KAYNAK KRİTİGİ VE TEHCİR OLAYINDA BELGE TAHRİFATI

7/30/2019 KAYNAK KRTG VE TEHCR OLAYINDA BELGE TAHRFATI

1/36

KAYNAK KRT VE TEHCR OLAYINDA BELGETAHRFATI

-Johannes Lepsius rnei -

MUSTAFA OLAK*

GRfiAtatrk'n "Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mhimdir. Yazan yapana

sadk kalmazsa deiflmeyen hakikat, insanl flaflrtacak bir mahiyet alr"sz, tarih metodolojisi asndan irdelendiinde, adeta bugnk Avrupal-larn "Ermeni meselesine" bakfl alar gz nnde bulundurularak sy-lenmifl gibidir. Tarih yazcs, alflmalarnn yntemsel ve felsefi elefltirisinesubjektif bir eilim ile yaklaflmak yerine, tarih metodolojisinin ortaya koy-duu arafltrma tekniklerine gvenmeyi tercih eden kifli olduu lde bi-limsel olur. Bilimsel lnn iki temel esi olan gereklik ve kaynak be-lirtme meseleleri ise tarih ilmi arafltrmalarndaki can alc noktay teflkil et-mektedir. Tarihi, znde bu ifl ne denli g olursa olsun, gemiflteki insan-

larn eylem, dflnce ve harekete geirici nedenlerini, kendi mevcut inanla-rna dorudan baflvurmadan, bilimsel anlamda kavrayabilmek iin aba gs-termek zorundadr. Ancak, gemifli anlamaya ynelmek pek ok problemiberaberinde getirmektedir. zellikle yakn tarihimize ait ok sayda belgeninelde mevcut olmas, tarih yazclarn, bir "belge seicilii" yapmaya zorlar.Belge seicilii yaplrken tarih metodolojisinin ngrd, belgenin doru-luu, gvenirlilii, tarafszl ve o dnem flartlar ierisindeki yeri gibi kriter-lerin nemi, bugn tarih bilimi asndan vazgeilmezdir. Ayrca gemifltehangi olaylarn ve belgelerin nemli, hangilerinin nemsiz olduuna iliflkin

yarglarn, "bugnk kayglara gre" ynlendirilmesinin tarih bilimi ile ba-daflmayaca aflikardr.

Bu balamda Birinci Dnya Savafl srasndaki "tehcir olayna" ve "Er-meni meselesine" bakacak olursak; konuyla ilgili yerli veya yabanc bir okbelgenin deerlendirildiini ve ok sayda eserin ortaya konulduunu gr-rz. Ancak bunca alflmaya ramen, Ermeni meselesinde Bat menfleli arafl-

* Yrd. Do. Dr. MK Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim yesi.


2/36

968 MUSTAFA OLAK

trclar ile Trk arafltrclarn birbirinden farkl ve bazen de birbirine tersdflen sonulara ulafltklarn biliyoruz. Bu farkllklar ve ztlklar ile Ermenimeselesinin tarihi geliflimi ve bu geliflimin sebeb olduu "tehcir olay" buradaele alnmayacaktr. Biz burada daha ok, Avrupal baz tarihiler ile Trktarihilerin "Ermeni meselesinde" farkl sonulara ulaflmalarndaki nedenleriirdelemeye alflacaz. zellikle "birinci el kaynaklarn" nasl kullanldklarzerinde ksaca durduktan sonra, esas olarak Ermeni asll Alman tarihi

Johannes Lepsius'un, Alman Dfliflleri Bakanl Arflivi'ndeki Birinci DnyaSavafl dnemi Ermeni meselesi ile ilgili belgeleri yaymlarken "belge

seicilii" konusundaki subjektiflii ve daha da nemlisi eserinde yer alan,bizim flimdiye kadar tesbit edebildiimiz belgenin tahrifat zerinde du-racaz.

KAYNAK KRT PROBLEM

Birinci Dnya Savafl srasnda Osmanl Devleti topraklar zerinde vukubulan Ermeni olaylarna iliflkin yaplmfl yabanc arafltrmalarn byk oun-luu1 ya o dnemde Batl lkelerin kendi konsolosluk ve bykeliliklerin-den almfl olduklar raporlara ya da bu olaylar yaflamfl Ermenilerin anlatla-rna dayanmaktadr. Bu konsolosluk ve bykelilik raporlarnn dayandkaynaklar ise, ekseriyetle Dou ve Gney Dou Anadolu'da faaliyet gsteren

Hristiyan misyonerlerin sylemlerinden olufluyordu. Dolaysyla da Ermeniolaylarna ve "tehcir olayna" "din gzl" ile baklp, olaylar "din flablonu"iine yerlefltirilmek isteniyordu2. Bu durum Ermeniler iin zellikle nemli

1 Bu arafltrmalarn dayand temel kaynaklar ve bu kaynaklarn kritii hakknda bkz.:Halaolu, Yusuf, Ermeni Tehciri ve Gerekler (1914-1918), Trk Tarih Kurumu Yaynlar, An-kara 2001, s.70 vd.

2 Birinci Dnya Savafl srasnda Osmanl Devleti snrlar ierisindeki Ermeni olaylarn,bir Hristiyan - Mslman atflmas fleklinde grmek isteyen ve bu ynde propaganda yapan sa-dece tilaf Devletleri deildi. Osmanl Devleti'nin mttefiki Alman mparatorluu'ndan yardmalmak isteyen Ermeni ileri gelenleri de bu olaylar din flablonu ierisine koyarak, bu yolla Os-manl topraklar zerindeki Ermeni olaylarna Almanya'nn Ermeniler yannda arlnkoymas iin aba sarfediyorlard. Buna en gzel rnek Lepsius'un 29 temmuz 1915 tarihli rapo-rudur. Lepsius bu raporunda esas itibariyle Ermeni olaylarn ele almak istiyor, ancak sz s-

rekli Osmanl himayesindeki Hristiyanlara getirerek, ttihat ve Terakki yneticilerinin Osmanltopraklarndaki btn Hristiyanlar ya ldrerek ya da ge zorlayarak yok etmek istediklerini,bunun ngilizlerin uydurduu bir yalan olmayp gerek olduunu yazyor ve Alman kamuoyu-nun bu flekilde aydnlatlmasn Alman mparatorundan istiyordu. (Bkz. Bundesarchiv (BA),Berlin, Auswrtiges Amt (AA), Nr. 2458/9, Potsdam, den 29 Juli 1915). Bylece Lepsius, Os-manl topraklar zerindeki Ermeni olaylarn bir Hristiyan - Mslman atflmas fleklinde gs-tererek, mttefik Almanya'nn Osmanl Devleti zerinde bask kurmasnn daha kolay olacandflnyordu.


3/36

JOHANNES LEPSIUS RNE 969

idi. Zira Batl misyonerler nezdinde Ermeniler, herhangi bir millet olmak-tan te, Hristiyanl kabul eden ilk milletlerden biri olma zelliine sahipti-ler. Onun iin de Bat kamuoyunda Ermenilerin yeri, dier Dou milletle-rinden hep farkl olmufltur. Kald ki bu durum tilaf Devletleri'nin de iflinegelmekteydi. Nitekim ngiltere ve Fransa, bafllattklar youn bir propagandaile, ttihat ve Terakki ileri gelenlerinin kendi topraklar zerinde yaflayanHristiyanlar yok ederek, savafltan sonra sadece Mslmanlardan oluflan birdevlet kurmay hedeflediklerini ileri sryorlar3, bylece bu savaflta tarafszkalmfl olan Hristiyan Avrupa devletlerini ve zellikle de henz harbe gir-

memifl olan Amerika Birleflik Devletleri'ni kendi saflarnda savafla sokmayhedefliyorlard. Bu amala Amerikan misyonerlerinin etkin propagandas,ardndan ngilizlerin Osmanl cephelerinde zaafiyet yaratma dflncesi biraraya gelince, tehcir "mazlum Hristiyan Ermenilerin kym ve srlmesi"olarak ok daha farkl boyutlarda dnya kamuoyuna duyurulmufltur4.

te yandan, Dou Anadolu'da faaliyet gsteren Hristiyan misyonerlerin-zellikle Amerikal Protestanlarn- hedeflerinden biri de savafltan sonraErmenileri bir "millet" olarak n plana karmakt. Bu ama birlii nedeniyleHristiyan misyonerler ile Ermeni milliyetileri birbirleriyle sk bir iliflki ha-linde idiler. Dolaysyla da misyonerlerin sunduklari raporlara, aflr Ermenimilliyetilerinin bakfl alar yn veriyordu. Durum byle olunca, savafl esna-

snda ve sonrasnda Ermeni meselesi ile ilgili sunulan bu raporlara dayanla-rak yaplan yaynlarda genellikle aflr Ermeni milliyetilerinin deerlendir-meleri dorultusunda olaylara aklk getirilmeye alfllmfl, buna mukabilsavafl esnasnda Ermenilerin Trklere ve blgedeki dier Mslman ahaliyezulm edip ldrdkleri hep gzard edilmifltir5.

3 tilaf Devletlerinin bu flekildeki propagandalarn, Taner Akam doru kabul edip dahada ileri gitmifl ve tehcir olay ile Nazi Almanyasndaki Yahudi soykrm (Holocaust) arasndaanlafllmas g bir balant kurmufltur (Bkz. Akam, Taner, Trk Ulusal Kimlii ve Ermeni So-runu, kinci Bask, letiflim Yaynlar, stanbul 1993, s. 114 vd.). Bununla da yetinmeyen Akam,

ttihatlarn Anadoluyu Trklefltirme politikas sonucu tehcirin gereklefltiini savunarak flyledemektedir: "...baz kesimlerin iktisaden zenginleflmelerinin yansra asl byk fayda (tehcirdenkaynaklanan fayda) Anadolu topraklar zerinde ulusal devletin kurulma koflullarnn olufltu-rulmas noktasnda elde edilmifltir...(Bkz. Akam, a.g.e., s. 123 vd).

4 Yavuz, Celalettin, Ermenilerin Arkasnda Hep Birileri mi Olacak?, Kk Arafltrmalar(Ayr Basm), C. III, S.1 (Bahar 2001), s. 21

5 Bu konuda daha genifl bilgi iin bkz., Dewey, John, The Turkish Tragedy, Charactersand Events. Popular Essays in Social and Political Philosophy, C. I., s. 335 - 339.


4/36

970 MUSTAFA OLAK

zerinde hassasiyetle durulmas gereken bir baflka husus ise, Ermenimeselesi ile ilgili belgelerin ne zaman yaymland ve nasl deerlendirildiimeselesidir. fiyle ki; Osmanl topraklar zerinde faaliyet gsteren, BatlHristiyan misyonerlerin ve konsolosluklarn, Ermeni meselesi ile ilgili rapor-lar daha savafl bitmeden nce Batl bilim ve siyaset adamlar tarafndan de-erlendirilmeye tabi tutularak yaymlanmfl ve bu yndeki alflmalar savafltanhemen sonra da yeni bir ivme ile devam etmifltir. Buna mukabil o dnem-deki Trk yetkililerin raporlarn ve Trk tarafnn grfllerini esas alan vebunlar Bat kamuoyuna ulafltran ciddi alflmalar ancak 1980'li yllarn orta-

larndan itibaren ortaya konulabilmifltir6. Dolaysyla Trk taraf Ermeni me-selesinde, kendi gereklerini, arflivlerindeki belgelerini ve bu belgelere da-

yanan ciddi alflmalarn Bat kamuoyuna sunmaya baflladnda, bu konudaBat dnyasnda Ermeni bakfl asyla yazlmfl yaklaflk 60 yllk bir bilgi biri-kimi mevcuttu. Baflka bir ifade ile Trk taraf "tehcir olay" ve Birinci DnyaSavafl esnasndaki Ermeni olaylar hakkndaki arafltrmalarna yaklaflk 60-65

yllk bir gecikme ile bafllamfltr. Halbuki Birinci Dnya Savaflnda OsmanlDevletinin mttefiki olan Alman mparatorluunun, Osmanl Devletindegrevli baz Alman yetkilileri Ermeni tehcirinin gelecekte Osmanl Devleti

yneticileri ve Trk Devleti iin getirebilecei skntlar fark ederek, bukonu ile ilgili belgelerin ok iyi muhafaza edilerek, fazla zaman geirilmeden

6 Tehcir olay ile ilgili olarak Trk tarafnn grfllerini ve gereklerini Bat kamuoyunaaktaran eserlerin says 1980li yllardan itibaren hzla artmfltr. Bunlarn tamamn buradazikretmemiz hem imkansz hem de alflma konumuzun dahilinde deil; ancak kanaatimizce bukonuda Batda etkili olmufl alflmalar flunlardr: Atav, Trkkaya, The Andonian Documentsattributed to Talt Pasha are forgeries!, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar538, Ankara 1984. Atav, Trkkaya,An Armenian Falsification, Ankara 1985. Atav, Trkkaya,

An Armenian Source: Hovhannes Katchaznouni, Ankara 1984. Atav, Trkkaya, A BritishSource (1916) on the Armenian Question, Ankara 1985. Atav, Trkkaya, Documents on the

Armenian Question: Forged and authentic, Ankara 1985, Atav, Trkkaya, The Reports (1918)of Russian Officers on Atrocities by Armenians, Ankara 1985. Atav, Trkkaya, The Ottoman

Archives and the Armenian Question, Ankara 1986. fiimflir, Bilal N., The Genesis of theArmenian Question. Publications of the Turkish Historical Society, ser. VII, no 84, Ankara 1984.

Sonyellll, Salahi, Yeni Belgelerin Ifl Altnda Ermeni Tehcirleri, The Armenian Deportations: ARe-Appraisal in th Light of New Dokuments, Belleten, XXXVI, 141 (1972). ke, Mim Kemal,The Armenian Question, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 2001. Ayrca bu konuyla ilgilison zamanlarda dzenlenmifl olan ok saydaki web sayfalar nemli bir a kapatmaktadr.zellikle Trk Tarih Kurumu, http://www.ttk.gov.tr/tr.ermeni.htm adresinde Ermeni Meselesiile ilgili, yaynlar arasnda kmfl olan kitaplarn, Belletende yaymlanmfl olan makalelerin,Belgelerde yaymlanan makalelerin ve Tarih Kongrelerinde sunulan bildirilerin listesini verereknemli bir hizmeti yerine getirmektedir.


5/36


yaymlanmasn tavsiye etmifllerdi7. Ancak Trk taraf bu konuda gecikmifl veErmeni meselesi ile ilgili arafltrmalarda younlaflmaya baflladnda da Batkamuoyunda nyarglar oktan oluflmufltu.

JOHANNES LEPSIUS VE ESER

Birinci Dnya Savafl esnasnda Osmanl Devleti topraklar zerinde or-taya kan Ermeni meselesi ve "tehcir olay" ile ilgili konsolosluk ve misyonerraporlarnn Bat dnyasna sunulufl fleklinin de baflka bir problemi teflkil et-tiini grmekteyiz8. Nitekim bu belgelerin Bat bilim dnyasna sunulufl flek-

line dair en iyi rneklerden birini Johannes Lepsius vermektedir.Protestan bir papaz olan Johannes Lepsius, Ermenilerle daha fazla ilgi-

lenmek iin kilise ynetiminden rica ettii izni alamamas zerine, grevin-den ayrlarak, Berlinde "Deutscher Hilfsbund fr Armenien"(Ermenistaniin Alman Yardm Dernei)ni kurmufltur. Bu dernein Ermeniler lehinekamuoyu oluflturmak iin 1896 ylnda Almanyada Trkler aleyhine bafllat-mfl olduu kampanya zellikle kilise evrelerinde rabet grmfltr. Bu ta-rihten sonra Johannes Lepsius, Almanyadaki deiflik Ermeni dernekleri a-ts altnda faaliyetlerini srdrecektir9. Onun dflnce dnyasn ve OsmanlDevletindeki "Ermeni olaylarna" bakfln bir Alman yazar flyle ifade etmifl-

7 rnein, Alman Dfliflleri Bakanlnda slam lkelerine ynelik propaganda faaliyatle-rini yrtmekle grevli olan Max Freiherr von Oppenheim, devrin Bahriye Nazr ve IV. OrduKomutan Ahmet Cemal Paflaya, Ermeni tehcirinin gelecekte Osmanl Devleti yneticileri iinsknt yaratacan, bu amala konu ile ilgili belgelerin toplanarak ok iyi muhafaza edilmesi veileride yaymlanmasn nermekteydi. Oppenheim, Ermeniler hakkndaki dflncelerini deflyle aklamaktayd: ...Ermenilerin Mslmanlara nazaran su gtrmez el abukluu veksmen de zek stnl, ifl hayatlarnda darbmesel olan hilekrlklar, entrika arayfllar,bilgilikleri ve isyankr duygular, hele hele kendileri tarafndan evrelerinde srekli yaplantaflknlklar ve son zamanlarda Trk dflmanln aka gstermeleri ile gerilimi artrmfltr.

Yavuz, a.g.m., s. 20.8 Aslnda Osmanl Devletindeki Ermeni olaylar ile ilgili Batya ulaflan bilgi kaynaklar

sadece Birinci Dnya Savafl esnasnda deil, bafltan beri problemli ve salam deildi. Almanyada bunun farknda olan kiflilerde mevcuttu. rnein II. Abdlhamid dnemi Ermeni olaylar ileilgili olarak Yzbafl Norman, bu konuya dikkat ekerek flu ifadeleri kullanmaktayd: fiimdiye

kadar olaylar, sadece Ermenilerin anlatt ve ngiliz dostlarnn heyecan lklar ile sslediiflekilleriyle duyduk. Henz Osmanllarn savunmasn dinlemedik. Katliam, yama ve kadnlaratecavz hikayelerini bkncaya kadar iflittik. Fakat bunlarn hi biri bir tek Avrupal grg tantarafndan dorulanmad gibi, ngilterede Anadoludaki olaylarn, farknda olmadan destek-ledii yaygn bir anarflist hareketin dorudan sonucu olduunu henz fark etmifl deildir. Bkz.alk, Ramazan,Alman Kaynaklarna Gre II. Abdlhamid Dneminde Ermeni Olaylar, KltrBakanl Yaynlar, Ankara 2000, s. 158.

9 Bkz. alk , a.g.e., s.165 vd.


6/36

972 MUSTAFA OLAK

tir: "...Trk olan her fleye karfl, vahfli, kr krne insafszca bir kin; Ermeniolana karfl ise, patalojik bir flefkat, msamaha ve ocuk safl ile Ermeniolaylarnn politik, ahlaki ve sosyal sebeblerini kritik etmeyerek, grmemez-likten gelme ve keyfi, sahte vahflet olaylar ortaya koyma..."10

Birinci Dnya Savafl esnasnda "Alman-Ermeni Dernei"nin belli birsre baflkanln yapmfl olan Lepsius, Osmanl Devleti'nin mttefiki olan

Alman mparatorluu'nun, Ermeni meselesinde kaytsz bir tavr sergiledi-ine inandndan, Almanya'nn Osmanl Devleti zerinde bask kurmas

iin byk aba sarfetmifltir11

. Bu ama dorultusunda Lepsius, Almanya'dakan gazetelerin sahipleri ve Alman milletvekilleri ile grflerek, lobi faali-yetlerinde bulunmufl; bu gayretleri sonucu, Austos 1915'te stanbul'dakiAlman Bykeliliinin de araya girmesiyle, Enver Pafla ile grflmfl ve Os-manl Devleti'nin Ermenilere karfl uygulamaya koyduu tedbirlerin hafifle-tilmesini istemifltir12.

Lepsius, "Ermeni meselesinde", Ermenilerin "soykrma" maruzkaldklar iddiasn hayat boyunca devam ettirmifl ve bizim burada ele alaca-mz, "Deutschland und Armenien 1914-1918. Sammlung Diplomatischer

Aktenstcke" (Almanya ve Ermenistan 1914-1918. Toplu Diplomatik Belge-ler) bafllkl eserine de yanstmfltr13. Alman Difliflleri Bakanl Arflivi'ndeki

Birinci Dnya Savafl dnemi Ermeni meselesi ve tehcir olay ile ilgili diplo-matik belgeleri "seerek" yaymlayan Lepsius'un bu eseri, konu ile ilgili yaz-lan Bat ve Trk menfleli ok saydaki alflmaya kaynak olmufltur. ToplamLXXX+541 sayfa olan bu eserin, I-LXXX sayfalar aras Girifl, 3-454 sayfalar

10 Ein wilder, blinder, schonungsloser Hafs (Hass) gegen alles Trkische, einepathologische Zrtlichkeit fr die edlen armenischen Dulder, eine kindlich naive Ignoranz undKritiklosigkeit, endlich das gnzliche Verschweigender socialen (sozialen), moralischen und

politischen Ursachen der Massacres und die Aufstellung ganz willkrlicher falscherPrmissen..." Bkz. Barth, Hans, Trke Wehre Dich!, Rengersche Buchhandlung, Leipzig 1898,s. 14-15. Ermeniler lehine Alman kamuoyu oluflturmak iin Ermeni derneklerinin1890l

yllarda Almanyada bafllatmfl olduklar Trk aleyhtar propagandalar karflsnda OsmanlDevleti'nin kendisini yeterince savunamamas zerine Alman Barth bu eseri kaleme almfltr.

11

Lepsiusun Anadoluda yaflayan Ermenilere yardm konusundaki abalar ve onun Trkdflmanl II. Abdlhamid dneminden itibaren devam etmekteydi. Genifl bilgi iin bkz. alk,a.g.e., s. 165 vd.

12 Enver Pafla ile Johannes Lepsius arasndaki bu grflmenin tam metni iin bkz.: Werfel,Franz, Musa Dada Krk Gn (ev.: Saliha Nazl Kaya), Belge Yaynlar, stanbul 1997. s. 122

vd.13 Bkz. Lepsius, Johannes, Deutschland und Armenien 1914-1918. Sammlung

Diplomatischer Aktenstcke, Der Tempel Verlag, Potsdam 1919.


7/36


8/36

974 MUSTAFA OLAK

vardm. Ayn gn Dr. Solf (Alman Dfliflleri Bakanl Msteflar), Almanya'-nn Ermeni meselesinde Trkiye'ye karfl olan tutumunu belgelere dayana-rak ortaya koyduum taktirde, Alman Dfliflleri Bakanl'nn bir beyaz kitap(Alman Dfliflleri Bakanl kendi arflivlerindeki Ermeniler ile ilgili belgeleribayaz kitap ad altnda yaynlamay daha nceden dflnyordu) hazrlamak-tan vazgeeceini bana bildirdi. Bu teklifi flarta bal olarak kabul ettim:1) Bana Dfliflleri Bakanl ve Bykelilik belgelerinin tamamn grmemsaadesi verilmeli, 2) Yaynlanacak olan belgelerin seimi yalnzca benimtakdir hakkma braklmal, 3) Eserin datm iflini, Dfliflleri Bakanl deil,

benim belirleyeceim bir yaynevi stlenmeli"16.

Alman Dfliflleri Bakanl Lepsius'un bu flartlarn aynen kabul eder vealflma bitene kadar da bu flartlara bal kalr.

Esasen Lepsius'un ileri srd ve Alman Dfliflleri Bakanl'nca kabuledilen bu maddelik flartn, zellikle ikinci maddesi dikkate flayandr. Zirabu madde gereince, yaynlanacak belgeler ne Dfliflleri Bakanl ne de ta-rihilerin oluflturaca bir kurul tarafndan grlp deerlendirilecekti. Ak-sine yaymlanacak olan belgeleri ayklama ve seme hakk sadece Lepsius'unflahsna braklyordu. Lepsius'un Alman Dfliflleri Bakanl'na flart kofltuu

ve kabul ettirdii bu ikinci maddedeki isteinin nedenini aflada eseri ince-

lerken ortaya koyacaz.Yukarda belirttiimiz gibi Lepsius'un bu eserini hazrlamaktaki bir

baflka nedeni ise "Alman Diplomasisinin, Trkiye'deki Ermeni olaylar ile il-gili tavr hakknda bir kanaate varmak"t. Eer Lepsius'un bu sylediindesamimi olduunu kabul edecek olursak, Almanya'nn o dnemdeki Ermeniolaylarna yaklaflmn ortaya koymak iin, sadece Alman Dfliflleri Bakanl'ndaki konsolosluk ve bykelilik raporlarn grmenin yeterli olup olma-dnn sorgulanmas ve ayn zamanda, o dnemdeki Osmanl hkmetinin

veya yetkililerinin Alman Dfliflleri Bakanl'na gnderdikleri belgelerin dedikkate alnmas zorunluluunun bilinmesi gerekmez miydi? Halbuki Lep-sius, Alman Dfliflleri Bakanl'ndaki Trk yetkililere ait belgeleri yaymla-

maktan mmkn olduu kadar kanmfl grnmektedir. Ve hatta daha danemlisi, o dnemde Dou Anadolu'da grev yapan ve Ermeni meselesi ileilgili yazmfl olduklar raporlarda mmkn olduu kadar tarafsz bir tavrsergilemeye alflan ve aflr Ermeni milliyetilerinin etkisinde kalmamaya

16 Lepsius, a.g.e., s. VI.


9/36


zengsterenbaz Alman yetkililerin raporlar bile Lepsius tarafndan yaym-lanmaya deer bulunmamfltr. Alman mparatorluu'nun Kafkasya zelajan Lois Mosel ile Osmanl III. Ordu Kurmay Baflkan Felix Guse bunlar-dan sadece ikisidir17. Mesel, 22 Mart 1915 tarihli Lois Mosel'in raporu Lep-sius'un kitabnda yer almamaktadr. nk Mosel bu raporunda; Osmanltopraklar zerindeki Ermenilerin iyi organize olduklarn ve hemen hemenhepsinin bu savaflta Ruslarn galip gelmesi iin alfltklarn; Osmanl Kaf-kasyas'ndaki Ermenilerin Ruslardan silah ve para yardm aldklarn ve Kaf-kasya'daki ou Osmanl Ermenisinin Rus saflarnda savafltklarn, Rus ordu-

suna katlamayanlarn ise eteler kurarak, Sivas ile Erzurum arasndaki Os-manl posta hizmeti gren birliklere saldrarak, bunlar soyduklarn ve b-

yk paralar elde ettiklerini yazmakta ve son olarak da Osmanl Devleti ne ya-parsa yapsn Ermenilerin bu savaflta Osmanl Devleti tarafnda yer almaya-caklar kansn belirtmekteydi18.

Bunlardan da anlafllaca zere, Lepsius bu eserinde "belge seicilii"yaparken subjektif davranmfltr. Bizce Lepsius, bir tarihi gzyle Ermenimeselesini ele alp, tarih biliminin ilkeleri dorultusunda bir kanaate varmakiin bu alflmay yapmamfltr. Bilkis kendisinin de Ermeni kkenli olma-sndan dolay bu konuda nceden var olan kanaatinin doruluunu ispatla-mak iin bu alflmay yapmfl ve sadece bu kanaati ynndeki arfliv belgele-

rini seerek yaymlamfltr. Hl byle olunca da, savafltan hemen sonra yaym-lanan bu eser, savafl yllarndaki Avrupa'da, tilaf Devletlerinin propagandasile Ermeni meselesi hususunda zaten mevcut olan "nyarg"ya nemli birkatkda bulunmufltur.

Lepsius Ermeni meselesindeki nyargsnn boyutunu daha kitabnn gi-rifl blmnde ortaya koymaktadr. Kendi grfl ve dflncelerine dayanan

ve yaklaflk 70 sayfadan oluflan bu girifl blmnde gze arpan en nemlinokta, tehcir edilen veya yolda len Ermeniler ile ilgili rakamlarn abartl

17 Lepsius'un eserinde yer vermedii belgeler, genellikle Ermeni militanlarn veyaorganize edilmifl Ermeni milliyetilerinin, kendi yrelerindeki Osmanl jandarma birliklerine

veya mslman ahaliye ynelik silahl saldrlardan bahseden belgelerdir. Buna en iyi baflka bir

rnek de, Urfa'daki Ermeni olaylarn konu alan 29 Kasm 1915 tarihli stanbul'daki AlmanBykelisi Graf Wolff - Metternich'in, von Oppenheim'dan ald rapordur. Urfa'dakiErmenilerin Trk jandarma birliklerine atefl atklarn, Trk ve mslman ahaliye zarar

verdiklerini ve Urfa'daki Amerikan misyonerini rehin aldklarn anlatan bu rapor (Bkz.Geheimes Staatsarchiv preussischer Kulturbesitz (GstA), Berlin, Gesandschaft in Hamburg Nr.369, s. 186-190) Lepsius tarafndan gzard edilmifltir.

18 Politisches Archiv des Auswrtiges Amt (PA-AA), Berlin, Der Weltkrieg Nr. 11d. Diearmenische Bewegung. 22 Mrz 1915.


10/36

976 MUSTAFA OLAK

olarak verilmesidir. Hatta yle ki, bazen girifl blmnde verilen rakam ile,ayn eserde yaymlanmfl olan belgede geen rakamlar birbirine uymamakta-dr. Mesel, 25-26 Nisan 1915'de stanbul'da gzaltna alnan ve daha sonra

Anadolu ilerine srgn edilen Ermenilerin saysn Lepsius, girifl bl-mnde 600 olarak vermektedir19. Halbuki ayn eserin belgeler ksmnda d-nemin stanbul'daki Alman Bykelisi Wangenheim, 30 Nisan 1915 tarihliraporunda bu sayy toplam 500 olarak vermektedir20. Lepsius'un bu ve ben-zeri saylar eserinin girifl ksmnda abartarak vermesi, onun eserinden fayda-lanan dier Batl tarihilerin de doru olduuna inandklar bu rakamlar

aynen alp kendi eserlerinde kullanmalarna sebep olmufltur 21. Dolaysyla dabu savaflta eflitli nedenlerden dolay tehcire tabi tutulan veya tehcir sra-snda len Ermenilerin says Avrupada yaplmfl ok sayda arafltrmayaLepsius sayesinde yanlfl aksetmifltir.

BELGE TAHRFATLARI

Bizim iin en dikkat ekici nokta ise, Lepsius'un eserindeki baz belgelerile bu belgelerin asllarnn birbirine uymamasdr. Herhangi bir iflaret kon-madan veya bir aklama getirilmeden, bazen belgede geen bir kelime atla-rak yerine farkl anlama gelen baflka bir kelime kullanlmfl, bazen de yinehi bir aklama ve iflaret kullanlmadan baz cmleler veya paragraflar bel-geden atlmfl veya belgenin aslnda mevcut olmayan paragraflar belgeye ek-lenmifltir. Bizim bu flekilde tesbit edebildiimiz rnek afladaki gibidir:

rrrrnnnneeeekkkk IIII

lk rneimiz Almanya'nn Trabzon Konsolosu Dr. Bergfeld'in,Trabzon'dan yazd, 9 Temmuz 1915 tarihli raporu ile ilgilidir. Elimizdearflivdeki aslndan fotokopi ettiimiz bir nshas bulunan (bkz. ek 1a) bubelgenin orijinali Berlin'deki Geheimes Staatsarchiv preussischerKulturbesitzde mevcuttur22. Ayn belge Lepsius'un esrinde, 99 ile 101.sayfalar arasnda, 109 numaral belge olarak yer almaktadr (bkz. ek 1b).

Ancak bizde bulunan belge ile Lepsius'un yaymlad belgeyi karfllafltrd-

19 Lepsius, a.g.e., s. XIX.20 Lepsius, a.g.e., s. 59, Belge No: 38.21 Mesel Avusturyal bir tarihi olan Wolfdieter Bihl, Lepsius'un zikrettigi bu 600 rakam-

nn doruluunu sorgulamadan eserinde kullanmaktadr. Bkz. Bihl, Wolfdieter, Die Kaukasus-Politik der Mittelmchte. Ihre Basis in der Orient-Politik und ihre Aktionen 1914-1917, C. I, s.171.

22 Bkz., GStA,,,, Berlin, Gesandschaft in Hamburg Nr. 369, s. 81-85.


11/36


mzda, her iki belgenin bir ok yerinde farkllklar bulunduunu gryoruz.Biz burada bu belgede yaplmfl olan deifliklikler ile birlikte, zellikle dei-fliklik yaplan noktalara dikkat ekmek istiyoruz.

nce belgenin aslnda olup da Lepsius'un eserinde yer almayan cmle-ler ile bafllayalm; belgenin ikinci sayfasnda, Osmanl Devleti snrlar ieri-sindeki Hristiyanlarn bu savaflta ttifak Devletleri ve zellikle Rusya tarafntuttuklarn belirten ilk paragrafndaki,"...Trklerin Hristiyanlara karfl ispat-lanmfl nyargsz davranfllar Hristiyanlarca istismar edildi..."23 anlamna ge-

len ilk cmlesi herhangi bir aklama yaplmadan, Lepsius'un eserinde yeralmamaktadr. Yine ayn flekilde orijinal belgenin beflinci sayfasnn baflla-rnda bafllayp, altnc sayfann sonlarna kadar devam eden uzunca iki pa-ragraf Lepsius'un eserinde bulamamaktayz. Bu iki paragrafn Trkesi ay-nen flyledir:

"ok sayda Trkn, kadnlarn ve ocuklarn da tehcire tbi tutulmala-rna raz olmadklar, Trk halknn genelinin flerefi iin sylenmesi icapetmektedir. Dier taraftan Ermenilerinde bu olaylarda (nlenmesi iin) tak-dire flayan bir tavr sergilemedikleri burada belirtilmelidir. lk olarak ruhan-ler yerlerinde kalmak iin urafl verdiler; yerlerinin, asl sknt zamanla-rnda cemaatlerinin (Ermeniler) yan olduu hi akllarna gelmiyordu; Pa-

pazlar kendileri iin bir istisna durum elde edemeyeceklerini (anladklar)zaman, buradaki (Trabzon) piskoposun temsilcisi -beyaz sakall bir diyakoz-din deifltirip mslman olmalarna msaade edilip edilmeyeceini (valiye)sordu. Bunun zerine vali, mslman olmalar iin bir engelin bulunmad,bunun iin sadece kelime-i flahadet getirip ve daha sonra da snnet olmann

yeterli olaca, ancak tehcirin Hristiyanlar kapsamad, sadece Ermenilereynelik olduu, slama girmifl bir Ermenin de Mslman bir Ermeni olaraktehcir edilecei cevabn verdi. Ermeni erkekleri tehcir emri aklandktansonra evlerini kesinlikle terk etmediler, aksine daima kadnlarn gnderdi-ler; hkmette ve bankada memur olarak alflanlarn bazlar, kendileri iin(tehciri) geciktirme (tavizini) elde ettiler ve ailelerini yalnz gnderdiler.

fiehrin Rus donanmas tarafndan ar bombardmana tutulmasndansonra, i kesimlere tafldm mparatorluk Konsolosluu ve zel malikanem

23 Bu cmlenin orijinali belgede flyle yer almaktadr: ...Die Christen haben die ihnenvon den Trken bewiesene vorurteilslose Behandlung schlecht gelohnt.... (Bkz., GStA, Berlin,Gesandschaft in Hamburg Nr. 369, s. 81-85.


12/36

978 MUSTAFA OLAK

nnde can hrafl olaylar cereyan ediyordu. ok sayda kadn kendilerininveya en azndan ocuklarnn kurtarlmas iin yalvaryorlard. Ben ayr ayrbaz kiflilerin yararna uraflmaktan imtina ederek, btn abam umumunflartlarnn hafifletilmesi dorultusunda younlafltrmak zorunda kaldm. Sa-dece bir olay karflsnda farkl davranmam icap ediyordu. Bu ayn altsn ye-disine balayan gece, konsolosluun yannda oturan Ermeni semtinin yne-ticisi ailesi ile birlikte konsolosluk arsasn eviren duvar aflarak buraya s-

nd. Snma hakk konusunu imtina etmek gayesiyle, bu flahsn buradakalmas iin giriflimde bulundum ve valiyi buna raz ettim. Vali bu durumu,

onun Ermeni semti yneticisi olmasndan dolay, (Trk) memurlarn alacak-lar nlemlere, Ermeni evlerinin damgalanmas, evlerin gzetilmesi vb. yar-dmc olmas flartyla kabul etti. Bu Ermeni de bunlar yapmaya hazr oldu-

unu aklad"24.

24 Bu iki paragrafn Almanca orijinali ise flyledir: Zur Ehre der trkischen Bevlkerungin ihrer Gesamtheit muss gesagt werden, dass sehr viele Trken mit der Ausweisung der Frauenund Kinder nicht einverstanden sind. Anderseits muss festgestellt werden, dass die Armenierbei dieser Gelegenheit einen sehr wenig anziehenden Charakter gezeigt haben. Die Ersten,welche um Intervention fr ihr Verbleiben baten, waren die Geistlichen; der Gedanke, dass ihrPlatz gerade in Zeiten der Not an der Seite ihrer Gemeinde sei, kam ihnen berhaupt nicht; als

eine ausnahme fr die Priester nicht erzielt werden konnte, bat der Vertreter des hiesigenBischoffs, ein Diakon im weissen Bart, den Vali um die Erlaubnis zum Islam bertreten zudrfen, worauf ihm dieser erwiderte, dem staende nichts im Wege, er brauche nur dasmohammedanische Glaubensbekenntnis auszusprechen und sich danach der Beschneidung zuunterwerfen, im brigen wende sich die Ausweisung aber nicht gegen die Christen, sondern

gegen die Armenier; ein zum Islam bergetretener Armenier werde dann eben alsmohammedanischer Armenier ausgewiesen. Die mnnlichen Armenier verliessen nach derBekanntgabe des Ausweisungsbefehls ihr Haus berhaupt nicht mehr, sondern sandten stetsihre Frauen; manche Angestellte der Regierung und der Bank erwirkten fr sich einen

Aufschub und liessen ihre Familien allein ziehen.Vor dem Kaiserlichen Konsulat und der Privatwohnung, welche ich seit der schweren

Beschiessung der Stadt durch die russische Flotte auf dem Land bezogen habe, spielten sichherzergreifende Scenen ab. Zahlreiche Frauen erflehten fr sich oder wenigstens ihre KinderRettung. Ich habe von Schritten im Interesse einzelner Personen Abstand nehmen und meineBemhungen darauf konzentrieren mssen, fr die Gesamtheit Erleichterungen zu erzielen.

Nur in einem Fall war ich zu einer Ausnahme gezwungen. In der Nacht vom 6. zum 7. d.M.berstieg der neben den Konsulat wohnende armenische Vorsteher des Stadtviertels mit seinerFamilie die das Konsulatsgrundstck umgebende Mauer und suchte dort Zuflucht. ZurVermeidung der Aufrollung der Frage des Asylrechts habe ich beim Vali erwirkt, dass er hierbleibt. Der Vali hat dies zugestanden unter der Voraussetzung, dass jener in seiner Eigenschaftals Bezirksvorsteher den Behrden bei ihrem Massnahmen, Versiegelung der ArmenischenHaeuser, Hauswachung u.s.w. helfe. Der Armenier hat sich hierzu bereit erklaert. (Bkz. GStA,Berlin, Gesandschaft in Hamburg Nr. 369, s. 81-85).


13/36


Yine ayn flekilde, Lepsius'un eserinde olmayp da belgenin orijinalininyedinci sayfasnn ortalarnda yer alan yarm paragraflk satrlarn Trkesiise aynen flyledir:

"...talyan meslektaflm kargafladan korktuundan ruh dengesi bozuldu.Avusturyal meslektaflm ile vali nezdindeki giriflimlerim hakknda konufltuk.O, kendisinin arabuluculuk yapmas hususuna mesafeli bakyor. Ben debuna rza gsterdim. Vali bana ok gvendiinden, onunla Ermenilerin teh-ciri gibi, hkmetin ald zorlayc tedbirleri ak bir flekilde konuflma im-

knm oluyordu. fiu anda her iki tarafn memurlarnn iyi geimini tehlikeyesokmak istemiyorum"25.

Lepsius'un kitabndaki bu belgede, belgenin orijinalinde olmayp son-radan eklenen satrlar da mevcuttur. Mesel 101. sayfann ikinci satrndan,o paragrafn sonuna kadar olan ksm belgenin aslnda bulunmamaktadr.Belgenin aslnda yer almayan bu satrlarn Trkesi flyledir: "...flimdiye ka-dar ok gvenilir olan yerlerde bile, daha byk (Ermeni) etelerin kurula-bilmesi hayret vericidir. Dflncelerimi ispatlayacak delillerden yoksun ol-makla birlikte, Ermenilere karfl vuku bulan bu olayn arkasnda GentrklerKomitesinin olduu izlenimimi syleyebilirim. Merkez Komite bu flekildeErmeni meselesini nihai bir zme kavuflturmak ister grnyor. nk

Ermeniler, gnderildikleri mahallere ulaflabilseler bile, ancak istisna olarakeski oturduklar yerlere daha sonra dnebileceklerdir. Onlarn ou dahaflimdiden gerekli aralardan yoksundurlar. Bylece gelecekte Ermeni nfu-sunun youn olduu vilayet kalmayacaktr. Gentrklerin yerel komiteleri,tehcire tbi tutulan Ermenilerin mallarn ele geirerek zengin olmay umutediyorlar. Bir ok yerel yneticinin ayn zamanda Komiteye bal olmasndandolay, onlar bu hesaplarndan kesinlikle yanlmamfl olacaklar"26.

25 Yukarda Trkesini verdiimiz bu metnin belgede geen Almancas flyledir: Deritalienische Kollege ist aus Furcht vor Unruhen geistig zusammengebrochen. Mit demsterreichischen Kollegen habe ich die von mir beim Vali zu unternehmenden Schrittebesprochen. Von einer Intervention seinerseits hat er Abstand genommen. Ich habe mich

hiermit einverstanden erklrt. Denn der Vali bringt mir das weiteste Vertrauen entgegen,welche mir ermglicht auch eine der Art heikle Regierungsmassnahme, wie die Ausweisung derArmenier, offen mit ihm zu besprechen, ohne das gute Einvernehmen, welches zur Zeitzwischen unsern beiden Behrden herrscht, zu gefaehrden. (Bkz., GStA, Berlin, Gesandschaftin Hamburg Nr. 369, s. 81-85).

26 Bu metnin orijinali aynen flyledir: ...Es ist immerhin auffallend, dass in jener gegend,welche bisher unbeding sicher war, sich grssere Banden bilden knnen. Ohne fr meineMeinung Beweise bringen zu knnen, vermag ich mich des Eindrucks nicht zu erwehren, dass


14/36

980 MUSTAFA OLAK

Bu belge tahrifatnda en dikkat ekici noktay ise, belgede yaplan kelimelik bir deifliklik oluflturmaktadr. Yukarda belirttiimiz tahrifatlardaolduu gibi, burada da orijinal belgede geen kelimeler atlp yerine baflkakelimeler kullanlrken herhangi bir aklama veya iflaret kullanlmamfltr.Bu tahrifat belgenin aslnn drdnc sayfasndaki en son ksmnda yer alan"...Indessen deuten Anzeichen darauf hin, dass an anderen Orten weniger

glimpflich verfahren"27 cmlesinde yaplmfltr. Lepsius bu cmleyi kitabnn100. sayfasnn sonunda flyle vermektedir: "...Indessen deuten Anzeichendarauf hin, dass an anderen Orten aaaannnn eeeeiiiinnnneeee AAAAuuuussssrrrroooottttttttuuuunnnngggg ddddeeeerrrr AAAArrrrmmmmeeeennnniiiieeeerrrr

ggggeeeeddddaaaacccchhhhtttt wwwwiiiirrrrdddd". Bylece yedi sayfadan oluflan asl belgenin hi bir yerindemevcut olmayan "...Ausrottung der Armenien..." yani "Ermenilerin kknkazmak" kelimeleri Lepsius'un yapmfl olduu kelimelik bir deifliklik ilebirlikte belgeye girmektedir.

Yukarda rneklerini verdiimiz bu belgedeki tahrifatlardan yola karakflu sonulara ulaflabiliriz:

1) Orijinal belgede olmayp da Lepsius'un kitabnda yer alan satrlarda;Gentrklerin, Ermenileri sistematik bir flekilde Osmanl topraklar zerinde

yok etmeye alflarak (massacres), Ermeni meselesini halletmek istedikleri veayn zamanda da Ermenilerin geride braktklar mallara el koyarak zengin

olmaya alfltklar iddia edilmektedir.2) Belgenin orijinalinde olmasna ramen Lepsius'un kitabnda bulun-

mayan satrlarda; Ermeni erkeklerinin tehciri kabullenemedikleri iin dindeifltirmeye kalkfltklar; ancak bunun etkili olmamas zerine, kadn veocuklarn ne srdkleri ve bu yolla onlar periflan duruma dflrdkleri

yazlmaktadr.

das jungtrkische Komitee als treibende Kraft fr das Vorgehen gegen die Armenier anzusehenist. Das Zentralkomitee scheint auf diese Weise der armenischen Frage endgltig ein Endemachen zu wollen. Denn diejenigen Armenier, welche ihren Bestimmungsort wirklicherreichen, werden nur ausnahmweise spaeter in ihre alten Wohnsitze zurckkehren. Den

Meisten unter ihnen wird es schon an den ntigen Mitteln fehlen. Damit wird es knftig keineProvinzen mit einem starken Prozentsatz armenischer Bevlkerung mehr geben. DieLokalkomitees der Jungtrken hoffen bei der Deportierung der Armenier aus der Aneignungvon deren Gtern reichen Privatgewinn zu finden, und bei der Abhaengigkeit der meistenVerwaltungsbehrden vom Komitee werden sie sicher in ihrer Berechnung sich nicht

getaeuscht haben. (Bkz. Lepsius, Deutschland und..., s. 101.27...Halbuki (tehcirin) baflka yerlerde ucuz atlatlmad, (buralardaki) izlerden anlafll-

maktadr.


15/36


rrrrnnnneeeekkkk IIIIIIII

Burada rnek olarak ele alacamz ikinci belge ise, Almanya'nn o d-nemdeki stanbul Bykelisi olan Freiherr von Wangenheim'in 15 Ekim1915 tarihinde stanbul'dan Alman Dfliflleri Bakanl'na "Ermeni meselesi"ile ilgili olarak gndermifl olduu telgraftr (bkz. Ek 2a).

Elimizde aslnn fotokopisi bulunan bu belge de Berlin'deki Devlet GizliArflivi olan Geheimes Staatsarchiv preussischer Kulturbesitzde kaytldr28.Ayn telgraf Lepsius'un eserinde 167. sayfada, 183 numaral belge olarak yer

almaktadr (bkz. ek 2b). Elimizde bulunan belgede yer alp da, yine Lepsius'un yaynlamfl olduu belgede yer almayan cmleler mevcuttur.

Wangenheim bu telgrafnda kendi Dfliflleri Bakanlna, Almanya'nnOsmanl Devleti'ndeki temsilcilerinin, "tehcir olaynda" Osmanl Devleti'ne

yardmc olduklar itham konusunda tilaf Devletleri basnnda kan haber-ler zerine, Amerikan Bykelisi Morgenthau ile konufltuklarn bildirmek-teydi. Wangenheim bu belgede zellikle Almanya'nn Halep KonsolosuRssler hakknda konufltuklarn belirtmesine ramen, Lepsiusin eserindekibelgede "...zellikle de Konsolos Rssler'e karfl..."29 cmlesi yer almamakta-dr. Yine ayn flekilde Morgenthau'un "...Amerika'nn Halep Konsolosundan,Konsolos Rsslerin Ermeni meselesine yaklaflm konusunda bir rapor isteye-

ceini ve bu raporu (Amerikan) hkmeti onayladktan sonra(Wangenheima) verecei..."30 anlamna gelen cmleyi Lepsius'un eserindebulamamaktayz. yle anlafllmaktadr ki, Lepsius bu belgenin aslnda yeralan Almanya'nn Halep Konsolosu Rssler ile ilgili cmleleri yaymladbelgeden kartmfltr.

rrrrnnnneeeekkkk IIIIIIIIIIII

Lepsius'un tahrif ettii belgelere nc rnek olarak, Almanya'nn odnemdeki Kafkasya ifllerini yrten General von Kress'e ait 22 Austos 1918tarihli telgraf vermek istiyoruz (bkz. Ek 3a). Bu telgrafn asl Berlin'deki Al-man Dfliflleri Bakanl Arflivi olan Politisches Archiv des Auswrtiges Amtda

28 Bkz. GStA,,,, Berlin, Gesandschaft in Hamburg Nr. 369, s. 152-153.29...in Sonderheit gegen Konsul Rssler....30...will einen Bericht des amerikanischen Konsuls in Aleppo ber die Haltung Konsuls

Rssler in der Armenierfrage einfordern und nach Genehmigung seiner Regierung uns zurVerfgung berlassen.


16/36

982 MUSTAFA OLAK

kaytldr31. Ayn telgraf Lepsius'un eserinde 429. sayfa ile 430. sayfalar ara-snda 432. belge olarak yer almaktadr (bkz. ek 3b). Ermenilerin Gence veBatum blgelerine geri dnmeleri konusunda Enver ve Esat Paflalar'n d-flncelerini doru bulmayan General Kress'in bu telgraf nce Alman Dflifl-lerine, oradan da Dfliflleri Msteflar (Staatssekretr) von Hintze tarafndanstanbul'daki Alman Bykelilii'ne gnderiliyor. Dier belgelerde olduugibi bu belgede de tahrif edilmifl yerler bulunmaktadr.

Bu belgenin ikinci sayfasnn son satr olan "...General von Kress tara-

fndan dile getirilen Trk Ordusunun geri hatlarnn Alman ve Avusturyabirlikleri tarafndan korunmas dflncesi flimdilik zikredilmeyecek"32 cmle-sini Lepsius bu belgeden kartmakla, Kafkasya'daki Osmanl Ordusu gerihatlarnn Ermeni etelerince saldrya uradn grmek ve gstermek is-temedii dflncesinde olduunu ortaya koymaktadr.

Biz bu alflmamz ile, ok saydaki Batl tarihi tarafndan birinci elkaynak olarak kullanlan Lepsiusun bu eserinin gvenilir olmadn ortayakoymaya alfltk. Bunu yaparken, Lepsiusun belge seiciliindeki subjektif-lii ve yukarda rnek ile verdiimiz belge tahrifatlar, zerinde durdu-umuz ana konular oldu33. Bu alflmann tamamlanmas iin, Lepsiusuneserinde yer alan belgelerin tamamnn asllar ile kyaslanmas gerekmekte-

dir. Ancak o zaman Birinci Dnya Savafl esnasndaki "Ermeni meselesi" ileilgili Alman diplomasisinin tavr ve bu konuda Alman Arflivlerindeki belgele-rin doruluu tesbit edilebilir.

SONU

Tarihi James Antony Froudeun 1864'te syledii nl sz gn-mzdeki - zellikle Batdaki- "Ermeni meselesi" konusundaki tarihi arafltr-malarn yntemini yanstt kanaatindeyiz. Froude flyle diyor: "ou kez ta-rih bana, istediimiz szc yazabileceimiz, bir ocuun harf kutusu gibi

grnmektedir. Yapmamz gereken yalnzca istediimiz harfleri semek, on-

31 PA-AA, Berlin, Nr. 2458/9.32

...DervonGeneralvonKress ausgesprochene Gedanke eines Schutzes der rckwrtigenVerbindungen der trkischen Armee durch Deutsche und sterreicher wird dabei vorlufignicht erwhnt werden.

33 Ermeni tarihilerin belge tahrifatna ve sahte belgeler ortaya koymalarna dair baflkarneklere de rastlamak mmkndr. Talat Paflann tehcir esnasnda Ermenilerin katlini n-gren telgraflar olduu, Ermeni tarihiler tarafndan iddia edilmifl; ancak bunlarn sahte ol-duklar ortaya konulmufltur. Bkz. Orel, fiinasi-Yuca, Sreyya, Ermenilerce Talat Paflaya AtfedilenTelgraflarn Gerek Yz, Trk Tarih Kurumu Yayn, Ankara 1983.


17/36


lar istediimiz gibi dzenlemek ve bizim amacmza uymayan harfler hak-knda hibir fley sylememektir"34. "Ermeni meselesi" ile ilgili Batda yaplanarafltrmalarn ou flimdiye kadar hep Ermenilerin "harf kutusundaki"harfler ile yazld. Trklerin "harf kutusuna" pek baklmad. Zira Trklerinbilgi, belge ve dflncelerini yanstacak bilimsel tarih arafltrmalar hem gebafllad hem de yetersiz idi.

Hangi konuda ve hangi dneme ait olursa olsun Arfliv belgelerinin top-lanp aslna uygun olarak yaymlanmasnn arafltrclar asndan nemli fay-

dalarolduukuflkugtrmezbirgerektir.Ancakbubelgeler yaymlanrkenmutlaka aslna uygun olmaldr. Hatta belgelerin kenarlarndaki notlar dahiverilmelidir. Zira bir belgenin her kelimesi, her cmlesi ve dier unsurlarkendi dneminin zelliklerini bnyesinde barndrmaktadr. Aksi taktirdebelgenin asl ile yaymlanmfl flekli arasndaki fark arafltrcy yanlfl yne sevkedebilmektedir.

Bu balamda yukarda szkonusu olan ve "tehcir olay" ile ilgili arafltr-malarda Alman arfliv belgelerini kullanmak isteyenlerin, ou zaman Almanarflivlerine girmeyi gerek duymadan belgelerini kullandklar Johannes Lep-sius'uneserinebaktmzda,bueserdebizimtesbitedebildiimizbelgeile

Alman arflivlerinde bulunan bu belgelerin asllarnn birbirine uymadn

grmekteyiz. Herhangi bir aklama getirilmeden veya bir iflaret konmadan-yukarda rneklerini verdiimiz gibi- bazen belgede geen bir kelime atla-rak yerine farkl anlama gelen baflka bir kelime kullanlmfl, bazen de yinehi bir aklama ve iflaret kullanlmadan baz cmleler veya paragraflar bel-geden atlmfl veya belgenin orijinalinde mevcut olmayan paragraflar belgeyeeklenmifltir. Dolaysyla "Ermeni tezini" hakl karmak isteyen tarihilerinska baflvurduu Lepsius'un bu eserinde "belge tahrifatnn" yapldngrmekteyiz.

Tarih, ancak bir bilim olarak ele alnp ifllendii zaman, gemiflteki olay-lar ve onlarn gnmze etkilerini anlamamza yardmc olur. Tarihi olayla-rn arafltrlmasnda n yarglar ve subjektiflik n plana kt oranda, bilim-

sel deerler arka plana dfler. Ermeni meselesi gibi, zerinde ok konuflulan,yazlan ve tartfllan bir konuda, her trl nyargy ve hissi yaklaflm haklkartacak ok sayda belge ve bilgiyi arflivlerde bulabileceimiz gibi, bunun

34 Evans, Richart J., Tarihin Savunusu (ev. Uygur Kocabafloglu), Imge Kitabevi, Ekim1999, s.59.


18/36

984 MUSTAFA OLAK

aksini ispatlayacak belge ve bilgiyi bulmamz da mmkndr. Orta a sko-lastik dflnce tarznn "sonucu bafltan belli" tarih yazm yntemine karfllk,modern tarihilik "belge seicilii" ve "belge kritii" ilkelerini tarih yazclariin vazgeilmez grmfltr.

Ermeni meselesindeki nyarglar ve subjektiflii bir kenara brakacakolursak; Batl tarihilerin bir ksm ile Trk tarihileri arasnda, Ermeni me-selesi konusunda varlan farkl sonularn temelinde yatan etmenin, tarihmetodolojisinin ortaya koyduu ilkelerin yerine, siyasi, dini veya kltrel ne-

denlerin belge seiminde birinci derecede rol oynamas gsterilebilir. Bu-nun tesinde Ermeni asll tarihilerde rastlanan belge tahrifatlar ise, bukonudaki arafltrmalarn ciddiyetini ve gerekliliini olumsuz ynde etkile-mektedir.


19/36


20/36


21/36


22/36


23/36


24/36


25/36


26/36


27/36


28/36


29/36


30/36


31/36


32/36


33/36


34/36


35/36


36/36