Upload
tranduong
View
214
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Rimanakuyelciudadano.gob.ec
llaktapikawsakAgosto killapa tukuri ishkay semana, Nº 22 LLAKTAPI KAWSAKHATARIPA KILLKASHKA
Llaktakañamitukuykunapakan
Kunan ñanku-nawanka may-
manpash katunkapak rinallami6p
CÉSAR INGA TAYUPANDA
shinami Llakta Pushak rurakushkataka allikachinkuna
73%“LLAKTAKA ALLIMANMIRIKUN, KAYPI KAWSAKKU-NAMI CHAYTA NINKUNA” 2p
‘Kamayka chunka wawa pachapimi shuk mushuk wasita shayachin’
Correaka ñami chusku wata shinata Llakta Pushak shina kashka,chashna kakpipash ashtakakunami katinrak. Payka Mana shu-wak kashkata, ashtawan wakchakunapa rurakushkatami riku-chishka. Guayaquilpimi payta katikkunaka mirashka. Perfiles deOpinión nishkami kay agosto killa, 7,8 punchakuna tapuchirka.
Kunanka kullkimantawañuchinakunmi 7p
Kay punchakuna ima tiyashkakuna 5p
Eloy Alfaroka riksinayaymi kan4p
Katik Pushakka 846 hunu yana wira puntuta Ishpingo-Tambocohca-Ti-
putinimanta amasurkuchinkapak-mi, Ecuadormanta
llankachik wasikuna-pash, maykan kari warmi-pash kullkita kuchun ka-yay kallarirka. 3p
Yasunípa shuk dólartakuy
kawsakuk 22_Layout 1 1/27/11 5:11 PM Page 1
a t i k k u n a k a2009 wata ju-lio killapika70% shinamikarkakuna; ku-nan 2010 wata,julio killaka
73% shinami tukushka.Perfiles de Opinión nish-
kami agosot killa, 7, 8 pun-chakunata Quitopipash,Guayaquilpipash 637 kariwarmita tapurka. Quitopi-ka 76% shinami Correatakatinkuna; kutin Guaya-quilñpika 71% shinaka-manmi mirashka.
Paulina Recalde Perfilesde Opiniónpa pushakkaGuayaquilpimi Llakta Pu-shakta katikkunaka ashta-wan mirashka nirka. RunaWiñana Bonota; yachachi-napa kullkita mana kunata; wasipa bonota, ñankunataallichikushkatami alliman rikun. Adrián Bonilla FLAC-SOpa pushakka kunan llakta opushakta akllana kakpi-ka, ashtaka ashtakawanmi mishanman nirka. “Llakta Pu-shaktaka mana llukchishpa kachanmanchu, shinamirurankapak munashkataka hawalla ruranman” nirka.
Ima shina kashka02 llaktapi kawsakuk Agosto killapa tukuri ishkay semana, Nº22
Hatarishka chapakkunaka Llakta Pushaktami 12 pacha shinata wichar-kakuna, Ecuadorpa Kamayka chay pachakunaka urmanallami karka.
KATIKKUNA. Wawakunapashmi Llakta Pushakta katinkuna
22,3%Millay
58,8% Alli
14,2%May alli
4,7%May millay
shin
am
i allikachin 73%
Llakta Pushakta allikachina
‘Kunan llakta pushakta akllankapak kayakpika, Correaka ashtaka ashta-kawanmi mishanman’
Maymanta:Perfiles de Opiníon
K
7673
71
Correapa rurashakata ima shina rikun
01 O
ct 2009
26 Oct 2009
29 Nov
2009
28 Dic 2009
24 Ene
2010
28 Feb 2010
29 Mar 2010
04 May 2010
30 May 2010
13 Ju
l 2010
10 Ago 2010
Quito Tantachishka Guayaquil
Maymanta:Perfiles de Opiníon
kawsakuk 22_Layout 1 1/27/11 5:11 PM Page 2
Correaka, kay kimsa watachawpi Llakta Pushak shi-na kashkapika, paypa Ka-mayka 200.000 wasita wa-sichishkatami nirka.
Shinami Borbónpi, Esme-raldas markapi, paypa 185kutin Radio-Televisiónpi ri-manapi uyachirka.
“Kunanka ñami ishakaypacha, chunka wawa pa-chata rimakushkani, chay-
ka 130 wawa pacha shinamikan, shinaka 13 ayllumishuk kawsanayay wasitacharinkuna. 10 wawa pachatukukwanmi shuk wasikaña tukurishka kan nirka.Walter Solís Wasichinata Ri-kuk Wasi pushakka 740 hu-nu dólar wasichinkapak ti-yashka nirka, chaymanta-mi 131 hunu dólarka 5.000wasichina bonopa kashka-
ta nirka, kutin 200 hunu dó-lartaka wasichikkunamanmañachinatami nirka, Ban-co del Vivienda nishkamichaytaka kunka.
Wasichikkunaka maña-china kullki tiyashkamantakushillami kankuna. Payku-namanka kimsa watapamimañachin, shinllatak ma-ñachishkamanta yapallakuna kullkika 5%
rellana mar-kapi, YasunípiPUCEpa ya-c h a k u n apanpapi ra-dio televi-
siónpa rimanapimi “Yasuní-pa shuk dólar” ruranata rik-
sichirka. Ama 846 hunu ya-na wira puntuta surkuchin-kapakmi Ecuadorpi kawsa-kukkunamanta kullkita tan-tanchi kallarirka.
Lenín Morenoka “kaypikapunchatami tamiyan, kaypi-ka yallimana wiwakuna, ki-
wakuna, yurakunami tiyan”nirka.
Ecuadorka 3.600 hunu dó-lartami tantanchinkapakmunan, chaywanka yanawirata mana surkuchinka-chu, chashna kakpika, ma-na Ecuadorpallachu alli
kanka, tukuy mama llakta-kunapami alli kanka.
Yanapankapak munash-paka, Banco del Pacíficopa526558-4 yupaypimi kullki-taka churana kan, ñami7.000 dólar shina chaypikatiyan.
Chinapash Franciapash-mi Yasuní ITT nishkata ya-napankapak munash-ka-ta uyachirkakuna.
Christine Fages Francia-pa Llaktakunawan Apana-kunata Rikuk Wasipa wi-llakka “Ecuador chay pan-pakunapi shikan runaku-napa ayllu llaktata manallakichinaka may allimikan, shinallatak chaypi ti-yak wiwakunata, kiwaku-nata charinapash may alli-mi kan nirka.
Yang Jiechi ChinamantaLlaktakunawan Apanaku-nata Rikuk Wasi pushak-pashmi alli kashkata, ya-napankapak kashkata-pash nirka.
llaktapi kawsakuk 03Agosto killapa tukuri ishkay semana, Nº22
Yasuní ITT nishkamantayana wirata ama surkuchinkapak-mi 7.000 dólar-wan kallarin
ChinapashFranciapash-mi YasuníITT nishkataallikachin
YASUNÍ. Amazoníamanta runakunami Katik Pushakta uyarkakuna
Mama Llakta
Tukuy llaktapimi 200.000 wasita wasichishka
Lenín Moreno Katik Pushakka Ecuadorpi kawsakkunatami allpata rikuriyashpa kawsachun, Amazoníata rikuriyachunpash mañarka
O
KATIK PUSHAK . Warmimanmi makita kurka
kawsakuk 22_Layout 1 1/27/11 5:11 PM Page 3
Eloy Alfaroka Esmeralpas shukriksinayay kitimi kan
loy Alfaroka Esmeraldasmarka umapimi kan,chashna shutiyuk kitipi-mi kan. Chaypimi 34.000kari warmi kawsankuna,paykunaka katushpa ran-tishpa, riksichishpa, tar-pushpami llankankuna.
Borbónpa wanpuna chayanamantamikatunakunataka shuktakkunaman ka-chankuna. Kaypipashmi imakunata ka-tunkuna, shinami Teodoro Anguloka pi-llushka sayri pankakunata 7 mana kash-paka 8 dólarpi katun.
Chaypillatakmi Victoria Rayoka mishi-
ki murukunatapash, machana yakuta-pash katún, shuk shilatami 25 centavopikatun, payka Runa Wiñana Bonowanmipaypa katunata mirachinata yuyan.
Richard Mina alcaldeka Esmeraldas ha-tun yakupi chakawanka katunapash, rik-sinkapak shamukkunapash ashtawanmiranata yuyan; Esmeraldasmanta Bor-bónman chayanaka mana sarun shinaunayankachu nirka.Kamayka Esmeral-das markamanmi 30.2 hunu dólarta hapi-na wasikunapa kushka.
Shinami Eloy Alfaropa hanpi wasikuna-ta allichinka, chaypi minishtishkakunatakunka, hanpikkunapash tiyanka.
08 llaktapi kawsakuk Ecuador, 2010, septiembre killa, Nº22
Riksinkapak
Eloy AlfarokaEsmeralpas shukriksinayay kitimi kan
MIKUNA.Ashtaka shikan mishki mikunami tiyanMANACHUmikunkiman?
BORBÓN.Llakta Pushakka shinami wawakunawan parlarka
Correa Llakta Pushakka EloyAlfaro kitipa Borbón piti kiti-pimi shikan wasi pushakku-nawan llankarka; chaypikawsakkuna may kushi-kushpami chaskirkakuna
E
kawsakuk 22_Layout 1 1/27/11 5:11 PM Page 4
130 HUNU DÓLARTA-MI ÑANKUNATA ALLICHINKAPAKKACHURASHKA. Napo,Orellana, Pichincha mar-kakunapimi iskun ñantaallichikun, shinami 343,41kilómetro shinata, 981 me-tro chakakunata rurakun,chaypami 130 hunu dólar-ta minishtin. Ñankunataallichikukpi kak llaktaku-naka ashtaka watakunata-mi shitashka shina kashka-kuna. Chaypika palma afri-cana, café, cacao, palanta,challwa, ñuñu, makinchu-pashmi tiyan; chaytamiñankunawanka katunka-pak llukchi ushankuna.
WASICHINAPA 60.000YANAPAMI TIYANWasi-chinata Rikuk Wasika kay wa-ta tukurinkakaman wasichin-kapak 60.000 shina yanapa-ta kunata nirka, llaktapika1’300.000 wasitami minishti-rin nirka. Walter Solís Wasi-chinata Rikuk Wasi pushakkakayna wataka 180.000 wasi-ta rurashkata, kunan shukkamachita rurakushkata, ha-tun ñan kuchupi ama wasi-chinkapak kashkatami nirka.
KAMAYKA `EUGENIO ESPEJO ́KARANATAMI KURKA. Correaka`Eugenio Espejo´karanatami Ecuador kawsayta hatunyachishkakunaman kurka. Julio Pasos Barrera; Espe-ranza Cruz Hidalgo; Jorge Núñez Sánchez; Claudio Cañizares; Ballet Folclórico NacionalJacchiguapashmi chaytaka chaskirkakuna. Karanapika shuk warkuchinapash; chunka wa-ranka dólarpashmi tiyanka; shinallatak wañunkakaman killanta kullkita chaskinkakuna.
Hanpitana Rikuk Wasika neumococopa vacunatami rik-sichirka, chaywanmi 285.768 manarak shuk watayuk wa-wata hanpikrin; wawakunaka 2,4,6 killayuk kakpikmihanpitaka chaskinkakuna. Hanpi wasikunaka vacunata-ka yankami churankakuna. Neumococo nishkaka ashta-ka wawakunatami wañuchin; yurak shunkuta, yawarta,uma ñutuka killlpak ñañu karatami wakllichin.
285.768 WAWATAMI NEUMOCO-
COPA VACUTA CHURANKA
KAY PUN-
CHAKUNA IMA
TIYASHKAKUNA
Borbónpimi kawsan,paypa shutika Gui-llermo Ayoví Erazo-mi kan, shinapash Pa-pá Roncón nishpamiashtawanka riksin-kuna. La Catanga-wanmi maykan llak-takunaman rishka.
Payka marimbawanmi allpata, kawsayta yuyarishpatakin. Kunanka takikunatapashmi ruran, chaykunatamikatun. Shinapash pay shina takikkunapa mana hawallakashkata nirka, shinapash kunan wiñaykuna marimbatayachakukushkata allikachishkatami nirka.
Papá Ron-cónka sumakmarimbatakikmi kan
La Peñaska Esmeraldasmanta 110 km shinapi, Ibarraman-ta 24 km shina karupimi kan. Eloy Alfaro kitipimi kan. Kay-mantapash, shuktak mama llaktakunamantapashmi ri-kunkapak shamunkuna. Shinallatak kaypika maglar nish-kapashmi tiyan, kaykunaka 45 mana kashpaka 60 metrohatunmi kankuna. Shikan Ecuador llaktamantami kaypikawsankapak shamushkakuna.
PAPÁ RONCÓN.Paymi sumak takik kan
WAWAKUNA.Kushillami kawsankuna
HATUN YAKU.Kaytami wanpunkuna
Peñaspika 24 km shina sumakmama kucha manñami tiyan
kawsakuk 22_Layout 1 1/27/11 5:11 PM Page 5
Agosto killapa tukuri ishkay semana, º2205 llaktapi kawsakuk
Rimanakuy
Maymantatakkanki? GatazoGrandemanta,C a j a b a m b a -mantami kani.
Kunanka Zamorapimi kaw-sani. Ña unaytami aylluwankaypi kawsani.¿Imatatak rurashpa kaw-sanki? Kaypika ushutata,churakunata katushpami ti-yani. Kay wasipimi shuk ka-tuna ukuta charini. Chaypi-mi punchanta katuni.¿Puntaka, maypitak katukkarkanki? Gatazo Grandepikawsashpaka, purishpa,
shuktak llaktakunaman rish-pami katuk karkani. Katuna-ta aparishkami purik karka-ni. Churakunatapash, plásti-co baldekunata, aluminiomankakunata, shuktak ima-kunatapashmi katuk karka-ni. Alausíman, Chunchiman,Cañarman, Suscalman,Troncal, Azoguesman, Cuen-caman, Sigsigman, Gualaqui-zaman, Limón Indanzaman,Zamoramanmi katunkapak-ka rik karkani. ¿Uchillamantachu chash-na purik karkanki? Ña 16watayuk kashpami Sigsig-
manka chayarkani, ña 20watayuk kashpaka casarar-kanimi. Maypi kawsashka-manta rimashpaka, Suscal-pika 2 wata shinata; Yacuam-bipika 2 wata, 3 watata shina-ta; Chunchipi 2 wata shinata;Ducurpipash 3 wata shina-tami kawsarkani. ¿Wawakunaka chay llakta-kunamantachu kankuna?Mana, ñukaka pusak wawa-yukmi kani. Pichkami Rio-bambamanta kankuna;shukka Suscalmanta, shukkaChunchimantami kankuna.Sukta kari wawayuk, ishkay
warmi wawayukmi kani. ¿Mashna watatatak Zamo-rapi kawsanki? Kaypika 26wata shinatami kawsani.Kayka yanka shuk uchillallaktami karka. Wakin ñan-kunallami tiyarka. Kay mu-yunti llaktakunapi ashta-wan katurikpimi, kaypi saki-rirkani. Wawakunapash kay-pika yacharirkakunallami. ¿Katunkapak llukshirkan-kichu? Ña wakin wata kaypikawsshka ki-paka ashallata-mi llukshirka-ni. Wasipimi ñakatuna ukutac h u r a r k a n i ,c h ayl l a p i m ikaturkani. Ku-nankamanmikaypi katuni.Kunanka wa-kinpimi Yacuambiman, Sa-raguroman rini.¿Ima shinatak katuk kar-kanki? Purishpa katushpa-ka, fiadomi katuk karkani.Rantishpapash, fiadomi ran-tik karkani. Shinapash nish-ka punchami pagak karkani.Rantikkunapash nishkapunchami pagak karkaku-na. Kunanka mana shinachukan. Fiashpa rantikkunaka
mana pagankapak munan-kunachu.¿Kunanka, imatak Zamora-ka tukushka? Kunanka alli-pachami kan. Zamoraka ha-tunmi tukushka. Zamora-man chayayana ñanpashallimi kan. Kay kimsa wata-mi chay ñantaka allichiska.Kaymanta Lojamanka uti-yallami chayarin. Kashna tu-kunataka mana yuyarkani-chu. Tukuy mama llaktapi
ñankuna alli-pacha kashka-tami uyashka-ni. Chayka ka-tuk, rantik rin-kapakmi allikan. Mana sa-run shinachullaki aparinkayuyani.¿Kikin llakta-
man rishkankichu? Ari, shi-napash karu kashkamanta-mi ishkay watapi, mana kash-paka, kimsa watapi rinchik.Chaypimi ayllukunawan tu-parinchik. Shinapash Chim-borazomanta wakin ayllu-kunami kaypi kawsankuna.Kay Zamorapa raymipillukshinkapakmi tantana-kunchik. Chaypika Puruháshinami llukshinchik.
CÉSAR INGA TAYUPANDACHIMBORAZOMANTA ZAMORAPI KATUK TAYTA
Kay kimsa watatami ñankunataka sumakta allichiska. Katuk, rantik rinkapakmi allipacha kan
Foto:J
osé
Mal
dona
do
Pi kashka
Gatazo GrandemantaYachana Wasi: Abelardo Moncayo, 3 watakamanShimikuna: : Kichwa, Castellano ¿
Sarunka maymanpash rinkapak ninantami unayarik karka. Kunanka mana shinachu kan
kawsakuk 22_Layout 1 1/27/11 5:11 PM Page 6
unan punchakunaka mu-shuk llakiku-nami ñukanchik llaktapika rikurin. Pu-chantami wañushkata uyarin; unkuy-manta, ruku paya kashkamanta wa-ñukpika, mana imachu tiyanman; shi-napash mana chashnachu kan.Shikanpurami kawsanchik, imaman-
tapash llakika rikurinmi, chaymatamipiñanakunchik, makanakunchik, sa-runka chayllapimi sakirik karka. Ashta-
wan hatun llaki kakpika, juiciotami katik karkanchik, shi-napash kullki minishtirishkamantami kallarikpi, ña wakinpunchakuna kipaka chayllapi sakik karka.
Chashna piñakushkakamana tukurikchu karka; wa-ñunkakamanmi chaytakayuyarinchik; mana chaylla-chu kan, ashtawanka wawa-kunamanpashmi kay chayaylluwan piñakushkataka
willanchik. Wakinpi upiyash-paka chaytami yuyarin-chik, chayka piñanakush-kawan tuparishpaka mana-kunkapak munachikllami.Shinami ñukanchik kaw-sayka kashka.
Shinapash kunankashuktak hatun llakimi ri-kurin, ashtawanka hatunllaktakunapimi tiyan. Shi-nami piñanakushka kipa-ka, shuk wañuchikta mas-kan; paymanmi pitatakwañuchinata willan, wa-ñuchikka mashnapa wa-ñuchinatami nin. Chash-nami kullkimanta wañu-china tiyan.
Wañuchikkunaka tawkakashkatami yuyachin, kaypunchakunaka willayku-napika maykunapimi kariwarmita wañuchishkatauyarin. Paykunaka manashuwakkunachu kankuna,shinami wañuchishka kipa-ka mana imata apankuna,mana imata shuwankuna.
Kashna wañuchinata lla-kichinkapakmi kamachi-kunata allichishka, shinamikunanka pimi chashna wa-ñuchin, paytaka 25 watatamana kashpaka 28 watatawichachinatami nikun.Wanpra kuytsakunata wa-ñuchichun kachaktapash,pimi wañuchichun kullkitakuktapashmi chashnalla-tatak wichachinata nikun.
Agosto killapa tukuri ishkay semana, Nº22 llaktapi kawsakuk 07
Llaktapi rikushka
Shikan kawsaymi tukukun. Llakikuna-pash shikanmi tukukunkuna. Kunanka
kullkimanta wañuchikkunami tiyan.
WAÑUCHINA. Kunanka kullkimanta pitapash wañuchinllamiK
Kullkimanta wañuchinakallakichikunmi
kawsakuk 22_Layout 1 1/27/11 5:11 PM Page 7
08 llaktapi kawsak
PRODUCCIÓN:Secretaría General de Comunicación de la Presidenciade la República SECOM.Editor en Quichua: José Maldonado “Ushku Chukuri”. Editor gráfico:Mario Gallardo Neira
llaktapikawsak
Ecu
ad
orp
i kaw
sayta
ku
yay
Kanm
i Ecuador k
anki;
kanm
i llakta
kunapa
chaw
pi k
anki, k
anm
i
shuk m
etro
muyu
nti
allp
am
anta
ka ya
llimana
tiyashka k
iwayu
k,
kaw
sayyu
k k
anki.
Chusku sh
ikanpash
kuchulla
pash s
uyu
.
Am
azo
nía
yunkapim
i
rikchari u
shanki,
urk
ukunapim
i chaw
pi
puncha m
ikuy
ushanki,
kucha m
am
a
manñapim
i puñuy
ushanki, k
ayantin
punchaka G
alá
pagos-
pim
i munayw
an
kayn
ay u
shanki.
Kayk
a s
hukta
kku-
naw
anka m
ana
pakta
ripachu k
an.
Kanpa lla
kta
ka
shik
anm
i kan,
shin
aka rik
si!
ecu
ad
or
kaw
sa
yta
kuya
y
Agosto killapa tukuri ishkay semana, Nº22
kawsakuk 22_Layout 1 1/27/11 5:11 PM Page 8