Kemal-Kara-Osmanlı-Tarihi

8/2/2019 Kemal-Kara-Osmanl-Tarihi

1/174

KEMAL KARA

LSE

OSMANLI TARH

KEMAL KARA

Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn15.05.2002 tarih ve 232 sayl-2003 retim ylndan itibaren 5 (be) yl sreyle ders kitab olarak kabul edilmitir.

NDE YAYINCILIKYerebatan Caddesi Nu.:60 Caalolu / STANBULtlf.: 520 19 22 - 514 09 54 - 514 09 55-514 09 56belge: 513 1985-51365 58

STKLAL MARI

Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak; Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak.enim milletimin yldzdr, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak.atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill! Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu ceolmaz dklen kanlarmz sonra hell... Hakkdr, Hakk'a tapan, milletimin istikll!Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm. Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm, bendimi iner, aarm. Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm.Garbn afakini sarmsa elik zrhl duyar, Benim iman dolu gsm gibi serhaddim yar. Ulukma! Nasl byle bir iman boar, "Medeniyet!" dediin tek dii kalm canavar?Arkada! Yurduma alaklar uratma, sakn. Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn. Dova'dettii gnler Hakk'n... Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn.

Bastn yerleri "toprak!" diyerek geme, tan: Dn altndaki binlerce kefensiz yatan.sun, incitme, yazktr, atan: Verme, dnyalar alsan da, bu cennet vatan.Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda? hed fkracak topra sksan, hed! CanHuda, Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda.Ruhumun senden, ilhi, udur ancak emeli: Demesin mabedimin gsne nmahrem eli. Bu ezanki ahadetleri dinin temeli-Ebed yurdumun stnde benim inlemeli.O zaman vecd ile.bin secde eder-varsa-tam, Her cerihamdan, ilhi, boanp kanl yam, Frred gibi yerden na'm; O zaman ykselerek ara deer belki bam.Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill! Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell.ana yok, rkma yok izmihlal: Hakkdr, hr yaam, bayramn hrriyet; Hakkdr, Hakk'aistikll!

Mehmet Akif ERSOY

srr

p. NTE: 14. ve IS. YZYILLARDA U5MANLI DEVLET *


2/174

A. 14. Yzyl Banda Yakn Dou ve Avrupa 10B. Osmanl Devleti'nin Kuruluu 131- Kay Boyunun Anadolu'ya Gelii 132- Osman Bey Dneminin Siyasal Olaylar 143- Orhan Bey Dneminin Siyasal Olaylar 16C. Balkanlarda Fetihler 19. Anadolu'da Siyasal Birliin Kurulmas Balkan Kavimleri ile lk likiler 24

D. Osmanllarn Anadolu'da Trk Siyasal Birliini Kurmas 27E. Kardeler Aras Taht Kavgalar 29F. Devlet Egemenliinin ve lke Btnlnn Yeniden Salanmas 31G. Fatih Dnemi 37l-stanbul'un Fethi 37; 2-Batda Gelimeler 403- Anadolu'da Gelimeler 424-Denizlerde Gelimeler : 43H. II. Bayezit Dnemi 45H. NTE: 16. YZYILDA OSMANLI DEVLET 50A. Yavuz Sultan Selim Dnemi 50l-Dou Siyaseti 51

2- ran Seferi 513- Msr Seferi 52B. Kanun Dnemi 53l- syanlar 532-Batda Gelimeler 543- Douda Gelimeler 594- Denizlerde Gelimeler 60C. II. Selim Dneminin Siyasal Olaylar 67. III. Murat Dneminin Siyasal Olaylar 69D. III. Mehmet Dneminin Siyasal Olaylar 71III. N1T "' e 16. YZYILLARDA AVRUPA'DAK GELMELER 74A. Bilim ve Teknik Alanlarndaki Gelimeler 74B. Siyasal Alandaki Gelimeler 77

C. Ekonomi Alanndaki Gelimeler 80. Dnce Yaamnda ve Sanatta Gelimeler 86D. Avrupa'daki Gelimelerin Osmanl Devleti'ne Etkileri 95

A. Osmanl Devleti'nin Genel Durumu .99B. I. Ahmet Dneminin Siyasal Olaylar 103C. II. Osman (Gen Osman) Dneminin Siyasal Olaylar 105. IV. Murat Dneminin Siyasal Olaylar 106D. IV. Mehmet Dneminin Siyasal Olaylar 108E. II. Sleyman, II. Ahmet ve II. Mustafa Dnemlerinin Siyasal Olaylar 111F. alkantlar ve syanlar 114G. 17. Yzyl Islahatlarnn Amac ve z'ellikleri 117ITC. vi'ryvnnA ncM&Mi ncv^fj "~"5A. III. Ahmet Dneminin Siyasal Olaylar 122B. I. Mahmut Dneminin Siyasal Olaylar 126C. III. Mustafa Dneminin Siyasal Olaylar 128. I. Abdlhamit Dneminin Siyasal Olaylar 130D. III. Selim Dneminin Siyasal Olaylar 132E. 18. Yzyl Islahatlarnn Amac ve zellikleri 136 ?VI_ flMTE. f f va fl VIITVIII ABUtA AVOITDA 143A. Bilim ve Teknik Alanndaki Gelimeler 143B. Siyasal Alandaki Gelimeler 147C. Ekonomi Alanndaki Gelimeler 154. Dnce Yaamnda Gelimeler 156D. Avrupa'daki Gelimelerin Osmanl Devleti'ne Etkileri 159

VII. NTE: 19. YZYILDAN BRNC DNYA SAVAI'NINSOJlffTMA'irAnAO rkCUAMM nCTICT l 3A. II. Mahmut Dnemi Siyasal Olaylar 163


3/174

B. Abdlmecit Dnemi Siyasal Olaylar 170C. Abdlaziz Dnemi Siyasal Olaylar 174. II. Abdlhamit Dnemi Siyasal Olaylar 178D. V. Mehmet Reat Dnemi Siyasal Olaylar 188E. 19. Yzyl Islahatlarnn Amac ve zellikleri 202VIII. Nr" ACMAMII rftiTftD vc "YGARLIIA. Osmanllarda Devlet Ynetimi 209

1- Osmanl Devlet Anlay 2092- Merkez Tekilt 2133- Maliye Tekilt 2204-Tara Tekilt 2215-Asker Tekilt 225

o

6-Hukuk 2337- lmiye Tekilt 235B. Osmanl Toplumu 2401- Osmanl Toplumunun Etnik Yaps 240

2- Osmanl Toplumunun Din Yaps 2413-Meslek Zmreler 243C. Osmanllarda Ekonomik Yaam 248l-retim 248a) Toprak daresi ve Tarm 248b) Hayvanclk 253c) Madencilik..... 253d) Sanayi 2542-Ticaret 256a) Ticaret 256b) D Ticaret 258c) Ticaret Yollarnn Deimesi 259) Kapitlsyonlar 260

d) D Borlar 2623-Maliye , 264a) Para Politikas 264b) Vergi Sistemi 264c) Bte 266) Bankaclk 267. Osmanllarda Eitim ve retim 2701- Osmanl Devleti'nin Eitim Anlay 2702- Halk Eitimi ve Meslek Eitim 2723-lkretim 2744- Orta ve Yksek retim 2755- Bat Tarznda Alan Okullar 2766- Maarif Tekilt'nn Kurulmas 282' D. Osmanllarda Kltr ve Sanat 2851- Osmanllar Dneminde Trk Kltrnn Genel zellikleri 2852- Yaz, Dil ve Edebiyat 287 3- Basn ve Yayn 2934- Dnce Yaam ve Bilim 295>" 5-Gzel Sanatlar 3006-Gnlk Yaam 308i 7- Batnn Trk Kltrne Etkileri 313l Test Sorularnn Cevap Anahtar 318j . Szlk 319ndeks 326Kronoloji 330

Kaynaka 334

I. NTE


4/174

14. VE 15. YZYILLARDA OSMANLI DEVLETA. 14. Yzyl Banda Yakn Dou ve AvrupaB. Osmanl Devleti'nin KuruluuC. Balkanlarda Fetihler. Anadolu'da Siyas Birliin KurulmasD. Ankara SavaE. Kardeler Aras Taht Kavgalar

F. Devlet Egemenliinin ve lke Btnlnn Yeniden SalanmasG. Fatih DnemiH. II. Bayezit DnemiHAZIRLIK ALIMALARI1. Yakn Dou olarak tanmlanan blgenin neresi olduunu aratrnz.2. 14. Yzyl balarnda Anadolu'da hangi devletlerin bulunduunu aratrnz.3. Kaylarn, Anadolu'ya ne zaman geldiklerini ve Kay adnn ne anlama geldiini aratrnz.4. Trklerin, Balkanlara yerleme amacyla ne gibi faaliyetlerde bulunduklarnaratrnz.5. Yldrm Bayezit'in hangi beyliklere son vererek Anadolu'da siyas birliisaladn aratrnz.

6. Ankara Sava'na hangi olaylarn neden olduunu aratrnz.7. Fetret Devrinin ne olduunu ve nasl sonulandn aratrnz. *'8. Varna Sava'nn sonucunu aratrnz.9. stanbul'un Fethi'ni gerekli klan nedenlerin neler olduunu aratrnz.10. Fatih dneminde, Balkanlarda ve Anadolu'da alnan yerlerin nereler olduunu aratrnz.11. Avrupa devletlerinin, Cem olay ile yakndan ilgilenmelerinin nedenini aratrnz.12. II. Bayezit dneminde Osmanl-Memlk ilikilerinin hangi nedenlerden bozulduunu aratrnz.9

l Ka

A. 14. YZYIL BAINDA YAKIN DOU VE AVRUPA nul1.14. Yzyl Banda Yakn Dou f u*[abuli

Akdeniz'in dou kysndaki lkelerle (Suriye, Lbnan, Filistin, Msrlar ya Anadolu,zopotamya ve Arabistan' kapsayan blgeye, Yaknmnd Dou ad verilir. 14. yzyl bandaen gl devleti,imii Memlklar idi. Memlkler, yllarca Hallar ve Moollarla savaar

'nun tmne egemen oldular. Memlkler, uzun sre bu blgede glerini devam ettirdiler. Abalifesinin Msr'da bulunmas, Mem-sonralklere, slm dnyasnda, din ynden stnlk salyordu. ca alruml nilet Bizrnn ile Mar deydi, dreblllj

di. Bu 14. yzyl banda Yakn Dou, ekonomik ynden dnyann ennemli blgesi durumundayd. Hindistan'dan balayan ve Msr ile Suriye limanlarnda sonaBaharat Yolu, Memlk topraklarndan geiyordu. Bu durum, Memlklerin ekonomisine byk ya

r salamaktayd.14. yzyl banda Yakn Dou'da yer alan dier devletler unlard: Trkiye Seluklu Devleti Altn Orda Devleti Bizans mparatorluu Trabzon Rum mparatorluu lhanllar Devleti

Bu devletlerden Trkiye Seluklular Devleti, 1243 Kseda Saval sonrasnda, lhanllelmiti. 14. yzyln banda ise siyasal ve askeri gcn tamamen kaybetmi durumdayd. Badolu'nun Mool etkisine girmesine neden oldu. Moollarn nnden! kaan Trkmenler, snr

nde toplanmlard. 1308'de Sultan II.J Mesut'un lmyle Trkiye Seluklu Devleti sona ernllar, bundan sonra Anadolu'yu genel valiler araclyla ynetmeye baladlar. lhanl-ji olamad snr blgelerinde yaayan Trkmenler, birok beylik kurdular. 1336'da lhanl


5/174

nin sona ermesiyle, Trkmen beylikleri bamsz duruma geldiler. Bu beylikler, bir sre sonra, Trkiye Seluklu Devleti'nin yerini almak amacyla aralarnda mcadeleye bala-i dlaalangta en gl beylikler KaramanouIIar, Candaroullar ve Germiyanoullar idi.1O

Karadeniz'in kuzeyinde bulunan Altn Orda Devleti Cengiz Hann torunu Batu Han tarafndan kuruldu (1227). Berke Han zamannda Altn Orda lkesinde yaylan slmiyet, zbe

zamannda resm din olarak kabul edildi. Canibek Han dneminde ise lhanllara kar baaryaplm, lke toprak bakmndan bymtr. Canibek hann lmnden sonra beyler arasnd

lamasna yol amtr. Bu durumdan yararlanan Ak Orda Han Toktam, Altn Orda Hanl'n). Toktam Han, Ruslar yenilgiye uratt ve Altn Orda Devleti'ni nemli bir g durumuni. Ancak, bir sre sonra Timur'u kendisine rakip grerek onunla mcadele etmeye kalkncaaralar ald. Toktam Han, Timur ile yapt savata yenilgiye urad. Bu yenilgiden s

Devleti eski gcn kaybetti. Bu durum Ruslarn iine yarad. Ruslar, giderek glendilerraklarn geniletmeye baladlar. Sonunda Altn Orda Devleti 1502'de ykld.

Bizans mparatorluu'nun 14. yzyl banda Anadolu'daki topraklarnn ou TrklerinBalkan Yarmadas'nn Trakya kesimi ile Marmara Denizi'nin gneyi ve Kocaeli Yarmadas Binsm ynetimindeydi. Asker ve siyasal bakmdan zayflad iin varln glkle sr-drsonunda (1204), stanbul'un Latinler tara-

ERMIVANOGULLARIO 20 40 60 kmKARESOULLARI)Harita 1: Kurulu yllarnda Osmanl Devleti (1299-1323)11

fndan igali zerine, bu kentten kaan Bizans ileri gelenlerinin kurduu Trabzon Rum mparatorluu ise bu yzyln banda lhanllara bal durumda bulunuyordu. . ;,

lhanl Devleti; ran ve civarnda, Mool mparatorluu'nun paralan-1 masndan sonra. lhanllar, 1256'da Cengiz Hann torunu olan Hulg Han tarafndan kuruldu. lhanllar D

, ksa zamanda ran, Irak ve Azerbaycan'a egemen oldu. Trkiye Seluklu Devleti daha nce,1243 Kseda Sava'nda Moollara yenilmi ve vergiye balanmt. Hulg Han dneminde A

ez Mool ynetimine girdi ve yz yla yakn bir sre lhanllarn ynetiminde kald. lhanFilistin'i igalden sonra Msr'a doru ilerlemeye baladlar. Memlk-ler tarafndan 1260

n- Clut savanda yenilgiye uratlan lhanllar, Suriye ve Filistin'den ekilmek zorund. Memlk Sultan Bay-bars, lhanllar 1277'de Elbistan Sava'nda yenilgiye uratt. Bu snra Anadolu'da lhanl basks daha da artt ve ok sayda insan ldrld. lhanllarn (kmenler bu dnemde, Anadolu'ya snmlar ve Anadolu'nun Trk nfusunu arttrmlardr.

lhanllar, Gazan Mahmut Han zamannda slmiyete getiler. 1243'te Trkiye Seluklu D'nin lhanllarla yaplan Kseda Sava'nda yenilmesi zerine Anadolu'da Mool egemenliiolu'ya atanan Mool yerel valileri kimin sultan olaca dahil, devletin btn ilerine karTrkiye Seluklu Sultanl'nm Anadolu'da hi bir etkinlii kalmad. Moollar, Anadolu'numal kaynaklarn smrdler. Bundan dolay lhanl-Mool egemenlii Trkiye Seluklular

eminden sonra, Anadolu'da yaayan Trkler iin bask ve yokluk dnemi olmutur. Memlklerltn Orda devletleriyle yaplan savalar, taht kavgalar ve i karklklar sonucunda zaynllar, Ebu Said Bahadr Hann lmnden bir sre sonra 1336'da ykld.2. 14. Yzyl Banda Avrupa

14. yzyl balarnda Avrupa devletleri, henz siyasal birliklerini gerekletirememiBtn Avrupa'da derebeylik (feodalite) rejimi hkm srmekteydi. Ancak, Fransa ve ngilte

, siyasal birliklerini kurma yolunda nemli admlar atmlard. Bu yzyln banda Avrupaeti, Kutsal Roma Germen mparatorluu idi. Siyas birliin12

Ortodoks^lar ise l

kanlan Ktary1356 TARHNDE ANADOLU VE BALKANLAR

anl Devleti Anadolu Beylikleri. Bizans imparatorluu : Venedik Smrgeleri Cenova Smrgeleri Ltin Devletleri Trabzon imparatorluuO 100 200 300 400 500SURYE L

Harita 3:1. Murat dneminde Osmanl Devleti snrlan

a) Anadolu Beylikleriyle likilerI. Murat, Balkanlarda Osmanl egemenliini salamlatrrken, Anadolu beyliklerini de

r bir siyaset izleyerek topraklarna katma amac iindeydi. Bu srada Germiyanoullar

llarmn tehdidi altnda bulunuyorlard. Germiyanolu Sleyman ah, bu tehdit karsnda Osyaklama gerei duydu. Bu amala da kzn I. Murat'n olu Yldrm Bayezit'e verdi. Ayni olarak Ktahya, Tavanl, Emet ve Simav' Osmanllara brakt (1381). Bir yl sonra da H


12/174

llarndan Akehir, Yalva, Beyehir, Seydiehir ve sparta para karl alnd.b) Osmanl-Karaman Sava

KaramanouIIar, kendilerini Seluklularn mirass olarak grmekteydiler. Bu nedenlellarn Anadolu'da genilemeleri, Karamanoullarmn siyasetine uygun deildi. ki taraf arki rekabete ramen I. Murat, kzn Karamanolu Beyi Aleddin Ali Bey ile evlendirdi. I. Mat'n amac, kurulacak bu akrabalk sayesinde Rumeli'de fetihlere devam ederken, Karamanoullarndan bir saldr gelmesini nlemekti. Ancak, bu akrabalk da Karamanoullarmn O

ra kar olan dmanln nleyemedi.I. Murat'n Rumeli'deki fetihlerle megul olmasndan yararlanan Aleddin Bey, 1386'd

a Osmanl topraklarna saldrarak baz yerleri igal etti. Bu durum zerine I. Murat, KaranouIIar zerine sefere kt. Konya yaknnda yaplan sava Osmanllar kazand (1387).in Bey, af dileyince baland ve beyliinin devamna izin verildi.2- Yldrm Bayezit Dneminde Anadolu'daki Etkinlikler / a) Bat Anadolu'daki Beyliklerin Ortadan Kaldrlmas

I. Murat'n Kosova'da ehit olduu haberi zerine bu durumdan yararlanmak isteyen Anadolu beylikleri (Karaman, Aydn, Saruhan, Mentee ve Hamitoullar) Osmanl topraklarnaldrdlar.

Yldrm Bayezit, bu srada Rumeli'de bulunuyordu. Rumeli snrlarnda gvenlii salaezit, Anadolu'ya geti. Candaro-ullar, Osmanllara sadk kalarak Yldrm Bayezit'in yan

ald. Yldrm Bayezit, nce Germiyanoullar zerine yrd. II. Yakup Bey, ele geirileve beyliine son verildi. Aydnolu sa Bey, kar-25

l

s koyamayarak teslim oldu. Bunun ardndan Mentee-oullar ve Saruhanoulla-

r Beylii'ne son verildi (1390). Ayn yl iinde, Bizans'n Anadolu'daki son ehri olan Ar de Osmanl topraklarna katld. 1392'de Antalya alnarak Ha-mitoullar Beylii'ne son

i.

b) Karamanoullar Beylii'ne Son VerilmesiT

lResim S: Yldrm Bayezit'in clusunu gsteren]bir minyatr (Nakka Osman, Hnernme,Topkap Saray Mzesi, stanbul)

Karamanoullarnn, Osmanllara kar dmanca hareketlerinin srmesi zerine, Yldre sefere kt. Osmanl ordusu karsnda tutunamayacan anlayan Karamanolu Aled-din Aarihlerde Sivas, Tokat, Kayseri dolaylarnda Kad Burhaneddin Devleti bulunuyordu. Aled-din Ali Bey, Osmanllara kar Kad Burhaneddin Ahmet'ten yardm istedi. Ancak, istedyardm alamaynca Osmanl Devleti'nden bar istedi. Bey-j ehir ve Akehir'i Osmanllarae bir daha Osmanl topraklar! na saldrmamas kouluyla bar yapld.

Nibolu Sava srasnda Karamanoullar, yeniden Osmanl topraklarna saldrd. Nibosonra Anadolu'ya geen Yldrm Bayezit, Aleddin Ali Beyin anlama teklifini kabul etmed1397'de Konya Ovas'nda yaplan sava kazanan Yldrm Bayezit, Karamanoullarna son ve

ya halk, kenti Bayezit'e teslim etti. Aleddin Ali Bey ldrld. Nide, Aksaray ve Karamsmanllara geti.26

c) Candaroullar ve Kad Burhaneddin Devleti Topraklarnn AlnmasYldrm Bayezit, 1392'de Kastamonu'yu alarak Candaroullar Beyli-i'nin Kastamonu ko

na son verdi. Bu baar sonucu, Kzlrmak ve Ye-ilrmak yresindeki Kad Burhaneddin nfi beyler, Osmanl egemenliini tandlar. Anadolu'daki bu yeni siyasal gelimeler, Yldrzit ile Kad Ahmet Burhaneddin'i kar karya getirdi. Kad Burhaneddin Ahmet, orum yak


13/174

ki Krkdilim Kalesi nnde yaplan savata Osmanl kuvvetlerini yendi. Orta Anadolu'daki Oanl topraklan yama edildi (l 392). Bu sralarda Macar kralnn Bulgaristan'a girerek A/iolu'yu ele geirmesi zerine, Yldrm Bayezit Rumeli'ye gemek zorunda kald.

Yldrm Bayezit, 1398'de Samsun'u ald. Ayn yl, Kad Burhaneddin Ahmet, Akkoyunlu KYlk Osman Bey ile yapt savata ld. Kara Ylk Osman Bey, bu savatan sonra Sivas'edi. Ancak, daha nce davranan Yldrm Bayezit, Sivas' ald. Osmanl Devleti ile Akkoyunrn aras bu nedenle ald. Sivas'tan sonra, Tokat ve Kayseri ele geirilerek Orta Anadol

egemenlik altna alnm oldu.Yldrm Bayezit, 1399'da Memlklere ait olan Malatya'y ald. Bundan sonra, Erzincan v

Dulkadroullar Beylii'nin merkezi Elbistan' ele geirdi. Malatya ve Elbistan'n alnmanllar ile Memlklerin arasn at. Timur'un Anadolu'ya girmeye hazrland bir srada,i gl bir devletin kaybedilmesi, Osmanllar iin iyi olmad. Yldrm Bayezit Ankara SavAnadolu Trk birliini tamamlam oldu. Osmanl Devleti'nin douda snrlar Frat rma(1401).

D. ANKARA SAVAIk^^ a) Ankara Sava'nm Nedenleri

1368 ylnda Belh kentinde hkmdar iln edilen Timur, ksa zamanda ran, Kafkasya, IraAzerbaycan' alarak Osmanl Devleti'nin snrlarna iyice yaklamt.

&^H Yldrm Bayezit'in, Anadolu Trk birliini kurmak amacyla beylikle-^Hii ortadan kaldrmas, Kad Burhaneddin Devleti'nin topraklarn ve Ma-27

latya'y almas, Osmanllar ile Timur Devleti'ni komu durumuna getir] misti. in zerinefere kmay dnen Timur, geride Osmanllar ve Memlkler gibi gl devletler brakmak

Timur, 1393-1394 yllarnda, Anadolu'nun dousunda ve Irak'ta fa-aliyette bulunduu srada, topraklan Yldrm tarafndan ele geirilerAnadolu beylikleriyle iliki kurarak onlardan egemenliini tanmalarn!istemi ve oundan olumlu cevap almt. 1399 ylnda Osmanllarn]Malatya ve Elbistan' almalar, Memlkler ile aralarnn almasna nedenliôlmutu. Bu durumu yakndan izleyen Timur, her.iki dmann ortadanS

kaldrmak imjzamanm geldiinejcarar-~vjerdiXl400 ylnda Azerbaycan'da klayan Timur'un yanna gelen Anadolu beyleri, ballklarn bil]d ir i p AnaJAlutyaîJej-iinJD^ baladlar. Bu arada Ti]mur'un nnden kaan Karakoyunlu hkmdar Kara Yusuf ile Celyir- li hkmdar* Ahmet CelBayezit'e snmt. Timur, bu iki hkmdarn kendisine teslim edilmesini istedi. Yldr

n kabul etmedi. Bu olay, Yldrm Bayezit ile savamak amacnda olan Timur iin yeterlineden oldu. ki hkmdar, birbirine tehdit ierikli mektuplar gnderdi. Bir sre sonra Ti

r, Akkoyunlu Hkmdar Kara] ylk Osman Beyin tevikiyle Erzurum zerinden Sivas'a yrdTimur, 1400 ylnda Anadolu'ya girdi ve Sivas' ald. Bunun zerine Yldrm Bayezit,

te geerek Timur'a bal olan Erzincan ve Kemahl Beyinin elinden buralar alm, bunun zeiki hkmdarn aras bs-l btn almt. Timur bir sre bekleyerek Malatya'y ald. 14balad. Daha sonra Antep, Halep ve am' ald. Dnte, Mar-l din'i ve nc defa Bada

ebriz'e geldi, k Kara-) ba'da geirdi. Bu arada Bayezit ile mektuplamaya devam ediyor.b) Ankara Sava

1402 ylnda, Timur Anadolu'ya girince Yldrm Bayezit de harekete! geti. Yldrm,'n Akdaâdeni yresinde yapmak istiyor-l du. nk ounlukla ar svariye sahip olanda baarj l olma ans azd.

Timur, Sivas ve Tokat yresinde savamann tehlikeli olduunu anla-l ynca, Kayseri'yegeldi. Rahata sava yapabilecek bir meydan bulmas! gerekiyordu. Orta Anadolu'da ile

rleyerek, Ankara'ya geldi ve ehri kuat-J ti. Yldrm Bayezit'de, Timur'u izleyerek Ankara nlerine vard. ehzade-] ler ve kumandanlar hemen hcuma geilmesini istedilerse de Y! Bayezit, merte savamak istedi ve Timur'un bu g durumundan yarar-j lanmak yoluna gitmedi. Yldrm Bayezit, Timur'u g duruma drd, 28

ki ordu, Ankara'nn ubuk Ovas'nda karlat. Sava nceleri Osmanllarn baarsyrdusunda bulunan Kara Tatarlarn Timur tarafna gemesi zerine Osmanllar sava kaybetti


14/174

02). andarlzade Ali Paa, ehzade Sleyman elebi ile birlikte sava meydann terk eder'ya geldi. Mehmet elebi de kuvvetleriyle savatan ekildi. Yldrm Bayezit son ana kadaradele ettiyse de yakalanarak esir alnd.

Timur, Ankara Sava'ndan sonra Ktahya'ya geldi. Karaman, Germi-yan, Aydn, Saruhan, Mentee ve Hamitoullar beyliklerini yeniden kurdu. Ktahya'dan sonra Ege sahillerineinen Timur, zmir'i ald. Sekiz ay Anadolu'da kalan Tin^ur, gittii her yere Yldrm Bay

it'i de gtrd. Akehir'e geldiklerinde hastalanan Yldrm Bayezit, burada ld (1403).

esine dndkten sonra kt in seferinde, yolda hastaland ve Otrar kentinde ld (1405Ankara Sava sonunda; Balkanlarda Osmanl fetihleri durdu. Yldrm Bayezit zamannda dalmas beklenen Bizans'n yklmas gecikti. Timur'un geri ekilmesinden sonra, Yldrm Bayezit'in ocuklararasnda taht kavgalar balad ve Fetret Dnemi balad (1402-1413). Timur, Anadolu beyliklerin yeniden canlandrd ve Karesioullarve Erefoullar dnda kalan Anadolu beylikleri yeniden kuruldu, Timur Osmanllarda dahil olmak zere hepsini kendisine balad. ByleceAnadolu Trk birlii bozuldu. Timur'un ekilmesinden sonra, Anadolu'nun dousunda glenen

Akkoyunlular, Osmanllar tehdit etmeye baladlar.E. KARDELER ARASI TAHT KAVGALARIa) Ankara Sava Sonras

Ankara Sava'nda Osmanl ordusu yenilmi, Anadolu beyleri eski topraklarna sahip olmular ve Osmanl ehzadeleri arasnda saltanat mcadelesi balamt. Osmanl tarihinde, ksnda on bir yl (1402-1413) devam eden bu mcadele dnemine Fetret Devri denir.

Yldrm Bayezit, Ankara Sava'na giderken, ocuklar Sleyman, sa, Mehmet, Musa ve Mebi'yi de yanna almt. Bunlardan Sley-29

man elebi, savan kaybedildiini anlaynca Edirne'ye geldi. sa elebi ise Timur'un ekiden sonra Bursa'ya gelerek padiahln iln etmiti. Mehmet elebi de Amasya'ya ekilmi

e Mustafa elebiler, Timur'a esir dmlerdi. Timur, daha sonra Musa elebi'yi serbest bMustafa elebi'yi ise beraberinde Semerkant'a gtrmt.lb) Kardeler Arasnda Taht Kavgalarnn Balamas

Timur'un Anadolu'dan ekilmesinden sonra, kardeler arasnda ilki mcadele sa elebie Musa elebi arasnda oldu. Musa elebi, Ti mur'un yanndan ayrldktan sonra, Bursa'ya gip kardei sa elebi'yi1 buradan uzaklatrarak hkmdarln iln etti. Ancak sa elebsa elebi'yi Bursa'dan uzaklatrd. Musa elebi, Germiyano-1 ullarna snd.

Mehmet elebi, Bursa ve yresine egemen olan kardei sa elebi'ye,Anadolu'yu aralarnda blmeyi teklif etti. Fakat ret cevab almas zerine Bursa zerine yryerek Ulubat Sava'nda sa elebi'yi yendi. Bur-sa ve znik'i alan Mehmet elebi hkmdarln iln etti. Kardei Muelebi'yi yanma getirdi. Rumeli'de hkmdarln iln etmi olan Sley-jman elebi de sa elebi'yi yanna ald ve yardmc kuvvetler vererek,onu Bursa zerine gnderdi. ^

sa elebi, Anadolu beyleriyle anlat. Ancak, Mehmet elebi ile yapt savalar kayakalanarak ldrld (1405). Bu olaydan sonra Sleyman elebi, Anadolu'ya geti ve Bursa'yMehmet elebi ise Amasya'ya ekilip Sleyman elebi'nin Anadolu'dan ekilmesini salamak iMusa elebi'yi Rumeli'ye gnderdi. Bunu haber alan Sleyman elebi de Edirne'ye geldi.

Rumeli'de, Sleyman ve Musa elebi arasnda ki mcadeleyi Musa elebi, kazand ve Sleymani (1410).

Edirne'ye gelen Musa elebi, kardei Mehmet elebi ile olan antla-jmaya uymad ve hkmdarln iln etti.

Mehmet elebi, Srp despotu, Makedonya ve kendisine snan Tr beyleriyle birlikte haket etmek zere Rumeli'ye geti. ki taraf arasn-1 da Sofya yaknlarnda yaplan sava M

kaybetti ve ldrld! (1413). Bylece, on bir yl sren karklk dnemi sona erdi. Osmniden bir ynetim altnda toplanm oldu. Mehmet elebi, son derece sabrl, azimllve mcae sahip bir padiaht. Tarihimiz derMeErneFelebi'ye, Osmanl Devleti'nin ikinci kurucus


15/174

u da denir.JK \x.\ /30

. sonr;ak Osn

X F. DEVLET EGEMENLNN VE LKEBTNLNN YENDEN SALANMASI' - ekisi Mehmet Dneminin Siyasal Olaylara) Anadolu Olaylar / \

elebi Mehmet, 14/13'te padiah olduu zaman Osmanllar, Anadolu'da ve Rumeli'de bazyerleri kaybetmi bulunuyorlard.

Resim 6: Nakka Osman'n Hner-nme'de yer alan minyatrnde elebi Mehmet'in lmnn askden gizlenmesi (Topkap Saray Mzesi, stanbul)Karamanolu Mehmet Bey, Fetret Devrindeki karkl frsat bilerek Osmanl topraklar

ebi Mehmet, Rumeli'de duruma egemen olduktan sonra Anadolu'ya geti. C-neydoullarmdan zmir'i aldktan sonra, Karamanoullar zerine gitti. Akehir, Beyehir ve Seydiehir aamanolu Mehmet, yapt sava da kaybettikten sonra bar istedi. j Candaroullarnda, kardeler mcadelesinde elebi Mehmet'in rakiplerini desteklemi, Osmanllara ait baz yleri almt. Bu durum yznden bozulan ilikileri daha sonra dzelmi; sfendiyar Bey, KaEflk seferlerinde elebi Mehmet'e, olu Kasm Bey idaresinde kuvvetler gndererek yardm

tmiti.Kasm Bey, Eflk seferi dnnde babas sfendiyar Beyden; Kastamonu, Kre, Tosya ve

sine verilmesini istedi. stei kabul edilmeyince elebi Mehmet'e snarak bu yerlerin keisine verilmesi konusunda yardmna bavurdu. sfendiyar Beyin elebi Mehmet'in isteini r

detmesi zerine Osmanl kuvvetleri, Sinop'u kuatt. sfendiyar Bey, kar koyamayacanOsmanl egemenliini tanmak zorunda kald (1416).

elebi Mehmet, 1419'da Samsun'u ele geirdi. Daha sonra, Saruhano-ullar Beylii'ni ortadan kaldrd ve Menteeoullar Beylii'ni egemenlik altna ald.31

l

b) Bat Olaylar ^ ' - * Buelebi Mehmet zamannda Gelibolu tersanesi daha da geliti ve buPe' V'

rada hazrlanan bir donanma, 1415'te, Ege denizine ald. 1416'da Mar runa slmara Adas ile Gelibolu arasnda, Venediklilerle ilk deniz sava yapldiListed'Vs^Bu savata Osmanl donanmas yenildi. Irator ar

ehzadeler mcadelesinde Musa elebi'ye yardm eden Eflk prensi? neytkendisine kar yaplan ve elebi Mehmet'in de destek verdii isyan kar lmParat^snda, Osmanllardan yardm istedi. Eflk prensi, Macarlarn da deste maVacaini almasna ramen sava kaybetti ve bar istedi. Bylece Eflk, yeni- ve'elden Osmanl egemenlii altna girmi oldu (1416). " Muratc) eyh Bedreddin syan \^

Anadolu Trk birliini yeniden kurmay amalayan Mehmet elebiSarhanoullar Beylii'ni ortadan kaldrd ve Menteoullar Beyliiniegemenlii altna ald. ek

Mehmet elebi dneminde Anadolu'da meydana gelen olaylardan bi elebi,ri de eyh Bedreddin syam'dr. eyh Bedreddin, iyi bir eitim grm vt saltanatdneminin nemli bilginlerinden biri olmutu. Bedreddin'in dncele

ri, zellikle fetret devrinin getirdii siyasal ve sosyal karmaa ierisind manogtaraftar buldu. Bat Anadolu ve Rumeli'de, elinden tmarlar alnan sipa Osmanlhiler, yoksul halk kesimleri ve Hristiyanlar Bedreddin'in etrafnda top n.


16/174

landlar. Bedreddin mlkiyette ortal ve eitlii savunarak devletin otoedenritesine kar kt. eyh Bedreddin'in dnceleri, Osmanl Devleti'ndeu'yaki slm anlayna uygun deildi. Bedreddin'in dncelerinin etkisi iltkaybedmritlerinden Brklce Mustafa zmir dolaylarnda, Torlak Kemal isenisa'da isyan balatt. Faaliyetleri Osmanl ynetimini rahatsz etmeytbalaynca Rumeli'ye kaan eyh Bedreddin, Silistre, Dobruca ve Delici]man dolaylarndan ok sayda taraftar toplad. eyh Bedreddin'in Deliotj

man'da balatt ayaklanma ksa zamanda bastrld. eyh Bedreddin ya*kaland ve Serez'de idam edildi (1420). dand) ehzade Mustafa elebi Olay isyanalYldrm Bayezit'in olu Mustafa elebi, Timur tarafndan Semer;kant'a gtrlmt. Timur'un lmnden sonra serbest kalan Mstafi elebi, Anadolu'ya dne hak iddia etti. Bu isteini ge; ekletirmek amacyla Bizans mparatoru Manuel ile anlaDaha sonr; Eflk'a gitti. Burada kendisine Aydnolu Cneyt Bey de katld. Eflk v kendikatlan Trk kuvvetleriyle Selanik taraflarnda faaliyete baj ladlar.

, >-

32

Bu gelimeler karsnda harekete geen elebi Mehmet, Mustafa e-lebi'yi yenilgiye uustafa elebi ve Cneyt Bey, Bizans imparatoruna sndlar. elebi Mehmet, Manuel'den, Mua elebi'nin teslimini istediyse de istei kabul edilmedi. Bu konuda, elebi Mehmet ile imparator arasnda bir antlama yapld. Antlamaya gre; Mustafa elebi ve Cneyt Beyinflar iin, Osmanllar her yl 300 bin ake verecekler, imparator da elebi Mehmet sa oldustafa elebi'yi serbest brakmayacakt (1419).

elebi Mehmet, Edirne'de katld bir av srasnda ld, yerine olu II. Murat geti2-II. Murat Dneminin Siyasal Olaylara) Mustafa elebi Olay

elebi Mehmet dneminde giritii mcadeleyi kaybeden Mustafa elebi, II. Murat dnemi

Bizans imparatorunun yardm ile yeniden saltanat mcadelesine giriti. Gelibolu'ya giden Mustafa elebi, Rumeli'deki halk ve askerler tarafndan padiah olarak tannd. Bu arada Kara-manoullar, Germiyanoullar, Menteeoullan ve Candaroullar da Osmanllara karer.

II. Murat, bu durum karsnda, nce Edirne'de padiahln iln eden amcas Mustafarekete geti, daha sonra Anadolu'ya geerek Bursa'ya doru ilerledi. Ulubat civarnda yaplan sava kaybeden Mustafa elebi Rumeli'ye kat. Edirne'de yakaland ve idam edildi ().b) stanbul Kuatmas

II. Murat, Mustafa elebi olay nedeniyle, mparator Manuel'i cezalandrmak iin stanb'u kuatt (1422). mparator Manuel, bu kuatmadan kurtulmak amacyla, II. Murat'n kardeade Mustafa elebi'yi isyana kkrtt. ehzade Mustafa elebi, Karamanoullar ve Germiyadan ald kuvvetlerle Bursa'y kuatt. Halkn rica ve hediyeleri sonunda Bursa'y almaktgeen ehzade Mustafa elebi, znik'e geldi ve kenti ald.

II. Murat, bu olay zerine stanbul kuatmasn kaldrrken, Bizans, bir kez daha amacluyordu. znik zerine yryen II. Murat, ehzadenin yakn adamlarn elde ederek kardeind ve idam ettirdi^33

c) Anadolu'da DurumII. Murat, ehzadeler olayndan sonra, Anadolu Trk birliini yeni

den kurmak iin harekete geti. nce, Candaroullar zerine gidildi. kitaraf arasnda yaplan sava kaybeden sfendiyar Bey, Sinop Kalesi'ne snd ve bar istedj. '^::-} }

Aydmolu Oneyj/ Bey, Mustafa elebi olay srasnda kaarak kenditopraklarma^gedi ve beyliinin glenmesi iin alt. Bunu salamak 1rrde~t)smanllareleye balad. II. Murat, Cneyt Beyin kesin olarak ortadan kaldrlmasna karar verdi. An


17/174

olu Beylerbeyi Hamza Paa, Cneyt Beyin zerine gnderildi. Ele geirilen Cneyt Bey idamildi ve zmir yresi Osmanl- topraklarna katld. 1425 ylnda ise II. Murat, Menteeoune son verdi.

JTGermiyahol Beyi 11^ Yakup Beyin erkek ocuu yoktu ve beyliini, Osmanllara vasiyettmiti. II. Yakup Bey, Ktahya'ya dndkten sonra ld. II. Yakup Beyin vasiyeti zerine Gyanoullar, Osmanllara katld (1428).

Karamanolu Mehmet Bey, ehzadeler olayndan yararlanarak bir ksm Osmanl topraklar

etmiti. Mehmet Beyin lmnden sonra, ocuklar arasnda taht kavgas kt. Osmanllarakendisine yaplan yardmlara ramen Osmanllara kar tutumunu srdrd. Osmanllar aleyhirla ittifak yapt. II. Murat, 1435 ve 1444 yllarnda Karamanoullar zerine sefere kti sava da kaybeden brahim Bey, affedilerek beyliinin banda brakld.d) Balkanlarda Yaplan Savalar ve Edirne-Segedin Antlamas

II. Murat'n, Ankara Sava'ndan sonra Osmanllarn elinden kan Se-lnik'i almak istOsmanllar ile Venediklileri kar karya getirdi,] Venedikliler, Osmanllara kar Maca

le ittifak kurdular. Macaris tan'n, 1420'den sonra Eflk ve Srbistan zerinde etkinliiartmt. II. Murat, ncelikle Eflk ve Srbistan sorununu zmeye karar verdi.j 1426'da

kuvvetleri, Eflk voyvodasn ve ona yardmc olan Ma car kuvvetlerini yenilgiye uratt.O'smanl kuvvetlerinin Srbis- tan'a girmesi ve Alacahisar'a kadar ilerlemesi zerin

e Srp kral bar is temek zorunda kald.

Srp kralnn 1427'de lm zerine, yerine geen yeni kral, Macarj larn yardmna raKendisinden nce yaplm!

Herihallarla!

34

olan antlamay yeniledi ve kzn II.Murat'a verdi. Eflk voyvodas da Osmanllara ballcaristan ile yllk bir antlama imzaland (1428).

Dier yandan, 1426'dan beri Venediklilerle yaplan savaa, Selnik'in alnmasyla sonrildi (1430). Yanya ve Serez ele geirildi.

1431'de Macaristan ile yaplan anlama sona erdi. Macar Kral Sigis-mund, Bosna, Sr

bistan ve Eflk zerinde egemenliinin tannmasn isteyerek bu lkelerle ittifak yapt. Bm zerine II. Murat, Balkanlarda Osmanllar aleyhine bozulan dengeyi yeniden salamakiin harekete geti. Osmanl kuvvetleri Eflk ve Erdel'e girdi. Bu srada Macaristan, Si-gismund'un lm nedeniyle lke i karklklar iinde bulunuyordu. II. Murat, bu durumdanrak Srbistan' istil etti ve semendire'yi ald. 1440'ta Belgrad kuatld, ancak uzun stmaya ramen alnamad.

Osmanllar, 1440 ile 1444 yllar arasnda Balkanlarda zor bir dnem geirdiler. 1440'Erdel Beyi Jan Hunyat (Hunyadi Yano), Bosna'dan Osmanl kuvvetlerini kard. Jan Hunyat

'n bu baars, Avrupa'da, bir Hal seferi dzenlenmesine neden oldu.1443'te Macaristan, Lehistan, Srbistan, Bosna ve Eflk, Papaln da

desteini alarak harekete geip Osmanl kuvvetlerini yendiler. Bu sradaAnadolu'da bulunan II. Murat, Karamanoullar ile antlama yaparak Rumeli'ye geti. zladi Geidi, Derbend ve Yalva'ta yaplan savalar, Osmanl ku^yelleri kaybettT ^ ^ /v__^_____ -^J^Tf ), )(>.>- }ts~ J/^vp-f/9 \\2Jan Hunyat karsnda uranlan yenilgiler ve Kararnanollarmnsaldrs karsnda, Osmanllar g durumda kaldlar. Bunun zerine II. Murat, Macarlarladin Antlamas'n yapt. Bu antlamaya gre; Srp Krall yeniden kurulacak Macaristan korumasndaki Eflk, eskiden olduu gibi Osmanllaravergi verecek Her iki taraf, Tuna rman amamaya dikkat edecek Antlama on yl geerli olacakt.

Edirne-Segedin Antlamas, Osmanllarn Rumeli'ye getikten sonra Hallarla yapt i

olmas nedeniyle nem tar.35


18/174

e) H. Murat'n Padiahlktan ekilmesi ve Varna Sava (1444)II. Murat, Balkanlarda uranlan baarszlklar nedeniyle, Karaman Seferi dnnde E

itmedi. Padiahl oluna braktn bildirdi.II. Mehmet, tahta getii zaman 12 yandayd. Hallar, bu durum dan yararlanmak iste

r. Segedin Antlamas'n oyalama olarak imzalamlard ve amalar tekrar saldrya gemekaki Kardinal, Pa pa'nn onay alnmadan yaplan antlamann geerli olamayacan ileri say tanmadm bildirdi. Tuna rman geen Hallar, Osmanl topraklarna saldrya ba

Balkanlardaki bu beklenmeyen gelime karsnda, bata Sadrazam andarlzade Halil Pak zere devlet adamlarnn ou, II. Mu rafn yeniden tahta gemesini istediler/;".Bu ama. Murat' Edirne'ye ardlar. Bu ar karsnda II. Murat'Edirne'ye geldi.

1444'te, Varna'da yaplan savata Hallar yenilgiye uratld. Macaj ristan Kral Laddrld. Jan Hunyat, kuvvetlerini dahi toplayan dan sava alanndan kat.

Hallarn, Avrupa'nn gneydousunu ve stanbul'u Osmanllardan!kurtarmak amacyla yaptklar saldr, Varna'da yenilgiye uramalaryla!sonuland. Jf) H. Murat'n Yeniden Tahta Gemesi ve kinci Kosova Sava (1448) Varna Zaferi'nden sonra bir sre Edirne'de kalan II. Murat, tekrar Ma nisa'ya dnd. Jan Hunyat, Osmanllar aleyhine yeniden faaliyete geti, 1445'te Edirne'de, Yenieri syan kt. te ve dta mebu gelimeler karsnda, II. Murat'n yeniden padiah olmas zorunlu gr lyordu. II. Mu

e'ye davet edildi ve tekrar tahta geti.Varna'da urad yenilginin izlerini silmek isteyen Jan Hunyat 1448'de kalabalk birordu ile yeniden saldrya geti. II. Murat, Hal r dusuyla Kosova'da karlat. kinciTrklerin zaferiyle sonuland. Jan Hunyat, kurtuluu yine kamakta buldu.

kinci Kosova Zaferi ile Osmanllar karsnda gcn yitiren Orta Avrupa lkeleri, Baluzun sre savunma durumunda kalarak el lerindeki topraklar koruyabilme abasna dtlerzafer Trklerin Balkanlarda kesin olarak yerlemelerini salad.

H. Murat'n 1451'de lm zerine, yerine olu II. Mehmet (Fatih) nc kez Osmanl t36

rG. FATH DONEM, i stanbul'un Fethi (l

a) stanbul'un Fethini Gerekli Klan Nedenler '15. yzyln ortalarnda Bizans mparatorluu, stanbul ile yaknla- ' rndaki birka

ahip bulunuyordu. Ancak, stanbul'un coraf konumu son derece nemliydi. Bizans, Boazdangeii denetleme olana- / f na sahipti. Bizansllar, zaman zaman Osmanllarn Anadolu'd

umeli'ye ve Rumeli'den Anadolu'ya kuvvet geirmelerine glk karyorlard. Frsat buldudevletlerini ve Anadolu beyliklerini Osmanllara kar kkrtyorlar; ehzadelere, isyan

rdmda bulunarak, lkede i savalara neden oluyorlard.stanbul, ayn zamanda kara ve deniz ticaret yollarnn zerinde bulunmas nedeniyle, e

nomik ynden de byk nem tayordu. Ayrca btn bunlar dikkate alan II. Mehmet, Trklen stanbul'u fethederek Rumeli ve Anadolu'daki topraklarn birletirmek iin kentin alnmkonusunda kesin kararn verdi.b) stanbul'un Fethi le lgili Hazrlklar

II. Mehmet, Anadolu Hisar'nn karsna, bir hisar yaplmas iin andarl Halil PaayBu hisar, Karadeniz'den Bizans'a gelecek yardmlar nleyecek ve ayn zamanda da kuatma

srasnda s olarak kullanlacakt. Mart 1452'de balayan inaat, drt ay iinde tamamlandBoazkesen ad verildi. Bundan sonra, Boazdan geecek btn yabanc gemiler iin izin almnluluu getirildi. Bizans'n, stanbul dndaki topraklarndan Vize ve Silivri kaleleri ak bat ile balants kesildi. Surlar amak iin tekerlekli kuleler yapld. Kuatmay deklemek amacyla gl bir donanma hazrland. Surlar ykmak amacyla byk toplar dktr

Kuatma srasnda, Mora despotlarnn Bizans'a yardm etmelerine engel olmak iin akncra zerine ve Balkanlara gnderildi.c) Bizans ve Avrupa'nn Durumu

Osmanl Devleti'nin stanbul'u fethetmek iin yapt bu hazrlklar karsnda BizansAvrupa'dan gelecek yardma balamt. lk olarak mparatg* XI. Konstantin, Ortodoks ve K

ik kilisele-

37

Resim 7: istanbul Rumen Hisar


19/174

m, y tarinin birlemesini kabul etti. Bylece Trklere kar Avrupa'nn ve papaj nn yardmn sancak, halk ve din adamlarnn1 ou bu birlemeye karydlar.

stanbul'u evreleyen kara surlarnn durumu iyi olmakla beraber, ^ Marmara ve Hali tarafndaki surlar zayft. Ancak, Halic'in azna zincit gerildii iin, bu surlarn z

yaratmyordu.w ki12 C.e) l

stan bir n l nOsAvrupa'daki genel dnce ise II. Mehmet'in yapt bar anlama ^ Katolik-lar sonu

ul'u almak gibi bir giriimde bulunmayaca biif^ mindeydi. Ayrca, bu tarihlerde ngilizr ile Franszlar arasndaki Yz yl Savalar henz yeni sona ermiti. Avrupa devletlerinins'a as* ker yardmda bulunmalar son derece zordui\ \d) stanbul'un Kuatlmas ve Fethi C V \

^ V--'II. Mehmet, hazrlklarn tamamladktan sonra, Edirne'den harekel etti ve 5 Nisanda anbul surlar nne geldi. mparatora eli gndere!rek bo yere kan dklmemesi iin, stanbul'un teslimini istedi. stanbul'un kuvvetli surla ve Avrupa'dan gelecek yardma gvenen imparator, bu teklifi reddetti.

6 Nisan 1453'te kuatma balad. Nisann on sekizine kadar sren top atlar sonucu,da birok gedik ald. Bunun zerine bir gece saldrs dzenlendi. Bu hcumda tekerlekliullanld. Ancak Bizansllar bu kuleleri, karada ve suda yanabilen Grejuva (Rum atei) ile yaktlar. Ayn anda donanma, zinciri krarak Halic'e girmek istediyse de baarl olama

Kuatmann onuncu gn papann aracl ile Bizansllara gnderilen Ceneviz ve birTrk gemilerini yararak Halic'e girmeyi baard.

Bunun zerine II. Mehmet, Osmanl donanmasnn, denizden ulaamad Halic'e karadan k

erinde kaydrlarak indirilmesi almalarn balatt. Galata srtlarnda bulunan 70 gemiklar stnde ekilerek Hali'teki Kasmpaa Limam'na indirildi.

II. Mehmet, 28 Mays gecesi byk bir hcum balatt. Bu hcum, 29Mays 1453 Sal gn, Trk askerinin stanbul'a girmesiyle sonuland.Bu baarsndan dolay II. Mehmet'e Fatih unvan verildi. _

Fetihten sonra, Bizans halkna mal ve can gvenlii saland. Rumla- ^ -nn patriklerini semelerine izin verildi. Ermeni ve Yahudi topluluklarnada inan ve ibadet serbestlii tannd. Fatih Sultan Mehmet stanbul'u ye- "niden imar etmek, ekonomisini canlandrmak ve kentin Trk nfusunuarttrmak iin almalara balad. lk olarak kentin bozulan su ebekesini, yollarn tamir ettirdi. stanbul'a Anadolu ve Rumeli'den gmenler,tccar ve zanaatkarlar getirtti. ar, hamam, frn gibi birok yap inaettirdi. .

Fatih'in bu politika ile gerekletirmek istedii ama, Ortodoks mezhebindeki Hristiyanlar denetim altnda bulundurarak onlarrt Avrupa'da- / ki Katolik Hristiyanlarn etkisi altna girmelerini nlemekti, l /v 1^ /e) Fethin Trk ve Dnya Tarihindeki nemi v IM '

stanbul'un Fethi, Fatih Sultan Mehmet ve Osmanl Devleti'ntf byk bir n kazandrd.entin ele geirilmesiyle Avrupa, nemli bir ss- / n Osmanllara brakm oldu. stanbul, askefti ve idar adan Osmanl Devleti iin en uygun bakenttiv\Tnk Osmanllarn, Analkanlarda hareket ve denetim kolaylrelde etmelerini salayabilecek ok nemli bir kopumdayd. / l39

i


20/174

Osmanl Devleti, byk bir devlet durumuna geldi. Karadeniz ile Akdeniz arasndaki ticaret yollarnn denetimi Trklerin eline geti. Denizcilie daha fazla nem verilerek glnma oluturuldu. Ege ve Akdeniz'e alan Osmanl donanmas, birok ada ve kaleyi ele geirBoazlar ve Boaz ticaret yollarnn Trklerin denetimine gemesi sonucu Avrupallar, yenilar arayna girdiler. Fatih'in, balistik alanndaki keifleri sonucu top teknii gelitidurum, kentleri kuatan surlarn, yklabileceklerini gsterdi. Top yapmndaki bu gelim

upa'da, de . rebeylik (feodalite) ynetimlerinin sonunu getirmi, merkez ve gl devletl

in kurulmasn salamtnVBu sonularyla stanbul'un Fethi,Orta a kapatm, Yeni an balangcn oluturmutur.\ .2- Batda Gelimeler \ \

Trklerin stanbul'u fethi srasnda Avrupa devletleri, aralarndaki kar atmalarsmanl Devleti'ne kar birleememiler di. Batdaki gelimeleri yakndan izleyen Fatih Suehmet, Avrupa devletlerinin Trklere kar birleme olasln nlemek iin harekete getbirlemeye nclk edebilecek devletlerden olan Ve nedik ile bir anlarha imzalad. Bu an

ayla, Venedik'e ticaret serbest ligi tannd. Cenevizlilere de ayn hak verildi. Eldeettii ticar ayrcalk sonucu Venedik, Osmanl Devleti'ne kar yaplmak istenen Hal Sekatlmaktan kand.

Fatih Sultan Mehmet, stanbul'un Fethi'nden sonra Balkanlarda gel

nileme siyasetini balatt ve ilk seferini Srbistan zerine yapt. 'a) Srbistan'n FethiSrplar, daha II. Murat zamannda Osmanl egemenliini kabul etmi lerdi. Ancak, frsa

bulduka dmanca hareketlerden ve Osmanl top raklarna saldrmaktan geri kalmyorlard.Balkanlardaki amalan n gerekletirebilmek iin ncelikle, Srbistan sorununu halletmeyrar verdi. Srbistan ele geirilirse Osmanllar, Macarlara kar daha kola^ harekete gem

olanana sahip olabileceklerdi. Fatih bu nedenlerle Sr bistan zerine sefere kt ve Bed dnda kalan tm Srbistan' Os manii topraklarna katt (1459).b) Mora'nm Fethi

stanbul'un Fethi'nden sonra Fatih, Mora'da bulunan iki Rum despot! luunu vergiye balamt. Son Bizans mparatoru Konstantin'in kardeleri tarafndan ynetilen bu despar birbirleriyle geinemiyorlard.40

Mora halknn, buradaki Rum despotlarndan yaknmas ve yardmistemesi zerine Fatih, Mora'y almaya karar verdi. Osmanl ordular ksa zamanda Atina ve Mora'y aldlar (1460). Ancak, kylardaki baz kaleler Venediklilerde kald. ( tc) Eflk ve Bodan'm Osmanl Ynetimine Girmesi f , / , ...

Eflk Beylii, Yldrm Bayezit zamannda Osmanllara balanm!^ j ^Fatih zamannda Eflk beyi olan Vlad Tepe (kazkl Voyvoda) Macarlaragvenerek vergilerini gndermedi, ayrca isyan da etti. Bunun zerineFatih, Eflk seferine kt. Vlad Tepe yenildi ve Macaristan'a kat. Eflk'a, Vlad'm kardei atand. Bylece Eflk, Osmanllara bal bir eyalethline getirildi (1462). /

Bodan Beylii, 1455'te, Osmanllara vergi vermeyi kabul etmiti. Ancak, Osmanllarnda ve batda savamalarn frsat bilen Bodan Beylii, vergilerini dememeye balamt.an zerine sefere kan Fatih, buray Osmanllara bal bir beylik durumuna getirdi (1476)) Bosna ve Hersek'in Fethi

Osmanl Devleti ile Bosna Krall arasndaki ilk ilikiler I. Murat dneminde balamr, Osmanl Devleti'ne kar dzenlenen Hal seferlerine katlmlard. Fatih Sultan Mehmeduunda Bosna Krall, Osmanl Devleti'ne vergi veren devletlerden biriydi. Sr-bistan'inethinden sonra Bosna kral, Osmanllarn Venediklilerle savamasn frsat bilerek Osmanldii vergiyi gndermedi. Ayrca Bosna'nn alnmasyla Venedik karadan kuatlm olacakt.Fatih, bizzat sefere kt. Bu sefer sonunda Bosna fethedildi (1463). Burada bir sanc

ak tekilt kurularak merkeze bal bir eyalet durumuna getirildi. Bosna'nn fethinden soa Hersek Dukal da Osmanl ynetimini kabul etmek zorunda kald. Hersek'in kesin olarakthi II. Bayezit dneminde gerekleti.

d) Arnavutluk'un FethiArnavutluk ile Osmanllar arasndaki ilikiler, I. Murat zamannda balamt. Osmanl

a yetimi ve sancak beyliine kadar ykselmi olan Arnavut Prensi skender Bey, II. Murat


21/174

amannda Arnavut-luk'a giderek ayaklanm; zerine gnderilen kuvvetleri yenilgiye uratarArnavutluk'ta prensliini iln etmiti. skender Bey, Osmanllar uzun sre uratrd. F

tluk'a dzenledii sefer sonucu, buray Osmanl topraklarna katt (1479).41

3- Anadolu'da Gelimeler ,Fatih Sultan Mehmet dnemine kadar, Anadolu'nun tamam Osmanl topraklarna katlm de

Amasra'da Cenevizliler, Sinop'ta Candaro ullar'nn devam olan sfendiyaroullar, Trabve evresinde Trab zon Rum mparatorluu, Konya'da Karamanoullar, Adana'da Ramaza noullMara'ta Dulkadroullar ve Dou Anadolu'da Akkoyunlu Dev

leti bulunuyordu.Fatih Sultan Mehmet, Anadolu'da siyasal birlii salamak amacylafetih hareketine Karadeniz kylarndan balad. nk Karadeniz kylar Anadolu'nun gvenlii ve devletin btnl asndan olduka nemliydi. ncelikle Cenevizlilere ait bir ticaret kolonisi olan Amasra'nn fethine karar veren Fatih, buray karadan ve denizden kuatt. Kar koyamyacaklarn anlyan Cenevizliler, Amasra'y teslim ettiler (1460),1461'de Sinop ele geirilerek sfendiyaroullar Beylii'ne son verildi,Fatih, m vetd. s gerek

Bundan sonra Fatih; Trabzon Rum mparatorluu'nu ortadan kaldrmaykarar verdi. Trabzon Rum imparatoru, Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan'n kayn biraderiydi. Buna gvenerek Osmanllara demesi gerekevergileri vermiyordu. Bunun zerine Fatih Trabzon'a sefere kt. Trabi Eriboz; Rodos'zon karadan ve denizden kuatld. mparator, Uzun Hasan'dan yardnmidini kesince Trabzon'u padiaha teslim etti. Bylece, 1461'de Trablzon Rum mparatorluu ortadan kaldrld. Bu fetihlerle Karadeniz bllgesi Anadolu Trk birliine katlm oldu. Bylece Karadeniz kylarndndeydi.sona eren ticaret yollan Osmanllar tarafndan ele geirilerek Karadeniriij yaplyticaretine hkim olmada nemli bir adm atlm oldu. lios'un aln1463'te Karamanolu brahim Beyin lmnden sonra ocuklar ara Rodos zet1snda taht mcadelesi balad. brahim Beyin byk olu shak Bey, Aklnamaynca,

koyunlu Hkmdar Uzun Hasan'n yardmyla beylii ele geirdi. Bunui b) taHzerine kardei Pir Ahmet Bey de Fatih'ten yardm istedi. Fatih'in yar Napoli"dmyla beylii ele geiren Pir Ahmet Bey, bir sre sonra Osmanllara kat dolay, Get_s Venedikliler ile anlat. Bu olay zerine Fatih, sefere kt ve Konya iltgnderildi,'Karaman'n bir blm Osmanl topraklarna katld (1466). Pir Ahmet\onya ve fBey, Akkoyunlu Hkmdar Uzun Hasan'a snd. Bu olay, Osmanllar ile ya'mn g\jt-Akkoyunlularn arasnn almasna neden oldu. mas, RorFatih, Karaman seferinden dnerken, Karamanolu halknn bir ks zerine, yimim beraberinde getirerek bunlar stanbul'a ve Rumeli'ye yerletirdi, reye oldua14. yzylda Dou Anadolu'da bir devlet kuran Akkoyunlular, Uzunda Gebze jrHasan zamannda ok glendiler. Uzun Hasan, ksa zamanda lkesinit/u H- Bayezrsnrlarn genileterek byk bir devlet kurdu. Uzun Hasan, kazandmdan ay*

f

baarlardan sonra, kendini Timur gibi grmeye balad. Yanna kaan Karamanolu Pir Ahmettekledi. Venedikliler ile Osmanllar aleyhine ittifak yapt.

Uzun Hasan'n Osmanllar aleyhine faaliyetlerde bulunmas zerine Fatih, Akkoyunlularile savaa karar verdi. Erzincan yaknlarnda Otluk-beli'de yaplan savata, Osmanl ordu

, ateli silhlarn yardmyla, Ak-koyunlu ordusunu birka saat iinde yenilgiye uratt (u yenilgiden sonra bir daha kendini toparlayamayan Akkoyunlu Devleti, Uzun Hasan'n lmnden sonra dalma srecine girdi. Bir sre sonra Safevi Devleti Hkmdar ah sDevleti'ne son verdi. Bylece Osmanl Devleti douda en gl rakibinden kurtularak dou sence altna ald.4- Denizlerde Gelimeler

a) Ege Adalarnn FethiFatih, stanbul'un Fethi'nden sonra Ege adalarnn alnmasna byk nem verdi. Boazl

e kylarnn gvenlii iin bu adalarn alnmas gerekiyordu. lk olarak Cenevizlilerin e


22/174

n Gkeada, Se-madirek, Taoz ve Bozcaada, daha sonra da Limni (1456), Midilli (1462)ve Eriboz adalar alnd (1470).

Rodos ve civarndaki kk adalar St. Jean (Sen Jan) valyelerinin elindeydi. valyeen beri Osmanl Devleti'nin dmanlaryla i birlii yapyorlard. Fatih, St. Jean valyelarak kulland Rodos'un alnmas iin, 1480'de, Mesih Paa komutasndaki donanmay Rodosderdi. ay sren kuatmadan olumlu bir sonu alnamaynca, Osmanl kuvvetleri geri ekilnda kald.

b) talya (Otranto) Seferi \ , \ -; ' lNapoli Krall'nn, Ege ve Akdeniz'deki dmanca hareketlerindendolay, Gedik Ahmet Paa komutasnda bir donanma talya zerine gnderildi. Bu sefer srasYunanistan'n batsndaki Zanta, Kefa-lonya ve Ayamavra adalar ele geirildi (1479). Biryl sonra da talya'nn gneyinde bulunan Otranto kenti alnd (1480), Otranto'nun alnmasa'nn fethi iin bir balangt. Ancak, bu srada Fatih'in lm zerine, yaplmas dnrilemedi. Fatih, nereye olduu kesin olarak bilinmeyen yeni bir sefer iin yola kt sebze yaknlarnda ld. Fatih'in lmnden sonra, yerine geen olu II. Bayezit, Gedik Ahmri ard. Gedik Ahmet Paann talya'dan ayrlmasndan sonra, Napoli Krall, Otranto'y

43

munaHarita 4: Fatih Sultan Mehmet'in son zamanlarnda Osmanl Devleti\ , ; " -X"-'c) Osmanl-Venedik Sava ; , \

Osmanllarn, denizlerde giderek glenmeye balamalar ve Mora'y yerlemeleri Venedii endieye drd. Osmanl Devleti'nin, Ege denizindeki baz adalar fethetmesi zerineikliler Osmanllar; dmanca davranmaya baladlar. Venediklilerin Mora'ya saldrmalarylayan Osmanl-Venedik Savalar 16 yl srd. 1463'te balayan sa valar 1479'da sona erdi.klilerin denizlerde gl olmas nede niyle, Anadolu'nun bat kysndaki Trk kentleri bOs manllar ise Venediklileri, igal ettikleri topraklardan karp kara sava nda bozgu

attlar. Fatih Sultan Mehmet, Venedik'in Osmanl Dev leti ile olan ticaretini yasaklad. Savatan kesin bir sonu almak ii 1477'de karadan saldrya geen Trk aknclar, Vtlerini ye nilgiye uratarak Venedik kentine yaklatlar. 1479'da kodra'nn alnmasndan, Venedikliler bar isteinde bulundular.

Yaplan antlamaya gre; Venedik, sava srasnda Trklerden aldn yerleri geri vermeva tazminat demeyi kabul etti. Arnavutluk'ta Kroya ile kodra ve evresi Trklerde kal. Buna karlk Trklerde Dalmaya, Arnavutluk ve Mora'da Venediklilerden aldklar yeri iedeceklerdi. Ayrca Venedik, stanbul'da balyos ad verilen eli bulundur ma ve Osmanl egemenliindeki yerlerde ticaret yapma haklarn elde etti.44

Bt'taniCen Uursa lerereK m iste ze Yen ii. Bur

d) Krm Hanl'nm Osmanllara BalanmasFatih dneminde Krm ve Gney Rusya'da, Krm Hanl bulunuyordu. Krm Hanl, 14.

ltn Orda Devleti'nin paralanmas zerine ortaya kan hanlklardan biriydi. Cenevizlilerve Azak denizi kylarnda ok sayda ticaret kolonisi vard. stanbul ve Amasra'nn Osma

line gemesi zerine gney Karadeniz kylarnda Cenevizlilerin limanlar kalmamt. Ancafe, Azak ve Menkb gibi nemli kent hl Cenevizlilerin elindeydi. Bu durum, Cenevizlilin Asya'dan balayp Karadeniz kylarnda sona eren ticaret yollarna egemen olmas anlamliyordu. A vDO \

Karadeniz ticaretine ve pek Yolu'nun sona erdii limanlara sahip ol

mak isteyen Fatih, Gedik Ahmet Paa komutasnda bir donanmay Krm'a gnderdi. Cenevizliler buradan karld gibi, Krm Hanl daOsmanllara baland (1477). Osmanllar, Asya ticaret yollarnn sona er


23/174

dii yeni limanlara sahip olduklar gibi, Eflk ve Bodan' doudan kontrol etme frsatn da elde ettiler. Bylece Karadeniz bir Trk gl durumuna geldi. \_ H. II. BAYEZT DNEM

l-Cem OlayFatih Sultan Mehmet ld zaman, byk olu Bayezit, Amasya; kk olu Cem, Konya val

razam Karamanl Mehmet Paa, Cem'in padiah olmasn istiyordu. Bu amala baz nlemler ala-yezit'den nce Cem'i stanbul'a getirmeye alt. Ancak, Karamanl Mehmet Paann rakipm'e gnderilen habercileri tutukladlar ve askerleri kkrttlar. Ayaklanan yenieriler,manl Mehmet Paay ldrdler. Yenieriler, Bayezit'in 11 yandaki olu Korkut'u, babasahta kardlar. Bir sre sonra stanbul'a gelen Bayezit, olu Kor-kut'tan saltanat resmeslim ald (1481).

Cem, II. Bayezit'in padiahln tanmad ve toplad kuvvetlerle Bursa zerine yrdn Cem, II. Bayezit'e haber gndererek devletin ikiye blnmesini ve Anadolu'nun kendisine braklmasn istedi. II. Bayezit, bu teklifi kabul etmedi ve Anadolu'ya geerek Bursazerine yrd.

Yeniehir Ovas'ndan yaplan sava kaybeden Cem, Konya'ya ekildi. Burada da kendisiniende bulmayan Cem, Memlklere snd. Os-

\

45

Hmanii Devleti'nin karklk iinde bulunmasndan yararlanmak isteyen Karamanolu Kasm Bem'i Anadolu'ya ard. Kasm Beyin amac, Cem ile birleip Karama-noullan Beylii'nikurmakt.

Resim 8: Bayezit'i gsteren birminyatr (Hnernme, TopkapSarayMzesi, stanbul)

1482'de Anadolu'ya gelen Cem, Kasm Bey ile birlikte Konya zerine yrd. Ancak, Ko

nya halknn II. Bayezit'i desteklemesi sonucu Cem, burada da yenilgiye urad. II. Bayezit, Cem'e haber gndererek padiahlk isteinden vazgemesini istedi. Kuds'te oturursa htrl masraflarnn karlanacan bildirdi. steklerinden vazgemeyen Cem, II. Bayezit'

dermesi zerine Rodos valyelerine snd. Cem'in amac, Rumeli'yi gemek ve toplayacastanbul zerine yrmekti. Ancak; Rodos valyeleri, nceden II. Bayezit ile anlatklar

'i serbest brakmadlar ve Fransa'ya gtrdler. Fransa'da yl kadar dolatr diki tana VIII. nosan'a teslim ettiler. Papa'nn amac, Cem'den ya rarlanmak ve Trkler zerineHal seferi dzenlemekti. Bu srada Fran sa Kral VIII. Sari, talya'ya girdi. VIII. arlac, Cem'i yanna alp si tanbul ve Kuds zerine Hal seferi dzenlemekti. VIII. Sari,larla Cem'i Papadan ald. Cem, Napoli'ye geldii zaman hastaland 1495'te len Cem'in cenazesi daha sonra Bursa'ya getirildi.sona erdir! .IttMuaOt

II. Bayezit ile kardei Cem arasndaki taht kavgalarnn nemli bil e u^ l yan da devt ynetiminde Trk yneticiler ile devirmeler arasndak iktidar mcadelesi olmasdr. Bude II. Bayezit'i devirme yo neticiler desteklerken, Cem'i, balarnda Sadrazam Karamanl Mehmet1 Paann bulunduu Trk yneticiler desteklemitir. Bu mcadele sonra snda devciler, ynetimde etkinlii ele geirdiler.

2- H. Bayezit Dneminin Siyasal OlaylarII. Bayezit dnemi, daha nceki dnemlere gre baarsz gemitir. Bunun nedeni; Cem

aht mcadelesi, douda Safev tehlikesi!

46

ocuklar Selim, Ahmet ve Korkut'un tahta geme istekleriydi. Ayrca bunda, II. Bayezit'


24/174

in savatan kanan kiilii de etkili olmutur. II. Baye-zit dneminin nemli olaylar ua) Bodan Seferi _

1484'te Bodan zerine sefere kan II. Bayezit, Kili ve Akkerman kalelerini ele geirdi. Bodan'm fethi ile Karadeniz'in kuzey, bat ve gney kylan Osmanl egemenlii altnaoldu. Ayrca, Osmanl topraklar ile Krm arasnda balant kuruldu.b) Osmanh-Memlk likileri

Fatih'in son zamanlarnda bozulmaya balayan Osmanh-Memlk ilikileri, II. Bayezit dn

eminde daha da gerginleti. ki lke arasndaki ilikilerin bozulmasnn balca nedenleri Fatih'in, Hicaz su yollarnn onarlmas ve bakm konusundaki tek

lifinin, Memlkler tarafndan kabul edilmemesi Memlk sultannn, Cem Sultan'a bir hkmdar gibi davranmasve Karamanolu Kasm Beyi desteklemesi Memlklerin, Dulkadroullar Beylii'nin i ilerine karmalarve Ramazanoullar Beylii'ni egemenlikleri altna almak istemeleri Hindistan hkmdarlarndan II. Mahmut ah tarafndan Fatih'ebir eli gnderilmiti. Fakat bu eli Cidde'de engellenerek yannda bulunan hediyelerin, Memlklerin Cidde valisi tarafndan Memlk sultannagnderilmesi.

Osmanllarn giderek glenmesi ve slm dnyasnn lideri durumuna gelmekte olmas, M

hatsz etmekteydi.1485'te balayan savalar, 1491'e kadar devam etti. Her iki taraf iin de byk kaypla neden olan bu savalar, Tunus beyinin aracl ile sona erdi. Osmanllar, bu savalardageirmi olduklar ukurova y-^ resini (Mekke ve Medine evkafna ait olmas nedeniyle) M

ere braktlar.c) Osmanl-ran likileri

Akkoyunlu Devleti'nin yklmasndan sonra, ran, Azerbaycan ve Dou Anadolu'da bir Trkevleti olan Safev Devleti kurulmutu (1502). Bu devletin kurucusu ah smail'dir. Byk desi Erdebil eyhi Safiyd-din'den dolay, kurduu devlete Safev ad verildi. ah smail'ince i mezhebinin taraftarlarn oaltmak, sonra da Anadolu'yu ele

47

geirmekti. II. Bayezit'in ynetimdeki esnek tutumundan yararlanan a

smail, Anadolu'da kendi propagandasna hz verdi. Anadolu'da ah simajjjin propagandasn yapan ahkulu, byk bir isyan kard (1511)Antalya, Elmal, Burdur ve Keiborlu isyanclarn eline geti. Osmanlkuvvetleri, ayaklanmay glkle bastrabildi. ahkulu ldrld ve is]yanclar daldlar. \>d) Osmanl-Venedik likileri V^T^--^ V \^

1499'da Venedik ile ilikilerin bozulmas zerine II. Bayezit, Mo ra'dki Venedik kalelerini almak amacyla sefere kt. Modon, Koron vt nebaht (Lepanto) kaleleri alnd. Br srasnda, Kemal ve Burak re, islerin ynetimindeki Osmanl donanmas, Venedik donanmasye nilgiye uratt. Otranto seferinden sonra elimizden kan Ayamavra \ Kefalonya adalargeri alnd. Bu fetihler sonucu Mora'dan karlan Ven dikliler, 1501 ylnda Akdeniz'dekiadalarna ve Midilli'ye saldrd lar. Ancak, Saruhan Valisi ehzade Korkut'un mdahalesizerine baar 1 olamadlar. Osmanllar ile baa kamayacaklarn anlayan Venedikliki b

unda kaldlar. Bu sava srasnda alnan yerler Osma llarda kalmak zere antlama yapld

*AliDit .II. i

DEERLENDRME ALIMALARI1/4. yzyl banda Anadolu'da hangi devletler bulunuyordu? Osmanl DevJeti'nin ksa zamangelimesini salayan nedenler nelerdir? [Ankara Sava'nn nedenleri nelerdir? kinci Kos

a Sava'nn nemli sonular neler olmutur? 5r stanbul'un Fethini zorunlu klan nedenl?6- stanbul'un Fethi'nin lrk ve dnya tarihi ynlerinden nemli sonulan neler-]


25/174

dir?7- Fatih, stanbul'un Fethin'den sonra Trklere kar yeniden oluturulmaya al-j

slan, Hal ittifakm ne ekilde engellemitir? \8- Krm Hanl'nn Osmanllara balanmasnn tad nem nedir?9- II. Ba1 zit dneminde Osmanl-Memlk ilikileri, hangi nedenlerden dolay1bozulmutur?\

4a

I. NTE TEST SORULARI1. 14. yzyln balarnda Anadolu'da bulunan devletler arasnda aada-kilerden hangisiA) Trkiye Seluklular DevletiB) lhanllar

^KarannoullarD) Bizans mparatorluuE) Trabzon Rum mparatorluu2.1. Ankara SavaII. Srp Snd SavaIII. Varna Sava

IV. Nibolu SavaV. I. Kosova SavaYukardaki savalarn kronolojik sras aadakilerden hangisidir?A) I., III., V., IV., II. B) II., IV., III., I.C) III., II., I., IV, V. D) IV., II., V, III., I.E) II., V, IV, I., III.3. Aadakilerden hangisi, II. Murat zamannda gerekleen olaylardandeildir?A) Varna Sava - B) Mustafa elebi OlayC) eyh Bedreddin Olay D) stanbul'un KuatlmasE) II. Kosova Sava4. Aadakilerden hangisi, Fatih dneminde Osmanl topraklarna katlanyerlerden deildir?

A) Srbistan, Eflk, Bodan B) Mora, Bosna, HersekC) Arnavutluk D) MacaristanE) mroz, Limni, Midilli5. Fatih'in, Ortodoks Patrikhanesine ayrcalklar vermesinin en nemli nedeni aadakilerden hangisidir?A) Fatih'in lik dnte olmasB) yasaklamann, inanlar deitiremeyecei dncesiC) Balkan Seferi iin Rumlarn desteini kazanmak istemesiD) Hristiyan devletler topluluunu blmek istemesiE) Mslman ve Hristiyan halk arasndaki dmanl giderme amac. III. Murat Dneminin Siyasal Olaylari

II. NTE16. YZYILDA OSMANLI DEVLETA. Yavuz Sultan Selim DnemiB. Kanun DnemiC. II. Selim Dneminin Siyasal Olaylar

D. III. Mehmet Dneminin Siyasal OlaylarHAZIRLIK ALIMALARI1. Yavuz Sultan Selim'in, Dou Siyaseti ile gerekletirmek istediklerinin nelerjolduunu aratrnz.2. Yavuz Sultan Selim'in ran Seteri'nin nemli sonularnn neler olduunuaratrnz.

3. Kapitlsyon nedir? Kapitlsyonlarn Osmanl Devleti zerindeki etkilerini!aratrnz.4. Don-Volga ve Svey kanallarnn almak istenmesindeki amalar nelerdir?


26/174

Aratrnz. gelimd5. III. Murat dneminde, ran ve Avusturya ile savalarn yeniden balamas- doudann nedenlerinin neler olduunu aratrnz.6. Haova Sava ile Kanije Savunmas'nn, Osmanl tarihindeki yerini ve ne- "* "mini aratrnz.1.

Av

YAVUZ SULTAN SELM DNEM

II. Bayezit'in olu vard. Byk olu Ahmet Amasya'da; ortanca! olu Korkut Manisa'Selim, Trabzon'da valiydi. Padiah ol-l ma konusunda varis, kanunen belirlenmedii

iin, tahta geen ehzade-l nin dier kardelerini ldrecei dncesi, Selim'in hareketeneden oldu. Selim, Rumeli'de kendisine sancak verilmesini istedi. s-J tei kabul edilmeyince, Kefe Sancak beyi olan qlu Sleyman'n yannal gitti. Kayn pederi Krm Han M

Giray'dan ald kuvvetlerle Trak-J ya'ya geldi. Bu srada ehzade Ahmet'in taraftarlar,u tahta karma]

Sini salaaid

5O

konusundaki faaliyetlerini hzlandrdlar. Bunun zerine isyan eden Selim, orlu yaknlar

yaplan Kandran Savan kaybetti ve Kefe'ye kat.btn Trk ve islm lkeler

II. Bayezit, yerini olu Ahmet'e brakmak iin, onu stanbul'a ard. Bu srada Manisbulunan Korkut da stanbul'a gelmi, padiah olmas iin Yenierilerden yardm istemiti.

iler ise atakln ve cesaretini Kardran Sava'nda grdkleri Selim'in padiah olmasdurum karsnda II. Bayezit, padiahl olu Selim'e brakmak zorunda kald (1512)..bir y-nelm altnda toplamakt. Bu amacn gerekletirmek iin douda^bulu-nan Tr1c^kelej^muieJ2 katmay istiyordu. ran' tama-men ele geirerek Trkistan'a ulasmV~5Tywd^^ s-lam dnyasnn nemli bir ksmn Osmanl ynetimi altnda toplamt. Yavuz Sultan Selim,en dzenledii gibi, donanmann da glendirilmesine byk nem verdi. Msr ve Suriye'denr getirtti. Bu nedenle Yavuz Sultan Selim, saltanat boyunca, denizciliin gelimesi ynnde aba harcamtr. Anadolu'da ortaya kan gelimeleri yakndan takip etmi ve Osmanllahlikenin doudan geleceini tahmin etmitir.2- ran Seferi

Yavuz Sultan Selim, daha Trabzon valisiyken, ran'daki Trk Safev Devleti Hkmdarmail'in Osmanl topraklarn ele geirme amacn anlamt. Padiah olduktan sonra, lke iuzluklar giderip ehzadeler sorununu zdkten sonra, ran konusunu ele ald. Bu arada amezhep propagandasn younlatrmt. 1514'te ran zerine hareket eden Yavuz Sultan Se

nn dousundaki aldran Ovas'nda ah smail'i yenilgiye uratt. ah smail, sava alanBu savata Osmanl ordusunun ateli silhlara sahip olmas, sava ksa srede sonuland

zanlmasn salamtr.aldran Zaferi ile Dou ve Gneydou Anadolu ele geirildi. Turna-da Sava ile Dulk

eylii'ne son verildi ve bu beyliin topraklar Osmanl lkesine katld (1515). Bu zaferi

onomik ynden51


27/174

nemli sonucu ise Tebriz-Halep ve Tebriz-Bursa ipek yolunun denetip altna alnmas oldu. aldran Zaferi ile kazanlan topraklar, Osmanlli ile Memlkleri komu lkeler durumunairdi.3- Msr Seferi

Osmanllar ile Memlkler arasnda, Fatih dneminden beri sregel anlamazlklar bulunuu. II. Bayezit dneminde, iki lke arasnda kan ve alt yl sren savalar sonunda, anlarlmt. Ancak durum, iki lke arasndaki mevcut anlamazlklar ortadan kaldrmam! ti.

Yavuz Sultan Selim dneminde Dulkadiroullar Beylii'ne son ve mesi, Osmanllar ile Memlkler arasndaki gerginlii daha da artrd.

1516'da Osmanl ordusu, Memlklere ait Suriye topraklarndan ge rek ran'a gitmek istedi. Memlklerin buna izin vermemesi zerine vuz Sultan Selim sefere kt. ki ordu, Halyaknlarnda Mercidabk' karlat.

Osmanl ordusu, Memlk ordusunu byk bir yenilgiye urat (1516). Memlk Sultan Kansuri, kaarken yolda ld. Halep ve a ele geirilerek Suriye Osmanl topraklarna katld.

Kan

,u Harita 5: Yavuz Sultan Selim dneminde Osmanl Devleti'nin snrlan

1517'de Yavuz Sultan Selim, Msr zerine yrd. Kansu Gavri'nin yerine hkmdar olanbay, Kahire yaknlarnda gl bir savunma hatt oluturdu. Ridaniye'de yaplan sava kazSultan Selim, Memlk Devleti'ne son verdi (1517).

Msr Seferi'nin nemli sonular unlardr: Suriye, Filistin, Hicaz ve Msr Osmanl topraklarna katld. Venedikliler, Kbrs adas iin Memlklere dedikleri vergiyi, bundan sonra Osmanllara vermeye balad. Dou Akdeniz'den geen Baharat Yolu Osmanllarn eline geti. Kutsal emanetler stanbul'a getirildi. Msr'n alnmas ile gelecekte, Kuzey Afrika'nn fethi iin nemli bir s elde edilmi oldu.

Msr Seferi dnnde bir sre stanbul'da kalan Yavuz Sultan Selim, 1520'de, Edirne'ye giderken yolda ld. Yavuz Sultan Selim'in ama

c, Edirne'de bir sre kalmak ve yeni bir sefere hazrlanmakt. Bu seferinMacaristan zerine olaca tahmin ediliyordu. - >.


28/174

erine gnderilen Sadrazam t] rahim Paa, isyan bastrd ve Kalenderolu yakalanarak idamldi.2- Bat'da Gelimelera) Belgrad'n Fethi

Resim 9: Fatih Sultan Mehmet'in Belgrad Ka\ lesi'ne hcumunu gsteren bir minyatr (H n

ernme, Topkap Saray Mzesi, stanbul)'Srplar, Fatih zamannda, Belgrad' Macarlara brakmlard. Belgrad, kurulu yeri bak

acaristan'n ve Orta Avrupa'nn kaps durumundayd. Daha nce II. Murat, Fatih Sultan Meht ve II. Baye-zit Belgrat' kuatmlar, fakat alamamlard. Kanun padiah olduktan sonrdr vergisini demeyen Macaristan'a bir eli gnderdi. Ancak Macar Kral II. Lui'nin bu elyi ldrtmesi zerine Belgrad, karadan ve nehirden kuatld. Bir ay sren kuatma sonundaad fethedildi (1521). Belgrad'n fethi ile, Avrupa'ya dzenlenecek seferler iin nemlibir s elde edilirken, ayn zamanda Orta Avrupa'nn yolu alm oldu.b) Moha Sava ve Macaristan'n Fethi\

de

Belgrad'n fethiyle Macarlara nemli bir darbe vurulmutu. Bu olayl spnras, Osmanh-Macar ilikileri daha da gerginleti. Macar Kral II. Luil Osmanllara kar dmanca birt izlerken Alman mparatoru arl-l54

V ken'e gveniyordu.nk arlken'le aralarnda akrabalk ba bulunuyordu.Resim 10: Kanun Sultan Sleyman'n, Moha Sava-'ndan sonra Macar tahtna getirdii Yanoln gsteren bir minyatr ( Hnernme, Topkap Saray Mzesi, stanbul)

II. Lui'nin (Layo) dmanca hareketlerinin devam ettii srada, arlken'e esir denKral I. Fransuva'nn yardm istei zerine, Macaristan'a sefer yaplmasna karar verildi

nun, ordusuyla sefere kt. Macaristan ile 29 Austos 1526'da Mo-ha Ovas'nda yaplan s

Macar ordusu yenilgiye uratld. II. Lui bataklkta boularak ld. Osmanl ordusu, Macarilerine ilerleyiini devam ettirdi ve Budin (Budapete) ele geirildi.

Kanun, Macaristan' dorudan Osmanl topraklarna katmad. Osmanl himayesinde bir Mastan Krall kuruldu. Macar tahtna, Erdel voyvodas olan Jan Za-polya (Yano) getir.

c) Birinci Viyana KuatmasAvusturya Aridkas Ferdinand, len Macar Kral II. Lui'nin kz kardeiyle evliydi. Bu

enle, Macaristan tahtnn kendine ait olduunu iddia ediyor ve Yano'u Macar kral olaraktanmyordu. Kanun'nin Macaristan'dan ayrlmasndan sonra, Budin'i ald. Yano'un yardmrine Kanun sefere kt.55

Avusturya topraklarna giren Kanun, Ferdinand' savaa zorlamak iin Viyana'y kuatt

). Osmanl ordusu, kuatma iin hazrlkl gel memiti. K mevsiminin de yaklamas nedenrdusu dnd.) Alman ef eri

Osmanl ordusunun Viyana'dan ekilmesinden sonra Ferdinand, Macaris-tan'm bakentiBudin'i yeniden kuatt. Bu olay zerine Kanun, sefere kt (1532). Bu seferin asl ama

inand ya da arlken ile bir meydan sava yapmakt. Ancak, Ferdinand ve arlken, Ka-nun'nkarsna kma cesaretini gsteremediler. Trk aknclar, Avusturya ve Gney Almanya i

aptklar aknlar sonucu ok sayda esir ve ganimetle geri dndler. Osmanllarla baa kn Ferdinand, bar istemek zorunda kald (1533). Yaplan antlamaya gre;Resim 11:1. Viyana Kuatmas'm gsterenbir minyatr (Hnernme, Topkap Saray

Mzesi, stanbul) Avusturya kral,protokol bakmndan Os


29/174

manl sadrazamna eitsaylacak, Ferdinand, Macaristan ilerine karmayacak, Ferdinand, elinde bulundurduu Macar topraklar iin her yl vergi verecekti.56

Antlamann geerlilik sresi Avusturya'ya braklyordu, Avusturya, bar bozmadka

edecekti.

Bu i d) lesiri

Bu antlama ile Macaristan sorunu, bir sre iin zmlenmi oldu. d) Macaristan'n Osmanllarna Katlmas /' \,

1540'ta Yano'un lmn frsat bilen Ferdinand, Macaristan'a girerek Budin'i kuatt.nand'n bu hareketiyle, 1533'te yaplan antlama bozulmu oldu. Kanun, tekrar Macaristanerine sefere kt. Osmanl ordusunun nc birlikleri, Ferdinand'n ordusunu Budin nlerinilgiye urattlar. Budin'e gelen Kanun, Macaristan' Osmanl Dev-leti'ne balad (1541).e Macaristan, Budin merkez olmak zere beylerbeylik durumuna getirildi.

f) Osmanl-Avusturya Savalarnn Yeniden Balamas1543'te Ferdinand, Kanun'ye eliler gndererek Osmanl egemenliindeki Macar topraklarnn kendisine verilmesini istedi. Bu istei kabul edilmeyince, Budin'i kuatt. Kanun,niden Avusturya zerine sefere kt. Bu sefer srasnda Estergon ve stoni-Belgrad kaleleethedildi. Avusturya'nn istei zerine, 1547'de yaplan antlama ile savaa son verildi.

Ferdinand'n 1551'de Erdel ilerine karmas zerine Kanun, Rumeli Beylerbeyi Sokullumet Paa komutasnda bir orduyu Erdel'e gnderdi. Ayrca, Vezir Ahmet Paa komutasndaki kvetler de Avusturya zerine gnderildi. Segedin ve Temevar kaleleri nnde Avusturya kuvvetleri yenilgiye uratld. Ferdinand yeniden bar istedi. 1562'de daha nce yaplan (153ntlama koullarna uygun yeni bir antlama yapld. Fakat bu da srekli barn salanmasolmad. Ferdi-nand'n lmnden sonra yerine geen Maximilian'n, 1562'de yaplan antlamaerine Kanun yeniden sefere kmak zorunda kald. Bu, Kanun'nin 13. seferiydi. Osmanl orsu Avusturya topraklarna girdiinde, Zigetvar Kalesi komutannn saldrsna uraynca, K

Zigetvar'n alnmasn istedi. Kuatmann devam ettii srada Kanun ld (1566). Kanun'nonra Zigetvar Kalesi alnd.'" / / ^ /g) Osmanl-Fransz likileri ve Kapitlsyonlar - . A ^ s/Osmanl-Fransz ilikileri, Fransa Kral I. Frnsuvann arlken'eesir dmesi ve yardm istei ile balad. Osmanllarn, batda geniledikleri ve gl olupa'nn en gl devleti Alman mparatorluu idi. Kanun'nin padiah olduu dnemde, Almanuu'nun banda arlken bulunuyordu. arlken, akrabalk yoluyla he-57

men hemen Avrupa'nn yarsna sahip olmutu. 1516'da Alman impara derek Avruj torluk taciin mcadele ettii Fransa Kral I. Fransuva ile aras akt, ma gelmes3 Osr

Yavuz! dasn yerI. Fransuva, Fransa'nn her yandan arlken'in topraklaryla evrili o masndan dolay,

u emberi krabilmek iin yapt savata yenildi v arlken'e tutsak dt (1522). nce anra da I. Fransuvi Kanun'ye mektup yazarak yardm istediler. 1526'da Macaristan seferin kan Kanun, Moha Zaferi ile I. Fransuva'y esaretten kurtard. Bylec Osmanl-Franri balam oldu.

Osmanl Devleti ile iyi ilikileri devam ettirmek isteyen Fransa, 153! rik etmenylnda stanbul'a bir eli gnderdi. ki lke arasnda dostluk ve ticare Tahmasb antlamas imzaland. Bu antlama iki hkmdarn yaad srece gs ken ve Fererliydi. Fnm^a-tariJJerinde bu anlamaya kapitlsyon ad verilir. K lerde Avrurinun'niri, Fransa ile anlamas ve bazT"yrcaTnclar tanmasndaki amac nemseme

bu devleti kendi yanna ekerek Avrupa Hristiyan birliini paralamak v gu ara ""Osmanl lkesindeki ticareti canlandrmakt. ^llar neden

1535'te yaplan antlama ile Franszlara tannan ayrcalklarn bazr Osmanlla


30/174

lan unlard: dirmesi ve Fransz ticaret gemileri, Osmanl denizlerinde serbeste dolaabi nun 'ranllecek ve istedikleri limana girebileceklerdi. ! Biri Fransz tccarlardan, dier uluslarn tccarlarna gre, daha a Kamusgmrk vergisi alnacakt. (1533). Fransz tccarlar arasndaki davalara, Trkiye'ye gnderilecek bi ibrahimFransz yarg bakacakt. . Tebriz e,

Fransz tccarlar ile Trkler arasndaki davalara, divanda kazaskebakacak, ancak bir tercman bulunacakt. Trk tccarlar da Fransa topraklarnda ayn haklardan yararlanacaklard.rine, Osnki

Kant can ve Vd, Tahmasbl Antlama, iki taraf hkmdarlar"! sa kaldka geerli olacakt. ,, . .

Bu antlama, Fransa iin ok yararl olmakla birlikte, Osmanllar ii ye de nemli bisal baaryd. Bu antlamayla, Osmanl donanmalar Bat Akdeniz'de Fransz limanlarndan i

ri gibi yararlandlar. Fran tant,u\'a, szlar, daha sonraki yllarda, tahta kan her padiha gnderdikleri ar maanlar ile antlamay yenilediler ve daha da genilettiler. 1740 yla yaplan bir antlama ile, kapitlsyonlar, sresiz olarak uzatld. Bayrcalklar, zamanla dier Avrupa devletlerine de tannd. Kapitlsyon

Ar lar, Osmanl Devleti'nin ekonomik alanda gerilemesine neden oldu ve g58

derek Avrupa devletlerine, ekonomik ve siyasal alanlarda baml duruma gelmesine yolat. Kapitlsyonlar, 1923'te Lozan Bar Antlamas ile kesin olarak kaldrld.

3-Dou'da Gelimeler Osmanl-ran likileriYavuz Sultan Selim'in lm ile ah smail, Anadolu'daki propagandasn yeniden srdr

m ve Kanun'nin tahta kn da tebrik etmemiti. ah smail, 1524'te lnce, yerine oahmasb da Osmanllar aleyhindeki propagandaya devam ederken, arl-ken ve Ferdinand ile anlama yollar aramaya balad. Kanun, bu tarihlerde Avrupa olaylar ile ilgilendiinTahmasb'n bu hareketlerini nemsemedi.

Bu arada Osmanllar ile ranllar arasndaki ilikiler, kan baz olaylar nedeniyle dgerginleti. ki taraftan da baz beyler ve emirler Osmanllara snmlard. Badat val

llara balln bildirmesi ve bu durum anlalnca Tahmasb tarafndan ldrlmesiyle Kakt.

Birinci ran (Irakeyn) SeferiKanun, nce Sadrazam brahim Paay ran zerine gnderdi (1533). ah Tahmasb, Osmanl

riyle sava gze alamadndan, brahim Paa kolayca Tebriz'e girdi. Kanun de stanbul'dle Tebriz'e geldi (1534). Ayn yl, Kanun Badat' ald. Kanun'nin bu seferine, Osmanlerinde, Irakeyn (iki Irak) Seferi denir.kinci ran Seferi

Kanun'nin stanbul'a dnmesini frsat bilen ah Tahmasb, Azerbaycan ve Van yrelerinealdrarak Tebriz'i geri almt. Yine bu srada, ah Tahmasb'n kardeinin Osmanllara si, ran'a bir sefer iin tevik etmesi zerine Kanun, 154,8'de yeniden sefere kt. Vanriz geri alnd. 1549'da, ikinci vezir Ahmet Paa komutasndaki kuvvetler, Grcistan' fettti. Kanun, Grcistan'n fethinden sonra stanbul'a dnd.nc ran (Nahcivan) Seferi

Osmanllarn Avusturya ile savamasn frsat bilen ah Tahmasb yeniden Osmanl toprakaldrd. Adilcevaz, Mu ve Ahlat gibi Dou Anadolu'da baz yerler ranllarn eline geti.' cezalandrmak

l

59


31/174

mak isteyen Kanun, nc kez ran seferine kt (1553). Kanun'nint seferi Nahcivan Sefbilinir. Bu sefer srasnda Erivan, Nahcj van ve Karaba alnd. ah Tahmasb, ran ileri

di.Kanun, stanbul'a dn srasnda, Amasya'ya gelen ran elilerini bar nerisini k

. Yaplan Amasya Antlamas'na gr Tebriz, Erivan, Irak ve Dou Anadolu, Osmanl Devleti'kalyordu, antlama ayn zamanda, Osmanllar ile ranllar arasnda imzalanan i resm an

lmas ynnden nem tamaktadr.

Resim 12: l. Kanun Sultan Sleyman'n Irakeyn Seferi'ni tasvir eden minyatr\ (Mecm'a-iMenzil, Matrak Nasuh)4- Denizlerde Gelimeler

Kanun dneminde Osmanl orducu bir yandan karada baarlar zanrken, dier yandan Osmonanmas da Akdeniz, Kzldeniz Hint Okyanusu'nda stnlk mcadelesi veriyordu.a) Rodos'un Fethi

Rodos, Fatih zamannda kuatlm, fakat alnamamt. Burada bul nan Sen Jan valyeuriye ile Anadolu arasndaki deniz macln devaml engellemekteydiler. Kanun, Belgral nde donanmay Rodos zerine gnderirken, kendisi de Marmaris'te6O

adaya geti. Denizden ve karadan kuatlan Rodos Kalesi, uzun sren savalardan sonra teslim oldu (1522). Kanun, valyelerin aday terk etmelerine izin verdi. Alman imparatoru arlken, valyeleri Malta adasna yerletirdi. Rodos'un fethi ile Suriye ve Msr deniz yolun gvenlii salanm oldu.b) Cezayir'in Osmanllara Katlmas _ ' *'

Barbaros Hayrettin Paa, Midilli'nin 1462'de Osmanllar tarafndan fethinden sonraburaya yerlemi olan bir sipahinin oludur. Barbaros, nce kardei lyas ile, daha sonra

beyi Oru'la Akdeniz'de korsanla balad. ki karde bir sre Antalya'da ehzade Korkut'tinde grev yaptlar. Osmanl Devleti'nin, Anadolu kylarnda korsan gemilerinin dolamasklamas zerine, Cerbe adasn alarak buraya yerletiler. Bu srada, Kuzey Afrika'daki slletlerinin karklk iinde bulunmasndan yararlanan span- Resim 13: Haydar Reis'in minyBarbaros follar, Cezayir'de baz Hayrettin Paa (Topkap Saray Mzesi, stanbul)

yerleri ele geirmilerdi. Cezayirlilerin spanyollara kar Oru ve Hzr reislerden yardeleri zerine, iki karde Cezayir'e gittiler. 1516'da spanyollarn elinde bulunan Cezayir'i alarak burada bir hkmet kurdular. Oru Reis, burada hkmdar oldu. Bir sre sonra -yollarla yaplan savata Oru Reis ehit dnce, yerine kardei Hzr Reis (Barbaros) geihlerde de Yavuz Sultan Selim Msr' fethetmi bulunuyordu. Barbaros, Kuzey Afrika'da durumunu glendir-

II

6.1

Fran gce mini ismek iin Yavuz Sultan Selim'den yardm istedi. Selim, Barbaros'a gemi vs asker yollad gibi, Anadolu'dan gerei kadar asker toplamasna da izinverdi.ve

Kanun padiah olduktan sonra, Barbaros'u stanbul'a ard. Barba ros, donanmasyla be 1533'te stanbul'a geldi. Kaptanderyala v Cezayir beylerbeyliine atand (1534).VJzerine! di. Az bil bul'da manii J nilgiye Turgut lr Resim 14: Rodos'un fethini gsteren bir tablo (Asker Mze, stanbul)c) Preveze Deniz Zaferi

Barbaros Hayrettin Paa Osmanl hizmetine girdikten sonra, Trl donanmas, Ege denizinde Venediklilere ait kaleleri alp talya kylarn basknlar dzenledi. Trklerin Akde

gemenlik kurmalarndan e kinen Venedik, Malta, spanya ve Portekiz devletleri birleerek bir Hal donanmas oluturdular. Bu donanmann komutanlna da Andrea Doya getirildi.


32/174

Barbaros Hayrettin Paa, Hal donanmasnn Korfu adasnda top landn renince Preki donanma Preveze nlerinde ka

lat.Preveze nlerinde yaplan deniz savanda, askerinin saysnn azl gna ramen, Barbar

ttin Paa, ustalkl manevralarla Andn Dorya'y yenilgiye uratt (1538). Bu deniz savanlih Reis, ey Ali Reis ve Turgut Reis, byk yararlklar gsterdiler. Preveze Zafe ile an'in Akdeniz'deki stnlne son verildi. Akdeniz bir Trk gi I durumuna geldi.

) Osmanl Donanmasnn Fransa'ya Yardm '

Fransa Kral I. Fransuva, arlken ile denizlerde mcadele edebilecekgce sahip deildi. I. Fransuva, Nis'in alnabilmesi iin Kanun'nin yardmn istedi. . j#^T^\ '

Barbaros Hayrettin Paa, 1543'te Fransa'ya yardm iin stanbul'dan ayrld. Ni alndnszlara teslim edildi. Barbaros Hayrettin Paa, 1544'te stanbul'a dnd. Bu, ayn zamandBarbaros'un son seferi oldu. Barbaros Hayrettin Paa, 1546'da stanbul'da ld.

d) Trablusgarp'n Fethi-^C

arlken, Mslmanlardan ald Trablusgarp', Malta adas ile birlikte Rodos'tan kar

lyelerine vermiti. Osmanl donanmas, Kaptanderya Sinan Paa komutasnda denize alp Esnda bulunan Turgut Reis kuvvetleriyle birleti. Denizden ve karadan yaplan kuatma sonucu Trablusgarp alnd (1551).e) Cerbe Sava ^

Trablusgarp Beylerbeyi olan Turgut Reis, nceleri kendisine bal bulunan Cerbe adasn spanyollardan almak iin buray kuatt. Bunun zerine Hal donanmas, Andrea Doryaerbe nlerine geldi. Az bir kuvvete sahip olan Turgut Reis, Trablusgarp'a ekildi vestanbul'dan yardm istedi. Piyale Paa komutasnda Cerbe nlerine gelen Osmanl donanmas

ndrea Dorya komutasndaki Hal donanmasn yenilgiye uratt (1559). spanyollardan alnaadasnn ynetimi Turgut Reis'e verildi.f) Malta Seferi

Sen Jan valyeleri, srekli olarak Osmanl gemilerine saldryorlard. Ayrca, Kuzey Afrika'daki Osmanl topraklarnn gvenlii iin Mal-

^ta!nn fethi gerekliydi. Kaptanderya Piyale Paa ve Turgut Reis de bu sefere katldlar. Malta, kuatld ancak alnamad. Sava srasnda TurgutReis ld. Bunun zerine kuatmadan vazgeildi ve Osmanl donanmasstanbul'a dnd (1565). xA . , , \ V. V

kylarna yakn adalardan olan Sakz, Cenevizlilerin' elinde bulunuyordu. Cenevizliler, her yl Osmanllara demek zorunda olduklar vergileri, Kanun'nin son yarnda demekte gecikmiler ve.g) Sakz Adasnn Fethi r / / J \ V V Bat Anadolu kylarna yakn adalardan l63

eya n m avMalta kuatmas srasnda Osmanllara kar cephe almlard. Kan Sultan Sleyman, Zigetvakeh Piyale Paa komutasnda donanmay burann fethi iin gnderdi. Ada fethedildi (1566).k fethiyle, Bat Anadolu kylarnn gvenlii salanm oldu./ ;ulh) Hint Deniz Seferleri !.

Portekizli Vasco de Gama (Vasko do Gama)'nn mit Burnu'nu arak Hindistan'n batsndaCalicut (Kalikut) limanna ulamasayd,, Hindistan deniz yolu bulundu. Portekizliler,bir sre sonra Kzlde^r

Basra Krfezi'ne bir donanma gndererek Hindistan deniz yolunu den. . .ir y okul timleri al

tna aldlar. Bylece Mslmaa tccarlarn ticaretini engellef .Hint l

ler, gemilerine el koydular ve Hindistan'daki Mslman devletlerle nf cadeleye baladlar. Gcerat slm hkmdar Bahadr ahn, Porteki lilere kar Kanun'den yardm istemesiHindistat drt sefer dzenlediler. 1538'de balayan seferler 1553'e kadar dev; etti.


33/174

Birinci Hint Seferi (1538) lzakBu seferi, Msr Valisi Hadm Sleyman Paa yapt. nce Aden a di. Daha sonra, Hindist

batsndaki Diyu Kalesi'ne asker karld, srada Kanun'den yardm isteyen hkmdar lmrtekizlilerle anlamt. Bu durum karsnda Hadm Sleyman P; Msr'a geri dnmek zorunda Yemen'e asker; karlmas dnda byk bir baar kazanlamad.kinci Hint Seferi (1551)

Bu seferi dzenlemekle Pir Reis grevlendirildi. Svey'ten harel eden Pir Reis, Bas

Krfezi'ne kadar giderek Hrmz Kalesi'ni kua1 Bu srada, Portekizlilerin Basra Krfezi'kapamaya altklarn ha alnca, donanmay Basra'da brakarak gemi ile Msr'a geri

dolay Kanun'nin emriyle Msr'da idam edildi.Akdeniz'i ve denizcilii ok iyi bilen Pir Reis'in, bu konuda Kit Bahriye adl eser

i vardr. Yine onun izdii Dnya Haritas, cora alannda nemli bir yapttr.nc Hint Seferi (1552)ylarm

Bu seferi yapan Murat Reis, Pir Reis'in Basra'da brakt donann^ yi Msr'a getirmevlendirildi. Murat Reis, Basra Krfezi'nin nda karlat Portekiz donanmasyla yapti ve Basra'ya geri dnd.64

Drdnc Hint Seferi (1553)

X'eydi Ali Reis tarafndan dzenlenen bu seferin amac, Basra'daki donanmay Msr'a getkti. Karlat bir Portekiz donanmasn yenilgiye uratan eydi Ali Reis, bir sre sonra yakaland. Gemilerin bir ksm batt. Kalan gemilerle Hindistan kylarna varabildi. Fypranan gemilerle geri dnme frsat kalmaynca bunlar yerli hkmdarlara satt.^L eydi Ali Reis, elli arkada ile, buuk yl sren uzun ve maceral^Kir yolculuktan sonra stanbul'a geldi. Bu sefer srasnda grd lke-T leri anlatan Mir'at-l Memalik (lkelerin Aynas) adl eserini yazd.Hint Deniz Seferlerinin Sonular v ^-

Osmanh denizcileri bu seferlerde Portekizlileri yenilgiye urattlar. Bununla beraber Hindistan seferlerinden kesin bir sonu alnamad. Por- tekizliler Hint sularndankarlamad. nk Gney Afrika zerinden Uzak Dou ticaretini ele geiren ve hzla zeng

liler bu blgenin nemini ok iyi anlam ve gl bir, donanma hazrlamlard. Bu yzden

ri Hint okyanusu'nda stnlk salamak iin Portekizliler ile giritikleri mcadelede baadlar. Bunun nedenleri Osmanllarn, Akdeniz'deki stnlk mcadelesine ncelik tanmalaryneticilerinin, Hindistan'n gelecekteki ekonomik nemini tam kavrayamamalardr. Ayrcatda yaplacak seferleri daha nemli bulmalar, bu blgeyle yeterince ilgilenmeleri ve Kanun'nin bu 'arada yann ilerlemi olmasdr. Blgedeki Mslman Arap ve Hint amirler ilesrekli olarak birbirleriyle atyor, bazen Osmanllara kar Portekizlilere katlyorl

de Yemen'de olduu gibi isyan kartyorlard. Yemen, Yavuz Sultan Selim dneminde Osmanltimine alnmt ve yerli ailelere baz ayrcalklar verilmiti. San'a Beylerbeyi Murat Pailen bu ayrcalklar geri almaya almas zerine Yemen'de ayaklanma kt (1566). Bu is. Selim gnderdii ordu ile Yemen'i osmanl topraklarna katt (1568). II. Selim ve III. Murat dnemleri boyunca Hzr Reis, Sinan paa ve Osman Paa gibi de- erli komutan ve devt adamlar, douda byk baarlar elde ettiler. Hazar Denizi'ne kadar tm Kafkasya ve Iramanl topraklarna katld.

Hint seferleri sonunda Portekizliler Hint sularndan karlamad ancak Kzldeniz ve bnizin kylarnda bulunan Yemen, Eritre, Sud,an kylarnn ve Habeistan'n bir blm Osd.65

c. .:Babas l diahl (15 fethedilmiti

a) YerYemen, alnmt.' HAN verilmiti. 15 ordu gnde bastrdlan

b) Kt

Harita 6: Kanuni Sultan Sleyman dneminde Osmanl Devlet'nin snrlanellerinde bu Hint Oky

anusu'nda kesin egemenlik kurmak isteyen Portekizliler, S, dyorlard


34/174

ve Cava adalarna kadar ulamlard. Portekizlilerin sa dnta nz yolu karsnda,lm devletlerinden Ae Sultanl, Osmanllarda gemilerin. > yardm estedi. Sokullu, Hzre Ae Sultanlg'na silh ve asker y Osmanl, dmnda bulundu (1568-1569). Osmanllayn tarihlerde Akdeniz ven altnda savamalar; Osmanl devlet adamlarnn, Hindistan'nekteki kon meleri iinKlb munu iyi deerlendirememesi nedeniyle, bu seferlere gerei kai RAns'n fcthfc nem verilmemiti. Bu seferlerde baarl olunamamasnn bir nedenli unkoullarna uygun yaplm olan Osmanl donanmasnn Hint Okvays,n fethne su'nun dalgal

ydr.i) Zigetvar Seferi ve Kanun'nin lm

fodinand'n lmnden sonra yerine geen Maksimilyan'n yaplan antlamay tanmamassi enne Avusturya'ya sefere kt. Osmanl ordusu, Avusturya topraklarna gn inde ZigKalesi komutannn saldrs ile karlald. Bus:rrrjrsr;==-;---sancak beyliinde bulunan ehzade II. Sebm'e bddnh.

Kbrs, Ttayordu. idonanma ns- deKbrs'

66

rC. II. SELM DNEMNN SYASAL OLAYLARIn

Babas Kanun'nin lm zerine II. Selim tahta kt. II. Selim'in padiahl (1566-mli baarlr salanp yeni lkeler fethedilmitir. Bu dnemin nemli olaylar unlardr:a) Yemen'in Yeniden Fethi

Yemen, Hint Seferleri srasnda Hadm Sleyman Paa tarafndan alnmt. Yemen'in ynZeydiyye ailesinden mam Mutahhar'a verilmiti. 1567'de mam Mutahhar'n isyan zerine ISelim buraya bir ordu gndermeye karar verdi. Osmanl kuvvetleri ksa zamanda isyan ba

strdlar ve Yemen, Osmanl lkesine katlm oldu (1568).b) Kbrs'n Fethi '

Kbrs, coraf konumu ynnden Osmanl Devleti iin byk nemtayordu. Suriye ve Msr'n fethinden sonra nemi daha da artt. Kbrs'ellerinde bulunduran Venedikliler, bunun iin her yl Osmanllara vergidyorlard. Kbrs, Anadolu iin ok nemli bir yerde, Msr-Suriye de- iz yolu zerinde bulunuyordu. Korsanlar bu adadan yararlanarak Trkgemilerine saldryorlard. 'Osmanllarn Anadolu, Suriye ve Msr arasndaki deniz yolunu g-altnda bulundurabilmelerDou Akdeniz'e tam egemen olabilmeleri iin Kbrs'n alnmas gerekliydi. Sadrazam Sokul

ehmet Paa, Kbrs'n fethine, Avrupa devletlerini aleyhimize birletirebilecei dncesii. Sokullu'nun kar kmasna ramen II. Selim, Kbrs'n fethine karar verdi. Vezir LalaPaa serdarla, Piyale Paa donanma komutanlna getirildi. 1570'te balayan savalar s

, 15 71'de fethedildi. Antalya, Adana ve Bozok (Yozgat) sancaklarndan getirilen halk, Kbrs'a yerletirildi.r c) nebaht Deniz Sava! Kbrs'n fethi, Avrupa devletlerini yeniden harekete geirdii. Pa-'pa'nn kkrtmas i, Malta, Venedik ve dier talyan devletleri 'birleerek bir Hal donanmas oluturdularnanma nebaht Kr-tfezi'nde karlat. Don Juan komutasndaki Hal donanmas, nebah-it'da Osmanl donanmasn bozguna uratarak gemilerini yakt (1571).Bu yenilgide, Kaptanderya Mezzinzade Ali Paann denizcilerle deil,kara askerleriyle savaa katlarak taktik hatas yapmas nemli rol oyna-

r

67

di. Savan sonunda Cezayir Beylerbeyi Ulu Ali Paa, gemilerini kurtara) rak stanbul'a getirdi. Bu baarsndan dolay Ulu Ali Paa, Kl unvan ile kaptanderyala getirildi.

nebaht Deniz Sava'nda kaybedilen donanmann yerine, ksa za


35/174

manda daha gl bir donanma hazrland. 1572'de Akdeniz'e alan Osjmanii donanmasna kar koyamayan Venedikliler, bar istemek zorun)da kaldlar. *v

Tunus, Kanun zamannda Barbaros Hayrettin Paa tarafndan alnm, ancak bir sre sonra spanyollarn eline gemiti. Tunus, bulunduu coraf konumuyla stratejik ynden byk neme sahipti. II. Selinidneminde Tunus'un fethine karar verildi. Sinan Paa ve Kaptanderyi

Kl Ali Paa komutasndaki kuvvetler 1574'te Tunus'u fethetti. Tunus)bir beylerbeylik durumuna getirildi.,Y , / / ' /d) Osmanl Donanmasnn Endonezya Seferi/ f^ f X; '

Hint Okyanusu'nda kesin bir egemenlik krmak-reteyen Portekizlileri Sumatra veCava adalarna kadar ulamlard; Portekizlilerin saldrla karsnda, Sumatra slm de

Sultanl Osmanllarda yardm istedi. Bu yardm iin Kurdoh Hzr Hayrettin Reis grevl

159SJ ticilll nen

Resim 15; nebaht Kalesi'ni gsteren bir minyatr (Sleymnnme)- -~ .,.*.* *^*JM: '68

dirildi. Ae Sultanl'na, birok silh ve silh yapm iin ustalar gnde

rildi (1568-1569). Ae'ye gelen Osmanl asker ve sanatkrlar buraya yerletiler ve blgenin korunmasnda, ycephane ile silh yapm gibi konularda yerli halka yardm ettiler. / he) Don-Volga ve Svey Kanallarnn Almas Giriimleri / ^7 r

II. Selim dneminde, Sadrazam Sokullu Mehmet Paann gerekletirmeye alt nemliDon ve Volga rmaklarn bir kanal ile birletirmek istemesidir. Bu salanrsa Osmanl do

as, Karadeniz'den Hazar Denizi'ne geebilecek; bylece donanma ile ran, kuzeyden denizyoluyla kska altna alnarak ve Kafkasya blgesine egemen olunacakt. Ayrca Rusya'nn

nmesi nlenebilecek; Orta Asya Trkleri ile yakn iliki kurulabilecek ve buradaki Trkler, Osmanl ynetimine alnacakt.

Kanaln almas iin asker ve ii gnderilip ie baland (1569). Ancak, Ruslarn sallindeki haklarn bsbtn kaybetme korkusuyla asker ve iiler arasnda isyan karmas,aklamas gibi nedenlerle bu giriim baarya ulaamad.

Bu dnemde gerekletirilmek istenen bir dier nemli giriim de Svey Kanal'nn alir. Bu dnce, Osmanl Devleti'nin Hint Okyanusu'na almas ve Baharat Yolu'nu Akdeniz'eerek bu yola yeniden ilerlik kazandrmas ynlerinden nemliydi.) Bylece Hint Okyanusu'nMslman tccarlara uygulanan Portekiz basks nlenecek, Asya ile yaplan ticaret Osmanl

aklarndan geecekti. Bu da Osmanl Devleti'ni ekonomik bakmdan da glendirecekti.1568'dkanaln alaca blgede incelemeler yaplm, fakat Sokullu Mehmet Paay ekemeyenlerinnedeniyle, bu dnce de gerekletirilememitir. Svey Kanal 1869 ylnda ngiltere ta

. III. MURAT DNEMNN SYASAL OLAYLARI\\\\

II. Selim'in 1574'te lmnden sonra, yerine olu III. Murat (1574-1595) padiah oldu.III. Murat, Anadolu'da sancak beylii yaparak yneticilik deneyimi kazanan son Osman

l padiah olmutur. Bu dnemin nemli olaylar unlardr:a) Lehistan'n Osmanl Himayesine Alnmas

Lehistan kralnn 1572'de lmesi zerine Almanya ve Rusya, Lehistan taht iin gsterdi


36/174

i adaylarn Leh kral seilmesini salamak iin harekete getiler. Lehistan'n, Almanya veya arasnda varln sr-69

drmesi, Osmanl Devleti ynnden nem tayordu. Bu durumu iyi! len Sokullu Mehmet Paa,beyini Lehistan kral olarak setird Bylece Lehistan, Osmanl himayesine girerken, Osmanl egemenlii \ Baltk Denizi kylarna ulam oldu (1575). Lehistan, 1587 ylna kad

sinde kald.b) Fas Sultanlnn Osmanl Himayesine Alnmas

Akdeniz'in Atlas Okyanusu'na k kaps olan Cebelitark Boaz'j k

Documents

Kemal-Kara-Osmanlı-Tarihi