KAPİTALİZMİN (İKTİSADIN)ÜÇ SORUNU:

1. Ekonomik “Koordinasyon Sorunu”:

Kaynak Dağıtımı ve Sermaye Birikimi;

2. Etik Sorun:

Bireysel Özgürlüğün Korunması;

3. Toplumsal “Düzen” Sorunu:

Bir sosyal teori biçimi olarak “Görünmez El”.

1

Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik

İktisat, kıt kaynakların alternatif kullanım alanları arasındaki dağılımı

ile ilgilenir.

1. KITLIK: İnsanların ihtiyac ya da istekleri sınırsızdır, ancak bu

istekleri yerine getirmekte kullanılan kaynaklar sınırlıdır.

2. KAYNAK: insanlara fayda (tatmin) sağlayan herşey.

3. SEÇİM: Herhangi bir kaynağı kullanmak için mutlaka alternatif

kullanım alanları arasında bir seçim yapmak zorundayız.

2

Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik

4. FIRSAT MALİYETİ: Seçim yaptığımız anda kaynağı

kullanabileceğimiz öteki fırsatları kaçırmış oluruz. Bu da kaynak

kullanmanın maliyetidir.

5. FİYAT: Herhangi bir kaynağı kullanmak, alternatif maliyet

anlamında bedel ödemeyi gerektirir. Bedel ödemeden hiçbir kaynak

kullanılamaz.

6. RASYONELLİK: İsteklerimize ulaşmaya çalışırken, mümkün olan en

düşük bedelle en yüksek kazancı elde etmeye yöneliriz.

3

Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik

Insan doğasına yönelik varsayımlar:

1. Hazcılık (hedonism) / faydacılık (utililtarianism): İnsanlar doymak

bilmeyen, bütün amacı tatmin olan varlıklardır. İsteklerinin hiçbir

sınırı yoktur. “Doğa insanı iki efendinin yönetimi altına

yerleştirmiştir: zevk ve acı”, “Tatmin olmuş bir domuz ile tatmin

olmuş bir insan arasında hiçbir fark yoktur”. (Jeremy Bentham).

2. Bireycilik: İnsanlar kendilerini öncelikle bir birey olarak görürler.

Önemli olan kendi öz çıkarlarıdır. Amaçları her zaman kendi

çıkarlarını gerçekleştirmektir.

4

Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik

3. Kıtlık: Insanlar hiçbir biçimde doymak bilmez. Onların

istekleri önündeki tek sınır,, kullanabileceği kaynakların

kıtlığıdır.

4. Rasyonellik: İnsanlar amaçları için ellerindeki araçları

(kaynakları) en iyi biçimde (minimum maliyet, maksimum

kazanç getirecek biçimde kullanır).

5

Kapitalizm insan doğasına en uygun sistem midir?

Herhangi bir mal aldığımda, bu malın üretimi için toplumsal bakımdan

değerli olan bir kaynaktan (emek, sermaye, toprak vs.) yararlanıyorum

demektir. Benim bu malı tüketmem yoluyla kaynakların gereğinden fazla

kullanılmasını engelleyen tek şey, o mal için ödemek zorunda olduğum

fiyattır, çünkü bu fiyatı ancak, bu malı tüketmemin benim için değeri, bu

mala ödeyeceğim fiyattan daha fazla ise ödemeye istekli olurum. Bu

durumda insanların kendi isteklerini en iyi biçimde (kendilerine en çok

tatmini sağlayacak biçimde) gerçekleştirmelerinin en iyi yolu, piyasaların

varolmasıdır.

6

Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik

Rekabetin iyi işlediği piyasalarda malların fiyatları üretim maliyetlerine (kârı

da içerecek biçimde tanımlanan) eşit olacağından, bunun anlamı sözkonusu

malı ancak, onun benim için değeri, o malın üretiminde kullanılacak

kaynakların toplumsal maliyetinden daha fazlaysa, ya da en azından bu

maliyete eşitse, tüketecek olmamdır. Yani, piyasa mekanizması, benim o

malı ancak “gerektiği kadar” almamı sağlamaktadır, çünkü benim

ödeyeceğim fiyat tam da kaynakları kullanmanın toplumsal maliyeti kadar

olmaktadır. Dolayısıyla iyi işleyen, yani fiyatların kaynakların göreli kıtlığını

yansıttığı piyasalardan oluşan bir ekonomik sistemde etkin kaynak dağılımı

kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.

7

Bireysel Özgürlük Sorunu

Modern Kapitalist Bireyin“Kimlik” Özellikleri

1.Eşitlik ideali: Yasa önünde eşitlik,

2.Özgürlük, kişisel özerklik ve bağımsızlık,

dünyayı dönüştürebilme gücü – Üretken

mekanizmanın gücü

3. Kişisel Gelişim ve Kendi kendini gerçekleştirme

8

*Görünmez El*

Liberal yaklaşımın piyasa sisteminin işleyişine ilişkin bakış açısına

göre, toplumdaki herkes kendi çıkarına yönelik davrandığında,

bireyler fayda ya da kazançlarını artırmak için birbirleriyle değiş

tokuş ilişkisine girecekler, bu da onları, değiş tokuş öncesinden daha

iyi (daha çok fayda ve kazanç sağlayabildiği) bir duruma getirecektir.

Toplumdaki her birey bu biçimde davrandığında, etkin bir kaynak

dağılımı kendiliğinden ortaya çıkacaktır; hiç kimse böyle bir şeyi

beklemese ya da istemese bile.

9

*Görünmez El*

Smith’e göre, kendi çıkarı peşinde koşan birey, “görünmez bir el

tarafından, hiçbir biçimde kendi niyetlenmediği bir hedefe doğru

yönlendirilir”. Değiş tokuş ilişkisinin temelinde “bana istediğim şeyi

ver; sen de senin istediğin şeyi benden alacaksın” anlayışı yer alır;

“yemeğimizi kasabın, biracının ya da fırıncının merhametine değil,

onların kendi çıkarlarını gözetmelerine borçluyuz. Onların

insanlığına değil, kendilerini sevmelerine sesleniriz; onların

gereksinimlerinden değil, elde edecekleri avantajdan sözederiz”.

Herkes kendi çıkarını gözeterek davrandığında, sonuçta herkesin

hoşnut olacağı, genel bir mutluluk düzeyi ortaya çıkacaktır.

10

*Görünmez El*

Değiş-tokuş güdüsü ve işbölümü, ahlaki bakımdan da istenir niteliktedir:

“Senin tahılın bugün olgunlaştı; benimki de yarın olgunlaşacak. Bugün

benim sana yardım etmem, yarın da senin bana yardım etmen ikimiz için

de karlı. Sana karşı nazik olmak değil amacım; senin de bana karşı

olmadığını biliyorum. Bu yüzden senin hesabına acı çekecek değilim; senin

için, bir karşılık bekleyerek emeğimi ortaya koysaydım, düşkırıklığına

uğrayacağımı biliyorum, dolayısıyla senden bana minnet duymanı boşuna

bekleyeceğimi de. O yüzden seni kendi emeğinle başbaşa bırakıyorum. Sen

de bana karşı aynı biçimde davranıyorsun. Mevsimler değişiyor; her ikimiz

de birbirimizden karşılıklı güven ve emniyet beklediğimizden ürünümüzü

kaybediyoruz.” (David Hume)

11

Analiz Birimi: Düşünce Okulu

Every school of thought is like a man who has

talked to himself for a hundred years and is

delighted with his own mind, however stupid it

may be.

(J.W. Goethe, 1817, Principles of Natural Science

http://homepage.newschool.edu/~het/

DUCK OR RABBIT?

10.03.2014 HÜSEYİN ÖZEL 15

“Belirli bir Çin Ansiklopedisi”ne göre Hayvanların Sınıflanması: (Borges)

a) İmparatora ait olan,

b) Mumyalanmış,

c) Evcil,

d) Domuz kanı emen,

e) Deniz kızları,

f) Efsanevi,

g) Sokak köpekleri,

h) Mevcut sınıflandırmada yer alanlar,

i) Öfkeli,

j) Sayısız,

k) Çok ince deve kılı fırça ile resmi yapılanlar,

l) Ve saire,

m) Su testisini az önce kırmış olanlar,

n) Sineklere yakından uzaktan benzemeyenler

SENKRONİK DİYAKRONİK DİNAMİK/

EVRİMCİ

ANALİZ

ÇERÇEVESİ

Statik Karşılaştırmalı

Statik

Dinamik

DENGE

KAVRAYIŞI

Statik Denge

(“Dinlenme”

Durumu)

“Kayan Denge”

“Geçici Denge”

Yapısal Değişme

Yokluğu

YÖNTEM Mekanik Mekanik Organik/Evrimsel

DEĞİŞMENİN

KAYNAĞI

Sistem Dışı

Sistem Dışı

(“Kaydırma”

Değişkenleri)

İçsel/Yapısal

(“Yaratıcı Yıkım”)

DÜZEN Görünmez El/

(İstikrarlı)

Görünmez El

(İstikrarsız)

Kaybolan

(Dissipative)

(İstikrarsız)

Üç Koordinasyon Çerçevesi

“TEKLEMEYEN”

(HITCHLESS)

“TEKLEYEN”

(HITCHBOUND)

ANALİZ ÇERÇEVESİ Senkronik ve “Diyakronik” “Dinamik Düzen”

KURAMSAL YAPI Kapalı Açık

YÖNTEM Statik/Karşılaştırmalı Statik Karşılaştırmalı

Statik/Dinamik

DÜZEN Kendiliğinden (Etkin) Evrimsel (Etkin olmayan)

DENGE “Dinlenme

Durumu”(Newtoncu)

“Yapısal Değişmenin

Yokluğu”(Boltzmancı)

İSTİKRARSIZLIK

KAYNAĞI Dışsal İçsel

Piyasa Sistemine Yönelik Analitik Modeller

KLASİK/MARKSİST VE NEOKLASİK İKTİSADİ DÜŞÜNCE OKULLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

NEOKLASİK

KEYNESCİ

KLASİK/

MARKSİST/

SCHUMPETER

ANALİZ

Teklemeyen Tekleme Eğilimi

gösteren

Tekleyen

DENGE “Dinlenme

Durumu”

“Kayan Denge”

“Çekim Merkezi

(Center of

Gravity)”

KOORDİNASYON

VE DÜZEN

Mekanik

Mekanik

Mekanik/

Dinamik

İSTİKRARSIZLIK

KAYNAĞI

Hükümet /

Merkez Bankası

Para ve Finans

Sistemi

(Belirsizlik)

Birikim

Bıçak Sırtı

(Knife-edge)

Birikim

(Kriz)

Finansal Sistem

ÜÇ KAPİTALİZM VİZYONU

Senkronik Diyakronik Dinamik Teklemeyen Tekleyen Düzen

Klasik-

Marksist

√ √ √ √ Görünmez

Ters El/

Evrimci El?

Neoklasik √ √ Görünmez El

Keynes I √ √ Görünmez

Ters El

Keynes II √ √ √ Evrimci El?

Avusturya √ √ Görünmez El

“Evrimci” √ √ Evrimci El

İktisadi Okullar ve Analiz Çerçeveler

NEOKLASİK

İKTİSAT

KLASİK-

MARKSİST

İKTİSAT

AVUSTURYA

İKTİSADI

KEYNESCİ İKTİSAT SCHUMPETER

/EVRİMCİ

İKTİSAT

SİSTEM Kapalı Açık Açık Kapalı (Keynes I)

Açık (Keynes II)

Açık

DENGE

(KAPALILIK)

Newtoncu

Güçler Eşitliği

“Çekim

Merkezi”

“Optimal

Planlararası

Uyum”

“Kayan/Geçici

Denge”

“Dengedışı”

EVRİM &

DÜZEN

Mekanik Mekanik Potansiyel olarak

Evrimci,

Mekanik (Keynes I)

Evrimci (Keynes II),

Evrimci

DÜZEN Görünmez El Görünmez Ters

El,

Görünmez El Görünmez Ters El “Evrimci El”

İSTİKRAR-

SIZLIK

KAYNAĞI

Dışsal:

(Hükümet,

Merkez

Bankası,

Oligopolistik

Yapılar, vs.)

İçsel:

Sermaye

Birikimi ve Kriz

Financial

System

Dışsal

(Hükümet,

Merkez Bankasa,

Oligopolistik

Yapılar, vs

İçsel:

Finansal Sistem

(Say’s Law)

Sermaye Birikim

(Bıçak Sırtı Denge)

İçsel:

Finansal

Sistem ve

Yaratıcı Yıkım

İktisadi Düşünce Okullarının Analitik Özellikleri