KAVKASKI ALBANCILAŽNI ILIRI

Pešić i sinovi Beograd, 2007. godine

Ova knjiga sadrži proširene tekstove referata izloženih 21. juna 2007. godine namultidisciplinarnom okruglom stolu u SANU "Metodološki problem istraživanja

porekla Albanaca".

Uređivački odbor:dr Mihailo Stanišić, dr Jovan Deretić, mr Dragoljub Antić

Sekretar odbora: Milutin Jaćimović

Mogućne su greške u tekstu jer je automatski prepravljen sa ćirilice na latinicu.

4

SADRŽAJ

UVODNI REFERATI

Mihailo Marković:Smisao istraživanja porekla Albanaca i njihovog širenja po Balkanu 5

Mihailo Stanišić: POSLEDICE MITOMANIJE O ILIRSTVU ALBANACA 8

Jovan I. Deretić: ARBANASI OD KAVKAZA DO SRBIJE 20

Momir Jović: O BALKANSKIM STARINCIMA 28

Dragoljub P. Antić: FIZIČKA REALNOST PROTIV TEORIJA O VELIKIMDOSELJAVANJIMA POLJOPRIVREDNOG STANOVNIŠTVA NA BALKANU 37

Đorđe Janković:ARHEOLOŠKA SVEDOČANSTVA O POREKLU ALBANACA I POTOMCIMAILIRA 47

Milan Ristanović: ALBANCI - ETNIČKA I LINGVISTIČKA ZAGONETKA 54

Milutin Folić: ETNIČKI PROCESI ALBANACA NA KOSOVU I METOHIJI 62

SPECIFIČNI DOPRINOSI

Nikola Dimitrijević: ARHEOGENETIKA I IZUČAVANJE POREKLA STANOVNIŠTVA NABALKANU 68

Slobodan Jarčević: STAROSEDEOCI BALKANA SU SLOVENI 72

Nikola Žutić:VJERSKO - NACIONALNA I POLITIČKA ZLOUPOTREBA ILIRSKOG IMENA 94

Radomir D.Đorđević: NEUJEDNAČENOST MIŠLJENJA O POREKLU ALBANACA -SOCIO-KULTURNE POSLEDICE NA ISTORIJU SRBA 109

Milutin Jaćimović: SRBI I ALBANCI NA SRPSKOJ ZEMLJI 117

DODATAK Jovan Deretić: ILIRIJA I ILIRI 124

ISTORIJSKE KARTE 128

5

UVODNI REFERATI

Mihailo Marković

SMISAO ISTRAŽIVANJA POREKLA ALBANACAI NJIHOVOG ŠIRENJA PO BALKANU

Pitanje porekla Albanaca nema samo saznajni karakter. Takva vrsta pitanja u normalnimprilikama ima značaja samo za nauku: istoriju, lingvistiku, arheologiju, genetiku itd. Podnormalnim prilikama treba podrazumevati jasan i nesporan status jednog naroda, teritorije nakojoj živi i granica njegove političke organizacije - države. Ovakav pojam normalnosti jeistorijska kategorija, on se odnosi na period od oko dva veka - od konstituisanja nacija iformiranja nacionalnih država do globalističke negacije nacionalne države i nacionalnesuverenosti. Evropa od 19. do 21. veka je dobar primer te vrste normalnosti. Narodi prihvatajusvoje granice, princip nacionalnog, teritorijalnog integriteta i nepromenljivosti granica postajebitni, univerzalno prihvaćeni princip međunarodnog prava.

Nažalost, na Balkanu, a posebno na Kosovu i Metohiji prilike nisu normalne u tome smislu,a albanska nacija sa zakašnjenjem od dva veka vodi borbu za svoje nacionalno ujedinjenje ipritom koristi sva raspoloživa ideološka sredstva. Jedno od njih je insistiranje na ideološkomprojektu "Prizrenske lige" iz 1878. godine o stvaranju Velike Albanije. Po njemu, državaalbanskog naroda treba da uključi, sem Albanije, i istočnu Crnu Goru, Zapadnu Makedoniju,Kosovo i Metohiju, Južnu Srbiju i Severnu Grčku.

Drugi, još ambiciozniji projekat jeste identifikacija s Ilirima i zaposedanje svih teritorija nakojima su nekada živeli Iliri. U toj situaciji pitanje porekla nije naučno, već ideološko. Drugimrečima, ne traga se za istinom, za valjano proverenim činjenicama, za dobro dokumentovanim iobrazloženim objašnjenjima, za teorijama koje su u skladu sa celinom već utvrđenih znanja izdatih oblasti. Umesto toga, projektuje se teorija, čiji je osnovni cilj da zadovolji određeni posebniegoistički interes, izmišljaju se i falsifikuju podaci, koji takve teorije potvrđuju.

U slučaju koji razmatramo, interes koji usmerava takozvana istraživanja albanskihistoričara, ideologa i političara, jeste opravdanje već izvršene, kao i planirane buduće otimačine iprisvajanja tuđih teritorija. Kad tvrde da vode poreklo od Ilira, oni smatraju da imaju pravo dasvojataju one oblasti u kojima su Iliri živeli. Oni znaju da takvo "istorijsko pravo" nije dovoljnoza legitimno raspolaganje nekom teritorijom. Ali oni se s pravom nadaju da ono doprinosimoralnoj težini njihovih pretenzija. Oni su, navodno, starosedeoci Balkana, koji su u miru živelina svojoj zemlji. A onda su iz nekih tuđih prostora došli nasilnici i oteli im zemlju. Pošto sila nemože postati pravo, oni skromno traže da im se njihova zemlja vrati i da im se prizna suverenostna onom delu koji su već uspeli da povrate.

Ovu tezu o ilirskom poreklu Albanaca prvi je postavio nemački istoričar Tunman 1774.godine. Ona je zatim obnovljena u Beču u drugoj polovini 19. veka.

Kakvi dokazi postoje da između Albanaca i Ilira (ili Dardanaca, po kasnijoj Rugovinojkorekciji) postoji bilo kakva genetska veza?

Nikakvi!Nema nikakvih istorijskih zapisa o boravku Albanaca na Balkanu sve do 11. veka. Nema

arheoloških indicija o njihovom prisustvu. Svi albanski toponimi potiču iz kasnog srednjeg vekai vezani su isključivo za oblasti južno od Kosova i Metohije. Po svojim strukturalnim odlikama,albanski jezik nema gotovo ničeg zajedničkog sa ilirskim.

6

Ustvari, prema istraživanjima ruskih istoričara Artamonova, Pletnjeve i drugih, kao i naših:Jovana Deretića, Mihaila Stanišića i drugih, neka albanska plemena su negde između 8. i 9. veka,posle pritiska od svojih kavkaskih suseda Hazara sa svoje prvobitne teritorije na obaliKaspijskog mora (u današnjem Azerbejdžanu i Dagestanu) pokrenuti od Arapa i dospeli u JužnuItaliju. Tamo su se vodile ogorčene borbe između Normana, Vizantinaca i Arapa. Albanci sudovedeni kao pomoćna vojska jednog od arapskih kalifata.

Deo tih Albanaca je 1043. godine dospeo u naše krajeve na jadranskoj obali iz južne Italije,kao vojska pobunjenog vizantijskog komandanta Georgiosa Manijakosa. Protiv tadašnjevladarke Vizantije, zarice Zoe, borili su se zajedno Grci, Srbi i Albanci. Posle poraza i pogibijeManijakosa, Albanci su ostali, u planinama Epira u dogovoru sa Srbima. Oni su se bavilistočarstvom, dok su Srbi u nizinama živeli od zemljoradnje.

Od tog vremena prošlo je više od šest vekova, dok su se Albanci u znatnijem broju pojavili uMetohiji i na Kosovu. Čak i oni istoričari, koji su sa simpatijama pisali o Albancima, kao naprimer Milan Šuflaj, bili su kategorični u oceni, da se oni u poznom srednjem veku nalaze nastrogo ograničenoj teritoriji do Drima, kao severne granice.

Kako zaključuje Milovan Radovanović u svojoj studiji Kosovo i Metohija1 kod Šuflajanema ni pomena o "ilirsko-albanskom kontinuitetu" u matičnim oblastima arbanaškeetnogeneze, a kamo li na Kosovu i Metohiji. Ni kod Jiričeka, Milera, Jovana Tomića, JovanaCvijića i drugih istraživača nema nikakve osnove za službenu albansku doktrinu, da su Albancivekovima živeli ne samo na Kosovu i Metohiji, već i dalje - do Niša i Leskovca, Vranja,Kraljeva, Novog Pazara i Skoplja - odnosno, da su prvobitni drevni narod. Po toj mitomanskojdoktrini, oni se tu nisu doselili iz Albanije, već su Srbi uljezi, osvajači, tlačitelji, isto kao i Grcina jugu, te da sve navedene oblasti pripadaju albanskom istorijskom prostoru.2Nažalost, i nekisavremeni srpski istoričari su dopustili mogućnost da su Albanci starosedeoci na Balkanu. Trebaistaći da se i jedan čestiti albanski istoričar Hasan Kaleši već 70-tih godina prošlog vekasuprotstavio ovakvim falsifikatima svojih kolega, istoričara i geografa sa Prištinskoguniverziteta i iz bivše Kosovske akademije nauka.

Činjenica je da su Albanci posle dolaska na Balkan još u 13. veku živeli koncentrisani okoDrača i Kroje, na teritoriji koja je bila nazivana Arbanon, i da su se odatle najpre spustili uravnice oko Skadra, a zatim u toku 13. i 14. veka prodrli sa svojim katunima u staru Zetu i širomProkletija. U tom nadiranju, oni su se sudarili sa Vlasima i Srbima i Crnogorcima. Ispoljili suveću vitalnost i uspeli da asimilišu Vlahe. To im nije uspelo na prostorima Zete. Osimsukobljavanja sa crnogorskim plemenima, dolazilo je i do određenih simbioza. Skender-beg,odnosno Đurađ Kastriot je bio i crnogorski i albanski junak. Albanci, pod vođstvomSkender-bega, zajedno sa Crnogorcima su se uspešno branili od Turaka i u više mahovapobeđivali. Iznenadnom smrću Skender-bega 1468. godine taj otpor je prestao i Albanci sumasovno prihvatili islam. U odsustvu države, oni su obnovili i revitalizovali svoje plemenskouređenje.

Islamizacija je bila odlučujući momenat za razvoj odnosa Albanaca i Srba. Korektni odnosisu bili mogući dok su bili ravnopravni. Sad su Albanci postali privilegovani muslimani, a Srbi suostali "raja", prema kojoj je svako nasilje bilo dozvoljeno. Uz to, proces feudalizacije u okviruturskog carstva donosi mnogim Albancima visoke položaje u državi i vojsci, a samim tim iveliko bogatstvo. Albanci su u početku turske vladavine, posle Kosovske bitke, postepenoprodirali ka Brdima, Đakovičkoj Malesiji i Prizrenskoj kotlini.

Ipak, u 16. veku Srbi pružaju snažan otpor. Opšte prilike u Turskoj su se popravile.Zavladala je veća verska tolerancija. U turskoj državi, vrlo vitalnoj i ekspanzivnoj u tom periodu,uveden je veći red. Turci su imali znatne državne prihode od dažbina koje plaća raja, pa su bilizainteresovani da je zaštite od nasilnika i uklone razloge za njeno iseljavanje. U tom periodu (u

1 Milovan Radovanović: Kosovo i metohijau Republici Srbiji i na Zapadnom Balkanu, s. 100, Beograd, 2005.2 Isto, str. 100

7

16. veku) raste nacionalna svest Srba, javljaju se nade u moguće nacionalno oslobođenje. Jačasrpska pravoslavna crkva. Zahvaljujući velikom veziru Mehmedu Sokoloviću, obnavlja se Pećkapatrijaršija 1557. godine, grade se i obnavljaju mnoge crkve.

Kao posledica ovog jačanja srpske spremnosti za odbranu, Albancima sve do poznog 17.veka nije uspelo da u značajnoj meri prodru na Kosovo i Metohiju. Prema turskim defterima, utoku celog 16. i 17. veka na Kosovu i Metohiji nije bilo više od jednog procenta Albanaca.

Sa time su u potpunoj saglasnosti izveštaji katoličkih vizitatora. Mletački poslanik JakovSoranca je 1575. godine prešao Beli Drim i našao da na jednoj njegovoj strani žive Albanci, a nadrugoj Srbi, koji govore srpskim jezikom. Barski nadbiskup Marin Bici je 1610. godine utvrdioda je Drim čitavim tokom granica koja razdvaja Srbe i Albance. Svi su oni došli do zaključka dase etnička granica srpskog i albanskog naroda krajem 16. veka još uvek nalazi tamo gde jeidentifikovana pre više od jednog veka, "na stavama Crnog i Belog Drima".3

Do velike promene je došlo posle tri austrijsko-turska rata, u kojima su Srbi učestvovali naaustrijskoj strani, nadajući se da će uspeti da iskoriste tu priliku za nacionalno oslobođenje. Poslepovlačenja austrijske vojske, Turci, ogorčeni zbog "izdaje" raje, pripremili su kaznenuekspediciju. Bojeći se surove osvete i ponižavanja, Srbi su masovno u dva maha (1690. i 1737.godine) napustili svoje domove i imanja i krenuli u neizvesnu budućnost u okviru austrijskedržave.

Te dve Velike seobe pod patrijarsima Arsenijem III Čarnojevićem i Arsenijem IVŠakabentom, ispraznile su Kosovo i Metohiju. Tek tada su Albanci u velikom broju, vrloorganizovano i sistematično počeli da se naseljavaju na Kosovu i Metohiji. Istovremeno, mnogipreostali Srbi iz straha i očajanja prelaze u islam. Turskoj državi je bila potrebna raja izekonomskih razloga, ali poslušna, a ne buntovna raja. Sem toga, najveći deo vojske, koji je gušiosrpske ustanke, tada i kasnije, sastojao se od Albanaca. Zato je Turska tolerisala masovnodoseljavanje Albanaca i islamizaciju Srba. Naročito su aktivnu ulogu u organizovanjudoseljavanja i primeni sile, gde je ona bila potrebna, imali feudalni gospodari albanskog porekla,pre svega skadarski, pećski i prizrenski pašelari: Bušatlija, Mahmut-Begović i Rotuli.Organizovano nasilje nad Srbima, pljačka i otimačina zemlje, koja je tada po prvi put bilaintenzivna, nisu prestajali do dana današnjeg.

Iz svega ovoga mogu se izvesti sledeći zaključci:

1) Albanci ne vode poreklo ni od Ilira, ni od drugih starosedelačkih naroda. Taj negativnisud potvrđuju sve raspoložive istorijske, arheološke, lingvističke i druge činjenice.

2) Nema nikakvih podataka da su Albanci uopšte boravili na Balkanu sve do sredine 11. veka.Istraživanja ruskih naučnika Artamonova, Pletnjove i drugih, kao i brojne stare mapelociraju ih u područje Kaspijskog jezera.

3) Po dolasku na Balkan, oni su živeli na jednom delu teritorije Epira, oko gradova Drača iKroje. Do 17. veka, etnička granica koja je delila Albance i Srbe išla je rekom Drimom iCrnim Drimom.

4) Sve do srpskih velikih seoba 1690. i 1737. godine, prisustvo Albanaca na Kosovu iMetohiji je neznatno - ispod jednog procenta stanovništva.

5) Smisao istraživanja porekla Albanaca u tome je da se definitivno sruši jedan istorijskifalsifikat, jedan ideološki mit, kojim treba da se opravda i legitimiše otimačina tuđezemlje, u ovom slučaju upravo zemlje, koja ima neprocenjiv istorijski, kulturni igeostrateški značaj za srpski narod, i koje se on nikad neće odreći.

3 Dimitrije Bogdanović: "Knjiga o Kosovu", s. 85-125, SANU, posebna izdanja, k. DLXVI, predsedništvo k. 2,Beograd, 1986.

8

Mihailo Stanišić

POSLEDICE MITOMANIJE O ILIRSTVU ALBANACA

UVOD

Velika je prekretnica, kako u nauci, tako i u međunarodnim odnosima, a pogotovu na relacijiSrbi- Albanci, što se SANU na ovakav način odvažnije angažuje, da doprinese naučnomrasvetljavanju - za Srbe, ali i za čitav svet - internacionalno iznuđenog i gorućeg problema oAlbancima kao lažnim potomcima Ilira, narodu koji je živeo na Kavkazu i u Prikaspiju i tek napočetku II milenijuma doveden u Evropu, najpre na Siciliju u Južnu Italiju, pa odatle prebačen naBalkan u upravo opustošenu srpsku pokrajinu Zetu. Dakle, ovde ćemo naučno utemeljenogovoriti o srpskom višemilenijumskom staništu na Balkanu (i u Evropi), uz istovremenorazobličavanje zlokobne mitomanije u Albanaca - kao, navodnih, ovdašnjih starosedelaca; i, čak,o njihovom, izmišljenom, ilirskom poreklu. A videćemo: oni su narod sa Kavkaza, gde sumilenijumima obitavali sve dok ih arapski kalifat nije odveo prilikom svojeg osvajanja zemalja uMediteranu i razmestio ih po Siciliji, Kalabriji i Apuliji (južna Italija).

Autor ovog saopštenja je u dva maha obilazio pomenute provincije (Siciliju, Kalabriju iApuliju) istražujući tragove, staništa tu dovedenih kavkaskih Albanaca, pre nego što suprebačeni na Balkan 1043. godine; kako svedoči vizantijski istoričar Mihailo Ataliota ti albanskifisovi su razmešteni oko Kroje, gde tada nije bilo srpskog življa jer je napustilo te predele (sve odEpira) zbog pustošećeg rata između srpskog (zetskog) kneza Vojislava i vizantijskog caraKonstantina. Uskoro po nastanjenju ovih fisova oko Kroje taj kraj nazvan je Arbanon. Sveti Savabeleži da je njegov otac Stevan Nemanja - ujedinitelj «od Boga postavljen da caruje svomsrpskom zemljom. I pošto je obnovio propalu svoju dedovinu - pridobi od Pomorske zemlje Zetusa gradovima, od Rabna oba Pilota, a od grčke zemlje Patkovo, Hvosno i Podrimlje, Kostrc,Drškovinu, Sitnicu, Lab, Lipljan, Glbočicu, Reke, Ušku i Pomoravlje, Zagrlatu, Levče, Belicu ...Sve ovo pridobi, to mu je pripadalo od srpske zemlje, a oduzeto mu nekada nasiljem od svojededovine».4 (Zanimljivo je da Sveti Sava ne spominje reč «Kosovo», iako nabraja tamošnježupe).

O svemu ovome: oslobađanju i ujedinjavanju srpskih zemalja sa naznakama ko su bilinjihovi uzurpatori - (Vizantijci, te nakratko pridošli «Rabanci»-Albanci u oba Pilota), puno togamogu da predoče - kao prenošenje tradicije ili naučni pristup - oni čije geneološko stablo zasežesvojim korenima u ovde spomenute srpske zemlje, pogotovo oni čija je dedovina Stara Srbija, iliMetohija (kod Svetog Save naznačena kao «Hvosno»), a među takvima je i autor ovog referata.

Zar Albancima ne bi bilo u nacionalnom interesu da se ustanovi njihova prava etničkaidentifikacija; jer dobili bismo opis znamenitog naroda na Kavkazu sa milenijumskomcivilizacijom i tradicijom, umesto da se prkosno predstavljaju kao potomci Ilira, svesni da je posredi laž i najgori vid moralnog propadanja - samoobmana? Zar ne bi bogatiji bili njihoviudžbenici istorije uz spominjanje da je u njihovoj predomovini na Kavkazu boravio AleksandarVeliki u II veku pre nove ere pri osvajanju Persije, čiji je vazal bila kavkaska Albanija,najpitomija i najkultivisanija država u Predkaspiju? A ta država je zbog svoje klime, originalnog

4 Sveti Sava «Žitije Svetog Simeona Nemanje», Sabrana dela, str. 165 izdanje Politika i Narodna knjiga, 2005.

9

irigacionog sistema i obilja plodoreda primamila sve okolne narode da kod nje «zimuju», to jestuzurpiraju njeno tlo, kao što Šiptari već tri veka čine u Staroj Srbiji («Kosmetu»).

S tim u vezi, beležimo dragocen naučni doprinos koji daju ruski naučnici na čelu saakademikom Svetlanom Pletnjovom (čije je delo «Hazari» nedavno objavljeno u nas). Pletnjova(sa saradnicima) saopštava rezultate istraživanja kroz izvore (iz antičkog i ranosrednjevekovnograzdoblja) hazarske, jermenske, persijske, vizantijske, arapske i turske provenijencije.

Uvereni smo da ta saznanja mogu ne samo osvestiti neupućeni svet, već preporoditi Albance- i one umne i one traumatizovane; oni ne bi više svoje mitomanske predrasude i lažneetničko-zulumćarske predstave u mozgu pretvarali u tenzije i pretnje susedima; niti unekontrolisane emocije koje prouzrokuju rušilačke nastupe ravne verskom (a i ideološkom)fanatičnom razaračkom ludilu.

TRI POGLAVLJA OVOG REFERATA

Ovo saopštenje komponovano je iz tri dela. Prvo: jedno dramatično kazivanje iz ličneempirije o prvom saznanju da Albanci nisu nikakvi Iliri, već da potiču sa Kavkaza. Kasnije jeusledilo sučeljavanje sa starim mapama koje striktno određuju stanište i položaj Albanije, kaodržavice na jugoistočnim padinama Kavkaza i u Prekaspiju. Drugo, nekorektno i nenaučnoprihvatanje - od strane srpskih faktora, uključujući neke akademike i institucije - teze da suAlbanci potomci Ilira, a da su ih Srbi okupirali. Treće, ekscerpe iz mojih višegodišnjihistraživanja o župama Stare Srbije, koju je Kominterna, (preko pritajenih masonsko- katoličkihpoverenika) preimenovala u «Kosmet», a Tito perfidno predao Albancima kao «Kosovo» što suoni preimenovali u «Kosova».

PRVO POGLAVLJE Albanci nisu Iliri, već narod sa Kavkaza

Dakle, - prvo: kad su nas, zatočene partizane, iz kazamata «Učerdone» u Palermu (Sicilija)prebacivali, na godišnjicu napada Hitlerove Nemačke na SSSR, 22. juna 1942. godine, navulkansko ostrvo Ustika, usred Tirenskog mora, pored brojnih iznenađenja po iskrcavanju naostrvo, najupečatljivije je bilo ono kad nam je prišao i ponudio usluge jedan od ranijih logoraša,koji se predstavio kao Pijetro Marku, Albanac iz Elbasana, profesor književnosti. Posle nekolikodana u logorskom međunarodnom komitetu (u kojem sam bio kooptiran), Marku mi je saopštioistorijsku istinu, to jest razvejao zabludu o poreklu Albanaca. Kazao je: «Mi, Albanci, nismonikakvi potomci Ilira, niti su naši prvi preci bili na Balkanu. Mi smo sa Kavkaza. Tamo smoimali svoju državu, dok nas Arapi nisu prebacili na Siciliju i u južnu Italiju. Eto, u ovimkrajevima - oko Mesine i Ređo Kalabrije - i dan danas ima mojih rođaka, ostataka tih Albanacasa Kavkaza.»

Uzaludna su bila nastojanja da se dosegnu bilo kakva naučno dokazana saznanja kojima bi sepotvrdila kazivanja profesora Pijetra Marka. Čak, ni istraživanja na Bliskom i Srednjem istoku,gde sam službovao šezdesetih godina, nisu dala nikakve opipljive rezultate, izuzev jedne starearapske mape na kojoj se vidi zemlja (država) Albanija na jugoističnoj podgorini Kavkaza, i saširokim osloncem na Kaspijsko more.

Onda je došla zbunjujuća informacija ambasadora Arsa Milatovića, koji je izvestio da jedočekao na aerodromu u Tirani predsednika Albanije Enver Hodžu, koji je, sa stepenica aviona,u obraćanju uobičajenoj masi sveta, kazao: «Prenosim vam pozdrav velikog Staljina. On mi jerekao: Vi, Albanci, niste Iliri, kako vam Nemci podmeću, vi potičete od starih Pelazga». Potražiosam na Ptolomejevoj mapi (II vek) i video da su Pelazgi bili narod u Tesaliji na središtu južnogBalkana, bez dodira sa tu okolnim morima: Jadranskim, Egejskim i Crnim. Nije bilo odgovora zaenigmu o Albancima na Kavkazu.

10

Moje iskustvo iz življenja sa Albancima u Metohiji, između dva svetska rata, nije ničim nipodsticalo interesovanje za traganje za ilirskim ili kavkaskim poreklom tih došljaka unajbogatiju drevnu srpsku župu; jer, tada se još nije bio razbuktao plamen osvajačkih težnjiprema srpskim zemljama sa strane uljeza s onu stranu Prokletija.5

Zavojevački fanatizam kod doseljenih Albanaca, prožet agresivnom i mitomanskomideologijom o njihovom navodnom ilirskom poreklu, te time istorijskom pravu na srpske zemlje,buknuo je negde krajem 1971. godine, kada je Tito smislio da pomoću takozvanih ustavnihamandmana, pogodnih Hrvatima i Albancima, rasparča Srbiju, znajući dobro da se time razbijaJugoslavija.

U takvom sklopu događanja, sa vidnim utemeljenjem dekonstrukcije na Balkanu, dolazi dorigidnog iskazivanja učinka šiptarske mitomanske ideologije o ilirstvu, sa ciljanim metodima zaširenje na prostoru srpskih zemalja. Ilustraciju toga zaokreta videli smo preko televizijskihekrana kada je preneta atmosfera sa jednog časa istorije u gimnaziji u Bujanovcu. Na pitanjenastavnika: «Ko smo mi?», nastao je zanesenjački ponavljani urlik: «Nuk jom Iljir!» (Mi smoIliri).

Odlučio sam se tada da pođem maršrutom na koju mi je ukazao profesor Pjetro Marko - putApulije, Kalabrije i Sicilije i da pokušam da pronađem ostatke nekad tu dovedenih Albanaca saKavkaza. I uistinu, bilo ih je oko Ređo Kalabrije i između Mesine i Palerma.6

Za beleške o tome istraživanju nije bilo mesta u medijima pod Titovom kontrolom. Naprotiv,došlo je do najbednijeg podilaženja kreatorima albanske mitomanije iz Tirane, koja jepropagirala ilirsko poreklo Albanaca; i njihovo, navodno, potlačivanje od Srba.

DRUGO POGLAVLJE Neki akademici i urednici (u Srba) povlađuju mitomanijuAlbanaca

U toj nedostojnoj ulozi našao se i tim srpskih akademika, (onako kako danas u Srbiji opstajuSoroševi plaćenici namešteni u takozvanim nevladinim organizacijama). U Zborniku,objavljenom u režiji Srpske akademije nauka, pod naslovom «Iliri i Albanci», potrudili su se vrloznani akademici (na čelu sa Milutinom Garašaninom) da se, pomoću arheoloških nalaza(ostataka u tumulima i drugim antikvitetima), dokaže da su Albanci tu, na Balkanu, odpamtiveka; i da su oni potomci onih brojnih ilirskih plemena koje je Rimska imperija porazila ipodvrgla svojoj upravi 168. godine pre n. e.

Svi smo svedoci, ovih proteklih dana, da su se, u nas, pored pomenutog inkriminisanogZbornika SANU «Iliri i Albanci»7 , pojavile dve nove knjige, koje su u pravom smislu -skandalozno falsifikovanje istorije; obe opet govore o Albancima kao navodnim Ilirima. Ne bito, možda, bilo za čuđenje i osudu, da u međuvremenu nisu mnoge nedoumice o kavkaskomporeklu Albanaca rasvetljene. Najpre, pojavom nekolike drevne mape u knjizi istaknutogsrpskog Jevrejina Hugha Rotha «Kosovo - iskoni»; u tim mapama se vidi Albanija na podgoriniKavkaza i u Prikaspiju. Nešto kasnije, u nas su objavljeni rezultati istraživanja ruskih naučnika,pa i istoričarke Svetlane Pletnjove u knjizi «Hazari»; saopšteni su antički i srednjevekovni izvorikoji prate postojanje i uzurpiranje (od strane suseda) Albanije, kao vazalne države moćnog

5 Mada, nije nikako iz sećanja mogao da iščili onaj doživljaj kada je za vreme okupljanja osnovaca, okićenih zaVrbicu 1929. godine, kod najstarije srpske kuće u Metohiji, hanu Mališića (pored mosta na Belom Drimu) grupamladih Šiptara kliktavo zapevala lament o Bajramu Curiju; pritom zaslepljeno su podvriskivali: «Pošt Škija,rnoft Šipnija male» («dole Srbija, živela velika Albanija»).

6 Tada mi je bilo shvatljivo kazivanje dr Vladana Đorđevića: da je Britansko biblijsko društvo bilo u nedoumici okoizbora dijalekta na kojem bi se štampala Biblija za Albance; rešili su da prihvate svih pet postojećih; među njima: isicilijanski i kalabrijski - za Albance koji su po tom apeninskom, italijanskom, jugu ostali u manjim skupinama,posle prebacivanja glavnine na Balkan (od strane pobunjeničkog vizantijskog vojskovođe Manijakosa).7 Zbornik SANU «Iliri i Albanci», Beograd, 1988.

11

persijskog carstva; i to prikazano, iz veka u vek, za čitavih dva milenijuma. (To dajemo, kaoprilog referata u vidu «Hronologije kavkaske Albanije»).

Ovo je trebalo da imaju u vidu i naši akademici, a na koje smo kivni, jer su olako zaključili dasu Albanci poreklom Iliri, čime su podstaknute njihove (albanske) frustriranosti i svirepaagresivnost.

Radi održavanja kontinuiteta u hronologiji praćenja kretanja Albanaca iz njihoveprapostojbine put Evrope (i Balkana) da saopštimo ono što ne pominje Pletnjova, a vrlo je bitnoza našu temu: šta se to događa u praskozorju albanskog iskrcavanja (od strane Arapa) na Siciliju.Između 827. i 878. godine vođene su na Siciliji ogorčene borbe između Arapa i Romeja(Vizantinaca). Još nešto vrlo bitno: u tom periodu, kad još ni jednog Albanca nema u Evropi (pani na Balkanu), održava se svenarodni sabor u Duvnu, gde su prisutni predstavnici Srba iz svihnjihovih kneževina od Epira do Istre. Car Konstantin Porfirogenit u svom delu «Deadministrando imperio», navodi da uvažava sve te srpske kneževine: Duklju-Zetu, Travuniju(Hercegovinu), Zahumlje (oko Neretve) i Paganiju, kao i sva njihova ostrva u Jadranu, za kojakaže da su naseljena Srbima, ističući njihovu radinost i svestrano razvijenu pomorsku iagrikulturnu privredu; car sa žaljenjem konstatuje da nije mogao da poseti veliku «pokrštenuSrbiju» iza Dinarida na severu (koju dr Jovan Deretić naziva «Zapadna Srbija»).

Sabor u Duvnu (877. godine, dok se na Siciliji privode kraju žestoke borbe Romeja(Vizantinaca) i Arapa, bio je pod papskim pokroviteljstvom. Okupio je predstavnike svihtadašnjih srpskih kneževina, sa prostora nekadašnjeg srpskog Ilirikuma (Ilirije). Nema tada nipomena o bilo kakvom tragu postojanja nekakvih «Albanaca - Ilira». I to saznanje trebalo bi dadoprinese obuzdavanju paranoičnosti albanskih lidera i masa, njihovu umišljenost da su oninaslednici na zemljama (srpskim) nekadašnjeg Ilirikuma. Ta opsednutost istorijskimfalsifikatom, prema zaključcima socijalne psihologije, izaziva traumatične posledice: uvećavaagresivnost Albanaca. Na saboru u Duvnu određeno je a na prostorima saveza srpskih kneževina(od Rimljana naziv Ilirikumom), na ogromnoj teritoriji - od Livna do Skadra bude organizovanamreža srpskih episkopija. Njihovo rukovođenje povereno je «Glavnom saboru u Duklji».Naznačeni su nazivi tih udruženih episkopija: «Antibarum, Budiam, Ecateram, Dulcignum,Suacium, Skodrum, Drivastus, Polletum, Sorbium, Bosonium, Tribunium, Zac (humlium)8

Ova crkvena organizacija u savezu srpskih kneževina se dešava u jeku kampanje organizovanepo naredbi cara Vasilija I da Srbi primaju hrišćanstvo (od 867. - 886. godine). Albanci su tada naKavkazu. Oni su primorani, od Arapa, da pređu u islam. Uskoro će biti raseljeni i rasuti poarapskom kalifatu, a jedan njihov deo je prebacivan na Siciliju i u južnu Italiju - tada u arapskomposedu. Odatle će znatan deo tih Albanaca biti prebačen preko Jadrana, na Balkan, na srpsko tle(oko Kroje u Zeti). U vekovima koji će poznije doći ti će Albanci postati najamnički zulumćari,ustremljeni na Srbe i njihova dobra. Ali, uzorpacija je usmerena prema župama Stare Srbije, a neprema drugim srpskim zemljama Ilirikuma.9

Porfirogenit je zabeležio da su «arhonti Travunije (Hercegovine) uvek bili pod vlašćuarhonata Srbije» (reč je o velikoj «pokršgenoj Srbiji» kako je car, istoričar, naziva. Ta Srbija seprotezala od Drine na Istoku do Istre na zapadu i od Jadranskih planina do Drave. Srbofobi iistoričari znaju, takođe, za bulu pape Aleksandra II (1061-1073.) da je «među devet biskupijareorganizovane Dukljansko-barske Metropolije» i jedna «za Staru Srbiju, a druga za Pilot, koja

8 D. Farlati: «Illirici sacri», tomus primus, Venetiis, MDCCLI, 30.9 Nad ovim istorijskim procesom nisu se nadvili pomenuti akademici, autori radova u Zborniku SANU «Albanci iIliri». Takođe, Zanemarili su podatke koje daje znameniti istoričar Ajnhard, zvanični hroničar na dvorovima KarlaVelikog Ludvika. Za vreme borbi franačkog carstva protivu Srba pod vođstvom Ljudevita Posavskog (822.-825.) -Ajnhard piše da su Srbi «kao silan narod nastanjeni u Dalmaciji». Ajnhard se tada čudio (kako će 1878. godine da sezgražava i Feliks Kanic, hroničar rata Srbije protivu Turske, kada Nemac ne može da shvati da Srbi tako tolerišualbanske zulume) kako Srbi pod Ljudevitovim vođstvom ne dobijaju pomoć od velike srpske države južno od Save,a zazirali su od Guduskana - budućih «Hrvata», šćućurenih u Zagorju, a koji su se stavili na stranu Franaka. (ReljaNovaković: «GDE JE BILA SRBIJA OD VI DO XII VEKA», str. 251/252).

12

se na istoku graniči sa malom rekom Valbonom». Znano je, takođe, da su u to vreme, u Pilotubili nastanjeni Albanci, dospeli tu nedavno od Kroje - svog utočišta posle prelaska Jadrana (izSicilije i južne Italije), pa će i Stevan Nemanja njih staviti pod svoju kontrolu, što i beleži u svom«Žitiju» (kao Sveti Sava), stavljajući im na znanje da imaju prebivalište na srpskim imanjima,koje su vlasnici napustili za vreme srpsko (Zeta) - vizantijskog rata, kada su odredi srpskogkneza Vojislava namamili u gudure od Epira do Bara silnu vojsku Romeja, čijih je šest«stratega» (komandanata korpusa) poginulo kao i 40.000 boraca.

Na molbu srpskog kralja Bodina, koji je objedinio sve srpske kneževine i proširio granice doSoluna (a poginuće 1101. godine, na Kosovu - u Nerodimlju: mramor nije očuvan), papaKliment III Vibert podigao je barsku episkopiju na stepen «Dukljansko-barske nadbiskupije».Odredio je da njoj budu potčinjeni sledeći biskupi: kotorski, ulcinjski, svački, skadarski,drivastski, polatski (u Pilotu), srpski, bosanski i travunjski (Trebinje). Dakle, još je bilo preranoda se šaka Albanaca deportovana iz Sicilije i dužne Italije i razmeštena oko Kroje, registruje kaoneki entitet u balkanskim zbivanjima. Videli smo tek će na početku vladavine Stevana Nemanje,koji je obnovio «Svoju dedinu», to jest: sve delove Bodinovog kraljevstva, Drivest i Pilot bitinastanjeni Albancima. Podsećamo da u poveljama cara Vizantije («Istočnog rimskog carstva»)Vasilija II, nazivanog «ubicom Bugara», iz 1019. i 1020. godine nema ni pomena o postojanjuAlbanaca na Balkanu, a Vasilije je baš u to vreme, sa svojim trupama, «češljao» upravo predelena kojima će se, dvadeset i tri godine kasnije, nastaniti «Albanci», dovedeni iz južne Italije i saSicilije.

Nažalost, na sramotu srpske istoriografije, ovaj proces početka širenja Albanaca iz Kroje,najpre ka severu, pa potom ka jugu, i na kraju ka istoku, nije obrađivan niti tumačen.

Zadržali smo se na ovim događajima (saborima u Duvnu i u Splitu, te ratu između Arapa iRomeja - Vizantinaca oko Sicilije) da bismo konstatovali, sa čuđenjem, da naši akademici - piscisaopštenja u Zborniku SANU «Iliri i Albanci» nisu obratili pažnju na ta zbivanja, jer bi im bilojasno da tu nema nigde spomena o prisustvu Albanaca na Balkanu. Takođe, bilo im je poznato(trebalo bi da bude!) da prisustvo Albanaca na Balkanu prva registruje princeza Ana Komnina,objašnjavajući da su 1081. «Albanoi», tj. Albanci, napali oko Kroje, normanske invazioneodrede na Vizantiju. (Albance su u taj predeo nastanili Vizantinci 1043. godine prebacivanjem saSicilije, gde su ih sa Kavkaza doveli Arapi).

Ostavimo, začas, po strani naše zabludele akademike i njihov Zbornik SANU «Iliri iAlbanci», da bismo se zgranuli nad najskorašnjijim falsifikatorskim i antinacionalnim radomdve naše nacionalne institucije - o istoj temi.

Te dve nacionalne institucije, koje drastično krivotvore istoriju na štetu Srba su: «Politika» iZavod Srbije za izdavanje udžbenika. Tako, Politikina «Enciklopedija Britanika» (koju jepriredio doskorašnji glavni urednik tog lista Milan Mišić) eksplicitno tvrdi, povlađujući semitomaniji Tirane i izmišljotinama dva nemačka srbofoba: «Albanci su potomci Ilira ...»10

A u udžbeniku Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva Srbije (direktor i glavni urednikRadoš Ljušić, iz Istoka, profesor filozofskog fakulteta) - «Istorija za 6. razred osnovne škole»koji je napisao akademik RS Rade Mihaljčić (ranije asistent akademika SANU Sime Ćirkovića),sa nešto obazrivosti protura se ista teza: «Albanci vode poreklo od starosedelaca na Balkanskompoluostrvu, najverovatnije Ilira ...»11

10U izdanju «Politike» 2005. godine (štampala «Narodna knjiga») velikoformatne «Enciklopedije Britanike», nastrani 27. piše: «Albanci su potomci Ilira, starog indoevropskog naroda koji je živeo u srednjoj Evropi i koji sepočetkom gvozdenog doba preselio na jug (v. ILIRIJA). Pripadnici Gega skrasili su se na severu, a pripadnici Toskana jugu, zajedno sa grčkim kolonizatorima. Ovo područje je u I veku pre n.e. potpalo pod rimsku vlast; posle 395.n.e. administrativno je povezano s Konstantinopoljem».11 Rade Mihaljčić: u «Istoriji za 6. razred osnovne škole» - poglavlje: «Albanci u srednjem veku»: «Albancivode poreklo od starosedelaca na Balkanskom poluostrvu, najverovatnije Ilira, romanizovanih u manjoj meri. Sanjima su se mešali Stari Grci, Sloveni i drugi narodi. Iako je proces nastanka albanskog naroda počeo u ranomsrednjem veku, Albanci dugo vremena nisu stvorili samostalnu državu» (str. 151).

13

Registrujmo: ta se falsifikatorska ujdurma i bruka događaju i posle «otkrića» lidera Albanacasa Kosova (njihovog predsednika) Ibrahima Rugove: neposredno pred smrt posetio je papuVojtilu i «poverio» mu se da Albanci nisu Iliri; već kako je rekao: Dardani; Rugova je to saopštioi u «Corriere dela sera».

Da su Milutin Garašanin i drugi akademici (Fanula Papazoglu, Vladislav Popović, BožidarFerjančić, Sima Ćirković) pisci Zbornika SANU «Iliri i Albanci», raspolagali ovim saznanjima ičinjenicama o Albancima na Kavkazu, (a o tome su postojali pisani izvori na jermenskom,grčkom, persijskom, turskom i arapskom jeziku) ne bi onoliki trud uložen u u prekopavanjetumula i humki po Balkanu; a sve da podrže teze (Tirane i dvojke nemačkih kvazi istoričara) oilirskom poreklu Albanaca, a to je služilo kao tapija na srpske zemlje.

Ni bard srpske istoriografije Vladimir Ćorović nije pomogao u rasvetljavanju srpsko-albanskih odnosa, odnosno nije razvejao maglu o poreklu Albanaca i njihovom življenju naBalkanu. On kaže (u svom «Istorijskom leksikonu»): «Albanci nose ime jednog većeg ilirskogplemena (Albanoi).» Nije znao da Albanija nije bila na Balkanu već na Kavkazu; da jestevazalna država («provincija») ali ne vizantijska već persijska; i da je u tim vekovima Persijabrani od najezde Hazara i Huna, a kasnije od Šavira, Avara, Vizantinaca, Turaka. Podrobno otome beleže istoričari Vizantije (za period od 370. do IX veka): Menandar, Teofilat Simokata,Teofan, Mojsije Kalankatvaci.

I veliki Jovan Cvijić je bio u zabludi, nekritički prihvatajući tumačenja nekih nemačkihistoriografa o ilirskom poreklu Albanaca12. U mom radu «Otkud i otkad Šiptari u Staroj Srbiji -«Kosmetu», podsetio sam na zaključke Elen Ervelar, rektorke pariske Sorbone, o tome štananosi pravoslavnoj civilizaciji, kako ona kaže: «papska podlost i varvarstvo Zapada».

Dodirnućemo jedno vitalno područje primene toga upozorenja Ervelarove. Reč je opreimenovanju drevnog, od svih država prihvaćenog (kroz vekove), naziva Stara Srbija, sapriznatim mapama - u naziv «Kosmet»; pa «Kosovo», te napokom u albansko «Kosova».Donekle je tu temu obradio profesor Pravnog fakulteta Stevan Đorđević, ali ona traži potpunijueksplikaciju. Daleko širu i od one koju je od mene prihvatio (i objavio) Hugo Rot u svojoj knjizi«Kosovo-iskoni».13 Ne budimo naivni: tema je odveć izazovna. Otkud nastala praksa da se uprovinciji (Staroj Srbiji - «Kosmetu»), pređe na spominjanje samo jedne župe, Kosova, od njihdeset zabeleženih u svim starim poveljama i kartama. Koristeći metod «podlosti i varvarstva»(kako je zapazila Elen Arvelar), ideolozi psihološkog rata iz SAD i sa Zapada, hteli su da čitavsvet ubede da se u otimanju svih župa Stare Srbije radi samo o jednoj maloj kotlini, sa nazivomKosovo; a poznato je i njima kao i nama da je Kosovo ponajmanja župa Stare Srbije - «Kosmeta»(jedino je Drenica neznatno manja). Nedavno smo u «Politici» dali podatke o basnoslovnimrudnim bogatstvima svih devet župa Stare Srbije. Samo nalazišta strateških metala: hroma, nikla,mangana, molibdena, bora, olova, cinka i drugih, procenjena su na: 1.000 milijardi dolara; a veći vrapci znaju da celo Kosovo leži na lignitu čija je vrednost 500 milijardi dolara.

Sada se radi na primeni DNK u ispitivanju porekla i srodstva naroda Evrope. A zašto se ne biispitivao i važan pokazatelj vezanosti nekog nacionalnog entiteta za ranije (ili postojeće) stanište- i putem ustanovljenja biološkog diverziteta: koje su životinje uzgajali i šta je od toga ostalo (ilisačuvano) na novom staništu. Na primer, poznate su milenijumske očuvane vrste pasa kod Srba,što beleži svetska kinologija: srpski planinski gonič, srpski panonski gonič, šar-planinac. Izličnog iskustva (kroz višedecenijsko življenje sa Albancima) znam da postoje neke vrste pasakoje su Albanci preneli sa Kavkaza; isto kao što imaju svoju, otuda dovedenu, vrstu krava ibivola, to jest provenijencije sa Kavkaza. Tamo su i odnegovali nacionalni zanat - suvozidarstvo, po čemu ih ističe i najveći filozof istorije civilizacija, Arnold Tojnbi. Svi ti

12 Cvijiću se američki predsednik Vudro Vilson, za vreme Pariske konferencije o miru, posle Prvog svetskograta, obraćao rečima: «Da zamolimo ovu mudru glavu da nam rasvetli nedoumice oko razgraničenja na Balkanu ioko njega».13 Hugo Roth: «Kosovo-iskoni» - «Kosovo origins». JKP «Nikola Pašić» Beograd 1996, str. 146/147.

14

interdisciplinarni elementi prepoznavanja bili su potpuno zanemareni u istraživanjimapomenutih naših akademika, autora radova u antisrpskom Zborniku SANU «Albanci i Iliri».

* * *Već sam nadugo objašnjavao, pišući i usmeno izlažući, zašto Albanci ne usmeravaju pravce

svojih zavojevanja put područja koje je zauzimala drevna Ilirija - navodno njihova pradomovina,nego hrle ka bogatom srpskom Pomoravlju. Razlog je ne samo u bogatstvu Pomoravlja, već uotporu na koji je spremno stanovništvo područja starog Ilirikuma, a u kojima, od pamtiveka, živeCrnogorci, Hercegovci i pokatoličeni Srbi u Dalmaciji; tu još postoje, u većini regija, plemenskeveze; odnosno, ispoljava se stara plemenska solidarnost u svakom pogledu; pa i u uzajamnompriticanju u pomoć u slučajevima tuđinskih prodora. E, toga u Srbiji nema, jer je u njenomprostranstvu, od Kosova do Subotice, rasturena plemenska povezanost. Čak, selo ne pritekne upomoć susedu u slučaju elementarnih nepogoda ili požara. Tu odavno živi poslovica: «Nekkomšiji crkne krava!»

No, nasuprot takvoj otuđenosti i indolenciji Srba, kako za komšije, tako i za svoje strahovitežrtve (o čemu je otvoreno i dokumentovano dala svoj sud akademik Jelena Guskova ubeogradskoj «Pravdi» od 3. jula 2007. godine (na stranicama 8 i 9), - Šiptari (Albanci)bezobzirno razvijaju svoju osvajačku strategiju, podupirući je razvijanjem fanatizma,zasnovanog na mitomaniji i prepotentnosti i narkomanskoj samouverenosti.

Da su metodi zavojevačke ideologije albanskih mitomana i zulumćara inkorporirani i ustrategiju: «Cilj opravdava sredstva», svedoče neverovatno sumanute i drske tvrdnje albanskogistoričara dr Skendera Rizaja: «Tračani, Egipćani, Jevreji, Arabljani, Palestinci i Grci sušiptarskog porekla». Prenoseći ovaj citat iz knjige Jevrema Damnjanovića «Kosovska golgota»(Beograd, 1988), Jovan Deretić još dodaje tvrdnju Rizaja: «I Mojsije i Muhamed su takođeŠiptari».14

TREĆE POGLAVLJE

I Devet drevnih župa Stare Srbije («Kosmeta») od početka albanske uzurpacije dookupacije NATO pakta

U «Kosmetu» (Staroj Srbiji) bilo je, pola veka posle Kosovske bitke, samo 46 novouseljenihalbanskih kuća, kako svedoči prvi turski popis iz 1445. godine za oblasti Drenice i Podrima. Asrpskih kuća: 12.844. U župama: Kosovo, Sirinićkoj, Sredačkoj, Ibarskom Kolašinu, Biničkojmoravi, Prizrenskom Polju, Labu nema, tada, Šiptara. U Peći, na primer, tada nije bilo ni jednealbanske porodice... Čak, 1838. godine, skoro 400 godina posle prvog turskog popisa - u Peći(kako zapisuje Jozef Miler): Srbi čine 92,09 odsto stanovništva. A danas, posle NATO agresije,pod podlačkim nazivom: «Milosrdni anđeo» u Peći (sedištu srpskog patrijarha) živi samo jedanSrbin!

U «Dečanskoj povelji» iz 1330. precizirano je da Metohija i okolni krajevi pripadajuDečanskom vlastelinstvu (89 naselja, od kojih su samo tri nastanjena Albancima, i to nazapadnoj strani Prokletija). U tim naseljima je bilo 3.433 kuće, a od toga arbanaških samo 44 (1,8odsto).

U vizantijskim izvorima ime Albanci kao «Albanoi» (dovedeni naseljenici, a ne - narod) jeprvi put pomenuto 1081. u opisima najezde Normana, a među samim Albancima tek 1595, kadaje Marko Gini izrekao: «La mia natione Albaneze».

A evo kako u tim vekovima, od uspostave turske okupacione uprave u Staroj Srbiji (gde su seTurci vratili tek 36 godina posle boja na Kosovu), svedoče najpouzdaniji suditelji: vatikanskibiskupi.

14 Jovan I. Deretić, «Srbi i Arbanasi», str. 101.

15

Mletački poslanik, kod turskog padišaha, Jakov Sorenco je zabeležio da ulazi u Srbiju kadaje 1575. prešao reku Drim kod Svetog Spasa u današnjoj Albaniji. O Srbiji sa autohtonimsrpskim stanovništvom bez primese Albanaca tako piše i barski nadbiskup15 Marin Bici 1610. Ademografsku sliku o gotovo stopostotnoj etničkoj srpskoj supstanci u Staroj Srbiji (na«Kosmetu») iznose i buskup Petar Mazareki 1623. i nadbiskup Đorđe Bjanki 1638. godine.

Te nepobitne činjenice o utemeljenosti Srba na Kosmetu, nerazumno i sramno, izazivački imaliciozno (a svakako ignorantski), negira nadobudni pomoćnik masona i srbofoba M.Ahtisarija «posrednik u pregovorima o statusu Kosova», Albert Roan. 16 Srbofobijom irusofobijom17 nadahnut A. Roan, valjalo bi da zaviri u arhive (njemu nadređenog) Vatikana, gdebi našao ne samo citirane navode najupućenijih zvaničnika Svete stolice, već i izveštaj skopskognadbiskupa Matije Masareka iz 1764. godine. (Roanu je ta godina polazište za pravo Šiptara daprisvoje Kosmet). Masarek tada saopštava da su Albanci tek počeli da prodiru u Staru Srbiju, urejonu Đakovice (oblast Has). Nadbiskup papi piše da su albanski zločinački fisovi provalili izgudura Prokletija, tek u drugoj polovini 18. veka: «Maledetti Albanesi, i quali per forza si sonoimpadroniti di quasi tutti gli terreni scismatici e cattolici serviani» (Prokleti Albanci, koji susilom zaposeli zemlju Srba pravoslavnih i katolika).

Nastaće i proces prelaska srpskih domaćinstava, pritešnjenih zulumima, u islam, kao injihovo uključenje u albanske «fisove». (I dan-danas u mnogim takvim domaćinstvima čuvaju seikone svetaca - slave, što je srpska posebnost jedinstvena u hrišćanstvu i čovečanstvu).

Otuda i zaključak nemačke istraživačke grupe, posle studijskog ispitivanja na Balkanu udrugoj polovini 19. veka: «U stvari, veliki deo današnjih Albanaca nisu ništa drugo negoalbanizovani Srbi.» Istraživači nabrajaju gotovo sve Malisore, Dukađine, stanovnike okrugaElbasan, jedno od najvećih albanskih plemena Krasniće.18

Svega je još bilo u potonjim zulumćarskim vremenima na tom prostoru (pod Turcima,Austro- Ugarima, Italijanima, Nemcima, komunistima), da bi već deceniju i po odjekivao -razvijački, poguban za celu našu planetu anticivilizacijski, zasnovan na šovinističkometnocentrizmu, poklič «nezavisno Kosovo».

Oduzimanje Srbiji njene matične teritorije, nazvane «Srpski Jerusalim»19 i vaseljenskimsvetilištem, proglašenjem nezavisnog Kosova bilo bi kao planetarnii upaljač cepanja mnogihdržava. Od španske Baskije, rumunske Transilvanije, Belgije, Francuske, ruskog prostora, prekoalžirsko-marokanske Kabilije (sa Berberima), do kineskog dvadeset pet milionskog Sinkjanga iviše državica SAD: počev od Teksasa do Kalifornije (sa većinom Meksikanaca); trebalo bi prvana udaru «po presedanu Kosova» da bude i Velika Britanija - ona bi se raspala na Škotsku, Vels,Englesku, Irsku. Naši prvaci se sluganski ustručavaju da otvoreno spomenu te pretećemogućnosti.20

Svedoci smo anticivilizacijskog procesa preimenovanja, u kome je Stara Srbija na svimstarim kartama označavana kao «Vecchia Serbia», da bi tokom jednog veka, (HH-og), pojmovnobila preobraćena u Kosmet, onda u Kosovo, odnosno Ko^^^a. Albanci su (pod zaštitomNATO-a) promenili i mnogovekovne srpske nazive gradova, svih naselja, reka, planina.

15 O ovim i drugim izveštajima o početku albanskog prelaska preko Prokletija u Staru Srbiju, videti opširnije umonografiji «Velika Albanija», izdanje Instituta za geostrateške studije, Beograd, 1991. g.16 Intervju «Politici» od 21. juna 2006. g.17 Roan saopštava čudovišnu iskonstruisanu «domišljatost»: kako navodno - ljudi na Zapadu, ležu i ustaju u strahu sepitajući: «nije li se Rusija okotvila u Mediteran, preko male Rusije - Srbije»18 Videti deo izveštaja tog nemačkog tima u spomenutoj ediciji «Velika Albanija».19 I američki ambasador u Beogradu (u vreme početka oružanih obračuna - 1991.), inače istoričar, Voren Cimermanprihvatio je taj izraz.20 Među časnim izuzecima prednjače akademici i narodni tribuni: Dragan Nedeljković, Mihailo Marković i VasilijeKrestić.

16

Gledano u istorijskoj proveri, Kosovo je samo jedna od devet župa Stare Srbije. Jedino ježupa Drenica, koja obuhvata 496 km2, manja od župe Kosovo (502 km2). Od Kosova su, naprimer, trostruko prostranije Binička Morava, a dva i po puta Metohija.

Tako su ekspanzionistički mozgovi i stratezi tim «sublimirajućim» nazivom (Kosovo),izbrisali vekovna imena preostalih osam župa Stare Srbije, uključujući i Metohiju koja je kaoHvosno - milenijumski pripadala Duklji - Zeti (Crnoj Gori), što bi joj trebalo vratiti, da postanenjen prestižni razvojni region, a i odbrambeni bastion srpstva.

U svemu tome se prepoznaju neokolonizatorske ambicije i strateški apetiti zapadnih velikihsila, jer su Kosovo i Metohija, tj. Stara Srbija, ne samo izvanredno bogato područje, već i pravacod nezamenjive strategijske važnosti koji vodi ka Bosforu i dalje ka Aziji i Rusiji.

Uostalom, ne tvrdi Zbignjev Bžežinski zalud da je «Balkan potencijalno geopolitičkanagrada u borbi za evropsku supremaciju». Potvrdu ove teze dokazala je istorija: Rim i Vizantijasu očuvali svoju hiljadugodišnju vladavinu na kontinentu osloncem na Balkan; takođe,Otomanska imperija je posedujući Balkan trajala pola milenijuma. Verovatno bi i Staljin toostvario (imajući Varšavski pakt) da mu se nije isprečila Jugoslavija pod Titom (sa Srbijom usredištu Balkana). Na razmeđi II i III milenijuma, Zapad rizikuje da izgubi Balkan, ako sepovinuje projektu o stvaranju Velike Albanije, a zanemari istoriju i potencijale Srbije.

II Stara Srbija («Kosmet») - ćup zlata

Stara Srbija sazdana je na tlu basnoslovnih bogatstava. Ona su odvajkada privlačila osvajače,a danas i ove iz evroatlantskog NATO pakta, predvođenog SAD.

Poznati su nauci, ali nedovoljno srpskim žiteljima, duboki istorijski tragovi tog koristoljubljau planovima preotimanja srpskih zemalja. Upućujemo na zapis vizantijskog istoričara Kristovulaiz prve polovine 15. veka:

«Ipak, nije bilo samo to (potčinjavanje Srba), nego su ga (sultana) pokrenula (protiv Srbije) iizvanredna svojstva zemlje, koja su zapanjujuća i koja pružaju obilje svakojakih dobara. Zemljaima veliko plodno tle, koje rađa sve moguće plodove i sve bogato daje ... Ali najvažnije je ono učemu ona daleko nadmašuje sve ostale zemlje - zlato i srebro izbija tako reći iz izvora, i svudagde se ono kopa pruža zlatni i srebrni prah u velikim količinama i najboljeg kvaliteta, bolje je odonoga u Indiji. Time je srpska država od početka bila povlašćena. Ona se ponosila svojimbogatstvima i svojom moći, bila je kraljevstvo, raspolagala je mnogobrojnim i pre svega bogatimgradovima, kao snažnim i teško osvojivim tvrđavama». 21 Ova Kristovulova zapažanja,modernim tehnikama u istraživanju, potvrđena su višestruko.

Najnoviji uvidi pokazuju da samo rezerve kosovskog lignita vrede oko 500 milijardi dolara.Ugalj se «nalazi ispod gradova, varošica, sela i infrastrukturnih objekata», saopšteno je u jednomistraživačkom nalazu.22 Reviri olovno-cinkane rude su u Starom Trgu, Ajvaliji, Kišnici. Rudanikla je pronađena na Golešu, Glavici i Starom Čikatovu. U području Đakovice i Orahovca suležišta hroma. Bakar i mangan rasprostiru se širom Prokletija. Ležišta magnezita su na Golešu,Strezovcu, u Dečanima i Dubocu.

Nije čudno što su ta bogata nalazišta zapela za oko mnogima, Amerikancima pre svih, ali ječudno ćutanje o zvaničnim procenama vrednosti tih bogatstava.

Procena vrednosti nalazišta olova, cinka, srebra, nikla, hroma, mangana, molibdena i bora(najtraženijih strategijskih ruda), ide do oko 1.000 milijardi američkih dolara. Nalazišta bora sunajveća u svetu. Američki milijarder Soroš drsko se usudio da ponudi «u kešu» dve milijardedolara Srbiji da mu proda Kosmet (takav cinizam i bedastoća previše su i za jednog Jevrejina,

21 Videti: Jovanka Kalić, «Srbija u srednjem veku».22 Prepis elaborata - kod autora.

17

mađarskog porekla, makar bio perjanica među srbofobima - sa svojim pajdašima iz «Kriznogštaba»: Vesli Klarkom, Mahti Ahtisarijem i sličnim notornim uništiteljima Srba).

Sve je više informacija i o izuzetnim rezervama nafte na tom području; kao i rude uranijuma.O kosovsko-metohijskim revirima nafte izveštavala je nedavno moskovska «Pravda», pouzdanotvrdeći da su šezdesetih godina odrađene četiri bušotine od kojih su tri bile vrlo izdašne (listdodaje da je sva ta dokumentacija misteriozno nestala).23

Moramo da naglasimo činjenicu da se na Kosovu i Metohiji, uprkos upotrebi bombi saosiromašenim uranijumom u NATO agresiji 1999. godine, nalaze najčistija izvorišta i rečnitokovi Evrope, dovoljni da pitkom vodom snabdevaju celi naš kontinent, a i sve žedne zemljeMediterana. Lim, Ibar, Beli Drim, sve tri Bistrice, Erenik, Lepenac i Južna Morava su našenepresušno bogatstvo. A u vremenu koje će neumitno brzo doći, to bogatstvo će biti conditiosine qua non ljudskog opstanka.

HRONOLOGIJA OKUPIRANJA KAVKASKE ALBANIJE OD NJENIH SUSEDA

Ovde ćemo, koristeći istraživanje ruskog akademika Svetlane Pletnjove, hronološki naređatinajdrastičnije pohode na kavkasku Albaniju, kako su agresori govorili: «radi prezimljavanja»:

- 370. godine n.e. Huni su krenuli put Albanije - vazalne kneževine persijskog carstva. Ali,onako «uz put», odveć su se zamajali oko Alana, čudnog smeđeg naroda, nalik na Šveđane (kojiće ubrzo zauvek nestati).

- (488.-531.) Persijanci su dobro učvrstili svoje granice na severu, naročito pod vladavinomslavnog šaha Kavada I - podgorinom Kavkaza, pa su i Albaniju štitili.

- 540. godine Huni su ponovo nasrnuli na Albaniju; istovremeno, napali su i Jermeniju.Uzalud je vazalna Albanija očekivala pomoć od svog persijskog sizirena, naslednika Kavadovig,šaha Hosrova Anuširvana.

- 552.-562. - U toj deceniji vodi se uništavajući rat između alijanse Huna i Hazara, s jednestrane i persijskog cara - šaha Hosrova Anuširvana. Šah je, napokon, ne samo porazio Šavire(Hune) i Hazare i oslobodio, ponovo, Albaniju od onih koji su malo poduže u njoj «zimovali»,već je sve posade agresora na albanskoj zemlji pretvorio u robove i preselio ih u Kabale, aostatke proterao u Dagestan.

- 627. godine, Hazari ponovo upadaju u Albaniju. Ali, ne samo da prezime, jer su oni tadabili glavna vojna snaga Turaka, sa kojima je (Turcima) vizantijski car Iraklije (navodno tadadozvolio Srbima da pređu Dunav i nasele se u Ilirikumu) - sklopio savez radi rata sa Persijom.

- 640.-654. Za tu deceniju i po, put Zakavkazja se kreće nova sila - savez arapskih plemena.Arapi će uskoro (640.) zauzeti Jermeniju, zatim će 654. okupirati Gruziju i onda doći (da«prezime») u Albaniju.

- 670. godine među Arapima nastaju trvenja pa tri porobljene kavkaske države: Jermenija,Gruzija i Albanija, uspevaju da se od njih oslobode.

- 682. godine Albanija uspeva da sa susednim, agresivnim, Hazarima uspostavipodnošljivije odnose. Tada se jedan knez iz hazarske federacije (vladar Savira, Alt Ilitver)oženio kćerkom kneza Albanije i pritom primio hrišćanstvo.

- 684. godine dolazi do najveće najezde Hazara na Zakavkazje. Obračun sa Gruzijom,Jermenijom i albanijom je surov. Njihove knezove, prvake, Hazari ubijaju. Albaniji, kaonajbogatijoj zemlji, a i u znak sankcija što širi hrišćanstvo, je razrezan težak danak.

- 692. godine, arapski namesnik u Jermeniji, sa svojom vojskom prolazi kroz Albaniju, kojojPersijanci ne pritiču u pomoć. Arapi tada razaraju najjače utvrđenje Persije - Derbent (u

23 Njen članak «Pravde», prenela je beogradska «Politika» od 6. marta 2006., strana 6.

18

albanskom Prikaspiju), koje je štitilo severne granice tog najstarijeg carstva od stalnih napada saKavkaza i iz stepe.

- 708.-713. Hazari napadaju Arape, razmeštene u Albaniji i tvrđavi Derbent. Hazariuspevaju da zauzmu Derbent i posednu severne regione Albanije.

- 721. godine Albanija se ponovo našla u vrtlogu novog hazarsko-arapskog rata. Ovaj ratHazara i Arapa trajao je preko deceniju i po.

- 724. godine Arapi su uspeli da od Hazara preuzmu Albaniju; tada je arapski namesnik zaZakavkazje Žerrah nametnuo Albaniji specijalni danak «glavarinu».

- 729. godine novi arapski namesnik Maslama, ne mogavši da održi svoju vojsku, njenosnabdevanje, usled velikih kiša, napušta Albaniju. Hazari tada ponovo napadaju na odvećporemećenu Albaniju i zauzimaju njen veći deo.

- 730. godine Hazari nastavljaju svoje napade na Albaniju.- 731. godine događaju se završni udari Hazara po ostatku Albanije. Glavni grad Albanije

Ardebilj je posle dugotrajne opsade zauzet, i potpuno opustošen.- 731. godine na od Hazara okupiranu Albaniju ustremili su se ponovo Arapi, koji tu zemlju

preuzimaju, daleko potisnuvši Hazare, zatim, po svom uhodanom običaju, ostaju u njoj - «daprezime».

- 732. godine Arapi, polazeći iz Albanije, kao strateške osnovice, svojom brojnom vojskomopsedaju najveće utvrđeni grad u Zakavkazju i Priskapiju, persijski Derbent, koji su već jednomosvajali Hazari. Pošto je Albanija, posle tolikih okupacija sa strane svojih suseda, bila potpunoiznemoćala, pa i sa stanovištvom proređena, - Arapi u nju dovode i naseljavaju Sirijce.

- Narednih godina u Albaniju, od Arapa okupiranu, pristižu i brojni Jevreji, koji emigrirajuiz Irana. Mnoga labanska plemena Arapi preseljavaju na jug svog prostranog kalifata. (Jedandeo tih Albanaca Arapi će prebaciti na Siciliju i u južnu Italiju).

- 827.-878. godine odvijaju se velike borbe na Siciliji i u južnoj Italiji između Arapa iRomeja (Vizantije). Romeji su uspeli da zauzmu (povrate) manji deo Sicilije i južnu Italiju. Tusu zatekli sa Kavkaza deportovane (od strane Arapa) Albance (Arbanoe, kako su ih Romeinazivali).

- 980. godine Vizantija je zauzela severoistočni deo Sicilije. Tamo zatečene Arbanoe(Albance) Romei (Vizantijci) su preveli u hrišćanstvo.

- 1043. godine, kako piše vizantijski istoričar Mihailo Ataliota, Romei (zapravo pobunjenivojskovođa Manijakos) su, u martu mesecu, znatan deo tu zatečenih (deportovanih sa Kavkaza)Arbanoja (Albanaca), u svojim lađama, prebacili preko Jadrana u zauzetu luku Drač i odaslali ihda se nasele oko Kroje, od Srba napuštenog predela zbog pustošećeg rata u protekloj (1042.)godini između zetskog vladara Vojislava i Vizantije.

Iz tog gnezda će se u idućim vekovima razleteti prava mora po okolnim srpskim zemljama,sve do 1999. godine, kada će Šiptari (kako sebe nazivaju balkanski Albanci), stavivši se u službuZapada (SAD i NATO pakta) za vreme njegove agresije na Srbiju i Crnu Goru, divljački (kao ipod Turcima i fašistima Italije i Nemačke u Drugom svetskom ratu) nasrnuti na srpsko žiteljstvokoje milenijumima živi na prostoru Kosova i Metohije, ubijajući ih na kućnom pragu izaposedavajući njihova imanja.

Istovremeno će anticivilizacijski bezobzirno rušiti stare sakralne hramove koje su uproteklim vekovima Srbi podizali. Pritom, dobro će čuvati tekovine izrasle pomoću srpskihinvesticija: monumentalne zgrade namenjene nauci, prosveti, kulturi i zdravstvu, koje su Srbiizgradili na tom prostoru, kao i železničke pruge, mostove, velike poljoprivredne kombinate iirigacione sisteme i mreže vodosnabdevanja. Sve to je podignuto davanjima srpskih poreskihobveznika, koji će nastaviti da uplaćuju po 200 miliona dolara godišnje svetskim bankama zazajmove uzete za razvoj Kosmeta, odnosno za bolji život Šiptara u tom delu drevne Srbije. «Ko

19

tebe kamenom, ti njega hlebom», - ta biblijska izreka primenjuje se u odnosima Šiptara i Srba,što predstavlja apsurd za vek koji promoviše novu civilizaciju ujedinjenog čovečanstva.

OPTIMALNI PROJEKAT ZA REŠENJE «KOSOVSKOG PROBLEMA»

Među projektima o «konačnom rešenju statusa Kosova i Metohije», gotovo da nemadalekosežnih vizionarskih projekata. Izuzetak je ideja Adema Demaćija o stvaranju «Balkanije»,neke vrste ekonomske unije Srbije, Albanije, Crne Gore, Makedonije i Grčke. Takav projekat,mudro komponovan i prilagođen realnosti i vizionarskim razvojnim perspektivama mogao bibiti: «Evro-ruski». Sa sporazumnom razmenom teritorija ili drugačijim nagodbama, projekat bipočivao na planu: «za 500 godina burnog razvoja». Zapodenulo bi se gradnjom pet koridora:transportnih, energetskih, vodenih. Prema tom projektu: cela Stara Srbija («Kosmet») i zapadnideo Albanije, eventualno zapadna Makedonija: (nadovezani na centralnu Srbiju) postali bi velikirazvojni region globalnog značaja. Prava košnica međunarodnog preduzetništva. Umestosadašnjih (i eventualnih) protektorata (sa oružanim «nadgledanjem»), što, u praksi, znači planAhtisarija i njemu naklonjenih država Zapada, «sporna teritorija» Kosmeta i okolna područjapostali bi milenijumsko gradilište (koje bi ozaravale restaurirane pravoslavne svetinje - sadauništeni ili oštećeni hramovi, stecište civilizacija i međuetničke solidarnosti).

Kroz taj poduhvat, značajniji od čuvenog američkog «New deal-a, prišlo bi se gradnji četirikoridora, za koje veliki interes mogu imati: Rusija, Evropa, Azija i Mediteran. Pa i SAD, kaoglobalna svetska sila. Tim i drugim dodirnim projektima bila bi apsorbovana radna snaga, sadanezaposlenog stanovništva na jugoistoku Evrope.

Koridorima bi strujali: 1) energenti (iz Rusije); 2) voda za Evropu i Mediteran - prekogigantskih akvadukata; 3) milionsko kretanje ljudi i roba suhoputnim magistralama(autoputevima i železnicom), bez premca; preko Srbije, Albanije i Makedonije (pa i Grčke)turisti i drugi zainteresovani stizali bi na plaže, ostrva i starine - pri Jadranu, Egeju i Mediteranu.

Tome mnogovekovnom poduhvatu za razvoj ovih regiona (župa), obuhvaćenih u 12patronata, značajan podstrek bi davala realizacija starog nemačko-srpskog projekta: izgradnjaplovne vodene magistrale: severno more - Egej, preko vodotoka Majna - Rajna -Dunav - Moravai Vardar.

Zaokupljenost stvaralaštvom obezbedila bi mnogovekovnu mirnu konvivenciju (suživot) nesamo stanovništva u tim regionima već i na čitavom evro-azijsko-afričkom zagrljaju. Dodajmoovome: guverneri tih patronata (predviđamo ih 12), raspoloženih država sveta (SAD, Rusija,Norveška, Japan, Kina, Francuska, Italija, Libija, Nemačka, Švedska, Južna Koreja i Kanada) biu sporazumu sa Srbijom dobile na eksploataciju - putem koncesija - neizmerno rudno bogatstvo(o čemu smo ranije izneli podatke), ali i zadiviljujuće tlo pogodno za svaku vrstu agrikulturnihproizvoda.

Hteli mi to ili ne, ni Srbija, uništena sankcijama i bombardovanjem, a ni Albanci, nemajukapacitete, nisu sposobni, ne mogu da krenu u ostvarenje ambicioznih poslova i zadataka utrajanju, kakav je i projekat «Za mir u narednih 500 godina i dinamični razvoj Balkanije».

Zato u patronatstvu (sa koncesijama) vidimo u pomenutim prostorima vrlo realni, efikasni irelativno lako ostvariv globalni cilj - opšteljudsku solidarnost i dinamiku razvoja. Zar to nije usaglasju sa strategijskim interesima SAD, Evropske unije i Ruske federacije. A to bi moglopostati okosnica evroazijske i mediteranske perspektive.

Srbija treba da se izbori za te aranžmane koje zahtevaju patronati. Njeno rukovodstvo(parlament, vlada i predsednik) treba da pomenutim državama ponudi oblike obostrano korisnesaradnje.

Podsećamo da je svojevremeno o sličnom projektu pisao pariski desničarski «Figaro»: «Činise da bi zemlje Balkana imale više šansi ako bi izradile između sebe nove odnose zasnovane na

20

reginalnoj solidarnosti koja mora da bude intenzivnija, striktnija i efikasnija od obične saradnje.U obostranom interesu i Eu i Balkana jeste da zemlje Balkana budu usredsređene jedna na drugu,da se drže zajedno».

Poimajući takvo zalaganje desničarskog «Figaro-^» valja ukazati na prednosti stvaranjapatronata, pa makar to bilo i u okviru «Balkanije», kakvu predviđa «Figaro». Patronati bi bilirazvojni regioni (u šta će se, neminovno, pretvoriti sve države Evropske unije, pa i SAD iRusija). Patronati u Staroj Srbiji («Kosmetu») bili bi, blagodarno, pod eksteritorijalnimstarateljstvom 12 država, a u sklopu netaknutog srpskog suvereniteta. Jer, to je prostor bez kojegbi se srpski narod ugasio. A budući da je to jedan od najstarijih naroda, učesnika u prekretničkimdogađajima razvoja i promena sve tri civilizacije: islamske, zapadne i pravoslavne, njegovimmarginalizovanjem, ili nestankom, nastao bi najopasniji vakuum u istoriji i opstajanjučovečanstva.24

Ovaj projekat, o 12 međunarodnih patronata u Staroj Srbiji (Kosmetu), služio bi i kaokatalizator za umanjivanje suprotnosti između tri najjače savremene civilizacije, čime seostvaruje i najuzvišeniji cilj: izbegavanje apokalipse na našoj planeti, otklanjanjem međusobnihnuklearnih obračuna.

Jovan I. Deretić

ARBANASI OD KAVKAZA DO SRBIJE

I PRISTUP

Narod, koji mi Srbi nazivamo Arbanasima, stranci Albancima, a oni sami sebe nazivajuŠćipetarima, zaposeo je, posle Novog Epira, Pomorja i Donje Zete, sa Skadromhiljadugodišnjom prestonicom Srbije, a sada i deo Stare Srbije - Kosovo i Metohiju. Srbi suproterani sa svih tih teritorija, kao i sa svih drugih koje su oni zaposeli. U cilju pravdanja zločinai nasilja nad Srbima, Arbanasi ističu nekakva svoja istorijska prava. Pored raznih igarazainteresovanih sila i centara moći koji su prouzrokovali ratnu agresiju NATO pakta na Srbiju,postavlja se kao glavno pitanje - ko ima pravo na taj deo Stare Srbije, odnosno čije je istorijskopravo, ko je pravni vlasnik te zemlje? Jasno je da je onaj narod koji je prvi posedovao tu zemljunjen pravni vlasnik i da njemu pripada istorijsko pravo. Pošto Arbanasi nisu osvojili od Srba nijednu od pomenutih teritorija, to im ne pripadaju ni po pravu mača. Drugi su im stvaralipismenost, mitove i naciju, što jasno govori da su oni oruđe u nečijim rukama upereno protivSrbije. Iz tih razloga se njihovi zločini ne sprečavaju i ne kažnjavaju, pa čak i ne registruju.Nigde se tako jasno ne ocrtava Meduzina glava antisrbske zavere, kao na primeru Arbanasa.Arbanasi vole da govore: "čija stoka toga i planina". Oni jednostavno ne shvataju da se ne možeprisvojiti tuđa planina, jednostavno tako što će se pustiti stoka da na njoj pase.

Potrebno je, na osnovu nauke, u prvom redu istorije, arheologije i lingvistike, utvrditi ko je kou ovom sporu. Sa tom namerom je održan "Okrugli sto" u Srbskoj Akademiji nauka i umetnosti.

24 Bitnost statusa patronata bila bi u njihovom funkcionisanju kao razvojnih regiona okrenutih radu i konvivenciji(suživotu) svih jedinki i radnih ljudi, bilo kojoj nacionalnosti da pripadaju.

21

II PREDSTAVA ARBANASA

Imamo dve različite i suprostavljene predstave Arbanasa, njihovog porekla i istorijske uloge.Prva predstava je bila na snazi od 11. veka do Berlinskog kongresa 1878. godine, i druga od ovogdatuma na ovamo. Po prvoj predstavi Arbanasi su jedan kavkaski narod koji je došao u Srbijupolovinom 11. veka. "Deca Kavkaza", kako je pisao srednjevekovni pisac Magius Patavius. Srbisu starosedeoci, potomci poznatih starih plemena kao što su: Iliri, Veneti, Tračani, Dačani,Sarmati, Mezi, Dardani, Tribali, Makedonci i Epirci. Po drugoj predstavi Arbanasi sustarosedeoci u Srbiji, potomci Ilira, a Srbi su nepoznati varvarski narod koji se doselio u njihovuzemlju negde između šestog i desetog veka. Ova druga predstava nametnuta je i u Srbiji posleBerlinskog kongresa od strane tako zvane bečko-berlinske, odnosno nordijske istorijske škole,koja se u Srbiji predstavlja i drži kao zvanična. Prvi koji je istupio sa pretpostavkom da suArbanasi starosedeoci, potomci Ilira, bio je nemački istoričar Tunman 1774. godine. Njegovateza je izgledala suluda, ali doživeće širu podršku od bečko-berlinske škole u drugoj polovini 19.veka. Nije se desilo ni jedno novo otkriće na polju arheologije, istorije, lingvistike ili etnografije,koje bi moglo da posluži kao povod za postavljanje ove teze.

Naprotiv, bilo je sve jasnije da su Arbanasi skorašnji doseljenici u Srbiju i u Evropu. Krozstari i celi srednji vek znalo se i kod Srba i kod stranaca ko su Iliri i da je to jedno od imena,odnosno sinonim za Srbe. Nije bilo nikakvog naučnog oslonca za pravdanje te zamene.

Evo kako je to kod nas danas predstavljeno od ljudi koji ne drže do nauke, niti istine i govoreu prilog nečije politike.

"Na Kosovo i Metohiju, oblasti u središtu Balkana, ... slovenska plemena naselila su se urazdoblju između VII i X veka." Dušan Bataković, član pregovaračkog tima vlade Srbije zaKosovo i Metohiju, (1). "Politika", 29 septembra 2006. godine (28. strana).

A evo kako kod ljudi od nauke.U antičkom vremenu: "Zapadno od Makedonije žive Dardani i Iliri, dva imena za jedan isti

narod - Srbe" Džon Kambel, jedan od najučenijih britanskih istoričara 19. veka, (2).

III POREKLO ARBANASAPre dolaska u Srbiju, Arbanasi su promenili tri boravišta. Poreklom su sa Kavkaza iz

kavkaske Albanije. Ovoj zemlji, iz koje oni potiču, stranci su dali ime Albanija, po imenu gradaAlbane na Kaspiskom jezeru, u čijem zaleđu se ona prostirala. To je bila planinska zemlja koja seprotezala delom u današnjem Azerbejdžanu, a delom u Dagestanu. U toj brdovitoj i planinskojzemlji na istočnim padinama Kavkaza, živelo je 26 plemena, koja su govorila 12 narečja ilijezika. To dokazuje da je u zemlji, koju su nazivali Albanijom, živelo više različitih naroda, a nesamo albanska plemena. Glavni grad te zemlje zvao se Ardebilj.

U osmom veku vođeni su veliki ratovi između Hazara i Arapa na predelu Albanije. Arapi subili nosioci Islama, a Hazari tursko pleme, koje je bilo primilo Mojsijevu veru, pa je njihovsukob imao i verski karakter. Arapi su pokazali više naklonosti prema domaćem stanovništvu, paje jedan deo naroda primio islam. Kada je hazarski princ Baruil ušao u Albaniju 730. godine,naredio je svojim ratnicima da pobiju svo stanovništvo koje je primilo Islam. U Ardebilju supobijeni svi muslimani i grad je opustošen, (3). Jedan deo Albanaca muslimana je uspeo dapobegne kod Arapa, koji su ove izbeglice svrstali u dve skupine i jednu poslali u Siriju, a drugu uArabiju. Oni koji su otišli u Siriju sjedinili su se sa tamošnjim stanovništvom i gubi im se trag.Oni koji su došli u Arabiju bili su naseljeni u pustinjskom predelu pokraj Crvenog mora. Ovomesto nije odgovaralo kavkaskim stočarima. Ne zna se tačno koliko su se tu zadržali dok nisubili preseljeni na Siciliju. Sicilija je tada bila podeljena između Arapa i Vizantije pa su preseljenitamo da pojačaju muslimanski živalj, a i zemlja im je više odgovarala.

Atanasije Urošević je ispitivao 1929. godine arbanaška plemena na Kosovu i Metohiji u vezinjihovog porekla prema predanju koje kod njih živi. Svi Arbanasi, bez razlike, ispričali su muistu priču, kao i njihove hodže takođe. Predanje koje su mu izneli bilo je sledeće: "Najčešće seono sastoji samo u tome što za staru postojbinu svih Arbanasa uzima se Arabija. Ponekad je to

22

izraženo i u prigodnim pričama." Svi su znali da ih je iz Arabije doveo čovek koji se zvao AzretiImer, (4).

Kod Arabljana postoji pamćenje da su Arbanasi živeli u Arabiji blizu Crvenog mora. Jednotakvo svedočenje navodi i poznati albanolog Johan Georg fon Han, koji je bio propagator međuaustrijskim i nemačkim piscima Tunmanove teze da su Arbanasi poreklom Iliri. Han u svomdelu "Kroz porečinu Drima i Vardara", prevod Mihaila Ilića, na strani 21. navodi jedno takvoarapsko svedočenje. Arapi kažu da su Arbanasi živeli pored Crvenog mora i da su se odatleiselili. Na strani 20. pomenutog dela, Han navodi Lapinskog, koji kaže da Abazi, čerkesko plemesa Kavkaza, drže da su sa Arbanasima jedan isti narod, a i Arbanasi drže da su braća sa Abazima,(5).

Džems Beker, britanski istraživač Arbanasa, kaže: "Tamo je druga Albanija (savremeniDagestan) na Kavkazu i neki pisci smatraju da su njeni stanovnici isti narod kao i njihoviistoimenjaci u Turskoj. Izvesno je da postoji velika sličnost između Toska iz Albanije i Čerkezasa Kavkaza", (6).

Na Sredozemnom moru vođene su česte borbe između Arapa, kao predstavnika islama iRomeja (Vizantije), kao predstavnika hrišćanstva. Arapi, koji su oteli od Romeja veći deoSicilije i deo južne Italije, da bi ojačali islamsko stanovništvo u tim zemljama, preselili su tamoizbeglice sa Kavkaza. Borbe između Romeja i Arapa na Siciliji trajale su dugo vremena i uvreme od 827. do 878. godine, Sicilija je bila podeljena na dva dela, pa otuda i naziv Dve Sicilije.Romeji su uspeli 980. godine da osvoje deo arapske Sicilije i na tom delu našli su Arbanase. Zapola veka vlasti nad njima jedan deo tog naroda preveli su u hrišćanstvo.

IV SRBIJA PRE DOLASKA ARBANASAPredeo koji se naziva Novi Epir, prema administrativnoj podeli Rimskog carstva, Srbi su

obično nazivali Epirom, sve do 16. veka, obuhvatajući stari i novi Epir zajedno. Ali na tomprostoru imali smo i uža obeležja, kao što su: Donja Zeta i Pomorje, ili Berezitija i Vajonitija, poimenima dva najveća plemena sa tih prostora. Ovo su imena preuzeta iz stranih dokumenata, nasrbskom su se zvale Brzitija i Vojonitija. Donjom Zetom se obična nazivalo Zadrimlje i lješkoprimorje, a Pomorjem oblast Drača i Valone pa do Jonskog mora. Pod Berezitijom sepodrazumevao predeo između reka Škumbe i Maće, a pod Vajonitijom od Škumbe do Jonskogmora. Glavni grad Vajonitije bio je Beligrad pod Tomorom, danas Berat.

Stanovnike Epira Grci su u antičkom vremenu smatrali Ilirima, to jest Srbima.Teopomp kaže da u Epiru žive Haoni, Tesporti i Molosi, i da ni jedno od ovih plemena ne

pripada Jelinima. U antičkom Epiru imamo tri toponima sa srbskim imenom: Serbiani, Serbianai Serbiane. Takvih i sličnih toponima imamo još deset na teritoriji klasične Grčke, (7). Šire naprostoru rimske Ilirije imamo važne gradove sa srbskim imenom, kao što su Srbica, Serdika,Sardika ili Sarbika, današnja Sofija, Serbinon na grčkom ili Serbitium na latinskom, današnjiZagreb, (8). Sarba, Sarda, Sorda ili Skodra - današnji Skadar, Sardona ili Skardona - današnjiSkradin, Sarba, Arba - današnji Rab, Serbion, Sermion, Sirmium - današnja Sremska Mitrovica,Sarabantia itd. Svi toponimi na predelu savremene Albanije su srbskog porekla. Arbanasi sunastojali da te toponime izmene, ali to je samo šminka, koja se lako briše. Kom narodu pripadajutoponimi, tom narodu pripada i teritorija. Da bismo to i dokazali, da se prošetamo malo krozvekove.

III vek s.e. Državu Iliriju kralja Agrona (pravilnije Argona) Zonara naziva Srbskomimperijom, (9).

Francuski istoričar Priko d' Sent-Mari kralja Agrona naziva kraljem Srba, (10).Andrija Kačić-Miošić Agronovu Iliriju naziva "slovinskom zemljom", (57).Posle Teute Ilirijom vlada Serbilida (kod nekih pisaca - Serbila, Serdila i Serdilida), koga

Kačić-Miošić naziva "kralj slovinski", (57).II vek s.e. Apian iz Aleksandrije nam kaže, da je rimski vojskovođa Fulvius Flakus vodio

borbu 135. godine s.e. sa Srbima u dolini Neretve, koje nazivaju Ilirima ili Dalmatima, (11).

23

I vek s.e. Strabon pominje Srbe kao narod Ilirije od Jadranskog mora do Panonije. Dinaruplaninu naziva Srbskom planinom, (12).

I vek n.e. Krunski dokaz tačnosti svih ovih navoda daje rimski naučnik Plinije Stariji uprikazu regrutskog spiska srbskih, odnosno ilirskih plemena iz 12. godine posle Hrista. Naspisku se nalazi 27 srbskih plemena, od kojih više od polovine i danas postoji, (13). Među njimasu i moji pretci Deretići. To su: Mezeji, Ditioni, Desniati, Neretvljani, Sartiri, Sarbeati, Glindići,Dukljani, Dindari, Dermastije, Cerani, Devrnje, Melčumani, Sikulote, Vardi, Daverci, Deretići,Likini, Stulpini, Burnice, Olbljani, Labeati, Senadi, Dende, Sašelji, Rudinjani i Grabljani.Grabljani nisu bili pleme, nego je to bila jedna varošica na Zupcima i njih nazivaju jednostavnoIlirima. Sarbeati takođe nisu bili pleme, nego savez od nekoliko manjih plemena pa ih zatonazivaju jednostavno Srbima. Od Likina, koji su živeli u Popovom polju ispod Trebinja,poreklom je imperator Likinius čiji su potomci Nemanjići.

Apian kaže da su u prvom veku n.e. "najslavnija ilirska plemena Srbi (Sordiski) i Tribali",(14). Za Tribale znamo da su takođe Srbi.

II vek n.e. Dion Kasius, pisac rimske istorije iz drugog veka, pominje Srbe na predeluIlirije, (15). Dion je bio rimski upravnik Ilirije.

IV vek. Euzebije Pamfil u svojoj Hronici kaže da je Tiberije pobedio 9. godine n.e. "SrbskeDalmate", (16).

VII vek. Jordan istoričar Geta kaže da su od Sarmata, to jest Srba, potekli Veneti, Anti iSloveni, (21).

VII vek. Kosmograf iz Ravene poistovećuje Iliriju sa Srbijom od Jadranskog mora doDunava, (17).

IX vek. Velika srbska imperija na Helmskom poluostrvu cara Krepimira Oštrivojevića,prikazana na mapi za koju Leopold Ranke kaže: "..cela teritorija je bila srbska od Dunava doJadrana i do Arhipelaga", (18).

X vek. Poznati češki zbornik Mater Verborum kaže: "Sarmati i Serbi su dva imena istogznačenja za isti narod".To isto kaže i nemački episkop Salmon. Sve ovo svedoči koji narod jeratovao sa Rimljanima u Iliriji. Kao što Euzebije 4. vek kaže: "Tiberije je pobedio 9. godine n.e.Sarmatske Dalmate". (19), a tako kaže i Hreman Kontrakt 11. vek. (20)

XI vek. Nestor časni Kijevski u svom Letopisu objašnjava poreklo Slovena iz Ilirije i nabrajakoja su plemena, pred rimskim osvajanjima, otišla na sever i istok Evrope. (22)

Crkveni sabor u Splitu 1059. godine zabranio je upotrebu "Ilirske liturgije" u crkvama idozvolio samo grčku i latinsku liturgiju. (23)

XII vek. Vizantijski istoričar Jovan Kinamos kaže da su Srbi, koji su kao narod Dalmati,izgradili tvrđavu Ras. (24)

XIII vek. Francuski istoričar Luj Leže prenosi češku Dalemilovu hroniku iz 13. veka, u kojojse kaže da su se Serbi naselili posle potopa na granicama grčkih zemalja i duž mora i da su seraširili sve do Rima. Na istom mestu prenosi i poljsku hroniku iz 14. veka u kojoj se kaže da jeIlirija kolevka slovenskih naroda. (25)

XIV vek. Vizantijski istoričar Halkokondilas kaže za cara Dušana, da je hteo da uspostavi"evropsku imperiju naroda Ilirskog". (26)

XV vek. Kralj Srba, bosanska loza Jablanovića, Stefan Tomašević se tituliše 1446. godineovako: "Stephanus Thomas Dei gratia Rasciae, Serviae, Bosniensium sive Illyricum Rex" (27)

XVI vek. Dalmatinac Vinko Pribojević, profesor teologije, 16. vek, među Slovene ubraja:"Tračane, Meze, Gete, Dačane, Makedonce, Ilire, Roksolane, Moske, Frižane i Vandale." (28)

Naš savremenik, Rus Pavel Tulajev navodi rusku Stepsku knjigu iz 16. veka i kaže: "U tomizboru, iz crkvenih i svetskih hronika, slovenska prapostojbina smeštena je u Iliriji, što bi bilo uskladu sa biblijskim izvornikom i Nestorovim Letopisom." (29)

Posle turskog osvajanja Dalmacije 1540. godine, osim gradova, veliki broj stanovnikakontinentalne Dalmacije, koji su govorili srbskim jezikom, se sklonio u gradove. Tada je ugradove "... uveden ilirski jezik, u kojima se do tada govorio italijanski." (30)

24

XVII vek. Mavro Orbini, 16/17. vek, pod pojmom Slovena uključuje pored Veneta, Venda, iRuse-Vandale, Gete, Ilire, Gote, Alane, Sarmate i druge. (31)

Opšti List, odnosno Pećki rodoslov, počinje izlaganje sa "opis rodoslovlja svetih carevasrbskih ili ti ilirskih." (51)

XVIII vek. Visoki činovnik na bečkom Dvoru, Johan Hristifor baron Bartenštajn objavio je1761. godine jedan pregled tadašnjeg stanja srbskog naroda, pod naslovom "Kratak izveštaj ostanju rasejanog mnogobrojnog ilirskog naroda". (32)

Veliki francuski istoričar i erudita Di Kanž kaže: Srbiju su Sarmatijom zvali. Srbi Dalmacijesu Dalmati i samo vulgarno ih nazivaju Slovenima. (33)

XIX vek. Prvi rečnik srbsko-nemačkog jezika, izdat u Beču 1853. godine, posvećen knezuMihailu Obrenoviću, nosi naslov Ilirischen und deutschen Sprache. (34)

Otac nemačke filologije i germanistike Jakob Grim piše 1815. godine: "Srbima nazivamopravilnije ono što se inače Ilirima naziva, slovensku narodni granu."

Austro-nemački pisac Aleksander Hekš kazao je u svom putopisu o Podunavlju: "Ukupnostsvih slovenskih Ilira penje se na oko šest miliona duša. Nijedan slovenski narod nije u novo inajnovije vreme skrenuo na sebe pažnju u tolikoj meri kao Iliri." (54)

Jernej Kopitar u prikazu Vukovog Rječnika iz 1818. godine kaže da je to jezik "brojnog, takoveličanstveno nadarenog, junačkog naroda Srba (Ilira) ..." (55)

Nemački teolog i pravnik Johan Ferdinand Naigebaur kaže: "Pitao sam jednog učenogfranciskanskog monaha iz republike Poljica za mišljenje o razlici između Ilira i Hrvata.Odgovorio je: Ja bih rađe bio Turčin nego Hrvat". Jedan drugi katolički sveštenik je izjavio:"Srbi ili Iliri su obrazovaniji nego Hrvati; njihova književnost je starija". (56) Ovde zaista imamovrlo preciznu odrednicu ko su Iliri.

XX vek. Ime Iliri bilo je sinonim za Srbe sve do dvadesetog veka. Na bečkom Dvoru Srbskakancelarija, sve do Prvog svetskog rata, zvanično je nazivana Ilirskom.

Za vreme od 23 veka Srbi i stranci su znali da su Iliri Srbi, a onda "učeni" nordisti nam rekošeda to nije tako, nego da su Iliri - Šćipetari.

Edson kaže za stare Epirce: "Grčki pisci su ih smatrali pelaške rase, domoroci tih predela."(35)

Ser Gordon Latam, vodeći britanski filolog 19. veka, kaže da su Pelazgi i Tračani Sloveni.(36)

To nepobitno dokazuje i savremeni ruski naučnik Grinjevič, koji je pročitao, odnosnodešifrovao, sve kritske i druge pelaške napise. Potom je izjavio: "Narod koji se u istoriji pominjepod imenom Pelazga bio je slovenski, jer to jezik dokazuje." (53)

Posebnu važnost ima crkvena organizacija na području Epira. Glavnu ulogu je imala Dračkamitropolija, koja je u sedmom veku imala 15 episkopija. (37) Vremenom je Drač gubio navažnosti i krajem devetog veka Dračka mitropolija ima samo 4 episkopije. Kako je Drač gubiona značaju u crkvenoj organizaciji tako je Beligrad pod Tomorom dobivao. Početkom HI vekaBeligrad je imao glavnu ulogu u crkvenoj organizaciji u Epiru. Alen Duselije kaže da se Beligradi Glavnica pominju kao glavni crkveni centri u Epiru oko 1020. godine. (38)

V DOLAZAK ARBANASA U SRBIJU

Događaj koji je prethodio i prouzrokovao dolazak Arbanasa u Srbiju, bio je rat izmeđuVizantije i Srbije u jesen 1042. godine. Romeji su sa velikom vojskom napali Srbiju i borbe suvođene na predelu Novog Epira, današnja teritorija Albanije. U dve velike bitke Srbi su strašnoporazili Romeje i to je prouzrokovalo nemire u Vizantiji. Jedan od pobunjenika bio jevojskovođa Đorđe Manijak, koji je komandovao vizantiskom vojskom na Siciliji i južnoj Italiji.Pošto su ga bez razloga smenili odlučio se na pobunu i krenuo da uzme vlast u Carigradu. Poveoje svoju vizantijsku vojsku koju je imao pod komandom i jedan deo kavkaskih Arbanasa,odnosno Albanaca kako su ih tada zvali, kao pomoćne čete. Sa Arbanasima išle su i njihoveporodice kako je to bio običaj u tom vremenu. Manijak se sa svojom vojskom iskrcao u Dračupočetkom marta 1043. godine. Na putu za Carigrad sukobio se kod Ostrova sa romejskom

25

vojskom vernom Carigradu i tu poginuo. Posle pogibije njenog vođe, njegova vojska se predala.Ove događaje opisao je savremenik, vizantijski istoričar Mihailo Ataliota, (39)

Tada se, prvi put, Albanci pominju u Evropi. To priznaju i arbanaški istoričari i kažu:"Vizantijski pisac iz jedanaestog veka, Mihailo Ataliota, opisao je pobunu vizantijskog Vojvodeod Sicilije, Đorđa Manijaka, i izveštava da se ovaj gospodin dolazeći iz Italije iskrcao u Draču1043. godine sa vojskom sastavljenom od Romeja i Albanaca." (58)

Vizantinci su prihvatili Manijakove, vojnike koji su se predali, ali nisu hteli da prime Albancekoji su bili stranci. Njih su potisli na teritoriju Srbije. Ovi nisu mogli da se vrate natrag naSiciliju, jer su lađe sa kojima su došli bile zaplenjene. Molili su Srbe da im dozvole da se negdenasele, pa kako su oni tradicionalni stočari, gajiće stoku za njih i srbsku vlastelu. Vojislav im jedozvolio da se nasele u Rabanu, jedno malo slabo naseljeno mesto na podnožju planineJablanice. Koliko je bio brojan taj narod nije poznato, ali prema proceni nije ih bilo manje od pethiljada, ni više od dvadeset hiljada. U Srbiju su stigla samo četiri albanska plemena: Gege,Toske, Jape (Liape) i Šamide. Gege su "Gosk" ili "Gog" kod jermenskih geografa. Šamide suazijski Šumiksi. Ova dva poslednja plemena su bila mala, možda samo delovi plemena, pa su seutopili u prva dva plemena.

Po Rabanu mi smo ih nazvali Arbanasima, stranci ih zovu Albancima, a oni sami sebenazivaju Šćipetarima što na njihovom jeziku znači Brđani. Turci su ih zvali Arnautima. To jearapski naziv koji znači : oni koji se nisu vratili - misli se iz Srbije na Siciliju. Svi zapadninaučnici koji su proučavali Arbanase, slažu se da Šćipetari znači - Brđani. (40), (41), (42) i (43)

Predeo oko Rabana gde su živeli Arbanasi nazivan je Arbanon. Taj predeo su Srbi nazivali -Raban. U trinaestom veku, kada su Arbanasi zapremali određenu teritoriju, Arbanon se prostiraoizmeđu reka Maće na severu i Škumbe na jugu, bez Drača i okoline. Reku Škumbu su prelazili ugornjem toku i dopirali do gornjeg toka reke Devola u predelu grada Konjuha. Ovaj grad suRimljani po reci Škumbi nazivali Skampa, a sultan Mehmed II nazvao ga je Elbasan. Predeojužno od Škumbe i Devola sa centrom u Beligradu nazivan je Albanijom ili Vajonitijom. ImeAlbanija nije bilo u vezi sa Arbanasima niti Arbanonom, nego je dato po Beligradu, na latinskomAlbanopolis ili Albanum. Ime Albanija upotrebili su prvi Normani 1081. godine, kada su zauzeliValonu, Beligrad i Drač. U Beligradu je bilo crkveno središte, koje je ranije bilo u Draču. Saizbacivanjem Normana, naziv Albanija se gubi sve do 1272. godine, kada ga ponovoupotrebljava Karlo Anžujski, pošto je zauzeo Drač, Beligrad i Valonu. On taj svoj posed nazivaRegnum Albania. U toj njegovoj Albaniji nije bio uključen Arbanon, tako da imamo Albanijugde današnjih Albanaca nije bilo i Arbanon ili Arbaniju u kojoj su oni živeli. Tako da izmeđuArbanona naseljenog Arbanasima i Albanije naseljene Srbima i Romejima nije bilo nikakveveze. Arbanasi su se proširili na teritoriju Albanije tek u vreme Turaka, gde su uništili cele srbskei hrišćanske gradove kao Moskopolje.

Kada Ataliota pominje Arbanase 1078. godine, on ih naziva stanovnicima Rabana -"Arbanon". U borbama protiv Normana 1081/2 Vizantija je uposlila i Arbanase, kako nam toopisuje Ana Komnen. I Vizantinci ih nazivaju Arbanasima (Arvanite), kao i Srbi po Rabanu, a neAlbancima. Tako ih pominje i Jovan Skilica. To je sasvim logično, jer se oni sami nisu nazivaliAlbancima, nego su ih tako stranci zvali po zemlji u kojoj su živeli. Kada su dobili novo naselje,dobili su i novo ime. Tako su se u srednjem veku i sami Arbanasi nazivali.

Ime Beligrada je u istoriji poznato i više puta menjano. Beligrad je rodno mesto čuvenogmakedonskog vojskovođe i državnika Antipe Jolina, glavnog vojvode cara Filipa i AleksandraVelikog. U trećem veku s.e. Beligrad se po Antipi naziva - Antipatrija. U drugom veku n.e. ovajgrad se zove Beligrad, ponovo ili iznova, nije utvrđeno. Kod geografa Klaudija PtolomejaBeligrad se pominje na latinskom prevodu - Albanopolis. Ovaj prevod na latinski imenaBeligrada, neki su pokušali da vežu za Arbanase, odnosno Albance. Nisu vodili računa oprevodu i da se radi o gradu. Grci su Beligrad prevodili sa Pulheropolis, čime su potvrdili da seradi o prevodu imena Beligrad. Oni su ovu reč uzeli iz latinskog gde "pulher" znači krasan, lep.Tako je Beli grad bio sinonim za Lepi grad.

26

Ime Berezitije se gubi od 12. veka jer je na njenom prostoru nastao Arbanon. Ime Vajonitije,gde nije još bilo Arbanasa, održaće se, u više oblika, sve do kraja 15. veka gde se pominje kaoVijatija. (44)

Gopčević kaže: "U današnjoj Gornjoj Arbaniji nisu Škipetari, nego su Iliri-Srbi živeli. A ustaro doba istorija nije imala nikakve veze sa škipetarskim narodom." (45)

Danica Ilirska je pisala: "Arnauti su iz Azije, iz predela između Crnog mora i Kaspiskogjezera..." (46)

Džon Kambel u vezi imena Albanci kaže:"Albanci sebe ne nazivaju ovim imenom, koje pripada prethodnim stanovnicima njihove

zemlje. Oni su Skiptari, ime koje znači Brđani... njihovo kapadohisko poreklo je utvrđeno.." (47)Laonik Halkokondilas, 15. vek, kaže da Tribali, Iliri, Poljaci i Sarmati govore istim jezikom. Daje sarmatski jezik isti što i ilirski i venetski. (48)

Jedan francuski naučnik iz 19. veka koji je istraživao Arbanase, Hiasint Hekvar, zapisao je:"Koje je poreklo Arbanasa? Sa kojom granom ljudskog roda se oni mogu povezati? Kom

jezičkom sistemu pripadaju Šćipetari? Po svim ovim pitanjima svedeni smo samo napretpostavke. Možemo samo pouzdano zaključiti da Arbanasi nemaju nikakve veze, sličnosti niafiniteta u vezi jezika, etničkog karaktera ili fizičke sličnosti sa bilo kojom drugom rasomevropske Turske: sa Rumunima, Grcima, Slovenima i otomanskim Turcima." (49)

Hekvarov zemljak Siprijan Rober je ustanovio da naziv za Miridite potiče iz persijskog -"Mardaite", što znači hrabri. (50)

Jedan od ranih američkih istraživača Arbanasa Hobhaus, na početku 19. veka, kaže: "Što setiče albanskog jezika, ovde je prikupljeno za vaš uvid i to su primeri koji su gotovo prvi putstavljeni na papir. Osnova je slovenska, izmešana sa različitim jezicima, među kojima najviše izturskog, zatim savremenog grčkog, italijanskog, francuskog, čak i neke reči iz engleskog u ovojčudnoj mešavini." (52) Odmah pada u oči da nije našao reči iz staro grčkog i latinskog.

Pored istorije i etnografije, mi otkrivamo kavkasko poreklo Arbanasa i preko jezika. Presudnisu nazivi brojeva 1 i 100, pomoću kojih se i određuje pripadnost datog jezika određenom sistemujezika. Arbanasi za broj 1 imaju tri naziva: nja, nje i nji. Ozvaničeno je nje. Nema nikakve vezesa evropskim jezicima, ali ima sa azijskim. Mongolski naziv za 1 je neg, na tai - njung, na lao -neung, grupa tai - kadal, na kavkaskom bežta iz Dagestana - honj. Arbanaški naziv za broj 100 sedirektno povezuje sa dagestanskim bežta jezikom. Arbanaški - njećind je bežta - honjćit. Nje ihonj su obeležja za jedan, zajedno jedna stotina. Kada se govori samo o stotini Arbanasi kažu -ćinda, a bežta - ćinta. Radi se o aziskim nearijevskim jezicima, koji ne pripadaju satem sistemu.Sada je jasno kom jezičkom sistemu pripada arbanaški jezik.

Pod uticajem strane propagande da su oni Arbanasi potomci Ilira i da su Agron i Teuta bilinjihovi vladari, naravno Serbilidu ne pominju, da je srbski plemić Đurađ Kastriotić knez Epira,njihov nacionalni junak, formirana je Šćipetarska nacija. To je jedinstven slučaj da se naprisvojenim tuđim, u ovom slučaju srbskim, istorijskim ličnostima formira sopstvena nacija. Pase u ime istorijskih prava te i tako formirane nacije, osporava Srbima pravo i na istoriju i nateritoriju. I to sve podržava i opravdava evropska nauka.

Nemački naučni imperijalizam vatikanske inspiracije, koji je utirao put nemačkom vojnom ipolitičkom imperijalizmu i papizmu, stvorio je haos u nauci i podstakao mnoge zločine. Danaskada su nordisti doživeli potpuni krah, ostala je gomila laži i falsifikata koje treba ukloniti.

Sada, više nego ikada, možemo reći:

VERITAS IMMUTABILIS EST, ET PERPETUA!

ISTINA JE NEPROMENLJIVA I VEČNA!

ISPOLZA1. "Politika" od 29. septembra 2006. godine, strana 28.

27

2. John Cambell: THE HITTITES, John Nimmo, London,1891, p. 279.3. Svetlana Pletnjova: HAZARI, Pešić i Sinovi, Beograd, 2004. strana 67/68.4. Atanasije Urošević: Jedna tradicija o poreklu Arbanasa, GLASNIK skopskog naučnog

društva, Skoplje, 1929. T. 2, s. 311.5. Georg fon Han: KROZ POREČINU DRIMA I VARDARA, Državna štamparija, Beograd

1876.6. James Beker M. A.: TURKEY IN EUROPE, Cassell Peter & Galpin, London 1877. p. 364.7. Simeon Končar: Pradomovina Srba, STRAŽILOVO, 29-33, 1894.8. Claudius Ptolemaeus: GEOGRAPHIA, Francesco Berlinghieri, Florence 1482.9. Joannis Zonarae: HISTORICA ANNALUM, Patrologiae, Migne, Paris 1864. Tomus 134,

pagus 690.10. E. Pricot De Saint-Marie: LES SLAVES MEREDIONAUX, Armand Lechevalier, Paris

1874. p. 23.11. Appiani Alexandrini: ROMANORUM HISTORIARUM, Firmin-Didot, Paris 1850. (X. 10)12. Strabon: GEOGRAPHIE, Imprimerie Imperiale, Paris 1805.13. Plinius Secundus: HISTORIAE NATURALIS, L. III, C. 26.14. Appiani Alexandrini: ROMANORUM HISTORIARUM, Firmin-Didot, Paris 1850. H.3.15. Dion Cassius: HISTOIRE ROMAINE, FirminDidot, Paris 1848/1889.16. Eusebius Pamphili: CHRONICORUM Lib. II. Pag. 531. Patrologiae, Migne, Paris 1857.17. Ravenatis Anonymi: COSMOGRAPHIA, Otto Zeller, Aahen 1962.18. Leopold Ranke: THE HISTORY OF SERBIA, Henry G. Bohn, London 1853.19. Eusebius Pamphili: CHRONICORUM Lib. II. Pag. 531. Patrologiae, Migne, Paris 1857.20. Hermannus Contractus: CHRONICON, Patrologiae, Migne, Paris 1882. Tomus 143, pag. 56.21. Jornandes: HISTOIRE DES GOTHES, Firmin- Didot, Paris 1869.22. Nestor časni Kijevski: LETOPIS ili HRONIKA Povijest minulih ljeta ili Nestorov ljetopis,

izdanje IKP Nikola Pašić, Beograd, 2003.23. History of Dalmatia, New York 1898. page 33. (..synod at Spalato, which prohibited the use

of the Illyrian liturgy, ..) Thomas archidiaconus: HISTORIA SALONITANA. Cap. X.24. Joannis Cinnamus: HISTORIAE, Patrologiae, Migne, Paris 1864. Tomus 133. pag. 322.25. Louis Leger: CYRILLE ET METHODE, A. Franck, Paris 1868. (Dalemil: Chronica),

(Chronique de Mierzwa et de Vincent), page 8.26. Laonicus Chalcocondylae: HISTORIAE, Patrologia, Migne, Paris 1866. p. 43 i 138.27. Gianantonio Bomman: STORIA CIVILE ED ECCLESIASTICA DELLA DALMAZIA,

CROAZIA E BOSNA, Antonio Locatelli, Venezia 1775. p. 348.28. Vincentius Priboeuius: DE ORIGINE SUCCESSIBUSQUE SLAVORUM, Venetiis 1532. p.

68.29. Pavel Tulajev: VENETI, Pešić i Sinovi, Beograd, 2004, c. 22.30. Storia della Dalmazia, Zara 1878. pag. 243.31. Don Mavro Orbini: IL REGNO DE GLI SLAVI, Pesaro 1601, p. 23.32. Johan ^ristifor baron Bartenstein: Kratak Izveštaj o stanju rasejanog mnogobrojnog

ILIRSKOG NARODA, Jermenski manastir, Beč 1866.33. Caroli Du Fresne Domini Du Cange: ILLYRICUM VETUS & NOVUM, Haeredum

Royerianorum, Posonii 1746. pagus 30 et 33.34. Rudolf A. Frohlich: Ilirischen und deutschen Sprache, A. Venedikt, Wien 1853.35. Edson L. Clark: TURKEY, Peter Fanelon, New York 1898. p. 167.36. Robert Gordon Latham: OPUSCULA - ESSAYS CHIEFLY PHILOLOGICAL AND

ETHNOGRAPHICAL, Williams & Norgate, London 1860.37. Radmilo Petrović: DRAČKA MITROPOLIJA U SVETLU ARHEOLOŠKIH NALAZA,

Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog na Cetinju, 21-23 juna 1990.38. Alain Ducellier: LA FAQADE MARITIME DE L'ALBANIE AU MOYEN AGE, Institute

for Balkan Studies, Thssaloniki, 1981. r. 62.

28

39. Michael Ataliota: CORPUS, SCRIPTORUM HISTORIAE BYZANTINAE, Weber, Bonn1853. r. 18.

40. Cyprien Robert: LES SLAVES DE TURQUIE, L. Pasard et Jules Labitte, Paris 1844. TomeII, page 121.

41. James Beker: TURKEY IN EUROPE, Cassell Peter & Galpin, London 1877. page 363.42.Robert Gordon Latham: OPUSCULA - ESSAYS CHIEFLY PHILOLOGICAL AND

ETHNOGRAPHICAL, Williams & Norgate, London 1860.43.Edson L. Clark: TURKEY, Peter Fanelon, New York 1898. page 167.44.N. Todorov - A. Velkov: SITUATION DEMOGRAPHIQUE DE LA PENINSCUL

BALKANIQUE (fin du XVe S. debut XVIe S.) Sofija 1988. strana 288.45. Spiridon Gopčević: GORNJA ARBANIJA, Novi Sad 1893.46.DANICAILIRSKA od 28. prosinca 1839. godine.47. John Cambell: THE HITTITES, John Nimmo, London 1891. page 290.48.Laonicus Halcocondilae: HISTORIAE, Patrologiae, Migne, Paris 1866. Tomus 19. pag. 35.49.Hyacinthe Hecquard: HISTOIRE ET DESCRIPTION DE LA HAUTE ALBANIE,

Arthus Bertrand, Paris 1884. page VIII.50. Cyprien Robert: LES SLAVES DE TURQUIE, L. Passard et Jules Labitte, Paris 1844. Tome

II, page 121.51. OPŠTI LIST (Pećki rodoslov), Državna štamparija, Beograd 1872. st. 10.52.J. C. Hobhouse Broughton: A JOURNEY THROUGH ALBANIA, M. Caret and son,

Philadelphia 1817. page 129.53. G. S. Grinevič: PRASLAVJANSKAJA PISMENOST, "Opšćestvenija polza", Moskva

1993.54.Alexander Heksch: DIE DONAU VON IHREM URSPRUNG BIS AN DIE MUNDUNG,

WIEN 1881. s. 46.55.Jerneja Kopitara Spisov II del. Srednja doba (1818-1834). I knjiga. Slovenska akademija

znanosti I umetnosti, Ljubljana 1944.56.J. G. Neigebaur: DIE SUD-SLAWEN UND IHRE LANDR. Heipzig 1851. s. 385/386.57.Andria Cacich-Miossich: Razgovor ugodni naroda slovinskoga. Venezia 1756. pag. 4.58. Stefanq Pollo and Arben Puto: THE HISTORY OF ALBANIA, Routledge & Kegan,

London, Boston and Henley 1981. page 37.

Momir JovićO BALKANSKIM STARINCIMA

Izuzev dalekih prastanovnika Lepenskog Vira i Vinče, četiri hiljade godina pre Sumera, naovim prostorima pored Srba nema drugih starosedeoca.

O dolasku Helena svedoči Herodot („Istorija" I 56, 171). Za očekivati je, na Balkanu je bionarod pod imenom: Raseni, Tirseni, Etrurci. Bio je to jedan od mogućih pravaca seoba Etruraca.Istovremeno pada dolazak Etruraca na Apenine, kao i Kolhiđana, na prostor između Bojane iBoke.

Evropski istoričari, pod uticajem italskih, prihvataju mogućnost da su Etrurci došli naApeninsko poluostrvo tek u vekovima IX-VIII, ali sa tim se ne slažu Herodotovi podaci (I 57, 94,163, 167, VI 22). Za Pelazge kaže da su živeli iznad Tirsena (I 57). U priči o Liđanima navodi, dasu ranije oni promenili ime „Te se od tada zovu Tirseni" (I 94). Stoga Etrurci (Rasi, Raseni,Tirseni) logičnije je, na Apenine su došli oko XVIII veka st. e.

Ova njihova imena: Rasi, Raseni, neminovno upućuju na Srbe, uz to i potvrda, kad su Ugridošli u Panoniju (oko IX veka st. e.) zatekli su Srbe, od njih su čuli da im je ime: Rasi, otud idanas mađarsko ime za Srbe glasi: Rac/Raci.

29

Za proučavaoce Starog veka, svako pitanje otvara nove pretpostavke. Jer, da su Srbi došli naBalkan VI-VII veka, kako bi o Srbima podatke pružali: Herodot, Klaudije, Ptolomej. Znajući zanjihovu punu verodostojnost, Srbi su na Balkanu bili vekovima, čak milenijima ranije, pre tzv.Seobe Slovena. Usput nema podataka o nekim seobama ostalih balkanskih Slovena, izuzevBugara.

Dolazak Bugara na Balkan vezan je za 679. godinu, za cara Konstantina IV (668-685). Došlisu pod Asparuhom, i 1979. su Bugari proslavljali svojih 1300 godina na Balkanu.

Što se tiče Hrvata, posle odbacivanja Gotske, pa Iranske, potom i Avarsko-Hunske teorije oporeklu, danas se opet izjašnjavaju za Iransku teoriju („Politika" 18.06.2007. str. 11), jer pronašlisu da na iranskom „hrvat" znači „žensko". Ako im je taj podatak olakšao nedoumice posle čestihu prošlom veku prihvatanja, odbacivanja, sad su u Iranskom okrilju našli svoje poreklo.

Herodot navodi Tribalsku ravnicu, pod Savom i Dunavom (IV 49). I za pitanje, zašto sad oTribalima - dovoljno je istaći, Halkokondil piše, sultana Murata ubio je Tribal Miloš. TakođeHerodot piše o srpskom jezeru na severoistoku Egipta „Serbonijsko jezero" (II 6, III 5). PlinijeStariji pominje Srbe na obalama Azovskog mora, no tu pominje i Kimerce, drugo ime za Srbe(„Nat.His" VI 19). Kimerce pominje i Herodot (VII 20), ali i Homer „Odiseja" (XI 1-22). AmijanMarkelin beleži Srbe na vrletima Karpata „montes Serorum" („Istorija" XVII 5, 3).

Klaudije Ptolomej je u svojoj Geografiji, pišući o svom vremenu registrovao je Srbe naBalkanu: Serboji, Sirboji. Kod Dunava zabeležio je srpski grad: Serbino, koga naučnicipokušavaju identifikovati, prilično daleko, na prostoru današnjeg Pečuja, ili Gradiške u Posavini.Stotinak godina pre Ptolomeja, na istom mestu Srbe beleži kartograf Pomponije Mela.

Ako se prihvati logična mogućnost da su Srbi produžetak vinčanske civilizacije, na to upućujei njihovo pismo, tako je Vinča direktni sledbenik i nastavak kulture Lepenskog Vira. VezivanjeSrba za Vinču, pomera istoriju Srba bar četiri hiljade godina unazad, uz još do Lepenskog Vira,oko tri milenija.

Na bazi ovih tačnih konstatacija, Nestor Kijevski („Povijest minulih ljeta" Beograd, 2003. str.6) priča svoje viđenje sveta, počevši od Adamovih sinova, i potom, a posle mnogo vremena„sjeli" su Sloveni na Dunav „gdje je danas Ugarska i Bugarska... Od ovih Slovena raziđoše seSloveni po zemlji i nazvaše se imenima svojim po mjestu gdje sjedoše" (str. 6). Nestor iznosi ijednu tvrdnju „Norici, koji i jesu Sloveni" (str. 6).

U istom smislu Josif Dobrovski piše da on „priznaje i tvrdi da Srbin, ima najveće pravo nastaroslovenski jezik, o čemu ja nisam nikad sumnjao, jer ime Srbin nije slučajno postalo, većvodi svoje poreklo od najstarijih vremena - upravo od postanka samog naroda. I ovim su seimenom zvali svi današnji narodi" (str. 9). Ovakve tvrdnje o srpskom imenu, jedino, ako trebaneka potvrda, to nudi sanskritsko: Sorab, ime još iz vremena Arktičkih seoba (B.G.Tilak„Arktička pradomovina Veda" Beograd, 1987.)

Dunav, kao ishodište Slovena (Srba) beleži i Karlovački rodoslov. Za Dagone i Dake navodida su Srbi, uz poznati početak „Sva srpska idolu služaše Dagonu" (Relja Novaković „Još oporeklu Srba" Beograd, 1992. str.7). Pre ulaska u razmatranje ovih reči, treba navesti šta urodoslovu piše o Likiniju, iznoseći da je Likinije Srbin po rodu (str. 11). Mnogi, manjeobavešteni, priču o Likiniju srpskom rimskom caru (305-324) sasvim odbacuju.

Ovo prihvatanje važnosti Dunava kao prapostojbine Srba, nameće i opravdava, Lepenski Vir,na Dunavu u Đerdapu, potom Vinča, neposredno kod Beograda. Od tada Srbi su ostali na svome,te je smešno pričati o nekim njihovim seobama u srednjem veku. Kako da se doseljavaju oni kojisu tu, već tolike milenije? Od Dunava, severno i istočno, drugi su se raseljavali, drugi Srbi,nazvani Sloveni, po srpskom glagolu : sloviti, govoriti.

0 bogu Dagonu (idolu, kako ga beleži Biblija I Car. 5, 2-4; Sudije 16, 23; I Dnev. 10, 10), tajbog ribolikog lika, nije vezan samo za Dunav. On je i stari mesopotamski bog Oanes. Bar 4000godina posle vremena njegova pojavljivanja u Dunavskim vodama. Bio je dobar za ljude, stvorioih je, dao im je sva znanja, ali su ga Sumerani smatrali „on je toliko ružan". Ta sloboda, boga

30

upravo čini verodostojnim. Nema onog Biblijskog, po svojoj slici i prilici (I Moj 1, 27). Dagon jesvakog dana veći broj sati morao provoditi u vodi, bila mu je prijatnija (M. Jović „Srbi pre Srba"Kraljevo, 2002. str. 67).

Međutim Dagon se vezuje za Dunav onoliko ranije, oko četiri milenija, koliko je od Srba naDunavu, mlađi sumerski narod. I veća je verovatnoća da je prvobitno stanište boga Dagona bioDunav. Sa više vode, i za njega više mogućnosti. Nije sporno da je bio prisutan i kod Sumerana,ali to je taman tek posledično, kao što je već anahrona čuvena knjiga Kramera „Istorija počinje uSumeru".

Dagon, Oanes, ili neki sličan njima, zabeležen je kao bog kod Kalasasaja, na Titikaka jezeru.I tamo su pronađene statue karakterističnog ribolikog boga (G. Henkok „Tragovi Bogova" NoviSad, 2004. str. 121-125). Na Lepenskom Viru otkrivene su kamene statue, skoro stilizovane,upravo toga ribolikog boga (D. Srejović, J. Babović „Umotnost Lepenskog Vira" Beograd, 1983,str. 108, 110, 118, 132-146). Beros, haldejski istoričar tvrdi da se u velikoj prošlosti, taj vodenibog, kod mitskih sumerskih kraljeva, nazivao: Uan, stoga pitanja i odgovori koje nameću oveteme, mnogo su šire od ove današnje priče (G. Henkok, str. 122-123).

Plinije Stariji u delu ,,O prirodi" pominjući obale istočnog Jadrana (bilo je to ipak -marenostrum) piše da se grad Ulcinj, ranije nazivao: Kolhinijum "Olcinium quod ante Colhiniumdictum est, a Colchis conditum.." (Nat. His. III 144). U stvari istu priču donosi i za grad Orikur,koga su gradili Kolhiđani u vrletima Epira „...hic is ora Oricum oppidum a Colchis conditum,inde initum Epiri, montes Acroceraunii, quibus hunc Europae determinativus sinus" (Traktat oMakedoniji lib. III cap. 24).

Znajući da je Kolhida deo severioistočne obale Ponta, to pominje i Herodot (I 2, 104) dakle,neophodno njihovo preseljavanje na jugoistočni Jadran potvrđuje ep o Argonautima (IV510-520. 983, 1000-1005, 1210-1215), kao i iznesem podatak, da su svojim imenom nazvaligradove na obali Jadrana, pomenuto je, preneli su i ime planinskog kavkaskog lanca -Keraunijske planine, na Epir, njegove planine nazivajući, uz grčki dodatak: Akrokeraunijskeplanine.

Još jedan trag ukazuje na seobu Koihiđana na Jadran, to peva Apolonije Rodanin. U poteru zaArgom, kralj Ejet poslao je deo flote pod komandom sina, princa Apsirta, Medejina polubrata.Apsirtova flota je stigla brod Argo, očekuje se - u zoni Dunavske delte. Kad je Apsirt došao naArgo, počeli su pregovori. No tada su Argonauti primetili dolazak još veće flote Kolhiđana, podkomandom kralja Ejeta. Uglavnom, princ Apsirtje mučki ubijen (IV 470-475). Da bi što višezadržali kraljevu flotu, Medeja naređuje da se raskomada prinčevo telo, razbacujući ga porukavcima Dunava. Kao mesto ubistva pominje se Artemidino ostrvo (IV 453). Ovo ubistvopodseća na ritualno ubistvo sa sličnim ishodom, boga Ozirisa od strane njegova brata, zlog bogaSeta. I kad je krenula flota na Argo, voljom Here, Argo uspeva pobeći (IV 507).

Kralj se utučen vraća u Kolhidu, mornarima je izdao striktnu naredbu „Ako li kćerku neuhvate njemu... nek znaju da za srdžbu će cijelu i nesreću njegovu svu, glavom platiti svojom"(IV 231-235). Flota Kolhiđana nije uhvatila brod Argo. Nisu smeli nazad svom rasrdenom ižalosnom kralju, stoga Ep razrešava ovaj nemogući zaplet nastavkom pevanja „pa se razišav,ondje i ondje staništa sagrade čvrsta" (IV 513).

No, ostaje i druga mogućnost, jadranska ostrva: Cres i Osor, Apolonije Rođanin naziva:Apsirti (IV 515) jer u produžetku stiha piše, za Kolhiđane „pod imenom Apsirti i danas boravetamo" (IV 515). Ova priča naginje tumačenju da je princ Apsirt ubijen, tu kod ovih ostrva.Moguće je, ovom se pričom opravdava ranije mišljenje da su Argonauti plovili Dunavom,Savom, Sočom u Jadran, ali nema pretpostavki o nekom drugačijem razmeštaju i povezanosti tihreka, u to vreme (Pomorska Enciklopedija, Zagreb, 1975. t. 2, str. 49).

Pored ostrva Apsirta, gde se pominje prva grupa doseljenih Kolhiđana, drugu grupu čineKolhiđani koji su se naselili uz reku Bojanu, gde će kasnije biti grob Kadma i Harmonije (IV517), a treća grupa Kohilđana, to su oni koji su podigli u Epiru grad Orik.

31

Pitanja oko Hronologije definišu različita shvatanja. Istoričari, Kadma vezuju za XIII vek s.e..Međutim, Kadmo je važan deo mitskog sižea: njegovo spašavanje Zevsa od rasrđenog Tifona.I, Kadmo je došao u Evropu, u poteri za sestrom Europom, koju je već bio ugrabio Zevs. Kadmoje Osnivač i rodonačelnik beotske Tebe; Kadmo je Helenima dao pismenost. To se ne možeodnositi na Alfabet iz VIII-VII veka s.e., misli se na Kritsko - Mikensko Linearno B pismo, kojeprethodi vremenu XIII veka s.e.. Da li se to misli na pismenost Mikenjana? Uzimajući sve uobzir, potom vreme dolaska Kadma na Jadran da bi se uvažile sve pretpostavke, svakako toodgovara XVIII veku. On je Kolhiđanima postao kralj. No, dok je bio kralj u Tebi, na Kadmavrši pritiske njegov unuk Pentej, te je Kadmo prinuđen napustiti Tebu. Odlazi na obaleKopaidskog beotskog jezera, sa blatnjavim obalama. Zbog toga, narod vrši veliko izlovljavanjejegulja. Po jeguljama, ovaj beotski narod je prozvan: Enhelejci. Kadmo je sa svojim izbeglicamadošao kod beotskih Jeguljara, te i njima postaje kralj. Ali Pentej nastavlja svoje napade, i Kadmoje prinuđen da napusti Heladu. Sa njim odlaze njegovi tebanski podanici, kao i Jeguljari, jer uvekmogu biti krivi pred Pentejem, jer su istinski pomagali i primili Kadma.

Kadmo se sa porodicom i svojim narodom našao na Jadranu, na prostoru između Bojane iBoke. Kadmo je osnivač Butue/Budva.

Argonauti su uslovili seobu Koihiđana. Prihvatanje da je njihova seoba najverovatnije moralabiti u XVIII veku, taj vek omogućuje da se Kadmo i njegov narod u tom veku nadu na istomprostoru, između Bojane i Boke kad i Kolhiđani. Po raspletu neminovnih sukoba izmeđuKadmovih podanika i Kolhiđana, Kadmo je od obe strane izabran, postao im je zajednički kralj.

Povodom Jeguljara - Enhelejaca, čak ih tretiraju kao neko nehelensko pleme, ali, eto živeli suu Beotiji. Potom, da su to, u stvari Pelasti, koji su se po Herodotu već morali ranije stopiti sabudućim helenskim plemenima. Sa druge strane, može se kazati: tamo gde se pominju Kadmo iHarmonija, tu su uvek i Enhelejci. Jeguljari kao i ostali Heleni govorili su nekim helenskimdijalektom, i za druge Helene nisu bili stranci.

Interesantno je, Aleksandar Stipčević u svojoj knjizi „Iliri" (Zagreb 1974), kao i njegovimnogi istomišljenici, svi pominju Enhelejce i Ilire na Jadranu. Čudno, baš čudno, da se ne pitaju:otkud tu Iliri! Zar je svima njima sasvim nepoznat ep o Argonautima? Zar nisu čitali kod PlinijaStarijeg za Ulcinj da se zvao Kolhinijum, ili da su grad Oriku podigli Kolhiđani.

Stoga, ta čudna izostavljanja, ustvari, preskakanja pitanja o seobi Kolhiđana, takvima obarajunjihov credo, da su Iliri balkanski starosedeoci. Nesmisleno je u nauci imati nekakve unapredzacrtane namere, kojima se menjaju realne činjenice.

Dakle, ni Argonauti ne mogu pripadati nekom mlađem vremenu, izuzev, tu oko XVIII veka.Jer: veslači na Argu su - Orfej (misterijski bog), Heraklo (Zevsov sin). Orfej Tračanin uslovljavapomeranje i nekih oveštalih shvatanja, jer: Orfej, Pronapid i Lin bili su prijatelji, ali - Pronapid jebio učitelj Homera. Na Argu je bio i Odisejev otac Leart. Kako da između oca i sina bude razmakod čak pet vekova? Pomeranjem Odiseja, pomeren je i Trojanski rat. Sve to jedino odgovaraXVIII veku. To pomera vreme Kritskih Palata. U stvari, ništa o Egiptu ne daje potvrdu timnaučnicima za njihovu tvrdnju, da su Tinijske dinastije vladale između 3000. - 2778. godine. Ali,zašto i arheolozi i istoričari Antike, uporno vrše sažimanja, sužavanja vremena u prošlosti? Kakoto da ništa ne može preći tu famoznu Bikermanovu: Trihiljaditu godinu? Kad je Sumeru sasvojim dinastijama, da bi trajao u istorijskom smislu, njemu je trebalo pune dve hiljade godina, itek na to vreme naslanja se Akad i ostale dinastije do Amorićana.

Konačno: kao i ostali antički narodi, i novodošli Kolhiđani imali su bar desetak imena, no zaovu priliku izdvajam samo tri: Hili, Hilioi, Hilirioi. Bez aspirate, to su: Iliri. Zar treba ponovoisticati, da ti Iliri, pod njihovim starijim imenom: Kolhiđani prisutni su na južnom Jadranu, gdesu ostavili vidljive toponimske tragove.

Ali, što se tiče Ilira i čudnih naučnih, navodno navika - da su ilirska bila sva zapadno-balkanska plemena, do Save i preko Drine, do Timoka - zar bi Rim, svoj ilirski rat usmerio samona, uvek malobrojno naseljenu Boku!? Pa i danas, kod smelijih arheologa, Ardijei, već se ne

32

smatraju ilirskim plemenom. Toliko uvećavanje Ilira, njihovog enormnog broja, i to u Antici, svesu to isključivo, političke posledice, po svaku cenu očuvanja panilirske teorije, bolje reći -izmišljotine!

Državni rimski administrativni sistem počivao je na provincijama i dijecezama. Balkanskaširoka dijeceza, nazvana je Ilirkum. To je ime oblasti, kao što će takva ući i u mitropolitanskihrišćanski sistem. Ali, nigde to ne obeležava, odnosno ne podrazumeva, da su stanovnici tevelike dijeceze, bili Iliri. Čak ni Dioklija nije nastala prema tzv. Ilirskom plemenu: Dokleati.Nastala je prema imenu cara Dioklecijana, njenom izgradnjom, uvećavao je značaj svom mesturođenja.

Amijan Markelin (III v.) na mnogo mesta pominje Ilirik, Oblast, a nigde Ilire. Ilire konkretnopominje, ali u vremenu šest vekova pre njega, kad priča o Makedoncima i njihovim borbama saIlirima ("Istorija" XXVI 9, 3). Daje drugačije, da li je Slovenska Bistrica i danas Ilirska? Zarhrvatski Ilirski pokret, nije bio hrvatski? A Porfirogenet, on nigde ne pominje Ilire, samo oblastIlirik. Rimski carevi iz Ilirika - nisu bili: Iliri!

Na ovim detaljima, lako je zaključiti: Iliri nisu starosedeoci Balkana. Ali nažalost, upravo jesustarosedeoci Balkana, jer tako piše u svim srpskim istorijskim knjigama, i što je još masovnije, usvakoj srpskoj ukrštenici! Pa dokle! Da je bio toliki broj Ilira - njihov nestanak bi morao bitinegde zabeležen.

Drugo, Tacit u „Analima" pominje Albance, u kontekstu opisivanja rata, Pompeja Velikogprotiv pontskog kralja Mitridata VI Eupatora. Kralj Mitridat je pritisnut upornošću rimskihlegija, morao napustiti svoju državu, bežeći prema Kavkazu. Krenuo je desnompadinom,odnosno jugoistočnom stranom Kavkaza, koji se naslanja na veliko Kaspijsko Jezero.Od Tacita, sve školske istorijske mape, tu na obroncima Kavkaza, beleže Albaniju (primera radi:F.W. Putzgers „Historischer Schul-Atlas" Leipzig, 1892. str.2,5). Danas je to oblastAzerbejdžana. U to vreme drugih Albanaca, drugih Albanija nije bilo (Tacit „Anali", Beograd,1970, II 68, IV 5, VI 39-41, XIII 41, str. 468, kom. 152; "Historije", Zagreb, 1987, I-6)

Nakon Tacita, u III veku, Albance pominje na istoj lokaciji, Gaj Julije Solin. Solin donosisvoje tumačenje u vezi imena Albanaca. Polazi od latinskog - albus - kao osnova za ime:Albanac. Svakako to je dobro, ako taj divlji narod, ranije nije imao nikakvo svoje ime. Inače,kako bi Kavkasci svoja imena izvodila iz latinske osnove! A Solin piše „...da je boja njihoveglave dala ime tom narodu" (VI 5, XI 5). Znači da je Albanac proizašao iz pojma: albinizam. Uistom smislu mogla bi se tražiti povezanost sa nekim Belim Ostrvom (Alba - Nesos). Smatram,to je samo, interesantan etimološki pokušaj.

Prema istraživanjima Gojka Vukčevića, Kavkaski Albanci su primili hrišćanstvo u IV veku.Prema onima koji danas žive, ali na Balkanu, njima je sasvim svejedno bilo kakvo verskoopredeljenje. Za neke pare, mnogi su nosili krstiće, dok su bili zlatni, dok ih je izdašno darivalarimokatolička biskupija. Inače se predstavljaju kao islamci.

U VII veku (svakako posle Velike Hidžre) na te prostore došli su Arapi Kalifata. Tokom Xveka, možda i krajem IX veka, na te prostore Podkavkazja prodiru Oguzi, ogranak turkmenskihSeldžuka. To uzrokuje pomeranje Arapa. U njihovom odlasku našli su se i Albanci, već davno,nisu bili hrišćani. Jedan manji deo tih Albanaca, našao se u današnjem Nagornom Karabahu, tusu, ta manjina i danas. Ostali su otišli sa Arapima, („0 poreklu Ilira" Podgorica, 1992. str. 75).Albanci su uz Arape našli se na Siciliji, neki deo i u Južnoj Italiji (tu su i danas). Ne trebasmetnuti sa uma - to je svakako, deseti vek nove ere.

Sredinom XI veka, sa prostora Sicilije i Južne Italije, uz grčkog vojskovođu GeorgijaManijakisa oko 1043. godine Albanci su, verovatno, prešli na istočnu obalu Jadrana (GeorgijeOstrogorski „Istorija Vizantije" Beograd 1969, str. 315-316).

Povodom normanskog zauzimanja Drača pod Robertom Gviskarom, njegov napad opisujecareva kćerka Ana Komnina u svom spevu „Aleksijada", gde ona pominje Albance kao borce navizantijskoj strani. I tada se prvi put u vizantijskoj istoriografiji, javlja ime Albanaca.

33

Bez razlike na mogućnost ili nemogućnost važenja Solinove definicije da je od - albus -nastalo ime Albanaca, ostaje nejasno: otkud im slovo -R- u imenu: Arbanasi. Sve upućuje da je-R- preuzeto iz imena stare srpske oblasti Rabana (kasnije severne Albanije). Za ime Arnauti,jasno je to je turski uticaj.

U srednjovekovnoj srpskoj državi, vlastela je održavala neke odnose sa Albanski/Arbanskimprvacima. Ali, Albanci tada nisu naseljavali srpske prostore Kosova i Metohije. Pa ni kasnije zaDespotovine, kao i početkom turskog osvajanja, još nisu Albanci bili unutar srpske države.

Turske knjige - Deftera, kao opšte poreske knjige, pažljivo su beležile sve svoje podanike. Iprema Defterima, na prostorima Stare Srbije, sve do 1690. godine - Albanci nisu stanovali uSrbiji. Zahvaljujući orijentalistima iz orijentalnog insgituga u Sarajevu, 1.964. objavljen jeDefter „Krajište Isa-bega Isakovića, zbirni katastarski popis iz 1455. godine". Njegovo Krajišteje obuhvatalo širi prostor od današnjeg Kosova i Metohije.

I konstatovano je, od cele knjige, na svih 116 str. teksta, samo je 79 imena, koja nisuuobičajeno srpska. Vidljivo je, to su muslimanska imena, što opet u startu ne podrazumeva, da suto albanska imena. Sasvim je isti rezultat iz pregleda Daftera, istog sarajevskog Instituta „OblastBrankovića, opšti katastarski popis iz 1455. godine" Sarajevo, 1972. godine.

Posebno je važno istaći, te godine (1455) prošlo je već 69 godina od Vidovdanske bitke, alivažne gradove: Prizren i Novo Brdo, Turci su zauzeli tek te godine. Prema ovim turskimknjigama, Albanci još nisu bili na Kosovu i Metohiji, time nisu ni mogli učestvovati uKosovskom boju. Ističem to, jer Albanci, sad nastoje svetu nametnuti svoju priču, da su te 1389.godine već bili masovno na prostorima Stare Srbije, time, da su bili sa brojnim četama, borci uKosovskom boju (jedino ne pominju - na čijoj strani!).

Pored opšteobaveznih Deftera, postojale si i turske popisne knjige, samo za nemuslimane, sanazivom: Džizije. Džizije pokazuju na tlu Srbije masovno plaćanje tog poreza, sve do 1690.godine. Posle te godine, velikog Bečkog rata, na prostorima Srbije, Džizije se skoro nisu niplaćale. Srbi su se masovno preselili preko Save i Dunava, zbog svog naglašenog učešća nastrani Austrije protiv Turaka. To je bila poznata Seoba pod patrijarhom Čarnojevićem. Turci suizgubili svoju raju, više nema ni džizija, a oni nisu upali na Balkan da budu zemljoradnici. StogaTurci vrše ozbiljno agitovanje, uz sva obećanja, da se Srbi vrate na svoje posede.

I ova 1690. je prelomna godina, iza Prokletijskih gudura stuštili su se Albanci na bogateposede Srba po Metohiji. I tako je počeo da raste broj Albanaca u Metohiji (primera radi, 1968.godine zbog nepodnošljivih pritisaka Albanaca, trinaest srpskih lekara, specijalista, načelnikaodeljenja, ne mogavši podnositi taj albanski zulum, napustili su Prizren. I posebno je važnoistaći: ti srpski lekari su otišli među Srbe, otišli su svi u Kosovsku Mitrovicu). To pokazujenameru Albanaca, da od imena: Kosovo i Metohija, naprave, samo svoje: Kosova. I ubrzo supočeli masovno naseljavati te stare srpske, Kosovske prostore. Želeli su, da broj Albanaca naKosovu, bude adekvatan broju i paritetu Albanaca u Metohiji. Tad je bila još FNRJ, ali poddiktaturom Tita i komunista, niko nije smeo, čak ni požaliti se, što Albanci počinju, menjati istare srpske geografske nazive.

U XX veku, posle svih stradanja i ratova, tokom II Svetskog rata, Srbi su bili protiv Hitlera.Stoga, nemačkom okupacijom, Hitlerovi sateliti legalno parčaju Srbiju: Mađari, Hrvati, Bugari,Albanci. Tito je posle rata koga je dobio zahvaljujući ginjenjima Srba, zabranio Srbima iCrnogorcima povratak na Kosmet, jer Albance, koji su mahom bili balisti, nije trebalouznemiravati. Tada je oko 300-400. 000 Albanaca iz Albanije ušlo u tu FNRJ. Čak je i jedan odnajvažnijih Titovih državnika, bio Albanac iz Albanije, Fadilj Hodža. To je bio nonsens zaevropsku politiku.

Potom Srbiji kao poklon, dolaze neprestani pritisci Albanaca. Zatim bombardovanje, iNATO. Sve to na staroj srpskoj zemlji. Stoga, teško narodu kome Amerika određuje pravila.Podseća to na priču - kad je medved mačkama delio, njihov sir.

34

Dakle, Albanci su i posle dolaska Arapa pod Kavkaz, ostali na tim istočnim obroncima,prema Kaspijskom jezeru.

Pored Tacita, podatke o Albancima na Kavkazu donose, kroz zadnje vekove rimskeRepublike, do pred kraj carstva. Kao: Strabon („Geografija" 10, 4), Klaudije Ptolomej nanjegovoj mapi Kavkaza, Priscijan („Geografija" 56-59), Mojsije Horenski (u svojoj „Istoriji" naviše mesta), Rufije Fest Avijen („Descriptio orbis terras" VI, 5), kao i već pomenuti Gaj JulijeSolin.

Razglabanjem ove teme, zaključak je jasan - Iliri nisu starosedeoci Balkana. Ali Albancidolaskom na Balkan, nisu zatekli Ilire. Deli ih dvadesetak vekova. Ta dva različita kavkaskanaroda nisu živeli u istom vremenu. Nisu imali ni sličan intelektualni razvoj. Kolhiđani - Iliri suimali razvijenu, poznatu kraljevinu, dok su Albanci bili divlje planinsko pleme. Uvek su uz jače,drugima činili zlo. I naučili su da svojataju tuđe.

0 srpskim islamcima, kad je reč, ne sme se ni pominjati neko njihovo vreme, dok još nisu biliislamci. A nema normalnih kontakata, dok su narodi međusobno u fazi prećutkivanja prošlosti.Hrvatskim Ustašama Hitler je dao Srem. I iz fruškogorskih manastira, opet su bile seobesvetinja, relikvija, knjiga. I opet se ponavljao Vračar, i njegova vatra.

0 oslobođenju, one 1945. Iguman dečanski Makarije, 1967. godine, kad je pitan koliko je bilateška okupacija, odgovarao je: Okupaciju, neku, još i nekako - ali oslobođenje - ne povratilo se!

I u novom mileniju, kao u ranijim pošastima trebali su nestati tragovi Srba: po Hrvatskoj,Bosni i Hercegovini, Kosovu i Metohiji. U Makedoniji i sada već i u Crnoj Gori, odrođavaju sesrpske nemanjićke svetinje. I, u svim tim oblastima, nepopularno je biti Srbin.

Ali sad dolazi težak, žalostan deo mog izlaganja. Pored svih stradanja, Srbi se truju iznutra. Uškolskim udžbenicima pišu se laži o Srbima. Nisam u stanju poverovati, da svi ti istoričari, pišunakaradno, samo iz svog neznanja. I nisu samo autori krivci - jer, sve te nakaradne udžbenike,odobrilo je Ministarstvo Prosvete Srbije. Autori su za svoje laži dobili znatne tantijeme.Nažalost, imali su i poznate svoje recenzente... Deo srpskih istoričara pod komunizmom, moralisu ćutati, da ne talasaju. Kasnije, držali su se principa: ne isticati svoja neslaganja. Primera radi:Radovan Samardžić, na skupu u Manastiru Dečanima, kao i mi ostali, slušao je nesuvislaizlaganja profesora prištinske katedre Istorije, Skendera Rizaja. On je negirao srpske seobe, pa iVeliku, Čarnojevićevu. Naizgled, to je samo njegova glupost. Ali, razlozi su mnogo dublji. Nijebilo Seoba. Uvek je odnos Srba i Albanaca na Kosmetu - bio isti, kao i tih godina. Niko se nijeodseljavao, niko se nije doseljavao.

Profesor Radovan Samardžić je ćutao, a to je bila njegova naučna oblast. Molio sam ga, da senekako suprotstavi Skenderovoj priči. Bar autoriteta radi. Odbio je. A Skender Rizaj je sutradanna Katedri, ponosno izvikivao da njegove istine, nije čak mogao pobiti ni stručnjak RadovanSamardžić.

Profesor Sima Ćirković, na Skupu u Prištini, o Kosovskom Boju, slušao je priče, da su Balšićioduvek rimokatolici. Molio sam ga da kao merodavni medievista, nešto iznese protiv te netačnetvrdnje. On je meni odgovorio, da su to samo njihove nebuloze. Nije ništa kazao. Ja sam sesuprotstavio argumentima, mada nisam, tada, imao Ćirkovićev naučni ugled.Jer, sledeće albanske tvrdnje, doduše na Katedri, bile su da su i Nemanjići rimokatolici, i da Srbisa njima nemaju nikakvu vezu. Te da Nemanjići, to su u stvari albansko „poznato" pleme -Nimani.

Ćutanjem se ništanije postizalo. Uvek je to bilo neko obrnuto dejstvo.Nešto ranije, 1968. godine u Beogradu je objavljena, prvi put, knjiga Mavra Orbinija

„Kraljevstvo Slovena". Prvo izdanje te knjige bilo je objavljeno u Pezari, 1601. godine.Međutim, knjiga je sa prevodom počinjala od 242. Orbinove stranice. I bio je to i naučni iizdavački nonsens, unikum. A priređivači su bili: Radovan Samardžić, Sima Ćirković (tu stoji iime Franje Barišića, no smatram, on je tu bio samo prevodilac, i on je pripremio: Predgovor, odcelih 152 stranice. Pokušao je objasniti, šta je to od Orbinijeve knjige propušteno. Sa njim sam o

35

toj knjizi razgovarao, bio je moj profesor na Klasici). U uvodnoj napomeni, izneto je namernoispuštanje tih Mavrovih stranica - zbog: sličnosti teksta sa Dukljaninovim Letopisom. Oni sutrebali tražiti odobrenje, od nekoga, da polovično prevedu knjigu, po svom nahođenju, jer se neslažu sa tekstom na tim stranicama. U njima piše o srpskim državama, pre njihove zacrtanegodine - pre tzv. Seoba Starih Slovena. A Hrvati su 1999. objavili celu Mavrovu knjigu, i nisudavali nikakav komentar na njegovo pisanje o Srbima. Pre ove knjige, Hrvati su objavili i prevodPribojevićeve, za Srbe, nadasve važne knjige ,,O podrijetlu i slavi Slovena" Zagreb, 1997.godine.

Pa ni tad nije sve počelo. Treba krenuti od 1939. godine. Tada je Vaso Čubrilović, velikiSrbin, objavio svoju obimnu knjigu „Politička prošlost Hrvata". On je objavio potom i knjigu„Politička prošlost Srba" ali je ona upola manja od Hrvatske, valjda je po njemu bio takav značajtih naroda. Takav je bio aršin pisca. Ova knjiga je Hrvatima ukazala na mogućnost formiranjaBanovine Hrvatske, a o iznetim činjenicama o Hrvatima, ni oni nisu o tome ranije znali. A knjigaje u stvari bila osnov za sve kasnije hrvatske ideje o "povijesnim teritorijama, povijesnim čakTuđmanovim povijesnim granicama". Samo je Vasilije Krestić izneo svoj sud o toj za Srbe, zlojknjizi. Potom se veličala knjiga Vladimira Ćorovića "Istorija Jugoslavije". Prema SlobodanuJarčeviću („Gresi istoričara" Beograd, 2006) on navodi Ćorovićev stav o Hrvatima, kad impronalazi korene, o kojima ni oni nisu ništa znali. Tu Slobodan Jarčević navodi i nepojmljivečinjenice vezane za Vasu Čubrilovića, kad je on Bosanske zemlje nazivao Hrvatskim. A knjiguĆorovićevu, koja uopšte nema početak, jer kao i ostale zlonamerne, počinje od navodne SeobeSlovena, tu knjigu Ćorovićevu, svesrdno srpskoj javnosti preporučuje: Radovan Samardžić.

Po meni, još je čudnije da Đoka Slijepčević, piše svoju knjigu u Minhenu, pod naslovom"Istorija srpske pravoslavne crkve" u Beogradu objavljena, 1991. godine. Dakle u toj knjizi autorpočinje od tih nesretnih Seoba Slovena. Normalno, pa tek potom o crkvenoj istoriji.

A Konstantin Jiriček piše, da pre šestog veka nije postojalo ime: Sloveni ("Istorija Srba"Beograd, 1952. str. 37). Njegovi vrli sledbenici, izgleda te njegove prve stranice, nisu nipročitali. Zar nije logično, kad ti Srbi pišu svoje knjige o Starim Slovenima, čudno da nigde nisuobjasnili, da li su postojali, neki Novi Sloveni!

Te Stare Slovene smeštaju u seobi tokom VI-VII veka. Ali u Maloj Aziji ti preseljeni Srbi sajuga Balkana, po volji careva, podigli su svoj grad, u slavu svog imena:Gordoservom/Servogordom. I to je bilo oko polovine VII veka. A već 680-681. na VI Saboru uKonstantinopolju, u popisu učesnika episkopa hrišćanski, nalazi se i "Isidor, episkopGordoservona" (J. D. Mansi "Sacrorum consiliorum nova et amplisima collecta"Florentinae-Venetis-Paris-Lipsae 1759-1927. tom XI p. 643). I uopšte ne treba posebno isticati,svaki grad automatski ne dobija i episkopsku stolicu.

Oko ovog Gordoservona, opet se moraju, i danas prećutkivati istine. Jer: carevi od KonstansaII preseljavali su, kako se to još govori Slovene sa Balkana, da bi ojačali svoje južne granice,prema smeru prodiranja Arapa. Uspenski, čak, piše da je ta brojna grupa brojala oko milion ljudi,da bi od njih, uvek bilo dovoljno dobrih hrabrih boraca. Mada je od njih 5000 prešlo na stranuArapa i ime im se gubi, u blizini Alepa. I Ostrogorski o tome piše, ali navodi da su carevipreseljavali Slovene. Zašto im se podignuti grad ne naziva grad Slovena! Jasno je, to su bili Srbi,i to iz današnje makedonske oblasti oko Strume, stare oblasti Strimon. Jer, da su to biliMakedonci - zar bi oni svom gradu dali srpsko ime!?

Komentari o Knjigama

Knjiga o Ilirima i Albancima štampana je u Beogradu 1969. god. u Zavodu za udžbenike. Tuje Zef Mirdita, u prvom radu ove knjige dao simboličan naslov „Iliri i etnogeneza Albanaca" on

36

piše „...već od velikog broja naučnika koji se bave ovim problemom prihvaćeno je da su Albancipotomci Ilira" (str. 7).

U knjizi Srpske Akademije Nauka i Umetnosti objavljena je knjiga „Iliri i Albanci" (knj.XXX^X Odelenje istorijskih nauka, Beograd 1988.) Milutin Garašanin u svom referatu„Nastanak i poreklo Ilira" (9-81) iznosi „Nastanak Ilira vezuje se za formiranje indoevropskogsupstrata na zapadnom Balkanu" (str. 72). Razumljivo, ni ne pominje Kolhiđane.

Fanula Papazoglu sa radom „Ilirska i Dardanska kraljevina" (145 - 173) polazi od knjigeobjavljene u Tirani M. Karkutija "Les Illyrices Apretu Historique" 1988. Tu piše da jevojskovođa Pir bio Ilir; da je Aleksandrova majka Olimpijada bila Ilirka; i ono najluđe, da ječuvena Dodona bila ilirsko svetilište. Samo, da su išli nešto niže, i Delfe bi proglasili ilirskimsvetilištem, orakulom. Gospođa Fanula nije ni osporavala ove naučne nebuloze. Takođe igospođe Fanula nije polazila od Kolhiđana, da bi jedino tako osvetlila problem Ilira. Teško daona o tome nije bila obaveštena.

Jedino u radu Vidosava Popovića „Albanci u kasnoj antici" (201 - 250) on isključivo pišekritički. Iznoseći, da Albanci nisu mogli biti na Balkanu jer su živeli pod Kavkazom. Onzaključuje da je vršeno izjednačavanje suprotnih pojmova Iliri i Albanci. A pod geografskimpojmom Albanije, obrađivao je vreme dok taj pojam još nije ni postojao, svoju priču o Ilirima(str. 201 - 204). Potom je zabeležio „Kao što se Albanci, kao nov narod sigurno javljaju naistorijskoj pozornici tek sredinom veka, takođe i Iliri kao istorijska kategorija koju prati etničkasvest nepovratno nestaju u kasnoj antici" (str. 249).

Božidar Ferjančić sa radom „Albanci u vizantijskim izvorima" (str. 285 - 302) jasno piše, da oAlbancima nema podataka pre pisanja Mihajla Atalijata potom i kod Ane Komnine (str. 286 -287).

Sima Ćirković „Albanci u ogledalu južnoslovenskih izvora" (str. 323 - 339) polazi odčinjenice da se novodošli Južni Sloveni susreću sa Albancima, kao „predstavnicima ostatakaantičkog sveta" (str. 324). Ovaj, jasno, sasvim pogrešan podatak vezuje za VII vek. Po ovoj pričibio je to snažan dokaz Albancima da su na Balkanu bili pre Slovena.

Ali, na kraju ove, za Srbe i objektivnu nauku, isključivo zle knjige, Milutin Garašanin donosiispravnije svoje mišljenje u „Zaključnom razmatranju" (str. 361 -367). Ovo iznenađuje tim višešto je sam u prethodnim stranicama svoje knjige pisao drugi tekst. Da su autori ovogAkademijina Zbornika bili logičniji, ništa ne bi objavili od tih svojih razmatranja ispisanih namnogo stranica, jer u njima su izneli svoj pogrešan sud. Stoga, da su štampana samo ovaGarašaninova „Završna razmatranja", Beograd i Akademija ne bi bili opterećeni tolikimneistinama, tolikim podilaženjem Albancima. Garašanin piše, kao da sebe opravdava „ne možese govoriti o Albancima kao direktnom i neposrednom nastavljanju Ilira i Dardanaca" (str. 366).I opet ističe da je kojim slučajem štampan ovaj zaključak zle knjige, jedino bi ostali bez svogteksta ti vrli naučnici, ali bi nauka kao i srpska Akademija bile oslobođene svih tih izmišljotina.

Mene lično, iznenadio je stav Dragoslava Srejovića u knjizi „Iliri i Tračani" Beograd, 2002.Tu je objavljena zbirka Srejovićevih članaka. On navodi da su često pod imenom Ilira kaoopštim etnikumom navođena razna plemena „od kojih su neka sigurno ne Ilirska (na pr.Enhelejci, Brigi, Dardanci)" (str.23). Ni Srejović ne polazi čak ni od mogućnosti da su Iliri došlina Balkan pod imenom Kolhiđani. Priređivač knjige pravi uobičajnu grešku kada na str. 328. uRegistru beleži „Enhelejci (Enchelleis) Ilirsko pleme", i ovim je upropašćena cela knjiga koja jeipak, samo polovično iznosila naučne činjenice.

Ima još jedan naučni nonsens u knjizi „Srbija 1918." Dragoslav Janković - Bogumil Hrabak.Gde Hrabak piše pod naslovom „Reokupacija Kosova 1912. godine". Iz ovog stava, a koga jekao koautor potpisao i Janković, vidljivo je sve zlonamerno iznošenje činjenica u kojima se i nepretpostavlja da su Srbi, još u srednjem veku bili na tim prostorima gde su i tada još izgubilisvoju državu dolaskom Turaka. I srpski petovekovni san da se vrate na prostore svoje staredržave, naučnik Bogumil Hrabak, na izrazito tendenciozan način beleži kao srpsku

37

„Reokupaciju" svoje nekadašnje države. I to se pisalo pod tom komunističkom državom.Prihvatalo se sve, ako na bilo koji način, ako se bar nipodaštavaju Srbi...

Stereotipi su Iliri, koji su samonikli na Balkanu, valjda od pamtiveka. Stereotipi su Albancikoji su na Balkanu, negde odmah tu posle Ilira. Stereotipi su izmišljena balkanska doseljavanjaSlovena - i sve se vrti u krug. I samo u krugu, svaki početak je na bilo kojoj strani. Mnogi srpskiistoričari ostali su u seni tih stereotipa: gde čak ni danas ne mogu izaći iz tog začaranog krugalaži. Ustvari, žao mi je gospođe Fanule i njenih ubeđenja kad je prihvatala „istine" izmišljenihstereotipa...

Nažalost u Beogradu je štampano nekoliko knjiga, koje da su izdane u Tirani, bilo bi topreviše. Od studenata skrenuta mi je pažnja da u srpskim udžbenicima piše da su dolaskom StariSloveni zaticali na Balkanu: Ilire i Albance... Bila su mi dostupna samo tri školska udžbenika. I onjima, iznosim.

Prvi udžbenik "Istorija za VI razred Osnovne škole" autor prof. Dr Rade Mihaćčića. On piše:"Na Balkanskom poluostrvu i u istočnim Alpama Sloveni su zatekli: Grke, poromanjeneIlire, Tračane i Kelte" (str. 28. Beograd, 2002. Recenzenti su bili: akademik Sima Ćirković,Nadežda Kostić, Ivan Lukić).

Drugi udžbenik "Istorija za 1. razred četvorogodišnjih stručnih škola" Beograd, 2002. str.106-107. Autori: Milutin Perović, Bogdan Smiljanić. Oni su ispričali svojim đacima njihovoshvatanje istorije da su Sloveni na dolasku zatekli: Vlahe, Cincare i Albance. Za te narode pišu,nastali su od ranijeg romanizovanog i poluromanizovanog stanovništva. Kao i za prvi udžbenik,nije objašnjeno, tim njihovim učenicima, šta se podrazum eva pod: romanizovani ipoluromanizovani stanovnici. Međutim uz tu naopaku priču stoji, to stanovništvo "nije zaSlovene predstavljalo nikakvu opasnost, pa su sa njima posle izvesnog vremena uspostavljenimirni odnosi, koji su olakšavali međusobne uticaje". Pitao bih nekoga, šta su đaci iz overečenice, stvarno mogli shvatiti?

Treći udžbenik "Istorija za drugi razred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera"Beograd, 2002. str. 56 autori: Smilja Marjanović-Dušanić, Marko Šuica. Oni pišu "Sklapajućirazličite plemenske saveze, Južni Sloveni trajno su naselili Balkansko poluostrvo tokom 6. i 7.veka. Tu su zatekli starosedelačko stanovništvo: Grke, Romane, Albance i Vlahe." Na str. 61. zaAlbance/Arbanase stoji da su "potomci delimično romanizovanih Ilira".

I ova tri udžbenika iz Istorije, nažalost, već su ostavili svoje gorko semenje. Kako jeMinistarstvo smelo prihvatiti takve nebuloze? Kako će, i kad njihovi raniji đaci shvatiti da su ihprofesori, njihovi profesori - lagali ...

Dragoljub P. Antić

FIZIČKA REALNOST PROTIV TEORIJA O VELIKIM DOSELJAVANJIMAPOLJOPRIVREDNOG STANOVNIŠTVA NA BALKANU

Uvod

Poslednjih vek i po u srpskoj istorijskoj nauci preovladava teorija, prema kojij su se Srbi,zajedno sa više danas iščezlih slovenskih naroda i plemena, doselili na Balkan u relativnokratkom periodu, koji se smešta u prostor između V i VII veka. Na osnovu jednogkontradiktornog spisa sumnjivog porekla vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita iz Xveka25, "poznato" je čak i da se glavna seoba zbila 626. godine.

Fizičko-tehničkim analizama se može pokazati da tzv. doseljavanje Srba na Balkan 626.godine, po scenariju koji bi odgovarao spisu cara Konstantina VII Porfirogenita, sa gledišta

25 Konstantin VII Porfirogenit: "Spis o narodima" (De Administrando Imperio), u zbirci "Vizantijski izvori zaistoriju naroda Jugoslavije" (obradio B.Ferijančić), s. 9-73, SANU - posebna izdanja knj. 323, Vizantološki institut,knj. 7, Naučno delo, Beograd, 1959.

38

fizičko-tehničke izvodljivosti, predstavlja neizvodljiv poduhvat. Brojne primedbe na računovakvog tretiranja doseljavanja Srba decenijama su od naših istoričara neubedljivo i nekorektnoopovrgavane, ili ignorisane. Poslednjih decenija pojavio se veliki broj rezultata istraživanja uraznim naučnim disciplinama (čak i među čisto istorijskim), koji ukazuju na potrebupreispitivanja ustanovljenih zaključaka, čemu se pridružuje i ova analiza.

Ova analiza osvetljava poblem tehničko-fizičke zasnovanosti važećih "istorijskih istina",svojevremeno formiranih bez odgovarajućih inženjersko-fizičkih analiza. Njome se zalazi uoblast istraživanja, koja se uslovno može nazvati fizika istorijskih procesa. Razmatrani modelidogađaja su vezani za period tzv. "Velike seobe naroda", ali su svi zaključci o fizičko- tehničkojizvodljivosti primenljivi i na slučajeve starijih seoba. Dokazivanjem fizičko- tehničkeneizvodljivosti doseljavanja Srba na Balkan na način kako nas to uče današnji udžbenici istorije,osvetljava se i pitanje porekla drugih balkanskih naroda. Dokazivanjem autohtonosti Srba naBalkanu, pokazuje se da poreklo Albanaca i drugih balkanskih naroda treba tražiti u okvirimazajedničkog porekla danas različitih naroda i postepenim modifikacijama nacionalnihkarakteristika tokom istorije.

Sistemi, procesi i modelovanja

Istraživanje u fizičko-tehničkim naukama se odvija uz pomoć eksperimenata i teorijskihmodelovanja na realnom fizičkom objektu. Pojam objekta obuhvata fizički sistem (koji može bitirazličite prirode, npr. mehanički, električni, termodinamički, hidraulični itd.) i procese(termodinamičke, statističke, hemijske, biološke, atomske, fluidne itd.). Ti procesi mogu bitiizazvani drugim prirodnim procesima, ili ljudskom aktivnošću (tehnološki sistemi i društvenerelacije i procesi). Istraživač postulira zakone, na kojima gradi teoriju, koja predviđa ponašanjasistema pri promeni vremena i parametara, na osnovu čega razvija modele i izvodi noveeksperimente za njihovu potvrdu, sve dok ne stigne do željenog stepena slaganja26. Teorija seopisuje matematičkim modelima, kojima se fizičke veličine i procesi dovode u poznatu vezu i naosnovu definisanih ulaznih veličina (pobudnih sila - veličina koje se variraju na željeni način),određuju se odzivi (veličine za koje se želi predvideti ponašanje pri širokom spektru mogućihpromena ulaznih veličina).

Matematički modeli mogu biti različite složenosti, u zavisnosti od složenosti fizičkogsistema i broja i vrsta procesa uključenih u fizički objekat koji se modeluje. Često se neki procesiopisuju veoma složenim matematičkim modelima, pa je iz praktičnih razloga potrebno njihovouprošćavanje do prostijeg oblika, uz realno prihvatljivo umanjenje tačnosti. U takvom postupkuje za mnoge procese moguće primeniti modelovanje sa primenom analogija. Procesi suanalogni, ako njihovi matematički modeli imaju istu formu matematičkog prikaza, iako su imveličine i parametri druge fizičke prirode. Predviđanjem ponašanja analognog procesa na osnovuvariranja njegovih ulaznih veličina, moguće je uz pretvaranje analognih veličina predvidetiponašanje analiziranog procesa. Time se široka klasa fizičkih problema svodi na rešavanjematematičkog modela jedne klase. To daje naročito dobre rezultate kod eksperimentalnogmodelovanja, gde se eksperimentima na daleko prostijem objektu postižu velike uštede u trudu,opremi, angažovanju osoblja i troškovima.

Postoji uvreženo (i sasvim netačno) shvatanje da je matematičko modelovanje društvenihprocesa nemoguće, odnosno da su ti procesi previše složeni za modelovanje. Za kvalitativneanalize istorijskih procesa dovoljni su i jednostavni modeli, koji sigurno isključuju grubeprevide, česte kod analiza bez ikakvog modelovanja.

26 Mirko M. Milić: "Električno modelovanje fizičkih procesa - Analogne mreže prostorno-diskretnih fizičkihsistema", Elektrotehnički fakultet, Beograd, 1976.

39

Analogije između difuzije čestica i migracija stanovništva

Po svojoj prirodi, procesi koji se javljaju u slučaju migracije stanovništva u nekomvremenskom periodu i pri odgovarajućim istorijskim uslovima imaju niz sličnosti (pomatematičkom modelu kojim se mogu opisivati) sa termodinamičkim procesima kretanjačestica. Analogije između veličina su lako prepoznatljive:

Haotično kretanje sistema čestica je analogno kretanju stanovništva na nekom širem prostoru uravnotežnim uslovima i bez uticaja države. Kao i u slučaju analognog fizičkog procesa, iovde je za ispravnu primenu modela neophodno da se radi o sistemu sa velikim brojemučesnika, tj. o širokom prostoru sa velikim brojem stanovnika;

Difuzija čestica odgovara kretanju stanovništva u procesu migracije;

Koncentracija čestica odgovara gustini naseljenosti stanovništva;Sila koja izaziva usmeravanje kretanja čestica odgovara sili prinude koju stvaraju državne

organizacije, ratovi, prirodne katastrofe itd;Efikasni preseci za pojedinu vrstu interakcije čestica odgovaraju verovatnoćama za nastanak

odgovarajućih ishoda pojedinih istorijskih procesa;Zavisnost veličine efikasnih preseka od vrste materijala i parametara sistema odgovara

zavisnosti nastanka pojedinih ishoda istorijskih procesa od karakteristika stanovništva kojemigrira i predispozicija za odgovarajuće reakcije na istorijske procese (tipovi karaktera,fizička konstitucija, religija, način života i ishrane itd.);

Ponori čestica odgovaraju prirodnom mortalitetu, odseljavanjima, gubicima usled ratova,epidemija ili prirodnih katastrofa ili nestajanjem usled asimilacije (u slučaju analizanacionalne struktura);Izvori čestica odgovaraju prirodnom natalitetu, doseljavanjima ili asimilaciji pripadnikadrugih nacija (u slučaju analiza nacionalne strukture);

Jakim apsorberima odgovaraju istorijski procesi koji vode ka masovnom mortalitetu (ratovi,prirodne katastrofe, epidemije itd.);

Otporu sredine odgovara analogni otpor lokalnog stanovništva u prostorima u kojima se odvijaproces migracije;

Energiji čestica pri difuziji odgovara motivisanost stanovništva za migracije;Slobodnoj dužini puta čestica pri difuziji odgovara realno prosečno rastojanje na koje se

stanovništvo seli sa prvobitnog staništa;Reaktivnim gasovima odgovara stanovništvo koje ispoljava visoku motivisanost za neke od

procesa koji vode promeni gustine naseljenosti (agresivnost ka susedima, sklonost lakomasimiliranju, agresivna sklonost ka asimilaciji drugih, slaba religioznost ili religijskiprozelitizam, život u nezdravim klimatskim uslovima itd.);

Inertnim gasovima odgovara stanovništvo sa izrazitim nedostatkom za prethodno navedeneprocese (tolerantnost i veština izbegavanja ratnih sukoba, visok stepen nacionalne svesti, jakimehanizmi za očuvanje religije, život u zdravim klimatskim uslovima sa retkimepidemijama itd.); i

Očigledne su paralele, kao što su gradijenti (razlika u koncentracijama čestica, odnosno gustinistanovništva između dve tačke u prostoru), propusna moć (maksimalna brzina prolaskačestica, odnosno stanovništva pri migraciji kroz neke definisane prostore).Navedene analogije se mogu iskoristiti za pravljenje različitih modela, a posebnu mogućnost

pruža dalje modelovanje primenom električnog modelovanja fizičkih procesa, kod koga senavedene veličine i procesi zamenjuju električnim veličinama i procesima. Tako dobijen modelomogućava pravljenje složenih matematički rešivih električnih mreža, ili ekonomičnih i veoma

40

efikasnih električnih kola i mreža, kod koji je moguće eksperimentalno variranje ulaznihparametara i merenje ogromnog broja izlaznih veličina, koje se mogu kvalitativno, a relativnodobro i kvantitativno, analizirati i doći do veoma korisnih zaključaka o tako modelovanimistorijskim sistemima i procesima.

Suštinska osobina navedenih analognih fizičkih velična iz procesa difuzije čestica (kao ielektričnih veličina kojima one mogu da se modeluju) sastoji se u kontinualnosti njihovihpromena. Čak i u slučajevima postojanja velikih sila prinude, promena fizičkih veličina imakonačnu brzinu. Diskontinualne promene su moguće samo kao aproksimacija u matematičkommodelu.

Analiza migracija na osnovu definisanih analogija

Fizičko preseljavanje stanovništva podrazumeva postojanje niza preduslova i tehničkuopremljenost za seobe i uspešno naseljavanje u novoj sredini. Iza svake seobe stoje promene namestu polaska i mestu dolaska, brojni problemi koji se javljaju tokom seobe i neizbežneposledice. U migraciji ne učestvuje samo stanovništvo koje se seli, već u velikoj meri istanovništvo koje ostaje na mestu polaska, stanovništvo teritorija preko kojih teče seoba istanovništvo među koje se doseljenici smeštaju. Pravilne analize zahtevaju uzimanje svega togau obzir, a to po pravilu nije bio slučaj kod istorijskih analiza davnih događaja.

Nijedan od događaja nije nezavisan, već postoje povratne sprege. Svaka prisila izazivareakciju, koja može biti i drastična. Otpor sredine je uvek proporcionalan pritisku migranata izbog toga su gotovo nemogući diskontinuiteti. Svi procesi su izrazito nelinearni, jer suuzajamne relacije višestruke. Sa uvećanjem broja učesnika u istorijskim procesima jačajupovratne sprege i uticaj pojedinih parametara. Kao i svaki fizički proces, proces migracije ikulturnog prožimanja ima svoju realno moguću brzinu odvijanja, realno mogući kapacitet"propuštanja" i "apsorpcije" sredine u kojoj se odvija. Sve te brzine zavise od tehničkihmogućnosti koje stoje na raspolaganju.

Svaki fizički diskontinuitet nastaje kao posledica (često ogromnih) oslobađanja energije,što važi i za društvene procese. Istorijske i arheološke činjenice ne potvrđuju postojanje takvih"eksplozija" u Podunavlju i celom slovenskom prostoru, dovoljno velikih da izazovudiskontinuitete na širokom prostoru (naravno, prostorno ograničeni diskontinuiteti su realni injih je sigurno bilo).

Genocid i kulturna prožimanja se uzajamno isključuju (tj. nemoguće je da jedno plemeistrebi drugo, a da od njega preuzme one civilizacijske tekovine koje se prenose zajedničkimsuživotom). Nasleđivanje toponima od starosedelaca je isključeno ako se neki narod doseljava uispražnjene ili minorno naseljene prostore. Nalaženje nasleđenih toponima je fizički dokaz da jemorao postojati duži period mirnog suživota poljoprivrednog stanovništva i kulturnog i jezičkogprožimanja.

Ratovi su najčešće dovodili do promene državnih struktura i vladajućih slojeva, kao igustine naseljenosti, dok su promene strukture stanovništva uvek bile mnogo sporije. Novimvladarima po pravilu nikada nije bilo u interesu da uništavaju stanovništvo, iz prostog razloga štosu to bili njihovi hranitelji i što je vladarima uvek bilo u interesu da imaju što više podanika, kojisvojim radom stvaraju materijalna dobra i pune državne riznice.

Društveni procesi i istorijski događaji odvijaju se u realnom fizičkom prostoru. Postojanjeodgovarajućih fizičko-tehničkih uslova je preduslov da bi neki događaj bio moguć, a da li je sestvarno i dogodio, može se suditi na osnovu drugih podataka. Jasno je i da postoji inverzanzaključak, tj. da su morali da postoje tehničko-fizički uslovi za realizaciju nekog događaja,ako se pouzdano zna da je se on stvarno desio.

41

Sa gledišta logike i fizičkih zakonitosti procesa koji su utkani u svakodnevni život, pa i udruštvo i istorijske procese, istorijski procesi su morali biti daleko kontinualniji nego što ihistoričari opisuju. Nema sumnje da su se smenjivale države i vladari, uz bitke i uništavanjastanovništva u čitavim oblastima. Ipak, na zgarišta se teško dovodi tuđe stanovništvo, pogotovune poljoprivredno, jer se ono prirodno vezuje za zemlju. Daleko je logičnije smatrati da se pozavršetku svake od takvih pošasti, stanovništvo vraćalo u neka nova ravnotežna stanja sa dostasličnosti sa prethodnim. Sva ta događanja su ubrzavala druge društvene i istorijske procese,stvaranje novih država, naroda i običaja. Sve se to odvijalo postepeno, uz prožimanje ipretakanje. Zbog toga su novonastali narodi bili prirodni naslednici i sledbenici svojih predaka,makar se ubuduće u spisima nazivali novim imenima i makar u genetskom smislu bili većprimetno izmenjeni.

Navedene probleme ne bi trebalo zanemariti pri analizi istorijskih događaja, jer se radi oegzaktnim činjenicama, koje se ne mogu zaobići tumačenjima, političkim i filosofskimspekulacijama ili birokratskim tretmanom zabeleženih podataka.

Ovde prikazana analiza koristi podatke brojnih istraživača različitih profila (lingvisti,arheolozi, etnolozi, geografi, geolozi, okeanolozi, istoričari, klimatolozi, vojni inženjeri,veterinari, genetičari ...), čiji rezultati u pojedinim pitanjima bitno odstupaju od činjenica sakojima barataju istoričari, pri čemu se radi o pitanjima za koja je kompetentnost stručnjakanavedenih profila veća nego kod istoričara27.

Motivi za seobe i vojne pohoda i realna ograničenja

Kod razmatranja seoba i vojnih pohoda logično je krenuti od motiva za takve poduhvate, štoolakšava analizu izvodljivosti i dovodi do pravilnijih zaključaka. Pođimo od najprostije podelemotiva na strah od opasnosti po održavanje života na dostignutom nivou i želju za podizanjemkvaliteta života na viši nivo28. Ove dve grupe motiva su uzajamno u svojevrsnoj opoziciji, pričemu su prvi motivi primarniji, a drugi se češće javljaju, ukoliko su prvi manje izraženi.

Veoma je važno razlikovati motivisanost nomadskog i sedelačkog zemljoradničkogstanovništva. Nomadi su orijentisani na stalna kretanja i na poboljšavanje kvaliteta životanalaženjem boljih pašnjaka, izbegavanjem blizine neprijatelja i pljačkom slabo zaštićenogstanovništva (najčešće sedelačkog). Nomadi nemaju interes za trajno zaposedanje teritorija nakojima žive ratari, jer im po pravilu u tim oblastima klima nije pogodna (njima najviše odgovarasuva stepska ili polupustinjska klima i planinski pašnjaci). U slučaju dužih vojnih pohoda,nomadske vojske moraju da računaju na snabdevanje od strane zemljoradničkog stanovništva,čime je limitirano njihovo pljačkanje i uništavanje naselja i polja. Treba imati u vidu da svakadržava počiva na sedelačkom zemljoradničkom stanovništvu, a da se nomadi uglavnom kreću pooblastima bez jake državne organizacije.

Lako se može utvrditi da su gotovo sve u istoriji zabeležene nomadske najezde išle pravcemistok-zapad, tj. po istoj geografskoj širini i kroz prostore sa sličnim klimatskim uslovima. Paipak, istorijske knjige vrve od podataka o preseljavanjima nomadskog stanovništva, pri kojimaod nomada postaju zemljoradnici i obrnuto, ili profesionalni ratnici, a da autori nikada ne

27Autorove analize (analiza prikazana ovim apstraktom i analiza prenošenja tekovina vinčanske kulture kozcivilizacije Evro-Mediterana i Bliskog i Srednjeg Istoka), zajedno sa pregledom činjenica iz dela stotinak drugihautora (čiji stavovi ukazuju na bitne nedostatke stavova oficijelnih istoričara u vezi sa poreklom Srba i ostalihSlovena i sa tzv. "Velikom seobom naroda"), uobličeni su u knjigama D.P.Antić: "Kontinuitet vinčanskecivilizacije", Pešić i sinovi, Beograd, 2002. i D.P.Antić: "Vinčanska Stara Evropa i Srbi", Pešić i sinovi, Beograd,2004.28 Lav Nikolajevič Gumiljev u svom delu L.N.Gumilev: '"Ztnosfera: Istorid lgodei i istorid prirodB1".Zkopros, Moskva, 1993. pridaje veliki značaj ostrašćenosti (passionarnostv), kao velikom motivu za demografske iistorijske procese, odnosno polazi od činjenice da istorijski procesi moraju biti indukovani akumuliranim motivima.

42

analiziraju realnu izvodljivost takvih "prekvalifikacija stanovništva". Pri takvim procesimadolazi do temeljne izmene načina života, zbog čega je neophodno odgovarajuće obrazovanje zanovi vid života.

Bogatstvo u hrani i materijalnim sredstvima kod nekog naroda predstavlja jak mamac zapljačkaške upade nomada. Kao vid reakcije, jačaju odbrambene snage stanovništva i državnestrukture. Periodi slabijih mogućnosti za odbranu dovodili su do povlačenja stanovništva umanje dostupne i lakše branjive predele i do povremenih pražnjenja pojedinih zona, ali kada seponovo stvore uslovi za naseljavanje zemljoradnika na takvoj "vetrometini", takvo naseljavanjepredstavlja prirodan povratak nekadašnjeg stanovništva (ili njihovih potomaka) na stara ognjištaili u njihovu blizinu. U nekakvoj "trci" ka ovakvim prostorima, prednost starosedelaca u odnosuna doseljenike iz daljine je apsolutna, jer brže mogu da stignu, potpuno poznaju teren ipoljoprivredne kulture koje na njemu uspevaju i imaju neuporedivo veći motiv za takvonaseljavanje (uz izražen kult mrtvih predaka kod svih starih indoevropskih naroda). Osim toga,starosedeoci mogu da računaju i na ozbiljniju pomoć srodnika i bliskih suseda, uz čiju pomoć sunajčešće i opstajali u izbeglištvu.

Tokom razvoja država, potrebe i mogućnosti za migracije i vojne pohode se pojačavaju, aliosnovni principi i dalje ostaju na snazi. Javljaju se nove specifične migracije: stupanje u vojnu ilidržavnu službu, prelazak u zanatlije ili trgovce, naseljavanje u gradove itd. Logčno je da takavproces ne može biti realizovan stihijski i bez uravnoteženja sa realnim potrebama imogućnostima nove sredine.

Istoričari često smatraju glad motivom za seobe, pri čemu se po pravilu barata sa utolikovećim brojkama migranata, ukoliko se opisuje događaj udaljeniji u vremenu, odnosno ukoliko jemanje raspoloživih podataka o njemu. Pri tome se po pravilu ne razmatra potreba za hranomtokom takvih masovnih premešganja. Takve seobe stanovništva koje nema hrane, izvodljive susamo uz maksimalnu solidarnost lokalnog stanovništva u predelima kroz koje se prolazi (koje jenajčešće i samo pogođeno istim problemima i nema velike mogućnosti za pružanje pomoći).Fizički rečeno, takvi predeli imaju ograničenu "propustljivost", koja ne može da izdržimasovne seobe. Logičan je da su takve situacije najčešće dovodile do masovnog pomoranesrećnog stanovništva i redukovanja na nivo koji se može prehraniti u raspoloživim uslovima,ili preseliti na nova staništa bez otpora lokalnog stanovništva.

Prirodno, glad stimuliše da se pojedinci ili grupe upuštaju u krađe i pljačkaške pohode, ameta su bogatiji krajevi. Potencijalne žrtve napada preduzimaju mere da takve upade spreče.Stepen izgladnelosti je obrnuto proporcionalan vojnoj sposobnosti, pa sasvim izgladnele hordepo pravilu nisu dovoljno jake u sudaru sa državno organizovanom vojskom. Osim oružaneodbrane, napadnuti mogu formirati odbrambenih pojasa naseljenih stanovništvom sa posebnimprivilegijama i obavezom da brani unutrašnje krajeve od napadača, tj. vojnih krajina, pojmakoji je Srbima veoma dobro poznat i duboko usađen u nacionalno biće.

Istorijski izvori pominju brojna preseljavanja organizovana ili podržavana od državnihvlasti. U njima se po pravilu radi o naseljavanju zemljoradničkog (eventualno sedelačkogstočarskog) stanovništva u pojedine krajeve radi proizvodnje hrane i odbrane granice.Intenzivnije pretvaranje zemljoradnika u ratnike ili gradsko stanovništvo nije preindustrijalizacije bilo interes ni jedne državne organizacije i nije dolazilo do njega bez velikepotrebe. Periodi gladi u pojedinim zemljama nesumnjivo stvaraju pritisak za naseljavanje u nekedruge, a to su prilike da se naseljenici dovedu u viši stepen zavisnosti. Takve seobe su uvekdovodile do asimilacije doseljenog stanovništva, a vrlo često su zato i organizovane, kako bi sesmanjila gustina neposlušnog stanovništva u nekim oblastima u kojima bi moglo da dođe doproblema po državu prilikom nepovoljnog razvoja političke situacije.

Demografska ekspanzija se kod istoričara smatra jakim razlogom za migracije, što jesvakako tačno. Ipak, u ovakvom kalkulisanju često se barata sa nerealnim porastima brojastanovnika, a potom se sa sličnom lakoćom prelazi na opisivanje vojnih pohoda i seoba, kojinastaju kao posledica takvih demografskih eksplozija, čija je mogućnost realizacije isto tako

43

problematična. Ovo postaje jasnije ako se proces matematički modeluje. Promena brojastanovnika na nekom prostoru predstavlja prepoznatljiv problem modelovanja brzineodvijanja nekog fizičkog procesa, hemijske reakcije, ili promene broja bioloških jedinki iličestica u sistemu. Demografske promene su složen proces, uzrokovan nizom uslova, koji se primodelovanju moraju prikazati odgovarajućim parametrima modela: uslovi za ishranustanovništva, period plodnosti bračnog para, verovatnoća začeća i njeno smanjenje tokomgodina i posle svakog porođaja, problemi u trudnoći, kongenitalne anomalije, smrt roditelja idece usled uobičajenih bolesti, epidemija, ratova ili nesreća, vojni pohodi sa dužim odsustvommuževa, ratne operacije i ugroženost njihovim pretnjama, mortalitet porodilja, novorođenčadi imale dece, višeženstvo obezbeđeno otmicom žena u vojnim pohodima, uspešnost ili neuspešnostu vojnim pohodima (podizanje blagostanja opljačkanim dobrima, ili njegovo smanjenje usledratnih gubitaka), religija i itd. Kvantitativno utvrđivanje navedenih parametara je teško i usavremenim uslovima, a za daleke periode je moguće samo njihovo okvirno procenjivanje. Ipak,sa uprošćenijim modelom i pretpostavljenim realnim okvirima kretanja parametara može se doćido jako korisnih informacija.

Za kvalitativnu analizu dovoljan je linearizovani model, sa promenom broja stanovništva uobliku dN/dt = (Ekj)N, gde je ki brzina promene broja stanovništva usled i-tog od navedenihefekta, čije rešenje ima oblik N(t) = N0 exp(Eki/T)t, gde je T vremenska konstanta procesa(vreme generacije, npr. 25 godina). Pokazuje se da je prosečan broj preživele dece po bračnomparu tokom jedne generacije za širu populaciju u nekoj oblasti ispod 4, tj. da je praktičnonemoguće da narod u toku 100 godina poveća svoj broj više od 10 puta. Demografskaekspanzija Šiptara na Kosovu i Metohiji u XX veku je fizički nerealna sa gledišta ovakve analizei rezultat je političke fabrikacije (uz značajna preseljavanja i višestruko ubrajanje Albanaca izraznih oblasti).

Ovakve rezultate potvrđuje detaljnija analiza na bazi podataka o demografskimpromenama u zemljama sveta poslednjih decenija. Podaci o demografskom rastu udanašnjim zemljama tokom poslednjih godina29 i poređenje sa podacima iz poslednjih decenijaza iste zemlje30pokazuju da je visoki natalitet česta pojava u siromašnom svetu, ali visoka stopamortaliteta ograničava ukupnu stopu priraštaja, tako da godišnji priraštaj od 3% ne može da sedostigne u veoma siromašnim zemljama i pored maksimalnog nataliteta. U davna vremenamnogi od naroda su živeli u uslovima koji nisu mnogo odstupali od uslova u kojima danas živenajsiromašniji narodi (npr. u Podsaharskoj Africi). Pomenute analize pokazuju da su kod takvihnaroda retko kada postojali uslovi za priraštaj stanovništva veći od 3% godišnje, čak i u uslovimavelikog angažovanja državnih struktura i religije i jake asimilacije drugog stanovništva.

Tehničko-fizička analiza seoba naroda

Analiza prikazana ovde, zasnovana je na povezivanju poznatih činjenica sa realnimfizičko-tehničkim podacima i njihovom kvantifikovanju. Iskorišćeni su poznati podaci izvojne literature31 o snazi tegleće stoke, potrebnoj količini hrane i vode za ljude i stoku, brzinikretanja kolone u maršu, širini Dunava, reljefu, močvarama, količini potrebnog semena itd. Naosnovu tih podataka izračunate su potrebne količine hrane, alata i semena, brzine kretanja ivremenski intervali za pojedine operacije tokom procesa seobe i upoređeni sa realno mogućim

29 The World Factbook 1993/94, Central Intelligence Agency (CIA), Brassey's, Washington-NewYork-London30 Statistički godišnjak Jugoslavije za 1982, g. 29, Savezni zavod za statistiku SFRJ, Beograd, 1982.

31 "Vojna enciklopedija", Vojnoizdavački zavod, Beograd,1972. "Vojni leksikon", s. 916, Vojnoizdavački zavod,Beograd, 1981. Karl fon Klauzevic: "O ratu", s. 261-270,Vojno delo, Beograd, 1951.

44

vrednostima. Analiza je urađena na primeru seobe iz predela "negde iza Karpata", pri kojoj bi se100.000 do 300.000 zemljoradnika, sa kompletnim porodicama i svime što ih čini etničkomgrupom i organizovanom ekonomskom i političkom zajednicom, preselilo na jug Balkanskogpoluostrva i naselilo u oblasti sa mediteranskom klimom, da bi potom na novom staništuuspostavilo zemljoradnički život u skladu sa svojim dotadašnjim običajima i uz velikuprivrženost novoj domovini. Seoba toliko brojnih naroda je uobičajena u istorijskim knjigama(nisu retke ni seobe daleko brojnijih naroda), a doseljavanje Srba 626. godine, premapomenutom spisu cara Konstantina VII Porfirogenita, moralo je da obuhvati osetno brojnijumasu naroda. Pretpostavka o brojnosti je od izuzetnog značaja, jer bi samo tako doseljenicimogli da imaju dovoljno snage za zaposedanje novonaseljene teritorije i opstanak na njima, uzveliku motivisanost da kasnije brane nova staništa. Zapravo, seoba Srba iz ove analize je moglada dovede do trajnog opstanka Srba na Balkanu samo ako je bila kombinovana sa mnogo seobamanjih grupa Srba tokom 2-3 veka, odnosno, ako je doseljeno stanovništvo bilo nekoliko putaveće od ovde analiziranog, s obzirom na to da je Balkan u to vreme bio naseljen sa 2-3 milionastanovnika. To sve samo pojačava zaključke iz ove analize o neizvodljivosti tako velikih seoba inemogućnosti diskontinualnih promena sastava stanovništva, naročito zemljoradničkog, koje idaje karakter jednog naroda.

Rezultati kvantitativne analize su pokazali da je ovakva seoba bila fizičko- tehničkineizvodljiva. Dovoljno je ilustrativan sažetak najvažnijih zaključaka oveanalize (detaljnije opisane u navedenoj knjizi):

Analizirani narod je za seobu morao da raspolaže dvogodišnjim zalihama koncentrovane hrane(za godinu tokom seobe i za godinu do pristizanja letine na novom staništu), potrebnomkoličinom semena i da ima mnogo jahaćih konja, tegleće stoke, zaprega, sitne stoke itd.Znači, on nije imao motiv za takvu seobu, jer toliko bogat narod nema potrebu da se seli, većje daleko logičnije da formira svoju jaku državnu zajednicu, uz unajmljivanje ratnika zazaštitu od napadača, ili za osvajanja.

Toliko veliki višak hrane i naročito toliko krupne stoke (mnogo više nego što je potrebno zanormalnu obradu zemlje) na široj teritoriji realno i ne može da postoji, jer se lokalneneravnomernosti balansiraju trgovinom, a periodi rodnijih i gladnijih godina se u dužemperiodu uravnotežuju variranjem nataliteta i jačanjem ili slabljenjem države. Nelogično je daperiod blagostanja i formiranja osetnih zaliha, kada je i najviši osećaj sigurnosti, dovede dostvaranja motiva za seobu;

Ako bi narod i krenuo u seobu, stočna hrana ne bi mogla da se nosi, već bi stoka morala da sehrani ispašom u nekoj vrsti nomadskog kretanja kroz predele sa dobrom ispašom i sadovoljno vode. Kako bi kolona za seobu sa toliko zaprega i stoke morala da bude duga oko1.500 km, jasno je da bi moralo da se kreće u više kolona, dovoljno razmaknutih zbog ispaše.Takve kolone bi formirale pokretne zone (površine od oko 10.000 km2, a tokom seobe bi bilaprebrisana i praktično opustošena površina od preko 150.000 km2) sa gustinom migrirajućegstanovništva uporedivom sa gustinom stanovništva u predelima kroz koje se prolazi. To biizazvalo otpor lokalnog stanovništva i usporavanje kretanja;

Zbog velikih močvara i reka na putu i brige oko napasanja stoke, postojalo je samo 100-120dana povoljnih vremenskih prilika. Zato je takva seoba realno neizvodljiva u takokratkom roku (uz maksimalnu teorijsku brzinu kretanja, uzetu iz vojne literature za brzinukretanja vojnih formacija, to bi jedva bilo dovoljno, a svaki od bezbrojnih mogućih problemabi doveo do usporavanja);

Prelazak preko velikih reka je veoma težak tehničko-fizički problem za stanovništvoneobučeno za takve poduhvate (npr. za prelazak ovakve formacije naroda u seobi prekoDunava potrebno je oko 300 skela, koje bi ti ljudi morali sami da sagrade, kao i više desetinadana za prevoženje ljudi, stoke i zaprega, uz veslanje samih putnika). Slično bi bilo i prikretanju kroz sužene koridore između planina. Bolesti, nesreće, vremenske neprilike, napadi

45

pljačkaša itd. bi dovele do osetnog pada morala i želje da se zastane u bogatim predelimakroz koje se već prošlo (time bi ovakvi naseljenici ubrzo postali prepreka za nove seobe);

Seoba u pravcu sever-jug podrazumeva velike klimatske promene i promene poljoprivrednihkultura. Čak i da je analizirani narod stigao na odredište, nije mogao sam da nauči potrebnaznanja za bavljenje poljoprivredom, bez velike saradnje sa stanovništvom u novoj sredini, atime bi postepeno bio asimiliran;

Da bi čitav poduhvat bio ostvaren, narod je morao da bude besprekorno organizovan idisciplinovan, što je u suprotnosti sa polaznom pretpostavkom da nije imao jaku državu, a i usuprotnosti je sa prepoznatljivim karakterom Srba i ostalih Slovena.

Analiza pokazuje da su tehničko-fizički neizvodljivi bili i veliki vojni pohodi sa više stotinahiljada ratnika i sa velikim prostornim pomeranjima (iako je istorija prepuna takvih zapisa).Vojna literatura pokazuje da su istorijski zapisi o desetinama hiljada konjanika u starimvojskama bili nerealni. Aleksandar Makedonski je krenuo na pohod u Malu Aziju sa samo 5.000konjanika, tek vizantijska država je bila u stanju da ima više od 10.000 konjanika, a jedna odnajvećih konjica u istoriji - Napoleonova brojala je 95.000 32 . Analiza je pokazala (što jedetaljnije opisano u pomenutoj knjizi) da su daleko izvodljiviji bili pohodi manjih ratničkihgrupa, manji vojni pohodi, seobe vladajućih porodica i višeetapne seobe naroda, najčešće uprostore gde je već postojalo (ili ranije organizovano doseljeno) srodno stanovništvo. Pri tome jenajčešće postojala i značajna uloga države kojoj je pripadala ta oblast, koja je time dobijalanove podanike i branioce granica.

Svi procesi ovog tipa liče na difuzione fizičke procese i potpuno analogno se završavajuslično - uspostavljanjem ravnoteže, tj. novi doseljenici se uklapaju u sredinu i postaju braniocinovih ognjišta. Moguće su čak i seobe na velika rastojanja, poput analizirane seobe naroda izovog rada, sa realnim šansama za uspeh, a više organizovanih seoba ovog tipa (uz državnuorganizaciju) mogu da dovedu do stvaranja većih koncentracija pripadnika jedne nacije u nekojudaljenoj oblasti, koja je prethodnim ratovima bila opustošena.

Takođe je vrlo realna migracija veće grupe zemljoradnika iz jedne oblasti i naseljavanje uslabo naseljenu oblast, uz podršku države koja želi da time obezbedi povećanje proizvodnjehrane, da dođe do novih regruta i do pojačane odbrane granica. U ovakvim seobama su mogućapreseljavanja čitavih rodova i manjih plemena, sa starešinama i vojskom, koja se većim delomstavlja u službu nove države. U takvim seobama je pogodno da se doseljenici grupišu u oblastigde već žive sunarodnici, ranije doseljeni, ili nekada davno razdvojeni od matice. Takvostanovništvo zadržava neki vid autonomije (često kao oblik vojne krajine). Moguće je da onoproživi na novom staništu stotine godina, pre nego što se neka njegova pobuna zabeleži uspisima savremenika (istoričari to po pravilu smatraju trenutkom doseljavanja tog naroda na teprostore). U skladu sa fizičkim analogijama, u procesu ovakvih migracija imamo slučajprinudnog pumpanja čestica i prebacivanja iz jednog prostora u drugi, čime dolazi do promenestrukture i koncentracija, što u slučaju migracija stanovništva odgovara prinudnoj promenistrukture stanovništva neke oblasti uz državnu prinudu.

U zemljama nomadsko-ratničke ili zemljoradničke tradicije u periodima otežanog života suse često formirale ratničke grupe, koje traže bolji život stavljanjem u službu drugim državama,ili kreću u pljačkaške pohode. Vlast u njihovim zemljama ima interes da se takvih grupa reši uperiodima mira i rado ih nudi drugim zemljama. Ratničke grupe koje kreću u pljačkaške pohodečesto bivaju uništene, a neke od njih uspevaju da se stave u službu neke zemlje. Postoji logičnamogućnost da takve grupe postepeno preuzmu vlast u tim zemljama (pogotovu u slučajuprethodne iscrpljujuće borbe za vlast između raznih dinastija). Vođe družina mogu da uspostavenove dinastije, po kojima od tada u spisima počinje da se naziva čitava država, a kasnije i narod.Ti vladajući slojevi mogu kasnije da se stope sa narodom i prime njegov jezik (primer nastanka

32 "Vojna enciklopedija", t. 4, s. 553-570, Vojnoizdavački zavod, Beograd, 1972.

46

bugarske države), ili da ojačavaju svoju etničku grupu i postepeno nameću svoj jezikvladajućem sloju (primer engleske države), najčešće koristeći crkvu i prevode svetih knjigana svoj jezik (ili na njegovu mešavinu sa latinskim ili jezikom naroda kojim vladaju). Deloviratničkih grupa, posle smrti vođe, ili vođeni željom za novim pljačkama, lako mogu da pređu unovu zemlju i tamo po istom "receptu" uspostave vlast. Moguće je da u lancima takvih događajanastane više državnih zajednica sa istim imenima, dobijenim po imenu vladajućeg sloja, pričemu narod može biti drugačijeg porekla, jezika i običaja. Istorijski spisi beleže istorijuvladara i vladajućih kuća, a narod se spominje samo u eventualnim spiskovima poreskihobveznika. Moguće je da se narodu, posle više vekova postepeno nametne jezik vladajućegsloja, pa da kasniji istoričari zaključe kako se umesto o vladajućem sloju radilo o doseljenjučitavog naroda.

Sprovedena analiza se u potpunosti slaže sa brojnim otkrićima, nastalim pri istraživanjima urazličitim naučnim disciplinama tokom proteklih nekoliko decenija. To se naročito odnosi nalingviste, čija su istraživanja krajem proteklog veka definitivno dovela do uobličavanje teorijekontinuiteta33 , kojom se objedinjavaju i ranije poznate teorije o autohtonosti Slovena naprostorima na kojima i danas žive i njihovoj prapostojbini u Podunavlju i na Balkanu i njihovogdirektnog porekla od praindoevropskog naroda, formiranog u Podunavlju još u perioduneolitskih kultura.

U slučaju doseljavanja među ljude drugačijeg jezika i običaja, jedini način za uklapanjedoseljenog stanovništva predstavlja brzo prilagođavanje sredini. Čak i ako bi se kod ovakvognaroda izvesno vreme održale ključne nacionalne osobenosti, već u narednim generacijama bi seone izgubile (eventualno bi se očuvale u porodičnom pamćenju, prezimenima itd.). Znači, procesovakve migracije, koji je po svojoj zakonomernosti sličan fizičkom procesu difuzije, dovodi dokonačnog stanja nalik na sve difuzione procese - do uravnoteženja sa sredinom, a to znači doasimilacije. Da bi doseljeni narod opstao na novom staništu više stotina godina, neophodno je dabude veoma brojan pri prvom naseljavanju, da ima efikasan mehanizam održavanja nacionalnesvesti, ili da stalnim doseljavanjima iz stare postojbine povećava brojnost. Ako se te činjenicesjedine sa očiglednom činjenicom da su Srbi (ako su se doselili) ipak uspeli da opstanu na novimprostorima i posle stalnih borbi za opstanak (uz potpuno nelogičan polazni uslov da su došli"slabi i neorganizovani"), onda je sasvim jasno da su u trenutku prvog dolaska (ako su stvarno idolazili) bili veoma brojni. Prethodne analize pokazuju da su tako masovne seobe bilefizičko-tehnički neizvodljive.

Znači, preostaje jedini logični zaključak, da su Srbi na Balkanu morali dominantnonaseljavati Balkan i Podunavlje mnogo ranije i da se svi istorijski zapisi o njihovimdoseljavanjima moraju odnositi na neke manje grupe i na vladarske kuće.

Poreklo Albanaca u svetlu prikazane analize

Zaključak o poreklu Albanaca se lako nameće: Albanci mogu baštiniti karakteristike i nekihstarijih balkanskih naroda, ali ne u većoj meri nego karakteristike Srba, jer su difuzioni procesitokom vekova to morali dovesti u ravnotežu. Nekog masovnog doseljavanja Albanaca nijemoglo biti, iz već opisanih razloga. Poznate su istorijske činjenice da Albanci u nemanjićkojdržavi nisu bili brojni i da njihova ekspanzija nastaje tek poslednjih 250 godina, uz veliku pomoćturske države. To je potpuno u skladu sa prethodno prikazanim analizama. S obzirom na veliku

33 Pod ovaj pojam se mogu svrstati brojni pripadnici srpske autohtonističke škole, šire slovenske autohtonističkeškole i brojni savremeni srpski i slovenski autori. Međunarodnu formu ove teorije ustanovio je italijanskiliingvista Maria Alinji krajem XX, u delu Mario Alinei: "Origini delle lingue d' Europa", Mulino, 1996., kojistao iza teorija o podunavskom poreklu Slovena. Detaljnije o ovome videti u poglavlju Lucijana Vuge "Pešićevrad u svetlu savremene teorije kontinuiteta", s. 225-264 u zborniku "Život je ljubav (o vinčanskom pismu)",Pešić i sinovi, Beograd, 2002.

47

disproporciju broja Albanaca u odnosu na Srbe, Grke i Bugare na Balkanu u vreme pred dolazakTuraka, teško je pretpostaviti da je postojalo veliko albansko etničko jezgro mnogo vekovaranije, što, uostalom, ni jedan istorijski izvor i ne beleži. Teorije o nekakvoj autohtonostiAlbanaca na Balkanu zasnovane su na paušalnom ocenjivanju da su oni baštinici nekog odantičkih naroda, bez pravih argumenata za takve tvrdnje.

Teorije o ilirskom poreklu Albanaca, zasnovane u velikoj meri na inferiornim i udvoričkimstavovima srpskih istoričara, nekoliko decenija su bile veoma popularne. Sa gledišta ovdesprovedenih analiza, ovakve teorije bi mogle da se brane (kao i poreklo od nekog drugog starogbalkanskog naroda). Ali, tako tretirani Iliri ni po čemu ne bi mogli da se razlikuju od predakadanašnjih Srba. Ukratko rečeno, "ilirska teorija" o poreklu Albanaca je istovremeno i potvrdanjihovog zajedničkog porekla sa Srbima. To onda znači da neko bitnije razlikovanje Albanacaod Srba nema dubok koren i da je novijeg porekla.

Ukoliko su Albanci i nastali oko nekog etničkog jezgra ili ratničke grupe, radi se o manjojmigraciji, a doseljeno stanovništvo je moglo opstati samo u izolovanim oblastima sa otežanimkomunikacijama i uz pomoć državne strukture. Izolovanost je postojala u planinskim delovimadanašnje Albanije, kao i intervencija turske države.

Teorija o nastanku Albanaca oko jezgra kavkaskih Albanaca doseljenih u XI veku realno jefizički izvodljiva sa gledišta ovde datog pristupa. Dodatna doseljavanja sličnog stanovništva saKavkaza su bila izvodljiva pod turskom vlašću (poznato je da su postojale migracije sa Kavkazau predele Crne Gore i Severne Albanije), kao i ekspanzija kroz asimilaciju srpskog stanovništva,jer je to bilo u interesu turske vlasti. Stapanje manjih ratničkih grupa kavkaskog porekla uzpomoć Turaka bilo je takođe fizički izvodljivo.

Uključivanjem lingvističkih i etnografskih analiza, imajući u vidu lingvističke teorijekontinuiteta, verovatno bi se, uz detaljnije preispitivanje istorijskih dokumenata i uvažavanječinjenica o jakoj asimilaciji srpskog stanovništva, došlo do boljeg sagledavanja poreklaAlbanaca, u kome bi koreni u velikoj meri morali da budu istovetni sa srpskim. Naravno, to ni ukom slučaju ne može da izbriše realne istorijske procese tokom poslednjih vekova, ali višepoznavanja stvarnih činjenica bi bilo višestruko korisno.

Đorđe Janković

ARHEOLOŠKA SVEDOČANSTVA O POREKLU ALBANACA I POTOMCIMA ILIRA

Metodološki pristup arheološkom proučavanju porekla nekog naroda, u ovom slučajuAlbanaca, može biti dvojak. Sa jedne strane, možemo nesporne osobine kulture naroda, koje seogledaju u materijalnoj kulturi, pratiti u prošlost, i tako ustanoviti istoriju i poreklo tog naroda.Sa druge strane, može se proučavati kultura oblasti, bez unapred određenog cilja, određivanjemnjenih osobina kroz vreme, i potom tako dobijene osobenosti tla pripisati jednom ili različitimetnosima. U slučaju savremenih Albanaca, što god se pod tim etnonimom podrazumevalo, uproučavanju njihovog porekla, pošlo se drugim putevima, sa namerom da se u više faza dokažeželjeno. Cilj je da se pokaže da Slovenima (odnosno pravoslavnim Srbima) nije mesto naJadranu, i zbog toga se dokazuje da su tu oduvek živeli Albanci. Za postizanje tog ciljaiskorišćena je i arheologija. Prvo je trebalo dokazati da su Albanci potomci Ilira, a potom da su ipotomci Dardanaca, što pretpostavlja i narednu fazu, u kojoj će biti samo potomci Dardanaca, akoji se upadljivo razlikuju od Ilira. Za dokazivanje tih teza koriste se filološka građa, istorijskipodaci i arheološka građa, pogrešno i lažno protumačeni. Da bi se arheologijom dokazaokontinuitet, iskorišćena je Komani Kroja kultura, navodna veza između Ilira i savremenihAlbanaca.

48

Prvi arheološki radovi na proučavanju navodne prošlosti Albanaca, koji su ih povezali saIlirima, pokrenuti su iz Austrije i od naučnika rimokatoličkih krugova. Konstantin Jireček jevideo Slovene kao doseljenike, zemljoradnike koji su zauzeli župske predele, pred kojima sedomoroci sklanjaju u planine, a među njima i preci Albanaca; međutim, izvorno područje Srbaneočekivano nalazi u planinama između Ibra i Drine (Jireček 1962). Za arheološki dokaz te tezeiskorišćena je Komani Kroja kultura, o kojoj prve radove, na osnovu nalaza u Komaniju naDrimu, objavljuju 1900-1902. Treger, Degran, Reinah i Ipen a zatim Ipen 1907, Nopča 1910. iUgolini 1927. (Popović 1988: 329-337). Posle drugog svetskog rata albanski arheolozi počinjuobimnija istraživanja drugih grobalja ove kulture i koriste ih za dalje dokazivanje da su onipotomci Ilira.

Kultura nazvana Komani Kroja, poznata je isključivo po grobljima, raspoređenim u trougluizmeđu Ohridskog jezera, Skadarskog jezera i Krfa. Ta su groblja obično smeštena uz utvrđenja(Komani, Sard, Lješ, Kroja, itd.). Osobena su po bogatom inventaru (nakit, delovi nošnje,ratnička oprema), nekad datovanom u 7-8. stoleće. Samo u jednom slučaju takvo grobljezabeleženo je na crkvištu ranovizantijskog doba - na hramu Svetog Erazma kod Ohrida(Malenko). To groblje, donekle drugačije orijentisano od crkve, oštetilo je zidove hrama. Znači,postoji veliki diskontinuitet između hrama srušenog oko 600. godine, i stanovništva koje tuosniva groblje, a da ne zna za zidove bazilike ni njihovu orijentaciju. U Sardu kod Skadrasprovedena su istraživanja i groblja u podnožju grada i samog grada, koja su delimičnoobjavljena. Iz utvrđenja su objavljeni nalazi metalnih predmeta Komani Kroja kulture, i samojedan ulomak grnčarije - deo istovremenog lonca slovenske izrade (Komata 1980). Iz Kroje,Lješa, Bukela i drugih mesta sa grobljima Komani Kroja kulture, nema objavljenih nalazagrnčarije. Bilo bi prirodno da nekom groblju odgovara naselje, unutar grada ili u smešteno negdeu blizini, a uobičajen i najbrojniji nalaz iz naselja je grnčarija. Neobično je da nisu sprovedenaiskopavanja „Kaljaje Dalmačes" u Komaniju, utvrđenja pored koga je istraživano eponimnogroblje. Pošto nema podataka o naseobinskim nalazima Komani Kroja kulture, osim pomenutogizuzetka, očigledno je reč o namernom sakrivanju podataka. Razlog je jasan: grnčarija, kaoprimerak iz Sarda, pokazuje slovensko stanovništvo. Na „Gradištu" u Simici (južna Albanija)nađena je slovenska grnčarija i nakit 8-11. stoleća, ali tu groblje nije istraživano (Karaiskaj1976). Time se otkriva metod manipulisanja arheološkim činjenicama - bira se šta će bitiiskopavano, biraju se informacije koje će biti objavljene, a to su one koje se mogu iskoristiti zapolitičke svrhe, dok se ostale sakrivaju.

Ove zloupotrebe mogu biti samo privremene, do utvrđivanja stvarnih činjenica, na nezavisannačin. U ovom smislu je zanimljiv primer uglednog nemačkog naučnika J. Vernera, koji je,pišući o nalazu zlatnih predmeta iz Vrapa kod Elbasana, ustanovio da on ne može biti stariji od 8.stoleća, sudeći po analogijama iz Panonije, ali ga je ipak povezao sa bugarskim vođomKuverom, koji je živeo u drugoj polovini 7. stoleća (Werner 1970). Zahvaljujući potpunonezavisnim istraživanjima, pre svega u Panoniji i stepama između Crnog mora i Kaspijskogjezera, danas se Komani Kroja kultura može pouzdano datovati u 9. stoleće. Naime, nekipredmeti osobeni za ovu kulturu dobro su poznati i datovani na navedenim područjima, gde supronalaženi u pretežno nomadskom okruženju Alana, Bugara, Hazara, Avara, kao i Slovena.Neke osobine Komani Kroja kulture povezuju je sa Dalmacijom (Belošević 1980; Milošević1995). Ta kultura je ugašena prilikom bugarskog osvajanja predela između Ohrida i Skadra, a uzaleđu Drača. Analogije za tu kulturu nalaze se daleko od Balkanskog poluostrva. Prema tome,ova kultura, koja nema korene na tlu na kome se obrazovala, ne može biti dokaz srodnosti Ilira iAlbanaca, već dokazuje da su preci Albanaca doseljeni posle 9. stoleća.

Za sada je skoro nemoguće proučavati prošlost Albanaca arheološkim metodama, jer gotovoda nema takvih podataka o njima. To nije neobično, zato što su današnji Albanci mešavinarazličitih etničkih komponenti, odnosno različitih kultura. Oni koji su dali ime ovoj novoj naciji,zabeleženi su prvi put tek u 11. stoleću, pod etnonimima Albani i Arbani (Ferjančić 1988). Onisu bili doseljeni stočari i zato su arheološki teško prepoznatljivi - nisu poznati po trajnim

49

naseljima ni zanatskoj proizvodnji; trebalo bi tražiti njihova groblja u planinskim predelima.Stočari ranijih epoha, kao hunobugari ili ugarsko pleme, nisu zabeleženi po sopstvenojgrnčarskoj proizvodnji, koja je najčešći arheološki nalaz u naseljima, već po grobljima igrobnom inventaru, kojima se mogu pratiti njihove seobe izvan matičnog prostora. Pisani izvorii jezik ukazuju na raznorodno poreklo albanskih plemena, među kojima ishodište najznačajnijihArbana (Šiptara) i Mirdita - Mardaita treba tražiti u prednjoj Aziji, od Kavkaza do Sirije. Za sadapostoji samo jedan arheološki nalaz na području Albanije, koji odudara od opštih slovenskihosobina jugoistočne Evrope i upućuje na azijsko poreklo. To su grobni nalazi 9-11. stoleća izdoline Vojuše, predstavljeni osobenim naušnicama, koje osim loptastih priveska na valjkastomnosaču, imaju sličnu jagodu bočno dodatu na kariku (Bodinaku 1983: T. 2. 11-12). Okolnost dasu ti grobovi ukopani u tumule iz Bronzanog doba, iskorišćena je da se dokazuje kontinuitet saIlirima od preistorije, a groblje je pripisano Arbanima, jer se razlikuje od (starije) Komani Krojakulture (što bi navodno značilo da ona pripada Mirditima?). Taj nakit još nema analogija naBalkanskom poluostrvu. Zato mislim da je to groblje za sada jedini i najstariji arheološki tragnekog albanskog plemena, iz 11. stoleća, koji su se u ovim grobljima sahranjivali zajedno sa turanije nastanjenim Slovenima. Znači, jedini ispravni put u istraživanju porekla Albanaca jetraganje za grobljima sličnih osobina. Naravno, te osobenosti se nisu mogle dugo održati,ukoliko sa doseljenicima nisu stigle i zanatlije koje su nosile materijalnu proizvodnju, što jemalo verovatno. Treba pretpostaviti da se samo prva generacija doseljenika može prepoznati podonetoj materijalnoj kulturi, dok su naredne prihvatile proizvode područja u koje su se doselili.Svakako da bi se mogle istraživati i osobine duhovne kulture naroda koji se proučava, kao što sustan, način spremanja hrane, pogrebni običaji i slično, ali to su mnogo složenija istraživanja zakoja kod Albanaca, za sada, nema uslova.

Od 1945. počinje propaganda da su i Metohija i Kosovo bile ilirske oblasti, prema tome ialbanske, jer je pod okriljem fašističkih sila, Italije i Nemačke, prvi put oblikovana VelikaAlbanija. Tada je već propagandno bio utvrđen stav da su Albanci potomci Ilira. Zato je jezgroIlira traženo samo u severnoj Albaniji i Crnoj Gori, uprkos tome što je arheološka nauka i togdoba i naših dana raspolagala dokazima da se matično ilirsko područje nalazi na dinarskomprostoru. Usledile su rasprave o Dardaniji koja se nekada prostirala u južnoj Srbiji i severnomdelu Republike Makedonije; da bi se dobio prostor za današnje Kosovare, u Dardaniju jeuključena i Metohija, a Dardanci su proglašeni za Ilire. Staro Hvosno, današnja Metohija, odAlbanaca prozvana Dukađin, geografski je povezana sa zapadom, sa jadranskim slivom, a ne sacrnomorskim slivom, kao Kosovo. Geografski i arheološki apsurdno, iz propagandno političkihrazloga, dve različite stare kulturno istorijske oblasti su povezane u jednu. Deo Dalmacije jepripojen Dardaniji, koja je nekada bila u sastavu rimske Gornje Mezije (a ona je obuhvatala ceosliv Morave), ne bi li se Kosovari istorijski utemeljili na tuđoj zemlji. Proglašavanjenovonastalih Kosovara od Albanaca naseljenih na Kosovo u dvadesetom stoleću, za potomkeDardanaca, ima dugoročan cilj. Kao što je to zacrtao još K. Jiraček, a danas podstakao N.Malkolm (1998), Dardanija je bila i posle navodnog naseljavanja Slovena nastanjenadomorocima, precima Vlaha i Albanaca, a onda je, od 12. stoleća, osvajaju Srbi podNemanjićima.34

Nasuprot ovoj propagandnoj delatnosti u oblasti arheologije, podržavanoj i usmeravanoj odstrane albanskih mentora, stoje objektivne, proverljive arheološke činjenice. Danas može mnogotoga pouzdanog da se utvrdi o arheologiji područja Metohije i Kosova, gde su bez uspeha traženidokazi o poreklu Kosovara od Ilira, a sprečavana istraživanja 6-12. stoleća. Na simpozijumu

34 Zato je predvidljiva namera Albanaca da u neposrednoj budućnosti zauzmu dolinu Južne Morave sa Vranjem,Bujanovcem, Preševom i opštinama istočno od Morave, dolinu Jablanice sa Medveđom i Lebanima, dolinegornjeg Vardara sa Skopljem i Kumanovom. To su sve oblasti nekadašnje Dardanije antičkog doba.Sledećapropagandna faza, za 21. stoleće, biće da su Bošnjaci (Srbi muslimani) zapravo Iliri, da su Albanci u Albanijipotomci Latina i pravoslavnih Grka, a tzv. Kosovari da su potomci Dardanaca. Cilj je, kako se čini, obnavljanjenekadašnje arhiepiskopije Prve Justinijane, pod okriljem Rima.

50

„Iliri i Albanci" održanom u SANU 1988, iznete su ozbiljne, bogato dokumentovane studije poovim pitanjima. Danas se one u izvesnoj meri mogu dopuniti novim objavljenim arheološkimpodacima. Tu pre svega mislim na katalog izložbe Arheološko blago Kosova i Metohije održaneu SANU 1998. Pored toga raspolažemo savremenim tumačenjima, zasnovanim na novim ilidavno objavljenim arheološkim podacima.

M. Garašanin je pretpostavio da se poreklo Ilira može videti u Cetinskoj kulturi (1988:22-26). To je eneolitska ili bronzanodobna kultura, raširena duž jadranskog primorja, sagranicama u unutrašnjosti približno na pravcu Elbasan - Pljevlja - Sarajevo - Šipovo - Nin.Prepoznatljiva je po tumulima sa biritualnim sahranjivanjem i obredno lomljenom grnčarijomosobenog ukrasa. Ovaj obred sahranjivanja može se pratiti na istom području do prvih stolećanaše ere. Razbijanje posuda korišćenih za pogrebni obred osobeno je za Slovene (trizna). Zaovim slojem usledilo bi, po Garašaninu, naseljavanje nosioca kulture polja sa urnama, pre svegana zapadu dinarske oblasti i u slivu Morave, tako da dolazi do mešanja stanovništva različitihpogrebnih obreda. U Bronzanom dobu obrazuje se Brnjička kultura, osobena za Kosovo,jugoistočnu Srbiju u severnu Makedoniju, odnosno za buduće područje Dardanaca (Ljuci 1998;Tasić 1998: 152-158). Za nju je osobeno spaljivanje pokojnika i njihovo sahranjivanje u urnama,a retki su sahranjeni pokojnici. U Metohiji je obrnuto, preovlađuje sahranjivanje pokojnika uBronzanom dobu, ali se misli da je i to područje Brnjičke kulture.

U Starije gvozdeno doba M. Garašanin (1988: 27-72, karte 2 i 4) izdvaja užu oblast isključiveupotrebe tumula, koju pripisuje Glasinačkoj kulturi, i čini se „pravim" Ilirima (između reka Mati,Ibra, Jadra, Neretve i Jadrana). Međutim, danas znamo da i na tom području ima sahranjivanja upoljima sa urnama, što pokazuje da nema razloga za razdvajanje ovog područja od onogzapadnog. Time se ni zemlja Ilira ne može razdvojiti od zapadnih oblasti, u kojima je češćespaljivanje pokojnika i njihovo sahranjivanje u takozvanim poljima sa urnama. Pored toga, nijeubedljivo uključivanje južne Albanije u izvornu ilirsku oblast na osnovu retkih tumula, jer sutumuli izuzetna pojava i na Kosovu. N. Tasić smatra da se Iliri, naglašene stočarske privrede, širena Metohiju od 6. stoleća stare ere, a donekle i na Kosovo koje drže Dardanci; njihove kulture seupadljivo razlikuju (1998: 162-224).

Za pitanje teritorija Ilira i Dardanaca naročito je važno Mlađe gvozdeno doba, jer je to epohao kojoj raspolažemo i pisanim podacima. Na žalost, za Kosovo i Metohiju ne raspolažemosintezama o istovremenoj arheološkoj kulturi područja, već samo o grčkoj keramici (Parović -Pešikan 1998), što je neobično. Rasprave se još uvek vode oko pitanja da li su Iliri nastanjivalimanje više sav prostor između Jadrana i Dunava, ili je samo njihovo ime rašireno sa matičnogpodručja do Dunava, od strane rimske administracije?. Ni M. Garašanin se nije duže zadržao naanalizi kraja gvozdenog doba, odnosno poslednjim stolećima pre Hrista. On je video granicuizmeđu Ilira i Dardanaca između Metohije i Kosova (1988: 74- 75), mada je nekada zastupaostav da su Dardanci nesumnjivo Iliri (1964). Razliku između Ilira i Dardanaca naročito jepodvukla F. Papazoglu (1988), ali je ustanovila, pomoću rimskih natpisa, da je i Metohija bilauključena u provinciju Gornju Meziju odnosno Dardaniju (1969: 148-151). To možda ukazujeda su Dardanci pred kraj stare ere potisli Ilire iz Metohije.

Osobenosti materijalne kulture pokazuju da se zaista područje od Jadrana do Dunavapovezuje nekim sličnim osobinama, na primer zaponima sa osmolikim petljama iz Mlađeggvozdenog doba. Tako je bilo i u vreme dominacije Kelta, do rimske okupacije, mada su i razlikeočigledne - u Panonskoj niziji se primenjuju ravna groblja sa urnama, a na dinarskom prostorupreovlađuje sahranjivanje po humkama. Da se kultura tih prostora može povezati sa Slovenima,pokazala je još 1981. K. V. Kasparova. Ona je ustanovila da je u Zarubinjeckoj kulturi prisutanjak uticaj sa panonskog i dinarskog prostora, na osnovu nekih predmeta, pre svega zapona.Zarubinjecka kultura nastaje oko kraja 3. stoleća pre Hrista kao nova pojava u Podnjeprovlju iPolesju. Oko kraja 2. stoleća prerasta u Kijevsku kulturu 3-5. stoleća, nesumnjivo slovensku(nosioci Kijevske kulture potom dolaze u srpsko Potisje u vreme Huna). Otkriće K. V.Kasparove upotpunila su istraživanja P. Popovića, koji je pokazao da se „kopljasti" zaponi

51

osobeni za Ilire u 3-2. stoleću, od Belog Podrimlja preko Sarajeva do zapadne Neretve,pojavljuju na području od Une na zapadu preko Posavine i srpskog Podunavlja do Timoka naistoku, u 2-1. stoleću, odakle stižu do Dnjepra (1994, 1999); tamo su postali prepoznatljivaosobenost Zarubinjecke kulture. To nesporno dokazuje da je stanovništvo predrimskog Ilirikaučestvovalo u obrazovanju slovenskih kultura, odnosno u etnogenezi Slovena.

Nije bez značaja ni okolnost da se u isto vreme, od 2-1. stoleća pre Hrista, na severnimobodima Panonije i obroncima Karpata pojavljuju groblja spaljenih pokojnika pod humkama,negde zajedno sa „ravnim" grobljima, kao u Zemplinu, groblju kasnog 1. s. e. - 2. st. n. e.(Budinsky- Krička i Lamiova-Scmiedlova 1990). Zatim se u gornjem Potisju, na Karpatima igornjem tokovima Sireta, Pruta i Dnjestra, obrazuje kultura Karpatskih kurgana, koja će trajatido Huna. U svom tom području i vremenskom rasponu, grnčarija delom pokazuje osobinetračkog prostora, obično pripisivanog Dačanima i Getima, ali koji se može povezati i saDardancima i sa Skordiscima. Međutim primena humki i neki predmeti ukazuju na ilirskapodručja. Na osnovu nekih oblika grnčarije, položaja naselja, izgleda staništa i drugih pojavasličnih mlađim kulturama istog tla, smatra se da je ova Kultura karpatskih kurgana Slovenska.Isti predeli Karpata su potonje i sadašnje područje zemlje Bojka, odakle se, po KonstantinuPorfirogenitu, Srbi doseljavaju u Vizantiju u vreme cara Iraklija. Za sada su najstarije izdvojenearheološke osobine Srba gromile 4. stoleća, pogrebne obredne humke (Janković 1998: 130-132).I dok arheološke osobine Srba odgovaraju naslednicima Cetinske kulture na ilirskom prostoru,Zarubinjecka kultura, u kojoj se primenjuju „ravna" groblja, jedan je od naslednika Kulture poljasa urnama Podunavlja, koja se iz Panonije raširila na druga evropska područja. Kroz pogreb naprostoru koji se pripisuje Ilirima, u najširem smislu, vidimo dve složene tradicije, u kojima seprimenjuje spaljivanje i sahranjivanje, koje su se u izvesnoj meri prožimaju. Zato arheološkoodređivanje etnonima „Ilir" mora za sada ostati otvoreno. Ali obe ove etničke komponentearheoloških kultura dinarskog područja, koje se ovako ili onako povezuju sa Ilirima, nesumnjivoučestvuju u etnogenezi Srba i Slovena.

Povod za povlačenje nekih nosioca arheoloških osobina Ilira preko Dunava do Dnjepratokom 3-1. stoleća pre Hrista, mogu biti samo keltski i rimski napadi. Kelti pustoše ilirskapodručja u Posavini i Podunavlju u 4-3. stoleću. Od 3-2. stoleća Rimljani postepeno osvajajuprvo jadransko priobalje, a zatim i unutrašnjost dinarskog prostora, i završavaju pokoravanjeilirskih oblasti do Dunava oko smene era. Posle Panonskog ustanka 6-9. g., Rimljani sudesetkovali pobunjeno stanovništvo. To su bili razlozi da se deo takozvanih Ilira iseli na sever.Stočari, sa kojima se obično povezuju tumuli, iseljavaju se prvo u pobrđa na severu Panonije,slične predelima sa južne strane Save. Zatim se povlače na više karpatske prevoje, verovatnozbog naseljavanja Sarmata u Potisju i širenja germanskih plemena sa zapada. Zemljoradnici, sakojima se obično povezuju „ravna" groblja, odselili su se još dalje, u Podnjeprovlje, verovatno uviše seoba i različitim pravcima.

Zato treba preispitati raširen stav o naseljavanju Slovena na Balkansko poluostrvo u 6-7.stoleću. Naime, zbog zajedničkog slovenskog etnonima, prvi put zabeleženog u 5. stoleću,nametano je shvatanje da su Sloveni nova etnička tvorevina. Ovde se ne mogu upuštati u složenazbivanja tokom Velike seobe naroda, ali se mogu osvrnuti na neke lako proverljive arheološkečinjenice, koje na očigledan način pokazuju da ne treba olako prihvatati uobičajena tumačenjapisanih izvora. Prvo, istraženo je više nalazišta 4-5. stoleća na dinarskom prostoru, koja su sajedne strane slovenskih osobina, a sa druge strane se mogu povezati sa domorocima, tzv. Ilirima.To su obredne gromile iz Resanovaca i Crljivice, možda i okoline Konjica, podizane umrlim, vidkulta predaka, uobičajen kod Srba do 12. stoleća. One se oslanjaju sadržajem i datovanjem naslične tumule rimskog doba, sa pretpostavljenim sahranjivanjem nad humkom (Jovanović 1984:73-78, 88-97). Druga vrsta svedočanstva je naselje nastalo na rimskoj vili kod Višegrada,srušenoj u hunsko-germanskoj najezdi, sa grnčarijom koja sadrži osobine i slovenskih kulturaizvan rimskih prostora i osobine autohtone, ilirske grnčarije (Čremošnik 1970). Proizilazi da sudoseljenici, Sloveni, kulturno srodni domorocima koji nisu bili romanizovani. Postoji još čitav

52

niz arheoloških svedočanstava o seoskom stanovništvu Mezije, Panonije i Dalmacije kojeprimenjuje stare pogrebne običaje, tradicionalna staništa i grnčariju, odnosno koje nije biloromanizovano do Velike seobe naroda, kada su Latini napustili ove predele.

Druga faza Velike seobe naroda odigrala se u 6. stoleću, da bi se navodno završilanaseljavanjem Hrvata i Srba u vreme cara Iraklija. Pravo svetlo na ova zbivanja baca okolnost dasu u nizu vizantijskih tvrđava nađeni ulomci slovenske grnčarije iz vremena pre njihovognapuštanja ili uništenja, a uz njih i grobovi hrišćanski sahranjenih Slovenki. Skeleti sahranjenihmonaha 6-17. stoleća u manastiru Tvrdošu kod Trebinja, među kojima i oni hercegovačkihmitropolita, pripadaju dinarskom antropološkom tipu (Mikić 2001), a ne može biti sumnje da suoni bili Srbi. U Caričinom Gradu kod Lebana, gde se nalazilo sedište arhiepiskopije SevernogIlirika, nađen je slovenski ženski nakit poznog 6. stoleća, kao i grnčarija, koji ukazuju da su tadanajmanje polovinu stanovništva ovog prestonog vizantijskog grada mogli sačinjavati Sloveni(Janković 2004a). Ovakvih primera ima još. Zato je jasno da su toponime rimskog doba, kao štosu Skupi - Skoplje i Nais - Niš sačuvali Sloveni (Srbi), a ne Vlasi ili Albanci, kako jepretpostavio K. Jireček.

Ovde još treba podsetiti na arheološka svedočanstva o dobu 9-12. stoleća na Kosovu i uMetohiji, gde se danas šire Albanci, tvrdeći da su tu autohtoni, iako su postali većinskostanovništvo na tom prostoru pogromom Srba i pod pritiskom velikih sila. Arheologija raspolažepodacima o nekoliko istraživanih grobalja sa pratećim inventarom (nakitom) i više crkava.Nesumnjivo srpskoj kulturi pripadaju gromile pod Šarom, koje se moraju vrlo široko datovatiizmeđu 6. i 9. stoleća (Janković 1998: 20-21). Devetom stoleću pripadaju naušnice iz uništenihgrobova Čečana kod Vučitrna (Jovanović 1977), kao i deo krčaga sa glagoljskim zapisom izistog grada (Tomović 1991). Naušnice sa središnjom lunulom između tri jagode iz Čečana delujukao osobene za srpsko zlatarstvo. One su nađene i u groblju u Matičanu kod Prištine iz 10-11.stoleća (Jovanović i Vuksanović 1981). Najstarije srednjevekovne crkve su Svetih Apostola uPećkoj Patrijaršiji (Čanak - Medić 1995: 24-29), sagrađena verovatno u 7. stoleću, možda nastarijim temeljima, i Studenica Hvostanska, gde je na srušenoj bazilici ranovizantijskogmanastira podignuta nova crkva u 7-8. stoleću (Janković 2007: 130-137). One po tipu osnoveodgovaraju graditeljstvu Dalmacije, što pokazuje da je Metohija bila u sastavu tadašnje srpskedržave. Mlađe su crkve Sveta Tri Jerarha u Dečanima, Bogorodica Ljeviška i bazilika u Sočanici,koje se moraju povezati sa dobom bugarske vlasti u 9-10. stoleću i uspostavljanjem zapadnearhiepiskopije tada pod bugarskim patrijarhom, između 864. i 971. godine (Janković 2004b;2007: 220-225).

Upadljivo je da su pod Nemanjićima stare crkve u Metohiji obnavljane, a na Kosovu suiznova građene. Tako su u Metohiji obnovljeni episkopski hram Bogorodice Ljeviške uprvobitnom obimu, u Dečanima je uz hram Sveta Tri Jerarha sagrađen velelepni manastir, uStudenici Hvostanskoj je uspostavljena episkopija u starijem manastiru, a u Svetim Apostolimau Peći, gde je abdicirao veliki župan Stefan Nemanja, uspostavljeno je sedište arhiepiskopije ipotom patrijaršije. Na Kosovu su Nemanjići iz temelja obnavljali crkve, kao u Gračanici, gde jeprvo na mestu bazilike 11. stoleća sagrađena manja a zatim crkva veća od prvobitnog hrama.Čini se da bi takav slučaj mogao biti i u Banjskoj. Sadašnji hram u Lipljanu je manji od stareepiskopske bazilike; bazilika u Sočanici je ostala zapuštena, a i Stara Pavlica je ostalazanemarena darovima. Zato se postavlja pitanje ko je rušio crkve na Kosovu u 12. stoleću.Kosovo jeste bilo ratno poprište između Vizantije i Srbije, ali zar bi i jedni i drugi rušili crkve?Međutim, nekom novodoseljenom plemenu iskonske svetinje ništa nisu značile. Kao i danas.

Bibliografija

J. Belošević 1980: Materijalna kultura Hrvata od 7-9. stoljeća, Zagreb.

53

N. Bodinaku 1983: Kultura e varrezes se hershme mesjetare shqiptare ne luginen e siperme tevjoseste rrethit te permetit, Iliria 1, 241-250. Budinsky-Krička i Lamiova-Scmiedlova 1990 A

late 1st century B.C. - 2nd Century A.D. Cemeteryat Zemplin, Slovenska Archeologia XXXVIII-245-359. J. Werner 1950:

Slawische Bugelfibeln des 7. Jahrhunderts, Reinecke-Festschrift, Mainz.1983: Neue aspecte zum awarischen Schatzfund von Vrap, Iliria 1, 191-201. M. Garašanin

1964: Istočna granica Ilira prema arheološkim spomenicima, u Simpozijum o teritorijalnom ihronološkom razgraničenju Ilira u praistorijsko doba, ur. A. Benac, Centar za balkanološkaispitivanja, Sarajevo, 135-150, 166-175.

1988: Nastanak i poreklo Ilira, u Iliri i Albanci ur. M. Garašanin, Beograd, 9-80. Đ.Janković 1998: Srpske gromile, Beograd.

2004a: The Slavs in the 6th Century North Illyricum, Glasnik SAD 20, 39-58. 20046; OCrkvi Raške doba pre Nemanje, Glasnik SAD 20, 63-68. 2007: Srpsko Pomorje od 7. do 10.stoleća, Beograd. K. Jireček 1962: Romani u gradovima Dalmacije toom srednjega veka,Zbornik Konstantina Jirečeka II ur. G. Ostrogorski, Beograd.A. Jovanović 1984: Rimske nekropole na teritoriji Jugoslavije, Beograd.V. Jovanović 1977: Uber den fruhmittelalterlichen Schmuck von Čečan auf Kosovo,

Balcanoslavica 5, Prilep, 128-145.V. Jovanović i Lj. Vuksanović 1981: Matičane, necropole sud-slave de Xe et XIe siecle, Priština

- Beograd.Gj. Karaiskaj 1976: Germimet Arkeologjike te viteve 1974-1975, Symize, Iliria 6, 350-352.

1980: Gradishta e Symize ne periudhen e vone antike dhe mesjete, Iliria 9-10, 171-210. K.V. Kasparova 1981: Rolv gogo-zapadnmh svazei v processe formirovana zarubineckoi

kuvturm, Sovetskaa arheologia 1981 2: 57-78. D. Komata 1980: Varreza arberore eShurdhaut (Rrethi i Shkodres), Iliria 9-10 (1979-1980), 105-121. K. Ljuci 1998: u Arheološkoblago Kosova i Metohije od neolita do ranog srednjeg veka, ur. N. Tasić, Galerija SANU 90,Beograd, 120-144.B. Malenko 1976: Novi arheološki naodi na lokalitetite „Kozluk", 2Gabavci" i „Sv. Erazmo",

Macedoniae acta archaeologica 2, Prilep, 219-234. N.Malcolm 1998: Kosovo. A Short History, Macmillan,London.Ž. Mikić 2001: Antropološki sadržaj crkve Uspenja Bogorodice u Tvrdošu, Vestigatio vetustatis

Aleksandrini Cermanović - Kuzmanović od prijatelja, saradnika,učenika, ur. M. Lazić,Beograd, 311-318.

A. Milošević 1995: Komanski elementi i pitanje kasnoantičkog kontinuiteta u materijalnojkulturi ranosrednjovjekovne Dalmacije, u Etnogeneza Hrvata, Zagreb, 97- 104. F.

Papazoglu 1969: Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba, Centar za balkanološkaispitivanja, Sarajevo 1969.

1988: Ilirska i dardanska kraljevina, u Iliri i Albanci, ur. M. Garašanin, Beograd, 145- 171.B. Popović 1988: Albanija u kasnoj antici, u Iliri i Albanci, ur. M. Garašanin, Beograd, 201-

250.P. Popović 1994: Lanzenfibeln des Westbalkans und der Donauniederung, Balcanica 25-1,

Belgrade, 53-71.1999: The Scordisci and the Bastarnae, Le Djerdap - Les Portes de fer a la deuxieme moitie

du premier millenare av. J. Ch Jusqu'aux guerres daciques, ed. M. Vasić, 47-54. F. Prendi1980: Nje varreze e kultures arberore ne Lezhe, Iliiria 9-10, (1979-1980), 123-170. G. Tomović1991: Glagoljski natpis sa Čečana, Istorijski časopis 37, Beograd (1990), 5-18.H. Spahiu i D. Komata 1975: Shurdahah (Sarda), La cite Albanaise medievale fortifiee, Iliria 3,

265- 338.B. Ferjančić 1988: Albanci u vizantijskim izvorima, u Iliri i Albanci, ur. M. Garašanin, Beograd,

285-352.

54

M. Čanak - Medić 1995: Arhitektura prve polovine XIII veka, II, Beograd.I. Čremošnik 1970: Istraživanja u Mušiću i Žabljaku i prvi nalaz najstarijih slavenskih naselja

kod nas, Glasnik Zemaljskog muzeja 25, Sarajevo 45-117.

Milan Ristanović

ALBANCI - ETNIČKA I LINGVISTIČKA ZAGONETKA

Balkan nikad niko nije uvrstio u velike enigme čovečanstva. A, po kriterijumu objektivnenaučne odgovornosti ta kvalifikacija nikako ga ne bi mogla mimoići.Uostalom, i Homerovepoeme, koje se s pravom ubrajaju u velike enigme, nastale su na tom Balkanu.

Uobičajeno je da se Balkan smatra delom Evrope što je tačno samo u geografskom smislu. Poistorijskom kriterijumu pravilnije bi bilo Evropu nazvati delom Balkana. Pisac ovih redovasvojevremeno je objavio članak pod naslovom "Balkan-kolevka evropske civilizacije". A to ječinjenica koju najnovija arheološka otkrića besprekorno potvrđuju.

Već više od dva veka Evropa Balkan naziva "buretom baruta", a kao argumentaciju navodi"činjenicu" da su veliki evropski ratni požari potpaljeni na Balkanu. A pritom se skriva činjenicada je ta ista Evropa najčešće bila podmetač požara. Najveću zasluga za takav naučni tretmanjednog geografskog područja ima takozvana "nordijska nauka", a pre svega austrijska i nemačka.Po njoj Balkan je nekakav Jugoistok Evrope na kome žive nekakva, primitivna, međusobnozavađena plemena, pa je civilizovana Evropa prinuđena vrlo često da ta plemena "dovodi u red".

Nemački termin "Sud-Est" za područje Balkana bio je naročito omiljen u doba nacizma. Patako je Oberkommando der Sud-Est, kojim je komandovao ratni zločinac Fon Ler kao svojesedište izabrao Beograd, kao centar Balkana. Posle poraza nacističke Nemačke, Balkanu jevraćen njegov izvorni naziv ali ne za dugo: Jugoistok, prema nemačkoj terminologiji, danasupotrbljava čitava Evropska Unija. Po toj kvalifikaciji ta ista ujedinjena Evropa Balkan smatrasvojom primitivnom provincijom u kojoj je, posle razbijanja SFRJ, stekla "istorijsko pravo" na"uvođenje reda" koje se vrši institucionalno.

Srpskoj naciji ta Evropa, stalnim pritiscima i ucenama uporno i nemilosrdno sve višesmanjuje životni prostor jednom narodu, koji je, po svim istorijskim, strateškim i geografskimkriterijumima istinski centar Balkana.

Termin "Jugoistok" pokazuje pre svega pripadnost Evropi, ali nikako ravnopravnu pripadnostzajednici evropskih nacija, nego isključivo tretman naroda drugog reda, koji mora "zaslužiti"članstvo u toj zajednici, kao neko ko joj, po prirodnom poretku stvari nikako ne pripada.

Takvo ponašanje jedne moćne ekonomske grupacije pokazuje nezrelost njenih vođa ukritičnim periodima današnje istorije, kada je čovečanstvo krcato moćnim sredstvima uništenja irazaranja. Niko od tih vođa nema viziju sutrašnjice, koja bi mogla biti sumorna i strašna, čak ibez velikih ratnih sukoba. Takozvana međunarodna zajednica, danas očigledno nema prečegposla u svojoj kući, nego što je pitanje Kosova. Oko toga "globalnog" pitanja ona angažujeogromne ekonomske i političke snage. Kosovo je danas ortocentar svih "nesreća" koje pritiskajučovečanstvo. Dovoljno bi bilo da Srbija prizna nezavisnost nove države na svojoj teritoriji, pa dau svetu, a pre svega u Evropi zavlada mir i blagostanje. A servilno i podvorničko ponašanjemeđunarodne zajednice, a pre svega Evropske Unije, bazira se upravo na netačnim i lažnimpredstavama o području Balkana koje je Evropska nauka stvarala o tom području.

55

Mi smo o knjizi o Odisejevim putovanjima po Jadranu posebno poglavlje posvetilievropskom naučnom primitivizmu pod naslovom "Naučni imperijalizam".PoslediceŠlimanovog "otkrić^" Troje traju čitava dva stoleća.Posledice "šlimanizacije" Balkana najviše ćekoštati evropsku nauku, a verovatno i mnoge evropske nacije.

Vrhunac gluposti takozvane "nordijske nauke" a pre svega nemačke, jeste stereotip o "buretubaruta", čije povremene eksplozije izazivaju velike svetske potrese "sa kolateralnim štetama",što prestavlja podmuklu umišljenu podvalu, koju veliki istorijski događaji potvrđuju: nikada nijedan balkanski narod nije krenuo u osvajanje evropskih teritorija, dok je ta ista Evropa tokomčitave istorje nastrla na Srbiju sa osvajačkim namerama. Srbija je "krivac"za izbijanje I svetskograta, jer su Srbi ubili okupatorskog prestolonaslednika. A "kriva"je i za početak II svetskog rata.

"Nordijska nuka" se spotiče na netačnoj proceni istoriskih događaja, ali ona to ne činislučajno. Namerno zamenjivanje dželata i žrtava, ona je preuzela od Amerike prilikom agresijena Srbiju 1999. godine, kada je žrtve agresije proglasila "kolateralnom štetom".

Mržnja prema Srbiji prestavlja istorijski fenomen: najmoćniji evropski i američki mediji vodeotrovnu kampanju.

BALKAN-PLANETARNA ENIGMA

Pojam "velike enigme", koji smo obilato koristili u našim radovima o Homerovim poemama,podrazumeva pojave za koje nauka nije našla nikako prihvatljivo nučno rešenje (Atlantida,Bermudski trougao, Maću-Pikću, Puka Pukara ...). Mi smo po prvi put u velike enigme uvrstiliHomerove poeme, koje se vezuju za balkaske prostore, što u našem slučaju ima posebnoznačenje.

Mi Balkan, po prvi put proglašavamo velikom enigmom, zbog neobjašnjivih pojava uočenihna tom području. U osnovi pojave, koja Balkan ignoriše kao region velikih enigmi, stoji velikonepoznavanje njegove geografije, istorje, etnografije, pa čak i nekih iracijonalnih pojava. Balkanje sve do skorašnjeg doba bio "gluvo doba ist^rije", kako se izrazio jedan naučnik. Naučnadiverzija, koju je napravio H. Šliman "otkrićem" Troje na maloazijskoj obali, dovela je u zabludučitave generacije homerologa. A to je zabluda koja traje.

Prof. Mozes Finli je svojim sjajnim radovima učinio smešnim, ne samo Šlimana, nego ičitavu "nordijsku" nauku. Njegovo delo "Svet Odisejev" (The World of Odysseus), u normalnimprilikama moralo mu je doneti Nobelovu nagradu, koju nikad dobio nije. On je čak proglašen zanaučnog "jeretika", a "kriv" je bio što je razorio naučnu zabludu o Šlimanovom "otkriću".

Konačan udarac zabludi i iluziji o Balkanu "nordijska nauka" je pretrpela genijalnimotkrićem lokaliteta "Lepenski Vir", kao i otkrićima prof. Radivoja Pešića u oblasti lingvistike.Velika otkrića srpskih naučnika razdrmala su i otreznila svetsku nauku, pa se ortocentar naučnoginteresovanja za velike enigme naglo premešta upravo na "primitivni i zaostali" Balkan. Poraz,koji je "nordijska nauka" doživela, još uvek se vešto prikriva "ledenom šutnjom", kao što seizrazio nobelovac Šarl Riše 1913. godine.

Otkriće "Lepenskog Vira" na oštar način je istaklo u prvi plan istorijsku dilemu o seobama ipokretima velikih skupina naroda.Prof. R. Pešić je konačno raspršio lažnu teoriju o"beznačajnim narodima", koji su kao primitivni stočari sa azijskih prostora stigli na granicevelikih imperija. Otkrića prof. Dragoslava Srejovića i njegovih sledbenika su, po prvi put uistoriji, postavila etnički princip o starosedeocima i došljacima kao vrhunski kriterijum uraspoznavanju masovnih pokreta naroda sa jednog prostora na drugi, što je izazvalo velikointeresovanje naučnika u svetskim razmerama. Ta otkrića su silno uzdrmala birokratsku tvrđavuevropskih humanističkih nauka. Ta ustajala naučna oligarhija, koja drži u informativnom ropstvupre svegu svoju naučnu javnost, odjedanput je uznemirena činjenicom, da naučnici jedne malebalkanske zemlje razaraju njihove lažne slike. Ta činjenica izaziva gnev i neprijateljstvo premasrpskom narodu. Neprijateljski odnos Evrope prema Srbiji bazira se na mržnji i ljubomori, kojapotiče pre svega iz naučnih "tvrđava", jer je sprega nauke i politike na evrpskim prostorima

56

ostala tvrda činjenica kroz celu istoriju. Epohalna otkrića srpskih arheologa i njihovih sledbenikaodjedanput su otkrila svetskim istraživačima neverovatan fenomen, da na balkanskimprostorima postoje lokaliteti stari i više hiljada godina.

Po čitavom području Dinarida razasuti su neki rudnici i neka groblja, koja lokalnostanovništvo naziva "grčkim rudnicima i grčkim grobljima" - baš u krajevima gde grčka noganikad nije kročila. U Bukovici kod Čajniča zna se tačna lokacija dva rudnika, čija se starostprocenjuje na nekoliko hiljada godina.

Mnoge zagonetke, koje izazivaju našu neodoljivu radoznalost na balkanskim, a pre svega nadinarskim prostorima, izazivaju vidljivi ostaci prohujalih civilizacija. Naime, po prostorimaJužnog Jadrana uočavamo masovnu pojavu velikih kamenih gomila, koje narod zove "velikenabače". Postoji uverenje da su to grobovi u kojima su sahranjeni lokalni velikaši. Jednu od njihu Maloj Grudi otkopala je Maja Parović-Pešikan.

Dve velike "nabače" na brdu Šušanj kod Bara, po mišljenju naučnika, morale bi biti groboviKadma i Harmonije, što svedoče mnogi hroničari. Kult feničanskih državnika priznaje i SrpskaPravoslavna Crkva.

Posebnu naučnu radoznalost izazivaju "stećaci". Jedan neobičan primerak se nalazi ukanjonu Ćeotine u seli Tatarovinama, gde nikad nijedan bogumil nije kročio, pošto u naroduvlada verovanje da je to mesto "katilska zemlja" koju su izbegavali i Srbi i Turci uprkos njenombogatstvu. Priča se, naime, da je "nešto" poklalo Tatare (72 čeljadi) koje je tu naselio, pozavršetku na Drini ćuprije Mehmed-paša Sokolović.

Povlenska kugla sa zagonetnim znacima težine oko 50 t ostaje trajna enigma.

BALKANSKA ETNIČKA KOŠNICA

Izučavajući Homerove poeme, mi smo zaključili da velike enigme nije moguće rešavatiklasičnom metodologijom, jer svaka za sebe zahteva metodološki pristup upotrbljiv samo za tajkonkretni slučaj. Mi smo, originalnom metodologijom, u proučavanju Odisejevih putovanjaskratili postupak, upotrebom egzaktnih nauka. To su metode: metoda uzročno-posledičnih veza,metoda podudarnih slika, metoda uzvratne potvrde, zakonitost elementarne logike.

Francuski akademik i pisac Žak Ogard zapisao je ovu sentencu: "Balkan liči na košnicuraznorodnih pčela koje nemaju zajednicu maticu". U prirodi, pčele u istoj košnici rade isti posao,što se događa i na Balkanu. Za razliku od pčela, balkanski narodi se često međusobno kolju -fenomen koji nauka još nije objasnila. Pojava se zakonito manifestuje.

Čak i kad bi bio kompetentan da odgovori na uzroke ove pojave, pisac ovih redova bi toradije prepustio kompetentnijim autorima.

ETNIČKA SLIKA BALKANSKOG REGIONA

Veliki srpski etnolozi, Cvijić, Vlahović i Erdeljanović stekli su svetsku slavu proučavanjemetnologije Balkana. Njihovi sledbenici su nastavili njihovo delo i tu im se ništa ne možeprigovoriti. Pa, ipak, niko od njih nikad nije postavio pitanje kvaliteta njihovih istraživanja, jerza to nije imao potrebe.

Erdeljanović, na primer, putuje od plemena do plemena i zapisuje ono što je čuo. Luburić, naprimer, i taj posao obavlja prilično neodgovorno. Zapisujući imena bratstava i plemena,Erdeljanović nigde nije rekao kako izgleda taj narod i kojoj rasi pripada. Neverovatno čudnaimena ne izazivaju njegovu pažnju. On, doduše, ponegde zaključi da to bratstvo nije slovenskogporekla. On jednostavno registruje neobične toponime, ali ih ne komentariše.

57

Kao geograf, on nije imao obavezu da se upušta u poreklo toponima, ali kao etnolog, mogaoje, barem u fusnoti, da rekne koju reč više. Njima se, narvno, ne može zameriti, jer komparativnalingvistika, u njihovo doba bila je skoro nepozanata disciplina. Radovi, koje su krajem XIX ipočetkom XX veka objavljivali evropski lingvisti, teško se mogu svrstati u fond komparativnelingvistike. Bilo kako bilo, njihov doprinos etnologiji i lingvistici balkanskog regiona sasvim jebeznačajan. Inače, to su discipline u kojima "nordijska nauka" nema vidljivih rezultata čak ni nasvome sopstvenom prostoru.

Etnička slika Balkana predstavlja, nesumnjivo svetski fenomen. Jer, nigde na planeti nepostoji tolika koncentracija raznorodnih etnički grupa i pojedinaca po jedinici prostora. Po tomkriterijumu, Balkan je svetski rekorder. Sve je zagonetno: i rasna pripadnost, i poreklo i jezici.Nije samo čudo postojanje velikog broja jezika i njihovog porekla, koliko njihova nesličnost,ljubomorno čuvana autonomija i odbojnost prema susedima. Svaka skupina takođe ljubomorničuva svoje veliko folklorno blago, često prilično neuspešno.

Mi smo, u dugogdišnjim istrživanjima a uz primenu komparativne metodologije utvrdili da uzatvorenim etničkim enklavama žive pripadnici sve tri ljudske rase, pa čak i neke potpunoneidentifikovane fizionomije. Etničke skupine, koje su iščezle u etnčkom čišćenju, ostavile sutragove do današnjeg dana. Mi ne znamo kako su se pripadnici japanskog naroda našli naprostoru Crne Gore i Hercegovine, ali se japanske fizionomije tamo uočavaju golim okom.Naširoko je poznato da su pivljanski Baucali i kolašinski Šćepanovići "čisti Japanci". Mnogabratstva u Pivi, koja nose normalno slovensko prezime, obično ne pripadaju beloj rasi. Pojedinabratstva u okolini Pljevalja, Čajniča i Foče imaju obično i zagonetno ime i zagonetnu boju kože.Oni liče na neke potpuno nepoznate individue.

Taj fenomen nije izmakao pažnji Iva Andrića. Evo kako on opisuje pripadnike jedne etničkeskupine iz okoline Višegrada: "Sve u Olujacima raste dobro osim ljudi. Olujački čovek je onizak,krivih nogu, širokih ali nepravih leđa, nesrazmerno dugih ruku, široka lica sa spljoštenim nosom,sa crnim mali očima, bezizrazna, ali uporna pogleda, velikog vrata koji je pri dnu proširen, takoda sa trupom čini nerazdvojnu celinu. Njih je u čaršiji lako prepoznati među stotinama seljaka...Oni su poznati kao sumnjičavi i tvrdi ljudi, koji malo govore, retko pevaju, uvek rade i stalnostiču. Pored toga, postoji i verovanje da sve što se rodi u Olujacima mora biti obeleženo...".

Na pitanje da li je ta slika samo uspešna metafora Andrić je doslovce odgovorio: "Ne, ja sampotpuno verno i objektivno opisao ono što sam očima video".

Mešoviti rasni brakovi vrlo sporo menjaju urođene rasne fizionomije.To je, naravno posao zanadahnutog antropologa i genetičara. Rasni tragovi u pojedinim bratstvima čuvaju se čak dotrećeg kolena.

Otkrića koja smo prethodno izložili ne zahtevaju nikakve posebne naučne dokaze, jer senjihova istinitost može utvtditi golim okom. Antroplozi i etnolozi ne treba da daju odgovor napitanje da li je to tako, nego zašto je to tako. Takve pojave obavezno zahtevaju ekipni i timski radpo multidisciplinarnoj metodologiji. Dugogodišnjim posmatranjem, mi smo utvrdili da uregionu Zapadnog Balkana žive i danas izolovane skupine ovih naroda: Japanaca, Kineza,Mongola, Gruzina, Jermena, Turaka, pa čak i fizionomija koje je sasvim nemoguće definisati.Andrić Olujake naziva "ljudskim nakazama" - termin koju nauci ne priliči, mada nije netačan.

Ove etničke skupine govore srpskim jezikom a najbrojniji su pravoslavci.Pošto se nadamo daćemo uskoro ova istraživanja objaviti u vidu naučne studije, ovde bismo to kzivanje skratili.

Bilo bi čudo ako bi lingvistika potvrdila naše nalaze, a ona to, zaista i čini.U pojedinimslučajevima, naročito kad su u pitanju toponimi i antropnimi, čak i lingvistika pokazuje svojnemoć. Direktor UNESCO-a, Japanac Koićiro Macura ne veruje da na Balkanu živi povelikaskupina belaca koji nose njgovo prezime. Cupare u pljevaljskom kraju nisu Japanci ali Cupara jejapansko prezime. Za prezime Bukumira ne znamo poreklo, ali upadljiva sličnost sa japanskimprezimenom Nakamura. Bataruga je takođe japanska reč, a to je ime jednog iščezlog naroda upljevaljskom kraju.

58

Naša nauka o ovim pojavama ima samo mutne nagoveštaje, a evropska nikad za njih nije ničula. Uostalom, niko nije pozvaniji od srpskih i japanskih lingvista da ove pojavemultidisciplinarno istražuju.

ALBANSKA ETNIČKA OAZA

Termini "Albanija" i "albanski" nemaju nikakvog uporišta u istoriji. Kavkaska Albanija, kojaje nekad postojala u današnjem Azerbejdžanu, sa ovim terminom nema nikakve veze. To su, kaošto je poznato, politički termini nastali stvaranjem jedne države. Uobičajeno je da se ime državepravi po imenu naroda, što, u ovom slučaju predstavlja izuzetak. Albanci svoju zemlju zovu"Šćipnija" a narod "Šćiptare". Tuđinski naziv je isforsiran, sa vidljivom namerom. U SFRJugoslaviji postojala je obaveza da se Šiptari, a pre svega oni na Kosovu, nazivaju Albancima.Prevedeno na razumljiv jezik, hoće da se poruči, kako na Kosovu i u Albaniji živi isti narod, štoje potpuno netačno. Čak ni dve etničke grupe u samoj Albaniji, Gege i Toske nisu isti narod.Njihovo poreklo nije isto, a i dijalekti su im različiti. Razlike između Albanaca i takozvanihKosovara još su vidljivije: neki istraživači veruju da su to dve različite etničke skupine.

Namera da se stvori velika Albanija sa centrom u Prištini pokazuju istorijsku zakonitost:ideju za stvaranje velike države obično pokreću mali narodi. A u ortocentru te ideje stojikompleks niže vrednosti. Današnje doba jeste doba udruživanja naroda i država, a pokušajrazaranja već postojećih država nosi ogromne rizike. Toj ideji rok upotrebe je već istekao. Idejuo otkidanju delova već priznate države podstiče načelo "divide et impera", kome je takođe rokupotrebe istekao. Podrška koju zlonamerne snage takozvane "međunarodne zajednice" pružajuseparatistima, biva obično kratkog veka, posle koga mali narod ostane izolovan i napušten. Tumudrost albanske vođe na Kosovu nikada nisu shvatile.

ILIRSKA "VEZA" I POREKLO ALBANACA

Ideju da su Albanci direktni potomci Ilira lansirao je komunistički režim Envera Hodže, većpedesetih godina prošlog veka. A pred evropsku naučnu javnost zvanično je istaknuta 1962.godine na naučnom skupu u Firenci pod nazivom Settimo Congresso internazionale dellescienzie onomastiche.

I nije čudo što je tu ideju lansirao jedan režim tvrdog komunizma, ali je čudo što ju jeevropska naučna javnost na tom skupu dočekala sa simpatijom i podrškom. Protagonisti sudoživeli pohvale zbog doprinosa naučnoj evropskoj javnosti. Radovi su uskoro prevedeni naevropske jezike i na taj način ušli u naučne ublikacije, u medije i u javnost. A to je praktičnoznačilo podršku evropske demokratije jednoj tvrdoj diktakuri, koja je, pored ostalog, porušilasve bogomolje i vratila društvo u feudalno doba, koje je ostalo sve do današnjeg dana.

Poruka da je jedan mali narod direktni potomak velike balkanske ilirske skupine narodapodrazumevalo je njegovu starost od više hiljada godnina.A to mu, navodno daje istorijsko pravoda okupi sve sunarodnike u jednu zajedničku državu.Ideja o "velikoj" Albaniji koja se je ranijestidljivo nagoveštavala, sad je skoro ultimativno postavljena pred međunarodnu zajednicu.

Praktična akcija vođena je u nekoliko faza. Parola "Kosovo-republika" značila je prakičnoodcepljenje od Srbije. Cilj je, naravno, bio da ta republika bude ravnopravna sa ostalim"zbratimljenim republikama" u SFRJ. A to je podrazumevelo preuzimanje svih poluga državne iekonomske vlasti i etničko čišćenje "nealbanskog" stanovništva. A zatim - zahtev za priznavanjenezavisnosti.

U svim fazama kosovski feudalci su imali punu podršku Evrope i Amerike, kao i svihrepublika komunističke strukture u SFRJ. Razbijanjem SFRJ, praktično su se stekli uslovi za

59

nezavisnost te pokrajine, a konfrontacija oko tog problema napravila je od Evrope "bure baruta",kome problem Kosova služi kao fitilj.

Danas Evropa liči na onu iz 1939. godine, sa nacističkim ultimatumom "vratite nam Sudete,pa neće biti rata". Sudeti su vraćeni, a i rat nije izbegnut. Kosovo je danas nova Sudetska oblast,a budućnost Evrope sumorna: šiptarskim feudalcima biće vraćeni "Sudeti" a ni rat neće bitiizbegnut.

Veliki mudrac i humanista, predsednik Italije, Sandro Petini izrekao je veliku istinu, koja jenažalost zlokobna: "svako oružje koje je napravljeno bilo je upotrbljeno". Iste iluzije kao i 1939.godine vladaju i danas: pa valjda će se to nekako rešiti, a da rate ne bude... Daj Bože.

STVARNO POREKLO ALBANSKOG ETNOSATakozvano "ilirsko poreklo Albanaca" svodi se, u stvari, na tvrdnju da je dete starije od

roditelja. Sve arheološke iskopine u Albaniji su ilirski lokaliteti. A tu se sad postavlja istorijskopitanje starosedelaca i došljaka, koje albanski naučnici namerno zamagljuju. A to pitanje senikako ne može zaobići..Kao što su, manje-više, svi migranti na balkanskim prostorima zateklistarosedeoce, ni albanska etnička skupina nije zatekla pustu zemlju. Uostalom, i oni samipriznaju da su svi arheološki nalazi ilirskog porekla.

Arheologija jeste moćna disciplina, ali ima jedna koja je još moćnija: to je lingvistika. Zarazliku od arheolgije, lingvistika nam u ovom slučaju daje nesumnjive podatke, ne samo gde je taetnička skupina stigla, nego odakle je krenula.

U delima ruskih, jermenskih i gruzinskih naučnika na to pitanje je definitivno odgovoreno.Njihova istraživanja potvrđuju da su se glavni pravci velikih migracija, u principu kretali odistoka prema zapadu, ili tačnije, sa Kavkaza prema Mediteranu.

U svome delu "Seizmičeskaja rajonjizacija SSSR" akademik S. V. Medvedev je utvrdio da jelegenda o Kavkazu kao "paklenoj zemlji" potpuno istinita. Opis te "paklene zemlje" ostavio jejermenski istoričar Movzes Kalantakuaci: "U 1318. godini jermenskog računanja istorije, uDvinu se dogodio potres koji se produžio na čitavu godinu i usmrtio 112000 života" ("Istorijastrani Aluank", Jerevan 1984.).

Komparitivne lingvističke analize nam omogućuju da utvrdimo kojim se putem koja etničkaskupina kretala i gde se zaustavila. A da bismo pouzdano utvrdili odakle je narod, koji sebenaziva Šiptarima krenuo, biće nam dovoljne uporedne analize toponima, antroponima ihidronima u Gruziji (Abhazije), Jermeniji i u Azerbejdžanu.

Azerbejdžanski toponimi Baku, Kuba, Išmili, Kahi, Hamčar, Mir-Baškir itd, pokazujuuticaj islamske civilizacije, dok drugi: Fiuli, Astra, Šamaha, Barda, Akra, Matrasa ukazuju napravoslavni uticaj.Gruzijski toponimi završavaju se, uz male izuzetke, sufiksom -a ili -i, dok se hidronimi isključivozavršavaju na -i.Komparativne analize toponima u Gruziji i u Albaniji daju nam rezultate kojećemo prikazati u sledećim tabelama.

60

TRAGOVI I NAGOVEŠTAJIMa koliko bila moćna disciplina, lingvistika nije uspela ni da "okrzne" jezik kojim govore

Albanci. Tvrdnja da je to ilirski jezik je nelogična i besmislena, tako da je danas odbacuju iAlbanci. Pokušaj da nađu vezu sa Dardanima još je veća besmislica, jer albanski naučnici nikadnisu utvrdili ni ko su Iliri ni Dardani. A naučnici, pak, koji slegnu ramenima kad je u pitanjualbanski jezik - svakako su čestiti ljudi.

Nekritičko i nesavesno vezivanje za Ilire, najviše je štete nanelo, ustvari, Albancima injihovom jeziku. Oni su više od pola stoleća usmeravali iskrene poštovaoce toga jezika napogrešan put, a svoj jezik upotrebili nesavesno u političke svrhe. Njihovo manipulisanjesopstvenim jezikom sa nečistim namerama zaista je sramotno. Ignorantski stav nekih srpskihnaučnika mnogo je pošteniji. Šteta je ogromna a evo zašto:

1. To je nesumnjivo samonikli lingvistički fenomen, koji nema čak ni jezičkih"rođaka", a kamoli braće, a to mu još više povećava privlačnost.

2. Ne zna se gde je, kad i kako nastao, ali sigurno nije na Balkanu, a još manje uEvropi.

3. Ta činjenica isključuje primenu metodologije egzaktnih nauka. Matematičkiprincip da dve poznate veličine određuju nepoznatu, u ovom slučaju se pokazaoneprimenljiv.

4. Kad su se doselili na balkanski prostor, Albanci su sa sobom bez ikakve sumnjedoneli svoj jezik. Ipak, ništa ne pomaže ni dobro poznavanje albanskog jezika.

Neke komparacije nam, ipak, daju čudne nagoveštaje. Oni bi bili manje čudni, da smo ihotkrili u geografski bliskim jezicima, ali to nije slučaj. Nalazimo ih u jezicima na ogromnimudaljenostima.

Slog nga nalazimo u mnogim jezicima, ali nigde kao samostalnu morfemu, osim ualbanskom. To je predlog širokog značenja: pokret s mesta na mesto, prolaz kroz nešto ("endhanga kjo rruge") - dođoh s puta, "poshkoj nga shkolla" - idem u školu, itd. A kao samostalnumorfemu, taj slog nalazimo u nekim afričkim i američkim jezicima.

Predlog mbi znači otprilike iznad, "mbi shtei da" - iznad kuće.Još su zanimljivije neke druge morfeme kao što je ćka. Ona može biti i sufiks i prefiks

("ćkallon''). Samostalno morfema ćka znači šta ("ćka po thua'') - šta veliš, a ima još i neka drugaznačenja. Tu morfemu nalazimo masovno u jezicima meksičkih Indijanaca. U japanskomjeziku ona ne može postojati, ali postoji hipotetički. Ako je razdvojimo na ć-ka, stvar postajezanimljiva: naime, slog -ka gradi univerzalni upitni oblik "Anata-va njihonjđin de su ka?" -Jeste li vi Japanac? Nagoveštaj je čudan, ali nije nemoguć.

Po navici gomilanja suglasnika na početku reči, albanski nije usamljen: pojavu masovnonalazimo u afričkim jezicima naročito u ličnim imenima - Mvamba, Nganga...

61

Majku i Gege i Toske zovu "nona" (ređe nana) - istovetno je u jeziku tarasko na Jukatanu.Čuvena narodna pesma "Mati moja, kad ti umrem" počinje ovako "Nona-n-cin ihquac nimikiz".

Mada se izolovane reči ne uzimaju kao argumenat neko od njih ne možemo mimoići. Ujednoj pesmi s obale Urubambe na jeziku runa-simi pominje se cvet lokvanja, a taj cvet se zove"ljulja'', isto kao i u albanskom.

ANTROPONIMI

Ipak, ništa tako snažno ne dokazuje albansko poreklo sa Kavkaza, kao lična imena. Štaviše, taj fenomen daje nam mogućnost da odgonetnemo velike premeštaje velikih masa narodasa Kavkaza na Balkan. Istovetnost ličnih imena u Gruziji i u Albaniji, u Crnoj Gori iHercegovini, toliko je očigledna da ne zahteva nikakve druge lingvističke dokaze.

Ksenofon (IV vek p.n.e.) beleži uzgred da na reci Ćokori u Gruziji živi narod Moški(Muški). Šuflaj pretpostavlja (SiA,1925) da su se Moški iz svoje prvobitne domovine naselili uAlbaniji između Kruje i Lješa, gde postoji toponim Messi i prezime Messia.

Kavakasko pleme Čanji, koje se još zove Lazi, doselilo se na na jadransku obalu blizu Bara,gde i danas postoji toponim Čanj. Pleme Svani (Švanji) krenulo je iz svoje kavkaske domovineSvanteje i naselilo se delimično u Albaniji i u Crnoj Gori. Danas u Crnoj Gori postoji velikopleme Španjevića, koje s pravom smatra da od njih vodi poreklo. To se ime pojavljuje još uobliku Švonje, Španje itd.

Nije teško većinu albanskih plemena identifikovati sa kavkaskim. Jermenski episkoLeontim Roveli (X vek) nabraja svih 9 sinova imperatora Targamosa. Peti njegov sin zvao seBardos. A prvi ilirski kralj bio je Bardilis. A ime Bard (Bral), vrlo je često u Albaniji.

Sedmi Targamosov sin bio je Lekos. Ime Lek (Leko, Leka) vrlo je često u Albaniji, CrnojGori, Hercegovini, čak i u nekim drugim krajevima. Mirdat je bio kralj Kartalija, a jedno odnajačih albanskih plemena zove se Mirditi, a u tom imenu se sadrži i albanski pozdrav. Teuta je,kao što je poznato, poslednja ilirska kraljica, koja je stolovala i Risnu. U kavkaskim plemenimakoja su stigla iz Persije ima ogromnu primenu. A vođa Pelazga u trojanskoj koaliciji zvao seTeutam - ime koje se vrlo često sreće kod Albanaca. Ime veličanstvene carice Tamare stiglo jeiz Persije u kavkaske krajeve, odakle je preneto na Balkan. Pored toponima Teutam, u Albaniji,to lično ime danas je osvojilo ceo Balkan.

Neka su imena obostrano identična. Gogo je vrlo često muško ime i u Gruziji i u Albaniji.Keko je u Gruziji žensko, a u Albaniji muško ime. Albanci majku zovu nona, a u Gruziji je tožensko ime. S druge strane, Gruzini majku zovu "deda", a to je u Albanaca muško ime. Turskidefter iz 1447. godine beleži kod Skadra toponim "Egrisse", a to je identično ime velikoggruzijskog plemena, koje je živelo u Kolhidi.

Za nabrajanje svih sličnosti i podudarnosti ne bi bila dovoljna ni knjiga od nekoliko stotinastranica.

62

Milutin Folić

ETNIČKI PROCESI ALBANACA NA KOSOVU I METOHIJI

Za upoznavanje sa opštim karakteristikama (od topografskih, hidrografskih, do etničkih)župa Stare Srbije, pre nego što je u njima 1371. godine zabeležena pojava Albanaca,preporučujemo značajan rad akademika Milisava Lutovca (1), kao i čuveno delo Jovana Cvijića(2).

Od bitke na Marici, sve do 1912. godine, srpsko stanovništvo u Staroj Srbiji (u okviru kojese nalaze Kosovo i Metohija), bilo je izloženo ratnim stradanjima. Najpre ratovi protiv Turaka,zatim učešće u turskoj vojsci i u raznim vojskama protiv Turske, potom česte neuspele pobune(pčele već u XV veku), posle kojih su dolazila pustošenja, ubijanja i odvođenja u roblje kaokazna i osveta, satirane su desetine hiljada Srba, i to baš najzdravijeg i najsposobnijegstanovništva. Kretanje silnih vojski XIV i XV, kao i krajem XVII veka, imali su za posledicuuništavanje srpskih naselja i srpskog življa. Naročita vrsta brojnog smanjivanja Srba bio je tzv.danak u krvi.

Tokom čitavog turskog vladanja, bilo je u Staroj Srbiji prelaženja Srba na islam, koji ćeuzeti široke razmere od kraja XVII veka. Jedan deo tih pomuslimanjenih Srba pretopio se uTurke, ali je mnogo više onih koji su se poarbanašili. Obe te kategorije postale su potpunoizgubljene za srpski narod. Ista je sudbina zadesila one koji su zadržali srpski jezik i drugeetničke srpske osobine. Sve to je slabilo etničku snagu i otpor Srba.

Među Arbanasima koji sada žive na teritoriji Srbije (Kosovo i Metohija i jug Srbije) vrlo suživa predanja o poreklu. Oni se po tome, kao i po jeziku i drugim etničkim osobinama mogurazlikovati u tri sloja. Prvi sloj su pravi Arbanasi po poreklu - njih ima muslimana i katolika.Drugi sloj su od ranije pomuslimanjeni i poarbanašeni Srbi. Treći sloj čine oni koji su tekkrajem XVIII i tokom XIX veka poarbanašeni i koji još govore srpskim jezikom i čuvaju drugesrpske etničke osobine. Treba spomenuti da su Arbanasi koji su dolazili u ove krajeve kaokatolici u velikoj većini po dolasku primili islam (3).

Teritorija današnjeg Kosova i Metohije bila je udaljena od matične oblasti u kojima su seformirali Arbanasi u srednjem veku. Do kraja XII veka, međutim, Arbanasi su u svompostepenom širenju naselili samo oblast Gornjeg i Donjeg Pilota u planinskom zaleđuSkadarskog jezera (tako su došli u neposredno susedstvo Hvosnu, koje će postati Metohija -crkveni posed). Pojedini arbanaški katuni selili su se dalje prema istoku i zapadu, a u vremeprocvata rudarstva u nemanjićkoj državi regrutovani su za rudarska zanimanja.

Teritorije i oblasti današnje Severne Albanije bile su pod srpskom vlašću Kralja Milutina(1282-1321), te je tada granica srpske države bila na reci Mati. Za vreme Cara Dušana je čitavadanašnja Albanija, sa izuzetkom Drača, bila uključena u srpsko carstvo. Naslednici Dušanoviodržali su se u nekim od tih krajeva sve do turskog osvajanja (4).

Ako posmatramo položaj Stare Srbije na etničkoj karti Balkana, npr. profil istok-zapad,otprilike na geografskoj širini Prištine i Peći, videćemo da na toj širini i severno ima neznatanbroj arbanaških oaza: severni deo Stare Srbije nastanjen je srpskim stanovništvom. Tako i uetničkom pogledu Kosovo i Metohija zauzimaju u nekoliko središnji položaj među JužnimSlovenima. Međutim, treba naglasiti da se Kosovo i Metohija na zapadu graniči neposredno saArbanasima, kojih ima i na tlu Južne Srbije, dok među Arbanasima ima i srpskog stanovništva.

Turci su nastojali da obezbede strategijsku dolinu Vardara i južnosrbijanskih kotlina, pa sutu ustanovljene jake turske i arbanaške oaze do balkanskih ratova 1912/ 13. godine.

63

Po srpski etnički razvitak najštetniji su bili Arbanasi, koji su od kraja XVIII veka pokazaliogromnu ekspanzionu snagu, a jedini put širenja bez otpora vodio ih je u srpske zemlje.Naročito je bilo jako širenje severnih Arbanasa (Malesija) u gornje Povardarje i u Kosovo iMetohiju.

U srednjovekovnoj Srbiji je živelo stanovništvo pod imenom Vlasi. Najkompaktnija vlaškapopulacija bila je na Kosovu i Metohiji i njima susednim oblastima (5).

Po turskom katastarskom popisu iz 1455. godine za oblast Brankovića nema ni jednogcelog arbanaškog sela, već samo po jedna, dve ili tri arbanaške kuće u pojedinim srpskimselima, prosečno u svakom četvrtom selu (6). To su bez sumnje bili čuvari zimovnika u letnjojpolovini godine, kada su im stada ovaca bila na planinama u Albaniji. Oni tada čuvajuzimovnik, da ga koji drugi stočar ne zakupi i spremaju stočnu hranu.

Nakon zauzimanja Novog Brda od strane Turaka 1. juna 1455., Turci su 320 mladićapretvorili u janičare, a 700 žena razdelili među vojnike. Posle pada Despotovine i sammitropolit gračanički beži od turskog zuluma u Vraćevšnicu na Rudniku.

Sve te nevolje - glad, kuga, ratna stradanja, iseljavanje i nasilno preseljavanje,islamizovanje umnogostručili su se za vreme austrijsko-turskih ratova 1683-1699. i 1736-1738.godine. Za vreme tih ratova vođene su borbe na području Stare Srbije, naročito 1689-1690.godine. Posle dva neuspela austrijska pohoda na Balkan, nastala je velika pometnja, što jeznatno doprinelo arbanaškom prodiranju na Kosovo i Metohiju. Srbi nisu smeli čekati povratakTuraka, već jednim delom kreću u Ugarsku sa austrijskom vojskom. Novija istraživanja supokazala da se sa Arsenijem Čarnojevićem iselio većinom stanovništvo Severne Srbije (7).Ipak, ti su pokreti bili sudbonosni. Pred prvu seobu Srba sa Kosova i Metohije, vidi se da su,usled čestih upada Turaka i Tatara, napuštena sva sela oko Trepče i Vučitrna.

Po smirenju, u napuštena sela vraćen je deo starog stanovništva, a počelo je da dolazisrpsko stanovništvo iz susednih oblasti, ali i arbanaški naseljenici. Primajući islam, Arbanasi uTurskoj postaju privilegovan narod i oni se silom šire među Srbe, na siluih prevode u islam iarbanaše, a mnogi Srbi se arbanaše i svojevoljno, radi opstanka.

Moramo napomenuti da na delu severne Albanije postoji mnogo tragova srpskih naselja. Usrednjem veku na tlu Stare Srbije, i to samo u predelima etničkih dodira, bilo stočara i neštomalo trgovaca Arbanasa. Primajući islam, Arbanasi su postali povlašćeni i silom su senaseljavali među srpsko stanovništvo, izgonili ga iz sela, otimali mu zemlju, stoku i žene.Posledice su bile raznovrsne. Srbi su se povlačili ispred njih. Zanimljivo je istaći, da je ovouzmicanje srpsko ispred Arbanasa po pravcu bilo suprotno uzmicanju ispred Turaka: dok sepred Turcima sklanjalo u planine, u krajevima koje ugrožavaju Arbanasi napuštaju planine isilaze u ravnice, koje su Arbanasi u početku nerado naseljavali. Druga posledica arbanaškogširenja bila je da veliki broj Srba XVIII i XIX veka prelazi u islam. Oni su, ipak, zadržali svojjezik i mnoge druge etničke odlike. Ovi Srbi, koji su bili u dodiru sa Arbanasima, sa primanjemislama većinom su primili i arbanaški jezik i tako se postepeno arbanašili. To se nije dešavalosamo sa Srbima starosedeocima, već i sa doseljeničkim rodovima. Poznat je slučaj sapoarbanašenjem srpskog življa u okolini Prizrena (u Opolju i dr.), dok je poislamljenu Goru(Dragaš) od poarbanašenja spasilo oslobođenje 1912. godine.

Bilo je i nasilnog preseljavanja Arbanasa u srpske krajeve: tako je 1700. godine preseljenajedna grupa Klimenta u predeo Peštera (8). Pritisak muslimanskih Arbanasa je bio toliko jak, dasu u islam prelazili ne samo pravoslavni Srbi, nego i oni arbanaški rodovi, koji su dolazili izSeverne Albanije u Metohiju, na Kosovo i Gornju Moravu kao katolici. S tim u vezi je i pojavadvoverstva, koga ima kod katoličkih Arbanasa na tlu Stare Srbije. Bilo je slučajeva da je srpskostanovništvo primilo arbanaški jezik i nošnju, tako da se po spoljašnjem izgledu ni u čemu nijerazlikovalo od muslimana Arbanasa, ali su sačuvali pravoslavnu veru i običaje.

Tako su se nekad čiste srpske zemlje prošarale nesrpskim stanovništvom. Za vremeTuraka, srpska središta se pomeraju daleko na sever u Veliko Pomoravlje i Vojvodinu. Srbi,iako su bili proređeni za vreme turske vlasti i u teškim prilikama u toku više od pet stoleća, ipak

64

su uspeli da se održe i da sačuvaju deo svoje teritorije. To svedoči o životnoj snazi i etničkojžilavosti, a s druge strane dokaz da je srpska civilizacija bila veoma jaka, predstavlja preko1.500 manastira i crkava koje je ovaj deo Srba izgradio u srednjem veku.

Simbioza između Srba i Albanaca postojala je u Severnoj Albaniji, gde su Srbi i Arbanasibili izmešani. Šuflaj iznosi kako je stanovništvo u ovim predelima slovensko-vlaško-arbanaškiamalgam. To isto naglašavaju i Jovan Cvijić i drugi istraživači. Iz Malesije - Severne Albanijedolazi oko 20 fisova, među kojima su najzastupljeniji: Beriše, Gaši, Krasnići, Sopi, Tsač,Škrelji, Hoti, Šalji, Bitići, Klimenti, Mirditi, Grude, Kruezi i dr. (9). U tim arbanaškimmigracijama bilo je veza između iseljenika i rođaka u starom zavičaju. Kako navodi AtanasijeUrošević, tako je rod Durak u Streocu doseljen na poziv ranije doseljenih Šabanovića iz istogsela. Rodovi Koljović, Mezin, Oron i Ašan doselili su se na poziv roda Paljoša iz istog sela.Neki su i sami išli svojim seljanima ili rođacima (10).

Arbanasi su na Kosovu i Metohiji sačuvali znanje o svom doseljavanju iz Albanije. SvakiArbanas zna kom arbanaškom plemenu (fisu) pripada, znaju predeo i selo odakle su se doselilinjihovi preci (11). Svaki arbanaški fis ima svoju plemensku organizaciju. Među Arbanase uMalesiji su se doseljavali i pojedinci iz plemena: Kuča, Šekulara, Vasojevića i crnogorskih brdauopšte. Kako navodi Jovan Cvijić, mnoga plemena Severne Albanije su mešovitog srpsko-arbanaškog porekla; za arbanaško pleme Hoti se zna da su delom srpskog porekla od iseljenihPipera i Čevljana iz Crne Gore. Verovatno su mešovitog srpsko-arbanaškog porekla Klimenti,Grude i Gaši, koji se svojataju sa crnogorskim plemenima (12). Sami Merditi imaju tradiciju,kako navode istraživači, da je njihov predak bio neki Sloven. Cvijić navodi da je sve do skorabilo mešavine između ovih Arbanasa i Srba ženidbom. Arbanaškinja pođe za Srbina, naročitoako je junak, a isto tako Srpkinja za Arbanasa. Vera nije prepreka (13).

Dalje Cvijić kaže da je na osnovu ovih konstatacija obeležio na karti severnu Albaniju kao"oblast, istina arbanašku, ali kao Arbanase proizašle iz mešavine pravih Arbanasa ialbaniziranih Srba" (14). On navodi da je zapadno od Đakovice oblast Valbona ili Reka, u kojojsu se Srbi dugo zadržali. "Još oko polovine XIX veka Lejean je na osnovu svojih ispitivanja,obeležio ovu oblast kao veliku srpsku oazu, koja se spušta do drimske okuke, i u njoj je naDrimu poslednje selo Zubi. Izgleda da su se Srbi ove oaze iselili ili islamizirali, ili oboje" (15).

Naseljenost na Kosovu i Metohiji je tom dugom migracijom iz severne Albanije postalamešovita: pored čisto srpskih i čisto arbanaških sela, bilo je sela u kojima su živeli i Srbi iArbanasi. I sama arbanaška sela obično su postajala mešovita po starini svojih stanovnika. Usvakom selu je najčešće bilo rodova iz dva ili više fisova.

Poislamljivanje Srba, dolazilo je zbog jakog dodira sa Arbanasima, zbog nagovaranja,privoljavanja, pretnje, pa i radi spasa od njihovog zuluma. Oni koji su bežali iz svog sela, tražilisu zaštitu Albanaca od novih nasrtaja. Ima konkretnih primera da su pojedini Srbi prešli u islamzbog žene. Begoli po predanju, kako navodi Urošević, nikada nisu imali bega u familiji. Begolznači Begović. Verovatno potiče od starog srpskog plemstva - pronijera (16).

Ima slučajeva da su u islam prevođeni siročići, kao neki Milan u Prelezu, predak rodaŠašivar, koga su prihvatili Arbanasi iz istog sela i tako ga preobratili u islam. Poislamljeni suposle, kao muslimani, morali održavati vezu samo sa Arbanasima, a to je bilo rađeno da se unjihovim domovima uvreži arbanaški jezik. Najpre su samo odrasli muškarci znali arbanaški, aženidbom sa Albankom, taj jezik se prenosio na decu.

Arbanaški rodovi srpskog porekla zadugo su poštovali napuštenu veru. O pravoslavnimzadušnicama, delili su podušja. Kako to nisu mogli sa Srbima, jer su sa njima raskinute verskeveze, ni sa muslimanima, kod kojih tih običaja nema, to su arbanaški rodovi srpskog poreklapodušja menjali međusobno, sve dok iz Srbije nisu došli mudžahiri. Neki od članova tih rodovaiz Bajčine, Dubnice, Trnove, Lapaštice, sastajali bi se na sredokraći od svog poslednjeg sela i tumenjali kolače "kulečt".

65

Ima veliki broj prezimena arbanaških rodova koja se završavaju na "ić", "ović" ili "ovit",što nije došlo preko one kratkotrajne srpske administracije. To je proizašlo iz dugotrajnogmeđusobnog uticaja, jer su ti rodovi, ta ista prezimena imali i pod turskom vlašću.

Kako kazuju mnogi primeri, promena vere je jedan od uzroka seljakanja. Bilo je slučajevada su porodice bežale od rođaka koji su se poturčili, bojeći se da sami neće morati da to učine.Uzrok seljakanja je i čiflučki sistem. Čifčije nisu strogo vezane za čifluk. Njima je gospodarmogao otkazati držanje na čifluku, te su u tom slučaju morali tražiti drugi čifluk.

I sada u nekim selima opstaju prevedeni autohtoni nazivi: Vora tŠkijeve - slovensko,srpsko groblje. U sirinićkom selu Brodu srpsko groblje stoji od vajkada nedirnuto, pošto gabrani arbanaški rod srpskog porekla Smailovit, jer na njemu ima grobova njihovih predaka(17).

Postoje pravoslavni Srbi koji se nisu "mrdali" iz sela i ima takva 24 sela: Baškija, Banjska,Batusi, Veliko Ribare, Gatnj, Dobri Dol, Novo Selo na Gračanki, Preoci, Prilužje...

Prilikom zauzimanja zemlje i pravljenja imanja, Arbanasi su često bezobzirni, pa je prinailasku na otpor njihov bezobrazluk bivao veći. U odbrani imanja, često je bivalo krvi, a da biizbegli krvnu osvetu, Srbi su napuštali svoja sela i imanja. Perići u Kuzmanu su tako od "krvi"pobegli na vučitrnsku stranu (18).

Anđelko Vuković, iz sada arbanaškog sela Orahova kod rudnika Trepča, 1815. godine jeubio siledžiju Sinana iz susednog sela Kutlovca i odbegao u Srbiju, a pesma koju je on samspevao o tom podvigu ušla je u IV knjigu Vukove zbirke srpskih narodnih pesama. No, kako jetakvih primera bilo kroz ceo XVIII i XIX vek, sve do balkanskog rata 1912. godine, srpskaiseljenička struja sa Kosova i Metohije čini značajan postotak u celom Pomoravlju, Šumadiji iseveroistočnoj Srbiji. A iz zaklonjene Sirinićke župe Srbi su se iseljavali tako da ih ima čak uArgentini. Rajkovići u Domorovcu (Izmornik) iselili su se bežeći od "krvi", a Krstići u Žitnju(Gornja Morava) pobegli su iz Sirinića da im Arbanasi ne otmu devojku.

Nakon dolaska muhadžira iz oslobođenih krajeva Srbije 1877-1878. godine zulumi radipotiskivanja Srba su pojačani. U Badovcu je Srbe raselio aga - gospodar čifluka, dovodećimuhadžire (19). Tih godina su se iselila mnoga sela sa Kosova. Visokovce se iselilo u Toplicuna imanje razmenjeno sa muhadžirima. Od zuluma su najviše stradala planinska sela, te su seSrbi odatle brže selili. Tako su, kako navodi Jovan Cvijić: "oni (Arnautaši) zauzeli predele ukojima je bilo većina srpskog stanovništva, kao Metohiju, Podrimu, Kosovo i šarske župe".Zaostale Srbe su stalno istiskivali na razne načine. U pomenutim oblastima je bilopoarbanašivanje u većim razmerama (20).

Istraživanja pokazuju da je Arnautaš u svom mestu više zaslepljen nego Arbanas, iliodavno poarbanašeni Srbin došljak. Pravi Arnautin više mrzi Arnautaša, nego hrišćanina.Isto tako, snošljiviji je susedski život između pravoslavnih i pomuslimanjenih Srba, nego međuArnautima i pravoslavne im braće po krvi (21).

Urošević je utvrdio da su na Kosovu srpskog porekla ove arbanaške porodice: Bojkovići uDrenici, Durići, Kožanci i Tranšunčići u Velikom Ribaru, Spasići-Redžovići u Gumno Selu,Spasojevići-Jašari u Kosinu, Božovići, Kovačevići i Koljkovi u Donjem Nerodimlju. Jedanbroj Koljkovih je primio islam i poarbanašen, drugi ostao u pravoslavlju i srpstvu. Uroševićiznosi i za arbanaške rodove u Gornjoj Moravi: Krstiće u Kamenglavi, Živiće u Radivojcu iŽivkoviće u Ribarima (22). Na ova pretapanja ukazuju očevidno i stara prezimena. Neki rodovisrpskog porekla se ni po čemu ne razliluju od drugih Arbanasa, sem što su u ovom ili onomobliku sačuvali ponešto ranijih reči i običaja. Postepeno su i asimilisani i "Bošnjaci" srpskegovorne grupe, doseljeni iz susednih Rožaja, Bihora, Plavsko-gusinjske kotline i šarplaninskeGore, kao i drugih krajeva. Cvijić navodi da se najpre stvorila flotantna narodna masa, koja,izgubivši srpsko narodno osećanje, još nije primila arbanaško. To su oni koji kažu da nisu niSrbi ni Arbanasi, ali oni vremenom postaju Arbanasi, pod uticajem vere i sredine (23).

66

Asimilacija hrišćana je još potpunija bila primanjem islama. Oni koji su prihvatili islamnazvali su se "Turčinom". Na početki XX veka su se mogle videti porodične zadruge, u kojimasu jedan deo čeljadi hrišćani, a drugi "Turci". U selu Kosariću postojala je 1931. godine jednatakva dvostruka kućna zadruga. U prvoj fazi, prelazio je na islam domaćin, a zatim drugimuškarci i najzad žene. Starije žene su umirale i sahranjivane kao hrišćanke. Doseljeni katolicisu pre primali islam, nego pravoslavni Srbi. Na prelaz u islam uticale su i grčke vladike,fanarioti, koji su udarili veliki namet na svoje vernike Srbe (24).

Kod stanovništva srpskog govornog jezika, kao u Orahovcu, Šarplaninskoj Gori i nekimdrugim predelima, bili su drugačiji procesi. U Orahovcu, maternji jezik stanovništva za vremeturske vladavine bio je samo srpski. U ovoj etničkoj oazi, stanovništvo se delilo po veri namuslimane i hrišćane, odnsono "Turke" i "Srbe". I kod jednih i kod drugih prezimena su sezavršavala na "ić". Neki muslimanski rodovi zadržali su prezimena iz vremena dok su bilihrišćani: Vukašinovići, Boškovići, Mitrići, Đurići, Martinovići, Joksimovići i dr. (25).

Orahovački muslimani srpske govorne grupe orođavali su se sa Arbanasima iz okoline.Tako je posle druge i treće generacije ulazio u kuće arbanaški jezik. No, i u takvim kućamapreovlađuje "orahovački govor", koji je sličan prizrenskom i đakovačkom izgovoru srpskogjezika. Ova orahovačka etnička grupa je najizrazitija simbioza Srba starosedeoca, doseljenihpravoslavnih Srba, Muslimana i manjeg broja Arbanasa. Posle toga su došle simbiozeženidbenim vezama. Što se u Orahovcu očuvalo srpsko stanovništvo, bez svake sumnje trebazahvaliti metohu manastira Dečana i njegovoj vinogradarskoj privredi.

Druga etnička grupa srpskog govornog jezika su Goranci u Šarplaninskoj župi, kojinaseljavaju 30 sela. Kasno su primili islam, ali su očuvali mnoge hrišćanske običaje i osobine.Iako su u okruženju Arbanasa muslimana, preko kojih su se i jedni i drugi izdavali za "Turke",ipak su retka simbioze između ove dve zajednice. Goranci su jako kompaktna grupa. Bili su uneprekidnoj borbi sa susednim Arbanasima iz Ljume, zbog kojih su i napustili stočarstvo i odalise pečalbi, poglavito poslastičarskom zanatu po gradovima širom Evrope i poprimili gradskinačin života (26). Između ove dve etničke grupe nije bilo mnogo brakova, mada su arbanaškedevojke rado odlazile za Gorance. U Sredačkoj župi kod Prizrena, gde su neke srpske porodiceprimile islam, održavaju se jezik, običaji i rođački odnosi. Stanovništvo je ovde "etničkijedinstveno, a verski podeljeno" (27).

Treba istaći, da na etnička svojstva Srba i Arbanasa ukazuju i mnoge druge komponente:antropološke crte, etno-psihološke osobine, običaji, narodno stvaralaštvo, leksika itd. U sklopuantropološkom preovlađuje dinarski tip tamnije varijante, kao u Crnogorskim brdima. Oni supovisokog rasta, orlovskog nosa i pogleda. Među ovima se ovde-onde vide i ljudi plavekompleksije, kao i u drugim delovima dinarske oblasti. Sem toga, ovde se nalazi i različitiantropološki tipovi, što svakako ukazuje na pomenutu etničku mešavinu, koja se povoljnoodrazila na stvaranju lepog i čvrstog soja ljudi (28).

Etno-psihološke odlike, pravni i društveni običaji i odnosi slični su sa onima kodstanovništva u crnogorskim Brdima: "Duhovne tvorevine, običaji, junačke pesme u desetercu imnogi motivi priča, takođe su slični u crnogorskih i arbanaških Brđana i Srba uopšte, koji su seovde mešali i stapali" (29). Da pomenemo samo neke crte, koje ukazuju na ovu etničkumešavinu. Kod kosovsko-metohijskih Arbanasa postoji tradicija o Kosovskom boju, MilošuObiliću, Kraljeviću Marku i uopšte o srednjovekovnoj srpskoj državi. To nije za čuđenje, jer sunjihovi preci u severnoj Albaniji bili pripadnici srpske države.

Utvrđeno je, pored ovoga, da su ovi Arbanasi kao i Srbi slavili slavu: Gašani Sv. Jovana iSv. Petku, Šalje Sv. Đorđa, Krasnići Sv. Arhanđela i Beriše Sv. Nikolu. Zabeleženo je da su dosada arbanaški fisovi Beriše slavili Veliku Gospoinu, Tači Sv. Jovana (zimskog) i Krasnići Sv.Sebastijana. Uzajamni uticaj između srpskog i arbanaškog stanovništva se vidi i u govornomjeziku. Skoro svi nazivi vezani za ratarstvo srpskog su porekla: ralo, raonik, koš, kosa, kositi("me kosit"). Rečnik za navodnjavanje je takođe isti. Arbanasi kažu: "me vadit" - vaditi. Srpskiizrazi se zapažaju u stočarskoj terminologiji. Takođe su zajedničke reči Srbima i Arbanasima:

67

vrelo, dvor, izb, jaram i mnoge druge. Neke srpske reči potiču, svakako, iz matice u severnojAlbaniji, gde je u srednjem veku bilo veće amalgamisanje između Srba i Arbanasa. Razume se,i Srbi su primali neke arbanaške izraze. Ima dosta arbanaških prezima koja se završavaju na"ić", što upućuje na etničku mešavinu. Mnogi fisovi su slični ili isti (30).

Oslobođenjem od Turaka 1912. godine zaustavljen je proces srpskog i arbanaškogpoturčavanja, kao i poarbanašivanje Srba. No, većina Arbanasa muslimana i muslimanasrpskog jezika izdavali su se za "Turke".

Posle II svetskog rata, stvaraju se drugačiji uslovi za etničke procese. Socijalističkouređenje od prvog dana teži da zavede ravnopravne etničke procese. Ali, to je išlo sporo tamogde su turska povlašćenost i bezvlašće vekovima činili svoje. Jedni su u promenama videli"smak sveta", a drugi "obnovu Dušanovog carstva". Međutim, nije bilo ni jedno, ni drugo (31).

Nastavljaju se devijacije u međuetničkim odnosima. Sada su gotovo svi Romi muslimanipostali Arbanasi, a ne "Turci" kao ranije. Sve češće se muslimani srpske govorne grupeizjašnjavaju kao Arbanasi. Zapaža se i promena prezimena (Popići - Popaj, Lukovići - Lukaj,Vukašinovići - Ukšini itd.) (31). Nigde kao na kosovu i Metohiji nisu toliko izražene etničkefluktuacije i labilnost nacionalne svesti.

Vrlo su česti toponimi istovetni kao u svim slovenskim zemljama, na primer: Opolje, Vas(tj. selo) Naklo - Naklo vas, Goraždevac vas, Pećka, Dečanska i Prizrenska Bistrica, Vrela,Istok, Studenica, Sopotnica, Peć, Trebopolje, Laz, Lazina i dr. Takva celokupnost slovenskihnaziva naselja, reka, krajeva, potesa i drugih izraza, može se objasniti samo drevnošću Slovena,odnosno Srba na Balkanu. Što su se ovi srpski nazivi - toponimi održali i posle etničkihporemećaja od kraja XVII veka, razloge treba tražiti u skorijim promenama, načinunaseljavanja i njihovim etničkim osobinama. Utvrđeni su kontinuitet i identičnost između Srbastarosedelaca i doseljenika iz severne Albanije i Crnogorskih Brda. U albanskom deluProkletija nalazimo neke toponime koji pričaju istoriju današnjice: u prelazu Ljume suTopoljani, Novo Selo i Kamenovo, a iza Patrika Tropoja (Trebopolje), Dragobir (odDragobilje) i Bradašnice. U arbanaškom delu prokletija je planina Dobri Do, Ćaf-Vranica,Čereni idr. Pretežno mešovito stanovništvo nije osećalo potrebu da menja imena starih srpskihnaselja. Naravno, ukoliko su preovlađivale arbanaške govorne osobine, stari nazivi sudeformisani, a negde i menjani. To se i danas čini na Kosovu i Metohiji, najpre u matici, apotom u oblastima useljavanja, kao na primer: selo Baba je sada Baboć, Crnobrežani je sadaCrnobrg (u opštini Dečani), Gorane je Goraj itd. Samo novim selima i mahalama davana sunova imena. ponegde su i srpski atari prevođeni sa srpskog na arbanaški jezik, npr. Belo Polje -Bard Polje, Crkvice - Kiša i dr. (32).

Moramo naznačiti da u predelu Drenice ima toponima sa trgovima crkvenih imena. Odvremena srpsko-turskog rata 1877-1878. godine ti nazivi se kod Arbanasa počinju skraćivati, ai zamenjivati. Isto tako, i ostali toponimi, koji označavaju slovenske i srpske jezičke i istorijskesadržaje i odražavaju etničku pripadnost, skrivaju se ili se sasvim zamenjuju arbanaškimnazivima. Imamo popisano celo Kosovo i Metohiju u dokumentima.Oni koji se baveistorijskom geografijom nalaze da je 80-90% toponima koji su važili nekada i danas u upotrebi,mada u novije vreme Arbanasi na Kosovu i Metohiji pokušavaju da drastično izmene staresrpske toponime.

Reference

(1) Milisav Lutovac: "Geografski i političko-geografski značaj Pokrajine Kosova u Srbiji",Glas SANU CCLXXXII, Odeljenje prirodno-matematičkih nauka, k. 34, Beograd, 1977,s. 2

(2) Jovan Cvijić: "Balkansko poluostrvo", sabrana dela, knjiga 4, Beograd, 1991, s. 187(3) Milisav Lutovac, nd.

68

(4) Sima Ćirković: "Kolevka Srbije" Kosovo, prošlost i sadašnjost, Međunarodna politika,Beograd, 1989, s. 25-26

(5) Atanasije Urošević: "Etnički procesi na Kosovu u vreme turske vladavine", Kosovo,prošlost i sadašnjost, Međunarodna politika, Beograd, 1989, s. 39

(6) Isto(7) Spomenica Južne Srbije 1912-1937, Skoplje, 1937, s. 407-408(8) Isto; Konstantin Juriček: "Istorija Srba", Beograd, 1952, s. 164(9) Milisav Lutovac, nd. s. 30; "Velika Albanija zamisli i moguće posledice", Beograd, 1998,

s. 19(10) A.Urošević, nd. s. 39-43(11) Milisav Lutovac, nd. s. 30;

(12) J.Cvijić: "Osnovi za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije". Govori i članci,drugo izdanje, Beograd, 1991, s. 130

(13) Isto(14) Isto(15) Isto(16) Atanasije Urošević, kao pod (5)(17) Tatomir Vukanović: "Drenica (druga Sveta Gora)", Mizej Prištine, 1998, s. 23;

A.Urošević, nd. s. 43(18) Isto, s. 45(19) Isto(20) J.Cvijić: "Arheografski problemi", s. 177(21) "Arnautaši naše krvi (ARNAUTAŠI)", Štamparija Drag. Popović, Beograd, 1939, s. 5(22) M.V.Lutovac, nd. 28(23) J.Cvijić, nd.; M.Lutovac, nd. s. 28(24) M.V.Lutovac, nd. 28(25) Isto, s. 29(26) Isto, s. 30(27) isto; Radmila Savić: "Arbanasi na srpskom tlu", Sfairos, Beograd, 1989, s. 29(28) M.V.Lutovac, nd. 32(29) Isto(30) Isto(31) Isto(32) "Politika" 3. jun 2007. - "Da nam se ne ponovi doživljeno", razgovor nedelje sa dr

Đorđem trifunovićem, s. 7

SPECIFIČNI DOPRINOSI

Nikola DimitrijevićARHEOGENETIKA I IZUČAVANJE POREKLA

STANOVNIŠTVA NA BALKANU

Uvod

Molekularna genetika je poslednjih 15-20 godina doživela veliki procvat i doživljava brzirazvoj u pogledu metodologije i oblasti primene. Arheogenetika35 je deo moderne genetike i onapredstavlja primenu metoda molekularne genetike u istraživanju porekla naroda. Poslednjihgodina je ova naučna disciplina uključena među uobičajene metode za istraživanje porekla

35 Archaeogenetics: DNA and the population prehistory of Europe. Cambridge: McDonald Institute forArchaeological Research, Renfrew, A.C., Boyle, K.V., 2000

69

naroda i praktično je zamenila mnogo nesigurnije metode zasnovane na kombinaciji genetskih iantropoloških istraživanja.Genetska istraživanja su veoma brzo postala interesantna za izučavanje porekla stanovništva,jer su već prvi rezultati potvrđivali nekih od uobičajenih teorija, ali su neki od rezultata potpunoopovrgavali "službene" teorije i davali argumente u korist potisnutih, alternativnih teorija.Poslednjih godina je u nekoliko vodećih svetskih časopisa za molekularnu genetiku obavljenoviše desetina radova posvećenih izučavanju porekla naroda na osnovu genetičkih analiza.Uglavnom se radi o radovima sa velikim brojem koautora (ponekad i preko 30) iz višeinstitucija i najčešće iz po nekoliko zemalja i svi ti radovi razmatraju ovaj problem strogonaučno, bez ikakvih političkih konotacija. Tu činjenicu valja naglasiti, jer je to jedna od realnihgarancija da kod tih istraživanja nisu mogle da dođu do izražaja anomalije prouzrokovanepolitičkim namerama, sa ciljem da se selektuju samo rezultati u korist projektovanog cilja.Suština metoda koje se koriste u arheogenetici se sastoji u činjenici da su genetičari utvrdilipostojanje manjeg broja genetskih mutacija usađenih u hromozome koje se gotovonepromenjene prenose na potomstvo, što dopušta mogućnost njihovog prostornog i vremenskogpraćenja na osnovu analize uzoraka. Tako su definisane dve grupe takvih markera: haplogrupepo Y hromozomu, koje prenose podatak o genetskom poreklu, koji se prenosi po muškoj linijinasleđivanja, kao i mitohondrijske haplogrupe koje se odnose na nasleđivanje po ženskojliniji. Istraživanja su utvrdila i vremenske periode u kojima su nastale pojedine od tih mutacija iuzajamne lance povezanosti sa genetski srodnim grupama iz kojih su nastale.

Arheogenetika Balkana

Poslednjih godina je nastala prava lavina objavljenih rezultata koji su za kratko vreme počelida uobličavaju konture pravaca praistorijskih migracija i genetskih veza između današnjihnaroda. Među pomenutim radovima koji se tiču analiza na Y hromozomu postoje samo dvarada koji obuhvataju rezultate uzoraka današnje Srbije, dok je broj radova kojima je obuhvatajuAlbance veći. Na prostoru Balkana uočljiv je trend velike genetske sličnosti, uz postojanjenekoliko genetskih osobenosti koje su karakteristične za Dinarsku oblast i dalmatinska ostrva36.

Srpski molekularni genetičar dr Dragan Alavantić, naučni savetnik Instituta za nuklearnenauke "Vinča" uspeo je 1997. godine da stupi u kontakt sa poznatim britanskim naučnicimaMarkom Džoblingom i Kris Tajler Smit i učestvuje u jednom obimnom istraživanju. Ispitivanjeje obavljeno u 47 zemalja i možemo biti ponosni na činjenicu da je Srbija jedna od osamzemalja u kojoj je rađen tzv. "haplotajping" i da rezultat naučnika iz Vinče spada u petnajrelevantnijih rezultata,37,38. Zaključak ovog rada je da su geografske barijere važnije odjezičkih - susedni narodi su međusobno srodni iako ne govore istim jezikoma Međutim, nakontoga, Srbija nije bila obuhvataćena genetskim analizama sve do 2005. godine, tako dastanovništvo današnje Srbije spada u slabije istražene populacije.

Rad iz 2005. godine, koji se bavi genetskom analizom stanovništva jugoistočne Evropeobuhvata rezultate uzoraka Srba iz Srbije, kosovskih Albanaca, stanovništvo Bosne iHercegovine, kontinentalne Hrvatske, Makedonije i makedonskih Roma. U prikupljanjuuzoraka su učestvovali dr Đorđe Bajec, dr Ana Šijački i dr Branislav Stefanović iz Kliničkogcentra Srbije39.

36 D. Marjanovic et al., The Peopling of Modern Bosnia-Herzegovina: Y-chromosome Haplogroups in theThree Main Ethnic Groups, Annals of Human Genetics, v. 69, 2005, pp. 1-7 (University College London)

37 Zoe H. Rosser et aI., Y-Chromosomal Diversity in Europe Is Clinal and Influenced Primarily byGeography, Rather than by Language, The American Journal of Human Genetics, v. 67, 2000, pp. 1526-1543(The American Society of Human Genetics)

38 Nedeljni telegraf, 18.05.2005, str. 38-4039 Peričić et al., High-Resolution Phylogenetic Analysis of Southeastern Europe Traces Major Episodes ofPaternal Gene Flow Among Slavic Populations, Molecular Biology andEvolution, v. 22, No. 10, 2005, pp.1964-1975 (Oxford University Press)

70

Na osnovu dobijenih rezultata možemo reći da najveći deo današnjih Srba ima haplogrupuI1b* - 29.2%, koja je uslovno nazvana "dinarska haplogrupa" (Dinaric Modal Haplogroup)40,koja je karakgerisgična za Balkan. Ova haplogrupa je najzastupljenija u Hercegovini, a prisutnaje u značajnom procentu kod svih balkanskih naroda, bez obzira na granice današnjih država.Pretpostavlja se da se ova haplogrupa širila sa Balkana na područja centralne, istočne i južneEvrope pre ranog neolita. Prostorna raspodela zastupljenosti ove haplogrupe na teritoriji bivšeSFR Jugoslavije (bez Slovenije) prikazana je na slici 1, a u tabeli 1. je prikazana njenaučestanost u današnjim zemljama jugoistočne Evrope.

Pojedinci dovode u vezu ovu haplogrupu sa Ilirima, s obzirom na prostor u kom jezastupljena. Međutim, sa gledišta teme ovog skupa, bitno je napomenuti smanjeno prisustvoove haplogrupe kod kosovskih Albanaca(2.7%) i makedonskih Roma(3.5%).

Druga po učestanosti je haplogrupa E3b1 sa 18.6%, koja je karakteristična za južni Balkan(Grčka, Albanija, kao i za Rumuniju i Bugarsku), dok je kod kosovskih Albanaca prisutna sarekordnih 44%. Kako je značajan procenat ove haplogrupe pronađen i na Bliskom Istoku isevernoj Africi, pretpostavlja se da sadrži više podgrupa koje imaju različite evolucione puteve,tako da očekujemo detaljnije analize vezane za ovu haplogrupu.

Haplogrupa K1a se javlja kao treća po učestanosti sa 15.9%. Učestanost ove haplogrupe kodistočnih i zapadnih Slovena iznosi 30-60%, dok je na Balkanu najrasprostranjenija kodSlovenaca - 37%, dok je kod stanovništva Srbije, BiH, Makedonije, Bugarske i Rumunijeizmeđu 15- 25%. Zbog velike zastupljenosti kod slovenskih naroda, ova haplogrupa se uslovnonaziva "slovenska haplogrupa" ili "slovenski haplotip"41 (haplotip Ei19 po starom sistemuobeležavanja).

Slika 1. Učestanost haplogrupe I1b* (hM26) u zemljama bivše SFR Jugoslavije5

40 Barać et al., Y chromosomal heritage of Croatian population and its island isolates, European Journal ofHuman Genetics, v. 11, 2003, pp. 535-542 (Nature Publishing Group)41 Dr.Ivan Jurić, Genetičko podrijetlo Hrvata, s. 44, Vlastita autorska naklada, Zagreb, 2003.

71

Kod Albanaca i makedonskih Roma je procenat zastupljenosti haplogrupe R1a manji od 10%.Prve pojave haplogrupe R1a na Balkanu se lociraju posle zadnjeg maksimuma ledenog doba.

Pored toga, ostavlja se mogućnost daljeg priliva u periodu 3000. - 2000. godina p.n.e, kao i uvreme tzv. "seobe Slovena", mada je poslednja varijanta najmanje verovatna, s obzirom na opštitrend kontinuiteta populacije i nerealnost masovnih seoba.Mr Dušan Keckarević sa Biološkog fakulteta u Beogradu ističe da je na osnovu pomenutih analizateško prihvatiti uobičajenu tezu da je gro ovdašnjeg stanovništva došao u V veku na prazanprostor4.

Problemi o kojima treba voditi računaVrlo je bitno voditi računa da se pojmovi "genetsko poreklo" i "političko nastajanje naroda"

posmatraju kao odvojeni procesi, ali ipak treba dodati da rezultati genetskih istraživanja dodatnopojašnjavaju samo političko oblikovanje.

Genetska istraživanja pružaju veliku mogućnost za istraživanje porekla naroda i pred njima jevelika perspektiva. Ipak, potrebna je ogromna opreznost u interpretaciji dobijenih podataka.

Hrvatski istraživači nisu vodili računa o ovoj komponenti što se može videti u izjavi dr .IvanaBiondića iz Hrvatske, koji je isticao da se Hrvati znatno razlikuju od ostatka Balkana, što seispostavilo kao netačno, kao i dovođenje u vezu haplogrupe I1b*, koja je najzastupljenija naBalkanu, sa teorijom o iranskom poreklu Hrvata 8,9

ZaključciNa osnovu poznatih rezultata, možemo primetiti sličnost raspodela haplogrupa kod Srba iz Srbije,Srba iz Republike Srpske, kao i populacije Makedonije što ukazuje na homogenost. Nasuprottome, postoje znatne razlike kod Albanaca sa Kosova u odnosu na Albance iz Albanije, kao irazlike Hrvata iz Dalmacije sa Hrvatima iz kontinentalne Hrvatske.Na kraju možemo zaključiti da veliko slaganje najnovijih rezultata genetskih analiza salingvističkom teorijom kontinuiteta i arheološkim nalazima u velikoj meri pojačava argumente ukorist teorije o autohtnosti Srba na Balkanu, iako ostavljamo mogućnost postojanja genetskihanaliza baziranih na drugačijim markerima, usled velike složenosti genetske strukture čoveka, kaoi mogućnosti greške usled relativno malog istraživačkog uzorka.

8 Međimurski list, 04.12.20049 A Nomenclature System for the Tree of Human Y-Chromosomal Binary Haplogroups, The YChromosomeConsortium, Genome Research 12, 2001, strane 339-348 (Cold Spring Harbor Laboratory Press)

72

Slobodan Jarčević

STAROSEDEOCI BALKANA SU SLOVENI

Ako bismo sledili naučnu metodologiju u istoriografiji, bili bismo obavezni da objasnimozašto se u vizantijskim dokumentima iz vremena nemanjićke Srbije retko spominju Srbi(Sloveni). Prema tumačenju zvanične istorije, oni su na Balkanu od 6. stoleća, pa bi, naprimer, u14. stoleću trebalo da ih svi prepoznaju pod tim imenom - srpskim, ili slovenskim. Ali, uSrednjem veku, Vizantinci (Grci)42 pišu da su stanovnici Srbije Tribali, Iliri, ili Sarmati. Ako suovi narodi stanovnici Srbije u 14. stoleću, zašto zvanična istorija tvrdi da su oni, tj. Tribali, Iliri,Dačani, Sarmati i drugi, na neobjašnjiv način, nestali s Balkana kad su na njega došli Sloveni? Zarje moguće da istoričari ne pridaju nikakav značaj porukama u grčkim dokumentima Srednjegveka?

U 14. stoleću, na zapadnim granicama Vizantije, uzdiže se moćna Srbija, cara Stefana DušanaNemanjića. Ovog vladara, vizantijska državna dokumenta oslovljavaju kao arhonta Tribala,43 ane kao srpskog cara. Znači, stanovništvo u državi Nemanjića su Tribali. O stanovnicima tadašnjeSrbije, kao Tribalima, svedoči i zapis vizantijskog (romejskog) državnika Teodora Metohita(1270-1332). On opisuje svoj put u Srbiju, kud ga je, u diplomatsku misiju, uputio romejski(vizantijski) car:

I da pričam dalje kako mi je život srećni koji neprestano teče išao napred u izvršavanju carevihposlova. I zaista me je zatim gospodar, odabravši me između mnogih prisutnih, poslao uposlanstvo sa drugima o kojima se mnogo starao. Dragu ćerku, nevestu, odvedoh lično vladaruTribala, s kojima se trebalo sporazumeti o mnogim postojećim nesuglasicama između oba naroda- Romeja i Tribala, nastalih zbog prethodnihrazmirica.44

A da su Grci Srbe zvali i drugim imenima - poznatim na Balkanu i pre nove ere, svedoči iromejski (vizantijski) Patrijarh Filotej. Pišući o narodu u srednjevekovnoj Srbiji, oslovljava gaantičkim imenima: Tribali i Dalmati. Pogledajmo i budimo uvereni da to grčki patrijarh ne bičinio da su nekim čudom (kako zvanična istorija tumači) Srbi te Dalmate i Tribale prognali iliistrebili. Takve činjenice bi Grci (kao srpski suparnici na Balkanu) stalno ponavljali i Srbimaprebacivali (kako se to danas kaže) sklonost ka genocidnosti. Ovako Patrijarh Filotej opisujezbivanja oko jednog romejskog (vizantijskog) zarobljenika Svetog Grigorija Palamea:

A kad je kod Romeja kao u igri kockom došlo do prevrata i nastale su promene i u carskojvlasti i u Crkvi, a i kad su oni koji su se zaista brinuli o njegovom (Palaminom) oslobođenju biliveć udaljeni od vlasti i od upravljanja javnim poslovima, mimo svih nadanja oslobađa se ropstva.Već je bio izgubio svaku nadu dok Bog nije podstako neke Tribale ili Dalmate iz krajeva zapadnihgranica, ljude dobre i poštene, te su u ime svog naroda, koji daleko živi, bogato platili varvarimai spasli svetog.45

Ono što je zanimljivo je i naznaka u ovom grčkom dokumentu da su Tribali isto što i Dalmati.Ovim se potvrđuje da je naš narod i u to vreme, kao i danas, imao više, možemo slobodno reći,zavičajnih imena. Sad su malo drukčija: Srbijanci, Crnogorci, Makedonci, Bosanci, Slavonci,Dalmatinci, Vojvođani...

Grci su od davnih vremena na Balkanu i ne može se reći da oni nisu znali koji još od narodažive pored njih u Srednjem veku i koji su narodi tu živeli stolećima ranije. Oni, eto, pišu o

42 Istočno Rimsko Carstvo se u istoriografiji i literaturi Evrope poslednjih stoleća označava pod imenom Vizantija i toje, isključivo, naučni termin. Nigde u izvorima ne postoji država koja se tako imenuje; ni narod, ni jezik ne postojivizantijski, kako to piše u Prosvetinoj enciklopediji. Inače, stanovnici su svoju državu zvali Romeja, a sebeRomejima. Ova dva imena su koristili i Grcima susedni narodi - Sloveni, Arapi, Gruzijci, Jermeni...

43 Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, Knjiga 18, tom VI, SANU, 1978, Beograd.44 Novo Tomić, Ratomir Damjanović i Sanja Ćosić: Serbija, Itaka, Beograd, 1997.45 Isto.

73

Tribalima, kao stanovnicima Balkana - i pre Nove ere i u 14. stoleću. Da su pod ovim imenom, urazličitim periodima, bitisala dva različita naroda (kako to tvrdi zvanična istoriografija), o tome biGrci ostavili pismena objašnjenja. Ta različitost kod dva naroda bi bila izražena rasnim odlikama,ili, u najmanju ruku, govorili bi različitim jezicima.

Kad je reč o jezicima, pa kad se oni na Balkanu posmatraju s tačke gledišta zvanične istorije,onda nema izgleda da bi slovenski jezici mogli igrati ikakvu ulogu u formiranju grčkog jezika.Teško bi bilo poverovati i da bi u najstarijem grčkom jeziku moglo biti slovenskih pozajmica, jersu Sloveni tada (po tumačenju zvanične istorije) živeli daleko od Balkana - daleko od teritorijagrčkih gradova država. Ovo je, naizgled, logičan zaključak - s tačke gledišta zvanične istorije, alimnoge osnovne stare grčke reči su iz slovenskog jezika.To znači, da su Sloveni živeli pored Grka, i, što je nepobitno, izmešani s Grcima. Filologija topotvrđuje. Poslužićemo se doktoratom Olge Luković-Pjanović, odbranjenim na Sorboni. Njenadoktorska teza: Pravda u Eshilovim i Sofoklovim tragedijama pokazuje da su Grci odavnopozajmili srpsku reč ''dika'' i koristili je za pojam ''pravda". Ova slovenska reč u grčkom jezikunije usamljena. Primera radi, u grčkom jeziku, za pojam ''more'' koristi se reč ''talasa''. Nisu liGrci, kad su stigli na Balkan, kako to objašnjava Herodot - s veoma siromašnim jezikom, čuli odSlovena reč ''talas'', pa je razumeli da označava ''more''? Herodot je još jednim osvrtom pokazaoda su Sloveni živeli u 5. stoleću pre Nove ere na Balkanu. Zapisao je da Veneti žive na istočnojobali Jadrana.46 Kao što smo rekli, Sloveni su uvek imali mnoštvo zavičajnih imena - bez obzirada li su sebe sami tako zvali, ili su im ta imena nadevali susedni narodi. Ime ''Veneti'', ''Vendi'',''Vindi''... i danas koriste Nemci za Poljake, Čehe, Slovake i Lužičke Srbe.

Da se osvrnemo još na doktoriski rad Olge Luković-Pjanović o srpskim rečima u grčkomjeziku, zanimljivo je reći da joj mentor profesor dr Pjer Šantren nije mogao osporiti tezu, ali junije ni komentarisao. Samo je izgovorio:

"Gospođo, ja se s Vama ne slažem, ali Vam dajem titulu doktora grčke filologije, jer steje zaslužili".47

Vidimo da je prof. Šantren bio zbunjen. Nije očekivao obrt u filološkoj nauci, a on se nalazio udoktorskoj tezi Olge Luković-Pjanović. Bilo mu je teško prihvatiti činjenicu da su Srbi bili naBalkanu pre nego Grci i da su naseljavali Španiju, jer ništa od toga zvanična istorija ne priznaje. AOlga je, uz ovaj rad, ponudila i svoju analizu savremenog baskijskog jezika, u kojem je našla višeod 30 procenata reči istovetnih rečima u srpskom - i po značenju i po glasovnoj vrednosti!

Da dr Olga Luković-Pjanović nije prva zaključila da su najstarije grčke reči pozajmice odprastanovnika Balkana i Male Azije, možemo se uveriti na osnovu tekstova antičkih pisaca.

U prvom veku pre Hrista, živeo je Strabon i ostavio podatak da su maloazijski Frižani srodnibalkanskim Pelastima (Pelazgima). O jeziku ova dva naroda, piše Elijan i izveštava da su Ilijada iOdiseja bile napisane na jeziku Frižana - prevedene su na grčki u 6. stoleću pre nove ere, ponaredbi Pizistrata Tiranina. Platon i Kratil, takođe, pišu da su mnoge grčke reči pozajmice izfrigijskog jezika.48

S obzirom na odbojan stav zvaničnih istoričara prema svakoj pomisli da su ti prastanovniciBalkana i Male Azije mogli imati veze sa Srbima (Slovenima), izbegava se i (naučna) obaveza dase istraži na kojem su to jeziku ispevane Ilijada i Odiseja, kad su na grčki (prema grčkimizvorima) samo prevedene. Ako su ispevane na nekom drugom jeziku, onda je opevana istorijanekog drugog naroda, ne grčkog.

NIJE BILO ŠIRENJA SLOVENA U EVROPIPre nego što se pozabavimo dokumentom zvanične istoriografije o doseljavanju Slovena na

Balkan u 6. i 7. stoleću, napominjemo da se to doseljavanje tumači nekakvim širenjem Slovena izprapostojbine prema jugu i zapadu. To bi značilo da su Sloveni stigli i na današnju teritoriju

46 Herodot: Istorija - Prva knjiga, str. 49, ''Matica srpska'', Novi Sad, 1956.47 Olga Luković-Pjanović: Srbi... narod najstariji, I, str: 17. i 19, IPA "Miroslav", 1993, Beograd.48 Radivoje Pešić: Optužujem ćutanje - zavera poricanja, str. 40-41, "Pešić i Sinovi", 2001, Beograd.

74

Nemačke - pa ih zvanična istoriografija tamo naziva Zapadnim Slovenima, za razliku od onih naBalkanu - Južnih Slovena.

''Širenje Slovena'' se veže za pad Rimskog Carstva u petom stoleću, pa istoriografija Nemačketumači da su tad Sloveni prodrli preko Labe, naravno - dolazeći iz svoje "prapostojbine" okoDnjepra, Dnjestra i Volge. Evo kako to objašnjava jedna istorijska nemačka knjiga, štampana1951. godine:

Pad Rimskog Carstava nije bio pokrenuo samo Germane, već i sva ona mnogobrojna plemena,upola ili sasvim skitačkih varvara, koja su bila susedi Rimskog Carstva i Germana. Slvoeni suprodrli preko Labe, stepe južne Rusije su slale jedan divlji konjički narod za drugim - Hune,Avare, Mađare, koji su svoje osvajačke pohode proširili do preko Rajne i preko Alpa do severneItalije.49

Da Sloveni nisu stigli na današnju teritoriju Nemačke, pokazuje nam i mapa - donesena izbiblioteke u Cirihu, čiju kopiju prilažem. Na njoj su ucrtani toponimi Nemačke od 3. stoleća preNove ere do 3. stoleća Nove ere. Ovo je vreme nekoliko stoleća pre pada Rimskog Carstva (petostoleće Nove ere) i tamo su svi toponimi slovenski. Na teritoriji severen i istočne Nemačke, pišeda su tu slovenska plemena, u zagradi je naznačeno - srpska: Drevnjani, Miličani, Lužičani,Glamočani i druga.

Dok je Nemačka bila podeljena, u Istočnoj Nemačkoj su štampane dve knjige. One demantujuzvaničnu nemačku istoriju, jer sadrže podatke o dve srpske države na severnom i istočnom deludanašnje Nemačke. Znači mapa donosi podatke o starosedelaštvu Srba (Slovena) u Nemačkoj uvreme Rimske Imperije, a knjige o dve srpske (slovenske) države posle pada Rima.

Prva je na srpskolužičkom jeziku nemačkog istoričara Petera Kunca: Prez lestotki (Krozstoleća), Budišin, 1979, DR Nemačka. U njoj je, na strani 35, objavljena politička mapa Srednjegveka, na kojoj je upisano da na severu i istoku Nemačke živi srpski narod. To područje jeobeleženo kao "Serbja". Ukoliko ovaj podatak u srpskolužičkoj knjizi nije dovoljno uverljiv osrednjevekovnim srpskim (slovenskim) državama na većem delu današnje Nemačke,potkrepićemo ga sadržajem istorijske knjige na nemačkom jeziku. U pitanju je delo: Zursorabischen Geshichte (O srpskoj istoriji), 1976, Berlin, o nemačkom osvajanju srpskih država(na tlu današnje Nemačke) od 1050. do 1300. godine, s geografskom kartom tog vremena. Nakarti su plemena: Oborditi, Ljutići, Moričani, Drevljani, Glamočani, Lužičani i drugi, a preko celeoblasti je upisano: "Serbja".

Znači, ova tri izvora (geografska karta i dve istorijske nemačke knjige) opovrgavaju tzv.širenje Slovena na Zapad. Da tog širenja Slovena na jug nije bilo u 6. i 7. stoleću, dokazujeistraživanje arheologa profesora na Filozofskom fakultetu u Beogradu Đorđa Jankovića.Istraživao je grobnice od 4. do 6. stoleća posle Hrista u Dalmaciji, Bosanskoj Krajini, Hercegovinii Zapadnoj Srbiji. Ustanovio je da su slovenske (srpske).50 Samo podatak da su na području Kninai Bosanskog Grahova srpski grobovi s početka 4. stoleća, morao bi pozvati na uzbunu i naše isvetske istoričare - pobornike tvrdnje da su se Sloveni širili prema zapadu i jugu u 6. i 7. stolećuposle Hrista. Ako je arheolog Janković našao u okolini Bosanskog Grahova srpske grobove iz 4.stoleća, a na području ovog srpskog grada u Bosanskoj Krajini je rođen prevodilac Biblije nalatinski - Sveti Jeronim 330. ili 337. godine, onda je zvanična istorija još obaveznija da ovoproveri. Jer, Sveti Jeronim nije rođen kao Rimljanin, pošto su njegovi biografi ustanovili da jelatinski naučio tek u školi.

Znameniti hrvatski arheolog Frane Bulić je utvrdio da se rodno mesto Svetog Jeronima:Stridon nalazilo na području današnjeg Bosanskog Grahova - na Arežinom brijegu. Na tom mestuse nalazila i mala crkvica. Srušili su je Turci u vreme Bosansko-hercegovačkog ustanka 1875- 78.Na tom mestu su 1952. nađeni ostaci srednjevekovnog grada, ispod kojeg su bile osnove rimskog

49 Franc Mering: Istorija Nemačke od kraja Srednjeg veka, Beograd, ''Kultura'', 1951, str. 20.50 Đorđe Janković: Srpske gromile, NIP "Književna reč", 1998, Beograd.

75

naselja. U okolini je, inače, više nalazišta s ostacima rimskih građevina, crkava i predmetadomaćinstva.51

Hrvat Frane Bulić je zapisao da je Jeronimov otac bio imućan i da je plaćao učitelja da biJeronim naučio latinski jezik.52

Francuz Siprijan Rober je napisao o Svetom Jeronimu: "Ima nešto slovensko u njemu", a češkiistoričar Franjo V. Sasinek je tvrdio da je Jeronimov maternji jezik bio slovenski. 53ItalijanApendini je Jeronimov jezik zvao: ilirsko-slovenski, a Franjo Bulić je ovaj navod Apendinijapreveo kao "hrvatski jezik".54

Protiv širenja ili doseljavanja Slovena na Balkan je pisao i prof. dr Relja Novaković,nekadašnji direktor Istorijskog instituta SANU. Možda su zbog toga njegovi radovi zanemarenikod zvaničnih istoričara i na univerzitetskim katedrama istorije. No, on je izneo mnogo podatakada je rimski car Likinije (Licinije), u četvrtom veku posle Hrista, bio Srbin. I ovaj podatakopovrgava navode zvanične isotriografije da su Srbi na Balkanu tek od 6. i 7. stoleća.

Prof. dr Relja Novaković je napisao knjigu Srbin rimski car, 55 u kojoj nema nikakveproizvoljnosti. Novaković se odlikovao velikom preciznošću i razlikovao se od većine istoričarapo tome što nije dozvoljavao da se zanemari bilo koji istorijski izvor. Svoj stav je ovako objasnio:

Ali, neki naši crkveni hroničari kao da nisu bez razloga smatrali Likinija Srbinom. Ubeđeni daje Srba bilo na Balkanskom poluostrvu ne samo za vreme Konstantina Velikog, već i ranije,smatrali su da je normalno da zabeleže šta se dešavalo u odnosima između rimske carske vlasti isrpskog naroda u sudbonosnim decenijama, u kojima je tradicionalno mnogoboštvo trebalozameniti hrišćanstvom... U takvim okolnostima, ne spomenuti Likinija, bilo bi neshvatljivo... Usvakom slučaju, izostavljanje Licinija iz istorije srpskog naroda ne može se pravdati, bez obzirakojoj je užoj etničkoj grupaciji pripadao i kako se kao car ponašao. Ako istoriografija prati iocenjuje tolike druge rimske careve koji nisu pripadali nikakvim carskim dinastijama, već su uviše mahova na frontovima od svojih pukova proglašavani za careve, moramo pokušati daobjasnimo i Licinijevu pojavu u rimskoj istoriji, a ako je bio Srbin, kako tvrde naši stariji crkvenipisci, želeli bismo da znamo u kojim se okolnostima on javlja kao car tada jedne od najmoćnijihzemalja u svetu, u Evropi u svakom slučaju.

Nema se šta zameriti prof. Novakoviću. On poziva da se svakom istorijskom podatku posvetipažnja i u pravu je. Zamislimo neki drugi narod u sličnoj situaciji. On ne bi zanemario pomen daje iz njegove sredine neko proglašen za rimskog cara!

Zašto pomen o Srbinu rimskom caru naši istoričari toliko preziru?Čak i da je u pitanju narodna mašta - bez istorijskog osnova, zapis o Srbinu na rimskom

prestolu je dragocen. Ako se to ne bi izučavalo u istoriji, bili bismo obavezni da predanje budeuključeno u književnost, na primer.

Prof. dr Novaković nalazi zapise o Likiniju kao Srbinu u našim crkvenim knjigama:Karlovačkom, Zagrebskom, Vrhobrezničkom, Konstantinovom, Pajsijevom, Pejačevićevom,Ruvarčevom, Novakovićevom i Hadži-Jordanovom rodoslovu, kao i u Pivskom letopisu iObštem listu Patrijaršije pećke.

U poslednjem dokumentu, piše:Ovaj Likinije imao je dva sina, koji su s majkom, posle smrti Likinijeve (325) pobegli iz nekada

slavnog grada Sirmijuma. Iz toga grada, oni su preko Bosne pobegli u Zahumlje, u otečestvosvoga oca Likinija.15

Samo ovaj zapis o Likiniju iz Zahumlja - odakle je i Nemanja starinom, obavezuje istoričare damu posvete dužnu pažnju, kako je to, kao usamljenik u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, činio

51 Jovo Bajić: Blaženi Jeronim, Solinska crkva i Srbo-Dalmati, "Beli Anđeo", 2003, Šabac.52 Isto.53 Isto.54 Isto.55 Relja Novaković: Srbin rimski car, IPA "Miroslav", 1999, Beograd.

76

prof. dr Relja Novaković. On nalazi podatak o Nemanji kao potomku Likinija u Obštem listuPećke patrijaršije:

I tako ta dva deteta (sinovi Licinija, SJ) pobegoše u Zahumlje koje je u to vreme velikimslovima bilo (zapisano?) zbog mnogihratnika i mudrih ljudi, odakle su bili i mnogi carevi, kaoDioklecijan mučitelj, koji se rodio u toj istoj Zaholmiji (Zahumlju), u selu Saloni kraj mora... itako ta dva deteta spasiše se bekstvom i skrivanjem.. Loza koja je od njih vodila dala je prvogblagočestivog cara našeg Nemanju, koji se u monaštvu prozvao Simeon.16

Zvaničnu istoriju ne zanima ni Pejačevićev zapis: Serviae seu collognia XII... ColocaeMDCCXCVII, iz 1797, u kojem su podaci o antičkoj Srbiji na obalama Jadranskog mora, dolaskudela Srba iz Polablja u sedmom i devetom stoleću i pokrštavanje Srba - pridošlih i starosedelaca uvreme vizantijskog cara Iraklija (610-641) i kasnije.17

I drugi izvori osporavaju svaku pomisao da su se Sloveni širili po Evropi, pošavši iz ruskihstepa. Na mnoge se, u svojim delima, poziva dr Jovan I. Deretić, precizno navodeći poreklo tihizvora, pa ćemo neka od njih navesti.

Ptolomej iz Aleksandrije (2. stoleće pre Hrista) piše o Sarmatiji (današnja Srbija) i kaže da sunjeni stanovnici Veneti,18 pa se vidi da su Južni Sloveni, kako smo rekli nosili mnoga zavičajnaimena. Ptolomej piše o Sarmatiji, a kaže da u njoj žive Veneti.

Opisujući borbe Rimljana i Sarmata na Balkanu, Euzebije Pamfil (četvrto stoleće) beleži da jeTiberije pobedio sarmatske Dalmate u prvom stoleću - 9. godine.19 Kao što se vidi, i ovde sepokazuje mnoštvo naziva za Slovene - ovde su sad Dalmati sarmatski, a kod Ptolomeja su bilisarmatski Vendi.

Dr Jovan I. Deretić obaveštava da i Herman Kontrakt, jedanaesti vek, u svojoj Hronici, piše oratovanju Rimljana i Sarmata u prvom stoleću. Beleška o ovim borbama na Balkanu u prvomstoleću je i u Ekehardovoj Hronici iz 12. stoleća. Istorijski izvori iz 11. i 12. stoleća su dragoceni,jer se u njima, kad je reč o Sarmatima ili Venetima na Balkanu u prvom stoleću, nalazi i osvrt dasu u pitanju Sloveni. O ovome, podatke ostavlja Emoan Floriakenski, jedanaesti vek, kad kaže: Uzemlji Slovena koje Venetima zovu'.

Jovan Kinamos, 12. vek, potvrđuje da su Dalmati Srbi, jer kaže: 'Srbi, koji su kao narodDalmati, izgradili su tvrđavu Ras'.

Da ne bi bilo nedoumica oko činjenice da su Sloveni imali mnoštvo zavičajnih imena, uzećemoprilike s imenima u srednjevekovnoj Srbiji, u 14. stoleću, za vreme vladavine cara Dušana StefanaNemanjića. Niko ne može da ospori činjenicu da su tada u Srbiji živeli Srbi. Ali, i u to vreme ihGrk Leonik Halkokondil, koji je živeo u petnaestom veku, beleži kao Ilire, Meze i Sarmate i kažeda govore istim jezikom. Halkondil opisuje političke prilike i nabraja narode u Dušanovoj Srbiji.Govori o 'Evropskoj imperiji naroda ilirskog' (str. 35), a zatim, kaže da u toj imperiji žive narodikoji se zovu: Mezi, Iliri i Sarmati i da govore govore istim jezikom (str. 138).

Dr Jovan I. Deretić navodi i F. G. Bergmana, koji u svom delu Skiti, kaže: Pod Sarmatima suobuhvaćeni svi Sloveni' (10). Takođe, upoznaje nas da je i E. Priko de Sent-Mari smatrao Sarmateza pretke južnih Slovena, napisavši to u svom delu: Južni Sloveni (str. 92).Pravo je čudo da toliko izvora upućuje da su Sloveni starosedeoci Balkanskog poluostrva, a dazvanična istorija istrajava da su došli u vreme vizantijskog cara Iraklija, ne objašnjavajući šta jebilo sa starosedeocima na tako ogromnom području - ako oni nisu bili Sloveni. Dr Jovan I. Deretiću svojoj knjizi citira i Ravenski Anonimusa, pisca Kosmografije iz polovinom 7. veka, koji jezapisao da su postojale tri Srbije: jedna do Grčke, druga u Dakiji i treća u Sarmatiji, doSarmatskog mora. Pod prvom

15 Isto.16 Isto.17 Isto.18Don Mavro Orbini: IL REGNODE GLISLAVI, 1601, Pesaro.19Eusebius Pamphili: OPERA OMNIA, Patrologiae, Migne, 1857, Paris.

77

Srbijom, koja se naslanjala na Jadran, Ravenski Anonimus podrazumeva i staru Makedoniju.Druga Srbija je, kaže, bila otadžbina antičkih Dačana. Treća je otadžbina Sarmata.

Šta je ovim strancima iz davne prošlosti, pa sve narode na Balkanu i one u današnjoj Rumuniji(preko ovog ili onog starog imena) proglašavaju Srbima, ili Slovenima?

Pored ovih stranaca, i jedan Sloven je potvrdio da su Sloveni starosedeoci na Balkanu. To jeruski monah - Nestor Kijevski. On je početkom 12. stoleća, u svom Ljetopisu, napisao istorijuslovenskih kneževina. Tu je posvedočio da je prapostojbina svih Slovena Podunavlje i da su s togpodručja naselili današnje zemlje Moravske, Češke, Nemačke, Rusije, Ukrajine, Poljske iBelorusije. Navodi biblijsko vreme - raseljavanje iz Vavilona i kaže da su Sloveni stigli na obaleDunava. Znači, ne govori o širenju Slovena u 6. i 7. stoleću posle Hrista, nego o njihovomkretanju u vremenu koje izmiče računanju, kako je to rekao prof. dr Relja Novaković. NestorKijevski piše o nešto kasnijim vremenima, kad Sloveni odlaze s Podunavlja prema severu,severozapadu i severoistoku:

Poslije mnogo vremena sjeli su Sloveni uz Dunav, gdje su dana Ugarska zemlja i Bugarska.Od ovih Slovena raziđoše se Sloveni po zemlji i nazvaše se imenima svojima po mjestima gdjesjedoše. Oni koji došavši sjedoše uz rijeku po imenu Morava, i nazvaše se Morava, a drugi se česinazvaše. A ovo su još ti isti Sloveni: Bijeli Hrvati i Srbi, i Horutani. Kada Volosi napadoše naSlovene na dunavske, i sjedoše među njih i ugnjetavahu ih, Sloveni, pak ovi dođoše i sjedoše uzVislu, i prozvaše se Ljasi, a od ovih Ljaha nazvaše se Poljaci; drugi Ljasi su - Ljutiči, neki -Mozovšani, a neki - Pomorjani.Tako isto i ovi Sloveni dođoše i sjedoše uz Dnjepar i nazvaše se Poljani, a drugi Drevljani, zatošto sjedoše u šume; a neki sjedoše između Pripjate i Dvine i nazvaše se Dregoviči; neki sjedoše uzDvinu nazvaše se Poločani, riječice radi što utiče u Dvinu, imenom polota, od nje se i nazvašePoločani. Sloveni, pak koji sjedoše krja jezera Iljmena, prozvaše se svojim imenom - Sloveni, isagradiše grad i nazvaše ga Novgorod. A drugi sjedoše uz Desnu, i uz Sejmu, i uz Sulu, i nazvašese Severjani. I tako se raziđe slovenski narod, a p njemu se i pismo nazva "slovinsko".56

Što se tiče Nestorovog ljetopisa, on je najneugodnije svedočastvo za pobornike slovenskogdoseljavanja na Balkan u 7. stoleću posle Hrista. Ne znaju kako da ga proglase nepouzdanim. Toje pokušao i naš savremenik, slavista sa Sorbone, Fransis Kont, ali je to učinio više nego nevešto.Mada u Ljetopisu nema spomena o naseljavanju Slovena na Balkansko poluostrvu, F. Kont pišeda to potvrđuje gore citirani tekst Nestora Kijevskog. Čudno, ali je tako. Evo zagonetnogobjašnjenja francuskog istoričara:

Naš letopisac, ustvari, ne opisuje prapostojbinu Slovena, već oblast pored Dunava, gde su seslovenska plemena okupila - pre nego što će poći u osvajanje Balkana, početkom 6. veka... Monahje sakupio sve prethodne letopise, da bi napisao svoj. Očito je imao opšti pogled (čakpanslavenski) o etničkoj zajednici kojoj je pripadao.57

SPISI CARA PORFIROGENITA O DOSELJAVANJU SLOVENA NA BALKAN

S obzirom da je na ovom skupu reč o tome da li su Šiptari starosedeoci ili došljaci naBalkanskom poluostrvu, obavezni smo da donesemo sud o starosedelaštvu ili došljaštvu JužnihSlovena na Balkanu. Sloveni su najmnogobrojniji narod i uz njih na Balkanskom poluostrvuimamo još Grke i Šiptare. U jugoslovenskoj istoriografiji odavno, i u albanskoj odskora, ističe seda su Šiptari starosedelačko stanovništvo Balkana. Zaključak je jednostavno izveden na osnovutoga što se u istoriografiji, poput enciklopedijske odrednice, navodi da su Sloveni naselili Balkanu 6. i 7. stoleću posle Hrista. Sledstveno toj tvrdnji, normalno je da se postavi pitanje koji jebalkanski narod, pored Grka, starosedelački. I pošto Sloveni žive od Carigrada do severne Italije,među njima su na tom ogromnom prostoru jedino još Šiptari (da zanemarimo oaze nacionalnih

56 IKP Nikola Pašić: Povijest minulih ljeta ili Nestororv ljetopis, 2003, Beograd, str. 6. i 7.57 Fransis Kont: Sloveni, Filip Višnjić, 1989, Beograd.

78

manjina - Turaka, Jevreja, Italijana, Nemaca, Mađara, itd). Zaključak je logičan - ako od ova dvanaroda Sloveni nisu starosedoci balkanski, onda to mogu biti samo Šiptari.

Uzaludno je tragati za odogovorom na pitanje da li su Šiptari došljaci ili ne, dok se ne ustanovida li je tačno ili ne da su Sloveni došli na Balkan u 6. i 7. stoleću, kako to piše u svim udžbenicimaevropskih država. Ovo je malo neobičan skup, jer su učesnici došli s radovima u kojima tvrde danije tačno da su Sloveni naselili Balkan u ranom Srednjem veku - što je planetarni poduhvat.Poslednjih stoleća u celom svetu se uči da su Sloveni, kao osvajači (negde piše kao mirnanadiruća masa) zaposeli skoro celo Balkansko poluostrvo, ne objašnjavajući šta se, tom prilikom,desilo sa starosedelačkim stanovništvom, kojeg stari izvori spominju pod raznim imenima: Iliri,Tračani, Dačani, Mizi, Dardani, Sarmati, itd.

Jedini dokument u kojem piše da su Sloveni došljaci na Balkanu i da nemaju nikakve srodnostisa starosedeocima: Ilirima, Tračanima, Dačanima, Mizima, Dardancima, i drugima, je Spis onarodima cara Konstantina Sedmog Porfirogenita.

Ne treba nikakva visoka stručnost u istorijskoj nauci da bi se uočilo da je Porfirogenitovokazivanje u potpunoj suprotnosti s mnoštvom izvora o starosedelaštvu Slovena na Balkanu.

Doseljavanje Slovena je, po Porfirogenitu, teško prihvatljivo. Kod njega piše da ih je Iraklijenaselio negde na prostoru današnje Makedonije i Albanije, pa oni nisu bili zadovoljni i vratili suse preko Save i Dunava, a onda su se predomislili, pa ih je Iraklije poslao na teritoriju današnjeHercegovine. Ovakvo objašnjenje za kasnije prisustvo Slovena od Carigrada do Milana je, zaista,naivno.

Dva grčka dokumenta i jedan rimski, pored onih koje smo naveli, isključuju ovu carevupredstavu o Slovenima. Njih je uneo u svoju studiju: Sloveni francuski profesor Fransis Kont, našsavremenik.58 Fransis Kont piše (17. strana):

Tokom prvih stoleća nove ere, Rimljani svedoče o dodirima (neposrednim i posrednim) saSlovenima na istočnim granicama Carstva; od Severnog do Crnog mora, od Germanije doTrakije, duž Dunava.

Znači, prva stoleća nisu vreme cara Iraklija, jer tada Rimskog Carstva više nema, a ovde je rečo Rimljanima. Ako profesor sa Sorbone veruje u sadržaj citiranog dokumenta, onda nema reči onaseljavanju Slovena na Balkanu u vreme vizantijskog cara Iraklija - vladao je od 610. do 641.godine.

Francuz Fransis Kont, na strani 45. svoje knjige o Slovenima, citira pismo vizantijskom caruAleksiju Prvom Komninu carigradskog patrijarha Nikole Trećeg (1084-1111), u kojem patrijarhiznosi da dve stotine osamnaeset godina Vizantija nije posedovala Peloponez! Uz ovo pismo,Kont se poziva i na sačuvanu Monemvasijsku hroniku, u kojoj, još preciznije, piše da su Slovenioteli Vizantiji Peloponez od 587. do 805. godine (218 godina) i da su delovima Peloponezavladali još oko 100 godina, jer im je car Mihailo Treći preoteo neke zemlje na Peloponezu uratnom pohodu od 847. do 849. godine.

Ovde vidimo da Sloveni vladaju Peloponezom od 587. godine, a to je 23 godine pre nego što ćeIraklije postati car - 610. godine. A ako su Sloveni mogli da otmu Peloponez najmoćnijoj državiEvrope, onda treba pretpostaviti da su oni na Peloponezu živeli i mnogo ranije. Koliko su živeli naPeloponezu ne znamo, a bilo bi čudno da ih, u isto vreme, nije bilo i u drugim delovima Balkana.

Nijedan istoričar se nije prihvatio posla da objasni otkud Sloveni (usamljeno) samo naPeloponezu pre Iraklijeve odluke da im dozvoli naseljavanje na Balkanu?!

Samo ova tri istorijska izvora su dovoljna da se odbaci sve što je Porfirogenit pisao odoseljavanju Slovena na Balkan u vreme cara Iraklija.

Nažalost, Spis o narodima vizantijskog cara Porfirogenita, iz desetog stoleća, osnova suzaključaka u zvaničnoj istoriji da su naši preci na Balkanskom poluostrvu tek od Srednjeg veka..

Čak je i logički neprihvatljiva mogućnost da se toliki narod doseli na područje od Alpa iseverne Italije do Carigrada, a da o tome ne ostanu brojna dokumenta. Pa takav potres na većem

58 Fransis Kont: Sloveni, "Filip Višnjić", 1989, Beograd.

79

delu Evrope (kad se uzmu u obzir i predeli prapostojbine), morao bi da ostavi neizbrisiv trag ukolektivnoj svesti i starosedelaca i došljaka i nebrojene pisane tragove - od istorijskih zapisa,hronika, umetničkih dela, itd..

Dalje, niko od istoričara, pristalica slovenskog doseljavanja na Balkan, nije objasnio kako sumogli nepismeni došljaci (kako se tvrdi) da starosedeoce nauče svom jeziku, umesto da primejezik kulturnih i pismenih stanovnika Vizantije. A pošto se za Slovene kaže da su bili nepismenipre devetog stoleća, trebalo je da istoričari objasne kako su onda mogli da organizuju takomasovno i tako uspešno seljenje i to na najprivlačnije područje Vizantije - tada najmoćnijeevropske sile.

Do sada, predstavnici zvanične istorije su s omalovažavanjem pisali o piscima nove stareistorije Srba (Slovena). Nazivali su ih neznalicama, zanesenjacima, mitomanima,novoromantičarima, itd. Retko kad su pokušavali da argumentima ospore neki od zaključaka,naprimer, Olge Luković-Pjanović, Jovana I. Deretića, Svetislava Bilbije, ruskog akademikaOlega Trubačova i mnogih drugih. Na neki način, pojavom knjige Radivoja Radića, profesoraistorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu i direktora Vizantološkog instituta Srpskeakademija nauka i umetnosti: Srbi pre Adama i posle njega, koplja su, ipak, ukrštena. ProfesorRadivoj Radić zastupa teza da su Sloveni (Srbi) stigli na Balkan u vreme vizantijskog cara Iraklija(610-641). Šteta je što je dr Radić svaku rečenicu svoje knjige poškropio otrovom protivistraživača koji trezveno upozoravaju da stotine istorijskih izvora upućuju na slovenskostarosedelaštvo na Balkanu, a samo jedan (Porfirogenitov) na njihovo doseljavanje s današnjegpodručja Poljske, Belorusije, Ukrajine i Rusije. Bilo bi bolje da je, naučnom analizom, dokazaoda je Porfirogenitov zapis verodostojan. Kad to nije uradio, kao ni drugi čija je to obaveza, davidimo šta je o Slovenima i njihovom doseljavanju napisao Porfirogenit.

Budući da je Porfirogenit neprecizan u opisu poznatih događaja - bez vremenskih određenja,istoričari su ponekad navodili da se Porfirogenit prevario i da nije reč o naznačenom stoleću, negoo nekom mnogo kasnijem. Ako neko misli da su ovakve igre vremenom i pojmovima nemogućekod autora najviše stručnosti, neka pročitaju tekst vizantijskog cara i komentare jugoslovenskihakademika. Da se osvrnemo, primera radi, na prilike u Rimskom Carstvu u vreme caraDioklecijana, koje Porfirogenit opisuje. Spominje kraj trećeg veka Nove ere i, verovali ili ne, pišeo Slovenima na Dunavu. Međutim, istoričari intervenišu i tumače da car ne piše o trećem, nego ošestom stoleću.

Istoričari su našli hrabrosti da u tom malom carevom tekstu prepoznaju dva vremenska periodai dve države. Jer, u trećem stoleću je na Balkanu Rimska Imperija i vladavina cara Dioklecijana, au šestom je Vizantija (Romeja) Kako se desilo da Porfirogenitov zapis o Dioklecijanu i njegovomvremenu, akademici podele na dva dela - pa ovaj drugi premeste i vežu za događaje 300 godinaposle Dioklecijana? Taj drugi deo zapisa je prebačen (datovan) iz Rima u Vizantiju, jer se bežalood spominjanja Slovena na Balkanu u trećem stoleću. A ako su Sloveni bili stanovnici Panonijena Dunavu u vreme Dioklecijana, onda to isključuje svaku mogućnost doseljavanja Slovena iz"prapostojbine" na Balkan u 6. i 7. stoleću posle Hrista. Evo spornog (bolje reći nejasnog)Porfirogenitovog opisa Dalmacije u vreme rimskog cara Dioklecijana (3. stoleće):

Ovaj car Dioklecijan podiže grad Split i u njemu sazida palatu koja se ne može ni rečima niperom opisati, od čije nekadašnje velelepnosti stoje i do danas ostaci, iako ih je dugo vremeoštetilo. Šta više, i grad Diokliju, koji sada drže Dioklecijan (Dukljani), isti car Dioklecijanpodiže, zbog čega su stanovnici te zemlje nazvani Dioklecijanima. Vlast ovih Romana protezalase do reke Dunava. Jednom prilikom oni (tj. Romani) želeći da pređu reku i upoznaju stanovnike sone strane reke, prešavši nađoše slovenska plemena nenaoružana koja se zvahu i Avari. I niti suovi (Romani) očekivali da s one strane reke ima nekih stanovnika, niti (Sloveni) da ih ima s ove.

80

Pošto su Romani zatekli ove Avare nenaoružane i nespremne za rat, napadnu ih, pokupe plen iroblje i vrate se".59

Naši akademici objašnjavaju prvi deo ovog teksta na prihvatljiv način. S obzirom daPorfirogenit obaveštava da su Romani iz Dalmacije preduzeli vojni pohod preko Dunava, onitačno zapažaju da je ta oblast imala svoju vlast i, ovim osvrtom, daju za pravo Porfirogenitu:

Oblast Duklje (kasnije Zeta i Crna Gora) odeljena je administrativnom reformom 297. godineod velike provincije Dalmacije i postala samostalna upravna jedinica - provincija Prevalitana.

Dalje tumačenje Porfirogenitovog teksta od strane Srpske akademije nauka je više negozagonetno. Gornji zapis Porfirogenita, u delu gde govori o Slovenima i Avarima, Akademijiniistoričari tumače, i uveravaju, da se odnosi na 6. stoleće, a ne na treće - s kojim je Porfirogenitzapočeo svoje pripovedanje, pod naslovom O Dalmaciji i susednim plemenima. A reč je o istompasusu. No, naši ga istoričari razbijaju - deo sadržaja vežu za treće stoleće (to smo videli ugornjem citatu), a deo za šesto i za Vizantiju (što ćemo videti u sledećem citatu):

Ovaj podatak jasno pokazuje da je vizantijska vlast dopirala do Dunava.Česta je pojava kod vizantijskih pisaca da nekoliko plemena, koja zajednički napadaju carstvo,

nazivaju jednim imenom, po ljudstvu koje ih je vodilo i povezivalo u jednu celinu... Sloveni su,počevši od kraja 60-tih godina 6. veka, zajedno s Avarima napadali na vizantijske provincije naBalkanskom poluostrvu. Ti zajednički napadi traju do velike opsade Carigrada 626. godine ineuspeha Avara u ovom poduhvatu, posle čega se centar avarske države pomera više premaseveru.

Dr Jovan I. Deretić upućuje da se dobro pročita Porfirogenitov tekst i da će se videti da nemanikakvog oslonca u njemu za zaključak naučnika na čelu s B. Ferjančičem da Porfirogenit ovdegovori o Vizantiji. Dodaje da ne postoje ni drugi izvori koji bi, dopunjavajući i razjašnjavajućiPorfirogenitov rukopis, dali za pravo jugoslovenskim istoričarima da ovako zaključuju. Ako sePorfirogenitov tekst podvrgne samo logičkom sudu, videće se da nema stručnjaka koji bi mogaozaključiti da je u njemu reč o dva vremenska perioda - udaljena jedan od drugoga 300 godina.

Zanimljivo je da akademici nisu našli za shodno da objasne (bar nekako) kako je moguće dajedna oblast s lokalnom upravom u Rimu zadrži takav status i u drugoj državi - Vizantiji (Romeji,ili Istočnom Rimskom Carstvu), posle 300 godina i u bitno izmenjenim međudržavnim odnosimana Balkanu? Ta oblast - Prevalitana možda je i mogla da preduzima vojne pohode preko Dunava u3. stoleću, kako nas obaveštava Porfirogenit, a da bi to činila i u vreme Vizantije, morala bi imatii u njoj status onakav kakav joj je darovao rimski car Dioklecijan. Istoričari nas o takvom statusuPrevalitane u Vizantiji ne obaveštavaju, mada pišu da je ona taj vojni pohod preduzela u 6.stoleću. Dr Jovan I. Deretić odbija takvu mogućnost i tvrdi daPrevalitana, u 6. stoleću, nije ni bila pod vlašću Vizantije, nego je predstavljala značajnu oblast uSrbiji.

Ako pretpostavimo da ni jedna strana ne može sa sigurnošću tvrditi da je u pravu u pogleducitiranog dela Porfirogenitove priče o Dalmaciji i Duklji - prvenstveno, što se tiče datovanjaopisanog (prvog) pokolja Slovena s leve strane Dunava, onda bismo bili obavezni da tražimopotvrdu jedne ili druge pretpostavke na nekom drugom mestu carevog Spisa o narodima. Tako bise, možda, moglo odgonetnuti da li je Porfirogenit rečeni pokolj nad Slovenima smestio u treće ilišesto stoleće - da podsetimo: istoričari SAN tvrde da je to bilo u 6. stoleću, a dr Jovan I. Deretić dase to moglo desiti i u trećem stoleću, ako tako opisani događaj zavisi samo od činjenice da li jetada Slovena (Srba) bilo ili nije bilo na Balkanu. Bilo ih je, oni su starosedeoci Balkana, danas jesve to jasnije.

Naše nedoumice bi mogle biti otklonjene sledećim svedočanstvom Porfirogenita:

59 SAN: Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, strane: 10. i 11, tom drugi, obradio BožidarFerjančič, "Naučno delo", Beograd, 1959.

81

Među onima koji su se preselili u Raguzu su ovi: Grigorije, Arsafije, Viktorin, Vitalije, Valent -arhiđakon, Valentin otac protospatara Stefana. A otkad se oni iz Salone preseliše u Raguzu, dodanas ima 500 godina, a sad imamo 7. indikt 6.457 godine".60

Evo, s obzirom na vreme svoje vladavine, car Porfirogenit ovde piše da su Sloveni zauzeliSalonu u Dalmaciji u 5. stoleću. To je skoro 200 godina pre vremena kad je vizantijski car Iraklije(610-641) dozvolio, kako zvanična istorija tvrdi, naseljavanje Slovena na Balkanu. Ovosvedočenje cara Porfirogenita je u saglasnosti s tvrdnjama dr Jovana I. Deretića i drugihsavremenih istraživača o osnivanju Srbije u petom stoleću.

Ali, tek kad poverujemo da nam je car Porfirogenit pomogao da ranije citirani rimski pokoljnad Slovenima smestimo u 3. stoleće, istoričari Srpske akademije nauka nas upozoravaju da sepisac Porfirogenit prevario i da on ne opisuje događaje iz petog stoleća, nego iz mnogo kasnijegvremena. Evo kako to objašnjavaju:

Na osnovu ovog podatka, dobija se 449. godina kao datum pada Salone u ruke Slovena iAvara, što svakako nije tačno. Bury pretpostavlja da je ova godina proizvod dubrovačke tradicijekoja je događaj spojila s napadima Atile, dok Niderle, Manuel I, 60, misli da je car pomešaonapad Gota 449. godine sa zauzimanjem Solina početkom 7. veka. Najprihvatljivije je da je datagodina rezultat greške kasnijeg prepisivača. Međutim, značaj ovog hronološkog podatka je utome što jasno određuje vreme sastavljanja 29. glave DAI, sedmog indikta 948/9 godine.

Kad se pogleda ovakav pristup istorijskom izvoru, onda se mora dovesti u sumnju njegovavrednost. Istoričari postupaju tako da tamo gde im odgovara Porfirogenitov tekst, kažu da jetačan, a tamo gde im ne odgovara, tvrde da to "svakako nije tačno", kao što su to učinili, ucitiranom slučaju, priređivači u Srpskoj akademiji nauka.

Ovako, delimično prihvatan a delimično odbacivan, Porfirogenitov spis ne bi mogao bitipodloga za prihvatanje teze da su Sloveni (Srbi) došli na Balkan u 6. i 7. stoleću. Tako nešto bimoralo biti potkrepljeno drugim brojnim i pouzdanim svedočanstvima, ali takvih, izgleda, nema.

PORFIROGENITOVA SVEDOČENJA O HRVATIMA

U Porfirogenitovom Spisu o narodima, 30. glava je posvećena Hrvatima - glasi: Izlaganje oprovinciji Dalmaciji. Ovde je car svedočio o vremenu od 6. do 10. stoleća, čime je podelioistoričare, jer mu jedni veruju, a drugi nikako. Priređivači njegovih spisa u Srpskoj akademijinauka su utvrdili da ovo poglavlje, i neka druga, Porfirogenit nije mogao napisati - nepoznatiautor ih je dodao carevim rukopisima. To dokazuju, pored ostalog, i činjenicom da je u Spisu onarodima opisan i događaj posle Porfirogenitove smrti (959):

Iz svega navedenog, sledi da je V napisana od nepoznatog autora i naknadno unesena u DAI.Slične primere nalazimo u De ceremoniis, gde se u opisu carskih grobova u crkvi Sv. Apostola uCarigradu, navodi grob Konstantina Porfirogenita i gde se opisuje krunisanje cara NićiforaDrugog Foke 963. godine.61

Srpski akademici su, kako to i priliči, navodili kratke zaključke i onih koji veruju u navedenepodatke i onih koji u njih sumnjaju ili ih odbacuju. No, dr Jovan I. Deretić se ne priklanja nijednoj, ni drugoj grupi. On tvrdi da je Glava 30. Spisa o narodima čist falsifikat, da je pisana unovije vreme (možda u 17. stoleću) i da su njime katoličke države i Vatikan nameravale podržati"hrvatsko državno pravo" - krivotvoreći da su srpske teritorije bile u granicama kratkotrajnesrednjevekovne hrvatske države. Po njegovom mišljenju, falsifikator je imao nameru da istoričareobaveže na tri "istorijske istine" - opravdavale bi uključivanje srpskih zemalja u neku od budućihhrvatskih državnih tvorevina:

1) pojavljivanje Hrvata u Dalmaciji i Slavoniji pre nego što to drugi istorijski izvori beleže,2) srednjevekovne hrvatske granice na Cetini (mnogo južnije od stvarnih) i

60 Isto, strane: 20. i 21.61 Isto, str. 27.

82

3) nadležnost Rimokatoličke crkve nad Hrvatskom, (mada su Hrvati bili pod jurisdikcijomPatrijaršije u Carigradu).

1) Pojavljivanje Hrvata u Dalmaciji i Slavoniji

Glava 30. Spisa o narodima donosi imena hrvatskih vođa, pa i imena njihovih sestara, iz 7.stoleća, mada takve podatke nema za Srbe, koji su višestruko brojniji od Hrvata. Dr Deretić i zbogovoga veruje da je u pitanju falsifikat, pošto drugi izvori ne potvrđuju tako nešto, a pogotovo nepotvrđuju prisustvo Hrvata u Slavoniji i Dalmaciji početkom 7. stoleća, kako to piše u Glavi 30.Pogledajmo:

Videvši da je ova zemlja dobra, Avari se nasele u njoj. U to vreme, Hrvati stanovahu s onestrane Bagibarije (Bavarske), gde su sada Belohrvati. A jedna porodica, odselivši se od njih,naime petoro braće: Klukas, i Lovelos, i Kosenic, i Muhlo, i Hrvat, i dve sestre Tuga i Buga, sasvojim narodom stignu u Dalmaciju i ovu zemlju zateknu pod vlašću Avara. Pošto su ovi nekolikogodina međusobno ratovali, Hrvati odnesu pobedu i jedne od Avara pobiju, a preostale prinudena pokornost.62

U 31. glavi se precizira da su Hrvati došli u Dalmaciju na poziv vizantijskog cara Iraklija, ali setime opet sve remeti - Iraklije je vladao od 610. do 641, a ova navodna hrvatska pobeda nadAvarima i hrvatski ulazak u dalmatinski grad Salonu desio se 602. godine - pre nego što je Iraklijestupio na presto. Vidi se da Spis o narodima vrvi greškama. To je uočio i prof. Relja Novaković,pa će pozivati istoričare na oprez. Citira opis gornjeg događaja iz Glave 31. Spisa o narodima:

Ovi Hrvati dođoše kao prebeglice caru Romeja, pre nego što Srbi prebegoše istom caruIrakliju, u vreme kada Avari ratujući proteraše odavde Romane... Ovi Romani behu proterani odAvara u dane istog cara Romeja Iraklija... Po naređenju cara Iraklija, ovi Hrvati, zarativši iodavde isteravši Avare, nasele se, po naređenju cara Iraklija u toj zemlji Avara, u kojoj i danasstanuju".63

Prof Novaković iznosi svoje mišljenje:Iz analize hronoloških vesti iz DAI u vezi sa dolaskom Hrvata i Srba na Balkansko poluostrvo,

dobijamo utisak da među vestima sastavljača DAI ima nesklada zbog kojeg je teško zaključiti dase sve to desilo u vreme kad su Avari proterali Romane. Ako pažljivo pratimo šta o napadu naSalonu beleže pisci glave 29. i 30. i ako proverimo šta o istom događaju kazuju papa Grgur Prvii Toma Arhiđakon, dobijamo utisak da su Avaro-Sloveni stigli u zaleđe Salone ubrzo posle 582.godine, tj. ubrzo posle pada Sirmijuma, a da su samu Salonu zauzeli najkasnije 602. godine, štoznači gotovo osam godina pre nego što je Iraklije i došao na vlast. Naime, ako su Avaro-Slovenijoš krajem 6. i u samom početku 7. veka zauzeli dobar deo kontinentalne Dalmacije, a zatim iSalonu i njeno područje, kako je moguće da su Hrvati prebegli caru Irakliju 'u vreme kada Avariratujući proteraše odavde Romane...', jer bi sve to bilo pre nego što je Iraklije i postao car.64

Da bi čitaocu bilo lakše razumljivo zbog čega se ne može niko pouzdati u Porfirogenitov Spis onarodima i zašto nema osnova da se veruje o dolasku Hrvata u Dalmaciju 602. godine,skratićemo zapažanje prof. Novakovića na dve protivrečnosti u Glavi 31. Porfirogenitovog spisa:

- Ako su Avaro-Sloveni vladali Dalmacijom 602, a ne Vizantinci, onda Hrvati nisu mogliprebeći vizantijskom caru Irakliju u tu istu Dalmaciju - čak da je on tada i bio car! U Dalmacijitada nije bila vizantijska vlast.

- A da Hrvati nisu bili u Dalmaciji i Slavoniji ni 200 godina kasnije, potvrđuje Ajnhardovletopis o događajima na franačkom dvoru 818. i 822. godine. U ovom dokumentu, gde se prvi putspominju Srbi, a Hrvati ni jednom rečju, nema ništa o nekakvoj "Dalmatinskoj ili Primorskoj

62 Isto, str. 30. i 31.63 Relja Novaković: Odakle su Srbi došli na Balkansko poluostrvo, str. 61, "Istorijski institut u Beogradu" i "Narodnaknjiga", 1977, Beograd.64 Isto, str. 61.

83

Hrvatskoj" i "Posavskoj Hrvatskoj", kako to piše u Porfirogenitovim spisima. Podaci se odnosesamo na Kneževinu Dalmaciju i Kneževinu Posavinu. Ove dve kneževine će hrvatski i srpskiistoričari u 19. i 20. stoleću krstiti u "Dalmatinsku (Primorsku) i Posavsku Hrvatsku", oslanjajućise, kako smo videli, samo na nepouzdane podatke u Porfirogenitovim Spisima o narodima.Pogledajmo kako uverljivo, na osnovu Ajnhardovog letopisa, prof. Relja Novaković opovrgavamogućnost prisustva Hrvata početkom 9. stoleća u Dalmaciji i Posavini, a time i hrvatske državeu njima:

U opisu događaja pred sam početak Ljudevitovog ustanka, Ajnhard navodi kako su 818.godine stigli u Heristal, gde je tada boravio franački car Ludvik, poslanici među kojima sespominje i Borna, ličnost koju istoriografija gotovo bez dvoumljenja smatra knezom PrimorskeHrvatske i ne pitajući se da li je uopšte bilo moguće da se među izaslanicima u Heristalu nađetada i knez Primorske Hrvatske... Postavlja se pitanje, zašto je učeni Ajnhard, koji je zbivanjaopisao s toliko detalja, nazvao Bornu samo knezom Guduskana, a ne knezom Hrvata? Onspominje izaslanike Abordita, Guduskana, Timočana i Ljudevita, kao starešinu Donje Panonije,a o Hrvatima i Hrvatskoj, na tom mestu, po našem mišljenju neobično važnom, nema ni reči.65

2) Srednjevekovne hrvatske granice na Cetini

Druga "istina", namenjena budućim istoričarima i tvorcima hrvatske države je ona orasprostiranju hrvatskih plemena do reke Cetine u Dalmaciji i u Panoniji. I mada je samo deodanašnje Zapadne Slavonije bio u Hrvatskoj, pre pada pod Mađare, naši istoričari, kad pišu oHrvatskoj kralja Tomislava, čine to uopšteno. Time se stiče utisak da je reč o teritoriji od Zagorjado Dunava. Jednostavno, koriste samo izraz - Panonija, bez bližeg geografskog određenja kolikije njen prostor pripadao Tomislavljevoj Hrvatskoj. Ovakav ton o značaju hrvatskog naroda injegove srednjevekovne države vuče korene iz Glave 31. Porfirogenitovog Spisa o narodima.Evo tog teksta:

Od Hrvata koji su došli u Dalmaciju, odvoji se jedan deo i zavlada Ilirikom i Panonijom. I ovisu imali nezavisnog arhonta, koji je na razne strane slao poslanstva a prijateljska samo arhontuHrvatske. Izvestan broj godina i Hrvati u Dalmaciji pokoravahu se Francima, kao i ranije usvojoj zemlji; Franci prema njima behu toliko okrutni da su odojčad Hrvata ubijali i bacalipsima. Ne mogavši to od Franaka da podnose Hrvati se odmetnu od njih, pobivši njihovenamesnike... Otada ostavši nezavisni i samostalni, zatražiše sveto krštenje iz Rima i episkopi behuposlati i pokrstiše ih za Porina arhonta njihovog. Beše podeljena njihova zemlja u jedanaestžupanija, naime Livno, Cetina, Imotski, Pliva, Pesenta, Primorje, Bribir, Nona, Knin, Sidraga,Nin; i njihov ban drži pod vlašću Krbavu, Liku i Gacku... Od reke Cetine, počinje zemlja Hrvatskai pruža se prema Primorju do granica Istre, odnosno do grada Labina i s brdske strane u izvesnojmeri pruža se i dalje od provincije Istre, a prema Cetini i Livnu graniči se sa Srbijom.66

Ovakvom opisu cara Porfirogenita, nisu podlegli britanski istoričari i kartografi, pa su upolitičkoj mapi Evrope iz 814. godine (vreme o kojem piše i car Porfirogenit), hrvatska plemenasmestili samo na deo područja današnje Hrvatske - od Rijeke do Zagorja, s granicom na levojobali reke Kupe. 67 Britanski istoričari su ostale zemlje: Liku, Dalmaciju, Kordun, Baniju,Slavoniju, Hercegovinu, Bosnu, Crnu Goru, Albaniju, Srbiju, Makedoniju, unutrašnjost severneGrčke i ostrvo Peloponez označili zajedničkim imenom: Srbija.

Mada profesor dr Novaković nije koristio ove britanske karte kad je istraživaorasprostranjenost Srba na Balkanu u 9. stoleću, i on je zaključio da su oni tada naseljavali oblasti

65 Prof. Relja Novaković: Gde se nalazila Srbija od 7. do 12. veka, "Istorijski institut u Beogradu" i "Narodna knjiga",1981, Beograd.66 SAN: Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, str. 30-35, 1959, Beograd.67 Politička karta Evrope iz 814. godine - smrt Karla Velikog, štampana u: Longman Brown & Co. London, NewYork & Bombay i objavljena u engleskoj knjizi: Franks and Saxons, London (malo uprošćena - s istaknutimobeležjima na Balkanu) i u knjizi: Antička Srbija, dr Jovana I. Deretića, Beograd, "Sardonija", 2000, str. 258/a.

84

na desnoj obali Kupe. Ovaj podatak je dragocen, jer se njime ruši ukorenjeno mišljenje o turskomprogonu Hrvata iz srpskih krajina i Dalmacije, pa doseljavanju tamo Srba u 15. i 16. stoleću. Staradokumenta ovo demantuju, jer pružaju podatke o srpskom stanovništvu u ovim krajevima 600godina pre turskih osvajanja na zapadu Balkana. Jedan od tih dokumenata je Ajnhardov letopis, ukojem se opisuje slovenska (srpska) pobuna, pod vođstvom kneza Ljudevita, u Panoniji protivfranačke vlasti. Na osnovu njega, prof. Novaković zaključuje:

"Što se tiče prostora na kojem su se mogli nalaziti Srbi, među koje je otišao Ljudevit, jedino štose zasad može reći jeste da se deo njihovog područja morao tada nalaziti uz samu granicuLjudevitove Panonije i to, najverovatnije, od Siska prema jugu ili jugoistoku. Kad budemo kasnijerazmatrali i druge stare podatke, Porfirogenitove i Dukljaninove, videćemo da su se AjnhardoviSrbi mogli zaista nalaziti negde nadomak Une. Opredeljujući se za ovakvo mišljenje, ne trebaizgubiti iz vida da Ajnhard zna kako se priča da su Srbi u njegovo vreme, a svakako i pre, držali(nastanjivali) veliki deo Dalmacije. Kad ovom dodamo da je Ljudevit ubio jednog od srpskihknezova i da on govori o Srbima kao o narodu, čini se da sa još većim pravom možemo reći da jesasvim moguće da u veliki deo Dalmacije možemo uključiti i porečje Une, utoliko pre što čitavAjnhardov opis Ljudevitovog ratovanja s Bornom i njegov sukob sa srpskim knezom upućujegotovo jedino na područje od Kozare do Grmeča, preko Une, do Kupe.68

3) Nadležnost Rimokatoličke crkve nad Hrvatskom

Koliko je srpskih intelektualaca: istoričara, pisaca, filologa, književnih kritičara, politikologa,pisalo o hrvatskoj državi, narodu, kulturi, jeziku, ogrešivši se i o nauku, i o istinu, da bi hrvatskoučešće u evropskoj istoriji prikazali što značajnijim? Pomagali su hrvatskim istoričarima dakrivotvore da su današnje zemlje Republike Hrvatske uvek bile s katoličkim stanovništvom.Katolicizmom na "hrvatskoj zemlji" se tumači pripadnost Hrvata zapadnoevropskoj civilizaciji, ane bizantiskoj (grčkoj, ili pravoslavnoj), u koju Hrvati smeštaju samo Srbe.

Vezivanje Hrvata za hrišćanski centar u Rimu, nalazimo već kod Porfirogenita, što jeočigledan znak da je to neko podmetnuo ovom vizantijskom caru, jer bi on morao da se zalaže zajurisdikciju carigradskog centra nad hrišćanima, a ne rimskog. Jer, iako još nije bilo raskola uHrišćanskoj crkvi i tad se (u 7. stoleću i u Porfirogenitovom desetom) naziralo neslaganjeCarigrada i Rima - posebno zato što su bili centri u dve različite imperije. Pogledajmo taj deo uSpisu o narodima:

Car Iraklije, poslavši i iz Rima dovevši sveštenike i od njih proizvevši arhiepiskopa i episkopai prezvitere i đakone, pokrsti Hrvate... Ovi pokršteni Hrvati neće da ratuju protiv stranih zemalja,izvan svoje zemlje. Jer dobili su neko proroštvo i zapovest od rimskog pape, koji je za Iraklijacara Romeja poslao sveštenike i njih pokrstio. Naime, ovi Hrvati posle svoga pokrštavanja dadnusvojeručno potpisanu obavezu, pod čvrstom i nepokolebljivom zakletvom u Svetog PetraApostola, da nikada neće provaliti u tuđu zemlju i ratovati, već da će radije živeti u miru sa svimakoji to žele, primivši od istog rimskog pape ovaj blagoslov: ako neki drugi pagani pođu protivzemlje ovih Hrvata i zarate, neka za njih (Hrvate) ratuje bog Hrvata i štiti ih i pobedu im donesePetar Hristov učenik".69

Samo po izrazu "Bog Hrvata", vidimo kako je šireno u hrvatskom narodu i u inteligencijimnogo od onoga što je u Porfirogenitovim spisima - jer "Bog Hrvata" je mnogo spominjan uvreme Drugog svetskog rata, kad je u Hrvatskoj obavljen zamašan pokolj Srba.

Da je naša pretpostavka o podmetanju Porfirogenitu hrvatske verske veze s Rimom tačna,posvedočiće istorijski izvori o pravoslavnom stanovništvu srednjevekovne Hrvatske - prehrvatskog poraza od Mađara 1097. godine.

68 Prof. Relja Novaković: Gde se nalazila Srbija od 7. do 12. veka, str. 35, "Istorijski institut u Beogradu" i"Narodna knjiga", 1981, Beograd.

69 Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, str. 40-42.

85

Počećemo s pravoslavnim stanovništvom Istre, tako udaljene od Drine, za koju hrvatskiistoričari kažu da je bila granica Istoka i Zapada; katolicizma i pravoslavlja. Ovaj podatak ćeiznenaditi (uklanjan je iz istorijske literature u obe Jugoslavije). On svedoči da su Istraniispovedali pravoslavnu religiju sve do početka 17. stoleća. Ovo je previše za poimanje prosečnoobaveštenih Srba i Hrvata, jer se u hrvatskoj istoriografiji (koju srpski istoričari nisu radoosporavali), kako smo rekli, granica između pravoslavlja i katoličanstva smešta na reku Drinu. Nisami Istrani ne veruju da su im, ne tako davni, preci bili pravoslavne veroispovesti. Možda zatoHrvati (da bi prikrili istinu) prisutne pravoslavce u Istri povezuju s nekakvim davnimdoseljavanjem Crnogoraca. Pogledajmo tekst jednog dokumenta iz 17. stoleća o pravoslavlju isrpstvu u Istri, pisanog rukom zagrebačkog episkopa (biskupa) Benegdita Vinkovića. Pismo jeadresirano višim dostojanstvenicima Rimokatoličke crkve:

Uzvišena i mnogopoštovana Gospodo, moji predusretljivi Zaštitnici, želim Vam od Bogazdravlje, sreću, doveka.

Blažene uspomene Ferdinand Drugi, Car Rimljana, kao Kralj Ugarske i Slavonije, ustanovioje, bez znanja mnogopoštovanog Franje Erdeljskog - tadašnjeg biskupa zagrebačkog, ne tražećisaveta od nadbiskupa Kolače, ni od njegovog mitropolita, istovremeno duhovnog primataUgarske, novu episkopiju u Kraljevstvu Slavoniji, za stanovništvo grčke vere, shizmatike, koji sedrže grčkih zabluda, to je dotičnu episkopiju poverio izvesnom Srbinu, vasilijanskom monahu, poimenu Maksim Petrović.... On se, zajedno sa sveštenstvom i narodom kojem je na čelu, sve dodanas drži grčke shizme, te i sam, kao njegovi sveštenici i pastva, zadržava teške zablude protivistinite vere... Najpre bi trebalo da Srbi, odbacivši zablude i očistivši se od istih, ostanu u svomobredu. A kad bi se okanili zabluda i shizme i kad bi upoznali Božiju službu, pomalo bi mogli dase oslobađaju i grčkog obreda. Tako je učinjeno u Istri, Pivki i Krasu, kao u Senjskoj dijacezi, uLici i Dragi Vinodolskoj, gde su Srbi, kod kojih su ranije važile slične zablude i običaji, napustivšigrčki obred i odbacivši zablude, zaslugom dobrih katoličkih otaca, do sada su zadržali rimskeobrede, koje su primili i sebe više ne nazivaju Srbima, nego Hrvatima.U Zagrebu, 3. 2. 1639, u Gospodu pokorni kapelan naših Uzvišenih Gospodstava, BenediktVinković, izabrani episkop zagrebački.70

Austrija je ove hrvatske mere odobravala i pomagala. Hrvati su od Austrije stalno tražili danjihovoj lokalnoj upravi budu potčinjeni Srbi u Vojnoj Krajini, jer su, navodno, na hrvatskojzemlji. Zbog toga su Srbi dužni da prihvate i katoličku religiju.

Zabeleženo je da je austrijski car posvedočio ono što smo videli u britanskim knjigama i što jezaključio prof. dr Novaković - da su Srbi starosedeoci na područjima u današnjoj RepubliciHrvatskoj. Bio je to Leopold Drugi, i on će odgovoriti Hrvatima 1790:

Što se Mene tiče, držim da je srpski narod, i pre rata s Turcima, živeo u Sremu, Slavoniji iBačkoj, a prilikom rata, jednodušno u ponovnom osvajanju istih predela, učestvovao, te i sadtamo živi, pa da, stoga, na te zemlje i najviše prava ima.71

Da bi se Dalmaciji dao dodatni karakter hrvatstva, dr Čubrilović će napisati da je u 11. stolećuu njoj katolička crkva. Znamo da se Rim izdvojio iz Hrišćanske crkve 1054. godine, a da, pretoga, nije imao nadležnosti nad crkvama u Dalmaciji. I sam dr Čubrilović, na više mesta, svedočio vizantijskom crkvenom uticaju, ali će se odlučiti da istakne da je u Dalmaciji crkveni život povatikanskim obrascima, da bi se, verovatno, kako to Hrvati priželjkuju, posvedočilo da su se oni,još tada, uključili u civilizaciju Zapadne Evrope. To dr Čubrilović čini zbrkano - navodi da se uDalmaciji primenjuju pravoslavni obredi, ali da su to samo neprikladne pojave u Katoličkoj crkvi:

U Splitu se sastao novi sabor da sprovede odluke rimskog lateranskog sinoda 1.059. godine.Trebalo je i katoličku crkvu u Hrvatskoj očistiti od raznih istočnih običaja:ženidba sveštenstva,

70 Isto.71 Psunjski: Hrvati, u svetlu istorijske istine, reprint iz 1944, IP "Nikola Pašić", 1994, Beograd.

86

slovenska služba, nošenje brade i duge kose, posvećivanje sveštenika bez znanja latinskogjezika,itd.72

Samo 36 godina posle ovog Sabora, Hrvatsku će pokoriti Ugarska, pa nema mesta tvrdnjamahrvatskih učenjaka da je srednjevekovna hrvatska država bila uključena u tokovezapadnoevropske civilizacije. Nije se to moglo desiti kad im sveštenici nisu znali latinski, ženilisu se i bili su obrasli u dugu kosu i bradu. Znači, Hrvati su mogli da se približe zapadnojcivilizaciji tek u Ugarskoj, pa ako je civilizacijska prednost biti katolik, a ne pravoslavnihrišćanin, onda hrvatski narod za svoju katoličku prošlost treba da zahvali ugarskoj državi.Nikako svojoj dobrovoljnoj opredeljenosti, ili odluci svojih srednjevekovnih kraljeva - preugarske okupacije. Na to upozorava i dr Čubrilović, jer svedoči da se u Dalmaciji propoved držalaili na grčkom ili na slovenskom jeziku - videli smo da sveštenici nisu znali latinski jezik:

Krešimir Četvrti, odgojen u Veneciji, još manje je branio slovensku službu u Hrvatskoj odkralja Tomislava.73

A da su niži plemići, niže sveštenstvo i narod Dalmacije ostali verni pravoslavlju, pokazuje iskori nestanak hrvatske države. Uzrok je bio Sabor biskupa u Splitu, jer su ga Krešimir Četvrti inaslednici podržavali i pokušavali sprovesti njegove odluke - protivno volji većine sveštenstva,naroda i plemića. Ovako to objašnjava dr Čubrilović:

Iako je papa odobrio odluke Splitskog sabora, ipak ih je u Hrvatskoj bilo vrlo teško sprovesti.Kad su saopštene sveštenstvu i narodu, izazvale su veliko uzbuđenje. Zabrana slovenske službe pocrkvama, prisiljavanje sveštenstva da se razdvaja od porodica i sve veći uticaj latinskih biskupa,izazvao je otpor u narodu. Niže sveštenstvo, niže plemstvo i narod bili su protiv reforma Splitskogsabora, kralj, visoko plemstvo i sveštenstvo su ih pomagali. Borba između naroda i latinskestranke počela je još za života Krešimirovog i biće lavni uzrok neslozi i neredima među Hrvatima,pa i propasti hrvatske države 1102. godine... Kraljeva poslušnost prema papskoj kuriji i otvorenopomaganje latinskog sveta, izazivalo je nezadovoljstvo u hrvatskom narodu. Mi nemamopodataka šta se u to vreme sve odigravalo u Hrvatskoj, ali ubistvo Dimitrija Zvonimira na Saboruna Kninskom polju 1.089. najbolje pokazuje dokle su se tamo bile raspalile strasti međustrankama.

Ako je ispovedanje katoličke vere jednog naroda neosporno svedočanstvo o ulasku tog narodau krug kulturnih naroda Evrope, onda vidimo da to stanovnici Hrvatske nisu mogli da učine 1089.godine. Tada su bili privrženici pravoslavlja - i to žestoki, jer su ubili i svog kralja, zagovornikakatolicizma. Da ponovimo, ušli su u taj krug (da zanemarimo činjenicu da li je Zapad, tada, biokulturniji ili ne od Istoka) tek pošto ih je tamo uvela Ugarska - koja ih je pokorila 1097 - osamgodina posle ubistva Dimitrija Zvonimira na Kninskom polju.74

PORFIROGENIT PROTIV PORFIROGENITA

Pošto smo videli da se Porfirogenitova svedočenja koriste za podršku hrvatskim posezimana srpske zemlje, ne možemo se oteti utisku da su ta svedočenja dodavana - kad je već bilauobličena strategija imperijalnih sila Evrope da se na Balkanu jedna država s katoličkimstanovništvom (Hrvatska) suprostavi državi s pravoslavnim Srbima. Da je ova pretpostavkatačna, ne upućuju nas na to samo suprotne tvrdnje o istom događaju u mnogim glavama Spisa onarodima, nego i spomenuta greška - kad Porfirogenit opisuje svoju sopstvenu smrt.

Inače, što se tiče navodnog doseljavanja Slovena na Balkan i u Panoniju i za šta seuporište traži kod Porfirogenita, navodimo carevo ključno svedočenje o tome. Odmah ćemovideti da logički nije prihvatljivo da se na osnovu toga može prihvatiti, zdravo za gotovo, pojava

72 Dr Vaso Čubrilović: Politička prošlostHrvata, "Politika" A.D, 1939, Beograd.73 Isto.74 Isto.

87

Slovena u sedmom stoleću, na tako ogromnom prostoru - od Carigrada do Milana. Porfirogenit otome obaveštava u Glavi 32. Spisa o narodima:

Treba znati da Srbi vode poreklo od nekrštenih Srba, nazvanih i Beli, naseljenih s one straneTurske (tj. Mađarske), u kraju koji se kod njih naziva Bojki; njima je u susedstvu i Franačka, istokao i velika Hrvatska, ona nekrštena, koja se naziva i Bela. Tamo su dakle i oni Srbi od davninenaseljeni. Pošto su dva brata nasledili od oca vlast nad Srbijom, jedan od njih, preuzevšipolovinu naroda, prebegne Irakliju, caru Romeja; car Iraklije ga primi i kao mesto naseljavanjadade mu u solunskoj temi Serviju, koja otada taj naziv nosi. Srbi na jeziku Romeja znači robovi,pa se stoga i ropska obuća obično naziva serbula, a cerbulijani oni koji jevtinu i siromašnu obućunose. Ovo ime dobiše Srbi, jer postadoše robovi cara Romeja. Posle nekog vremena isti Srbiodluče da se vrate u svoje zemlje i car ih otpusti. Kada su prešli reku Dunav, pokaju se, i prekostratega koji je tada upravljao Beogradom, jave caru Irakliju da im dodeli drugu zemlju zanaselje. I pošto sadašnja Srbija i Paganija i zemlja Zahumljana i Travunija i zemlja Konavljanabehu pod vlašću cara Romeja, a te zemlje opuste od Avara (jer iz tamošnjih zemalja, oni izgnašeRomane koji sada stanuju u Dalmaciji i Draču), to car u ovim zemljama naseli iste Srbe i behuoni potčinjeni caru Romeja; car njih pokrsti dovevši sveštenike iz Rima i, naučivši ih da pravilnovrše dela pobožnosti, izloži im hrišćansko veroučenje".

Ne možemo se oteti utisku da ovaj tekst, navodno pisan u desetom stoleću, ne odiše duhomnovijih vremena. U Porfirogenitovom tekstu se današnja Mađarska označava za Tursku. U knjiziSANU se objašnjava da je u pitanju Mađarska. To je zato što su Ugri (Mađari) imali sličnoporeklo kao i Turci, ali u vreme Porfirogenita još nije bilo Ugarske države, koju bi on mogaokristiti kao Tursku. Ona će biti osnovana tek 987. godine, a Porfirogenit je umro 959. godine.

Na osnovu ove nemogućnosti (da Porfirogenit piše o državi koja nije postojala za njegovogživota), današnji kritičari Porfirogenitovog spisa zaključuju da je dopisivanje njegovog tekstaobavljeno u 16. ili 17. stoleću - kad je, stvarno, Turska okupirala današnju Mađarsku, pa su turskegranice dosezale grad Komoran u Slovačkoj.

Dalje, u Porfirogenitovom delu je svedočanstvo da "Srbin" znači "rob", što su hrvatskišovinisti, u prvom redu Ante Starčević, tako vatreno, koristili prilikom priprema i sprovođenjapokolja nad Srbima u devetnaestom i dvadesetom stoleću. I ovde se naglašava uticajRimokatoličke crkve (i zapadne kulture - što može biti samo konstrukcija novijeg vremena - kao inaznaka da je u 10. stoleću Turska u Panoniji), pa odjednom vidimo da su Srbi pokršteni odsveštenika u Rimu, a ne od onih u Carigradu. Dalje, neodržive su dve tvrdnje cara Porfirogenita onaseljavanju Srba u današnjoj Hercegovini i Dalmaciji - jedna je da su ova područja bila podvlašću Vizantije, a druga da su bila pod vlašću Avara. Ako su tamo vladali Avari, onda Iraklijenije mogao da donosi odluke da avarsku zemlju pokloni Srbima. Još jedno ukazivanje da su ovitekstovi podešeni da bi se povećao značaj Hrvata na Balkanu, nalazimo u činjenici da Porfirogenitne spominje ime arhonta Srba koji je "pobegao Irakliju" (mada su najbrojniji Južni Sloveni), akod Hrvata navodi imena pet vođa - braće i imena njihovih sestara, Tuge i Buge?!

U ovako malo reči, toliko protivrečnosti i lako uočavanje da Porfirogenit učestalo nastupaprotiv Porfirogenita. To će učiniti i u Glavi 49. Spisa o narodima, jer će posvedočiti da Slovenimnogo pre Iraklija žive na Balkanu i da su moćnoj Vizantiji oteli teritorije u Grčkoj i ceoPeloponez! To piše Porfirogenit ovako:

Kada je Nićifor držao skiptar Romeja, ovi (tj. Sloveni) koji behu u temi Peloponez odluče da seodmetnu i najpre opustoše i opljačkaju kuće suseda Grka, polja pred zidinama i počnu gradopsedati, vodeći sa sobom i afričke Saracene. Pošto je prošlo dosta vremena i u gradu počela dase pojavljuje oskudica životnih namirnica, vode i hrane, (građani) se posavetuju i odluče da stupeu pregovore, dobiju obećanje sigurnosti i tada da predaju grad njima. Pošto se strateg tadanalazio na kraju teme, u tvrđavi Korintu, očekivali su da će priteći u pomoć i pobediti narodSlovena, pošto je od arhonta prethodno bio obavešten o njihovom napadu.

Treba znati da su Sloveni peloponeske teme u vreme cara Teofila i njegovog sina Mihajla,ustali i postali samostalni, vršeći pljačkanja i zarobljavanja i haranja i paljenja i krađe.

88

Francuski slavista Fransis Kont, profesor na Sorboni, piše (to smo prethodno naveli) da suSloveni vladali na Peloponezu od 587. do 805. godine - ukupno 218 godina. Znači, bili sunezavisni od Vizantije 23 godine pre nego što će Iraklije stupiti na presto u Carigradu, a sigurno jeda su na Peloponezu i odranije - jer su 587. samo zbacili vizantijsku vlast.75

Nijedan istorijski izvor nije ovako protivrečan kao Porfirogenitov Spis o narodima. Pažljivijimproučavanjem, pronašle bi se i druge, brojne, nedoslednosti, pa je pravo čudo da je Spis onarodima zaokupio toliku pažnju naučnika i postao temeljni oslonac za tvrdnju o doseljavanjuSlovena na Balkan u 6. i 7. stoleću - uz situaciju kad i mnogi istoričari (zagovornici togdoseljavanja) odbacuju mnogo toga iz Porfirogenitovih spisa.

Navešćemo još jedan podatak iz knjige Frensisa Konta. Mada je i on pobornik tvrdnje da jeIraklije naselio Slovene na Balkanu, nesmotreno će napisati da je Balkan, pre Iraklija, punslovenskih naselja - koje, po dogovoru Avara i Vizantinaca, pale Avari. Bilo je to 29 godina prenego što će Iraklije stupiti na carski presto - tačno 581. godine.

Činjenica da Avari i Vizantinci sklapaju vojni sporazum protiv Slovena na Balkanu, upućujenas na zaključak da su, onda, Sloveni morali imati državu na tom Balkanu, jer Avari na njemupale srpska sela i srpske njive - zasejane žitom. Pogledajmo taj tekst iz Kontove knjige Sloveni:

Četvrte godine vladavine cara Tiberija (581), oko 100.000 Slovena opustošilo je Trakiju imnoge druge oblasti... Tiberije nije imao dovoljno snage da se suprotstavi Slovenima i AvarimaUputio je poslanstvo avarskom knezu Bajanu, koji, u tom trenutku, nije bio neprijateljskiraspoložen prema Vizantincima U takvim okolnostima, Tiberije ga je gurnuo u sukob saSlovenima. Šezdeset hiljada naoružanih i oklopljenih avarskih konjanika prelaze Iliriju, Skitiju (uto vreme - oblast između Dunava i Crnog mora), najzad i sam Dunav - čamcima sagrađenim takoda je moguć prevoz u oba smera Čim su se Avari iskrcali na drugu obalu, odmah su počeli da paleslovenska sela, da ih uništavaju do temelja i da pustoše polja: sve živo je bežalo u čestare i gustešume.76

Na početku smo zabeležili (u vezi s carem Likinijem) da se Srbi na Balkanu i u današnjojRumuniji spominju još u četvrtom stoleću posle Hrista, a sad bismo dodali da je prof. dr ReljaNovaković naveo grčki dokument o pokrštavanju Srba 330. godine u Remizijani - danas BelaPalanka.77

Pošto naši istoričari uporno tvrde da su Sloveni došli na Balkan u 6. i 7. stoleću posle Hrista,oni su pronašli da su starosedoci balkanskih prostora Šiptari. Tom prilikom, ne objašnjavaju kakoje taj starosedelački narod (od Carigrada do Milana) zadržan samo na uskom planinskom delu uzjadransku obalu. I uveravaju da su Šiptari potomci Ilira. Ne osvrću se na dokumenta iz Srednjegveka o tome da su Iliri označeni kao Sloveni i Srbi i da je Austrija imal do 19. stoleća Ilirskukancelariju, odakle se upravljalo srpskom Vojnom Krajinom. Ne obaziru se ni na to da je iNapoleon, osvojivši slovenske balkanske zemlje, osnovao na njima Ilirsku Provinciju. Srpskaakademija nauka i umetnosti, nažalost, prednjačila je u dvadesetom stoleću u dokazima da su Iliripreci Šiptara. Pogledaćemo to u knjizi SANU: Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije.78

Knjigu su priredili i uredili, akademici i profesori: Božidar Ferjančič, Sima Ćirković, LjubomirMaksimović, Franjo Barišić, Ninoslav Radošević i Ivan Đurić.

Dokazujući da su Šiptari starosedeoci Balkana, a da to Srbi i ostali Sloveni nisu, priređivačiknjige se nisu, nijednom, osvrnuli na radove svetskih naučnika koji ovo osporavaju. Naši naučniposlenici su postupili drukčije. Odabrali su vizantijska dokumenta i tumačili ih - bez osvrta nasuprotna mišljenja. Od zajedničkog zaključka nisu odstupili, čak i kad su naišli na dokument kojije isključivao svaku mogućnost da su Šiptari isto što i Iliri - i da su Šiptari starosedeoci Balkana.

Pre toga bisera, da upozorimo da su Akademijini stručnjaci unosili u ovu knjigu i tekstove ukojima piše da se Srbi zovu i Tribali, a Tribali su, zna se, starosedelačko stanovništvo Balkana.

75 Fransis Kont: Sloveni, "Filip Višnjić", 1989, Beograd.76 Frensis Kont: Sloveni, "Filip Višnjić", 1989, Beograd.77 Relja Novaković: Karpatski i likijski Srbi, IPA "Miroslav", 1997, Beograd.78 Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, Knjiga 18, Tom 6, SANU, 1978, Beograd.

89

Međutim, umesto da objasne ovakvu zbrku pojmova (u odnosu na zvaničnu istoriju), oni su jezanemarivali - i tako su došli do zaključka da Srbi (makar i da je jasno da su Tribali) nisustarosedeoci Balkana. Konstantin Jireček je pokušao ovo da premosti jednom rečenicom, ali to jeučinio neuverljivo - naveo je da su pisci tek od 11. stoleća označavali Srbe imenima balkanskihstarosedelaca i kaže da je to bila moda?! Naravno, Jireček je pobornik teze da su se Srbi (Sloveni)doselili na Balkan u vreme vizantijskog cara Iraklije.

Spomenuta knjiga SANU trebalo bi da bude kapitalno delo, ali nije - vrvi od krivotvorenja.Prenećemo delove grčkih dokumenata i pokazati kako priređivači u SANU upisuju u njunelogične zaključke - suprotne činjenicama u izvorima koje obrađuju.

Antički izvori spominju Tribale na Balkanu od petog veka pre nove ere, a o njihovoj ulozi uosvajačkim pohodima Aleksandra Makedonskog ima mnogo podataka. Naši zvanični istoričariobjašnjavaju da je taj narod, tokom nekoliko sledećih stoleća - do vremena slovenskog"doseljavanja" na Balkan, iščezao. Možda bi se ovo objašnjenje i moglo prihvatiti, da nijemnoštva sačuvanih grčkih dokumenata iz Srednjeg veka, u kojima se o Tribalima govori i to kaopretežnom stanovništvu Srbije u prednemanjićko i nemanjićko doba. Grci su bili susedi Tribalimau vremenu pre Hrista i u prvim vekovima nove ere, pa da su oni iščezli, bilo bi to zabeleženo. Ali,Grci neprekidno ostavljaju u svojim spisima podatke o Tribalima i to uvek kao stanovnicimapomoravskog dela Balkana - od Aleksandra Makedonskog do pada Srbije pod Turke. A pošto suSrbi bili Grcima suparnici, posebno u vreme Milutina i Dušana Nemanjića, oni bi optužili Srbe dasu istrebili Tribale - da se to, zaista, desilo. To bi bio razlog i za dodatne optužbe - da su Srbispremni da istrebe i druge etničke zajednice, pa i grčku. No, o tako nečemu nema ni reči u grčkimdokumentima.

Grci jedino, dosledno, svedoče da su stanovnici u Srbiji Nemanjića - Tribali. To svedočanstvoje uneseno i u ovu knjigu SANU (tekst Nićifora Grigore):

... S caricom je bila i Simonida, koja se upravo vratila od Tribala, pošto joj je umro muž" (kraljMilutin, primedba SJ).79

Grčki car Jovan Kantakuzin, koji je ostavio opširan istorijski spis o svom vremenu, skoro bezizuzetka, cara Dušana naziva arhontom ili kraljem Tribala, a stanovnike tadašnje Srbije Tribalimai Ilirima. Tako i u zapisu (pre svog ustoličenja) posle susreta romejskog (vizantijskog) cara sDušanom:

I da je, po nuždi otišavši Kralju, vladaru Tribala, od njega mimo očekivanja bio počastvovan ikao saveznik potpomognut.

Poput ova dva nesumnjiva izvora o Srbima kao Tribalima, u akademijinoj knjizi je navedeno150 puta da su stanovnici Srbije Nemanjića - Tribali. To Akademijini stručnjaci ne poriču - nemogu da protivreče ovim izvorima i slažu se s njihovim sadržajima. Ali, kad je reč o Tribalima preNemanjića i Tribalima na Balkanu pre Hrista, tu se mišljenje menja. U to vreme, Tribali, za našenaučnike, nisu Srbi, ali nam, ni u jednom delu, ne objašnjavaju tu nelogičnost. Ili, ne kažu namkoja je to vremenska granica - do koje Tribali nisu Srbi, a od koje to jesu.

S obzirom da je ovako narodnosno određenje Tribala prilagođeno zvaničnoj istoriji - tvrdnji dasu Srbi (Sloveni) došli na Balkan iz "prapostojbine", pa su samo od tada Tribali, a pre toga nisu,akademijini priređivači su se našli u nezgodnoj situaciji, jer je trebalo da odrede čiji su preci idrugi narodi Srednjeg veka na Balkanu - a Grci nisu bili: Mizi, Iliri, Dalmatinci, Makedonci,Epirci, Tesalci, Bugari, Albanci, Skiti i Iliri. Oni to nisu učinili, mada su mogli, jer su imalipolaznu tačku za tako nešto - Strabon je u Geografiji napisao da Iliri, Epirci i Makedoncigovore istim jezikom.

O ovaj ubedljiv istorijski izvor su se oglušili profesori i akademici SANU, pa su zanemarilinarodnost svih drugih osim Ilira - njih su izdvojili i zaključili da su oni Albanci. Dvanaestdokumenata u knjizi ih spominju i svih dvanaest puta, priređivači objašnjavaju da se pod Ilirima

79 Isto.

90

treba da smatraju Albanci (Šiptari). Evo kako to počinju. Unosi se prevod dela Hronike GeorgijaPahimera o grčkom caru Mihailu Osmom, iz 1268. godine:

Tada, dakle, poverivši braći Jovanu i Konstantinu zapadne krajeve, te predavši despotuJovanu vojne snage sa istoka, zajedno sa skitskom vojskom, naredi mu da napadne na kopnu(odnosno) da upada u zemlje Ilira i Tribala..

Na strani 19, priređivači objašnjavaju:Zemlje Ilira i Tribala su, razume se, Albanija i Srbija.I, nikom ništa! Reč je o trinaestom stoleću, kad je Srbija država i kad su albanska plemena

živela u Srbiji i Vizantiji samo u rasutim plemenskim oazama i ime "Albanija" još nijepredstavljalo teritorijalnu celinu, a naši akademici izjednačavaju albansku i srpsku zemlju -predstavljajući i albansku teritoriju kao državu, a znamo da su Šiptari stekli državu (Albaniju) teku dvadesetom stoleću - sedam stotina godina posle opisanog događaja. To ne smeta srpskimakademicima, i pored obaveza prema pravilima istorijske nauke - na koja nas stalno upućuje drRadić, da napišu da su u trinaestom stoleću:

Zemlje Ilira i Tribala, razume se, Albanija i Srbija.80

Ovo je jedan od najavljenih bisera u našoj istorijskoj nauci i bilo bi sto puta važnije da se ovaodrednica analizira - da se o njoj raspravlja na naučnim skupovima i u knjigama, a ne da seenergija, nepotrebno, rasipa pisanjem protiv "novoromantičara". Da se ovaj biser krivotvorenjaistorijske istine bolje shvati, upozoravamo na činjenicu da su u ovom zborniku srednjevekovnihdokumenata, naši akademici sve pomene Ilira i Ilirije smeštali na današnju teritoriju Albanije. Štaje to podstaklo srpske akademike da Ilire sabijaju na ovako uzak prostor, kad se zna da se prispominjanju Ilira, ili zemlje Ilirije - rimskog Ilirika, podrazumeva, u prvom redu, zapadni deoBalkana - današnja Dalmacija, Hercegovina, Bosna, pa i delovi Srbije?

Ovakvo slepilo (da li je ova odrednica tačna?) će ih dovesti u nepriliku, pa će na 51. straniknjige biti primorani da priznaju da su staništa Ilira prostranija od današnje Albanije. Iznenadićeih dokument Nićifora Grigore iz 1342. godine, u njemu su opisane zemlje u posedu cara Dušana:

Tako će mu nastati jedna neprekinuta država od Dalmacije i Ilirika i ono što prema istokudotiče obale Jonskog mora.81

Vidimo, Grk Nićifor Grigora deli državu cara Dušana na dve oblasti: Dalmaciju i Ilirik. Ako bisrpski akademici sledili svoje čvrsto opredeljenje da je Ilirik teritorija Albanije i ništa više, ondabi morali da priznaju da je Srbija Stefana Dušana Nemanjića (po ovom grčkom izvoru)obuhvatala samo kobasičast deo oko istočne obale Jadranskog mora (Albanija i Dalmacija) - bezMakedonije, Kosova, Metohije, Šumadije, Hercegovine, Bosne...

I šta sad čine srpski akademici? Ne uzbuđuju se - jednostavno priznaju da je Grigora u pravu i,samo na ovom mestu, odustaju od svog zaključka da je Ilirik u Albaniji. Hladnokrvno upisuju:

Pod Dalmacijom i Ilirikom podrazumeva se unutrašnjost Balkanskog poluostrva, gde se inalazila teritorija tadašnje srpske države.82

Odjednom - unutrašnjost Balkanskog poluostrva je Ilirik. A ne potvrđuju da stanovnici Ilirikamora da budu Iliri. A u Dušanovoj državi (u unutrašnjosti Balkana) i nije mogao da živi niko drugido Srbi u Srbiji ili Iliri u Iliriku. Ni u jednom slučaju to nisu mogli biti Albanci. A u svim drugimdelovima knjige, akademici kažu da su Iliri Albanci (Šiptari), da je Ilirik teritorija Albanije.

Ovo je taj najavljeni biser Srpske akademije nauka i umetnosti - stručna obradasrednjevekovnih istorijskih izvora i najbolje je da ga više ne komentarišemo.

Da smo pravilno pročitali tekstove akademika i da smo uočili njihova protivrečna tvrđenja, olociranju Ilirika i etničkog određenja Ilira, uverićemo se upoređivanjem malopređašnjeg teksta o

80 Isto.81 Isto.82 Isto.

91

Iliriku u središtu Balkana i zaključka na str. 580. Srpski akademici će oceniti svedočanstva GrkaManojla Holbola o Ilirima i "zaključiće":

Pod Ilirikom se ovde podrazumeva Albanija.Pored ovakvog "zaključivanja", naši priređivači unose i izmene u grčka dokumenta - s ciljem:

da bi dokazali da su se Albanci (Šiptari) pojavljivali pod ilirskim imenom. Reč je o tekstovimaNićifora Grigore, u kojima su opisani unutrašnji neredi u Vizantiji:

Ukoliko bi Iliri, Tribali, Akarnanci i Tesalijci sklopili savez, mogli bi od njih biti opkoljeni i doposlednjeg čoveka uništeni, jer ne bi imali kuda da se spasu bekstovom.83

Grigora objašnjava da bi Grci mogli biti opkoljeni od susednih naroda: Ilira, Tribala,Akarnanaca i Tesalaca, ali se u knjizi Srpske akademije nauka i umetnosti ispravlja i ti susedninarodi se malo etnički usmeravaju - od Ilira se stvaraju Albanci, mada tako nešto nedužni Grigoranije ni nagovestio. Evo kako to čine srpski akademici i profesori istorije - opet "zaključak":

Zahvaljujući Grigori, ovi napadi na Solun i Makedoniju mogu se datovati u 1308. godinu, pa usklopu situacije u toj godini, treba posmatrati i ono što Grigora kaže o strahovanju Katalanacaod susednih naroda: Albanaca, Srba, Epiraca i Tesalaca.

To što su priređivači ime Tribali zamenili srpskim, ima opravdanje - Grci stanovnike Srbijezovu Tribalima, ali to što su ime Iliri zamenili albanskim, nema opravdanje, jer ni jedan grčkiizvor ne označava albanska plemena kao Ilire. Jedan od tih dokumenata izričito navodi da su Ilirii Albanci različiti - da nije u pitanju jedan, nego dva naroda. Ali, čudo - ili nešto drugo, i ovo ćenaši najviši stručnjaci za istoriju zanemariti. Za njih, činjenice nisu čvrste i nepotkupljive, kako totvrdi dr Radić. Pogledajmo.

Kao što su se priređivači ove knjige SANU našli zatečeni kad im je istorijski izvor nametnuoIliriju mnogo veću od današnje Albanije, tako će im drugi izvor saopštiti da su Iliri jedan, aAlbanci drugi narod. Reč je o tekstu Nićifora Grigore o situaciji u Srbiji posle smrti cara Dušanana strani 194:

... a brat pokojnog Kralja Srbije napao je na dotada Kralju Srbije potčinjene gradove Tesalije,koji su ga odavno pozivali, a sad su mu dobrovoljno prilazili. Pošto je, na taj način, stekao nemalu vlast, istovremeno je pridobio i njihove susede Albance i Ilire".84

Činjenice su nevažne za naše istoričare, pa i ovo razlikovanje Albanaca od Ilira u grčkomdokumentu. Oni će jednotavno, opet, "zaključiti":

Pod Albancima i Ilirima, Nićifor Grigora podrazumeva albansko stanovništvo, koje je, većpočetkom četrnaestog veka, počelo da prodire u Tesaliju.85

Akademici i istoričari se, tako, neće ni osvrnuti na činjenicu iz još jednog grčkog dokumenta, ukojem se spominju Albanci pod svojim imenom i to u situaciji kad šalju delegaciju vizantijskomcaru. Da je to bila delegacija Ilira, moralo bi to, iz protokolarnih razloga, biti spomenuto. I zatošto je pisac teksta budući vizantijski car Jovan Kantakuzin. Beleži kako car Andronik Treći(1328) sređuje poremećene odnose u Vizantiji (str. 329):

Kad je car osam dana proboravio u Ohridu, dođoše mu Albanci, nastanjeni oko Devola iKoloneje, kao i u blizini Ohrida, pokloniše se i obećaše da će odano služiti. Onima, pak, koji subili nastanjeni daleko, na krajnjim granicama romejske vlasti, upućena su careva pisma da dođuu Solun, da bi se tamo poklonili".

Ovakvih propusta i nedorečenosti u knjizi SANU je mnogo. Da bo se to uočilo, kako smo rekli,nisu potrebna detaljna poznavanja istorije Srednjeg veka. Ako neko pokušava da ogromna ilirskapodručja locira samo na teritoriju današnje Albanije, jasno je da će izazvati nevericu kodprosečno obrazovanog čitaoca. Zašto ta neverica nije prisutna i kod istoričara, velika je

83 Isto.84 Isto.85 Isto.

92

zagonetka. Zašto ih nelogična analiza srednjevekovnih dokumenata u ovoj knjizi nije podstaklana rasprave?

Ovako napisana srednjevekovna istorija Balkana nam je više nego štetna. Da bismo, jošjednom, potvrdili koliko su Akademijini poslenici postupili nenaučno, gradeći osnove krivepredstave o našoj prošlosti, upozoravamo da su zanemarili, pored mnogo toga, i grčki izvor kojiisključuje mogućnost da su Šiptari bili poznati pod imenom Ilira u Antici i Srednjem veku.Odnosi se na prvu pojavu Albanaca (Šiptara) na Balkanskom poluostrvu. Reč je o knjizi GrkaMihaila Ataliota iz jedanaestog stoleća. U njoj piše da je nekoliko stotina šiptarskih porodicadošlo na Balkana 1043. godine. Treba videti da li ima izvora o njihovom dolasku i ranije. Sobzirom da je njihov jezik mešavina srpskog, latinskog i grčkog, nema osnova da se preko njegamože potvrditi njihovo starosedelaštvo na Balkanu. Ovaj grčki zapis iz jedanaestog stoleća - odolasku šiptarskih porodica iz južne Italije i Sicilije, objavili su Nemci još u devetnaestomstoleću, pod naslovom: "Scriptorum historiae Byzantinae" - Academiae Litterarum RegiaeBorussicae, 1853, Bonn, pa navodimo deo sadržaja, prenesenog u Deretićevu knjigu:

Albanija na Kavkazu nalazila se na istočnim padinama te planine do Kaspijskog mora, upokrajini Širvan, što pripada savremenom Azarbejdžanu i Dagestanu... U osmom veku, Arapi suzaposeli zemlje oko Kaspijskog jezera i iza Kavkaza... Na Sredozemnom moru, vođene su česteborbe između Arapa, kao predstavnika islama i Romeja (Vizantinaca), kao predstavnikahrišćanstva. Arapi su oteli od Romeja veći deo Sicilije i deo južne Italije, pa da bi ojačaliislamsko stanovništvo, doveli su deo stanovnika iz Kavkaske Albanije, koje je izbeglo ispredHazara... Romeji su uspeli 980. godine da osvoje deo arapske Sicilije i na tom prostoru preuzelisu tamošnje Albance. Jedan deo tog naroda preveli su u hrišćanstvo... Vizantijski car VasilijeDrugi zauzeo je dvadesetih godina 11. veka Novi Epir (to je približno teritorija savremeneAlbanije) u kojem su živeli Srbi i delimično Grci. Vizantijski vojni starešina Tihomir, Srbin izBeligrada, podigao je ustanak 1040. godine s namerom da protera vizantijsku (romejsku) vlast izNovog Epira. Zbog toga su vizantijska carica Zoe i njen treći po redu ljubavnik Konstantin DevetiMonomah poslali brojnu vojsku u napad na Srbiju, u jesen 1042. godine... Tadašnji mladi carSrbije Vojislav potukao je do nogu, u dve bitke, vođene na teritoriji savremene severene Albanije,vizantijsku vojsku. Ovaj težak poraz u ratu sa Srbijom, izazvao nerede i pobune u Vizantiji. Jedanod pobunjenika bio je i vizantijski vojni zapovednik na Siciliji, po imenu Đorđe, zvani Manijak...Ukrcao je svoju vojsku sa Sicilije i južne Italije, i deo Albanaca koje je organizovao kao pomoćevojne čete. Albanci su vodili i svoje žene i decu, što je bilo uobičajeno u to vreme. S tom šarenomvojskom, iskrcao se u Draču marta 1043. godine... Kod Dojranskog jezera, sukobio se Manijak svizantijskom vojskom vernom Carigradu i tu je poginuo. Njegova preživela vojska se, poslepogibije svoga vođe, predala. Vizantinci primili svoje vojnike sa Sicilije, ali nisu hteli da primeAlbance na svoju teritoriju. Ovi nisu mogli da se vrate na Siciliju, jer su lađe u kojima sudoplovili pale u ruke Vizantinaca, pa su, kao brodolomnici, molili Srbe da im dozvole da senasele negde u Srbiji, gde će oni, kao tradicionalni stočari, gajiti stoku za Srbe i za sebe same.Srbi su im dozvolili da se nasele na tada slabo naseljenim predelima oko mesta Rabana, napadinama planine Jablanice, severno-istočno od savremenog Elbasana... Po mestu Raban, Srbisu doseljenike nazivali Arbanasima (Rabanasima), stranci su ih zvali Albancima, po Albaniji naKavkazu, a oni su sebe nazivali Šćipetarima, tj. brđanima, ljudima s krša... Srednjevekovni pisacMagius Patavius je znao da su Šćipetari poreklom iz Azije i nazivao ih je 'decom Kavkaza.86

DAČANI SU STAROSEDEOCI RUMUNIJE, ALI SU SLOVENI

Da se vratimo na francuskog savremenog istoričara Frensisa Konta. On piše da Sloveni žive naBalkanu i u Rumuniji u prvom stoleću Nove ere. On to potvrđuje svojim tekstom, bez obzira što jeknjigu namenio poruci da su Sloveni došli na Balkan u 6. i 7. stoleću. Pogledajmo njegov tekst:

86 Dr Jovan I. Deretić: Arbanasi u Srbiji, str. 8-10, "Nikola Pašić", 1999, Beograd.

93

Tokom prvih stoleća Nove ere, rimljani svedoče o dodirima (neposrednim i posrednim) saSlovenima na istočnim granicama Carstva; od Severnog do Crnog mora, od Germanije doTrakije, duž celog Dunava.87

Nema spora, na obalama Dunava su Sloveni. Potvrdu o Rumuniji kao srpskoj (slovenskoj)zemlji, ostavio je i Konstantin Jireček - verovatno nesmotreno, jer i njegovo delo sugerišedoseljavanje Slovena. Pogledajmo kako mu se to desilo. Citira da je Rumunija slovenska rođenazemlja - što znači postojbina:

Stoga se htelo zabaviti Slovene u njihovoj rođenoj zemlji, u današnjoj Vlaškoj.88

U poznatom delu dr Vladimira Ćorovića su navedeni podaci da su Dačani Sloveni, ali to našistoričar ne komentariše. Nema spora da su Dačani starosedeoci današnje Rumunije, ali je sporno(s tačke zvanične istorije u Evropi) da su ti Dačani Sloveni. Ćorović citira srednjevekovna grčkadokumentima i u njima to stoji:

Vizantijska vojska, puna nepoverenja prema novom vrhovnom zapovedniku, nije htela sad daprodire dublje u opasne slovenske krajeve i da uopšte ostaje na levoj obali Dunava.89

Ćorović opisuje dačansko-vizantijska ratovanja od 6. do 9. stoleća i, nedvosmisleno, grčkadokumenta označavaju Dačane kao Slovene. Pogledajmo:

Prisk je, posle prvog uspeha, nastavio ratovanje. Njegove čete idu za Slovenima - duboko unjihovu unutrašnjost u današnjoj Vlaškoj. Sloveni se povlače u okolne šume i ritove, gde sunameravali navući neprijateljsku vojsku, neveštu tom terenu, i sasvim je satrati... Car je želeo dasva ta akcija ne ostane na polovnim merama i stoga naredi da vojska prezimi na slovenskompodručju, kako bi odmah s proleća mogla početi ponovo čišženje i leve obale Dunava... Primetilismo, uostalom, već ranije da je kagan baš tim dačkim Slovenima slao poslanstva sa zahtevom damu plaćaju danak i da ih je, kada su oni odbijali, prisišavao na to.90

KNJIGA IZ 19. STOLEĆA O SRPSKOJ DRŽAVI U 5. STOLEĆU

Zvanični istoričari optužuju revizore istorije i osporavaju im tvrdnju da je srpska državaosnovana na Balkanu u petom stoleću posle Nove ere - po raspadu Rimskog Carstva. Ali, postojiknjiga koja o tim državama donosi podatke - a štamapna je 1856. godine. U pitanju jeILLUSTRISS. SIGNORE Andrije Kačića - Miošića. Miošić je bio rimokatolički sveštenik ipodatke o srpskoj državi je crpio iz arhiva Vatikana. Mada, naprimer, dr Jovan I. Deretić nije znaoza ovu knjigu, pa je ''Antičku Srbiju" pisao na osnovu drugih izvora, njegovi podaci se skoropodudaraju s podacima Andrije Kačića Miošića. Jovan I. Deretić piše da je Srbija osnovana 490.godine, pod vlašću Oštroila, a Miošić navodi 492. godinu, tvrdeći, takođe, da joj je vladar bioOštroilo.

Dr Jovan I. Deretić navodi potonje srpske vladare: Svevlad, Selimir, Vladan, Radimir, VladanDrugi i Radimir Drugi.

Andrija Kačić - Miošić, skoro istovetno, navodi srpske vladare: Svevlad, Selimir, Vladan,Radomir, Svetimir, itd.91

Kad vidimo da su Srbi i po ovom svešteniku Rimokatoličke crkve imali državu u petomstoleću, onda se dovodi u pitanje tvrdnja da su se Sloveni opismenili u 9. stoleću - u vreme misijebraće Ćirila i Metodija. Jasno je da niko nije mogao osnovati državu na zemlji Rimske Imperije, ada se nije služio pismom.

87 Frensis Kont: Sloveni, Beograd, ''Filip Višnjić'', 1986.88 Konstantin Jireček: Istorija Srba, Prva knjiga, IRA ''Prosveta'', 1999, str. 50.89 Vladimir Ćorović: Istorija Srba, Niš, ''ZOGRAF'', 2001, videti strane: 12, 23, 25. i 26.90 Isto, str. 23.91 Andrija Kačić Miošić: Ilustriss. Signore, 1856 - verovatno u Zadru.

94

Nikola ŽutićVJERSKO-NACIONALNA I POLITIČKA ZLOUPOTREBA ILIRSKOG IMENA

Hrvatski i albanski mitolozi ilirizma

Stari antički geografski i geo-politički pojam vezan za zemlju mitoloških Ilira i potonju rimskuprovinciju, zloupotrebljavan je podupiranjem velikohrvatstva i velikoalbanstva tokom XIX i XXvijeka od srpstvu neprijateljskih ideoloških internacionala: od vatikanskog rimokatolicizma,otomanskog islamizma, habzburškog germanskog ekspanzionizma, kominterninog komunizma,nacifašizma i današnjeg neoliberalnog anglo-američkog globalizma. Dakle, premaideološko-političkoj potrebi, ilirsko ime su najčešće zloupotrebljavali inostrani i domaći ideolozivelikoalbanstva i velikohrvatstva.

Brojni su pisci mitološke istorije hrvatstva i staroalbanstva. Poklonik velikohrvatstva ipropagator Crne Gore kao "Crvene Hrvatske", Savić Marković Štedimlija Albance je pominjaokao direktne potomke starih balkanskih Ilira. 92 Pri tom je iskoristio takvu tobožnju starinuAlbanstva kako bi je povezao i izjednačio sa starinom hrvatstva, ističući kako su Iliri, kao i Hrvati,u starini imali dvanaest plemena. Pri tom je tvrdio da su preci današnjih Albanaca "nastavali velikdio teritorija, koji su kasnije posjeli Hrvati". Kako je dalje isticao, Hrvati su kasnije "uspjevaliprodrijeti preko albanskih teritorija čak do Peloponeza ostavljajući svuda tragove svoga imena ijezika". Dakle, Štedimlija je jednostavno preuzeo istorijsko rasprostiranje Srba na Balkanu iprikazao ga kao drevno hrvatsko. To je inače poznati manir stvoritelja hrvatstva, koji se ogledao upotpunom preuzimanju srpske etno- kulturne tradicije od jezika, književnih djela, muzike, nauke idrugog.

Za Štedimliju je najveći albanolog XX vijeka bio "veliki hrvatski učenjak" Milan Šuflaj, kojije inače poznat i kao jedan od najvećih mitologa svehrvatstva Balkana. Šuflaj je, prema tadašnjemdnevnopolitičkom savezništvu velikohrvatstva i velikoalbanstva (a radi se o 1939. godini,odnosno vremenu uspostavljanja autonomne Banovine Hrvatske), isticao da su u Srednjem vijekuHrvati više puta dolazili u dodir sa Albancima i sudjelovali u značajnim događajima iz hrvatskepovijesti. On je čak navodio da je albanska etnička podloga u staro doba, pod ilirskim imenom,"tvorila jak faktor u povijesti.93

Dakle, istoriografski i publicistički tvorci mitološke albanske (šiptarske) istorije pretkedanašnjih Albanaca najčešće su se nazivali Ilirima, pa potom Arbreši i Albanoi, koji su po njimabili ilirskog porijekla. Šiptarski istoričar Ali Hadri u svojim pseudo naučnim razmatranjimajavnosti je lakonski saopštavao da Albanci vode porijeklo od Ilira i da su se kao narod formirali uranom feudalizmu, bez šire naučne argumentacije jedne takve hipoteze. Hadri nam je konfuznosaopštavao da se "već od VIII veka govori o Arbrešima (Albancima) kao potomcima Ilira a ne oIlirima. On je proizvoljno tvrdio da se od ranog feudalizma ime Ilir zamjenjivalo imenom ilirskogplemena Albanoi pa, u kontradikciji sa prethodno izrečenim, piše da se ime Arbreš upotrebljavalosve do pada Albanije pod tursku vlast. Po njemu, "nauka je utvrdila da Albanci pokrivaju upravoone krajeve i predele južnog Balkana u kojima su obitavali Iliri". Akademik Hadri se ne poziva naistorijske izvore već samo na nepouzdanu istorijsku toponimiju i toponomastiku, i kaonajpogodniju odrednicu za Šiptare, zbog ostvarenja projekta Velike Albanije, uzima latinskinaziv Albanci.94

Interesantno je istaći podatak da šiptarski akademik Ali Hadri u svojim tzv. naučnim studijamai raspravama uopšte ne pominje istorijski etno naziv Arbanasi i Arnauti. Interesantno je vidjetikako, u zavisnosti od dnevnopolitičke potrebe, napreduje tzv. albanska nauka u socijalističkojJugoslaviji. Naime, u prvom izdanju Enciklopedije Jugoslavije, iz 1955. godine, enciklopedijska

92 S. M. Štedimlija, Albanija, Zagreb, 1939.93 M. Šufflay, Srbi i Arbanasi, Zagreb, s. 23.94 Enciklopedija Jugoslavije, 1, Zagreb, 1980, s. 72-75

95

odrednica za Šiptare i Albance je istorijski opravdan naziv Arbanasi (odrednica"Arbanasko-južnoslavenski odnosi"). Međutim, u drugom izdanju Enciklopedije Jugoslavije(Zagreb, 1980) enciklopedijska odrednica Arbanasi je odbačena i stvorena je novadnevnopolitička odrednica Albanci, koja je u enciklopediji svojim prezentiranim sadržajemtrebala podupirati antisrpske i velikoalbanske unitarne težnje Brozovog partijskog i državnogvrha, odnosno podupirati mitološku starinu velikoalbanstva i stvarati antisrpsko raspoloženje"ugroženog" šiptarskog stanovništva.

Proučavanjem literature nekolicine hrvatskih i šiptarskih pseudo naučnika, može se zaključitislijedeće: U savremenoj istoriografiji hrvatstva i velikoalbanstva uporedo se tvrdi da je ilirsko imesinonim za albanske (šiptarske) i starohrvatske pretke. Ono što je vrlo interesantno, te dvesuprostavljene tvrdnje ne izazivaju veće polemike, a niti sukobe između savremenih hrvatskih ialbanskih istoričara. Njih ne brine logična činjenica da dve istine ne mogu postojati.

S druge strane, Ilirik je posmatran kao nesrpsko područje od strane hrvatskih i albanskih, ali islovenačkih istoričara. Tako je npr. slovenski istoričar prof. dr Bogo Grafenauer odricao srpskikarakter francuskim ilirskim provincijama i habzburškoj Kraljevini Iliriji, pa ih je nazivaoadministrativno-političkom grupom slovenskih i hrvatskih zemalja, iako su u sastav navedenihprovincija pretežno ulazile stare srpske zemlje Istra, Gorski kotar, Lika, Dalmacija, Dubrovnik iBoka.95

Zaboravljena faktografija o ilirskom imenu kao o jednom od rasprostranjenih nekadašnjihnaziva za Srbe, nedovoljno se ističe od srpskih i drugih istoričara. Nasuprot Štedimlijinom,Šuflajevom, Hadrijevom i predubjeđenju drugih nacionalnih mitomana, o istoznačnosti pojmovailirski i albanski, naziv (pojam) "ilirski" i "Iliri" Vatikan, rimokatolički autori i starija njemačka,odnosno habzburška istoriografija iz XVIII i XIX vijeka (Bartnštajn, fon Taube, Šviker), nisuvezivali za albansko odnosno Šiptarsko stanovništvo, kako je to činila albanska propaganda naKosovu i Metohiji i u Albaniji tokom XX vijeka, i to uz podršku komunističkih (socijalističkih)režima Albanije i Jugoslavije. Navedeni njemački autori pojam "ilirstva" vezivali su za srpskinarod, navodeći ga kao jedan od naziva za Srbe. Naime, u knjizi barona Bartnštajna, "Orasejanom ilirsko-rascijanskom narodu" (Novi Sad, 1866), pojmovi Iliri, Rajci, Rascijani, Grci,Unijati i Neunijati, Vlasi i drugi, tretiraju se kao brojni istorijski nazivi za srpski narod.

Rimokatolička Ilirija, koju su u vjekovnom trajanju idejno projektovali rimokatolički klerici,na kraju je poistovjećena sa Nezavisnom Državom Hrvatskom. "Ta Ilirija s granicama na Drini iDravi", kako je pisao ideolog NDH dr Mijo Tumpić, "nije ništa drugo nego Nezavisna DržavaHrvatska, a Iliri ništa drugo nego Hrvati".96 Tada je Tumpić navodio da je Vatikan svojom"rimskom točnošću" utvrdio koje su zemlje ilirske Hrvatska, Slavonija, Dalmacija, Bosna iHercegovina (dakle, zemlje tadašnje NDH). Dr Mijo Tumpić je imao objašnjenje i zanepominjanje (nepostojanje) hrvatskog imena u XV i XVI vijeku: "Ništa zato što hrvatsko imerjeđe dolazi do izražaja; ono se skriva iza imena ilirskog".

Rimokatolička crkva i srpski "ilirski" narod

Ideolozi rimokatolicizma, odnosno velikohrvatstva, vršili su prisvajanje ilirskog srpskogimena u dužem vremenskom razdoblju. Vatikan je već od XV vijeka koristio ilirsko ime u svrhušto uspješnijeg misionarskog i prozelitskog nastupanja na Balkanu. U tu svrhu Vatikan je 1453.godine osnovao Ilirski zavod sv. Jeronima u Rimu, za obrazovanje i odgoj rimokatoličkihvaspitanika (pitomaca) - budućih misionara ilirske srpske nacije ("nazione Illirica"). Potom su

95 Prema austrijskom popisu stanovništva iz 1850. godine u Istri i kvarnerskim otocima živjelo je 134.445 Srbarimokatoličke i pravoslavne vjere, oko 60.000 Italijana (Latina) i 30.000 Slovenaca. O Hrvatima nema ni pomena.Prema istom popisu u Dalmaciji sa Dubrovnikom i Bokom živjelo je 330.827 Srba rimokatoličke vjere i 78.858 Srbapravoslavne vjere. Srbi rimokatolici u to vreme još nisu počeli nositi hrvatsko ime, pa se, što je logično, u tim starimsrpskim zemljama ne pominju Hrvati ni hrvatsko ime u etničkom smislu (vidjeti: Ausztriai birodalom Statistikajafoldrajzi leirasa, Pest. 1857, 36).96 M. Tumpiš, Zavod sv. Jeronima u Rimu, Croatia sacra, br. 20/21, Zagreb, 1943, 343.

96

osnovani i ilirski rimokatolički zavodi u Loretu97, Fermu, Bolonji (ugarsko- ilirski), za školovanjesrpskih "gojenaca", budućih rimokatoličkih misionara na Balkanu.

Nesporno je srpstvo tih mladih vatikanskih vaspitanika. Međutim, istoričar Viktor Novak je usvom stilu veličanja starine hrvatskog naroda, potpuno nekritički i proizvoljno pisao da "postojepotpuno sigurni historijski podaci da se u starom rimskom Borgo Vekio nalazila naseobinaHrvata, sa zadatkom kakav su imale slične organizacije ostalih većih naroda. Novak je pri tomisticao da je papa Nikola V bulom od 4. aprila 1453. godine Hrvatima dao crkvicu sv. Marine idopustio im da smiju osnovati uređeni hospicij. Zavod je bio podupiran "prilozima iz Hrvatske"(!), dok je kapelan morao biti "hrvatske narodnosti" (!). Za Novaka, Zavod sv. Jeronima je prosta"zadužbina pobožnih Hrvata", kojoj je bio glavni zadatak humanitarni, kulturni i naučni rad.98 Nipomena o mogućnosti da bi jedna takva ustanova mogla, kao osnovni zadatak, imati školovanjeilirskih (odnosno srpskih) misionara i prozelita za Balkan.

Tokom XVI vijeka, ilirsko ime se često pominjalo u istorijskim izvorima i literaturi.Navešćemo samo neke karakteristične primjere. Papa Lav XV nazvao je 1515. godine banaSlavonije i Hrvatske "Praetor Illyrici". Brojni su dokumenti koji ilirsko ime izjednačavaju sasrpskim. Jezuita Jakobus Mikalja (Micaglia) nazvao je svoj riječnik "Blago jezika ilirskog"(Thesaurus linguae illyricae Sive Dictionarium illyricum, 1649). Bosna se u to vreme nazivala"Ilirija".

"Starješine srpskog naroda" u Hrvatskoj, Slavoniji i Sremu pisali su 1727. austrijskom caru uime naroda našeg "iliriko rascijanskog ili servijanskog". Godine 1750. mitropolit Savaobjašnjavao je "inkvizitorima" u Dalmaciji da je to njegovo pismo na italijanskom jeziku prevod silirskog ili srpskoga jezika (dall' Illirico osia Serviano).99 Istu napomenu davali su crnogorskiknezovi i glavari kada su 1751. pisali kotorskom upravitelju. U zaglavlju pisma stajalo je da je topismo prepisano iz prijevoda, i da je taj prijevod "preveden s ilirskog ili srpskog jezika.100 Istegodine Sulejman paša iz Trebinja pisao je kotorskom upravitelju da je to njegovo pismo "prijevodsa srpskog jezika ("traduzione dallž Idioma Illirico-Serviano").101Godine 1754 kapetan pašaParmaković je pisao serdaru Stanu Popoviću da je to njegovo pismo "prijevod s ilirsko-srpskogajezika. Dalje, mitropolit Vasilije Petrović 1755. godine je napominjao bosanskom veziruMehmet-paši da je to pismo prijevod s ilirsko-srpskog jezika; godine 1756 zbor serdara, kapetana,knezova i staraca pisao je prčanjskoj i dobrotskoj opštini, napominjući da je to pismo prijevod silirskog srpskog jezika.102 Dalmatinski providur uz svoje pismo iz 1767. priložio je napomenu daje to pismo prevedeno s "ilirsko- srpskog jezika" ("traduzione ad litteram dal' Illirico Serviano").U izveštaju zadarske rimokatoličke arhibiskupije o pravoslavnoj crkvi u Dalmaciji, iz 1760.godine, zapisano je da u Zadru ima samo nekoliko "grčkijeh porodica", dok su svi "ostali Vlasi iliSlovinci, a zovu ih Srbima, pa se pominje "ilirski, vlaški, slovinski ili srpski narod" (nazioneillirica, morlacca, schiavona, o sia serviana) u Dalmaciji.103

Baron J. H. Bartnšgajn je 1761. godine pisao o mnogobrojnom rasijanom ilirskom(rascijanskom), odnosno, srpskom narodu, kojeg je dijelio na provincijalce i militare, dakle, naone u provincijalu i Vojnoj krajini. U regulamentu iz 1777. pisao je o "ilirskom narodu" kojem jepravo sjedište u Srijemu, tj. u istočnoj strani Slavonije, i u Galiciji. Dalje je isticao da je riječ oIlirima koji su se "po Ugarskoj stanili": "Narod je taj došao iz Arbanaske (koja je očito geografski

97 Vatikan je imao veliki interes da širi mrežu ilirskih, odnosno srpskih rimokatoličkih zavoda. Tako je papa UrbanVIII obnovio ilirski zavod u Loretu u Italiji, te ga stavio pod jezuitsku upravu. Filolog M. Murko je pisao da je"Illiricum uvijek bio Rimu (Vatikanu) na srcu, a sada su mu ga otuđili, ne samo grčka (pravoslavna - N. Ž) crkva iTurci nego i sjeverni jeretici (protestanti - N. Ž), od kojih se zaista uplašio" (M. Murko, O prethodnicima ilirizma,Nova Evropa, II/3, 1921).

98 V. Novak, Jeronim - Zavod sv. Jeronima u Rimu, u: S. Stanojević, Narodna enciklopedija SHS, knj. II, 157.99 Rukopis prof. J. Tomića koji citira dokumente iz mletačkog arhiva: Sen. Secr. Disspaci Prov. Gen. diDalmazia f. 179.100 Isto.101 Isto.102 M. Dragović, Nekoliko dokumenata o vjekovnoj nezavisnosti Crne Gore, 1887, str. 76.103 N. Milaš, Spisi, I, 399, 401, 422.

97

pojam u kojoj su nekad živjeli i Srbi), Dalmacije, Bosne i Srbije. Ilirski srpski narod ima svojvlastiti jezik. Drži se starovjerske crkve koja se razlikuje od rimske u trome... Niko ih ne smijeviše zvati šizmaticima jer je to zabranjeno naredbom jednom vladaočevom". Na zahtjevanjeTemišvarskog sabora od 1790. godine "ta neprilična imena Rac, akatolik, šizmatik, pop itd, kojasu se do sad protiv ilirskog naroda upotrebljavala, strogo se zabranjuju, i oni će se zvatigrkosjedinjeni i nesjedinjeni, ili neunijati". Proučavanjem dokumenata iz XVII I XVIII vijekamože se zaključiti da je naziv ilirski obuhvatao sve Srbe raznih imena, te se upotrebljavao terminIlirski (srbski) narod.

Godine 1770. Ad. Krčelić je pisao da Srbe zovu različitim imenima: "Jedni ih zovu Vlasima, adrugi Racima ili Srbljima, neki Albancima i Bošnjacima.104 Godine 1795. "naštampa" u BečuLičanin Vikentij Lustina italijansku gramatiku, a na 48. strani ističe da "naš illiričeskij ili obšćeserbskij nazvatij jezik" nema člana (kao talijanski).105

Stefan Vujanovski poslao je 5. jula 1797. neko "Izvješćenije" na kom je, između ostalog,stajalo napisano "Kraljevskom upravitelju ilirsko-srbskih škola u kraljevinama Dalmaciji,Hrvatskoj i Slavoniji (Regio Scholarum Illyrico-Sebricarum in regnis Dalmatiae, Croatiae,Croatiae et Slavoniae Directori...)".106

O svesrpskom rasprostiranju na području cijelog Ilirika takođe svjedoče brojni izvori. Godine1599. Lazar Soranco je pisao da Srbi žive od Arbanije do Dunava. Potom je pominjao plemenaPipere, Bjelopavliće, Kuče, Klimente, i druga, u zemlji Plavu (plavskoj), i to kao srpskaplemena.107 Barski arhibiskup Marin Bici (s otoka Raba) 1610. je pisao da Rijeka Drim premasjevernoj strani dijeli Arbaniju od Srbije.108 Crnogorski guvernadur (gubernator) Ivan Radonjić1789. godine pisao je ruskoj carici o veličini i brojnosti Srba u jugoistočnim srpskim zemljama:"Sad mi svi Srbi iz Crne Gore, Hercegovine, Banjana, Drobnjaka, Kuča, Pipera, Bjelopavlića,Zete, Klimenata109 , Vasojevića, Bratonožića, Peći, Kosova, Prizrena, Albanije, Maćedonije,pripadamo Vašemu Veličanstvu i molimo da kao milostiva naša majka pošljete k nama knjazaSofronija Jugovića.110 Brojni dokumenti, dakle, svjedoče da su brojni Srbi živjeli u Dalmaciji iBoki Kotorskoj, koja se nazivvala i Albania Veneta.111

Car Leopold je 20. avgusta 1691. dao određena prava srpskom narodu, o čemu svjedoči pismou kojem stoji da srpski narod pravoslavne vjere u "Ugarskoj, Slavoniji, Iliriji, Miziji, Arbaniji,Grčkoj, Bugarskoj, u Hercegovini, Dalmaciji, Podgorju i Jenopolju, i u ostalijem pridružnijemmjestima, može postavljati arhiepiskopa iz srpskog naroda i jezika", i da može u gradovima iselima postavljati arhiepiskopa iz srpskog naroda i jezika. Potom se spominju Srbi "u cijelojGrčkoj, Raškoj, Bugarskoj, Dalmaciji, u Bosni, Jenopolju i u Hercegovini, isto tako u Ugarskoj iHrvatskoj, u Miziji i Iliriji, gdje zaista žive.112

Godine 1759 pravoslavni Srbi iz Dalmacije molili su mletačku upravu da im usliši slijedećezahtjeve: "Mi slaveno-srpski narod grčkoga zakona istočne crkve, koji se nalazimo pod vlašćuVaše prejasne Republike u predjelima Ercegnovoga i Risna, Neretve, Imockoga, Spljeta, Sinja,Knina, Šibenika i Zadra i u svoj provinciji dalmatinskoj, koja je pod upravom Njegove

104 Notitiae praelim, p. 422.105 Đerić, str. 72.106 Arhiv pravoslavne parohije riječke107 L. Soranzo, L'Ottomanno, 1599, str. 167.108 Starine, XX, 1888, str. 84, 119.109Međutim, u antisrbskoj jugoslavenskoj literaturi o Klimentima se pisalo kao o najvećem od pet ranijih

sjevernoarbanaških plemena iz oblasti Prokletija čiji je jedan dio došao sa Srbima u vrijeme njihove seobe iz južnihkrajeva 1727. i koji su do XX vijeka poslovenjeni.

110 Glasnik srpskog učenog društva, knjiga 72, 1891, str. 297.111 Mletačka vlada je 16. avgusta 1726 odredila da pravoslavni Dalmatinci mogu imati svoga vladiku i na

njezino pitanje savjetnici preporučuju knezu (duždu) da dade vladiku Srbima grčkoga zakona, koji žive u Dalmacijii u Boki Kotorskoj (Albania Veneta) - N. Milaš, Spisi o istoriji pravoslavne crkve u dalmatinsko-istrijanskomvladičanstvu, I, 1899, 226-7.

112 Eud. Hurmuzako, Documente privitore la Istoria Rpmanilor, V/1, 1885, s. 383; Glasnik srpskog učenogdruštva, 73, 1892, str. 278-9.

98

Preuzvišenosti gospodina generalnog proveditora Dalmacije i Albanije...". Potom su u višenavrata pominjali "naš slaveno-srpski narod" i naš slaveno srpski jezik, pa kako su mnogi"Slaveno-Srbi" iz mnogih provincija, a najviše iz Bosne i Hercegovine i iz svega "Ilirika" prešlipod mletačku vlast.

Značajan je zapis Dositeja Obradovića iz 1805. ili 1806. po kome se Srbi u različitimkraljevstvima i provincijama različito nazivaju: "...po Serbiji Serbijanci..., po Bosni Bošnjaci, poDalmaciji Dalmatinci, po Hercegovini Hercegovci i po Crnoj Gori Crnogorci. Svuda jednakogovore, soveršeno se i lasno razumjevaju". Potom nastavlja: "A najprosti Serbin iz Banata ili izBačke, on je u Serbiji, u Bosni, u Hercegovini, u Dalmaciji, pogotovo u Horvatskoj, u Slavonijii u Sremu, u svojem istom rođenom jeziku, i Narodu; bio on vostočnoga ili rimskogispovedanija".113

Pavle Solarić je 1810. godine kazivao da "naši adriatičeski Serblji u Dalmaciji, Albaniji, LiciKatarskoj, Černoj Gori, Ercegovini, Bosni i proč..." ne znaju još dobro "građanskijeh slova.114

Godine 1815. Solarić je pisao da je bosanski kralj Stefan Dabiša "kralj srpski", a da su Serblji uBosni Ercegovini, Cernoj Gori, Albaniji itd.115

Od ilirskog do hrvatskog imena - Ilirizam u funkciji velikohrvatstva

Prema tvorcima svehrvatstva iz XIX vijeka, Pavao Riter je najzaslužniji za stavljanjevatikanske ilirske ideje u službu stvaranja "Velike Hrvatske", odnosno širenja "apostolske"Austrijske carevine. Na početku njegovog spisa "Croatia rediviva" (1699) objavljen je tobožnjigrb stare ilirske države (insignia veteris Ilyrici imperii), polumjesec i zvijezda (Danica - Venera),a nad njima kruna.116) Takav "ilirski grb" nalazi se na savremenom grbu Republike Hrvatske,117

iako je on istorijski vezan za nekadašnje srpske zemlje. On se danas ponosno leprša na zastavi igrbu Republike Hrvatske, i to kao prvi u koloni grbova tobožnjih hrvatskih zemalja. Stavljanjetakvog grba na prvo mjesto u "kruni hrvatskih grbova" svjedoči o megalomanskim pretenzijamaRepublike Hrvatske da u budućnosti, u povoljnom trenutku, pod svoj suverenitet stavi još većibroj zemalja nekadašnje Riterove "Ilirije".

U kruni (koloni) grbova Republike Hrvatske, iznad "šahovnice", nalazi se pet manjih štitova s"povijesnim" hrvatskim grbovima i to, gledajući s lijeva na desno, u slijedećem poretku:"najstariji poznati grb Hrvatske" tj. ilirski grb, grbovi Dubrovačke republike, Dalmacije, Istre iSlavonije. Zakon o grbu Republike Hrvatske stari ilirski grb (koji je predstavljao srpske istorijskezemlje), dakle, jednostavno promoviše u "najstariji poznati grb Hrvatske". Taj grb "sadrži u štituna plavom polju žutu (zlatnu) šesterokraku zvezdu s bijelim (srebrnim) mladim mjesecom".118

Znak mladog meseca (koji je okrenut na gore), sa šestokrakom zvijezdom, prvo se sreće i nalazina bosanskim bogumilskim grobnicama, pa istoričar dr G. Malović ističe činjenicu da su sebogumilski spomenici uvijek nalazili na srpskim pravoslavnim grobljima u Bosni. Potom jeilirski grb bio prisutan na prostoru Kraljevine Slavonije koja je, istorijski gledajući, krunskamađarska zemlja. Novac mađarskog hercoga Slavonije, Andraša Arpada (1197-1204), od

113 D. Obradović, Svjerh vospitanija k čelvekoljubiju, 1809, str. 44.114 P. Solarić, Pominak knižeskij, 1810, str. 58, 63, 64, 85.115 P. Solarić, Rimlani Slavenstvovavšij, 188, str. 57.116 Hrvatski "grboslov" (heraldičar) Marijan Grakalić ističe kao "prastari" hrvatski (u stvari slavonski) grb

polumjesec i zvijezdu, koji je bio zapravo mađarski grb Andraša II. Pojavu ovog "hrvatskog grba" Grakalić jesmjestio u XII vek ("makar 200 godina stariji od prvih osvajačkih pohoda turaka na Balkan"). Grakalić nije sigurankada su Hrvati počeli koristiti ovaj grb, ali zato izvodi nebuloznu hipotezu da su ga Hrvati "možda preuzeli još upredheraldičko doba od starih Ilira čije su zemlje naselili". Svoje izlaganje o "ilirskom grbu" završavakonstatacijom da je taj grb bio osobito popularan u doba "hrvatskog narodnog preporoda" (ne kaže "ilirskog"). - M.Grakalić, Hrvatski grb (grbovi hrvatskih zemalja), Zagreb, 1990, 18, 24-25. Grakalić ilirsku ideju veže za najstarijuhrvatsku istoriju i time joj daje izuzetnu važnost za "promicanje" svehrvatstva.

117 G. Malović, Pod lažnim znamenjima, "Politika", 27-28. jun 1991118 "Narodne novine"- službeno glasilo Republike Hrvatske, br. 55, 21. HII 1990.

99

hrvatskih falsifikatora proglašen je "najstarijim hrvatskim novcem", a kada se činjenice na tajnačin iskonstruišu, logično slijedi da je i grb na tom novcu upravo hrvatski.119

Istoričar Ferdo Šišić je isticao da je Riter išao za tim "da od Mlečana i Turaka izranjenu,rastrganu i zbog toga zamrlu staru Hrvatsku dozove ka novom životu, a to treba da bude zadatakhrvatskih zakonitih vladara, kraljeva Leopolda Velikog i njegova već okrunjena sina Josipa I".Istoričar Vjekoslav Klaić je patetično opisivao svu Riterovu tugu i bol zbog Hrvatske koja je bilau bijednim ostacima. Ali Riter, po V. Klaiću, ne očajava već se nada da će novim ratom saTurcima Hrvatska dobiti sve ono "što joj po Bogu i pravu ide".120

Oslobođenje kršćanskih krajeva od turske vlasti Riter je, prema tumačenju velikohrvatskihmitomana iz XIX vijeka, "osjetio kao šansu da je pokrene ideja o vaspostavljanju Hrvatske" (uoriginalu djela "Ilirije" - N. Ž), koja je tobože postojala u ranom Srednjem vijeku. Riter je u stvariispoljavao svoje germanofilstvo, prožeto oduševljenjem za rimokatoličku tradiciju austrijskogdvora. On je isticao da je osnovna svrha napisanog djela da objasni ime hrvatsko (u originaluilirsko) i da dokaže, pred mletačkim aspiracijama (koji isturaju u prvi plan dalmatinsko imeumjesto ilirskog), što je Bogom darovano hrvatskoj zemlji (čitaj: "ilirskoj zemlji"). U svrhupotiranja mletačkog dalmatinstva, Riter je, prema velikohrvatskim tumačima iz XIX i početkaXX vijeka, "tvrdio" da mletačkoj Dalmaciji ne pristaje to ime pošto je ona zapravo "StaraHrvatska". Bečki dvor je, prema velikohrvatskim povjesničarima, pohvalno reagirao na Riterovazalaganja za uspostavljanje "Čitave Hrvatske" (Tota Croatia), jer je takvo zalaganje značiloproširivanje Habzburške imperije i Rimokatoličke vjere 121 . Riter se, u stvari, zalago zauspostavljanje "Čitave Ilirije", u okviru Habzburgovaca, u kojoj je svakako trebala da bude imletačka Dalmacija.

Izražavam, dakle, sumnju u vjerodostojnost opće prihvaćenog naziva za Riterovo djelo -"Croatia rediviva", pošto je u vreme nastanka Riterovog djela (1699) pominjanje hrvatskog imenabilo samo u smislu geografskog određenja i jednog od naziva za Srbe koji su živjeli nageografskom području trožupanijske banske Hrvatske oko Zagreba. Unutrašnjom kritikomsadržaja Riterovog djela uočljivo je da falsifikatori ilirskog imena hrvatskim, nisu dosljednozamjenjivali ilirsko ime sa hrvatskim, već se u njemu mnogo češće pominje austrijska Ilirija negoHrvatska. Preroznatljiva je i želja mitologa velikohrvatstva, preko korištenja pojma "čitaveHrvatske", da se afirmiše pojam tobožnjih ostataka ("ostaci ostataka") nekadašnje VelikeHrvatske, koji je u stvari preimenovanje pojma antičke Ilirije, i njenog ogromnog teritorija. Netreba ispustiti činjenicu da je i akademik Dejan Medaković u javnosti Riterovo djelo znao nazvati"Illyria rediviva".

Riterovu ilirsku ideju nastavio je da širi Ljudevit Gaj (1809-1872) koji je takođe bionjemačkog porijekla. On je 1830. godine pokrenuo Ilirski pokret, zasnovan na Riterovoj tradiciji.Istoričar Jaroslav Šidak je konstatovao da je Gaj u Vitezovićevom jeziku našao uzor za "jedansvehrvatski književni jezik" i da je "neko vrijeme čak podlijegao i njegovoj nacionalnoj(svehrvatskoj - N.Ž.) ideji, obuhvatajući i Slovence 1832/33. godine hrvatskim imenom". PoŠidaku, Riterove misli, od njegove ortografske reforme pa do ideje o hrvatstvu Južnih Slavena,pogotovo su uticale na mladog LJ. Gaja, a preko njega na čitav Ilirski pokret.122Reaktiviranjetobožnjih Riterovih velikohrvatskih ideja poslužilo je Gaju da ih, pod mimikrijskim "ilirskim"imenom, suprotstavi realnoj opasnosti snaženja srpskog nacionalnog pokreta poslije stvaranjaautonomne Srbije 1830. godine. Gajevo ugledanje na Vitezovića uočavali su i njegovisavremenici. Sam Gaj je, u jednom povjerljivom razgovoru 1848. godine, obilježio svoj odnosprema svom uzoru slijedećim značajnim riječima: "Vitezovićeva zadaća svršena. SadLjudevitova preostaje".123 Nad Gajevim grobom Fran Kurelac je 1872. godine izrekao ove misli:

119 G. Malović, Pod lažnim znamenjima, "Politika", 27-28. jun 1991120 V. Klaić, Život i djela Ritera Pavla Vitezovića (1652-1712), Zagreb, 1914, 141.20 F. Šišić, Hrvatska historiografija od XVI do XX stoljeća, JIČ, sv. I-II, Ljubljana-Zagreb-Beograd, 1924, 44.21 J. Šidak, n.d., 145.22 Isto.

100

"Najveć mu se srdca priljepio Senjanin Vitezović, kojemu on posledovat htio ter kojemuposledovo i jest".124

Gaj je 1832. godine ispjevao "čuvenu" budnicu "Horvatov sloga i sjedinjenje" u kojoj "kliktaustreptala oslobodilačka duša: Još Horvatska nij prepala - dok mi živimo - visoko se bude stala,kad ju zbudimo - uz pomoć svih ostalih jednako potištenih plemena".125 U toj pjesmi Gaj je preniohrvatsko ime i na sve južnoslavenske narode. Po Franji Fancevu ("Postanak i historijska pozadinaGajeve pjesme "Još Hrvatska ni prepalaž"126 i Hergešiću127, ova budnica je pisana sa "skrozpanhrvatskog stanovišta".128

Pankroatizam Gajevog ilirskog pokreta potvrđivala je i pjesma Slavonca VjekoslavaBabukića ("Granica i Danica") objavljena 10. januara 1835. u Gajevoj "Daniczi Horvatzkoj,Slavonzkoj, Dalmatinzkoj". V. Novak je apologetski zaključivao da je u ovoj pesmi "zakliktaloširoko jugoslavensko osjećanje", jer su obuhvaćena "sva jugoslavenska plemena". On, međutim,tendenciozno previđa pankroatizam ove pjesme jer su, što je očigledno, u njoj obuhvaćeni "svestari Horvati", sa posebnim naglaskom da su nabrojani narodi nekad svi "Horvaćani bili".129

U članku "Naš narod", koji je objavljen u "Danici" 1835, Gaj je ublažio svoj pankroatizampošto je Slavene dijelio na Iliro-Ruse i Čeho-Poljake, a "ilirsko koljeno" detaljno raščlanjivao. Ipored toga, Hrvatima je ostavio veliki teritorijalni prostor. Po Gaju, "Horvati" su u Provincijalu(Banskoj Hrvatskoj), Vojnoj krajini i Primorju, "u jednoj strani Istrije, na vugerskom (uUgarskoj), u Banatu, Baranji, Šimegu, Somođu, u Sladskoj, Železnoj, Sopronskoj i Požunskojvarmeđiji, zatim u arkiherceštvu Austrije i vu Bosni, u sandžaku Banjalučkom, svi skupa u broju1,620.000". U "Ilirsko koljeno" Gaj je smjestio i Slovence (Vende); Slavonce (žitelji Slavonije,slavonske granice i Srijema) kojih je po njemu bilo oko 500.000 i to 247.000 pravoslavnih i253.000 rimokatolika; Dalmatince, koji "stanuju u Dalmaciji pored Adrijatskoga mora, zatim naotocih i vu Dubrovniku, i broje do 400.000 dušah, k ovim imaju se jošće dodati i oni 80.000 kojisu pod Turci i koji u Hercegovini živu, i tako skupa znašaju 480.000, zmed kojih jesu 410.000rimske, a ostali 70.000 grčke cirkve"; Bošnjaci koji "živu izmeđ Drine, Vrbasa, Save, Dalmacije iHema, brojem 450.000 dijeleć se na islamski, to jest turski, i zatim rimski i grčki vjerozakon;Crnogorci; Srblji, koji su u "Kraljevstvu Srpskom s obje strane Morave izmeđ Timoka, Drine,Hema, Save i Dunava obitavali". Poslije su, kako navodi Gaj, došli "u austrijansku Slavoniju,

23 J. Šidak, n. d., 146.24 U svojoj budnici Gaj je dao viziju velike Hrvatske, ugledajući se na Riterovu "

Croatia redivivu ":"V kolu jesu vsi HorvatiStare deržave: Staroj slaviverni svati Z Like, Kerbave,Kranjci, Štajer, Gorotanci ISlavonija,Skup Bošnjaci, Istrijani TerDalmacija".Gaj 1835. ispravlja posljednji stih ubacivanjem imena "Serblja" (V. Novak, Magnum tempus - ilirizam ikatoličko sveštenstvo, Beograd 1987, 53).

126 "Hrvatska revija", 1935.127 "Hrvatske novine i časopisi do 1848", Zagreb, 1936128 V. Novak, apologeta jugoslavenstva, ocjenjivao je Gajevu budnicu kao pjesmu koja otkriva širokejugoslavenske horizonte, te je time negirao njen pankroatistički karakter. Po Novaku, osma strofa, u koju je umetnutosrpsko ime, ukazivala je na jugoslavenski horizont. Međutim, ubacivanje srpskog imena u Gajevu budnicu samoproširuje osnovu hrvatstva i na Srbe. Naime, u Gajevoj pjesmi nabrajaju se svi "Horvati stare Deržave", među kojimase i Srbi poistovećuju sa Hrvatima. Novak je čak odbacivao pankroatizam kod Vitezovića, smatrajući da je kod njegasve bilo jugoslavenstvo (V. Novak, Magnum tempus... str.73).129 Babukićeva oda svehrvatstvu glasi:

" Lipo ti je Daničino lice Još je lipše njejno dobro serdce; Koje ljubi svestare Horvate, Serbije, Bosnu, Hercegovce brate. Ljubi ono drage jošSlavonce, Štajerce i Kranjce, Gorotance; Jer su ovo braća, od starine, Sinidragi jedne domovine. Svi su ovi Horvaćani bili;Zdravi bili, rujno vince pili. (cit. prema: V. Novak, Magnum tempus, 71).

101

južnu vugersku prešli i tu se naselili. Oni se zloupotrebljeno Raci nazivaju od stranjskih, jernekoja stran Srbljev živi okolo rijeke Rasce". Gaj je, dakle, protiv nedostojnog naziva (Raci) zaSrbe, a naročito kritikuje "naše prostake" koji Srbe nazivaju Vlasima. U "ilirsko koljeno" Gaj je,po Riterovom uzoru, smjetio i Bugare.130

Ilirski pokret, prema tumačenju saradnika dalmatinskog "Srpskog lista", bio je u suštiniusmjeren ka stvaranju i širenju hrvatske nacije. Pošto kajkavsko narječje nije bilo temelj na komese mogla izvršiti nacionalna integracija, pokret je za svoj jezički osnov uzeo srpsku štokavicu."Ljudevit Gaj nazvao je srpski jezik tugjijem imenom, naime ilirskijem", konstatuje "Srpski glas"u oktobru 1890. godine. "Srpski glas" je naglašavao da je sam Gaj u "Danici Hrvatskoj,Slavonskoj i Dalmatinskoj" (za 1848. godinu) priznao da je ilirski jezik, u stvari, srbski: "Savsviet znade, da smo mi književnost ilirsku podigli i uveli, no nam još ni iz daleka nije na um palo,da to nije serbski".131

Gajev ilirski pokret nikako nije bio "jugoslavenski", "sveslavenski", kako su ga predstavljaliliberalni jugoslavenski nacionalni propagandisti, integralno jugoslavenska državna propaganda uKraljevini Jugoslaviji i komunistički tvorci socijalističkog jugoslavenstva ("bratstva i jedinstva").Dovoljno je pogledati Gajev "ilirski grb", koji u svojoj heraldičkoj predstavi obuhvaća grbovetzv. "hrvatskih zemalja" (Hrvatske, Slavonije, Dalmacije), dok se u sredini, kao integracionipovezujući svehrvatski faktor, nalazi ilirski grb (polumesec i nad njim šestokraka zvezda), koji jeposlije Prvog hrvatskog katoličkog sastanka 1900. godine prozvan "prvi najstariji poznati grbHrvatske". U tom svojstvu ilirski grb se upotrebljava i na današnjem grbu Republike Hrvatske.

Istoričar Viktor Novak, bivši profesor beogradskog Filozofskog fakulteta, bio je prožetjugoslavenskim ideološkim načinom mišljenja.132 On je apologetski tvrdio da je u vreme Gajevogilirizma triumfovala "unitaristička, ilirska misao", odnosno, "njen sinonim - jugoslavenskamisao".133 Hrvatski istoričar Nikša Stančić s pravom je isticao da je Gajev ilirizam bio ideologijapod kojom se sprovodio proces hrvatske nacionalne integracije. 134 Gajev svehrvatski ilirskipokret, kao i Riterov, služio je interesima Austrije protiv mađarskih težnji za nezavisnošću i kaoodbrana od "sjevernih jeretika". S druge strane, trebalo je Austriji privući slavenske narode isusjedne slavenske zemlje izložene uticaju pravoslavne Rusije i autonomne pravoslavne Srbije.Otuda potiče Gajevo sveslavensko opredjeljenje koje je u osnovi imalo prikrivenoaustroslavističko obilježje i, još prikriveniji, rimokatolički ekspanzionizam preko hrvatstva uzačetku.

Zbog utemeljenja svehrvatstva u tzv. "hrvatskim zemljama", ideolozi ilirizma su forsiralištokavsko narječje kako bi izjednačili (unificarali) tzv. hrvatski govor tri narječja (štokavsko,čakavsko, kajkavsko). Trebalo je izbaciti manjinsko narječje čakavaca i kajkavaca, te propisati dasrpska štokavština bude zvanično narječje Hrvata. Slovenački "preporoditelj", Jernej Kopitar(1780-1844), odbacio je hrvatstvo štokavštine pošto je štokavski govor nazivao slavenosrpskim, akasnije samo srpskim.135 "Beogradski isusovac", Vladimir Horvat, žestoko je kritikovao Kopitarašto je u potpunosti negirao hrvatstvo štokavice, jer "hrvatsku štokavsku književnost nazivaliteraturom katoličkih Sloveno-Srba, a kajkavski stavlja u "Provincijalnu Hrvatsku", ali kao dioslovenskog (jezika - N.Ž.)".136 Horvat logički zaključuje da bi posle takve Kopitarove podjelehrvatsko ime ostalo samo "za čakavski koji je gubio teren, a nije se govorio ni u tzv."Provincijalnoj Hrvatskoj", koja je, po Kopitarovoj podjeli, samo kajkavska". Time je Kopitar,prema ocjeni V. Horvata, "hrvatskom imenu učinio veliku nepravdu jer ga je "provincijalizirao" i

130 Pet stoljeća hrvatske književnosti, knj. 28, Hrvatski narodni preporod, I, Zagreb, 1965, 325-328.131 S. Božić, n.d., 92.132 "Iako je prvenstveno Ilirizam pokret književnog i duhovnog ujedinjavanja Jugoslavena, njegova jeunitaristička ideja od presudne važnosti u razvoju čiste jugoslavenske misli" (V. Novak, Antologija jugoslovenskemisli i narodnog jedinstva, Beograd, 1920, str. XIX).133 V. Novak, Magnum tempus, Beograd, 1987.42 v. Stančićev predgovor Novakove knjige " Magnum tempus ", Beograd, 1987.^4 J. Kopitar, Serbica, Novi Sad, 1984, 22-22.136 V. Horvat, Crkva u Hrvatskom narodnom preporodu, Zagreb, 1986, 69-70.

102

učinio nevažnim". V. Horvat zaključuje da je Kopitarova podjela "neznanstvena", jer bi po njojHrvati-kajkavci bili Slovenci, Štokavci Srbi a samo čakavci Hrvati. Takva podjela "zavela jeVuka Karadžića u velikosrpske vode (Srbi svi i svuda)".137

Preteča ilirizma, Juraj Šporer, 1816. godine obratio se Kopitaru za dozvolu da izda "prvihrvatski list" pod naslovom "Oglasnik ilirski". Do izdanja lista nikad nije došlo jer list nije imaopodrške. Poslije izvjesnog vremena Šporer saopštava svoj razgovor sa Kopitarom koji mu je izneorazloge zbog kojih list nije mogao uspješno da izlazi. Kopitar mu je rekao slijedeće: "Mi samostrogom i vjernom slogom možemo napredovati. Zato će biti vrlo korisno ako dospijete doizdavanja novina da ne mislite samo na Hrvatsku, nego na sve jugoslavjanske narode, jer nitiDalmatinac, niti Slovenac, niti Istrijanin, pa baš ni Slavonac, kamoli ini Jugosloveni, ne bi radopristali na isključivu narodnost hrvatsku...".138 Ove Kopitarove riječi svedočile su da u njegovovrijeme hrvatsko ime nije bilo rašireno van etnički šarolikog geografskog teritorija tzv. BanskeHrvatske.

Gajeve "ilirce" potresla je pojava Vukovog Kovčežića za istoriju, jezik i običaje Srba sva trizakona (Beč, 1849) i, naročito, članak "Srbi svi i svuda". U tom članku Vuk je utvrdio da su Srbisvi oni koji govore samo štokavskim narječjem, pa bili oni u Žumberku ili Vranju. Dakle, Srbi su"štokavci triju verozakona": pravoslavnog, rimokatoličkog i islamskog.139 Pitomci jezuitskogponašanja i kulture, kakvi su ilirac i jeronimovac Ivan Kukuljević, zatim Ivan Mažuranić i drugi,odlučno su primenili Lojolino načelo: "metode mijenjamo - cilj izoštravamo", te nagovoriše inavedoše naivnog Vuka Karadžića, ali i Đuru Daničića, da u Beču, 16. marta 1850, potpišu tzv.Bečki književni dogovor o zajedničkom jeziku Srba i Hrvata na štokavskom narečju.140

Pored dva Srbina, dogovor je potpisalo i šest rimokatoličkih predstavnika: Ivan Kukuljević,Dimitrije Demeter, Ivan Mažuranić, Vinko Pacel, Franjo Miklošič i Stjepan Pejaković.Dogovorom je zaklučeno da "jedan narod treba jednu književnost da ima", da se između trinarječja, ekavskog ikavskog i ijekavskog odabere "južno" tj. ijekavsko, s tim da se ta tri narječjane smiju miješati. Glavno pitanje: 'kojem je to "jednom narodu" dogovor bio namenjen?' ostalo jeneriješeno, a ubrzo će se pokazati i nerješivo, jer se "jedan dugo postojeći narod, srpski, staojezički razjedinjavati, dok se drugi narod, hrvatski, nepostojeći kao jedna realna jezička zajednica,počeo sve više ujedinjavati, književnojezički i standardnojezički, oko Vuk- Daničićevog srpskogjezičkog modela uprkos svojoj supsgancijalnoj izvornojezičkoj nejedinstvenosti, tj. stvarnojtrojezičnosti".141 "Književni dogovor" je bio značajan praktičan uspjeh "iliraca" u sprovođenju iširenju ilirske ideje, pa su oni tekst jezičkog dogovora objavili pod "ilirskim znamenjima"(ilirskim grbom) na prvoj strani "Narodnih novina".142

U Gajevom Ilirskom pokretu masovno učešće uzelo je rimokatoličko svećenstvo.143 IsusovacV. Horvat isticao je činjenicu da su iz isusovačkih gimnazija "stoljećima izlazili ponajbolji pisci iprosvjetni djelatnici i gotovo svi preporoditelji završili zarebačku (isusovačku) gimnaziju, dok su

4467 Isto, 72.

138 Cit. prema: L.M. Kostić, n. d., 22.139 G. Malović, Pod lažnim znamenjima, "Politika", 20. VI 1991.140 "Začuđujuće spremno i lako odrekoše se "ilirci-Hrvati" mogućnosti stvaranja hrvatskog književnog jezika nakajkavskom ili pak na čakavskom narječju; znali su oni da je srpsko štokavsko govorno područje daleko veće, pa jebilo poželjno da se, na svaki način...(štokavica) proglasi i za hrvatsko govorno narečje, jer bi time bila bitno proširenamogućnost 'ilirskog djelovanja' i proglašenja (jedinstvenog-N.Ž.) 'ilirskog područja' po jednom bitnom kriteriju -kakav je jezik" (Isto).141 B. Brborić, Srpske sociolingvističke prilike u retrospektivi i srpska jezička politika u novim državnimokolnostima, zbornik radova Republika Srpska Krajina, Knin-Beograd, 1996, 168.142 Isto.143 Isusovac V. Horvat je pisao da je Zagrebačka bogoslovija "žarište preporoda": "Gaj je već od početkaračunao sa zagrebačkim bogoslovima, pa ih je posjećivao već od 1830. i oduševljavao za preporod. Među njima su seneki posebno isticali sposobnošću i revnošću. Pavao Štoos... istaknuo se već kao gimnazijalac latinskom odomprigodom smrti biskupa Maksimilijana Vrhovca (1827), a sljedeće je godine pozdravio pjesmom novog zagrebačkogbiskupa Aleksandra Alagovića... Štoosov kolega, Josip Marić (Kostajnica 1807- 1883), budući kanonik, objavio je"Iskru domorodne ljubavi" (Zagreb, 1830), a Josip Kundek kao bogoslov je 1832. tiskao pjesmu u dvanaestercu"Riječ jezika narodnoga" (V. Horvat, n. d, 81-82).

103

dvojica neko vrijeme bila i u varaždinskoj (Ljudevit Gaj i Franjo Rački)". Mnogi čelnici Ilirskogpokreta bili su rimokatolički svećenici, npr. Pavao Štos, fra Martin Nedić i brojni bosanskifranjevci, župnik Tomaž Mikloušić - preteča ilirizma itd. Biskup Aleksandar Alagović(1760-1837) preporučivao je rimokatoličkom svećenstvu da čita Gajeve "Novine" i "Danicu".Prof. Nikola Žic je isticao da je Gaj upravo u "hrvatskom svećenstvu našao najiskusnije inajoduševljenije pristaše i pomagače za svoj rad i uspjeh". Pored "domaćih ljudi" Ilirski pokret supodupirali "došljaci" rimokatolici iz Ugarske i Slovačke: ban Vlašić (inače Mađar), kanonikzagrebački Mojzes, biskup Aleksandar (Šandor) Alagović (iz Slovačke), biskup-kardinalHaulik.144 Nazadnost iliraca "mađaroni" su dokazivali činjenicom što je među njima bilo mnogocrkvenih ljudi. Antun Barac navodi da su "među najbučnije Gajeve sljedbenike spadalizagrebački sjemeništarci i većina nižih svećenika.145

Viktor Novak je uzdizao to "ilirsko" svećenstvo, smatrajući ga "naprednim", "slobodoumnim"i "liberalnim", i odvajao ga od klerikalnog, nazadnog svećenstva. U pozitivnom svjetlu Novak jeposmatrao "Zbor duhovne mladeži zagrebačke", kojeg je nazivao "prvim čedom ilirizma". To"prvo čedo ilirizma", međutim, tridesetih godina XX veka prerasta u reakcionarno zborištepravaške, frankovačke i ustaške mladeži.146

U Zagrebu je, u oktobru 1836, osnovano "Narodno duhovne mladeži društvo" ili "Ilirskonarodno društvo domorodne mladeži duhovne siemeništa Zagrebskoga". Društvo je imalostrateški važne ciljeve za utemeljenje hrvatstva: da uči i usavršava narodni (hrvatski) jezik tj.srpsku štokavicu; da nabavlja knjige za knjižnicu i sakuplja narodne pesme; da prevodi dela"Svetih otaca i dobrih suvremenih propovijedi"; da proučava narodnu (hrvatsku) istoriju ipedagogiju. Od 1846. Društvo je počelo izdavati vjerske zabavne i poučne knjige za narod,posebno za mladež, pod nazivom "Kolo mladih rodoljuba". Godine 1857. Društvo je promeniloime u "Zbor duhovne mladeži zagrebačke". Josip Buturac je isticao velike zasluge "Zbora" uočuvanju "narodnosti" hrvatske: "Tradicija Zborova pripovijeda da je Gaj, kad je nakon ukinućailirskog imena malodušnost ušla u ilirce, pokazao rukom na sjemenište i rekao: "Ako mi svi danaspoginemo, ovi (tj. klerici) sačuvat će narodnost našu!".147

Godinu dana nakon osnivanja "Ilirske čitaonice", osnovano je 1839. "Ilirsko družtvo mladežiGrkokatoličkog sjemeništa" u Zagrebu. U vrijeme Ilirskog pokreta Rimokatolička crkva jeosnivala i druge ilirske kulturne institucije. Tako je u Zagrebu 1839. godine osnovano "Narodnoilirsko skladnoglasja društvo" po uzoru na "Kolo mladih rodoljuba", koje je bilo književnoudruženje biskupskog sjemeništa. To društvo imalo je zadatak da uzdiže crkvenu i narodnu(hrvatsku) pesmu. Pravilnik društva bio je na latinskom jeziku, ali se već u prvoj godini njegovogpostojanja počeo pisati "ilirskim jezikom", tj. srpskom štokavicom. O imendanu biskupa Haulikadruštvo je priredilo prvi koncert. Naročito je bila popularna pesma koja je govorila o duhovnomjedinstvu Austrijskog carstva i papstva: "Bože živi našeg cara i epiškopa" (od anonimusa).148

Masovno učešće biskupa, kanonika i nižeg svećenstva u Gajevom Ilirskom (hrvatskom)narodnom pokretu, baca novo svijetlo na ideološku suštinu tog pokreta. Hrvatska i jugoslavenskaistoriografija i književnost Ilirski pokret, u ideološkom pogledu, posmatrali su kao liberalniromantičarski pokret mladog građanskog staleža uperen protiv dekadentnih feudo-aristokratskihosnova društva. Predstavljali su ga kao pokret koji treba da sprovede nacionalno i ideološko

144 N. Žic, Aleksandar Alagović biskup zagrebački, osnivač požeškog orfanotrofija, Požeška kolegija -spomenica o stogodišnjici 1835-1935, Slavonska Požega, 1935, 20, 34.

145 Književnost ilirizma, JAZU, Zagreb, 1954, 57. (cit. prema: V. Horvat, n. d., 89).146 O masovnom učešću rimokatoličke hijerarhije i svećenstva u ilirskom pokretu Ljudevita Gaja svedoči

voluminozno djelo V. Novaka "Magnum tempus - Ilirizam i katoličko sveštenstvo". Svi ti brojni rimokatoličkisveštenici prikazani su kao buktinje jugoslavenstva, sveslavenstva, liberalnog bratstva. Nelogično izgleda štoNovak u knjizi "Magnum crimen", kod ocjene rimokatoličkog sveštenstva, prelazi u drugu krajnost irimokatolički kler, koji ni u vjekovnim rasponima ne mijenja bitnije svoju suštinu, predstavlja u potpuno tamnimtonovima.

147 J. Buturac, Povijest Zbora duhovne mladeži zagrebačke 1836-1936, Zagreb, 1937, 25 (cit. prema: V. Horvat,n.d, 106).148 Narodna enciklopedija Srba, Hrvata i Slovenaca, uredio Stanoje Stanojević, knjiga III.

104

osvješćivanje mlade hrvatske građanske klase u nacionalno-liberalnom pravcu. Međutim,masovno učešće rimokatoličkog klera i aristokrata u Ilirskom pokretu može se protumačiti i kaopokušaj odbrane legitimne ideologije carevine od sjevernog mađarskog protestantizma i vjerskogliberalizma. Naime, od vremena austrijskog cara Ferdinanda I (1527-1564) u sjevernoj Ugarskojse pojavio veliki broj pristalica reformacije. Car Rudolf II (1576-1608), kao gorljivi protivnikreformacije, provodio je stroge mjere protiv ugarskih protestanata. 149 On je isturio BanskuHrvatsku kao branu protestantskom nadiranju. Sabor u Zagrebu je 10. aprila 1606. istupio protivslobode vjeroispovjedanja i izrazio želju da ostane u važnosti Rudolfov članak XXII iz 1604.godine. Nešto kasnije, 16. januara 1608, kralj Rudolf je, kako je isticao prof. Nikola Žic,sankcionisao je zaključak sabora u Zagrebu o isključivom priznanju rimokatoličke vjereunutar Hrvatske i Slavonije. Tako je na snagu stupio vjerski zakon suprotan onome u Ugarskoj.Tridesetih godina XIX vijeka Mađari su zahtjevali da se protestantima dade građansko pravo i uHrvatskoj, tj. da se ukine zasebni "hrvatski vjerski zakon" iz 1608. godine.150

Ilirski zavod sv. Jeronima - od ilirskog do hrvatskog

U drugoj polovini XIX vijeka za Austriju i Vatikan postaje, pored ilirskog, prihvatljivo ijugoslavensko (sveslavensko) ime kao moguće sredstvo za širenje germanizma i rimokatolicizmau ime apostolskog austrijskog cara i rimskog Pape. Istoričarka Mirjana Gros je pisala da jeilirizam stvorio temelje za pojavu velikohrvatske pravaške ideologije i za jugoslavenski ideološkisistem Franje Račkog "koji je duboko ukorijenjen u ilirskoj tradiciji".151 Ideja jugoslavenstva, kaoprije ilirska ideja LJ. Gaja, funkcionisala je kod Račkog kao hrvatska nacionalna integracijskaideologija, sa zadatkom da mobiliše hrvatsku inteligenciju na putu izgradnje moderne hrvatskekulture i prostorno što šire hrvatske državnosti. Povodom 25- godišnjice Jugoslavenskeakademije znanosti i umjetnosti Rački je i sam isticao da je ona svoju misiju, koja je trebalo daobuhvati cijeli jugoslavenski prostor, počela od hrvatstva: "Akademija malog prezrenoghrvatskog naroda imala je 'sielo u duši Hrvatstva'".152 Rački je, kao i starije pokoljenje iliraca, biouvjeren, samo na riječima, da ilirizam nije htio brisati narodna imena, ali kada su ga Srbi ipakodbili, hrvatsko se ime počelo posebno isticati. Rački se zalagao za cjelokupnost "Trojednekraljevine Dalmacije, Hrvatske i Slavonije" na temelju virtuelnog hrvatskog državnog prava, tj.da bude pod hrvatskim imenom. M. Gros je isticala da se Rački žestoko suprotstavljao"mađarofilskoj" srpskoj štampi, koja je u borbi za ujedinjenje Hrvatske vidjela bečku politiku.153

Preko dotadašnjeg ilirskog imena Zavoda sv. Jeronima u Rimu su se prelamali tadašnji interesiAustrije i Vatikana s jedne, i Ugarske s druge strane. U Ugarskoj je bilo savršeno jasno da jeilirsko ime tada postalo sinonim za Hrvate. S druge strane, Austrija je pozdravljala ideju da se uZavodu sv. Jeronima odgajaju sveštenici koji će se upotrebiti u misionarskoj aktivnosti u Turskoj(Bosni i Hercegovini), kako bi time suzbili rastući uticaj Francuske na rimokatolike Orijenta.154

Treba istaći činjenicu da je Francuska, poslije Buržoaske revolucije 1789, bila glavni nosilacideologije građanskog liberalizma, te je na taj način postala glavni protivnik Vatikana iRimokatoličke crkve. Vatikan je nastojao svim sredstvima da zaustavi širenje liberalne"bezvjerske" "slobodno-zidarske" ideologije.

U XVII i XVIII veku Republika Mletačka i austrijski car fungirali su kao zaštitnici Ilirskogzavoda sv. Jeronima koji je trebalo da obavlja funkciju prosvjetnog i "humanitarnog" staranja nadslovenskim rimokatolicima u tim zemljama. Poslije propasti Mletačke republike, 1797. godine,Austrija je ostala jedini pokrovitelj Zavoda. Godine 1814. na zavodskoj zgradi u ulici Via Ripeta

149 N. Žic, Aleksandar Alagović biskup zagrebački osnivač požeškoga orfanotrofija, Požeška kolegija -spomenica o stogodišnjici 0835-0935, Slavonska Požega, 1925, 26.

151 Isto, 26-27.60 M. Gros, Ideja jugoslavenstva F. Račkoga u razdoblju njezine formulacije 1860-1862.152 F. Rački, Osvrt na 25-godišnje djelovanje Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti, Zagreb, 1892, 8-9.153 M. Gros, Ideja Jugoslavensta F. Račkog u razdoblju njezine formulacije (1860-1862).62 AJ, Vatikansko poslanstvo.

105

postavljen je austrijski grb, a 26. jula 1843. austrijski poslanik je izvjestio Zavod o formalnomprotektoratu austrijskog cara nad Zavodom. Sv. Stolica je priznavala taj protektorat. Poslijeujedinjenja Italije, 1870. godine, austro-ugarsko poslanstvo uvrstilo je i Ilirski zavod sv. Jeronimau austrijski posjed.155 Austrijska diplomacija, u prepisci sa vatikanskim velikodostojnicima, iu XIX veku koristila je ilirsko ime kada je govorila o krajevima Balkana. Tako na pr.austrijski izaslanik kod Vatikana, grof Par, pisao je 5. marta 1880. B. Kalaju u Beč o "biskupimailirske nacije" tj. biskupima Dalmacije, Hrvatske, Slavonije, Bosne i Hercegovine.

Krajem XIX veka Zavod sv. Jeronima, koji je od osnivanja nosio ilirsko ime, počeo se, uzblagoslov Austrije i Vatikana, nazivati i jugoslavenski. Međutim, Kraljevina Mađarska nije nimalo bila oduševljena takvim tendencijama. Mađarska je još sa neodobravanjem pratilavelikohrvatski "ilirski program", jer je znala da ilirizam u suštini predstavlja forsiranje stvaranjaVelike Hrvatske na račun istorijskih prava Ugarske. Takođe, svaki ilirizam LJ. Gaja i Ilirskogzavoda sv. Jeronima išao je protiv interesa Mađarske. Ona se takođe energično protivila da seIlirskom zavodu u Rimu da jugoslovensko ime, jer je u tome vidjela opasnost od južnoslavenskeintegracija koja bi direktno onemogućila ostvarenje ideje o stvaranju velike Mađarske. 156

Zahvaljujući upornom mađarskom protivljenju nije prihvaćen jugoslavenski naziv za Zavod sv.Jeronima.

Početkom XX vijeka, poslije održavanja Prvog hrvatskog katoličkog sastanka 1900. godine,počele su se javljati ideje da se Ilirskom zavodu sv. Jeronima da hrvatsko ime.157 Papa Lav XIII jeu enciklici ("apostolskom pismu") "Sclavorum gentem", od 1. avgusta 1901, ukinuo "Capitulumecclesiae Colleg. S. Hieronymi Illyricorum", pa ga je pretvorio u "Collegium Hieronymianum proCroatica gente" (Zavod sv. Jeronima za hrvatski narod).158 Papa Lav XIII je u sporazumu sa"hrvatskim" nadbiskupom Josipom Štadlerom i biskupom Štrosmajerom "pobrojao osamnaestbiskupija i nadbiskupija iz kojih će se primati svećenici u taj Zavod".159

Seljački tribun Ante Radić je ipak upozoravao da svi rimokatolici na Balkanu nisu Hrvati i darimokatolici Srbi neće blagonaklono gledati na novi hrvatski naziv za Zavod:

"Papa je nazvao taj zbor Zbor za hrvatski narod i naredio da u tom Zboru mogu živjeti iučiti se svećenici iz ovih zemalja: iz banske Hrvatske, iz Dalmacije, iz Istre, iz Bosne iHercegovine i Crne Gore, i to samo oni svećenici koji su po rodu i jeziku Hrvati. Sad ako kojisvećenik hoće doći u taj Zbor u Rim, da se tu dalje uči, mora priznati da je po rodu i po jezikuHrvat, jer drugačije ga neće primiti. Ali treba znati da u južnoj Dalmaciji i u Crnoj Gori ima takvihkatoličkih svećenika našeg jezika koji neće da se zovu Hrvati, nego hoće da su Srbi. Sad oni injihovi ljudi viču: Papa pomaže Hrvatima'! Eto svaki katolik mora biti Hrvat... I sad eto papa

155 M. Lanović, Konkordat Jugoslavije s Vatikanom, Beograd, 1925.156 AJ, Vatikansko poslanstvo)157 Iako Ilirski zavod sv. Jeronima nikad (pre 1901) nije nosio hrvatsko ime, savremeni hrvatski istoričari ipublicisti ističu starinu hrvatstva i preko isticanja hrvatskog naziva za Zavod sv. jeronima. Biograf braće Radić,Zvonimir Kulundžić pisao je da su Hrvati, kao i drugi rimokatolički narodi, osnovali "gostinjac tamo negdje predsedamsto godina": "Taj je gostinjac oko 1453. godine prozvan imenom sv. Jeronima, jer je vjerovalo da je on rodomHrvat. Već pedesetak godina iza toga ušao je u upotrebu naziv žilirskiž koji mu je ostao sve do početka afere (misli nadogađaje iz 1901/2 -N.Ž.), a kako ćemo vidjeti i posle nje... Svi hrvatski biskupi složili su se da se 'gostinjac' pretvoriu zbor, dom, zavod u kojem bi se skupljali hrvatski svećenici koji dolaze u Rim radi nastavka svojih teoloških studija.Takve zborove ili domove imali su u to vrijeme i drugi narodi a hrvatski bogoslovi su u pomanjkanju svoga odsjedaliu njemačkom" (Z. Kulundžić, Ante Radić i klerikalci, Zagreb, 1951, 32-33).158 Prvi član novog zakona Zavoda sv. Jeronima, prilagođenog novom imenu, glasio je: "U Jeronimski kolegijprimaju se samo svećenici pitomci koji su rodom i jezikom Hrvati, koji se, dovršivši nauke u biskupskom sjemeništuili u kojem bogoslovskom liceju, pronađu sposobnima za više studije, naročito svećeničkog prava, kao i raznih svetihdisciplina, za što već koga njegov biskup odredi" (V. Novak, Jeronim - Zavod sv. Jeronima u Rimu, u: S. Stanojević,Narodna enciklopedija SHS, knj. II, 157).159 Z. Kulundžić, Ante Radić i klerikalci.., 33. Pišući u antiklerikalnom duhu i u skladu sa socrealističkomideološkom klimom "bratstva i Jedinstva" Z. Kulundžić se pobunio protiv hrvatskih "vrlih rodoljuba" koji su u svom"pretjeranom hrvatovanju" slavili papin potez: "Oni su širom čitave Hrvatske inscenirali (udesili) čitavo narodnoveselje i počeli stvari postavljati tako kao da se čak i 'svemoćni sveti otac papa' stavio na stranu Hrvata i počeootvoreno raditi za veliku Hrvatsku" (isto).

106

stvorio u Rimu hrvatski zbor i zove u taj zbor katoličke svećenike Hrvate iz svih ovih zemalja,koje smo spomenuli".160 A. Radić je upozoravao na "glasove sa strane" koji viču "to će bitistrašno" jer će se u Zavodu sv. Jeronima sastati "svećenici iz svih ovih zemalja, tu će se oniupoznati i pobratimiti, tu će oni snovati Veliku Hrvatsku". Ante Radić je pisao i o onima koji su učitavom problemu vidjeli tobožnju "slavenofilsku zavjeru" biskupa Štrosmajera, koji je Papunagovorio da u Rimu stvori "učeni zbor za Veliku Hrvatsku".161

Srpska štampa u Dalmaciji u promjeni imena Ilirskog zavoda sv. Jeronima u hrvatski, vidjelaje očigledan kurs ka ofanzivnom stvaranju i širenju hrvatstva. Opisujući kratak istorijatsvetojeronimskog zavoda "Srpski glas" je, kako ističe istoričarka Sofija Božić, u člancima "Srbi isvetojeronimski zavod" i "Croatica gens" uočio nekoliko momenata: da je ono što se prvo zvaloilirskim a zatim slavenskim imenom, dobilo hrvatsko ime; da je ta promjena zvaničnosankcionisana od strane Vatikana i da je takav postupak imao za cilj širenje uticajne sfereVatikana. "Srpski glas" je, dalje, zapazio dvije bitne činjenice: negaciju srpskog imena tamo gdjeje ono neosporno i identifikovanje rimokatolicizma sa hrvatstvom.

Takav postupak Vatikana "Srpski glas" je ocjenio kao nekorektan jer su Srbija, Crna Gora,Bosna i Hercegovina srpske zemlje bez ostatka i njihovi podanici se ne mogu podvoditi pod"gente croatica", a u Dalmaciji, Hrvatskoj i Slavoniji, ali i u Istri ima Srba rimokatolika, kojitakođe ne spadaju pod " gente croatica". Zbog ovakvog ignorisanja Srba "Srpski glas" je zaključio"da je Vatikan postao veći Srbožder i od samog Ante Starčevića".162

Takvo hrvatstvo koje ne postoji, već se stvara, "Srpski list" je nazivao anahronizmom čijupogonsku snagu čini svećenstvo. "Sveta dužnost" rimokatolika je "da sve učini za vjeru, dakle i daratuje protivu pravoslavlja i muhamedanstva", a za "Srpski glas" je bilo potpuno izvjesno "da suu borbi protiv Srpstvu vogje jezuiti i fratri dok su Hrvati samo vojnici a hrvatska misaoprosto orugje", te da su fratri i jezuiti "stari i poznati nosioci tuđinske misli, koji pod maskomhrvatstva šire srednjevjekovnu vjersku borbu, što je najveća uvreda i poniženje dvadesetomvijeku".163

Zavod je, dakle, trebalo da postane "collegio Croato", ali i dalje pod pokroviteljstvom"Njegovog carskog i kraljevskog Apostolskog Veličanstva" u Beču. Hrvatsko ime za Zavodizazvalo je protivljenje Italije, koja nije htjela prihvatiti da je Zavod sv. Jeronima za hrvatskinarod isto što i stara "ilirska ustanova" sv. Jeronima. Italijani nisu htjeli priznati nieksteritorijalnost, garantovanu "ilirskoj ustanovi", jednoj hrvatskoj ustanovi. Dana 29. avgusta1901. grupa Dalmatinaca "navalila je na svetojeronimski zavod, istakla na jednom prozorudalmatinsku zastavu i izjavila da prima u posjed isti zavod". U isto vrijeme, ta grupa je prekorimske štampe tvrdila da je Sv. Stolica isključivala Dalmatince iz novog "hrvatskog" Zavoda, tesu protestvovali protiv "tog nezakonitog akta". Sem toga, Dalmatinci su tražili pomoć italijanskihvlasti ističući da je "Sveto Sjedište tako postupilo na štetu Dalmatinaca, naročito onih talijanskenarodnosti".164

Hrvatski publicista Zvonimir Kulundžić u akciji Dalmatinaca vidio je nasilan i neprimjerenčin: "Petorica Dalmatinaca Talijana i talijanaša, među njima i jedan Crnogorac- katolik, koji sesvi skupa nisu smatrali Hrvatima, provalili su silom u taj zbor i tu se smjestili kao kod kuće, uzizjavu da su Dalmatinci a ne Hrvati".165 Pobunjeni Dalmatinci su izjavljivali da je stari "ilirskigostinjac" bio napravljen samo za "Iliriju", a ne samo za Hrvate, kako je prema papinoj odredbimoralo biti u budućnosti. Zato su smatrali opravdanim pretenzije dalmatinskih Italijana da koristeZavod. U akciji Dalmatinaca Hrvatski seljački tribun Ante Radić vidio je strah Italijana da će sepreko hrvatskog "učenog zbora" u Rimu stvoriti "Velika Hrvatska". Zajedno s Italijanima, kako je

160 Sabrana djela Ante Radića, knj.Š, str. 290, cit. prema: Z. Kulundžić, n.d., 33.161 Isto, 34.162 S. Božić, Srpski list (Srpski glas) - glasilo Srpske narodne stranke na Primorju (1880-1904), magistarski radu rukopisu, Beograd, 1996, 044-045.164 Isto, 045-046.73 L. Bakotić, Pitanje svetojeronimskog zavoda, 8-9.165 Z. Kulundžić, n.d., 24.

107

isticao A. Radić, strahovali su i "crnogorski i dalmatinski Srblji da im Hrvati ne oduzmu zemlje inarode". Zato je među provalnicima bio i jedan crnogorski rimokatolički kanonik. "Svipravoslavni Srbi" su pisali da su Hrvati "u ovoj stvari nasilnici i otimači". A. Radić je na krajuzaključio da su Srbi otvoreno pristali uz hrvatske neprijatelje.166 U članku "Hrvati, rimska vjera ipolitika" A. Radić je otkrio pozadinu papine odluke da Ilirskom zavodu sv. Jeronima da hrvatskoime: "Mnogi Hrvati, koji inače ne bi marili za Rimsku crkvu, marit će za nju i bit će prijateljirimskim svećenicima - radi hrvatske narodne stvari". U tom članku A. Radić se izjasnio da mu jerimokatolička vjera bila samo sredstvo za postignuće viših ciljeva, tj. za ostvarenje "hrvatskenarodne stvari"167

Jugoslovenski nacionalista dr Lujo Bakotić tvrdio je da su pretenzije "tih pseudo-Dalmatinaca" sasvim neosnovane, negirajući pravo Dalmatinaca italijanske narodnosti na Zavodsv. Jeronima. U prilog svoje tvrdnje L. Bakotić je pominjao sliku sv. Jeronima, koju je urezao ubakru Natale Bonifacio 1584. godine, na kojoj su u uglovima izrađeni grbovi Dalmacije,Hrvatske, Bosne i Slavonije. L. Bakotić je odricao i pravo Slovenaca na taj Zavod, a pitanje da lina taj institut imaju pravo i rimokatolici Srbije, stare Srbije (Kosova i Metohije) i Makedonije,trebalo je, po Bakotiću, naknadno raspraviti.168

Hrvatski naziv za Zavod odbačen je, dakle, zbog toga što se u to vrijeme Srbi rimokatolici ibrojni doseljenici na prostoru istorijskih srpskih zemalja nikako nisu mogli podvesti pod hrvatskoime. Papa Lav XIII morao je 7. marta 1902. da vrati Zavodu staro ilirsko ime.169) Odbacivanjuhrvatskog imena u dobroj mjeri kumovao je i crnogorski knez Nikola 170 , jer je naivnoprocjenjivao da bi prihvatanjem tog naziva rimokatolici Crne Gore (Srbi-rimokatolici) bili izuzetiod mogućnosti školovanja u istom. Umjesto da je bio zadovoljan takvom odlukom Vatikana, jerbi se sprečilo pogubno školovanje srpskih rimokatoličkih misionara i prozelita, knez Nikola jestrahovao od mogućnosti da mu školski podmladak bude nedovoljno teološki (rimokatolički)obrazovan.

Rimokatolički ideolog, dr Mijo Tumpić, pisao je da je malena Crna Gora tražila u imeSrba-rimokatolika Barske nadbiskupije da se ne mijenja naziv Ilirskog zavoda sv. Jeronima uhrvatski. On je takve zahtjeve smatrao čudnim, pogotovo zbog toga što je Crna Gora "po općimpravilima svetojeronimskog Zavoda mogla u nj slati svećenike na dalju izobrazbu". Za MijuTumpića je bio imperativ da se Zavod sv. Jeronima nazove hrvatskim, jer bi u tom slučaju Srbirimokatolici iz Crne Gore, koji bi u njemu bili na školovanju, vrlo brzo postali Hrvati. Razočaranprotivljenjem Crne Gore Tumpić je rezignirano izjavio: "Na takvu odluku je imalo uticatinepunih 10.000 tamošnjih katolika, od kojih su tri četvrtine albanske narodnosti i jezika,premda oni, jer ne govore slavenski, nisu uopće mogli uživati u Zavodu ni glasa ni blagodeti.Preostali katolici, njih nešto više od 2.000 u okolici Bara, nipošto nisu Srbi već Hrvati, te setakvim uistinu osjećaju i izkazuju. Pojaviše se konačno i teške neprilike od šačice domaćihodroda. Sve se urotilo protiv hrvatskog imena".171

Vraćanje ilirskog naziva za Zavod "bolno je odjeknulo u hrvatskom narodu". Ispred hrvatskihbiskupa nastupio je pred papom sarajevski metropolita J. Štadler i na treći dan Uskrsa 1902.godine pročitao pred papom memorandum za "očuvanje hrvatskog imena" u nazivu Zavoda. Tomprilikom Štadler je predložio papi Lavu XIII da se u Rimu osnuje novi zavod koji će nositihrvatsko ime.172 A. Radić je pisao o nesretnoj sudbini i razočarenju hrvatskog naroda poslijepapine odluke o brisanju hrvatskog imena iz naziva Zavoda sv. Jeronima: "Gorko razočarani

166 Isto, 24-25.7767 Isto, 25.

168 L. Bakotić, Pitanje svetojeronimskog zavoda..., 9-11.169AJ, Min. pravde - vjersko odjeljenje, biskupski ordinarijat u Splitu ministru vjera D. Obradoviću, 8. avgust 1927.170 Publicista Z.Kulundžić takođe je vidio značajnu ulogu kneza Nikole kod brisanja hrvatskog imena za Zavodsv. Jeronima: "Papa je na formalnu diplomatsku intervenciju crnogorskog kneza povukao svoju raniju naredbu ohrvatskom imenu tog zbora i naredio da se on i dalje zove ilirskim imenom" (Z. Kulundžić, n.d., 25).171 M. Tumpić, Zavod sv. Jeronima, "Croatia sacra", br.20-21 Zagreb 1943, 345.8

2 Isto.

108

Hrvati su Papi bili vazda odani, baš kao nevina djeca koja nigđe zla ne vide, jer zlo ne znadu. Uzasve to, što su se mnogi tuđi a i domaći ljudi rugali Hrvatima radi toga što su tobože papine sluge ivjerni Papi kao propali španjolski velikaši, Hrvati na to nisu mnogo pazili..."173

Pošto nije uspio sa hrvatskim imenom, Vatikan je predlagao Austro-Ugarskoj i Italiji da seZavod sv. Jeronima nazove "Slavis meridionalibus" (južnoslavenski). Austrijski ministarGoluhovski je odbacio takav naziv zalažući se za vraćanjem starog naziva "ilirski".174 Kao ihrvatsko ime tako i naziv "Pro slavis meridionalibus" (za Južne Slavene) naročito su odbijaliMađari iz ranije pomenutih razloga: "Pro slavis meridionalibus mi, u prvom redu Mađari,najodlučnije odbijamo. Bez obzira na to što bi Zavod time istakao politički karakter, ovo bi ime uMađarskoj izazvalo najveće ogorčenje, a Dalmatince italijanskog jezika bi u najvećem stepenuogorčilo i potaklo na novi prepad".175 S druge strane, Mađari su i dalje bili sve veći protivnicidavanja hrvatskog imena Zavodu sv. Jeronima. Mađarski predsednik vlade Šel (Szel), usporazumu sa banom Kuenom Hedervarijem, bio je protiv toga da se duhovne vođe Hrvata uUgarskoj i Austriji nađu na okupu u jednom zavodu u Rimu. Za njih je to bila optimalna opasnostzbog mogućnosti stvaranja "nekakve hrvatske nacije".176

Grof Tisa, predsednik mađarske vlade, 1905. je pisao slijedeće povodom mogućnostistvaranja hrvatske nacije: "A da ova zabrinutost nije šuplja avetinja nego žalosna stvarnost, nakarakterističan način ilustruje jedno literarno sačinjenje koje je izašlo u Zagrebu pod nazivomĐosna i hrvatsko državno pravo'. Ova 'pravno istorijska studija', koja obuhvata oko 260 strana,nastoji da putem odabranih istorijskih laži dokaže opravdanost postojanja 'Velike Hrvatske' i daistakne 'celokupnost hrvatske države', te želi da probudi težnju hrvatskog naroda za ujedinjenjemu jednoj državi. I kao branik i ujedno oruđe ovih snova, želja i težnji, prikazuje se Zavod sv.Jeronima... Stoji, naime, van sumnje da će svećenici, koji će jednom apsolvirati ovaj kolegij,pomoću svog višeg obrazovanja i pomoću svojih u Rimu stečenih ličnih veza, uskoro postićivodeću ulogu u južnoslavenskim dijecezama u kojima, na žalost, već znatan dio svećenikapočinje da zauzima sumnjivo držanje...". Hrvatske težnje za proširenjem na cijelo južnoslavenskopodručje Balkana grof Tisa je nazivao "fantazijom hrvatskog naroda"177, koja se, međutim, tokomXX vijeka u dobroj mjeri ostvarila.

Predsednik Tisa bio je protiv vatikanskog zalaganja da se Zavodu da ime hrvatsko, ali ijugoslavensko: "Mi ne možemo pristati na stvaranje jednog južnoslavenskog nacionalnogkolegija, pošto bi novo otvaranje afere sv. Jeronima bez sumnje ugrozilo u Hrvatskoj i Slavonijijedva uspostavljeni mir i poredak. Ako bi pak Kurija ovu stvar forsirala, onda bi to neminovnodovelo do sukoba između Ugarske i Sv.Stolice". Tisa je čak najavio mogućnost sukoba Mađarskei Vatikana u slučaju vatikanskog zalaganja da se Zavodu sv. Jeronima da jugoslavensko ilihrvatsko ime.

Uoči Prvog svetskog rata, Mađari su vodeće krugove u Vatikanu pokušali da uvjere da biorganizovanje jednog kolegijuma na jugoslavenskoj nacionalnoj osnovi imalo izrazitonacionalno agitaciono dejstvo i da bi povredilo opravdane političke interese obiju državaMonarhije. S druge strane, Mađari su očekivali da će daljni razvoj "velikosrpske ideje" biti velikaopasnost za rimokatolicizam. Mađarski predsjednik Tisa je odao priznanje "univerzalnomkarakteru katolicizma", pa je čak izjavljivao da bi bila greška tražiti od Vatikana da podržavamađarsku nacionalnu politiku. Takvim riječima očito je aludirao na vatikansko favorizovanjejugoslavenske ili hrvatske nacionalne ideje, kojim bi nestao univerzalni vatikanski kurs. Tisa jezato očekivao da će se Vatikan odnositi ravnodušno i prema neprijateljskim jugoslavenskim ihrvatskim "nacionalnim stremljenjima". Tisa se bojao jugoslavenstva zbog očekivanja da će sa

173 Z. Kulundžić, n.d., 35.174 "Pošto se Vatikan sam bavi mišlju izmjene papinskog breve-a u gornjem pravcu (slavis meridionalibus-N.Ž),to je naša najupornija želja da se ponovo vrati starom imenu sv. Jeronima Ilirskog, kojim će rješenjem Sv. Stolicaizbjeći buduće teškoće" (AJ, Vatikansko poslanstvo, Goluhovski - grofu Sečenjiju u Rimu 16. februar 1902).175 AJ, Vatikansko poslanstvo, telegram ministra Goluhovskog grofu Sečenjiju, 26. februar 1902.176 AJ, Vatikansko poslanstvo.177 AJ, Vatikansko poslanstvo, grof Tisa - ministru Agenoru Goluhovskom, 31. januar 1905.

109

njegovim napredovanjem pravoslavlje prosperirati i širiti se na zapad. Kurija je, po Tisinommišljenju, sa "jugoslavenskim mahinacijama" činila pionirske usluge pravoslavnomnapredovanju i doprinosila jugoslavenskoj misiji.178

U Kraljevini SHS (Jugoslaviji) Zavod sv. Jeronima i dalje je nosio ilirsko ime, a povremeno senazivao i jugoslavenskim. Nadbiskup Bauer, biskupi Akšamović i Jeglič podupirali su nastojanjajugoslavenske vlade i poslanika u Vatikanu, J. Smodlake, da se, pred "italijanskim pretenzijama",Zavodu prizna karakter jugoslavenskog nacionalnog instituta.179Međutim, borba za jugoslavenskikarakter instituta bila je mukotrpna. Već 21. marta 1919. ušao je u Zavod jedan italijanskičinovnik sa dekretom Ministarstva pravde i zaposjeo ga policijskim snagama. Na taj način Zavodje ostao pod državnim sekvestrom Kraljevine Italije sve do sporazuma sa Kraljevinom SHS, od27. januara 1924, kada je izručen jugoslavenskom poslanstvu. Tim sporazumom italijanska vladapriznala je Zavod sv. Jeronima inostranim zavodom "katoličkih Jugoslavena", podanikaKraljevine SHS. Crkva sv. Jeronima, kojoj se priznao značaj jugoslavenske nacionalne crkve,ostala je u svojstvu "spomenika historijske vrednosti" podređena nadzoru italijanskogMinistarstva prosvjete i pod italijanskim zakonodavstvom.180

Od strane hrvatskog Katoličkog episkopata i pojedinih svećenika bilo je i dalje pokušaja da seZavodu da hrvatsko ime. Konačno, poslije posjete jugoslavenskog predsjednika Josipa BrozaVatikanu, tokom aprila 1971. u vrijeme tzv. "maspoka", papa Pavle VI 22. jula 1971. dao jeIlirskom zavodu sv. Jeronima naziv Hrvatski papinski zavod sv. Jeronima.

R E Z I M E

Stari antički geografski i geo-politički pojam vezan za zemlju mitoloških Ilira i potonjurimsku provinciju, zloupotrebljavan je podupiranjem velikohrvatstva i velikoalbanstva tokomXIX i XX vijeka od srpstvu neprijateljskih ideoloških internacionala.

Hrvatski i albanski mitolozi ilirizma pretke današnjih Albanaca, ali i Hrvata najčešće sunazivali Ilirima, pa potom Arbreši i Albanoi. U savremenoj istoriografiji hrvatstva ivelikoalbanstva uporedo se tvrdi da je ilirsko ime sinonim za albanske (šiptarske) i starohrvatskepretke. Ideolozi rimokatolicizma, odnosno velikohrvatstva, vršili su prisvajanje ilirskog srpskogimena u dužem vremenskom razdoblju. Vatikan je već od XV vijeka koristio ilirsko ime u svrhušto uspješnijeg misionarskog i prozelitskog nastupanja na Balkanu. Tako je na kraju ilirsko srpskoime stavljeno u funkciju realizacije velikohrvatskog nacionalnog projekta, kojeg je započeoLjudevit Gaj sa svojim ilirskim programom, a nastavili "mladoilirac" Ante Starčević, brojnirimokatolički svećenici, ali i savremeni ideolozi Republike Hrvatske. Najbolji primjer pretvaranjailirskog imena u hrvatsko predstavlja slučaj Ilirskog zavoda sv. Jeronima koji se tokom drugepolovine XIX i tokom XX vijeka nastojao pretvoriti u Hrvatski papinski zavod sv. Jeronima, štoje na kraju i ostvareno 1971. godine.

Radomir D.Đorđević

NEUJEDNAČENOST MIŠLJENJA O POREKLU ALBANACA - SOCIO-KULTURNEPOSLEDICE NA ISTORIJU SRBA

UVOD

Nijedno područje u svetu nije u toj meri bogato istorijskim događajima, kao što je područjeBalkanskog ili nekadašnjeg Helmskog poluostrva.

178 AJ, Vatikansko poslanstvo, grof Tisa papi Piju X 17. novembar 1912.179 AJ, Poslanstvo Kraljevine SHS pri Sv. Stolici, biskup Akšamović - Josipu Smodlaki u Rim, 8. juli 1924.180 M. Lanović, n.d., 80.

110

U svojoj dosadašnjoj istoriogenezi, balkanski region je prolazio kroz neviđene istorijskedrame i povremene uspehe, ali se isto tako spuštao i ispod svih mogućih nivoa civilizacijskih ikulturnih vrednosti. Istorijski usud Balkana, gurnuo je ovaj region Evrope u niz istorijskih,kulturnih, civilizacijskih i socijalnih protivurenosti, a koje su svoj odraz našle kod svih sadašnjihetničkih zajednica koje žive na području Balkana.

Česta i veoma citirana uzrečica o Balkanu - da je ovo područje "svetsko bure baruta" ili''Catena Mundi''181, odgovara dosadašnjim istorijskim procesima koji su se dešavali na njemu.Ipak, Balkan i njegovi narodi uspevali su da iz svih svojih meteža i kovitlanja, budu svoji i nasvome. Vremena su prolazila, vekovi i milenijumi takođe, ali je Balkan i dalje ostajaonepoznanica za mnoge. Njegova burna istorija uslovila je niz različitih ponašanja mnogih naroda.Ipak, jedno ponašanje je primetnije u odnosu na sve narode: to je izražena borbenost, agresivnost,neprilagođavanje drugima, slobodarski duh ali i istovremeno potkupljivost vladajućih slojeva imalodušnost širokih narodnih masa. Skriveni usud fatalizma da ''će biti ono što mora biti'', umeoje da povremeno narod Balkana baci u najdublju socijalno-istorijsku depresiju. Neostvarenetežnje, ili pak izgubljene bitke, dovodile su ga na rub očaja i beznađa. Svakako, u velikoj meri,ovo se odnosi na najvažniji balkanski narod - Srbe. Smešten u samom geografskom epicentruBalkanskog poluostrva, srbski narod je (nezavisno od svoje volje) bio sudionik svih prelomnihdogađaja na Balkanu. Ponekad je uspevao da bude neizostavan faktor rešavanja svih nastalihproblema među ostalim balkanskim zemljama a ponekad i da bude potpuno zaobiđen kao faktorstabilizavije.

O CIVILIZACIJI BALKANA

Civilizacija balakanskih naroda je među nastarijim na svetu, ako ne i najstarija. Arheološkilokaliteti na Balkanu, govore nam o staništima čoveka, koja su zasnovana na 10.000. godina prenove ere. U njima su pronađeni materijalni tragovi koji nam svedoče o najstarijoj graditeljskoj,socijalnoj i kulturnoj bliskosti i povezanosti balkanskih stanovnika. Na najstarijem nalazištu -Lepenski vir na Dunavu, pronađeni su izuzetno očuvani tragovi temelja prvih staništa tadašnjihstanovnika, kao i izuzetno originalna kamena plastika koja predstavlja stanovnike Lepenskog virasa ribolikim izgledom. Raspored i izgled kuća-njihovih staništa, u obliku trapezoidnog oblika sujedinstvena u svetu po svojoj graditeljskoj formi. Keramika (posuđe), kao i utisnute šare (zapisi)na njoj, kojim su se služili prastanovnici Lepenskog vira, sugeriše nam o izuzetnoj i plodnojaktivnosti i komunikaciji mesnog stanovništva - kako u bliskom okruženju tako i šire, zahvatajućidobar deo Balkanskog poluostrva, od severa do krajnjeg juga. Sve ovo, ukazuje na jednuoriginalnu kulturu koja se razvijala na prostorima Dunava i njegovog rečnog areala.

Ipak, ni ovo nije sve, kada se radi o razvoju regiona Balkana. Na istom podučju i nešto bližeBeogradu, razvila se još jedna originalna praistorijska kultura - vinčanska, tako nazvana posadašnjem selu i naselju Vinči. Pored nekih manjih razlika u odnosu na kulturu Lepenskog vira,vinčanska kultura 182 se odlikuje i znatnijim napredkom u ortografskom pogledu (mada jeistorijski i mlađa - neolitski period). Pod ovim, nadalje, treba podrazumevati napredak vinčanske

181 Vidi šire u: Catena mundi, Ibarske novosti, Kraljevo, Matica Srba i iseljenika Srbije, Beograd, 1992.;''Putopisci srednjega veka koji su prolazili Balkanom mogli su da tačno uoče jedinstvenu važnost Balkana i značajnjegovog položaja. Stoga su ga oni i nazivali ''lancem ili kopčom celog sveta'' (catena mundi) / Balkan i Balkanci,NKC, Niš, 2003, s. 16.182 ''Odlučan u suprostavljanju argumentima tzv. ''nordijske škole'', Vasić je dosledno razvijao argumentaciju oVinči kao egejskoj koloniji nalazeći kod antičkih autora putokaze za iščitavanje njene istorije u ključu koji nudi mit oArgonautima, Hiperborejcima i homerov ep. Vasić je takođe skrenuo pažnju naučne javnosti na značaj rudnika Šupljastena na Avali, na zanačaj komunikacija (ekonomskih.metalurških, kulturnih, trgovačkih).../ Ljubomir Kljakić,''Catena mundi'', isto, s. 31-32.

111

kulture u otkrivanju prvih grafema, čime ovoj kulturi pripada prvenstvo u otkrivanju pisma(između 5.000 i 3.500. godina p. n. e.).

Ukoliko ove iznenađujuće podatke, suočimo sa svetskim o nastanku prve pismenosti,uočićemo očiglednu razliku ali i prednost koja je na strani vinčanske kulture. Postavlja se otudapitanje, ko se onda smatra "lučonošom" svetske prosvetljenosti, odnosno, koja je to kultura icivilizacija? Svakako, moguća su i izvesna odstupanja u svemu, ali, nemoguće je da se sa nekogozbiljnijeg stanovišta poremete dosadašnja saznanja. Ipak, nova n aučna saznanja i otkrića kojatek mogu naići mogu ili opvrgnuti ili pak dati za pravo dosadašnjim naučnim utemeljenjima.

Takođe, moramo spomenuti i to, da je vinčanska kultura širila dominantan uticaj ka juguBalkana, gde se oformila u kasnijem vremenskom sledu kultura Pelazga (Pelasta) kaodominantna, a iz koje potom nastala mešavinom sa njom svima nama poznata grčka kultura, kaoprototip i arhetip tzv. antičke kulture.

KULTURNI OBRASCI I KULTURNE MATRICE

Posmatrajući u ovom kontekstu razvoj kulturnih obrazaca na Helmu (Balkanu), moramo istaći,još jednu osobenost kulturnog procesualnog oblika tla Balkana: to je "izvoženje" kulturnihobrazaca i kulturnih matrica prema ostalim delovima Evrope, pa, i šire u svetu.

Ukoliko svesno zanemarimo prva poznata osvajanja koja su potekla sa Balkana (još u trećemmilenijumu Nina Belova, prve poznate ličnosti koja se spominje još u Bibliji, a potom i drugevelike ličnosti Serba Makeridovog - Boga Serbona iz drugog milenijuma, zbog nedovljnostipodataka o ovim ličnostima i njihovim pohodima) uputno je istaći nama mnogo bliže ličnosti -Aleksandra Makedonskog (Velikog) koji je svojim pohodom na Istok samo ponovo utvrdio putnjemu prethodnih osvajača sa Balkana, označivši sebe samoga "trećim Bakom", odnosnoosvajačem tada poznatog sveta. Ali, osvajanja Aleksandra Filipovog Makedonskog, nisu samoprosti čin isticanja sile i dominacije kulture Balkana, to je i čin prenošenja svega onog što činijednu kulturu u jednom vremenu dominantnom i naprednijom u odnosu na druge.

Problem koji se takođe nameće jeste i taj, što danas u svetu, mislimo na zapadno-evropsko-američki svet, koji je u potpunosti dominantan po svim pitanjima, pa i u oblasti nauke, naročitoistorije. Naučni imperijalizam Zapada je evidentan, pa je u skladu sa ovim i teza o dominacijistarih kultura Istoka (Mesopotamija i Egipat), nad svima ostalim kulturama. Takav stav jepreovlađujući i danas i teško ga je izmeniti. I pored očiglednih dokaza o razvijenosti kulturePodunavlja pre svih ostalih, ova saznanja u zapadnom svetu ne nailaze na dopadljivost, a nijeretko i da se u potpunosti ignorišu.

Područje Balkana je izuzetno i u još jednom pogledu. On je rodno tle i nastanak prvog u svetusocijalnog poretka koji nazivamo demokratijom. Iako se ovaj poredak slavi kao najnapredniji dosada u istoriji ljudskog društva, i koji je opstao sve do danas, on u srcima ljudi sa ovog poluostrva,nije uvek bio pravilno shvaćen, niti je uvek imao onu težinu, koja mu se i inače pridaje usavremenim međunarodnim odnosima. Čak se i sam pojam demokratije menjao kroz vreme samanjim ili većim nedoslednostima. Tamo gde je ponikla, na krajnjem jugu Balkana (a koja seslovi kao grčkom izumom),183 bila je u opticaju, u svom izvornom obliku u najstarijem perioduantičke Grčke, da bi se protokom vremena potpuno izgubila za dugi niz vekova.

183 Pitanje nastanka demokratije - da je ona nastala u antičkoj Grčkoj još uvek je neprikosnoveno i maltene ne podležebilo kakvom kritičkom preispitivanju. No danas, već ima i drugačijih mišljenja, koja se prvenstveno vezuju (opet)za antičke pisce. Naime, radi se o tome, da pojedini antički autori, kada govore o demokratiji neizostavno navodeda takav oblik uređenja je prisutan i kod mnogih slovenskih plemena koja su bila neposredni susedi Grka. Tako,kad je reč o Slovenima, Prokopije (5-6 vek) piše: ''Ovim plemenima, Sklavinima i Antima, ne vlada jedan čovek,

112

BALKAN (HELM) I NJEGOVA ULOGA

Da je Balkan (Helm) igrao očigledno veliku ulogu u prošlosti svedoče mnogi antički istoričari.Neki od njih su o Balkanu govorili sa puno razložnosti, neki pak, kao o prostoru iracionalnog. Zlakob Balkana izvire iz njegovog geo-strateškog položaja kao prirodne spone između dvakontinenta Evrope i Azije. k je u preistorijsko vreme kolonizovanje Balkana teklo sa Severa,počev od antičkog vremena, kolonizovanje Balkana počelo je sa Jugo-istoka iz Male Azije.184 Oovome svedoče svi relevantni istorijski izvori. Ipak, najveća naučna nepoznanica jestepreistorijski period Balkana? I pored obilja arheoloških materijalnih artefakata, još uvek se nijestekla jedinstvena usaglašenost oko prastanovnika Balkana. I dalje je u opticaju shvatanje ostarosedelaštvu nekakvog starijeg naroda Balkana kao autohtonom stanovništvu i kasnijim"došljacima sa Severa" - Slovenima, koji su osvojili Balkansko poluostrvo početkom sedmogveka. Ovakav stereotip održao se do današeg dana, bez uzimanja u obzir novih rezultata do kojihje došla u međuvremenu istorijska nauka. Nažalost, takvo mišljenje nije plod savremenihtendencija u istorijskoj nauci. Ono nije zasnovana na valjanim argumentima, a još manje nanekakvim naučnim rezultatima, već na običnim sugestijama, spekulacijama, raznih istorijskihškola i koje su imale svoje razloge da definišu balkanski prostor. Tako je ostalo jedno nerimerenoshvatanje o prastanovništvu Balkana i onima posle njih, koji su slovenizirali prethodnostanovništvo.

DELO KONSTANTINA VII PORFIROGENITAI NJEGOVE POSLEDICE PO SRBSKI NAROD

Posledice dela vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita su višeznačne, gledano ne samosa aspekta istorijske nauke, nego i u širim budućim međunarodnim odnosima, koji će semanifestovati prvenstveno u Evropi. Zapadno-evropska istoriografija, a potom i njena politikaprema najznačajnijem delu Evrope - Balkanu, biće umnogome određena i prema stavovima kojisu izneti u Porfirogenitovom spisu "De administrando imperio". Iako, ni sam car nijepretpostavljao da će njegovo delo izazvati burne reakcije u budućnosti, to se ipak dogodilo.Etnička slika Balkanskog poluostrva se vremenom menjala i to na štetu uglavnomnajrasprostranjenije etničke zajednice - srbskog naroda. Od naroda, koji je i od stranih istoričaraoznačavan kao najrasprostranjeniji, došlo je do toga, da je protokom vremena, danas skoroizjednačen sa ostalim narodima današnjeg balkanskog rostora. U savremenom periodu, ovaj trendistiskivanja i sve većeg smanjivanja srbskog etničkog korpusa je i dalje nastavljen, do neslućenihkatrastrofalnih granica, pa i do granica njegovog biološkog opstanka.

Nasuprot tome, svi ostali balkanski narodi su se uvećavali biološki. Istaknimo samo kao primerdanašnji albanski narod. Ovaj narod, koga vizantijski car čak i ne spominje u svom delu, je međuvodećim - ne samo na Balkanu, već i šire, u biološkoj ekspanziji. Ali, ovaj narod, ne bi danaspredstavljao potencijalnu opasnost po Balkan, da tome nisu prethodili mnogi "istorijski faktori",pa potom i politički. Naravno, može se diskutovati o tome, koji su od ovih faktora bilidominantniji na ukupnost postbalkanskih odnosa, ali to neće u bliskoj budućnosti promenitifaktičko stanje. Ali, ukoliko želimo da sa naučno-teorijskog promišljanja zauzmemo meritornagledišta neophodno je utvrditi osnovne, početne praoblike iz kojih će kasnije slediti svi potonji.

Nažalost, takav prirodan razvoj moderne istorijske nauke se nije desilo, ne samo kada je upitanju etnogeneza Albanaca, već i ostalih naroda Balkana. Ako je i bilo takvih pokušaja, to jepresečeno u korenu, pojavljivanjem germansko-nordijske škole a i sa njom i naše srbske tzv."kritičke škole" - oličene pre svega u ličnosti arhimandrita Ilariona Ruvarca, koji je zdužno

nego od starine žive u demokratiji i zbog toga uvek zajednički vrše poslove i prijatne i nepovoljne''. / Prof.drM.Atlagić, prof. dr B. Milutinović, ''Izvori za istoriju Srba do XV veka'', K. Mitrovica - Rača, 2000..str.8./

184 Vidi šire u:Svetislav S.Bilbija, ''Staroevropski jezik i pismo Etruraca'', ''Miroslav'', Beograd, 2000., str. 8-14;Antonije Škokljev i Ivan Škokljev, ''Bogovi Olimpa iz Srbije'', ''Nauka'', Beograd, 1998, s. 65-72.

113

zastupao interese istorijskog nordizma. Njegovim putem pošli su još neki. Konačno, društvenim ipolitičkim previranjima u 19. i početkom 20. veka, došlo je do potpunog istiskivanja srbskihautentičnih zastupnika istorijkog mišljenja. Rad rodoljubivih istoričara stavljen je po stranu,postepeno istiskivan, i na kraju obezvređen u društvu, koje je slavilo kao primarnost jugoslavizama ne srbstvo. Kako se nadalje sve to odvijalo po srbski narod dobro je poznato, a krajnji rezultat jesvođenje životnog prostora Srba na otprilike jednu četvrtinu nekadašnjeg celovitogjugoslovenskog porstora.

Šta nam sve to govori, i da li to ima bilo kakve povezanosti sa delom KonstantinaPorfirogenita? Po svemu onom što ovo delo sobom nosi - ima. Delo je, ako izuzmemo činjenicu,da je pisano za potrebe vizantijskog dvora, kao upustvo Konstantinovom sinu Romanu II (959 -963) u cilju upoznavanja sa problema koji ga očekuju kada preuzme vlast, u potpunostiobaveštajnog karaktera. Delo je nastalo kao spoj različitih istorijskih spisa (izvora). Indikativno jeto, da je teško čak i utvrditi šta je zapravo autentičan tekst cara Konstantina Porfirogenita a štanjegovih saradnika. "Spis o narodima" (kako se uobičajeno prevodi) nema karakter autentičnogistorijskog izvora, jer se i sam ne zasniva na njima. Ostaje realno pitanje koliko je sve prenesenoautentično, jer se delo o kome je reč zasniva uglavnom na prenošenju informacija iz drugihizvora, odnosno tzv. druge ruke. Istorijsko vreme, počev od šestog veka nove ere pa sve do dopočetka devetog veka predstavlja period u istoriji Balkana, koji je prilično nepoznat, pa i za samevizantijske izvore. To je i vreme snažnih previranja unutar Vizantijske države, ophrvanespoljlnim i unutrašnjim nevoljama, pa su u skladu sa tim i protivrečnosti vesti koje su dolazile satog prostora.

Koliko je sve ovo povezano sa Srbima kao narodom i o kome se i neposredno govori u ovomdelu? Posledičnost svega proizilazi iz zastupanja mišljenja, da su tek s kraja šestog i početkomsedmog veka, usledili napadi Slovena na Vizantiju. Naročito se to ističe u njegovih osam glava(od 29-36) i koje donose za ono vreme veoma iscrpne podatke o ranijoj istoriji Srba i Hrvata usvojoj prapostojbini, a potom i njihovoj seobi ka jugu, prema Balkanu.

Ovi podaci, ma koliko za mnoge mogu biti inspirativni i dokazujući za određene teze, u osnovisu nedovoljni i sumnjivi, da bi se iz svega izvukao celovitiji i istinitiji substrat, odnosnogeneralizovala jedna ideja, ili jedno istorijsko gledište. Konstantinov spis, ni u jednom momentunam ne govori više od pukog nabrajanja, nekih, već poznatih opisa staništima srbskog i hrvatskognaroda. Ukoliko svemu, dodamo i sumnju u autentičnost teksta, koji se nama saopštava izrazličitih kasnijih prepisa, sve postaje još zanimljivije i nedoslednije. Svemu treba dodati i to, daje nastalo delo bilo zasnovano na usmenim obaveštenjima - sumnjivog karaktera, obzirom da jeCarigrad bio u devetom veku dosta prometan grad, trgovački centar, pun inostranih trgovaca iputnika raznih narodnosti, i koji su svoje podatke o drugim narodima davali na osnovu ličnihzapažanja, a ne na osnovu nekih temeljnijih podataka i provera.

Nažalost, autori koji su negirali tačnost podataka kod Porfirogenita su ostali u manjini, jer ih jeistorijsko vreme koje je nadolazilo u potpunosti odbacilo. I strana i naša istorijska nauka jeprihvatila Porfirogenitove podatke, a ovo prihvatanje je imalo je kobne posledice za narodeBalkana, jer je poremetila više milenijumski sklad naroda.

Da je višemilenijumski sklad podrazumevao dominantno prisustvo Srba na Balkanu potvrđujucelokupna etnografija, folklor, jezik, toponimija, hidronimija, koji nisu uopšte menjani hiljadamagodina. U geografskim atlasima ćemo naći mnoga latinska imena za mesta, gradove, reke, planinei dr. Kao dominantan faktor, Rimljani su posredno nametali ne samo svoj jezik, već i nazive zamesta koja su oni osvojili. Tokom post-rimskog perioda ovi nazivi su se zadržali u spisima, čijimautorima je, očigledno,bilo lakše da identifikuju balkanski prostor putem latinske ortografije.Tako se došlo do toga, da se srbska ortografija u potpunosti istisla a ostajala latinska kaomerodavna.

Ipak, sve to nije pomoglo da se u potpunosti zatre srbsko prisustvo na Balkanu od vajkada.Jezik starobalkanaca je odvajkada bio srpski, podeljen na nekoliko dijalekata kao što je to i danas.

114

Nema ilirskog jezika, niti se on mogao prepoznati, u ma kom vidu, jer takav jezik nije ni postojao.Jezik Iliraca je bio srbski i to je jedino tumačenje koje ne protivreči stvarnim činjenicama.

U vezi ovoga, treba spomenuti, da se do skora verovalo, da su svima nama poznati kamenispomenici - stećci na području Hercegovine i Bosne, spomenici iz vremena srednjeg veka. Tojednostavno nije tačno. Najnovijim istorijskim sagledavanjima i tumačenjima simbola na njima,izbija na svetlost dana neumoljiva istina: oni su mnogo stariji, i potiču još iz antičkog vremenaIlira. Analizom zapisa na njima razotkriva se takođe još jedna zabluda da su ti zapisi ispisivanitzv. bosančicom. Naprotiv, pismo koje se nalazi na stećcima sugeriše nam, da su oni ispisanikasnijim varijantama vinčanskog pisma, najstarijeg pisma na svetu. Lična imena koja su ostalazapisana na stećcima kao i jezik govori nam o prastarom srbskom imenoslovu.

ZABUNA O STANOVNIŠTVU BALKANA

Zabuna o stanovništvu na Balkanu nastaje onog trenutka, kada se stvara pojam reči Sloveni.Ova reč, nastala za označavanje srbskih plemena, pojavila se, prema mnogima tek u šestom vekunaše ere. Do tada o njoj ne govore istorijski izvori. Tek sa njenom širom upotrebom od petog vekadolazi do pravog zamešeteljestva u istoriji. Mnogi vizantijski istorijski spisi, pa i spis KonstantinPorfirogenit, prihvataju pojam "Sloveni" za sve one upade mnogobrojnih srbskih grupa izprostora Panonije, koje su sukcesivno dolazile, ne samo u šestom i sedmom veku, već i u ranijimperiodima, ali koje tadašnji istoričari nisu primećivali ili nisu smatrali da treba da ih konstatujukao istorijski faktor. Ali, desilo se to, da je ovo ime počelo da dominira u istorijskim izvorima, sveviše i više, naročito počev od zajedničkog napada Slovena Avara na tadašnji vizantijski prostor ušestom i sedmom veku.

Srbski etnički korpus koji je dominirao pre upada Slovena, takoće je bio nerazumljiv mnogimistoričarima. Ta mnostranost naziva srbskih plemena ih je zbunjivala i u njihovim spisima se toočito primećuje. Zato su u početku pokušavali da ceo prostor imenuju jednim imenom ilirskim, anarod Ilirima, pa time još više zapadali u protivrečnost. Kako iz svega onda protumačiti prisustvoVeneta na Balkanu u severozapadnim delovima bivše Jugoslavije? Danas, sa sigurnošću možemodokazivati prisustvo srbskog etničkog korpusa na tlu maloazijske obale. Malozaijska obaladanašnje turske države nekada je bila naseljena srbskim plemenima: Mižanima, Trojancima,Lidijcima (Ljudejcima), Likijcima, Frižanima, Karima i dr. Veneti, Rasi (Rašani, Trusi) su takođesa tog prostora.

Mnogoljudnost srbskog naroda u staro vreme bila je zapanjujuća i nerazumljiva za mnoge.Otuda su, mnogi antički pisci spominjali uglavnom ona srbska plemena koja su njima bilanajbliža i za koje su mogli da znaju. Sve ostale, svrstavali su u tzv. Slovene, koji su naknadnopristizali u talasima. Kako su mnoge grupe Slovena (Srba) dolazile sa severa Evrope u petomveku, kao i posle raspada mnogih srbskih carstava do tada, antičkim istoričarima se učinilo daBalakan osvajaju novi narodi, jer su i bojom kože (svetlija od starosedalaca Balkana) doneklerazlikovali od njih. Ipak, ovde se radi o zameni činjenica. Boja kože zavislila je od geografskogfaktora (geografske širine), kao i dostignute kulture tih srbskih plemena. Ona su još uvek, spramstarosedelaca Srba i njihove kulture bila u inferiornijem položaju. Zato se i dešavalo. da su ihtadašnji istoričari opisivali često u pogrdnom smislu. Ali, ono što nikako nisu umeli da objasnejeste jezik novodošlih i jezik starosedalaca. koji je bio zapanjujuće sličan (ako izuzmemodijalekte).

Otuda, stari istoričari nisu mnogo govorili o jeziku Slovena jer sebi nisu mogli da objasne tupovezanost jezika sa jezikom starosedalaca. Pojam Slovena je nadalje u toj meri preovladao, da senadalje više nije ni govorilo o starosedeocima Ilirima, Tračanima, Dardancima, već prvenstveno o

115

Slovenima, a potom tek od devetog veka - ponovo o imenu Srba i Hrvata. Ali šta je saSlovencima? Da li su i oni nastanjivali prostor Balakana? Danas se zna, da su Slovenci pripadniciVeneta, da su i pre navodnog dolaska Slovena na Balakan imali svoju oblast Karantaniju. Kako suVeneti nepobitno srbski etnički korpus nije onda začuđujuće što su bili prvi neposredni susediIlira. Iz svega sledi jednačenje: Veneti = Iliri = Srbi. Da je to tačno, dokazuje istraživanje jezikaSlovenaca koji se sastoji iz venetsko-srbskih reči.

Iz svega proizilazi nerazumljiv pokušaj starih pisaca da u nedostatku pravih dokaza izokrenucelu stvar i time još više otežaju razumevanje etničkih odnosa na Balkanu. U tom tragičnomgalijamatisu, najviše je stradao srbski narod kao najbrojniji u starom veku. O njegovoj brojnostigovore mnogi stari istoričari.Konstantin Porfirogenit, vizantijski car, svojim delom ''De administrando imperio'' nije pokazaoniti opravdao naziv verodostojnog istoričara. Njegovo delo, koje obiluje neuverljivošću ineistinama, još uvek nije pretrpelo pravu istorijsku kritiku. Ipak, ono se od strane naših istoričara,još uvek uzima kao merodavan istorijski izvor. To je za posledicu imalo dalekosežni značaj zaSrbe, koji su tako svrstani u neke zakasnele slovenske-avarske horde, koje su poremetilidotadašnji uzajaman sklad vizantijske carevine. Budućim mladim istoričarima Srbske istorijskeškole ostaje sveti cilj, da razotkriju sve laži kojima se služila prethodna vladajuća istorijska školau nas, i da svojim časnim postupkom odvoje zrna istine od mnoštva kukolja. Ta uloga, zasigurnoće pripasti istoričarima Srbske istorijske škole.

ALBANCI - NAROD KOJEG NEMA I KOJEG IMA

Istorijska saznanja o poreklu Albanaca su krajnje istorijski minimalna i nedovoljno profilisana,a time i veoma nepouzdana. Time što se nalaze u novijem periodu na tlu Balkana (počev od prvepolovine jedanaestog veka), izazvala su veoma oprečna mišljenja o svom poreklu. Mnogievropski stariji naučnici skloni su da njihovo poreklo vežu za autohtonost ostalih naroda Balkanai time im daju etnički substrat autentičnosti. Iako u svemu ima veoma oprečnih mišljenja popitanju etnikuma Albanaca, izgleda da je u istoriji dvadesetog veka zauzeto prećutno mišnjenje dase Albanci proglase autentičnim stanovnicima Balkana. U prilog ovome, naročito se ističezapadna istoriografska škola kojoj se priključila i naša savremena istoriografija.

Iako je ovakva pristrasnost u najmanju ruku neobična, jer posve isključuje i zanemaruje nizistorijskih i činjeničnih argumenata u vezi sa današnjim etničkim prostorom Albanaca, koje nimalo nisu uticale ustaljeno i u mnogo čemu dogmatsko mišljenje da su Albanci deo balkanskog ievropskog korpusa naroda.

Tako Vladislav Popović u svom radu "Albanija u kasnoj antici" izlaže sledeće mišljenje: „PodArbanasima se podrazumeva etnička grupa koja govori albanski, jedan indoevropski jezik sasopstvenim rečnikom, morfologijom i fonetskim zakonima. Suprotno rumunskom, albanski nijeromanski jezik, nego potpuno poseban govor koji sadrži pozajmice iz latinskog, slovenskog idrugih jezika. Mišljenja stručnjaka o njegovom poreklu znatno se razlikuju. Prema jednima,albanski predstavlja poslednje ostatke tračkog jezika, po drugima ilirskog, ili je mešavina jednogi drugog, ili je čak možda dako-mizijski."185 Iako dotični autor u ostalom delu teksta veomaoprezno i obazrivo zaključuje o etnikumu Albanaca, verovatno da nije mogao ili nije hteo da seotrgne utisku da su Albanci starosedeoci Evrope, pa time i Balkana. Iako se ovde zvučno ističetzv. "indoevropski jezik", već se sa sledećim zaključkom zapada u protivrečnost, kada se tvrdi daje albanski jezik - „...jezik sa sopstvenim rečnikom, morfologijom i fonetskim zakonima".Istovremeno se tvrdi da albanski jezik sadrži pozajmice „iz latinskog, slovenskog i drugih jezika".Zaista, protivrečnost u svemu. Ne može se istovremeno biti indoevropljanin i autonoman,

185 Vladislav Popović, Iliri i Albanci, SANU- Naučni skupovi, Knjiga XXXIX, Odelenje istorijskih nauka,Knjiga 10, BEOGRAD, 1988. str. 242

116

poseban u jezičkom smislu. Od ovoga, nije daleko i pogled da se Albanci tretiraju kao posebannarod na Balkanu (što i jeste stvarna istina) ali i tvrdnja koja Albance svrstava silom uIndoevropljane.

Naši istoričari novijeg vremena takođe nemaju iskristalizovano istorijsko mišljenje o porekluAlbanaca. U svemu ovome treba pridodati neke od ne/nameravanih obmana akademika MilutinaGarašanina u tekstu "Nastanak i poreklo Ilira": „Tek su burna i komplikovana zbivanja kasneantike i seobe naroda sa doseljenjem Slovena dovela najvećim delom do potpunog nestankastarosedelačkog stanovništva, iako se i u kasnije vreme sigurno konstatuje njihov delimični daljiživot. U tome okviru, naravno, postavlja se i pitanje Albanaca, o čijem paleobalkanskom poreklune može biti sumnje, iako je ono u smislu substrata, za koji se vezuju i teritorije na kojoj su nastalipredmet brojnih diskusija i podeljenih mišljenja."186

Veoma je problematično mišljenje akademika Milutina Garašanina kada tvrdi da su Albancipaleobalkanskog porekla i u čemu „ne može biti sumnje", kako ističe. Ovde se unapred tvrdi daAlbanci vode poreklo sa Balkana, bez ikakvih stvarnih dokaza o tome. A kada smo kod ovoga,treba istaći i činjenicu da su Albanci, pored Grka, verovatno jedini narodi koji je za oficijelneistoričare preživeli svu burnu prošlost Balkana, dok su svi ostali starosedeoci Iliri, Tračani,Dardani, Mezi, antički Makedonci i ostali netragom nastali. Kako je moguće, da jedna malaetnička grupa (u početku) u potpunosti sačuva svoju autenčnost i da se u kasnijem sledu istorijepojavi (po nama) niotkuda i formira svoj etnički prostor? Treba ukazati i na neopravdanopoistovećivanje Albanaca i Ilira. Iako razlozi ovakvom mišljenju leže u zapadnoj istoriografiji, taista istoriografija, kada govori o pojavi Albanaca na istorijskoj sceni, uglavnom govori o vremenuprve polovine XI veka. (1043. godina), što i jeste tačno. Ipak albanski istoričari sve to naglavačkeokreću u svoju korist i koristeći ilirski arheološki substrat na svom sadašnjem prostoru „utvrđuju"da je njihovo poreklo ilirsko. I pored očiglednosti, da pored lingvističkih, onomastičkih iorografskih dokaza187 da sadašnji Albanci nemaju nikakvo bliže određenje sa Ilirima, uporno seistrajava da se istorijske činjenice proglase neistinitim i usvoje mišljenja albanskih istoričara.Ukoliko se svemu pridoda i politički faktor, koji je veoma prisutan na Balaknu onda možemo ishvatiti svu posledičnost takvog upornog nastojanja albanskih istoričara da kreiraju svojuprošlost. „Nedoslednost kod njih nastupa onda kada ne razlikuju etnički pojam Iliri odadministrativnog Ilirik, te tako teritoriju Ilira šire do Save, pa čak i do Panonije, a na istokujednostavno ignorišu arheološke argumente o situaciji na centralnom Balkanu, te Ilirimapriključuju Dardance i Peonce."188

Iz svega rečenog, iako smo naveli samo neke karakteristične stavove o Albancima, možese zaključiti da o poreklu Albanaca nemamo čiinjenice koje bi nas uverile u njihovo autohtonoporeklo bna Balkanu, ili pak da vode poreklo od Ilira. Tako prve vesti o njima imamo kodvizantijskih istoričara iz XI veka. Tako istoričar Mihajlo Atalijat (1034-1079), opisujući prilike ujužnoj Italiji, spominje i smenjivanje Georgija Maniakisa odmetnutog komandanta odvizantijskog cara i pobednika nad Arabljanima. Tada je došlo do nemira u Vizantiji a protiv nje suustali na čelu sa Mihajlom Dokijanom Albani i Latini. U toku 1042.g. Georgije Maniakis ponovoje podigao pobunu protiv cara Konstantina IX Monomaha, regrutujući vojsku u kojoj je biloRomeja i Albanaca.Takođe Mihajlo Atalijat govori da su Arbaniti sa odredima Bugara i Grkasačinjavali vojsku uzorpatora Nićifora Vasilakija koji se 1078.g. kretao iz Drača prema Solunu.189

Oko ovih izveštaja ima i različitih tumačenja novijih istoričara. Ponajviše nedoumica oko toga dali su Albanci koji se spominju kod Mihajla Atlijata Albanci sa balkanskog poluostrva ili iz Italije- antičkog Lacija. G.Stojkov pak spominje da se radi o najamnicima iz Škotske.(sic) E. Vranousisizvodi zaključak da se radi o dva naziva za Albance: Albanci i Arvaniti. Prvo ime se javlja zavizantijske odrede u Italiji, a drugi za pobunjeničke odrede Nićifora Vasilakija. Vranousis sumnja

186 Milutin Garašanin, Nastanak i poreklo Ilira, isto, str.75.187 Vidi šire u: Olga - Luković Pjanović, Srbi... narod najstariji 2, „Miroslav", 2002., Beograd, str.5-30.188 Milutin Garašanin, isto, str. 75.189 Prema: Božidar Ferjančić, Albanci u istorijskim izvorima, u Zborniku: Iliri i Albanci, ist, str. 286

117

da se prvi naziv za Albance odnosi na Albance sa Balkanskog poluostrva. Ona ovu oznaku smatrada proističe od latinske reči albanus, albania, što bi značilo u širem smislu stranac ili stranazemlja. Ona nadalje smatra, da je Mihajlo Altijat sigurno mislio na Normane (Franke) koji se naprostoru današnje Italije spominju već 1017. g. Drugi naziv Arvaniti, kojih je bilo u vojsciNićifora Vasilakija zasigurno se odnosi na Albance sa Balkanskog poluostrva.190

Drugi izvor na koji nailazimo jeste delo vizantijske princeze Ane Komnine, koja opisujevreme i delo svog oca Aleksija I (1081-1118). Opisujući borbu svog oca sa Normanima u zaleđuDrača, koji je posle velikih borbi napustio Drač, ostavivši komandu Komiskortu, koji je poreklomod Arbanona. E. Vranousis smatra da je ovo ime pre svega oznaka za dužnost carskog nadzornikašatora, a ime Arbanon se ne odnosi na Albance, već na administrativnu jedinicu sa sedištem uKroji. A. Diselije pak smatra da je spomenuto ime Komiskortus lično ime funkcionera koji jepoticao iz oblasti Arbanona, odnosno Albanaca.191 U jednom drugom iskazu Ana Komnina pišeda je, pošto se car Aleksije I Komnin povukao iz borbe sa Normanima, „...Robert Gviskard sa svihstrana bio uznemiravan od Arvanita i Dalmata, koje je poslao Bodin"192. U kasnijem sledu,vizantijski izvori u toku XII veka skoro da više ne daju nikakve vesti o oblasti Arbanon niti ostanovništvu koje ga je nastanjivalo. Smataralo se da se oblast Arbanona prostirala oko reka Matii Škumbe, odnosno na brdovitije krajeve u unutrašnjosti.

Ovo su prve zvaniče vesti o spominjanju etnikuma Albanaca na Balkanu, mada krajnje šturo inepouzdano. Svakako, ne treba zaboraviti da su to vesti koje se odnose na period posle desetogveka. Pre toga, teško da možemo uopšte govoriti o spominjanju albanskog etnikuma. Da li timemožemo posredno zaključiti da Albanaca (koji sebe i ne zovu ovim imenom) i nije bilo naprostoru današnje Albanije pre ovog vremena?

Iz svega se može zaključiti da je dosta problematično kada se govori o prisustvu Albanaca naBalkanu. Ni jedan istorijski izvor, pa ni najstarije geografske karte nam ne saopštavaju da se naprostoru današnje Albanije nailazi na narod o kojem govorimo. Postavlja se pitanje, kako je ondamoguće da su naši istoričari novijeg vremena uporno zastupali mišljenje da su ILIRI BIOLOŠKINUKLEUS POTONJIH ALBANACA, a potom takvo mišljenje prihatili i sami albanskiistoričari. Posledice takvog stava su nesagledive sa aspekta potonjih odnosa između našeg narodai Albanaca i koji se u svoj svojoj žestini manifestuju upravo u sadašnjem vremenu.

Milutin Jaćimović

SRBI I ALBANCI NA SRPSKOJ ZEMLJI

Ove godine štampani su u Beogradu, u štampariji „Politike", atlasi Evrope i Srbije, čiji jeizdavač Preduzeće „Monde Neuf" d.o.o. sa sedištem u Ljubljani, u Sloveniji, zemlji NATO-a, čijisu građani 1991. godine prvi pucali u vojnike zajedničke države južnih Slovena. Urednici atlasasu: Ivan Bertić, Denis Šehić i Demir Šehić.

U atlasu Evrope je navedeno da je: Albanija u starom veku naseljena Ilirima, koje su pokoriliRimljani. U srednjem veku je u sastavu bugarskog carstva, a od XI veka pod Vizantijom. Turskavlast od druge polovine XV veka znatno je islamizovala zemlju. Samostalnom državom podprotektoratom velikih sila proglašena je 1912. godine. Kraljevina je od 1928. Italija je okupirala1939. a republikom je proglašena 1946. godine. Albanci (92%) su narod tračko - ilirskog porekla,a dele se na Gege (54%, na severu) i Toske (46%, na jugu). Prema veroispovesti, većinom susunitski muslimani.

190 Prema: Božidar Ferjančić, isto , str. 286-287.191 Isto. str. 288192 Isto. str. 288

118

Crna Gora (prema ovim „istoričarima") - u starom veku ilirska država, zatim pada pod rimskui vizantijsku vlast. Sloveni se doseljavaju od početka VII veka i vremenom formiraju plemenskisavez (Duklja, Zeta). Krajem XII veka Zeta je pripojena Raškoj, od sredine XV veka jača uticajMletaka u Primorju. Većinu stanovništva čine Crnogroci (43%) i Srbi (32%). Od ostalih sunajbrojniji Bošnjaci i Muslimani 11% i Albanci 5%.

Za Srbiju se kaže: posle doseljavanja Srba u delove današnje Srbije u VI i VII veku, formiranesu prve srpske kneževine, koje su povremeno padale pod vizantijsku, bugarsku i makedonskuvlast. U XII veku raški župan Stefan Nemanja ustanovljuje prvu samostalnu srpsku državu Rašku,jezgro srednjevekovne Srbije. Država doživljava najveći uspon i teritorijalni maksimum sredinomXIV veka u doba cara Dušana zvanog Silni. Posle Kosovskog boja (1389) i širenja turske vlasti,srpska država postepeno gubi samostalnost. Tokom narednih vekova jača otpor prema turskojvlasti, koji početkom XIX veka prerasta u dva velika narodna ustanka i ustanovljenje kneževine(od 1882. kraljevine). Do Prvog svetskog rata nova država se znatno proširila na jug, a posle ratai severno od Save i Dunava (Vojvodina).

U atlasu Srbije još piše: „Srbi su slovenski narod, po jeziku vrlo bliski susednim Bošnjacima,Crnogorcima i Hrvatima. Pripadnici nesrpskih naroda i etničkih grupa čine približno 1/3 ukupnogstanovništva. Od toga najviše otpada na Albance i Mađare (oko 93%), dok od ostalih najviše imaBošnjaka i Muslimana, Roma, Crnogoraca, Hrvata, Slovaka, Vlaha, Rumuna, Makedonaca iBugara. Najbrojniji su Albanci (gotovo 1/5 stanovništva), koji čine više od 90% populacije upokrajini Kosovo i Metohija". Srbija prema atlasu ima 10.056.000 stanovnika.

Makedonija, od druge polovine VI veka naseljavana Slovenima, od kraja IX veka pod vlašćuBugara, a 976. do 1.018. središte države cara Samuila. Posle toga pod vlašću Vizantije, krajemSrednjeg veka pod vlašću srpskih vladara i velikaša, a od kraja XIV veka Turaka. Oslobođena odTuraka početkom XX veka (balkanski ratovi). Od 1918. u sastavu Kraljevine SHS, od 1929.Jugoslavije, a od 1945. jedna od jugoslovenskih republika. Makedonci čine 2/3 stanovništva(pravoslavci) - od 2.040.000 stanovnika, prema popisu iz 2002. godine, a najznačajnija jealbanska nacionalna manjina, 25% stanovništva.

Bosna i Hercegovina je naseljena Slovenima od VII veka, ograničenu državnost razvija odXII veka, ali u drugoj polovini XV veka postaje deo Turskog carstva. Prema poslednjimpouzdanim podacima iz 1991. godine u zemlji je živelo 44% Muslimana (pretežno sunitskimuslimani), 31% Srba (pravoslavca) i 17% Hrvata (katolici).

Hrvatska - je prema ovom atlasu: „U ranom Srednjem veku kneževina, od 925. kraljevina, aod 1.102. godine u personalnoj uniji sa Ugarskom. Posle učestalih provala Turaka i sužavanjahrvatske teritorije priklanja se Hazburgovcima (1527)". Ima samo 4,5% Srba - proteranidržavljani se, očigledno, ne računaju.

Šta se može zaključiti iz ovakve „nauke", namenjene omladini i građanima Srbije, koju jeobjavio izdavač iz Slovenije? Zaključuje se da je to zvaničan stav istorijske nauke Srbije, jer suatlasi prošli recenziju dr Marine Todorović i prof. dr Zorana Curića, a Ministarstvo obrazovanjanije stavilo primedbu ili zabranilo izdavanje ovakvih knjiga.

Iz navedenog se lako zaključuje: poreklo Hrvata se ne utvrđuje (nisu Sloveni koji su navodnodošli sa Srbima, prema navodnom tekstu vinzatijskog cara Porfirogenita) - najednom se ne zna kosu! Nije li to zato, što znaju da su avarskog porekla, a starosedeoci su preko pokatoličenih Srba,što su danas ogromna većina Hrvata!? (1)

Ističe se da je Hrvatska od 1.102. godine u personalnoj (vladarskoj) uniji sa Ugarskom,navodno postoji kao država do XX veka, a nije od nje pokorena 1.097. godine, kao što je istoriskaistina.

Bosna je imala ograničenu državnost od XII veka, ali se ne kaže u odnosu na koju susednudržavu, Srbiju ili Ugarsku, odnosno ne govori se da je bila vojno-upravna oblast - „banat" u Srbijii da su banove Bosne postavljali srpski vladari, te da je sa gašenjem dinastije Nemnjića, TvrtkoPrvi, sa statusom srpskog kralja i da su poslednji kraljevi Srbije poticali iz Bosne.

Zaključuje se da su na teritoriji današnje Crne Gore i Albanije, živeli Iliri, te da Crnogorci icrnogorski Srbi možda mogu biti, pored Slovena, i ilirskog porekla, kad se tvrdi da su to Albanci.

119

Tvrdi se da je plemenski savez (Duklja - Zeta) krajem XII. veka pripojen Raškoj, a ne da je preNemanjića postojala ranosrednjovekovna srpska država, oko 700 godina, sa prestonicom uSkadru.

Prema navodima ovih „naučnika", „utvrđeno" je da su Albanci narod tračko - ilirskog porekla(nesumnjivo starosedeoci).

Makedonci su Sloveni i oslobođeni su u balkanskim ratovima od turskog ropstva, ali se nenavodi koja je to država učinila, a takođe nema ni traga činjenici, da je Makedonija od 1912. do1944. godine bila deo Srbije, te da je 1944. godine, proglašena na teritoriji Srbije. Ne govori se daje Srbija oslobodila Makedoniju i Albaniju, uz pomoć Rusije, već da se Srbija znatno proširila,prvo na jug, pa onda na sever (Makedonija, Stara Srbija, Vojvodina). Navodi se da su se Srbidoselili u delove današnje Srbije (valjda u toku slovenske seobe). To bi značilo da Srbi nisu ucelini tada naselili današnju Srbiju, ili je većina Srba u njoj živela ranije. Kako se očigledno držePorfirogenita, koji govori o navodnom doseljavanju samo Srba i Hrvata, onda je očigledno da onimisle da su, u većem delu Srbije tada živeli starosedeoci koji nisu bili Srbi.

Pominju se nesrpski i srpski narodi i etničke grupe. Nejasno je kako je moguće da, pored Srba,postoje „srpski narodi". Nejasno je kakva je razlika između Muslimana i Bošnjaka i kako su toposebni narodi, kad ih od ostalih Srba deli samo verska pripadnost islamu. Nigde na svetu nijepoznato da verska pripadnost određuje narod, osim na srpskoj zemlji. To nije slučaj kod Nemacai Albanaca. Za takvo stanje, pored inteligencije kriva je i Srpska pravoslavna crkva.

U Albaniji postoje muslimani, pravoslavci i rimokatolici, ali su svi Albanci, bez obzira štonema jezičkog jedinstva.

Albance je ubrojano i oko 100.000 Srba, čija su imena u XX veku promenjena u albanska, podpritiskom vlasti. Oni nemaju nikakva manjinska prava, ni pravo na školovanje na srpskom jeziku.Između Srbije i Albanije, ne postoji reciprocitet datih manjinskih prava. Srbi se pretapaju nasilnou Albance, a manipuliše se brojem Albanaca u Srbiji, u kojoj je po popisu iz 1921. godine, naKosovu i Metohiji bilo 277.000 Arbanasa - Šćipetara, odnosno Albanaca kako ih danas strancizovu. Ni teoretski nije moguće uvećanje stanovništva na jednoj teritoriji osam puta za osamdesetgodina, bez obzira što je na Kosovo i Metohiju od 1941. godine do danas nelegalno i legalno ušloi nastanilo se oko 250.000 lica. Takav slučaj nije zabeležen u svetskoj istoriji. Uporno se sugeriševeć 30 godina da Albanci čine 90% stanovništva pokrajine, kao i da ih danas ima skoro dvamiliona. Očigledno se radi o psihološkom pritisku na stanovništvo i Vladu Srbije, u pravcupristajanja na odvajanje ove teritorije.

Poznato je da se od šezdesetih godina XX veka, pa i ranije, u ovoj srpskoj pokrajini, pa i udrugim republikama SFRJ, nisu vršili tačni popisi po statističkim metodima, celog stanovništvašćipetarske manjine, zbog njihove političke opstrukcije, te da je tako dobijena cifra zaJugoslaviju, po popisu od 1981. godine bila 1.731.000. Po podacima Svetske zdravstveneorganizacije na Kosovu i Metohiji živi oko 800.000 Albanaca, što je sa Srbima i ostalimgrađanima, oko 1.500.00 stanovnika, po realnoj proceni. Poznata je činjenica da su Albancimapridruživani i Srbi-muslimani, Romi i ostali, kao što je to učinjeno i u Albaniji. Imajući u vidu dau Albaniji živi oko 430.000 Grka i drugih manjina, bez Srba, može se sa sigurnošću reći da naBalkanu, odnosno na teritoriji, antičke i srednjevekovne Srbije, gde su u 11. veku došli, živimanje od četiri miliona Albanaca, uzimajući u obzir u tu cifru i oko dva miliona poarbanašenihSrba i drugih (tzv. Aranautaša). Proces arbanašenja bio je intezivan naročito za poslednja tri veka.Uostalom i nacionalni junak Albanaca Skenderbeg, bio je Srbin. A potpredsednik Jugoslavije uvreme separatističkih demostruacija 1981. godine bio je Fadilj Hodža, državljanin Šćipnije, dokje kasnije predsednik SFRJ bio Sinan Hasani, deklarisan kao Albanac. Takva politička,ekonomska i kulturna dominacija, a ne ravnopravnost, nacionalne manjine još nije bila poznata.

Iz ovih atlasa, videli smo glavne konture istorije kojom nas uče, a koja u najvećem delu nemaveze sa istorisjkom istinom.

U pogledu Albanaca treba dodati još nekoliko činjenica. Bez obzira na to što su se u periodu odpreko četiri veka turske vlasti mahom borili protiv Srba, srpska vojska je oslobodila, uz velikežrtve, Albaniju 1912. godine, pri čemu je morala pred pretnjom ratom od strane Autro-Ugarske i

120

drugih zapadnih sila (pomorska blokada srpske obale), da je napusti, zajedno sa Skadrom,mitskom - milenijumskom prestonicom Srba. Šćipetari su se odužili tako što su već 1913. napalisvog oslobodioca Srbiju, duž cele granice, na nagovor tih istih sila, a to su činili i prilikompovlačenja srpske vojske kroz Albaniju 1915. godine. U času svog oslobađanja borili su se nastrani porobljivača!

Zapadne sile su na čelu sa Austro - Ugarskom i Velikom Britanijom presudno uticale još 1878.godine na formiranje albanske, protivsrpske, Prizrenske lige. Za vreme Kraljevina SHS iJugoslavije, teroristički kačački pokret, bio je neprestano aktivan, podstican od Italije i Vatikana,koji je i ranije podsticao katoličke sile Evrope na uspostavljanje što veće Albanije, radisprečavanja Srba da oslobode svoju morsku obalu i radi stvaranja uslova za uništenje Srbije, što jei pokušano napadom Austro-Ugarske 1914. godine.

Kraljevine SHS i Jugoslavija (Kralj Aleksandar), su propustile da utvrde granicu premaAlbaniji, vrate pod svoj suverenitet Skadar i ozbiljno reše manjinsko pitanje Šćipetara.

Tokom Drugog svetskog rata, Arbanasi su masovno podržali okupatore, u Albaniji iJugoslaviji i počinili nove teške i masovne zločine nad srpskim stanovništvom. Arbanaška SSdivizija „Skenderbeg" i brojna balistička milicija, vršila je genocid pogromima i etničkimčišćenjem Srba.

Pri kraju rata, u proleće 1945. godine došlo je do velike pobune Arbanasa na Kosovu iMetohiji, koja je ugušena velikim vojnim snagama. Tada je 16. marta 1945. godine doneta odlukaNacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije o privremenoj zabrani vraćanja kolonista unjihova pređašnja mesta življenja, jer su na terenu vođene borbe.

Oslobodilački pokret kod Arbanasa, posebno na Kosovu i Metohiji, bio je veoma slab za svevreme Drugog svetskog rata. Kumunistička partija Šćipnije (Albanije) osnovana je, tek u tokurata, uz neposrednu pomoć KP Jugoslavije.

Posle rata, sve do 1948. godine, Albanija je dobijala raznovrsnu i veliku pomoć od Jugoslavije,u hrani, lekovima, drugim robama i vojnoj opremi. Od te pomoći izgrađena je i železnička prugaElbasan - Drač.

Za sve vreme od 1941. godine do danas, manje ili više intenzivno, vršeno je naseljavanjeKosova i Metohije iz Albanije, kao i u periodu turske okupacije. Istovrmeno Jugoslavija, a presvega Srbija, usmeravale su oko 30% svih investicija za celu zemlju na Kosovo i Metohiju, uperiodu od 1966. do 1991. godine.

Bio je to džinovski ekonomski napor, srpskog naroda, pre svega na teritoriji centralne i istočneSrbije, na njegovu štetu. Istovremeno, na ovaj način, podstaknuti su pogubni procesi, posleBrionskog plenuma 1966. godine i niza smena, u više navrata, nekoliko generacija političkih iprivrednih rukovodilaca u Srbiji, za celi srpski narod, što je sa donošenjem Ustava iz 1974. godinei naglim zaduživanjem zemlje, ogolilo antisrpsku politiku Josipa Broza Tita, koji je, kako tvrdiistoričar dr Nikola Žutić, koncept autonomija, razvijao jedino u Srbiji i pojačavao ih na zahtevBritanaca. Ova tvrdnja je logična, ako se uzmu u obzir savremeni događaji i ponašanje VelikeBritanije prema Srbiji krajem XX veka i danas. Od nje čujemo prvi zahtev za nezavisnost Kosovai Metohije, a radi toga cilja učestvovala je i u nelegalnom ratu protiv Srbije 1999. godine.

Sve ovo otvara pitanje i prave uloge i stvarnog indentiteta Josipa Broza Tita i baca drugo svetlona 1948. godinu i njegov sukob sa rukovodstvom SSSR-a. Čini se da je istorija sada dokazala začije interese je radio. Za interese socijalizma i slovenskih naroda nije! Brojni istraživači danasdokazuju da je bio agent zapadnih sila!

Privreda iz Srbije, van Kosova i Metohije, u poslednjih 25 godina postojanja SFRJ, bila jepritisnuta nametnutim neravnopravnim položajem u razmeni sa Slovenijom i Hrvatskom i sečenatzv. makazama cena, a morala je da vrši ogromna izdvajanja za nerazvijene i svoju južnupokrajinu, iz koje su stotine hiljada Srba pod pritiskom Arbanasa, počele seobu prema Beogradu,i drugim delovima Srbije. Iseljavanje Srba u SR Srbiju, pojačalo se i iz drugih saveznih republika,naročito posle 1971. godine i tzv. „maspoka" (masovnog pokreta) u Hrvatskoj. Tako je došlo dototalnog iscrpljivanja privrede u centralnoj Srbiji, uz najpogubnije demografske procese za

121

starosedeoce tih područija, što se može uporediti samo sa demografskom katastrofom iz Prvogsvetskog rata.

Građanski rat 1991. godine u Jugoslaviji, ekonomska blokada, priliv oko milion izbeglica iraseljenih lica, uz njihovo delimično zapošljavanje, finansiranje odbrambenog rata Srba u drugimrepublikama i konačno napad NATO pakta, 1999. godine, uz izazivanje ogromne ratne štete, kojaza sve te godine dostiže 200 milijardi dolara, samo su uvećali demografsku katastrofu.

Separatističke demonstracije Arbanasa 1967. i 1981. godine na Kosovu i Metohiji, pokazalose, bile su inspirisane od istog inostranog faktora, koji je 1999. godine sejao bombe po Srbiji, radiotimanja od srpskog naroda ove prebogate pokrajine, kako se danas jasno vidi.

Borba za opstanak ove teritorije u sastavu Srbije, moguća je samo u tesnom ekonomskom,kulturno-naučnom, verskom i vojno-političkom savezništvu sa jedinim, vekovimanepromenljivim, saveznikom Srba, Rusijom i ruskim narodom, uz korišćenje utvrđenih istinaistorijske nauke. Sekund je do 12 časova u tom pogledu, a vreme će uskoro pokazati da drugogputa u budućnost nema, ako se želi spasiti Srbija i srpski narod.

Godine 1986., u vreme kada je srpsko društvo počelo da shvata dubinu kosmetskog problema,SANU je organizovala ciklus predavanja pet akademika, na temu „Iliri i Albanci". Učestvovali su:Milutin Garašanin, Fanula Papazoglu, Vladislav Popović, Božidar Ferjančić i Sima Ćirković.Predavanja su izdata u vidu zbornika 1988. godine, a trebala su da budu kritički odgovoralbanskoj nauci na njihovu tvrdnju da su Albanci potomci Ilira.

Bez obzira na pravilno citiranje akademika Ferjančića, vizantijskog izvora iz XI veka odolasku Arbanasa na teritoriju Srbije (Mihajlo Ataliota) i činjenice da je akademik VladislavPopović u svom radu tvrdio da kultura Kumani-Kroja, koja pripada ranom srednjem veku, nijeveza između Ilira i Albanaca, Garašanin i Papazoglu zaključuju, suprotno naučnoj metodologiji,da je moguća veza između Ilira i Dardanaca (kontinuitet) sa srednjevekovnim i današnjimArbanasima, tj. da bi današnji Albanci bili ostaci neromanizovanih Ilira i Dardanaca (2).

Za obaranje ovih zaključaka, dovoljne su samo dve činjenice. Najjača romanizacija je moralabiti baš u predelu savremene Albanije, jer je ona teritorijalno najbliža Italiji i prva je pala podrimsku vlast u vreme postojanja stare makedonske i ilirske države. Nalazi se na glavnom pravcuprolaska legija na istok i glavnom balkanskom kopnenom putu za istok, čuvenom Via Egnatia(Drač - Solun). Albanska obala je ravna, sa širokim rečnim dolinama i nema mnogo visokihplaninskih masiva u odnosu na ukupnu površinu zemlje. Drugo, ruski akademici M.J. Mar i N.S.Deržavin utvrdili su da arbanaški jezici Gega i Toska nemaju vezu sa susednim narodima i svrstalisu ih u ibersko-kavkasku grupu jezika sa jafetskim elementima (3).

Logično je da se zaključi da i Srbi mogu biti potomci Ilira, Dardanaca i Tračana, jer nam nijepoznat jezik Ilira, Dardanaca i Tračana, drugačiji od srpskog, a kao što arheolozi dokazuju, njihovnačin života i pogrebnih običaja u osnovi je isti sa običajima Srba i Slovena na širem prostoruEvrope.

Fanula Papazoglu čak zaključuje da stari Makedonci, pripadaju helenskoj kulturi, da su Heleni,a helenski istoričar Plutarh, tvrdi da su oni za Helene varvari (4). Uostalom, vedska „svastika" senalazi na vazama u Vinči, kao i na Makedonskim grobnicama u Egini, ali i na podnom mozaikuKonstantinove crkve, (IV vek) u Galileji, kraj Galilejskog jezera. Ovaj simbol sunčanogbožanstva i zlatno hrastovo lišće sa žirom na dijademi Filipa II Makedonskog, nemaju ništazajedničko sa Helenima. Hrast je sveto drvo Srba, a i po Herodotu Heleni su nastali mešanjemdoseljenika (Hurita - po Jovanu Deretiću) iz Azije i Egipta sa starosedocima (Pelastima -Pelazgima), precima Ilira, Tračana, Dardanaca, Tribala tj. Srba (5).

Akademici su grešili u zaključcima iz razloga što su verovali Porfirogenitu, kao jedinomizvoru za istoriju Srba (njegov spis je štampan početkom XVII veka, po svemu sudeći dopisan oddrugog autora), a nisu poklonili veru svim drugim izvorima, pa ni samom Herodotu (6). Bar da suverovali savremenim istoričarima, kao što je veliki istoričar XIX veka Džon Kambel, koji kaže:„Zapadno od Makedonije živeli su Dardani i Iliri, dva imena koja obeležavaju jedan isti narod -srpski". (dr Jovan I. Deretić - „Srbi i Arbanasi", Beograd, 2005, s. 100).

122

Na ovom mestu ističem, da se skoro u celini slažem sa zaključcima dr Jovana I. Deretića u radu„Ilirija i Iliri", koji je priložio na simpozijumu „Sardonijski susreti", u Nišu jula 1998. godine, upogledu objašnjenja pojma Ilirije i Ilira (antička Srbija i Antički Srbi). Predlažem da se rad ucelini objavi u zborniku radova sa ovog okruglog stola, pa ga prilažem uz moj tekst (7).

Postoje dve tačke u kojima se upotpunosti ne slažemo, a to je mišljenje Nestora Kijevskog iBavarskog Anonimusa, sa kojima se Deretić slaže, da su svi Sloveni iz velike evropske Srbije, štone može biti tačno, te je očigledno da je jedan deo Slovena imao prapostojbinu i nešto istočnije isevernije, u fazi arijevske prošlosti, u periodu 10 - 30 hiljada godina unazad. Drugo pitanje kojemislim da nije u ovom radu do kraja rešeno, je nastanak imena Iliri i Ilirija.

Slažem se u načelu, sa Deretićem, da je Ilirija dobila ime po vladaru Ilu, Iliji, Iliriju, koji jekako prenosi mišljenje starih pisaca Priko d' Sent Mari, bio sin boga Serbona, odnosno Sardana -Dardana, rodonačelnika trojanske dinastije. Međutim, tačnije je da je Ilirija dobila naziv po graduIlijonu, svetom Iliju, tj. Troji, koja je dobila ime po ovom vladaru, a zapravo se radi o Skadru,kako sam to istakao u više članaka od 1991. godine do danas i o čemu upravo završavam knjigu.

Etimologija imena Ilij, odnosno Ilija, očigledno je vezana za arijevski raj - "Irij" i božanskoSunce, koje osvetljava Raj - (K-Raj), ovostrani i onostrani. Ilij, Ilija je rajski čovek, rajska duša,sveti i svetli čovek. To se odnosi i na ime grada "Ilij", sa značenjem rajski, svetli, sveti, božanskigrad, kaoko ga imenuje "Ilijada" - "Sveti Ilij". Isto značenje se proteže i na zemlju i narod, kojimaje taj grad prestonica. To je analogno značenju: Pelasti, Pelazgi, Belioni, Pelioni, Peloni, Poloni(Antički Srbi) poštovaoci kulta Sunca (Surije, Apolona, koji je zaštitnik "Ilija" - Troje). Istoznačenje ima i helenski naziv za Sunce - Helios, Hilios, gde je atribut božanskog, svetog i svetlogpodrazumevajući. Sveti i svetli čovek; sveti, sunčani, beli grad i svetloputi narod svete, rajskezemlje, sadržani su u imenu Ilij, Ilirija i Iliri. To značenje imaju i današnji slovenski Belogradeci,Belgorodi i Beogradi.

Fanula Papazoglu priznaje da nema istorijskih potvrda o postojanju plemena "Iliri", po komebi, prema njenom mišljenju, Ilirija dobila ime, pa nam ostaje samo ova logična etimologija, kojaobjašnjava zašto je i za Helene Troja (Ilij) bio sveti, sunčani, božanski grad, iznad koga se nalazisveta planina Ida (Prokletije), čijim su imenom Rimljani nazivali verske svečanosti (martovske imajske ide).

Ilirska zemlja je trojanska zemlja i Iliri su zapravo Trojanci, a po „Ilijadi", Dardanci su najbližisaveznici Trojanaca, što je sasvim logično, jer se i nalaze severo istočno od njih, na današnjoj reciDrim, koja se u Ilijadi naziva Simonet, a trojanski Skamandar su današnje reka Bojana i Morača(8). Kako smo videli, reč je o istom narodu, sa nešto drukčijim običajima i mentalitetom, što sezadržalo do danas, između dinarskih i kosovsko-moravskih Srba, kao što potvrđuje arheologija ietnologija. Antička Srbija, u unutrašnjosti kopna se nazivala Dardanijom (Sardanijom) po vladaruDardanu, odnosno Sardanu, Serbonu. A antička Srbija uzJadransko more se nazivala Ilirija u jednom periodu, po gradu Iliju, kao što se i narod nazivaoTrojancima po gradu Troji, drugom imenu za Ilij, što je čest slučaj i u današnjem svetu da jedangrad ima više imena Vin, Viena, Beč, Dunaj; Sankt Peterburg, Petrograd, Lenjingrad). Troja jedobila ime po vladaru Trosu (Troju) iz iste dardanske dinastije.

Imamo li bilo kakav istorijski izvor da je zemlja i narod uz obalu Jadranskog mora nosio nazivpo gradu Ilijonu, suimenu za Troju? Da, imamo! To su spevovi „Ilijada" i „Odiseja", koji se većkoriste kao istoriski izvor za opis antičkog sveta, u pogledu načina života i običaja ljudi u tzv.mračnom dobu, tj. opisuju život ljudi u XII veku pre nove ere. Na osnovu njih napisani su brojniudžbenici. Profesor dr Milan Ristanović napisao je knjigu „Odisejevo zlatno runo Jadrana"koristići se „Odisejom" kao topografskom kartom, pa u svojoj knjizi navodi da je veliki američkinaučnik iz prošlog veka Mozes Finli napisao studiju „Svet Odisejev", u kojoj dokazuje da jeopisani način života zaista postojao u toku bronzanog doba, na južnom Balkanu. ProfesorRistanović tvrdi da je Odisej lutao na prostoru južnog Jadrana, a ovaj problem je izučavao 40godina, između ostalog, pronalazeći opisane predele na terenu, na Jadranskim ostrvima, merećirazdaljine; te je tako Jadransko more, „Odisejevo", „Ilirisko more", što znači da je ilirska obala itrojanska, tj. današnja srpska obala (9). Ja sam se poslužio „Ilijadom", kao topografskom kartom

123

za odrađivanje mesta Ilijona, pa se tako opisi u „Ilijadi", do savršenstva uklapaju u topografijustarog grada Skadra, i njegove bliže i šire okoline.

Iliri su dobili naziv po svom prestonom gradu, koji je imao u drugom periodu istorije i imeSarda, jer su Iliri - Sardi, odnosno Sardani (Dardani) to jest Srbi. Pa i drugi antički narodi su imaliimena po svojim prestonicima: Rimljani, Vavilonci, Kartaginjani, Atinjani i dr., kao što i danaspostoje narodi koji imaju ime po svom glavnom gradu: Alžirci, Tunižani, Meksikanci, Kuvajćanii dr.

Fanula Papazoglu tvrdi, da su ilirski kraljevi bili pismeni, služili se prenošenjem porukapismeno, što znači da su Iliri i Makedonci bili pismeni. Spevovi „Ilijada" i „Odiseja" su prevedenisa starosrpskog (staromakedonskog jezika - brigijskog, frizijskog dijalekta) na stari jonski,helenski dijalekt, krajem VI veka s.e. (10)

Od 1986. godine, kada je u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti održan navedeni cikluspredavanja, izdato je nekoliko desetina knjiga koje iz temelja negiraju tadašnje zaključkeakademika. Navodim samo neke: Radivoje Pešić - „Vinčansko pismo", Antonije i Ivan Škokljev -„Bogovi Olimpa iz Srbije", Olga Luković Pjanović - „Srbi narod najstariji", Jovan I. Deretić -„Antička Srbija", „Zapadna Srbija", „Srbi i Arbanasi", Dragoljub Antić - „Vinčanska staraEvropa i Srbi", Aleksandar Asov - „Velesova knjiga", Milan Ristanović - „Odisejevo zlatno runoJadrana", Miloš S. Milojević - „Odlomci istorije Srba" (reprint), Ljubomir Domazetović -"Antička istorija i poreklo Srba" i Dragoljub Vukićević-Sarap - "Srbi" i druge

Pred licem sveta i našeg naroda, otkriva se velika, slavna i tragična civilizacija, koju su stvaralinaši preci, a koja je temelj našeg, kulturnog, evropskog identiteta i koja je veliki centar Vedskecivilizacije uopšte. Antički Srbi (Pelazgi, Medi, Makedonci, Epirci, Veneti, Sarmati, Trojanci,Iliri, Dardanci, Tračani i Tribali) nisu mlađi narod od Grka (Helena), već su oni ti koji su drugenaučili pismenošću, dali im deo svog jezika i kulture i na čijoj je zemlji prvi put rođeno imeEvrope (11).

Oko 700 godina pre Hrista, na predelu Dardanije, od Makedonije do Niša, vladao je vladarEvrop, po kome je ta zemlja i dobila ime Evropa. Deo Srbije se još pre 27 vekova zvao Evropa (tojest srce balkanske Srbije), što znači da je Srbija već tada bila već u Evropi, a danas „Evropa" hoćeod Srbije da otme pravu, Prvu Evropu (Kosovo i Metohiju - Staru Srbiju) i bez Evrope je uvede u„Evropu". To je slika i rezultat istorije koju učimo, postavljene na glavu, apsurdna stvarnost ukojoj živimo.

Da bismo sebi spasili život i svetu zemlju, moramo odmah početi da učimo istinitu istoriju.Već sutra biće sasvim kasno!

Reference:1. Jovan Deretić - "Zapadna Srbija" - "Bonart"-Nova Pazova - 1998.2. "Iliri i Albanci" - SANU - Beograd - 1988. - urednik akademik Milutin Garašanin3. List "Ogledalo" - broj 87 - Beograd - 2007. - članak Jovana Pejina "Genocidno otimanje Kosova

i Metohije"4. Plutah "Slavni likovi antike" - knjiga II - Matica Srpska, Novi Sad - 1990.5. "Herodotova istorija" - Matica Srpska - Novi Sad - 1966.6. Slobodan Jarčević - "Srbi pre biskupovog Adama" - IPA Miroslav, Beograd - 2003.7. Jovan Deretić - "Ilirija i Iliri" - prilog na simpozijumu

"Sardonijski susreti" - Niš - jul 1998.8. Homer - "Ilijada" i "Odiseja"9. Milan Ristanović - "Odisejevo zlatno runo Jadrana"

Pešić i sinovi" - Beograd 2006.10. Radivoje Pešić - "Zavera poricanja", Pešić i sinovi, Beograd, 1996., na s. 39 kaže: "Njihov

jezik, po svemu sudeći, poznaje polihistor Elijan i on nas izveštava da su Ilijada i

124

Odiseja, bile napisane upravo na jeziku Frižana i da je nad tom originalnom verzijom delaizvršena redakcija u duhu grčkog jezika u VI veku s.e. po naredbi Pizistrata Tiranina. Platon uKratilu, takođe tvrdi da mnoge grčke reči vode poreklo od frigijskog jezika "

11. Jovan Deretić - "Antička Srbija" - "Jugopirs" - Temerin - 2000.

DODATAK

Jovan Deretić: ILIRIJA I ILIRI

Istorija jednog naroda je živa samo onoliko koliko je poznata. Iliri i Ilirija su dugo vremena bilisinonim za Srbe i Srbiju. Ilirija je dobila to ime po jednom od njenih vladara, koji se zvao Ilija.Nije to bila retkost, da jedna zemlja dobije ime po nekom od svojih vladara. Tako je i Hercegovinadobila ime po vojvodi (hercogu) Stefanu Hraniću. Stara Troja je dobila to ime po jednom odnjenih vladara - Troju, a zatim se po drugom vladaru Iliji naziva Ilion. Ime Ilirija javlja se vrlorano u antičko doba na prostoru sadašnjih Hercegovine i Crne Gore, tačno od reke Neretve doreke Drima. Svi antički pisci se ne slažu po pitanju imena Ilijinog oca, pa je potrebno dauporedimo njihove izjave.

Apian iz Aleksandrije, iz I veka, pisac istorije Rima, piše u svojoj 10. knjizi u 2. poglavljusledeće: " …kiklop Polifem i njegova žena Galatea imali su tri sina, Kelta, Ilirija i Gala". Sobzirom na to da kiklop Polifem nije dokazana istorijska ličnost, mi ne možemo uzeti ovoApianovo svedočenje doslovno. U stara vremena davali su za pretke bogove ili polubogove svimpoznatim narodima, pa i Apian piše u duhu te tradicije. Ono što iz njegovog pisanja proizilazi kaorealno i činjenično, jeste da je zemlja dobila ime po svom vladaru i da su Iliri, Kelti i Galiistorodni narodi. To potvrđuju zajednički jezički koreni, istorija i arheologija.

Fruški istoričar Priko d' Sent-Mari prenosi jedno drugo široko zastupljeno mišljenje kod starihpisaca, a to je da je Ilija, Ilijo ili Ilirio bio sin boga Serbona i da je vladao zemljom na predeluizmeđu reka Neretve i Drima. Ovde se ne radi samo o mitologiji, jer se iza imena boga Serbonakrije realna istorijska ličnost - Serbo Mekeridov, veliki osvajač i vođa drugog arijevskog pohoda uAziju oko 1330. g.s.e. Sasvim je moguće i vremenski se uklapa, da je jedan od njegovih sinova poimenu Ilija, vladao na predelu od Neretve do Drima.

Postoje još dva predanja o Ilijevom ocu i navešćemo ih. Prema Apolodoru Atinjaninu, II v.s.e.,Ilija je bio sin Durača, po kome je Drač dobio svoje ime. Što se tiče Kadma, za koga kažu da je bioFeničanin, što mu ne odrđuje etničku pripadnost, došao je iz Male Azije u Beotiju u kojoj jevladao neki Drakon. Odatle proteruje Drakona, postaje gospodar Beotije i gradi grad Tebu. Zanjega se veže početak grčke pismenosti, tj. da je on bio taj koji je srbicu prilagodio grčkom jeziku.Susedni Rašani su proterali Kadma iz Tebe i on je ponovo otišao na predeo kasnije Ilirije, gde jesagradio tvrđavu kraj Budve, u kojoj je i umro. Da je Kadmo imao sina po imenu Ilija, nijepouzdano utvrđeno, ali tu pretpostavku nije moguće potpuno odbaciti, a što se tiče Durača, kraljaEpira, on je sasvim malo poznat u istoriji. Ako bismo uzeli jedno od ovih predanja kaonajverovatnije, onda je to da je Ilija bio sin Serba Makeridovog, pošto poztoje podaci za toga Iliju,gde se kaže da je on proširio svoj posed na zapad preko reke Krke i da je osnovao gradove Serbinui Ileniju (savremeni Skradin i Split).

Već pomenuti fruški pisac Priko d' Sent-Mari u svom delu "Južni Sloveni" kaže: "Ilirikum,Iliris i Ilirija su bila imena sinonimi sa onima koji su stari pisci obeležavali različite zemljišneprostore. U antičko vreme smatrali su za prvobitnu Iliriju predeo između reka Neretve i Arione (tj.savremena reka Ombla kod Dubrovnika). Rimljani su raširili ime Ilirije na sve osvojene predeleseverno i istočno od nje, zato što je to bila prva zemlja koju su osvojili sa ove strane Jadrana. Tako

125

je došlo do toga da se Ilirijom nazivaju svi predeli između Dunava i Crnog Mora i između JonskogMora i Jadrana"

To znači da je prvobitna Ilirija u stvari savremena istočna Hercegovina. Kada su Rimljanipočeli sa osvajanjem srpskih zemalja sa ove strane Jadrana, ime Ilirija bilo je već prošireno iočima stranaca. Naime, početkom IV veka s.e. jedan moćni vladar iz plemena Anta Tarijata, poimenu Vardilo, stvorio je moćnu državu od Pomoravlja do Jadrana i od Posavine do Solunskogzaliva, stavljajući pod svoju vlast i Makedoniju i Epir. Vardilovu carevinu grčki pisci nazivajuIlirijom, po sećanju na kralja Ilija. I državu cara Agrona, od Epira do Istre, oko 230. g.s.e. Grcinazivaju Ilirijom, a Joanis Zonara je naziva doslovno "Srpskom imperijom".

Rimljani su prvo osvojili jedan deo od kasnije Ilirije, pa kako su širili osvajanja, tako su širiliime Ilirije. To se desilo zato, što su na celom Helmskom (Balkanskom) poluostrvu, severno odGrčke, živela plemena jednog istog naroda, koja su govorila istim jezikom. Tako je obala rimskeIlirije išla oko 150. g.s.e. od Istre do Epira, sa tri glavne pokrajine: Liburnijom, Dalmacijom iJapodijom. Oko 135. g.s.e. rimska provincija Ilirija je od Trsta do reke Drima, a 14. godine s.e.obuhvata sledeće pokrajine: Dalmaciju, u koju se ubrajaju Liburnija i Japodija, zatim Panoniju,Norik, Meziju, Dardaniju, Trakiju i Makedoniju. Posle Trajanovog osvajanja Dakije i ova zemljaje uključena u Iliriju. U vreme cara Diokla, odnosno Dioklecijana, Ilirija ima sledeće pokrajine:Gornju i Donju Meziju, Dakiju, Dardaniju, Makedoniju, Tesaliju, Ahaju - tj. Grčku, Prevalu,Novi i Stari Epir, Krit, Donju Panoniju, Saviju, Dalmaciju, Valeriju, Gornju Panoniju i dvaNorika. To je Ilirija u svom najširem obimu, od Alpa do Crnog Mora i od Karpata do Krita.

Samo se po sebi nameće pitanje zašto su Rimljani stavili Grčku pod imenom Ahaja u Iliriju?Za to postoje tri razloga i to: Grčka je sa svih strana bila opkoljena Ilirijom, drugo, ona sama zasebe nije bila dovoljno velika da da bi bila posebna pokrajina i treće, od boja u Heroneju 338.godine s.e. Grčka je bila pod Makedonijom, koja je bila deo Ilirije. Nezavisna Grčka nijepostojala, a u nekim delovima takozvane Grčke preovlađivao je srpski živalj, kao što je to bioslučaj na Peloponezu, a srpski imperatori, među kojima je bio i Diokle, dobro su to znali.

Gornja Mezija je Šumadija, Donja Mezija je severna Bugarska, Dakija je Rumunija, Dardanijaje stara Srbija sa gradovima Nizom (Niš), Skopljem i Prištinom. Makedonija je bila izmešuTrakije na istoku, Epira na zapadu, Belog Mora na jugu i Bele Zore (Velesa) na severu. Prevala jepribližno današnja Crna Gora. Stari Epir je južna Albanija i zapadna Grčka, a Novi Epir je severnai srednja Albanija. Donja Panonija je bila zemlja između Save i Drave.

Sve smo naveli što se kod starih pisaca moglo naći u vezi sa poreklom imena Ilirije, ali ostaje ijedna nedoumica, a to je zašto su Rimljani davali ime Ilirije tako velikom prostoru. Iz goreizloženog se vidi da su oni ime Ilirije vezivali za Srbe, a ne za neki geografski predeo, štodokazuje da nastanak imena Ilirija nije vezano za ime nekog od vladara tog imena, iako su onipostojali, niti za ime nekog srpskog plemena. Poreklo imena Ilirija nalazi se u srpskoj Divoniji imože se objasniti kao Rajana, odnosno Rajska zemlja. U srpskoj Divoniji ima više pojmovavezanih za Iliriju kao rajsku zemlju. Iri je jedan od naziva za raj, Ilja je rajsko drvo, Ilina je ćerkaboga Jame, Iri je ime zvezde itd. Zato je ime Ilirija vezano za srpski narod, a ne za neku određenuteritoriju, kao što se to dokazuje na primeru Rimske Ilirije. Ne treba ispustiti iz vida da Ilirijaobuhvata Podunavlje, a Dunav je prva i glavna rajska reka u Svetom Pismu. Centar Ilirije je bio"Sveto Sedmorečje", koje je kod antičkih Srba bilo sveta, odnosno rajska zemlja.

Priko d' Sent-Mari kaže da su u vreme zenita islamske moći 756. godine Savija i Dalmacijadelovi Srbije, koja je imala na severu Avare za susede, a na istoku Bugare. U sastavu Srbije najugu bili su tada Peloponez i ostrvo Krit.

Apian iz Aleksandrije kaže da Grci nazivaju Ilirima narod koji živi u predelima iza Makedonijei tračkih planina pa do Panonije, Jadrana i podnožja Alpa. Ilija, odnosno Ilirije je imao po Apianušest sinova i to su: Enhel, Autorije, Dardan, Med, Taula i Perheb, kao i kćerke: Prato, Daorto,Dasaro i druge, od kojih sve vode poreklo Taulanti, Perhebi, Enheli, Autoriati, Dardani, Parteni,Dasareti i Daorci. Atorije je, veli, imao sinove Panonija ili Peona, od koga su Skordisko i Tribal,od kojih su nastali narodi ovog imena.

126

Apian ovde nabraja glavna plemena Ilirije i predstavlja ih kao da su sva nastala od braće isestara. On kaže da su u njegovo vreme, a to je I vek posle Hrista, najslavnija ilirska plemenaSkordisci i Tribali. Ovde se radi baš o dva imena koja su u staro vreme upotrebljavana za Srbe kaonarod u celini. Skordiski su Sorbi ili Sorbiski. Slovo K se posle slova S se u latinskom jezikuredovno pojavljuje kod naših kao Slavonija-Sklavonija, Sloveni-Sklabeni, Sarbona-Skardona(savremeni Skradin), Sorbus-Skordus, Sorba ili Sarba-Skodra (savremeni Skadar) itd.

U delima pisaca iz antičkog vremena i ranog srednjeg veka Srbi se najčešće pominju kao:Serbi, Serdi, Sarbi, Sardi, Sorbi, Sordi, Sirbi, Skordi i Skordiski. Ima još na stotine varijacija ovogimena od Britanije do Indije. Najizrazitiji primer varijacije ovog imena nalazi se baš na primerusrpskog planinskog venca: Jablanica - Šara - Kopaonik - Stari Vlah - Durmitor, koji se nazivaSrpskim planinama, na latinskom Mons Scordus, koji se nalazi u obliku Mons Sordus, prevedenona fruški kao Montagne Scordisques, ili jednostavno - Les Montagnes Serbes, a ponegde i kaoMontagna da la Serbie.

Ovi Apianovi Sorbi, za koje kaže da su najslavnije pleme Ilirije u njegovo vreme, nisu u stvarijedno od plemena, nego je to narodno ime za sva plemena Ilirije. Sada pogledajmo gde se sve onipominju i kod antičkih pisaca.

Tačan oblik ovog imena je Serbi, kako se nalazi kod geografa Klaudija Ptolomeja izAleksandrije u II veku. On pominje narod pod imenom Serbi i grad Serbinon, tj. Serbinovo,savremeni Zagreb.

Treći antički pisac koji pominje Srbe kao narod Ilirije je Rimljanin Kajus Plinius, tj. PlinijeStarije iz I veka. U njgovoj 3. knjizi u 26. glavi nalazi se pomen naroda Sardiata na predeludanašnje Hercegovine.

Četvrti antički pisac koji nalazi Srbe na predelu Ilirije je Strabon iz I veka. Strabon u svojoj"Geogarfiji", knjiga 7. galava 5. kaže da je srpska teritorija u Iliriji između Jadrana i panonskihplemena. Zanimljivo je da se u Strabonovoj "Geografiji" Srbi spominju na četiri načina: Sibini,Sirbini, Skordiski i Ardiei. Ne verujem da je to bilo u njegovom originalu, nego su to korekcijenjegovih izdavača u nama bliskijim vremenima. Sibini su deo Soebona, koji su vladaliGermanijom. Sirbini su u Maloj Aziji. Skordiski su od Norika do Makedonije i Ardiei od Jadranado Panonije. Za Sirbine nije potrebno objašnjenje. Sibini su deo Soebona vladara Germanije, štoje u stvari jedno isto ime, jer su Soeboni - Sorboni. Za Skordiske smo već rekli. Strabon nazivaplaninu Dinaru Srpskom planinom "Sardion". Prevodilac Strabona na fruški jezik, iz 1812.godine, izvesni Kore, stavlja u primedbi da su Strabonovi Ardiei, Ardi u stvari Sardi, koje ovajnalazi u Iliriji od Jadrana do Panonije. Ovde je u Strabonovom tekstu izvršena prepravka srpskogimena, izostavljanjem početnog slova S. Ovo izostavljanje biće posebno jasan slučaj u tekstuDiona Kasijusa. Strabon pominje Sarde (Srbe) kao glavni narod Ilirije.

Peti antički pisac koji pominje Srbe u staroj Iliriji jeste Dion Kasijus, pisac Rimske istorije u IIveku. Treba napomenuti da je on bio rimski perfekt Ilirije, da je tu dugo živeo i dobro poznavaoovu zemlju. Fruški izdavač Dionove Rimske istorije, Firmin Dido, dozvolio je da negi inspektorpo imenu Gro prepravi i čak potpiše prepravku imena Sardi u Ardi u Dionovom tekstu. Sličnotome čini i engleski izdavač Diona, Hajneman iz Londona i američki izdavač Makmilan izNjujorka. Da bi čudo bilo još veće, oni nisu svuda bili dosledni u toj prepravci, pa je na nekimmestima u grčkom originalu ostalo početno slovo S srpskog imena, a u prevodu naengleski jeziksvuda je skinuto. Valjda su mislili da niko neće upoređivati original sa prevodom. Mnogi kasnijipisci, među kojima i Priko d' Sent-Mari upozoravaju svoje čitaoce da ime Ardi i Ardiei treba čitatikao Sardi, tj. Srbi.

Šesti, ali ne i poslednji antički pisac koji pominje Srbe u staroj Iliriji jeste Euzebije Pamfil,episkop Cezarije u Palestini, koji je živeo 265. - 340. godine. Euzebije govori o Tiberijevoj pobedinad srpskim ustanicima 9. godine posle Hrista i kaže da je on pobedio Dalmate i Sarmate.

Isto kao Euzebije, i drugi antički hroničari nazivaju srpske pobunjenike iz Bosne i PosavineSarmatima, a one na jugu Dalmatima. Sarmati, odnosno Sarbati je još jedno od imena za Srbe.Potrebno je da se osvrnemo na ovu Tiberijevu pobedu o kojoj je ovde reč, jer je ona bila

127

prekretnica u odnosima Srba iz Ilirije i Rimljana. Velika srpska pobuna protiv rimske vlastipočela je 11. godine pre Hrista, tj. u vreme vladavine cara Avgusta, kada je Rimska imperija bilana vrhuncu svoje moći. Borbe između ustanika i rimske vojske bile su naročito oštre prvih godinaposle Hrista i vođene su od Jadrana do Save i od Pomoravlja do Kupe. Protiv ustanika jeupotrebljena velika sila, tako da je tu bila najveća koncentracija rimske vojske koja je ikadaučinjena. Pa i pored toga, car Avgust je pred Senatom govorio da su potrebna dodatna pojačanja,jer bi u protivnom ustanici mogli da se pojave pod zidinama grada Rima. Ovaj njegov govor namukazuje kolika je bila velika snaga srpskih ustanika. Avgust je postavio svog posinka Tiberija,sposobnog vojskovođu, za glavnog komandanta rimskih vojnih snaga u Iliriji. Epidemija tifusaharala je u oba vojna tabora, pa je to bio razlog koji je naveonjihove vođe da razmišljaju omirovnim pregovorima. Pregovore su vodili Bato i Tiberije i postigli jedan dalekoseđni ugovor.Po tom ugovoru Srbi su priznali rimsku vlast, a Rimljani su im za uzvrat dali rimska građanskaprava. To pravo su do tada imali samo građani Rima i ono je predstavljalo veliku privilegiju.Nosioci tog prava su bili oslobođeni poreza i svih dažbina u državi, sa zagarantovanim statusomslobodnih građana i sa pravom da glasaju i da budu birani. Obaveza nosioca tog prava bila je dasluže vojsku u legijama.

Rimljani su 12. godine posle Hrista napravili spiskove novih vojnih obaveznika po srpskimbratstvima. Jedan deo tog spiska, koji se odnosi na Dalmaciju, sačuvan je kod Plinija Starijeg unjegovoj 3. knjizi. Pod imenom Dalmacije obuhvatane su tada još i Hercegovina i Crna Gora. Tuse, pored drugih danas manje poznatih srpskih bratstava, nalaze i neka vrlo dobro poznata i danaspostojeća, kao: Didari, Dermastije, Glindići, Dende, Desnijati, Grabljani, Rudinjani, Devrnje,Deretići itd. To su ti koji se nazivaju Dalmatima i Sarmatima u rimskoj Iliriji.

Apijan kaže da su Iliri imali brojna plemena i da je to normalno u jednoj tako prostranoj zemljii kaže: "Ove narode, Mede i Dardane i takođe Panonce, Rećane, Noričane, Meze iz Evrope isusedna plemena koja žive na desnoj obali Dunava, Rimljani razlikuju jedno od drugih tačno takokao razna grčka plemena koja se međusobno razlikuju i nazivaju svako pleme njegovim posebnimimenom, ali smatraju celu Iliriju kao jednu celinu i pod jednim imenom. Otkuda potiče ta idejanisam mogao pronaći, ali ona se održava do naših dana, pa i zemljični porez svih ovih plemena odizvora Dunava pa do Crnog Mora je pod jednom glavom i zovu ga ilirski porez". Ovo Apianovosvedočenje je dokaz više da u Iliriji nisu postojali različiti narodi, nego samo plemena jednogistog srpskog naroda. Apian objašnjava kako su Dalmati, koje on naziva jednim ilirskimplemenom, dobili svoje ime po gradu tvrđavi Delminu. Kaže da su ih najpre nazivali Delmincima,pa potom Dalmatima. Tvrđava Delmin je bila sedište jednog plemena, pa su po njoj ta plemenanazvana Delmincima. U vezi sa Panoncima Apian kaže: "Peoni su veliki narod na Dunavu, koji seširi od Japoda do Dardana. Njih Grci nazivaju Peonima, a Rimljani Panonima i ovi ih ubrajaju uIlire, kao što sam to već pomenuo i zato ih i ja uključujem u istoriju Ilira. Oni su postali slavni odmakedonskog vremena po Agrianima, koji su dali vrlo veliku pomoć carevima Filipu iAleksandru, tj. Peoni iz donje Panonije na granici Ilirije". Evo nas kod jednog preinačenog imena,gde se Srbi nazivaju Agrianima. Ovde se radi o Srbima iz predela Pomoravlja pa do Stare Planine,čiji je glavni grad bio Srbica, Serdika ili Sardika kod antičkih pisaca, a to je savremena Sofija. Mismo pronašli kako su grčki pisci, a mnogo verovatnije je da su to činili savremeni izdavačiantičkih pisaca, od imena Srbi, odnosno Srbičani, napravili Agriani.

To nije jedinstven slučaj prepravke srpskog imena. Da napomenemo da je PtolomejevSerbinon prepravljen u Agram, ali tek u srednjem veku, pa bi se moglo reći da su i Srbičani u istovreme prepravljeni na Agriani. Što se tiče pomoći Srbičana carevima Filipu i Aleksandru o kojojApian govori, dovoljno je napomenuti da je u vojsci Aleksandra Velikog udarna snaga bilaoklopna srbička konjica iz Pomoravlja. Udar srbičke konjice u odlučujućim trenucima bitke bio jeprobojni gvozd, a u njenim prvim redovima komandovao je lično Aleksandar. Tako slavniSrbičani postaše Agriani, što bi se prema smislu grčkog jezika moglo prevesti kao - zveri.

Da se osvrnemo još na prvobitnu Iliriju od Neretve do Dubrovnika, u kojoj su živeli Enheli,kako to navode neki pisci. Prko d'Sent-Mari kaže da ovo ime na feničanskom jeziku znači

128

zemljoradnici, ratari. Mi znamo da na grčkom i jevrejskom jeziku Feničani znači crveni ljudi,ljudi oprljeni na jakom sredozemnom suncu. To znači da ime Feničani nije ime nekog posebnognaroda i zaista mnogi narodi u antičko vreme se pominju kao Feničani, zapravo svi koji su plovilipo Sredozemlju. Baš na predeli prvobitne Ilirije u zemlji takozvanih "Zemljoradnika" Enhela,Plinije, Apijan, Kasijus i Strabon nalaze Srbe. Apian kaže još da su ovi Srbi nekada bili čuvenikao pomorska sila, pomorski narod. Prvi stanovnici Bosne, kaže d' Sent-Mari, bili su ti isti"Zemljoradnici", kao i u Hercegovini. To su bili Besi, po kojima je Bosna dobila ime, a koji setakođe nalaze u predelima Srbičana u Trakiji i Skordiski, tj. opet Srbi. To su ti Euzebijevi Sarmati.U Staroj Srbiji (Kosovo i Metohija) d' Sent-Mari stavlja na prvo mesto Skordiske, kao prvestanovnike te pokrajine.

Imena mesta, tj. toponimija stare Ilirije je sva na srpskom jeziku - imena planina, reka igradova. Da pomenemo samo ona koja su u direktnoj vezi sa srpskim imenom. Ostrvo Rab sepominje kao Sarba, grad Skradin kao Sardona, grad Zagreb kao Serbinon, planina Dinara jeSarbona, grad Skadar je Sarda, grad Sremska Mitrovica je Sirbium, planinski venac se zoveSordus, grad Sofija je Serdika, Srbica, a grad na reci Bistrici iza Olimpa je Serbia.Ilirija je sinonim za Srbiju i to ne celu antičku Srbiju, nego samo deo one velike Srbije iz koje sunastali svi slovenski narodi, kako to potvrđuje Nestor Kijevski i Bavarski Anonimus. Srbi Ilirije supreko takozvanih ilirskih legija preuzele vlast u Rimskoj imperiji i sa njom neprekidno vladalipunih 150 godina.

ISTORIJSKE KARTE

Kao korisna ilustracija, date su istorijske karte, koje se odnose na činjenice prikazane uprethodnim tekstovima.Karte br. 1-2 predstavljaju delove antičkih karata iz zbirke Džima Sejbolda (Jim Seibold),http://www.henrv-davis.com/MAPS/Karte br. 3-6 predstavljaju isustrativni prikaz uz referat dr Jovana Deretića.Karta br. 78 predstavlja Evropu oko 500. godine, sa označenom kavkaskom Albanijom,EURATLAS, YVERDON, CWITZERLANDRUE DU MILIEU, http ://www.euratlas.net/sommaire.htmKarta br. 8 predstavlja britansku kartu Kavkaza u antičko vreme iz 1739. godine, sa označenomkavkaskom Albanijom.Karte br. 9-13 predstavljaju karte sa Interneta, iz elektronske biblioteke Perry-CastanedaLibraryMap Collection Univerziteta Teksas, http://www.lib.utexas.edu/maps/historical/ , a potičuiz atlasa Historical Atlas by William R. Shepherd (Complete contents of "Historical Atlas" byWilliam R. Shepherd, New York, Henry Holt and Company, 1911. and 1923.) i The PublicSchools Historical Atlas by C. Colbeck (from "The Public Schools Historical Atlas" by CharlesColbeck. Longmans, Green; New York; London; Bombay. 1905).Prikazane karte pokazuju kontinualno postojanje kavkaske Albanije do njenog osvajanja od straneHazara, koja se potom gubi. Takođe se na Balkanu sve do XI veka nigde ne javljaju Albanci.IZBRISANE SLIKE (da bi fajl mogao da se salje mejlom)