Kavram Öğretiminde Web 2 - Pegem.Net · 2017. 4. 27. · web 2.0 araçlarının kullanımı yolculuğuna hoş geldiniz! KİTABIN AMACI. Hazırlanan kitabın temel amacı, kavram

KavramÖğretimindeWeb 2.0Ed�tör: Yrd. Doç. Dr. Zeynep TATLI

pegem

Sticky Note

Marked set by pegem

Editör: Yrd. Doç. Dr. Zeynep TATLI

KAVRAM ÖĞRETİMİNDE WEB 2.0

ISBN 978-605-318-820-9DOI 10.14527/9786053188209

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2017, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye ait-tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Nisan 2017, Ankara

Yayın-Proje: Şafak TangıçDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

Öğretmen yeterliliklerinin kapsamının genişlediği ve teknoloji kullanımının bu yeterliliklerin önemli bir parçası olduğu bir dönemdeyiz. Geleceğin neslini ye-tiştiren öğretmenlerin, en az günümüz öğrencileri kadar teknolojiyi iyi kullanma-ları ve ders içi etkinlikleri teknoloji ile desteklemeleri beklenmektedir. Ancak bu suretle öğretmen-öğrenci arasındaki bilgi alış-verişinin niteliği artırılabilir. Eği-timde oldukça önemli olan kavram öğretimini teknoloji desteğiyle öğretebilmek için yola çıktığımız bu serüvene iştirak eden siz değerli öğretmenlerimize teşek-kürü borç biliyoruz. Bu yolda bizimle ilerlerken bilgisayar bilginizin az olması hiç ama hiçbir şekilde sorun oluşturmamaktadır. Teknoloji denilen unsur bizim haya-tımızı zora sokmak değil kolaylaştırmak için vardır. O halde kavram öğretimi için web 2.0 araçlarının kullanımı yolculuğuna hoş geldiniz!

KİTABIN AMACI

Hazırlanan kitabın temel amacı, kavram öğretimi, kavram öğretiminde kul-lanılan öğretim materyalleri ve bu öğretim materyallerinin hazırlanacağı web 2.0 araçlarını bir çatı altında toplayarak okuyucuya sunmaktır. İlgili öğretmen adayı, öğretmen ve araştırmacıların bu kitapta yer alan Web 2.0 araçlarını kullanarak öğretim materyallerini yeni nesil öğrenenlerin özelliklerine uygun, kolay ve pratik bir şekilde hazırlayabilmeleri hedeflenmiştir.

KİTABIN ÖZELLİKLERİ

Kitapta teorik bilgi verildikten sonra kitapta yer alan her bir öğretim mater-yalinin nasıl hazırlanacağına ilişkin videolar hazırlanmıştır. Hazırlanan videolar karekodlara aktarılmış ve elde edilen kare kodlar kitaba yerleştirilmiştir.

Eğitimde karekod teknolojisinin kullanımı genel anlamda mobil öğrenme kapsamında değerlendirilmektedir. Bilgiye ulaşmanın en hızlı yolu olarak kabul edilen karekod teknolojisi sayesinde çevrimiçi ortamların basılı materyaller URL adresi, video ve animasyon gibi içerikler ile harmanlanarak canlandırılabilmekte-dir. Hazırlanan karekod cep telefonu, tablet veya karekod okuyucu herhangi bir yazılım yardımıyla okunabilmekte ve adres gösterdiği içeriğe erişim sağlanabil-mektedir. Ayrıca QR Code Reader ile taratılan karekod hafızada tutulabilmekte ve daha sonra bu bilgilere erişim sağlanabilmektedir.

Karekod uygulamasını kullanabilmek için android ya da Ios işletim sistemine sahip bir cihazın olması yeterlidir (cep telefonu, tablet gibi). Daha sonra QR Code Reader uygulaması telefona indirilerek istenen karekod taranabilir ve içeriğinde gömülü olan bilgiye ulaşmak mümkün olabilir.

iv Kavram Öğretiminde Web 2.0

Kitap içeriğinde yer alan karekod uygulamasını nasıl kullanabileceğinize iliş-kin açıklamalar ekran görüntüleriyle desteklenerek Şekil 1'de verilmiştir.

Şekil 1. Karekod uygulamasının kullanımı

KİTABIN BÖLÜMLERİ

Kitap temel olarak kavram öğretimi, fen eğitiminde kavram öğretim araçları ve bu araçların Web 2.0 uygulamaları olmak üzere üç ana kısım ve 22 bölümden oluşmaktadır. Kitap kapsamında kullanıcıya kavram öğretim aracı tanıtılmış, ta-nıtılan kavram öğretim aracı ile hazırlanan fen alanına özgü örnek uygulamalar sunulmuştur. Ardından Web 2.0 araçları ve bu araçlar kullanılarak alanda mater-yal geliştirme örnekleri üzerinde durulmuştur. Geliştirilen örneklerin videolarına karekod desteğiyle erişmek mümkündür.

pegem

Sticky Note

Marked set by pegem

pegem

Sticky Note

Marked set by pegem

EDİTÖR’DEN

Günümüz toplumu, öğretmenlerden kendi bilgisini sorgulayıp araştıran, yanlışını düzeltebilen, öğrenme sürecinde aktif bireyler yetiştirmesini beklemek-tedir. Öğretmenlerin, öğrencilere sunacakları materyallerin niteliği bu beklentiyi karşılama noktasında büyük önem taşımaktadır. Bilgisayarın içine doğan bir nesle geleneksel materyallerin hitap etmesi beklenemez. Bu öğrenciler, öğretmenlerin-den kendi avatarlarını kullanarak çalışma yapraklarının kişiselleştirmesini, belki sınıfta geçen bir olayın kavram karikatürü ile desteklenerek sunulmasını ya da değerlendirme sorularını bulmacalar veya online uygulamalar ile eğlenceli bir or-tamda cevaplamak istemektedir.

Ancak ne var ki öğretmen ve/veya öğretmen adayları alan bilgilerini teknolo-ji ile destekleyerek materyal geliştirme noktasında yetersiz kalabilmektedirler. Bu noktadan hareket ederek oluşturulan kitap içeriğinde öncelikle kavram öğretimi ve kavram öğretim materyalleri ve bu materyallerin kolay ancak etkili hazırlanabile-cekleri web 2.0 uygulamaları ele alınmıştır. İçerik hazırlanırken bütünlük oluşması adına örnekler fen eğitimi ile sınırlandırılmıştır.

Kitabın tasarım sürecindeki desteklerinden ötürü lisansüstü öğrencilerim Derya ALTINIŞIK ve Esra GÜNDOĞDU’ ya, eğitim videolarının düzenlenme sürecindeki katkılarından dolayı Göksel ÇELENK’ e, bölümleri büyük bir özen ve özveri ile hazırlayan bölüm yazarlarına teşekkür ederim.

Bilgisayar destekli materyal geliştirmek isteyen tüm okuyuculara katkı sağla-ması dileğiyle…

Trabzon, Nisan 2017

Editör Zeynep TATLI

pegem

Sticky Note

Marked set by pegem

Geleceği şekillendirecek öğretmenlerimize ve bizlerin ilk öğretmenleri olan anne ve babalarımıza...

Bölümler ve Yazarlar

Bölüm 1: Kavram Öğretimi

Prof. Dr. Haluk ÖZMEN, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Bölüm 2: Anlam Çözümleme Tablosu

Yrd. Doç. Dr. Fethiye KARSLI, Giresun Üniversitesi

Bölüm 3: Vee Diyagramı

Yrd. Doç. Dr. Çiğdem ŞAHİN, Giresun Üniversitesi

Bölüm 4: Kavram Ağı

Yrd. Doç. Dr. Hava İPEK AKBULUT, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Bölüm 5: Bilgi Haritası


Bölüm 6: Zihin Haritası


Bölüm 7: Kavram Haritası

Yrd. Doç. Dr. Fethiye KARSLI, Giresun Üniversitesi

Bölüm 8: Balık Kılçığı Diyagramı


Bölüm 9: Kavram Karikatürü

Doç. Dr. Şengül ATASOY, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi

Bölüm 10: Çalışma Yaprağı

Prof. Dr. Suat ÜNAL, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Bölüm 11: Bulmaca


Bölüm 12: Edraw Max

Dr. Mehmet KOKOÇ, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Bölüm 13: Creately

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Serkan ABDÜSSELAM, Giresun Üniversitesi

viii Kavram Öğretiminde Web 2.0

Bölüm 14: Smartdraw

Derya ALTINIŞIK, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Bölüm 15: İMindMap

Derya ALTINIŞIK, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Bölüm 16: Glogster

Yrd. Doç. Dr. Alper ŞİMŞEK, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Bölüm 17: PowToon

Doç. Dr. Adile Aşkım KURT, Anadolu Üniversitesi

Bölüm 18: ToonDoo

Yrd. Doç. Dr. Kerem KILIÇER, Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Bölüm 19: Pixton

Yrd. Doç. Dr. Zeynep TATLI, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Bölüm 20: Kahoot!

Yrd. Doç. Dr. Kerem KILIÇER, Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Arş. Gör. Tuğba KOCADAĞ ÜNVER, Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Bölüm 21: EDpuzzle

Arş. Gör. Ozan FİLİZ, Anadolu Üniversitesi

Bölüm 22: Puzzle Maker

Yrd. Doç. Dr. Zeynep TATLI, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Esra GÜNDOĞDU, Karadeniz Teknik Üniversitesi

İÇİNDEKİLER

Ön Söz �� iiiBölümler ve Yazarlar �� vii

1. BÖLÜM

Kavram Öğretimi ��2Kavram Nedir? ��2

Kavramlar Nasıl Gelişir? ��3Kavramların Özellikleri Nelerdir? ��3Kavram Geliştirme Süreçleri Nelerdir? ��5Kavram Oluşturmanın Önemi Nedir? ��6Niçin Kavram Öğretimi? ��7Kavram Öğretiminde Kullanılan Yöntemler ��9

Değerlendirme Soruları ��11Kaynakça��12

2. BÖLÜM

Anlam Çözümleme Tablosu ��16Anlam Çözümleme Tablolarının Yararları ��17Anlam Çözümleme Tablosunun Sınırlılıkları ��17Anlam Çözümleme Tablosu Nasıl Hazırlanır? ��17


3. BÖLÜM

Vee Diyagramı��24Vee Diyagramı Nasıl Hazırlanır? ��24Vee Diyagramının Yararları ��26Vee Diyagramının Sınırlılıkları ��27


pegem

Sticky Note

Marked set by pegem

x Kavram Öğretiminde Web 2.0

4. BÖLÜM

Kavram Ağı ��36Kavram Ağı Tekniğinin Yararları ��36Kavram Ağı Tekniğinin Sınırlılıkları ��37Kavram Ağı Nasıl Hazırlanır? ��37


5. BÖLÜM

Bilgi Haritası ��46Bilgi Haritası Nasıl Hazırlanır? ��49Bilgi Haritasının Yararları ��51Bilgi Haritasının Sınırlılıkları ��51Fen Öğretimine Yönelik Bilgi Haritası Örnekleri ��52


6. BÖLÜM

Zihin Haritası ��58Zihin Haritası Nasıl Hazırlanır? ��58Zihin Haritasının Yararları ��59Zihin Haritasının Sınırlılıkları ��60


7. BÖLÜM

Kavram Haritası ��68Kavram Haritalarının Yararları ��69Kavram Haritalarının Sınırlılıkları ��70Kavram Haritası Çeşitleri ��70Hiyerarşik Kavram Haritaları ��70Hiyerarşik Kavram Haritaları Nasıl Hazırlanır? ��70Hiyerarşik Olmayan Kavram Haritaları ��76Hiyerarşik Olmayan (Örümcek Ağı) Kavram Haritaları Nasıl Hazırlanır? ��77

xiİçindekiler

Zincir Kavram Haritaları ��78Zincir Kavram Haritaları Nasıl Hazırlanır? ��79


8. BÖLÜM

Balık Kılçığı Diyagramı ��88Balık Kılçığı Diyagramının Yararları ��88Balık Kılçığı Diyagramının Sınırlılıkları ��89Balık Kılçığı Diyagramı Nasıl Hazırlanır?��89


9. BÖLÜM

Kavram Karikatürü ��98Fen Bilimlerinde Kavram Karikatürleri Ne Amaçla Kullanılır? ��99Fen Öğretiminde Kavram Karikatürlerinin Yararları��101Fen Bilimlerinde Kavram Karikatürleri Nasıl Hazırlanır? İşlem Adımları Nasıldır? ��102Fen Bilimlerinde Kavram Karikatürleri Nasıl Uygulanır? ��108Fen Bilimlerinde Doğru-Yanlış Kavram Karikatürü Örnekleri ��112Kavram Karikatürlerinin Sınırlılıkları ��116

Özet ��117Değerlendirme Soruları ��118Kaynakça��119

10. BÖLÜM

Çalışma Yaprakları ��112Çalışma Yapraklarının Yapısı ve Bölümleri ��123Çalışma Yapraklarının Yararları ��126Çalışma Yapraklarının Sınırlılıkları ��128Çalışma Yaprakları Nasıl Hazırlanır ��129Çalışma Yaprağı Örnekleri ��132


xii Kavram Öğretiminde Web 2.0

11. BÖLÜM

Bulmaca ��142Bulmaca Tekniğinin Yararları ��143Bulmaca Tekniğinin Sınırlılıkları ��143Bulmaca Nasıl Hazırlanır? ��143


12. BÖLÜM

Edraw Max ��150Giriş ��150Edraw Max Pro ��151Yazılım Açılış Sayfası ��152Yazılım Menüleri ��154Yeni Diyagram Oluşturma ��159Boş Diyagram Oluşturma ��160Şablon Kullanarak Diyagram Oluşturma ��163Hazır Örnek Kullanarak Diyagram Oluşturma ��166Diyagramı Kaydetme ve Dışarı Aktarma (Çıktı Alma) ��167


13. BÖLÜM

Creately ��176Giriş ��176Yeni Diyagram Oluşturma ��177Creately Arayüzleri ��177Editör Arayüzü ��178Creately İle Balık Kılçığı Diyagramı Oluşturma ��180


xiiiİçindekiler

14. BÖLÜM

Smartdraw ��188Giriş ��188Smartdraw ��188Smartdraw Açılış Sayfası ��190Smartdraw Menüleri ��190Diyagram Oluşturma ��196Hazır Şablon Kullanarak Diyagram Oluşturma ��197

Özet ��198Değerlendirme Soruları ��199

15. BÖLÜM

İMindMap ��202Giriş ��202İMindMap ��202iMindMap Açılış Sayfası ��202iMindMap Menüleri ��204Zihin Haritası Oluşturma Süreci ��207


16. BÖLÜM

Glogster ��214Giriş ��214Glogster Nedir? ��214Glogster Hangi Amaçlarla Kullanılabilir? ��215Hesap Açma ��215Yeni Bir Glog Oluşturma ��219Çalışma Ekranı ��219Glog Menüsü ��221Metin Ekleme ve Düzeltme ��221Grafik Ekleme ve Düzeltme ��222Ses Ekleme ��223Video Ekleme ��223

xiv Kavram Öğretiminde Web 2.0

Glog Paylaşma ��224Özet ��225Değerlendirme Soruları ��226Kaynakça��227

17. BÖLÜM

PowToon ��230Giriş ��230PowToon Nedir? ��230Hesap Açma ��231PowToon’ a Giriş ��232Tema ve Arka Planlar ��234Editör Paneli ��235


18. BÖLÜM

ToonDoo ��244Giriş ��244Yeni Karikatür Oluşturma ��246Karikatür Tasarımı ��248Çizim Yapma ��250Karakter Oluşturma ��252Resim Ekleme ve Düzenleme ��253Kaydetme ve Yayınlama��255


19. BÖLÜM

Pixton ��262Giriş ��262Yeni Karikatür Oluşturma ��265Karakter Oluşturma ��270

xvİçindekiler

Avatar Oluşturma ��271Kitap Oluşturma ��271


20. BÖLÜM

Kahoot! ��276Giriş ��276Oturum Açma ��277Genel Etkinliklere Erişim ��280Kullanıcı Etkinliklerine Erişim ��282Yeni Etkinlik Oluşturma ��284Etkinliğin Oynanması��294Etkinliğin Değerlendirilmesi ��298Kullanıcı İşlemleri ��300


21. BÖLÜM

EDpuzzle ��306Giriş ��306EDpuzzle Nedir?��306Hesap Açma ��307EDpuzzle Arayüzü ��308Video Arama ve Yükleme ��308Video Düzenleme ��309Video Atama ve Paylaşma ��313Video Kontrolü ve Değerlendirme ��315


xvi Kavram Öğretiminde Web 2.0

22. BÖLÜM

Puzzle Maker ��324Giriş ��324Yeni Bulmaca Oluşturma ��326Çengel Bulmaca Oluşturma ��326Kelime Avı Bulmaca Oluşturma ��329


Yazarların Özgeçmişleri ��335

1. BÖLÜM

KAVRAM ÖĞRETİMİ

KAVRAM ÖĞRETİMİ

İnsanlar doğdukları andan itibaren çevreleriyle olan iletişim ve etkileşimle-ri sonucunda bir taraftan kavramları geliştirirken, diğer taraftan da kavramların isimlerini sözcük olarak zihinlerine veya kelime dağarcıklarına yerleştirmektedir-ler (Ayas, 2016). Bu şekilde oluşturulan kavramlar zaman içerisinde kendi ara-larında kurulan ilişkiler sonucu yeni öğrenmelerin gerçekleşmesini sağlamakta ve anlam kazanmaktadır. Bu yolla bazen yeni bilgilerin oluşturulması, bazen de var olan bilgilerin yeniden yapılandırılarak anlamlandırılması şeklinde ilerleyen süreç, ya yeni edinilen bilgilerin sınıflandırılma sonucu zihinde var olan yapılara yerleştirilmesine ya da yeni bilişsel yapıların oluşturulmasına olanak sağlamakta-dır (İnel Ekici, 2016). Bu sayede de öğrenme süreci gerçekleşmektedir.

Kavram Nedir?

Kavram için literatürde yapılan tanımlardan birisine göre “kavramlar, düşün-ce süreçlerinin temel unsurları olup bireyin bilişsel yapısını oluşturan yapıtaşları” (Klausmeier, 1992) şeklinde tanımlanmaktadır. Bir diğer tanımda ise “kavramlar eşyaları, olayları, insanları ve düşünceleri benzerliklerine göre gruplandırdığımızda gruplara verdiğimiz adlardır” şeklinde bir açıklama mevcuttur (Ayas, Çepni, John-son ve Turgut, 1997). Ülgen (2001) kavramı, “insan zihninde anlamlanan, farklı obje ve olguların değişebilen ortak özelliklerini temsil eden bir bilgi formu/yapısıdır, bir değişkendir, bir sözcükle ifade edilir” şeklinde tanımlamaktadır. Benzer bir ta-nımlama ile Şimşek (2006) kavramı, “benzer özellikleri paylaşan nesne, görüş ve olaylara verilen ortak isimdir. Bir başka ifadeyle, paylaştıkları ortak özellikler nede-niyle aynı küme, sınıf ya da kategori içinde yer alan örnekler bir kavram oluşturur” şeklinde açıklamaktadır. Genel anlamda daha önceki tanımlara benzer bir tanım-lamada Senemoğlu (2011) kavramı “benzer nesneleri, insanları, olayları, fikirleri, süreçleri gruplamada kullanılan bir kategoridir” şeklinde tanımlamaktadır.

Kavramla ilgili yapılan bu tanımlar sadeleştirildiğinde, doğduğumuz andan itibaren elde etmeye başladığımız tecrübelerimize dayalı olarak iki ya da daha faz-la varlığı, objeyi, nesneyi, canlıyı veya cansızı ortak özelliklerine göre bir araya getirip gruplayarak, bu gruba isim vererek ve diğer gruplardan ayırt ederek zih-nimizde kavramları oluşturduğumuz söylenebilir. Bu genel açıklama kavramların sahip olduğumuz bilgilerin yapı taşı olduğunu veya bir başka ifade ile bilgilerimi-zin kavramların bir araya gelmesi veya birbiri ile ilişkilendirilmesi sonucu oluştu-ğunu göstermektedir.

2 Kavram Öğretiminde Web 2.0

Kavramlar Nasıl Gelişir?

Kavramlar bebeklik döneminden itibaren gelişmeye başlamaktadır. Bu dö-nemde meydana gelen kavram yapılandırması oldukça basit düzeyde olup, bebek-ler daha çok yakın çevresinde olan ve temel yaşamsal faaliyetleri içeren kavramları yapılandırmaktadır. Bebeklik döneminden sonra çocuklar sorularına cevap bul-mak ve yeni kavramlar yapılandırmak için veri toplama, gözlem yapma, sayma, kayıt etme ve düzenleme gibi keşif becerilerini kullanmaya başlamaktadır (Char-lesworth ve Lind, 2012). Bu aşamada artık çocuklar kavramsal anlamda bir gelişim gerçekleştirmeye başlamakta ve bu kavramsal gelişim sayesinde yeni kavramları oluşturabilmektedir. Kavram gelişimi süreci bebeklikten sonraki dönemlerde çok daha hızlı şekilde gerçekleşmektedir. Örneğin Üstün ve Akman (2003) çocuklarda ilk dört yaş sonrasında kavram oluşturma açısından hızlı ilerlemelerin gerçekleş-meye başladığı bir döneme girildiğini ifade etmektedir.

İnsanlar kavramları ilk çocukluk dönemlerinden itibaren etraflarında gördükleri, karşılaştıkları veya etkileşim halinde bulundukları somut varlıkları inceleyerek ve onların özelliklerini keşfederek yapılandırmaya başlamaktadır. Bu bağlamda düşünüldüğünde kavramlarla ilgili ilk şemaların ve algıların somut örnekler üzerinde yapılan gözlemlerden hareketle oluşturulduğu söylenebilir. Somut örneklerle ilgili geçirilen yaşantıların doğruluğu ve niceliği zihinde yapılandırılacak kavramın doğruluğu ve yeterliliğini de etkilemektedir. Ayrıca gözlenen veya etkileşimde bulunulan örneklerin sayısı ve türü arttıkça, zihinde oluşturulacak şema da genişleyecek ve doğruya daha yakın hale gelecektir. Çünkü bir kavramla ilgili tek bir örnek incelendiğinde veya gözlendiğinde, o kavramla ilgili zihinde oluşacak algı veya şema sadece gözlenen örneğe ait özelliklerden ibaret olacaktır. Oysaki her örnek ait olduğu kavrama ait bütün özellikleri taşı-mayabilmekte, bu durumda zihinde oluşan şema veya algı da eksik veya hatalı olabilmektedir.

Kavramların Özellikleri Nelerdir?

Kavramları adlandırmak için kullanılan sözcüklere “terim” adı verilmektedir. Kavramlar gerçek dünyada var olan somut varlıklar değil, terimler ifade edildiğin-de o terimin zihinlerde meydana getirdiği şema, algı, düşünce veya çağrışımlardır. Bu nedenle kavramlar soyut düşünce birimleri olarak tanımlanmaktadır. Günlük yaşamda ise zihinlerde oluşan soyut birimleri somut hale getirmek için kullanılan kavram örnekleri bulunmaktadır. Bu durumda gerçek yaşamda somut olarak yer alan her şey bir kavrama ait örnektir.

Kavram Öğretimi 3

Kavram oluşturma sürecinde örnekler üzerinde yapılan gözlemler ve bu göz-lemlerden öğrenilen özelliklere dayalı gruplamaların önemli olması, örneklere ait özelliklerin de dikkate alınması ve tartışılması gereğini doğurmaktadır. Bir kavra-mı en iyi temsil eden ve onun bütün özelliklerini taşıyan en tipik örneği “proto-tip (ilk örnek)” olarak adlandırılır. Şüphesiz her örnek ait olduğu kavramın bütün özelliklerini taşımaz. Bu nedenle kavram örneklerine ait özellikler ortak özellikler ve değişken özellikler şeklinde iki grupta toplanmaktadır (Şimşek, 2006). Bir kav-ramın ortak özelliklerini o kavrama ait bütün örnekler taşımaktayken, değişken özellikleri her örnek taşımayabilmektedir. Örnek olarak canlı olmak ve yumurta ile üremek bütün kuşların ortak özelliği iken, bütün kuşların uçamaması değişken bir özelliktir. Serçe, güvercin, papağan, penguen, devekuşu ve martı kuş kavramına ait örnekler olup hepsinin ortak özellikleri canlı olmalarıdır. Ancak diğer örnekler uçabiliyor iken penguen ve devekuşunun uçamıyor olması, uçma özelliğini değiş-ken özellik haline getirmektedir. İnsanlar kavramları zihinlerinde çoğunlukla pro-totipler üzerinden yapılandırdıklarından, kuş kavramı zihinde uçabilme özelliği üzerinden şekillendirilmektedir. Bu nedenle “kuş” terimi zihinde öncelikle uçabi-len örneklerin canlanmasına yol açmaktadır. Değişken özellikleri taşıyan örnekler ise belli zihinsel süreçler sonucunda zihinlerdeki şemaların yeniden düzenlenmesi sonucu kabullenilmekte veya öğrenilmektedir.

İster ortak, isterse değişken özellik olsun, kavramlar bazı yapısal özellikleri taşımak zorundadır. Literatürde kavramların taşıması gereken özelliklerle ilgili çe-şitli sınıflamalar mevcuttur. Örneğin Ülgen (2001) kavramların taşımaları gereken bazı yapısal özellikleri birkaç başlık altında toplamaktadır:

• Kavramlar, insan tecrübesine dayalı olarak zaman içerisinde değişirler. İnsan zihni geliştikçe, olgunlaştıkça veya tecrübeler arttıkça bazı kav-ramlarla ilgili zihinsel algılar değişebilir.

• Obje ve olayların algılanan özellikleri bireyden bireye değişebilir. Bunda en önemli etken geçmiş yaşantılar ve tecrübelerdir.

• Her kavramın bütün özelliklerini taşıyan orijinal bir örneği (prototipi) vardır.

• Kavramların bazı özellikleri bazen birden fazla kavramda bulunabilir. Örneğin, hareket özelliği bitki, hayvan ve insan kavramına ait bir özel-liktir.

• Kavramlar objelerin ve olayların hem doğrudan hem de dolaylı olarak gözlenebilen özelliklerinden oluşurlar.

4 Kavram Öğretiminde Web 2.0

• Kavramlar çok boyutludur. Bir kavram bazen merkezde ve ana bir kav-ram olurken, bazen de başka bir kavramın alt kavramı olabilir. Örneğin hayvan kavramı canlı kavramının alt kavramlarından birisi iken, aynı zamanda kendisi de omurgalı, omurgasız, sürüngen vb. gibi daha alt kavramlar içeren bir ana kavram olabilir.

• Kavramlar kendi içlerinde özelliklerine uygun belirli ölçütlere göre gruplandırılabilirler. Örneğin hayvanlar kendi içlerinde omurgalılar, omurgasızlar, sürüngenler vb. gibi sınıflandırılabilir.

• Kavramlar dille ilgilidir. Tüm kavramların terim olarak adlandırılan bir sözcük karşılığı vardır. Kavramları ifade eden bu terimler (sözcükler) veya semboller farklı dillerde farklı olsa da tanımları evrenseldir.

• Kavramların özellikleri de kendi içerisinde bir kavramdır.

Literatürde Senemoğlu (2011) tarafından kavramların öğrenilebilirlik, kulla-nılabilirlik, açıklık, genellik ve güçlülük şeklinde beş temel özelliğe sahip olmaları gerektiği de ifade edilmektedir.

Kavram Geliştirme Süreçleri Nelerdir?

Zihin, kavramları geliştirmek için çeşitli süreçleri kullanmaktadır. Bu sü-reçler genelleme, ayırım, tümevarım, tümdengelim ve tanımlama şeklinde ifade edilmektedir. Genelleme süreci ortak özelliklerden hareketle elde edilen bulgula-rın bütüne yayılması sürecidir. Bu süreçte bazen hatalı şekilde gereğinden az veya gereğinden fazla genellemeler de yapılabilmektedir. Örneğin uçan bütün canlıları kuş kabul eden bir genelleme yarasayı da içereceğinden gereğinden fazla bir ge-nelleme olur. Ancak sıvı kavramını sadece içilebilirlik ile açıklamaya çalışan bir genelleme ise şampuan, benzin, aseton gibi sıvıları dışarıda bırakacağından gere-ğinden az genelleme yapılmış olur. Ayırım genellemenin aksine farklı özellikler dikkate alınarak gerçekleştirilen bir kavram geliştirme sürecidir. Genellemede or-tak, ayırımda ise farklı özelliklerin dikkate alınması gerekeceğinden, ayırım ge-nellemeden daha zor bir kavram geliştirme sürecidir. Tümevarım, sınırlı sayıda örnek üzerinde yapılan incelemelerden bütüne ait sonuç çıkarılarak, tümdengelim ise bütüne ait özelliklerin örneklere indirgenmesi sonucu gerçekleştirilen kavram geliştirme sürecidir. Tanımlama ise tanımlayıcı ve ayırt edici özellikleri dikkate alınarak bilinmeyen bir kavramın bilinen sözcüklerle açıklanmasıdır. Bir başka ifade ile bilinmeyen bir kavramı tanımlama onu bilinen diğer sözcüklerle açıkla-ma demektir (Ayas, 2016). Tanımlar yoluyla bütün kavramların geliştirilmesi söz konusu değildir. Böyle bir durum mümkün olsaydı kavram geliştirme sadece bir Türkçe sözlüğün kullanılmasıyla mümkün olabilirdi.

Kavram Öğretimi 5

Documents

Kavram Öğretiminde Web 2 - Pegem.Net · 2017. 4. 27. · web 2.0 araçlarının kullanımı yolculuğuna hoş geldiniz! KİTABIN AMACI. Hazırlanan kitabın temel amacı, kavram