Kara ograniczenia wolności w polskim prawie karnym

Radosław Giętkowski

monografi e

Kara ograniczenia wolności w polskim prawie karnym

Radosław Giętkowski

Redakcja: Izabela Ratusińska

Wydawca: Marcin Skrabka

Sk³ad, ³amanie: Zakład Usługowy ZINEL s.c.

© Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2007

ISBN: 978-83-7526-076-2

Wydane przez:Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.

Redakcja Wydawnictw Książkowych i Czasopism Prawniczych01-231 Warszawa, ul. Płocka 5atel. (022) 535 80 00

Redakcja Książek31-156 Kraków, ul. Zacisze 7tel. (012) 630 46 00e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl

www.wolterskluwer.plKsięgarnia internetowa www.profinfo.pl

Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnictw Naukowych sp. z o.o., ul. ¯wirki 2, 90-450 £ódŸ

�

Spis treści

Wykaz skrótów ......................................................................................................9Podziękowanie .....................................................................................................11Wprowadzenie .....................................................................................................13

Rozdział 1Kara ograniczenia wolności w aspekcie historycznym i prawnomiędzynarodowym .............................................................................1�1.1.Genezakaryograniczeniawolności ...........................................................1�1.2.Regulacjakaryograniczeniawolnościw kodeksie karnym z 1969 r. ....201.3. Zmiany w zakresiekaryograniczeniawolnościwprowadzone

przezkodekskarnyz 1997 r. ........................................................................211.4.Karaograniczeniawolnościw statystykachsądowych ..........................2�1.5.Karaograniczeniawolnościa normyprawamiędzynarodowego

publicznego ....................................................................................................32

Rozdział 2Usytuowanie kary ograniczenia wolności w systemie polskiego prawa karnego ..................................................................................................................412.1.Karaograniczeniawolnościa inneśrodkireakcjikarnej ........................41

2.1.1. Karaograniczeniawolnościa inne kary .........................................412.1.2. Karaograniczeniawolnościa środkiprobacyjne ..........................48

2.2.Celekaryograniczeniawolności ................................................................�32.3.Podstawyprawneorzekaniakaryograniczeniawolności ......................�92.4.Zbiegpodstaworzekaniakaryograniczeniawolnościi innych

środkówreakcjikarnej..................................................................................612.4.1. Możliwewypadkizbiegupodstaw ..................................................612.4.2. Przesłankiorzekaniakaryograniczeniawolności .........................62

• Przesłankipozytywne ....................................................................62• Przesłankinegatywne ....................................................................66

6

Rozdział 3Treść kary ograniczenia wolności ....................................................................693.1.Granicewymiarukaryograniczeniawolności .........................................693.2. Zakazy i obowiązkiskładającesięnakaręograniczenia wolności .......70

3.2.1. Uwagiogólne .......................................................................................703.2.2. Zakazzmianymiejscastałegopobytu .............................................723.2.3. Obowiązekwykonywaniapracywskazanejprzezsąd................78

• Kwestiawyboruformyobowiązkupracy ...................................78• Nieodpłatna,kontrolowanapracanacelespołeczne ...............8�• Potrąceniaz wynagrodzeniazapracę .......................................106

3.2.4. Obowiązekudzielaniawyjaśnieńdotyczącychprzebieguodbywaniakary ................................................................................117

3.3.Środkiorzekanefakultatywniewrazz karąograniczeniawolności ...1203.3.1. Dozórnadskazanym .......................................................................1203.3.2. Obowiązkio charakterzeprobacyjnym ........................................123

• Uwagiogólne .................................................................................123• Obowiązekprzeproszeniapokrzywdzonego ..........................128• Zobowiązaniedowykonywaniaobowiązkułożenia

na utrzymanie innejosoby ..........................................................130• Obowiązekpowstrzymywaniasięodnadużywania alkoholulub używaniainnychśrodkówodurzających ..........132

• Obowiązeknaprawieniaszkody ................................................133• Świadczeniepieniężne .................................................................137

Rozdział 4Warunkowe zawieszenie wykonania kary ograniczenia wolności .........139

Rozdział 5Problematyka kary łącznej przy skazaniu na karę ograniczenia wolności ..............................................................................................................149

Rozdział 6Podstawowe zagadnienia związane z wykonywaniem kary ograniczenia wolności ......................................................................................162

Spis treści

7

Rozdział 7Szczególne odmiany kary ograniczenia wolności ......................................1777.1.Karaograniczeniawolnościorzekanaw stosunku do żołnierzy ........1777.2.Karaograniczeniawolnościorzekananapodstawiekodeksu

karnegoskarbowego ...................................................................................1807.3.Karaograniczeniawolnościorzekananapodstawiekodeksu

wykroczeń.....................................................................................................183

Rozdział 8Wnioski de lege ferenda .....................................................................................18�

Bibliografia .........................................................................................................191

Spis treści

8

9

Wykaz skrótów

Akty prawne

k.c. — kodeks cywilnyk.k. — kodeks karnyk.k.s. —kodekskarnyskarbowyk.k.w. — kodeks karny wykonawczyk.p. — kodekspracyk.p.c. — kodekspostępowaniacywilnegok.p.k. — kodekspostępowaniakarnegok.w. — kodekswykroczeń

Czasopisma i publikatory

ActaUNC —ActaUniverstitatisNicolaeCoperniciActaUWr. — Acta Universitatis WratislaviensisDz. U. — Dziennik UstawGd.St.Praw. —GdańskieStudiaPrawniczeGaz. Prawn. — Gazeta PrawniczaGP — Gazeta PrawnaGS — GazetaSądowaGSiP — GazetaSądowaiPenitencjarnaJur. — JurystaKSP —KrakowskieStudiaPrawniczeKZS —KrakowskieZeszytySądoweNP — Nowe PrawoOrz. Prok. i Pr.—OrzecznictwoSN(wkładkadoProk.iPr.)OSA — OrzecznictwoSądówApelacyjnych

10

OSNCP —OrzecznictwoSąduNajwyższego.IzbaCywilnaorazIzbaPracyiUbezpieczeńSpołecznych

OSNKW —OrzecznictwoSąduNajwyższego.IzbaKarnaiIzbaWojskowaOSPiKA —OrzecznictwoSądówPolskichiKomisjiArbitrażowychPal. — PalestraPiP — PaństwoiPrawoPiZS — PracaiZabezpieczenieSpołecznePiŻ — PrawoiŻyciePPK — ProblemyPrawaKarnegoProb. Praw.—ProblemyPraworządnościProk. i Pr. — Prokuratura i PrawoPrz. PK — PrzeglądPrawaKarnegoPrz. Pen.—PrzeglądPenitencjarnyPrz. Pol.—PrzeglądPolicyjnyPS —PrzeglądSądowyPWS — ProblemyWymiaruSprawiedliwościRPEiS —RuchPrawniczy,EkonomicznyiSocjologicznyRzeczposp. —RzeczpospolitaSKKiP — StudiaKryminologiczne,KryminalistyczneiPenitencjarneSP — StudiaPrawniczeSt.Iur. —StudiaIuridicaWPP — WojskowyPrzeglądPrawniczyZesz. Probl.–Anal. — ZeszytyProblemowo–AnalityczneZN — Zeszyty NaukoweZN IBPS—ZeszytyNaukoweInstytutuBadaniaPrawaSądowegoZW — ZagadnieniaWykroczeń

Inne

k.o.w. — karaograniczeniawolnościSA — SądApelacyjnySN — SądNajwyższyUW — Uniwersytet Warszawski

Wykaz skrótów

11

Podziękowania

Monografiatajestuaktualnionąizmodyfikowanąwersjąrozprawydoktorskiejobronionejprzezemniew2005r.naWydzialePrawaiAdmini-stracjiUniwersytetuGdańskiego.

Dziękujęprzedewszystkimmojemupromotorowi,Panudr.hab.Ja-rosławowiWarylewskiemu,prof.UG,zakierowaniemojąpracą,wszelkieudzielonemizaleceniaiwskazówkiorazpoświęconymiczas.

Dziękujęrównieżmoimrecenzentom,Panuprof.JanowiGrajewskiemuiPanudr.hab.JarosławowiMajewskiemu,prof.UKSW,zawnikliweigłębokieprzeanalizowaniemojejpracyizawynikającestądcenneuwagi,którepo-zwoliłymijeszczeszerzejspojrzećnaporuszanąprzezemnieproblematykę,szczególnieodstronypraktykisądowejicałegosystemuprawa,nietylkoprawakarnegomaterialnego.

Radosław Giętkowski

12

13

Wprowadzenie

Głównymprzedmiotemniniejszejpracyjestregulacjakaryogranicze-niawolności(k.o.w.)zawartawart.34–36k.k.Przesądzatoomaterialno-prawnymcharakterzezamierzonychrozważań.Wspomnianeartykułyk.k.pozwalająbowiemnawmiarędokładneokreślenietreścik.o.w.,któretoza-gadnienieniewątpliwiejestdomenąprawakarnegomaterialnego.Treśćoma-wianejkarydoprecyzowująjednakprzepisyprawakarnegowykonawczego.Stądkoniecznebędzieodwoływaniesięwtejkwestiitakżedoniektórychprzepisówkodeksukarnegowykonawczegoiwydanychnajegopodstawierozporządzeń.Wniczymniezmienitowszakżematerialnoprawnegoujęciatematu.Ujęciategoniezmieniteżogólneomówieniewodrębnymrozdzialezagadnieńzwiązanychściślezwykonywaniemk.o.w.Naciskzostaniebo-wiempołożonynateinstytucje,któremająwpływnadolegliwośćkary.

Materialnoprawnaproblematykak.o.w.niewyczerpujesięoczywiściewzagadnieniutreścitejkary.Stądomówionezostanąrównieżpodstawyprawneorzekaniak.o.w.,celetejkaryorazinstytucje:warunkowegozawie-szeniawykonaniak.o.w.ikaryłącznejprzyskazaniunatękarę.Określonezostanietakżemiejscek.o.w.wsystemiepolskichśrodkówreakcjikarnej.Wcelustworzeniaogólnegoobrazutejkaryorazpodstawdoformułowaniazaleceńcodojejorzekaniazostanieteżwniezbędnymzakresieprzedsta-wionajejgeneza,przemianyipodstawowedanestatystycznedotycząceodnoszącejsiędoniejpraktykisądowej.

Mimożeniniejszapracazostanieniemalwcałościpoświęconamate-rialnoprawnejanaliziek.o.w.uregulowanejprzezart.34–36k.k.,odrazunapoczątkutrzebazaznaczyć,żeistniejetakżek.o.w.orzekanawstosunkudożołnierzy,k.o.w.orzekananapodstawiek.k.s.iorzekananapodstawiek.w.Tetrzywymienionekaryograniczeniawolnościokreślanesąwpracyjakoszczególneodmianyk.o.w.Autorzdajesobiesprawęzmożliwychteoretycz-nychwątpliwości,czysątoodmianytejsamejkary,czyteżkaryorzekane

14

napodstawiek.k.s.ik.w.sąrodzajowoodmienne.Oprzedstawionymujęciuzadecydowałjednakfaktjednolitegotraktowaniaprzezk.k.w.wszystkichkarograniczeniawolności,bezwzględunapodstawyprawneichorzekania.

Podstawoweróżnicemiędzyszczególnymiodmianamik.o.w.ak.o.w.,októrejmowawart.34–36k.k.,zostanązasygnalizowanewprzedostatnimrozdziale.Wpozostałychrozdziałach,ilekroćbędziemowaok.o.w.,należymiećnauwadzewyłączniepodstawowytyptejkary,ujętywewspomnia-nychartykułachk.k.,chybażecoinnegowyraźniebędziewynikaćztreści.

Wostatnimrozdzialepracyzostanąnatomiastprzedstawioneodpo-wiednie wnioski de lege ferenda,odnoszącesięprzedewszystkimdomate-rialnoprawnejregulacjik.o.w.

Opracowanieuwzględniastanprawnynadzień31grudnia2006r.,awodniesieniudok.k.równieżzmianywchodzącewżyciewdniu12marca2007r.(Dz.U.z2006r.Nr226,poz.1648).

Wprowadzenie

1�

Rozdział 1Kara ograniczenia wolności w aspekcie

historycznym i prawnomiędzynarodowym

1.1. Geneza kary ograniczenia wolności

Wpolskiejliteraturzeprawniczejgenezęk.o.w.wiążesięprzedewszyst-kimzprzejętązustawodawstwaradzieckiegokarąpracypoprawczej1.Częśćprzedstawicielidoktrynyk.o.w.wywodzijednakodzłagodzonychreżimówwykonaniakarypozbawieniawolności2.Spotkaćmożnateżitakipogląd,żek.o.w.pochodzijednocześnieodkarypracypoprawczejiodkaryaresztudomowego,którąprzewidywałym.in.k.k.wojskowyz1932r.ik.k.WPz 1944 r.3

Ostatnipoglądwymagapewnegouściślenia,amianowicie,żewyraź-nywpływkonstrukcjikaryaresztudomowegowidocznyjestwyłącznie wuregulowaniachszczególnejodmianyk.o.w.,jakąjesttakaraorzekana

1 Z.Sienkiewicz,Od kary pracy poprawczej do kary ograniczenia wolności,ActaUWr.Prawo1972,nr36,s.74;I.Andrejew,Polskie prawo karne w zarysie,wyd.9,Warszawa1989,s.278;J.Bafia,Polskie prawo karne,Warszawa1989,s.236(autorniewypowiadasięcoprawdawprostnatematrodowoduk.o.w.,jednakrozważanianatemattejkaryrozpoczynaodogólnegoomówieniakarypracypoprawczej);K.Buchała,Prawo karne materialne,wyd.2,Warszawa1989,s.483;A.Marek,Komentarz do kodeksu karnego. Część ogólna,Warszawa1999,s.102;J.Szumski(w:)M.Kalitowski,Z.Sienkiewicz,J.Szumski,T.Tyszkiewicz,A.Wąsek,Kodeks karny. Komentarz,t.II,Gdańsk1999,s.22;J.Wojciechowska(w:)E.Bieńkowska,B.Kunicka–Michalska,G.Rejman,J.Wojciechowska,Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz,Warszawa1999,s.854;J.Zagórski,Orzekanie i wykonywanie kary ograniczenia wolności oraz pracy społecznie użytecznej w Polsce w świetle analizy przepisów i wyników badań,Warszawa2003,s.44–45;J.Warylewski,Prawo karne. Część ogólna,Warszawa2004,s.359.

2 M.Rudnik,Penitencjarne aspekty kary ograniczenia wolności,KSP1972,s.115;J.Śliwowski,Kara ogra-niczenia wolności. Studium penalistyczne,Warszawa1973,s.27–28;A.Tobis,Kara ograniczenia wolności za przestępstwa przeciwko rodzinie,Warszawa1987,s.28–29.

3 J.Śliwowski,Kara ograniczenia wolności...,s.10–13;C.Łukaszewicz,B.Nizieński,W.Wychowski,Orzekanie i wykonywanie kary ograniczenia wolności,Warszawa1980,s.12;A.Grześkowiak(w:)Prawo karne. Zagadnienia teorii i praktyki,red.A.Marek,Warszawa1986,s.118.