karta i Barok – Styl czy Epoka? · Termin barokowy znany jest te˝ rzemios∏u stolarskiemu, oznacza si´ nim wygi´cie w meblach. Z czasem poj´cie baroku u˝ywano w odniesieniu

Imi´/Pseu do nim....................................................................

Wi tamy Ci´ w ba ro ko wej re zy den cji kró la Ja na III So bie skie go i za pra szamydo wspól ne go od kry wa nia taj ni ków sztu ki ba ro ku.

k a r t y d o z a j ´ ç „ W i l a n ó w p e r ∏ à b a r o k u ”

karta i

Barok – Styl czy Epoka?

{ çwiczenie [

Zanim wyruszymy, chcielibyÊmy dowiedzieç si´, jak rozumiesz s∏owo „barok”?

a. Ca∏a kultura XVII-XVIII w.b. Styl w sztuce od XVII do XVIII w.c. Ekspresyjny nurt w sztuce od 1590 do 1770 roku.

Z czym Ci si´ to s∏owo kojarzy (konkretne dzie∏o, malarz a mo˝e jakiÊ kszta∏t).Narysuj albo napisz!

Termin BAROK pojawi∏ si´

wczeÊniej ni˝ pierwsze zabytki

nowej sztuki. U˝ywany

w jubilerstwie, na okreÊlenie

pewnych gatunków pere∏

o dziwacznych i nieregularnych

kszta∏tach (pr. Barroco, hisz.

Barrueca, ∏ac. verruca, co

znaczy brodawka, skaza,

u∏omnoÊç). Termin barokowy

znany jest te˝ rzemios∏u

stolarskiemu, oznacza si´ nim

wygićie w meblach. Z czasem

pojćie baroku u˝ywano

w odniesieniu do mylàcych

i wykr´tnych wypowiedzi.

Nast´pnie pos∏ugiwano si´ nim

przy odró˝nianiu tego, co by∏o

zgodne z regu∏ami estetycznymi;

od tego, co owym regu∏om

umyka∏o, by∏o nieregularne,

a wić barokowe.

X=x

karty barok.qxd 5/28/09 5:19 PM Page 1


Sztuk´ baroku, obejmujàcà ponad dwa wieki, mo˝na usystematyzowaç natrzy nast´pujàce po sobie tendencje:

1. Okres wczesny, w którym starano si´ dynamizowaç formy nie poprzez ichrozbijanie lecz dzi´ki pi´trzeniu porzàdków, pot´gowaniu. Jest to wyraêniewidoczne w architekturze poprzez nak∏adanie si´ na siebie porzàdków,∏amanie belkowaƒ, rozrywanie przyczó∏ków.

2. Faza odkrywania nowych rozwiàzaƒ, kiedy formy ul´gajà nie tylkodynamizacji, ale wrćz rozbiciu. Jest to okres doÊwiadczeƒ z iluzjài wypróbowanie rozmaitych Êrodków ekspresji; obejmuje II po∏. XVII w.

3. „Wiek XVIII, w którym malarskoÊç zdominowa∏a tektonik´, rozmachi gwa∏townoÊç zacz´∏y ust´powaç miejsca delikatnemu konwenansowi.”(T. Chrzanowski, Barok styl i epoka, Sztuka Âwiata, t. VII, Warszawa 1994)

{ çwiczenie [

Spróbujprzyporzàdkowaçpodane przyk∏adyarchitekturywarszawskiejzaproponowanymtendencjom.

A.

B.

C.

C. Pa∏ac Krasiƒskich, Tylman z Gameren

B. KoÊció∏ Wizytek, K. Bay

Na kszta∏t kultury baroku silnie

oddzia∏ywa∏y spory religijne

(reformacja i kontrreformacja),

i polityczne (absolutyzm

- republika).

SOBÓR TRYDENCKI

(1545-1563)

Na sztuk´ baroku du˝y wp∏yw

mia∏y postanowienia soboru

trydenckiego, który wyraênie

okreÊli∏ kszta∏ty Êwiàtyƒ,

tematyk´ obrazów oraz

skodyfikowa∏ sposób ich

przedstawiania. Podjà∏ dyskusj´

wokó∏ zagadnienia ∏aski, wolnej

woli i predestynacji, by∏

odpowiedzià na narastajàcà

potrzeb´ reform w KoÊciele

katolickim, wynik∏à

z reformacji. Poprzez

postanowienia soborowe

okreÊlono na nowo nauk´

koÊcio∏a. Potwierdzono

obecnoÊç Chrystusa

w Eucharystii i znaczenie

wszystkich sakramentów.

Pot´piono predestynacj´ (tez´

g∏oszàcà, i˝ los cz∏owieka z góry

jest wyznaczony przez Boga) na

rzecz koncepcji wolnej woli

i odpowiedzialnoÊci za czyny.

Odrzucono mo˝liwoÊç

indywidualnej interpretacji

Pisma Âwi´tego. W sferze

religijnej wyrazem baroku sta∏a

si´ tzw. pobo˝noÊç barokowa,

odznaczajàca si´ m.in.

uczuciowoÊcià, triumfalizmem,

moralizatorstwem i przewagà

obrz´du liturgicznego.

A. Kolumna Zygmunta, K. Tencalla, A. Locci,C. Molli, D. Tym

X w w w . w i l a n o w - p a l a c . p l x X=x


X=x


karta ii

Barokowe portrety

W okresie baroku portret prze˝ywa swój rozkwit. Z jednej strony nast´pujerozwój portretu reprezentacyjnego, dworskiego, z drugiej realistycznego,psychologicznego.

BART¸OMIEJ STROBEL

(1591-1650) – malarz

wykszta∏cony w pracowni ojca

we Wroc∏awiu. Protegowany

cesarzy niemieckich Macieja

i Ferdynanda II, nadworny

malarz biskupa wroc∏awskiego

arcyksićia Karola. Od ok.

1634 osiad∏ na Pomorzu

i dzia∏a∏ w Gdaƒsku, Elblàgu,

Toruniu. W 1636 otrzyma∏

przywilej serwitoriatu od króla

W∏adys∏awa IV jako jego

malarz nadworny. Tworzy∏

obrazy religijne, a tak˝e

portrety dygnitarzy koronnych

i litewskich oraz zamo˝nych

mieszczan. Wzorowa∏ si´ na

malarstwie flamandzkim

i holenderskim, ulega∏ te˝

wp∏ywom H. Hana. Stosowa∏

rzadkà w epoce baroku

statycznoÊç kompozycji.

Jan III z synem Jakubem, J. Siemiginowski, 2 po∏owa XVII w.

X=x


X=xX w w w . w i l a n o w - p a l a c . p l x


{ çwiczenie [

Znajdê dwa obrazy na galerii, które wykazujà podobieƒstwa do poni˝szychportretów. Zwróç uwag´ na stopieƒ dok∏adnoÊci w oddaniu detali ubioru, t∏aoraz psychologiczne zacićie malarza.

{ çwiczenie [

SpoÊród podanych portrecistów zaznacz artystów barokowych:

3 Rembrandt Harmenszoon van Rijn 3 Tiziano Vecellio

3 Jean Auguste Dominique Ingres 3 Jean Louis Dawid

3 Peter Paul Rubens 3 Piero della Francesca

3 Francisco Goya 3 Jan Matejko

3 Diego Rodriguez de Silva y Velazquez

DANIEL SCHULTZ

(1615–1683) – portrecista

Jana Kazimierza, Micha∏a

Korybuta i Jana III

Sobieskiego. Obrazy Schultza

cechowa∏ g∏´boki koloryt,

umiej´tne pokazywanie

dynamizmu poprzez

operowanie Êwiat∏ocieniem

i dba∏oÊç o oddanie szczegó∏ów.

Malarz oprócz perfekcyjnego

odtworzenia wyglàdu

podkreÊla∏ te˝ wewn´trznà

g∏´bi´ psychologicznà

portretowanej osoby. Jego

prace w twórczy sposób

odwo∏ujà si´ do sztuki

Rembrandta. Ksià˝e Filip Wiliam,

M. van Miereveld, pocz. XVII w.

Autoportret Rembrandta,

1634

(% podpowiedê 57Rebus pozwoli Ci poznaç nieformalny tytu∏ jednego z obrazów,

które masz odnaleêç.

1. autor: tytu∏:

2. autor: tytu∏:

---czek

---ana

gr---

--L--

--s=w pie---

X=x



karta iii

Malarskie iluzje

Na pi´trze pa∏acu mieszczà si´ pokoje nale˝àce dawniej do dzieci królewskichi dworzan, zdobià je barwne polichromie1 i freski2. Oprócz dzieci królewskich dwa pomieszczenia pi´tra pa∏acu zajmowa∏ tak˝earchitekt Wilanowa Augustyn Locci. Musia∏ je udost´pniaç na rzecz ojcakrólowej Marysieƒki – markiza d’Arquien. Budowniczy pa∏acu tak si´ nakrólewskiego teÊcia uskar˝a∏: (...) sta∏ si´ prawdziwà zmorà mego ˝ycia. Imaginujàc sobie,

stary bibosz dyba∏ na moje dwie komnatki na pi´terku, dowodzàc, ˝e tam˝e b´dzie mu si´ smacznie

Êni∏o. A królowa jejmoÊç, zaÊlepiona w ojcu, ka˝dej jego ch´tce folgowa∏a. (Panie na Wilanowie,H. Muszyƒska-Hoffmannowa, Warszawa 1970)

{ çwiczenie [

MICHA¸ ANIO¸ PALLONI

(1637–1719) – malarz,

freskista pochodzenia

w∏oskiego. Wykszta∏cony we

Florencji i w Rzymie. Od 1674

tworzy∏ na terenie Polski na

zlecenie rodziny Paców

i Krasiƒskich oraz jako

nadworny malarz królewski

Jana III Sobieskiego. W swoich

pracach inspirowa∏ si´

malarstwem P. da Cortona.

Freski Palloniego cechuje

dynamizm kompozycyjny,

ekspresyjna faktura

i uwzgl´dnianie warunków

Êwietlnych po∏àczone

z umiarkowanym

iluzjonizmem.

Polloni w przemyÊlany sposób

komponuje malowid∏a;

rysunek, kolor, nawet ruchy

postaci zosta∏y zaprogramowane

tak by skupiç uwag´ widza na

najwaêniejszym punkcie

przedstawionej sceny.

Inne dzie∏a freskisty:

‘ Kaplica pomisjonarska

w ¸owiczu (1695)

‘ Kaplica Êw. Kazimierza

w katedrze w Wilnie (1692)

Sen Stygijski Psyche

M.A. Palloni, plafon galerii pó∏nocnej, 1690-96

Murzynek z papugà

G. Rossi, ok. 1726

Które pomieszczenia pi´tra pa∏acu zdobidekoracja wykorzystujàca zasady barokowegoiluzjonizmu3?

X=x


X w w w . w i l a n o w - p a l a c . p l x


Barok choç daleki od oszcz´dnoÊci w u˝yciu Êrodków wyrazu dà˝y∏ dozachowania równowagi i jednolitoÊci dzie∏a. ArtyÊci koncentrowali si´ nastworzeniu jednolitego dzie∏a, co wymusza∏o cz´stokroç dostosowaniemalarstwa i rzeêby do potrzeb architektury, które sk∏ada∏o si´ na wspólnàca∏oÊç. ¸àczenie trzech dziedzin sztuki mia∏o s∏u˝yç pe∏nej harmonii dzie∏a.

{ çwiczenie [

Znajdê taki motyw dekoracyjny, który jest po cz´Êci freskiem a po cz´Êci stiukiem4.

Barok usi∏owa∏ pogodziç

mimesis i wizj´ – tworzenie

rzeczywistoÊci pozorowanej,

iluzji. A. Pozzo kodyfikuje

quadratur´, metod´

bezb∏´dnego pos∏ugiwania si´

perspektywà wykreÊlnà

i powietrznà, by móc osiàgnàç

z∏udzenie otwieràcej si´ nad

nami architektury.

QUADRATURA – fikcyjna,

starannie wykreÊlona

architektura, która dzi´ki

specjalnym geometrycznym

w∏aÊciwoÊciom „jeêdzi za

widzem”. To znaczy, ˝e zawsze

odnosi si´ wra˝enie, i˝ stoi si´

na osi malowid∏a, na wprost.

PANORAMA – rodzaj

malowid∏a sklepiennego,

w którym przedstawione postaci

ustawiono wokó∏ jego

najwy˝szej kraw´dzi.

Apoteoza Dobrobytu i Rozwoju Nauk i Sztuk pod rzàdami Augusta II, J.S. Mock, ok. 1730 r.

1 Polichromia – wielobarwne malowid∏o zdobiàce Êciany, sufity, podniebienia sklepieƒ, rzeêby. Polichromie wykonywano nie tylkona materia∏ach kamiennych i tynkach, ale tak˝e na drewnie.2 Fresk – rodzaj malowid∏a Êciennego. Freski maluje si´ na mokrym tynku pokrytym kilkoma warstwami zaprawy. Pierwsza warstwazwana arriciato le˝y bezpoÊrednio na murze, jest gruba. Druga warstwa to intonacjo, na tej warstwie zaczyna si´ malowaç fresk.3 Iluzjonizm – dà˝enie do wywo∏ania z∏udzenia rzeczywistoÊci w sztukach plastycznych, g∏ównie w malarstwie Êciennym. Ulubionyefekt w sztuce baroku, osiàgany przez mistrzowskie operowanie perspektywà i Êwiat∏ocieniem oraz uwzgl´dnianie punktu, z któregodzie∏o jest obserwowane. Poprzez mistrzowskie opanowanie ró˝nych rodzajów perspektywy, stosowanie skrótów artyÊci osiàgaliwra˝enie optyczne przestrzeni uciekajàcà w g∏àb. Szczytowym przyk∏adem malarstwa iluzjonistycznego jest dekoracja Êcienna koÊcio∏aSt. Ignazio w Rzymie autorstwa A. Pozzo (1642-1709).4 Stiuk – mieszanina gipsu, wapienia i drobnego piasku lub py∏u marmurowego, ∏atwa do formowania, szybko twardniejàca. Cz´stobarwiona na ró˝ne kolory, nak∏adana na pod∏o˝e, g∏adzona i polerowana po wyschnićiu. Stosowany do wykonywania tynków, rzeêbpe∏noplastycznych, p∏askorzeêbionej dekoracji Êciennej (sztukateria). Znany by∏ w okresie staro˝ytnoÊci, wczesnego chrzeÊcijaƒstwa,sztuce mauretaƒskiej, a rozpowszechniony w czasach renesansu i baroku.

X=x



karta iv

Przepych barokowego

pa∏acu

Pa∏ac w Wilanowie wzniesiono na zlecenie Jana III Sobieskiego w latach1677–1696. Budowà pa∏acu zawiadywa∏ nadworny in˝ynier króla – AugustynLocci, spolonizowany W∏och. W latach 1677–79 wzniesiono niewielkiparterowy dwór ziemiaƒski z czterema naro˝nymi alkierzami, który do dziÊstanowi czeÊç Êrodkowà pa∏acu. Nast´pnie nadbudowano go o pó∏pi´tro orazdostawiono do alkierzy dwie galerie ogrodowe (1681–88). Za ˝ycia królapowsta∏o te˝ drugie pi´tro w partii centralnej pa∏acu, a wie˝e pa∏acoweotrzyma∏y barokowe he∏my. W ten sposób dwór ziemiaƒski zyska∏ bardziejokaza∏à form´ pa∏acu w typie barokowej willi w∏oskiej. Reprezentacyjnycharakter pa∏acu podkreÊlony zosta∏ poprzez ukszta∏towanie fasady –zastosowanie wielkiego porzàdku oraz u˝ycie motywu ∏uków triumfalnychw galeriach ogrodowych.

Dope∏nieniem pa∏acu by∏y dobudowane w latach 1723–29 skrzyd∏a boczne,zaprojektowane przez Giovanniego Spazzia i Jakuba Fontan´. Dzi´kirozbudowie rezydencja otrzyma∏a prawdziwie reprezentacyjny wyglàd pa∏acuz epoki Ludwika XIV.

AUGUSTYN LOCCI

(1650–1729) – in˝ynier,

architekt, reprezentant

malarskiego, bujniejszego

baroku. Zas∏ynà∏ jako

projektant Pa∏acu

w Wilanowie, jednoczeÊnie

zajmowa∏ si´ innymi siedzibami

Sobieskiego.

Ojciec artysty, Augustyn,

opracowa∏ urbanistycznà

koncepcj´ umiejscowienia

kolumny Zygmunta III Wazy.

Pa∏ac w Wilanowie, A. Locci, 1678-96

ENTRE COUR ET JARDIN

– popularny w okresie baroku

typ pa∏acu mi´dzy dziedziƒcem

i ogrodem. Sk∏ada∏ si´ zazwyczaj

z korpusu g∏ównego i przy le ga jà -

cych do niego pod kàtem prostym

skrzyde∏, mi´dzy którymi

znajdowa∏ si´ cour d`honneur –

dziedziniec paradny,

w wi´kszych pa∏acach istnia∏ te˝

avant cour – przeddziedziniec,

obudowany budynkami

gospodarczymi. Za pa∏acem

mieÊci∏ si´ ogród.

X=x




Wersal zosta∏ wzniesiony na polecenie Ludwika XIII w ma∏ej wiosce napo∏udniowy zachód od Pary˝a. Poczàtkowo pe∏ni∏ funkcj´ pa∏acu myÊliwskiego,jednak okres ÊwietnoÊci rezydencji przypad∏ na czasy rzàdów Ludwika XIV.Wtedy to nastàpi∏a rozbudowa trwajàca od 1668 a˝ do 1690 roku. Pracearchitektoniczne nadzorowali Louis Le Vau, Jules Hardouin-Mansart orazAndré Le Nôtre — projektant póêniejszych ogrodów pa∏acowych.

Przebudowa pa∏acu polega∏a przede wszystkim na wpisaniu go w otaczajàcànatur´ oraz zastosowaniu koncepcji mi´dzy dziedziƒcem a ogrodem.Przekszta∏cono g∏ówny budynek pa∏acu, który poprzez szeroki taras otwiera∏ sińa ogród, wytyczono system oÊmiu osi oraz za∏o˝ono rozleg∏y park.

Wersal dzi´ki swej okaza∏oÊci, post´powoÊci za∏o˝enia oraz perfekcji w inscenizacjiw∏adzy absolutnej sta∏ si´ szczytowym osiàgnićiem europejskiej architekturypa∏acowej, symbolem absolutystycznej w∏adzy jako rezydencja Króla S∏oƒce —Ludwika XIV.

{ çwiczenie [

Patrzàc na plan Wilanowa porównaj go z planem najbardziej znanejbarokowej rezydencji – Wersalem. Czy mo˝esz na podstawie ich rzutówwyodr´bniç cechy wspólne barokowego pa∏acu?

LUDWIK XIV, Król S∏oƒce

(1638–1715) — król Francji,

syn Ludwika XIII, z dynastii

Burbonów. Liczne reformy

wprowadzone przez Ludwika

XIV doprowadzi∏y do

umocnienia pot´gi i roli paƒstwa

oraz centralnej w∏adzy

królewskiej. W∏adca pragnà∏

rzàdziç samodzielnie i decydowaç

o wszystkim, co si´ dzia∏o

w królestwie. Znane jest jego

powiedzenie — „paƒstwo to ja!”.

Kult w∏adzy absolutnej budowa∏

na wystawnoÊci i bogactwie

dworu królewskiego oraz na

organizowaniu licznych festynów,

widowisk s∏awiàcych monarch´

i jego czyny. Dwór Ludwika XIV

pojmowano jako odbicie

kosmosu, którym rzàdzi∏ król

jako Jupiter, Apollo, lub

opromieniajàcy swym blaskiem

S∏oƒce; stàd przebieg ca∏ego dnia

Ludwika XIV by∏ uto˝samiany

z w´drówkà i oddzia∏ywaniem

S∏oƒca. Najprostsze czynnoÊci

codzienne w∏adcy urasta∏y do roli

skomplikowanych przewlek∏ych

ceremonii, w których królowi

towarzyszyli dworzanie.

Pa∏ac w WilanowieWersal

1 Louis Le Vau (1612-70) najs∏ynniejsza realizacja architekta to pa∏ac w Vaux-le-Vicomte (1657–61), w którym z ogromnymtalentem po∏àczy∏ architektur´ z rzeêbià i dekoracjà malarskà uzyskujàc jednà z najbardziej ozdobnych budowli tego okresu. Le Vau by∏ te˝ twórcà wspania∏ej fasady Wersalu, która mierzy 670 m d∏ugoÊci i wychodzi na przepi´knie rozplanowany ogród.Le Vau zaprojektowa∏ Êrodkowà cz´Êç pa∏acu, natomiast dwa cofni´te skrzyd∏a sà dzie∏em Hardouin-Mansarta.2 Jules Hardouin-Mansart (1646–1708) architekt, twórca s∏ynnej Galerii Zwierciadlanej w Wersalu. Wed∏ug planów Hardouin-Mansart powsta∏y równie˝ paryskie place Vendôme i Victoires oraz koÊcio∏ St-Louis-des-Invalides i pa∏acykGrand Trianon w ogrodzie wersalskim.

X=x


X=x


karta v

Architektura barokowa

Barok przejà∏ po renesansie pewne sta∏e porzàdki, ale przejmujàc motywyprzekszta∏ci∏ je zgodnie ze swymi celami, wzmacnia∏, urozmaica∏, kompilowa∏.WolnoÊç dla artysty baroku oznacza porzucenie regularnoÊci, która by∏aidea∏em sztuki renesansowej. Charakterystyczny dla baroku jest wariabilizm:poszczególne budowle nie sà kopiami, ró˝nià si´ one mi´dzy sobà, a w ka˝dejmo˝na dostrzec styl indywidualny. Efekt wspania∏oÊci artysta uzyskuje poprzezwzmo˝enie ekspresji, przez prze∏amanie „zwyczajnoÊci”.

{ çwiczenie [

Patrzàc na poni˝sze rysunki odkryj cechy architektury barokowej.

_ _ _ a m _ _ _ m _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ s _ _ _ _ _ ç

GIACOMO DELLA PORTA

(ur. 1540–1604) – w∏oski

architekt i rzeêbiarz. By∏

uczniem i wspó∏pracownikiem

Micha∏a Anio∏a i Vignoli.

Po roku 1563 wprowadzi∏

w ˝ycie plany Micha∏a Anio∏a

dotyczàce nowych rozwiàzaƒ

urbanistycznych Kapitolu,

wspó∏uczestniczy∏ w przeróbce

schodów i fasady Pa∏acu

Senatorskiego. Po Êmierci

Vignoli w roku 1573,

kontynuowa∏ prace nad

budowà koÊcio∏a Il Gesu,

modyfikujàc fasad´ Êwiàtyni

wed∏ug w∏asnego projektu.

Wspó∏pracowa∏ te˝ z Domenico

Fontanà w koƒcowej fazie

budowy kopu∏y bazyliki Êw.

Piotra w Rzymie (1588–

1590).

_ _ _ b i _ b _ _ _ _ _ w o _ _ r _ _ _ _ _ j a




W architekturze sakralnej najcz´Êciej spotykany typ przestrzenny wywodzi∏ si´z rzymskiego koÊcio∏a Il Gesu (1568–1584) projektu J. da Vignola orazG. della Porta, gdzie zastosowano uproszczony plan krzy˝a ∏aciƒskiegoz krótkim transeptem i rz´dem kaplic zamiast naw bocznych. Fasad´ koÊcio∏arozcz∏onkowano podwójnymi pilastrami, dzi´ki czemu uzyskano ostrekontrasty Êwiat∏ocieniowe.

JACOPO BAROZZI DA

VIGNOLA (1507 -1573)

– w∏oski architekt i teoretyk

architektury, znany tak˝e jako

Vignola. Poczàtkowo studiowa∏

malarstwo, nast´pnie zajà∏ si´

architekturà badajàc rzymskie

Êwiàtynie antyczne. Du˝y

wp∏yw na styl Vignoli wywar∏

Micha∏ Anio∏, z którym

pracowa∏. TwórczoÊç

architektoniczna Vignoli ∏àczy

cechy renesansowe,

manierystyczne

i wczesnobarokowe.

Spod pióra Vignoli wysz∏y

traktaty „O pićiu porzàdkach

w architekturze” oraz „Dwie

regu∏y praktycznej

perspektywy”.

Dzie∏a:

‘ Villa Giulia (1551–53,

wraz z Ammanatim),

‘ Villa Farnese w Caprarola

(1559, ukoƒczona po jego

Êmierci),

‘ od 1564, po Êmierci

Micha∏a Anio∏a, przejà∏

kierownictwo budowy

Bazyliki Êwi´tego Piotra.

KoÊció∏ Il Gesu, J. da Vignola oraz G. della Porta, 1568–1584

X=x


{ çwiczenie [

Korzystajàc z jego wiedzy stwórz w∏asnà ekspresyjnà kompozycj´.U˝yj linii prostych i kó∏ek w ró˝nych kolorach.


karta vi

Daj si´ poruszyç

malarstwu barokowemu

{ çwiczenie [

Wybierz swojà ulubionà por´ rokui odszukaj plafon1 przedstawiajàcyjej alegori´. Zastanów si´, jakiezabiegi kompozycyjne zastosowa∏J.E. Siemiginiowski2, by wzmocniçekspresj´ i dynamik´ obrazu?Przyjrzyj si´, jak barokowy artystaoperuje barwà, Êwiat∏em, jakrozmieszcza poszczególne postaci,zestawia ze sobà plany.

Plafon Lato, J. Siemiginowski, 1683-85

PROGRAM IDEOWY

dekoracji Pa∏acu w Wilanowie

zosta∏ opracowany przez Jana III,

jego architekta Augustyna

Locciego oraz bibliotekarza

królewskiego, jezuit´ Adama

Kochaƒskiego. Ten ostatni jako

wybitny znawca literatury

staro˝ytnej i mitologicznej zosta∏

w∏àczony w budowanie sytemu

propagandy politycznej monarchy.

Wymowa symboliczna dekoracji

pa∏acu mia∏a podkreÊlaç

charyzmatyczny charakter króla,

gloryfikowaç jego sukcesy wo jen -

ne, ale te˝ udobitniç przymioty

sprawiedliwego w∏adcy,

dbajàcego o pokój, ∏ad i dobrobyt

w kraju, a tak˝e mecenasa nauki

i sztuki. Wyrazicielami treÊci

propagandowych by∏y postacie

staro˝ytnych bogów i bohaterów,

których czyny stanowiç mia∏y

analogie do sukcesów Jana III.

Postacie staro˝ytnych bogów

i herosów stale pojawiajà si´

w dekoracji pa∏acu i jego

otoczeniu. Pe∏nià wa˝nà rol´

w programie dekoracji

królewskiej rezydencji, jako

temat inspirowanych dzie∏ami

antycznych poetów barwnych

opowieÊci o zdumiewajàcych

zdarzeniach i mi∏osnych

perypetiach.

X=x




{ çwiczenie [

Co ∏àczy posadzk´ w Bibliotece Króla Jana i plafon GabinetuHolenderskiego?

Sztuka barokowa mia∏a konkretnycel: zachwyciç, wzruszyç, pouczyç,a wreszcie przekonaç (delectere,permovere, docere deindepersuadere). Dotyczy∏o to przedewszystkim sztuki sakralnej, ale te˝sztuka Êwiecka by∏a zrćznymnarz´dziem propagandy w r´kachw∏adców tej epoki (szczególniew∏adców absolutnych).

Barokowa reklamaÓwczeÊni artyÊci przedstawiajàcpanujàcych odwo∏ywali si´ domitologii. Ukazujàc w∏adców jakostaro˝ytnych bogów i herosówmalarze tworzyli swego rodzajureklam´ ich czynów wojennychoraz chwalebnych rzàdów.

Plafon Zima,

J. Siemiginowski, IV çw. XVII w.

{ çwiczenie [

Odszukaj w dekoracji pa∏acu wilanowskiego pewne porównania.Z jakimi bogami i boginiami skojarzy∏ Siemiginowski króla i królowà?

1 Plafon – sufit lub podniebienna cz´Êç sklepienia ozdobiona malowid∏em, sztukaterià, p∏askorzeêbà, freskiem. Plafonem nazywane jest tak˝e samo malowid∏o czy ozdoba wykonana innymi technikami, umieszczana w wydzielonym polu.2 Jerzy Eleuter Szymonowicz-Siemiginowski – uczeƒ rzymskiej Akademii Âw. ¸ukasza, m∏ody stypendysta królewski.Od 1683 roku kierownik pa∏acowego atelier króla Jana, g∏ówny twórca dekoracji malarskich w apartamentach królewskichw Wilanowie.

Twórcy programu

podporzàdkowali dekoracj´

pa∏acu dwóm bóstwom:

MINERWIE – patronce

wojowników i cnoty m´stwa –

virtus heroica, bogini

pokojowych rzàdów i zwyci´stwa

oraz APOLLINOWI, bogu

Êwiat∏a.

Gloryfikacji osoby Jana III

najlepiej s∏u˝y∏a postaç

Herkulesa, s∏ynàcego z odwagi,

m´stwa, bohatera nagrodzonego

nieÊmiertelnoÊcià.

Niezwyci´˝ony w∏adca tak jak

Herkules zyskaç mia∏

nieÊmiertelnà s∏aw´, dzi´ki

odniesionym sukcesom

wojennym.

Dekoracja apartamentów

królewskich pa∏acu zosta∏a

podporzàdkowana Apollinowi.

Patronowi Muz podlega∏y

cztery ˝ywio∏y, cztery strony

Êwiata, które symbolizowa∏y

postaci czterech wiatrów

wyobra˝one na fasecie Wielkiej

Sieni. Na plafonach Sypialni

i Antykamer królewskich

ukazano natomiast zale˝ne od

w∏adzy boga s∏oƒce Cztery Pory

Roku. Na plafonie Lata

pojawia si´ Apollo pod postacià

boga S∏oƒce – Heliosa,

patronujàcy odrodzonemu

rolnictwu i pracy na roli.

X=x



karta vii

Tajemnice barokowej

dekoracji

{ konkurs [

Stwórz projekt dekoracji rezydencji wybranej przez Ciebie postaci (mo˝e to byç polityk, gwiazda muzyczna, filmowa)!Zastanów si´, w jaki sposób jà zareklamowaç, porównujàc jà do postaciz mitologii. Opisz lub zilustruj swój pomys∏.

Prace prosimy nadsy∏aç na adres

Muzeum do koƒca roku szkolnego:

Muzeum Pa∏ac w Wilanowie,

Dzia∏ Edukacji,

ul. S.K. Potockiego 10/16,

02-958 Warszawa

lub

[email protected].

Na poczàtku czerwca najlepsze

projekty zostanà nagrodzone.

Regulamin konkursu do wglàdu

na stronie internetowej muzeum

www.wilanow-palac.pl.

X=x




{ çwiczenie [

Rozpoznaj bóstwa wyobra˝one na plafonie!

Wiosna by∏a odpowiednim tematem dla wystroju Sypialni Królowej,stanowiàc bezpoÊrednià aluzj´ do urody Marysieƒki Sobieskiej, a tak˝euczucia mi∏oÊci jakie powinna wzbudzaç wÊród poddanych. Uosabiana przez Flor´ królowa patronuje przemianom w królestwie.Metamorfozy symbolizujà bóstwa, przemienione w kwiaty w wynikunieszcz´Êliwych wypadków lub perypetii mi∏osnych.

Wiosna, plafon J. E. Siemiginowskiego w Sypialni Królowej, lata 80-te XVII w.

1. Flora. Kwiaty sypane przez

bogini´ symbolizujà uciechy

i radoÊç. Poddani królowej

mogà si´ weseliç i odrzuciç na

bok wszelkie troski dnia

codziennego.

2. Boreasz – groêny wiatr

pó∏nocny.

3. Narcyz, który odrzuci∏

mi∏oÊç nimfy Echo i zakocha∏

si´ we w∏asnym odbiciu.

4. Ajaks, po przegranym

pojedynku z Odyseuszem,

przebi∏ si´ w∏ócznià, a z jego

krwi wyrós∏ bia∏y goêdzik.

5. Krokus i nimfa Smylaks

przemienieni w szafran i powój

X=x



karta viii

Rzeêba barokowa

{ çwiczenie [

Zatrzymaj si´ teraz przy rzeêbie gipsowej przedstawiajàcej Jana III Sobieskiegona koniu. Czy Twoim zdaniem istniejà jakieÊ punkty wspólne tego dzie∏az rzeêbà Boccioniego?

Pomnik konny Jana III Sobieskiego powsta∏ dla uczczenia zwyci´skiej bitwy podWiedniem w 1683. Rzeêba by∏a w∏aÊciwie pe∏noplastycznym, modelem pomnika.Pierwotnie ustawiono go w Wielkiej Sieni, w samym centrum pa∏acu ze wzgl´duna jej znaczenie dla gloryfikacji w∏adcy. Postaç króla siedzàcego na wspi´tymrumaku, ubranego w karacenowà zbroj´ i szyszak z or∏em upozowana zosta∏a naantycznego bohatera. Jan III jawi si´ jako narz´dzie gniewu bo˝ego, tak bowiempojmowano rol´ Sobieskiego w walce z Turkami.

UMBERTO BOCCIONI

(1882–1916) – w∏oski malarz

i rzeêbiarz; jeden z twórców

futuryzmu, wspó∏autor

manifestu futurystów (1910).

Cechy charakterystyczne rzeêby

barokowej: dynamika, patos,

ruch, teatralnoÊç gestu, uk∏ady

kontrapostowe, ujćie postaci

w zwrotnym momencie akcji.

W przypadku rzeêb o tematyce

religijnej, dà˝noÊç do oddania

silnych uczuç i stanów ekstazy.

Rzeêbiarze barokowi:

G.L. Bernini, A. Algardi

(W∏ochy), w Polsce —

J.Ch. Falconi, B. Fontana,

A. Schlüter.

Umberto Boccioni,

Jedyna forma ciàg∏oÊci w przestrzeni, 1913 r.

Pomnik Jana III,

rzeêbiarz dworski, po 1683 r.

X=x



{ çwiczenie [

Stwórz w∏asnà form´ przestrzennà, inspirujàc si´ barokowà dynamikà.Materia∏y plastyczne sà ukryte w Sali Bia∏ej.

X w w w . w i l a n o w - p a l a c . p l x X=x

Bibliografia:FIJA¸KOWSKI W., Wn´trza Pa∏acu w Wilanowie, Warszawa 1977FRENCH H., Architektura, Warszawa 1999 HERNAS C., Barok, Warszawa 1980KARPOWICZ M., Barok w Polsce, Warszawa 1988KARPOWICZ M., Sztuka polska XVII wieku, Warszawa 1982MIELESZKO J., Bogowie herosi i Êmiertelnicy w dekoracji pa∏acu i ogrodu w Wilanowie, w: Bogowie, herosi, Êmiertelnicy, Warszawa 2002Oksfordzki leksykon sztuki, Warszawa 2002 POLLAK R., Od renesansu do baroku, Warszawa 1969SAJKOWSKI A., Barok, Wroc∏aw 1972S∏ownik terminologiczny sztuk pi´knych, Warszawa 1969SOKO¸OWSKA J., Spory o barok, Warszawa 1971 Sztuka baroku, Architektura, rzeêba, malarstwo, Rolf Toman, Könemann 2004Sztuka Êwiata, t. VII, Warszawa 1994Wiek XVII — kontrreformacja — barok, red. J. Pelc, Wroc∏aw 1970 Internet: daneilschultz.art.pl, wikipedia.pl, wp.pl, wiem.onet.pl

Fotografie: W. Holnicki, A. Indyk,Z. ReszkaOpracowanie: Ola G∏owaczProjekt graficzny: Jan Straszewski

GIOVANNI LORENZO

BERNINI (1598–1680)

– najwybitniejszy rzeêbiarz doby

baroku dzia∏ajàcy w Rzymie.

W swych pracach ∏àczy∏ dà˝enie

do ukazania migawkowego

momentu ruchu. NowoÊcià

by∏o nadanie kompozycji

rzeêbiarskiej charakteru

kierunkowego. Figury sà

pe∏noplastyczne, jednak˝e efekt

artystyczny nastawiony jest na

jeden jedyny, ÊciÊle okreÊlony

przez artyst´ sposób ich

oglàdania. Na zaplanowany

efekt ostateczny dzie∏a sk∏adajà

si´ Êrodki w∏aÊciwe wszystkim

dziedzinom sztuki, ale te˝

elementy niematerialne

w postaci naturalnego Êwiat∏a

lub perfekcyjne wykorzystane

zasady ludzkiego widzenia.

S∏ynne dzie∏a rzeêbiarskie:

‘ Ekstaza Êw. Teresy z Avila,

kaplica rodziny Coronaro,

Santa Maria della Vittoria,

Rzym, 1647-52

‘ Dawid, 1623-24, Galleria

Borghese, Rzym

‘ Apollo i Dafne, 1622-25,

Galleria Borghese, Rzym

i architektoniczne:

‘ Kolumnada, pl. Âw. Piotra,

Rzym, 1656-57


Documents

karta i Barok – Styl czy Epoka? · Termin barokowy znany jest te˝ rzemios∏u stolarskiemu, oznacza si´ nim wygi´cie w meblach. Z czasem poj´cie baroku u˝ywano w odniesieniu