kathimerini

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 11 IANOYAPIOY 1998

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 11 IANOYAPIOY 1998

2-31 AΦIEPΩMA� Xρ�ν�λ�γι� Kωνσταντί-ν�υ Kα�ά�η� O π�ιητής των μέλλ�υσωνγενεών. T�υ Γιάννη Δάλλα

� Eίρων και σαρκαστικ�ς. T�υ Mι�άλη Πιερή

� Θρησκευτικές μεταστρ�-�ές. Tης Diana Haas

� Iδανικ�ί έρωτες. T�υ X. Λ. Kαρά�γλ�υ

� Oι κα�α�ικ�ί �άρ�αρ�ι. T�υ Martin Mckinsey

� Στ�ν ίδι� �ώρ�. T� Aρ�εί� K.Π. Kα ά�η ρί-σκεται πάντα στην �δ� M�υ-ρ�ύ�η.

Tης Mαν�λη Σα��ίδη

� Tι εκ�μισε στην Tέ�νη �Kα�ά�ης;T�υ Γ. Π. Σα��ίδη

� Yπ�θεση &ωής. O Γ. Π. Σα ίδης ανα�έρε-ται στ� Aρ�εί� Kα ά�η καιστην ενασ��λησή τ�υ με τ�έργ� τ�υ π�ιητή.

� Tα «απ�σιωπημένα» πε&άπ�ιήματα. Tης Aννας Kατσιγιάννη

� Eικ�νες της ισλαμικήςAνατ�λής. O Kα ά�ης συμπαθ�ύσε τιςλέ"εις ανατ�λικής πρ�έλευ-σης και την αρα ική τέ�νη.

T�υ Mathias Kappler

� H ειρωνεία στ�ν K. Π. Kα-�ά�η.Tης Kατερίνας Kωστί�υ

� O Kα�ά�ης στην ελληνικήμ�υσική. Π�ι�ι και πώς εμελ�π�ίησαντ�ν Aλε"ανδριν� π�ιητή.

T�υ Bασίλη Aγγελικ�π�υλ�υ

� H κινηματ�γρα�ική πρ�-σέγγιση. H ελευθερία της επιθυμίαςκαι η ταινία «Kα ά�ης».

T�υ Γιάννη Σμαραγδή

E�ώ�υλλ�: O π�ιητής Kωνσταντίν�ς Kα�ά-�ης (πρ�σωπ�γρα�ία τ�υ K. Π. Kα�ά�η) και�ειρ�γρα�� απ� τ� π�ίημα «Περιμέν�νταςτ�υς Bαρ�άρ�υς».

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

K.Π. Kα�ά�ης: ικυμενικ�ς πιητήςMε �ρμητήρι� την Aλε�άνδρεια κατέκτησε την αιωνι�τητα

EINAI π ιητής π υ μας δίδα�ε �τι«Σε μερικ�ύς ανθρώπ�υς έρ�εταιμια μέρα π�υ πρέπει τ� μεγάλ� Nαι ήτ� μεγάλ� ��ι να π�ύνε...», ή �τι «HIθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραί� τα�ίδι./ Xω-ρίς αυτήν δεν θά�γαινες στ�ν δρ�-μ�. / Aλλα δεν έ�ει να σε δώσει πια. /Kι αν πτω�ική τη �ρεις, η Iθάκη δενσε γέλασε. / Eτσι, σ�!�ς π�υ έγινες,με τ�ση πείρα, / ήδη θα τ� κατάλα-�ες, �ι Iθάκες τι σημαίν�υν». Kι αυ-τ�ς π υ απάντησε έγκαιρα σε ερω-τήματα π υ γεννώνται σε κ ινωνίες

κρίσης και �επεσμ ύ: «Kαι τώρα τι θαγέν�υμε �ωρίς �αρ�άρ�υς. Oι άν-θρωπ�ι αυτ�ί ήσαν μια κάπ�ια λύ-σις...».

Kωνσταντίν ς Kα�ά�ης: ικ υ-μενικ�ς π ιητής, π υ η παγκ σμι�-τητα τ υ έργ υ τ υ δεν είναι κεν�ςλ�γ ς, α� ύ δεν υπάρ�ει ευρωπαϊκή�ώρα π υ να μην έ�ει μετα�ραστεί,ενώ, τ ίδι σ�εδ�ν συμ�αίνει με τη��ρει και ν�τι Aμερική ακ�μη καιτη Bρα!ιλία. Π ιήματα απλά και διαυ-γή, π τισμένα απ� μια διά�υτη με-λαγ� λία, �ε�ειλί! υν απ� ειλικρί-νεια αισθημάτων. Eπιδίωκε να γρά-�ει αληθινά, �ωρίς επιτίδευση, να εί-ναι πάντα !ωνταν�ς, πρ σωπικ�ς. Oιστί� ι τ υ απ καλύπτ υν έναν κ�-σμ π υ στηρί!εται κυρίως στην ε-μπειρία· η γλώσσα π υ �ρησιμ π ιείείναι πρωτ�τυπη και αντιστ ι�εί στ σύγ�ρ ν !ητ ύμεν της π ίησης.

Για τ ν Kα�ά�η η π ιητική τέ�νηήταν μια επίπ νη διαδικασία: Σύμ�ω-να με πληρ � ρίες π υ παρέ� υν ιμελετητές τ υ, τ στάδι γρα�ής ε-ν�ς π ιήματ ς διαρκ ύσε ακ�μη καιδεκαετίες. Aρ�ι!ε ένα π ίημα, τ ά-�ηνε, τ �ανάπιανε π λλές � ρές,ώσπ υ να τ υ δώσει την τελική μ ρ-�ή, ώς τη στιγμή π υ τ ’κρινε κα-τάλληλ για δημ σίευση. Tαυτ��ρ -να, λεπτ λ�γ ς καθώς ήταν, γιν�τανσυ�νά σ� λαστικ�ς �ρ ν γρά� ςτ υ εαυτ ύ τ υ, κατέγρα�ε πάντατις �ρ ν λ γίες των δια��ρων στα-δίων επε�εργασίας εν�ς π ιήματ ς.Oσ ! ύσε, ακ λ υθ ύσε μιαν ιδι�-τυπη εκδ τική τακτική: Aρ�ικά τύπω-νε τα π ιήματά τ υ σε μικρά �υλλά-δια, αργ�τερα σε τεύ�η και τέλ ς έ-�τια�νε �ειρ π ίητες συλλ γές π υτις μ ίρα!ε σε �ίλ υς και θαυμα-στές. Σ’ αυτές εμπιστεύτηκε απ� τ 1912 και μετά τη διάδ ση τ υ έργ υτ υ. Xρησιμ π ι ύσε τα τυπωμένααντίτυπα των π ιημάτων τ υ σαν ναήταν �ειρ�γρα�α πάνω στα π ία

μπ ρ ύσε να κάνει ακ�μη και σημει-ώσεις. H τυπ γρα�ία ήταν γι’ αυτ�νμ νά�α ένα μέσ ν για να αναπαράγεισε περισσ�τερα αντίτυπα τα π ιήμα-τά τ υ, �ωρίς καν να σκέ�τεται τηνεμπ ρική τ υς εκμετάλλευση. Δημι- υργ ύσε καταλ�γ υς με �σ υς ε-μπιστευ�ταν τ έργ τ υ, κι �σ ! ύ-σε, σ�εδ�ν γνώρι!ε έναν πρ ς έναντ υς απ δέκτες· κατά κάπ ι ν τρ�-π εί�ε ε�εύρει έναν τρ�π για να ε-λέγ�ει τ αναγνωστικ� κ ιν� τ υ...

Δύ �ρ�νια μετά απ� τ θάνατ τ υ π ιητή, τ 1935, επι�ειρείται ηπρώτη συν λική παρ υσίαση των έρ-γων Kα�ά�η, π υ μέ�ρι τ�τε ήτανδιασπαρμένα σε μ ν��υλλα ή σε μι-κρές συλλ γές. Tην �ιλ λ γική επι-μέλεια εί�ε η Pίκα Σεγκ π ύλ υ,πρώτη σύ!υγ ς τ υ Aλέκ υ Σεγκ�-π υλ υ, επίσημ υ κληρ ν�μ υ τ υπ ιητή. H έκδ ση αυτή εί�ε �αρα-κτηριστεί απ� τ υς ειδικ ύς ως τ

�ι�λί «τ ωραι�τερ π υ κυκλ ��-ρησε π τέ στην Eλλάδα».

Mετά τ ν π�λεμ ακ λ υθ ύν κιάλλες εκδ�σεις αναγνωρί!εται ευρύ-τατα η δυναμική τ υ κα�α�ικ ύ έρ-γ υ και πυκνών υν ι μελέτες γύρωαπ� αυτ�. O Γιώργ ς Kατσίμπαλης, Tίμ ς Mαλάν ς, Γιώργ ς Σε�έρης, Στρατής Tσίρκας, Mι�άλης Πιε-ρής και Γιώργ ς Σα��ίδης ασ� λή-θηκαν επιμελώς με τ ν π ιητή, δίν -ντας ��ι μ�ν πληρ � ρίες για τ ν ί-δι και την επ �ή τ υ, αλλά παράλ-ληλα πρ σπάθησαν να τ ν πρ σεγγί-σ υν και ερμηνευτικά. Oι γνώσειςπ υ κατατέθηκαν �λα αυτά τα �ρ�-νια καθιστ ύν σήμερα τ έργ τ υKα�ά�η πρ σπελάσιμ . Eνα έργ σπ υδαί , αν ικτ� πάντα σε νέες ερ-μηνείες, α� ύ τ Aρ�εί Kα�ά�ηκρύ�ει ακ�μη π λλά μυστικά π υ σύ-ντ μα τ Σπ υδαστήρι Nέ υ Eλλη-νισμ ύ υπ�σ�εται να απ καλύψει...

Xαλκ�γρα�ία τ�υ Γιάννη Kε�αλλην�ύ, π�υ απεικ�νί�ει τ�ν Kα�ά�η σε μεγά-λη ηλικία.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

ΠEΓKY KOYNENAKH

KYPIAKH 11 IANOYAPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 3

H μ�ναδική ωτ�γραία τ�υ Πέτρ�υ – Iωάννη Kα�άη π�υ έ�ει διασωθείμέ�ρι σήμερα. (Aρ�εί� Kα�άη).

H Xαρίκλεια Kα�άη, στα πρώτα �ρ�νια τ�υ γάμ�υ της, στην Aγγλία. H ωτ�-γραία αυτή �ρισκ�ταν κ�ρνι�αρισμένη στ� σαλ�νι τ�υ π�ιητή. (Aρ�εί� Kα�άη.Λεύκωμα Kα�άη 1863–1910, Eκδ�σεις Eρμής).

Xρ�ν�λ�γι� Kωνσταντίν�υ Kα�ά�η1863: O π�ιητής με την παγκ�σμια

ακτιν��λία γεννιέται στην Aλε�άν-δρεια. Eίναι τ� ένατ� και τελευταί�παιδί τ�υ Πέτρ�υ I. Kα�ά�η, μεγαλέ-μπ�ρ�υ �αμ�ακι�ύ, απ� �αναριώτι-κ� γέν�ς, π�υ �ι ρί�ες τ�υ θεωρ�ύ-νται �υ�αντινές, και της Xαρίκλειας,τ� γέν�ς Φωτιάδη, απ� παλαι�τερη�ικ�γένεια της Π�λης. E�ησε ταπρώτα παιδικά τ�υ "ρ�νια στη γενέ-τειρα π�λη σε ε�αιρετικές συνθήκεςευημερίας. Στ� ισ�γει� τ�υ διώρ�-��υ σπιτι�ύ των Kα�ά�ηδων, στηναριστ�κρατική �δ� Σερί�, στεγά��-νταν τα γρα�εία τ�υ ακμαί�υ εμπ�-ρικ�ύ �ίκ�υ «Kα�ά�ης & Σία» (κύ-ρι�ς συνεταίρ�ς � Γεώργι�ς Kα�ά-�ης, θεί�ς τ�υ π�ιητή, εγκατεστημέ-ν�ς στ� Λ�νδίν�), ενώ η �ικ�γένειατ�υ Πέτρ�υ Kα�ά�η «��ύσε μεγάλα»στ� πρώτ� και δεύτερ� πάτωμα, δια-τηρώντας Γάλλ� παιδαγωγ�, Aγγλί-δα τρ��, Eλληνες υπηρέτες, Iταλ�αμα�ά και Aιγύπτι� σεΐτη (θυρωρ�).

1870: Mε τ�ν πρ�ωρ� θάνατ� τ�υΠέτρ�υ Kα�ά�η αρ"ί�ει �υσιαστικάκαι η σταθερή π�ρεία της �ικ�γένει-ας πρ�ς την �ικ�ν�μική κρίση καιτην παρακμή.

1872: H Xαρίκλεια Kα�ά�η υπ�-"ρεώνεται να διαλύσει τ� σπίτι της�δ�ύ Σερί� και να �ύγει με τα παι-διά της στην Aγγλία, �π�υ θα παρα-μείνει επί έ�ι "ρ�νια, με κύρι� τ�π�

διαν�μής τ� Λί�ερπ�υλ, ενώ ένα μι-κρ� διάστημα θα παραμείν�υν καιστ� Λ�νδίν�. Σ’ αυτ� τ� διάστημα �Kωνσταντίν�ς Kα�ά�ης θα μάθει σε�άθ�ς την αγγλική γλώσσα και θακαλλιεργήσει την έμ�υτη ρ�πή τ�υπρ�ς τα Γράμματα μέσα απ� τ� δ�-κιμασμέν� αγγλικ� εκπαιδευτικ� σύ-στημα.

1878: H �ικ�γένεια επιστρέ�ειστην Aλε�άνδρεια. O Kωνσταντίν�ςKα�ά�ης είναι πλέ�ν δεκαπέντε"ρ�νων. Tην επ�μενη τριετία (σύμ-�ωνα με στ�ι"εία π�υ διαθέτει � Mι-"άλης Πιερής) και μέ"ρι την έντα�ήτ�υ σε �ργανωμέν� σ"�λεί�, � Kα-�ά�ης αρ"ί�ει να μελετά και να ερ-γά�εται πνευματικά απ� μ�ν�ς τ�υ,"ρησιμ�π�ιώντας �ι�λία απ� τις δα-νειστικές �ι�λι�θήκες της Aλε�άν-δρειας.

1881: O π�ιητής θα συνε"ίσει τις�ασικές τ�υ σπ�υδές στ� εμπ�ρικ�-πρακτικ� Λύκει� «O Eρμής» τ�υKωνσταντίν�υ Παντα�ή, σ"�λεί� π�υιδρύεται εκείνη τη "ρ�νιά και στ� �-π�ί� ��ιτ�ύν επίσης �ι παιδικ�ί τ�υ�ίλ�ι Mικές Pάλλης και Στέ�αν�ςΣκυλίτσης, ίσως και �ι T�ων P�δ�κα-νάκης και Kίμων Περικλής.

1882: Nέα �ικ�γενειακή μετακίνη-ση. Aυτή τη ��ρά πρ�ς την Π�λη. Aι-τία η εθνικιστική επανάσταση τ�υ

Πίνακας τ�υ Πέτρ�υBλα��π�υ-λ�υ (λάδι)π�υ απεικ�-νί�ει τ�ν π�ιητήμεσήλικα.(«Πρ�σωπ�-γραίες K.Π. Kα�άη –Σύνδεσμ�ςAιγυπτιωτώνEλλήνων,1995). Συνέ�εια στην 4η σελίδα

Aραμπί στην Aίγυπτ� και �ι ταρα"έςπ�υ ακ�λ�ύθησαν, κάν�ντας τη θέ-ση των εκεί Eυρωπαίων επισ�αλή. H�ικ�γένεια θα παραμείνει για τρία"ρ�νια στην Π�λη, �ιλ��εν�ύμενητ�υ Φαναριώτη παππ�ύ τ�υ Γεωργά-κη Φωτιάδη. H τριετής παραμ�νήστην Π�λη θα σταθεί ιδιαίτερα κρίσι-μη για τ�ν Kα�ά�η πρ�ς διά��ρεςκατευθύνσεις. Eίναι γνωστ� �τι απ�-�εύγει να ενημερώσει τ�υς �ίλ�υςτ�υ για την ιδιωτική τ�υ �ωή, ενώ,σύμ�ωνα με ανέκδ�τες �ι�γρα�ικέςσημειώσεις της Pίκας Σεγκ�π�ύλ�υ,«� �μ�σε��υαλισμ�ς τ�υ άρ"ισε ναεκδηλώνεται στα 1883». Σύμ�ωνα δεμε επιστ�λή της ν�νάς τ�υ AμαλίαςΠιταρίδ�υ–Πάππ�υ (22–11–1883), �Kα�ά�ης της εί"ε εκ�ράσει την επι-θυμία να τ�ν ��ηθήσει για να ακ�-λ�υθήσει π�λιτική και δημ�σι�γρα-�ική καριέρα. Tην περί�δ� πάντωςπ�υ παραμένει στην Π�λη, εκδηλώ-ν�νται και �ι πρώτες συστηματικέςτ�υ πρ�σπάθειες να επιδ�θεί στηντέ"νη τ�υ π�ιητικ�ύ λ�γ�υ. H ατμ�-σ�αιρα και τ� τ�πί� της Π�λης �αί-νεται να πρ�καλ�ύν στ�ν π�ιητή ψυ-"ική ε��ρία και αυτ� διαπιστώνεταιστα π�ιήματά τ�υ «O Bεϊ�αδές πρ�ςτην ερωμένη τ�υ» (1884) και «DünyaGuzeli» (1884), αλλά ιδίως «T� Nι�ώ-ρι» (1885), �π�υ εκ�ρά�εται � θαυ-μασμ�ς τ�υ για τις �υσικές καλλ�-νές τ�υ Π�λίτικ�υ τ�πί�υ, τ� �π�ί�,άλλωστε, θα υμνήσει και στ� πρώτ�λ�γ�τε"νικ� τ�υ πε�� «Mια νυ� στ�Kαλντέρι» (1884). Oι πρώτες αυτέςπ�ιητικές απ�πειρες τ�υ Kα�ά�η θε-ωρ�ύνται �τι �ρίσκ�νται κάτω απ�την άμεση επίδραση τ�υ αθηναϊκ�ύρ�μαντισμ�ύ: καθαρεύ�υσα γλώσσα,απαισι�δ��η �ιλ�σ��ία, θέματα τυ-πικά στ�ν πεισιθανάτι� αθηναϊκ� ρ�-μαντισμ�.

1885: (Oκτώ�ρι�ς). O Kα�ά�ης ε-πιστρέ�ει στην Aλε�άνδρεια μα�ί μετη μητέρα και τ�υς αδελ��ύς τ�υAλέ�ανδρ� και Παύλ�. H επιστρ��ήταυτί�εται και με την απ��ασή τ�υνα εγκαταλείψει την αγγλική υπηκ�-�τητα, την �π�ία εί"ε απ�κτήσει �πατέρας τ�υ γύρω στα 1850, και ναπάρει την ελληνική.

1886: Aρ"ί�ει να εργά�εται περι�-δικά αλλά��ντας διά��ρα επαγγέλ-ματα. Πειραματί�εται στη δημ�σι�-γρα�ία.

1888: Eργά�εται ως μεσίτης στ�Xρηματηστήρι� Bάμ�ακ�ς.

1889–1892: Πρ�σλαμ�άνεται ως ά-μισθ�ς Γραμματέας στην YπηρεσίαAρδεύσεων.

1891: Θεωρείται μια σημαντική"ρ�νιά για τ�ν π�ιητή. Eκδίδει σε μ�-ν��υλλ� τ� πρώτ� πραγματικά α�ι�-λ�γ� π�ίημά τ�υ «Kτίσται» και δημ�-σιεύει μερικά απ� τα πι� σημαντικάπε�ά τ�υ κείμενα, �πως τα δύ� περίEλγινείων π�υ παρ�υσιά��υν δημ�-σια την π�λιτική πλευρά τ�υ π�ιητήή τα «Oλίγα περί στι��υργίας», «OΣακεσπήρ�ς περί της �ωής» και «Oκαθηγητής Bλάκη περί της νε�ελλη-νικής», στα �π�ία πρ��άλλ�νται �ικύριες αρετές τ�υ �ιλ�λ�γ�υ καιτ�υ κριτικ�ύ Kα�ά�η: καθαρή σκέ-ψη, λεπτές παρατηρήσεις, ενάργειακαι σα�ήνεια στη διατύπωση. Tην ί-δια "ρ�νιά πειραματί�εται δημι�υρ-

γικά γρά��ντας ένα «δισυπ�στατ�π�ίημα», στ� �π�ί� ενσωματώνει με-τα�ρασμένες περικ�πές απ� τ� πε-ρί�ημ� π�ίημα Correspondances τ�υMπ�ντλέρ, π�ίημα π�υ κατέ"ει θεμε-λιακή θέση στην ιστ�ρία τ�υ ευρω-παϊκ�ύ συμ��λισμ�ύ. Tην επ�μενηδεκαετία άλλωστε θα έ"ει μια σ��α-ρή θητεία στα κινήματα τ�υ παρνασ-σισμ�ύ και τ�υ συμ��λισμ�ύ π�υ θαπαί��υν καθ�ριστική σημασία στηνπ�ιητική τ�υ πρ�σπάθεια.

1892: Πρ�σλαμ�άνεται ως έμμι-σθ�ς έκτακτ�ς στην ίδια υπηρεσία,θα έ"ει Aγγλ�υς πρ�ϊσταμέν�υς καιθα παραμένει εκεί για τριάντα περί-π�υ "ρ�νια, έως τ� 1922, �τάν�νταςστ�ν �αθμ� τ�υ υπ�τμηματάρ"η.

1893–1899: Γρά�ει μερικά απ� τασημαντικά τ�υ π�ιήματα, π�υ π�λύθα συ�ητηθ�ύν: «Kεριά» (1893),«Στην ίδια π�λη» (πρώτη γρα�ή τ�υπ�ιήματ�ς «H Π�λις» (1894), «EναςΓέρ�ς» (1894), «Π�λυέλαι�ς» (1895),«Tεί�η» (1896), «Tα παράθυρα»(1897), «Περιμέν�ντας τ�υς "αρ"ά-ρ�υς» (1899) και τ� «Πρώτ� σκαλί»(1899). Aυτή τη "ρ�νιά �ά�ει �ικ�ν�-μικ� πρ�γραμμα στη �ωή τ�υ και αρ-"ί�ει να κρατάει λ�γαριασμ�ύς. Eπι-"ειρεί τα�ίδι αναψυ"ής στ� Kάιρ�.

1894: O πρ�ϊστάμεν�ς τ�υ ανα�έ-ρει: «Eίναι π�λύ καλ�ς γρα�έας καικάνει έ��"η εργασία». Συνιστά να τ�υδ�θεί αύ�ηση η �π�ία και τ�υ δίνεται.

1896: Συνεργά�εται με την ε�ημε-

ρίδα «Phere d’ Alexandrie». O Γ. Tσ�-κ�π�υλ�ς τ�ν "αρακτηρί�ει: «Σκε-πτικιστής, �ιλ�σ��ικ�ς, μελαγ"�λι-κ�ς με ειρωνική πικρία».

1897: Σε στεν�γρα�ημένες σημει-ώσεις καταγρά�ει τις πρ�σπάθειέςτ�υ να απαλλαγεί απ� τ� πάθ�ς τ�υ,π�υ πιστεύει �τι τ�ν κατα�άλλει σω-ματικά και πνευματικά. Στις 6 Mαρτί-�υ, σημειώνει: «Πρέπει αλύγιστα ναεπι�άλω στ�ν εαυτ� μ�υ ένα τέρμαέως την 1η Aπριλί�υ, δια��ρετικάδεν θα μπ�ρέσω να τα�ιδέψω. Θ’ αρ-ρωστήσω και πώς θα περάσω την θά-λασσα, και πώς αρρωστημέν�ς θ’ α-π�λαύσω τ� τα�ίδι μ�υ; 16 Mαρτί�υ:Mεσάνυ"τα. Yπέκυψα εκ νέ�υ. Aπελ-πισία, απελπισία, απελπισία. Kαμιάελπίδα δεν υπάρ"ει. Παρεκτ�ς ανσταματήσω ώς τις 15 Aπριλί�υ. O Θε-�ς ��ηθ�ς». Παίρνει καν�νική άδεια.9 Mαρτί�υ με τ�ν αδελ�� τ�υ T��νπηγαίνει στ� Παρίσι. Bλέπει θεατρι-κές παραστάσεις κ.λπ. 14–21 I�υνί�υστ� Λ�νδίν�. Στις 28 Iαν�υαρί�υ επι-στρέ��υν στην Aλε�άνδρεια.

1899: Πεθαίνει η μητέρα τ�υ π�ιη-τή, Xαρίκλεια, την �π�ία λάτρευε.Tεκμήρι� αυτής της αγάπης αλλά καιτης συγκίνησης π�υ τ�υ πρ�κάλεσε� θάνατ�ς της, ένα ανέκδ�τ� στεν�-γρα�ημέν� ημερ�λ�γι�, στ� �π�ί� �π�ιητής κατέγραψε αναδρ�μικά διά-��ρα στιγμι�τυπα απ� τη �ωή, τηναρρώστια και τις τελευταίες ημέρεςτης Xαρίκλειας Kα�ά�η.

1900: H πρώτη περί�δ�ς μετά τ�νθάνατ� της μητέρας τ�υ σημαδεύε-ται απ� συνε"είς μετακινήσεις. Πη-γαίνει στ� Kάιρ�.

1902: Eρ"εται στην Aθήνα �π�υκαι γνωρί�εται με τ�ν <εν�π�υλ� καιτ�ν Π�λέμη. H σημασία αυτ�ύ τ�υτα�ιδι�ύ είναι μεγάλη για τ�ν Kα�ά-�η, � �π�ί�ς θα κρατήσει ένα λεπτ�-μερές ημερ�λ�γι� στα αγγλικά. Σε ε-πιστ�λή τ�υ πρ�ς την ε�αδέλ�η τ�υMαριγώ, ανα�έρει �τι πηγαίν�νταςστην Aθήνα αισθαν�ταν �πως έναςπιστ�ς π�υ πηγαίνει πρ�σκυνητήςστη Mέκκα. Tην ίδια "ρ�νιά γρά�ειτη στι"�υργική μελέτη «H συνάντη-ση των #ωνηέντων εν τη πρ�σωδία»,κείμεν� π�υ μαρτυρά τη �αθιά γνώ-ση της νε�ελληνικής π�ιητικής πα-ράδ�σης.

1903: Tα�ιδεύει για δεύτερη ��ράστην Aθήνα, �π�υ και γνωρί�εται μετ�ν Π�ρ�ύρα, ενώ στις 30 N�εμ�ρί�υτης ίδιας "ρ�νιάς δημ�σιεύεται στα«Παναθήναια» τ� ιστ�ρικ� άρθρ�τ�υ <εν�π�υλ�υ για τ�ν Kα�ά�η μετίτλ� «Eνας Π�ιητής». Aυτή τη "ρ�-νιά � Kα�ά�ης γρά�ει ένα σημαντικ�πε�� τ�υ κείμεν�, τ�ν «�ιλ�σ��ικ�έλεγ"�» των π�ιημάτων τ�υ, π�υ εί-ναι γνωστ� με τ�ν τίτλ� «Π�ιητική».

1907: Eγκαθίσταται στ� περί�ημ�σπίτι–εργαστήρι� της �δ�ύ Λέψι�υς�π�υ και θα περάσει τ� υπ�λ�ιπ� της�ωής τ�υ δημι�υργώντας τ� σημα-ντικ�τερ� τμήμα, π�σ�τικά και π�ι�-τικά, τ�υ έργ�υ τ�υ.

1909: O Kα�ά�ης πιστεύει �λ�ένακαι περισσ�τερ� στη συγγρα�ικήτ�υ πρ�σωπικ�τητα και μετατρέπε-ται σιγά αλλά σταθερά σε έναν συ-νειδητ� και τίμι� τε"νίτη π�υ πρ�ση-λώνεται με αυταπάρνηση στ� έργ�τ�υ. Aυτή τη "ρ�νιά αρ"ί�ει να συγ-γρά�ει τη «Γενε�λ�γία» τ�υ.

1911: H πι� σημαντική ίσως "ρ�νιάγια τ�ν Kα�ά�η και τ� έργ� τ�υ. Oπ�ιητής απ�κτά την πρ�σωπική τ�υ�ωνή, συγκρ�τεί τη δική τ�υ π�ιητι-κή περι�"ή, η �π�ία κατά τ�ν ίδι� �-ρί�εται απ� τρεις μεγάλ�υς θεματι-κ�ύς κύκλ�υς, �ι �π�ί�ι συ"νά συ-μπλέκ�νται μέσα στ� πλαίσι� τ�υ ίδι-�υ π�ιήματ�ς. Πρ�κειται για τ�ν �ι-λ�σ��ικ�, τ�ν ιστ�ρικ� και τ�ν ηδ�-νικ� κύκλ�, με �άση τ�υς �π�ί�υςδιακρίνεται αντίστ�ι"α η π�ίησή τ�υσε �ιλ�σ��ική, ιστ�ρική και ηδ�νική.Aπ� καλλιτε"νική άπ�ψη είναι �ανε-ρ� �τι � π�ιητής έ"ει περάσει πια �-ριστικά σε μια περί�δ� π�ιητικ�ύ ρε-αλισμ�ύ.

1912: Xρ�νιά π�υ επι"ειρεί τη μεί-ωση των ε��δων τ�υ. Tα έ��δα ενδυ-μασίας τ�υ μειών�νται σ"εδ�ν σταμισά.

1914: O π�λεμ�ς συγκεντρώνειστην Aίγυπτ� π�λλ�ύς Aγγλ�υς λ�-γι�υς. Eτσι, � Kα�ά�ης θα κάνει τηνπι� σημαντική ίσως γνωριμία της �ω-ής τ�υ: γνωρί�εται και συνδέεται μεμεγάλη �ιλία με τ�ν γνωστ� Aγγλ�μυθιστ�ρι�γρά�� Eντ�υαρντ M�ρ-γκαν Φ�ρστερ, �π�ί�ς πέντε "ρ�νιααργ�τερα θα παρ�υσιάσει πρώτ�ςτ�ν Kα�ά�η στ� αγγλικ� κ�ιν�.

1915: Παρακ�λ�υθεί τις διαλέ�ειςπ�υ δι�ργανώνει τ� περι�δικ�«Γράμματα». θα γνωρίσει τ�υς T.Mαλάν� και τ�ν M. Περίδη.

1916: Eκτακτ�ς υπ�τμηματάρ"ης.

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα


Tρία απ� τα μεγαλύτερα αδέλια τ�υ Kα�άη σ’ ένα �ικ�γενειακ� τα#ίδι στηνIταλία στα 1865. Δε#ιά, � μεγαλύτερ�ς είναι � Πέτρ�ς – Iωάννης, 14 ετών, στ�κέντρ� καθιστ�ς � Aριστείδης, 12 ετών, και αριστερά με σταυρωμένα �έρια �Aλέ#ανδρ�ς, 9 ετών. (Λεύκωμα Kα�άη 1863–1910, Eκδ�σεις Eρμής).


1917: Aνανεώνεται τ� συμ��λαι�τ�υ με την Yπηρεσία Aρδεύσεων γιαάλλα πέντε "ρ�νια. Tην ίδια "ρ�νιάγνωρί�εται με ένα άλλ� «μυθικ�»πρ�σωπ� της κα�α�ικής �ι�γρα-�ίας, τ�υς κατά άλλ�υς παράν�μ�γι� τ�υ και κατά άλλ�υς ερωτικ� τ�υσύντρ�� και �ίλ� και, πάντως, με-τέπειτα γενικ� κληρ�ν�μ� τ�υ, τ�νAλέκ� Σεγκ�π�υλ�.

1921: Eνώ πρ�τείνεται να πρ��ι�α-στεί σε τμηματάρ"η, γρά�ει στ�υςπρ�ϊσταμέν�υς τ�υ �τι για πρ�σωπι-κ�ύς λ�γ�υς δεν επιθυμεί να ανανε-ώσει τ� συμ��λαι� εργασίας τ�υ μετην Yπηρεσία π�υ λήγει τ�ν επ�μεν�Mάρτι�.

1922: T�ν Aπρίλι� παραιτείται και"ωρίς καμιά περίσπαση («επιτέλ�υςελευθερώθηκα απ� αυτ� τ� μισητ�πράγμα») θα α��σιωθεί με τη συ-μπλήρωση τ�υ π�ιητικ�ύ τ�υ έργ�υ.

1923: Πεθαίνει � τελευταί�ς εν�ωή αδελ��ς τ�υ T��ν, σίγ�υρα �πι� αγαπητ�ς στ�ν π�ιητή, α��ύ πέ-ρα απ� τη στ�ργή και την αγάπη π�υτ�υ έδει�ε σε �λη τ�υ τη �ωή, ιδίωςστα νεανικά τ�υ "ρ�νια, υπήρ�ε και �πρώτ�ς θαυμαστής, �ίλ�ς και μετα-�ραστής τ�υ π�ιητικ�ύ τ�υ έργ�υ.

1926: H κυ�έρνηση τ�υ δικτάτ�ραΠαγκάλ�υ απ�νέμει στ�ν Kα�ά�η τ�παράσημ� τ�υ Φ�ίνικ�ς, διάκρισητην �π�ία � π�ιητής απ�δέ"εται υ-π�στηρί��ντας �τι «T� παράσημ�μ�υ τ� απένειμε η Eλληνική Π�λιτείαγι’αυτ� και τ� κρατώ».

1927: Γνωρί�εται με τ�ν Nίκ� Kα�α-ντ�άκη.

1928: Στ� «Eντευκτήρι� των Γραμ-μάτων» ειρωνεύεται τ�ν Σκίπη και υ-περασπί�εται τ�ν Σικελιαν�. T� Δε-κέμ�ρι� της ίδιας "ρ�νιάς τ�ν επι-σκέπτεται � κύρι�ς εκ�ραστής τ�υ��υτ�υρισμ�ύ, Mαρινέτι.

1930: O π�ιητής αρ"ί�ει να υπ��έ-ρει απ� τ� λάρυγγά τ�υ.

1932: Oι γιατρ�ί διαπιστών�υνκαρκίν� τ�υ λάρυγγα. Φεύγει τ�τεστην Aθήνα �π�υ τ�υ γίνεται τρα"ει-�τ�μία. O π�ιητής δεν μπ�ρεί να μι-λήσει πια. Σημειώνει πια μ�ν� σε με-ρικά "αρτιά διά��ρες παραγγελίες,συνήθως πρακτικής �ύσης. Tην ίδια"ρ�νιά � Δημήτρης Mητρ�π�υλ�ςμελ�π�ιεί δέκα π�ιήματά τ�υ.

1933: Eπιστρ��ή στην Aλε�άν-δρεια, με την υγεία τ�υ να "ειρ�τε-ρεύει συνε"ώς· δ�υλεύει στ� κρε�ά-τι πλέ�ν τ� τελευταί� τ�υ π�ίημα.Aρ"ές Aπριλί�υ μετα�έρεται στ�Eλληνικ� N�σ�κ�μεί�, παθαίνει συμ-��ρηση τ� Σά��ατ� 29 Aπριλί�υ, η-μέρα των γενεθλίων τ�υ και πεθαίνειστις 2 τ� πρωί.

O Kα�ά�ης, �σ� ��ύσε, δεν ε�έ-δωσε π�τέ �λ�κληρ� τ� π�ιητικ� τ�υέργ�, τ� �π�ί� άλλωστε συμπλήρωνεώς την τελευταία στιγμή τ�υ �ί�υτ�υ. «E"ω», έλεγε, «να γράψω ακ�μηείκ�σι πέντε π�ιήματα», �σα περίπ�υ�ρέθηκαν στ� Aρ"εί� τ�υ, τα «Aτε-λή» π�ιήματα (Eπιμέλεια Pενάτα Λα-�ανίνι– Eισαγωγή Γ.Π. Σα��ίδης, εκ-δ�σεις Iκαρ�ς, 1995). Eπίσης, � Kα-�ά�ης δεν πραγματ�π�ίησε π�τέ μιακαν�νική εμπ�ρική έκδ�ση. Aκ�λ�υ-θ�ύσε ένα δικ� τ�υ ιδι�ρρυθμ� σύ-στημα έκδ�σης και κυκλ��ρίας τ�υέργ�υ τ�υ, τ� �π�ί� και πρ�κάλεσεπ�λλές συ�ητήσεις στ� "ώρ� των κα-

Mια �ικ�γενειακή ωτ�γραία στη Γενεύη τ� 1865 (Λεύκωμα Kα�άη 1863–1910, Eκδ�σεις Eρμής. H ωτ�γραία αυ-τή έ�ει παρα�ωρηθεί απ� τ�ν K. Θ. Δημαρά).

Mετά τ�ν θάνατ� τ�υ πατέρα Kα�άη, η �ικ�γένεια απ� τ� 1874 έως και τ�1876 κατ�ικεί στ� Λ�νδίν�, Queensborough Terrace. Δέκα δωμάτια, 220 λίρεςτ� �ρ�ν�. Στ�ν αριθμ� 16, Queensborough Terrace, Hyde Park, υπάρ�ει σή-μερα εντ�ι�ισμένη πλάκα π�υ αναέρει �τι εκεί έ�ησε � π�ιητής. (ΛεύκωμαKα�άη 1863–1910, Eκδ�σεις Eρμής).

�α�ικών μελετών. T� μεί��ν αυτ�πρ��λημα λύθηκε �ριστικά τ� 1966με τη διδακτ�ρική διατρι�ή τ�υ Γ.Π.Σα��ίδη, π�υ εί"ε ως αντικείμεν� τις«Kα"α#ικές Eκδ�σεις». Περιληπτικάμπ�ρεί να ανα�ερθεί �τι υπήρ�αντρία δια��ρετικά στάδια εκδ�τικήςτακτικής τ�υ Kα�ά�η: τα «μ�ν��υλ-λα», τα «τεύ"η» και �ι «συλλ�γές»,τα �π�ία αντιπρ�σωπεύ�υν τρειςδια��ρετικές �άσεις στην ιστ�ρίατης κα�α�ικής π�ίησης. H μέθ�δ�ςτων «μ�ν��ύλλων» "ρησιμ�π�ιείταιαπ� τ� 1891 έως και τ� 1904, �π�τε �π�ιητής τυπώνει τ� πρώτ� «τεύ"�ς»με 21 π�ιήματα. H πρώτη "ρ�ν�λ�γι-κά «συλλ�γή» τ�υ κυκλ��ρησε, ι-διωτικά πάντα, κατά την πάγια τακτι-κή τ�υ, τ� 1912 και η πρώτη θεματική«συλλ�γή» τ�υ τ� 1917. Για πρώτη��ρά κυκλ��ρησε �λ�κληρ� τ�σώμα της αναγνωρισμένης κα�α�ι-κής π�ίησης τ� 1935 με επιμέλειατης Pίκας Σεγκ�π�ύλ�υ.

(Στ�ι�εία για τ� Xρ�ν�λ�γι� Kα"ά-#η αντλήθηκαν απ� τ� "ι"λί� «Eισα-γωγή στην Π�ίηση τ�υ Kα"ά#η – Eπι-λ�γή Kριτικών Kειμένων. Eπιμέλεια:Mι�άλης Πιερής. ΠανεπιστημιακέςEκδ�σεις Kρήτης, 1994, και απ� τ�Xρ�ν�λ�γι� π�υ εί�ε δημ�σιευτείπαλι�τερα στ� περι�δικ� «Xάρτης»και μας παρα�ωρήθηκε απ� τ�«Σπ�υδαστήρι� Nέ�υ Eλληνισμ�ύ»).

Oι εργασίες των Mι άλη Πιερή, Diana Haas,X. Λ. Kαρά�γλ�υ, Aννας Kατσιγιάννη,Kατερίνας Kωστί�υ, Matthias Kappler,Martin Mckinsey απ�τελ�ύν πυρήνες ευ-ρύτερων εργασιών π�υ ανακ�ινώθηκανστ� Συμπ�σι� Kα�ά�η π�υ έγινε στηνAγία Nάπα της Kύπρ�υ στις 4 – 6 Aπριλί-�υ 1997. Eυ αριστ�ύμε θερμά τ�ν καθηγη-τή κ. Mι άλη Πιερή π�υ επέτρεψε τη δημ�-σίευση των εργασιών στις «EΠTA HME-PEΣ» της Kαθημερινής, στ� A�ιέρωμα γιατ�ν K. Π. Kα�ά�η.


O π�ιητής των μελλ�υσών γενεώνO Kα�ά�ης είναι κ ντά στην παράδ ση αλλά και στα ευρωπαϊκά ρεύματα

T�υ Γιάννη Δάλλα

Π�ιητή, δ�κιμι�γρά �υ και καθηγητή τ�υ I�νί�υ Πανεπιστημί�υ.

MΠOPOYME σήμερα να ισ�υριστ�ύ-με πως η νε�τερη π�ίηση ε�ακ�λ�υ-θεί να διανύει την «επ��ή τ�υ Kα�ά-�η»; H ερώτηση μ�ιά�ει παραπλανη-τική και κάθε απάντηση θα είναι πα-ρακινδυνευμένη. Aς δ�κιμάσ�υμε νααπαντήσ�με, πρώτα με μια σειρά ε-πε�ηγήσεων και διακρίσεων.

Διανύ�με ακ�μη την επ��ή τ�υKα�ά�η –δεν ενν�ώ τ�υ κα�α�ι-σμ�ύ– σημαίνει πως δεν διανύ�υμεπλέ�ν την επ��ή λ.�. τ�υ Παλαμά καιτων διαδ��ων τ�υ –των τελευταίωνσυμ��λιστών ή των πρώτων εικ�νι-στών– και δεν περάσαμε καν στην ε-π��ή κάπ�ι�υ άλλ�υ, ας υπ�θέσ�υμετ�υ Σε�έρη ή τ�υ Eλύτη. Γιατί, αντ�ν Παλαμά τ�ν εκθρ�νισε � Kα�ά-�ης, τ�ν Kα�ά�η δεν τ�ν εκτ�πισεακ�μη κανένας. H παρ�υσία τ�υ εί-ναι �ώσα και η επιρρ�ή τ�υ ε�ακ�-λ�υθητική και διά�υτη έως τις μέρεςμας. Kαι για τη νε�τερη π�ίηση � π�ι-ητής αναγνωρί�εται ακ�μη και τώραως � πνευματικ�ς της ανάδ��ς.

Tα �ένα ρεύματα

Eνας ανάδ��ς �υσικ�ς και ��ιθετ�ς σαν τ�υς �έν�υς: τα �ένα ρεύ-ματα. Kαι έτσι μας �ικειώνει με τηνπαράδ�ση, συν�δ�ιπ�ρώντας έκτ�-τε με εκείνα τα ρεύματα. Mε αυτή τηδιπλή εκ��λή και τη συν�ικ�ν�μησημέσα μας: �υσικ�ς και σ�εδ�ν πατρι-κ�ς, αλλά �ωρίς να μας υπ��ρεώνεικαι να μας δεσμεύει. Aυτ�ς, π�υστην επ��ή τ�υ μπ�ρ�ύσε ��ι απλώςνα επικαλύπτει, αλλά και να αλλ�-τριώνει τη �ωνή των πλησια��ντων.Eνώ των άλλων δύ� τ� παράδειγμαδεν δέσμευε και δεν απέκλειε καιάλλες �ωνές ή τρ�πές τ�υ π�ιητι-κ�ύ �αιν�μέν�υ στην επ��ή τ�υς.Θα μπ�ρ�ύσε δηλαδή να υπάρ�ει, �-πως υπήρ�ε άλλωστε, π�ίηση εκτ�ςτ�υ υπ�δείγματ�ς και πέραν της ε-π��ής λ.�. τ�υ Παλαμά. Nα υπάρ�ει,�πως υπήρ�ε, μια π�ικιλία άλλων�ωνών και άρα δια��ρετικών π�ιητι-κών εκδ��ών, την επ��ή –και ανε-�άρτητα απ� τη λύση και τη �ωνή–τ�υ Σε�έρη ή τ�υ Eλύτη. Φωνών επί-καιρων και �ωνών �ρυκτών: η επί-καιρη και μ�νη έγκυρη για να δ�θείτ� «παρών» στην ιστ�ρική συγκυρία�ωνή της π�λιτικής αγωνίας μετα-π�λεμικά, η �ρυκτή και μ�νη αυθε-ντική για την π�ίηση και τη ρι�ική α-νανέωσή της �ωνή τ�υ ε�ίσ�υ μα�η-τικ�ύ –και μ�λαταύτα αντιμα��με-ν�υ τη συμ�ατικ�τητα και �π�ιαδή-π�τε ε�ωπ�ιητική σκ�πιμ�τητα τωνκαιρών– μεταπ�λεμικ�ύ υπερρεαλι-σμ�ύ. Yπήρ�ε, για παράδειγμα, � έ-γκυρ�ς και αυθεντικ�ς μα�ί π�ιητήςEμπειρίκ�ς, π�υ αυτ�ς ε�αιρετικάκαι δεν δέσμευε και θα μπ�ρ�ύσε ναγίνει μια καιν�ύρια α�ετηρία για τη

μ�ντέρνα μας π�ίηση. Mια α�ετηρία,παρά την εικ�ν�κλασία της, �εκινη-μένη απ� �ρθ�δ��η και πλατύτατη�άση, η �π�ία συμπεριλάμ�ανε, ε-κτ�ς απ� τ�υς ίδι�υς και την παρά-δ�ση τ�υ παλαμισμ�ύ και την παρά-δ�ση τ�υ κα�α�ισμ�ύ.

Aντίθετα πρ�ς εκείν�υς, � Kα�ά-�ης υπήρ�ε στην επ��ή τ�υ απ�-κλειστικ�ς και δεσμευτικ�ς. Aπέ-κλειε �π�ιαδήπ�τε άλλη λύση τ�υπ�ιητικ�ύ μας αδιε��δ�υ, καταδικά-��ντάς την ως περιθωριακή ή ως υ-στερ�γρα�η. Eτσι υπερκάλυψε ακ�-μη και τη γνήσια, έρπ�υσα στη μη-τρ�π�λιτική μας �άση, λύση τ�υ Kα-ρυωτάκη. Kαι δέσμευε ή ε��στράκι-�ε αλλ�τριωτικά, καθώς είπαμε, �-

π�ι�ν τ�ν πλησία�ε τ�τε �ωρίς τηναπαραίτητη απ�σταση ασ�αλείας.Aπ�σταση π�υ μπ�ρεσε να κρατή-σει λ.�. ένας απ� τ�υς πρώτ�υς �-μ�γλωσσ�υς �ειριστές τ�υ ελεύθε-ρ�υ στί��υ στη �ώρα μας, � ετερ�-δ��ς Tάκης Παπατσώνης και π�υδεν κράτησε αργ�τερα � κατευθεί-αν επίγ�ν�ς τ�υ A. Mάτσας. Δέ-σμευε πρώτιστα ε�αιτίας της ιδι�τυ-πίας της γλώσσας τ�υ: της ε�ωτερι-κά ψη�ιδωτής και κατά �άθ�ς π�-λυεπίπεδης. Kαι απέκλειε κάθε άλ-λη λύση, �άρη στη δυνατή τ�υ πρ�-σωπικ�τητα, μια πρ�σωπικ�τηταπ�υ ανέ�αινε απ� μέγα �άθ�ς καικάλυπτε μέγα πλάτ�ς: τ� �άθ�ς τηςπαράδ�σης, τ� πλάτ�ς των διαλυ-

μένων κ�σμ�π�λιτικών καιρών μας.Tώρα π�υ η λύση τ�υ δεν είναι α-

π�κλειστική, α��ύ μετα�υτεύτηκεκαι καρπ��ρησε στη �ώρα μας η ε-π�μενη κίνηση, με τη μ�ντέρνα μαςπ�ίηση· τώρα π�υ η �ωνή τ�υ δεν εί-ναι δεσμευτική, γιατί, γενιά τη γενιά,περάσαμε, απ� �ειραγώγηση σε �ει-ραγώγηση και απ� �ειρα�εσία σε�ειρα�εσία, σε πι� απελευθερωμέναπλέ�ν πεδία· τώρα ακρι�ώς μπ�ρείνα απ�δώσει �υσιαστικά και ακίνδυ-να η εκμετάλλευση της πνευματικήςκληρ�ν�μιάς και τ�υ διδάγματ�ς τ�υKα�ά�η.

Eργαλεία λ�γ υ

Aλλά π�υ �ρίσκεται η σημασία αυ-τής της κληρ�ν�μιάς; Θα μπ�ρ�ύσανα επικεντρώσω σε μια και μ�νη επι-σήμανση την α�ία της. Στην επισή-μανση αυτή ε�υπακ�ύ�νται και �ι άλ-λες επιμέρ�υς α�ίες της: �ι α�ίες τι-μής και �ι α�ίες �ρήσης της. Tην �ρί-�ω λ�ιπ�ν με μια �ράση, ως ε�ής:μας έδωσε πίσω τα περι�ρ�νημένα(ή απ�στεωμένα) εργαλεία τ�υ λ�-γ�υ: μια έκ�ραση στα μέτρα της �μι-λίας και των πραγμάτων. Mας έμαθεδηλαδή να μιλ�ύμε και πάλι σωστάκαι λειτ�υργικά για τα πράγματα.

Bρήκε στην επ��ή τ�υ μια γλώσσαπ�υ εί�ε παγώσει στην επι�άνεια καιδεν κυκλ��ρ�ύσε στ� �άθ�ς τωνσ�έσεων: απ� εκεί η��ύσε �ωρίς έρ-μα πρ�ς τα πάνω μετέωρη και δεν δι-είσδυε καν στη συνείδηση και τη συ-ναλλαγή τ�υ καιρ�ύ. Bρήκε την έτ�ι-μη γλώσσα της συντε�νίας με την υ-ψηλή τά�α συ�ν�τητα τ�ν�υ και τηντυπ�π�ιημένη γραμματική, ρυθμιστι-κή ακ�μη και για την π�ίηση. Kαι στηθέση τ�υς έ�αλε την αν�ι�τή και κ�ι-νή λειτ�υργία τ�υ λ�γ�υ. Στη θέσητ�υ νεκρ�ύ γλωσσικ�ύ κώδικα τη �ω-ντανή και ελεύθερη �μιλία. Kαι αυτήακρι�ώς υπήρ�ε μια σιωπηρή επανά-σταση. H γλώσσα ως �μιλία �ανάγινεδιά μιας επικ�ινωνία, �ανάγινε μετά-δ�ση ��ι πληρ��ρίας αλλά μηνύμα-τ�ς, �ανάγινε π�ίηση.

Mια �μιλία τρέ��υσα, ε�αργυρω-μένη απ� τ� παρ�ν και απ� την αγ�-ρά ή αναδυ�μενη απ� τ� παρελθ�νκαι τα κείμενα. Π�υ μηδένι�ε την α-π�σταση της π�ίησης και απ� τηνκ�ινή ή καθημερινή συνενν�ηση καιαπ� τη δημ�σια ανακ�ίνωση ή ε�αγ-γελία. Aπ� την κ�ινή συνενν�ηση�ωρίς να απ�ρρυθμί�εται η �ράση,απ� την επίσημη ε�αγγελία �ωρίς ναυπερυψώνεται � τ�ν�ς. Για πρώτη��ρά μάθαμε να �ρησιμ�π�ι�ύμεμα�ί τ�υ αδίστα�τα τις πι� αγ�ραίεςλέ�εις και �ράσεις: «αλιτήρι�ς»,«κα�ίν�», «πραμάτεια», «παλι�παιδ�σωστ�», «τέτ�ιες �υπνάδες �μωςπέρασι δεν έ��υνε σε μας», «�ητώ �ταλαίπωρ�ς να μπαλωθώ», «�ι ελα-�ρ�ί ας με λέγ�υν ελα�ρ�ν», «δεναπ�δεί�θηκε· ας πάει να λέει».

Kαι με τη δέ�υσα περίσκεψη να ε-

T πρώτ απ� τέσσερα �ύλλα �ωρίς αρίθμηση σελίδας, διαστάσεων 19,5x13,5εκ. T πίημα «Tα τεί�η» με υπγρα�ή Kωνσταντίνυ Kα�ά�η, δημσιεύτηκεμα!ί με την αγγλική μετά�ραση πυ εί�ε κάνει αδελ��ς τυ T!ν. H συνερ-γασία των δύ αδελ�ών για τη μετα�ραστική απ�δση των πιημάτων τυKωνσταντίνυ συνε�ίστηκε για πλλά �ρ�νια.


πιστρατεύ�με άλλες γλωσσικέςσκευές, διασκευές και σκευωρίεςτ�υ επ�ικ�δ�μήματ�ς: «τ�γιες»,«παράτα�ι», «ραδι�υργίες», «�ι α-στρ�λ�γ�ι (�ι πληρωμέν�ι) της αυ-λής ε�λυαρ�ύσαν», «τ�υς τρέμ�υνετ�υς μάρτυράς μας �ι ψευτ�θε�ί». Hγλώσσα σε �λη την ιστ�ρική διαδρ�-μή και τη στρατηγικ�τητά της π�υμέσα της έ�ει �ωνέψει και � μη�ανι-σμ�ς � ε��υσιαστικ�ς της γρα�ει�-κρατίας.

Pεαλιστική γρα�ή

Eτσι είδαμε να σημειώνεται στα ί-δια πάντα γηγενή τ�υ πλαίσια, η αλ-λαγή μπρ�στά μας �λ�υ τ�υ π�ιητι-κ�ύ τ�πί�υ. Aλλα�ε εκεί ακ�μη και τ�σώμα και η ��ρμα τ�υ π�ιήματ�ς. H��ρμα η επίσημη και � τ�ν�ς � συ-γκρατημέν�ς της ε�αγγελίας, πίσωαπ� τα καθαρά διαγρα��μενα καιπαρ’ �λα αυτά διαρρηγμένα πατρ�-γ�νικά μ�ντέλα – είδη τ�υ π�ιήμα-τ�ς, λ.�. τ� επίγραμμα:

Aνδρεί�ι σεις π�υ π�λεμήσατε καιπέσατ’ ευκλεώς·

τ�υς παντα��ύ νικήσαντας μη ��-�ηθέντες.

Mα πι� π�λύ, με τη �αλάρωση τ�υμέτρ�υ και την ανισ�συλλα�ία ειδικάτων στί�ων, έγινε ακ�υστική και �υ-σικ�τερη η ρ�ή τ�υ λ�γ�υ: η στι-��υργία απ� π�ιητική λύθηκε και έγι-νε πε�ή, θυμί��ντας πατήματα πε-��ρρυθμων ιάμ�ων και α�ηγηματικήή ρητ�ρική πλ�κή και σύντα�η παρ-μένη απ� την καθημερινή �μιλία.Λ.�.:

T�ν �ρ�ν� εκείν�ν ρέθηκε �ωρίςδ�υλειά·

και συνεπώς ��ύσεν απ’ τα �αρτιά,απ� τ� τάλι, και τα δανεικά.Ή και:K�υτ�ς! στ� κ�μμα να μπλε�θεί της

Aννας —π�υ να μην έσωνε να τη στε�ανωθεί� κυρ Aνδρ�νικ�ς π�τέ. Eίδαμε

πρ�κ�πήαπ� τ� �έρσιμ� της, είδαμε ανθρω-

πιά;Aπ� την απ��ρτιση αυτή και τις

αντίστ�ι�ες νέες πλ�κές τ�υ λ�γ�υ–την α�ηγηματική και τη ρητ�ρική–επω�ελήθηκε η π�ίησή μας. K�ντάτ�υ μάθαμε τη ρεαλιστική γρα�ή,την αυστηρά πληρ��ριακή και πε-ριγρα�ική, καθώς και τη διαν�ητική,π�υ συμπεραίνει, συ�ητά, συγκρίνει,σ��λιά�ει.

Mάθαμε να ακρι��λ�γ�ύμε και ναευστ��ύμε, να �λέπ�με τ� πράγμακαι τ� πρ��λημά τ�υ. Mε σ��λια ανά-λ�γα και αντιπαρα��λές και διαλ�-γ�υς και π�ρίσματα, σε κάθε δράματης �ωής ή έκ�αση της Iστ�ρίας.

Iστ ρία και �ωή

Σ’ αυτά τα γλωσσικά και εκ�ραστι-κά τ�πία κινηθήκαμε και εμείς καιπρ��ληματιστήκαμε ανάλ�γα. Eκείγνωρίσαμε μια π�ίηση π�υ δεν παρά-γει καταρ�ήν και απ�κλειστικά συ-γκίνηση, για τέρψη των αυτιών, αλλάπαράγει κατασταλαγμένη εμπειρία,πρ��ληματική και σκέψη. Π.�.:

Yπερ�ψίαν και μέθην θα εί�ε � Δα-ρεί�ς

ή:

Tρέμ�υν �ι σπιτικ�ί μικρ�ί θε�ίκαι πρ�σπαθ�ύν τ’ ασήμαντά των

πρ�σωπα να κρύψ�υνκαι τέλ�ς:Eτσι σ��ς π�υ έγινες, με τ�ση

πείρα,ήδη θα τ� κατάλαες η Iθάκες τι

σημαίν�υν.Mία π�ίηση π�υ δεί�νει απ� μέσα

εκκρεμή την ανθρωπ�λ�γία, την κ�-σμ�λ�γία, τη θε�λ�γία της. Π�υ απ�-καλύπτει τα διλήμματα των συνειδή-σεων, τα αδιέ��δα τ�υ ανθρώπ�υστα μεταί�μια της Iστ�ρίας, τ�υς �ε-νακισμ�ύς τ�υ θεί�υ. Kαι �λα αυτάστα πι� ακραία κέντρα τ�υ π�λιτι-σμ�ύ και μέσα απ’ τη συγκλίν�υσαδιάσταση τ�υ ασκητικ�ύ και τ�υ κ�-σμ�π�λιτικ�ύ, τ�υ ατ�μικ�ύ και τ�υσυλλ�γικ�ύ, τ�υ ιδιωτικ�ύ και καθη-μεριν�ύ και ταυτ��ρ�νως τ�υ δημ�-σι�υ και τ�υ ιστ�ρικ�ύ. Kαι �π�υ ��ρ�ν�ς, � απώτερ�ς και � πρ�σ�α-τ�ς, είναι αδιαίρετ�ς και αείπ�τε πα-ρών: εκείν�ς δεν απ�λιθώθηκε π�τέμέσα σε αυτ�ν και αυτ�ς τρ��δ�-τείται πάντ�τε απ� τα σύμ��λα εκεί-ν�υ:

Iσως αυτήν την ώρα εις κανεν�ςγειτ�ν�υ σ�υ

τ� ν�ικ�κερεμέν� σπίτι μπαίνει –α�ρατ�ς, άυλ�ς – � Θε�δ�τ�ς,�έρν�ντας τέτ�ι� ένα �ρικτ� κε-

�άλι.Mας δίδα�ε μια π�ίηση και γλώσ-

σα, �πως η ιστ�ρία και η �ωή, π�λυε-πίπεδη, διασταυρ�ύμενη, παλίμψη-στη.

Aντι�άσεις των Eγκ σμίων

Mες στα διασταυρ�ύμενα επίπεδακαι κάτω απ� τις επανεγγρα�ές της,αναγνωρί��νται –σαν σε �αθιά δ�μή–και �αναδ�κιμά��νται έως τις μέρεςμας �ι δια�ρ�νικ�ί της ά��νες: απ�τη μια πλευρά � έλε�ς και � ��ςκαι απ� την άλλη η ειρωνεία και η ε-

πίγνωση των αντι�άσεων των εγκ�-σμίων. Kαι τ�τε, σαν σε αδιέ��δεςστ�ές ή στεν�σ�κακα, �ι ήρωες, αςείναι και επώνυμ�ι, κιν�ύνται και εί-ναι αντιήρωες. Kαι αντίθετα η ανώ-νυμη �ειρ�ν�μία και στιγμή πρ��άλ-λει στα επίκεντρα και απ�κτά σ�εδ�νιστ�ρική διάσταση. Eνώ, κάτω απ� τα«περικαλλή αγάλματα» �π�υ υπ�κρί-ν�νται θεατρικ�τατα «� ψεύτης �ρι-στιαν�ς επίσκ�π�ς Πηγάσι�ς» και «�ψεύτης �ριστιαν�ς ηγεμ�νίσκ�ς I�υ-λιαν�ς», πίσω απ� τις νύ�τες και τιςμέρες �π�υ �έπεσε αντίστ�ι�α, εκείστην Aντι��εια Eνας ε$ αυτών και ε-δώ στην Aλε�άνδρεια ένας Hγεμώνεκ Δυτικής Λιύης ή μέσα απ� τ�υςκαυγάδες των καταγωγίων τηςOσρ�ηνής �π�υ �τυπήθηκε � «πλα-τωνικ�ς» Xαρμίδης, μέσα και πίσωκαι �αθύτερα απ� αυτά, ακ�ύγεταισαν εκκρεμές και συμπερίληψη �ωής� �ρ�ν�ς της στιγμής � πι� σπαρα-�τικ�ς και � πι� πρ�σωπικ�ς:

Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασεν ηώρα.

Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασαν τα�ρ�νια.

Nε�τερ ς γενάρ�ης

Aλλά τα πρ�ανα�ερ�μενα, �αλά-ρωση τ�υ μέτρ�υ και της ��ρμας,στρ��ή πρ�ς την πε��λ�γία και τηγρα�ει�κρατία, κατάλυση των �ρ�-νικών συμ�άσεων με την ελεύθερηεπικ�ινωνία παρελθ�ντ�ς και πα-ρ�ντ�ς, διαν�ητική συγκίνηση καιδιαρκής υπ��λή της αντι�ατικ�-τητας των ανθρωπίνων με την ει-ρωνεία, αυτά τα είδαμε αργ�τερακαι μάλιστα τελείως απ�δεσμευμέ-να και α�αλίνωτα με τα μ�ντέρναρεύματα και με την εισ��λή τ�υ υ-περρεαλισμ�ύ στη �ώρα μας.

Tι �ρησιμεύει τ�τε � Kα�ά�ης;Γιατί διατηρείται –αν διατηρείταιως νε�τερ�ς γενάρ�ης μας– καιπ�ύ �ρίσκεται η πρωτ�τυπία τ�υ α-κ�μη και στις μέρες μας; Διατηρεί-

ται ως γενάρ�ης, γιατί είναι � πρώ-τ�ς καταθέτης ή διδά�ας τη μετα-στρ��ή πρ�σανατ�λισμ�ύ στηνπ�ίηση της �ώρας μας. Για μας υ-πήρ�ε και είναι ένας πρωτ�π�ρ�ςπ�υ μας �αλιναγωγεί. Mας ασ�αλί-�ει ακρι�ώς απ’ την απ��αλίνωσηκαι την αμετρ�έπεια τ�υ ν�θ�υ, �-�ι �έ�αια τ�υ γνήσι�υ, μ�ντερνι-σμ�ύ. Kαι πρ�παντ�ς μας είναι μετα θέματα, τη γλώσσα και την τε-�νική τ�υ λ�γ�υ τ�υ, �ικεί�ς. Kαι έ-τσι μας πρ��υλάσσει απ’ τ�υς κιν-δύν�υς και την περιπέτεια τ�υ π�-λιτιστικ�ύ απ��ρωματισμ�ύ ή �ενι-σμ�ύ. Eίναι απ’ τ� �άθ�ς τ�υ έναςρυθμιστής και ισ�σταθμιστής, θα έ-λεγα, της ίδιας της �ργανικ�τηταςτων νε�τερισμών και κάθε είδ�υςπειραματισμ�ύ μας.

M ντέρνα αναδίπλωση

Για τ�υς μ�ντέρν�υς –ενν�ώτ�υς πι� ακραί�υς– η διακ�πή κάθεδεσμ�ύ με την παράδ�ση είναι δε-δ�μένη. Kαι η ρι��σπαστικ�τηταεκ�ρά�εται ε�αιρετικά και εμ�ανέ-στερα σ’ αυτ�ύς στην επι�άνειατης μ�ρ�ής. Aνατρ�πή της καθιε-ρωμένης λ�γικής και γλώσσας, π�υμε τ�λμη απ�τυπώνεται, συμπαρα-σύρ�ντας εικ�ν�κλαστικά και ταπεριε��μενα στην έκ�ραση. Kαι-ν�ύρι�ι τρ�π�ι, έστω και αν διακι-ν�ύνται κάπ�τε μ’ αυτ�ύς �ι ίδι�ιμύθ�ι. Kαι τ�τε η κατα�υγή τ�υςστη θεματική τ�υ παρελθ�ντ�ς τε-�ν�υργείται. Kαι �μως δεν είναι πα-ρά μια μ�ντέρνα αναδίπλωση.

M�ντέρνα αναδίπλωση π�υ τε-�ν�υργείται είναι λ.�. απ’ τα παρά-γωγα τ�υ εικ�νισμ�ύ και � Φλη�άς� Φ�ίνικας τ�υ Eλι�τ και � Eλπήν�-ρας τ�υ Πά�υντ. Aς τα συγκρίν�μεαντίστ�ι�α απ’ την άπ�ψη τ�υ θέ-ματ�ς π�υ μας ενδια�έρει, λ.�. μετ� Δέησις ή τ� [Σαμί�υ] Eπιτά�ι�νκαι την Iθάκη τ�υ Kα�ά�η. Eδώ δενέ��υμε αναδίπλωση ή τέ�νασμα.Θεματική και έκ�ραση αναδύ�νταιαυτ�ύσια απ� τη �άση της παράδ�-σης και �μως, �,τι απ�ρρέει απ’ τηνανάδυσή τ�υς είναι μια καιν�ύριαπ�ίηση.

Eπιρρ ή απ� τη Δυτική Eυρώπη

H τελευταία διαπίστωση μας �δη-γεί στη σύγκριση: απ� τ�υς τρεις πα-τέρες της νε�τερης λ�γ�τε�νίαςμας � Kάλ��ς και � Σ�λωμ�ς πρώτα�α�τί��νται στα ρεύματα της Δυτι-κής Eυρώπης και ύστερα, πατώνταςαπ� τ� μεσαίωνα στην αναγέννησηκαι απ� αναγέννηση σε μια επ�μενηακμή –και ��ι παρακμή– απ��ειραγω-γ�ύνται και αναδεί�ν�νται πρωτ�τυ-π�ι και κ�ρυ�αί�ι π�ιητές τ�υ τ�π�υμας· ενώ � Kα�ά�ης είναι � μ�ναδι-κ�ς και ανεπανάληπτ�ς π�υ �γαίνειμέσα απ’ την ελληνική παράδ�ση καιγίνεται Eυρωπαί�ς., πρωτ�π�ρείσυμ�άλλ�ντας ως Eλληνας και με �-λη την παράδ�ση τ�υ �ώρ�υ τ�υ,στην ανανέωση της π�ίησης στησύγ�ρ�νη Eυρώπη. Mε τη σπ�υδαίααυτεπίγνωση πως είναι, καθώς γρά-�ει � ίδι�ς (στ� «Aυτ�εγκώμι�»),«π�ιητής των μελλ�υσών γενεών».

Mετα"τυπίατυ πιητή πυ έ�ει �ιλτε�νήσει Aλέκς Φασιαν�ς.(«Πρσωπγρα-�ίες K. Π. Kα�ά�η – Σύνδεσμς AιγυπτιωτώνEλλήνων, 1995).


Eίρων και σαρκαστικ�ςO Kα�ά�ης δεν καταδέ�εται να �εγελάσει �ύτε τ�ν εαυτ�ν τ�υ...

T�υ Mι�άλη Πιερή

Π�ιητή, καθηγητή της Nε�ελληνικής Λ�γ�τε�νίαςστ� Πανεπιστήμι� Kύπρ�υ

«Eίμεθα ένα κράμα εδώ»:� Pέμων ως εικ�να τ�υ Xαρμίδη

H AΠOPPIΨH της υπ�κριτικής συμπε-ρι��ράς στ� κρίσιμ� �ήτημα της εθνι-κής ταυτ�τητας απ�τελεί μεί��ν θέματης κα�α�ικής π�ίησης. H στάση αυ-τή �πλί�ει, κατά τ�ν Kα�ά�η, τ�ν καλ-λιτέ�νη ή τ�ν διαν��ύμεν� με τα μ�-να θεμιτά �πλα τ�υ: την ειρωνεία καιτ�ν σαρκασμ�· εκείν� τ� συνωμ�τικ�γέλι� ανάμεσα στ�υς μυημέν�υς:«θυμάσαι πώς γελ�ύσαμε με δαύτ�υςσαν επισκέπτ�νταν τα σπ�υδαστήριάμας», �π�υ ως «δαύτ�ι» πρ�σδι�ρί��-νται �ι λ�γής π�λιτικάντηδες (�λ.«Eπάν�δ�ς απ� την Eλλάδα»). Aυτ�ίπ�υ κάτω απ� τ� �έρσιμ� τ�υς τ� ε-πιδεικτικά ελλην�π�ιημέν�, !εμυτί�ει«καμιά Aρα�ία» και «καμιά Mηδία»,τις �π�ίες ματαίως «�ι καϋμέν�ι»πρ�σπαθ�ύν να περιμα�έψ�υν «μεκωμικά τε�νάσματα».

H �!ύτατη αυτή ειρωνεία, π�υ αγ-γί�ει σ�εδ�ν τα �ρια τ�υ καγ�ασμ�ύ,επιτείνεται και απ� τ� γεγ�ν�ς �τι,σε αντίθεση πρ�ς την υπ�κρισία καιτ� θεατρινισμ� των μικρ��ασιλί-σκων, � συγκεκριμέν�ς κειμενικ�ςήρωας τ�υ Kα�ά�η είναι ένας απ� ε-κείν�υς π�υ δεν καταδέ��νται «να!εγελάσ�υν» τ�ν εαυτ� τ�υς: «A�ί-�ει να γελ�ι�ύμαστε; – αυτ� δεν θά-ταν �έ�αια ελλην�πρεπές. / Σ’ Eλλη-νας σαν κ’ εμάς δεν κάν�υν τέτ�ιεςμικρ�πρέπειες». Ωστ�σ�, � δεύτε-ρ�ς ήρωας τ�υ π�ιήματ�ς, � σιωπη-λ�ς Eρμιππ�ς, αισθάνεται υπ��ρεω-μέν�ς να υπ�κριθεί τη �υλετική τ�υμελαγ��λία δημ�σίως (στ� κατά-στρωμα), επειδή τ� πλ�ί� π�υ κινεί-ται πρ�ς την Aλε!άνδρεια τ�ν απ�-μακρύνει δήθεν απ� την Eλλάδα.Eδώ συγκρ�ύεται η πραγματική επι-θυμία, τ� αληθιν� αίσθημα, �πως τ�εκ�ρά�ει � �μιλητής τ�υ π�ιήματ�ς(«νερά της Kύπρ�υ, της Συρίας, καιτης Aιγύπτ�υ, / αγαπημένα των πα-τρίδων μας νερά.») και τ� διαμεσ�-λα�ημέν� αίσθημα: η κατασκευα-σμένη επιθυμία π�υ �δηγεί τ�νEρμιππ� σε μια επίδει!η μελαγ��-λίας ή μάλλ�ν σε μια σκην�θεσία ν�-σηρής αυθυπ��λής.

O �μιλητής, ωστ�σ�, τ�υ υπενθυ-μί�ει �τι και �ι δύ� ανήκ�υν σ’ εκεί-ν�υς τ�υς λίγ�υς (τ�υς «μυη-μέν�υς») π�υ δεν δικαι�ύνται να ε-!απατ�ύν τ�ν εαυτ� τ�υς. «Pώτησετην καρδιά σ�υ» επιμένει � λ�γ�π�ι-ητικ�ς ήρωας τ�υ κειμέν�υ, πρ�σπα-θώντας να διακ�ψει την υπ�κριτικήσιωπή τ�υ Eρμιππ�υ,Pώτησε την καρδιά σ�υ,

�σ� π�υ απ’ την Eλλάδα μακρυν�-μεθαν

δεν �αίρ�σ�υν και συ; A�ί�ει ναγελ�ι�ύμαστε;

Nαι, α!ί�ει, �αίνεται να λέει απ�μέσα τ�υ � Eρμιππ�ς, μη α�ήν�νταςτην καρδιά τ�υ να �αρεί (ή να δεί!ει)τη �αρά τ�υ, καθώς τ� πλ�ί� κινείταιπλέ�ν στα «αγαπημένα των πατρί-δων νερά». Πρ�τμά να !εγελιέται, νααυτ�–ε!απατάται, πρ�κειμέν�υ ναπρ��άλει ένα δήθεν ελλην�πρεπές�έρσιμ�. Oμως � αδιάκριτ�ς �ίλ�ςεπιμένει, �αλώντας την παράσταση:«Aυτ�» [π�υ κάνεις] δεν είναι «�έ-�αια ελλην�πρεπές», τ�υ ψιθυρί�ειειρωνικά, για να καταλή!ει στ� κρε-σέντ�:

A ��ι δεν ταιριά��υνε σ’ εμάς αυ-τά.

Σ’ Eλληνες σαν κ’ εμάς δεν κάν�υντέτ�ιες μικρ�πρέπειες.

«Eμείς», �ι των σπ�υδαστηρίωνδηλαδή και της τέ�νης, π�υ δεν εί-μαστε απλώς κάπ�ι�ι απ� τ�υς «π�-λυάριθμ�υς επίλ�ιπ�υς Eλληνες Aι-γύπτ�υ και Συρίας...» (�λ. «Στα 200

π.X.»), αλλά ένα περι�ρισμέν� «ε-μείς» μες στ� ευρύτερ� «εμείς», δενέ��υμε δικαίωμα �ύτε περιθώρι� γιατέτ�ι�υ τύπ�υ υπέρ�γκη υπ�κρισία.Eμείς, ��είλ�υμε να «την παραδε-�τ�ύμε την αλήθεια πια». Tην αλή-θεια και μ�ν�ν αυτή «T’ άλλα – [εί-ναι] �νειρα και μαται�π�νίες», �πωςέ�ει !εκαθαριστεί αλλ�ύ (�λ. «Δημη-τρί�υ Σωτήρ�ς, 162-150 π.X.»).

Eνάντι�ς στην υπ�κρισία

H περίπτωση τ�υ ατ�μ�υ π�υ υπ�-κρίνεται μια ιδεατή μ�ρ�ή σ��λιά�ε-ται και σε ένα άλλ� π�ίημα, �π�υ έ-��υμε τ�ν ήρωα π�υ επιθυμεί να δειτ�ν εαυτ� τ�υ ως κάτι άλλ� εκτ�ς α-π� αυτ� π�υ �ντως είναι. T�ν ήρωαπ�υ ε�ευρίσκει ένα πρ�τυπ�, π�υ θαήθελε να τ� κατακτήσει και τ� μιμεί-ται, συνήθως ως πρ�ς τα ε!ωτερικά

τ�υ �ερσίματα: εμ�άνιση, ενδύμα-τα, τ�ν�ς �ωνής, �ειρ�ν�μίες. Πρ�-κειται για τ�ν Aριστ�μένη Mενελά-�υ, ήρωα τ�υ π�ιήματ�ς «Hγεμών εκΔυτικής Λι�ύης», η συμπερι��ράτ�υ �π�ί�υ είναι, σε πρώτ� επίπεδ�,απλώς θεατρική: παί�ει (ή πρ�σπαθείνα παί!ει με ακρί�εια) τ�ν ρ�λ� π�υτ�υ έ�ει επι�άλει η διαμεσ�λα�ημέ-νη απ� τ� μ�ντέλ� της δεσπ��υσαςπ�λιτισμικής ε!�υσίας επιθυμία τ�υ.Ως και τ� �ν�μά τ�υ είναι δανεικ�.T�σ� έ�ει απ�!ενωθεί απ� την πραγ-ματική �ωή τ�υ, θυμί��ντας την κα-�α�ική πρ�ειδ�π�ίηση τ�υ «Oσ�Mπ�ρείς» για τη �ωή π�υ μπ�ρεί νακαταντήσει «�ένη και $�ρτική». Σεένα δεύτερ� επίπεδ�, � ήρωας αυ-τ�ς είναι �έ�αια κωμικ�τραγικ�ς, α-��ύ η ψυ�ή τ�υ «τρέμει» �πως ακρι-�ώς �ι «σαστισμένες κι αντι$ατικέςψυ�ές» των γερ�ντων στ� σ�ετικ�π�ίημα. O Kα�ά�ης, �πως ακρι�ώς«�ι απαίσι�ι Aλε�ανδριν�ί») είναι α-μείλικτ�ς μπρ�στά σε ένα τέτ�ι� ε-!ωτερικ� και εσωτερικ� μασκάρεμα:

Mήτε �αθύς στες σκέψεις ήταν,μήτε τίπ�τε. / Eνας τυ�αί�ς, αστεί�ςάνθρωπ�ς. / Πήρε �ν�μα ελληνικ�,ντύθηκε σαν τ�υς Eλληνας, / έμαθ’ ε-πάνω, κάτω σαν τ�υς Eλληνας να $έ-ρεται· / κ’ έτρεμεν η ψυ�ή τ�υ μη τυ-��ν / �αλάσει την καλ�ύτσικην εντύ-πωσι / μιλώντας με �αρ�αρισμ�ύςδειν�ύς τα ελληνικά, / κ’ �ι Aλε�αν-δριν�ί τ�ν πάρ�υν στ� ψιλ�, / ως εί-ναι τ� συνήθει� τ�υς, �ι απαίσι�ι. /Γι’ αυτ� και περι�ρί��νταν σε λίγεςλέ�εις, / πρ�σέ��ντας με δέ�ς τεςκλίσεις και την πρ�$�ρά· / κ’ έπλητ-τεν �υκ �λίγ�ν έ��ντας / κ�υ�έντεςστ�ι�αγμένες μέσα τ�υ.

Aυτ�σαρκασμ�ς

Aλλ�ς τύπ�ς υπ�κριτικ�ύ ήρωα εί-ναι αυτ�ς π�υ �ι επιθυμίες τ�υ ελέγ-��νται απ�λύτως απ� τ� αίσθηματης μαται�δ�!ίας. T� μ�ντέλ� αυτ�� Kα�ά�ης τ� δ�υλεύει μ’ εκπληκτι-κ� τρ�π� στ�ν δραματικ� μ�ν�λ�γ�«Φιλέλλην», �π�υ η ειρωνεία δι��ε-τεύεται μέσα απ� π�λλαπλά �ίλτρααυτ�σαρκασμ�ύ.

Στην αρ�ή τ�υ π�ιήματ�ς, η πρά!ητης συνειδητής αντιγρα�ής και τηςμίμησης πρ�σηλώνεται στ� ε!ωτερι-κ� επίπεδ�: «έκ�ρασις», «διάδημα»,«επιγρα�ή», εγ�άρακτ� σ�έδι� (στ.1–11). Στ� δεύτερ� μέρ�ς τ�υ π�ιή-ματ�ς, η διαμεσ�λα�ημένη επιθυμίατ�υ �μιλητή περνά σ’ ένα �αθύτερ�στρώμα, αυτ� της γλώσσας (στ.12–30). H υι�θέτηση της ελληνικήςγλώσσας απ�τελεί στ�ι�εί� π�λιτι-σμικής υπερ��ής ανάμεσα στ�υς«�αρ�άρ�υς». Στ�ν επίλ�γ� τέλ�ς(στ. 21–24), � �ασιλίσκ�ς αυτ�ς π�υ,�πως έ�ει δια�ανεί είναι πρ�ικισμέ-ν�ς με καλαισθησία («την �άρα�ι$ρ�ντισε τε�νικά να γίνει / ��’ υπερ-��λική, ��ι π�μπώδης / με γράμματα

T� �ειρ�γρα�� τ�υ π�ιήματ�ς «Περιμέν�ντας τ�υς �αρ�άρ�υς» απ� τα «Aυ-τ�γρα�α Π�ιήματα 1896–1910». T� �ειρ�γρα�� πρωτ�ήρθε στ� �ως απ� τ�νΓ.Π. Σα��ίδη, τ� 1968 (Aρ�εί� Kα�ά�η).


κ�μψά»), δεί�νει �τι και ευ�υΐα δια-θέτει και αρκετή δ�ση αυτ�ειρωνίας,α��ύ είναι σε θέση να γνωρί�ει �τι ηεπίδει!η της ελλην�μάθειάς τ�υ (ε-κεί «πίσω απ’ τ�ν Zάγρ�» και «πέρα»απ� τα «Φράατα», στηρί�εται σε γε-λ�ί� ανταγωνισμ� πρ�ς τ�υς μαται�-σπ�υδ�υς, τ�υς σ��ιστές και τ�υςάλλ�υς στι��πλ�κ�υς της Συρίας.

Eίναι πρ��ανές �τι τ� μ�ντέλ� τηςδιαμεσ�λα�ημένης επιθυμίας στηρί-�εται εδώ σ’ έναν ειρωνικ�τατ� ανα-διπλασιασμ� τ�υ. Mιμείται κανείς μιαήδη !επεσμένη μίμηση τ�υ αρ�ετύ-π�υ.

τ�σ�ι και τ�σ�ι �αρ�αρ�τερ�ί μαςάλλ�ι

α$�ύ τ� γρά$�υν, θα τ� γράψ�υμεκ’ εμείς.

Eίναι τ�σ� απλ�. A��ύ εδώ π�υ�ρίσκ�μαι δεν μπ�ρώ να είμαι επίδ�-!�ς αντί�ηλ�ς τ�υ αυθεντικ�ύ, θα εί-ναι αντί�ηλ�ς της μαται�δ�!ίας, επι-λέγ�ντας συνειδητά (αλλά και αυτ�-σαρκα��μεν�ς) τη μίμηση της απ�μί-μησης, δηλαδή ένα κακέκτυπ�.

T� ήθ�ς τ�υ αρ�αί�υ κ�σμ�υ

Στην ίδια κατηγ�ρία, μα σε άλλ� ε-πίπεδ�, κινείται και τ� μ�ντέλ� τ�υI�υλιαν�ύ, �πως αυτ� σκιαγρα�είταιστη σ�ετική κα�α�ική �μάδα π�ιη-μάτων. O Kα�ά�ης μισεί αυτ�ν τ�νκατά �άση π�υριταν� και μαται�δ�-!� ��ρέα π�λιτικής και π�λιτισμικήςε!�υσίας, π�υ πίστεψε �τι μπ�ρ�ύσενα γυρίσει τ� ρεύμα της ιστ�ρίαςπρ�ς τα πίσω, να ματαιώσει τη ��ράτης πρ��δ�υ, με τη μίμηση κακέκτυ-πων συστημάτων, π�υ εί�ε την α�έ-λεια να πιστεύει �τι θα μπ�ρ�ύσαννα ταυτιστ�ύν, ως τέλειες απ�μιμή-σεις, με τ� ήθ�ς τ�υ αρ�αί�υ ελληνι-κ�ύ κ�σμ�υ. Aπ�μίμηση μιας πραγ-ματικ�τητας π�υ δεν υπάρ�ει, εν�ςκ�σμ�υ π�υ π�τέ δεν θα !έρ�υμεπώς ακρι�ώς ήταν, αλλά π�υ θα ν�-μί��υμε �τι ήταν αυτ� π�υ κάθε ��-ρά θα πιστεύ�υμε γι’ αυτ�ν μέσωτ�υ κλασικιστικ�ύ ή άλλ�υ (νέ� ή νε-�κλασικιστικ�ύ) ιδεώδ�υς.

O Kα�ά�ης �μως δεν υπήρ!ε κλα-σικί�ων, για να κάνω �ρήση της γνω-στής τ�υ �ράσης «δεν είμαι Eλλην,�ύτε ελληνί�ων». Eίναι �ντως κλασι-κ�ς (κατά τ� είμαι «ελληνικ�ς»), μετην ένν�ια �τι μπ�ρεί να μετα�έρειστ�ν δικ� τ�υ καλλιτε�νικ� και ερω-τικ� �ί� �ερσίματα και λειτ�υργίεςανάλ�γες ή αντίστ�ι�ες πρ�ς τ� ή-θ�ς των αρ�αίων αισθημάτων. Πρ�-κειται δηλαδή πάντα για νέα, πραγ-ματικά αισθήματα τ�υ παρ�ντ�ς, ��ιγια κακέκτυπα τ�υ παρελθ�ντ�ς.Πρ�κειται για π�ίηση η �π�ία στηρί-�εται στην επε!εργασία της αισθητι-κής ηδ�νής π�υ εκλύ�υν �ι μ�ρ�έςτ�υ παρ�ντ�ς. Hδ�νή ��ι απ� τηνψευδαίσθηση �τι �ι μ�ρ�ές τ�υ πα-ρελθ�ντ�ς μπ�ρ�ύν να υπ�καταστή-σ�υν τ� παρ�ν· αλλά μέσα απ� την�ητική διαδικασία μιας ηδ�νικήςπρ�σέγγισης με ανάλ�γες αισθησια-κές και αισθητικές απ�λαύσεις.«Eργά��μαι σαν τ�υς αρ�αί�υς», έ-λεγε � Kα�ά�ης, «τ� ίδι� ερωτ�πα-θής». Δεν παριστάνω �τι είμαι σαν ε-κείν�υς. Aλλά μπ�ρώ να αισθανθώ α-νάλ�γης υψηλής π�ι�τητας αισθητι-

κή ηδ�νή, εάν μετα�έρω στ� �ί� καιστ� έργ� μ�υ τ�υς �ρ�υς εργασίας,την ηθική τ�υς.

O ερωτισμ�ςΣε ένα δια��ρετικ� μα ανάλ�γ� ε-

πίπεδ� κινείται και � συλλ�γισμ�ςπ�υ εντ�πί�ει την ένν�ια τ�υ μικτ�ύ�αρακτήρα στ� «εδώ» μιας άσημηςπερι�ερειακής π�λης, �π�υ δεν υ-πάρ��υν καθαρ�αιμ�ι Eλληνες. «Eί-μεθα ένα κράμα εδώ» Σύρων, Γραι-κών, Aρμένιων, Mήδων. Kι � Pέμων«τέτ�ι�ς είναι». Kράμα. Π�υ μπ�ρεί,ωστ�σ�, σε συγκεκριμένες στιγμές

να υπ�καταστήσει τ�ν Xαρμίδη και��ι � Xαρμίδης τ�ν Pέμωνα. Φτάνεινα υπάρ!�υν �ι κατάλληλ�ι �ρ�ι: ησυντρ��ιά νέων π�υ να είναι δ�σμέ-ν�ι στις αισθησιακές και αισθητικέςαπ�λαύσεις, η μαγική ατμ�σ�αιρα(π�υ εδώ σηματ�δ�τείται απ� τη λει-τ�υργία τ�υ �ωτ�ς της σελήνης), η�μ�ρ�ιά της νεανικής μ�ρ�ής, �πωςεδώ τ� «ερωτικ� πρ�σωπ�» και τ�«ωραί� σώμα» τ�υ μιγάδα Pέμωνα.Kαι τ�τε «� ν�υς» �εύγει για έναπραγματικά ωραί� τα!ίδι σπάνιας αι-σθητικής, αισθησιακής και ηδ�νικήςεμπειρίας.

Eν π�λει της Oσρ�ήνης

Aπ’ της τα�έρνας τ�ν καυγά μας$έραν πληγωμέν�

τ�ν $ίλ�ν Pέμωνα �θες περί τα με-σάνυ�τα.

Aπ’ τα παράθυρα π�υ α$ίσαμεν �-λάν�ι�τα,

τ’ ωραί�υ τ�υ σώμα στ� κρε��άτι$ώτι�ε η σελήνη.

Eίμεθα ένα κράμα εδώ· Σύρ�ι,Γραικ�ί. Aρμένι�ι, Mήδ�ι.

Tέτ�ι�ς κι � Pέμων είναι. Oμως�θες σαν $ώτι�ε

τ� ερωτικ� τ�υ πρ�σωπ� η σελήνη,� ν�υς μας πήγε στ�ν πλατωνικ�

Xαρμίδη.

T� π�ίημα αυτ�, εκτ�ς των άλλων,επι�ειρεί την κειμενική κατ��ύρωσητης ένν�ιας τ�υ σύγ�ρ�ν�υ μικτ�ύ�αρακτήρα ως α!ίας ισ�τιμης πρ�ςτ� κλασικ� ιδεώδες. Tην κατ��ύρω-ση τ�υ παρ�ντ�ς, ��ι ως στείρ�υ μι-μητισμ�ύ τ�υ παρελθ�ντ�ς, αλλά ωςδυνατ�τητα ανάλ�γης λειτ�υργίας.Mε τ�υς ίδι�υς �ρ�υς της κλασικήςσκην�θεσίας: την ίδια ερωτ�πάθεια,τ�ν ίδι� ερωτισμ�, αλλά υπ� σα�ώςδια��ρετικές (ιστ�ρικές, γεωγρα�ι-κές, π�λιτισμικές) συνθήκες.

T�λμη και πάθ�ς

Yπ� τέτ�ι�υς π�ιητικ�ύς �ρ�υς, �σύγ�ρ�ν�ς μικτ�ς �αρακτήρας δενείναι, κατά τ� κα�α�ικ� κείμεν�, υ-π�δεέστερ�ς απ� τ�ν αρ�αί� (καιδήθεν απ�λύτως καθαρ�αιμ�). Oπωςη κλασική �μ�ρ�ιά τ�υ Xαρμίδη �δη-γεί σε μια υψηλ�ύ επιπέδ�υ διαν�η-τική εμπειρία (τ�ν �ρισμ� απ� τ�νΣωκράτη τ�υ καλ�ύ και τ�υ κακ�ύ με�άση την ιδεώδη �μ�ρ�ιά), έτσι και ημικτή �μ�ρ�ιά τ�υ Pέμωνα �δηγείσε ανάλ�γ�υ τύπ�υ διαν�ητικές ε-μπειρίες. Φτάνει �έ�αια, υπ�δηλώνειτ� π�ίημα, να υπάρ!�υν �ι ανάλ�γεςπεριστάσεις: τα επικίνδυνα !ενύ�τια,�ι έκν�μες εμπειρίες, η ασυνήθιστηατμ�σ�αιρα, η τ�λμηρή ελευθερι�-τητα, τ� γνήσι� πάθ�ς, τ� αληθιν�αίσθημα, η υψηλή αισθητική συγκί-νηση, η καλή, τέλ�ς, συγκυρία, ήτ�ιη επίδραση �ρισμένων μαγικών είτεμαγευτικών στ�ι�είων (πι�τ�, σελη-ν��ως).

«Eργά��μαι σαν τ�υς αρ�αί�υς.Eγρα$αν ιστ�ρία, έκαμναν $ιλ�-σ�$ία, δράματα

μυθ�λ�γικής τραγικ�τητ�ς –ερω-τ�παθείς– τ�σ�ι τ�υς –�μ�ιασαν εμένα»,

γρά�ει � Kα�ά�ης σε ιδιωτικ�μνημ�νι� τ�ν I�ύνι� τ�υ 1910.

Eπισείω την πρ�σ��ή στη ρητ�ρι-κή τ�υ σημειώματ�ς αυτ�ύ, π�υ δενείναι καθ�λ�υ τυ�αία. O�ι, � σύγ�ρ�-ν�ς π�ιητής «�μ�ια σαν τ�υς αρ�αί-�υς»· αλλά �ι αρ�αί�ι «�μ�ια» σαναυτ�ν: «�μ�ια σαν εμένα» λέει τ�κείμεν�. Aυτ�ν τ�ν τρ�π� δια�είρι-σης των αρ�αίων μάς διδάσκει με τη�ωή και την τέ�νη τ�υ � μεγάλ�ςAλε!ανδριν�ς π�ιητής.

* T� κείμεν� αυτ� στηρί�εται σε ανακ�ίνωσητ�υ γρά��ντ�ς στ� «Συμπ�σι� για τ�νKα�ά�η», τ� �π�ί� δι�ργάνωσε τ� TμήμαBυ�αντινών και Nε�ελληνικών Σπ�υδώντ�υ Πανεπιστημί�υ Kύπρ�υ στην AγίαNάπα, τ�ν Aπρίλι� τ�υ 1997.

Σκίτσ� τ�υ Kα�ά�η (πενάκι / ακ�υαρέλα) απ� τ�ν γελ�ι�γρά�� Σ�� Aντω-νιάδη, � �π�ί�ς εί�ε �ήσει π�λλά �ρ�νια στην Aίγυπτ� και εί�ε γνωρίσει απ�κ�ντά τ�ν π�ιητή. T� σκίτσ� αυτ� δημ�σιεύτηκε στη «Φιλ�λ�γική Πρωτ��ρ�-νιά» τ�υ 1964. («Πρ�σωπ�γρα�ίες K.Π. Kα�ά�η – Σύνδεσμ�ς AιγυπτιωτώνEλλήνων 1995).


Θρησκευτικές μεταστρ��έςOι θρησκευτικές μάδες της Aλε�άνδρειας συ�νά επηρέα�αν τ υς κα�α�ικ ύς ήρωες

Tης Diana Haas

Aναπληρώτριας καθηγήτριας στ� τμήμα Θεατρι-κών Σπ�υδών τ�υ Πανεπιστημί�υ Πατρών

H TAYTOTHTA των κααικών πρ�-σώπων –μιλώ για τα μη ιστ�ρικά πρ�-σωπα, αυτά π�υ � π�ιητής εντελώς«ελεύθερα τα πλάττει μες στ�ν ν�υτ�υ» – πρ�σδι�ρί�εται, ως γνωστ�ν,απ� ένα ή περισσ�τερα στ�ι�εία,π�υ, αν συγκεντρωθ�ύν, � κατάλ�-γ�ς τ�υς θυμί�ει επίσημ� έγγρα�:�ρ�ν�λ�γία, �ν�μα, ηλικία, τ�π�ςπαραμ�νής, καταγωγή, θρήσκευμα,�αρακτηριστικά πρ�σώπ�υ, μ�ρω-ση, επάγγελμα, �ικ�ν�μική κατάστα-ση. Eδώ θα μας απασ��λήσει τ�στ�ι�εί� π�υ α�ρά στ� θρήσκευμακαι πι� συγκεκριμένα, μια πτυ�ή τ�υ�ητήματ�ς: περιπτώσεις θρησκευτι-κής μεταστρ�ής κααικών πρ�-σώπων, περιπτώσεις, δηλαδή, πρ�-σώπων, π�υ για κάπ�ι�υς λ�γ�υςσκέτ�νται, πρ�σπαθ�ύν, απ�ασί-��υν ή αναγκά��νται να περάσ�υν τασύν�ρα ανάμεσα σε θρησκευτικές �-μάδες, σύν�ρα π�υ στην Aλε�άν-δρεια τ�υ Kαάη είναι αυστηρώςκαθ�ρισμένα.

Στ� π�ίημα «Tων E�ραίων (50μ.X.)» (δημ. 1912) � Iάνθης Aντωνί�υ,Eλληνας κατά τ� �ν�μα, τ�ν τρ�π��ωής, και την εμάνιση. Eραί�ς κα-τά την �ικ�γενειακή παράδ�ση, τα-λαντεύεται ανάμεσα σε δύ� ε�ίσ�υαυστηρές θρησκευτικές συμπερι�-ρές: τ�υ «ωραί�υ και σκληρ�ύ ελλη-νισμ�ύ» και των «ιερών E�ραίων». Hιδιά��υσα κατάσταση τ�υ Iάνθη έ-γκειται στ� �τι η επιθυμία τ�υ να ε-γκαταλείψει τ�ν Eλληνισμ� αντιστ�ι-�εί στ� να (�ανα)γίνει � εαυτ�ς τ�υ,ένας εαυτ�ς π�υ υπήρ�ε ή υπ�τίθε-ται �τι υπάρ�ει, αλλά π�υ � ήρωαςθέλει κυρίως να πρ�άλει στ� μέλ-λ�ν: «Kαι γέν�μαι αυτ�ς π�υ θα ήθε-λα / πάντα να μένω· των E�ραίων,των ιερών E�ραίων, � υι�ς». Kαι εί-ναι ακριώς στ� σημεί� αυτ� π�υ ε-πιμένει � αηγητής, σ��λιά��νταςειρωνικά την «ένθερμη δήλωσί» τ�υ:«Eνθερμη λίαν δήλωσίς τ�υ. «Πάντανα μένω των E�ραίων, των ιερώνE�ραίων –» για να διαπιστώσει αμέ-σως �τι «δεν έμεινε τ�ι�ύτ�ς δι�-λ�υ».

Eπ�μένως, � Iάνθης θα παραμείνει��ι «των ιερών E�ραίων � υι�ς» (επί-σημη έκραση μιας �ικ�γενειακήςκαι υλετικής καταγωγής) αλλά παι-δί (λέ�η συναισθηματικά και αισθητι-κά �ρτισμένη στην κααική π�ίη-ση) π�υ ανήκει σε άλλ�υς γ�νείς,τ�ν «Hδ�νισμ�» και την «Tέ�νη». «OHδ�νισμ�ς κ’ η Tέ�νη της Aλε�αν-δρείας / α��σιωμέν� τ�υς παιδί τ�νεί�αν».

H περίπτωση Iγνατί υ

H περίπτωση τ�υ τέως Kλέωνα,νυν Iγνατί�υ, στ� π�ίημα «Iγνατί�υ

Tά��ς» (δημ. 1916), συνε�ί�ει καιδια�ρ�π�ιεί συνάμα αυτή τ�υ Iάν-θη Aντωνί�υ. Eκεί π�υ � Iάνθης (κά-π�υ δύ� ή τρεις αιώνες πριν) απέτυ-�ε στην πρ�σπάθειά τ�υ να εγκατα-λείψει �ριστικά μια θρησκευτικήταυτ�τητα, � Iγνάτι�ς τ� κατ�ρθώ-νει: «Eδώ δεν είμαι � Kλέων π�υ α-κ�ύσθηκα / στην Aλε�άνδρεια... εδώδεν είμαι � Kλέων εκείν�ς... Eιμ’ �Iγνάτι�ς, αναγνώστης, π�υ π�λύ αρ-γά / συνήλθα· αλλ’ �μως κι έτσι δέκαμήνες έ!ησα ευτυ�είς / μες στη γα-λήνη και μες στην ασ�άλεια τ�υ Xρι-στ�ύ». H δήλωση τ�υ πρωταγωνιστήδεν σ��λιά�εται ειρωνικά εδώ. Aλλάτ� �λ� �ήτημα είναι (�πως τ� έδει�εαναλυτικά � A. Mπελε�ίνης) αν η αλ-λαγή τ�υ �ν�ματ�ς (απ� εθνικ� σε�ριστιανικ�), μα�ί με τι ίαια απ�κή-ρυ�η –«Aπαγε· εδώ δεν είμαι � Kλέ-ων εκείν�ς / τα εικ�σι�κτώ τ�υ �ρ�-νια να σ�υσθ�ύν»– θάν�υν για να«συσθεί» πραγματικά � πρώτ�ς τ�υί�ς, � ί�ς εν�ς εθνικ�ύ π�υ «ακ�ύ-σθηκε» σε μια Aλε�άνδρεια «�π�υδύσκ�λα �ιπά!�νται» για τα (ακ�μαπ�λύ ελκυστικά) υλικά τ�υ αγαθά.Περι�ρί��μαι στην ε�ής παρατήρη-ση: η νέα ιδι�τητα τ�υ Iγνατί�υ («α-ναγνώστης, ήτ�ι μισ�κληρικ�ς» σ��-λίασε � Kαάης στ�ν Γ. Λε�ωνίτη),δεν εκρά�ει ρή�η με την κ�ινωνίακαθ’ εαυτή, αλλά την έντα�ή τ�υ σεμια άλλη κ�ινωνία, την εκκλησιαστι-κή. Eτσι, η «γαλήνη και η ασ�άλειατ�υ Xριστ�ύ» π�υ νιώθει � νε�ώτι-

στ�ς την ώρα π�υ «συνέρ�εται» α-ντιστ�ι��ύν σε ένα «�ριστιανικ� κα-τα�ύγι�» (�πως τ� �ν�μασε � Γ. Π.Σαίδης) με �αρακτήρα ταυτ��ρ�-να κ�ινωνικ� και θεσμικ�, ένα κατα-ύγι� απ� τις απαιτήσεις τ�υ εθνι-κ�ύ ί�υ της Aλε�άνδρειας – πρ�α-νώς, απ� τη «δύσκ�λη» πρ�σπάθειανα «�ιπάσει» τ�υς Aλε�ανδριν�ύς.

Θρησκευτικές μάδες

Δύ� στ�ι�εία π�υ είδαμε στ�«Iγνατί�υ τά��ς» –η κ�ινωνική καιθεσμική διάσταση μιας θρησκευτι-κής ταυτ�τητας και τ� �άσμα π�υδημι�υργείται ανάμεσα σε θρησκευ-τικές �μάδες– επανέρ��νται και ενι-σ�ύ�νται στ� π�ίημα «Eίγε Eτελεύ-τα» (δημ. 1921). Bρισκ�μαστε στηνAλε�άνδρεια των ετών 518–527 μ.X.�π�υ, �πως τ� παρατήρησε � Γ. Δάλ-λας, έ��υν γίνει τ�σες θρησκευτικέςμεταστρ�ές, ώστε �σ�ι παρέμεινανεθνικ�ί απ�τελ�ύν μει�ν�τητα: «έ-νας απ� τ�υς λίγ�υς εθνικ�ύς / τ�υςπ�λύ λίγ�υς π�υ εί�αν μείνει». Kαι �πρωταγωνιστής –� ανώνυμ�ς ανα-γνώστης τ�υ Φιλ�στράτ�υ– δεν απ�-τελεί ε�αίρεση στ�ν καν�να, δεν συ-μπεριέρεται (τ�υλά�ιστ�ν «στ� α-νερ�ν») δια�ρετικά απ� αυτ�ύςπ�υ έ��υν περάσει στην αντίπερα–τη �ριστιανική– ��θη: «Aλλωστε –α-σήμαντ�ς / άνθρωπ�ς και δειλ�ς–στ� �ανερ�ν / έκανε τ�ν Xριστιαν� κιαυτ�ς κ’ εκκλησιά!�νταν». O λ�γ�ς

της (ε�ωτερικής) συμμ�ρωσής τ�υπρ�ς την επικρατ�ύσα θρησκευτικήσυμπερι�ρά (δηλαδή της τακτικήςτ�υ πρ�σέλευσης στ�ν κ�ινωνικ�και θεσμικ� της �ώρ�) αίνεται ναείναι απλ�ς: «Hταν η επ��ή καθ’ ην�ασίλευεν / εν άκρα ευλα�εία, � γέ-ρων I�υστίν�ς / κ’ η Aλε�άνδρεια,π�λις θε�σε�ής / αθλί�υς ειδωλ�λά-τρας απ�στρέ��νταν». Aλλά α�ί�εινα δ�ύμε πι� πρ�σε�τικά την κάθεμια απ� τις θρησκευτικές �μάδεςπ�υ αναέρ�νται.

Oι εθνικ ίκαι ι άλλ ι...

Aπ� την μια, έ��υμε τ�υς π�λ-λ�ύς, τ�υς Xριστιαν�ύς, �ι �π�ί�ι έ-��υν συγ�ωνευθεί σε απρ�σωπη μά-�α, σε «Aλε�άνδρεια, π�λη θε�σε�ή»π�υ η συμπερι�ρά της απέναντιστη μει�ν�τητα διατυπώνεται με α-ριθμ� ενικ�: «απ�στρέ�νταν». Mιαμα�ική (και ανατική) συμπερι�ρά,λ�ιπ�ν, η �π�ία υπαγ�ρεύεται (�πωςτ� δηλώνει τ� «κ’ η Aλε�άνδρεια») α-π� μια συγκεκριμένη ιστ�ρική καιπ�λιτική πραγματικ�τητα: απ� την«εν άκρα ευλα�εία» ασιλεία τ�υ«γέρ�ντ�ς I�υστίν�υ», αυτ�κράτ�ραγνωστ�ύ (� Kαάης εί�ε διαάσειτ�ν ιστ�ρικ� Πρ�κ�πι�) ως ά�εστ�υκαι αγράμματ�υ. Aπ� την άλλη, έ-��υμε τ�υς «π�λύ λίγ�υς», τ�υς ε-θνικ�ύς, �ι �π�ί�ι είναι αρκετ�ί �-μως ώστε να υπάρ�ει, στ�ν ανώνυμ�αναγνώστη τ�υ Φιλ�στράτ�υ, μιασυλλ�γική συνείδηση («την λατρείατων θεών μας... τες καλαίστητες ελ-ληνικές μας τελετές»), αλλά και γιανα απ�τελ�ύν αυτ�ί �μαδικ� αντικεί-μεν� «απ�στρ�ής» για τη «θε�σε-ή» π�λη: «αθλί�υς ειδωλ�λάτρας α-π�στρέ��νταν». Aλλωστε, � �αρα-κτηρισμ�ς «ασήμαντ�ς άνθρωπ�ςκαι δειλ�ς», π�υ ε�ηγεί τη συμμ�ρ-ωση τ�υ πρωταγωνιστή («έκανετ�ν Xριστιαν� κι αυτ�ς κ’ εκκλησιά-!�νταν»), υπ�δηλώνει την ύπαρ�ηάλλων εθνικών, �ι �π�ί�ι δεν «έκα-ναν τ�υς Xριστιαν�ύς» και δεν «εκ-κλησιά��νταν». Tι είναι αυτ�, άραγε,π�υ επέτρεπε σε εκείν�υς τ�υς άλ-λ�υς εθνικ�ύς να μην είναι «ασήμα-ντ�ι και δειλ�ί»; Mήπως τ� θέμα δενείναι άσ�ετ� με την ανα�ρά στην«πενι�ρή κατ�ικία» �π�υ διαά�εικαι ρεμά�ει � «ασήμαντ�ς και δει-λ�ς» εθνικ�ς;

Aυτ σ� λιασμ�ς

O Kαάης αίνεται να θέλει να�εκαθαρίσει τ� θέμα για τ�ν εαυτ�τ�υ σε �ειρ�γρα� αυτ�σ��λι�, π�υαρ�ί�ει ως ε�ής: «H θέσις είναι αυτή.O αναγνώστης γίνεται συμπαθητικ�-τερ�ς. Πτω��ς, δειλ�ς, και εάν έδει-�νε τη γνώμη τ�υ – αντικείμεν�ν α-π�στρ��ής. T� δε “άθλι�ς” δεν ανα-�έρεται εις αυτ�ν, τ�ν κατά πρ�σ�η-

O Kωνσταντίν�ς Kαά�ης �πως τ�ν �αντάστηκε και τ�ν απεικ�νισε � Aλέ-�ανδρ�ς Iσαρης («Πρ�σωπ�γρα�ίες» K. Π. Kαά�η – Σύνδεσμ�ς Aιγυπτιω-τών Eλλήνων, 1995).


«... Tην Kυριακή τ�ν θάψαν, στις δέκα τ� πρωί. Tην Kυριακή τ�ν θάψαν: πάει εδ�μάς σ�εδ�ν. Στην πτω�ική τ�υ κάσα τ�υ έαλε λ�υλ�ύδια, ωραία λ�υλ�ύδιακι άσπρα ως ταίρια�αν π�λύ στην εμ�ριά τ�υ και στα είκ�σι δύ� τ�υ �ρ�νια...».— Aπ�σπασμα απ� τ� π�ίημα τ�υ Kαά�η «Ωραία λ�υλ�ύδια κι άσπρα ως ταίρια!αν π�λύ», τ� �π�ί� ενέπνευσε τ�ν Γιάννη Tσαρ�ύ#η. T� παστέλ αυτ� σ#έδι�(1966;) ανήκει στ�ν Aλέ�ι� Σαάκη.

μα Xριστιαν�, αλλά εις άλλ�υς π�υτ� κηρύττ�υν π�υ είναι εθνικ�ί καιπ�λλάκις ευπ�ρ�ύν».

N�μί�ω �τι η διάκριση π�υ γίνεταιεδώ ανάμεσα στ�ν «πτω��, δειλ�» α-ναγνώστη και σε «άλλ�υς π�υ κη-ρύττ�υν π�υ είναι εθνικ�ί και π�λλά-κις ευπ�ρ�ύν» μας επιτρέπει να επι-εαιώσ�υμε τη σημασία τ�υ κ�ινω-νικ�ύ, ακ�μη και τα�ικ�ύ, στ�ι�εί�υστ� π�ίημα. Kαι να πρ�τείν�υμε �τι,για τ�ν πτω�� «αναγνώστη», η ανά-γνωση και � ρεμασμ�ς περί της επι-στρ�ής τ�υ «δασκάλ�υ» Aπ�λλωνί-�υ, � �π�ί�ς «θα επανα�έρει την λα-τρεία των θεών μας και τες καλαί-σθητες ελληνικές μας τελετές», α-π�τελ�ύν τη μ�νη δυνατή αντίστασησε ένα καθεστώς �π�υ η «θε�σέ-εια» και η «ευλάεια» ταυτί��νται��ι μ�ν� με τ�ν «ανατισμ�» και τη«θρησκ�ληψία» (�πως τ�νί�εται στ�τέλ�ς τ�υ ίδι�υ αυτ�σ��λι�υ), αλλάκαι με την αγραμματ�σύνη και την α-καλαισθησία.

H �ριστιανική μύηση

Στ� π�ίημα «Aπ� την σ��λήν τ�υπεριωνύμ�υ �ιλ�σ��υ» (1921) �ι ι-στ�ρικ�ί �ρ�ι αντιστρέ�νται σεσ�έση με τ� πρ�ηγ�ύμεν� π�ίημα:στην Aλε�άνδρεια της επ��ής τ�υ

ιλ�σ��υ Aμμωνί�υ Σακκά (γύρωστα 240 μ.X.) η επικρατ�ύσα κ�ινω-νική �μάδα, αυτή π�υ μπ�ρεί απ� �ι-κ�γενειακή παράδ�ση να συνεργά-�εται με την π�λιτική ηγεσία, ταυτί-�εται με την εθνική παράτα�η. Kαι �ιγ�νείς εν�ς αριεστημέν�υ και κυ-νικ�ύ αλλά δι�λ�υ αγράμματ�υπλ�υσι�παιδ�υ, είναι «επιδεικτικάεθνικ�ί». H ιδιαιτερ�τητα της (ενδυνάμει) μεταστρ�ής τ�υ πρωτα-γωνιστή έγκειται εαίως στ� �τι,πρώτ�ν, πρ�καλείται απ� περιέρ-γεια («Tην περιέργειάν τ�υ είλκυσε /κ�μάτ’ η Eκκλησία· να �απτισθεί καινα περάσει Xριστιαν�ς»)· και δεύτε-ρ�ν, σκ�π�ς της (γύρω απ� τη ρά-ση κλειδί «Eπρεπεν �μως και να κά-μει κάτι») είναι η ικαν�π�ίηση μιαςεπαγγελματικής ανα�ήτησης. Δεν�έρω αν � Kαάης εί�ε υπ�ψη τ�υεδώ την «καριέρα» τ�υ ίδι�υ τ�υ«περιωνύμ�υ �ιλ�σ��υ», για την�π�ία � ίλ�ς τ�υ E.M. Forster γρά-ει (στ� Alexandria. A History andGuide, π�υ εκδ�θηκε δύ� �ρ�νια με-τά τη γραή τ�υ π�ιήματ�ς):«(Ammonius Sakkas) began as aporter in the docks and a Christian,but abandoned both callings». Oπωςκαι να έ�ει τ� πράγμα, υπάρ�ει μια ι-διαίτερη ειρωνεία στ� γεγ�ν�ς �τι

στην περίπτωση τ�υ συγκεκριμέν�υπρ�σώπ�υ, για τ� �π�ί� τ� ενδε��-μεν� μιας θρησκευτικής μεταστρ�-ής έ�ει έναν �αρακτήρα τ�σ� δ�κι-μαστικ�, γίνεται η μ�ναδική ρητή α-να�ρά, στ� αναγνωρισμέν� έργ�τ�υ Kαάη, στην ύψιστη και υπ�τί-θεται δεσμευτική πρά�η της �ρι-στιανικής μύσης: στη άπτιση.

Oσ� δ�κιμαστικ�ς και να είναι ��αρακτήρας της ενδε��μενης μετα-στρ�ής, τα αίτια της απ�ασης ναμην πραγματ�π�ιηθεί είναι, για τ� ενλ�γω πρ�σωπ�, σ�αρά. Δι�τι �ι συ-νέπειες τ�υ «να �απτιστεί και να πε-ράσει Xριστιαν�ς» –δηλαδή να «κα-κιώσει» με τ�υς γ�νείς τ�υ και νατ�υ παυθ�ύν «ευθύς» (γιατί �ι «επι-δεικτικά εθνικ�ί» δεν παί��υν) «ταλίαν γενναία δ�σίματα»– θα εί�ανως τελικ� απ�τέλεσμα τ�ν απ�κλει-σμ� τ�υ απ� τ�ν μ�ν� κ�σμ� π�υ�αίνεται να παίρνει στα σ��αρά: τ�νκ�σμ� «των διε�θαρμένων �ίκωντης Aλε�ανδρείας, κάθε κρυ��ύ κα-ταγωγί�υ κραιπάλης». Γι’ αυτ� «αλ-λά!ει γρήγ�ρα γνώμη»· γι’ αυτ� α-κ�ύγεται η επιώνηση «–πράγμα�ρικτ�ν–» σ�εδ�ν σαν ε��ρκισμ�ς·γι’ αυτ�, τέλ�ς, τ� «�ριστιανικ�» εί-ναι τ� μ�ν� επάγγελμα στ� �π�ί�δεν σκέτεται να γυρίσει �ταν, σε

δέκα �ρ�νια, η «μ�ρή» δεν θα είναιπια «εις άκρ�ν ευειδής».

Tα�ικές διακρίσεις

Στ� π�ίημα «H αρρώστια τ�υ Kλεί-τ�υ» (δημ. 1926) � κ�ινωνικ�ς παρά-γ�ντας, π�υ επηρέα�ε την απ�ασηγια θρησκευτική μεταστρ�ή στατρία πρ�ηγ�ύμενα π�ιήματα, γίνεταικαθαρά τα�ικ�ς: «ένα είδωλ� / π�υλάτρευε μικρή, πριν μπει αυτ�ύ, υ-πηρέτρια, / σε σπίτι Xριστιανών επι-�ανών, και �ριστιανέψει». H περί-πτωση «γριάς υπηρέτριας» μ�υ θυ-μί�ει αυτή τ�υ «πτω��ύ» εθνικ�ύτ�υ «Eίγε ετελεύτα». Mε την ε�ήςσημαντική δια�ρά: �τι τ� γύρω τηςπεριάλλ�ν –τ� «σπίτι Xριστιανών ε-πι�ανών»– �αρακτηρί�εται ��ι απ�αγραμματ�σύνη αλλά αντιθέτως απ�την «αρίστην αγωγή» και τη «σπάνιαελλην�μάθεια» π�υ είναι σε θέση ναπαρέ��υν �ι γ�νείς στ�ν υι� τ�υς· ε-νώ η ίδια, ως αγράμματη, δεν έ�ει τη�ήθεια μιας διδασκαλίας για νασυνδεθεί με τ� εθνικ� της παρελ-θ�ν, παρά αναγκά�εται να ασιστείστη μνήμη της, με απ�τέλεσμα η ικε-σία της να μη μ�ιά�ει με τις «καλαί-σθητες ελληνικές τελετές» της επ�-�ής τ�υ Aπ�λλωνί�υ τ�υ Tυανέα.

Συνέ#εια στην 12η σελίδα

Eτσι, «Oσα θυμάται μέλη / της ικε-σίας ψάλλει· άκρες, μέσες». Kαι τί-θεται τ� ερώτημα, αν η ανεπάρκειατης μνήμης της �είλεται στην απ�-σταση π�υ �ωρί�ει �ρ�νικά τη «γριά»απ� την παιδική της ηλικία –απ� τ�τεπ�υ «λάτρευε μικρή ένα είδωλ�»– ήμήπως απ�ρρέει απ� την ύπαρ�η ε-ν�ς καθεστώτ�ς π�υ την υπ��ρέω-σε, ως υπηρέτρια, να απ��ενωθεί α-π� την πραγματική της παράδ�ση,και τη μ�ναδική �ρά («μες στην δει-νήν ανησυ�ία της») π�υ �ητεί να την�αναρεί, την αναγκά�ει να τ� κάνει«κρυά».

T ασυμ�ί�αστ των θεσμών

H ιδέα, πάντως, εν�ς αυταρ�ικ�ύκαθεστώτ�ς π�υ ελέγ�ει τη θρη-σκευτική συμπερι�ρά των �παδώντ�υ, επιεαιώνεται στ� π�ίημα «Iε-ρεύς τ�υ Σεραπί�υ» (δημ. 1926), μετη δια�ρά �τι εδώ � κ�ινωνικ�ς πα-ράγ�ντας υπ��ωρεί μπρ�στά στ�νθεσμικ�, � �π�ί�ς τείνει να γίνει καιδ�γματικ�ς.

H θρησκευτική μεταστρ�ή τ�υ α-νώνυμ�υ πρωταγωνιστή έ�ει ήδη γί-νει, για λ�γ�υς π�υ δεν αναέρ�νταιστ� π�ίημα· σημασία έ�ει �τι ως υι�ς��ι μ�ν� εν�ς εθνικ�ύ αλλά εν�ς ιε-ρέα τ�υ Σεραπί�υ, έ�ει διακ�ψει τηθρησκευτική παράδ�ση της �ικ�γέ-νειας (έως εδώ μας θυμί�ει τ�ν IάνθηAντωνί�υ), έ�ει γίνει ��ι μ�ν� Xρι-στιαν�ς, αλλά Xριστιαν�ς ανατικ�ς,� �π�ί�ς (�πως η «θε�σε�ής Aλε�άν-δρεια» στ� «Eίγε Eτελεύτα», «�σ�υςαρν�ύνται» τ�ν Iησ�ύ Xριστ� «τ�υςαπ�στρέεται». Mε τ� συγκλ�νιστι-κ� γεγ�ν�ς τ�υ θανάτ�υ τ�υ «γέρ�-ντ�ς, καλ�ύ» πατέρα τ�υ, τ�υ «αγα-πώντ�ς τ�ν τ� ίδι� πάντα» (ακ�μα

και μετά τη μεταστρ�ή τ�υ δηλα-δή), νιώθει την ανάγκη να περάσει τ�σύν�ρ� μετα�ύ δύ� ασυμίαστων(κατά τη �ριστιανική αντίληψη) θρη-

σκευτικών θεσμών, π�υ � καθέναςτ�υς �αρακτηρί�εται με επίθετ� π�υδηλώνει έντ�ν� δ�γματισμ�: της «ιε-ρ�τάτης εκκλησίας» τ�υ Iησ�ύ Xρι-

στ�ύ και τ�υ «επικατάρατ�υ Σεραπί-�υ». H δυσκ�λία �είλεται στην κα-ταπίεση εν�ς �ριστιανικ�ύ καθεστώ-τ�ς –τα «παραγγέλματα της ιερ�τά-της εκκλησίας»– π�υ καθημερινώςελέγ�ει ��ι μ�ν� κάθε πρά�η τ�υ �-παδ�ύ τ�υ, ��ι μ�ν� κάθε τ�υ λ�γ�,αλλά και κάθε τ�υ σκέψη. Γι’ αυτ�,τη στιγμή π�υ πάει να πλησιάσει συ-ναισθηματικά, δηλαδή ανθρώπινα,τ�ν πατέρα τ�υ, δικαι�λ�γώντας τηνπαράτ�λμη πρά�η τ�υ –τ�ν «θρήν�»τ�υ και τ�ν «�δυρμ�»– ως κατ’ ε�αί-ρεσιν, εκέρει τ� ε��ρκιστικ� «�ρι-κτ�ν ειπείν», αήν�ντας έτσι ναπλανιέται μια αμι�λία για τ� ανμπ�ρεσε τελικά να υπερεί τ� �άσμαπ�υ τ�υς �ωρί�ει.

H �ιλία

Στ� π�ίημα «Mύρης· Aλε�άνδρειατ�υ 340 μ.X.» (δημ. 1929) συγκε-ντρών�νται και συμπλέκ�νται �λες�ι συνιστώσες των περιπτώσεωνθρησκευτικής μεταστρ�ής (ή μη)π�υ είδαμε στα πρ�ηγ�ύμενα π�ιή-ματα (�ικ�γένεια, κ�ινωνία/τά�η, θε-σμ�ς, δ�γμα) ενώ πρ�στίθεται μια α-κ�μη, αυτή π�υ θα επισραγίσει τηναδυναμία να γευρωθεί τ� �άσμα α-νάμεσα σε θρησκευτικές �μάδες: �ιτύπ�ι της θρησκείας.

Περι�ρί��μαι στην ε�ής παρατή-ρηση (τ� θέμα των τύπων στ� π�ίη-μα έ�ει σ��λιαστεί απ� τ�υς I.A. Σα-ρεγιάννη και E. Keeley, και έ�ει με-λετηθεί ε��νυ�ιστικά απ� τ�ν M.Πιερή): υπάρ��υν στ� «Mύρης» δύ�,σ�εδ�ν συμμετρικές, περιπτώσειςεν δυνάμει μεταστρ�ής, ή τ�υλά�ι-στ�ν, έντ�νης συμμετ��ής σε άλληθρησκευτική τελετ�υργία, π�υ απ�-τυ�αίν�υν, την κ�ρυαία στιγμή, και�ι δύ�: η συμμετ��ή τ�υ Xριστιαν�ύMύρη στ�υς τύπ�υς της θρησκείαςτης εθνικής παρέας τ�υ (ενδε��με-νη επίσκεψη στ� Σεράπι�ν, σπ�νδέςστ�ν Π�σειδώνα, λατρεία τ�υ Aπ�λ-λωνα) π�υ αθμιαία �δηγ�ύν στ� ε-��ρκιστικ� (και γι’ αυτ� ψιθυριστ�)«τη ε�αιρέσει εμ�ύ» π�υ εκέρει �Mύρης· και η συμμετ��ή τ�υ εθνι-κ�ύ αηγητή στ�υς τύπ�υς τηςθρησκείας τ�υ Mύρη (κατ’ ε�αίρεσινεπίσκεψη σε «σπίτι Xριστιανών» καιπαρακ�λ�ύθηση των τύπων της �ρι-στιανικής κηδείας), π�υ �δηγεί στηγρήγ�ρη υγή τ�υ απ� τ� «�ρικτ�τ�υς σπίτι».

Bεαίως, και στις δύ� περιπτώ-σεις, η �υσία υπερνικά τ�ν τύπ�: ησυμπερι�ρά τ�υ Mύρη στ� παρελ-θ�ν τ�ν έ�ει απ�δεί�ει �υσιαστικά ε-�ίσ�υ ή και περισσ�τερ� εθνικ� απ�τ�υς τυπικά εθνικ�ύς τ�υ ίλ�υς,και � �υσιαστικ�ς έρωτας π�υ ένω-νε τ�ν Mύρη με τ�ν αηγητή επίδύ� �ρ�νια θα επιιώσει στ� μέλλ�ν,παρά τη δύναμη των τύπων της θρη-σκείας τ�υ, μέσω της «θύμησης»τ�υ Mύρη. Δεν είναι τυ�αί� �τι, τελι-κά, η μ�νη περίπτωση επιτυ�ημένης«μύησης» στην αναγνωρισμένη π�ί-ηση τ�υ Kαάη λειτ�υργεί στ� επί-πεδ� ��ι της θρησκείας, αλλά τηςιλίας: «Eμείς �ι μυημέν�ι / �ι �ίλ�ιτ�υ �ι στεν�ί· εμείς �ι μυημέν�ι...»(«Tέμεθ�ς, Aντι��εύς· 400 μ.X.»).Aλλά � Tέμεθ�ς δεν είναι Aλε�αν-δρεύς, είναι Aντι��εύς...


Συνέ#εια απ� την 11η σελίδα

T� #ειρ�γρα�� τ�υ π�ιήματ�ς «Oύτ�ς Eκείν�ς». Aπ� τα «Aυτ�γρα�α π�ιήμα-τα 1896 – 1910. (Aρ#εί� Kαά�η).

T� #ρηματιστήρι� της Aλε�άνδρειας την επ�#ή π�υ !�ύσε � Kαά�ης (Aρ#εί� E.Λ.I.A.). O K. Π. Kαά�ης εί#ε κάρτα ει-σ�δ�υ στ� #ρηματιστήρι�, �π�υ διαπιστώνεται �τι υπήρ�ε ανταπ�κριτής της ε�ημερίδας «Tηλέγρα��ς» (ΛεύκωμαKαά�η, Eκδ�σεις Eρμής και Aρ#εί� Kαά�η).


Iδανικ�ί έρωτεςOι νεαρ�ί ήρωες της κα�α�ικής π�ίησης αγαπ�ύσαν �αθιά, �ωρίς υστερ��υλίες

T�υ X.Λ. Kαρά�γλ�υ

Aναπληρωτή καθηγητή στ� τμήμα Φιλ�λ�γίαςτ�υ A.Π.Θ.

ΣYXNA η κριτική, μέν�ντας στην επι-�άνεια της κα�α�ικής π�ίησης, επέ-κρινε τ�ν «αμαρτωλ�» ηδ�νισμ� τηςκαι την ακ�λασία της, συνδέ�ντάς ταμάλιστα με την πρ�σωπική �ωή τ�υπ�ιητή. Σήμερα, μπ�ρεί να μη σκαν-δαλί�εται, �πως και �σ� παλαι�τερα,απ� την ερωτική «αν�ρθ�δ��ία» της·ή, απεναντίας, μπ�ρεί, ακ�μη, να κρί-νει –λαθεμένα– πως ένα απ� τα στ�ι-�εία της γ�ητείας της έγκειται στηρεαλιστική ειλικρίνειά της, στην τ�λ-μη τ�υ π�ιητή να μιλήσει απερί�ρα-στα για την κ�ινωνικά επιλήψιμη ε-ρωτική τ�υ ιδιαιτερ�τητα. Λαθεμέ-να, α�εν�ς, δι�τι καμιά ειλικρίνειακανεν�ς αισθήματ�ς ή ιδέας δεν αρ-κεί για να δικαιώσει αισθητικά έναέργ� και, α�ετέρ�υ, δι�τι � ηδ�νι-σμ�ς της κα�α�ικής π�ίησης δενταυτί�εται με τ�ν ηδ�νισμ� τ�υ π�ιη-τή. O δεύτερ�ς ενδια�έρει μ�ν�ν �-σ�υς αρέσκ�νται να ρί�ν�υν, διακρι-τικά ή αδιάκριτα, τ� �λέμμα τ�υςστην κρε�ατ�κάμαρα των άλλων ή �-σ�υς αρέσκ�νται να εκθέτ�υν τ�κρε�άτι τ�υς σε δημ�σια θέα· στηνκαλύτερη περίπτωση, θα ενδιέ�ερετ�ν θεωρητικ� της λ�γ�τε�νίας π�υθα μελετ�ύσε τη μετάπλαση τ�υπρ�σωπικ�ύ �ιώματ�ς και της εμπει-ρίας σε τέ�νη.

Θα �αιν�ταν, ίσως, α�ελές ή ύπ�-πτ� αν, μιλώντας για τ�ν ηδ�νισμ�της κα�α�ικής ερωτικής π�ίησης, α-π�σιωπ�ύσαμε την εμ�ανέστατη καιαπρ�κάλυπτη, απ� ένα σημεί� καιπέρα, �μ��υλ��ιλία της. Aπ� τηνάλλη �μως πλευρά, πώς μπ�ρεί κα-νείς να μιλήσει γι’ αυτ� τ� θέμα, �ω-ρίς να εκλη�θεί � λ�γ�ς τ�υ ως έμ-μεση ή άμεση συνηγ�ρία ή καταδίκητης �μ��υλ��ιλίας; Ωστ�σ�, ��εί-λ�υμε να δ�ύμε τ� θέμα απ� μιανάλλη πλευρά: πέρα και πάνω απ� τις�π�ιες διακρίσεις της ηδ�νής σε«�υσι�λ�γική» ή «ανώμαλη» κτλ., ηερωτική ηθική κρίνεται απ� την π�ι-�τητα και την αρμ�νία της ερωτικήςσ�έσης. Eίναι η π�ι�τητα μιας σ�έ-σης ισ�τιμης, αμ�ι�αίας αγάπης καια��σίωσης, �ωρίς ί�ν�ς ε��υσιαστι-κής συμπερι��ράς ή ιδι�τέλειας.

Bαθιά αγάπη

Aπ� αυτή την άπ�ψη, �ι έρωτεςτων κα�α�ικών νέων είναι έρωτες η-θικ�ί και ιδανικ�ί. Σε αντίθεση με �,τιθα ήθελε η πρ�κατάληψή μας, �ι κα-�α�ικ�ί νέ�ι δεν είναι πρ�ώλεις ηδ�-ν�θήρες άνευ �ρίων και �ρων, π�υσυνάπτ�υν ε�ήμερες ερωτικές σ�έ-σεις, σ�έσεις επιδερμικές και ανώ-δυνες· απεναντίας, αγαπ�ύν �αθιά,με �λη τη δύναμη και τη θέρμη τηςηλικίας τ�υς, δ�σμέν�ι � ένας στ�νάλλ� �ωρίς υστερ��υλία. O Kλείτ�ς

λ.�. � �π�ί�ς αρρώστησε απ’ τ�ν κα-ϋμ� π�υ � εταίρ�ς τ�υ [...] έπαυσε νατ�ν αγαπά και να τ�ν θέλει, είναι έ-νας Aλε�ανδριν�ς νέ�ς τ�υ 4�υ αι.μ.X., απ� καλή �ικ�γένεια, με μ�ρ-�ωση και �ριστιανική αγωγή, ένα συ-μπαθητικ� / παιδί, περίπ�υ είκ�σιτριών ετών – / με αρίστην αγωγή, μεσπάνια ελλην�μάθεια.

Στ� σημεί� αυτ� �ρειά�εται να επι-σημάν�υμε �τι, στ� κα�α�ικ� ερωτι-κ� λε�ιλ�γι�, για τη σήμανση τ�υ ε-ρωτικ�ύ συντρ��υ �ρησιμ�π�ιείταισυνηθέστατα η λέ�η �ίλ�ς (ή, σπα-νίως, η λέ�η εταίρ�ς) π�υ απ�δίδειευκρινώς την π�ι�τητα της σ�έσηςδύ� νέων. Aντιθέτως, η λέ�η – άπα�εραστής �ρησιμ�π�ιείται σε αντιδια-στ�λή με τ�ν �ίλ�, και δηλώνει επι-δερμικές σ�έσεις. Eτσι, η ωραίαπραγμάτωσις τ�υ έρωτ�ς πρ�ϋπ�θέ-τει μια σ�έση �υσιαστική και αμ�ι-�αί� ερωτικ� πάθ�ς: η πραγμάτωσις/ π�υ πρέπει να ’ναι κι απ’ τ�υς δυ�μ’ έντασιν επιθυμητή. Aλλως είναιμια απ�λαυσις μισή π�υ �θείρει και�δηγεί σε μια κατάστασι εκνευριστι-κή, �πως τ�ν ανώνυμ� α�ηγητή στ�«Eνας νέ�ς της τέ�νης τ�υ λ�-γ�υ...».

Oμως, �ι κα�α�ικ�ί έρωτες δεν α-ντέ��υν στ� �ρ�ν�· τ� τέλ�ς τ�υςείναι �έ�αι�, σ�εδ�ν πρ�διαγεγραμ-μέν�. T� π�σ� σύντ�μ�ς ήταν � ω-ραί�ς �ί�ς δεν έ�ει πρωτεύ�υσα ση-μασία. Aλλ�τε μπ�ρεί να είναι ε�αι-ρετικά σύντ�μ�ς (ένας μήνας στ�«Γκρί�α») ή να έ�ει διαρκέσει δύ� ήτρία, κατ’ ανώτατ� �ρι�, �ρ�νια (α-ντιστ�ί�ως, «Mέσα στα καπηλειά»,«Eγκατάλειψις»). T� �υσιώδες είναι�τι, για διά��ρ�υς και δια��ρετι-κ�ύς λ�γ�υς, �ι ερωτικές σ�έσειςδιακ�πτ�νται ή διαλύ�νται πρ�ωρα,τ�υλά�ιστ�ν για τ�ν έναν, �σ� ακ�-μη διαρκεί η ένταση τ�υ συναισθή-ματ�ς, και πριν � κ�ρεσμ�ς και η α-νία αμ�λύν�υν την έλ�η και την επι-θυμία. Πάντως δεν θα διαρκ�ύσανεπ�λύ. / H πείρα των �ρ�νων με τ�δεί�νει διαπιστώνει, σε ώριμη πλέ�νηλικία, � α�ηγητής–ήρωας τ�υ «Eνεσπέρα», πρ�σπαθώντας μάλλ�ν νααμ�λύνει την πίκρα τ�υ πρ�ωρ�υ α-π��ωρισμ�ύ (κάπως �ιαστικά / ήλθεκαι τα σταμάτησεν η M�ίρα).

Mέσα στ� corpus των ερωτικώνπ�ιημάτων τ�υ Aλε�ανδριν�ύ, ταπ�ιήματα με θέμα τη διακ�πή / διά-λυση μιας δυνατής ερωτικής σ�έσης

συγκρ�τ�ύν ιδιαίτερη περι��ή, αριθ-μητικά και π�ι�τικά α�ι�λ�γη. Eίναιπ�ιήματα γραμμένα (πλην εν�ς) με-τά τ� 1916 και δημ�σιευμένα μετά τ�1917, δηλαδή στα �ρ�νια της πλή-ρ�υς π�ιητικής ωριμ�τητας τ�υ Kα-�ά�η (� π�ιητής είναι 55 ετών).Oμως, αν η πρ�ωρη απώλεια τ�υ ε-ρωτικ�ύ συντρ��υ είναι τ� κ�ιν�σημεί� �λων αυτών των π�ιημάτων,απ� την άλλη μεριά, κάθε π�ίημαπρ�σθέτει κάτι νέ�, πλ�υτί�ει την«περι��ή». Kαι εδώ �ρειά�εται ναθυμηθ�ύμε τ� γνωστ� αυτ�σ��λι�τ�υ π�ιητή σε τρίτ� πρ�σωπ�:

Eπανάληψη στ�ν Kα�ά�η δεν �ρί-σκεται π�τέ. T� κάθε π�ίημά τ�υ, �ω-ρίς ε"αίρεση, έ�ει κάτι δια��ρετικ�απ� τα άλλα τ�υ. Aυτ�, ως γνωστ�ν,είναι απ� τ�υς πρώτ�υς καν�νες τηςκα�α�ικής σύνθεσης. Kάθε νέ� π�ί-ημα πρ�σθέτει στην περι��ή τ�υ κά-τι (π�τε π�λύ, π�τε λίγ�). Kάπ�τεπ�ιήματα εισέρ��νται στην περι��ήως συμπληρώσεις. Kάπ�τε τ� �ως ε-ν�ς καιν�ύργι�υ π�ιήματ�ς ελα�ράδιαπερνά τ� ημί�ως εν�ς παλαι�τέ-ρ�υ (�ως στ� ένα π�ίημα, ημί�ωςστ� άλλ�) – ��ι στ�ν �ρ�ντ�.

Δια��ρετικές ερωτικές ιστ�ρίες

Πράγματι, σε κάθε π�ίημα παρ�υ-σιά�εται μια δια��ρετική ερωτική ι-στ�ρία, της �π�ίας η πρ�ωρη διακ�-πή ή διάλυση εντ�πί�εται στ� πρ�-σ�ατ� ή στ� μακριν� παρελθ�ν τ�υήρωα. O Kα�ά�ης γνωρί��ντας π�λύκαλά την ανθρώπινη ψυ��λ�γία, α-π�δίδει τις λεπτές εσωτερικές κινή-σεις τ�υ ήρωα σε μια κρίσιμη στιγμήτης �ωής τ�υ. H α�ήγηση, με την πα-λινδρ�μική της κίνηση απ� τ� παρ�νπρ�ς τ� παρελθ�ν τ�υ, εστιά�εταιστ� πρ�σωπικ� δράμα τ�υ, στ� πώςαντιδρά και στ� πώς �ιώνει τη διακ�-πή/διάλυση της ερωτικής τ�υ σ�έ-σης. Πρ�κειται για μια α�ήγηση π�υγίνεται είτε εκ των έσω, δηλαδή σεπρώτ� πρ�σωπ� απ� τ�ν ίδι� τ�ν ή-ρωα, είτε εκ των έ�ω, δηλαδή σε τρί-τ� πρ�σωπ� απ� κάπ�ι�ν αμέτ��αλλά ε�αιρετικά διεισδυτικ� και δι�-λ�υ αδιά��ρ� α�ηγητή. Σημειωτέ�ν�τι κατά την κα�α�ική τε�νική, συ-�νά η διάκριση τ�υ πλάγι�υ λ�γ�υκαι τ�υ ελεύθερ�υ πλάγι�υ λ�γ�υ εί-ναι αδύνατη – μια τε�νική π�υ, σεσυνδυασμ� με τη �ρ�νική απ�στασηανάμεσα στα γεγ�ν�τα και στην α-�ήγησή τ�υς, αυ��μειώνει τη συγκι-νησιακή ��ρτιση τ�υ λ�γ�υ.

H πρ�ωρη διακ�πή / διάλυση τηςσ�έσης μπ�ρεί να είναι: α) Aκ�ύσιαεκατέρωθεν, αναγκαστική και επι-�αλλ�μενη έ�ωθεν: απ� τη M�ίρα(«Eν εσπέρα») ή απ� τις «�ι�τικές α-νάγκες» («Πριν τ�υς αλλά�ει � �ρ�-ν�ς, «Γκρί�α») ή απ� τ�ν θάνατ�

O π�ιητής �πως τ�ν απεικ�νισε � �ωγρά��ς Nίκ�ς Xατ�ηκυριάκ�ς – Γκίκας(Πρ�σωπ�γρα�ίες τ�υ K.Π. Kα�ά�η – Σύνδεσμ�ς Aιγυπτιωτών Eλλήνων – 1995).

Συνέ"εια στην 14η σελίδα

(«Ωραία λ�υλ�ύδια...», «Mύρης...»,«Kίμων Λεάρ��υ...», «Tε�ν�υργ�ςκρατήρων»). �) Eκ�ύσια μ�ν�μερώς,δηλαδή ��ειλ�μενη σε απ��αση τ�υεν�ς π�υ εγκαταλείπει τ�ν άλλ�ν:�ωρίς λ�γ� («Mέρες τ�υ 1903») ήγιατί έπαψε πλέ�ν να τ�ν αγαπά («Hαρρώστια τ�υ Kλείτ�υ», «Eγκατάλει-ψις») ή γιατί ήθελε να σωθεί / απ’ τηνστιγματισμένη / την ν�σηρά ηδ�νή(«Eν απ�γνώσει») είτε για την αγάπηκάπ�ι�υ τρίτ�υ («Kίμων Λεάρ��υ...»)ή για υλικά αγαθά π�υ τ�υ πρ�σ�ερεάλλ�ς («Mέσα στα καπηλειά–»,«Ωραία λ�υλ�ύδια...»).

Oι συνέπειες απ� την αι�νίδια καιαθέλητη (για τ�ν έναν τ�υλά�ιστ�ν)διακ�πή/διάλυση της ερωτικής σ�έ-σης (ανάλ�γα και με την αιτία π�υτην πρ�κάλεσε) είναι συνήθως συ-ντριπτικές και �δηγ�ύν στην ηθικήε��υθένωση ή και στη �υσική ε��-ντωση: O εικ�σιτριά�ρ�ν�ς Kλείτ�ςείν’ άρρωστ�ς �αρειά απ� τ�ν πυρε-τ� π�υ �έτ�ς θέρισε την Aλε"άν-δρεια γιατί τ�ν ηύρε � πυρετ�ς ε"α-ντλημέν� κι�λας ηθικώς / απ’ τ�ν κα-ϋμ� π�υ � εταίρ�ς τ�υ, ένας νέ�ς η-θ�π�ι�ς, / έπαυσε να τ�ν αγαπά καιαν τ�ν θέλει. O ανώνυμ�ς α�ηγη-τής–ήρωας τ�υ «Mέσα στα καπη-λειά–» καταντά ψυ�ικ� και ηθικ� ε-ρείπι�, επειδή τ�ν «ά�ισεν � Tαμί-δης / κ’ επήγεν με τ�υ Eπάρ��υ / τ�νυι� για ν’ απ�κτήσει / μια έπαυλιστ�ν Nείλ�. / ένα μέγαρ�ν στην π�-λιν»· στη Bηρυτ� �π�υ μετ�ίκησε α-π� την Aλε"άνδρεια «μες σ’ ευτελήκραιπάλη / διάγει π�ταπώς», με μ�νηπαρηγ�ρία την ανάμνηση της δί�ρ�-νης ανιδι�τελ�ύς σ�έσης τ�υ με τ�νTαμίδη. Παρ�μ�ίως, σε απ�γνωση�ρίσκεται και � νέ�ς τ�υ �ερώνυμ�υπ�ιήματ�ς («Eν απ�γνώσει»), καθώςμάταια �ητεί να �ανα�ρεί τ�ν �αμέν�έρωτα σε νέ�υς ε�ήμερ�υς δε-σμ�ύς. Oι νέες σ�έσεις (ακρι�έστε-ρα �ι σε��υαλικές συνευρέσεις) δεναντικαθιστ�ύν �ύτε υπ�καθιστ�ύντ�ν διαλυμέν� ερωτικ� δεσμ�· δενδρ�υν καν σαν στιγμιαί� νηπενθές�άρμακ�, δι�τι αυτ� π�υ επι�ητείστα �είλη καθεν�ς / καιν�ύργι�υ ε-ραστή δεν είναι να �ε�άσει, αλλά να�ανα�ρεί τα �είλη τα δικά τ�υ· υπ’αυτές τις συνθήκες, η συνδρ�μή της�αντασίας και των παραισθήσεων�αίνεται αναγκαία (απ� την �αντα-σίαν, / απ� τις παραισθήσεις / στα�είλη άλλων νέων / τα �είλη τ�υ #η-τεί / γυρεύει να αισθανθεί / "ανά τ�νέρωτά τ�υ), αλλά απ�δεικνύεται α-ναπ�τελεσματική, καθιστώντας ε-ντ�ν�τερη την απ�υσία. Στ� «KίμωνΛεάρ��υ...», � �μώνυμ�ς ήρωας α-γωνιά για την πρ��πτική της επανα-σύνδεσής τ�υ με τ�ν Eρμ�τέλη π�υτ�ν εί�ε εγκαταλείψει για �άρη τ�υε�αδέλ��υ τ�υ Mαρύλ�υ. Tώρα, με-τά τ�ν θάνατ� τ�υ αντί�ηλ�υ, ��ά-ται πως θα είναι αδύνατ� να επανα-κτήσει �υσιαστικά τ�ν Eρμ�τέλη, κα-θώς τ� ίνδαλμα τ�υ Mαρύλ�υ / θα’ρ�εται ανάμεσ� τ�υς.

Aπώλειες

Oμως, η κ�ρυ�αία δραματική περί-πτωση είναι τ�υ π�ιήματ�ς «Mύ-ρης...». O α�ηγητής – ήρωας την ώ-

ρα π�υ παρακ�λ�υθεί, εθνικ�ς αυ-τ�ς, τη �ριστιανική νεκρική τελε-τ�υργία, απ�μ�νωμέν�ς και �έν�ςμετα�ύ των συγγενών τ�υ νεκρ�ύπ�υ τ�ν κ�ιτά��υν με δυσαρέσκεια,θυμάται τη συμπερι��ρά τ�υ Mύρη,τ�υ νέ�υ π�υ λάτρευε παρά��ρα: OMύρης, με την τελεία αίσθησι τ�υ ελ-ληνικ�ύ ρυθμ�ύ, καίτ�ι �ριστιαν�ς,#�ύσεν απ�λύτως σαν κ’ εμάς. / Aπ��λ�υς μας πι� έκδ�τ�ς στες ηδ�νές.Oταν �μως � α�ηγητής θυμάται καιτη στάση τ�υ �ριστιαν�ύ Mύρη στιςθρησκευτικές τελετές των �ίλωντ�υ εθνικών πανικ��άλλεται: K’ ε-"αί�νης με κυρίευσε μια αλλ�κ�τη /εντύπωσις. A�ριστα, αισθαν�μ�υν /σαν να ’�ευγεν απ� κ�ντά μ�υ � Mύ-ρης· αισθαν�μ�υν π�υ ενώθη, Xρι-στιαν�ς με τ�υς δικ�ύς τ�υ, και π�υγέν�μ�υν / "έν�ς εγώ, "έν�ς π�λύ.

Kαι τ� �ειρ�τερ� δεν είναι �τι �θάνατ�ς τ�υ Mύρη π�υ έκ�ψε �ίαιακαι πρ�ωρα την ερωτική τ�υς σ�έσηκαι �τι τώρα τ�υ �αίνεται �έν�ς, –τ��ειρ�τερ� για τ�ν α�ηγητή είναι η�ρικτή σκέψη τ�υ: μήπως εί�α γελα-σθεί απ� τ� πάθ�ς μ�υ, και πάντατ�υ ήμ�υν "έν�ς– μια σκέψη π�υ α-πειλεί να ακυρώσει αναδρ�μικά καιτ� παρελθ�ν της σ�έσης τ�υς. H α-ντίδραση τ�υ πανικ��λητ�υ α�ηγη-τή είναι ενστικτώδης: Πετά�θηκα έ-"ω απ’ τ� �ρικτ� τ�υς σπίτι, / έ�υγαγρήγ�ρα πριν αρπα�θεί, πριν αλλ�ι-ωθεί / απ’ την �ριστιαν�σύνη τ�υς ηθύμηση τ�υ Mύρη.

T� πένθ�ς κυριαρ�εί και στ� πα-

ρ�ν τ�υ ανώνυμ�υ ήρωα στ� «Ωραίαλ�υλ�ύδια...»: μία μ�λις ε�δ�μάδαπριν εκήδεψε τ�ν εικ�σιδυά�ρ�ν��ίλ� τ�υ. H απώλεια είναι π�λύ νωπήακ�μη, η πληγή δεν έ�ει επ�υλωθεί.Oταν, λ�ιπ�ν, �ανα�ρίσκεται στ� κα-�ενεί� / �π�υ επήγαιναν μα#ύ, ανα-πηδ�ύν στη μνήμη �ι επώδυνες στιγ-μές τ�υ πρ�σ�ατ�υ παρελθ�ντ�ς: ηπρ�σκαιρη διακ�πή της σύντ�μης(και άνισης) ερωτικής τ�υς σ�έσης, ηαγωνία τ�υ για την επανάκτηση τ�υ�ίλ�υ τ�υ, � θάνατ�ς τ�υ και η κη-δεία. Yπ’ αυτές τις συνθήκες, στην έ-��δ� τ�υ π�ιήματ�ς, � �ώρ�ς (τ�μαύρ�, αυτή τη ��ρά, κα�ενεί�, α-��ρμή και α�ετηρία τ�υ π�ιήματ�ς)παύει να είναι απλ� σκηνικ� και με-τα�άλλεται σε μα�αίρι στην καρδιά.H α�ήγηση, συγκινησιακά ιδιαίτερα��ρτισμένη, αδυνατεί να ε�ελι�θεί�μαλά: �ταν τ� �ράδυ επήγεν [...] στ�κα�ενεί�ν �π�υ / επήγαιναν μα#ύ: /μα�αίρι στην καρδιά τ�υ / τ� μαύρ�κα�ενεί� / �π�υ / επήγαιναν μα#ύ.

Mια άλλη πτυ�ή της ψυ��λ�γίαςτ�υ πληγωμέν�υ ερωτικ�ύ αισθήμα-τ�ς αναδεικνύεται στ� «ατελές» π�ί-ημα «Eγκατάλειψις». Eδώ, � ήρωαςαντιδρά με τρ�π� τελείως δια��ρε-τικ� απ� τ�υς πρ�ηγ�ύμεν�υς· ��ιμ�ν� δεν �μ�λ�γεί τη λύπη τ�υ, αλ-λά επι�ειρεί να υπ��αθμίσει τ� γεγ�-ν�ς της εγκατάλειψής τ�υ και να εκ-μηδενίσει τις συνέπειές της. Πρ�κει-ται για μια αμυντική αντίδραση αυτ�-πρ�στασίας, π�υ τ�ν κάνει να μηνπαραδε�θεί τη σημασία και τ� �άρ�ς

της απώλειας τ�υ αγαπημέν�υ πρ�-σώπ�υ. H καλαισθησία τ�υ, η ε�υ-πνάδα τ�υ και η καταγωγή τ�υ τ�νκάν�υν, λέγει, να μην πάρει στ� τρα-γικ� την εγκατάλειψί τ�υ. E�άλλ�υ, ηε�αιρετική εμ�ρ�ιά τ�υ δεν επέτρε-πε να θι�θεί καθ�λ�υ η σαρκική τ�υ�ιλαυτία. Kαι πρ��ανώς, επειδή αυ-τή η εγωιστική και υπερ�πτική στάσηδεν �αίνεται να είναι απ�τελεσματι-κή, σκέ�τεται ακ�μη �τι η υπ�σ�εσητ�υ άλλ�υ για παντ�τινή αγάπη (γιαπάντα θά��υμε αγάπη εμείς) ήτανσυμ�ατική και ελέ�θη σε στιγμές έ-�αψης υπ� την επήρεια τ�υ �ιν�-πνεύματ�ς, και πως, στ� κάτω κάτω,μπ�ρεί να είναι ικαν�π�ιημέν�ς α-��ύ η σ�έση τ�υς κράτησε τρία �λ�-κληρα �ρ�νια, ενώ λίαν συ�νά λιγ�-τερ� διαρκεί.

Στ� «Πριν τ�υς αλλά�ει � �ρ�ν�ς»,� αναγκαστικ�ς �ωρισμ�ς επισυμ-�αίνει λίγ� πριν απ� τη �υσική �θ�-ρά της σ�έσης, �ταν δηλαδή σ�εδ�νέ�ει �λ�κληρωθεί � κύκλ�ς της. H α-γάπη των δύ� νέων δεν ήταν ίδια ωςπριν· / εί�εν ελλατωθεί / η έλ"ις �αθ-μηδ�ν, �π�τε � α�ηγητής �λέπει τηνευεργετική πλευρά τ�υ �ωρισμ�ύ:μήπως καλλιτέ�νης / ε�άνηκεν η Tύ-�η / �ωρί#�ντάς τ�υς τώρα / πρινσ�ύσει τ� αίσθημά των, / πριν τ�υςαλλά"ει � Xρ�ν�ς, και αιτι�λ�γεί: � έ-νας για τ�ν άλλ�ν / θα είναι ως ναμένει πάντα / των είκ�σι τεσσάρων /ετών τ’ ωραί� παιδί.

Eρωτική μνήμηΣε μερικά π�ιήματα της περι��ής

π�υ ε�ετά��υμε η �ρ�νική απ�στασηανάμεσα στα γεγ�ν�τα και στην α-�ήγησή τ�υς είναι π�λύ μεγάλη(«Mέρες τ�υ 1903», «Eν εσπέρα»,«Γκρί�α», «O ήλι�ς τ�υ απ�γεύμα-τ�ς», «Tε�ν�υργ�ς κρατήρων»).Eδώ, � �ρ�ν�ς εμ�ανώς έ�ει αμ�λύ-νει την πρώτη �δύνη, �μως η πρ�ω-ρα διαλυμένη σ�έση ε�ακ�λ�υθεί νακατατρύ�ει τ�ν ήρωα, καθώς η μνή-μη (άλλ�τε παυσίλυπ�ς και άλλ�τεμνησιπήμων), απ� κάπ�ια α��ρμή, α-νακαλεί θραύσματα τ�υ παρελθ�-ντ�ς (τ�ν πρ�τερ� ηδ�νικ� �ί� ή τηνεικ�να τ�υ αγαπημέν�υ πρ�σώπ�υκ.λπ.). Oμως �ι μη�ανισμ�ί ανάκλη-σης και η λειτ�υργία της μνήμης α-ν�ίγ�υν ένα άλλ� σπ�υδαί� κε�ά-λαι� της κα�α�ικής π�ίησης π�υ δενμπ�ρεί να μας απασ��λήσει εδώ. Πε-ρι�ρί��μαι σε ένα παράδειγμα. Στ�«O ήλι�ς τ�υ απ�γεύματ�ς», η επί-σκεψη τ�υ α�ηγητή–ήρωα στη γνώ-ριμή τ�υ κάμαρη (π�υ τώρα είναι ε-μπ�ρικ� γρα�εί�), θέτει αυτ�μάτωςσε λειτ�υργία την ερωτική μνήμηπ�υ ανακαλεί με ε�αιρετική λεπτ�-μέρεια και ακρί�εια την ερωτική κά-μαρη τ�υ παρελθ�ντ�ς. H συγκινη-σιακή ��ρτιση, συγκρατημένη ακ�μηστην αρ�ή της περιγρα�ής, κ�ρυ�ώ-νεται πρ�ς τ� τέλ�ς (τ� δεί�ν�υν�ανερά τα απ�σιωπητικά και τ� επι-�ώνημα), �ταν �άρη στη �ρ�νική σύ-μπτωση αναδύεται η τελευταία ερω-τική συν�μιλία: πλάι στ� παράθυρ�ήταν τ� κρε��άτι· / � ήλι�ς τ�υ απ�-γεύματ�ς τ� ’�θανε ώς τα μισά. /...Aπ�γευμα η ώρα τέσσερες, εί�αμε�ωρισθεί / για μια ε�δ�μάδα μ�ν�...Aλλ�ίμ�ν�ν / η ε�δ�μάς εκείνη έγινεπαντ�τινή.

Συνέ"εια απ� την 13η σελίδα


T� "ειρ�γρα�� τ�υ π�ιήματ�ς «Eρωτ�ς Aκ�υσμα». T� π�ίημα αυτ� εί"ε μεί-νει αδημ�σίευτ� στα "αρτιά τ�υ Kα�ά�η έως τ� 1968, στ� �άκελ� π�υ επι-γρά�ει «Πάθη». Ψηλά δε%ιά στ� "ειρ�γρα�� υπήρ"ε μια ημερ�μηνία με μ�-λύ�ι: 7.10.’10. Σύμ�ωνα �μως με τ�υς "ρ�ν�λ�γικ�ύς καταλ�γ�υς τ�υ π�ιη-τή, γρά�τηκε τ�ν I�ύνι� τ�υ 1911. H ε%ήγηση της "ρ�ν�λ�γίας μας δίνεται α-π� δύ� αράδες με μ�λύ�ι, πάλι κάτω απ� τ� π�ίημα: «T� άκ�υσμα ήταν τ� κα-λ�καίρι τ�υ 1910. Eκείνα τα περί E.M.» (Aρ"εί� Kα�ά�η).


Oι κα�α�ικ�ί �άρ�αρ�ιOι ιμπεριαλιστικές τάσεις της επ��ής στ� π�ίημα «Περιμέν�ντας τ�υς �αρ�άρ�υς»

T�υ Martin McKinsey

Mετα�ραστή–Nεελληνιστή

«ΛENE πως ένα έργ� πέρασε τη δ�κι-μασία της διάρκειας… �ταν �αίνεταινα δίνει απ�κριση στα νέα ερωτήματατων καιρών και μπ�ρεί να πρ�σαρμ�-�εται στις καιν�ύργιες περιστάσειςτης επικαιρ�τητας». Eτσι αρ�ί�ει �Tσίρκας την ανάλυση τ�υ γνωστ�τε-ρ�υ, ίσως, κα�α�ικ�ύ π�ιήματ�ς, τ�υ«Περιμέν�ντας τ�υς Bαρ�άρ�υς».Tώρα π�υ πλησιά�ει η εκατ�στή επέ-τει�ς τ�υ π�ιήματ�ς (γρά�τηκε τ� Δε-κέμ�ρι� τ�υ 1898» �αίνεται λ�γικ� νααναρωτηθ�ύμε σε π�ιες «καιν�ύργιεςπεριστάσεις» της επικαιρ�τητας αντα-π�κρίνεται. Σ’ αυτ� τ� άρθρ� θα ήθε-λα να $ανακ�ιτά$ω τ� π�ίημα σε σ�έ-ση με ένα νέ� κριτικ� πλαίσι� π�υ συ-νήθως ανα�έρεται στην αγγλ��ωνηκαι γαλλ��ωνη λ�γ�τε�νία: τ� με-τα–απ�ικιακ�.

Eνα ερώτημα π�υ απ�κτά ιδιαίτερησημασία απ� την μεταπ�ικιακή σκ�πιάλ�γω της ενασ��λησής της με τις ι-μπεριαλιστικές αναπαραστάσεις τ�υ%έν�υ είναι «Tι απέγιναν �ι �άρ�α-ρ�ι;». T� π�ίημα δεν μας λέει. Kι �μως,διά��ρες απαντήσεις έ��υν πρ�ταθείστ� υπ�θετικ� αυτ� ερώτημα. O ίδι�ς� Tσίρκας, για παράδειγμα, ανα�ητάτη λύση στις σύγ�ρ�νες ιστ�ρικές πε-ριστάσεις. «H δραματική ε$α�άνισητων �αρ�άρων τ�υ π�ιήματ�ς», γρά-�ει, «αντιστ�ι�εί ακρι�ώς στην αι�νί-δια κατάρρευση τ�υ Mα�ντισμ�ύ…» –δηλ. τ�υμ�υσ�υλμανικ�ύ κινήματ�ς στ�ν Aνω Nείλ�, π�υκατέπνι$ε � Aγγλ�ς Στρατηγ�ς Kitchner λίγ�υςμήνες πριν � Kα�ά�ης γράψει τ� π�ίημά τ�υ. O Γ.Π. Σα��ίδης μάλλ�ν θα παρέπεμπε τ� ερώτημαστ�ν Edward Gibbon, τ�υ �π�ί�υ την «Παρακμήκαι Πτώση της Pωμαϊκής Aυτ�κρατ�ρίας» γνωρί-��υμε �τι � π�ιητής διά�α�ε εκείνη την επ��ή. Kα-τά τ�ν Gibbon, η επιστήμη έ�ει θωρακίσει την Eυ-ρώπη «απέναντι σε κάθε μελλ�ντική επιδρ�μή τ�υ�αρ�αρισμ�ύ α��ύ, για να επικρατήσ�υν, πρέπεινα έ��υν πάψει να είναι �άρ�αρ�ι». Για κείν�ν, ηεπι�ίωση τ�υ π�λιτισμ�ύ ε$ασ�αλί�εται απ� τηδιάδ�ση και τη συνέ�εια των «τε�νών της ειρήνηςκαι της π�λιτικής δια�είρισης» π�υ αναπ��ευκτασυν�δεύ�υν τις τε�νικές γνώσεις π�υ �ρειά��νταιγια τ� σύγ�ρ�ν� π�λεμ�. Πριν περάσ�υν τα σύν�-ρα, �ι �άρ�αρ�ι θα έ��υν πάψει να είναι �άρ�αρ�ι.Eτσι, η απάντηση στ� ερώτημά μας, τι απέγιναν �ι�άρ�αρ�ι, πρέπει να είναι «E��υν εκπ�λιτιστεί».

Kαλά ώς εδώ. Ωστ�σ�, πιστεύω πως αν $ανακ�ι-τά$�υμε τ� π�ίημα έ��ντας κατά ν�υ �ρισμένα α-$ιώματα της μεταπ�ικιακής κριτικής, �πως καισ�ετικά στ�ι�εία απ� τη �ωή τ�υ π�ιητή, θα δ�ύμε�τι η απάντησή μας δεν μπ�ρεί να είναι τ�σ� απλή.Πριν στρα��ύμε στ� κείμεν�, �μως, θα ήθελα ναστήσω τα σκηνικά με ένα περιστατικ� μισ�–πραγ-ματικ�, μισ�–�ανταστικ�. T� Mάη τ�υ 1897, συν�-δευ�μεν�ς απ� τ�ν αδελ�� τ�υ T��ν, � Kα�ά�ηςτα$ίδευε στ� Παρίσι και τ� Λ�νδίν�, τις πρωτεύ�υ-σες των δύ� μεγαλύτερων απ�ικι�κρατικών δυνά-μεων της επ��ής. Kαι δεν μπ�ρ�ύμε παρά να υπ�-θέσ�υμε τι σκε�τ�ταν � Kα�ά�ης στις λεω��-ρ�υς των μητρ�π�λεων τ�υ fin–de–siecle. Kαθώς�αν�ταν μέσα στα πλήθη, �αιρ�ταν τα θεάματα, α-παρατήρητ�ς με τ� μπ��υλερ και τα πενς–νε τ�υ,

θα ένιωθε σε ένα �αθμ�, πως ανήκε εκεί. H παι-δεία τ�υ, η ανατρ��ή τ�υ, �ι γλώσσες π�υ εί�ε μά-θει σαν παιδί, η π�ίηση π�υ διά�α�ε νέ�ς, τ�ν εί-�αν στρέψει �ριστικά πρ�ς την Eυρώπη. Oμως θαένιωθε επίσης και τις δια��ρές. Yπήρ�ε πρώταπρώτα � ερωτικ�ς τ�υ πρ�σανατ�λισμ�ς, με τ�ν�π�ί�ν δεν εί�ε ακ�μη συμ�ιλιωθεί. Yστερα, ήτανη καταγωγή τ�υ: γηγενής της Aιγύπτ�υ, αν καιEλληνας ως πρ�ς την ιθαγένεια. Kαι τ� σημαντικ�-τερ� ίσως για μας, η επα�ή τ�υ με τ�υς Aγγλ�υςαπ�ικι�κράτες. Θα γνώρι�ε απ� πρώτ� �έρι ε$αι-τίας της θέσης τ�υ στις Aρδεύσεις �τι, �πως λέει� Edward Said, «η πρώτη αρ�ή (της απ�ικι�κρα-τίας) είναι �τι θα πρέπει να τηρείται μια $εκάθαρηκαι απ�λυτη ιεραρ�ική διάκριση μετα$ύ άρ��ντακαι αρ��μεν�υ, άσ�ετα αν � τελευταί�ς είναι λευ-κ�ς». Eυαίσθητ�ς καθώς ήταν στις γνώμες τωνάλλων, θα ή$ερε �τι παρ’ �λη την κ�υλτ�ύρα τ�υ,στα μάτια π�λλών απ� τ�υς Aγγλ�υς στην Aίγυπτ�(��ι �λων �έ�αια, εί�ε �ιλικές σ�έσεις με Bρετα-ν�ύς �πως � E.M. Forster) ήταν στην καλύτερη πε-ρίπτωση Λε�αντίν�ς, στη �ειρ�τερη ένας «wog».Kαι να τ�ν. Eνας εκπ�λιτισμέν�ς $έν�ς στ� Παρίσιή στ� Λ�νδίν�, π�υ πρ�σπαθεί να περάσει απαρα-τήρητ�ς �λέπ�ντας τ� θέαμα της ιμπεριαλιστικήςμητρ�π�λης, ρωτώντας ίσως, με τα καλύτερά τ�υαγγλικά ή γαλλικά, «Mε συγ�ωρείται, τι περιμέ-ν�υμε συναθρ�ισμέν�ι στην πλατεία;».

Mε αυτή την εικ�να θα ήθελα να αρ�ίσω την α-νάγνωση τ�υ «Περιμέν�ντας τ�υς Bαρ�άρ�υς»δι�τι υπ�ψιά��μαι πως τ� πρ�σωπ� π�υ, στ� π�ίη-μα, κάνει αλλεπάλληλες ερωτήσεις, κρατάει τ�κλειδί για τη μ�ίρα των �αρ�άρων. Δεν γνωρί��υ-με π�λλά γι’ αυτ�ν. Tα �αρακτηριστικά τ�υ είναι α-σα�ή, σαν να μας γυρνάει την πλάτη, σαν να α-κ�ύμε μ�ν� τη �ωνή τ�υ, κ�ιτά��ντας πάνω απ’

τ�ν ώμ� τ�υ να �λέπ�υμε τ� θέαμαπ�υ αυτ�ς –σαν άθελά τ�υ– περιγρά-�ει. Σε αντίθεση με τ�υς άλλ�υς, ταμάτια τ�υ δεν τα στηλώνει στ�ν �ρί��-ντα, �π�υ υπ�τίθεται πως έ��υν συ-γκεντρωθεί �ι �άρ�αρ�ι, αλλά πρ�ς ταμέσα, στην αυτ�κρατ�ρική π�λη καιτ�υς ανθρώπ�υς της. Για κάπ�ι� λ�γ��αίνεται αδιά��ρ�ς για την είδησηπ�υ τ�σ� απασ��λεί τ� σύντρ�� τ�υ:«Oι �άρ�αρ�ι θα �θάσ�υν σήμερα».Eνδια�έρεται περισσ�τερ� για τα �σαγίν�νται στην π�λη: για τ�ν αυτ�κρά-τ�ρα π�υ κάθεται επίσημ�ς στη μεγά-λη πύλη, για τ�υς ύπατ�υς και τ�υςπραίτ�ρες, με τις κεντημένες τ�γες.Δεν σ��λιά�ει τα �σα �λέπει, απλώς α-�ήνει τις λεπτ�μέρειες και τις περι-στάσεις να μιλήσ�υν απ� μ�νες τ�υς.

Π�ι�ς είναι λ�ιπ�ν αυτ�ς � άνθρω-π�ς; M�ιά�ει ταυτ��ρ�να να ανήκειστ� πλήθ�ς και να είναι $ε�ωριστ�ς.T�υλά�ιστ�ν, δεί�νει να είναι λιγ�τε-ρ� καλά πληρ��ρημέν�ς απ� τ�υςάλλ�υς θεατές. Oμως, �αίνεται πρ�-θυμ�ς να ταυτιστεί μα�ί τ�υς: «O αυ-τ�κράτωρ μας», λέει, «�ι δυ� μας ύ-πατ�ι». Kαι δεν υπάρ�ει τίπ�τα στ�ντρ�π� π�υ μιλάει π�υ να τ�ν δεί�νει$έν�. Aπ� �σ� μπ�ρ�ύμε να κρίν�υμεδεν πέ�τει σε �αρ�αρισμ�ύς δειν�ύς.T� π�ίημα, αν και σε διαλ�γική μ�ρ�ή,είναι εντυπωσιακά μ�ν��ωνικ�. Aπ�αυτή την άπ�ψη, εί�ε δίκι� � Σα��ί-δης, π�υ κάπ�τε τ� �αρακτήρισε εσω-τερικ� μ�ν�λ�γ�. Θα ήθελα, ωστ�σ�,

να υπ�δεί$ω πως η �μ�ι�γένεια αυτή είναι ένα τέ-�νασμα απ� μέρ�υς τ�υ π�ιήματ�ς.

Δεν τ� θεωρώ απλή σύμπτωση �τι τ�ν πρ�ηγ�ύ-μεν� �ρ�ν�, �ρέσκ�ς απ� τ� τα$ίδι τ�υ στην Eυ-ρώπη, � Kα�ά�ης έγραψε την πρώτη εκδ��ή τ�υ«Eίγε Eτελεύτα» τ�υ πι� περίτε�ν�υ, ίσως, π�ιή-ματ�ς τ�υ στ� μ�τί�� της ε$α�άνισης και της με-ταμ�ίεσης. Aυτή η πρώτη εκδ��ή, η «Aπ�υσία»,αρ�ί�ει με μια ερώτηση: «Π�ύ απεσύρθη, π�ύ ε�ά-θη… � σ��ς», εδώ αλλά θα πρ�σέ$ατε π�σ� τ�ερώτημα αυτ� π�υ α��ρά έναν εθνικ� σε ένα �ρι-στιανικ� κ�σμ� αντανακλά τ� δικ� μας ερώτημαγια τ�υς �αρ�άρ�υς σ’ έναν π�λιτισμέν� κ�σμ�.Bέ�αια, αντί για �άρ�αρ� έ��υμε τ�ν Aπ�λλώνι�τ�ν Tυανέα, αλλά �πως �ι �άρ�αρ�ι, εκείν�ς «ε-κρύ�θηκε αί�νης» (παραθέτω απ� την τελικήμ�ρ�ή) «και δεν έμαθε κανείς / με θετικ�τητα τι έ-γινε». Oπως εμείς, � α�ηγητής σ’ εκείν� τ� π�ίη-μα εικά�ει πως � απών πρωταγωνιστής «μεταμ�ρ-�ωμέν�ς… μετα�ύ μας / γυρί�ει αγνώριστ�ς».

Mάλλ�ν έ�ετε ήδη μαντέψει π�ια είναι η λύσηπ�υ πρ�τείνω για τ� γρί�� της ταυτ�τητας τ�υ ά-γνωστ�υ στ� «περιμέν�ντας τ�υς Bαρ�άρ�υς».Δεν ενν�ώ τ�ν Kα�ά�η, �ύτε τ�ν �άρ�αρ� π�υπερίμεναν �ι άλλ�ι –έναν Tαμερλάν� ή T�ένγκιςXαν. Tέτ�ι�ι �άρ�αρ�ι, �πως λέει τ� ίδι� τ� π�ίη-μα, δεν υπάρ��υν πια. Aυτ�ς � �άρ�αρ�ς, π�υ �-ρί�εται σαν τέτ�ι�ς επειδή πρ�έρ�εται απ� τηνενδ��ώρα της αυτ�κρατ�ρίας πρ�ς την Aνατ�λήή πρ�ς τ� ν�τ� της Eυρώπης –��ράει μπ��υλερκαι πενς-νε – ή τ�γα, αναλ�γως. Iσως γι’ αυτ� κα-νένας δεν πρ�σέ�ει τ�ν ελα�ρ� τ�ν� εν τη πρ�-��ρά, τ� μελα�ρ�ιν� τ�υ δέρμα. Λ�ιπ�ν, τι απέγι-ναν �ι �άρ�αρ�ι; Tην απάντηση μας έδωσε κι�λας� π�ιητής: Eκρύ�θηκαν αί�νης και μεταμ�ρ�ωμέ-ν�ι γυρί��υν ανάμεσά μας.

O Kωνσταντίν�ς Kαά�ης σε �αλκ�γρα�ία τ�υ Παναγιώτη Tέτση. («Πρ�σω-π�γρα�ίες» K.Π. Kαά�η – Σύνδεσμ�ς Aιγυπτιωτών Eλλήνων, 1995).


Στ�ν ίδι� ώρ�T� Aρ�εί� K.Π. Kαά�η ρίσκεται πάντα στην �δ� M�υρ�ύ�η

T�υ Mαν�λη Σα��ίδη

Διευθυντή τυ Σπυδαστηρίυ Nέυ Eλληνισμύ

«EINAI �ανερ τι �ρισκμαστε α-κμη μακριά απ την ώρα π�υ θαμπ�ρέσ�υμε να π�ύμε τι κατέ-��υμε τ� έργ� τ�υ Kα�ά�η, τιγνωρί��υμε τα περιστατικά της �ω-ής τ�υ σα σ�ετί��νται μ’ αυτ. Mεμιαν ε�αίσια μεταθανάτι� �ιλαρέ-σκεια, θα έλεγε κανείς τι � π�ιη-τής αυτς, με την επίμ�να καλ-λιεργημένη αίσθηση των συλλ�γι-κών αντιδράσεων, ε�ρντισε ναμας κληρ�δ�τήσει με τέτ�ι�ν τρ-π� τα �αρτιά τ�υ, ώστε επί �ρνιαμακρά να δίνει λα�ή στην έρευνακαι στ�ν σ��λιασμ». Aυτά έγρα�ε� K.Θ. Δημαράς στα 1969, �αιρετί-��ντας την έκδ�ση των AνεκδτωνΠ�ιημάτων απ τ�ν Γ.Π. Σα��ίδηως «ένα απ τα πι� σημαντικά �ι-λ�λ�γικά γεγ�ντα της μεταπ�λε-μικής ελληνικής παιδείας». T�Aρ�εί� K.Π. Kα�ά�η (απ π�υπρ�ήλθαν τα ανέκδ�τα αυτά π�ιή-ματα) περιέ�ει τη μερίδα τ�υ λέ�-ντ�ς απ «τα �αρτιά» τ�υ π�ιητή,και στεγά�εται πλέ�ν στ� Σπ�υδα-στήρι μας.

Στα ήματατων δασκάλων

T� Σπ�υδαστήρι� Nέ�υ Eλληνι-σμ�ύ είναι μια μη κερδ�σκ�πική ε-ταιρεία π�υ ιδρύθηκε στ� τέλ�ςτ�υ 1996, με σκ�π την έρευνα καιτην πρ��λή της νέας ελληνικήςγραμματείας. H έδρα τ�υ είναιστην Aθήνα, στ� κτίρι� της �δ�ύM�υρ�ύ�η, π�υ ήταν και η τελευ-ταία κατ�ικία τ�υ K.Θ. Δημαρά καιτ�υ Γ.Π. Σα��ίδη. Eνας απ τ�υς�ασικ�ύς στ��υς τ�υ Σπ�υδα-στηρί�υ είναι να αυγατίσει τηνκληρ�ν�μιά των δύ� δασκάλωνμας, λειτ�υργώντας ως ερευνητι-κ κέντρ�, με πρ�ίκα τα �ι�λίατ�υς, τις ανέκδ�τες εργασίες καιτα αρ�εία τ�υς.

O �ώρ�ς κάλλιστα πρ�σήκει, -πως θα έλεγε και � π�ιητής, περιέ-��ντας σ�λια, κείμενα, τε�ν�λ�-γία, γρα�ές, εις τεύ�η ελληνισμ�ύπ�λλή ερμηνεία. T� Aρ�εί� Kα�ά-�η �ρίσκεται λ�ιπν σήμερα στ�νίδι� �ώρ� π�υ �ρισκταν εδώ καιδέκα �ρνια – τ� ν�μα στ� κ�υ-δ�ύνι έ�ει απλώς αλλά�ει.

Λέγ�ντας «Aρ�εί� Kα�ά�η», εν-ν��ύμε τ� τμήμα τ�υ αρ�εί�υ τ�υπ�ιητή π�υ έδει�ε � Aλέκ�ς Σεγκ-π�υλ�ς στ�ν Γιώργ� Σα��ίδη τμη-ματικά, απ την πρώτη τ�υς επα�ήτ� 1953 μέ�ρι τ� 1963, �πτε καιτ�υ ανέθεσε τη μελέτη και την έκ-δ�σή τ�υ.

T� 1969, τ� Aρ�εί� αυτ και η �ι-�λι�θήκη τ�υ π�ιητή περιήλθανστην κατ��ή τ�υ Σα��ίδη, �άρη

στη �ωτισμένη αντίληψη της Kυ-�έλης Σεγκ�π�ύλ�υ (� θαυμάσι�ςαυτς άνθρωπ�ς έ�υγε δυστυ�ώςαπ κ�ντά μας τ�ν περασμέν� Aύ-γ�υστ�). Yπάρ��υν �υσικά και άλ-λα, ελάσσ�να κατάλ�ιπα τ�υ π�ιη-τή, είτε στ� M�υσεί� Mπενάκη, εί-τε στην Eταιρεία Eλληνικ�ύ Iστ�ρι-κ�ύ και Λ�γ�τε�νικ�ύ Aρ�εί�υ, εί-τε σκρπια αλλα��ύ.

Aμεση δημ�σίευσητ�υ Aρ�εί�υ

T� Σπ�υδαστήρι� Nέ�υ Eλληνι-σμ�ύ πρ�τίθεται να �λ�κληρώσειτη δημ�σίευση τ�υ Aρ�εί�υ Kα�ά-�η, με την δέ�υσα �ρ�ντίδα, μέσασε εύλ�γ� �ρ�νικ διάστημα. Aυττ� διάστημα τ� πρ�σδι�ρί�ω σε μίαπενταετία ή, αν πρ�τιμάτε, τ� έτ�ς2003 π�υ θα συμπληρών�νται ε-�δ�μήντα �ρνια απ τ� θάνατ�

τ�υ π�ιητή, να έ�ει εκδ�θεί στ�σύν�λ τ�υ τ� Aρ�εί� Kα�ά�η, μετην ενδε�μενη ενσωμάτωση τωνάλλων καταλ�ίπων – αν �έ�αιαστέρ��υν �ι κάτ��ί τ�υς. Hδη έ-�ει δρ�μ�λ�γηθεί η έκδ�ση τ�υ α-ναλυτικ�ύ καταλγ�υ τ�υ Aρ�εί-�υ, πως και τ�υ καταλγ�υ των�ι�λίων της �ι�λι�θήκης τ�υ π�ιη-τή, ενώ εδώ και λίγ� καιρ έ��υνε�εκινήσει συνενν�ήσεις με τ� Kέ-ντρ� Eλληνικής Γλώσσας για έκδ�-ση λημμάτων τ�υ Aρ�εί�υ π�υ α-��ρ�ύν στη γλώσσα.

H δημ�σίευση τ�υ Aρ�εί�υ θα εί-ναι σταδιακή μέσα στην πενταετίααυτή, και θα γίνει απ τ�ν πυρήνατων ερευνητών π�υ την έ��υν ήδη�εκινήσει, και συγκεκριμένα τηνκυρία Nταϊάνα Xάας, την κυρία Pε-νάτα Λα�ανίνι και τ�ν κύρι� Mι�ά-λη Πιερή. Eάν παραστεί ανάγκη,αυτς � πυρήνας θα διευρυνθεί με

τις υπ�δεί�εις και τις συμ��υλέςτων τριών ειδικευμένων �ιλ�λ-γων (δράττ�μαι της ευκαιρίας ναεπισημάνω τι αγκαλά και είμαι �ι-λλ�γ�ς εκ �ιλ�λγων, δεν είμαικα�α�ιστής, και ως εκ τ�ύτ�υ δενσκ�πεύω να εργαστώ πρ�σωπικάστ� Aρ�εί� Kα�ά�η, παρά μν�νως συντ�νιστής).

Eπειδή στ� Aρ�εί� Kα�ά�η περι-λαμ�άν�νται και λ�γαριασμ�ί καιάλλα έγγρα�α δί�ως ιδιαίτερη λ�-γ�τε�νική α�ία, θαρρώ πως είναι�ρήσιμ� να θυμίσω τις μεγάλες ε-ντητες π�υ παραμέν�υν κατά τ�μεγαλύτερ� μέρ�ς ανέκδ�τες,π�λλές απ τις �π�ίες �ρίσκ�νταισε πρ��ωρημέν� στάδι� �ιλ�λ�γι-κής επε�εργασίας.

Hμερ�λ�γιακαι επιστ�λές

Πρώτα τα ημερ�λγια π�υ κρα-τ�ύσε, κατά περιδ�υς, � π�ιητής·ύστερα την αλληλ�γρα�ία τ�υ, ε-παγγελματική και πρ�σωπική (ιδι-αίτερ� ενδια�έρ�ν, απ κάθε άπ�-ψη, παρ�υσιά�ει η αλληλ�γρα�ίατ�υ με τ�ν E.M. Forster – συν�λικά52 επιστ�λές, εκ των �π�ίων 23τ�υ Kα�ά�η και 29 τ�υ Forster)· τα�ι�γρα�ικά και αυτ��ι�γρα�ικάτ�υ κείμενα· τ� λε�ικ π�υ συνέ-τασσε � π�ιητής και τις γλωσσικέςτ�υ παρατηρήσεις· τις σημειώσεις(μετα�ραστικές, μετρικές και ιστ�-

Πάνω: Aνέκδ�τ� π�ίημα απ� τ� «Aρ�εί� Kα�ά�η», με τίτλ� «Στ�ν ίδι� �ώρ�».Kάτω: Mια απ� τις επε�ηγηματικές σημειώσεις για τ� π�ίημα «O θάνατ�ς τ�υAυτ�κράτ�ρ�ς Tακίτ�υ». (Aνέκδ�τ� �ειρ�γρα�� απ� τ� Aρ�εί� Kα�ά�η).

T� δια�ατήρι� τ�υ K.Π. Kα�ά�η. Δηλώνει επάγγελμKα�ά�η).

KYPIAKH 11 IANOYAPIOY 1998- H KAΘHMEPINH 17

μα π�ιητής, ενώ και �ι δύ� ημερ�μηνίες γέννησης π�υ αναγρά��νται είναι λάθ�ς(!). (Aρ�εί�

T�υ Γ. Π. Σα��ίδη

TO 1921, σε ηλικία 58 ετών, � Kα-�ά�ης έγραψε και δημ�σίευσε έ-να π�ίημα, π�υ πρ�σπάθησε δι-στακτικά να συν�ψίσει τη συνει-σ��ρά τ�υ στην π�ιητική τέ�νη:

Kάθ�μαι και ρεμά�ω. Eπιθυ-μίες κ’ αισθήσεις/

εκ�μισα εις την Tέ�νην κάτι μι-σ�ειδωμένα,/

πρ�σωπα ή γραμμές ερώτων α-τελών/

κάτι αέαιες μνήμες. Aς α�ε-θώ σ’ αυτήν./

�έρει να σ�ηματίσει. M�ρ�ήντης Kαλλ�νής/

σ�εδ�ν ανεπαισθήτως τ�ν ί�νσυμπληρ�ύσα,/

συνδυά��υσα εντυπώσεις συν-δυά��υσα τες μέρες.

O απλς και μετρι�παθής αυτςαπ�λ�γισμς �αρακτηρί�ει, ν�μί-�ω, π�λύ περισστερ� τ�ν π�ιητή,παρά τ� σύν�λ� της π�ίησής τ�υ.Γιατί, αν τ� κα�α�ικ έργ� ήτανμ�νά�α αυτ π�υ διεκδικεί τ�ύτ�τ� π�ίημα, ττε η πανελλήνια καιπαγκσμια ακτιν��λία τ�υ θα έ-μεναν ανε�ήγητες, θαρρώ.

Bέ�αια, η ευλα�ική εμπιστ�σύ-νη π�υ εκ�ρά�ει � Kα�ά�ης στηνTέ�νη ως συμπλήρωμα, αλλά ωςσυμπληρώτρια τ�υ �ί�υ, δεν εί-ναι λίγ� πράγμα, �ύτε και π�λύσυνηθισμέν�. H μεγάλη τ�υ αρε-τή και δύναμη, πιστεύω, είναι τιεγκαίρως απ��άσισε πως ήθελενα γίνει π�ιητής και τίπ�τε άλλ�.Oύτε π�λιτικς, �ύτε επι�ειρη-ματίας, �ύτε καν δάσκαλ�ς.Eπάγγελμα: Π�ιητής, έγραψεστ� τελευταί� δια�ατήρι τ�υ,και αυτν τ�ν τίτλ� �ήτησε να�αρά��υν στην τα�πετρά τ�υ.

Mε π�ι�υς τρπ�υς πραγματ�-π�ίησε τ� ιδανικ τ�υ;

Πρώτα πρώτα θα ’λεγα με μιανασκητική πρ�σήλωση στις πι� �ί-νες λεπτ�μέρειες της τέ�νηςτ�υ λγ�υ και �ι στα μάταιαρυθμικά και λεκτικά στ�λίδιατης, δίν�ντας έτσι νέ�, �υσιαστι-κ νημα στη λεγμενη «καθα-ρή» π�ίηση.

Δεύτερ�ν, με την τλμη της ει-λικρίνειας των αισθημάτων τ�υαπέναντι στ�ν Eρωτα και στ� Θά-νατ� –τλμη και ειλικρίνεια π�υτ�υ δίν�υν μιαν απ τις πι� τιμη-

τικές θέσεις στην παγκσμια π�ι-ητική πρωτ�π�ρία.

Tρίτ�ν, με την ιστ�ρική τ�υ αί-σθηση και την κ�ινωνική τ�υ συ-νείδηση π�υ πρ��άλλ�νται στ�παρελθν και αντανακλώνταιστ� μέλλ�ν τ�υ Eλληνισμ�ύ, ωςαδιάκ�π�υ εκ�ραστή τ�υ μεσ�-γειακ�ύ π�λιτισμ�ύ.

Eτσι � Kα�ά�ης, με τις κωστα-ντιν�υπ�λίτικες ρί�ες τ�υ, μετην αλε�ανδρινή τ�υ αγωγή καιμε την κ�σμ�π�λίτικη εμπειρίατ�υ, απ ερασιτέ�νης περι�ερει-ακς π�ιητής τ�υ απδημ�υ ελ-ληνισμ�ύ, έγινε �αθμιαία � κε-ντρικς π�ιητής τ�υ Mεί��ν�ςEλληνισμ�ύ τ�υ καιν�ύργι�υ,πλατι�ύ ελληνικ�ύ κσμ�υ π�υάν�ι�ε � Mεγαλέ�αντρ�ς, π�υ υ-περασπίστηκαν �ι Bυ�αντιν�ί,π�υ ανα�τέρωσε � Bενι�έλ�ς καισήμερα ακμα, παρ’ λες τις α-ναδιπλώσεις τ�υ, εκτείνεται απτην Kύπρ� ώς την Tασκένδη, καιαπ τ�ν Kαναδά ώς την Aυστρα-λία. Eίναι � κσμ�ς της κ�ινήςελληνικής λαλιάς.

Aλήθεια, μια μεγάλη δια��ράτ�υ Kα�ά�η απέναντι σε λ�υς

τ�υς Eλληνες συγ�ρν�υς τ�υείναι, θαρρώ, η ρεαλιστική νη�α-λιτητά τ�υ απέναντι στ� γλωσ-σικ �ήτημα. Eγινε δημ�τικιστήςαπ νωρίς, αλλά αρνήθηκε να γί-νει «καθαρευ�υσιάν�ς» της δη-μ�τικής, δηλαδή ν�θευτής της�ωτικής γλωσσικής παράδ�σήςμας. Πρ�σπάθησε να σώσει καινα ταιριά�ει με π�ιητική ακρί�ειαλα τα �ωντανά στ�ι�εία τηςγλώσσας μας: αρ�αία, μεσαιωνι-κά νετερα –εκκλησιαστικά, λ�-γ�τε�νικά, ιδιωματικά και αγ�-ραία, πως με άλλ� τρπ� τ�πρ�σπάθησε και � Παλαμάς. Mα� Kα�ά�ης τ� επέτυ�ε σε ασύ-γκριτ� �αθμ, με την πρ�σήλω-ση, την απλτητα, την τλμη καιτην ιστ�ρική αίσθηση π�υ είπα-με.

Tελικά, μ�υ �αίνεται πως κάθεαναγνώστης τ�υ Kα�ά�η, Eλλη-νας ή �έν�ς, τ�ν λ�γαριά�ει σή-μερα με ευγνωμ�σύνη και θαυ-μασμ ως έναν απ τ�υς πι� τίμι-�υς, γ�ητευτικ�ύς, σ��ύς καιανθρώπιν�υς διδασκάλ�υς τ�υαιώνα μας.

Mικρά Kα�α�ικά B΄, 1987.

Tι εκ�μισε στην Tέ�νη � Kα�ά�ης;

ρικές) και τα άρθρα τ�υ, καθώς καιτα άλλα πε�ά, κριτικά ή δημι�υργι-κά· και τέλ�ς, τις διά��ρες μ�ρ�έςεπε�εργασίας των π�ιημάτων π�υδιέσωσε.

Eκτς απ τ�ν λεπτ�μερή κατά-λ�γ� τ�υ Aρ�εί�υ, απ τ� υλικαυτ θα πρ�κύψ�υν και πλήθ�ςέργα ανα��ράς με �ρ�ν�λγια,σημειώσεις και ��ηθητικ�ύς πίνα-κες.

Oταν λη αυτή η εκδ�τική πρ�-σπάθεια �λ�κληρωθεί, θα είμαστεσε θέση να έ��υμε –επιτέλ�υς– ταπραγματικά Aπαντα τ�υ π�ιητή,και �ι αυτά π�υ κυκλ��ρ�ύν ε-δώ και κάμπ�σα �ρνια ως «Aπα-ντα»... Kαι μακάρι να �ρεθεί ττε ��ιλλ�γ�ς συγγρα�έας π�υ θαμας δώσει μια σωστή �ι�γρα�ίατ�υ Kα�ά�η, π�υ θα στηρί�εται σετεκμήρια κι �ι σε εικασίες ή �α-ντασιώσεις.

«O καιν�ύργι�ς Kα�ά�ης, τ�ν �-π�ί�ν θα παραδώσει η επ��ή μαςστην υστερ��ημία, θα είναι ασύμ-μετρα πι� σημαντικς απ εκείν�ντ�ν �π�ί�ν ε�ρήκαμε», έγρα�ε �Δημαράς τ� 1963. Θαρρώ επίσηςπως είναι �ρήσιμ� να επισημάνω -τι στη δική μας επ��ή, ταν μιλάμεγια εκδσεις, πρέπει πια να πρ�σ-δι�ρί��υμε αν αυτές θα είναι έντυ-πες ή ηλεκτρ�νικές. Oι πρ�ανα-�ερθείσες εκδσεις είναι ε� �ρι-σμ�ύ λες έντυπες, α��ύ θα είναι�ιλ�λ�γικές· μετά την κυκλ��ρίατ�υς μως, τ� Σπ�υδαστήρι� θαμπ�ρέσει να διαθέσει τα πρωττυ-πα ή τα �ειργρα�α τ�υ Aρ�εί�υ,ψη�ι�π�ιημένα σε ηλεκτρ�νικήμ�ρ�ή, στα ερευνητικά ιδρύματαπ�υ θα ενδια�ερθ�ύν να τα πρ�-

μηθευτ�ύν για επιστημ�νικ�ύς(και �ι εμπ�ρικ�ύς) σκ�π�ύς. Kαι�υσικά τ� Σπ�υδαστήρι� θα �ρησι-μ�π�ιήσει την υπάρ��υσα τε�ν�-λ�γία για να κυκλ��ρήσει, εν ευ-θέτω �ρνω, ένα CD–ROM για τ�νKα�ά�η, τ� �π�ί� θα α�ι�π�ιήσειλ� τ� αρ�ειακ υλικ π�υ �ρίκε-ται στη διάθεσή τ�υ, �πτικ και α-κ�υστικ.

Eρευνητικ� κέντρ�Oταν �εκινήσει τη λειτ�υργία

τ�υ ως ερευνητικ κέντρ�, τ�Σπ�υδαστήρι� Nέ�υ Eλληνισμ�ύθα δέ�εται επί τπ�υ μν�ν ειδι-κευμέν�υς ερευνητές (ας μην �ε-�νάμε τι είναι ιδωτικς ��ρέας,με περι�ρισμέν�υς πρ�υς)· μωςστις αρ�ές τ�υ 1998, τ� Σπ�υδα-στήρι� θα αν�ί�ει στ� ευρύ κ�ιντην ηλεκτρ�νική τ�υ «σελίδα» στ�Internet, π�υ και θα τ�π�θετείσταδιακά τ� ψη�ι�π�ιημέν� τ�υ υ-λικ έτσι, ώστε, αυτ να είναι πρ�-σ�άσιμ� απ �π�ι�νδήπ�τε διαθέ-τει έναν υπ�λ�γιστή και έναmodem, π�υ και αν ευρίσκεται.E�υπακ�ύεται τι ένα μεγάλ� μέ-ρ�ς τ�υ υλικ�ύ αυτ�ύ της Ψη�ια-κής Bι�λι�θήκης θα πρ�έρ�εται ήθα α��ρά στ� Aρ�εί� Kα�ά�η.

H δ�υλειά π�υ έ��υμε μπρ�στάμας είναι π�λλή, και � �ρν�ς πε-περασμέν�ς. E��υμε μως την υ-π��ρέωση να �λ�κληρώσ�υμε τηναρ�ινισμένη πρ�σπάθεια και ναπαραδώσ�υμε τ�ν καθ’ ημάς Kα-�ά�η στ� κ�ιν τ�υ και στ�υς με-λετητές τ�υ – ή καλύτερα: δεν έ-��υμε τ� δικαίωμα να μην τ� κά-ν�υμε.


Yπ�θεση �ωήςO Γ. Π. Σα��ίδης ανα�έρεται στ� Aρ�εί� Kα�ά�η

και στην ενασ��λησή τ�υ με τ� έργ� τ�υ π�ιητή

Δημ�σιεύ�υμε απ�σπάσματα απ�τη συνέντευ�η π�υ εί�ε δώσει � Γ.Π.Σα��ίδης, ένας απ� τ�υς πλέ�ν ε-�αίρετ�υς Kα�α�ιστές ανά τ�ν κ�-σμ�, στ�ν δημ�σι�γρά�� Γιώργ�Πηλι��. Oλ�κληρη η συνέντευ�η εί-�ε πρωτ�δημ�σιευτεί στην ε�ημερί-δα «Tα Nέα» και αργ�τερα περιλή-�θηκε στ�υς τ�μ�υς των MικρώνKα�α�ικών. Σ’ αυτήν, � Γ.Π. Σα��ί-δης αναλύει τη σ�έση τ�υ με τηνπ�ίηση τ�υ Kα�ά�η, ανα�έρεταιστ� Aρ�εί� Kα�ά�η και στ� πώς η ε-νασ��λησή τ�υ με τ�ν π�ιητή έγινεγι’ αυτ�ν υπ�θεση $ωής.

— Π�τε και κάτω απ� π�ια ερεθί-σματα �εκινά η πνευματική συνάντη-σή σας με τ�ν Kα�ά�η;

Σα��ίδης: Π�ιήματα τ�υ Kα�ά�ην�μί$ω πρωτ�πρ�σε�α σε ηλικία δε-κατριών ετών, στην Aνθ�λ�γία τ�υHρακλή Aπ�στ�λίδη. Eκείν� π�υ θυ-μάμαι π�λύ καθαρά είναι τ�ύτ�: �-ταν πέθανε � πατέρας μ�υ, Xριστ�ύ-γεννα τ�υ 1943 –ήμ�υν τ�τε 14 ε-τών– η μητέρα μ�υ, μ�υ έδωσε τ�π�ρτ��λι τ�υ, με �σα �ρήματα εί�εμέσα, και μ�υ είπε: «Πήγαινε να πά-ρεις ένα �ι�λί�, για να θυμάσαι τ�νπατέρα σ�υ». Kαι τ� �ι�λί� π�υ αγ�-ρασα ήταν τα Π�ιήματα τ�υ Kα�ά�η,στην θαυμάσια έκδ�ση της Aλε�άν-δρειας, απ� τ� �ι�λι�πωλεί� τ�υ Γα-νιάρη.

— Πρ�κειται για την έκδ�ση τ�υ1935, π�υ εί�ε �ρηματ�δ�τήσει �κληρ�ν�μ�ς τ�υ Kα�ά�η, Aλέκ�ςΣεγκ�π�υλ�ς;

— Aκρι�ώς. Tη �ιλ�λ�γική �ρ�-ντίδα εί�ε αναλά�ει η πρώτη σύ$υ-γ�ς τ�υ Σεγκ�π�υλ�υ και γραμματέ-ας τ�υ Kα�ά�η, Pίκα, και την καλλι-τε�νική–τυπ�γρα�ική � αδίκως σή-μερα παραγνωρισμέν�ς $ωγρά��ςTάκης Kαλμ�ύ��ς.

— Eως εκείνη την επ��ή, εκτ�ς α-π� τα θρυλικά «�υλλάδια» π�υ τύ-πωνε � ίδι�ς � Kα�ά�ης και τα �άρι-!ε στ�υς �ίλ�υς τ�υ και τ�υς θαυ-μαστές της π�ίησής τ�υ, δεν εί�εκυκλ��ρήσει στην Eλλάδα άλλ�συγκρ�τημέν� �ι�λί� με π�ιήματατ�υ Kα�ά�η; Kαι συγκεκριμένα,πριν απ� τη γνωστή πρώτη αθηναϊκήέκδ�ση τ�υ «Iκαρ�υ», τ� 1948, δενέ��υμε άλλη έκδ�ση στην Eλλάδα;

— O�ι, δεν έ��υμε. Eως τ� θάνατ�τ�υ π�ιητή, δεν έ��υμε παρά τις ι-διωτικές εκδ�σεις τ�υ, γιατί � Kα�ά-�ης π�τέ δεν θέλησε να εμπ�ρευτείτην καλλιτε�νική τ�υ εργασία. Kαι α-νάμεσα 1935 και 1948 δεν έγινε άλληέκδ�ση, κυρίως επειδή τα 2.000 α-ντίτυπα της π�λυτελέστατης έκδ�-σης Kαλμ�ύ��υ–Σεγκ�π�υλ�υ ήταν,�αίνεται, αρκετά για την τ�τε $ήτη-ση της ελληνικής �ι�λιαγ�ράς...

— Aς �αναγυρίσ�υμε στην πρώτησας επα�ή με τ�ν Kα�ά�η και τ� εν-

δια�έρ�ν π�υ δεί�νετε έκτ�τε γιατ� έργ� τ�υ. Tι είναι, πάνω απ’ �λα,εκείν� π�υ σας κινεί τ� ενδια�έρ�νστην π�ίηση Kα�ά�η;

— Δεν θα μπ�ρ�ύσα να πρ�σδι�-ρίσω απ��θεγματικά τ� κύρι� στ�ι-�εί� π�υ με ελκύει και με κρατά κ�-ντά στην π�ίηση τ�υ Kα�ά�η. Eκεί-ν�, πάντως, π�υ πραγματικά συνέ�ηείναι πως, απ� εκείνη την �υσιαστι-κά πρώτη γνωριμία μ�υ, τ� 1943–44,με τ�ν Kα�ά�η, δεν επέρασε �ρ�-ν�ς π�υ να μη δια�άσω �λ� τ� π�ιη-τικ� τ�υ έργ�. Δηλαδή, κ�ντεύ�υναπ� τ�τε σαράντα �ρ�νια. Kαι π�τέδεν μ�υ �γήκε σκάρτ�ς. Yπάρ��υνασ�αλώς π�ιήματά τ�υ π�υ αγαπώπερισσ�τερ� και άλλα π�υ γ�υστά-ρω λιγ�τερ� –��ι πάντα τα ίδια, αλ-λά$�υν απ’ αυτή την άπ�ψη, αλλάαλλά$ω κι εγώ– αλλά π�τέ δεν �αρέ-θηκα �ύτε τ�ν �ρήκα «άσ�ετ�». Kαι�έ�αια, σιγά σιγά, έγινε για μένα υ-π�θεση $ωής � Kα�ά�ης...

— Θα επιμείνω στ� ερώτημα γιατ� π�ι�ι είναι �ι συγκεκριμέν�ι λ�-γ�ι π�υ � Kα�ά�ης απ�κτά αυτή τησημασία για σας.

— Aπ� κάπ�ι� σημεί� και μετά συ-νειδητ�π�ίησα �τι είναι � σημαντικ�-τερ�ς Eλληνας π�ιητής, μετά τ�υςαρ�αί�υς. Oσ�δήπ�τε σημαντικ�ύςπ�ιητές κι αν έ��υμε, κανείς δεν εί-ναι σημαντικ�τερ�ς απ� τ�ν Kα�ά�ηή �ικ�υμενικ�τερ�ς, πιστεύω.

— Aς επιστρέψ�υμε για λίγ� στ�Aρ�εί� Kα�ά�η. Για π�ι�υς λ�γ�υς� Σεγκ�π�υλ�ς, στα 30 �ρ�νια π�υμεσ�λά�ησαν απ� τ�ν θάνατ� τ�υKα�ά�η, δεν εί�ε απ��ασίσει τη�ειρ�ν�μία π�υ έκανε απέναντί σας;(Eμπιστεύτηκε τ� Aρ�εί� Kα�ά�ηστ�ν Γ.Π. Σα��ίδη τ� 1962)

— Περί τα τέλη της πρώτης δεκα-ετίας απ� τ� θάνατ� τ�υ Kα�ά�η, �Σεγκ�π�υλ�ς εμπιστεύτηκε ένα μι-κρ� μέρ�ς τ�υ Aρ�εί�υ (κυρίως �ι�-γρα�ικά και �ι�λι�γρα�ικά στ�ι�εία)στ�ν Mι�άλη Περίδη. Λυπάμαι π�υθα τ� πω, αλλά πρέπει: � Περίδης ανκαι μας πρ�σ�ερε π�λύτιμ� υλικ�,δεν απ�δεί�τηκε ά�ι�ς αυτής της ε-μπιστ�σύνης. Kατ�πιν, � Σεγκ�π�υ-λ�ς εμπιστεύτηκε άλλ� ένα μικρ�μέρ�ς τ�υ Aρ�εί�υ στ�ν Γιώργ� Πα-π�υτσάκη, � �π�ί�ς τ� α�ι�π�ίησεκαλύτερα, αλλά κατακράτησε καιαυτ�ς έναν άγνωστ� σήμερα σταθ-μ� στ�ι�είων, π�υ ε�α�ανίστηκανμετά τ�ν πρ�ωρ� θάνατ� τ�υ. Tελι-κά, γιατί � Σεγκ�π�υλ�ς έδει�ε σεμένα �λ� τ� Aρ�εί� και μ�υ τ� εμπι-στεύτηκε, εν�σω $�ύσε ακ�μα � Πα-π�υτσάκης, είναι κάτι στ� �π�ί� δυ-σκ�λεύ�μαι να απαντήσω κατηγ�ρη-ματικά. E�ω την εντύπωση �τι � Σε-γκ�π�υλ�ς, μ�λ�ν�τι δεν ήταν συ-στηματικ�ς άνθρωπ�ς των γραμμά-των, ήταν σε θέση να διακρίνει τη

δια��ρά εργασίας π�υ έκαναν ερα-σιτέ�νες λ�γι�ι, �πως ήταν � Περί-δης και � Παπ�υτσάκης, και εν�ς �ι-λ�λ�γ�υ π�υ εί�ε δια��ρετικ� σύ-στημα δ�υλειάς. Γιατί με είδε ναδ�υλεύω – δ�ύλεψα κάμπ�σ� καιρ�στ� σπίτι τ�υ, πάνω σε ελά�ισταστ�ι�εία π�υ �ρίσκ�νταν στην επι-�άνεια. Kαι τ�τε, ένα �ράδυ, η κυρίαKυ�έλη Σεγκ�π�ύλ�υ, �αντά$�μαιεκ συμ�ών�υ με τ�ν άντρα της, μ�υείπε: «'έρεις, �ρήκα και άλλα �αρ-τιά, σε μια �αλίτσα. Θα σ�υ τα �έ-ρ�υμε να τα ιδείς...».

— Hταν τα άγνωστα έως εκείνη τηστιγμή π�ιήματα τ�υ Kα�ά�η, π�υ�έρατε στη δημ�σι�τητα τ� 1968;

— Hταν �λ�ς εκείν�ς � θησαυρ�ς!Π�ιήματα, πε$ά, αλληλ�γρα�ία, ι-διωτικά �αρτιά. Oλ�κληρ� τ� εργα-στήρι τ�υ Kα�ά�η!

— Πιστεύετε, τελικά, �τι τ� �ι�λί�για τ�ν Kα�ά�η δεν έ�ει γρα�τεί α-κ�μη;

— Oύτε και θα γρα�τεί π�τέ!— Π�ύ είναι η δυσκ�λία;— Δυσκ�λίες, ��ι δυσκ�λία, θα

’λεγα. Πρώτα πρώτα, τ� γεγ�ν�ς �τικάθε γενεά, επ�μεν� είναι να θεω-ρεί πως εκείνη πρωτ�ανακαλύπτειτ�ν «αληθιν�» Kα�ά�η. Yστερα, τ�έργ� τ�υ είναι απίστευτα π�λυσύν-θετ�. Σας θυμί$ω τ�ν λ�γ� π�υ μαςείπε στα 1946 � Σε�έρης: Oτι απ�μια στιγμή και πέρα –περίπ�υ απ� τ�1911 και μετά, δηλαδή στα 22 ωριμ�-

τερα �ρ�νια της $ωής τ�υ– τ� έργ�τ�υ Kα�ά�η δεν πρέπει να δια�ά$ε-ται απλώς σαν μια σειρά απ� μεμ�-νωμένα π�ιήματα, αλλά σαν ένα με-γάλ� π�ίημα π�υ συντίθεται απ� ε-πιμέρ�υς κ�μμάτια. Kάτι π�υ τώρα�έρ�υμε πως ήταν απ�λυτα μέσαστη δημι�υργική συνείδηση τ�υ Kα-�ά�η. M�ν� π�υ δημι�υργεί έναντέτ�ι� λα�ύρινθ� εσωτερικών αλλη-λ�υ�ιών, ώστε να απαιτεί έναν δεύ-τερ� Kα�ά�η –έναν κριτικ� με ίσηευαισθησία και μαστ�ριά– για να μαςδώσει την «πλήρη» εικ�να τ�υ. Aρα,έτσι ή αλλιώς, η εικ�να αυτή θα είναιέργ� π�λλών γενεών και πάμπ�λλωνανθρώπων.

— Mελετώντας επί τ�σα �ρ�νια τ�έργ� τ�υ Kα�ά�η, �πως άλλωστε καιτ� έργ� τ�σων άλλων σημαντικώνEλλήνων π�ιητών, θα μπ�ρ�ύσατε ί-σως να μας πείτε τι νέ� και �υσιαστι-κ� έ�ερε � Kα�ά�ης στην π�ίηση;

— Δεν �λέπω άλλ� τρ�π� παρά νασας απαντήσω απ��θεγματικά –πράγμα π�υ κατά καν�να απ�γεύγω.Λ�ιπ�ν, ας π�ύμε: Mια τιμι�τερη καισυνεπώς ακρι�έστερη έκ�ραση α-πέναντι στ�ν Eρωτα και στ�ν Θάνα-τ�, στ� Eγώ και στ� Eμείς. Ή, ανπρ�τιμάτε, η Π�ίηση στην κ�ψη τ�υ�υρα�ι�ύ. Mέσα απ� τ� πρίσμα τηςελληνικής παράδ�σης, σε �ικ�υμε-νική διάθλαση.

Copyright, Aρ�εί� Kαά�η– Eκδ�σεις Eρμής.

O Γ. Π. Σα��ίδης, για τ�ν �π�ί� η μελέτη της �ωής και τ�υ έργ�υ τ�υ Kα�ά-�η υπήρ�ε υπ�θεση �ωής.


Tα «απ�σιωπημένα» πε�ά π�ιήματα«T� Σύνταγμα της ηδ�νής», «Tα πλ�ία», τα «Eνδύματα» εκ�ρά��υν μια πρώιμη �άση της κα�α�ικής γρα�ής

Tης Aννας Kατσιγιάννη

Eρευνήτριας–Φιλ λ�γ υ

TA TPIA σω��μενα πε�ά π ιήματατ υ Kα�ά�η («T� Σύνταγμα της ηδ�-νής», «Tα Πλ�ία», τα «Eνδύματα») εί-ναι τα μ ναδικά δείγματα της κα�α-�ικής ανα�ήτησης στ �ώρ της πε-��μ ρ�ης π ίησης. Yπ λ γί�εται (μεκριτήρι τη γλώσσα και την ωριμ�τη-τα της έκ�ρασης) �τι έ� υν γρα�είανάμεσα στα 1894 και 1897. Πρ�κει-ται για μια απ�δραση τ υ π ιητή απ�την έμμετρη μ ρ�ή σε μια κρίσιμηπερί δ της π ιητικής τ υ διαμ�ρ-�ωσης, εκείνη της μετά�ασης απ�τ ρ μαντισμ� στ ν αισθητιστικ�συμ� λισμ�. Tα πε�ά αυτά π ιήματαα�ί�ει να μελετηθ ύν �ε�ωριστά ωςαπ�πειρες ανανέωσης της π ιητικήςτ υ έκ�ρασης. Aπ�πειρες �ωρίς συ-νέ�εια. Mέσα σε αυτά τα πρώιμαπρ πλάσματα μεταγενέστερων καιωριμ�τερων π ιημάτων τ υ απ τυ-πώνεται ένα μέρ ς της τ λμηρής γιατην επ �ή ερωτικής θεματ λ γίαςτ υ Kα�ά�η, η ιδέα τ υ για τη �ύσητης π ιητικής γρα�ής και τ ν κ ινω-νικ� ρ�λ τ υ π ιητή, η έλ�η τ υ γιατην π λυτέλεια και άλλα σταθεράκα�α�ικά θέματα και μ τί�α.

O �ρ ς «π ίημα εν πε�ώ λ�γω» α-παντά σε δ κιμιακ� πε�� τ υ Kα�ά-�η τ 1892, �π υ αναλύεται ��ι κά-π ι πε��μ ρ� π ίημα, αλλά η πρ�-�α τ υ Φιλ στράτ υ. Στην πρώιμητ ύτη �άση της κα�α�ικής γρα�ής,συναντ ύμε τ ν «π ιητή-αναγνώ-στη» να κινείται ήδη ανάμεσα σε δύ π�λ υς ενδια�έρ ντ ς: στην αρ�αίακαι τη σύγ�ρ νή τ υ λ γ τε�νικήπαραγωγή. A�εν�ς μεν αντλεί ιδέεςμετα�ύ άλλων και απ� την «π ιητι-κήν �άριν» της πρ��ας τ υ Φιλ -στράτ υ· α�ετέρ υ α�ήνει να ει-σ�άλλ υν στη δεκτική ευαισθησίατ υ �ωνές απ� τη σύγ�ρ νή τ υ αι-σθητιστική και συμ� λική λ γ τε-�νία, π υ συμ�άλ υν, καθώς �αίνε-ται, στη διαμ�ρ�ωση της επιθυμίαςτ υ να γράψει π ίημα σε πε��.

Tα τρία πε�ά π ιήματα δεν παρ υ-σιά� υν μετα�ύ τ υς μ ι�τητες ύ-τε ως πρ ς την α�ηγηματική άρ-θρωση και την π ιητική ικ ν μία ύτε ως πρ ς τη θεματ λ γία,πράγμα π υ δεν διευκ λύνει τη συ-νε�έτασή τ υς.

O κ�σμ�ς των αισθήσεων

Για «T� Σύνταγμα της Hδ�νής»:Πρ�κειται, στην υσία, για μια εισα-γωγή στ ν κ�σμ των αισθήσεων,για την πρώτη π ιητική διατύπωση ε-ν�ς εγκωμί υ της ηδ νής, αυτ �ι -γρα�ικά ε� μ λ γητικ ύ και απρ -κάλυπτα πρ τρεπτικ ύ. O π ιητής α-π� την πρώτη κι�λας �ράση αισθά-νεται την ανάγκη, μιλώντας για τηνεν �ή, να καταστήσει τ ν αναγνώ-

στη συνέν �� τ υ στην απ�ρριψητης τρέ� υσας ερωτικής ηθικής. Eί-ναι τ πρώτ π ίημα τ υ Kα�ά�ηστ π ί διατυπώνεται μια πρ σω-πική ερωτική μυθ λ γία, η μυθ λ -

γία της πτικής ερωτικής απ�λαυσηςκαι μάλιστα με π λυπληθές ερωτικ�αντικείμεν τ υ π�θ υ. T κλασικ�δίδυμ έρως-θάνατ ς λειτ υργεί ε-δώ με κατ’ ε� �ήν αισθητιστικ� τρ�-

π , αλλά καταλήγει ταυτ��ρ να καιστην απλ ύστευση �τι η πληρ�τητακαι η δικαίωση επιτυγ�άν νται μετην ρμητική σαρκική ηδ νή. Σε με-ταγενέστερα ωριμ�τερα π ιήματα ιεπιθυμίες, ι �αντασιώσεις, τα «ιν-δάλματα της ηδ νής», θα τεθ ύνστην υπηρεσία των � υλών της π ι-ήσεως.

Oι λ γ τε�νικές κατα� λές της η-δ νιστικής αυτής π ιητικής άσκησηςπάνω στ μ ντέλ της πρ��ας, μπ -ρ ύν να ανα�ητηθ ύν σε μπ ντλερι-κά πρ�τυπα. Aρκεί να ανα�ερθεί η«Πρ σευ�ή εν�ς ειδωλ λάτρη», π ί-ημα π υ απ τελεί ύμν στην ηδ νή.Aλλά και η σκην θεσία τ υ πλήθ υς�αίνεται να είναι επίσης μπ ντλερι-κής υ�ής (�λ. τ μπ ντλερικ� πε��π ίημα «Tα πλήθη»).

Oσ για «Tα Πλ ία»: Πρ�κειται γιααλληγ ρικ� π ίημα, τ π ί ταυτ�-�ρ να λειτ υργεί ως π ίημα π ιητι-κής τ υ Kα�ά�η, μια π ιητική διε-ρεύνηση της �ύσης της λ γ τε�νι-κής γρα�ής και της πρ�σληψής τηςαπ� τ κ ιν� της επ �ής. Πρ τείν υ-με μιαν αδρ μερή απ κωδικ π ίησητων μετα� ρικών �ρων.

Oι π�ιητικές ιδέες

T σημεί εκκίνησης τ υ τα�ιδι ύείναι η Φαντασία και πρ ρισμ�ςτ υ τ Xαρτί, η απ κρυστάλλωση δη-λαδή της ιδέας και της σκέψης σεπ ίημα. H «επικίνδυν ς θάλασσα» ι-σ δυναμεί με την εκτέλεση, τη δια-δικασία π υ δηγεί απ� τη σύλληψηστ λ κληρωμέν έργ . Tα «πλ ία»είναι ι π ιητές � ρείς της π ιητι-κής ιδέας, αλλά και ι σκέψεις τ υπ ιητή. Tα «εμπ ρεύματα» ι λεπτέςπ ιητικές ιδέες, ι εύθραυστες π ιη-τικές σκέψεις. Oρισμένα απ’ αυτά«σπάν υν» δεν κρυσταλλών νται,δεν μ ρ� π ι ύνται πάντ τε και

Aλε άνδρεια, η �δ�ς Pαμλί�υ. Σ’ αυτ� τ� δρ�μ� κατ�ίκησε η �ικ�γένειαKα�ά�η απ� τ� 1887 έως τ�1899. (Aρ�εί�E.Λ.I.A.).

Συνέ�εια στην 20η σελίδα

Φωτ�γρα�ία τ�υ 1873: Tα τρία παιδιά στ� Λί�ερπ�υλ, τρία �ρ�νια μετά τ� θά-νατ� τ�υ πατέρα τ�υς. Oρθι�ς πρέπει να είναι � δεκά�ρ�ν�ς Kωνσταντίν�ς,καθιστ�ς και σ��αρ�ς με ύ��ς ανθρώπ�υ τ�υ κ�σμ�υ � Παύλ�ς, δεκατριώνετών, και, καθισμέν�ς στ� �ώμα –�ανερά �αριεστημέν�ς � T#�ν, δώδεκα ε-τών. (Aρ�εί� Kα�ά�η).

στην π ρεία �άν νται ριστικά.Oι «αγ ραί της Φαντασίας» έ� υν

διαρκώς ανανε ύμεν , άρα πρωτ�-τυπ εμπ�ρευμα. Tα «πλ ία» έ� υνπερι ρισμένη �ωρητικ�τητα, α� ύστην π ρεία της επε�εργασίας τ υέργ υ μικρές �ράσεις π υ απ τε-λ ύν α�ι�λ γα ευρήματα, θυσιά� -νται στην ικ ν μία και τη λειτ υρ-γία της ευρύτερης π ιητικής σύνθε-σης. O «λευκ�ς �άρτιν ς λιμήν» εί-ναι τ �αρτί, �π υ γίν νται ι αλλε-πάλληλες επε�εργασίες τ υ κειμέ-ν υ. Oι «α�ιωματ ύ� ι τ υ τελωνεί- υ» κατ πτρί� υν τα κ ινωνικά κρι-τήρια λ γ κρισίας των λέ�εων. T «λαθρεμπ�ρι ν» εικ νί�ει τις τ λμη-ρές ερωτικές εικ�νες. Oι « ίν ι» καιτα « ιν πνεύματα» είναι ι μεθυστι-κές ηδ νές, ι επιθυμίες, π υ κυκλ -� ρ ύν, ωστ�σ , και σε ανώδυνη εκ-δ �ή απ μίμησης· υπάρ� υν ίν ι μετ ίδι �ρώμα π υ δεν �αλί� υν. Aυ-τά τα ν�θα ιν πνευματώδη πρ κρί-ν υν ι τελωνειακ ί α�ιωματ ύ� ι. Oπ ιητής, �μως κατ ρθώνει, ενί τενα ε�απατά τ υς τελωνειακ ύς, τ κ ιν� δηλαδή της επ �ής, εισάγ -ντας λέ�εις αμ�ίσημες π υ άλλ λέ-νε και άλλ ενν ύν.

Tα «θεσπέσια πλ ία» με τα «κ -ράλλινα κ σμήματα» συμ� λί� υνταυτ��ρ να τ υς π ιητές με μεγάληλάμψη π υ ως κ μήτες περν ύν και�άν νται, αλλά και τα ανέκ�ραστα ήκρυμμένα π ιητικά απ θέματα, π υδεν γρά� νται και �άν νται στη σιω-πή. O πλ υς συμ� λί�ει την π ιητικήπρά�η· τ εσωτερικ� π ιητικ� τα�ίδιτ υ Kα�ά�η. T π ίημα πρ σ�έρεταιιδιαιτέρως για τ π λ γική ανάλυσηκατά Bachelard. Aνα�έρω ενδεικτι-κά �τι �ώρ ς ρί�εται με την πρώ-τη λέ�η, τη Φαντασία π υ παραπέ-μπει στ άπειρ · μεσ λα�εί τ τα�ίδιτης «αν ικτής θάλασσας», πάλι δη-λαδή τ α�ανές άπειρ , για να κατα-λή�ει «τις η�εύρει π ύ;» στ άγνω-στ , στ άπειρ , εκεί π υ �άν νταιτα «θεσπέσια πλ ία».

O α�ηγητής σκέπτεται με συμπε-ρασματική αίσθηση και με κάπ ια δ�-ση ανάλα�ρης πικρής ειρωνικής α-π�στασης. T π ίημα λειτ υργεί ωςαυτ �ι γρα�ικ� τεκμήρι εμπειρίαςπ ιητικ ύ εργαστηρί υ και κ ινωνι-κής λ γ κρισίας.

Aπ��ρώσεις ψυ�ής

Mια πρ σεκτική ανάγνωση τ υμπ ντλερικ ύ πε� ύ π ιήματ ς«Πρ�σκληση σε τα�ίδι» (απ� ταSpleen de Paris), και τ υ π ιήματ ς«T τα�ίδι» (απ� τα Aνθη τ υ κακ ύ– να σημειωθεί �τι αρ�ικ�ς τίτλ ςτ υ κα�α�ικ ύ πε� ύ π ιήματ ς ή-ταν «Tα�είδι»), πρ καλεί τη συνανά-γνωση των δύ π ιητών, μια συνα-νάγνωση π υ �ωτί�ει και άλλες -πτικές γωνίες της συμ� λικής πε-ρι�δ υ τ υ Kα�ά�η, α� ύ μπ ντλε-ρικά πε�ά π ιήματα, �πως «Tα Παρά-θυρα», «T διπλ� δωμάτι », «T πι-στεύω τ υ καλλιτέ�νη», κ.ά., ��ι μ�-ν ν ως τίτλ ι, αλλά απ� πι σύνθετη πτική γωνία μας δηγ ύν να τα δια-�άσ υμε και μέσα απ� μια κα�α�ική πτική.

T τρίτ πε�� π ίημα, τα «Eνδύ-

ματα», είναι αναμ�ί� λα τ ωριμ�-τερ γλωσσικά και εκ�ραστικά.Πρ�κειται για μ νήρη ανάπλαση/α-νάκληση της ηδ νής (��ι τ υ πα-ρελθ�ντ ς, �πως θα ήταν αναμεν�-μεν ), αλλά για ενεργ π ίηση τηςμνήμης μετατεθειμένη στ μέλλ ν.T «θα» απ τελεί εδώ έναν απ�τ υς σταθερ�τερ υς α�ηγηματι-κ ύς δείκτες τ υ κειμέν υ. Oπωςστ πρ ηγ ύμεν π ίημα, π ιη-τής επιν εί «ιστ ύς ε� ε�έν υ» γιατα «θεσπέσια πλ ία» τ υ, εδώ ένα«έπιπλ απ� π λύτιμ ν έ�εν », ένακ υτί της Πανδώρας, εγκλείει �λητη «�υλα�θείσα ηδ νική συγκίνη-ση». T ένδυμα είναι σταθερ� μ τί-� τ υ Kα�ά�η και έ�ει αναλυτικάμελετηθεί απ� τ ν Γ.Π. Σα��ίδη.

O Σα��ίδης παρατηρεί �τι «η συμ-� λική �ρήση τ υ �ρώματ ς στ π ί-ημα “Eνδύματα” [�ρησιμεύει] για να ρ θετηθ ύν ι διά� ρες ηλικίεςμιας ανθρώπινης �ωής, τ υλά�ιστ ναπ� την ε�η�εία έως τ πρ �λεπ�-μεν γήρας». Mπ ρ ύμε να π ύμε �-τι συμ� λισμ�ς τ υ �ρώματ ς στ πε�� αυτ� π ίημα, π ί ς καλύπτει λ�κληρες �ρωματικές �ράσεις–πε-ρι�δ υς, δεν παραπέμπει μ�ν στιςηλικίες, αλλά και στις ψυ�ικές κατα-στάσεις τις άμεσα συνδεδεμένες μετην ερωτική απ�λαυση.

Tα «κυανά» εικ νί� υν τ πρώτ στάδι της πλατωνικής ερωτικά α-θω�τητας· τα «κ�κκινα» τ απ�γει της ερωτικής έντασης· τα «κίτρινα»τις πι καθημερινές ερωτικές ηδ -νές. Tα «�έθωρα κυανά» την αναγκα-στική απ μάκρυνση απ� την ενεργ�ερωτική δράση, τ �εθώριασμα της

ερωτικής �ωής, π υ τ διαδέ�εται �ρωματικ�ς εγκλεισμ�ς στ «μαύρ σπίτι», στη «σκ τεινή κάμαρη» καιστα «μαύρα ρ ύ�α», εικ�νες τ υ ε-ρωτικ ύ πένθ υς τ υ π ιητή. Θαμπ ρ ύσε να απ τ λμήσει κανείςτην ερμηνεία �τι τ «ε�ένιν κι�ώ-τι » τ υ Kα�ά�η είναι τ ερμάρι της μνήμης. Aλλά τ ντ υλάπι τηςμνήμης δεν είναι ένα καθημεριν� έ-πιπλ . Δεν αν ίγεται κάθε μέρα. Oπ ιητής μεταθέτει τ δυνηρ� ά-ν ιγμα της ψυ�ής στ μέλλ ν, π υπρ διαγρά�εται ύτως ή άλλως σκ -τειν�. T κι�ώτι , λ ιπ�ν, εγκι�ωτί-�ει και τ �ρ�ν , απ τελεί άραγε μιαμικρ γρα�ία �λης τ υ της �ωής.

Π�ιητικές απ�κλίσειςKαι πάλι θα ανα�ερθ ύμε στ ν

Mπ ντλέρ για τ ένδυμα π υ εμ�α-νί�εται ως άρωμα της μνήμης, ωςσύμ� λ της θνητής μ ρ�ιάς και�υλακής τ υ ιδεώδ υς κάλλ υς στακείμενα τ υ Γάλλ υ π ιητή. Kαι στατρία πε�ά π ιήματα, απ� τε�ν τρ -πική άπ ψη, αισθητιστικ�ς συμ� -λισμ�ς συνδιαλέγεται με τ ν εσωτε-ρισμ�.

Tα πε�ά π ιήματα τ υ Kα�ά�η, συ-γκριν�μενα συγ�ρ νικά ή δια�ρ νι-κά με άλλα ελληνικά πε�ά π ιήματα,απ τελ ύν μια α�ι σημείωτη απ�κλι-ση. Για την ελληνική π ιητική πραγ-ματικ�τητα, η τ λμηρή θεματ λ γίακαι η π ιητική εκ� ρά των πε�ώνπ ιημάτων τ υ Kα�ά�η είναι εντε-λώς πρωτ π ριακή. Aρκεί να σκε-�τ ύμε �τι για π λλά �ρ�νια η κριτι-κή θεωρ ύσε σταθμ� στ είδ ς τ π λύ μεταγενέστερ και α�ελές θε-

ματικά και τε�ν τρ πικά �ι�λί τ υZ. Παπαντωνί υ Πε� ί Pυθμ ί. Συ-γκριτικά, �μως, με τ ευρωπαϊκ� π ί-ημα σε πε��, παραδείγματ ς �άριν,με τα πε�ά π ιήματα τ υ γενάρ�ητ υ είδ υς, τ υ Mπ ντλέρ, Kα�ά-�ης δεν είναι ακ�μη έτ ιμ ς σ’ αυτήτην πρώτη περί δ της διαμ�ρ�ω-σής τ υ να α� μ ιώσει τ ν σαρκα-στικ� τ�ν , τ ν σαδισμ� τ υ �ι ύ-μ ρ, την παγερή ειρωνεία π υ εισά-γει Mπ ντλέρ στα Spleen de Paris.Iσως να είναι κι αυτ�ς ένας απ� τ υςλ�γ υς π υ δεν δημ σιεύει τα πε�άπ ιήματα, α� ύ παράλληλα γρά�ειπ ιήματα σε στί� π υ περιέ� υν ενσπέρματι τ στ ι�εί της ειρωνείας,απευθύν νται, δηλαδή, ��ι μ�ν στην αίσθηση, αλλά και στη ν�ηση,στην ε�υπνάδα τ υ αναγνώστη. T στ ι�εί της ειρωνείας θα απ δει-�θεί τ διαρκέστερ για την λ ένακαι πι νε�τρ πη ανάγνωση τ υ έρ-γ υ τ υ.

Oι «σιωπές» τ�υ Kα�ά�η

Aν δε�θ ύμε �τι τ ίδι τ π ιητι-κ� υλικ� υπ �άλλει και επι�άλλει τημ ρ�ή της έκ�ρασής τ υ, τ�τε θακαταλά� υμε γιατί Kα�ά�ης «απε-σιώπησε» τα πε�ά π ιήματα και επέ-λε�ε τ ιδι�τυπ μετρικ� �άδισματ υ ε�αρθρωμέν υ ιάμ� υ. H ε�άρ-θρωση τ υ στί� υ στην π ίησή τ υσυμ�αδί�ει με την ειρωνική ε�άρ-θρωση των πρ σώπων και την κ ρύ-�ωση των ειρωνικά δραματικών κα-ταστάσεων. Oι γραμματικ ί και με-τρικ ί ακρ �ατισμ ί τ υ στί� υ δρα-ματ π ι ύν και κ ρυ�ών υν την έ-νταση, πράγμα για τ π ί δεν πρ -σ�έρεται πε��μ ρ� ς π ιητικ�ςλ�γ ς. Aν τ λμηρ�ς διασκελισμ�ςείναι απ� τα πι δραστικά συγκινη-σιακά �αρακτηριστικά της κα�α�ι-κής π ίησης, π υ κ ρυ�ώνει τη δρα-ματική συγκίνηση, τ�τε αυτ�ματαπρ ϋπ τίθεται στί� ς. Tέλ ς, Kα-�ά�ης είναι π ιητής δραματικ�ς π υ«μιλάει με σιωπές». E�ει στ ν υ τ υπ λύ περισσ�τερ απ’ �,τι άλλ ι π ι-ητές τ ν αναγνώστη. Γι’ αυτ� �ρησι-μ π ιεί ν ηματικά και τ ν αναγνώ-στη ως συμμέτ � στην παραγωγήτ υ π ιητικ ύ ν ήματ ς. O Kα�ά�ηςεκμεταλλεύεται τις απ�τ μες σιω-πές, τα ν ηματικά και τυπ γρα�ικάκενά για να δημι υργήσει την ελλει-πτική έκ�ρασή τ υ. Aπεναντίας, ταπε� γρα�ικά στ ι�εία π υ πρ σ ι-κειώνεται τ πε�� π ίημα λειτ υρ-γ ύν εις �άρ ς της π λυπρισματικ�-τητας της π ιητικής έκ�ρασης. T πε�� π ίημα πρ σ�έρεται λιγ�τερ για εγκι�ωτισμ� παράλληλων �ω-ρ –�ρ νικών και γλωσσικών επιπέ-δων. Eίναι απ� τη �ύση τ υ λιγ�τερ ευκίνητ και ελλειπτικ�.

Tα τρία πε�ά π ιήματα μέν ντας«�ωρίς συγγένεια» μέσα στην ιστ -ρία τ υ ελληνικ ύ πε� ύ π ιήματ ς,εντάσσ νται, ωστ�σ , απ�λυτα στηθεματική εν�τητα τ υ κα�α�ικ ύέργ υ, απ τυπών ντας ένα μέρ ςτ υ κα�α�ικ ύ μικρ�κ σμ υ (επιθυ-μία, εγκλεισμ�ς, ν�ημα της τέ�νης)και διατηρώντας σε σημαντικ� �αθ-μ� τη γ ητεία της π ιητικής αλ�η-μείας με πε� γρα�ική μ ρ�ή.



Eικ�ν�γρά�ηση τ�υ Γιάννη Tσαρ�ύ�η για τ� π�ίημα τ�υ Kα�ά�η «Mέρες τ�υ1908». T� μ�ναδικ� αυτ� παστέλ σ�έδι�, ανήκει στ�ν Aλέ ι� Σα��άκη.

KYPIAKH 11 IANOYAPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 21Συνέ�εια στην 22η σελίδα

Eικ�νες της ισλαμικής Aνατ�λήςO Kα�ά�ης συμπαθ�ύσε τις λέ�εις ανατ�λικής πρ�ελεύσεως και την αρα�ική τέ�νη

H ε�έγερση τ�υ Aραμπί στα 1882 ερημώνει την Aλε�άνδρεια. Oι Eυρωπαί�ι �εύγ�υν πανικ��λητ�ι. Aπ� τ�υς τελευ-ταί�υς π�υ θα ανα�ωρήσ�υν είναι η Xαρίκλεια Kα�ά�η με τ�υς έ�ι γι�υς της. T� «Eπ�ς» τ�υ Kωνσταντίν�υ μας πλη-ρ��ρεί για τ�υς λ�γ�υς της καθυστέρησης. Xαλκ�γρα�ία της επ��ής π�υ απεικ�νί!ει την ανα�ώρηση των Eυρω-παίων απ� την Aλε�άνδρεια τ� καλ�καίρι τ�υ 1882 (αρ�εί� E.Λ.I.A.).

H �δ�ς Pωσέττης ή P�!έττης, ένας πλατύς και π�λυσύ�ναστ�ς δρ�μ�ς, �ιλ��ενεί στις αρ�ές τ�υ αιώνα και «πατινά!».Tην 1η Δεκεμ�ρί�υ 1904 σημειώνεται μια αλλαγή στην ιδιωτική !ωή τ�υ Kα�ά�η. Tα αδέλ�ια τ�υ και � ίδι�ς απ��ασί-!�υν να διαλύσ�υν τ� σπίτι της �δ�ύ Pαμλί�υ. O T!�ν θα εγκατασταθεί στ� Kάιρ� και � Kωνσταντίν�ς με τ�ν Παύλ�ν�ικιά!�υν ένα ισ�γει� διαμέρισμα στην �δ� Pωσέττης 17 – σήμερα ακίνητ� Σ�υκάρ στη λεω��ρ� X�ρένα, �πως πλη-ρ��ρεί � Tσίρκας (αρ�εί� E.Λ.I.A.).

T�υ Mathias Kappler

Συνεργάτη τ�υ Πανεπιστημί�υ Bενετίας

AΠO TOTE π�υ � Tσίρκας πάλευεγια την ερμηνεία εν�ς «π�λιτικ�ύ»Kα�ά�η (O π�λιτικ�ς Kα�ά�ης, Aθή-να 1978, σ. 71–93) δεν έ�ει �αναγίνειάλλη πρ�σπάθεια να ε�εταστεί ησ�έση τ�υ Π�ιητή με τ�ν σύγ�ρ�ν�ισλαμικ� κ�σμ�. H Diana Haas έκανεσύντ�μη νύ�η για τ� ανατ�λικ�πλαίσι� μερικών π�ιημάτων �πως τ�«Σαμ ελ Nεσίμ» κ.ά., αλλά η κα�α�ι-κή �πτική της σύγ�ρ�νης Aνατ�λήςδεν εμπίπτει συνήθως στις έρευνεςτων ειδικών.

H στάση αυτή ��είλεται κυρίωςστη γενική άπ�ψη �τι � Kα�ά�ης δενεί�ε επα�ές σε κανένα επίπεδ� μεAιγύπτι�υς και συνεπώς αδια��ρ�ύ-σε για τ�ν αρα�ικ� ή ισλαμικ� π�λιτι-σμ�· �θεν και τ� συμπέρασμα �τι τ�ίδι� ισ�ύει για την π�ίησή τ�υ, η �-π�ία, πράγματι �αιν�μενικώς παρ�υ-σιά#ει ελά�ιστα τέτ�ια στ�ι�εία. T�ύ-τ� τ� συμπέρασμα, �μως, δεν �ασί-#εται σε καμιά συστηματική μελέτητ�υ πρ��λήματ�ς. Oι ακ�λ�υθες πα-ρατηρήσεις εν�ς ανατ�λιστή, αλλάκαι μη ειδικ�ύ κα�α�ιστή, σε τρειςμεθ�δ�λ�γικώς δια��ρετικές πρ�-σεγγίσεις (Λ, B, Γ) δεν είναι άλλ� πα-ρά ένα πρώτ� πλησίασμα στ� θέμααυτ�.

Iσλαμική Aνατ�λήAπ� τα ιστ�ρικά π�ιήματα με γενι-

κ� ιστ�ρικ� πλαίσι� τ�ν ανταγωνι-σμ� Iσλάμ – Xριστιανισμ�ύ (τα ανέκ-δ�τα «Πρ� της Iερ�υσαλήμ», «Φυγά-δες», «Θε��ιλ�ς Παλαι�λ�γ�ς» και«Πάρθεν» μ�ν� στ� «ατελές» π�ίημα«T�υ Eκτ�υ ή τ�υ E�δ�μ�υ αιών�ς»(1916 – 1927) ανα�έρεται η αρα�� –ισλαμική κατάκτηση της Aλε�άνδρει-ας. Ωστ�σ�, καθώς τ� κύρι� θέμα εί-ναι και εδώ η μ�ίρα τ�υ Eλληνισμ�ύκαι η διάδ�ση της ελληνικής γλώσ-σας, τα π�ιήματα αυτά δεν μας λένεπ�λλά πράγματα, για την κα�α�ική�πτική τ�υ Iσλάμ.

Πι� ενδια�έρ�ντα για τ�υς σκ�-π�ύς μας είναι τρία πρώιμα π�ιήμα-τα στα �π�ία � Kα�ά�ης δίνει μιαπραγματική περιγρα�ή και ταυτ�-"ρ�να μια πρ�σωπική άπ�ψη τ�υσύγ"ρ�ν�υ ισλαμικ�ύ κ�σμ�υ. Eνααπ’ αυτά, τ� απ�κηρυγμέν� «Λ�γ�ςκαι Σιγή» (1892) θα μπ�ρ�ύσε να εί-ναι τ� μανι�έστ� τ�υ κα�α�ικ�ύ κλι-σέ της ισλαμικής Aνατ�λής. Oπως εί-ναι γνωστ�, τ� π�ίημα �εκινάει απ�την αρα�ική παρ�ιμία «Eίναι "ρυσ�ςη σιωπή και άργυρ�ς � λ�γ�ς» (idakan al–kalam min fadda wa–s–sukutmin dahab). Eπεκτείν�ντας την ερ-μηνεία τ�υ Mι�άλη Πιερή (Xώρ�ς,Φως και Λ�γ�ς, Aθήνα 1992, σ.316–324) μπ�ρ�ύμε να δ�ύμε τ�υςστί��υς αυτ�ύς ως αντιπαράθεσητης Δύσης (Λ�γ�ς) και της Aνατ�λής

(Σιωπή). O �αρακτηρισμ�ς τ�υ ανα-τ�λικ�ύ ανθρώπ�υ αρ�ί#ει στ� στί��3¨«... "αυνωθείς Aσιαν�ς παραιτη-θείς εις μ�ίραν» και ακ�λ�υθ�ύν �ιαντιπαραθέσεις ως �έν�ς τη ανθρω-π�τητι, την αρετήν υ�ρί'ων (Aνατ�-λή / σιωπή) – ενθ�υσιασμ�ν, λύπην,"αράν, αγάπην (Δύση / λ�γ�ς), ή λέ-�εις ως αμάθεια, ν�σ�ς, σκιά και νυ�(Aνατ�λή / σιωπή) – σ��ία, πρ��δ�ς,υγεία, ημέρα (Δύση / λ�γ�ς).

H Aίγυπτ�ςτ�υ Kα�ά�η

O �μιλητής ανα�έρει στ�ι�εία π�υταιριά#�υν με τ� συνηθισμέν� κλισέεν�ς Iσλάμ π�υ κυριαρ�εί ακ�μη καισήμερα στη δημ�σια δυτική γνώμη: ηAνατ�λή παρ�υσιά#εται ως μ�ν�λιθι-κή, στάσιμη, απρ�θυμη πρ�ς τ� μέλ-λ�ν και την πρ��δ�. Στην �πτική τ�υ�μιλητή � «Aσιαν�ς» ταυτί#εται έτσιμε «M�υσ�υλμάν�»· η ακαταστασίατων εθνικών και θρησκευτικών στ�ι-�είων είναι, άλλωστε, τυπική για τ�νευρωπαϊκ� «ανατ�λισμ�», �πως πε-ριγρά�εται απ� τ�ν Edward Said(Orientalism, New York 1979).

Mια επι�ε�αίωση αυτής της μ�ν�-λιθικής και άκαμπτης στερε�τυπίαςστην κα�α�ική άπ�ψη έ��υμε σ’ έναάλλ� απ�κηρυγμέν� π�ίημα της ί-διας �ρ�νιάς «Σαμ ελ Nεσίμ» (1892).H Aίγυπτ�ς π�υ γίνεται εδώ η �ώρα�λων των κατ�ίκων, Xριστιανών καιM�υσ�υλμάνων (η �ρήση της αρα�ι-κής λέ�ης Mισίρι και τ�υ πρώτ�υπληθυντικ�ύ πρ�σώπ�υ «τ� ω"ρ�νμας Mισίρι» και «τ� γλυκ� μας Mισί-ρι» δεν είναι τυ�αία), λυτρώνεται α-π� την πικρία και τ� πείσμα και �ύνε-ται σε μια κ�ινή �αρά, αλλά και εδώ�ανα�ρίσκ�υμε την εικ�να π�υ ανα-�έραμε παραπάνω. Στ� π�ίημα � Aι-γύπτι�ς �αρακτηρί#εται ως σ��αρ�ς,μ�ν�τ�ν�ς, �αρ�ύμεν�ς, απλανής,σιγαν�ς. Mπ�ρεί να μην ενν��ύσε �Kα�ά�ης με τη λέ�η Aιγύπτι�ς απ�-κλειστικά τ�υς M�υσ�υλμάν�υς Aι-γύπτι�υς, η περιγρα�ή �μως π�υ συ-μπίπτει με την εικ�να της Σιγής, δη-λαδή μιας ανατ�λικής, «�ένης» γιατ�ν Kα�ά�η �ιλ�σ��ίας, είναι η στε-ρε�τυπη περιγρα�ή μιας άλλης, ��ι«ελληνικής» Aνατ�λής.

Π�ίημα λίγ� πρ�γενέστερ�, τ� �-π�ί� περιέ�ει ισλαμικά στ�ι�εία, εί-ναι �έ�αια τ� ανέκδ�τ� «DünyaGüzeli» (1884), π�υ γρά�τηκε στ�Nι�ώρι τ�υ B�σπ�ρ�υ. Bρίσκ�υμε κιεδώ πρ�σθετες στερε�τυπίες τ�υ ι-σλαμικ�ύ κ�σμ�υ, αυτή τη ��ρά στ�πλαίσι� τ�υ κλεισμέν�υ / καταπιε-σμέν�υ σε αντιπαράθεση πρ�ς τ� α-ν�ι�τ� / ελεύθερ� της �ριστιανικήςιδέας (κλεισμένη στ� �αρέμι – ελεύ-θερη ως Xριστιανή «εν αν�ικτή αμά-�η»).

Eτσι, ενσυνείδητα ή ��ι, � Kα�ά-�ης παρ�υσιά#ει σε �λα τα π�ιήμα-τα, �π�υ η άμεση τ�π�θέτηση είναιένα μ�υσ�υλμανικ� περι�άλλ�ν (καιείναι μ�ν� π�ιήματα της πρώιμης�άσης), τ� Iσλάμ ως θρησκεία ήκ�υλτ�ύρα υπανάπτυκτη, πιεστικήκαι τ� M�υσ�υλμάν� ως άνθρωπ� α-πλανή και απαθή.

H δεύτερη πρ�σέγγιση π�υ πρ�-σπαθώ να ε�αρμ�σω εδώ, π�υ δεν έ-

�ει �μως άμεση σ�έση με μια ισλαμι-κή Aνατ�λή, έ�ει τις ε�ής πρ�ϋπ�θέ-σεις: δεδ�μέν�υ �τι η παρ�υσία λέ-�εων ανατ�λικής πρ�έλευσης (�ι λε-γ�μεν�ι «τ�υρκισμ�ί», �πως απ�κα-λ�ύνται στη γλωσσ�λ�γία, αν και πε-ριλαμ�άν�υν �υσικά π�λλές αρα�ι-κές και περσικές λέ�εις, �ντας τα �-θωμανικά ένα είδ�ς «ανάμει�ης»των τριών γλωσσών), είναι μια πραγ-ματικ�τητα στη δημ�τική ελληνικήγλώσσα, και �τι η �ρήση τέτ�ιων λέ-�εων στις �αλκανικές λγ��τε�νίες,δηλαδή και στη νε�ελληνική, απ�τε-λ�ύν συ�νά εσκεμμέν� υ��λ�γικ�μέσ� (και ��ι μ�ν� στα ιστ�ρικά μυ-θιστ�ρήματα...), τ�τε γιατί να μην ε-�ετάσ�υμε τ�υς «τ�υρκισμ�ύς» π�υπεριέ��νται στην π�ίηση τ�υ Kα�ά-�η απ� την άπ�ψη τ�υ στιλ; Tα απ�-τελέσματα είναι εκπληκτικά: αν καιστ� σύν�λ� �ι «τ�υρκισμ�ί» είναι,σύμ�ωνα με τις πρ�σδ�κίες αρκετάλίγ�ι (35 δια��ρετικές λέ�εις σε 51σημεία), π�λλ�ί απ� αυτ�ύς �ρησι-μ�π�ι�ύνται με σα�ή σ�έση πρ�ς τασυμ�ρα#�μενα. Tαυτ��ρ�να παρα-τηρ�ύμε �τι «ανατ�λικές» λέ�εις α-π�υσιά#�υν σ�εδ�ν εντελώς σταπ�ιήματα των ωριμ�τερων �άσεων,δηλαδή μετά τ� 1917. Για να εκθέσωτα απ�τελέσματα αυτής της διερεύ-νησης, θα πρέπει να �ε�ωρίσ�υμε ταστ�ι�εία σε τρεις �μάδες.

1. Λέ�εις (ισλαμ�–) ανατ�λικής �-ρ�λ�γίας, κυρίως στα π�ιήματα π�υε�ετάστηκαν παραπάνω (�εϊ#αδές,

κέ�ι, Mισίρι, μ�γάννι, σερμπέτι,τσαΐρια, �έσι, �αρέμι, ίσως και κε�ρι-μπάρι, σεντέ�ι, σινί, �λ. στη συνέ-�εια).

2. Λέ�εις υ��λ�γικά �υδέτερεςπ�υ απ�τελ�ύν μέρ�ς μιας δημ�τι-κής γλώσσας �ωρίς γνωρίσματα ε-ν�ς συγκεκριμέν�υ ύ��υς (γελέκι,γιασεμί, μα�ί, μαρά#ι, μενε�ές, ντ�-λάπι, ρά�ι, τ#άμι, �αλί, κάμπ�σα απ�αυτά ανήκ�υν και στην επ�μενη �-μάδα).

3. Λέ�εις π�υ ανήκ�υν σε ένα συ-γκεκριμέν� επίπεδ� ύ��υς υπ�δη-λών�ντας ειρωνεία ή λιτ�τητα μέσαστα συμ�ρα#�μενα (γλεντώ, καυγάς,κ�νεύω, μπακίρι, περ�υ#ές, σακατε-μέν�ς, σαστί#ω, σαστισμέν�ς, σ�κά-κι, τ#��αέρια, τσινί, τσίτιν�, �α#εύω,�άλι, �ατίρι).

Tρυ�ερή συμπάθεια

H λιτ�τητα, μι#έρια ή ταπειν�τηταεν�ς ανθρώπ�υ, μιας πρά�ης ή εν�ςπερι�άλλ�ντ�ς υλικ�ύ εκ�ρά#εταισυ�νά με «ανατ�λικές» λέ�εις. Aπ�τα π�λύ πρώιμα παραδείγματα είναιτ� «Oταν, �ίλ�ι μ�υ, αγαπ�ύσα...»(1885) με «...τ� τσίτιν� ��υστάνι / ε-��ρ�ύσε τ� �θην�» ή τα «δυ� �ρα-"ι�λια �τω"ικά, / δι’ εμένα τ'��αέ-ρια / ήσανε αρ"�ντικά».

O στί��ς π�υ περιγρά�ει στ�«Eνας Hρως» (1896) τη �τώ�εια τ�υσπιτι�ύ της Φρ�σως «λίγ� μπακίριπαλαι�, ασημικ� �λίγ�» μπ�ρεί να

συγκριθεί, �πως πρ�τείνει � Mι�ά-λης Πιερής (�.π. 327, σημ. 13) μετ�υς στί��υς π�υ υπ�δηλών�υν τ�νπλ�ύτ� τ�υ σπιτι�ύ στ� «Mύρης Aλε-�άνδρεια τ�υ 340 μ.X.» (1929). Πράγ-ματι, η επίπλωση στ� «Mύρη» περι-γρά�εται σε γλωσσικά δια��ρετικ�επίπεδ� («σκεύη ε� αργύρ�υ και"ρυσ�ύ» και «π�λύτιμ�ι τάπητες»).Aναλ�γικώς ν�μί#ω �τι θα ήταν αδια-ν�ητ� τ� «τ�υρκικ� �αλί» στην τα-πεινή κάμαρη τ�υ π�ιήματ�ς «O ή-λι�ς τ�υ απ�γεύματ�ς» (1919) να α-π�καλ�ύνταν «τάπητας»!

Σ’ �λες αυτές τις περιπτώσεις �λέ-π�υμε, �πως είπαμε πριν, μία έκ�ρα-ση της ταπειν�τητας, �ωρίς �μωςκαμιά αρνητική ένν�ια. Aντιθέτως, �π�ιητής εκ�ρά#ει με αυτ� τ� λε�ικ�μια σ�εδ�ν τρυ�ερή συμπάθεια.

«Δημ�τικ�» ύ��ς

Mία λεπτή ειρωνική �ρήση έ��υμεστ� «H δυσαρέσκεια τ�υ Σελευκί-δ�υ» (1915), �π�υ η επιλ�γή των λέ-�εων �άλι και κ�νεύω για τη μι#έριατ�υ Πτ�λεμαί�υ π�υ έρ�εται στη Pώ-μη δεν είναι τυ�αία, �πως δεν είναιτυ�αία η �ρήση της λέ�εως �άλι στ�π�λύ ώριμ� π�ίημα «Mέρες τ�υ1908» (1932) για την περιγρα�ή τωνρ�ύ�ων («τ’ ανά�ια ρ�ύ"α») σε αντι-παράθεση τ�υ ωραί�υ σώματ�ς («ά-ψ�γα ωραί�ς, ένα θαύμα»)· ή ακ�μαστ� ανέκδ�τ� π�ίημα «T� τέλ�ς τ�υAντωνί�υ» (1907), �π�υ � Aντώνι�ς,εν��λ�ύμεν�ς απ� τις «ανατ�λίτικες"ειρ�ν�μίες» της Kλε�πάτρας και«για τ� "άλι τ�υ π�υ τ�ν θρην�ύ-σαν» αγανακτεί και αισθάνεται κι�-λας σαν �έν�ς. E��υμε, δηλαδή, πάλιτ� μ�τί�� τ�υ «�έν�υ» μέσα σε ένα,για τ�ν πρωταγωνιστή τ�υ π�ιήμα-τ�ς, ανατ�λικ� περι�άλλ�ν. Aν και ηλέ�η �άλι, στη γλωσσική αισθητική,ας υπ�θέσ�υμε και τ�υ Kα�ά�η, δενέ�ει τ� γνώρισμα τ�υ «τ�υρκικ�ύ»,αλλά απλώς τ�υ «δημ�τικ�ύ», �ανα-κερδί#ει �μως σημασία στ� πλαίσι�της π�ιητικής επιλ�γής, �ταν λαμ�ά-ν�υμε υπ�ψη μας τ� σημαντικ� ρ�λ�π�υ έπαι#ε (και παί#ει) η δια�ρ�νικήε�έλι�η της �ρήσης των τ�υρκικώνλέ�ων ενταγμένων στην ελληνικήδημ�τική για την ανάπτυ�η εν�ς«δημ�τικ�ύ» ύ��υς.

H �ρήσητων «τ�υρκισμών»

Eπιστρέ��ντας στ� πρώτ� μας θέ-μα, εκείν� των ανατ�λικών εικ�νων,είναι �ανερ� �τι � π�ιητής εισάγεικαμιά ��ρά τ�ν αναγνώστη με λεκτι-κές επιλ�γές κατ’ ευθείαν σ’ ένα α-νατ�λικ� �ώρ� (πρ�λ. λέ�εις ως Mι-σίρι, μ�γάννι, σερμπέτι, �έσι, �αρέμικ.ά.). Tέτ�ι�ς �ώρ�ς δεν είναι �υσι-κά, ας τ� επαναλά��υμε, αναγκαστι-κά ισλαμικ�ς, �πως στην περίπτωσητης λέ�εως σινί (στ� «Σαλώμη» τ�υ1896 και στ� «O Θε�δ�τ�ς» τ�υ1915), λέ�η π�υ �άνηκε «παρά�ενη»και στ�υς σύγ�ρ�ν�υς κριτικ�ύς (ανκαι ήταν, μάλλ�ν, κ�ινή στη �ρήσητης αιγυπτιακής ελληνικής): O Bρισι-μιτ#άκης την ανα�έρει ως παράδειγ-μα εκείνων των λέ�εων με τις �π�ίες� Kα�ά�ης «σκανδαλί#ει» τ�ν ανα-γνώστη· ίσως και στην περίπτωση



Σκίτσ� τ�υ Nίκ�υ Γώγ�υ με μ�λύ�ι και πενάκι π�υ απεικ�νί!ει τ�ν π�ιητή.(Πρ�σωπ�γρα�ίες K.Π. Kα�ά�η – Σύνδεσμ�ς Aιγυπτιωτών Eλλήνων, 1995).


τ�υ στί��υ «σεντέ�ια και κ�ράλλια,κε"ριμπάρια κ’ έ�εν�υς» (στ� «Iθά-κη» τ�υ 1911), �π�υ �ι συγκεκριμέ-νες λέ�εις μπ�ρ�ύν να θεωρηθ�ύνμ�ρ��λ�γικά σημάδια για ένα γεω-γρα�ικά «ανατ�λικ�» περι�άλλ�ν(��ινικικά λιμάνια κτλ.), μια και η�ρήση των ελληνικών συνωνύμων«μάργαρ�ς» και «ήλεκτρ�ν» εμ�ανί-#εται σε άλλα πρ�γενέστερα π�ιήμα-τα (ήλεκτρ�ν στ� απ�κηρυγμέν� «Tαδάκρυα των αδελ�ών τ�υ Φαέθ�-ντ�ς» τ�υ 1897· μάργαρ�ς στ� ανέκ-δ�τ� «Iνδική Eικών» τ�υ 1892). Eδώπρ��ανώς τα κριτήρια επιλ�γής εί-ναι περίπλ�κα και εντάσσ�νται στ�ευρύτερ� πλαίσι� «καθαρεύ�υσαδημ�τική», επιλ�γή, �μως, η �π�ίαπεριλαμ�άνει, �πως είπαμε και τη�ρήση, ή μη �ρήση, των «τ�υρκι-σμών».

Γλωσσικ�ςκ�σμ�π�λιτισμ�ς

Aν και είναι ελά�ιστες, �ι λέ�ειςτ�υρκικής πρ�έλευσης έ��υν π�λύσυ�νά ένα σκ�π� υ��λ�γικής έκ-�ρασης. Aλλωστε �έρ�υμε απ� διά-��ρες πηγές (γραπτά τ�υ π�ιητή σταΠε#ά και μαρτυρίες �ίλων τ�υ, ωςτ�υ Gaston Zananiri) �τι � Kα�ά�ηςήτανε π�λύ ακρι��λ�γ�ς στην επιλ�-γή των λέ�εων και �τι ανε��ταν τηνανάγκη �ένων λέ�εων ��ι μ�ν� στηνπερίπτωση π�υ δεν υπάρ�ει συνώνυ-μ�, αλλά και για ακρι��λ�γία, δηλα-δή για #ητήματα σημασι�λ�γίας καιύ��υς (�λ. Πε#ά. Παρ�υσίαση – σ��-λια Γιώργ�υ Παπ�υτσάκη, Aθήνα1963, 195).

Παραμένει ακ�μη ένα �ρ�ν�λ�γι-κ� #ήτημα: είπαμε �τι μετά απ� τ�1917 λίγες σ�ετικά (15) τέτ�ιες λέ-�εις εμ�ανί#�νται στα π�ιήματα τ�υKα�ά�η. Mήπως ήταν ένα είδ�ς πει-ράματ�ς, μέσα στ� πλαίσι� της μει-κτής κα�α�ικής γλώσσας; H συνει-δητή ανάμει�η δημ�τικής και καθα-ρεύ�υσας είναι απ’ τα μέσα π�ιητι-κής έκ�ρασης τ�υ Kα�ά�η και � ί-δι�ς ήταν π�λύ λεπτ�λ�γ�ς για ναμην αντιλαμ�άνεται συγκεκριμένασημασι�λ�γικά γνωρίσματα. Θα ήτανλ�ιπ�ν π�λύ τ�λμηρ� αν αναγνωρί-#αμε μια έκ�ραση γλωσσικ�ύ κ�σμ�-π�λιτισμ�ύ στην πρώιμη π�ίηση τ�υKα�ά�η;

Πρ�σωπικές σ�έσεις

H μάλλ�ν αρνητική άπ�ψη για τ�νισλαμικ� π�λιτισμ� π�υ κυριαρ��ύσεστην ελληνική κ�ιν�τητα της Aιγύ-πτ�υ και π�υ �αίνεται, �πως είπαμεστην πρώτη παράγρα��, και απ� ταπρώτα π�ιήματα τ�υ Kα�ά�η, έστωκι αν δεν �έρ�υμε εάν ανταπ�κριν�-ταν στην πραγματική γνώμη τ�υ π�ι-ητή, �ασί#εται κυρίως σε γενικέςπρ�καταλήψεις δυτικ�ευρωπαϊκ�ύτύπ�υ. Για να τ� π�ύμε με τα λ�γιατ�υ Ibrahim al – Qayyar, εν�ς Aρα�ασυναδέλ��υ τ�υ Kα�ά�η: «T�υ άρε-σε να �αίνεται πως είταν �έν�ς». Mααπ� τα πε#ά τ�υ και απ� άλλες μαρ-τυρίες μπ�ρεί να �γει μια δια��ρετι-κή εικ�να. Παρ’ �λ� π�υ �αίνεται σί-γ�υρα πως τα αρα�ικά τ�υ μ�λις αρ-κ�ύσαν για μια �ασική καθημερινή ε-πικ�ινωνία, δεν ήταν αδιά��ρ�ς για

την αρα�ική λ�γ�τε�νία. H�ερε καιεκτιμ�ύσε τα συγγράμματα και ταπ�ιήματα τ�υ Ahmad Rasim, τα �-π�ία διά�α#ε στα γαλλικά (�λ. Πε#ά150) και επιθυμ�ύσε να μετα�ρα-στ�ύν έργα της σύγ�ρ�νης αρα�ικήςλ�γ�τε�νίας στα ελληνικά απ� «αρα-��μαθείς Eλληνες» (Πε#ά 154). Kαι �Rasim γνώρι#ε, τ�υλά�ιστ�ν εν μέ-ρει, τ� έργ� τ�υ Kα�ά�η. O Kα�ά�ηςγνώρι#ε πρ�σωπικά και τ�ν πι� επαι-ν�ύμεν� την επ��ή τ�υ π�ιητή τηςAιγύπτ�υ, τ�ν Ahmad Shawqi(1868–1932)· �αίνεται �μως �τι δενεκτιμ�ύσε π�λύ τ� έργ� τ�υ (τ� �-π�ί� είναι �έ�αια νε�κλασικ� και«αυλικ�»), αλλά πρ�τιμ�ύσε τ�υςάλλ�υς δύ� γνωστ�ύς π�ιητές π�υ,μα#ί με τ�ν Shawqi, κυριαρ��ύσαντ�ν αιγυπτιακ� Παρνασσ� στις αρ�έςτ�υ εικ�στ�ύ αιώνα, τ�ν HafizIbrahim (1871–1932) και τ�ν Λι�άνι�Halil Mutran (1870–1949).

O Kα�ά�ης ενδια�ερ�ταν απ� π�-λύ νωρίς για την αρα�ική λα�γρα�ίακαι μυθ�λ�γία, και αγαπ�ύσε στ�ι-�εία της αρα�ικής τέ�νης (�πως μα-θαίν�υμε απ� ένα γράμμα, π�υ δη-μ�σίευσε η Diana Haas, απ� τ� αρ-�εί� τ�υ Kα�ά�η, �π�υ μιλάει για τααρα�ικά «Musharabiyeh», �ρ�ς τ�ν�π�ί� �αρακτηρί#ει ως «ourtechnical word here for Arabicartistic wood – work» με την τελικήκρίση: «It is a simple show of col-ours, and no more – and this is verygood art»). Oτι τ�υ άρεσε και η ανα-τ�λίτικη μ�υσική, τ� υπ�δηλών�υν�ι σ�ετικ�ί στί��ι τ�υ μ�γάννι στ�«Σαμ ελ Nεσίμ». Tην πιθαν�τητα ναεμπνεύσθηκε � Kα�ά�ης απ� ένα α-ρα�ικ� λαϊκ� π�ίημα για τη σύνθεσητ�υ «27 I�υνί�υ 1906, 2 μ.μ.» τηνπρ�τείνει, �πως είναι γνωστ�, �Tσίρκας, (�.π.: 56–59).

Θέλω να κλείσω τη συμ��λή μ�υ

με τις μαρτυρίες δύ� πρ�σώπωνπ�υ ή�εραν τ�ν π�ιητή απ� π�λύκ�ντά: της Pίκας Σεγκ�π�ύλ�υ καιτ�υ Gaston Zananiri. Λέει η μία:«Nous avons donc a faire (...) avecun vrai grec d’ Egypte. Ce n’ est paslui qui vint en Egypte, ce n’ est paslui qui choisit l’ Egypte, il s’ esttrouve grec d’ Egypte et s’ est laissetel». «E��υμε να κάν�υμε... με έναναληθιν� Aιγυπτιώτη. Δεν είναι αυ-τ�ς π�υ ήρθε στην Aίγυπτ�, δεν εί-ναι αυτ�ς π�υ διάλε�ε την Aίγυπτ�.Bρέθηκε στην Aίγυπτ� και παρέμει-νε εκεί...». Kαι καταλήγει � Zananiriτην επιμνημ�συνή τ�υ �μιλία: «Kα-νείς καλύτερα απ’ εκείν�ν δεν μπ�-ρεί να διεκδικήσει τ�ν τίτλ� τ�υAλε�ανδριν�ύ».

Aς πρ�σθέσ�υμε �τι � Aλε�ανδρι-ν�ς μας π�ιητής ήταν στ� �άθ�ς τ�υκαι λίγ� Aνατ�λίτης, ή –γιατί ��ι;–καμιά ��ρά και Aνατ�λιστής.

Xειρ�γρα�� τ�υ π�ιητή για την εκτέλεση τ�υ Oυαρδάνη, δ�λ��ν�υ τ�υ πρωθυπ�υργ�ύ Mπ�ύτρ�ς Γκάλι Πασά, η �-π�ία τ�ν απασ��λησε τ� 1910. O Kα�ά�ης εί�ε παρακ�λ�υθήσει τη δίκη μ’ ενδια�έρ�ν, εί�ε μα!έψει υλικ� – άρθρακ.λπ., απ� ε�ημερίδες και περι�δικά.


H ειρωνεία στ�ν K.Π. Kα ά�ηT� �ι�ύμ�ρ και η σάτιρα θεωρ�ύνται απ� τα πλέ�ν �αρακτηριστικά στ�ι�εία τ�υ έργ�υ τ�υ

Tης Kατερίνας Kωστί�υ

Λέκτ�ρ�ς στ� τμήμα Φιλ�λ�γίαςτ�υ Πανεπιστημί�υ Πατρών

H MEΛETH της στάσης της κριτικήςαπέναντι στ� μεί��ν θέμα της κα�α-�ικής ειρωνείας, εκτ�ς της συμ��-λής της στην καταν�ηση της π�ιητι-κής τ�υ Kα�ά�η, εικ�ν�γρα�εί πιστάτην ε�έλι�η της θεωρίας της ειρω-νείας στ� νε�ελληνικ� �ώρ� απ� τηδεύτερη δεκαετία τ�υ 20�ύ αιώναώς τις μέρες μας. Kαι τ�ύτ�, γιατί �Kα�ά�ης, δικαιωματικά, είναι � πι�ευν�ημέν�ς π�ιητής, �σ�ν α��ράτην επισήμανση και τη διερεύνησητης ειρωνείας τ�υ.

Oι πρώτες εύστ��ες, αν και περι�-ριστικές, παρατηρήσεις για την ει-ρωνική τε�νική τ�υ Kα�ά�η γίν�-νται, απ’ �σ� �έρω, απ� τ�ν Γ. Bρισι-μιτ�άκη ήδη απ� τ� 1916 για να συ-στηματ�π�ιηθ�ύν περισσ�τερ� τ�1927, εστιά��ντας τ� ενδια�έρ�ντ�υς στη �ρήση τ�υ μέτρ�υ. Kατάτ�ν μελετητή, η επιλ�γή τ�υ ιάμ��υαπ� τ�ν Kα�ά�η γίνεται �άριν ειρω-νείας. Γύρω στ� 1930, και ενώ η ει-ρωνεία έ�ει γίνει κ�ιν�ς τ�π�ς τηςκριτικής στην Eυρώπη, �ι παρατηρή-σεις για την ειρωνεία τ�υ Aλε�ανδρι-ν�ύ γενικεύ�νται με έκδηλη αμη�α-νία, �ταν γίνεται συστηματική πρ�-σέγγιση της τε�νικής τ�υ π�ιητή ήτίθενται θέματα π�υ α��ρ�ύν τη �ύ-ση και τη λειτ�υργία της. Eτσι, επι-σημαίνεται η ειρωνεία, η �π�ία �μωςαντιμετωπί�εται σαν ήπια σάτιρα π�υαντιτάσσει � π�ιητής «στις κ�ύιεςλέ εις, στα τε�νητά ν�ήματα, στιςμεγαλ�σ�ημες �ειρ�ν�μίες» π�υ ε-πικρατ�ύν στην π�ίηση.

Σάτιρα και ειρωνεία

T� �ι�ύμ�ρ και η σάτιρα, επίσης,θεωρ�ύνται υπ�στασιακά στ�ι�είατης π�ίησης τ�υ Kα�ά�η, αλλά κα-νείς απ� τ�υς μελετητές δεν �αίνε-ται να έ�ει �εκάθαρη άπ�ψη για τιςένν�ιες π�υ �ρησιμ�π�ιεί. K�ιν�ςπαρ�ν�μαστής της κ�ιν��ρηστης �-ρ�λ�γίας είναι η σάτιρα, ενώ η ειρω-νεία δεν μπ�ρεί να απαλλαγεί απ� τ�έρμα της καθημερινής της �ρήσης.Σ’ �λη αυτή την έ�αρση της κα�α�ι-κής ειρων�λ�γίας αντιτίθεται � Tά-κης Παπατσώνης, � �π�ί�ς στην ει-ρωνεία και τη σάτιρα των άλλων κρι-τικών αντιτάσσει τη «σ��αρή ευθυ-μία». Δεν θα επεκταθώ περισσ�τερ�σε σ��λια για την κα�α�ική ειρωνείαπ�υ γίν�νται στ� περιθώρι� άλλωνδιερευνήσεων. Kαθ�ριστική για τηνπ�ρεία της κριτικής �σ�ν α��ρά τ�θέμα μας υπήρ�ε η συμ��λή παλαι�-τερων μελετητών: �ι καίριες παρα-τηρήσεις τ�υ Tέλλ�υ Aγρα, � �π�ί�ςδιακρίνει την «τραγική ειρωνεία»τ�υ Kα�ά�η αδυνατώντας, �μως, ναδιακρι�ώσει τ� εύρ�ς της ειρωνικής�ρήσης της γλώσσας, και η επισή-μανση απ� τ�ν Nικ�λαρεΐ�η μιας

κ�μ�ικής π�ι�τητας της κα�α�ικήςειρωνείας, της «αντικειμενικ�τητας»

Eκτ�τε, η ειρωνεία απ�τέλεσε κ�ι-ν� τ�π� της κα�α�ικής κριτικής, αλ-λά και σιωπηρ� πεδί� συνάντησηςτης αμη�ανίας ή της παρανάγνωσηςτ�υ κα�α�ικ�ύ σύμπαντ�ς. Aτυ�είςστ� σύν�λ� τ�υς είναι �ι διακρίσειςτ�υ Kλέωνα Παράσ��υ, �ι �π�ίες α-π�τελ�ύν δείκτη της αντίληψης π�υεπικρατεί αυτή την επ��ή για την ει-ρωνεία (�ρισκ�μαστε στα 1961, καιστην Eυρώπη ήδη απ� τ� 1950 έ�εισημειωθεί �ι�λι�γρα�ική έκρη�η �-σ�ν α��ρά την ειρωνεία). O κριτικ�ς,λαθεμένα, θεωρεί �ρ�νικ� σημεί� έ-ναρ�ης της κα�α�ικής ειρωνείας τ�1901 με τ� π�ίημα «Iθάκη» και ε�α-ντλείται σε αυτ�ν�ητες παρατηρή-σεις. Aντίθετα, � Γιώργ�ς Bελ�υδήςθεωρεί πρώτ� τεκμήρι� της ειρωνι-κής στάσης τ�υ Kα�ά�η τ� π�ίημα«Kτίσται» (1891). Στ� πρωτ�π�ριακ�για τη μελέτη της κα�α�ικής ειρω-νείας, αλλά και για την ε�έλι�η τηςθεωρίας της ειρωνείας, δ�κίμι� τ�υ«Kavafis und die Ironie», o μελετητήςδικαίως θεωρεί απαραίτητ� να απ�-σα�ηνίσει θέματα �ρ�λ�γίας, κατ�ρ-θών�ντας μια σα�έστερη διάκρισητων �ρων ή επισήμανση της ειδ�π�ι-

�ύ δια��ράς τ�υς, άλλ�τε με μεγα-λύτερη και άλλ�τε με μικρ�τερη επι-τυ�ία.

Γερμανικ�ς ρ�μαντισμ�ς

Δεν υπάρ�ει αμ�ι��λία πως γιαπρώτη ��ρά τίθενται κρίσιμα θέματατης κα�α�ικής π�ιητικής και της ερ-μηνείας της, �σ�ν α��ρά την ειρω-νεία, και συνδέεται η κα�α�ική ειρω-νεία με τ�ν γερμανικ� ρ�μαντισμ�. OBελ�υδής διερευνά τη συγκρ�τησητης ειρωνείας μέσα απ� την �πτικήτ�υ γερμανικ�ύ ρ�μαντισμ�ύ, ενώείναι καίρια η άπ�ψή τ�υ �τι η απ�-στασι�π�ίηση τ�υ καλλιτέ�νη απ� τ�αναπαριστώμεν� αντικείμεν� είναιθεμελιώδης για την καταν�ηση τηςειρωνείας στην π�ίηση τ�υ Kα�ά�η.

Πέρα απ� τη διάκριση της κα�α�ι-κής ειρωνείας σε τραγική ειρωνεία ήειρωνεία της μ�ίρας, σε ειρωνείατης διπρ�σωπίας π�λλών ηρώων τ�υή μάλλ�ν αντιηρώων τ�υ –�πως � ί-δι�ς τ�υς �αρακτηρί�ει– � μελετη-τής στέκεται περισσ�τερ� στην ώρι-μη �άση της π�ίησης τ�υ Kα�ά�η, ε-�ετά��ντας την τε�νική της ειρωνεί-

ας σε συγκεκριμένα π�ιήματα, �π�υπρ��λή της είναι η μάσκα, η κατα-γωγή της �π�ίας πρέπει να ανα�ητη-θεί στ�ν Σωκράτη, � παρενθετικ�ςλ�γ�ς, �ι παύλες και γενικά τ� σ��-λι� π�υ κάνει κάπ�ι�ς τρίτ�ς –π.�., �π�ιητής– τε�νική π�υ λειτ�υργεί πα-ρ�μ�ια με την «απ��ένωση» στ� θέ-ατρ� τ�υ Mπρε�τ· παράλληλα, � με-λετητής πρ��αίνει σε ενδια�έρ�-ντες συσ�ετισμ�ύς με την ευρωπαϊ-κή λ�γ�τε�νία.

Aισθήματα και καταστάσεις

Στις καίριες στιγμές της σύγ�ρ�-νης σκέψης, �σ�ν α��ρά τ� θέμαμας, πρέπει να κατα�ωρηθ�ύν �ι ε-κτιμήσεις τ�υ Γιάννη Δάλλα π�υ επι-μένει σε μια �υσιαστική λειτ�υργίατ�υ �άσματ�ς της ειρωνικής γλώσ-σας τ�υ Kα�ά�η, την «απ��ενωτικήλειτ�υργία» και συνάμα την απ�στα-ση. Δί�ως να παραγνωρί�ω τη συμ-��λή μελετητών, �πως � Mario Vitti,θεωρώ εύλ�γ� να σταθώ στη μελέτητ�υ Nάσ�υ Bαγενά η �π�ία τ�π�θε-τεί τ� ερμηνευτικ� πρ��λημα τηςκα�α�ικής π�ίησης σε πι� σύνθετη�άση. O Bαγενάς, α�ι�π�ιώντας τασημαντικ�τερα στ�ι�εία της κριτι-κής σκέψης άλλων μελετητών επίτ�υ θέματ�ς (τ�υ Aγρα, τ�υ Nικ�λα-ρεΐ�η, τ�υ Δάλλα, τ�υ Σε�έρη) δεί-�νει πώς η ειρωνεία γίνεται δ�μικ�στ�ι�εί� της π�ιητικής τ�υ Kα�ά�ηκαι �ασική πηγή συγκίνησης, διευ-κρινί��ντας πως με τ�υς �ρ�υς «ει-ρωνεία» και «ειρωνική γλώσσα» εν-ν�εί τ� είδ�ς της έκ�ρασης π�υ δη-μι�υργεί � Kα�ά�ης με τη μί�η λε-κτικής ειρωνείας και ειρωνείας τωνκαταστάσεων. H πρώτη α��ρά έν-ν�ιες και αισθήματα π�υ δεν υπάρ-��υν στις λέ�εις π�υ �ρησιμ�π�ιείκαι τα �π�ία είναι αντίθετα ή αντι-�ατικά πρ�ς τις ένν�ιες π�υ αυτέςδιατυπών�υν.

H δεύτερη α��ρά αντι�ατικές πε-ριστάσεις, �ι �π�ίες, �ταν δηλώνεταιή απ�καλύπτεται η πραγματική �ύσητων πραγμάτων, δεί�ν�υν πως �ι α-π�ψεις π�υ έ��υν �ι ήρωές τ�υ γιατην πραγματικ�τητα είναι τραγικέςαυταπάτες. O μελετητής θεωρεί πωςη μ�ναδικ�τητα της κα�α�ικής ειρω-νείας εντ�πί�εται στη σύντη�η τηςλεκτικής ειρωνείας με την ειρωνείατων καταστάσεων και παρατηρεί πως� Kα�ά�ης είναι � μ�ν�ς π�ιητήςτης επ��ής τ�υ στ�υ �π�ί�υ την π�ί-ηση η ειρωνεία παί�ει πρωταγωνιστι-κ� ρ�λ�.

H αλήθεια τ�υ ε�ωτερικ�ύ κ�σμ�υ

Σημαντική είναι και η συμ��λή τ�υP�ντερικ Mπίτ�ν, o oπ�ί�ς θεωρείπως μέσω μιας διά�υτης ειρωνείας

T� ειρ�γρα�� τ�υ Kα�ά�η για τ� π�ίημά τ�υ «Θερμ�πύλες». (Aυτ�γρα�απ�ιήματα 1896–1910 – Aρ εί� Kα�ά�η).


(pervasive irony) � Kα�ά�ης δημι-�υργεί έναν κ�σμ� μετατ�πι��μένωνσ�ετικ�τήτων (shifting relativities),και πως �ρησιμ�π�ιεί την ειρωνεία �-�ι για να απ�καλύψει απ�ψεις ή να �-λ�κληρώσει �αρακτήρες, αλλά γιανα δημι�υργήσει ένα αυτ�ν�μ� σύ-μπαν, π�υ μέσω της π�λυσημίας καιτης άρνησής τ�υ να εκ�ράσει μία α-λήθεια, λειτ�υργεί ως μετα��ρά τ�υε�ωτερικ�ύ κ�σμ�υ. Παρά τις �αιν�-μενικές δια�ωνίες τ�υ, � Eντ�μ�υντKίλι �ρθά �ασί�ει την ανάγνωσή τ�υ,στη «�ωνή», την «πρ��πτική» και τ�«πλαίσι�» π�υ �ρίσκ�νται μέσα στηνπερι��ή της ρητ�ρικής εκ��λής τηςειρωνικής γλώσσας, έτσι �πως �ρι�-θετήθηκε απ� τ�ν Bαγενά. Eπίσης,θεωρώ απαραίτητ� να ανα�ερθώστην εκτίμηση τ�υ Kρίστ��ερ P�μπι-σ�ν, � �π�ί�ς κινείται στην κατεύ-θυνση της εκτίμησης τ�υ Mπίτ�ν ε�ι-σών�ντας εύστ��α την κα�α�ική ει-ρωνεία με τ�ν συνδυασμ� δια��ρε-τικών �πτικών γωνιών.

O περι�ρισμέν�ς �ώρ�ς δεν μ�υ ε-πιτρέπει να επεκταθώ σε εκτενέστε-ρ� σ��λιασμ� της κριτικής. T� μ�ν�π�υ θα πρ�σθέσω είναι η γνωστή πα-ρατήρηση τ�υ ίδι�υ τ�υ π�ιητή σ�ε-τικά με την «ελα�ρά ειρωνεία» τ�υέργ�υ τ�υ και η εκτίμησή τ�υ �τι ηειρωνεία τ�υ συνάμα με άλλα στ�ι-�εία της π�ίησής τ�υ τ�ν κάν�υν«π�ιητή υπερμ�ντέρν�, π�ιητή τ�υμέλλ�ντ�ς π�υ θα εκτιμηθεί καλύτε-ρα απ� μελλ�ντικές γενεές».

Π�ικιλία και ε�έλι�ηOπως έ�ει δεί�ει η θεωρία των δύ�

τελευταίων δεκαετιών, η τρ�π�λ�γι-κή ένν�ια της ειρωνείας, αυτή δηλα-δή π�υ πριμ�δ�τεί την ένν�ια τηςδιττ�τητας (λέει κανείς κάτι και εν-ν�εί κάτι άλλ�), κ�ιν�ς τ�π�ς στιςπερισσ�τερες απ�πειρες �ρισμ�ύτης απ� τ� 1755 και ε�ής, είναι ανε-παρκής. O γερμανικ�ς ρ�μαντισμ�ς,απ’ �π�υ κατάγεται η μ�ντέρνα ει-ρωνεία, την αντιμετώπισε ως αίσθη-μα �ωής (lebensgefühl) και δημι�υρ-γική αρ�ή (schöpferisches prinzip).Aν κανείς διερευνήσει τ�υς αρμ�ύςτης κα�α�ικής ειρωνείας, έτσι �πως�ικ�δ�μείται μέσα στ� �ρ�ν�, θαδιαπιστώσει �τι παρ�υσιά�ει θαυμα-στή π�ικιλία και ε�έλι�η. O π�ιητήςδημι�υργεί ένα λα�ύρινθ� απ� πρ�-σωπα, τ�π�υς, δρώμενα, στάσεις καιεπ��ές, �π�υ � αναγνώστης καλείταινα τ�π�θετήσει τ�υς σωστ�ύς �δ�-δείκτες.

Στα πρώιμα π�ιήματα τ�υ Kα�ά�ηη ειρωνεία είναι αν�ι�τή, ως επί τ�πλείστ�ν μ�ν�επίπεδη, κάπ�τε διδα-κτική, σατιρική ή απλώς παιγνιώδης,εύκ�λα πάντως αναγνώσιμη. Π.�., ταπ�ιήματα «Oι μιμίαμ��ι τ�υ Hρώ-δ�υ» (1892), «Θεατής δυσαρεστημέ-ν�ς» (1893). O Kα�ά�ης παίρνει τ�ναναγνώστη απ� τ� �έρι και τ�ν �δη-γεί. Στην ώριμη περί�δ� �μως, ιδίωςστα ιστ�ρικά τ�υ π�ιήματα, � π�ιη-τής τρα�ά τ� �αλί κάτω απ’ τα π�διατ�υ αναγνώστη: η ειρωνεία τ�υ είναικλειστή ή πρ�σωπική άλλ�τε �αριάάλλ�τε πικρή, �πωσδήπ�τε απαιτητι-κή. Aυτ�ϋπ�τιμητική και ημιδραμα-τ�π�ιημένη, αθώα ή δραματ�π�ιημέ-νη η κα�α�ική ειρωνεία εμπλέκει καιτ�ν αναγνώστη στη λειτ�υργία της,

και αν δεν απ�κωδικ�π�ιηθεί σωστά,τ�ν μετατρέπει σε θύμα της. Π.�., τ�π�ίημα «Aλέ�ανδρ�ς Iανναί�ς καιAλε�άνδρα».

M�ντέρνα τε�νική

H κα�α�ική ειρωνεία �αθμηδ�νεκμ�ντερνί�εται, �άνει τ�ν άμεσ�διδακτισμ� της, γίνεται ατμ�σ�αιρι-κή και �ιλ�σ��ικ�τερη, κατ�ρθώνειτην «ισ�ρρ�πία των αντιθέτων» δί-�ως να πρ�σ�έρει �πωσδήπ�τε τ�στ�ι�εί� της λύσης. «Le styleironique est l’ homme meme», γρά-�ει � Mπ�θ, παρωδώντας τη γνωστήρήση τ�υ Mπ�υ��ν. O Kα�ά�ης,�ύσει και θέσει, �ρίσκεται στ� με-ταί�μι� των καιρών και των τ�πων.H �ιλ�σ��ία τ�υ είναι η �ιλ�σ��ίατ�υ «εν μέρει», η αρμ�νία τ�υ η σύ-ντη�η των αντιθέσεων, η συναίρεσητ�υ ιστ�ρικ�ύ με τ� αισθητικ�, τ�υπαλαι�ύ με τ� σύγ�ρ�ν�, η συγκίνη-σή τ�υ διαν�ητική και απ�στασι�-π�ιημένη, η σ�έση με τ�ν αναγνώ-στη σ�έση συνεν��ής. T�ν ενδια�έ-ρει � συγ�ρωτισμ�ς –�ωρ��ρ�νι-κ�ς, γλωσσικ�ς, ιδε�λ�γικ�ς– ��ι ταδιαυγή, ευκρινή περιγράμματα· α-π�τέλεσμα; τ� «μετέωρ�», κατά τ�νΣαρεγιάννη, απ�τέλεσμα της ανά-γνωσης· η τε�νική; η μ�ντέρνα, �-πως άλλωστε και � ίδι�ς την �ρισε,ειρωνεία τ�υ, � ευ�υέστερ�ς τρ�-π�ς εν�ρ�ήστρωσης τ�υ σύμπα-ντ�ς τ�υ ή �ειρισμ�ύ «των τριώνκλειδιών», �πως �ν�μασε � Tσίρκαςτα επίπεδα π�υ συνυ�αίν�νται σταπ�ιήματά τ�υ. Aπ’ την άπ�ψη αυτή,η καταγωγή της ειρωνείας τ�υ είναι

ρ�μαντική. Eτσι, η «ειρωνική αμε-ρ�ληψία» τ�υ γίνεται � �μ�άλι�ςλώρ�ς π�υ συνδέει τ�ν π�ιητή μετη «ρ�μαντική απ�πλάνηση» τηςπρώτης περι�δ�υ, �πως εύστ��ατην �ν�μασε � Δ. N. Mαρωνίτης.Mε την κα�α�ική ειρωνεία της ώρι-μης �άσης �ρισκ�μαστε στην πε-ρι��ή τ�υ μ�ντερνισμ�ύ, �π�υ η

λειτ�υργία της ειρωνείας υπερ�αί-νει την τρ�π�λ�γική της ένν�ια καικατ��υρώνει την π�λυ�ωνία τ�υκειμέν�υ.

Kυψέλες σύνθεσης

Συ�νά η ειρωνεία τ�υ Kα�ά�η κυ-κλ��ρεί ανάμεσα στα κείμενα καιστα πρ�σωπα διαστέλλ�ντας τ�νλ�γ�. Mέσα απ’ αυτ� τ� ειρωνικ�διάπλεγμα αναρωτιέμαι μήπως κά-π�ιες πλευρές της π�ίησης τ�υ Kα-�ά�η υπ��άλλ�υν –αν δεν επι�άλ-λ�υν– την ανάγνωσή τ�υς. Για πα-ράδειγμα, πώς λειτ�υργεί � �ώρ�ςτ�υ Kα�ά�η – ε��σ�ν είναι γνωστ�πως πέρα απ’ τα κατ’ ε��ήν ειρω-νικά στιγματισμένα Σ�ύσα, και �ι ε-κτεταμένες επικράτειες, με μ�νη ί-σως ε�αίρεση την Aλε�άνδρεια, εν-δε��μένως και την Aντι��εια, δενμέν�υν αλώ�ητες; Ή π�ια είναι ησ�έση των ανθρώπων με τ�ν κα�α-�ικ� �ώρ�; Aλλά ακ�μη και σε ερω-τικά τ�υ π�ιήματα η ανα��ρά στ��ώρ� είναι κατ’ ε��ήν ειρωνική, ε-��σ�ν �ύτε �ι σκάλες �ύτε τ�υ μα-γα!ι�ύ η είσ�δ�ς �ύτε η τα�έρναείναι �ώρ�ι ερωτικής συνεύρεσης.E�ω την εντύπωση πως �ι �ώρ�ιαυτ�ί λειτ�υργ�ύν ως κυψέλεςσύνθετης ειρωνείας, �π�υ συμπυ-κνώνεται η πρ�κληση τ�υ π�ιητή�ειραγωγώντας την αναγνωστική ε-μπειρία. Oι αδιάκ�πες μεταμ�ρ�ώ-σεις και �ι συνε�είς �σμώσεις καθι-στ�ύν την κα�α�ική ειρωνεία πε-ρισσ�τερ� δαιδαλώδη απ’ �,τι �αί-νεται. O�ι μ�ν� δι�τι απαιτεί απ�τ�ν αναγνώστη ενεργ� συμμετ��ήαλλά και γιατί επι�άλλει τη συνανά-γνωση �λ�υ τ�υ π�ιητικ�ύ corpusγια τη μύησή τ�υ στ� μακριν� καισυνάμα κ�ντιν� κα�α�ικ� σύμπαν.Π�λλές ��ρές η ειρωνεία εν�ς π�ι-ήματ�ς αίρεται απ� την ανάγνωσηεν�ς άλλ�υ, καθώς τα π�ιήματά τ�υσυνδιαλέγ�νται περισσ�τερ� απ�

Xειρ�γρα�� τ�υ π�ιήματ�ς «Kεριά». Aπ� τα Aυτ�γρα�α Π�ιήματα 1896–1910.

�υλ�γρα�ίατης Aριας K�μνην�ύ π�υαπεικ�νί�ει τ�ν Kα�ά�η σεμεγάλη ηλικία.(Πρ�σωπ�γρα-�ίες τ�υ K.Π.Kα�ά�η – Σύνδεσμ�ς AιγυπτιωτώνEλλήνων, 1995).

Συνέ εια στην 26η σελίδα

�π�ι�υδήπ�τε άλλ�υ νε�έλληναπ�ιητή. Για παράδειγμα, η συνανά-γνωση των π�ιημάτων «Oμνύει» και«N�ησις» αίρει την ειρωνεία τ�υπρώτ�υ· παρ�μ�ια και η συνανά-γνωση των π�ιημάτων «Eνας γέ-ρ�ς» και «Oι ψυ�ές των γερ�ντων»·αλλά και πριν απ’ αυτά, �πως πρ�-τείνει � M. Πιερής, τ� «Oταν � �ύ-λα� είδε τ� �ως» μπ�ρεί να είναι ει-ρωνική αντίστι�η στ� «Στρατηγ�ύθάνατ�ς».

H �ριστιανικήιδε�λ�γία

Eπίσης, τ� επίμα�� θέμα τ�υ κα-�α�ικ�ύ Xριστιανισμ�ύ, ιδωμέν�μέσα απ� τη σκ�πιά της ειρωνείας,ίσως απ��ρτί�εται απ� τ� έρματων κατά καιρ�ύς εκτιμήσεων, α-��ύ η ειρωνεία, ως πρ�ϊ�ν αν�ι-�τής ιδε�λ�γίας, απ�στρέ�εται κά-θε είδ�υς στράτευση και δ�γματι-σμ�. Aναλ�γί��μαι μήπως � λ�γ�ςγια τ�ν �π�ί� � Kierkegaard έ�τασεσε αρνητική αντιμετώπιση της ηθι-κής της ειρωνείας και της τύ�ηςτ�υ είρωνα υπ�ν�εί την ίδια κ�ινώςαπ�δεκτή συνθήκη: μέσα απ� τη

�ριστιανική τ�υ πίστη � �ιλ�σ��ςσυμμετέ�ει σ’ έναν κ�σμ� κλειστήςιδε�λ�γίας, άρα υπάρ�ει σημαντικήασυμ�ατ�τητα ανάμεσα σ’ αυτ�νκαι την ειρωνεία.

Για συνα�είς λ�γ�υς � Παπατσώ-νης στα 1932, �ταν ήδη έ�ει γίνειπ�λύς λ�γ�ς για την ειρωνεία τ�υKα�ά�η, θεωρεί πως πρ�κειται γιαέναν ακ�μη κα�α�ικ� θρύλ�, ενώκατα�έρνει να διακρίνει τη «σ��α-ρή ευθυμία» τ�υ π�ιητή, συγγενικήμε τ� «μ�ναστηρίσι� αστεί�». Hστάση τ�υ Kα�ά�η, �πως � ίδι�ς τηδιατύπωσε για έναν ήρωά τ�υ, �αί-νεται πιθαν�τερ� να είναι «εν μέρει�ριστιανική εν μέρει �ριστιανί��υ-σα» ή «αν ��ι αμ�ιρρέπ�ντας, τ�υ-λά�ιστ�ν συμπαθής πρ�ς τ�ν Xρι-στιανισμ�», �πως � Γ. Bρισιμιτ�ά-κης πρώτ�ς παρατήρησε. Πιθαν�-τατα, �,τι γ�ητεύει τ�ν π�ιητή πε-ρισσ�τερ� απ� τη στέρεη �ριστιανι-κή ιδε�λ�γία είναι η μά�η ανάμεσαστ�υς εθνικ�ύς και στ�υς Xριστια-ν�ύς, ανάμεσα στ�ν ασκητισμ� καιστ�ν πειρασμ�, ανάμεσα στη θρη-σκευτική ιδε�ληψία και στην αν-θρώπινη υπ�σταση. Aλλωστε, �πωςέδει�ε η Diana Haas, την πρώιμητ�υλά�ιστ�ν περί�δ�, η ανάγνωση

�ίων αγίων και η π�ιητική τ�υς εκ-μετάλλευση ήταν στ� κέντρ� τηςκα�α�ικής π�ιητικής.

Mια τέτ�ια ε� απ�στάσεως περισ-σ�τερ� ή λιγ�τερ� ανάλα�ρη σ�έ-ση είναι συμ�ατή με την απ�στα-σι�π�ιημένη, διαν�ητική λειτ�υρ-γία της ειρωνείας π�υ διασ�αλί�ειμα�ί με τις δικές της συγκινήσειςκαι την π�λυ�ωνία τ�υ κειμέν�υ.

H πρ�!�λή τ�υ �ρ�ν�υ

Δεν είναι τυ�αί� �τι � Γ. Σε�έρηςπαρ�μ�ιά�ει τ�ν Kα�ά�η με τ�νΠρωτέα «π�υ �λ�ένα έευγε αλ-λά!�ντας μ�ρές», παρ�μ�ίωσηπ�υ απ�τελεί κ�ιν� τ�π� της θεω-ρίας για τη �ύση της ειρωνείας. Kα-θώς η ειρωνεία έ�ει την ικαν�τητανα μεταμ�ρ�ώνεται, να απεκδύεταιτις συνδηλώσεις π�υ κατά καιρ�ύςαπ�κτά, τ� θέμα της κα�α�ικής ει-ρωνείας �αίνεται ανε�άντλητ�, ε-��σ�ν θέτει ερωτήματα ��ι μ�ν�νσ�ετικά με την π�ιητική τ�υ Kα�ά-�η, αλλά συναρτάται με �ωτικ�ύςπρ��ληματισμ�ύς της �ιλ�λ�γικήςεπιστήμης. Π.�., τι και πώς συνει-σ�έρει η τε�νική τ�υ εγκι�ωτισμ�ύπαλαι�τερων κειμένων στ� θέμα

της κα�α�ικής ειρωνείας; Π�ια εί-ναι η ταυτ�τητα τ�υ κα�α�ικ�ύ έρ-γ�υ σε συνάρτηση με την αυτ�ανα-��ρικ�τητα και τη διακειμενικ�τη-τα, π�υ π�λύ συ�νά στηρί��υν τηνειρωνεία; Πώς συναρτώνται �ι με-ταγλωσσικές ανα��ρές τ�υ κα�α-�ικ�ύ έργ�υ με τ�υς �ασικ�ύς αρ-μ�ύς τ�υ γλωσσικ�ύ τ�υ συστήμα-τ�ς και την π�ιητική τ�υ; κ.τ.λ.

Aν η επιτυ�ία εν�ς έργ�υ �ρί�ε-ται και απ� τη δυναμική πρ��λήτ�υ στ�ν �ρ�ν�, τ�τε � Kα�ά�ης εί-ναι πράγματι π�ιητής «των μελλ�-ντικών γενεών» ή, για να αντιστρέ-ψω τ�ν επικριτικ� τίτλ� τ�υ κα�α-��γεν�ύς π�ιήματ�ς τ�υ P�ναλντMπ�τραλ «Irony is not enough»,πρ�κειμέν�υ για τ�ν Kα�ά�η «Ironyis enough».

Oι εργασίες των Mι�άλη Πιερή, Diana Haas,X.Λ. Kαρά�γλ�υ, Aννας Kατσιγιάννη,Kατερίνας Kωστί�υ, Matthias Kappler,Martin Mckinsey απ�τελ�ύν πυρήνες ευ-ρύτερων εργασιών π�υ ανακ�ινώθηκανστ� Συμπ�σι� Kα�ά!η π�υ έγινε στηνAγία Nάπα της Kύπρ�υ στις 4–6 Aπριλί�υ1997. Eυ�αριστ�ύμε θερμά τ�ν καθηγητήκ. Mι�άλη Πιερή π�υ επέτρεψε τη δημ�σί-ευση των εργασιών στις «EΠTAHMEPEΣ» της Kαθημερινής, στ� α!ιέ-ρωμα για τ�ν K. Π. Kα�ά!η.


Συνέ εια απ� την 25η σελίδα

Eικ�ν�γρά�ηση για ένα και μ�ναδικ� αντίτυπ� των «Π�ιημάτων» τ�υ Kα�ά�η απ� τ�ν Γιάννη Tσαρ�ύ η. T� μ�ναδικ� αυτ� αντίτυπ� έ ει εκτεθεί στ� Παρισι-ν� Mπ�μπ�ύρ και ανήκει στ�ν Aλέ%ι� Σα��άκη.


O Kα�ά�ης στην ελληνική μ�υσικήΠ�ι�ι και πώς μελ�π�ίησαν τ�ν Aλε�ανδριν� π�ιητή

T�υ Bασίλη Aγγελικ�π υλ υ

ZOYΣE ακ�μη � Kα�ά�ης –και ή-ταν 62 ετών – �ταν, τ� 1925, έναςEλληνας συνθέτης, � μετέπειταπαγκ�σμιας �ήμης μαέστρ�ς Δη-μήτρης Mητρ�π�υλ�ς, απ��άσι�ενα �άλει μ�υσική επάνω σε στί-��υς τ�υ Aλε�ανδριν�ύ π�ιητή.Aυτ�ς –απ’ �,τι γνωρί��υμε– ήταν� πρώτ�ς συνθέτης π�υ μελ�π�ίη-σε στί��υς τ�υ Kα�ά�η, και σίγ�υ-ρα �ύτε � π�ιητής �ύτε � συνθέ-της θα μπ�ρ�ύσαν τ�τε να �αντα-στ�ύν πως τ� ίδι� θα έκαναν ώς τ�τέλ�ς τ�υ αιώνα καμιά ε�ηνταριά(!) άλλ�ι Eλληνες μ�υσ�υργ�ί –ώςτ� «λαϊκ�» συνθέτη Xρήστ� Nικ�-λ�π�υλ� π�υ πρ�σ�ατα παρ�υσία-σε σε δίσκ� τ� π�ίημα «Γκρί�α»τραγ�υδημέν� απ� την EλευθερίαAρ�ανιτάκη.

Kαι �μως· � Kα�ά�ης –αυτ�ς �«πε��λ�γών» , π�ι�ς θα τ� πί-στευε!– έ�ει εμπνεύσει �σ� λίγ�ιπ�ιητές τ�υς Eλληνες συνθέτες.Oπως �ανέρωσε η έρευνα π�υ πα-ρ�υσιά��υμε εδώ, τ�υλά�ιστ�ν 57Eλληνες συνθέτες έ��υν γράψειώς τώρα μ�υσική επάνω στ� π�ιη-τικ� σώμα τ�υ Kα�ά�η, δημι�υρ-γώντας περισσ�τερα απ� 280 κ�μ-μάτια, απ� απλά λαϊκά τραγ�ύδιαέως και συμ�ωνίες �λ�κληρες.M�ν� τα τραγ�ύδια είναι πάνω απ�262! Oρισμένα δε απ� τα π�ιήματατ�υ Kα�ά�η έ��υν μελ�π�ιηθεί �-�ι μ�ν� απ� έναν, αλλά απ� δύ� έ-ως και... δεκαπέντε συνθέτες! Tι α-ντί�αση �μως: � π�λυμελ�π�ιημέ-ν�ς Kα�ά�ης θεωρείται απ� μεγά-

λ� μέρ�ς των συνθετών μας ως �κατε��ήν «ατραγ�ύδητ�ς» π�ιη-τής...

Eρευνα σε �άθ�ς

H εργασία αυτή �ιλ�δ��ησε νακαταγράψει �λα τα έργα π�υ έ-��υν δημι�υργηθεί μέ�ρι σήμερα

απ� Eλληνες συνθέτες σε π�ίησηKα�ά�η. H σ�ετική έρευνα αντιμε-τώπισε μυριάδες πρ��λήματα.Δι�τι δεν περι�ρίστηκε μ�ν� σταέργα π�υ έ��υν εκδ�θεί σε δίσκ�ή παρτιτ�ύρες, αλλά θέλησε νακαταγράψει και αυτά π�υ παραμέ-ν�υν (και περιμέν�υν) σε κάπ�ι�συρτάρι άγνωστα και άπαι�τα. Eν

πάση περιπτώσει, έγιναν ��υτιέςσε συρτάρια και αρ�εία �ώντων καιτεθνεώτων (τ� �ά�ς...) συνθετώνκαι ν�μί��υμε �τι τ� απ�τέλεσμαπ�υ παρ�υσιά��υμε σήμερα εδώέ�ει κατακτήσει ένα καλ� επίπεδ�πληρ�τητας και εγκυρ�τηταςστ�ι�είων, �ωρίς αυτ� να σημαίνει�τι ενδε��μένως δεν δια�εύγ�υνκάπ�ι�ι συνθέτες ή έργα.

Tα στ�ι�εία π�υ απ�κ�μισε η έ-ρευνα καταγρά��νται σε τρεις πί-νακες:

Π�λλαπλές εγγρα�ές� O Πίνακας 1 καταγρά�ει τα

μ�υσικά έργα σε π�ίηση Kα�ά�ηπ�υ έ��υν εκδ�θεί σε δίσκ�. Eίναιδηλαδή αυτά π�υ μπ�ρεί κανείςεύκ�λα, στις περισσ�τερες περι-πτώσεις, να πρ�σεγγίσει, να ακ�ύ-σει, να γνωρίσει.

� O Πίνακας 2 καταγρά�ει αλ�α-�ητικά τ�υς 57 Eλληνες συνθέτεςκαι τα «κα�α�ικά» έργα π�υ έ-��υν δημι�υργήσει απ� τ� 1925μέ�ρι σήμερα. Συν�λικά έ��υνσυνθεθεί περισσ�τερα απ� 280«κ�μμάτια», και συγκεκριμένα:

— Δεκα�κτώ (18) έργα συμ�ωνι-κής υ�ής απ� τα �π�ία δύ� συμ-�ωνίες (συν ένα μέρ�ς συμ�ω-νίας), τρεις καντάτες, τρία μ�υσι-κ�δράματα και ακ�μη: σ�νάτες,συμ�ωνικά π�ιήματα, έργα για σ�-λ� �ργαν� κ.ά.

— Δεκα�κτώ (18) κύκλ�ι τρα-γ�υδιών, π�υ περιλαμ�άν�υν 176τραγ�ύδια.



MANOΣ XATZIΔAKIΣ: Mέρες τ�υ 1903, ένα τραγ�ύδι στ�ν κύκλ� «O μεγάλ�ς Eρωτι-κ�ς» (1972). Για �ρ�ήστρα και �ωνή.Στ� δίσκ� O μεγάλ�ς Eρωτικ�ς, N�τ�ς (Λύρα), 1972. Tραγ�υδά � Δημήτρης Ψα-ριαν�ς. Yπάρ��υν και νε�τερες εκτελέσεις: Στ�ν δίσκ� «Mάν�ς Xατ�ιδάκις–Σπύ-ρ�ς Σακκάς: T� Pεσιτάλ», Σείρι�ς (MBI), 1990 και στ�ν δίσκ� «H Σ�νια Θε�δωρίδ�υσυναντά τ�ν Mάν� Xατ�ιδάκι», Σείρι�ς (Lyrikon), 1997.

NIKHΦOPOΣ PΩTAΣ: Tραγ�ύδια Kα�ά�η (1972). Σε δύ� εκδ��ές: α) μ�ν� για �ωνήκαι �) για �ωνή συν�δεία ή�ων και κρ�των (στ� δίσκ�). Περιλαμ�άνει 14 τραγ�ύ-δια: Tα �ήματα, Tεί�η, Tα άλ�γα τ�υ A�ιλλέως, Che fece...il gran rifiuto, H π�λις, Hσατραπεία, Για νάρθ�υν, Tρώες, Eν μεγάλη ελληνική απ�ικία 200 π.X., Tε�ν�υργ�ςκρατήρων, O Iωάννης Kαντακ�υ�ην�ς υπερισ�ύει, Aπ� την σ��λήν τ�υ περιωνύ-μ�υ �ιλ�σ��υ, Eνας νέ�ς της τέ�νης τ�υ Λ�γ�υ – στ� 24�ν έτ�ς τ�υ, Aπ� υαλί�ρωματιστ�.Στ�ν δίσκ� Tραγ�ύδια Kα�ά�η – Aντι�ωνίες, M�ύσα, 1972. Παί�ει και τραγ�υδά �συνθέτης. (Δεν έ�ει ανατυπωθεί).

ΔHMOΣ MOYTΣHΣ: H π�λις, Aπ�λείπειν � θε�ς Aντώνι�ν και Θάλασσα τ�υ Πρωι�ύστ�ν κύκλ� «Tετραλ�γία», για �ρ�ήστρα, �ωνή και ��ρωδία.Στ� δίσκ� Tετραλ�γία, EMI, 1975. Tραγ�υδ�ύν Aλκηστις Πρωτ�ψάλτη, Xρήστ�ςΛεττ�ν�ς και ��ρωδία.

ΓIANNHΣ ΓΛEZOΣ: Περιμέν�ντας τ�υς �αρ�άρ�υς (1975–1978). Kύκλ�ς 12 τραγ�υ-διών για �ρ�ήστρα και �ωνή, π�υ περιλαμ�άνει: Περιμέν�ντας τ�υς �αρ�άρ�υς,Tεί�η, Tρώες, Tα παράθυρα, Θερμ�πύλες, Kεριά, Δέησις, H π�λις, Φωνές, Oσ�μπ�ρείς, Aπ�λείπειν � θε�ς Aντώνι�ν, Iθάκη. Στ� δίσκ� Περιμέν�ντας τ�υς �αρ�άρ�υς, Λύρα, 1979. Tραγ�υδά � συνθέτης.

Λ. AΔAMOΠOYΛOΣ: Eνα τραγ�ύδι, τ� Eπέστρε�ε. Στ�ν δίσκ� Kέρκυρα ’81–Aγώνες Eλληνικ�ύ Tραγ�υδι�ύ–Tα 30 τραγ�ύδια. Διευ-θύνει � Mάν�ς Xατ�ιδάκις, Mίνως, 1981. Tραγ�υδά � Hλίας Λι�ύγκ�ς.

MIKHΣ ΘEOΔΩPAKHΣ: Eνας στί��ς απ� τ� H π�λις («Δεν έ�ει πλ�ί� διά σε, δεν έ�ει�δ�» ) στ� γ’ μέρ�ς της Συμ�ωνίας αρ. 3, για μέτ�� σ�πράν�, ��ρωδία και �ρ�ή-στρα (1980–81). Στ� δίσκ� τ�υ 3η Συμ�ωνία, Mίνως, 1982.

ΘANOΣ MIKPOYTΣIKOΣ: O γέρ�ς της Aλε'άνδρειας (1982), κύκλ�ς τραγ�υδιών, για�ρ�ήστρα και �ωνή: O Γενάρης τ�υ 1904, Eπέστρε�ε, M�ν�τ�νία, Eπήγα, O Δε-κέμ�ρης τ�υ 1903, Eπιθυμίες, Σύγ�υσις.Στ� δίσκ� O γέρ�ς της Aλε'άνδρειας – I*ν�γρα�ία, CBS (Sony), 1983. Tραγ�υ-δ�ύν: Γιώργ�ς Mεράντ�ας, Kώστας Θωμαΐδης. T� έργ� (πέντε απ� τα ε�τά τραγ�ύδια, γιατί παραλεί�θηκαν τ� Eπήγα και τ� Σύγ-�υσις) η��γρα�ήθηκε εκ νέ�υ με τ�ν Kώστα Θωμαΐδη (τραγ�ύδι και μαντ�λίν�)και τ�ν συνθέτη στ� πιάν� και εκδ�θηκαν στ�ν δίσκ� «Θάν�ς Mικρ�ύτσικ�ς. Π�ί-ηση με μ�υσική. Kωνσταντίν�ς Kα�ά�ης – Xριστ��ρ�ς Λι�ντάκης» EMI– HisMaster’s Voice, Φε�ρ�υάρι�ς 1997.

APΓYPHΣ KOYNAΔHΣ: Πέντε π�ιήματα τ�υ Kωνσταντίν�υ Kα�ά�η (1955–αναθεώ-ρηση 1961). Για πιάν� και �ωνή. (Eκ�μισα εις την τέ�νη, Θυμήσ�υ Σώμα..., Φωνές,Eπέστρε�ε, Mακρυά).M�ν� τα τρία τελευταία, στ� δίσκ� Aργύρη K�υνάδη–Γιώργ�υ K�υρ�υπ�ύ: Tρα-γ�ύδια για �ωνή και πιάν� σε π�ίηση Σε�έρη–Kα�ά�η–Λ�ρκα. Σπύρ�ς Σακκάς,τραγ�ύδι, Γιώργ�ς K�υρ�υπ�ς, πιάν�. Aετ�π�ύλει� Π�λιτιστικ� Kέντρ� Δήμ�υXαλανδρί�υ και EPT, 1988.

ΔHMHTPHΣ MHTPOΠOYΛOΣ: «10 Inventions» (α’ γρα�ή: 14 Inventions Tα ηδ�νικά –1925/26: �΄ γρα�ή: 10 Inventions – 1927): Για πιάν� και �ωνή. Tα μέρη: I. Tέσσεριςκαν�νες (αρ. 1–4) επάνω στα π�ιήματα: Mακρυά, Nα μείνει, Για νάρθ�υν, T� δι-πλαν� τραπέ�ι. II. Δύ� πασακάλιες (αρ. 5–6) επάνω στα π�ιήματα: Mέρες τ�υ 1903,Γκρί�α. III. Πρελ�ύδι� και τετρά�ωνη ��ύγκα (αρ. 7–8), Eν τη �δώ, O ήλι�ς τ�υ α-π�γεύματ�ς. IV. Iσ�κράτημα και Coda (αρ. 9–10), Eτσι π�λύ ατένισα, Eπήγα. Στ�ν δίσκ� Four Song Cycles (Musica Viva, 1992), Λίλα Aδαμάκη, υψί�ων�ς, Γιάν-νης Παπαδ�π�υλ�ς, πιάν�.

AΛE+ANΔPOΣ KAPOZAΣ: Tιμή στ�ν K. Kα�ά�η (1988–89). Kύκλ�ς επτά τραγ�υδιώνγια �ρ�ήστρα και �ωνή. Kεριά, Eπέστρε�ε, Oσ� μπ�ρείς, Hδ�νή, Aπ�λείπειν � θε-�ς Aντώνι�ν, Δέησις, Φωνές.Στ� δίσκ� τ�υ Hommage a K. Kavafis (Tιμή στ�ν K. Kα�ά�η), Sony 1990. Tραγ�υ-δ�ύν η Aλε�άνδρα Γρι��π�ύλ�υ και � συνθέτης.

XPIΣTOΣ NIKOΛOΠOYΛOΣ: Eνα τραγ�ύδι, τ� Γκρί,α.Στ� δίσκ� τ�υ με λαϊκά τραγ�ύδια Aνθη ευλα�είας, Minos–EMI, 1996. Tραγ�υδά ηEλευθερία Aρ�ανιτάκη.

ANTIOXOΣ EYAΓΓEΛATOΣ: Kύκλ�ς τεσσάρων τραγ�υδιών σε π�ίηση K. Kα�ά�η(1965), για �ρ�ήστρα εγ��ρδων και �ωνή. Θερμ�πύλες, Iωνικ�ν, Φωνές, Kεριά.Στ� δίσκ� Eργα Aντί�*�υ Eυαγγελάτ�υ, Φ�ρμιγ�, 1998. Παί�ει η τσέ�ικη Συμ�ωνι-κή Oρ�ήστρα τ�υ Kάρλ��ι Bάρι υπ� τη διεύθυνση τ�υ Bύρωνα Φιδετ�ή και τρα-γ�υδά η Δά�νη Eυαγγελάτ�υ.

XAPHΣ BPONTOΣ: Tέσσερα τραγ�ύδια σε π�ίηση Kα�ά�η για �ωνή και σύν�λ� δω-ματί�υ (1978–79): Eν απ�γνώσει, T� 31 π.X. στην Aλε'άνδρεια, Eύν�ια τ�υ Aλε'άν-δρ�υ Bάλα, Eις τ� επίνει�ν.Στ� δίσκ� τ�υ M�υσική Δωματί�υ, «H Λέσ�η τ�υ Δίσκ�υ» , 1996. H��γρά�ηση συ-ναυλίας π�υ δ�θηκε στις 28.7.95 στ� Atheneaum με τ�υς Nένη Zάππα, �ωνή, Πα-ναγιώτη Δράκ�, �λά�υτ�, Στάθη Kι�σ�γλ�υ, κλαρινέτ�, Claire Demeulenaere, τσέ-λ�, και E�η Aγρα�ιώτη, πιάν�.

Σημείωση: O συνθέτης Γιάννης Σπαν�ς ετ�ιμά�εται, �πως έ�ει δηλώσει, να εκδώσει σε δίσκ� τραγ�ύδιαπ�υ έ�ει γράψει σε π�ίηση K.Π. Kα!ά"η. Eκκρεμεί επίσης η έκδ�ση σε δίσκ� της (!ρα!ευμένης) μ�υ-σικής π�υ έγραψε � Bαγγέλης Παπαθανασί�υ (Vangelis) για την κινηματ�γρα"ική ταινία τ�υ Γιάν-νη Σμαραγδή «Kα!ά"ης» .

Δισκ�γρα�ία Kα�ά�η: Xρ�ν�λ�γικά, �άσει της έκδ�σης τ�υ δίσκ�υ

— Oγδ�ντα έ'ι (86) μεμ�νωμένατραγ�ύδια –για �ωνή, �ωνή και έ-να ή περισσ�τερα �ργανα ή και�ρ�ήστρα, καθώς και για ��ρωδία(τα ��ρωδιακά είναι 19). Συν�λικάδηλαδή καταγρά��νται 262 τρα-γ�ύδια σε π�ίηση Kα�ά�η, κυρίωςλ�γιας μ�ρ�ής τραγ�ύδια �πωςείναι �ανερ�.

Tα π�ιήματα τ�υ Kα�ά�η έ��υνμελ�π�ιηθεί, π�λλές ��ρές τ� κα-θένα και απ� διά��ρ�υς συνθέ-τες.

Παρατηρ�ύμε καταρ�άς �τι απ�τα 154 π�ιήματα τ�υ επίσημ�υ κα-�α�ικ�ύ σώματ�ς έ��υν μελ�π�ι-ηθεί τα 86, δηλαδή σ�εδ�ν τ� 56%τ�υ συν�λ�υ! Eπί πλέ�ν, έ��υνμελ�π�ιηθεί εννέα (9) π�ιήματα α-

π� τα «άλλα»: �κτώ απ� τα Aνέκ-δ�τα και ένα απ� τα Aπ�κηρυγμέ-να.

Σύν�λ� 95 τα μελ�π�ιημένα π�ι-ήματα –αλλά 280 τα «κ�μμάτια» .Πράγμα π�υ σημαίνει �τι π�λλά α-π� αυτά τα π�ιήματα έ��υν μελ�-π�ιηθεί π�λλές ��ρές τ� καθένα.Oπως λ.�. τ� (γκραν–σ�υ�έ!) Aπ -λείπειν θε�ς Aντώνι ν, π�υ �ύτε

λίγ� �ύτε π�λύ έ�ει μελ�π�ιηθεί15 ��ρές! T� ίδι� και �ι Φωνές–άλλ� τώρα αν μ�υσικά δεν �αίνε-ται να είναι και τ�σ� «ιδανικές»πάντα... Aλλά αυτά λίγ� πι� κάτω.

Στα π�ιήματα π�υ �αίρ�υν μεγά-λης δημ��ιλίας μετα�ύ των συν-θετών μας συγκαταλέγ�νται επί-σης τα: Iθάκη με 12 μελ�π�ιήσειςμέ�ρι σήμερα, Για νάρθ�υν και Kε-



(Λ�γω �ώρ�υ δεν ανα�έρ�νται εδώ αναλυτικά �λα τα π�ιήματα επάνω στα �π�ίαστηρί��νται τα διά��ρα έργα.)

AΓOYPIΔHΣ KΩNΣTANTINOΣ (1962–): α) Δύ� τραγ�ύδια σε π�ίηση Kα�ά�η για �ω-νή και �ι�λα (1991). �) Kαλ�ς και κακ�ς καιρ�ς, για υψί�ων� και μικρ� σύν�λ� �ρ-γάνων (1992–93).

AΔAMHΣ MIXAΛHΣ (1929–): Φωνές, για μικτή ��ρωδία (1959).AΔAMOΠOYΛOΣ Λ. (;–): T� τραγ�ύδι Eπέστρε�ε (1981). *AΛE+OΠOYΛOΣ XPIΣTOΣ (1919–1985): E�ει συνθέσει τραγ�ύδια σε π�ίηση Kα�ά�η,

ανε�ακρί�ωτ� �μως π�σα και π�ια.ANTΩNIOY ΘOΔΩPOΣ (1935–) α) Θάλασσα τ�υ Πρωι�ύ I, για μικτή ��ρωδία (1983). �)

Θάλασσα τ�υ Πρωι�ύ II, για μικτή ��ρωδία (1983). γ) Eντεκα α�ηγήσεις, σε π�ίησηKα�ά�η, για μεσαία �ωνή και �ρ�ήστρα δωματί�υ (1984). T� ίδι� και σε εκδ��ή γιαμεσαία �ωνή και πιάν�.

AΠOΣTOΛOΠOYΛOΣ ΠANAΓIΩTHΣ (1967–): Iθάκη, για μεσ��ων�, τεν�ρ� και �ρ�ή-στρα (1983).

APBANITAKHΣ TIMOΘEOΣ (1947–): α) Aνα�ητώντας την Iθάκη I, συμ�ωνική εικ�να(1980–84). �) Συμ�ωνία αρ. 1 («Aνα�ητώντας την Iθάκη II», 1980–84). γ) Aνα�ητώ-ντας την Iθάκη III, σ�νάτα αρ. 1 για �ι�λί και πιάν� (1985).

APΓYPOY ANΔPEAΣ (1957–): α) Oι ψυ�ές των γερ�ντων, για μικτή ��ρωδία (1990). �)Δέησις, για μεσ��ων� και πιάν� (1991).

APYBAΣ ΔIΩN ATTIKOΣ (1928–): α) Δύ� τραγ�ύδια σε π�ίηση Kα�ά�η, για �αρύτ�ν�και πιάν� (Στ�ν ίδι� �ώρ�, Δέησις –αυτ� υπάρ�ει και σε εκδ��ή για �αρύτ�ν� καιεκκλησιαστικ� �ργαν�– 1964). �) Π�λυέλαι�ς, για τεν�ρ� και πιάν� (1964). γ) Oυκέγνως, για �αρύτ�ν� και εκκλησιαστικ� �ργαν� (1971). δ) Tα ερωτικά. Δεκαεννέατραγ�ύδια για �αρύτ�ν� και πιάν� (1961–1975). ε) Iθάκη, για �αρύτ�ν� και πιάν�(1979).

APXONTIΔHΣ MIXAΛHΣ (1942–): Δύ� τραγ�ύδια: Φωνές, Π�λύ σπανίως.BAΣIΛEIAΔHΣ ΣΩTOΣ (1905–1990): H�ητικές μεταπτώσεις, σε π�ίηση I. Γρυπάρη και

K. Kα�ά�η, για μέτ�� σ�πράν�, �ρ�ήστρα εγ��ρδων και πιάν� (1987).BPONTOΣ XAPHΣ (1951–): α) Περιμέν�ντας τ�υς �αρ�άρ�υς, για μέτ�� σ�πράν�, �α-

ρύτ�ν�, δύ� παιδικές �ωνές, �ρ�ήστρα δωματί�υ, πρ��λές, μαγνητ�ταινία καισκηνική δράση (1976). �) Δύ� τραγ�ύδια για μέτ�� σ�πράν� και τ�ύμπα ή �ι�λ�-ντσέλ� (1976). γ) Tραγ�ύδι για υψί�ων� και τέσσερα �ργανα (Aπ�λείπειν � θε�ςAντώνι�ν 1978–79, δεύτερη γρα�ή 1995). δ) Tέσσερα τραγ�ύδια για �ωνή και σύ-ν�λ� δωματί�υ * (1978–79).

ΓEΩPΓOYΣHΣ NIKOΣ (1955–1992): Eνα τραγ�ύδι, Tα παράθυρα.ΓΛEZOΣ ΓIANNHΣ (;–): Περιμέν�ντας τ�υς �αρ�άρ�υς (1975–1978). Kύκλ�ς 12 τρα-

γ�υδιών για �ρ�ήστρα και �ωνή. *ΔHMAΣ ΣΠYPOΣ (1915–1986): Iθάκη, για απαγγελία, τραγ�ύδι και �ρ�ήστρα δωματί-

�υ (1983).ΔIAMANTHΣ ΓIΩPΓOΣ (1942–): Δύ� μ�υσικά π�ιήματα για πιάν� (1982), εμπνευσμέ-

να, αντιστ�ί�ως, απ� τ� Iθάκη και τ� Oσ� μπ�ρείς.EYAΓΓEΛATOΣ ANTIOXOΣ (1903–1981): Kύκλ�ς τραγ�υδιών Kα�ά�η, για �ωνή και

�ρ�ήστρα εγ��ρδων (1964). *ZΩPAΣ ΛEΩNIΔAΣ (1905–1987): α) Δύ� τραγ�ύδια για �ωνή και πιάν� (1954). �) Δύ�

τραγ�ύδια για �ωνή και πιάν� (1956). γ) Πρ�ανάκρ�υσμα, για �ωνή και πιάν� (Eτσιπ�λύ ατένισα –1957). δ) Δεκατέσσερα τραγ�ύδια σε π�ίηση K. Kα�ά�η(1954–1960).

ZΩTOΣ IΩN (1944–): α) Πέντε τά��ι, για τεν�ρ� και πιάν� (I. Iασή II. Λυσί�υ Γραμμα-τικ�ύ III. Iγνατί�υ IV. Λάνη V. Eυρίων�ς. 1982–83). �) Π�ιητής μ�ν�λ�γών, σε π�ιη-τικά και πε�ά κείμενα τ�υ K. Kα�ά�η, λυρικ�δραματική σκηνή για α�ηγητή–τεν�-ρ�, �λά�υτ� και πιάν�. γ) H�ητικές γκρα��ύρες κατά Kα�ά�η (Gravures sonores d’apres Cavafy) για πιάν� (1983).

ΘEOΔΩPAKHΣ MIKHΣ (1925–): Συμ�ωνία αρ. 3 για μέτ�� σ�πράν�, ��ρωδία και �ρ-�ήστρα (1980–81). Στ� γ΄ μέρ�ς τ�υ έργ�υ � στί��ς «Δεν έ�ει πλ�ί� διά σε, δεν έ-�ει �δ�» απ� τ� H π�λις. *

IΩANNIΔHΣ ΓIANNHΣ (1930–): Δεκατρία τραγ�ύδια σε π�ίηση K. Kα�ά�η(1977–1996).

KAZIANHΣ ΣΠYPOΣ (1956–): Πρωτ�γ�νη καντάτα, σε π�ίηση Kα�ά�η, για �ωνή και ε-ν�ργαν� σύν�λ� (1984).

KAΛOΓPIΔOY MAPIA (1922–): Δεκα��τώ τραγ�ύδια.KANAΣ MΠAMΠHΣ (1952–): Iωνικ�ν απ� τα E�ι Tραγ�ύδια για μικτή ��ρωδία, έργ� 23

(1994). KAPOZAΣ AΛE+ANΔPOΣ (;–): Tιμή στ�ν K. Kα�ά�η (1988–89). Kύκλ�ς επτά τραγ�υ-

διών για �ρ�ήστρα και �ωνή. *KOBBANTZHΣ ΦIΛIΠΠOΣ (1947–): α) Tα παράθυρα, για πιάν� (1973). �) Συμ�ωνία αρ.

1, για μεγάλη �ρ�ήστρα, �ασισμένη στ� Oσ� Mπ�ρείς (1975). γ) Tρία τραγ�ύδια για��ρωδία α καπέλα, σε π�ίηση Kα�ά�η (1983). δ) Aπ�λείπειν � θε�ς Aντώνι�ν, για

μέτ�� σ�πράν� και μικρ� σύν�λ� �ργάνων (1992).KOPEΛHΣ ΠETPOΣ (1955–): Tρία τραγ�ύδια για υψί�ων� και μικρ� σύν�λ� �ργάνων

(1993). KOYNAΔHΣ APΓYPHΣ (1924–): Πέντε π�ιήματα τ�υ K. Kα�ά�η για �ωνή και πιάν�

1956–61. *KΩNΣTANTINIΔHΣ KΩN/NOΣ (NTINOΣ) (1929–): α) Συλλ�γισμ�ί Γ΄ (Reflections II) σε

π�ίηση Kα�ά�η (Kεριά), για υψί�ων�, �λά�υτ�, κλαρινέτ� και πιάν� (1984). �) Συλ-λ�γισμ�ί Δ΄ (Reflections IV) σε π�ίηση Kα�ά�η (Kεριά), για υψί�ων�, �λά�υτ�, άρ-πα και πιάν� (1986).

ΛAΛAOYNH ΛIΛA (1918–1996): E�ει μελ�π�ιήσει Kα�ά�η, αλλά δεν έ�ει ε�ακρι�ωθείπ�σα π�ιήματα και π�ια.

MHNAΣ ΓIΩPΓOΣ (1954–): Hδ�νικ�ς κύκλ�ς, σε π�ίηση Kα�ά�η, για επτά εκτελεστές(�ωνή ανδρική, γυναικεία, ηθ�π�ι�ύ και �ργανα: Kλαρινέτ�, μαντ�λίν�, μπαγλα-μάς, �ι�λ�ντσέλ� και πιάν� ��ρτε –1993). Yπάρ�ει και σε γρα�ή για �ωνή, κιθάρακαι πιάν�, ελα�ρά δια��ρετικ� �σ�ν α��ρά τα κ�μμάτια π�υ περιλαμ�άνει.

MHTPOΠOYΛOΣ ΔHMHTPHΣ (1896–1960): «10 Inventions» (α΄ γρα�ή 14 Inventions Tαηδ�νικά –1925/26, �΄ γρα�ή 10 Inventions –1927): Για πιάν� και �ωνή. *

MIKPOYTΣIKOΣ ΘANOΣ (1947–): α) Aπ��αιρετισμ�ς και Aντιθέσεις, σε π�ίηση Kα�ά-�η, Σε�έρη, Mπρε�τ και Pίτσ�υ, για υψί�ων�, �αρύτ�ν�, α�ηγητή και μικρ� σύν�-λ� �ργάνων (1975). �) O γέρ�ς της Aλε�άνδρειας (1982). Kύκλ�ς τραγ�υδιών για�ρ�ήστρα και �ωνή. *

MOYTΣHΣ ΔHMOΣ (;–): Στ�ν κύκλ� »Tετραλ�γία», για �ρ�ήστρα, �ωνή και ��ρωδία(1974), τρία τραγ�ύδια.

MOYTΣOΠOYΛOΣ EYAΓΓEΛOΣ (1930–): α) Aπ�λείπειν � θε�ς Aντώνι�ν, για τεν�ρ�και πιάν� (1964). �) Για νάρθ�υν, για τετρά�ωνη μικτή ��ρωδία (1966).

MΠAΛTAΣ AΛKHΣ (1948–): Πέντε τραγ�ύδια για ��ρωδία α καπέλα (1982). MΠENAKHΣ IΩΣHΦ (1924–): Tραγ�ύδια για �ωνή και πιάν� (1966–1976). –MΩPAΪTHΣ

ΘANAΣHΣ (;–): Δεκαπέντε τραγ�ύδια σε π�ίηση K. Kα�ά�η (1993).NIKHTAΣ KΩΣTAΣ (1940–): Tρία τραγ�ύδια για τετρά�ωνη μικτή ��ρωδία (1977).NIKOΛAOY ΔHMHTPHΣ (1946–): Iθάκη, για υψί�ων� και πιάν�, έργ� 25 (1975–76).NIKOΛOΠOYΛOΣ XPHΣTOΣ (1948–): Γκρί�α, 1996. *ΠAΠAΔHMHTPIOY BAΣIΛHΣ–APKAΔINOΣ (1905–1975): α) Φωνές, για �ωνή και πιάν�

(1936–1945). �) Δέησις, για �ωνή και πιάν� (1936–61).ΠAΠAΘANAΣIOY BAΓΓEΛHΣ–VANGELIS (;–): Oρ�ηστρική μ�υσική για την κινηματ�-

γρα�ική ταινία τ�υ Γ. Σμαραγδή «Kα�ά�ης». ΠAΠAΪΩANNOY A. ΓIANNHΣ (1910–1989): α) Kεριά, έργ� 119, για �ωνή και πιάν�

(1953). �) H κηδεία τ�υ Σαρπηδ�ν�ς, έργ� 162, καντάτα για μέτ�� σ�πράν�, α�η-γητή, ��ρωδία και �ρ�ήστρα δωματί�υ (1966). γ) Tρία τραγ�ύδια για μέτ�� σ�πρά-ν� και σύν�λ� �ργάνων (1966). δ) Tα �ήματα, έργ� 164, για ��ρωδία και σύν�λ� �ρ-γάνων (1967). ε) Iωνικ�ν, έργ� 163 (1967). στ) Tρία τραγ�ύδια για μέτ�� σ�πράν�και πιάν� (1974).

ΠONHPIΔHΣ ΓEΩPΓIOΣ (1877–1982): Tρία τραγ�ύδια για �ωνή και πιάν� (1934). POYΣΣAKHΣ NIKOΛAΣ (1934–1994): Aπ�λείπειν � θε�ς Aντώνι�ν (The God

Abandons Antony), σε κείμενα Πλ�υτάρ��υ και K. Kα�ά�η. Kαντάτα για α�ηγητή,σ�λίστ και μικρή �ρ�ήστρα (1987).

PΩTAΣ NIKHΦOPOΣ (1929–): Tραγ�ύδια Kα�ά�η (1972). Σε δύ� εκδ��ές: α) μ�ν� για�ωνή και �) για �ωνή συν�δεία ή�ων και κρ�των. Περιλαμ�άνει 14 τραγ�ύδια. *

ΣIEMΠHΣ KΩNΣTANTINOΣ (1961–): α) Eπιθυμίες, για �ωνή, πιάν� και πρ�αιρετικάτρ�μπέτα με σ�υρντίνα (1984). �) Iωνικ�ν, για μικτή ��ρωδία (1990).

ΣIΣIΛIANOΣ ΓIΩPΓOΣ (1920–): E�ι �ανταστικά κ�μμάτια για μεγάλη �ρ�ήστρα, έργ�54, εμπνευσμέν� απ� έ�ι π�ιήματα τ�υ K. Kα�ά�η (1992–93).

ΣΠANOΣ ΓIANNHΣ (;–): E�ει μελ�π�ιήσει περισσ�τερα απ� 18 π�ιήματα τ�υ Kα�ά�η. ΣΦAKIANAKH MAPIEΛΛH (1945–): Aπ�λείπειν � θε�ς Aντώνι�ν, για �ωνή και πιάν�

(1984).ΣΦETΣAΣ KYPIAKOΣ (1945–): α) Aπ�λείπειν � θε�ς Aντώνι�ν, για μεσ��ων� και μι-

κτή ��ρωδία δί�ως συν�δεία (1979). �) H π�λις, για μεσ��ων�, μικτή ��ρωδία, �ρ-�ήστρα εγ��ρδων, επτά �άλκινα �ργανα και κρ�υστά (1984).

TEΓEPMENTZIΔHΣ XPIΣTOΦOPOΣ (1936–): Tέσσερα τραγ�ύδια για �αθύ�ων� καιπιάν� (1993).

TEPZAKHΣ ΔHMHTPHΣ (1938–): Φωνές (αγνώστων λ�ιπών στ�ι�είων).TPAYΛOΣ MIXAΛHΣ (1950–): Tρία ��ρωδιακά σε π�ίηση Kα�ά�η (1988).XAΛIAΣAΣ IAKΩBOΣ (1920–): M�ν�τ�νία, στ�ν κύκλ� E�ι τραγ�ύδια σε π�ίηση Mα-

λακάση, Kα�ά�η, Παλαμά και Bάρναλη, για μεσ��ων� και πιάν� (1956).XATZIΔAKIΣ MANOΣ (1925–1994): Mέρες τ�υ 1903 στ�ν κύκλ� τραγ�υδιών O μεγά-

λ�ς ερωτικ�ς (1972). *

Mε τ� σημεί� * επισημαίν�νται τα έργα π�υ έ��υν εκδ�θεί σε δίσκ�. Aναλυτικά, δες Πίνακα 1 – Δισκ�-γρα"ία Kα!ά"η.

Oι Eλληνες συνθέτες π�υ μελ�π�ίησαν Kα�ά�η και τα έργα τ�υς

ριά με 10, Eπέστρε�ε με 9, Δέησις,Θάλασσα τ�υ Πρωι�ύ, Oσ� Mπ�-ρείς και Tα παράθυρα με 8, Eπιθυ-μίες, Eτσι π�λύ ατένισα και H π�-λις απ� 7 ��ρές τ� καθένα, και α-κ�λ�υθ�ύν τα άλλα.

Tραγ�υδιέται ή ��ι;

Mια άλλη γενική παρατήρηση α-��ρά τ� μεγάλ� αριθμ� συνθετώνπ�υ καταπιάστηκαν με την π�ίησητ�υ Kα�ά�η. Δεν θα τ� περίμενεκανείς. T� να μελ�π�ι�ύνται π�ιη-τές �πως � Παλαμάς, � Pίτσ�ς ή �Eλύτης είναι κάτι π�υ τ� καταλα-�αίνει κανείς, «νιώθεται» . O Kα-

�ά�ης �μως; Σ�υ κάνει εντύπωσηη τ�λμη –η απ�κ�τιά μάλλ�ν– �ρι-σμένων συνθετών να ρι�τ�ύνστην περιπέτεια της μελ�π�ίησηςακ�μη και π�ιημάτων ιδιαιτέρως«δυσ�ερών»· να πρ�σπαθ�ύν νακάν�υν τραγ�ύδι με «ατραγ�ύδη-τ�υς» –για π�λλ�ύς λ�γ�υς, καικατά τη γνώμη π�λλών– στί��υς.

Σ�ετικά με τη μελ�π�ίηση τ�υKα�ά�η διαπιστώνεται έντ�νη δι-��γνωμία μετα�ύ των συνθετών.«Mελ�π�ιείται» �ι μεν, «αδύνα-τ�ν, δεν γίνεται» �ι δε. Eίναι �α-ρακτηριστικ� �τι μετα�ύ των συν-θετών π�υ μελ�π�ίησαν Kα�ά�ηπεριλαμ�άν�νται αρκετ�ί πρώτης

γραμμής δημι�υργ�ί, αλλά καιπ�λλ�ί ε�ίσ�υ σημαντικ�ί απ�υ-σιά��υν απ� τη σ�ετική λίστα (Kα-

λ�μ�ίρης, Σκαλκώτας, Xρήστ�υ

αλλά και +αρ*άκ�ς, Mαρκ�π�υ-

λ�ς, Λ�ΐ,�ς κ.ά.) ή εμ�ανί��νται �-ριακά, �πως λ.�. � Mάν�ς Xατ,ιδά-

κις –με ένα μ�ν� τραγ�ύδι τ�υ σεπ�ίηση Kα�ά�η– και � Mίκης Θε�-

δωράκης –με ένα μ�ν�... στί�� κα-�α�ικ�, σε τ�ση θάλασσα μ�υσι-κής π�υ έ�ει γράψει.

Aπ�ψεις συνθετών

E�ει πει σ�ετικά με τ� θέμα αυ-τ� � Mίκης Θε�δωράκης: «Oταν

δια�ά�ω ένα π�ίημα, άλλ�τε “α-κ�ύω” και άλλ�τε δεν «ακ�ύω» τημ�υσική τ�υ. Λατρεύω τ�ν Kα�ά-�η, αλλά π�τέ δεν έ�τασε στ’ αυ-τιά μ�υ � παραμικρ�ς μελωδικ�ςή��ς μέσα απ� τη συναισθηματική–ψυ�ική –ν�ητική αναταρα�ή π�υμ�υ πρ�καλεί τ� διά�ασμά τ�υ».(«Oι δρ�μ�ι τ�υ Aρ�άγγελ�υ», Kέ-δρ�ς 1986, τ�μ�ς A΄, σελ. 135).

H άπ�ψη αυτή είναι γνώμη καιπ�λλών άλλων μ�υσ�υργών. T�ναγαπ�ύν, τ�ν θαυμά��υν, αλλάτ�ν �ρίσκ�υν «ατραγ�ύδητ�» τ�νKα�ά�η ή �τι «δεν πρ�σ�έρεταιγια μελ�π�ίηση». Πρ�σ�ατα α-


κ�ύσαμε και τ�ν Nέστ�ρα τωνμ�υσ�υργών μας, τ�ν Mενέλα�Παλάντι�, αλλά και τ�ν Nίκ� Mα-μαγκάκη να μας εκ�ρά��υν την ά-π�ψη αυτή.

Eδώ τίθεται �έ�αια τ� μεγάλ��ήτημα τι ενν�εί κανείς λέγ�ντας«τραγ�υδιέται» ή «δεν τραγ�υ-διέται» ένας π�ιητής. Γιατί, κα-ταρ�άς, υπάρ�ει η μ�υσική π�υκατε�αίνει ως τραγ�ύδι στα �είλη,υπάρ�ει και η μ�υσική π�υ δεν ε-πιδιώκει αυτ�. Yστερα, � κα�α�ι-κ�ς στί��ς μπ�ρεί να μην είναι α-π� εκείν�υς π�υ διευκ�λύν�υντ�ν τραγ�υδ�π�ι� ή π�υ πρ�σαρ-μ��νται άνετα στη γνωστή ��ρ-μα τ�υ εν γένει λαϊκ�ύ τραγ�υδι-�ύ (εναλλαγή κ�υπλέ–ρε�ρέν),αλλά αυτ� δεν σημαίνει πως απ�-κλείεται και να τραγ�υδηθεί.Yπάρ��υν πάνω σ’ αυτ� τα επι-τεύγματα τ�υ Xατ,ιδάκι (με τ� ένακαι μ�ναδικ�, έστω, τραγ�ύδι τ�υ)και τ�υ Θάν�υ Mικρ�ύτσικ�υ μετ�ν κύκλ� τραγ�υδιών «O Γέρ�ςτης Aλε�άνδρειας».

Kατ’ �υσίαν μελωδικ�ς

Π�λύ ενδια�έρ�υσες παρατη-ρήσεις επί τ�υ θέματ�ς έ�ει δια-τυπώσει ένας εκλεκτ�ς συνθέτηςτης νε�τερης γενιάς –και Aιγυ-πτιώτης στην καταγωγή– � Δημή-τρης Παπαδημητρί�υ, σε μια αδη-μ�σίευτη διάλε�ή τ�υ (στ�ν Σύν-δεσμ� Aιγυπτιωτών) για τ�ν Kα�ά-�η και τα πρ��λήματα της μελ�-π�ίησής τ�υ. Aνα�έρ�υμε �ρι-σμένες καίριες επισημάνσεις τ�υ:

«H μελ�π�ίηση εν�ς π�ιητή σαντ� Kα�ά�η καθιστά τ� �ύτως ή άλ-λως δύσκ�λ� εγ�είρημα της μελ�-

π�ίησης εν�ς π�ιήματ�ς ακ�μαδυσκ�λ�τερ�. Γιατί � Kα�ά�ηςκρύ�ει μέσα στ� ρυθμ� τ�υ λ�γ�υτ�ν υπαινιγμ� μιας μ�υσικής πλη-ρέστατης και αυτάρκ�υς. (...) Λιτ�-τερ�ς απ� τ�υς περισσ�τερ�υςπ�ιητές σε γλωσσικά ή ρυθμ�λ�-γικά ψιμύθια, �ρθώνει εν τ�ύτ�ιςένα �ω��, ά�ατ�, πλην �μως γιγά-ντι� μ�υσικ� κ�σμ� στη �αντασίατ�υ ακρ�ατή. (...). Oταν λ�ιπ�ν μιαμ�υσική έ�ει ήδη υπάρ'ει δια τ�υπ�ιήματ�ς, η επιστρ��ή στ�ν κ�-σμ� των συμ��λων, δηλαδή των ή-�ων, είναι μια κατ’ αρ�ήν υπ�τί-μησή της. Kαι αυτ� γιατί ακ�ύμεμε την εσωτερική ακ�ή τις “ε'αί-σιες μ�υσικές τ�υ μυστικ�ύ θιά-σ�υ”, αλλά αν κάπ�ι�ς απ��ασί-σει π�ι� συγκεκριμέν� κ�μμάτιπαί�ει � θίασ�ς, τ�τε �σ� ε'αίσι�κι αν είναι αυτ�, είναι ένα κ�μμά-τι π�υ περι�ρί�ει �λα τα πιθανάάλλα και πάντως �ά�ει ένα �ρι�» .

Aυτή είναι κατά τ�ν Παπαδημη-τρί�υ μια �ασική δυσκ�λία για τημελ�π�ίηση τ�υ Kα�ά�η, επειδήακρι�ώς αυτ�ς � π�ιητής είναι«κατ’ �υσίαν μελωδικ�τερ�ς».

Eργα λ�γιας μ�ρ�ής

O Δ. Παπαδημητρί�υ, α��ύ επι-σημαίνει με ��υδέρκεια και άλλες,«τε�νικής» �ύσεως, δυσκ�λίεςγια τη μελ�π�ίηση τ�υ κα�α�ικ�ύστί��υ, παρατηρεί �τι αυτές α��-ρ�ύν �έ�αια τ� «τρέ��ν τραγ�ύ-δι» . Γιατί τ� λ�γι� τραγ�ύδι δενεμπ�δί�εται απ� τέτ�ια, «τε�νι-κής» �ύσεως, πρ��λήματα τ�υστί��υ –παρατήρηση την �π�ίαέρ�εται να επι�ε�αιώσει η έρευνααυτή.

O Kα�ά�ης, πράγματι, ερεθί�ειπερισσ�τερ� τ�υς συνθέτες τηςλ�γιας μ�υσικής, με τις ανετ�τε-

ρες ��ρμες της, τις πι� ελεύθε-ρες. (Kαι μάλιστα ��ι τ�σ� τ�υςσυνθέτες της παλιάς «εθνικήςσ��λής», αλλά τ�υς νεώτερ�υς).Aυτ� απ�δεικνύεται απ� τ�ν Πίνα-κα 2 (συνθετών και έργων), αλλάκαι απ� τ�ν Πίνακα 1 (Δισκ�γρα-�ία Kα�ά�η). Γιατί, μπ�ρεί τα δι-σκ�γρα�ημένα έργα να είναι μι-κρ� μ�ν� π�σ�στ� αυτών π�υ έ-��υν γρα�εί σε π�ίηση Kα�ά�η,είναι �μως, κατά περίεργ� τρ�π�,π�λύ αντιπρ�σωπευτικά τ�υ συ-ν�λ�υ: Eλά�ιστα τραγ�ύδια λαϊ-κ�ύ �αρακτήρα και περισσ�τεραέργα λ�γιας (έως και «πρωτ�π�-ριακής» ) μ�ρ�ής. Xαρακτηριστι-κ� είναι �τι τ� πρώτ� μ�υσικ� έρ-γ� π�υ γρά�τηκε επάνω στ�ν Kα-�ά�η, �ι 10 Inventions τ�υ Δημή-τρη Mητρ�π�υλ�υ, ήταν έργ� μ�-ντέρνας τε�ν�τρ�πίας. (Θα εί�εμεγάλ� ενδια�έρ�ν να μαθαίναμεαν � Kα�ά�ης εί�ε πληρ��ρηθείτη μελ�π�ίηση π�ιημάτων τ�υ α-π� τ� νεαρ� τ�τε συνθέτη καιπ�ια ήταν η αντίδρασή τ�υ. Πρ�-σωπικά, δεν γνωρί��υμε να υπάρ-�ει κάπ�ια σ�ετική πληρ��ρία).

Aν ρωτάτε γιατην π�ι�τητα...

Tα δισκ�γρα�ημένα έργα είναιάραγε αντιπρ�σωπευτικά και τηςπ�ι�τητας της μ�υσικής π�υ έ�εισυν�λικά γρα�τεί επάνω στ�ν Kα-�ά�η; Aυτ� δεν μπ�ρ�ύμε να τ��έρ�υμε, α��ύ τα περισσ�τεραέργα είναι άπαι�τα και ανέκδ�τα.Πάντως, αν συμ�αίνει τα δισκ�-γρα�ημένα να είναι αντιπρ�σω-πευτικά τ�υ συν�λ�υ, τ�τε μα�ί μεμερικά ενδια�έρ�ντα πράγματαθα υπάρ��υν και πάμπ�λλα ��ε-ρής ανίας κατασκευάσματα. Mε-γάλη γαρ η επιθυμία π�λλών συν-θετών να μελ�π�ιήσ�υν Kα�ά�η,αλλά συ�νά τ� απ�τέλεσμα δεν�αίνεται να τ�υς δικαιώνει. Oπως�μως παρατηρεί � Δημήτρης Πα-παδημητρί�υ, «η α'επέραστη επι-θυμία μελ�π�ίησης τ�υ Kα�ά�η,ίσως λύσει μαγικά κάπ�ια μέρα τα�π�ια πρ��λήματα. Γιατί τ� ταλέ-ντ� είναι τελικά αυτ� π�υ λύνειτ�υς Γ�ρδι�υς δεσμ�ύς και στηρί-�ει τ� αυγ� τ�υ K�λ�μ��υ».


H εργασία αυτή παρ υσιάστηκε για πρώτη � ρά στ 6� Διεθνές Συμπ�σι� Kα�ά-�η, π υ δι ργάνωσαν (11–14 N εμ�ρί υ 1996) στ Kάιρ και την Aλε�άνδρεια τ Iδρυμα Eλληνικ ύ Π λιτισμ ύ και η Διεθνής Eπιτρ πή Kα�ά�η, με υπεύθυν τ νM ρ�ωτικ� Aκ�λ υθ της ελληνικής πρεσ�είας στην Aίγυπτ Kωστή M�σκώ�.Eδώ παρ υσιά!εται με την πρ σθήκη ρισμένων στ ι#είων π υ πρ έκυψαν εν τωμετα�ύ.

Mια πρώτη πρ σπάθεια επί τ υ θέματ ς «O Kα!ά"ης στην ελληνική μ�υσική» πα-ρ υσίασε τ 1993 στ 3 Διεθνές Συμπ�σι Kα�ά�η η κ. Φαίδρα Kωνσταντινί-δ�υ, την π ία ευ#αριστ ύμε και απ� εδώ για τα στ ι#εία π υ έθεσε υπ�ψη μας.

Θερμ�τατα ευ#αριστ ύμε για τη συμ� λή τ υς στην έρευνα αυτή τ υς μ υσικ λ�-γ υς Aπ�στ�λ� Kώστι�, Γιώργ� Λεωτσάκ� και Aλέκα Συμεωνίδ�υ, τ �ιλ�λ γ και κα�α�ιστή Δημήτρη Δασκαλ�π�υλ�, τ μαέστρ Bύρωνα Φιδετ#ή, τ υς έ-μπειρ υς της δισκ γρα�ίας Γιώργ� Mακράκη και Γιώργ� Tσάμπρα, τ συνθέτηΔημήτρη Παπαδημητρί�υ και τ σκην θέτη Γιάννη Σμαραγδή.

H εργασία αυτή είναι α�ιερωμένη στη μνήμη τ υ καθηγητή Γ.Π. Σα��ίδη. Θυμ�μα-στε πάντα π�σ γεμάτ ι, σ#εδ�ν ευτυ#είς, �εύγαμε απ� τις παραδ�σεις τ υ στ Aριστ τέλει , �π υ εί#αμε την τύ#η ως � ιτητές να τ ν ακ ύμε να μας μιλάει γιατ ν Kα�ά�η και τ υς άλλ υς μας π ιητές.



H κινηματ�γρα�ική πρ�σέγγισηH ελευθερία της επιθυμίας και η ταινία «Kα�ά�ης»

T�υ Γιάννη Σμαραγδή

Σκην�θέτη

ENA XAPAMA τ�υ 1983 �εκίνησαν -λα, πως λα τα πράγματα π�υ μαςσημαδεύ�υν έρ��νται ανέλπιδα, έτσικαι η ιδέα να γίνει � Kα�ά�ης ταινία«ήρθε» εντελώς απρ �πτα, πριν απ τ� �ημέρωμα μιας συνηθισμένης μέ-ρας, κι ταν η λάμψη σ�ηματίστηκεσε «σώμα» τ� ακ�λ�υθήσαμε πρ�σε-κτικά.

Oταν γυρί!αμε την ταινία αισθαν -μασταν την παρ�υσία τ�υ π�ιητή καιτ�υ κ σμ�υ τ�υ, εσαεί παρ ντες, μ’ένα τρ π� συ�νά μετα�υσικ (αυτ�ίπ�υ τα έ!ησαν καταλα�αίν�υν). Kά-π�τε, στα μέσα τ�υ 1996, η ταινία τε-λείωσε. Eκτ�τε η ταινία τα�ίδεψε,τα�ίδεψε π�λύ. Eκ των υστέρων πρ�-σπάθησα να τα�ιν�μήσω την «πρα-μάτεια». Πρ�ϊ ν αυτής της περισυλ-λ�γής είναι �ι παρακάτω σκέψεις.

O Kα�ά�ης – πως λ�ι �ι μεγάλ�ιδημι�υργ�ί– δεν περιγρά�ει στηνπ�ίησή τ�υ έναν κ σμ� τ�υ παρελ-θ ντ�ς, αλλά έναν κ σμ� τ�υ μέλλ�-ντ�ς.

Oλα εκείνα π�υ κατακτήθηκαν απ τ�υς Eλληνες στ� παρελθ ν, απ�κα-θαρισμένα απ σκ�υριές ή αλλ -τριες παρεμ��λές, γίν�νται πρ τασηγια τ� μέλλ�ν. Aυτή την ευθύνη έ-��υμε επωμισθεί εμείς �ι Nε�έλλη-νες, �ι μ ν� απέναντι στ�υς πρ�γ -ν�υς μας αλλά απέναντι στην αν-θρωπ τητα, α��ύ �ανερά πλέ�ν �-δηγείται μέσω τ�υ καταναλωτισμ�ύκαι της καλά κρυμμένης ανελευθε-ρίας πρ�ς την πλήρη καθυπ τα�ητ�υ ανθρώπ�υ.

T� μεγάλ� μήνυμα τ�υ Kα�ά�η εί-ναι – πως κατατίθεται στην ταινία–να �ανα�ρεί � Eλληνισμ ς τ�ν κε-ντρικ τ�υ ρ λ� στην παγκ σμια κ�ι-ν τητα και να επανα�έρει σα εμείςδιατηρ�ύμε στ� κύτταρ μας ως κα-τακτημένη μνήμη, πριν τ� �ριστιανι-σμ . Γιατί η έλευση τ�υ �ριστιανι-σμ�ύ γέμισε τ�ν ελληνικ κ σμ� μεεν��ές, καταστρέ��ντας ένα �λ -κληρ� σύστημα α�ιών π�υ η μεγίστηαρετή τ�υ είναι η τ λμη και η ελευ-θερία της επιθυμίας.

Aυτή η ελευθερία έδωσε ώθηση ναδημι�υργηθεί � Mέγας Eλληνικ ςΠ�λιτισμ ς, επιτρέπ�ντας στ� ΣΩMAνα υπάρ�ει ακέραι�, κρατώντας ε-λεύθερη την �ρατή ΨYXH (� διπλ ς– ενιαί�ς κ σμ�ς τ�υ Πλάτωνα). Mε-τά �ε�αίως, � �ριστιανισμ ς ε�εδίω-�ε την επιθυμία για τ� σώμα ως τημέγιστη αμαρτία. Aυτή η απ�κ�πή �-δήγησε τ�ν Eλληνισμ στ� σημεριν μαρασμ .

H ταινία υι�θέτησε ως κεντρικ της ά��να τη �ιλ�σ��ία και τη στάση!ωής των αρ�αίων Eλλήνων, �ι �π�ί-�ι με την τ λμη και την κατακτημένηελευθερία δημι�ύργησαν ,τι δημι-�ύργησαν.

Γιατί ταν τ� σώμα μπ�ρεί να επι-

θυμεί ελεύθερα, η �ρατή ψυ�ή «δια-�λέπει» τ� ωραί� μέσα στην αλή-θεια, και τ τε κανεν ς είδ�υς κρυ�ήή �ανερή επι��λή δεν θα μπ�ρεί ναμας καθυπ�τά�ει.

O Mέγας Eλληνισμ�ςO Kα�ά�ης αυτά πρ τεινε στ�υς

συγκαιριν�ύς τ�υ Eλληνες και τρ -μα�αν ( πως αργ τερα τ� ίδι� έγινεμε την ταινία «Kα�ά�ης») γιατί τ� αί-τημα για ελευθερία π�υ έθεσε μετην π�ίησή τ�υ �ρήκε εντελώς ανέ-τ�ιμ�υς τ�υς Eλληνες, π�υ παρά τηνεπανάσταση τ�υ 1821 δεν εί�αν απ�-κτήσει συναίσθηση της ελευθερίαςτ�υς –κάτι π�υ δυστυ�ώς συμ�αίνειακ μα στ�ν τ π� μας– α��ύ και τ -τε, πως και τώρα, η πνευματική καιη π�λιτική ηγεσία τ�υ τ π�υ ακ�λ�υ-θ�ύσε μειωτικ�ύς μύθ�υς για μαςτ�υς ίδι�υς (υπηρετώντας διά��-ρ�υς –ισμ�ύς) απ αυτ�ύς π�υ αντι-κατέστησαν τ�υς Oθωμαν�ύς κατα-κτητές. Oι «σύμμα��ι» αλλά και �ι«κ�τ!αμπάσηδές» τ�υς συνέ�ισαννα υπ�σκάπτ�υν ,τι υγιές, καθαρ και ελληνικ εμ�ανί!εται σ�τν τ π�δυσ�ημί!�ντάς τ�, πως έγινε ακρι-�ώς με τ�ν Kα�ά�η.

Eτσι, τ� αίτημα π�υ έθεσε για μαςτ�υς Eλληνες � Kα�ά�ης πριν απ έ-να αιώνα, παραμένει δυστυ�ώς τ� ί-δι� αν �ι ��ύτερ�: τα διασκ�ρπισμέ-να EΓΩ να επαναπρ�σδι�ριστ�ύνστ� γενν�� λ� EMEIΣ. Γιατί σες

��ρές αυτ εσυνέ�η, � Eλληνισμ ςυπήρ�ε και OIKOYMENIKOΣ και Mέ-γας. Eτσι λ�ιπ ν �εκινάει η ταινία, μεαυτ τ� π�ίημα – πρ�τρ�πή:

«εμείς... ελληνικς καιν�ύργι�ςκσμ�ς, μέγας./

Eμείς �ι Aλε�ανδρείς �ι Aντι�ι-�είς,

�ι Σελευκείς, κ’ �ι π�λυάριθμ�ι/επίλ�ιπ�ι Eλληνες Aιγύπτ�υ και

Συρίας,/και �ι εν Mηδία, κ’ �ι εν Περσίδι, κι

σ�ι άλλ�ι./Mε τες εκτεταμένες επικράτειες,/με την π�ικίλη δράσι των στ��α-

στικών πρ�σαρμ�γών./Kαι την K�ινήν Eλληνική Λαλιά/ως μέσα στην Bακτριανή την πήγα-

μεν, ως τ�υς Iνδ�ύς./Για Λακεδαιμ�νί�υς να μιλ�ύμε

τώρα!...».

T� άρωμα της π�ίησής τ�υ

Oι «Λακεδαιμ νι�ι», δυστυ�ώς,π�λλαπλασιάστηκαν επικίνδυναστ�υς καιρ�ύς μας... Eυτυ�ώς, η �υ-λή μας συνε�ί!ει να γεννάει τ�υς υ-ψιπετείς, κι αν δεν μπ�ρ�ύμε ακ μανα �ργανωθ�ύμε στ� EMEIΣ, ας ακ�-λ�υθ�ύμε τ�υς καλύτερ�ύς μας -πως � �ικ�υμενικ ς Πανέλληνας Kα-�ά�ης, � ανυπ τα�τ�ς μέγας KρηςEl Greco, � μύστης Kα!αντ!άκης, �ηλι�π της Eλύτης, � σωματικ ς Tσα-

ρ�ύ�ης, πως � μεγαλ��υής Bαγγέ-λης Παπαθανασί�υ, � ε�εγερμέν�ςAλέ�ης Δαμιαν ς, η στρατιά των σιω-πηλών π�ιητών μας, �ι �ργισμέν�ιαλλά και δημι�υργ�ί Eλληνες της πε-ρι�έρειας.

Kι αυτ πρέπει να συμ�εί τ� συ-ντ�μ τερ�, αλλιώς η Eλλάδα ως ε-λεύθερ�ς τ π�ς (καλύτερα θα λέγα-με ως Iερ ς T π�ς) δεν θα υπάρ�εινα γενν��λά στ�υς αιώνες.

Eμείς, λ�ιπ ν, π�υ κάναμε την ται-νία «Kα�ά�ης» τ�λμήσαμε να πρ�-τείν�υμε τ� άρωμα της π�ίησης τ�υKα�ά�η σε μια αλλ�τριωμένη Eλλά-δα, πληρών�ντας �ε�αίως τ� �αρύτίμημα, πως τ� κατέ�αλε �αρύτατακυρίως � Kα�ά�ης, σ� !�ύσε.

Oμως, η ταινία έπρεπε να γίνει καιέγινε. «Oι Λακεδαιμ νι�ι» π�υ τηνπ�λέμησαν, συκ��άντησαν, τραυμά-τισαν, σωστά έπρα�αν: η ταινία τ�υςαπείλησε και τ� ένιωσαν. «T� �υσιώ-δες είναι π�υ έσκασε» πως λέει κι �Kα�ά�ης στ� τελευταί� π�ίημα π�υμας ά�ησε.

O Δημήτρης Kαταλει��ς στ�υς δρ�μ�υς της Aλε�άνδρειας στη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας τ�υ Γιάννη Σμα-ραγδή για τ�ν K.Π. Kα�ά�η.

Eυ�αριστύμε για τη �ήθεια στην -λκλήρωση τυ α�ιερώματς: τν Mι-�άλη Πιερή για την παρα�ώρηση κά-πιων εισηγήσεων απ� τ Συμπ�σιKα�ά�η πυ έγινε στην Kύπρ, τηνKατερίνα Kωστί�υ, τν Mάν� Xαρι-τάτ� και τ EΛIA, τις εκδ�σεις Eρμήςκαι ιδιαίτερα τν διευθυντή τυ Σπυ-δαστηρίυ Nέυ Eλληνισμύ – Aρ�είKα�ά�η, Mαν�λη Σα��ίδη.

Documents

kathimerini