu n a sortu ezean; izan ere, hau gabe ez genuk e arrazoime nik, zeren beretz ako eskolarik ez baikenuke eta halako adigaien tz ako ekaia eskain liezaguke t e n objektue n bidezko kulturarik ere ez. Halere, batas u n helburud u n hura beharrezko a da eta haut a m e n a r e n funtse a n bertan oinarritzen da, beraz, bere aplikazioa in concre to egiteko baldintza barnebiltzen duen honek ere izan behar du, eta horrela, gure arrazoim e n- ezagutz a r e n gorake t a transz en d e n t a l a ez litzateke arrazoim e n hutsak ezartzen digun helburu t a s u n praktikoare n kausa izango, baizik efektua best erik ez.

Beraz, giza arrazoime n a r e n historian ere zera aurkitzen dugu: adigai moralak askiro araztu, deter min a t u eta beren arab er ako helburu e n batas u n sistem a t ikoa aditu ziren aurretik ere, beharrezko printzipioet a tik abiatu t a aditu ere, izadiaren ezagu p e n a k eta arrazoim e n a r e n kulturare n maila garran tzitsu ak best e zenbait zientziat an , aldez, jainkotas u n a r e n adigai zakar eta xaloak soilik sor ditzaket el a , aldez, galdekizun hauei dagokien ez oro har axolaga b e t a s u n harrigarria best erik ez dutela sortzen. Gure Erlijioaren ohituren lege zeharo hutsar e n bidez beharrezko a bihurtuko litzateke e n ideia etikoen landu aldi handiago a k arrazoime n a zorroztuko luke objektuari dagokion ez , beraz interes a izatea behar tuz , eta izadiaren ezagu tz a heda tu a r e n eta ikuskera transz en d e n t a l zuzen eta konfiantzazkoar e n laguntz arik gabe (garai orotan falta izan zaizkigunak) jainkotiar zerizan baten adigaia sortu zuten, guk orain zuzentz a t jotzen dugun a , ez arrazoime n espekula tiboak bere zuzent a s u n a r e n uste osoa emat e n digulako, baizik bera arrazoime n a r e n printzipio moralekin osorik ados dagoel ako. Eta horrela, azken e a n , arrazoim e n hutsak baino ez dauka, bere erabilera praktikoan izan arren, espekulazioak soilik irudikatu bai baina onartu ezin duen ezagu p e n a gure interes goren ar ekin elkartzeko merezim e n d u a , eta horren bitart ez , ez dogm a demos t ra t u bat, baina bai bere funtsezko helburu e t a n behar- beharrezkoa den aurres u po sizioa bihurtzeko merezim e n d u a .

Arrazoime n praktikoak puntu goren hau lortu duen e a n , hots, jatorrizko zerizan baten adigaia ongi goren gisa, orduan ez du pents a t u behar bere aplikazioaren baldintza enpiriko oro gainditu denik eta objektu berrien ezagutz a zuzen er a igo denik, adigai honet a tik abiatu eta lege moral beraiek berta t ik eratortz e a rr e n . Izan ere, hauen barneko beharrezkot a s u n praktikoak gidatu gaituzt e, hain zuzen, kausa bereg ain baten edo mundu a r e n gobern ari jakintsu ar e n aurres u po siziora, lege haiei eragina emat e a r r e n , eta horrega tik, hau egin ondore n, ezin ditugu berriro beharb a d a k o eta nahime n soiletik eratorritako lege gisa begiztatu , bereziki beraz ezein adigairik izango ez genuk e e n nahime n bate tik eratorriak balira bezala, baldin eta nahim e n hau lege haien araber a eratu ez bage n u. Arrazoimen praktikoak gu gidatz eko eskubide a duen heine a n , ekintzak ez ditugu behartu ak bezala ikusiko Jainkoare n man a m e n d u a k direlako, aitzitik, Jainkoaren mana m e n d u t z a t hartuko ditugu gure barne tik horret ar a behar tu ak garelako. Askatasu n a batas u n helburud u n a r e n menp e a n estudia tuko dugu arrazoim e n a r e n printzipioen araber a , eta arrazoime n a k ekintzen izaerar e n bidez irakast e n digun ohituren legea sakratu tz a t dugun heine a n soilik sinestuko dugu jainkotiar nahime n a r e n arab er ako a dela; mundu ar e n ongi goren a guga n eta best e e n g a n susta tz e n dugun heine a n soilik sines tuko dugu horren bidez bera zerbitzatz en dugula. Teologia moralak, beraz, erabilera imane n t e a baino ez du, hots, gure deter min azioa hem e n mundu a n bete tz e a , helburu ororen siste m ar a moldatz e n garen heinea n , eta arrazoim e n lege-emaile moral baten bizimodu onaren gida- haria gogob eroki edo sukartsuki uzten ez dugun heine a n , bera zuzenki zerizan goren ar e n ideiari lotuz, zeinak erabilera transz e n d e n t e bat eskura tu lezake e n , baina espekulazio soilak bezala arrazoim e n a r e n azken helburuak halab e h a r r ez bihurtuz eta alferrikalduz.

Arrazoimen hutsaren kanonaren

Hirugarren atala

Iritziaz, jakintzaz eta sines m e n a z

Ustea gure adimen e a n agitzen den jazoera bat da, oinarri objektiboet a n funtsa daiteke e n a , baina juzgatz en duen ar e n goga m e n e a n kausa subjektiboak ere eskatz e n dituen a . Edonoren tz a t balio badu, honek arrazoim e n a duen heinea n , ordua n bere oinarria objektiboki gogob e t e g a r ri a da, eta usteak, hainbe s t ez , uste osoa izena du. Bere oinarria subjektu ar e n antola er a berezian badu, ordua n limurtzea deitzen zaio.

Limurtzea itxura soila da, zeren subjektu a n baino ez datzan judizioaren oinarria objektiboa balitz bezala hartzen baitu. Horrega t ik, halako judizioak baliotasu n pribatu a baino ez du eta uste a ezin da komunikatu. Egia, ordea, objektuar ekin ados t a s u n e a n funtsa tz e n da, eta ondorioz, adime n guztiek objektuaz egiten duten judizioek bat etorri behar dute («conse n t i en ti a uni tertio, consen tiun t inter se»). Ustea uste osoa edo limurtze soila dela zehaz t eko frogarria kanpotik dator, eta bera komunikatz eko eta gizaki ororen arrazoim e n a r e n t z a t baliogarria aurkitzeko ahalgarrit a su n a da; izan ere, hainbe s t ez , judizio ororen bat etortze ar e n arrazoia, subjektu e n elkarren ezberdint a s u n a alde batera utziz, oinarri komun e a n , hots, objektu a n funtsa tz e n dela, eta beraz, denak objektuar ekin bat etortzen direla, eta horren bitartez, judizioaren egia frogatz e n dutela susm a daiteke beder e n .

Uste osoa, beraz, ezin da limurtze tik ezberdindu subjektiboki, baldin eta subjektuak ustea begi- bistan badu, bere goga m e n propioare n agerp e n a baino ez den aldetik; baliogarriak diren gure oinarriekin best e adimen e t a n egiten den saialdi hau, alegia, ea berak arrazoim e n arrotze a n gureg a n duen eragin berber a duen, ez uste osoa eragiteko, baizik judizioaren baliotasu n pribatu soila aurkitzeko, h. d., bertan limurtze soila dena aurkitzeko baliabide a da.

Horrez gain, judizioaren kausa subjektiboak gara baditzake gu , bere oinarri objektibotz a t hartzen ditugun ak, eta beraz, uste iruzurtia gure goga m e n e k o jazoera gisa argitzen badugu, horret ar ako objektuar e n antola er a beharrezko a izan gabe , ordua n itxura nabar m e n d u k o genuke eta horren bitartez ez gara gehiago iruzurtuak izango, nahiz eta beti ere maila jakin bate a n tenta tu ak izango garen , baldin eta itxuraren kausa subjektiboa gure izaerari atxikitzen bazaio.

Uste osoa eragiten duen a soilik baiezta dezaket , h. d., edonore n tz a t halabe h a rr ez balio duen judizio gisa adieraz dezaket . Limurtze a niretza t gorde dezaket , bertan ondo sentitzen banaiz, baina nigandik at ezin dut baliogarria bihurtu nahi izan, eta ez dut baliogarria bihurtu behar ere.

Usteak edo judizioaren baliotasu n subjektiboak hiru maila hauek ditu uste osoari dagokionez (zeinak aldi bere a n objektiboki balio duen): iriztea , sinest ea eta jakitea . Iriztea subjektiboki zein objektiboki askieza izateko kontzientzia duen ustea da. Azken honek sines t e a izena du, subjektiboki gogob e t e g a r ri a bada eta aldi berea n objektiboki askieza gisa hartzen bada. Azkenik, subjektiboki zein objektiboki gogob e t e g a r ria den uste a jakitea da. Onargarrit a su n subjektiboak uste osoa izena du (niretza t ), objektiboak ziurtasuna (edonor e n tz a t) . Ez nahiz luzatuko hain adigai ulerterraz e n azalpen e a n .

Ezin naiz inoiz ausartu iritzia emat era , zerbait beder e n jakin ezea n , zeinare n bitartez bere baitan proble m a t ikoa baino ez den judizioak egiarekin elkarlotura lortzen duen, hots, elkarlotura osoa ez den arren, haut azko asm ak e t a baino gehiago den elkarlotura. Halako elkarloturar e n lege ak, beraz, ziurra izan behar du. Izan ere, nik beraz iritzia soilik badut, ordua n dena ez da irudime n ar e n jolasa baino, egiarekin batere harre m a nik ez duen jolasa. Arrazoimen hutsar e n juzgatz e a n ez dago inolaz ere baime n d u a iriztea . Izan ere, esperien tziare n oinarriet an eust en ez direnez, baizik dena a priori ezagu tu a izan behar denez , dena beharrezko a delarik, ordua n elkarloturare n printzipioak orokortas u n a eta beharrezkota s u n a eskatz e n ditu, eta beraz, ziurtasun

osoa, eta best el a ez genuke egiarako gidarik aurkituko. Horrega t ik, buruga b e a da Matem at ika hutse a n iritziak izatea ; jakin egin behar da, edo best el a juzgatz e orori utzi egin behar zaio. Berdin gerta tz e n da etikotasu n ar e n oinarri- esakun e e kin, bertan ez baitzait sori ekintza bat egitera ausar tz e a zerbait baim e n d u a dela dioen iritzia dudalako, baizik baime n d u a dela jakin egin behar da.

Arrazoime n ar e n erabilera transz e n d e n t a l e a n , aitzitik, iritzia izatea gutxiegi da, noski, baina jakitea gehiegi. Asmoa espekula tiboa baino ez dene a n , beraz, hem e n ezin dugu juzgatu; uste ar e n oinarri subjektiboek, sines t e a eragin dezaket e n e k bezala, galdekizun espekula tibo e t a n ez dute onarpe nik merezi, zeren laguntz a enpiriko orotatik aske ezin baitai t ezke atxiki, ezta neurri berdine a n best e e i komunikatu ere.

Hala ere, eskuarki, harrem a n praktikoan baino ez bada , uste teore tiko askiezari sines t e a dei dakioke. Asmo praktiko hau edo trebetas u n are n a edo etikotasu nare na da, lehen a , ausazko eta beharb a d a k o helburu e t a r ako , bigarren a , berriz, behar- beharrezkoe t a r ak o.

Helburu bat jarriz gero, ordua n bere lorpen ar e n baldintzak hipote tikoki beharrezkoak dira. Beharrezkota s u n hau subjektiboa da, baina alderak e t a z best erik ez da gogob e t e g a r ri a , baldin eta helburu a lortu ahal izateko best e baldintzarik ez badakit; baina bera erab a t eta edonore n tz a t gogob e t e g a r ria da, baldin eta ziur badakit inork jarritako helburura bidera tz e n duen best e baldintzarik jakin ezin duela. Lehen kasua n , nire aurresu p o sizio eta baldintza jakinen ustea beharb a d a k o sines m e n a best erik ez da, bigarren kasua n , ordea, beharrezko sines m e n a . Mediku batek arriskua n dagoe n gaisoa trata tu behar du, baina gaisot as u n a ez du ezagutz e n . Agerpe n ak begira tz e n ditu, eta hobe a gorik ezagutz e n ez duen ez , tisia dela juzgatz en du. Bere sines m e n a bere judizio propioan beharb a d a k o a best erik ez da, agian best e batek hobeto asm at uko luke. Honelako ei beharb a d a k o sines m e n a k deitzen diet, baina ekintza jakinet ar ako baliabide e n bene t ako erabilera oinarrian duten ei sines m e n prag matikoak .

Ea zerbait limurtze soila den edo gutxienez uste oso subjektiboa den, h. d., norbaitek baiezt a tz e n duen a sines m e n irmoa den zehazt eko frogarria apostua da. Sarri, norbaitek bere esakun e a k egoskort a s u n seguru eta bihurt ezinarekin esa t e n ditu, itxuraz errakuntz a r e n ardura oro bazter tuz. Apostu batek harritzen du. Batzuet a n gerta tz e n da dukatu baten balioan estima daiteke e n limurtze askiaren jabe dela, baina ez ham ar dukatu balio duen ar e n a . Izan ere, lehen e n g or a ausartz e n da oraindik, baina ham ar dukatu e n kasuan ohartz en du lehend a bizi aurretik ohartu ez zuen a, hots, agian erra zezake el a . Pentsa m e n d u a n errepre s e n t a t z e n bada horren gaine a n gure bizitza osoaren zorionaz apos tu egin beharko genuk e el a , orduan gure judizio garailea desa g er tz e n da, eraba t nerab e a k bihurtzen gara eta, horrela, lehen- lehenik aurkitzen dugu gure sines m e n a ez dela hain urrun iristen. Horrela, sines m e n pragm a tiko ak kolokan dagoe n interes a r e n ezberdin t a s u n a r e n arab er a handia edo txikia izan daiteke e n maila baino ez du.

Objektu bati dagokionez ezer egin ezin dugun arren, eta beraz, ustea teore tikoa baino ez den arren, dena dela, kasu askotan zerbait pentsa m e n d u a n sortzen dugun ez eta irudika dezake gu n e z , honen tz a t oinarri nahikoa izatea uste izan genez ak e e n bere ziurtasu n a osatz eko baliabide bat balego, eta horrela judizio teore tikoa n praktikoaren analogoa den zerbait dago, eta bere usteari sines t e hitza dagokio, eta guk sines t e doktrinala dei diezaiokegu. Esperien tziaren baten bitart ez erabakitz e a ahalgarria balitz, orduan nirea den guztia jokatuko nuke dakus a g u n plane t ar e n bate a n beder e n biztanle ak baietz egon. Horrega tik diot, iritzia ez ezik, sines m e n indartsu a ere badela (bere zuzent a s u n a r e n alde bizitzaren erosot a s u n asko jarriko nituzke arriskua n) best e mundu e t ak o biztanle ak daud el a baiezt a tz e a .

Hortaz, Jainkoare n izatear e n irakasp e n a sines m e n doktrinalari dagokiola aitortu behar dugu. Izan ere, mundu a r e n ezagutz a teoretikoari dagokion ez pentsa m e n d u hori munduko agerp e n e n nire argiket en baldintza gisa halab e h a r r ez aurres u po s a t z e n duen ezer ere ez badut esku m e n e a n , baizik, aitzitik, behar tu a bana go nire arrazoim e n a dena izadia balitz bezala erabiltzera , ordua n

batasu n helburudu n a arrazoim e n a izadiari aplikatzeko hain baldintza handia da, ezen nik ezin baitut sahies tu , esperien tziak gainera horren adibide anizkun ak eskaintz en baitizkit. Baina batasu n hori izadiaren ikerket ar e n nire gida- haria bihurtuko lukeen bere best e baldintzarik ez dut ezagu tz e n , nik inteligen tzia goren batek dena helburu jakintsue n e n araber a horrela orden a t u duela aurresu p o s a t z e a izan ezik. Ondorioz, beharb a d a k o a baina garrantziga b e a ez den asmo baten baldintza da, hots, mundu ar e n sortzaile jakintsu a aurresu p o s a t z e a izadiaren ikerkuntz an gida bat izatearr e n . Nire saialdien emai tzek ere sarri baiezt a tz e n dute aurres u po sizio honen erabilgarrit as u n a , eta ezer ezin da era erabakiga rrian bere aurka aipatu, eta nik gutxiegi diot nire usteari iriztea deitu nahi diodan e a n , aitzitik, hartue m a n teore tiko haue t a n ere nik irmoki Jainkoan sines t e n dudala esan daiteke; baina, hainbe s t ez , sines t e hori esan a hi hertsian ez da, hala ere, praktikoa, baizik sines t e doktrinala deitu behar zaio, izadiaren Teologiak (Teologia fisikoak) halabe h a rr ez beti sortu behar duen a. Jakintza berari begira, giza izaerar e n zuzkidura bikaina eta berari hain gaizki egokitzen zaion bizitzaren laburt as u n a hor ditugun ez , giza arimar e n geroko bizitzaren sines t e doktrinalare n aldeko oinarri gogob e t e g a r ri a aurki daiteke.

Sinest e a r e n adieraz p e n a halako kasuet a n apalta su n a r e n a da zentzu objektiboan , baina aldi berea n konfiantzare n finkotasu n a r e n a da zentzu subjek tiboan . Nik, hem e n , uste teore tiko soilari hipotesia deitu nahiko banio, bera onartze a sori litzaidake el a rik, orduan horren bitart ez benet a n erakutsi dezake d a n a baino mundu ar e n kausare n eta best e mundu ar e n antolaer ar e n adigai hobe a go a dudala hitz eman go nuke; izan ere, nik hipotesi gisa baino onartz en ez dudan zerbaitez bere adigaia ez ezik , bere izatea asm at u ahal izateko adina beder e n ezagut u behar dut bere berekitas u n e z . «Sines t e » hitzak, ordea, ideia batek emat e n didan gidarekin eta nire arrazoime n a r e n ekintzen susta p e n a r e n gaineko eragin subjektiborekin soilik du zerikusia, bertara irmo eust en nauen eraginar ekin, alegia, nahiz eta honet az kontu emat eko gai ez naizen zentzu espekula tiboa n .

Hala ere, sines t e doktrinala baino ez denak zerbait zalantz a g ar ria du bere baitan; espekulazioan aurkitzen diren zailtasun ak direla eta, sarri sinest e hura galdu egiten da, nahiz beti ezinbes t e a n bertar a itzultzen garen.

Erabat best ela gerta tz e n da sines m e n moralarekin . Izan ere, hor behar- beharrezkoa da zerbait gerta tu behar izatea, hots, nik lege etikoa puntu guztiet a n bete tz e a . Helburu a hem e n itzuriezinki finkatua dago eta nire ikuskera ororen araber a helburu honek best e helburu guztiekin osotara adost eko baldintza bakarra egon daiteke, eta horren bitartez , baliotasu n praktikoa du, hots, Jainkoa eta geroko mund u a badau d el a ; eraba t ziur dakit era bere a n , inork ez duela ezagu tz e n lege moralen menp e a n daud e n helburu e n batas u n berber ar a gidatze n duen best e baldintzarik. Baina, aldi bere a n , arau etikoa nire maxim a denez gero (arrazoim e n a k agintzen duen ez hala izan behar duela), orduan ezinbes t e a n Jainkoaren izatea n eta geroko bizitzan sines tuko dut eta seguru nago sinest e hau ezerk ez duela zalantz an jarriko, zeren horren bitart ez nire oinarri- esakun e etikoak deus ez t a t u a k izango bailiratek e, zeinak ezin ditudan ukatu neure begientz a t gorrot ag a rri bihurtu gabe .

Honela, esperien tzia ororen mugaz goiti igeri dago e n arrazoime n a r e n asmo leihatsu oro hustu ondoren oraindik aski gera tz e n zaigu alde praktikoan horret az kontent izateko arrazoia izateko. Noski, inor ezin da harrotu Jainkoa eta geroko bizitza dagoel a jakiteaz ; izan ere, hau baldin badaki, bera da aspaldidanik bilatzen nuen gizona. Jakintza oro komunika daiteke (arrazoim e n a r e n objektua ukitzen badu behintz a t) eta bere irakasp e n a r e n bitartez nire jakintza hain maila miresgarrian heda tu a ikustea itxaron ahal izango nuke. Ez, uste osoa ez da ziurtasun logikoa , morala baizik, eta oinarri subjektiboe t a n funtsa tz e n denez gero (intentzio morala), ordua n ez du esan behar: moralki ziurra da Jainkoa badela, eta abar, baizik ni moralki ziur nago , eta abar. Hau da: Jainko bate a n eta best e mundu bate a n sines m e n a nire intentzio moralarekin hain ehundu a dago, ezen, lehen a galtzeko arrisku gutxi duda n ez , arriskuak bezain gutxi ardura tz e n bainau bigarren a inoiz kenduko ote didat e n .

Heme n aurkitzen den ezbai bakarra arrazoim e n a r e n sines m e n hau intentzio moralet a n oinarritzea da. Hauek utzi eta lege etikoez osorik axolaga b e litzateke e n a hartuko bage n u , ordua n arrazoime n a k egiten duen galdekizuna espekulazioare n tz ako zeregina baino ez litzateke , eta hainbe s t ez , analogiatik abiatu t ako oinarri indartsu ekin sust a genez ak e , baina ez zalantz a- irrika egoskorre n a itzaliko luketen oinarriekin 146 . Hala ere, galdekizun hauei dagokien ez ezein gizaki ez dago interes orota tik aske. Izan ere, inten tzio onen gabeziaga t ik Moraletik banan d u a egongo balitz, kasu honet a n ere aski geratz e n da hura jainkotiar izateaz eta etorkizunaz beldurtzea lortzeko. Izan ere, horret ar ako ez da zera baino eskatz en: berak gutxien ez ezein ziurtasun ez aipatz e a halako zerizanik eta geroko bizitza halakorik ez izateaz , eta hori arrazoim e n soilaren bitart ez egitea ; eta beraz, apodiktikoki frogatu beharko lukeen ez gero, orduan bien ezintasu n a frogatu beharko luke, baina ezein gizaki ez da engaia tuko ziurki hau egitera. Hau sines m e n nega tiboa litzateke, moralta s u n a eta intentzio ona sortu gabe ere haue n analogo a sortzen duen a , hots, intentzio gaiztoen sorrera botere t s u a saihet s dezake e n sines m e n a .

Hau ahal da, esango da, arrazoim e n hutsak lortzen duen guztia, berak esperien tziare n mugez goitiko ikuspe giak ahalbidetz e n dituen heinea n? Bi sines m e n- artikulu best erik ez? Adimen arrunt ak ere hau adina lor zezake e n horri buruz filosofoeng a n aholkua bilatu gabe!

Heme n ez dut nahi Filosofiak giza arrazoime n a ri dagokion ez bere kritikaren ahalegin nekagarriare n bitart ez lortzen duen merezim e n d u a goret si, emaitz a nega tibo a baino ez dela gerta tz e n suposa tz e n badugu gainera ; izan ere, honet az hurren go atalea n oraindik zerbait azalduko da. Hala ere, zer eskatz e n duzue, gizaki orori interes a t z e n zaion ezagu tz a batek adime n arrunt a gainditze a eta zuek soilik, filosofoek, hura aurkitu behar izatea? Zuek kritikatzen duzue n hau da orain arteko baiez ta p e n e n zuzenta s u n a r e n egiazt ap e n onen a, hasiera n aurrez ikusi ezin zitekee n a azaltzen duen ez , hots, izadiari ezin zaiola aurpe gira tu bere dohaien banake t a alderdikoia egite a gizakiei salbue s p e nik gabe interes a tz e n zaionari begira, eta Filosofia goren ak giza izaerare n funtsezko helburu ei dagokien ez ezin du honek adimen arrunt e n a ri ere ema n dion gidak baino urruna go iritsi.

Metodoaren irakaspe n transzen d e n t a l a r e n Hirugarren atalburu a

Arrazoimen hutsaren arkitektonika

Arkitektonikaz sistem e n antze a ulertzen dut. Batasu n sistem a t ikoa ezagutz a arrunt a lehen-lehenik zientzia bihurtzen duen a , h. d., ezagu tz a arrunt a bere agrega t u soil bate t ik abiatut a sistem a bat bihurtzen duen a denez gero, ordua n arkitektonika oro har gure ezagutz a r e n alde zientifikoare n irakasp e n a da, eta beraz, halab e h a r r ez metodo ar e n irakasp e n a ri dagokio.

Arrazoime n ar e n menp e a n daud e n gure oro harrezko ezagutz ek ezin dute rapsodia bat osatu, sistem a bat baizik, non haiek beren funtsezko helburuak babe s tu eta bultza ditzaket e n . Sistem az , ordea, ideia baten menp eko ezagutz a anizkun e n batasu n a ulertzen dut. Hau osoki baten formare n arrazoime n- adigaia da, honen bitartez anizkunkiaren hedap e n a eta zatien elkarren g a n a k o kokape n a a priori deter min a tz e n den heinea n . Arrazoime n- adigai zientifikoak, beraz, helburua eta berekin bat datorren osokiaren forma barnebil tzen ditu. Helburu ar e n batas u n a ri lotzen zaizkio zati guztiak, baita zatiak elkarren artea n ere helburu ar e n ideian, eta helburuar e n batas u n honek eragiten du zati bakoitzaren falta sentitu ahal izatea gainerako e n ezagutz a n , eta ezein beharb a d a k o gainerak e t a rik edo a priori deter min a t u t a daud e n mugak ez dituen betegintz arr e a r e n handit asu n indet er min a t u rik ez sortze a . Osokia, beraz, artikulatu a dago

(articulatio) eta ez pilatua (coacerva t io); barne tik (per intus susp ection e m ) haz daiteke , baina ez kanpotik (per appositione m), abere- gorputz bat hazten den modu berea n , zeinaren hazkuntz ak ez duen osakiderik gainer a tz e n , baizik eta osakide bakoitza proportzioare n aldaket a rik gabe bere helburu ari dagokion ez indart su a go a eta egokiago a bihurtzen duen.

Ideiak eske m a bat behar du egikaritzeko, h. d., helburu ar e n printzipioak deter min a t u duen zatien funtsezko anizkunt as u n a eta orden a . Ez ideia baten arab er a , h. d., arrazoim e n a r e n helburu nagusie t a t ik abiatut a , baizik enpirikoki ausaz eskaintz en diren asmo e n araber a (hauen kopurua aurretik ezin da jakin) zirrimarraz t e n den eske m ak batasu n teknikoa eskura tz e n du; aitzitik, ideia baten ondorio gisa baino sortzen ez denak (hem e n arrazoim e n a k helburu ak a priori emat e n dituela, ez enpirikoki itxaron) batas u n arkitektonikoa oinarritzen du. Zientzia deitzen diogun a ez da sortzen teknikoki, anizkunkiaren antzekot a s u n a g a t ik edo ezagu tz az in concre to hautazko era guztiet ako kanpoko helburue t a r ak o egiten den beharb a d a k o erabilera g a t ik, baizik arkitektonikoki, kidetas u n a g a t ik eta osokia lehen- lehenik ahalbide tz e n duen barneko helburu goren bakarrar e n eratorp e n a g a t ik, eta zientziaren eske m ak osokiaren zirrimarra (monogr a m a ) eta osakide e n sailkaket a barnebildu behar ditu ideiaren araber a , h. d., a priori, eta osoki hau best e guztiet a tik seguru eta printzipioen arab er a bereiztu behar du.

Inork ez du saiatzen zientzia baten sorket a ideia bat ezarri gabe oinarrian. Hala ere, bere landu aldian eske m a, baita hasieran emat e n den zientzia honen definizioa ere, oso gutxitan egokitzen zaizkio ideiari; izan ere, hau arrazoim e n e a n datza erro baten gisara, bertan zati guztiak ezkuta tu t a dautz ala oraindik erna m uin ak bezala eta behak e t a mikroskopikoar e n t z a t apen a s ezagu g a rriak bezala. Horrega tik, zientziak, guztiak interes orokor jakin baten ikuspegi tik pents a t u ak direnez , ez dira argitu eta deter min a t u behar beren sortzaileak emat e n duen deskripzioare n arab er a , baizik berak bildu dituen zatien berezko batas u n e t ik abiatut a arrazoime n e a n bertan oinarritut a aurkitzen den ideiaren araber a . Izan ere, orduan aurkituko da bere sortzailea, baita sarri bere jarraitzaile urrune n ak ere, argitu ezin duten ideia baten ingurua n dabiltzala, eta horrega tik, hauek zientziare n eduki berezia, artikulazioa (batasu n siste m a t iko a) eta zientziare n mugak ezin izan dituztela deter min a t u .

Penag arria da, gugan ezkuta tu a datzan ideiaren gom e n dio ar e n araber a berari lotzen zaizkion ezagu tz a asko denbora luzez rapsodikoki eraikin materialak bezala bildu eta teknikoki elkartu ondore n soilik gerta tz e a ahalgarria lehen- lehenik ideia argi garde n a g o a n begira tz e a eta osoki bat arrazoime n a r e n helburu ar e n arab er a arkitektonikoki zirrimarraz t e a . Sistem ek harren modu a n eratu ak daud el a dirudite , hasiera n akasd u n a k, denbor ar ekin osatu ak, gener a tio aequivoca baten indarrez bildutako adigaien uztardur a soiletik abiatut a , nahiz denek osotara beren eske m a jatorrizko erro gisa gara tz e n ari den arrazoime n e a n izan zuten, eta horrega tik, bakoitza berez ideia baten arab er a artikulatu a egote az gain denak elkarrekin giza ezagutz a r e n sistem a bate a n berriro osoki baten osakide gisa modu helburud u n e a n bater a tu a k daud e eta giza jakintzare n arkitektonika bat baimen tz e n dute, gaur egun ahalgarria ez ezik, zaila ere ez izango ez litzateke e n arkitektonika, dagoe n e k o hainbe s t e ekai bildu denez edo eraikin zahar erorien arras to e t a t ik har daiteke e n e z gero. Heme n gure zeregin ar e n osaket a r ekin askiest e n gara, hots, ezagu tz a ororen arkitektonika arrazoim e n hutse tik abiatut a zirrimarraz t e a r ekin, eta gure indar ezagu tz ailear e n erro orokorra zatitzen den eta bi enbor bota tz e n dituen puntu tik hast e n gara, haue t ako bat arrazoim e n a izaki. Heme n, ordea, arrazoime n a z ezagu m e n goren osoa ulertzen dut eta arrazional a dena enpirikoa denari kontrajar tze n diot.

Ezagutz are n eduki oroz abstrai tzen badut , objektiboki kontsider a tz e n den aldetik, orduan ezagu tz a oro, subjektiboki, historikoa edo arrazionala da. Ezagutz a historikoa cognitio ex datis da, arrazionala cognitio ex principiis. Ezagutz a bat jatorriz ema n a izan daiteke, edonon dik izanda ere, baina bere jabear e n g a n historikoa da, baldin eta berak kanpotik emat e n zaion mailan soilik ezagu tz e n badu, dela esperien tzia zuzenar e n edo kontake t a r e n bitart ez , dela (ezagutz a orokorren)

irakasp e n a r e n bitart ez . Horrega tik, Filosofiaren siste m a bat, adibidez, wolffiar siste m a bene t a n ikasi duen ak, oinarri- esakun e, argiket a eta froga denak irakasp e n- eraikin osoaren sailkaket a r ekin bater a buruan dituen eta dena beha tz ekin zenbat u ahal izan duen arren, ez du wolffiar Filosofiaren ezagu tz a historiko osoa best erik lortzen; ema n zaion adina daki eta juzgatz e n du. Definizio bat eztab aid a tz e n bazaio, ez daki nondik atera behar duen best e bat. Arrazoime n arrotzar e n araber a eratua dago, baina ahalm e n imitatzailea ez da sortzailea, h. d., ezagutz a ez zen sortu bertan arrazoime n e t ik, eta objektiboa izan arren, hala ere, arrazoim e n- ezagu tz a bazen ere, dena dela, subjektiboa zen, historikoa best erik ez. Ongi ulertu eta gorde du, h. d., ikasi du, eta gizaki bizidun baten argizarizko kopia da. Objektiboak diren arrazoim e n- ezagutz ek (h. d., hasiera bate a n gizakiaren arrazoim e n propiotik soilik sor daitezke e n e k) subjektiboki baino ezin dezake t e jaso izen hori, baldin eta arrazoim e n a r e n iturri orokorre t a t ik sortzen badira, h. d., printzipioet a tik, era berea n kritika eta ikasitakoar e n bazterke t a r e n iturriak izan daitezke e n printzipioet a tik.

Arrazoime n ar e n ezagutz a oro adigaie t a t ik edo adigaien eraikuntz a tik abiatz en da; lehen ak filosofikoa izena du, bigarren ak mate m a t iko a . Bien barneko bereizket az aritu naiz jadanik lehen atalburu a n . Ezagutz a bat, beraz, objektiboki filosofikoa izan daiteke eta historikoki, hala ere, subjektiboa, hasberri gehien e t a n eta inoiz eskolatik at begiratz en ez duten eta bizitza osoa hasberri irauten duten e n g a n gerta tz e n den legez. Beraz, harrigarria da ezagutz a mate m a t iko ak, ikasia izan den modu a n, baita subjektiboki ere arrazoim e n- ezagu tz a tz a t balio ahal izatea eta bertan ezagutz a filosofikoan gerta tz e n den moduko bereizket a ez gerta tz e a . Zerga tia hau da: maisuak zerbait sortu ahal izateko dituen ezagu tz ar e n iturri bakarrak arrazoim e n a r e n funtsezko eta egiazko printzipioet a n baino ez dautzal a, eta beraz, hasb erriak best e inondik ezin dituela hartu, ezta eztab aid a t u ere, eta hau hone g a t ik gerta tz e n da, alegia, hem e n arrazoim e n a r e n erabilera in concre to gerta tz e n delako, a priori izan arren, hots, begiesp e n hutse a n , eta horrega tik, akatsik gabeko a n, eta iruzur eta errore guztiak baztertz en dituelako. Beraz, arrazoime n a r e n zientzia guztien artea n (a priori) Matem at ika baino ezin daiteke ikasi, inoiz ez, ordea, Filosofia (historikoki ez bada), baizik arrazoim e n a ri dagokion ez gehien ez ere filosofatz e n best erik ezin da ikasi.

Ezagutz a filosofiko ororen sistem a Filosofia da. Objektiboki hartu behar da, baldin eta horret az filosofatzeko saialdi ororen juzgake t a r e n jatorrizko irudia ulertzen bada , zeinak edoz ein Filosofia subjektibo juzgatz eko lagundu behar duen, bere eraikina maiz hain anizkuna eta aldakorra izaki. Honela, Filosofia zientzia ahalgarri baten ideia soila da, inon in concre to emat e n ez dena , zeinari, ordea, bide ezberdine n bitartez hurbiltzea saiatz en den, harik eta sentime n a k ezkuta tu t ako oinezkoe n zaldain bakarra aurkitu arte eta ordu arteko kopia akasdu n a jatorrizko irudiari berdintz e a lortu arte, gizakiei ahalgarria zaien heine a n . Ordu arte ezin da ezein Filosofiarik ikasi; izan ere, non dago, nor da bere jabea eta non ezagu tz e n da? Filosofatz en baino ezin daiteke ikasi, h. d., arrazoim e n a k bere printzipio orokorrak bete tz eko duen talen tu a aurre a n ditugun saialdi jakinet an praktikatze n , beti ere arrazoim e n a k haiek beren iturriet an aztertz eko eta egiazt a tz eko edo ukatzeko duen eskubide a gordez .

Ordu arte, ordea , Filosofiaren adigaia eskolako adigaia baino ez da, hots, ezagutz a r e n sistem a baten adigaia, zientzia den heinea n baino bilatzen ez dena, helburu gisa jakintza honen batasu n siste m a t ikoa , eta beraz, ezagutz a r e n bete gin tz arre logikoa baino zerbait gehiago izan gabe. Hala ere, gainer a mund u- adigai bat ere bada go (concept u s cosmicus), zeina beti deitura horren oinarrian ezarri den, bereziki, nolabait esat eko, bera pertsonifikatz en zene a n eta filosofoaren ideale a n jatorrizko irudi gisa errepres e n t a t z e n zene a n . Zentzu honet a n Filosofia ezagu tz a orok giza arrazoime n a r e n funtsezko helburu ekin duen harre m a n e n zientzia da (teleologia rationis hum a n a e ) eta filosofoa ez da arrazoim e n a r e n artista , baizik giza arrazoime n a r e n lege- emailea. Harrokeria handia litzateke norbere buruari «filosofo» izena emat e a , izena halako adieran hartuz gero, eta ideian best erik ez datzan jatorrizko irudiari berdindu nahi izatea .

Matematikaria, naturalista, logikaria, arrazoimenaren artistak besterik ez dira, lehenak oro har arrazoimen- ezagutza hain bikainak dituen arren eta bigarrenak bereziki ezagutza filosofikoetan aurrera egin duen arren. Idealean maisu bat ere badago, hauek denak batu eta tresna gisa erabiltzen dituena, giza arrazoimenaren funtsezko helburuak sustatzearren. Maisu honi soilik deitu beharko genioke filosofoa; bera inon ez egon arren, bere lege- ematearen ideia beti edozein giza arrazoimene a n aurkitzen da, eta horrela, azkenengoari atxiki nahi gatzaizkio eta zehazkiago determinatu nahi dugu Filosofiak helburuen ikuspuntutik zein batasun sistematiko ezartzen duen mundu- adigai honen arabera 147 .

Funtsezko helburu ak ez dira horrega tik jadanik goren ak, goren a hauet ako bat bakarra izan daiteke (arrazoime n a r e n batasu n sistem a t iko betegine a n). Horrega t ik, haiek azken helburu a dira edo honi baliabide gisa halabe h a rr ez egokitzen zaizkion menp eko helburu ak dira. Lehena ez da gizakiaren deter min azio osoa baino, eta Morala da berari buruzko Filosofia. Filosofia moralak arrazoime n a r e n best e bereg a n a t z e ororen aldea n duen aban t aila hone g a t ik pents a tz e n zen antzinakoe n artea n beti bereziki moralistan «filosofo» izena erabiltzea n , eta arrazoim e n a r e n bidez nork bere burua menp er a tz e a r e n sortzen den kanpoko itxurak eragiten du norbait, bere jakintza zedarriztatu a bada ere, analogia jakin baten arab er a filosofo deitzea oraindik ere.

Giza arrazoime n a r e n lege- emat e a k (Filosofiak) bi objektu ditu, izadia eta askat a s u n a , eta beraz, izadiaren legea eta ohituren legea barnebiltzen ditu, hasieran bi sistem a berezie t a n , azken e a n , ordea, sistem a filosofiko bakarre a n . Izadiaren Filosofia den guztiaz ardura tz e n da; ohituren Filosofia izan behar duen az best erik ez.

Beraz, Filosofia oro edo arrazoim e n hutse tik abiatze n den ezagutz a edo printzipio enpirikoet a tik abiatz en den arrazoim e n- ezagu tz a da. Lehen ak, Filosofia hutsa izena du, bigarren ak , Filosofia enpirikoa.

Arrazoime n hutsar e n Filosofia edo proped e u t ika da (ariketa), zeinak arrazoim e n a r e n ahalm e n a aztertze n duen apriorizko ezagu tz a huts orori dagokion ez , eta kritika izena du, edo bigarrenik, arrazoime n hutsare n siste m a da (zientzia), hots, ezagutz a filosofiko osoa (egiazkoa eta itxurazkoa) arrazoime n hutse tik abiatu t a bilkura sistem a t iko a n , eta Metafisika izena du; hala ere, izen hau Filosofia huts osoari ere ema n diezaioke gu, kritika barne a n hartut a, bai inoiz a priori ezagu t daiteke e n guztiaren azterket a biltzeko, baita honelako ezagutz a filosofiko hutsar e n sistem a osatze n duen baina arrazoim e n a r e n erabilera enpiriko eta mate m a t iko orotatik ezberdintz en denar e n aurkezp e n a biltzeko ere.

Metafisika arrazoim e n hutsar e n erabilera espek ulatiboaren eta praktikoaren Metafisikan sailkatzen da, eta beraz, izadiaren Metafisika edo ohituren Metafisika da. Hark gauz a ororen ezagu tz a teore tikoe n adigai soiletik abiatz en den (eta beraz, Matem a tika baztertuz) arrazoime n a r e n printzipio huts denak barne biltzen ditu; honek ekitea eta ekiteari uztea a priori deter min a tz e n dituzten eta beharrezko ak bihurtzen dituzten printzipioak. Moraltasu n a da osorik a priori printzipioet a tik erator daiteke e n ekintzen leget a s u n bakarra . Horrega tik, ohituren Metafisika bene t a n Moral hutsa da, eta ezein Antropologia (ezein baldintza enpiriko) ezin daiteke hartu bere oinarritzat . Arrazoime n espekula tibo ar e n Metafisika adiera hertsian Metafisika deitu ohi zaiona da; baina ohituren irakasp e n hutsa , dena dela, arrazoim e n hutse tik abiatze n den giza ezagutz a filosofikoaren enbor bereziari dagokion heinea n , berare n tz a t gordeko dugu deitura hori, nahiz eta hem e n alde batera uzten dugun, uneko gure helburuari ez dagokiolako.

Garrantzi handien eko kontua da beren genero a eta jatorriaren arab er a best e e t a t ik ezberdin tz e n diren ezagu tz ak bakartzea , eta arret az saihes t e a eskuarki erabileran lotzen zaizkien best e ekin nahas t e bate a n uztar daitez ela. Kimikariek materien banak e t a n , mate m a t ikariek handitas u n e n irakasp e n hutse a n egiten duten a , are gehiago egin behar du filosofoak, honela ezagu tz ar e n era berezi batek adime n ar e n erabilera kulunkarian duen parte hartze a , bere balio propioa eta eragina seguru deter min a t u ahal izateko. Horrega tik, giza arrazoim e n a k pentsa t u edo,

are gehiago, gogoet a t z e n hasi zenetik ezin izan du inoiz Metafisika bat izatea ekidin, ezta arrotza zaion guztitik araz tu a aurkeztu ere. Halako zientziare n ideia giza arrazoim e n espekula tiboa bezain zaharra da; eta zein arrazoime n e k ez du espekula tz e n , era eskolas tikoan edo herrikoian gerta tz e n dela ere? Hala ere, gure ezagu tz ar e n bi osagai e n bereizkuntz a , bata osorik a priori gure eskum e n d e a n dago ela , best e a a post eriori baino ezin daiteke el a hartu esperien tziatik, ofiziozko pents al arien tz a t ere oso iluna gerta tu zela aitortu behar da, eta horrega t ik, inoiz ezin izan zela ezagu tz a era berezi baten muga- deter min azioa, eta hainbe s t ez , giza arrazoim e n a ri hain denbor a luzez eta hainbe s t e lan eman dion zientzia baten egiazko ideia sortu. Metafisika giza ezagu tz ar e n lehen printzipioen zientzia dela esan go balitz, ordua n ez da ezagutz a- era oso berezi bat azpimarra tz e n , baizik orokortasu n a ri dagokion maila best erik ez, eta horren bitartez, beraz, bera ezin zen argiki ezagu tz eko modu a n bereiztu enpirikoa denetik; izan ere, printzipio enpirikoen artea n bada u d e best e ak baino orokorrago ak, eta horrega tik, garaiago ak diren batzuk, eta halako menp er ak e t a r e n ilaran (osorik a priori dena a post eriori baino ezagu tu ezin daiteke e n e t ik bereizten ez denez) non egin beharko da lehen zatia eta osakide goren a azken e n g o t ik eta menp eko tik bereizten duen ebake t a? Zer esan go litzateke honet az , kronologiak mundu ar e n garaiak lehen mend e e t a n eta ondoren go mend e e t a n bana tuz soilik ezaugarri tu balitu? Bosgarre n a , ham ar g ar r e n a , eta abar lehen e n go e t a k o a k ote diren galdetuko litzateke; berdin galdetz e n dut nik: heda d ur a r e n adigaia Metafisikari al dagokio? Baietz! erantzut e n duzue; eta gorputz ar e n a ere bai? Bai! Eta gorputz jariakorrare n a? Orain harritzen zaret e, izan ere, horrela jarraitzen baldin bada , ordua n dena baitagokio Metafisikari. Hemen dik ikusten da menp er ak e t a r e n maila soilak (berezia dena orokorra denare n menp e a n ) zientzia baten ezein muga ezin duela deter min a t u , baizik gure kasuan jatorriaren homog e n e o t a s u n eza eta ezberdint as u n a . Hala ere, Metafisikaren oinarrizko ideia best e alde bate tik ilundu duen a , apriorizko ezagu tz a den aldetik, Matem a tikar ekin homog e n e o t a s u n jakin bat erakus t e n duela izan da; honek apriorizko jatorriari dagokionez biak adiskidetz e n dituen arren, best ald e ezagu tz a filosofikoaren eta mate m a t iko ar e n arteko bereizket a zehaz t e n duen ez , bate a n adigaie t a t iko ezagu er a dena best e a r e n adigaien eraikuntz ar e n bitart ez a priori juzgatz eko erarekin aldera tuz , orduan homoge n e o t a s u n eza erabakiga rria azaltzen da, beti sentitzen dena, nolab ai t esat eko , baina inoiz irizpide nabarie t a n bildu ezin zena. Filosofoek beren zientziaren ideiaren garap e n e a n huts egin zuten ez , zientzia honen landu aldiak ezin zuenez helburu deter min a t u rik eta gidaritza segururik izan, eta filosofoak ezjakin zirenez eraba t haut az egindako egitas m o a n urratu beharko luketen bideaz , eta nork bere aldetik egin ote lituzkee n aurkikuntz ei buruz beti elkarrekin eztab aid a n zeude n ez , horrenb e s t ez , beren zientziari mesprez u a erakarri zioten, lehenik best e e n a eta azkenik beren mesprez u a ere bai.

Apriorizko ezagu tz a huts orok batasu n berezi bat osatze n du, beraz, bere egoitza den ezagu m e n bereziari esker, eta Metafisika ezagutz a hura batasu n sistem a t iko bate a n aurkeztu behar duen Filosofia da. Ondoren go eran sailkatz en da izen hau bereziki berega n a t u duen bere zati espekula tibo a , hots, izadiaren Metafisika deitzen diogun a eta den guztia (ez izan behar duen a) apriorizko adigaie t a t ik abiatut a kontsider a tz e n duen a.

Adiera hertsian Metafisika deitzen zaiona Filosofia transz e n d e n t alaz eta arrazoim e n hutsare n Fisiologiaz osatze n da. Lehen ak, adime n a eta arrazoim e n a bera baino ez ditu kontsider a tz e n oro harrezko objektu ei lotzen zaizkien adigai eta oinarri- esakun e ororen sistem a bate a n , emana k lirateke e n objekturik onartu gabe (Ontologia); bigarren ak, izadia kontsider a tz e n du, h. d., emana k diren objektu e n multzoa (sentsu ei emat e n zaizkiela, edo begiesp e n a r e n best e era bati), eta beraz, Fisiologia da (nahiz Fisiologia rationalis best erik ez izan). Hala ere, arrazoim e n a r e n erabilera izadiaren kontsiderazio arrazional honet a n fisikoa edo hiperfisikoa da edo, hobeto esand a , imanen t e a edo transz e n d e n t e a da. Lehen a izadiaz ardura tz e n da, bere ezagu tz a esperien tzian (in concre to) aplika daiteke e n heinea n; bigarren a , esperien tzia oro gainditzen duen esperien tziaren objektue n elkarloturaz. Horrega t ik, Fisiologia transz e n d e n t e honek barneko edo kanpoko elkarlotura dauka objektutz a t , biek, ordea , esperien tzia ahalgarria gainditzen dute; hura, izadi

osoare n Fisiologia da, h. d., mund uare n ezagu t za transze n d e n t ala , hau, berriz, izadi osoak izadiaz goitiko zerizan batekin duen bilkuraren Fisiologia, h. d., Jainkoaren ezagut za transze n d e n t ala .

Fisiologia imane n t e a k , aitzitik, izadia sentsu e n objektu ororen multzo gisa kontsidera tz e n du, eta beraz, bera guri emat e n zaigun modu a n, baina bera oro har soilik ema n ahal duten apriorizko baldintzen araber a . Halere, bi objektu best erik ez ditu. 1. Kanpoko sentsu e n a k, eta beraz, beren multzoa, izadi gorpuzdu n a . 2. Barneko sentsu ar e n objektua , arima, eta oro har bere oinarri-esakun e e n araber a , izadi pentsa tzailea . Izadi gorpuzdun a r e n Metafisikak Fisika izena du, baina bere ezagu tz ar e n printzipioak a priori baino barnebiltzen ez dituen ez , Fisika arrazionala . Izadi pents a tz ailear e n Metafisikak Psikologia izena du eta aipatu t ako arrazoiaga tik hem e n honet az ezagut za arrazionala ulertzen da.

Ondorioz, Metafisikaren sistem a osoa lau zati nagusiez osatze n da. 1. Ontologia . 2. Fisiologia arrazionala . 3. Kosmologia arrazionala . 4. Teologia arrazionala . Bigarren zatiak, hots, arrazoim e n hutsar e n izadiaren irakasp e n a k, bi sail barnebiltzen ditu, physica rationalis 148 eta psychologia rationalis .

Arrazoime n hutsare n Filosofia baten jatorrizko ideiak ezartz en du sailkaket a hau; beraz, arkitektonikoa da bere funtsezko helburue n araber a , eta ez teknikoa soilik, ausaz haute m a n d a k o kidetas u n eta, nolabai t esat eko, zoriaren arab er ako a, eta horrega t ik, aldagai tz a eta legegilea da. Hemen, ordea, ezbaiak sortzen dituzten eta bere leget as u n a r e n uste osoa ahul dezaket e n puntu batzuk aurkitzen dira.

Lehenik, nola itxaron dezake t apriorizko ezagu tz a , eta beraz, Metafisika, gure sentsu ei emat e n zaizkien, eta beraz, a posteriori emat e n diren objektuez? Eta nola ezagut daiteke gauze n izaera apriorizko printzipioen araber a eta irits daiteke Fisiologia arrazionalera ? Erantzun a: esperien tziat ik ez dugu guri objektu bat emat e k o beharrezkoa dena baizik hartzen, aldez, kanpoko sentsu e n objektua , aldez, barneko sentsu ar e n objektu a dena . Hura, materiare n adigai soilaren bitart ez gerta tz e n da (hedad ur a bizigab e eta sartuezina), hau, zerizan pents a tz aile baten adigaiare n bitart ez (barneko errepre s e n t a z io enpirikoan: «nik pents a tz e n dut»). Gainerako a n, objektu hauet az zerbait juzgatz e a rr e n adigaiari oraindik best e esperien tziaren bat gainera t u nahiko lioken printzipio enpiriko oro eraba t ekidin behar dugu objektu haue n Metafisika osoan.

Bigarrenik: non geratu da Psikologia enpirikoa , betidanik Metafisikan bere lekua baiez ta tu duen a, eta zerbait a priori lortzeko itxarope n a utzi ondore n gure garaian Metafisika argiztatz eko lanea n hainbes t e lagund u ahal zezake e n a ? Zera erantzut e n dut: bene t ako izadiaren irakasp e n a k (enpirikoa) duen lekua dagokio, hots, Filosofia aplikatuaren aldea, zeinaren printzipioak Filosofia hutsak barnebiltzen dituen, eta beraz, harekin lotua dago, baina ez da berekin naha s tu behar. Beraz, Psikologia enpirikoa Metafisikatik osorik erbes t er a t u behar da, eta bere ideiaren bitartez jadanik erab a t bazter tz e n da. Hala ere, berari beti ere bertan lekutxo bat onartu beharko zaio eskolare n ohiturare n araber a (nahiz behin behingoz best erik ez izan), eta gainera kausa ekono mikoe n g a t ik onartu beharko zaio, zeren ez baita oraindik berak bakarrik estudio bat osatzeko bezain abera t s a , nahiz eta best ald e bera osorik deus ez t a tz eko edo Metafisikarekin duen a baino kidet asu n gutxiago aurkituko lukeen best e nonb ai t en atxikitzeko garrantzitsu e gi a den. Beraz, denbora bater ako egon a baino onartzen ez zaion arrotza da, harik eta Antropologia xehe bate a n (izadiaren irakasp e n enpiriko baten parekoa n) bere egoitza propioa lor dezake e n arte.

Hau da, beraz, Metafisikaren ideia orokorra. Hasieran bidezki eska liezaioke e n a baino gehiago itxarot en zenez beretik eta denbor a batez itxarope n atseginak dast a t u dituen ez , azken e a n mespr ez u orokorre a n erori da, bere itxarope n e a n iruzurtu a gerta tu zelako. Gure kritikak egin duen bide guztia dela eta, honet az aski konbe n tzitu izango ginat ek e: Metafisikak, Erlijioaren oinarria izan ezin den arren, hala ere, bere defent s a- arma gisa iraun behar duela; jadanik bere izaerare n norabide ar e n indarrez dialektikoa den giza arrazoim e n a k bera balazt a tz e n duen halako zientzia bat inoiz ezin duela itzuri, eta zientifikoa eta osoki argigarria den norber e buruare n

ezagu tz ar e n bitart ez arrazoime n espekula tibo legega b e a k best el a Moralean eta Erlijioan seguru egingo lituzkeen kalteak saihes t e n dituela. Beraz, honet az seguru izan gaitezke: zientzia bat bere izaerare n araber a juzgatu beharre a n bere beharb a d a k o ondorioen araber a baino juzgatz en ez dakiten e n axolaga b e k eri a edo gutxiesp e n a hainbes t eko a izan arren, beti ere bertar a itzuliko garela, maitalea r e n g a n a itzultzen garen modu berea n , berekin haserre txo a izan ondoren; zeren arrazoime n a k, hem e n funtsezko helburuekin zerikusia duen ez , edo ikuskera zorrotzak lortzeko edo jadanik daud e n ikuskera onen deus ez t a p e n a lortzeko lan egin behar baitu eten g a b e .

Guk egiazko adieran Filosofia dei diezaiokegu n a Metafisikak osatz en du benet a n , beraz, bai izadiaren ak, baita ohiturare n ak ere, eta bereziki bere hego propioekin ausartz e n den arrazoime n a r e n kritikak, hots, ariketa gisa (proped e u t ikoki) aurretiaz doan kritikak. Honek dena jakinduriari lotzen dio, baina zientziaren bidear e n bitartez , behin urratu ondoren inoiz ixten ez den eta desbider ak e t a rik baime n tz e n ez duen bide bakarrar e n bitart ez . Matem at ikak, Natur Zientziak, gizakien ezagutz a enpiriko berak balio handia dute, gehienb a t beharb a d a k o a k diren baina azken e a n beharrezko ak eta funtsezkoak gerta tz e n diren gizatas u n a r e n helburu e t a r a ko baliabide ak diren aldetik, baina, hainbe s t ez , adigai soiletik abiatz en den arrazoim e n- ezagutz a r e n arartekari tzare n bitart ez best erik ez, nahi den modu a n deitzen bazaio ere benet a n Metafisika baino ez denar e n bitartez.

Horrega tik, Metafisika giza arrazoim e n a r e n kultura ororen osaket a da, eta bera ezinbes t eko a da, zientzia gisa helburu deter min a t u jakin batzue n g a n duen eragina alde batera utzi arren. Izan ere, arrazoime n a kontsider a tz e n du zientzia batzue n ahalgarritasuna eta denen erabileraren oinarrian egon behar duten bere osagai eta maxim a goren e n arab er a . Espekulazio soila den aldetik, ez dio kalterik egiten bere balioari errakuntz ak saihes t eko ezagu tz a heda tz eko baino gehiago balio izateak, baizik duintasu n a eta autorita t e a emat e n dio zentsura- kargu ar e n bitartez , zeinak orden a orokorra eta harmonia segur t a tz e n dituen, baita zerizan komun zientifikoaren ongizat e a ere, eta bere landualdi ausart a eta emankorra zorion orokorrare n helburu nagusi tik urruntz e a saihes t e n duen.

Metodoaren irakaspe n transzen d e n t a l a r e n Laugarre n atalburu a

Arrazoimen hutsaren historia

Izenburu hau sistem a n geratz e n den eta etorkizune a n bete egin beharko den leku bat ezaugarri tzeko dago hem e n . Orain arte burutu t ako lanare n osotasu n ari ikuspe gi transz en d e n t a l e t ik, hots, arrazoim e n hutsare n izaera tik abiatz en denetik laburki begi emat e a best erik ez dut egin, eta osoki honek nire begiei eraikinak aurkeztu dizkio, baina eraikin honda tu a k .

Oso ohargarria da Filosofiaren haurtz aro a n , berezko eran best el a gerta tu izan ezin zen arren, gure helmug a bihur dadila nahi dugun tokitik hasi zirela, hots, Jainkoare n eta itxarope n a r e n ezagu tz a estudia tz e tik, baita best e mund u a r e n antola er a estudia tz e tik ere. Herrien egoera zakarre a n ziraut en usadio zaharrek sartu nahi izan zituzten Erlijio- adigaiak hain trauskilak baziren ere, honek ez zuen eragotzi ilustra tu ek objektu hauei buruzko ikerkuntz a askea jorratze a , eta laster ikusi zen modu erraze a n mundu a eraen tz e n duen botere ikustezinari atsegina emat eko modu sakon eta seguru e n a jokabide zuzena dela, horrela best e mund u a n beder e n zoriontsu izateko. Horrega t ik, Teologia eta Morala izan ziren ondore n beti jorratu diren arrazoim e n a r e n ikerket a eratorri ororen eragileak edo, hobeto, harre m a n- gune ak. Lehena izan zen bene t a n , ordea ,

espekula tiboa baino ez den arrazoime n a pixkanak a ondore n Metafisika izenarekin hain sonatu a bihurtuko zen zeregin er a bidera tu zuen a.

Ez dut nahi orain bereiztu Metafisikaren aldake t a hau edo best e a noiz gerta tu ziren, baizik eta iraultza nagusi en ek sortu dituzten ideien ezberdint as u n a aurkeztu nahi dut azaleko zirrimarra bate a n . Eta gatazkar e n antzez tokian gerta tu t ako aldaket a izenda g ar rien a k hiru asmorekin egin direla aurkitzen dut.

1. Gure arrazoim e n- ezagu tz a ororen objektuari begira filosofo batzuk sentsualista soilak izan dira, best e ak, filosofo intelek tualista soilak. Epikurori sentim e n a r e n filosofo nagusi en a dei dakioke, Platoni, alderdi intelektu al are n a . Eskolen bereizket a hau, sotila izan arren, lehen e n g o garaie t a n hasi zen eta luzaro iraun du etenik gabe . Lehene n g o e k errealit at e a sentsu e n objektu e t a n baino ez zegoela baiez ta tz e n zuten, gainer ako guztia irudipen a izaki; bigarren ek , aitzitik, zera zioten: «sent su e t a n itxura best erik ez dago, adimen a k baino ez du ezagutz e n egia». Honek ez du esan nahi lehen e n go e k adime n ar e n adigaiei errealit at e a ukatzen zietenik, baizik eta hura haien tz a t logikoa baino ez zela, best e e n tz a t , ordea, mistikoa. Haiek adigai intelek tualak ones t e n zituzten, baina objektu sentsibleak baino ez zituzten onartz en . Hauek bene t ako objektu ak intelektu al ak best erik ez izatea eskatz en zuten, eta begiesp e n a adime n hutsar e n bidez baiezta tz e n zuten sentsu e n laguntz arik gabe, hauek beren iritziz adime n hutsa naha s tu baino ez baitzute n egiten.

2. Arrazoime n- ezagutz a hutse n jatorriari begira kontua da ea hauek esperien tzia tik eratorri diren edo honet a tik bereg ainki beren iturriak arrazoim e n e a n dituzten . Aristoteles har daiteke enpiristen buru gisa, Platon noologist en a . Locke garai berriet a n lehen e n go a ri jarraiki zaio, eta Leibniz , ordea, bigarren a ri (nahiz bere siste m a mistikotik aski urrundut a) , baina gatazka honet a n ez dira oraindik erab aki batera iritsi. Epikurok beder e n bere siste m a sentsu al ar e n arab er a Aristoteles e k eta Lockek baino kontseku e n t e ki a go jokatu zuen (bere inferentziek ez baitzut en inoiz esperien tziare n muga gainditu), batez ere Lockeren aldea n , adigai eta oinarri- esakun e guztiak esperien tziat ik eratorri ondore n beren erabilerari dagokion ez zera baiezta tz e n baitu: «Jainkoare n izatea eta arimare n hilezkortas u n a Matem a tikako edozein teore m a r e n ebidentzia berber a r ekin froga daitezke el a » (nahiz eta bi objektuak guztiz esperien tziare n muge t a t ik at daud e n).

3. Metodoari begira. Zerbait ek metodo ar e n izena merezi izateko oinarri-esakun e e n araber ako jardunbide a izan behar du. Izadiaren ikerkuntz ar e n sail honet a n orain gailentz en diren metodo ak metodo naturalistan eta zientifikoan sailka ditzake gu. Arrazoimen hutsar e n naturalistak ondore n go oinarri- esakun e a hartzen du: «arrazoim e n arrunt ar e n bitartez (berak arrazoim e n sendo a deitzen diona) zientziarik gabe gehiago lor daiteke espekulazioar e n bitartez baino Metafisikaren eginkizuna osatz en duten galdekizun bikainen ei dagokien ez ». Beraz, Ilargiaren handitas u n a eta urrunt as u n a begiare n indarrez baliabide mate m a t iko e n bitartez baino hobeki deter min a dezake g ula baiezt a tz e n du. Hau oinarri- esakun e bihurtut ako misologia soila da, eta buruga b e k o e n a zera da: ezagutz a heda tz eko baliabide artifizial guztiez duen axolaga b e zi a metod o propio gisa gores t e n duela. Benet a n naturalist ei ezin zaie ezer leporatu, ikuskera hobe a gor e n gabezia dela eta. Beraiek arrazoim e n arrunt ari jarraiki zaizkio, baina beren ezjakintas u n a Demokritoren osin sakon e tik egia atera tz eko sekre tu a barnebiltzen duen metodo gisa goret si gabe . Persioren «quod sapio, satis est mihi; non ergo curo, esse quod Arcesilas aeru m n o siqu e Solones» 149 hartu dute ikurritz gisa, eta berekin gogara eta era txalogarrian bizi daitezke zientziaz ardura tu gabe eta bere zeregine a n nahas t u gabe.

Metodo zientifikoaren jarraitzaileei dagokien ez , hauek metodo dog m atikoaren edo esze p tikoaren arteko aukera dute, nahiz eta edoz ein kasut a n siste m a t ikoki jokatzeko beharra duten . Lehen ari begira, Wolff sonatu a , bigarren e a n , David Hume aipatz en baditut , orduan gainerako ak aipatug a b e utz ditzaket nire oraingo asmo e n araber a . Bide kritikoak baino ez dirau oraindik irekita. Irakurleak hura nirekin zeharribiltzeko adikortasu n a eta egonarria izan badu, ordua n orain juzga dezake ea oinezkoe n zaldain hau errege- bide bihurtzen lagundu nahiko lukeen , horrela mend e a bukatu aurre tik mend e askotan oraindik erdiet si ez dena lortzeko, hots, giza

arrazoime n a ri gogob e t e osoa emat e a bere jakin- nahia beti nahiz eta orain arte alferrik piztu duten gauz ei dagokien ez 150 .

Oharrak

1 Arrazoimen hutsaren kritika Immanuel Kant

Königsbergen irakasleaBerlingo Zientzien Errege Akademiaren kidea

Bigarren argitaraldi hobetuaRiga, Johann Friedrich Hartknochengan

1787.

[Bigarren argitaraldiko lehen plama (hemendik aurrera bigarren argitaraldia B hizkiaz adieraziko da)(Itz. oh.)].

2 Baco Verulamgoa

Instauratio magna. Aitzinsolasa.

«Geure buruaz mutu geratzen gara. Hemen lantzen den gaiaz, berriz, zera eskatzen dugu: gizakiek beharrezko zeregintzat har dezatela eta ez iritzi soiltzat; eta segurutzat jo dezatela sekta edo doktrinaren baten oinarritzapenik ez dugula sortzen, gizakien ongizatea eta duintasunarena baizik. Beraz, beren onerako, (...) ongi orokorraz pentsa dezatela (...) eta lan horretan parte har dezatela eskatzen diegu. Horrez gain, itxaropentsu izan daitezela eta gure berrikuntza hau ez dezatela errepresenta eta senti amaigabea den eta hilkorra denaren gainetik dagoen zerbait balitz bezala, zeren benetan errakuntza amaigabe baten

amaiera eta bidezko bukaera baita». [Baconen aipamen hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].3 Bere desira neurrituen barnean bizimodu espekulatiboa maite duenarentzat epaile ilustratu eta duin baten onespena bere ahaleginen suspergarri indartsua da, ahalegin hauen onura handia baina urruna baita, eta horregatik, begirada arruntek osoro ezezagutzen baitute. [Lehenengo argitaraldian (hemendik aurrera A hizkiaren bidez adieraziko denean) paragrafo berri hau dator jarraian (Itz. oh.)].4 Halako epaile bati eta bere begiramendu ongileari eskaintzen diot, bada, idazki hau, eta nire literatura ekimenen beste alderdi guztiak bere babespean jartzen ditut. [Paragrafo honen A-ko aldaera da (Itz. oh.)].5 Königsbergen, 1781eko martxoaren 29an. [A-ko aldaera (Itz. oh.)].6 [A-ko aitzinsolasa da (Itz. oh.)].7 «Orain arte, guztiaren gain handiena, hainbat suhi eta semeen artean nagusi; orain, erbestera baztertua, ene zoritxarrekoa». [Ovidio, Metamorfo- sia, XIII 508-510 (Itz. oh.)].

8 Noizean behin gure garaiko pentsamoldearen arinkeriari eta zientzia zehatzaren hondamenari buruzko arrangurak entzuten dira. Nolanahi ere, nik ez dut ikusten oinarria ondo ezarria duten zientziek, hau da, Matematikak, izadiaren irakaspenak, eta abarren gisakoek, gaitzespen hori batere merezi dutenik, baizik, aitzitik, zehaztasunaren ospe zahar osoa egiaztatzen dutela eta azkenengoan hau gainditu ere egiten dela iruditzen zait. Espiritu bera beste ezagueretan ere eragingarria izango litzateke, lehen-lehenik beren printzipioen zuzenketaz arduratuko bagina. Zuzenketarik ez badago, axolagabekeria eta zalantza eta, azkenik, kritika zorrotza pentsamolde zehatz baten frogak dira batik bat. Gure garaia dena menperatu behar zaion kritikaren benetako garaia da. Erlijioa bere santutasunaren bitartez eta lege-ematea bere maiestatearen bitartez kritika honetatik itzuri nahi dira eskuarki. Hau egitean, ordea, beren aurkako susmoa erakartzen dute bidezki eta ezin dute egiazko begirune bat lortzeko uzirik izan, hau arrazoimenak bere etsamina askea eta agerikoa gainditu ahal izan duenari soilik esleitzen baitio.

9 [Gure itzulpenean 128-129 orriak (Itz. oh.)].

10 «Zure kontuez ardura zaitez, eta zure baliabideen urritasunaz ohartuko zara» [Persio, Sat. IV, 52 (Itz. oh.)].

11 [Gue itzulpenean 341 orrian (Itz. oh.)].

12 [Gure itzulpenean 371-391 orriak (Itz. oh.)].

13 Hemen ez narraio zehazki metodo esperimentalaren historiaren hariari, bere hastapenak ez baitira oraindik ongi ezagutzen.14 Honetan datza, beraz, izadiaren ikertzaileari imitatu diogun metodo hau: arrazoimen hutsaren osagaiak esperimentu baten bidez egiazta edo gezurta daitekeenean bilatzea. Halere, arrazoimen hutsaren esakuneak etsaminatu nahi badira, batez ere hauek esperientzia ahalgarriaren muga guztiez goiti ausartzen direnean, orduan ezin daiteke esperimenturik egin bere objektuekin (Natur Zientzian egiten den legez); beraz, esperimentu hori a priori onartutako adigai eta oinarri-esakuneekin soilik izango da egingarria, hauek honela antolatzen diren heinean: objektu berak, beraz, bi alderdiotatik kontsidera daitezkeela, batetik, sentsuen eta adimenaren objektu gisa esperientziarentzat, bestetik, ordea, pentsatzen diren objektu gisa soilik esperientziaren mugaz goiti lehiatzen den arrazoimen bakartuarentzat. Eta aurkitzen baldin badugu, ikuspegi bikoitz honetatik behatuz gero, arrazoimenaren printzipioarekin adostasunik badagoela, ikuspegi bakunetik behatuta, berriz, arrazoimenaren bere buruarekiko ezinbesteko aurkakotasuna sortzen dela, orduan esperimentuak bereizkuntza haren zuzentasunaren alde erabakitzen du.

15 Arrazoimen hutsaren esperimentu honek kimikariak egiten duenaren antza handia du, noizbehin erredukzioaren saialdia baina eskuarki jardunbide sintetikoa deitzen dioten esperimentuaren antza du beraz. Metafisikariaren analisiak bi osagai oso ez-uniformeetan banatzen zuen apriorizko ezagutza hutsa, hots, gauzen osagaiak agerpenak diren aldetik eta gauzen osagaiak berbaitan diren aldetik. Dialektikak, berriz, biok lotzen ditu berriro, honela baldintzatugabekiaren beharrezko arrazoimen-ideiarekin ados daitezen, eta horrela aurkitzen du adostasun hori ez dela inoiz gertatzen, bereizkuntza haren bidez izan ezik, zeinak, beraz, egiazkoa izan behar duen.

16 Zeruko gorputzen higiduren lege nagusiek erabateko ziurtasuna eman zioten Kopernikok hasieran hipotesitzat soilik hartu zuenari, eta aldi berean mundu-eraikina lotzen duen indar ikustezina frogatzen zuten (Newtonen erakarpena), betiko ezkutuan geratuko zatekeen indarra, baldin eta lehena ausartu izan ez balitz, sentsuei kontrajarritako baina egiazko era batean, behatutako higidurak begiralearengan bilatzera, hori zeruko gorputzetan egin beharrean. Nik ere aitzinsolas honetan era berean hipotesi soil gisa aurkezten dut kritikan hipotesi harekin analogian azaldutako pentsakera-eraldaketa, nahiz eta tratatuan barrena gure espazioaren eta denboraren errepresentazioen antolaeraren bi- dez eta gure arrazoimenaren oinarrizko adigaien bidez hipotetikoki ez ezik, apodiktikoki ere frogatua izango den, beti ere honela hipotetikoak diren halako eraldaketa baten lehendabiziko saialdiak ohargarriak bihurtzearren.

17 «Ez du ezer burututzat jotzen egitekorik geratzen den bitartean».18 Objektu bat ezagutu ahal izateko bere ahalgarritasuna frogatu ahal izan behar dut (esperientziaren lekukotasunaren arabera bere errealitatetik abiatuz, edo a priori arrazoimenaren bidez). Baina pentsatu, nahi dudan guztia pentsa dezaket, neure buruarekin kontraesanean gertatzen ez naizen bitartean, h. d., nire adigaia pentsamendu ahalgarri bat besterik ez den bitartean, adigai horri ahalgarritasun guztien multzoan ea objekturik dagokion ez jakin arren. Halere, halako adigai bati baliotasun objektiboa esleitzeko (ahalgarritasun erreala, lehena logikoa baino ez baitzen) zerbait gehiago behar dut. Hala ere, behar den hori ezagutzaren iturburu teoretikoetan bilatzeko beharrik ez dago, iturburu praktikoetan ere egon daiteke.

19 «Nirekin batera ez dakiena berak bakarrik jakitearen itxura egin nahi du».

20Benetako eransketa 275 orrian [hemen 237-8] idealismo psikologikoaren errefusapen berriaz eta kanpoko begiespenaren errealitate objektiboaren froga hertsiaz (izan daitekeen bakarra, ene iduriko) egin dudanari baino ez nioke deituko, frogatzeko erari soilik badagokio ere. Idealismoa hain errugabetzat har badaiteke ere (egitatean errugabe ez izan arren) Metafisikaren funtsezko helburuei dagokienez, dena dela, Filosofia eta giza arrazoimen orokorraren eskandalua dirau gugandik kanpoko gauzen izatea sinesmenaz soilik onartu behar izateak (nahiz eta ezagutzen ekai guztia, baita gure barneko sentsuarentzat ere, kanpoko gauza haien eskutik hartzen dugun) eta, era berean, inori izate hori zalantzatan jartzea bururatuz gero, froga gogobetegarririk ezin kontrajarri izateak. Frogan erabilitako adierazpenetan hirugarren lerrotik seigarrena arte zenbait iluntasun aurkitzen ditudanez, pasarte hori honela aldatzea eskatuko nuke: «Baina iraunkorki honek ezin du nire barneko begiespen bat izan. Izan ere, nigan topa daitezkeen nire izatearen determinazio-oinarri guztiak errepresentazioak dira eta errepresentazioak diren aldetik beraietatik ezberdintzen den iraunkorkia behar dute, zeinaren arabera errepresentazio haien aldakuntza, eta beraz, haiek aldatzen diren denboran dudan izatea ere determinatuak izan daitezkeen». Agian zera esango du norbaitek froga honen aurka: ni neure baitan dagoenaz, hots, kanpoko gauzen nire errepresentazioaz besterik ez naiz kontziente zuzenki; ondorioz, erabaki gabe geratzen da oraindik ea nigandik at hari dagokion ezer baden ala ez den. Nik badut, ordea, denboran izateaz kontzientzia (ondorioz, baita neure izatea denboran determinatu ahal izateaz kontzientzia ere) barneko esperientziaren bitartez, eta azken hau nire errepresentazioaz soilik kontziente izatea baino gehiago da, baina bat dator nire izatearen kontzientzia enpirikoarekin, zeina nigandik at eta nire izatearekin loturik dagoen zerbaiten arabera baino ezin den determinatu. Denboran izateaz dudan kontzientzia, beraz, identikoki loturik dago nigandik kanpoko zerbaitekin dudan hartuemanaren kontzientziarekin, eta beraz, esperientzia da, ez asmakizuna, sentsua da, ez irudimena, kanpokoa nire barneko sentsuarekin bereiztezinki elkarlotzen duen kontzientzia da; izan ere, kanpoko sentsua bere baitan begiespenak nigandik kanpoko errealkiarekin duen harremana da jadanik, eta bere errealitatea, irudimenaren kasuan ez bezala, barneko esperientzia berarekin bereiztezinki loturik izatean besterik ez da funtsatzen honen ahalgarritasunerako baldintza gisa, hemen gertatzen den legez. Ni gai banintz neure izatearen kontzientzia intelektualari «banaiz» errepresentazioan, hots, nire judizio eta adimen-ekintza guztiei lagun egiten dien errepresentazioan, aldi berean begiespen intelektualaren bidezko nire izatearen determinazio bat lotzeko, orduan ez litzateke beharrezkoa izango azken honek nigandik kanpoko zerbaitekin duen hartuemanaren kontzientziarik edukitzea. Kontzientzia intelektual hura aurretik badoa ere, nire izatea determina dezakeen bakarra den begiespena, berriz, sentsuei eta denbora-baldintzari loturik dago, eta determinazio hau, eta beraz, barneko esperientza bera ere nire baitan ez dagoen zerbait iraunkorkiaren menpean, eta ondorioz, nigandik at dagoen zerbaiten menpean dagoenez gero, neure burua honekin erlazioan egonik kontsideratu behar dudala, orduan kanpoko sentsuaren errealitatea halabeharrez dago lotuta barneko sentsuaren errealitatearekin, esperientzia izan badaiteke oro har, h. d., nire sentsuari lotzen zaizkion nigandik kanpoko gauzen izateaz ni neu denboran existitzeaz bezain seguru naiz kontziente. Halere, zein begiespen jakini dagozkion benetan nigandik kanpoko objektuak, eta beraz, zein begiespen diren kanpoko sentsuen araberakoak, zein egozten zaizkion kanpoko sentsuari eta ez irudimenari, hau guztia kasu bakoitzean erabaki beharko da esperientzia oro har (baita barnekoa ere) irudimenetik ezberdintzen duten erregelei jarraiki, eta honen oinarrian beti ondoko esakunea datza, alegia, badagoela benetan kanpoko esperientzia. Hemen ohar bat erants daiteke oraindik: ez direla gauza bera izatean iraunkorra den zerbaiten errepresentazioa eta errepresentazio iraunkorra; izan ere, hura oso aldakorra eta ezegonkorra izan daiteke, gure errepresentazio guztiak diren bezala, baita materia beraren errepresentazioa ere, eta hala ere, iraunkorra den zerbaiti datxekio, beraz, nire errepresentazio guztietatik ezberdintzen den eta kanpoan dagoen gauza bat izan behar duenari, zeinaren existentzia halabeharrez nire izatearen determinazioan jasotzen den honekin batera esperientzia bakar bat osatuz, hau da, barnean ere ahalgarria izango ez litzatekeen esperientzia, aldi berean (aldez) kanpokoa ere izango ez balitz. Hemen ezin daiteke zehazkiago argitu hori nola gertatzen den, denboran oro har geldi irauten duena pentsatzeko modua ere argitu ezin daitekeen legez, honek aldakorrarekin duen aldiberekotasuna izaki aldaketaren adigaia sortzen duena.

21 I. Filosofia transzendentalaren ideia.

Esperientzia adimenak sortzen duen lehen produktua da ezbairik gabe, sentsuzko sentsazioen ekai soila lantzen duen heinean. Horregatik, lehen irakaspena da eta aurrerabidean informazio berritan hain agorrezina da, ezen etorkizuneko sorkarien elkar-kateatutako bizitzak inoiz ez baitu izango lur honen gainean bilduak izan daitezkeen ezagutza berrien gabeziarik. Hala eta guztiz ere, gure adimena ezin daiteke inolaz ere esperientziaren alorrera soilik zedarriztatu. Esperientziak esaten digu bai zer dagoen, baina ez honek halabeharrez honela eta ez bestela izan behar duenik. Beraz, ez digu ematen egiazko orokortasunik, eta halako ezagueraz hain irrika dagoen arrazoimena gehiago da zirraratua gogobetea baino. Aldi berean

barneko beharrezkotasuna duten halako ezagutza orokorrek esperientziatik beregainak, berez argiak eta ziurrak izan behar dute; horregatik, apriorizko ezagutzak deitzen diegu, zeren, bestalde, esperientziatik soilik mailegatzen dena, adierazten den moduan, a posteriori edo enpirikoki baino ez baita ezagutzen.

Gure esperientzien artean ere beren jatorria a priori duten eta agian gure sentsuen errepresentazioetan bilkura sortzeko baino balio ez duten ezagutzak pilatzen direla gertatzen da, benetan ohargarria dena. Izan ere, lehenengoetatik sentsuei dagokien guztia alde batera utziz gero, nolanahi ere jatorrizko adigai jakinek eta hauetatik sortutako judizioek diraute oraindik, eta hauek osoki a priori esperientziatik beregainki sortuak izan behar dute, zeren sentsuei agertzen zaizkien objektuez esperientzia soilak irakatsiko lukeena baino gehiago esan ahal izatea eragiten baitute, edo behinik behin gehiago esan daitekeela sinestarazten baitute, eta era berean, baieztapenek ezagutza enpiriko soilak ezin eskain dezakeen egiazko orokortasuna eta beharrezkotasun hertsia barnebiltzea ere bai. [Honela dio A-n sarreraren hasierak orain artekoaren ordez (Itz. oh.)].

22 [Azkenengo bi esaldiek B-ko eransketa bat biltzen dute (Itz. oh.)].

23 [B-ko eransketa (Itz. oh.)].

24 Hemendik abiatuta zera argitzen da: 1) Judizio analitikoen bitartez gure ezagutza ez dela batere hedatzen, baizik eta nik jadanik daukadan adigaia xehetzen dudala eta niretzat ulergarria bihurtzen dela; 2) Judizio sintetikoetan subjektuaren adigaiaz gain beste zerbait (X) izan behar dudala, non adimena eusten den adigai hartan ez dagoen predikatua, hala ere, berea bailitz bezala ezagutzeko.

Judizio enpirikoetan edo esperientzia-judizioetan honek ez digu batere zailtasunik sortzen. Izan ere, X hori esperientzia honen zati bat besterik osatzen ez duen A adigaiaren bidez pentsatzen dudan objektuaren esperientzia osoa baita. Izan ere,... [Honela dio A-n paragrafoaren hasierak puntu honetaraino (Itz. oh.)].25 Beraz, A adigaitik at geratzen den X haren esperientzia honetan oinarritzen da B pisuaren predikatuaren eta A adigaiaren arteko sintesiaren ahalgarritasuna. [A-n paragrafoa honela bukatzen da. Testu nagusiko paragrafoaren jarraipena B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

26 Hemen, beraz, sekretu jakin bat dago ezkutuan*, eta bere argiketak soilik bihur dezake aurrerapena segurua eta fidagarria adimen-ezagutza hutsaren alor mugagabean, hots, apriorizko judizio sintetikoen ahalgarritasunaren oinarria erakustea orokortasun askiaz, hauen modu bakoitza ahalbidetzen duten baldintzak aditzea eta ezagutza oso hau (bere genero propioa osatzen duena) sistema batean bere jatorrizko iturburu, atal, hedapen eta mugen arabera osoki eta erabilera orotarako ere askiro determinatzea, azaleko marrazketa baten bitartez ezaugarritua izan beharrean. Nahikoa esan dugu honekin, oraingoz, judizio sintetikoek beren baitan duten izaera bereziaz.

*Antzinakoen artean norbaiti otu balitzaio galdekizun bakar hau egitea, orduan bera bakarrik kontrajarriko litzaieke indartsuki gaurdainoko arrazoimen hutsaren sistema guztiei, eta horrela, autugaia zein den jakin gabe itsu-itsuan egindako alferrikako saialdiak saihestu ahal izango lituzke. [A-n jarraian datorren paragrafoa (Itz. oh.)].

27 Norbaitek zalantzatan jar lezake azkenengo puntu hau Natur Zientzia hutsari dagokionez. Hala eta guztiz ere, benetako Fisikaren (enpirikoaren) hasieran agertzen diren hainbat esakune begiratzea baino ez da egin behar: materiaren kantitatearen iraunkortasunarena, inertziarena, efektua eta aurkako efektuaren arteko berdintasunarena, eta abar; orduan, berehala lortzen dugu hauek physica pura bat (edo rationalis) osatzen dutelako uste osoa, zeinak ongi merezi duen zientzia propio gisa bereizita aurkeztua izatea bere hedapen txikian edo handian, baina, dena dela, osoan. 28 [V eta VI atalek B-ko eransketa bat biltzen dute (Itz. oh.)].29 Aurreko guztiaren emaitza arrazoimen hutsaren kritikarako baliagarria izan daitekeen zientzia berezi baten ideia da. Ezagutza hutsa izena du, berriz, ezer arrotzik nahastuta ez duenak. Bereziki, ordea, ezagutza bat huts-hutsa deitzen da ezein esperientziarik edo sentsaziorik ez badu nahastuta, eta beraz, osorik a priori ahalgarria dena. Hortaz,... [Paragrafoaren hasieraren A-ko aldaera (Itz. oh.)].30 II. Filosofia transzendentalaren sailkaketa. [A-n jarraian datorren izenburu berria. Aurreko bi esaldiek B-ko eransketa bat biltzen dute (Itz. oh.)].31 [Esaldi hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].32 [«... egiatan ... gisa.» pasartea B-ko eransketa da (Itz. oh.)].33 [Estetika eta Analitikako paragrafoen zenbaketa B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

34 Alemanak dira besteek gustamenaren kritika deitzen diotena ezaugarritzko orain «estetika» hitza erabiltzen duten bakarrak. Honen oinarrian Baumgarten analista bikainak bildu zuen itxaropen erratua datza, ederraren juzgaketa arrazoimenaren printzipiopera ekartzeko eta bere erregelak zientzia bihurtzeko itxaropena, alegia. Halere, ahalegin hau alferrikakoa da. Izan ere, aipatutako erregelak edo irizpideak beren iturburu garaienen arabera enpirikoak besterik ez dira eta hauek ezin dute inoiz gure gustamenaren judizioa gidatzen duten apriorizko lege determinatuetarako balio; aitzitik, azken honek osatzen du lehenaren zuzentasunaren frogarria. Hortaz, gomendagarria da, edo izendapena uztea eta benetako zientzia den irakaspenarentzat gordetzea (honekin antzinakoen hizkuntzara eta zentzura hurbilduz, zeinengan ezagutzaren sailkaketa αισθητα` και` νοητα ́ artean oso entzutetsua baitzen), edo izendapena Filosofia espekulatiboarekin partekatzea eta Estetika, aldez, zentzu transzendentalean, aldez, esanahi psikologikoan ulertzea. [Parentesiaren ondorengoa B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

35 [Izenburu hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

36 [Paragrafoaren bukaera artekoa B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

37 3. Apriorizko beharrezkotasun honetan oinarritzen da oinarri-esakune geometriko ororen ziurtasun apodiktikoa eta hauen apriorizko eraikinen ahalgarritasuna. Espa- zioaren errepresentazio hau a posteriori bereganatutako adigaia balitz, kanpoko esperientzia orokorretik sortua balitz, orduan determinazio matematikoaren lehen oinarri-esakuneak hautemapenak besterik ez lirateke. Hauek, beraz, hautemapenaren beharbadakotasun osoa edukiko lukete eta ez litzateke beharrezkoa izango bi punturen artean lerro zuzen bakarra izatea, baizik eta hori esperientziak irakatsiko luke beti. Esperien-tziatik jasotakoak orokortasun alderagarria besterik ez du, hots, indukzioaren bitartez lortutako orokortasuna. Beraz, hau besterik ezingo litzateke esan: orain arte ohartutakoaren arabera hiru dimentsio baino gehiago lituzkeen espaziorik ez dela aurkitu. [A-ko paragrafo gehigarria (Itz. oh.)].

38 4. [A-ko zenbaketa (Itz. oh.)].

39 5. Espazioa emana den handitasun amaigabe gisa errepresentatzen da. Espazioaren adigai orokor batek (hanka bati eta beso bati komuna zaiena) ezin du handitasunari dagokion ezer determinatu. Begiespenaren aurrerabidean mu- gagabetasunik ez balego, orduan hartuemanen ezein adigaik ere ez luke bere amaigabetasunaren printzipiorik ekarriko aldean. [5 paragrafoaren A-ko aldaera (Itz. oh.)].

40 [Hirugarren atal oso hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

41 Horregatik, kanpoko agerpen ororen baldintza subjektibo hau ezin da beste ezein baldintzarekin alderatu. Ardoaren gustu ona ez da ardoaren determinazio objektiboetako bat, ezta objektu batena ere agerpen gisa kontsideratuta, bera gozatzen duen subjektuaren sentsuen antolaera bereziarena baizik. Koloreak ez dira gorputzen begiespenari lotzen zaizkion antolaerak, baizik eta argiagatik modu jakin batean afektatua den ikusmenaren sentsuaren modifikazioak besterik ez. Aitzitik, espazioa, kanpoko objektuen baldintza denez, halabeharrez dagokio hauen agerpenari edo begiespenari. Gustamena eta koloreak ez dira objektuak (Gegenstände) sentsuen objektu (Objekt) bihurtzea ahalbidetzen duten beharrezko baldintzak. Hauek organizazio bereziari ausaz eransten zaizkion efektuak direlako baino ez daude agerpenei lotuta. Horregatik, ez dira ezein apriorizko errepresentaziorik, baizik eta sentsazioan oinarritzen dira, eta gustu ona areago sentsazioaren eragina den (atsegina eta ezatseginaren) sentimenduan oinarritzen da. Inork ezin du, era berean, a priori kolore baten edo gusturen baten errepresentaziorik izan; espazioa, ordea, begiespenaren forma hutsari baino ez dagokio, ez du ezein sentsaziorik (ezer enpirikorik) biltzen beregan, eta espazioaren modu eta determinazio guztiak a priori errepresentatu ahal eta behar dira, baldin eta tankeren adigaiak eta hartuemanak sortu behar badira. Espazioak soilik ahalbidetzen du gauzak kanpoko objektuak izatea. [Azken bi esaldien ordezko testua A-n (Itz. oh.)].

42 [Izenburu hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

43 [Bosgarren puntu oso hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].44 Nik esan dezaket bai nire errepresentazioak elkarren segidan doazela; baina honek hau besterik ez du esan nahi: beraiez denborazko segida batean, h. d., barneko sentsuaren formaren arabera garela kontziente. Denbora ez da horregatik berbaitango zerbait, ezta gauzei objektiboki atxikitzen zaien determinaziorik ere.

45 [Zenbaketa B-ko eransketa da, bertan Kantek A-ko paragrafo bakarrari beste hiru gaineratu baitzizkion (Itz. oh.)].

46 [Azkenengo koma ondoren datozen hitzek B-ko eransketa bat biltzen dute (Itz. oh.)].

47 Agerpenaren predikatuak ob- jek tua berari egotz diezazkiokegu gure sentsuarekin hartuemanean, adibidez, arrosari kolore gorria edo usaina; baina itxura ezin zaie inoiz objektuei predikatu gisa atxiki, zeren honek objektuari

bere baitan egozten baitio sentsuekin hartuemanean edo oro har subjektuarekin hartuemanean dagokiona, adibidez, Saturnori hasiera batean atxikitzen zitzaizkion bi hagak. Objektuan bere baitan inolaz ere ez, baina beti subjektuarekin hartuemanean aurki daitekeena eta lehenengoaren errepresentaziotik bereiztezina dena agerpena da, eta horrela, espazioaren eta denboraren predikatuak sentsuen objektuei halakoak diren aldetik egozten zaizkie bidezki, eta hemen ez dago ezein itxurarik. Aitzitik, arrosari bere baitan gorrikia, Saturnori hagak edo kanpoko objektu orori bere baitan hedadura egotziz gero objektu horiek subjektuarekin duten hartueman determinaturik kontuan hartu gabe eta nire judizioa horretara zedarriztatu gabe, bada, orduan sortzen da lehen-lehenik itxura.48 [II, III eta IV zatiak eta ebazpena B-ko eransketak dira (Itz. oh.)].49 Pentsatzea lehenengo kasuan adimenaren funtzioa, bigarrengoan juzgamenarena, eta hirugarrengoan arrazoimenarena izango balitz bezala. Ohar honek jarraian izango du lehen-lehenik bere argiztapena. 50 [11 eta 12 paragrafoek B-ko eransketa bat biltzen dute (Itz. oh.)].51 Natur Zientziaren Hastapen Metafisikoak.52 [Zati hau zenbakirik gabe agertzen bada ere, honek Kant beraren edo argitaratzailearen xalokeria izan behar du, aurretik 13a eta ondoren 15a baitauzkagu (Itz. oh.)].53 Hiru dira, ordea, esperientzia ororen ahalgarritasunaren baldintzak barnebiltzen dituzten jatorrizko iturburuak (arimaren gaitasunak edo ahalmenak), gogamenaren beste ezein ahalmenetik eratorri ezin direnak, hots, sentsua, irudimena eta apertzepzioa. Beraietan oinarritzen da 1) anizkunkiaren sinopsia a priori sentsuaren bitartez; 2) anizkunki honen sintesia irudimenaren bitartez; eta azkenik, 3) sintesi honen batasuna jatorrizko apertzepzioaren bitartez. Ahalmen hauek guztiek erabilera enpirikoaz gain transzendentala ere badute, formari besterik ez dagokiona eta a priori ahalgarria dena. Honetaz gorago hitz egin dugu lehen zatian sentsuei dagokienez, baina orain beste bien izaera aditzea saiatu nahi dugu. [A-ko aldaera ondorengo hiru paragrafoen ordez (Itz. oh.)]. 54 [Ondorengo zatia (§15-27) B-ko dedukzio transzendentala da (Itz. oh.)].

55 Hemen ez da kontsideratzen ea errepresentazioak berak identikoak diren eta bata bestearen bitartez analitikoki pentsa daitekeen. Solasgaia anizkunkia den heinean, bataren kontzientzia beti bestearen kontzientziatik bereizi behar da, eta hemen kontua kontzientzia (ahalgarri) honen sintesia da.

56 Kontzientziaren batasun analitikoa adigai komun guztiei datxezkie adigaiak diren aldetik, adibidez, nik oro har gorria pentsatzen badut, orduan horren bitartez antolaera bat errepresentatzen dut, zeina (ezaugarri gisa) nonbait aurki daitekeen edo beste errepresentazioekin lotua egon daitekeen; beraz, aldez aurretik pentsatutako batasun sintetiko ahalgarriaren bitartez baino ezin errepresenta dezaket batasun analitikoa. Errepresentazio ezberdinetan komuna izanik pentsatua izan behar den errepresentazioa bere baitan beraz gain oraindik zerbait ezberdina duen errepresentaziotzat begiztatzen da, eta ondorioz, bera aldez aurretik besteekin batasun sintetikoan egonik pentsatu behar da (beste hauek errepresentazio ahalgarriak baino ez izan arren) bertan conceptus communis bihurtzen dituen kontzientziaren batasun analitikoa pentsatu ahal izan baino lehenago. Eta horrela, apertzepzioaren batasun sintetikoa puntu gorena da eta honi atxiki behar zaio adimenaren erabilera oro, baita Logika osoa ere, eta honen ondoren Filosofia transzendentala, eta ahalmen hau adimena bera da.

57 Espazioa eta denbora eta beren zati guztiak begiespenak dira, eta beraz, banakako errepresentazioak, beren baitan barnebiltzen duten anizkunkiarekin batera (ikusi Estetika transzendentala), eta beraz, ez adigai soilak, hauen bitartez kontzientzia berbera errepresentazio askotan barnebilduta legokeela, baizik eta errepresentazio asko beren kontzientzia bakarrean barnebilduta balego bezala, eta beraz, elkarketazkoa balitz bezala, eta ondorioz, kontzientziaren batasuna sintetikoa baina jatorrizkoa da. Espazioaren eta denboraren banakotasun hau esanguratsua da aplikazioan (ikusi § 25).

58 Lau figura silogistikoen irakaspen zabala arrazoimen-inferentzia kategorikoei baino ez dagokie, eta hau lehen figuran dauden baino inferentzia-era gehiagoren itxura inferentzia zuzenen (consequentiae inmediatae) estalketaren bitartez arrazoimen-inferentzia hutsaren premisapean amarruz onartzeko antzea baino ez den arren, hala ere, irakaspenak horrekin bakarrik ez luke ezer berezirik lortu izango, baldin eta judizio kategorikoarentzat ospe esklusiboa erakarri ez balu, beste denak lotu behar zaizkion judizioa den aldetik, baina hau § 9ri jarraiki faltsua da.

59 [Edukiaren arabera § 10 aipatu nahi zuela dirudi, ez § 13 (Itz. oh.)].

60 Froga-oinarria aurkeztutako begiespenaren batasunean funtsatzen da, eta batasun honen bitartez objektu bat ematen da, zeinak begiespen batean emandako anizkunki jakin baten sintesia biltzen duen beti bere baitan eta anizkunki jakin honek apertzepzioaren batasunarekin duen harremana ere barnebiltzen duen.

61 Objektu baten higidura espazioan ez dagokio zientzia huts bati, ezta, beraz, Geometriari ere, zerbait higikorra dela esperientziaz baino ezin jakin baitezakegu, ez a priori. Ostera, higidura, espazio baten deskribapen gisa, irudimen produktiboaren bitartez oro har kanpoko begiespenean egiten den anizkunkiaren hurrenez hurrengo sintesiaren ekintza hutsa da, eta Geometriari soilik ez ezik, Filosofia transzendental berari ere badagokio.

62 Ez dut ulertzen nola aurki daitekeen hain zailtasun handia barneko sentsua gu geuk afektatzeko egitatean. Arretaren ekintza bakoitzak eman diezaguke horren adibidea. Bertan, adimenak beti determinatzen du barneko sentsua berak petsatzen duen loturaren arabera, eta adimenaren sintesian anizkunkiari dagokion barneko begiespenarentzat determinatzen du. Edonork hauteman ahal izango du bere baitan zein sarri den afektatua gogamena honela arrunki.

63 Nik pentsatzen dut’-ek nire izatea determinatzeko ekintza adierazten du. Izatea jadanik emana da horren bitartez, baina nik hura determinatu beharko nukeen era, h. d., berari dagokion anizkunkia nigan ezartzeko era oraindik ez. Horretarako norbere buruaren begiespena behar da, eta honek a priori emandako forma, h. d., denbora du oinarrian, sentsuzkoa dena eta determinagarrikiaren harmenari dagokiona. Baldin eta neure buruaren beste begiespenik ez badut, alegia, nigan determinatzailea dena (zeinaren berezkotasunaz kontziente besterik ez bainaiz) determinatzearen ekintzaren aurretik ematen didan begiespenik ez badut, denborak determinagarrikia ematen duen legez, orduan ezin dut nire izatea berenez ekilea den zerizan gisa determinatu, baizik eta neure pentsatzearen, h. d., neure determinatzearen berezkotasuna errepresentatzen dut, eta nire izateak beti ere sentsuzkoa den aldetik dirau determinagarri, h. d., agerpen baten izate gisa besterik ez. Hala ere, berezkotasun honegatik deitzen diot neure buruari inteligentzia.

64 Espazioak objektu gisa errepresentatuta (Geometrian benetan behar den moduan) begiespenaren forma soila baino gehiago barnebiltzen du, hots, anizkunkiaren bilkura, sentimenaren formaren arabera ematen dena errepresentazio begietsian, eta horrela, begiespenaren formak anizkunki soila ematen du, begiespen formalak, ostera, errepresentazioaren batasuna. Batasun hau Estetikan sentimenari soilik egotzi nion, adigai ororen aurretik doala oharrarazteko, nahiz eta sentsuei ez dagokien, baizik espazioaren eta denboraren adigai oro lehen-lehenik ahalbidetzen duen sintesia aurresuposatzen duen. Izan ere, sintesi honen bitartez ematen direnez lehen-lehenik espazioa eta denbora begiespen gisa (adimenak sentimena determinatzen duen heinean), orduan apriorizko begiespen horren batasuna espazioari eta denborari dagokie, eta ez adimenaren adigaiari (§ 24).

65 Honela frogatzen da: atzematearen sintesi enpirikoa halabeharrez a priori kategorian barnebildua dagoen apertzepzioaren sintesi intelektualari egokitu behar zaiola osorik. Berezkotasun bat eta berbera da han irudimenaren izenarekin eta hemen adimenaren izenarekin begiespenaren anizkunkiari lotura ezartzen diona.

66 Esakune honen ondorio arduragarriak eta kaltegarriak azkarregi ez topatzearren, kategoriak pentsatzean gure sentsuzko begiespenaren baldintzen bitartez zedarriztatuak ez daudela gogorarazi nahi dut, baizik eta alor mugagabe bat dutela, eta guk pentsatzen dugun horren ezagutzak, hots, objektuaren determinatzeak baino ez duela behar begiespena, non, azkenaren gabezian, objektuaren pentsamenduak oraindik beti ere benetakoak eta onuragarriak diren ondorioak izan ditzakeen subjektuaren arrazoimen-erabileran, baina hau hemen oraindik ezin da azaldu, arrazoimen-erabilera honen jomuga ez baita beti objektuaren determinazioa, eta beraz, ezagutza, baizik eta subjektuaren eta bere nahimenaren determinazioa ere bai.

67 [B-ko dedukzioaren bigarren atal honek (§15-27) ondoren datozen A-ko deduzkioa osatzen duten bigarren eta hirugarren atalak ordezkatu zituen (Itz. oh.)].

68 Esakune honi arreta eskaini behar zaio, garrantzi handikoa baita. Errepresentazio orok beharrezko harremana du kontzientzia enpiriko ahalgarri batekin; izan ere, ez balu, eta erabat ezinezkoa balitz errepresentazioez kontziente bihurtzea, orduan honek haiek existitzen ez direla adina esan nahiko luke. Kontzientzia enpiriko orok, ordea, kontzientzia transzendental batekin du beharrezko harremana (esperientzia berezi ororen aurretik doana), hots, neure kontzientziarekin jatorrizko apertzepzio gisa. Behar-beharrezkoa da, beraz, kontzientzia oro nire ezagutzan kontzientzia bati egokitzea (nireari). Hemen, anizkunkiaren batasun sintetiko bat dago (kontzientzia), a priori ezagutzen dena, eta horrela, pentsatze hutsari dagozkion apriorizko esakune sintetikoetarako oinarriak ematen dituena, espazioak eta denborak begiespen soilaren formaz aritzen diren esakuneetzat oinarriak eskuratzen dituzten bezala. «Kontzientzia enpiriko ezberdin oro autokontzientzia bakarrean lotu behar da» esakune sintetikoa oro har gure pentsatzearen oinarri-esakune lehen-lehena eta sintetikoa da. Ez da ahaztu behar, ordea, nia errepresentazio soila beste guztiekin (zeinen batasun kolektiboa berak ahalbidetzen duen) harremanean dela kontzientzia transzendentala. Errepresentazio hau argia (kontzientzia enpirikoa) edo iluna izan daiteke, hau ez da kontua hemen, ezta erreala denik ere; baizik eta ezagutza ororen forma logikoaren ahalgarritasuna apertzepzioarekiko hartuemanean funtsatzen dela halabeharrez, hau ahalmen bat den aldetik.

69 Psikologo bakar batek ere ez du oraindik pentsatu irudimena hautemapenaren beharrezko osagaia denik. Hau, aldez, ahalmen hau birprodukziora zedarriztatzetik dator, aldez, sentsuek zirrarak eman ez ezik, haiek elkartu ere egiten dituztela eta objektuen irudiak sortzen dituztela usteagatik; halere, honetarako zirraren harmenaz gain zerbait gehiago behar da ezbairik gabe, hots, zirraren sintesiaren funtzioa.

70 Juzgamenaren gabezia ergeltasuna deritzaiona da benetan eta halako gabezia ezin da osatu. Adimenaren maila egokia eta bere adigai propioak besterik falta ez zaizkion buru kamuts edo murriztu bat ikastearen ikastez ederki irits daiteke erudiziora ere. Baina kasu hauetan eskuarki juzgamena ere falta denez gero (secunda Petri), orduan ez da ezohikoa beren zientziaren erabileran inoiz hobetu ezin daitekeen gabezia hura maiz erakusten duten gizon oso ikasiak aurkitzea.

71 Lotura oro (coniunctio) edo elkarketa (compositio) edo elkarlotura (nexus) da. Lehena, anizkunkiaren sintesia da, bere osagaiak elkarri halabeharrez egokitzen ez direnean, adibidez, lauki bat diagonalean mozten duten bi hirukiak berez elkarri egokitzen ez diren moduan, eta halakoa da matematikoki kontsidera daitekeen orotan homogeneoa denaren sintesia (sintesi hau berriro agregazioa eta koalizioarenean bana daiteke, lehena, handitasun hedatuei doakiela, bigarrena, handitasun intent siboei ). Bigarren lotura (nexus) anizkunkiaren sintesia da, bere osagaiak halabeharrez elkarri egokitzen diren heinean, adibidez, akzidentea substantzia bati bezala, edo efektua kausari, eta beraz, heterogeneoa izanik ere a priori lotua errepresentatzen da, eta lotura honi, hautazkoa ez denez gero, dinamikoa deitzen diot, zeren anizkunkiaren izatearen loturari baitagokio (zeina, era berean, agerpenen elkarrekiko lotura fisikoan eta apriorizko ezagumenean gertatzen den lotura metafisikoan sailka daitekeen). [Oin-ohar hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

72 Adimen hutsaren oinarri-esakunea: agerpen oro handitasun hedatua da bere begiespenari dagokionez. [A-ko aldaera (Itz. oh.)].

73 [Axiomen lehen paragrafo hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

74 Hautemapen guztiak hautemapenak diren aldetik aitzinatzen dituen oinarri-esakuneak honela dio: agerpen orotan sentsazioak eta berari objektuan dagokion errealkiak (realitas phaenomenon) handitasun intentsiboa du, h. d., maila bat du. [A-ko aldaera (Itz. oh.)].

75 [Aitzinapenen lehen paragrafo hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

76 [Nabarmena da hau errakuntza dela eta «a posteriori» izan behar duela (Itz. oh.)].

77 Beren oinarri-esakune orokorra honakoa da: agerpen guztiak beren izatearen arabera a priori elkarren artean denboran duten determinazioaren erregelapean daude. [A-ko aldaera (Itz. oh.)].

78 [Analogien lehen paragrafo hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

79 Agerpen orok iraunkorkia (substantzia) barnebiltzen du objektua bera gisa eta aldagarrikia haren determinazio soil gisa, h. d., objektuaren existentzia-era baten gisara. [A-ko aldaera (Itz. oh.)].

80 Agerpen oro denboran dago. Honek b eratan determina dezake agerpenek izatean duten hartuemana, bata bestearen ondoren edo aldi berean diren heinean. Lehenari dagokionez, denbora denbora-ilara gisa kontsideratzen da, bigarrenari dagokionez, denbora-hedapen gisa. [Lehen analogiaren lehen paragrafo honen A-ko aldaera (Itz. oh.)].

81 «Ezerezetik ez da ezer sortzen, ezerezera ezin da ezer itzuli».

82 Sorketaren oinarri-esakunea.

Gertatzen den guztiak (izaten haste orok) zerbait aurresuposatzen du, zeinari erregela baten arabera jarraiki zaion. [A-ko aldaera (Itz. oh.)].

83 [Bigarren analogiaren lehen bi paragrafo hauek B-ko eransketa bat biltzen dute (Itz. oh.)].

84 Zera ohartu behar da: ez dudala oro har erlazio jakinen aldaketaz hitz egiten, egoeraren aldaketaz baizik. Horregatik, gorputz bat erregularki higitzen bada, orduan (higiduraren) bere egoera ez da inolaz ere aldatzen; baina bai, noski, bere higidura gehitu edo gutxitzen denean.

85 Komunitatearen oinarri-esakunea.

Substantzia guztiak, aldi berean diren heinean, komunitate osoan daude (h. d., elkarrekintzan). [A-ko aldaera (Itz. oh.)].86 [Hirugarren analogiaren lehen paragrafo hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

87 Agerpen denak elkartotuta jaso beharko lituzkeen mundu-osokiaren batasuna nabarmenki aldi berean diren substantzia ororen komunitatearen ezkutuzko oinarri-esakunearen ondorioztapen soila da; izan ere, bakartuak baleude, orduan ez lukete zati gisa osoki bat osatuko, eta beren elkarlotura (anizkunkiaren elkarrrekintza) aldi berean izateagatik jadanik beharrezkoa ez balitz, orduan ezingo litzateke honetatik, ideala besterik ez den hartuemanetik, beste hura inferitu, hots, hartueman erreala inferitu. Bere lekuan azaldu dugu komunitatea benetan izankidetasunaren ezagutza enpirikoaren ahalgarritasunaren oinarria dela, eta beraz, benetan izankidetasun honetatik soilik inferitzen dela komunitate hura bere baldintza gisa.

88 [Azken esaldi hau B-ko eransketa da eta berak iragartzen duen ondorengo idealismoaren errefusapenaren atal osoa ere bai (Itz. oh.)].

89 Baina iraunkorki honek ezin du nire barneko begiespen bat izan. Izan ere, nigan topa daitezkeen nire izatearen determinazio-oinarri guztiak errepresentazioak dira, eta errepresentazioak diren aldetik beraietatik ezberdintzen den iraunkorkia behar dute, zeinaren arabera errepresentazio haien aldakuntza, eta beraz, haiek aldatzen diren denboran dudan izatea ere determinatuak izan daitezkeen. [Esaldiaren berridazketa B-ko aitzinsolasaren arabera (Itz. oh.)].

90 Kanpoko gauzen izatearen kontzientzia zuzena ez da aurresuposatzen aurreko teoreman, baizik frogatu egiten da, kontzientzia honen ahalgarritasuna aditzeko gai izan ala ez izan. Azkenengoari dagokionez, galdekizuna zera litzateke: ea barneko sentsua bai, baina kanpoko sentsurik ez genukeen, baizik kanpoko irudikapena besterik ez. Argi dago, ordea, guk jadanik kanpoko sentsua ere badugula zerbait kanpokotzat soilik irudikatzeko, h. d., sentsuari begiespenean aurkezteko, eta honen bitartez kanpoko begiespenaren harmen soila irudikapen bakoitza ezaugarritzen duen berezkotasunetik zuzenki bereiztu behar dugula. Izan ere, kanpoko sentsua irudikatu baino ez egiteak irudimenak determinatzen duen begiespen-ahalmen bera deuseztatuko luke.

91 Gauza baten errealitatearen bidez ahalgarritasunaren bitartez baino gehiago ezartzen dut, noski, baina ez gauzan; izan ere, honek ezin du inoiz errealitatean bere ahalgarritasun osatuan barnebilduta zegoena baino gehiago barnebildu. Aitzitik, ahalgarritasuna gauzak adimenari begira duen kokalekua besterik ez zenez gero (adimenaren erabilera enpirikoari begira), orduan errealitatea gauzak aldi berean hautemapenarekin duen elkarlotura da.

92 [Atal hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

93 Erraz pentsa daiteke materiaren ez izatea, baina antzinakoek ez zuten hortik bere beharbadakotasuna ondorioztatzen. Gauza baten egoera jakinaren izatea eta ez izatearen aldakuntzak, hots, aldaketak, ez du inolaz ere frogatzen egoera horren beharbadakotasuna, nolabait esateko, higidurari jarraiki zaion bere aurkakoaren errealitatetik, adibidez, gorputz baten gelditasunetik ez da ondorioztatzen higidura beraren beharbadakotasuna, lehena azkenaren aurkakoa delako soilik. Izan ere, aurkako hau hemen logikoki besterik ez da aurkakoa, ez realiter besteari kontrajarria. Aurreko denbora-uneko higiduraren ordez gorputza orduan geldirik egon zitekeela frogatu behar zen, bere higiduraren beharbadakotasuna frogatzearren, ez ondoren geldirik dagoela; izan ere, honela aurkako biak batera izan baitaitezke.

94 Gorago kategorien taularen aurkezpenean hauetako bakoitzaren definizioa ematea alde batera utzi genuen, beren erabilera sintetikora soilik zuzentzen zen gure asmoak ez duelako beharrezkoa egiten, eta beharrezkoa ez den jardunaren erantzukizunik ez delako hartu behar hau utz daitekeenean. Hau ez zen aitzakia, baizik berehala definitzera eta adigaien determinazioan osotasuna eta zehaztasuna saiatzera edo hori uste izatera ez ausartzeko zuhurtasun-erregela garrantzitsua, beren ezaugarri bat edo bestea aski izan ahal zaigunean, horretarako adigaiak osatzen dituzten ezaugarri guztien kontaketa osoa egiteko beharrik izan gabe. Orain, ordea, hau gertatzen da: zuhurtasun honen oinarria sakonagoa dela, hots, nahi izanez gero ere ezingo genituela definitu*, baizik sentimenaren baldintza guztiak alde batera uzten baldin badira, haiek erabilera enpiriko ahalgarrirako ezaugarritzen dituzten baldintzak, hain zuzen, eta oro har gauzen adigaitzat hartzen baditugu, orduan beraietan ezin direla judizioetako funtzio logikoak gauzen ahalgarritasunaren baldintzak balira bezala baino kontsideratu, baina inolaz ere ezin daitekeela azaldu ea non duten beren aplikazioa eta objektua, eta beraz, nola izan dezaketen esanahia eta baliotasun objektiboa adimen hutsean sentimenik gabe.

*Hemen definizio errealaz ari naiz, gauza baten izena beste hitz ulergarriagoen ordez aldatu ez ezik, beti objektua (definitum) ezagutarazten duen ezaugarri argia eta aplikaziorako erabilgarria bihurtzen duen adigai argitua ere barnebiltzen duena. Argipen erreala, beraz, adigaia nabaria bihurtzen duena ez ezik, bere errealitate objektiboa ere nabaria bihurtzen duena da. Azken era honetakoak dira argipen matematikoak, objektua adigaiaren arabera begiespenean aurkezten dutenak. [A-ko paragrafoaren jarraipena (Itz. oh.)].

95 Hitz batean, adigai hauek guztiek ez dute ezer beren berme gisa, horrela beren ahalgarritasun erreala frogatzeko, sentsuzko begiespena (guk dugun bakarra) kenduz gero, eta orduan, ahalgarritasun logikoa soilik geratzen da, h. d., adigaia (pentsamendua) ahalgarria dela, hemen solasgaia ez dena, ordea, baizik eta ea adigaia objektu bati lotzen zaion, eta beraz, zerbait esan nahi duen. [Oin-ohar hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

Zerbait bitxia eta absurdua du bere baitan esanahi bat izan behar duen baina argipenik jaso ezin duen adigaiak izan beharrak. Hemen, ordea, gauza berezi hau gertatzen da kategoriekin: sentsuzko baldintza orokorpean baino ezin dezaketela izan esanahi determinatua eta objekturen batekin harremana. Kategoria hutsetik baldintza hau kenduz gero, orduan honek anizkunkia adigai bati menperatzeko funtzio logikoa baino ezin du barnebildu. Funtzio honetatik, h. d., adigaiaren formatik soilik abiatuta ezin da ezer ezagutu edo berari zein objektu dagokion bereizi, zeren objektuak oro har berari egokitu ahal izateko sentsuzko baldintzaz abstraitu baita. Horregatik, kategoriek adimenaren adigaiaz gain oraindik oro har sentimenari aplikatzeko determinazioa (eskema) behar dute eta hauek gabe ez dira objektu bat ezagutu eta besteetatik bereiz dezaketen adigairik, baizik begiespen ahalgarrietarako objektu bat pentsatzeko eta berari adimenaren funtzioren baten arabera bere esanahia emateko (oraindik behar diren baldintzapean), h. d., beraiek definitzeko erak besterik ez; kategoriak berak, beraz, ezin dira definitu. Judizioen funtzio logikoak oro har, hots, batasuna eta askotasuna, baieztapena eta ukapena, subjektua eta predikatua, ezin dira definitu zirkulu bat egin gabe, zeren definizioa bera judizio bat baita, eta beraz, funtzio horiek barnebildu beharko bailituzke. Kategoria hutsak, ordea, oro harrezko gauzen errepresentazioak baino ez dira, beren begiespenaren anizkunkia funtzio logiko bat edo bestearen bitartez pentsatu behar den heinean: handitasuna, kantitatea soilik duen judizioaren (iudicium commune) bitartezko determinazioa da; errealitatea, judizio baieztaile baten bitartez soilik pentsatua dena; substantzia, begiespenarekin harremanean beste determinazio denen azken subjektua izan behar duena. Hala ere, hemen indeterminatua geratzen da ea zein gauzen aurrean erabili behar den funtzio bat beste baten aldean, eta beraz, sentsuzko begiespenaren baldintzarik gabe hauentzako sintesia barnebiltzen duten kategoriek ezin dute ezein objektu determinaturekin harremanik izan, eta beraz, ezin dute bat bera ere definitu, eta ondorioz, ez dute beren baitan adigai objektiboen baliotasunik. [A-ko testu nagusiko paragrafo berria (Itz. oh.)].

96 Agerpenek, kategorien batasunaren arabera objektu gisa pentsatzen diren heinean, fenomenoak izena dute. Baina adimenaren objektu soilak diren gauzak onartzen baditut, gainera begiespen bati eman ahal zaizkionak, hau sentsuzkoa izan arren (coram intuitu intellectuali gisa), orduan halako gauzak noumeno (inteligibleak) deituko lirateke.

Orduan, zera pentsatu beharko litzateke: Estetika transzendentalaren bitartez zedarriztatutako agerpenaren adigaiak jadanik berez ematen duela eskura noumenoen errealitate objektiboa, eta objektuen sailkaketa legeztatzen duela fenomenoetan eta noumenoetan, eta beraz, munduarena ere bai sentsuen munduan eta adimenaren munduan (mundus sensibilis et intelligibilis); eta gainera, honela egiten du: bereizketa ez da hemen gauza bat eta bakarraren ezagutza ez nabari eta nabariaren forma logikoa soilik, baizik bereizketak ezberdintasun hau ukitzen du: ea bi munduak gure ezagutzari jatorriz nola eman ahal zaizkion, eta ondorioz hauek beren baitan generoaren arabera beren artean bereizten ditu. Izan ere, sentsuek Zerbait agertzen den moduan errepresentatzen badute, orduan honek bere baitan gauza bat izan behar du, eta sentsuzkoa ez den begiespen baten objektua, h. d., adimenarena, h. d., sentimenik gabeko ezagutzak ahalgarria izan behar du, eta honek soilik du absolutuki errealitate objektiboa, eta bere bitartez errepresentatzen ditugu, hain zuzen, objektuak hauek diren moduan; gure adimenaren erabilera enpirikoan, ostera, gauzak beraiek agertzen diren moduan ezagutzen dira. Beraz, kategorien erabilera enpirikoaz gain (sentsuzko baldintzetara zedarriztatzen dena) erabilera hutsa eta objektiboki balioduna egongo litzateke, eta ezingo genuke baieztatu orain arte onartutakoa, alegia, gure adimenaren ezagutza hutsak agerpenen esposizioaren printzipioak baino ez liratekeela, zeinak a priori ere esperientziaren ahalgarritasun formalera baino ez liratekeen iritsiko, zeren hemen gure aurrean erabat bestelako alorra irekiko bailitzateke, nolabait esateko, espirituan pentsatutako mundua (agian baita begietsia ere), zeinak gure adimena, gutxiago ez, baizik agian era askoz nobleagoan ere bete ahal izango lukeen.

Egitatean, gure adimenak gure errepresentazio guztiak objekturen bati lotzen dizkio, eta agerpenak errepresentazioak besterik ez direnez gero, orduan adimenak Zerbaiti lotzen dizkio, sentsuzko begiespenaren objektua den Zerbaiti; baina Zerbait hau, hainbestez, objektu transzendentala besterik ez da. Honek, ordea, Zerbait = X bat izan behar du, baina ez dakigu ezer honetaz, jakin ere ezin dugu egin oro har (gure adimenaren antolaketaren arabera), baizik hau apertzepzioaren batasunaren korrelato gisa soilik izan daiteke baliagarria anizkunkiaren batasunerako sentsuzko begiespenean, eta horren bitartez adimenak hura objektu baten adigaian bateratzen du. Objektu transzendental hau sentsuzko datuetatik ezin da bereizi, zeren orduan ez baita ezer geratzen horren bitartez hura pentsatzeko. Ez da, beraz, ezagutzaren objekturik bere baitan, baizik agerpenen

errepresentazioa besterik ez oro harrezko objektu baten adigaiaren menpean, alegia, agerpenen anizkunkiaren bitartez determinagarria den objektua.

Horregatik, kategoriek ez dute adimenari baino ematen ez zaion objektu berezirik errepresentatzen, baizik eta kategoriak objektu transzendentala (zerbaiten adigaia oro har) sentimenean ematen denaren bitartez determinatzeko besterik ez dira erabilgarriak, horren bitartez agerpenak objektuen adigaien menpean enpirikoki ezagutzearren.

Sentimenaren substratuak gu ez gogobetetzearen eta fenomenoei adimen hutsak soilik pentsa ditzakeen noumenoak gaineratzearen zergatia honetan besterik ez da funtsatzen. Sentimena eta bere alorra, hots, agerpenen alorra, adimenak honetara zedarriztatzen du: haiek berbaitango gauzez ez, baina gauzak guri agertzen zaizkigun eraz besterik ez dira aritzen gure antolaera subjektiboari esker. Hau zen Estetika transzendental osoaren emaitza, eta berezko eran ondorioztatzen da oro harrezko agerpen baten adigaitik berari bere baitan agerpena ez den zerbait egokitu behar zaiola, zeren agerpena ezin baita ezer izan bere aurretik eta gure errepresentatzeko eratik at, eta beraz, gurpil zoro batean gertatu nahi ez badugu, orduan agerpen hitzak Zerbaitekin harremana azaltzen du, zeinaren errepresentazio zuzena sentsuzkoa den, baina gure sentimenaren antolaera hori gabe ere (gure begiespenaren forma bertan oinarritzen dela) Zerbait izan behar duen, h. d., sentimenetik beregaina den objektua.

Hemendik sortzen da noumenoaren adigaia, baina honek ez du esanahi positiborik, gauzaren baten ezagutza determinatua ere ez du adierazten, baizik oro harrezko Zerbait pentsatzea besterik ez, non nik sentsuzko begiespen oroz abstraitzen dudan. Noumenoak fenomeno guztietatik bereizi behar den egiazko objektuaren esanahia izatearren, ordea, ez da aski nik nire pentsamendua sentsuzko begiespenen baldintza orotatik askatzea, horretaz gain oinarri bat izan behar dut sentsuzkoa ez den beste begiespen-era onartzeko, eta horrela, halako objektua honen menpean eman ahal izateko; bestela, izan ere, nire pentsamendua kaskala da, nahiz kontraesanik gabekoa izan. Lehenago ezin izan genuen frogatu sentsuzko begiespena begiespen ahalgarri bakarra dela oro har, baizik guretzat besterik ez dela; baina ezin izan genuen frogatu era berean beste begiespen era bat izan daitekeenik, eta gure pentsatzeak sentimen oroz abstrai badezake ere, dena dela, galdekizun hau geratzen da: ea ez den adigai baten forma soila, eta ea banaketa hau egin ondoren objekturik geratzen den.

Oro harrezko agerpenari dagokion objektua objektu transzendentala da, h. d., oro har Zerbaiten pentsamendu osoro indeterminatua. Honi ezin zaio noumeno deitu; izan ere, ez dakit ezer bere baitan denaz eta ez dut bere adigairik, oro harrezko sentsuzko begiespenaren objektuarena izan ezik, zeina, beraz, agerpen ororentzat berbera den. Hau ezin dut ezein kategoriaren bitartez pentsatu; izan ere, honek begiespen enpirikoaz balio du, hau oro har objektu baten adigaiari menperatzeko. Kategoriaren erabilera huts soila ahalgarria da bai, h. d., kontraesanik gabekoa da, baina ez du ezein baliotasun objektiborik, bere bitartez objektuaren batasuna lortuko lukeen ezein begiespeni ez baitzaio lotzen; izan ere, kategoria pentsatzearen funtzio soila da eta bere eskutik ez zait ezein objekturik ematen, aitzitik, begiespenean eman ahal zaidana pentsatzen dut. [Azken lau paragrafoen A-ko ordezkoa (Itz. oh.)].97 «Adierazpen horren ordez ez da mundu intelektualarena erabili behar, azalpen alemanetan eskuarki egiten den moduan; izan ere, intelektualak edo sensitiboak ezagutzak besterik ez dira. Begiespen-era bat edo bestearen objektua (Gegenstand) baino ezin izan daitekeenari, objektuei (Objekte), beraz, (gogorra badirudi ere) inteligibleak edo sensibleak deitzen zaie». [Oin-ohar hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

98 Hemen realitates noumena hauek elkarren aurka ekiten ez dutela dioen ohiko ihesbidea erabili nahi izanez gero, orduan halako errealitate hutsetik eta sentsuetatik askea denaren adibidea aurkeztu beharko litzateke, errealitate horrek zerbait oro har ala ezer ez duen errepresentatzen ulertu ahal izateko. Adibidea, ordea, ezin da esperientziatik baino hartu, fenomenoak baino eskaintzen ez dituen esperientziatik, eta orduan, esakune honek ez du hau baino esan nahi: «baieztapen soilak barnebiltzen dituen adigaiak ezeztailea den ezer ez duela barnebiltzen»; guk esakune hau ez dugu inoiz zalantzatan jarri.

99 Sentimena adimenari menperatua, honek bere funtzioa aplikatzeko duen objektu gisa, ezagutza errealen iturburua da. Sentimena bera, ordea, errakuntzaren oinarria da, adimenaren ekintzan eragiten duen heinean eta bera juzgatzera determinatzen duen heinean.

100 Noski, bere adigaiak ezagutza espekulatiboetara ere hedatu zituen, baldin eta hutsak eta erabat a priori emanak baziren, baita Matematikara ere, nahiz honek bere objektua esperientzia ahalgarrian baino ez izan. Honi dagokionez ezin natzaio Platoni jarraiki, ideia hauen dedukzio mistikoan jarraiki natzaion bezain gutxi, ezta haiek, nolabait esateko, hipostasiatzeko gehiegikerian ere ez; nahiz eta alor honetan erabiltzen zuen hizkuntza bikaina leunagoa eta gauzen izaerari egokiagoa den interpretazioa jasotzeko gai den.

101 Metafisikak hiru ideia besterik ez ditu bere ikerkuntzaren benetako helburu gisa: Jainkoa, askatasuna eta hilezkortasuna, bigarren adigaiak lehenarekin lotuta hirugarrenera gidatu behar duela beharrezko konklusio gisa. Zientzia honek lantzen duen beste guztia hiru ideia hauetara eta beren errealitatera iristeko baliabide modura baino ez zaio baliagarria. Metafisikak ez ditu ideiak behar Natur Zientziaren mesedetan, baizik izadiaz goiti joateko. Bere ikuskerak Teologia, Morala, eta bien loturaren bidez, Erlijioa, eta beraz, gure izatearen helburu gorenak arrazoimenaren ahalmen espekulatiboaren menpean jarriko lituzke, eta ez beste ezeren menpean. Ideia haien errepresentazio sistematiko batean aipatutako ordena sintetikoa litzateke egokiena; baina bere aurretik halabeharrez joan behar duen landualdian alderantzizko ordena analitikoa egokiagoa litzaieke helburuei, esperientziak zuzenki eskura ematen digunetik abiatuta arimaren irakaspenera, munduaren irakaspenera, eta hortik, Jainkoaren ezagutzara aurrera egiten dugun heinean, honela gure egitasmo handia osatzearren. [Oin-ohar hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

102 Adierazpen hauetatik abiatuta beren abstrakzio transzendentalagatik beren zentzu psikologikoa eta arimaren azken atributua existentziaren kategoriari egokitzearen arrazoia hain erraz asmatzen ez duen irakurleak arrazoi hori jarraian aurkituko du askiro argitua eta legeztatua. Bestalde, esanahi bera duten adierazpen alemanen ordez gustu oneko idazkeraren aurka bai atal honetan, baita lan osoan ere erabili diren latindarrei buruz zera esan behar dut desenkusa gisa: usaia pedagogikoa ulertezintasun txikienarekin zailtzea baino nahiago izan dudala hizkuntzari dotorezia pixka bat kentzea.

103 [Hemendik aurrerakoa B-ko paralogismoen teoria da. A-koa ondoren dator (Itz. oh.)].

104 Pentsatzea bi premisetan esanahi erabat ezberdinean hartzen da: esakune nagusian, oro harrezko objektu bati lotzen zaion moduan (eta beraz, begiespenean emana izan daitekeela); esakune txikian, autokontzientziarekin harremanean da- goen moduan besterik ez, eta beraz, ez da ezein objektutan pentsatzen, baizik norberarekin harremanean soilik errepresentatzen da subjektu gisa (pentsatzearen forma gisa). Lehenengoan, subjektu gisa baino ezin pentsa daitezkeen objektuez hitz egiten da; bigarrenean, gauzez ez, baina pentsatzeaz (objektu oroz abstraitzen den heinean), bertan nia beti kontzientziaren subjektu gisa erabilgarria delarik; horregatik, konklusioan ezin da honela ondorioztatu: ezin dut subjektu gisa baino existitu; baizik honela besterik ez: nire existentzia pentsatzean neure burua judizioaren subjektu gisa erabil dezaket, eta hau nire izatearen eraz ezer ere argitzen ez duen esakune identikoa da.

105 Argitasuna ez da errepresentazio baten kontzientzia, logikariek esaten duten bezala; izan ere, zenbait errepresentazio ilunetan kontzientziaren maila jakin bat aurkitu behar da, maila hau oroitzapenerako aski ez izan arren, zeren batere kontzientziarik gabe ezingo baikenuke bereizketarik egin errepresentazio ilunetan, zenbait adigairen ezaugarrietan egin dezakegun bitartean (zuzenbidea eta zuzentasunaren adigaienetan bezala, eta musikoarenean, honek musikatzean nota asko aldi berean hartzen dituenean). Aitzitik, errepresentazio bat argia da bere kontzientzia aski bada berak besteetatik duen bereizketaren kontzientzia izateko. Hau bereizkuntzarako aski baina ezberdinketaren kontzientziarako aski ez bada, orduan errepresentazioari oraindik ere iluna deitu beharko litzaioke. Beraz, kontzientziaren maila amaigabe asko daude desagerketa arte.106 Ahalgarritasun berri bat abian jartzeko unean beren aurresuposizioetan ezein kontraesanik erakutsi ezin zaiela tematzearekin aski egin dutela uste dutenak (pentsatzearen ahalgarritasuna bizitza bukatzean ere aditzea uste dutenekin gertatzen den moduan osotara, giza bizitzaren begiespen enpirikoan besterik ez dagoenean honen adibidea) estuasun handian gerta daitezke, inolaz ere ausardia handiagokoak ez diren beste ahalgarritasunak direla eta. Halakoa da substantzia bakun bat substantzia askotan zatitzeko ahalgarritasuna, eta alderantziz, substantzia anizkunen uztardura (koalizioa) substantzia bakun batean. Izan ere, zatigarritasunak elkartuki bat aurresuposatzen badu ere, ez du halabeharrez substantzien elkartukirik eskatzen, baizik substantzia bat eta bakarraren (ahalmen ezberdinen) mailena besterik ez. Arimaren indar eta ahalmen guztiak, baita kontzientzia berarenak ere, erdiraino ahulduta pentsa daitezkeen era berean, nahiz arimak beti ere substantzia iraun; orduan xahututako erdi hori gordetzat errepresenta daiteke kontraesanik gabe, baina ez bertan, baizik bertatik kanpo, eta bertan erreala den guztia erdibitzen baldin bada, eta ondorioz, maila bat duena, eta beraz, bere existentzia osoa, ezer falta ez zaiola, orduan substantzia berezia sortuko litzateke bertatik kanpo. Izan ere, zatitua izan den askotasuna aurretik zegoen, baina ez substantzien askotasuna balitz bezala, baizik errealitate bakoitzaren askotasuna bertako existentziaren quantum gisa, eta substantziaren batasuna existitzeko era bat besterik ez zen, zeina zatiketa horren bitartez soilik eraldatuko zen subsistentziaren anizkuntasunean. Horrela, hainbat substantzia bakun bakar batean uztartu ahal izango lirateke era berean, eta subsistentziaren anizkuntasuna baino ez da galtzen horrela, batak aurreko denen errealitatearen maila bere baitan barnebiltzen duen heinean, eta agian materia baten agerpena eskuratzen diguten substantzia bakunek (noski, ez elkar eragin mekaniko edo kimikoaren bitartez, baina bai ezezaguna zaigun baten bitartez, hura honen agerpena soilik litzatekeela) handitasun intentsiboa

duten gurasoen arimaren halako zatiketa dinamikoaren bitartez semeen arimak sor ditzakete gurasoen arimek utzitakoa osatuz ekai berriekin koalizioan batzearen bitartez. Ez noa halako ameskeriei balore edo baliotasun txikienik ere onartzera: gorago Analitikako printzipioek askiro erakutsi dute kategoriez (substantziarenaz bezala) esperientzian egiten den erabilera besterik ezin dela egin. Baina arrazionalista apertzepzioaren batasunak pentsatzean elkartukitik abiatutako argipenik baimentzen ez diolako soilik pentsamenduaren ahalmen soila objektu bat eman ahal izango lukeen begiespen iraunkorrik gabe berez dirauen zerizana bihurtzeko bezain ausarta bada, horren ordez hobe lukeenean izaera pentsatzaile baten ahalgarritasuna argitzen ez dakiela aitortzea, orduan zergatik ez luke materialistak ausardia berbera izateko baimena, nahiz eta bere ahalgarritasunen mesedetan era berean esperientzia oso gutxi aldarrika dezakeen, honela bere oinarri-esakuneaz kontrajarritako erabilera egiteko bere batasun formala gordez?

107 «Nik pentsatzen dut» esakune enpirikoa da, jadanik esan den moduan, eta «ni existitzen naiz» esakunea barnebiltzen du. Baina ezin dut esan: «pentsatzen duen gauza oro existitzen da»; izan ere, pentsatzearen berekitasunak bera duten zerizan denak beharrezko zerizan bihurtuko lituzke. Horregatik, nire existentzia ezin dut hartu «nik pentsatzen dut» esakunetik ondorioztatua balitz bezala, Descartesek uste zuen legez (zeren, bestela, «pentsatzen duen gauza oro existitzen da» esakune nagusiak aurretik joan beharko bailuke), baizik berekin identikoa da. Begiespen enpiriko indeterminatua adierazten du, h. d., hautemapena (eta beraz, existentzia-esakune horren oinarrian sentsazioa dagoela frogatzen du, zeina, ondorioz, sentimenari dagokion), baina hautemapenaren objektua kategoriaren bitartez denboraren arabera determinatu behar duen esperientziaren aurretik doa, eta existentzia hemen ez da oraindik ezein kategoriarik, ez baitauka indeterminatuki emandako objektu batekin harremanik, baizik objektu batekin bere adigaia dugun heinean, eta honetaz ea adigai horretatik kanpo ezarria dagoen ala ez jakin nahi da. Hautemapen indeterminatuak hemen emana izan den errealkia besterik ez du adierazten, eta gainera, oro har pentsatzeari soilik emana, eta beraz, ez agerpen gisa, ezta berbaitango gauza gisa ere (noumenon), baizik egitatean existitzen den Zerbait gisa, eta halakoa den aldetik «nik pentsatzen dut» esakunean ezaugarritzen den zerbait gisa. Izan ere, oharrarazi behar da «nik pentsatzen dut» esakuneari esakune enpirikoa deitu diodanean ez nuela esan nahi izan esakune honetako nia errepresentazio enpirikoa denik; aitzitik, errepresentazio intelektual hutsa da, zeren pentsatzeari baitagokio oro har. Halere, pentsatzeari ekaia ematen dion errepresentazio enpirikorik gabe «nik pentsatzen dut» ekintza ez litzateke gertatuko, eta enpirikoa dena ahalmen intelektual hutsaren aplikazioaren edo erabileraren baldintza besterik ez da.108 [Jarraian paralogismoen atalaren A-ko aldaera dator (Itz. oh.)].109 Oso erraza da froga honi ohiko egokitasun akademikoaren janzkera ematea. Baina nire helbururako askigarria da froga-oinarri soila begi-bistan jartzea, era herrikoian bada ere.110 Bola elastiko batek zuzen-zuzenean bola berdin batekin talka egiten badu, honi komunikatzen dio bere higidura osoa, eta beraz, bere egoera osoa (espazioaren kokalekuak baino ez badira hartzen aintzat). Halako gorputzekin analogian, har itzazue orain errepresentazioak eta hauen kontzientzia elkar trukatzen duten substantziak, eta orduan, substantzien ilara osoa pentsa daiteke, lehenak bere egoera honen kontzientziarekin batera bigarrenari komunikatzen diola, honek bere egoera eta aurreko substantziarena hirugarrenari, eta honek aurreko egoera denak eta berea bere kontzientziarekin komunikatzen duela. Azkenengo substantzia hau, beraz, bere aurretik aldatu diren substantzia ororen egoerez kontziente izango litzateke, bereak balira bezala, zeren haiek kontzientziarekin batera bertara igorriak izango bailirateke, eta, dena dela, bera ez litzateke pertsona bera izango egoera hauetan guztietan zehar.111 Esakune paradoxal baina zuzen hau oharrarazi behar da: «espazioan bertan errepresentatutakoa besterik ez dagoela«. Izan ere, espazioa ez da errepresentazioa baino, eta ondorioz, bertan dagoenak errepresentazioan barnebildua egon behar du, eta espazioan ez dago ezer, bertan errealki errepresentatua dena izan ezik. «Gauza bat bere errepresentazioan besterik ez dela existitzen» dioen esakuneak bitxia dirudi, baina hemen bitxitasuna galtzen du, zeren hemen gure autugaia diren gauzak ez baitira berbaitango gauzak, baizik agerpenak besterik ez, h. d., errepresentazioak.

112 Orain ezin dut erakutsi nola dagokion hemen bakunkia era berean errealitatearen kategoriari, baizik eta hau ondorengo atalburuan frogatuko da arrazoimenak duen adigai beraren beste erabilera bat aztertzean.

113 Baldintzatuki jakin baten baldintzen ilararen osoki absolutua beti baldintzatugabea da; zeren bertatik at ez baitago baldintzatua izan litekeen baldintza gehiagorik. Baina halako ilara baten osoki absolutua ideia besterik ez da edo, are gehiago, adigai problematikoa da, eta ondorioz, bere ahalgarritasuna aztertu behar da, eta gainera hemen gaia osatzen duen baldintzatugabekia, benetako ideia transzendentala den aldetik, bertan barnebildua egon daitekeen erarekin harremanean.

114 Izadiak (Natur), adiective hartuta (formaliter), kausalitatearen barneko printzipio baten araberako gauza baten determinazioen bilkura esan nahi du. Aitzitik, izadiaz, substantive (materialiter), agerpenen multzoa ulertzen da, hauek kausalitatearen barneko printzipioari esker osorik bilduak dauden heinean. Lehen adieran materia jariakorraren izaeraz (Natur) hitz egiten da, suaz, eta abarrez, eta hitza adiective soilik erabiltzen da; aitzitik, izadiko (Natur) gauzez hitz egiten denean, orduan osoki egonkor bat dugu gogoan.

115 Antinomiak elkarren ondoren datoz gorago aipatutako ideia transzendentalen ordenaren arabera.

116 Quantum indeterminatua osoki bat balitz bezala begiets dezakegu, baldin eta mugen barnean itxia badago, bere totalitatea neurketaren bitartez, h. d., bere zatien hurrenez hurrengo sintesia eraikitzeko beharrik gabe. Izan ere, mugek jadanik osotasuna determinatzen dute, bera beste guztitik banatzen duten heinean.

117 Totalitatearen adigaia kasu honetan ez da bere zatien sintesi osatuaren errepresentazioa baino, zeren adigaia osokiaren begiespenetik ezin atera dezakegunez gero (kasu honetan ezinezkoa denez), orduan hau zatien sintesiaren bitartez soilik uler dezakegu, harik eta amaigabekiaren osaketa lortu arte ideian bederen.

118 Espazioa kanpoko begiespenaren forma besterik ez da (begiespen formala), baina ez kanpotik begiets daitekeen objektu erreala. Espazioa bera determinatzen (betetzen edo mugatzen) duen edo, are gehiago, bere formari egokia zaion begiespen enpirikoa ematen duen gauza ororen aurretik espazio absolutuaren izenpean kanpoko agerpenen ahalgarritasun soila baino ez da, agerpenok, edo bere baitan existitzen diren, edo agerpen jakinei gaineratu ahal zitzaizkien heinean. Begiespen enpirikoa, beraz, ez dago agerpenez eta espazioaz osatua (hautemapen eta begiespen kaskalez). Bata ez da bestearen sintesiaren korrelatoa, baizik begiespen enpiriko bat eta bakarrean baino ez dago lotua, bere materia eta forma den aldetik. Bi zati hauetako bat bestetik at ezarri nahi bada (espazioa agerpen denetatik at), orduan era guztietakoak diren eta kaskalak diren kanpoko begiespenen determinazioak sortzen dira hortik, begiespen ahalgarriak ez diren determinazioak. Adibidez, munduaren higidura edo gelditasuna espazio kaskal amaigabean bien arteko hartuemanaren determinazioa da, hots, inoiz hauteman ezin den, eta beraz, pentsamen-gauza soil baten predikatua den determinazioa.119 Honek, hainbestez, zenbaki oro baino handiagoa den (batasun jakinaren) kopuru bat barnebiltzen du, eta hau amaigabekiaren adigai matematikoa da.120 Erraz ohartzen da honekin hau esan nahi dela: espazio kaskalak, agerpenen bitartez mugatua den heinean, eta beraz, munduaren barnekoa denak, printzipio transzendentalak ez dituela kontraesaten bederen, eta onartua izan daitekeela hauei dagokienez (horregatik bere ahalgarritasuna berehala baieztatzen ez den arren).121 [Badirudi «tesiari» idatzi beharko litzatekeela hemen (Itz. oh.)]. 122 Aldaketen ahalgarritasunaren baldintza formala den denbora ahalgarritasun honen aurretik doa objektiboki, baina errepresentazio hori subjektiboki eta kontzientziaren errealitatean hautemapenen bidez da emana, beste denak bezala.

123 «Hasi» hitza esanahi bikoitzean hartzen da. Lehena, aktiboa da, kausak egoeren ilara bat hasten baitu bere efektu gisa (infit). Bigarrena, pasiboa, kausalitatea kausa bertan hasten baita. Hemen, bigarrena lehenengotik abiatuta inferitzen dut.

124 Hala ere, Epikurok oinarri-esakune hauek ea baieztapen objektibo gisa inoiz azaldu zituen galdetu behar da oraindik. Arrazoimenaren erabilera espekulatiboaren maximak baino ez balira, orduan Epikurok bertan antzinako edozein filosoforena (Weltweise) baino espiritu filosofiko egiazkoagoa erakutsiko luke. Agerpenen argipenean azterketaren alorra munduaren ezein mugak edo hasierak moztuko ez balu bezala aritu behar badugu; munduaren ekaia esperientziaren bitartez irakatsiak gareneko eran izan behar duen moduan onartzen badugu; jazoeren beste sorrerarik ez badugu onartzen, izadiaren lege aldaezinen bitartez determinatua izan ezik, eta azkenik, mundutik ezberdina den kausarik onartzen ez bada, orduan hauek oraindik ere Filosofia espekulatiboa hedatzeko oinarri-esakune oso zuzenak dira, nahiz gutxi jarraituak, halaber, moralaren printzipioak iturri laguntzaile arrotzetatik beregainki bilatzeko oinarri-esakuneak dira, baina honek ez du esan nahi horregatik, espekulazio soilaz jarduten dugun heinean, esakune dogmatiko haiek alde batera uztea eskatzen duena, hortaz, haiek ukatu nahi izateaz sala daitekeenik.

125 Ea objektu transzendental batek zer antolaera duen, hots, bera zer ote den, galdekizunari ezin zaio erantzunik eman baina galdekizuna bera ezer ez dela esan dezakegu, bere objekturik ez zaigulako eman. Horregatik, arimaren irakaspen transzendentalaren galdekizun guztiak erantzungarriak dira eta benetan erantzunak izan dira; izan ere, barneko agerpen ororen subjektu transzendentalarekin dute zerikusia, zeina agerpenik ez den, eta beraz, objektu gisa ez den ematen, eta bertan ezein kategoriak (galdekizuna benetan hauei buruzkoa baita) ez ditu aurkitzen bere aplikazioaren baldintzarik. Beraz, hemen ohiko adierazpen

honek balio duela gertatzen da: erantzunik ez ematea erantzun bat dela, hots, ezein predikatu determinaturen bitartez pentsa ezin daitekeen Zerbait haren antolaeraz galdekizuna guztiz hutsala dela, guri eman ahal zaizkigun objektuen esferatik erabat at ezarria baitago.

126 Artean idealismo formala ere deitu diot bera materialetik, h. d., kanpoko gauzen existentzia bera zalantzan jarri edo ukatzen duen idealismo arruntetik bereizteko. Kasu batzuetan gomendagarria dirudi adierazpen hauek gorago aipatutakoen ordez erabiltzea, honela sasi-interpretazio oro saihestearren. [Oin-ohar hau B-ko eransketa da (Itz. oh.)].

127 Mundu-ilara hau, beraz, ezin da izan itzulera enpiriko ahalgarria baino, ez handiagoa ezta txikiagoa ere, eta bertan soilik funtsatzen da bere adigaia. Eta honek amaigabeki determinaturik eman ezin duenez, ezta orobat amaidunki determinaturik ere (absolutuki mugatua), hortik argi gertatzen da guk munduaren handitasuna ez amaiduntzat ezta amaigabetzat ere ezin onar dezakegula, zeren itzulerak (honen bidez errepresentatzen baita hura) bietako bat ere ez baitu baimentzen.

128 Hemen froga gorago lehen antinomiaren antitesian erabilitako era dogmatikoaren aldean erabat ezberdina den modu batean egin dela ohartuko da. Bertan, sentsuen mundua bere baitan itzulera ororen aurretik bere osotasunari dagokionez emana zen gauzatzat hartu genuen errepresentazio era arruntaren eta dogmatikoaren arabera, eta espazioan eta denboran edozein leku hartzea ukatu genion oro har, denbora oro eta espazio oro hartu ezean. Horregatik, ondorioztapena ere hemengoaren aldean beste bat izan zen, hots, bere amaigabetasun erreala inferitu zen.

129 Izan ere, adimenak ez du baimentzen agerpenen artean enpirikoki baldintzatugabea litzatekeen baldintzarik. Baina baldintzatuki batentzako (agerpenean) baldintza inteligiblea pentsatu ahal baliteke, beraz, agerpenen ilaran osakide gisa kokatuko ez litzatekeen baldintza, horregatik baldintza enpirikoen ilara inolaz ere moztu gabe, orduan halako baldintza onar liteke enpirikoki baldintzatugabeko baldintza gisa, horren bitartez itzulera enpiriko jarraitua inon moztu gabe.

130 Ekintzen benetako moraltasuna (merezimendua eta kulpa), beraz, erabat ezkutuan geratzen zaigu, baita geure jokaerarena ere. Gure egozpena izaera enpirikoari soilik lotzen zaio. Inork ezin du oinarritu, ordea, zenbat egozten zaion askatasunaren efektu hutsari, zenbat izadi soilari eta adiurrearen akats errugabeari, edo bere antolaera zoriontsuari (merito fortunae), eta hainbestez, inork ezin du zuzentasun osoaren arabera epaitu.

131 Oinarri-esakune honen bitartez, beraz, gauza bakoitza korrelato komunarekin harremanean jartzen da, hots, ahalgarritasun osoarekin, zeinak (h. d., predikatu ahalgarri ororentzako ekaiak), gauza bakarraren ideian aurkitzen bada, gauza ahalgarri ororen afinitatea frogatuko lukeen bere determinazio osoaren oinarriaren identitatearen bitartez. Halako adigai bakoitzaren determinagarritasuna kontrajarritako bi predikaturen artean legokeen erdiko baten bazterketaren oinarri-esakunearen orokortasunari (universalitas) menperatzen zaio; gauza baten determinazioa, ostera, orotasunari (universitas), edo predikatu ahalgarri ororen multzoari.

132 Izarren aztertzaileen behaketek eta zenbaketek hainbat gauza miresgarri irakatsi digute, baina garrantzitsuena ezjakintasunaren amildegia erakutsi digutela izan da, giza arrazoimenak ezagupen hauek gabe inoiz hain handia errepresentatu ezin izango lukeen amildegia, eta berari buruzko gogoetak aldaketa handia sortu behar du gure arrazoimenaren erabileraren azken asmoen determinazioan.

133 Izaki oroerrealaren ideal hau errepresentazio soila den arren, lehenik, egikaritua da, h. d., objektua bihurtzen da, gainera hipostasiatua da, azkenik, batasunaren osaketarantz doan arrazoimenaren berezko aurrerapen baten bitartez pertsonifikatua ere bada laster ikusiko dugun moduan; zeren esperientziaren batasun erregulatzailea (soilik sentimenaren) agerpen beraietan ez baita funtsatzen, baizik adimenaren bidezko bere anizkunkiaren elkarloturan (apertzepzio batean), eta beraz, errealitate gorenaren batasuna eta gauza guztien determinagarritasun (ahalgarritasun) osoa adimen goren batean, eta beraz, inteligentzia batean dautzala dirudi.

134 Adigaia beti ahalgarria da, baldin eta bere burua kontraesaten ez badu. Hau da ahalgarritasunaren ezaugarri logikoa eta horren bitartez bere objektua nihil negativum-etik bereizten da. Baina, hainbestez, adigai kaskala izan daiteke, baldin eta adigaia sortzen duen sintesiaren errealitate objektiboa bereziki erakusten ez bada; zeina, ordea, gorago azaldu dugun bezala beti esperientzia ahalgarriaren printzipioetan funtsatzen den eta ez analisiaren oinarri-esakunean (kontraesanaren esakunean). Adigaien ahalgarritasunetik (logikoa) berehala gauzen ahalgarritasunera (errela) ez inferitzeko oharkizuna da hau.

135 Inferentzia-ondorio hau ezagunegia da eta beraz ez da beharrezkoa hemen bera zabalean azaltzea. Ustez transzendentala den kausalitatearen izadi-legean funtsatzen da, «beharbadako gauza orok bere kausa du», zeinak, berriro ere beharbadakoa baldin bada, era berdinean kausa bat izan behar duen, harik eta elkarri

menperatutako kausen ilara behar-beharrezko kausa batera iritsi arte, zeren hau gabe ilarak ez bailuke osotasunik izango.136 Ez Moral teologikoa; izan ere, honek munduaren gobernari goren baten izatea aurresuposatzen duten lege etikoak barnebiltzen ditu; Teologia morala, ostera, lege etikoetan oinarritzen den izaki goren baten izatearen uste osoa da.137 Lurraren tankera esferikoak sortzen duen abantaila aski ezaguna da; baina gutxik dakite, esferoide batek duenaren antzeko zapalketak soilik galarazten duela lur irmoaren goraketek edo agian lurrikarek sortutako mendi txikiagoek ere lurraren ardatza jarraituki eta luze gabe nabarmenki higiaraztea, hau gertatuko baitzen, ekuadorreko lurraren puztuketa hain mendi izugarria ez balitz, non beste edozein mendiren bultzadak inoiz ohargarriki ardatzari begira duen kokapenetik higitu ezingo lukeen modukoa baita. Eta egoera zuhur hau lehenago isurkaria zen lurraren masaren orekagatik argitzen da ezbairik gabe.138 Horrela deitzen zioten antzinako dialektikoek inferentzia iruzurti honi: zure patuak berekin badakar gaisotasun hori gaindituko duzula, orduan hori gertatuko da, mediku bat deitu ala ez deitu. Cicerok dioenez inferitzeko era honi hemendik datorkio bere izena: berari jarraikiz gero, bizitzan arrazoimena gehiago erabiltzerik ez dagoelako. Hau da arrazoimen hutsaren argumentu sofistikoari nik izen bera ematearen zergatia.139 Lehen ideia psikologikoaz eta honek arrazoimenaren erabilera erregulatzailerako printzipioa den aldetik duen benetako determinazioaz esandakoak barneko sentsuaren anizkuntasun ororen batasun sistematikoa hipostatikoki errepresentatzeko ilusio transzendentala oraindik bereziki azalduz luzatzeko lana aurrezten dit. Bertako jardunbidea kritikak ideal teologikoan erabili duenaren oso antzekoa da.

140 Ondo dakit eskolaren hizkuntzan diziplina izena irakaskuntzaren (Unterweisung) baliokide bezala erabiltzen dela. Baina, bestalde, lehen adierazpena hezkuntza gisa (Zucht) bigarrenetik irakaspen gisa (Belehrung) arretaz ezberdintzen duten beste hainbat kasu daude, eta gauzen izaera berak eskatzen du bereizketa honetarako adierazpen egoki bakarrak gordetzea, ezen desiratzen baitut inoiz ez baimentzea hitz hura esanahi negatiboa ez denean erabiltzea.

141 Kausaren adigaiaren bitartez jazoera baten adigai enpirikotik benetan irteten naiz (zerbait gertatzen dela), baina ez kausaren adigaia in concreto aurkezten duen begiespenera, baizik denboraren baldintzetara oro har, zeinak esperientzian kausaren adigaiaren arabera aurki daitezkeen. Beraz, adigaien arabera baino ez dut jokatzen, eta ezin dut adigaien eraikuntzaren bidez jokatu, zeren adigaia begiespen hutsak ez diren, eta beraz, a priori eman ezin diren hautemapenen sintesiaren erregela baita.

142 Xehetasunak ezaugarrien argitasuna eta askitasuna esan nahi du; mugak adigai xeheari dagozkionak baino ezaugarri gehiago ez egotearen zehaztasuna; jatorrizkoa izatea mugaren determinazioa nonbaitetik eratorria ez izatea, eta beraz, oraindik frogarik behar ez izatea da, honek ustezko argiketa objektu batez egindako judizio ororen buruan egoteko ezgaia bihurtuko bailuke.

143 Filosofia definizio akasdunez betea dago, bereziki benetan definiziorako osagaiak barnebildu bai baina era ez osoan egiten dutenez betea. Adigai bat ezingo balitz erabili hura definitu arte, orduan filosofatze oro oso zaila litzateke. Halere, (analisiaren) osagaiez, hauek balio duten artean, beti erabilera on eta segurua egin daitekeenez gero, orduan definizio akasdunak ere, h. d., benetan oraindik definizioak ez diren, baina egiazkoak diren eta definizioetara hurbiltzen diren esakuneak onura handiz erabil daitezke. Matematikari definizioa ad esse dagokio, Filosofiari ad melius esse. Ederra da bertara iristea, baina oso zaila gertatzen da maiz. Juristak oraindik ere eskubideaz duten adigaiarentzat definizioa bilatzen ari dira.

144 [Testuak «keine» dioen arren, irakurketa horrek zentzurik ez duenez, hau akatsa dela eta «reine» irakurri behar dela dirudit (Itz. oh.)].145 Adigai praktiko orok ongi edo gaizki sentitzearen objektuekin, h. d., atsegina edo ezatseginarekin du zerikusia, eta beraz, zeharka bederen gure sentimenduaren objektuekin. Hau, ordea, gauzen indar errepresentatzailerik ez denez, baizik indar ezagutzaile osotik at datzanez gero, orduan, gure judizioaren osagaiak atsegina eta ezatseginari, eta beraz, judizio praktikoari lotzen zaizkien heinean, osagai hauek ez dira apriorizko ezagutza hutsez soilik arduratzen den Filosofia transzendentalaren multzokoak.

146 Giza gogamenak berezko interesa hartzen du moraltasunean (edozein izaki arrazoidunengan halabeharrez gertatzen den bezala, sinesten dudanez), nahiz eta interesa zatitua dagoen eta praktikoki garailea ez den. Interes hau finkatu eta handitzen baduzue, arrazoimena oso esanekoa eta ilustratuagoa aurkituko duzue, interes praktikoa eta espekulatiboa bateratzeko. Ez bazarete arduratzen, ordea, aldez aurretik bide-erdian bederen gizaki onak egiteaz, orduan haiek ez dituzue inoiz gizaki sinistun jatorrak bihurtuko!.

147 Hemen mundu-adigaia izena du halabeharrez edonoren interesa ukitzen duenak; eta beraz, zientzia baten asmoa eskolako adigaien arabera determinatzen dut, bera hautazko helburu jakinetarako ditugun trebetasunetako bat soilik balitz bezala begiztatzen denean.

148 Ez da pentsatu behar honetaz eskuarki physica generalis deitzen zaiona ulertzen dudanik, izadiaren Filosofia baino gehiago Matematika dena. Izan ere, izadiaren Metafisika

Matematikatik osorik bakartzen da, inolaz ere ez ditu eskaintzen gainera honek bezain ikuskera hedatzaileak; oso garrantzitsua da, ostera, oro har izadiari aplikatzen zaion adimenaren ezagutza hutsaren kritikari dagokionez; honen gabezian matematikariek beraiek ere, ohikoak baina egitatean metafisikoak diren adigaiei atxikitzen zaizkien heinean, izadiaren irakaspena hipotesiez bete dute oharkabean, alegia, printzipio hauen kritika batekin desagertzen diren hipotesiez, horren bitartez Matematikak alor honetan duen erabilerari (erabat ezinbestekoa denari) batere kalterik egin gabe.

149 Dakidana nahikoa zait; ez naiz arduratzen Arkesilaos eta Solon jasankorra direna izateaz. [Persio, Sat. III 78 (Itz. oh.)].

150 [Terminologiari buruzko ohar orokorra. Kanten hizkuntza filosofikoak oso adierazpen bereziak ditu, hala nola, berbaitango gauza (Ding an sich) eta antzekoak; oro harrezko objektua (Gegenstand überhaupt) eta antzekoak; gainera, izenlagunetatik adigai orokorrak sortzeko duen joera aipatu behar da bereziki: osokia (das Ganze), anizkunkia (das Mannigfaltige), eta era honetan sortutako hainbat hitz (Itz. oh.)].

AurkibideaHitzaurrea 7

OHARRAK 19

BIBLIOGRAFIA 23

Egilearen hitzaurrea lehenengo argitaraldiari 29

Egilearen hitzaurrea bigarren argitaraldiari 37

sarrera 55

I. Osagaien irakaspen transzendentala 73

Lehen zatia. Estetika transzendentala 75

1. atala. Espazioaz 77

2. atala. Denboraz 82

Bigarren zatia. Logika transzendentala 99

1. saila. Analitika transzendentala bi liburuetan eta hauen

zenbait atalburu eta ataletan 108

2. saila. Dialektika transzendentala bi liburuetan eta hauen

zenbait atalburu eta ataletan 279

II. Metodoaren irakaspen transzendentala 527

1. atalburua. Arrazoimen hutsaren diziplina 530

2. atalburua. Arrazoimen hutsaren kanona 572

3. atalburua. Arrazoimen hutsaren arkitektonika 598

4. atalburua. Arrazoimen hutsaren historia 609

Oharrak 613