Karski broszura

Klub Kuriera powstał z inicjatywy pracowników Centrum Dialogu im. Marka Edelmana

w Łodzi w lutym 2013 r. W założeniu miał stać się miejscem grupującym młodych ludzi

zainteresowanych poznawaniem historii w sposób bezpośredni u jej źródeł. Inspiracją

pomysłu była przypadająca w 2014 r. setna rocznica urodzin Jana Kozielewskiego, bardziej

znanego jako Jan Karski.

Ta niezwykła postać, której dorobek i misja były próbą ratowania moralności świata

w obliczu zła i tragedii II wojny światowej, jest naszym zdaniem idealnym bohaterem

dla młodych, ambitnych i poszukujących Polaków. Z pięciuset uczniów pięciu łódz-

kich liceów, którzy przeszli zajęcia o Janie Karskim, osiemdziesiąt osób zgłosiło się do

udziału w projekcie.

Młodzież z Klubu Kuriera odbyła podróże szlakiem misji Jana Karskiego do Izbicy Lubel-

skiej i Bełżca, przeszła szlak kurierów beskidzkich, odwiedziła muzeum Armii Krajowej

w Krakowie i odbyła spacer po terenie getta warszawskiego. Młodzi „KURIERZY” prze-

prowadzili wywiady ze świadkami historii: Ocalałymi z Litzmannstadt Getto, swoimi

bliskimi i sąsiadami. Brali udział i sami prowadzili grę miejską „Mission Karski. Jan Karaski”.

Kolejnym etapem rozwoju Klubu będzie nawiązanie kontaktów z młodzieżą polonijną

z krajów leżących na szlaku misji Jana Karskiego. Wszystko to z chęci poznawania historii

i przeżycia przygody. Celem jest zdobycie wiedzy i doświadczenia, aby zarazić swoich

rówieśników pasją i przekazać im wiedzę o patronie Klubu Janie Karskim. Członkowie

Klubu zobowiązali się nieść ze sobą przekaz bazujący na prawdzie, tolerancji i wiedzy.

Chcą być współczesnymi emisariuszami rozwijającymi i kontynuującymi dziedzictwo

wyjątkowego człowieka – legendarnego emisariusza Jana Karskiego z Łodzi.

KLUB KUR-

IERA

KLUB KURIERA — SZYMON PAWLAK3

SZYMON PAWLAK

Jan Kozielewski, w przyszłości legendarny emisariusz Jan Karski, urodził się 24 kwietnia

1914 r. w Łodzi. Mieszkał przy ulicy Kilińskiego 71 wraz z rodzeństwem i rodzicami. Ojciec,

Stefan Ignacy, prowadził zakład rymarsko-kaletniczy. Matka, Walentyna z domu

Burawska, była głęboko religijną katoliczką i miłośniczką marszałka Józefa Piłsud-

skiego. Jan Karski powtarzał, że to ona zaszczepiła w nim wartości takie jak patrio-

tyzm i tolerancja dla innych wyznań i kultur. Po śmierci ojca największym auto-

rytetem w życiu Karskiego stał się najstarszy brat Marian – były legionista i komen-

dant stołecznej policji. Po ukończeniu gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi (dziś

mieści się tam III LO im. Tadeusza Kościuszki), Jan Kozielewski rozpoczął studia

z zakresu prawa i dyplomacji na Uniwersytecie Lwowskim. W 1935 r. ukończył studia i poszedł

na roczny kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim.

Uzyskał tytuł podchorążego rezerwy. Niedługo później został przyjęty do pracy w Mini-

sterstwie Spraw Zagranicznych i odbył staż w konsulacie polskim w Anglii. 1 stycznia 1939 r.

został pełnoprawnym pracownikiem MSZ na stanowisku referendarza i sekretarza wydziału

polityki emigracyjnej. 23 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany, co potraktował z pełnym

przejęciem i wiarą w rychłe zwycięstwo Polski i jej sojuszników. Wszystko zmieniło się, gdy

1 września 1939 r. Niemcy zbombardowali obóz jego dywizjonu. Parę godzin później

musiał się wycofywać na wschód. 17 września dotarł do Tarnopola, gdzie spotkał oddziały

radzieckie i trafił do obozu jenieckiego. Jan Kozielewski, udając zwykłego żołnierza, zgłosił

się do wymiany jeńców ze stroną niemiecką. Jak się później okazało, ocaliło go to najpraw-

dopodobniej od śmierci w lasach katyńskich. Po wymianie jeńców między Wehrmachtem

a Armią Czerwoną trawił do niewoli niemieckiej. Udało mu się uciec z jadącego pociągu

i dostać do Warszawy, gdzie spotkał się z bratem Marianem. To on zaproponował, aby Jan

podjął działalność w strukturach rodzącego się Polskiego Państwa Podziemnego, jako

emisariusz polityczny. W październiku 1939 r. Jan Karski rozpoczął pracę w konspiracji.

W styczniu 1940 r. został wysłany do Angers we Francji z misją przekazania materiałów

i złożenia raportu przed premierem gen. Władysławem Sikorskim. Emigracyjni politycy

szybko dostrzegli talenty młodego emisariusza. Po powrocie z Angers Karski odbył

kilka spotkań z najważniejszymi ludźmi w Polskim Państwie Podziemnym. Na początku

czerwca 1940 r. był gotowy, by wracać do Francji.

NAZY— WAŁ SIĘ

KARSKI. JAN KARSKI

1 9 1 4

1 9 3 9

1 9 4 0

4

ANNA WYRWAŁ

JAN KARSKI BIOGRAFIA

Rodzina Kozielewskich, od lewej: Aurelia z domu Pilecka, Marian, Stefan Ignacy, Laura, Józef,

Walentyna z domu Burawska (fot. Muzeum Miasta Łodzi)

5

Zreferowanie procesu budowy Polskiego Państwa Podziemnego wydało mu się naj-

ważniejszą misją życia. Podczas noclegu we wsi nieopodal Koszyc został zdradzony

i aresztowany. Przesłuchania i tortury gestapo trwały 2-3 dni. Zbliżając się do kresu

wytrzymałości, podjął próbę samobójczą, podcinając sobie żyły. Odratowany w szpitalu

w Nowym Sączu, został z niego odbity po brawurowej akcji żołnierzy ZWZ. Po ucieczce

Jan Karski ponownie zaangażował się w konspirację. Po 7 miesiącach w ukryciu przeniósł

się do Krakowa, gdzie sporządzał raporty z odsłuchu zagranicznych stacji radiowych.

W październiku 1941 r. przeniesiono go do Biura Informacji i Propagandy AK. W 1942 r.

Cyryl Ratajski (Delegat Rządu Emigracyjnego na Kraj) wezwał Karskiego, aby zlecić mu

kolejną misję, tym razem czekała go droga do Londynu. Podczas przygotowań Kozielews-

ki dwukrotnie odwiedzał warszawskie getto. Stał się bezpośrednim obserwatorem

Zagłady. Spotkał się również z przedstawicielami żydowskich partii politycznych Leonem

Feinerem i Menachemem Kirszenbaumem, którzy przekazali mu przesłanie do aliantów

i całego świata, w sprawie ratowania Żydów przed Zagładą. Aby lepiej zrozumieć sytuację

Żydów, dwukrotnie przeszedł z żydowskim przewodnikami do getta warszawskiego

i przekradł się do obozu tranzytowego w Izbicy Lubelskiej. Emisariusz wyruszył w swoją

najważniejszą misję między 12 a 19 września 1942 r., a już 15 listopada był w bazie Królewskich

Sił Powietrznych pod Londynem. Mimo sukcesu misji, oczekiwana mobilizacja aliantów

wobec sprawy żydowskiej nie nastąpiła. Jan Karski miał szansę poinformowania os-

obiście najważniejszych ludzi o tragedii, która rozgrywała się na ziemiach polskich.

Należeli do nich, poza członkami Rządu RP na emigracji, między innymi: minister spraw

zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthony Eden i szef brytyjskiego Kierownictwa Operacji

Specjalnych lord Selborne. Swoją misję Jan Karski kontynuował w Stanach Zjednoczonych,

jednak po raz kolejny spotkał się z reakcją odmienną od swoich oczekiwań. 28 lipca

1943 r. odbył rozmowę z prezydentem USA Franklinem D. Rooseveltem. Odzew strony

amerykańskiej na raport Karskiego był znikomy. W styczniu 1944 r. podjęto decyzję

o ponownym wysłaniu emisariusza z Anglii do USA, gdzie w listopadzie 1944 r. została

wydana jego książka Tajne Państwo. Stała się ona natychmiast bestsellerem na rynku

amerykańskim. Karski był zapraszany na wykłady przez wpływowe gremia i uczelnie

w Stanach Zjednoczonych. Starał się zainteresować świat sprawą polską. Po zakończeniu

wojny powrót do kraju, który znalazł się w strefie wpływów radzieckich, wiązał się dla

Jana Karskiego z ogromnym ryzykiem komunistycznego więzienia, tortur i śmierci.

Swoją przyszłość związał ze Stanami Zjednoczonymi i działalnością naukową. Wtedy

to przyjął na stałe wojenny pseudonim Jan Karski za swoje nazwisko. W 1952 r. obronił

doktorat na Georgetown University i został na tej uczelni niemal do końca swojego

życia, wielokrotnie nazywając ją swoim domem.

JAN KARSKI BIOGRAFIA6

1 9 4 1\ 1 9 4 2

1 9 4 4

1 9 5 2

Jan Karski (fot. Muzeum Miasta Łodzi)

III Rzesza

III Rzesza

KrólestwoW gier

Rumunia

ZSRR

GeneralnaGubernia

Kraj Warty

Litwa

k th

4

5

7

3

3

6

W 1978 r. Karski zdecydował się opowiedzieć o tym, co widział w czasie wojny.

W wywiadzie udzielonym do dokumentu Claude’a Lanzmanna Shoah opowiadał

o Zagładzie i swojej „wizycie” w getcie warszawskim. Wywiad okazał się początkiem

kolejnej misji emisariusza. W 1981 r. na Konferencji Oswobodzicieli wygłosił wykład

o misji z 1942 r. Był to moment przełomowy dla mówienia o Holocauście. Przemówienie

profesora Karskiego włączono do protokołu Izby Reprezentantów Stanów Zjedno-

czonych. 7 czerwca 1982 r. został Sprawiedliwym Wśród Narodów Świata, a w kolejnych

latach był honorowany między innymi nagrodą „Courage to Care” i nagrodą im. Piusa XI.

W 1994 r. został honorowym obywatelem Izraela, a w 1995 r. dostał najwyższe odznacze-

nie Polski Order Orła Białego z rąk prezydenta Lecha Wałęsy. W 2010 r. Jan Karski

został pośmiertnie uhonorowany najwyższym odznaczeniem państwowym Stanów

Zjednoczonych Medalem Wolności. Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie,

gdzie został pochowany na cmentarzu Mont Olive obok swojej żony Poli Nireńskiej.

1 9 8 1

1 9 7 8

1 9 9 5

2 0 0 0

Warszawa

Izbica Lubelska

Nowy Sącz

Kraków

Zakopane

Koszyce

Budapeszt

Tarnopol

1

2

3

4

5

6

7

8

Działalność Jana Karskiego na terenie okupowanej Polski w latach 1939 – 1942

1 misja Jana Karskiego – luty 1940 r. – Warszawa, Kraków, Zakopane, Koszyce, Budapeszt, Angers.

2 misja Jana Karskiego – kwiecień 1940 r. – Angers, Budapeszt, Koszyce, Warszawa.

3 misja Jana Karskiego – czerwiec 1940 r. – Warszawa, Nowy Sącz, Koszyce, niewola, powrót do Nowego Sącza, odbicie ze szpitala.

Wyprawa Jana Karskiego do getta warszawskiego i obozu w Izbicy Lubelskiej – wrzesień 1942 r.

4 misja Jana Karskiego – październik/listopad 1942 r. – Warszawa, Berlin, Paryż, Gibraltar, Londyn.

Droga Jana Karskiego w kampanii wrześniowej 1939 r.

2

1

8

ProtektoratCzech i Moraw

Jan Karski był łodzianinem z urodzenia. W mieście nad Łódką ukształtowano jego nieprzeciętną

wolę, odwagę i determinację. Tu nauczył się współżyć z osobami innej nacji i religii.

Z tego miasta wyruszał w świat z nadzieją tworzenia lepszej przyszłości. Wciągnięty w wir

wielkiej historii, ryzykował swe życie, by ratować Żydów skazanych na śmierć w gettach

i obozach zagłady. Rodzice Jana, Walentyna z Burawskich i Stefan Ignacy Kozielewscy,

mieli sześcioro dzieci, kiedy wiosną 1914 r. urodził się im kolejny syn. Nadali mu dwa imiona

Jan Romuald. W księgach parafialnych kościoła Podwyższenia Świętego Krzyża w Łodzi

jego przyjście na świat zapisano pod datą 24 kwietnia. Kiedy miał niespełna sześć lat,

Jan stracił ojca. Stąd też na jego wychowanie największy wpływ miała ukochana matka.

W rodzinie Kozielewskich panował swoisty duch patriotyzmu odwołujący się do chlubnych

tradycji walk niepodległościowych dziadka Andrzeja Kozielewskiego, powstańca

z 1863 r. Żywa była również pamięć pradziadków ze strony matki, wiernych żołnierzy

cesarza Napoleona. W sposób szczególny odnoszono się do marszałka Józefa Piłsud-

skiego. Miłość do tego ostatniego wpajała matka. W tym działaniu wspierał ją najstarszy

syn Marian, żołnierz Legionów Polskich i działacz Polskiej Organizacji Wojskowej. Swoją

edukację przyszły emisariusz rozpoczął w 1920 r. od Szkoły Powszechnej nr 4 mieszczącej

się przy ul. Targowej 14. Zachęcany przez matkę i jezuickich katechetów wstąpił wówczas

do Sodalicji Mariańskiej (stowarzyszenia, którego celem było oddawanie szczególnej

czci Matce Bożej). W drugiej połowie lat dwudziestych XX w. rozpoczął naukę w Miejskim

Gimnazjum Męskim im. Józefa Piłsudskiego. Jak sam wspominał, miał dobre stopnie

z historii i literatury, gorsze z matematyki i nauk przyrodniczych. Uwielbiał dwie postacie

historyczne: marszałka Józefa Piłsudskiego i genialnego ministra spraw zagranicznych

Francji doby Rewolucji Karola Talleyranda.

W życiu Jana Karskiego był jeszcze jeden ważny moment, kiedy to łódzki rodowód

zaważył na dalszych jego losach. Oto w trakcie kampanii wrześniowej 1939 r. por.

Kozielewski (oficer 5. Dywizjonu Artylerii Konnej, wchodzącego w skład Krakowskiej

Brygady Kawalerii) dostał się do niewoli sowieckiej. W grupie kilku tysięcy żołnierzy

Wojska Polskiego i funkcjonariuszy Policji Państwowej przebywał w obozie jenieckim

na Ukrainie. Kiedy w październiku 1939 r. władze radzieckie rozpoczęły akcję wymiany

jeńców pochodzących z ziem wcielonych do III Rzeszy, w grupie przekazywanej Niem-

9

ŁÓDZJANA KAR—

SKIEGO SEBASTIAN NASALSKI

Kiedy w 1984 r. Jan Karski przeszedł na emeryturę, rozpoczął się dla niego okres spe-

cjalnych wykładów, nagród i odznaczeń. Do Łodzi wrócił dopiero w 1996 r. Wtedy to

otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego. Powrót ten był dla niego

podróżą sentymentalną, jak o niej mówił w filmach nakręconych wtedy przez red. Michała

Fajbusiewicz i Waldemara Piaseckiego. Do miasta dzieciństwa Karski przybył ponow-

nie w 1998 r. i uczestniczył w obchodach 575 rocznicy nadania praw miejskich Łodzi.

Ważnym elementem tej wizyty była deklaracja podarowania miastu osobistych pamiątek.

W 1999 r. Jan Karski ponownie odwiedził Polskę, promując polskojęzyczne wydanie

swojego bestselleru pt. Tajne Państwo między innymi w Łodzi.

16 maja 2000 r. profesor Karski otrzymał Honorowe Obywatelstwo Miasta Łodzi.

Dziękując za to wyróżnienie, mówił: „…Tak naprawdę, ja mentalnie stąd nie wyjechałem.

(…) Łapię się często na tym, że bez tej Łodzi też mi jakoś w Waszyngtonie nieswojo…”. Była

to jego ostatnia wizyta w Polsce, dwa miesiące później, 13 lipca zmarł w waszyngtońskim

szpitalu. Duża część najcenniejszych pamiątek trafiła wolą profesora do jego gabinetu

otworzonego w czasie wizyty w 1999 r. w Muzeum Miasta Łodzi. Możemy w nim oglądać

jego medale, dyplomy i osobiste pamiątki.

com znalazł się Jan Kozielewski. Fakt urodzenia w Łodzi, która wówczas znajdowała się

w granicach III Rzeszy, uratował mu najprawdopodobniej życie. Udało mu się wydostać

z rąk sowieckich. Niedługo potem działał już w podziemiu i uczestniczył w misjach kurier-

skich. Natomiast jego towarzysze z obozu jenieckiego wywiezieni zostali do Ostaszkowa

i Kozielska i wiosną 1940 r. wymordowani przez NKWD.

Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża (fot. Archiwum Państwowe w Łodzi)

Łódź, początek XX wieku (fot. Archiwum Państwowe w Łodzi)

ŁÓDŹ JANA KARSKIEGO10

Miejsca w Łodzi związane z Janem Karskim

1 ul. Kilińskiego 71 adres nieistniejącej już kamienicy, w której mieszkała rodzina Kozielewskich.

2 ul. Sienkiewicza 38 kościół Podwyższenia Świętego Krzyża w Łodzi.

3 ul. Targowa 14 dawny budynek Szkoły Powszechnej nr 4.

4 ul. Sienkiewicza 46 dawne Miejskie Gimnazjum Męskie im. Józefa Piłsudskiego.

5 ul. Ogrodowa 15 Gabinet Profesora Jana Karskiego w Muzeum Miasta Łodzi.

6 ul. Wojska Polskiego 83 kopiec i ławeczka Jana Karskiego, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana.

7 ul. Piotrkowska 104 portret Jana Karskiego, Honorowego Obywatela Miasta Łodzi

8 ul. Jana Karskiego 5

9 ul. ks. Skorupki Archikatedra Łódzka - tablica pamiątkowa poświęcona Janowi Karskiemu

PÓŁNOCNA

WOJSKA POLSKIEGO

OGRODOWA

PALK

I

NARUTOWICZA

NOWE CENTRUMŁODZI /ŁÓDŹ FABRYCZNA

PARK OCALAŁYCH/ ŁAWECZKA KARSKIEGODWORZEC PKS

PÓŁNOCNY

KIERUNEKDWORZEC

ŁÓDŹ WIDZEW

KIERUNEKDWORZEC ŁÓDŹ KALISKA

KATOWICE RADOM

GDAŃSK

WARSZAWA

TUWIMA

PIŁSUDSKIEGO

MICKIEWICZA

KA

RSK

IEG

O

PLAC

WOLNOŚCI

ZAC

HO

DN

IA

PIOTR

KOW

SKA

KOŚC

IUSZK

I

6

5

9

1

2

47

8

3

KURIE— RZY I EMISA—

RIU—SZE

12


Przegrana Polski w kampanii wrześniowej 1939 r. nie zakończyła jej państwowości

i tym samym walki z okupantami. Ciągłość państwa polskiego zapewniał legalnie

powołany na mocy konstytucji kwietniowej Rząd RP na emigracji z premierem gene-

rałem Władysławem Sikorskim na czele. Niezależnie od tego od początku okupacji,

a nawet jeszcze w trakcie września 1939 r. zaczęły się inicjatywy przeniesienia walki zbrojnej

i oporu do podziemia. W nocy z 26 na 27 września 1939 r. powstała w oblężonej Warszawie

Służba Zwycięstwu Polski, konspiracyjna organizacja wojskowa, mająca toczyć walkę

przeciw okupantom. 13 listopada tego roku została ona przekształcona w Związek Walki

Zbrojnej, który na mocy rozkazu gen. Sikorskiego stał się w 1942 r. Armią Krajową. Jed-

nocześnie zaczęły kształtować się władze cywilne w kraju. Jedne jak i drugie uznawały

zwierzchnictwo Polskiego Rządu na uchodźctwie. W celu właściwej współpracy konie-

czna była koordynacja zadań i kontakt między krajem a Zachodem. Ten kontakt musieli

zapewnić ludzie, wysportowani, znający języki, twardzi i odważni. W ten sposób powołano

do służby emisariuszy. Zapewniali oni komunikację. Narażając własne życie, przenosili

meldunki i raporty najpierw do i z Angers, gdzie do zajęcia w czerwcu 1940 r. Francji

przez III Rzeszę mieściła się siedziba polskich władz na uchodźstwie, a następnie do

i z Londynu. Jan Karski został wysłany w swoją pierwszą misję już w styczniu 1940 r.

Dotarł zimą do Zakopanego i po krótkim treningu narciarskim wyszedł na trasę z kurierem

i przewodnikiem tatrzańskim. Po trzech dniach marszu i jazdy przez dzikie góry dotarł do

Koszyc i dalej do placówki polskiej w Budapeszcie. Stamtąd koleją przez północne Włochy

do Francji i Angers. Służba ta wymagała od Karskiego i innych emisariuszy doskonałej

pamięci i wielkiej odporności psychicznej. W ramach swojej misji emisariusze odbywali

spotkania z najważniejszymi osobami w kraju i na emigracji. Byli wtajemniczani w treść

przenoszonych raportów i meldunków. Bez ich misji stworzenie najlepiej funkcjonującego

państwa podziemnego w okupowanej Europie byłoby niemożliwe. Obok emisariuszy

koniecznie trzeba pamiętać o kurierach tatrzańskich. Przenoszących materiały, pieniądze

i przeprowadzających emisariuszy do i z placówki polskiej w Budapeszcie. Dzięki nim

emisariusze mogli przechodzić niebezpieczną tatrzańską granicę. Ludzie tacy jak Józef

Krzeptowski i Stanisław Marusarz stali się legendą gór.

KURIERZY I EMISARIUSZE 13

http://pl.wikipedia.org/wiki/27_wrze%C5%9Bnia

http://pl.wikipedia.org/wiki/1939

http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82u%C5%BCba_Zwyci%C4%99stwu_Polski

Jeden z najsłynniejszych emisariuszy Rządu Polskiego. W czasie wojny nosił pseudonimy:

Janek, Jan Nowak, Jan Zych. Legendarny „kurier z Warszawy” urodził się w 1914 r. Na chrzcie

otrzymał imiona Zdzisław i Antoni. Przed wojną był asystentem w katedrze ekonomii

Uniwersytetu w Poznaniu i ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina

Kątskiego. Walcząc w kampanii wrześniowej, został wzięty do niewoli niemieckiej na

Wołyniu. Po ucieczce aktywnie włączył się w działalność konspiracyjną jako żołnierz

ZWZ, a potem Armii Krajowej. Wsławił się jako współtwórca słynnej Akcji „N”, w czasie

której dezinformowano i rozpowszechniano materiały antyhitlerowskie w oddziałach

Wehrmachtu. Aktywnie działał w Biurze Informacji i Propagandy. Swoją pierwszą misję

kurierską odbył w 1943 r., przewożąc materiały do placówki polskiej w Sztokholmie.

Sukces tej akcji doprowadził do powierzenia Jeziorańskiemu misji dotarcia do Rządu

RP w Londynie. Pod pseudonimem „Jan Nowak”, który towarzyszył mu do końca życia,

wyruszył do Anglii w 1943 r. Misja ponownie zakończyła się powodzeniem. W Londynie

odbył rozmowy z czołowymi przywódcami polskimi i alianckimi. Wśród jego rozmówców

był premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Po odbyciu szkolenia dla „cichociemnych”

wyruszył z kolejną misją do Polski. Wyleciał z bazy lotniczej w północnych Włoszech

25 lipca 1944 r. Do Warszawy dotarł w przeddzień wybuchu Powstania Warszawskiego.

Na dzień przed upadkiem powstania, dowódca Armii Krajowej Tadeusz Bór-Komorowski

wysłał Jana Nowaka w ostatnią misję do Londynu. Jego legenda rosła również po wojnie.

Pozostając na emigracji stał się twórcą i kierownikiem rozgłośni Radia Wolna Europa.

W kraju był autorytetem dla opozycji. Jan Nowak-Jeziorański zmarł w Warszawie w 2005 r.

Jeden z najsłynniejszych polskich skoczków narciarskich, biegaczy i kombinatorów

alpejskich. Urodził się w 1913 r. w Zakopanem. Jako wielokrotny mistrz Polski startował

na olimpiadach zimowych i zdobył w Lahti srebrny medal na mistrzostwach świata

w skokach narciarskich. W czasie wojny jako żołnierz Armii Krajowej został kurie-

rem tatrzańskim. Wielokrotnie pokonywał trasę między Zakopanem a Budapesztem.

Dwukrotnie łapany przez władze okupacyjne ratował się brawurowymi ucieczkami,

między innymi z więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie. Po ucieczce, mimo tortur

w więzieniu dotarł pieszo do Zakopanego i przedostał się na Węgry. Po wojnie wrócił

i zamieszkał w Zakopanem, gdzie zmarł w 1993 r.

J A N

N O W A K — J E Z I O —

R A Ń S K I

S T A —

N I S Ł A W M A R U —

S A R Z


W czasie wojny nosił pseudonim Jur. Urodził się w 1917 r. we Lwowie. Przed wybuchem

wojny studiował na wydziale prawa Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie poznał i zaprzy-

jaźnił się z Janem Kozielewskim. W kampanii wrześniowej walczył w oddziale artylerii

przeciwlotniczej i dostał się do niewoli radzieckiej. Podobnie jak Jan Karski i Jan Nowak

Jeziorański, zbiegł z niewoli i wrócił do Lwowa. Uciekając przed prześladowaniami

radzieckimi, Lerski przekradł się w grudniu 1939 r. przez granicę z Węgrami i dostał

się to formowanego Wojska Polskiego we Francji. Emisariuszem Komendy Głównej

Armii Krajowej został w Wielkiej Brytanii w grudniu 1941 r. Jerzy Lerski był szczególnie

uwrażliwiony na los Żydów jeszcze od czasów studenckich, kiedy sprzeciwiał się „gettu

ławkowemu”. Zagłada Żydów zajmowała istotne miejsce w jego raportach przewożo-

nych na zachód. Po wojnie był aktywnym działaczem Polonii. Zmarł w San Francisco

w 1992 r.

Nazywany jest królem tatrzańskich kurierów. W latach 1939 – 1942 ponad 50 razy pokony-

wał trasę na szlaku między Zakopanem a placówką polską w Budapeszcie. Przenosił

meldunki, złoto, pieniądze i rozkazy. Bywał często przewodnikiem emisariuszy Rządu RP

i komendy AK. Legendy o jego przejściach przez Tatry w środku zimy do dziś opowiadane

są na Podhalu. Po wojnie za swoją walkę w Armii Krajowej i działalność dla Polskiego

Państwa Podziemnego był prześladowany i na trzy lata zesłany na Syberię. Był słynnym

narciarzem, reprezentantem Polski i ratownikiem TOPR. Zmarł w Zakopanem w 1971 r.

J E R Z Y

L E R —

S K I

J Ó Z E F

K R Z E P —

T O W S K I „ U J E K ”


II wojna światowa była największym i najbardziej brutalnym kon-

fliktem zbrojnym w historii świata. Na jej charakter wpływ miały

nie tylko nowe zdobycze techniki i nauki, ale przede wszystkim

ideologia, która pchnęła świat do wojny. Totalitaryzm w wersji

niemieckiej budowany był na poszukiwaniu winnych klęski Niemiec

w pierwszych 30 latach XX wieku. Odpowiedzią na tę potrzebę

był rasizm i skrajny antysemityzm, który zaproponował Niemcom

Adolf Hitler. Od momentu dojścia Hitlera do władzy w 1933 r. zaczęły

się prześladowania ludności pochodzenia żydowskiego na terenie

Niemiec. Początkowo ograniczały się one do ataków werbalnych

i wywierania presji na Żydów do emigracji z kraju. Z czasem zaczęły

przybierać formę prawną, czego uwieńczeniem było wydanie

w 1935 r. haniebnych Ustaw Norymberskich. Na ich mocy niemieckich

Żydów pozbawiano obywatelstwa, ochrony prawnej i własności.

W nocy z 9/10 listopada 1938 r. doszło w całych Niemczech do

pogromów i niszczenia żydowskich sklepów. Wydarzenia te znane

są pod nazwą „Nocy Kryształowej”. To wszystko powinno skłonić

świat do poważnego traktowania gróźb o wytępieniu narodu ży-

dowskiego, rzucanych w propagandzie nazistowskiej. Wybuch,

II wojny światowej i agresja na Polskę stały się okazją do masowej

i brutalnej rozprawy z masami żydowskim mieszkającymi na wscho-

dzie. Żydzi zostali pozbawieni własności i zmuszeni do skupienia

się w gettach. Oddziały niemieckie wkraczające do Polski i państw

Europy Środkowo-Wschodniej dostały wolną rękę w prześlad-

owaniach ludności żydowskiej. W tym celu powołano specjalne

oddziały morderców, tzw. Einsatzgruppen SS, które dokonywały

masowych mordów na ziemiach zajętych przez Wehrmacht.

Najbardziej wyrazistym przykładem tej polityki eksterminacji był

Babi Jar na Ukrainie. W tym miejscu niemieccy oprawcy wymordowali

w 1941 r. 10 tys. Żydów. Polityka ta umożliwiała nazistom kontrolę

i osłabianie społeczności przed ostatecznym rozwiązaniem.

Zasady i plan „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”

powstał w trakcie konferencji w Wannsee zwołanej przez sze-

fa terroru nazistowskiego Reinharda Heydricha w styczniu 1942 r.

Dotychczasowe metody eksterminacji Żydów uznano za mało

„wydajne” i zbyt „kosztowne”. Postanowiono stworzyć sieć obozów

zagłady, w których zostanie wymordowana ludność żydowska zgro-

madzona w gettach. Warunki życia w gettach były katastrofalne.

Choroby głód i śmierć zbierały swoje ponure żniwo, osłabiając

ducha oporu. Od końca 1941 r. systematycznie zaczęto likwidować

kolejne getta, deportując ludzi do obozów zagłady. Pierwszym

z nich był obóz w Kulmhof – Chełmnie nad Nerem. Powstał on

w Kraju Warty, bezpośrednio włączonym do Niemiec. W obozach

tych, w specjalnie do tego przygotowanych komorach, rozpoczęto

mordowanie ludzi tlenkiem węgla i gazem „Cyklon B”. W ramach

„operacji Reinhardt” utworzono obozy zagłady w Bełżcu, Sobi-

borze, Treblince, Majdanku i Oświęcimiu–Brzezince (Auschwitz

II Birkenau). W obozach tych zaczęto mordować i palić miliony

Żydów. Eksterminacja obejmowała wszystkie grupy: starców,

dzieci, niemowlęta, kobiety i mężczyzn. W jej wyniku do końca wojny

zabito między 5 a 6 milionów Żydów, doszczętnie likwidując stare

społeczności współtworzące przez wieki kulturę i tożsamość Europy.

Raport Jana Karskiego, napisany po rozmowie z przedstawiciela-

mi Żydów, wizycie w getcie warszawskim i obozie tranzytowym

w Izbicy Lubelskiej, był jednym z pierwszych szczegółowych doniesień

o Holocauście, który doszedł do najwyższych przywódców koalicji

alianckiej już w 1942 r. Jak mówił sam emisariusz, reakcja zachod-

niego świata była znikoma. Plan ratowania Żydów nie mieścił się

w głównych założeniach strategicznych aliantów. Na pierwszym

miejscu stała dla nich konieczność wygrania wojny. Ratowanie

Żydów nie przybliżało jej końca. Wśród społeczeństw – świadków

Zagłady żydowskiej, reakcje były różne. Niemcy wykorzystywali

często ukryte przedwojenne antagonizmy do podsycania pogromów

lub wydawania Żydów. Kary za ich ukrywanie lub pomoc były na

terenie Polski niezwykle ostre. Obejmowały karę śmierci nie tylko

dla ukrywającego, ale też dla całej rodziny, a czasami wioski bądź

kamienicy. Mimo tego w społeczeństwie polskim znaleźli się bo-

haterowie, którzy ratowali Żydów. W ramach Polskiego Państwa

Podziemnego powstała Rada Pomocy Żydom – ŻEGOTA. Za swoje

bohaterstwo ratujący Żydów po wojnie otrzymali tytuł i medal

Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata. Prestiż tego odznaczenia

nie wiąże się z pieniędzmi czy sławą, ale z podkreśleniem huma-

nitaryzmu ludzi niosących pomoc żydowskim współmieszkańcom.

Do dziś odznaczonych w ten sposób zostało ponad 6 tys. polskich

obywateli i ich rodzin. Wśród nich między innymi Jan Karski i Irena

Sendlerowa. Mimo tych wysiłków Zagładę Żydów zatrzymał dopiero

koniec wojny. Holocaust do dziś pozostaje symbolem przemysłowe-

go podejścia do śmierci i braku poszanowania człowieczeństwa.

OSTATECZNE ROZWIĄZANIE KWESTII ŻY-

DOWSKIEJ

OSTATECZNE ROZWIĄZANIE KWESTII ŻYDOWSKIEJ 16

Litzmannstadt Getto (fot. Archiwum Państwowe w Łodzi)

Jesienią 1942 r. zbliżał się termin wyjazdu Jana Karskiego,

kuriera i emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego,

w kolejną misję. Jej celem miało być przewiezienie raportów

i informacji na temat sytuacji politycznej, militarnej

i społecznej w Polsce pod okupacją. Adresatem raportu

był Rząd Polski na emigracji. Wyprawa zapowiadała się

na długą i niebezpieczną. Tym razem Karski musiał dostać

się przez okupowaną Europę do Londynu. Karski widział

się z przedstawicielami stronnictw politycznych, Armii

Krajowej i Delegatem Rządu na Kraj. Zbierał informacje

i wiadomości, które miał zabrać na zachód. Wśród wie-

lu rozmów doszło również do propozycji spotkania się

z przedstawicielami polskich Żydów. Emisariusz zgodził

się bez wahania. Wydarzenie to na zawsze zmieniło życie

Jana Kozielewskiego i do końca związało go z historią

narodu żydowskiego.

Do spotkania doszło w mieszkaniu w kamienicy przylega-

jącej do warszawskiego getta. Rozmówcami Karskiego

byli Menachem Kirszenbaum, delegat syjonistów, oraz

Leon Fajner z Bundu. To, co usłyszał od nich, było wstrząsa-

jące. Obozy zagłady, gazowanie ludzi, getto i warunki

w nim panujące, choroby, głód i powszechna śmierć, to

wszystko było przerażające. Trudno było w to uwierzyć

nawet w warunkach wojny. Karskiemu zaproponowano

wejście do getta i zobaczenie warunków w nim panujących

na własne oczy. „…Miałem o tym powiadomić świat. Relacja

miała być czymś więcej niż tylko powtarzaniem słów moich

rozmówców. Zaproponowali, abym udał się do getta…”.

Kurier wraz z Feinerem weszli do getta tunelem łączącym

kamienicę „aryjską” przy Muranowskiej 6 z „żydowską”

przy Muranowskiej 7.

„[...] Przede wszystkim odniosłem wrażenie, że cała ludność

dzielnicy z jakiegoś powodu znalazła się na ulicy. Idąc

chodnikiem, potykaliśmy się o kobiety, mężczyzn i dzie-

ci. Byli ubrani tak nędznie, że nasze ubrania wydały mi

się jakimiś strojami wieczorowymi. Byli wychudzeni,

głodni i chorzy. Siedzieli na ziemi, usiłując żebrać lub

coś sprzedać. Jakieś nędzne resztki tego, co im pozos-

tało. Niekiedy przedmioty wręcz surrealistyczne. Jakaś

kobieta trzymała przed sobą abażur lampy. Chłopiec

obok niej wyciągał przed siebie karafkę w kształcie ryby

i puste blaszane pudełko po paście do butów „Kiwi”. Mijali nas

ludzie o dzikim spojrzeniu błyszczących od gorączki oczu. Gdzieś

biegli, śpieszyli się. Czegoś gwałtownie szukali. Może – kogoś.

W powietrzu wisiało nienaturalne napięcie, chorobliwa aktywność,

jakby przedśmiertne pobudzenie. Swoją sztuczną ruchliwością

i zabieganiem chcieli oszukać śmierć? Panował smród.

Ulice były niesprzątane. Rynsztoki wypełnione fekaliami.

I trupy. Nagie trupy... Wyjrzałem przez okno. Środkiem ulicy

szło dwóch młodych Niemców w mundurach. Byli wysocy,

wysportowani. Jeden z nich trzymał w ręku pistolet. Ulica

była pusta. Wodził wzrokiem po oknach. Przystanęli. Ten

z pistoletem uważnie wpatrywał się teraz w jakiś punkt.

Uniósł broń i starannie wycelował. Padł strzał. Doleciał

nas brzęk szkła i rozpaczliwy okrzyk bólu. Strzelający uniósł

rękę w geście satysfakcji. Jego kolega zamaszyście pok-

lepał go po plecach. Następnie ruszyli wolnym krokiem

w kierunku bramy wyjściowej getta. Gestykulowali, śmiali

się, coś do siebie głośno mówili[...]“. Karski dwa razy dostał

się do getta. To, co widział, ciężko było mu opisać. Często

powtarzał : „To był inny świat”. Każdy mieszkaniec getta

praktycznie żył na ulicy. Żydzi, aby dostać cokolwiek, co

mogliby zamienić na jedzenie, żebrali lub sprzedawali

zupełnie bezużyteczne rzeczy. Wszystko po to, aby żyć.

Płacz, głód. Według Jana Karskiego to, co zobaczył,

było rodzajem piekła. Gdy tylko na ulicach pojawiali się

niemieccy oficerowie, zapadała cisza. W powietrzu czuć

było strach. Oficerowie często bez zastanowienia strzelali

do przypadkowych ludzi. Na ulicach codziennie umierały

dziesiątki, nawet setki Żydów.

Mając informacje od przedstawicieli Żydów o obozach

zagłady, Jan Karski zdecydował się jeden z nich zobaczyć.

Dzięki kontaktom Armii Krajowej stało się to możliwe.

Emisariusz miał wejść do obozu zagłady w Bełżcu, jednak

JAN KARSKI W GETCIE WARSZAWSKIM I OBOZIE

W IZBICY LUBELSKIEJ

KAMILA WESOŁA

JAN KARSKI W GETCIE WARSZAWSKIM I OBOZIE W IZBICY LUBELSKIEJ 18

dotarł około 50 km bliżej do obozu tranzytowego w Izbicy

Lubelskiej. Było to miejsce, w którym tysiące Żydów były

przetrzymywane przed wysłaniem ich do komór gazowych

Bełżca i Sobiboru. Warunki w obozie były tragiczne,

w tym miejscu nikt już nie oczekiwał niczego dobrego,

a Żydzi byli traktowani jak bydło. Emisariusz miał się tam

dostać przebrany w mundur strażnika ukraińskiej formacji

pomocniczej SS. Przez cały czas towarzyszył Karskiemu

inny strażnik, który dostarczył mundur i niezbędne doku-

menty. Operacja została starannie przygotowana. Obóz

leżał w odległości około dwóch kilometrów od sklepu

żelaznego, w którym Karski spotkał się ze strażnikiem.

„[...]Uderzyła nas fala fetoru. Dochodziliśmy. Przed nami

wyłoniła się brama. Obóz, jak się zorientowałem, obe-

jmował teren około półtora kilometra kwadratowego

płaskiego terenu. Otoczony był solidnym ogrodzeniem

z drutu kolczastego, rozpiętego kilkoma rzędami pomiędzy

drewnianymi słupami. Ogrodzenie miało ponad dwa i pół

metra wysokości. Po zewnętrznej stronie przechadzały

się patrole w odstępach około pięćdziesięciometrowych.

Po stronie wewnętrznej strażnicy z bronią stali co jakieś

piętnaście metrów.Za drutami stało kilkanaście baraków.

Przestrzeń pomiędzy nimi wypełniał gęsty, falujący tłum.

Więźniowie tłoczyli się, przekrzykiwali. Z kolei strażnicy

starali się utrzymywać ich we względnym porządku. Po

lewej stronie od bramy […] był tor kolejowy, a właściwie

rodzaj rampy. Prowadził od niej do ogrodzenia chodnik zbity

z desek. Na torowisku stał pociąg złożony z około trzydzi-

estu wagonów towarowych. Były brudne i zakurzone. [...]

Tłum pulsował jakimś obłędnym rytmem. Wrzeszczeli,

machali rękami, kłócili się i przeklinali. Zapewne wiedzieli,

że niedługo odjadą w nieznane, a strach, głód i prag-

nienie potęgowały uczucie niepewności i zwierzęce-

go zagrożenia. Ludzie ci zostali wcześniej ograbieni

z całego skromnego dobytku, jaki im pozwolono zabrać

ze sobą w tę podróż. Było to pięć kilogramów bagażu. […]

Pobyt w obozie nie trwał długo. Zazwyczaj nie dłużej niż cztery

dni. Potem pakowano ich w wagony na śmierć. Podczas pobytu

w obozie prawie nie otrzymywali jedzenia. Zdani byli

na własne zapasy. Baraki obozowe mogły pomieścić

mniej więcej połowę więźniów. Drugie tyle pozostawało

na dworze. Powietrze wypełniał odór ludzkich odchodów,

potu, brudu i zgnilizny […]”.

Żydzi „pakowani” byli do wagonów przeznaczonych na

transport koni i wywożeni na pewną śmierć. Sposób,

w jaki traktowano ludzi, był przerażający! Kurier widząc,

co dzieje się z Żydami w obozie tranzytowym, jeszcze

bardziej zapragnął doprowadzić swoją misję do końca

i zainspirować aliantów do specjalnych działań, które

powstrzymałyby zagładę.

Myślę że Misja Jana Karskiego, choć przez niego uznana

za nieudaną, była próbą ratowania moralności ludzkości

w trakcie piekła wojny, a - co za tym idzie - być może jedną

z najważniejszych w historii XX wieku.

Klub Kuriera na terenie getta warszawskiego, Umschlagplatz

W połowie czerwca 1943 r. Jan Karski przybył do Stanów

Zjednoczonych, aby przedstawić prezydentowi USA

Franklinowi D. Rooseveltowi oraz wpływowym środo-

wiskom amerykańskim swój raport. Wydawało się, że

przyjeżdża tam tylko na krótką misję dyplomatyczną.

Okazało się, że został do swojej śmierci w 2000 r. Na

spotkanie z prezydentem Rooseveltem emisariusz mu-

siał czekać ponad miesiąc, do 28 lipca. Przez ten czas,

Karski mieszkał w ambasadzie RP w Waszyngtonie — był

gościem ambasadora Jana Ciechanowskiego. Wtedy też

Karski spotkał się z najważniejszymi amerykańskimi po-

litykami i wpływowymi członkami diaspory żydowskiej,

m.in. Felixem Frankfurterem, sędzią Sądu Najwyższego.

Celem spotkań było zwrócenie uwagi na dramatyczną

sytuację narodu żydowskiego w okupowanej Polsce. Nie-

stety relacje Karskiego przyjmowano z niedowierzaniem.

Wreszcie 28 lipca ambasador Polski dostał przy śniadaniu

list informujący, że prezydent Roosevelt chce widzieć jego

i Jana Karskiego u siebie jeszcze tego samego dnia. Kar-

ski wytłumaczył Rooseveltowi całą sytuacje związaną

z eksterminacją Żydów. Mimo braku większego zaintereso-

wania ze strony prezydenta, Roosevelt zrobił na młodym

emisariuszu ogromne wrażenie. Miał poczucie, że staje

i składa raport przed „panem ludzkości”. Po spotkaniu

z prezydentem Karski wrócił do Londynu, aby zdać relację

ze swojej misji. Tam okazało się, że został rozszyfrowany

przez Niemców, co uniemożliwiło mu zaplanowany już

powrót do kraju. Postanowiono, że Karski wróci do USA

już jako jawny pracownik ambasady RP. W Stanach miał

napisać książkę, która przybliży sprawę polską obywatelom

amerykańskim i poruszy opinię publiczną.

Książką tą stało się Tajne Państwo (Story of a Secret State).

Karski opowiadał w niej o Polskim Państwie Podziemnym

i swoich akcjach. Książka szybko stała się bestsellerem

i została przetłumaczona na wiele języków. W Polsce zos-

tała wydana dopiero w 1999 r. Po wojnie Karski brał udział

w tworzeniu archiwum prezydenta Herberta Hoovera,

dzięki któremu ocalały materiały placówek dyplomaty-

cznych państw będących po wojnie pod radziecką strefą

wpływów, między innymi polskich. Praca ta niezwykle

ważna jest mało doceniana i mało znana.

Następnie podjął studia dyplomatyczne na Georgetown

University i obronił pracę doktorską w 1952 r. Przez kole-

jne 40 lat wykładał tam na Wydziale Służby Zagranicznej

stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. Wychował

m.in. takich wybitnych amerykańskich polityków jak Bill

Clinton, późniejszy prezydent USA, czy Stephen Mull,

obecny ambasador USA w Polsce. W tym czasie Kar-

ski napisał także obszerną monografię zatytułowaną

The Great Powers & Poland, 1919-1945.

W 1965 r. ożenił się z Polą Nireńską, wybitną polską

tancerką i choreografką pochodzenia żydowskiego. Aż

do swojego udziału w filmie Shoah tylko nieliczni wiedzieli

o jego wojennej misji. Sam Jan Karski uważał, że jego misja

była nieudana, więc nie było się czym chwalić. Dopiero

po premierze Shoah świat odkrył niesamowitą historię

polskiego emisariusza. Jan Karski zmarł w Waszyngtonie

13 lipca 2000 r. Został pochowany obok swojej żony na

waszyngtońskim cmentarzu Mont Olive. Podczas pogrzebu

hołd Karskiemu oddali m.in. prezydent USA Bill Clinton oraz

prezydent RP Aleksander Kwaśniewski. W kwietniu 2012 r.

legendarny emisariusz został pośmiertnie uhonorowany

przez Baracka Obamę Medalem Wolności, najwyższym

cywilnym odznaczeniem w USA przyznawanym tylko raz

do roku za wybitne zasługi dla USA i pokoju światowego.

29 maja 2012 r. w Białym Domu w imieniu Jana Karskiego

z rąk Baracka Obamy Medal Wolności odebrał Adam Daniel

Rotfeld, były minister spraw zagranicznych RP.

JAN KAR—SKI

W USA

JAN KARSKI W USA20

BARTEK GAWINEK


02 -03.2013

Początek realizacji projektu „Jan Karski — Klub Kuriera”.

Przeprowadzenie przez Centrum Dialogu im. Marka

Edelmana serii zajęć przybliżających ideę Klubu Kuriera

i postać Jana Karskiego. Z blisko 500 uczniów pięciu łódzkich

liceów: XIII LO im. Marii Piotrowiczowej, XXIV LO im. Marii

Skłodowskiej-Curie, Liceum Uniwersytetu Łódzkiego im.

Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, Liceum Centrum

Szkół Mundurowych w Łodzi i III LO im. Tadeusza Kościuszki,

którzy przyszli na zajęcia „Nazywał się Karski. Jan Karski”,

do działalności w klubie zgłosiło się 80 uczniów.

FACEBOOK.COM/KLUBKURIERA

DZIAŁALNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE KLU — BU KURIERA 2013 ROK

docs.google.com/gview?url=http://

pliki.centrumdialogu.com/STATUT.pdf&-

chrome=true

04.2013

Wyjazd członków Klubu Kuriera do Warszawy. Zwiedzanie

wystawy w Żydowskim Instytucie Historycznym. Przej-

ście z przewodnikiem ŻIH Janem Jagielskim obszaru getta

warszawskiego.

www.youtube.com/watch?feature=play-

er_embedded&v=EdEbEdgGBqk

8.04.2013

Uroczysta inauguracja funkcjonowania Klubu Kuriera

w Sali Lustrzanej Pałacu Poznańskich (Muzeum Miasta Łodzi).

Rozdanie identyfikatorów, zaprzysiężenie statutu. Pomoc

w montowaniu i ustawieniu wystawy

„Jan Karski – Człowiek wolności”.

http://www.youtube.com/watch?feature=play-

er_embedded&v=dIniFCB38Go

DZIAŁALNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE KLU BU KURIERA 2013 ROK22

04-05.2013

Cykl szkoleń dla członków Klubu Kuriera z umiejętności

przeprowadzania wywiadu ze świadkami historii.

Szkolenia odbywały się co tydzień w soboty w sali

im. Marka Edelmana w Muzeum Miasta Łodzi. Zajęcia

prowadził Igor Rakowski-Kłos.

www.centrumdialogu.com/pl/klub-kurier-

a/1017-99-urodziny-jana-karskiego-relacja

www.centrumdialogu.com/pl/klub-kurier-

a/1038-pocztowki-klubu-kuriera

http://www.youtube.com/watch?feature=play-

er_embedded&v=BlBO6GrySKE

http://www.centrumdialogu.com/pl/

klub-kuriera/1007-klub-kuriera-na-szkole-

niu-dziennikarskim

24.04.2013

99 urodziny Jana Karskiego – Członkowie Klubu Kuriera

wyszli z inicjatywą przeprowadzenia serii wydarzeń w prze-

strzeni miasta upamiętniających ich patrona. Składały

się na nie: I turniej w piłce nożnej o Puchar Klubu Kuriera,

zajęcia o Janie Karskim na przerwach w szkołach członków

Klubu oraz urodziny Jana Karskiego na rynku Manufaktury

połączone z częstowaniem łodzian ciastem i informowan-

iem o legendarnym emisariuszu.

05.2013

Wyjazd członków Klubu Kuriera szlakiem misji Jana Kar-

skiego do Izbicy Lubelskiej i Bełżca.

Wysyłanie pocztówek Klubu Kuriera – Z każdego wyjazdu

Klub Kuriera przesyłał swoim sympatykom, partnerom

i sponsorom wiadomość o miejscu, w którym podążał

szlakiem Jana Karskiego. Pocztówki trafiły między innymi

do Prezydenta RP, MSZ i MEN, Pani Prezydent Łodzi, polskich

ambasad i szkół polonijnych, ale również do Ocalałych

z Holocaustu i Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.

Poza pozdrowieniami i informacjami Kurierzy wysyłali kartki

w sprawach, które ich poruszały, np. do ambasady Turcji

w sprawie brutalnego tłumienia manifestacji w Stambule,

do ONZ w sprawie zakończenia konfliktu w Syrii czy do

ambasady Rosji w sprawie dzieci z leningradzkiego dworca.

W pierwszym etapie projektu rozesłaliśmy blisko 400 kartek.

DZIAŁALNOŚĆ I FUNCJONOWANIE KLU BU KURIERA 2013 ROK 23

06.2013

Wyjazd członków Klubu Kuriera szlakiem misji Jana Kar-

skiego do Krakowa, wizyta z przewodnikiem w Muzeum

Armii Krajowej.

07.2013

Wyjazd członków Klubu Kuriera szlakiem misji Jana Karskiego.

Wyjazd trzydniowy. Dojazd do Nowego Sącza, odnalezienie

szpitala, z którego ratowany był w 1940 r. Jan Karski. Dojazd

do Piwnicznej. Marsz szlakiem Kurierów Beskidzkich i Jana

Karskiego w paśmie Eliaszówki, nocleg w górach, dojazd do

Zakopanego, zajęcia o Kurierach Tatrzańskich w Muzeum

Tatrzańskim im. Tytusa Chałubińskiego.

08-09.2013

Tworzenie i wydanie broszury edukacyjnej o Janie Karskim.

07-08.2013

Organizacja i prowadzenie gry miejskiej „Mission Karski. Jan

Karski” w Parku Ocalałych w Łodzi, dla mieszkańców miasta.

09.2013

Początek II etapu projektu „Jan Karski. Klub Kuriera”. Wyjście

z ideą Klubu na teren województwa łódzkiego. Przeprow-

adzanie zajęć edukacyjnych o Janie Karskim przez członków

Klubu Kuriera, zachęcanie do tworzenia oddziałów Klubu

Kuriera poza Łodzią.

www.youtube.com/watch?feature=play-

er_embedded&v=xg-HV9QJkig

www.youtu.be/8hHFAOv6G3M

www.centrumdialogu.com/pl

/swiadkowie-historii

04-07.2013

Wywiady ze świadkami historii – Od początku powsta-

nia projektu jego główną ideą była chęć skontaktowania

i umożliwienie rozmowy młodym Kurierom ze świadka-

mi historii. Rolą osób organizujących Klub było również

zainspirowanie członków Klubu do rozmów o przeszłości

swoich rodzin i otoczenia. Od kwietnia po przejściu szko-

lenia młodzież zaczęła przeprowadzać, rejestrować

i publikować wywiady ze świadkami historii.

24 DZIAŁALNOŚĆ I FUNCJONOWANIE KLU BU KURIERA 2013 ROK

1

2

3

4

5

6

7

8

III Rzesza

ZSRR

4

25

8

7

3

1

6

Warszawa

Koszyce

Budapeszt

Berlin

Paryż

Angers

Giblartar

Londyn

1

2

3

4

5

6

7

8

Klub Kuriera na kopcu Karskiego w Parku Ocalałych

Misje Jana Karskiego w latach 1940 – 1943

1 misja Jana Karskiego 01-02.1940 r.

2 misja Jana Karskiego 04.1940 r.

4 misja Jana Karskiego 10/11.1942 r.

Misja Jana Karskiego w USA, 1943 r.

10-12.2013

Jednym z najważniejszych celów, dla których powstał Klub

Kuriera, było przekazywanie wiadomości o Janie Karskim

przez członków Klubu swoim rówieśnikom. Zadanie młodzież

wykonała doskonale. W październiku 2013 r. rozpoczęliśmy

serię wykładów o Janie Karskim. Dzięki swojej intensywnej

działalności Klub Kuriera dostał ze strony Muzeum Historii

Polski zaproszenie do współpracy przy organizacji Dni

Karskiego w Toruniu. Ola Stankiewicz, Paulina Kołodziej,

Marta Nowak i Ola Kołodziej poprowadziły w bibliotece

Wydziału Prawa Uniwersytetu im. M. Kopernika zajęcia

dla stu licealistów z Torunia. Dzięki temu doświadczeniu

zdobyliśmy przekonanie, że również z tym zadaniem Klub

Kuriera może sobie poradzić.

W okresie od listopada 2013 r. do kwietnia 2014 r. roku

członkowie Klubu przeprowadzili zajęcia dla blisko 5000

uczniów i dorosłych z Łodzi i województwa łódzkiego.

Większość członków Klubu miała szanse zmierzyć się z tym

trudnym zadaniem. Kurierzy prowadzili zajęcia początkowo

w swoich szkołach dla uczniów wszystkich klas pierwszych.

Z czasem zaczęli być zapraszani do placówek edukacyjnych

w całym mieście. Na wykładach mieliśmy doskonałą fre-

kwencję. Członkowie Klubu znaleźli wspólny język ze swoimi

słuchaczami, a ich odwaga w podejmowaniu trudnego

wyzwania zjednywała im sympatię i podziw słuchaczy.

Bardzo zależało nam, aby dotrzeć z informacją o Janie

Karskim do mniejszych miejscowości. W ramach projektu

odwiedziliśmy między innymi szkoły i internaty w: Pabian-

icach, Ozorkowie, Białej Rawskiej i Zgierzu. Szczególnie

w małych miejscowościach reakcja na wykłady młodych

członków Klubu Kuriera była entuzjastyczna. Dzięki tym

doświadczeniom młodzi Kurierzy uwierzyli w siebie i zro-

zumieli, że są wstanie robić wielkie rzeczy.

01-04.2014

Sejm Rzeczpospolitej Polskiej, oddając hołd naszemu

patronowi, uznał rok 2014 rokiem Jana Karskiego. Teraz

wszystkie oczy skierowały się na jego postać. Początek

roku 2014 r. to zintensyfikowanie wszystkich działań Klubu

Kuriera, prowadzących do uczczenia 100 rocznicy urodzin

www.youtube.com

/watch?v=sNCwb3hsZuM


Doskonałym przykładem innej narracji historycznej jest

Biografia Bohatera, utwór hip-hopowy o Janie Karskim.

Autorem tekstu i wykonawcą jest Oskar Śliwiński. Piosenka

zrobiła już karierę i doskonale przybliża słuchaczom patrona

Klubu. Była puszczana w radiostacjach i telewizji. Oskar

i Darek Grzybowski wykonywali utwór między innymi w

takich instytucjach jak Muzeum Powstania Warszawskiego,

Centrum Dialogu im. Marka Edelmana czy Fabryka Oskara

Schindlera w Krakowie.

Jana Karskiego, przypadającej 24 kwietnia 2014 r. Dzięki

możliwościom nowej siedziby Centrum Dialogu w Parku

Ocalałych mogliśmy zacząć zapraszać łodzian na nasze

zajęcia. W ramach współpracy z Muzeum Historii Polski

wyjeżdżaliśmy na Dni Karskiego do Zduńskiej Woli, Piotrkowa

Trybunalskiego i Tomaszowa Mazowieckiego. O Karskim

dowiedziały się kolejne tysiące ludzi.

Blisko roczna działalność Klubu zaowocowała zaintereso-

waniem ze strony mediów i instytucji kultury w mieście

i kraju. We współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji

i Wojewódzkim Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli pod-

jęliśmy dialog również z edukatorami i nauczycielami. Nasze

doświadczenia w budowie i prowadzeniu Klubu Kuriera

przedstawialiśmy tym grupom na konferencji w Sulejówku

i w Warszawie w Muzeum Historii Żydów Polskich. W Łodzi

wykładami o Klubie Kuriera objęliśmy nauczycieli z całego

województwa. Z wykładami docieraliśmy również do takich

grup jak seniorzy czy głusi, dla których poprowadziliśmy

wykład z tłumaczem migowym. Zadaniem młodzieży

w 2014 r. było pokazanie Jana Karskiego w inny sposób,

wykorzystując do tego swoje talenty i pasje. Dzięki inic-

jatywie młodzieży udało się nam przeprowadzić kilka

wywiadów z serii „Znałem Karskiego” między innymi

z prezydentem Markiem Czekalskim, redaktorem Michałem

Fajbusiewiczem czy wnukiem Zbigniewa Rysia (żołnierza

AK, który odbijał Karskiego) Sebastianem.

www.youtube.com/

watch?v=23LP72NDo3A

www.youtube.com

/watch?v=nirX8zIADp8

www.centrumdialogu.com/pl/ja-i-karski

DZIAŁALNOŚĆ I FUNCJONOWANIE KLU BU KURIERA 2013 ROK 27

23-27.04.2014

W tych dniach w Łodzi miasto i jego mieszkańcy obchodzili

urodziny jednego z najwybitniejszych swoich obywateli.

Klub Kuriera brał udział we wszystkich wydarzeniach

z tym związanych. Część z nich inspirował, a część tworzył.

Przedstawiamy niektóre z nich:

- 23 kwietnia o godz. 17 rozpoczęliśmy na rynku Manufaktury

happening „Urodziny Jana Karskiego na ul. Karskiego 5”.

Kurierzy zdmuchnęli 100 świeczek na zrobionych przez

siebie ciastach i ruszyli w tłum łodzian, opowiadając im

o Janie Karskim i zapraszając na urodzinowe wydarzenia.

05 -12.2014

Klub Kuriera po raz drugi w swojej historii otrzymał dotację

na swoją działalność z programu Muzeum Historii Polski

„Patriotyzm Jutra”. Dzięki temu mogliśmy zaplanować

nasze zadania na cały 2014 r. Przed nami kolejne wyjazdy

szlakiem Jana Karskiego, udział i pomoc w organizacji rajdu

członków stowarzyszenia Harley Owners Polska szlakiem

Karskiego po Europie, stworzenie citylightów na przystanki

autobusowe w Łodzi, wydanie kolejnej broszury edukacy-

jnej i zrobienie filmu o Janie Karskim dla osób głuchych.

Dzięki inicjatywie i pomysłom Kurierów przyszłość Klubu

jest pełna pomysłów, historii i przygody.

- 24 kwietnia rozpoczęliśmy dzień mszą świętą w kościele

Podwyższenia Krzyża Świętego, w którym ochrzczony był

Jan Karski. Kolejnym punktem dnia było wmurowanie

z inicjatywy Klubu Kuriera tablicy z informacją o absolwencie

szkoły Janie Karskim. Tablica została ufundowana przez

panią europoseł Joannę Skrzydlewską. Tego szczególnego

dnia Kurierzy pomagali również przy organizacji wizyty

Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego w Centrum

Dialogu im. Marka Edelmana, przeprowadzali wywiady

z gośćmi wydarzeń rocznicowych (np. prof. Marianem

Drozdowskim) i uczestniczyli w premierze spektaklu Emisariusz.

- 27 kwietnia był dniem przeznaczonym dla Klubu Kur-

iera. Zorganizowaliśmy tego dnia koncert Oskara Śli-

wińskiego i Darka Grzybowskiego oraz Oli Malickiej

i zespołu Bezmiar. Wszyscy artyści inspirowali swoje występy

postacią Jana Karskiego. Obok koncertu przeprowadziliśmy

zajęcia „O Karskim inaczej…”. Opowiedzieliśmy łodzianom

o działalności Klubu, pokazaliśmy, jak inaczej można opo-

wiadać o historii, wykorzystując do tego komiksy, filmy

rysunkowe i muzykę.

www.youtube.com/

watch?v=wi7FtdHb-iA


BIO—GRAFIA

BOHATERARok 2014 niech cały świat się dowie O bohaterze, co Jan Karski się zowie

Który walczył o moralność ludzkości By każdy na świecie mógł się cieszyć z wolności

On zawsze dążył do samego końca By naród żydowski mógł oglądać wschody słońca

Wzór patrioty i katolika Pamięć o takich ludziach zbyt szybko zanika

Życie pełne przygód jak z filmów o Bondzie Niech każdy w siedzeniu wygodnie zasiądzie

Gdyż chcę, byś się skupił słuchaczu drogi Bo jak o nim usłyszysz, zwiotczeją ci nogi

Łódź – tam się jego przygoda zaczyna To tutaj mieszkała jego rodzina

Matka zaszczepiła w nim dwie wartości. By do państwa i religii nie wstydzić się miłości

Pierwszego września o 5 rano Dywizjon Karskiego zbombardowano

Gdy napotkał oddział wojska radzieckiego Wraz z batalionem trafił do obozu jenieckiego

Nasz Bond, udając zwykłego żołnierza - dzięki jeńców wymianie – do Niemiec zmierza

Lecz przez to, że nasz Janek był całkiem żwawy Wyskoczył z pociągu i biegł do Warszawy

Niedługo potem w roli emisariusza Karski złożyć raport do Angers wyrusza

Talenty Janka wnet dostrzegł Rząd Nie skorzystać z jego usług – to byłby błąd

Niecały rok później przez Niemców schwytany Bity, gnębiony torturowany

By tajne informacje im wyjawił On okupanta z kwitkiem odprawił

Wolał życie oddać, niż ojczyznę zdradzić Na to mógł tylko jedno poradzić

Żyletkę z buta do żył przystawił Na nasze szczęście się nie wykrwawił

Odratowany, odbity z rąk wroga A do końca misji wciąż długa droga

Kolejnym zadaniem Kuriera naszego Była obserwacja getta warszawskiego

To co tam ujrzał – nie do opisania Postanowił podjąć wszelkie starania

By wyrwać ludzi z tego piekła Lecz przywódców aliantów historia nie urzekła

Znikąd pomocy, zero reakcji Odmowa współpracy nie dała satysfakcji

Do Stanów wyjechał kolejny raport złożyć Liczył, że da radę zagładzie kres położyć

Lecz na niego samego to za duże wyzwanie Mimo to do celu dążył nieprzerwanie

Książka Tajne Państwo bestsellerem się stała Wszystko, co przeżył, opisała

W Stanach pozostał do końca swych dni Lecz nieudana misja jak się śniła, tak się śni

Mimo porażki, dla nas zwycięski Musimy potrafić, wyciągać wnioski z klęski

Po to właśnie powstał Klub Kuriera By przedstawić wam biografię Bohatera

DAWID MICHALSKI

WOŁANIE O PO —

MOC

nie pierwszy nie ostatni

raz

nie ostatni nie pierwszy

człowiek

krzyczał głośno zbrodnia

– oficerowie, żydzi!

odpowiedział mu dym

całopalny…

milczenie historii

jest inne niż

wiatr

przemija

biegnie dalej na przód

nie patrzy

ale też

rozwiewa wszystko

w zapomnienie

nieskończona recytacja

słowa rzucone na wiatr

słowa rzucone w wir losu

tylko echo

siedząc nad jeziorem wyobraźni

łapie dziś na wędkę

po tylu latach

ścinki prawdy

każdy ma tu swą misję

– co pan gadasz…

lecz nie każdy będzie bohaterem

DAWID MICHALSKI

Adrian Skrzypczak

Adrianna Krysiak

Aleksandra Forysiak

Aleksandra Kołodziej

Aleksandra Polit

Aneta Wituła

Anita Naumiec

Anna Wyrwał

Bartek Gawinek

Bartek Maciaszczyk

Daniel Drozd

Darek Grzybowski

Daria Wasilewska

Dawid Michalski

Dominika Sułat

Eliza Sierocińska

Ernest Hejna

Ewelina Korzeniowska

Filip Chrzuszcz

Iga Lewandowska

Iza Hajdenrajch

Jakub Gawroński

Jan Golec

Justyna Tomaszewska

Justyna Tomczyk

Kamil Augustyniak

Kamila Wesoła

Karolina Cichocka

Karolina Pakowska

Karolina Tabaczkiewicz

Katarzyna Kęska

Katrzyna Cłapińska

Konrad Woźniak

Krzysztof Iwański

Łukasz Makowski

Maciej Maks

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

III LO im. Tadeusza Kościuszki w Łodzi

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata




pozyskiwanie funduszy na działalność Klubu Kuriera




ZSO im. Stanisława Staszica w Zgierzu

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi


specjalista PR

opiekunka grup podczas wyjazdów





XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi


IV LO im. Emilii Sczanieckiej w Łodzi


rzecznik Klubu Kuriera










grafik Klubu Kuriera



UCZESTNICY KLUBU KURIERA

XXV LO im. Stefana Żeromskiego w Łodzi







specjalista PR








XXI LO im. Bolesława Prusa w Łodzi

koordynacja materiałów graficznych







XXI LO im. Bolesława Prusa w Łodzi

III LO im. Tadeusza Kościuszki w Łodzi




ZSO im. Stanisława Staszica w Zgierzu





koordynator projektu



Magda Sobczyk

Maja Krauze

Marta Furman

Marta Nowak

Martyna Kosińska

Mateusz Frankowski

Mateusz Robaszkiewicz

Michał Adamiak

Michał Kacperczyk

Michał Nowak

Mikołaj Tarnowski

Monika Tanas

Natalia Florczak

Natalia Gryzio

Natalia Kaźmierczak

Natalia Święcicka

Natalia Żurowska

Ola Forysiak

Ola Maciążak

Ola Malicka

Ola Stankiewicz

Ola Suchocka

Oriana Skriwus

Oskar Śliwiński

Patrycja Bobowicz

Patryk Pazik

Paulina Kołodziej

Piotr Weśka

Radek Głowacz

Roksana Adamus

Roksana Nowacka

Sebastian Nasalski

Sylwia Lasuń

Szymon Pawlak

Viktoria Marszałek

Wojtek Szydziak

UCZESTNICY KLUBU KURIERA

KSIĄŻKIEmisariusz. Własnymi słowami, Jan Karski, Maciej Wierzyński, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

Honorowi obywatele miasta Łodzi, red. Krystyna Stołecka; przekł. na jęz. ang. John Crust, Łódź: Urząd Miasta Łodzi, 2006.

Jan Karski — doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, red. Elżbie-ta Muszyńska, Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1996.

Jan Karski: powieść, Yannick Haenel; przekł. Magdalena Kamińska-Maurugeon, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010.

Karski, Andrzej Żbikowski, Warszawa: Świat Książki, 2011. Karski: opowieść o emisariuszu, E. Thomas Wood, Stanisław M. Jankowski; Kraków: Wydaw. Baran i Suszczyński: Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka, 1996.

Karski: raporty tajnego emisariusza, Stanisław M. Jankowski, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2009.

Misja ostatniej nadziei, Jerzy Korczak, Warszawa: „Volumen”, 1992.

Polska powinna stać się pomostem między narodami Europy Zachodniej i jej wschodnimi sąsiadami, Jan Karski, Łódź: Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, 1997.

Tajna dyplomacja Churchilla i Roosevelta w sprawie Polski: (1940-1945), Jan Karski, Lublin: Wydaw. Uniw. M. Curie-Skłodowskiej, 1995.

Tajne państwo: opowieść o polskim podziemiu, Jan Karski; oprac. Waldemar Piasecki, Warszawa: „Twój Styl”, 1999.

Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945: od Wersalu do Jałty, Jan Karski; Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1998.

ARTYKUŁY Z CZASOPISMAmerykanin z polskim sercem, Jan Karski; rozm. Michał Fajbusiewicz, „Dziennik Łódzki”, 1996, nr 146 s.1,16.

Dary od kuriera, Monika Pietras, „Dziennik Łódzki”, 1999, nr 132, s. 7. Determinacja romantyka, Marek Budziarek, „Tygiel Kultury”, 2000, nr 7/9, s. 154-158.

Fragmenty wykładu, Jan Karski, „Kronika Miasta Łodzi”, 1996, z. 2, s. 19-23.Francuska burza wokół Jana Karskiego czyli nieoczekiwane skutki pewnej filmowej fascynacji, Anna Łabędzka, „Dekada Literacka”, 2010, R. 20, nr 1/2, s. 120-125.

Honorowi Obywatele Miasta Łodzi: tajny emisariusz o światowym rozgłosie, „Kronika Miasta Łodzi”, 2000, nr 1, s. 229-231.

Jan Karski: przyczynki do biografii, Jerzy Korczak, „W Drodze”, 1995, nr 12, s. 48-59.

Karski, bohater nieromantyczny, Marcin Dzierżanowski, „Wprost”, 2010, nr 28, s. 43-44.

Karskiego powrót do źródeł, Wiesław Pierzchała, „Wiadomości Dnia”, 2000, nr 123, s. 6.

Koronny świadek Holocaustu: pytanie o odpowiedzialność, Johannes Willms, przekł. z jęz. niem., „Forum”, 2010, nr 7, s. 10-12.

Kurier holocaustu, Marek Budziarek, „Gazeta Łódzka”, 1999, nr 280, s. 7.Lekcja Karskiego, Waldemar Piasecki, „Dziś”, 2005, R. 16, nr 9, s. 39-45.

Lekcja Karskiego: prorok naszych czasów, Adam Boniecki, „Tygodnik Powszechny”, 2010, nr 30, s. 26-27.

Łodzianin w Waszyngtonie, Marek Budziarek, „Tygiel Kultury”, 2002, nr 1/3, s. 204-207.

Miasto mojej młodości, Jan Karski, „Gazeta Łódzka”, 2000, nr 255, dod. Ziemia Obiecana, s. 3.

Między ostrzami potężnych szermierzy, Mariusz Cieślik, „Rzeczpospolita” (W3), 2011, nr 59, s. P16.

Misja ostatniej nadziei, Jerzy Korczak, „W Drodze”, 2000, nr 5, s. 58-68.

Nie przeceniać sojuszy, Jan Karski, rozm. przepr. Paweł Spodenkiewicz, „Kronika Miasta Łodzi”, 1996, z. 2, s. 13-18.

O człowieku przez największe „C”: wspomnienia o Janie Karskim, Aleksander Klugman, „Kronika Miasta Łodzi”, 2007, z. 1, s. 151-159.

O Janie Karskim, Urszula Kozioł, „Odra”, 2010, nr 4, s. 134-135.

Opowieść o Janie Karskim, Wiesław Pierzchała, „Wiadomości Dnia”, 1999, nr 276, s. 11.

Opowieść o Janie Karskim — cz. 1, Marek Budziarek. „Gazeta Łódzka”,1999, nr 229, s. 5, fot.

Opowieść o Janie Karskim — cz. 2, Marek Budziarek, „Gazeta Łódzka”,1999, nr 230, s. 6.

Opowieść o Janie Karskim — cz. 3, Marek Budziarek, „Gazeta Łódzka” 1999 nr 231, s. 5, portr.

Pocięte świadectwo, Claude Lanzmann, rozm. przepr. Anna Napiórkowska, „Gazeta Wyborcza”, 2010, nr 70, s. 12.

Podarowane miastu, Joanna Podolska, „Gazeta Łódzka”, 1998, nr 115, s. 2.Pożegnanie Jana Karskiego, Marek Edelman, „Zeszyty Literackie”, 2000, nr 4, s. 127-128.

Prezentacja państwa podziemnego w rozmowie Jana Karskiego z prezydentem F.D. Rooseveltem 28 lipca 1943 r., Eugeniusz Hull, „Studia Prawnoustrojowe”, t. 1, 2002, s. 171-180.

Prowincja nowoczesnej Europy, Joanna Podolska, „Gazeta Łódzka”, 1996, nr 149, s. 1.

Skarb darowany, Jan Karski, rozm. Joanna Podolska, „Gazeta Łódzka”, 1998, nr 116, s. 4.

Świat nie chciał mu wierzyć, Paweł Spodenkiewicz, „Dziennik Łódzki”, 2000, nr 164, s. 16.

Tylko dzieci, Janku, odkupią winy, Aleksandra Klich, (Historia pewnego kuriera), „Gazeta Wyborcza”, 2010, nr 161, s. 12-13.

Z miasta Łodzi, Jan Karski, rozm. Waldemar Piasecki, „Gazeta Łódzka”, 2000, nr 112, s. 5.

Z miasta Łodzi: (fragment rozmowy z prof. / Janem Kozielewskim-Karskim), rozm. Waldemar Piasecki, „Wędrownik”, 2000, nr 3, s. 54-55.

Żołnierz, dyplomata, uczony, Paweł Samuś, „Kronika - pismo Uniwersytetu Łódzkiego”, 1996, nr 4, s. 14-15.

STRONY INTERNETOWE

www.centrumdialogu.com/pl/klub-kuriera

www.jankarski.org

karski.muzhp.pl

www.jankarski.net/pl

www.sprawiedliwi.org.pl/pl/cms/polscy-sprawiedliwi

BIBLIOGRAFIA

ORGANIZATOR

http://www.centrumdialogu.com/pl/klub-kuriera

http://www.jankarski.org/

http://karski.muzhp.pl/

http://www.jankarski.net/pl

http://www.sprawiedliwi.org.pl/pl/cms/polscy-sprawiedliwi/

ORGANIZATOR

SPONSOR PARTNER

DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW

HONOROWE PATRONATY

PATRON MEDIALNY

Projekt dofinansowany przez Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra”.

Wydarzenie współfinansowane ze środków otrzymanych z Urzędu Miasta Łodzi

Wydawca: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana

Projekt graficzny: Krzysztof Iwański | ivvanski.com

Druk: www.cuddruk.pl

Nakład: 2000 egz.

Centrum Dialogu im. Marka Edelmana

ul. Wojska Polskiego 83

91-755 Łódź

tel. 42 636 38 21

kom. 506 155 911

[email protected]

Dziękujemy Muzeum Miasta Łodzi za pomoc w realizacji projektu i udostępnienie

materiałów edukacyjnych z wydawnictwa „Jan Karski — Powrót bohatera”

ISBN: 978-83-63182-18-2

Documents

Karski broszura