KH/CLT/2007/RP/12

Phnom Penh, July 2008 Original: English

C o m i t é I n t e r n a t i o n a l d e C o o r d i n a t i o n p o u r l a S a u v e g a r d e e t l e D é v e l o p p e m e n t d u S i t e H i s t o r i q u e d ' A n g k o rI n t e r n a t i o n a l C o - o r d i n a t i n g C o m m i t t e e f o r t h e S a f e g u a r d i n g a n d D e v e l o p m e n t o f t h e H i s t o r i c S i t e o f A n g k o r

ែខមរ

សមយរបជេពញអងគ

េសៀម ប – ២៨ វចឆក ២០០៧ – េនស ឋ គរ Sokha-Angkor Resort

សហរបធន

េ ក ហ ង រហវងសរ េដមហ ែយរ

ឯកអគគរដឋទតវ មញញនងេពញសមតថភព

ថ នទតៃន ធរណរដឋប ង

េ ក កតសយហរ សណ

ឯកអគគរដឋទតវ មញញនងេពញសមតថភព

ថ នទតៃន ជ ចរកជបន

C o m i t é I n t e r n a t i o n a l d e C o o r d i n a t i o n p o u r l a S a u v e g a r d e e t l e D é v e l o p p e m e n t d u S i t e H i s t o r i q u e d ' A n g k o rI n t e r n a t i o n a l C o - o r d i n a t i n g C o m m i t t e e f o r t h e S a f e g u a r d i n g a n d D e v e l o p m e n t o f t h e H i s t o r i c S i t e o f A n g k o r

េលខធករ ឋ នអចៃរនតរបស េសអេស-អងគរ

គរេលខ 38 ម វថ សេមដចសធរស របអបសបរតេលខ 29 ភនេពញ កមពជ ទរសពទ: (855-23) 723 054 / 426 726 ទរ រ (855-23) 426 163 / 217 022

អែមល: bh.lim@unesco.org

េសៀម ប – ២៨ វចឆក ២០០៧ – េនស ឋ គរ Sokha-Angkor Resort

សហរបធន

េ ក ហ ង រហវងសរ េដមហ ែយរ

ឯកអគគរដឋទតវ មញញនងេពញសមតថភព

ថ នទតៃន ធរណរដឋប ង

េ ក កតសយហរ សណ

ឯកអគគរដឋទតវ មញញនងេពញសមតថភព

ថ នទតៃន ជ ចរកជបន

េលខធករ ឋ ន

ករយលយអងគករ យេណសក សយ ឋ ន ៣៨ ម វថ សេមដច សធរស

របអបសបរត េលខ ២៩

ភនេពញ

រពះ ជ ចរកកមពជ

េលខទរសពទ (៨៥៥)(២៣)៤២៦ ៧២៦

(៨៥៥)(២៣)៧២៣ ០៥៤ / ៧២៥ ០៧១

(៨៥៥)(១២)៩១១ ៦៥១

(៨៥៥)(១២)៥៥៦ ២៧៧

(៨៥៥)(១៦)៨៣១ ៥២០

ទរ រ (៨៥៥)(២៣)៤២៦ ១៦៣/២១៧០២២

អែមល bh.lim@unesco.org

apsara.ddta@online.com.kh

េលខធករ ឋ នអចៃរនតយ រកងបរស េ ក េហ ឌន េប អស

ទរបក វទយ រសតេនែផនកវបបធម

រកងភនេពញ េ ក លម បនហក

េ ករស េច សន ករយ ( ជញ ធរអប )

1

ម ក

េលខធករ ឋ ន........................................................................................................................................1

I. សមយេបើកអងគរបជ...............................................................................................................................6

I.1. សងកថេបើកសមយរបជេ យសហរបធនប ង ឯកឧតតម ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ

(Jean-François Desmazières) ឯកអគគរដឋទតរបេទសប ង.................................................................6

I.២. សងកថរបសសហរបធនជបន ឯកឧតដម កតសយហរ សណ (Katsuhiro Shinohara)

ឯកអគគ ជទតរបេទសជបន................................................................................................................8

I.3. សងកថរបសអនកត ង ជរ ឋ ភបលកមពជ គ ឯកឧតដម សខ ន ឧបនយករដឋមរនតនង

ជរបធន ជញ ធរជតអប .............................................................................................................10

I.៤. សងកថរបសអនកត ងអគគនយកអងគករយេណសក គអនករស រហវងសរ រវែយរ (Françoise

Rivière) ជអគគនយករងទទលបនទកែផនកវបបធម ែដល នជនេ យេ ក េហ ឌន

េបស អស (Azedine Beschaouch)................................................................................................14

II. ករសក រ វរជវនងករអភរក ....................................................................................................17

II.១. របយករណសកមមភពរបសេស.អ.េសនងករ កឲយដេណើ រករប ដ អន សនមនៗ

េ យេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch) ជេលខធករអចៃរនតយែផនក

វទយ រសតរបសេស.អ.េស...............................................................................................................17

II.២. បទបងហ ញរបសអងគករយេណសក............................................................................................21

II.២.១. កមមវធ ែមប (MAB) (មនស នងបេយែសវរ/យេណសក បរស) នងផលរបេយជនរបស

សរមបបងទេនល បនងទេនលេមគងគ េ យេ ក ហ ង អស វ រង (Natarajan

Ishwaran) ជនយកែផនកវទយ រសតេអកឡសនងវទយ រសតែផនដ......................................21

II.២.២. កមមវធបណត ះប ត លេន កលវទយលយភមនទវចរតសលបៈ (URBA) េ យេ ក

ែទរ ហ នៃណ (Teruo Jinnai) អនកត ងរបសអងគករយេណសករបចរបេទសកមពជ.............23

II.២.៣. េសចកតែណនគេរមង រមនទរ េ យេ ក ឡរង េឡវរសតស (Laurent Lévi-Strauss)

ជរបធនែផនក រមនទរនងវតថសលបៈរបសយេណសក................................................................26

II.២.៤. េស.អ.េសសរមបអងគរ៖ របវតតនងដេណើ រករ េ យេ ក លម បនហក (Lim Bun

2

Hok) ជភន កងរកមមវធជតរបសករយលយយេណសករបចេនរបេទសកមពជ....................30

II.៣. របយករណសកមមភពទេទរបស ជញ ធរជតអប េ យ ឯកឧតតម បន រទធ (Bun

Narith) ជអគគនយក ជញ ធរជតអប ..........................................................................................32

II.៤. របយករណសតពករសក រ វរជវែដលកពងដេណើ រករ ទកទងនងធនធនទក៖......37

II.៤.១. របយករណសតពប យណខងេជើង េ យេ កបណឌ ត ហង េព (Hang Peou) ជ

នយកនយក ឋ នទកនងៃរពេឈើរបស ជញ ធរជតអប ......................................................37

II.៤.២. របយករណសតពប យណខងលច េ យឯកឧតតម ជច េភឿន (CHUCH Phoeurn)

ជរបធនគណៈកមមករជត ដហកសរមបប យណខងលច...........................................39

II.៤.៣. របយករណសតពសននសទអនតរជតេនេពលថមៗេនះសតអពទកេនកនងតបនេសៀម ប

/អងគរ េ យេ ក ហវលព ដឡង (Philippe Delanghe) អនកឯកេទសែផនកកមមវធវបបធមរបស

ករយលយអងគករយេណសករបចេនរបេទសកមពជ...............................................................40

II.៥. គេរមងជសជលវតតបគង េ យេ ក ឃន ឃន នយ (Khuon Khun-Neay) ជសហ

នយកៃនគេរមង នងេ ក េហ ឡែតលលេយ (Gérard Letellier) ជអគគនយករកមហន

ហលសម ស បសហវក (Holcim Asia Pacific)............................................................................43

II.៦. េបតកភណឌ េទសចរណនងករអភវឌ ៖ ករបេងកើតប ត ញជវញអងគរនងហសពេនះ

េ យេ ក ធម វនធរ (Tim Winter) កលវទយលយសដន (Sydney) េ យសហករជមយ

ជញ ធរជតអប .............................................................................................................................49

II.៧. របយករណរបសរកមអនកជនញ ដហកសរមបករអភរក េ យេ ក រ ត ចរយ

មន បេច គ (Mounir Bouchenaki) ហ កេហ រកស (Giorgio Croci) ែពយរ អងេរដ បលដ

(Pierre-André Lablaude) នង ហរ យគ សយហ យគ (Hiroyuki Suzuki).........................................52

កចចពភក ទេទ.....................................................................................................................................61

III. ករអភវឌ របកបេ យចរភព........................................................................................................67

III.១. របយករណរបសរកមអនកជនញ ដហកសរមបករអភវឌ របកបេ យចរភព េ យ

េ ក តសយអ (Tatsuo HARADA) រហវងសរ អលលេយ (Françoi HOULLIER) ហ ង

មរ ហវត (Jean-Marie FURT).............................................................................................................67

III.២. កររបយទធរបឆងនងករបពលបរ ថ នេនេសៀម ប៖ បទបងហ ញរបសអនករស េទព តថ

3

(Tep Vattho) នយកនយក ឋ ននគេ បនយកមមនងអភវឌ នតបនេសៀម ប ជញ ធរជតអប.............................................................................................................................................................77III.៣. េអកភមសរមបករអភវឌ ជនបទ៖ រន ឯក (Run Ta Ek) េ យេ ក ឃន ឃន នយ

(Khuon Khun-Neay) នយកនយក ឋ នរបងគរប ទនងប ណវទយ២ ជញ ធរជតអប ....84

III.៤.បលងេរៀបចបរវបបធមនងេទសចរណអងគរ៖ មជឈមណឌ លទទលេភញ វ កែនលងលកសបរតថម

េរគ ងបរកខ រវបបធមនងេទសចរណ េ យឯកឧតតម យម ណ (Yim Nola) ទរបក អម

ទសតករគណៈរដឋមរនត........................................................................................................................89

III.៥. កេណើ នេភញ វេទសចរនងករេរៀបច កសយន ឋ នអនតរជតេសៀម ប/អងគរ េ យេ ក

ហ ក ហវរ ង (Jacques Feron) អគគនយករកមហនសមបទន កសយន ឋ ន (SCA).................91

III.៦. របងគរប ទែដលកពងមនេរគះថន កបនទ បពមនសមព ធេទសចរណ៖ ភនបកែខង

េ យេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch).......................................................96

III.៧. គេរមងជេណដើ រសរមបបកន ជបមក ត លរបសអងគរវតត េ យេ ក ែពយរ អងេរដ

បលដ (Pierre-André LABLAUDE) ជអនកជនញ ដហកសរមបករអភរក ...........................98

កចចពភក ទេទ...................................................................................................................................102

ពតមន..................................................................................................................................................108

IV. អន សនរបសេស.អ.េស............................................................................................................123

IV.១. ករបងហ ញជននវអន សននន េ យ េលខធករ ឋ នអចៃរនតយ...............................123

IV.២. កចចពភក នងករអនមតអន សនននេ យគណៈកមម ធករ េ យេ ក

េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)...........................................................................135

IV.៣. កលបរេចឆទសរមបសមយរបជេលើកេរកយរបសគណៈកមម ធករបេចចកេទសៃន

េស.អ.េស..........................................................................................................................................135

V. ពធបទសមយរបជ............................................................................................................................137

V.១. សនទរកថរបសសហរបធនប ង គឯកឧតតម ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-

François Desmazières) ឯកអគគរដឋទតរបេទសប ង.......................................................................137

V.២. សនទរកថរបសសហរបធនជបន គឯកឧតតម កតសយហរ សណ (Katsuhiro

Shinohara) ឯកអគគ ជទតរបេទសជបន..........................................................................................140

V.៣. សងកថរបសអនកត ង ជរ ឋ ភបលកមពជ គឯកឧតតម សខ ន ជឧបនយករដឋមរនត

4

នងជរបធន ជញ ធរជតអប ....................................................................................................141

V.៤.សងកថរបសអនកត ងអងគករយេណសក គេ ក ែទរ ហ នៃណ (Teruo Jinnai) ជអនក

ត ងអងគករយេណសករបចរបេទសកមពជ...............................................................................143

បញជ អនកចលរម......................................................................................................................................145

របយករណ ជញ ធរជតអប .........................................................................................................154

5

របយករណៃនករពភក

I. សមយេបកអងគរបជ

I.1. សងកថេបើកសមយរបជេ យសហរបធនប ង ឯកឧតតម ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-

François Desmazières) ឯកអគគរដឋទតរបេទសប ង

"េនរពកេនះ ខញមនកដេ មនស រក យសម វ គមននងទទលអសេ កេ ករស េនកនងសមយរបជេពញអងគ

េលើកទ១៤ របសគណៈកមម ធករសរមបសរមលអនតរជត សរមបករែថរក ករពររបងគរប ទអងគរ។

ជបឋម ករេបើកសមយរបជេនះគពតជឱកសមយេដើមបែថលងអណរគណដល ជរ ឋ ភបលកមពជ ែដលបនជយ

គរទករងររបសគណៈកមម ធករសរមបសរមលអនតរជត។ មពតេទ គណៈកមម ធករអនតរជតេនះែដលេកើត

េចញពគនតផដចេផដើមរបសរបេទសជបននងរបេទសប ង នងេ យមនករជយគរទពអងគករយេណសកនងមន

មនអតថភពេទ របសនេបើគម នករជយគរទជរបចនងជក ក ករយកចតតទក ក ដ ប នងករចលរមចែណក

ពស ក ជរ ឋ ភបលកមពជេទេនះ។ ពតរបកដ ស ទសេ របសគណៈកមម ធករេនះគជយ ជរ ឋ ភបល

េសនើេឡើងនវដេ ះរ យ នងេឆលើយតបជយថេហតេទនងបញហ ែដល ចេចទេឡើង ទកទងេទនងករអភរក

របងគរប ទែដលបនចះេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ករបសមនស ជត េហើយគណៈកមម ធករកជយផង

ែដរដលករអភវឌ របកបេ យចរភពរបសទរកងនងតបនេសៀម ប ែដលេយើងដងថមន រៈសខនសរមប

ករអភវឌ វសយេសដឋកចចៃនរពះ ជ ចរកកមពជ។

អសេ ក េ ករសជទេគរព ប ន។ េនៃថងេនះ គជរកមករងរថមមយែដលទទលអសេ កេ ករស។ សហ

របធនបនផល សបដ រ។ ឯកឧតដម សណ (Shinohara) ឯកអគគ ជទតជបន នងជយរបខញ េហើយនងដកនសមយ

របជេនេពលរេសៀលេនះ។ អនកត ងរបសអងគករយេណសកបននយយព"នមថម"មយ េ យេរបើពកយេរប ប

េធៀបេទនងវសយកសកមម។ េហតអវកេរបើពកយេនះមនបន? ដេចនះ េយើងគជនមថមមយែដលនង កលបងេធវើឲយ

ករងររបសេយើងេជឿនេលឿនេទមខជបេណដើ រៗ េដើមបឲយគណៈកមម ធករបនតជបេណដើ រៗនងេ យជក ក េធវើឲយ

េជឿនេលឿនេទមខនវកងសងសស ករសក រ វរជវនងដេ ះរ យែដល ចេធវើេទបន េដើមបករអភវឌ

េសដឋកចច នងករអភរក េបតកភណឌ ែដលមនេនទរកងេសៀម បេនះ។

េ យ រែតេយើងជមនស ថម េយើងមនមនអនតអត ងេដើមបនងនយយភល មៗអពករពនតយពចរ ជ ថ ពរ

េនះេទ។ េហើយ មករពត េដើមបកណតឲយបនចបសនវនរនតភពែដលជនរនតភពៃនករងររបសេយើង ជនរនតរ

6

ភពែដលបនតេធវើពេស.អ.េស.មយេទេស.អ.េស.មយេទៀត ខញសមេលើកយកមកនយយមដងេទៀតេនកនងសងកថដខល

េនះ នវចណចទងរបែដលេ កឯកអគគ ជទត ហវយមយគ ក ស (Fumiaki Takahashi) បនេលើកេឡើងជ

ទឡហករណកលពឆន កនលងេទ េនេពលែដលរបគតបនដកនគណៈកមម ធកររបសេយើងជេលើកទបន។

េ កឯកអគគ ជទត ក ស (Takahashi) បនេលើកេឡើងអពចណចទងរបែដលខញគតថ ចណចទងរបេនះ

បនតេរៀបចករងររបសេយើងឲយមនរចនសមពនធ។ គតបនេលើកេឡើងអពភពចបច កនងករពរងងតនទរបស

ជញ ធរអប េនកនងវសយអភវឌ ន េ យេធវើយង ឲយ ជញ ធរអប មនភពខល ងនងមនសមតថភព នងមន

េគជយេរជមែរជង។ េនះគពតជអក មយែដលេលចជរប ងេឡើងរបកបេ យភពេ យអនសមបជញញៈ េនកនង

រគបកចចអនត គមនរបសេយើង។

ចណចទពរ េ កឯកអគគ ជទត ក ស (Takahashi) បនគសបញជ កថ រគបសកមមភពេទសចរណថមៗ េន

ខងកនងតបនករពរ រតវែតទទលបននវករវភគដមតចត េហើយរតវគតគរដលករអភរក រមណយ ឋ ន។ េនះគ

ពតជអវែដល ជញ ធរអប ជរ ឋ ភបលនងជនយអនតរជត កលបងេធវើ មរយៈអន សនមយចនន ែដល

េនកនងចេ មេនះ អន សនខលះទកទងនងករងរសលបៈ ឬកទកទងនងករងរ កេភលើងបភល។

អន សនទបរបសឯកឧតដម ក ស (Takahashi)៖ លបបបតនវភពមនចបស សែដលទកទងនងករេធវើ

ជវកមមេលើធនធនធមមជត ដចជទកឬកៃរពេឈើ។ េនះគពតជចណចដសខនមយេនកនងចេ មចណច

សខនៗជេរចើនេទៀត ែដលករងររបសគណៈកមម ធករបនេធវើឲយេលចជរបេរៀងេឡើងជបនតបនទ ប។ កលពៃថង

ម លមញ អងគករយេណសកនង ជញ ធរអប រពមទង ជរ ឋ ភបល បនេរៀបចនវកចចរបជពេសសមយសតអពធន

ធនទកេនអងគរនងេនេសៀម ប។ េនះគពតជគរឲយចប រមមណជទបផតែដលនងបនឮេនេពលបនតចេទៀត

េនះ នវលទធផលករងររបសសមយរបជសតពធនធនទកេនះ។ េហើយេនះគពតជបញហ ដសខនមយៃនករអភវឌ

របកបេ យចរភពរបសតបននងទរកងេសៀម ប។

ចណចទបនែដលេ កឯកអគគ ជទត ក ស (Takahashi) បនេលើកេឡើង គទកទងនងភពចបចកនងករ

េរៀបចចតែចងេនទរកងេសៀម ប េដើមបេធវើឲយទរកងេនះកល យេទជទរកងេទសចរណរបកបេ យភពទកទញ

មយ។ គតនយយរតវ។ ករអភវឌ របកបេ យចរភពមនរតវបេភលចទរកងេសៀម បេទ េហើយទរកងេនះរតវែតជ

ទរកងសខនមយរបកបេ យភពរសសរចឡងនងភព កទក។

ចណចទរបគទកទងនងភពចបចកនងករេធវើឲយរបជពលរដឋេនទរកងនងតបនេសៀម ប ទទលបនបែនថមេទៀត

នវផលចេណញែផនកេសដឋកចចែដលបនមកពវសយេទសចរណ។ េនះកជអន សនរបកបេ យអតថនយដសខន

មយែដរ។ េយើងទងអសគន ដងចបសថ ជបឋមគរបជពលរដឋែដលជមច សកមមសទធទមយៃនេបតកភណឌ ពភព

េ កេនះ ែដលរតវយកចតតទក កចេពះករែថរក ករពរផលរបេយជននងករអភវឌ េបតកភណឌ េនះ។

ដេចនះ គទកទងនងអន សនទងរបចណចរបសេ កឯកអគគ ជទត ក ស (Takahashi) េនះេហើយ េហើយ

7

េនះគេដើមបបងហ ញអពនរនតរភពែដលដកនករងររបសេយើង ែដលខញសមបញច បពកយែថលងដខលេនះ។ េហើយខញសម

េគរពអេញជើញឯកឧតដម កតសយហរ សណ (Katsuhiro Shinohara) ែដលជសហរបធនជបន េឡើងមកែថលង

នវពកយេពចនដបងរបសគតេនកនងេស.អ.េសរបសេយើងេនះ។"

I.២. សងកថរបសសហរបធនជបន ឯកឧតដម កតសយហរ សណ (Katsuhiro Shinohara)

ឯកអគគ ជទតរបេទសជបន

“ៃថងេនះជកតតយសដធសរមបរបខញ ែដលបនចលរមេនកនងសមយរបជេពញអងគេលើកទ១៤របសេស.អ.េស កនង

នៈជសហរបធន។ េនះមនែមនជេលើកទមយេទែដលខញចលរមេនកនងសមយរបជេនះ។ ជេរចើនឆន មកេហើយ

ែដលរបខញធល បេធវើជសហរបធនគណៈកមម ធករបេចចកេទសរបសេស.អ.េស េនេពលែដលខញបនកនកបតនទជ

មរនតរបស ថ នទតជបន។ ដេចនះ ខញមនេសចកតេ មនស រក យែដលបនរតឡបមកកនទេនះវញជថមមតងេទៀត។

ជបឋម ខញសមសែមតងនវេសចកតែថលងអណរគណដេ ម ះសមរគរបសខញចេពះរគបអនកែដលបនចលរមចែណកេន

កនងេស.អ.េស ែដលជ ថ បនែដលរតវបនេគទទល គ ល ចប ងពករកេកើតេឡើងរបសខលន ថជគរៃនេជគជយ

ទកទងនងកចចសហរបតបតតករអនតរជត កនងែផនកអភរក េបតកភណឌ វបបធម។

េនះគជភពលបេឈម ះែដលគរែតទទលបនេ យេពញេលញ។ បែនត យងេ ច ស ខញកសមេធវើករគស

បញជ កេនទេនះថ គដលេពលេវ ែដលរតវពនតយេមើលេឡើងវញនវជនយគរទែដលេស.អ.េស ផតលជនដល ជ

រ ឋ ភបលកមពជ េហើយករពនតយេមើលេឡើងវញេនះគកនងេគលបណងេដើមបនងធនឲយរ ឋ ភបលេនះ មន

សមតថភពែដលចបចសរមបេធវើកររគបរគងរបកបេ យរបសទធភព នងរតមរតវសមេហតសមផល ចេពះករ

ត នងករអភរក េបតកភណឌ វបបធមរបសខលន រពមទងបញហ ែដលមនករពកពនធេផ ងៗេទៀត។ ខញ េជឿជកថ

សមជករគបរបៃនេស.អ.េសរបសេយើងរបកដជយលរសបនងេយបលេនះ។

ដចែដលអសេ កេ ករសដងចបសរចមកេហើយ េស.អ.េសរតវបនបេងកើតេឡើងកលពឆន ១៩៩៣ ភល មៗបនទ បព

របងគរប ទអងគររតវបនចះេឈម ះេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ កេនឆន ១៩៩២។ េនេពលេនះ េស .អ.េស

មនភរកចចសខនរតវេធវើករសរមបសរមលនងរតតពនតយេមើលសកមមភពសហរបតបតតករអនតរជត ែដលចបច

សរមបករជសជលនងករអភរក អងគរ។ ឥឡវេនះ អសរយៈេពលជង១០ឆន មកេហើយចប ងពខលនរតវបន

បេងកើតេឡើង េស.អ.េសទទលបនទកបញហ សខនៗដៃទេទៀតជេរចើន។

ករ ត របេទសកមពជេឡើងវញបនទ បពមនជេមល ះ បនេបើកផល វឲយមនករមកទស នរបសេភញ វេទសចរយងេរចើន

េនតបនេសៀម ប/អងគរ។ េ យេហតដេចនះ ស ឋ គរនងអគរពណជជកមមរតវបនក ងេឡើងេ យមនបន

គតគរឲយបនរតមរតវមតចតដលបញហ បរណភពេអកឡសេឡើយ។ េនេពលបចចបបននេនះ តបនអងគររបឈមមខេទ

8

នងបញហ ដធងនធងរមយចនន៖ ករេទជករមៃនធនធនទក ករបផល ញៃរពេឈើនងករបពលបរយកស។ ទមងន

វសយេទសចរណនងករខចខតបរ ថ នកេធវើឲយបះពលផងែដរដលករអភរក នងេសថរភពរបងគរប ទអងគរ។

បញហ ដសខនមយេទៀតគជបញហ ទកទងនងកររបយទធរបឆងនងភពរករកេនកនងចេ មរបជពលរដឋ ែដល

មនសវទញបនផលចេណញពកររកចេរមើនែផនកេសដឋកចចរបសតបន។

េស.អ.េសគជចណចក ត លែដលេចញពចណចេនះ េយើង ចនយយអពបញហ ទងអសខងេលើេនះ េហើយនង

េធវើករសរមបសរមលកចចខតខរបងែរបងេនកនងនយេនះ។ េស.អ.េស គជកែនលងែដលអនញញ តឲយេសនើេឡើងនវ

ដេ ះរ យដមនរបសទធភពដល ជរ ឋ ភបលកមពជ។ គេ យេហតដេចនះេហើយ េបើ មេយបលខញ តនទ

របសេស.អ.េស ជថមមតងេទៀត គរតវែតជកមមវតថ ៃនកររតតពនតយេមើលដមងមតមយ។ ខញសមជនពរឲយកចចពភក

រតវបនរបរពតតេទយងផលផស េហើយសមឲយគនតរបយជកចបសចេពះរបធនបទេនះ ផសេចញមកពអនក

ចលរមេនកនងអងគរបជេនះ។

េនកនងរបយករណេនះ អណះតេទ េស.អ.េសគជឱកសៃនកចចរបជដធែដលរបមលផត មនស ជង៣០០នក េន

លសមយរបជនមយៗ។ េហើយេនះមនែមនមនបងកឲយមនករលបកេនះេទ េបើនយយពែផនកចតែចងេរៀបច

សមភ រៈ។ សមរឭកថ ងពបនបេងកើតមក គណៈកមម ធកររបសេយើងេនែតមនទនមនលកខនតកៈជផលវករ េដើមប

កណតកររគបរគងសននសទ មនជ ទករេរៀបចរេបៀប រៈ នងករេរជើសេរ ើសអនកចលរមេហើយនងអនកេធវើបទ

អនត គមនសរមបសមយរបជនមយៗ។ ជលទធផល គកនែតមនករលបកេឡើងៗសរមបេលខធករ ឋ ន

អចៃរនតយរបសេស.អ.េស េហើយកដចគន ែដរសរមបអងគករយេណសក ជញ ធរជតអប រពមទងសហរបធន

ប ងនងជបន កនងកររគបរគងដកនកចចជែជកពភក របសេស.អ.េស។ ដេចនះ េស.អ.េសមនមនលកខណៈ

រគបរគនកនងករេ ះរ យបញហ េផ ងៗេទ។

ខញសមជរមបជនថ ករបញជ កអះ ងអព ណតតរបសេស.អ.េស ករកណតនយមនយពកយជមល ឋ ន ពកយ

ឧបសមពនធ នងករទទលបននវករយលរពមេលើអវទងអសេនះពស កអនកចលរមកនងសមយរបជទងអស គ

មន រៈសខនជទបផត សរមបរក បននវតមល ភពនងរបសទធភពៃនកររគបរគងេស.អ.េស។ ករយលយ

អងគករយេណសកនងេលើកយកបញហ េនះមកនយយេនេពលបនតចេទៀតេនះ។

ខញសមេលើកមកបញជ កេនទេនះ អពកចចខតខរបងែរបងយងខល ងកល ែដលេលខធករ ឋ នអចៃរនតយរតវេធវើ េដើមប

កណតនវភពខសគន រ ងសមយរបជបេចចកេទសនងសមយរបជេពញអងគ។ សមយរបជបេចចកេទសគជេពលេវ

ែដលសណរទកទងនងបេចចកេទសរតវបនយកមកពនតយ។ រឯសមយរបជេពញអងគផតលដលេយើងនវលទធភព

េ ះរ យបញហ េផ ងៗែដលមនលកខណៈនេយបយ។

េ យេស.អ.េសជឱកសដពេសសមយែដលផតលជនដលអនកផតលជនយេផ ងៗ នងអនកជនញ នវលទធភពកនងករ

ជបជគន ទងអសគន មេយបលខញ គគរែតច យេពលេវ ឲយបនេរចើនែថមេទៀត េដើមបេធវើករផល សបត រទស នៈ

9

នងកចចជែជកពភក ។ គេ យេហតដេចនះេហើយែដលគនតដមនតៃមលែដលបនសែមតងេចញ នងមនរបេយជន

ជទបផតេនេពលេធវើករ កែតងបេងកើតអន សនចងេរកយ។

ខញសមរឭកអពកចចខតខរបងែរបងែដល ជរ ឋ ភបលបនេធវើ េដើមបេធវើយង ឲយរប ទរពះវ រ រតវបនចះេទ

កនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក េនឆន េរកយ។ ខញសងឃមថ ជរ ឋ ភបលនងចតវធនករនន េដើមបករពរនង

អភវឌ រប ទរពះវ រ េហើយនងតបនជវញ េនកនងបរយកសសហរបតបតតករអនតរជតជមតតភព េ យ

ទទលបននវបទពេ ធន ែដល ជរ ឋ ភបលបនទទល ងពេពលែដលរមណយ ឋ នអងគររតវបនចះេឈម ះេទ

កនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក េហើយនងកចចខតខរបងែរបងែដលេកើតមនជបនតបនទ ប។

េនទបញច ប ខញសមែថលងអណរគណដកកេកត ដលសហេសវករបសខញ គឯកអគគរដឋទតប ង ែដលបនសេងខបជននវ

ចណចទងរបែដលបនេលើកេឡើងេ យសហេសវកមនរបសខញ ែដលចណចទងេនះមនលកខណៈសមេហតសម

ផល េហើយ គជរបធនបទៃនកចចពភក នងទសេ របសកចចរបជរបសេយើងេនៃថងេនះ។

ខញសមែថលងអណរគណេរចើនដលអសេ ក េ ករស។"

េសចកដកតសមគ លរបសសហរបធនប ង េ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖

"សមែថលងអណរគណេ ករបធន ចេពះចណចបេចចកេទសនងចណចទកទងនងករេរៀបចេនះ ែដលេយើងនង

រតឡបមកនយយមដងេទៀត េនកនងកចចជែជកពភក ។"

I.3. សងកថរបសអនកត ង ជរ ឋ ភបលកមពជ គ ឯកឧតដម សខ ន ឧបនយករដឋមរនតនងជ

របធន ជញ ធរជតអប

"ខញមនេសចកដេ មនស រក យេ យបនជបេស.អ.េសជថមមដងេទៀត នងបនេឃើញសកមមភពដសខនរបស

េស.អ.េស សរមបករអភរក នងករអភវឌ របកបេ យចរភពេនេសៀម ប អងគរ។

ជដបងបងអស ខញសម វ គមនយងកកេកដ ចេពះសហរបធនថមទងពររបរបសគណៈកមម ធករ គឯកឧតដមឯកអគគ

រដឋទតប ង េ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières) នងឯកឧតដមឯកអគគ ជទតជបន

េ ក កតសយហរ សណ (Katsuhiro Shinohara)។ កដចជអសេ កេ ករសទងអសគន ែដរ ខញេជឿជកថ

របគតទងពររបែដលេធវើករបនតពសហេសវកមនរបសគត នងធន បរងបនទងនរនតរភពែដលចបចសរមប

ដេណើ រករលអរបសេស.អ.េស ទងករេបើកចហនវទស នវសយថមៗ សរមបកររកលត សរបសអងគរ។ គជកររក

លត សែដលេយើងទងអសគន របថន ចងបន េហើយែដលបេងកើតបនជអក មយេនកនងចេ មអក ដៃទេទៀតៃន

នេយបយរបស ជរ ឋ ភបលកមពជ។ មករពត េនេរកមករជយជរញរបសឯកឧតដមនយករដឋមរនត សេមដច

អគគម េសនេតេជ ហន ែសន សមជក ជរ ឋ ភបលែដលមនករពកពនធ អនកទទលខសរតវែផនករដឋបលនង

10

បេចចកេទសេនកនងេខតតេសៀម បនងរសកនន រពមទងមរនតដកនរបស ជញ ធរជតអប ែតងែតមនកររបង

របយតននងយកចតតទក កយងខល ងខល េដើមបឈនេទដលកចចខតខរបងែរបង សរមបករអភវឌ វសយេសដឋកចច

សងគមនងវបបធមៃនតបនគនលះេនះ សរមបអនគតៃនរបេទសរបសេយើង។ ខញ កសមជនពរផងែដរនវករ វ គមនដ

កកេកដ ដលេ កឯកអគគរដឋទតរគបរប នងឥស រជនដឧតតងគឧតដមេផ ងៗេទៀតែដលមនវតតមនេនទេនះ។

េ កសហរបធន ឯកឧតដម អសេ ក េ ករសជទេគរព ប ន

េនកនងរកបខណឌ ៃននេយបយេនះនងេនកនងទស នវសយៃនករអភវឌ របកបេ យចរភព េយើងបនតពរងងរចន

សមពនធរបសរគះ ថ ន ធរណៈែដលរគបរគងតបនអងគរ ែដលបនចះេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក។ េន

េពលឆបៗេនះ ករេរៀបចចតែចងថមមយរបស ជញ ធរអប នងរតវបនេធវើករផ ពវផ យ មរយៈអនរកតយ ឬក

អនរកតយរបស ជរ ឋ ភបល។ ករេរៀបចចតែចងថមេនះ គេដើមបេធវើឲយរគះ ថ នេនះមនមខមតជតនងអនតរជត

របេសើរជងមន េហើយនងេដើមបេឆលើយតបេទនងលកខណៈវនចឆយ ទងរបសអងគករយេណសក ទងរបសគណៈ

ធមម ធករេបតកភណឌ ពភពេ ក ទកទងេទនងបលងរគបរគងនងករ កឲយដេណើ រករេសចកដែណនេផ ងៗ។

េ យេធវើរេបៀបេនះ ករែបងែចកធនធនមនស រពមទងមេធយបយែផនកបេចចកេទសនងហរញញវតថ នងរតវបន

បេងកើតេឡើង េទ មកមមវធសកមមភពរមនងគេរមងែដលមនលកខណៈជបគគល ែដលេនកនងេនះករអភរក ដច

បចមន ចខនបននងជរបចនវធនធនែផនករបងគរប ទ ប ណវទយនងសលបៈ នងរតវបនេធវើេឡើងទនទមគន

នងករអភវឌ ដចបចនងែដលមនករជយគរទ េនកនងតបនផលតកមម -មននយថែរសចមក រនងសនបែនល- េន

កនងតបនៃរពនងេនជវញភម នរបវតត រសត ែដលេនកនងេនះមនករខតខខនះែខនងពស ករបជពលរដឋ ែដល

មនករពកពនធមយចែណកធេទនងសតែនទកែនលងនងេទសភពែផនកវបបធម។

េ កសហរបធនជទេគរព

កលពេពលមន ខញបនេលើកេឡើងេនកនងេស.អ.េសរបសេយើង អពករចបេផដើមគេរមងដសខនមយ ែដល ជ

រ ឋ ភបលបនេធវើករអនមត េហើយែដលករេធវើឲយបនសេរមចគេរមងេនះរតវបនរបគលេទ ជញ ធរជតអប

េ យមនកចចសហករយងជតសនទធជមយអភបលេខតតេសៀម ប គឯកឧតដម ស ភរនទ។ េនៃថងេនះ ខញសមបញជ ក

ជនអសេ កេ ករសឲយបនចបស សជងមន។ គជភម នែដលមនរបជពលរដឋរសេន េនកនងមជឈ ឋ ន

ជនបទ ែដលេនទេនះរតវែតេកើតមននវសម រ ងតរមវករចបចរបសមជឈ ឋ នធមមជត តៃមលវបបធម នង

លកខខណឌ សខមលភពរបសមនស ។ ទកែនលងេនះសថតេនកនងតបនែដលមនៃផទដទហ១០០០ហច ែដល ត

សនធងេនកែនលងែដលមនេឈម ះថ រន ឯក េនរចកេចញពឧទយនេអក-របវតត រសតអងគរ។ េ យ កេឈម ះ

កែនលងេនះថ "េអក-ភមសរមបករអភវឌ ជនបទ" េយើងមនបណងផដលអតថនយដលករតែរមតរមងទស មន

11

បណងបងហ ញអពខលម ររបសកមមវធសកមមភព នងេធវើដេណើ រេ យជក កេឆព ះេទកនអនគត។ អណះតេទ

មគនងមេធយបយកនងករេធវើឲយបនសេរមចភមរបេភទថមេនះរតវបនកណតរចេហើយ េហើយ ជញ ធរជតអប

បនសេរមចចតតេធវើករងរេនះឲយបនលអរបេសើរ។

ឯកឧតដម សហេសវក ជទេគរព ប ន

អសេ កេ ករសរបកដជដងចបសេហើយថ បញហ ទកេនកនងតបនេសៀម ប/អងគរ គជ ទភពមយកនង

ចេ ម ទភពដៃទេទៀតរបស ជរ ឋ ភបល។ សននសទអនតរជតែដលបនរបរពតតេទកលពៃថងម លមញ េ យ

មនករជយឧបតថមភពអងគករយេណសកនង ជញ ធរជតអប បនបងហ ញយងចបស សអពបញហ ទកេនះ។

អន សនននែដលសននសទបនេធវើករអនមត គទកទងនងបញហ ែដលពកពនធនងករផគតផគងទក ករែចកចយ

នងករបងហ រទកេចញ រពមទងទដឋភពែផនកវបបធមនងសងគមេសដឋកចចរបស ។ ជពេសសេនះ រតវបនេរគងទកថ

នងរតវឈនេទដលករបេងកើតរបពនធក ដ លៃនកររបមលផដ ទនននយមយអពកររគបរគងទក ែដលនងអនញញ ត

ឲយេធវើករសរមបសរមលឲយបនរបេសើរជងមន នវកចចខតខរបងរបងទងថន កជតនងអនតរជតេនកនងវសយដ

សខនបផតេនះ។

េនរតងចណចេនះ ខញសមេធវើកររឭកថ េ យមនករែណនពរបខញ ជញ ធរជតអប បនចតទកថ រតវែតផដល

ទភព េនកនងចេ មករងរែដលមនលកខណៈបនទ ននន ដលករជសជលនងករេលើកតៃមលប យណខង

លច។ េ យេធវើកចចសហករជមយរកសងធនធនទកនងឧតនយម នងេ យមនកចចសហករយងជតសនទធជ

មយរកមវសវករនងអនកបេចចកេទសឥ ឌ ជញ ធរជតអប បនបេងកើតេឡើងនវកមមវធដគរឲយកតសមគ លមយ ែដល

រតវធន បរងករអភរក នងករ ត ប យណេនះេឡើងវញេនកនងលកខណៈរបវតត រសតរបស ែដលេនសមយ

េនះប យណគជេបតកភណឌ ធ រសតដធជងេគេនកនងពភពេ ក។ រតនវតថ េនកនងបញជ េបតកភណឌ ពភព

េ កេនះកជ ងសតកទកដធសេមប ើមមយែដលរតវេធវើករជសជលេឡើងវញផងែដរ េដើមបឲយ ងសតកទកេនះបេរមើ

ឲយរបជពលរដឋនងករេរ ចរសប។ េនេពលករងរចបរច លេហើយ ងសតកទកេនះរតវបនេរគងទកថនង

មនទហធជងមនបដង េហើយ ចសតកទកបនចណះ៦៥ នែមរតគប។

េនះគជគេរមងដលអរបេសើរមយែដលផដលកតតយសដលរបេទសរបសេយើង ដលកចចសហរបតបតតករជមតតភព

រ ងរបេទសឥ ឌ នងរបេទសកមពជ េហើយែដលេយើងបនេលើកេឡើងរចមកេហើយថ េនះជឧទហរណៃនកចច

របតបតតកររមគន នងបេពញឲយគន េទវញេទមកៃនករអភរក នងករអភវឌ ៃនករបេងកើតរបវតត រសតថមេហើយនង

កររកលត សែផនកេសដឋកចច ករេគរពេបតកភណឌ នងដេណើ រឈនេឆព ះេទរកអនគត។ េលើសពេនះេទេទៀត

មតរចងប យណខងលច ែខ រក តៃបតងរបសប យណ នងេ ភណភពៃនេទសភពែផនកវបបធមរបស

ប យណ បេងកើតបនជសកដ នពលែផនកេទសចរណដសខនមយរបសតបន។ គជេទសចរណែដលបេងកើតថម មន

12

គណភពខពស ែដលបេងកើតបនជធនធនដយរអែងវង។ វសយេទសចរណេនះនងកនែតមនតៃមលខល ងែថមេទៀត

ែដលនង ចេធវើឲយមនករេសងើចសរេសើរដលេបតកភណឌ ែដលមនយថភពដសខន េហើយែដលរតវបនែថរក

ទកេនកនងសភពេដើមរបស ។

ឯកឧតដម អសេ ក េ ករស

ជនចចកល េយើងែតងែតយកចតតទក កយងខល ងខល កនងករែថរក សម រ ងតរមវករចបចៃនករអភរក នង

ភពចបចៃនករអភវឌ ។ គេ យេហតដេចនះេហើយបនជេនកនងរកបខណឌ ៃនកចចសហរបតបតតករឧភេ ភគជ

មយរបេទស លលមង ដចែដលេទើបនងរតវបនេរៀបចជកមមវធេនកនងឯក រែដលបនេធវើករចះហតថេលខេន

េពលថមៗ េនះរ ងភគទងពរ េយើងបនរក ទកនវកែនលងេរជើសេរ ើសមយ សរមបែខ រក តៃបតងរបសឧទយនអងគរ។

កដចគន ែដរ កដបរមភែដលគតគរដលផលរបេយជនរបសរបជពលរដឋេនកនងតបនេសៀម ប/អងគរពនយលបញជ កថ

េយើងបនអនវតតន មជរបចនវឯក រផគតផគងទរកងេសៀម បខងែផនកអគគសន។ ដេចនះ េ យ រែតមនកចច

រពមេរព ងពេសសមយែដលបនេធវើេឡើងជមយរបេទសៃថ េយើង ចទទលបននវករផគតផគងអគគសនជរបច

សរមបតបន ងពៃថងទ២៥ែខវចឆក េនកនងតៃមលមយេថកបផត។ េ យេហតដេចនះ លកខខណឌ ៃនករអភវឌ នង

ចមនភពលអរបេសើរេឡើង។

េ កសហរបធន

អសេ ក េ ករស ជទេគរព ប ន

ខញ រតវែតនយយករពតថ សេណើ ៃនករអភវឌ មនចននេរចើននងមនភពខសែបលកពគន ។ កដចជ មទមល បែដរ

េយើងេធវើករ យតៃមលផលបះពល លកខខណឌ ហរញញបបទននងសកខភពេជគជយៃនករអភវឌ មននង កជន

សេណើ អភវឌ េនះសរមបករវភគរបសរកមអនកជនញ ដហក នងករេសនើសេយបលពេស.អ.េស។ ខញសមរឭក

ថ េនកនងវសយេនះ វធ រសតរបសេយើងមនមនករផល សបដ រេទ។ មនមនអវមយនងរតវបនចបេផដើមដេណើ រករេទ

របសនេបើមន នភយចេពះបរណភពៃនគណតៃមលែផនកវបបធមរបសេបតកភណឌ ពភពេ ក េហើយកគម នអវមយ

រតវបនេមើលរលងែដរ េនេពលែដលេនះគជកររបយទធរបឆងនងភពរករក នងករបេងកើតធនធន។

េគលករណទងេនះែដលនេយបយរបស ជរ ឋ ភបលអនវតតន ម នងសលធមេនះែដលសថតេនជមល ឋ ន

ៃនករ កឲយដេណើ រករជេរមើសរបសេយើង កមនតៃមលផងែដរេនខងេរកអងគរ។ ខញសមអះ ងេរឿងេនះយងចបស

សនងសមបញជ កអះ ងថ េយើងេធវើដចគន សរមបរមណយ ឋ នវបបធមនងធមមជតៃនរប ទរពះវ រ ែដល

រតវបនេសនើសសរមបករចះេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក។

េនរតងចណចេនះ ខញសមអនញញ តែថលងអណរគណយងរជលេរជ ចេពះជនយនងករជយគរទរបសអងគករ

យេណសក នងេទ មល បលេ យៃនកចចអនត គមន ចេពះរបេទសប ង ែបលហ ក ឥ ឌ សហរដឋ េមរក

13

នងជបន។ េ យចលរមេនកនងសកមមភពពហភគ មតតភកដនងៃដគរបេទសៃថរបសេយើងបនរបកសរបបេយើងថ

នងចលរមេនេពលេរកយ ចេពះករេរៀបចឯក រែដលរតវធនដលករករពររប ទ នងចលរមចែណកេន

កនងករ កែតងបេងកើតបលងរគបរគង េ យអនេ ម មសណមពររបសគណៈកមម ធករេបតកភណឌ ពភពេ ក។

េយើងមនកដេ មនស រក យអសពដងចតត ចេពះរគបទស នវសយដលអទងេនះ។

េ កសហរបធនជទេគរព

េ យករខវះខតេពលេវ តរមវឲយខញនយយបនរតមែតចណចសខនៗ ខញមនចងបទបញច បសងកថេនះេ យមន

បនែថលងជនដលអសេ ក នវពរដកកេកដ របកបេ យេជគជយ េនកនងេបសកកមមរបសអសេ កជអនកដកន

េស.អ.េស។ សមឲយអសេ ក ចដកនករងររបសេស.អ.េសឲយបនយរអែងវងតេទ!

ខញសមែថលងអណរគណដលករយកចតតទក ក ដ បរបសអសេ ក េ ករស។"

េសចកដកតសមគ លរបសសហរបធនប ង េ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖ "ខញ

សមែថលងអណរគណចេពះករជនពររបសឯកឧតដម។ ខញកសមែថលងអណរគណដលឯកឧតដមផងែដរែដលបនរឭក

អពេគលនេយបយរបស ជរ ឋ ភបលកមពជ ែដលរតវបនយលរពមនងគរទេ យមនស រគបរប។ េយើង

សងឃមថ គររបសេស.អ.េសែដលេ កមនបណងអនវតតន មសរមបរប ទរពះវ រ មនរតមែតជេសចកដ

េគរពដលករងររបសេយើងែតបេ ណ ះេទ បែនតែថមទងជសកខភពៃនេជគជយៃនករអភវឌ វសយេទសចរណ

េសដឋកចច រពមទងករអភរក នវេបតកភណឌ ែដលមនតៃមលមន ចកតៃថលបនេនះែថមេទៀត។"

បនទ បមកេទៀត សហរបធនប ងបនេគរពអេញជើញអនកត ងរបសអងគករយេណសករបចេនរបេទសកមពជ

េឡើងមនេយបល។

I.៤. សងកថរបសអនកត ងអគគនយកអងគករយេណសក គអនករស រហវងសរ រវែយរ (Françoise

Rivière) ជអគគនយករងទទលបនទកែផនកវបបធម ែដល នជនេ យេ ក េហ ឌន

េបស អស (Azedine Beschaouch)

“េ កសហរបធន េ កឧបនយករដឋមរនត ឯកឧតដម សហេសវក ជទេគរព ប ន

កតពវកចចបនទ នៗជបនតបនទ បេនកនងសននសទទេទរបសអងគករយេណសកេនេពលថមៗ េនះ េធវើឲយខញ កខនមន ច

មនវតតមនេនកនងចេ មអសេ កេ ករសទងអសគន េហើយនងមន ចចលរមចែណកយងសកមមេនកនង

សមយរបជរបសេស.អ.េសរបសេយើងដចេពលមន។ ខញសណមពរឲយេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine

Beschaouch) ែថលងជរមបជនអសេ កេ ករសនវេសចកដេ ក ដ យជពនេពករបសខញ បែនតជពេសសេនះ ឲយ

គតជរមបជនេ កសហរបធន សហេសវកជទេគរព ប ន ឯកឧតដម នវពរេជគជយដកកេកដ របសខញសរមប

14

ករងររបសអសេ កេ ករស។

ឯកឧតដម អសេ ក េ ករស

េ យ នរតសៗនវរេបៀប រៈ ខញបនកតសមគ លេឃើញេ យេពញចតតថ ចបពេពលេនះតេទ ដ កកល

អនតរកលរតវបនបេពញរចេហើយ េហើយេ យេយង មេសចកដែណនននែដលបនផដលឲយេ យសហរបធន

របសេយើងនងេ យឯកឧតដមឧបនយករដឋមរនត សខ ន ភពខសពគន េ យពតរបកដរ ងសមយរបជ

បេចចកេទសនងសមយរបជេពញអងគរតវបនបេងកើតេឡើង។ េ យេធវើករអះ ងេ យសដមងមត នងេ យមន

េមើលរលងនវកចចករជបនទ ននន េយើងសមបញជ កសរមបេពលអនគតថ ជនចចកល េយើងនង ចវលរតឡប

មកកន លបញហ ែដលែតងែតេកើតមនេឡើង ែដលទកទងនងអនគតរបសរមណយ ឋ នេបតកភណឌ ពភពេ ក

ែដលេយើងទងអសគន រស ញចលចតត។

េនរតងចណចេនះ របយករណសដពប យណខងលចែដលេគបនជរមបរបបខញ េធវើឲយខញមនទនកចតត។ ករ

ខចខតែដលេយើងទងអសគន មនករេ ក ដ យ ែលងជអវេរកពជអនស វរយ រកកមយបេ ណ ះ េហើយ

អណះតេទ គអវែដលរបកបេ យ រៈសខនែដលរតវបនេធវើករសេរងគ ះ៖ គគណតៃមលែផនកេបតកភណឌ ដសខន

របសប យណ។ គចរតលកខណៈពេសសរបសប យណ ែដលេធវើឲយប យណមនភពខសែបលកពេគអស

រយៈេពល បសតវត បមកេហើយ េហើយែដលគរែតរតវសថតេនកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ កភល មៗបនទ បព

របងគរប ទដសខនជងេគេនកនងពភពេ ក គអងគរវតត។ យថភពរបសេបតកភណឌ េនះរតវបនអភរក ។

េយើងទងអសគន ដងថ េយើងទទលបនលទធផលដគរឲយកតសមគ លេនះ េ យ រឆនទៈរបស ជរ ឋ ភបល -

េហើយខញសមអនញញ តជរមបេរឿងេនះជនដលេ កសហរបធន ឯកឧតដម អសេ ក េ ករស - េយើងទទលបន

លទធផលេនះ េ យ រមនករជយជរញដជក កពតរបកដពឯកឧតដមឧបនយករដឋមរនត ែដលជរបធន

ជញ ធរជតអប ។ ខញសមជរមបជនថ េនេពលែដលខញបនជបឯកឧតដមេនកនងឧកសសននសទទេទនេពលថមៗ

េនះ េ កបនបញជ កអះ ងរបបខញថ នេយបយជរបចរបស ជរ ឋ ភបលេនះនងេនែតបនតជអនកផដល

េយបលដលរគបសកមមភពរបស ជញ ធរអប ។ ខញមនកដេ មនស រក យជពនេពកចេពះេរឿងេនះ េហើយខញ

សមជរមបជនថ េយើងនងជយគរទេហើយនងសថតេនជមយ ជញ ធរអប េដើមបែថរក សម ដសខនរ ង

តរមវករចបចៃនករអភរក នងភពចបចៃនករអភវឌ ។

េ កសហរបធន េ កឧបនយករដឋមរនត ឯកឧតដម

ងនមឲយអគគនយកអងគករយេណសក គេ ក គរេសៀរ មតសយ (Koïchiro Matsuura) ខញសមបញជ កជនអស

េ កេ ករសថ អងគករយេណសកសមសនយជថមកនងករជយគរទកចចខតខរបងែរបង នងសកមមភពរបស

ជញ ធរអប េ យជយ ជញ ធរេនះជពេសសកនងករធន បរងកររគបរគងឲយបនលអ នវរមណយ ឋ នែដល

បនចះេឈម ះេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក េ យអនេ ម មេសចកដែណនរបសគណៈកមម ធករ

15

េបតកភណឌ នងករទមទរៃនអនសញញ ឆន ១៩៧២។ ករយលយរបសេយើងរបចេនទរកងភនេពញែដល

សហេសវករបសខញ គេ ក ែទរ ហ នៃណ (Teuro Jinnai) ជអនកដកនរកមករងរ េហើយនងេលខធករ ឋ នែដល

របគតជអនកេធវើករសរមបសរមលជមយអសេ ក នងយកចតតទក កធន បរងេធវើកចចករេនះឲយបនរបេសើរ។

េ យអនេ ម មេសចកដែណនរបសអគគនយក ខញកមនបណងផងែដរកនងករពរងងសកមមភពរបសែផនក

វបបធមរបចេនរពះ ជ ចរកកមពជ។ ទកទងនងចណចេនះ េបសកកមមែដលអនកទទលខសរតវែផនក រមនទរ

កពងែតបេពញេនេពលេនះ គសហេសវករបសខញ េ ក ឡរង េឡវ រសតស (Laurent Levi-Strauss) បងហ ញចបសព

បណងេនះ។ េបសកកមមរបសគត គរតវេឆលើយតបេទនងបណងរបថន ែដលឯកឧតដមឧបនយករដឋមរនតនងជ

របធន ជញ ធរអប ឯកឧតដម សខ ន បនបងហ ញរបបខញ េនេពលថមៗ េនះ េនកនងសននសទទេទែដលទកទង

នង រមនទរប ណវទយនងរបវតត រសតេនេសៀម ប រពមទងកររបរពតតេទៃនសមចចយែផនកេបតកភណឌ េន

អភរក អងគរ។ េ ក ឡរង េឡវ រសតស (Laurent Levi-Strauss) នងេធវើករែសវងយលអព ថ នភព េហើយជមយនង

រកសងវបបធមនងវចរតសលបៈ នង ជញ ធរអប េយើងនងេធវើករកណតែបបបទសរមបកចចអនត គមនរបស

យេណសក េដើមបេឆលើយតបេទនងបណងរបថន របស ជរ ឋ ភបល។

មយងេទៀត េ យបនកណតថនងេធវើឲយសកមមភពរបសអងគករយេណសកេនរពះ ជ ចរកកមពជមនភព

ែបលកៗគន បែនថមេទៀតេនះ េ កអគគនយក គរេសៀរ មតសយ (Koïchiro Matsuura) បនេសនើដលសហេសវករបស

ខញ គេ ក ហ ង អស វ រង (Natarajan Ishwaran) ែដលជនយកែផនកវទយ រសតេអកឡសនងវទយ រសត

ែផនដ ឲយេធវើករសក េនកនងរយៈេពលៃនេបសកកមមរបសគត អពមគនងមេធយបយេដើមបឲយែផនករបសគតចល

រមចែណកបេរមើឲយេបតកភណឌ វបបធមៃនរបេទសកមពជ មនជ ទេនកនងតបនេសៀម ប។ ទកទងនងចណចេនះ

គតរតវចប រមមណយកចតតទក កជ ទភពចេពះបងទេនល ប ែដលជទកែនលងបរមងទកៃនបេយែសវរ។

េហើយេបសកកមមេរៀបចេនះ នងរតវេធវើបនតេ យបលងសកមមភពមយែដលរតវ កែតងេឡើងជមយនង ជញ ធរកមពជ

ែដលមនករពកពនធ េដើមបឲយអងគករយេណសកចលរមចែណកយងេពញេលញេទកនងមគេនះ ែដលរបថន ចង

បនេ យេ កអគគនយក េហើយែដលសមរសបេទនងេសចកដបងរបថន របស ជរ ឋ ភបល។

េ កសហរបធន ឯកឧតដម ជទេគរព

ដចែដលអសេ កបនសេងកតេឃើញរ ប េយើងមនែមនយកចតតទក ករតមែតសកមមភពែដលជយគរទដល

ករយលយរបសយេណសករបចេនទរកងភនេពញ េ យមនេអើេពើដលេលខធករ ឋ នរបសេស.អ.េសេនះេទ បែនត

េយើងែថមទងយកចតតទក កដល លអវៗែដលេយើងេធវើ សរមបបេរមើឲយេបតកភណឌ វបបធមរបយនងអរបយេទៀត

ផង។ ខញសមអះ ងថ យេណសកសថតេនេ យពតរបកដជមយអនកទង យ េនរពះ ជ ចរកកមពជ

ែដលេធវើករងរមនរតមែតបេរមើឲយករអភរក នងករផដលគណតៃមលដលេបតកភណឌ វបបធមបេ ណ ះេទ បែនតែថម

ទងធន បរងឲយបនផងែដរនវករអភវឌ របកបេ យចរភព សរមបរពះ ជ ចរកែដលមនតៃមលៃថលថល

16

សរមបេយើងេនះ។

ខញសមែថលងអណរគណដលករយកចតតទក ក ដ បរបសអសេ ក េ ករស។"

II. ករសក រ វរជវនងករអ រក

II.១. របយករណសកមមភពរបសេស.អ.េសនងករ កឲយដេណើ រករប ដ អន សនមនៗ

េ យេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch) ជេលខធករអចៃរនតយែផនក

វទយ រសតរបសេស.អ.េស

“ខញសមេធវើកររឭកថ តនទរបសេលខធករ ឋ នមនែមនរតមែតកតរ ទកនវសណមពរ េសចកដសេរមចចតតនង

អន សនរបសអសេ កេ ករសបេ ណ ះេទ បែនតែថមទងយកចតតទក កចេពះករ កឲយដេណើ រករនវ ល

អវៗែដលអសេ កេ ករសបនផដលជអន សន ឬកមនបណងឲយេលខធករ ឋ នេធវើករអនវតតផងែដរ ជ

ពេសសេនះគជមយនង ជញ ធរជតអប ។

េ យេហតដេចនះ េយើងនងចបេផដើមជបឋមេ យករេធវើរបយករណរបសគណៈកមម ធករបេចចកេទស។ សមយ

របជេពញអងគេលើកទ១៦បនរបរពតតេទេនេរកមអធបតភពរបសេ ក ដមនក េរហវសឡង (Dominique Freslon)

ជទរបក របសកចចសហរបតបតតករនងសកមមភពវបបធមៃនរបេទសប ង នងេ ក ណរយ មរយយម (Norio

Maruyama) ជមរនតរបស ថ នទតជបន។ ខញេជឿថ អសេ កេ ករសទទលបនរបយករណេនះជភ ប ង

នងភ អងេគលស ែដលជរមបរបបអសេ កេ ករសអពករងររបសគណៈកមម ធករេនះ។ ខលម រសខនៃន

របយករណេនះ គជកចចអនត គមនែដលបនកតរ ទក េនកនងរយៈេពលៃនកចចរបជរបសគណៈកមម ធករ

បេចចកេទសេនះ ជរបយករណែដលបនបងហ ញជនេ យរបធនេបសកកមមេផ ងៗ រពមទងអន សន។

ខញសមរឭកអពនតវធ ជពេសសេនះគសរមបឯកឧតដមឯកអគគរដឋទតែដលផដលកតតយសដលេយើង េ យចលរម

េនកនងកចចរបជេនះជេលើកទមយ ជមយសហរបធនថមរបសេយើង។ នតវធែដលបនអនវតតន មចប ងពមន

កចចរបជេនទរកងតកយមនដចតេទេនះ៖ េយើងេធវើករេរៀបចអន សនេនកនងរយៈេពលៃនកចចជែជកពភក នង

កចចពភក ែដលជែផនកៃនគណៈកមម ធករបេចចកេទសរបសេយើង។ េយើង កអន សនេនះជនគណៈកមម ធករ

បេចចកេទសពនតយ មនែមនេដើមបេសនើសករយលរពមេនះេទ បែនតេដើមបពនតយបញជ កថេតើមនករជទសែដរឬេទ។

េនេពលែដលសហរបធនទងពរៃនសមយរបជបេចចកេទសរបសេយើងកតសមគ លេឃើញថ មនមនករជទសេទ

េនះ អតថបទរតវបនបញជ នេទគណៈកមម ធករេពញអងគ េហើយគគណៈកមម ធករេនះេហើយែដលេធវើករអនមតជ

ថ ពរនវអន សនែដលេយើងរតវអនវតតន ម េនកនងសមយរបជរបសខលនដចជសមយរបជេនៃថងេនះ។

17

េនកនងេពលកនលងេទ អន សនទងេនះមនបរបេភទ៖ ជដបង គជអន សនែដលមនលកខណៈបនទ ន។

អន សនបនទ នទមយបនសថតេននងសថតេនជប យណខងលច រហតដលមនេសចកដសេរមចចតតែដល

របកសជនដណងេ យឯកឧតដមឧបនយករដឋមរនត នងជរបធន ជញ ធរជតអប គេ ក សខ ន ែដល

ជនសមខឲយ ជរ ឋ ភបល។ ចេពះអវែដលទកទងនងប យណខងលច ជករសខនែដលរតវេធវើកររឭកថ

គមនែមនឯកឧតដមអគគនយកយេណសកេទែដលេយើងរតវេធវើរបយករណជន េរពះថអគគនយកយេណសកជអនក

ដកនេលខធករ ឋ នមយរបសគណៈកមម ធករេបតកភណឌ ពភពេ ក។ គមនែមនរបគតេទ បែនតគ

គណៈកមម ធករអនតររ ឋ ភបលែដលេធវើករសេរមចចតត។ អគគនយកេធវើនវ លអវៗ ទងអស េដើមបជយ ជរ ឋ ភបល

េហើយ ជរ ឋ ភបលរតវេធវើរបយករណផទ លមយេទគណៈកមម ធករេបតកភណឌ ។ េនៃថងេនះ របយករណេនះ

នងរតវេធវើេឡើងេ យេលខធករ ឋ ន េទ មពនលៃនសងកថែដលឯកឧតដមឧបនយករដឋមរនតេទើបនងបងហ ញរបប

េយើង េហើយនងអន សនែដលអសេ កេ ករសមនបណងេសនើេឡើង។

បែនត េ យអនេ ម មអវែដលគណៈកមម ធករបេចចកេទសបនសណមពរមកេលខធករ ឋ ន េលខធករ ឋ ន

បនអនវតតន មកចចរបតបតតករទងអស។ េយើងសមសែមដងនវេសចកដដងគណរបសេយើងចេពះ ជរ ឋ ភបល។

េលខធករ ឋ ន ករយលយរបសយេណសកេហើយនងអនកជនញមន ក គអនកជនញជនជតប ងែដលជរបធន

ករងរ េយើងទងអសគន បនអនវតតន មកចចរបតបតតករេនះ េហើយបនចលរមេនកនងកចចរបជ េនេរកម

អធបតភពរបសឯកឧតដមរដឋេលខធករ ជច េភឿន ែដលមនវតតមនេនទេនះ។ កចចខតខរបងែរបងទងេនះបន

អនញញ តឲយឈនេទដលេសចកតសនន ឋ នែដលឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត បនែថលងបញជ កជនយងចបស ស

េនេពលអបញមញេនះ៖ គមនរតវេភលចទលែតេ ះថ មយង ប យណខងលចគជេបតកភណឌ របវតត រសត

មយ ជសកខភពែផនកប ណវទយនងជរតនសមបតតែផនកេបតកភណឌ េហើយមយងេទៀត ប យណខងលចគជ

កែនលងមនសមតថភពផទកទកដធ ែដលបេរមើឲយករអភវឌ តបនសរមបរបជពលរដឋនងករេរ ចរសប។

េនះគជវធ រសតែដលេលខធករ ឋ នបនអនវតតន មរហតមកដលៃថងចងេរកយេនះ មរយៈកចចរបតបតតករ

រតតពនតយ ឃល េមើល នងករសនទន។ េហើយេយើងមនេសចកតេ មនស រក យនងជរមបជនថ អណះតេទ

េយើងែលងមនបញហ ទកទងនងប យណខងលចេទៀតេហើយ។ េ កសហរបធនជទេគរព ងនមឲយ

សមជកេលខធករ ឋ នទងអសែដលមនវតតមនេនទេនះ ខញមនបណង េនេពលមនេសចកតសនន ឋ នរបសអងគ

របជេនះ ឲយេ កអនញញ តឲយេលខធករ ឋ នេធវើយង ឲយមនរបយករណមយ - គរបយករណរបស ជ

រ ឋ ភបល – េហើយនងករពនតយកតរ មយ រតវបនបញជ នេទគណៈកមម ធករេបតកភណឌ ពភពេ ក េដើមបឲយ

បញហ េនះែលងេចទមនេឡើងតេទេទៀត។ េ យេធវើរេបៀបេនះ ឯក រនងរតវបទបញច ប េហើយរពះ ជ ចរក

កមពជនង ចបនតកចចខតខរបងែរបងអភរក នងអភវឌ របសខលន។

ចណចទពរ គធន បរងេធវើ ជមយរកមករងរ នវចណចមយចននែដលរតវបនេលើកេឡើងេ យ

18

គណៈកមម ធករបេចចកេទស។ កនង នៈជេលខធករ ឋ ន េយើងយកចតតទក កេធវើយង ឲយអន សនរបស

អសេ កេ ករសរតវបនអនវតតន ម េនចេនល ះកចចរបជបេចចកេទសនងកចចរបជេពញអងគេនៃថងេនះ។ េនះគជ

តនទរបសេលខធករ ឋ ន។ តនទេនះមនរតមែតកតរ ទកនវេសចកតែណនរបសសហរបធនរបសេយើង

សណមពររបស ជរ ឋ ភបល េសចកតសេរមចចតតែដលបនរបកនយក នងអន សនែដលបនេសនើេឡើងបេ ណ ះ

េទ។ តនទេនះករតវធន បរងផងែដរនវករឃល េមើល។ គជអវែដលេយើងបនេធវើ េហើយេនះគជឱកស–េទះបជ

េយើងមនែថលងអណរគណគន េទវញេទមករ ងសហេសវកគន េយើងកេ យ – សែមដងេសចកតេគរពដលករយលយ

យេណសក ែដលជនចចកលែតងែតផដលជនយចបចដលេលខធករ ឋ ន េដើមបឲយេយើង ចេធវើករងររបសេយើង

រហតដលទបញច ប ជមយនង ជញ ធរអប ។

េ យេហតដេចនះេហើយបនជករទស នបនរតវេធវើេឡើង។ េរកពចណចពរែដលេយើងនងរតឡបមកនយយមដង

េទៀត ខញ រតវែតនយយថ កចចសនទនរបកបេ យលកខណៈមតតភព របសទធភព នងមនករមតបេចចកេទសខពស បន

េកើតមនេឡើងេនកនងរយៈេពលៃនករទស នរបសេយើងេទរគបករ ឋ នករងរ។ កដរពយបរមភែដលរតវបនសែមដង

េចញេនេពលមយេនះ កលពមយឆន មន ែដលទកទងេទនងរប ទ រពហម ែលងេកើតមនេហើយ។ េនរតង

ចណចេនះ ខញសមជរមបជនអសេ កេ ករសថ េយើងមនកដេ មនស រក យេ យចតទកថ ករ ឋ ន

រពហមឥឡវេនះគជករ ឋ នគរមយ េហើយអវែដលកពងេធវើេនទេនះែដលទកទងនងករអភរក នងករជសជល គ

សមរសបេទនងបណងរបថន របសអសេ កេ ករស នងសមរសបេទនងវធ រសតអនតរជត េហើយេនកនងេពល

ជមយគន េនះ គសមរសបេទនងគេរមងវងកម នតេទសចរណែផនកខងកនង ែដលេយើងនងជរមបជនអសេ ក

េ ករសេនេពលេរកយ។

កដចគន ែដរចេពះអវែដលទកទងនងករងរែដលេធវើេ យ ប ងចងបពរបេទស រពមទងករងររបសរកម

ករងររ ឋ ភបលជបនេនកនងរកបខណឌ ៃនគេរមងដធេនះ ែដលេយើងេ ថ ចហ (JASA)។ ករងររតវបនេធវើ

េ យគរឲយកតសមគ លផងែដរ េហើយេយើងមនមនកដបរមភអវេរកពជនពរកឲយ ប ងចងបពរបេទស នង

កលវទយលយ ហ (Waseda) ខវះមេធយបយេដើមបបនតធន បរងវតតមនរបសរកមករងរទងេនះ េនកនង

រកបខណឌ ៃនសកមមភពអនតរជត។ េយើងរតែតមនមនបញហ េទេទៀតជមយមតតភកដរបេទសអ លនង លលមង េន

កនងរកបខណឌ ៃនគេរមងេរៀងៗខលនរបសេគ។ កតបរមភែតមយគតែដលេយើងនងជរមបជនេនេពលបនតចេទៀត គមន

លកខណៈរ ល បនទ បបន េបើេរប បេធៀបនងបេចចកេទស។ កតបរមភទងេនះមន រៈសខនរបស េហើយេយើង

នងរតឡបមកនយយពេរឿងេនះ។

េយើងកមនទនកចតតផងែដរថ ករងរករមតបេចចកេទសខពសែដលេធវើេ យរកមករងរចននងរតវេធវើបនត។ របេទស

សវសបនចបេផដើមដេណើ រកររបសខលនេឡើងវញេនកនងចេ មេយើងទងអសគន សរមបអវែដលទកទងនង

បនទ យរស។ េសចកតកតសមគ លែដលេយើងរតវែតេធវើ េយើងរតវែតជរមបជនអសេ កេ ករស េហើយេយើងនង

19

ជរមបជនេនេពលបនតចេទៀតេនះ េ យមនករអនញញ តពអសេ កេ ករស េ យេហតថេនះគជករងរ

របសេលខធករ ឋ ន រពមទងជករងររបសអនកជនញែដលមនវតតមនេនទេនះ។ េសចកតកតសមគ លេនះគ

ទកទងេទនង ព ន លអងគរវតត - គជអវែដលមន រៈសខនបផត - នងទកទងនងបកែខង។ េយើងរតវែត

ជរមបករពតជនអសេ កេ ករស នងរកឲយេឃើញមគនងមេធយបយេដើមបឲយេយើង ច េ យមនករ

រសះរសលគន នងករសនទនគន អភរក មយែផនកៃនេបតកភណឌ ដសខនៃនអវែដលេយើងមនរតមែតេ ថ

េបតកភណឌ ជតបេ ណ ះេទ បែនតកជរតនវតថ ៃនេបតកភណឌ ពភពេ កផងែដរ ែដលបេងកើតេឡើងេ យតបនអងគរ។

េ យ រែតេលខធករ ឋ នគជអនកនពកយរបសេស.អ.េស ករងរចងេរកយែដលជបនទករបសេស.អ.េសគរតវ

ធន បរងេធវើជមយនង ជញ ធរអប នវករងរែដលអសេ កេ ករសមនបណងចងឲយេធវើ េហើយែដល

អសេ កេ ករសបនេធវើកររឭកជេរចើនេលើកេរចើន រ។ គមននយថ ជទរបក បេចចកេទសរបសនយក ឋ ន

មយរបសអប ។ េយើងបនេធវើករងរេនះ ទងេនកនងថន កករយលយ មរយៈកចចរបជ ទងេនកនងថន ក

េលខធករ ឋ នែដលមនវតតមនេនទេនះ េហើយខញសមបញជ កជនអសេ កេ ករសថ - េហើយខញគតថ

ឯកឧតតម បន រទធ អគគនយក ជញ ធរជតអប នង ចបញជ កអះ ងេរឿងេនះជនអសេ កេ ករសយង

េពញេលញ - ទកទងនងេលខធករ ឋ ន េយើងមនទនកទនងដលអរបេសើរជមយនង ជញ ធរជតអប េហើយ

េយើងបនតអនវតតនករ កឲយដេណើ រករនវសណមពរនងេសចកតសេរមចចតតរបសអសេ កេ ករស។

េយើងកបនតកចចខតខរបងែរបងរបសេយើងផងែដរេនកនងអវែដលេយើងចតទកថជករងរដសខនបផត គជយគរទ

ជញ ធរជតអប េនកនងករងររគបរគងរមណយ ឋ នេបតកភណឌ ពភពេ ករបសខលន។ ខញសមសងកតធងនេលើ

ចណចេនះ េរពះថ អណះតេទ គណៈកមម ធករេបតកភណឌ ពភពេ កេធវើករវនចឆយសកមមភពរបសរបេទសន

ន គមនែមនរតមែតឈរេលើមល ឋ នៃនសកមមភព មយបេ ណ ះេទ បែនតកឈរជពេសសផងែដរេនេលើ

មល ឋ នៃនកររគបរគង។ ជករពត ស េយើងែលងនយយអពសកមមភពៃនេបតកភណឌ ពភពេ កេហើយ គ

េយើងនយយអពកររគបរគង េរពះថបញជ េបតកភណឌ ពភពេ កកល យេទជែវងអនល យ។ េនកនងចេ មប ដ

របេទសជេរចើន របេទសកមពជគជរបេទសមយដសកមមេនកនងចេ មរបេទសសកមមដៃទេទៀត េនខងកនង

គណៈកមម ធករេបតកភណឌ ពភពេ ក។ ពេពលេនះតេទ គណៈកមម ធករេបតកភណឌ ពភពេ កមនកររពយ

បរមភ េរពះថបញជបនេកើនេលើសពចនន៨០០ េហើយបញជ ដែវងេនះ េទះជ ផតលកតតយសដលេបតកភណឌ ពភព

េ កនងភពែបលកៗពគន របស កេ យ ក បងកឲយមនបញហ ដធងនធងរខងែផនកករឃល េមើលនងកររគបរគងែដរ។

ដេចនះ េគែលងនយយថ របេទស មយេធវើសកមមភពចននបនម នេទៀតេហើយ ឬករបេទស មយមនបនម ន

នអរ បនម ន នដ ល រ ឬបនម ន នេយន សរមបេបតកភណឌ ជតែដលបនចះេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភព

េ កេទៀតេហើយ។ គេគនយយថ របេទសេនះេធវើកររគបរគងដចែដលេគចងបន នវេបតកភណឌ េនះ ឬករបេទស

េនះមនករខវះចេនល ះចេពះអវែដលទកទងនងនេយបយៃនកររគបរគងរបសខលន។ ដេចនះ េ យរមជមយនង

20

ជញ ធរជតអប េយើងយកចតតទក កពេពលេនះតេទចេពះអវែដលជនេយបយរគបរគងរបសនយក ឋ ន

នមយៗ។ ទកទងេទនងតរមវករចបចនងគនតេនះ ខញសមេធវើករសនន ឋ នថ អសេ កេ ករសរបកដជផតល

អន សនឲយសកមមភពេនេពលអនគតរបសករយលយយេណសក រពមទងសកមមភពរបសេលខធករ ឋ ន

ចងកេទរកករជយគរទសរមបករងររគបរគង ដេណើ រករលអនងករែថរក ែដលទមទរយងខល ងេ យ

េបតកភណឌ ពភពេ ក។"

II.២. បទបងហ ញរបសអងគករយេណសក

II.២.១. កមមវធ ែមប (MAB) (មនស នងបេយែសវរ/យេណសក បរស) នងផលរបេយជនរបស សរមបបងទេនល ប

នងទេនលេមគងគ េ យេ ក ហ ង អស វ រង (Natarajan Ishwaran) ជនយកែផនកវទយ រសតេអកឡសនង

វទយ រសតែផនដ

“េនះគជកតេ មនស រក យមយសរមបរបខញ េដើមបនងបងហ ញជនអសេ កេ ករស នវបទបងហ ញដខលមយសតព

ែផនកែដលខញដកនេនអងគករយេណសក នងសតពកមមវធែដលមនចណងេជើងថ "មនស នងបេយែសវរ"។

ែផនកវទយ រសតេអកឡសនងែផនដពតជរគបដណត បេលើសពកមមវធមនស នងបេយែសវរេទេទៀត េហើយេនទេនះ

អសេ កេ ករសេឃើញមនបញជ មខងររបស ជ ទទដឋភពខលះៗៃនវទយ រសតេអកឡស នងករអនវតតករ

ែសវងរកពចមង យែដលេយើងចប រមមណេនទេនះ។ បែនត េនទេនះ ខញនយយែតពកមមវធ មនស នងបេយែសវរ។

ពតមនែដលខញជរមបជនអសេ កេ ករសេនេពលេនះ របែហលជនង ចផតលឲយមនកចចពភក េនេពល

បនទ ប។

របថតេនះបងហ ញពសកមមភពរបសែមប (MAB) រមទងករចបេផតើមដបងរបស េនឆន ១៩៧១។ េ យមនសវ

មនទនកទនងជមយនងពភពខងេរក ករបេរង នទកទងរតមែតករអភរក បេ ណ ះ។ ែមប (MAB) ចងក

េទរកពភពខងេរក េហើយនងផតលភពអនេរគះដលករអភរក ែដលរមបញច លជមយករអភវឌ ។ េនេពល

បចចបបននេនះ េយើងចប រមមណចេពះរគបរបពនធេអក គមនែមនរតមែតរបពនធេអកធមមជតបេ ណ ះេទ។ ដចែដល

េរឿងេនះរតវបនចងអលបងហ ញរ ប វសយេនះរគបដណត ប ទងកសកមមនងេទសភពជនបទ ទងតបនទរកង។ េន

កនងតបនសថតេនចេនល ះជនបទនងទរកង ចមនរបពនធេអកធមមជត គមននយថ ជេបតកភណឌ ធមមជត គជអវ

ែដលបេងកើតបនជចណចេគលរបសរមណយ ឋ នៃនេបតកភណឌ ពភពេ ក។ េនកនងរកបខណឌ របសែមប(MAB)

នងទបរមងទកបេយែសវរ េយើងេធវើករពនតយេ យដតដល នវទដឋភពែដលទកទងនងអនត គមនរបសមនស គ

មនែមនរតតពនតយរតមែតធតធមមជតែដលបេងកើតរបពនធេអកបេ ណ ះេទ។

ទស នវជជ ជមល ឋ នៃនកមមវធែមប(MAB) េលចេឡើងយងជកចបស ជពេសសេនកនងទបរមងទកបេយែសវរ។ ទ

បរមងទកបេយែសវរបេងកើតបនជរមណយ ឋ នៃនករពេ ធនៃនវធ រសតែមប(MAB)។ អវែដលជ រលខត

21

សខនេនះ គថករអភរក នងករអភវឌ េនកនងបរបទ មយ រតវែតេដើរទនទមគន េ យមនករជយគរទពករ

សក រ វរជវនងករឃល េមើលនវបរមរតខលះៗ។

រហតមកទលនងេពលេនះ មនទបរមងទកបេយែសវរចនន៥២៩ រតវបនទទល គ លេនកនងប ត របេទសចនន

១០៥។ េនះគជឧទហរណខលះៗ។ េនះគជឧទយនជត អបហ ល (Amboseli) េនរបេទសេកនយ ែដលជទបរមង

ទកបេយែសវរមយ។ ខញបន កបញច ល ល យេនះ េរពះ បងហ ញយងចបសអពតបនក ត ល តបនរទនបនង

តបនែដលសថតេនចេនល ះ។ រគបទបរមងទកបេយែសវររតវែតមនជ ចខតនវចរតលកខណៈទងេនះ។

ដចែដលអសេ កេ ករសេឃើញរ ប តបនក ត លគតបនែដលទទលបននវករករពរយងមងមតទកទង

នងបលងរសបចបប េហើយតបនក ត លេនះរគនែតបេងកើតបនជែផនកដតចមយៃនទបរមងទកបេយែសវរទងមល

បេ ណ ះ។ ករអភវឌ រតវបនទទលករអនញញ តេនកនងតបនរទនបរពមទងតបនែដលសថតេនចេនល ះ។ ចមន

ទបរមងទកបេយែសវរេនជតទរកងធ េហើយជសកខភព គទបរមងទកបេយែសវរេនះែដលេ ថ "ែខ រក ត

ៃបតង"ទរកង វបឡ (Sao Paulo) េនរបេទសេរបសល ែដលេនទេនះ តបនៃបតងសថតេនជតតបនែដលមនករ

ងសង។

រតឡបមកនយយពបងទេនល បវញមតង គជទបរមងទកបេយែសវរមយចប ងពឆន ១៩៩៧មក ែដលជ

អកសលរគនែតមនទនកទនងយងតចតចបេ ណ ះេទនងឧទយនអងគរ ែដលបនចះេទកនងបញជ េបតកភណឌ

វបបធមពភពេ ក។ មរយៈបទបងហ ញរបសេយើងេនៃថងេនះ េយើងសងឃមថនងេធវើឲយកែនលងទងពរេនះខតចល

ជតគន ។ គជរមណយ ឋ នមយែដលមនៃផទដទហជងមយ នហច កនងេនះតបនក ត លរបស ែដលរតវ

បនករពរេ យចបប មនតចជង១០% គរបែហល៧%ៃនៃផទដសរប។ តបនែដលេនេសសសល គតបនរទនប

នងតបនសថតេនចេនល ះ សទធែតជតបនអភវឌ ន។ ទបរមងទកមនរបជពលរដឋជងមយ ននករសេន។ េនះគ

ជទកែនលងែដលេយើងសងឃមេធវើករអនវតត េដើមបនងបេងកើតទនកទនងមយជមយនងកររះគតពចរ របស

អសេ កេ ករស សតពករអភវឌ េនកនងតបនទងមល។ េបើ មេយបលខញ េដើមបេគលេ ៃនករអភវឌ របកប

េ យចរភព គរែតគតគរេនកនងតបនេនះ នវរបពនធេអកែតមយែដល តសនធងចបពភនគែលនរហតដលបងទេនល

ប។

គនតដគរឲយចប រមមណជេរចើនេចញមកពអងគករសហរបជជត នងជយេយើងកនងករភជ បទនកទនងចបច

ជ ទសញញ ណៃនេស កមមែដលផតលឲយេ យរបពនធេអក ែដលគរទេ យករ យតៃមលរបពនធេអកសរមប

សហស វត ែដលជគនតផតចេផតើមេធវើេឡើងេ យអងគករសហរបជជត នងអងគករជេរចើនមយចននេទៀត។ របពនធ

េអករតវបនេរគងេធវើេឡើងេនេរកមទដឋភពៃនអវទងអសែដលមនរបេភទេស កមមេផ ងៗគន ៖ េស កមមៃនករ

ផគតផគង េស កមមែដលេធវើេ យេទៀងទត េស កមមគរទនងេស កមមវបបធម។ េដើមបបញជ កពសមដរបសខញ ង ចម ល

មញ ខញបនហបមហប មកែដលេធវើពរត គជអវែដលេធវើឲយខញទទលបននវេស កមមផគតផគង នងេស កមមវបបធមរបស

22

របពនធេអក។ មេយបលខញ គរែតេធវើឲយេគទទល គ លនវទនកទនងទងេនះ មនរតមែតេ យ រ រៈសខន

របស ទកទងនងគនតបេ ណ ះេទ បែនតែថមទងេរពះែតេយើងចបេផតើមឥឡវេនះ កនងករផតលតៃមលចេពះរបពនធ

េអក នងែរបកល យរបពនធេអកឲយេទជេស កមមែផនកហរញញវតថ ែដលផលតផលរបស ជយរមចែណកេ យពត

របកដេទកនងករអភវឌ ។ ខញ េជឿជកថ របសនេបើអសេ កេ ករសទកទងេទែផនកៃនរកសងបរ ថ ន ឬក

រកសងករបរេទសៃនរបេទសរបសអសេ កេ ករស ែដលទទលបនទកអពពធ រទរកងកយតនងអនសញញ

អនតរជតជេរចើនេទៀត អពេរកឌកកបន អព េរកឌែដលទកទងនងករអភរក ឬកជវៈចរមះ ឬករបពនធេរកឌេផ ងៗ

េទៀត អសេ កេ ករសនងដងថ អវៗ មនករវវឌ ចបេផតើមេកើតមននវទនកទនងែផនកហរញញវតថ េ យផទ ល

ជមយនងជេរមើសអភវឌ ន ែដលពងែផអកេលើេស កមមែដលធន បរងេ យរបពនធេអក។

ខញសមទកទញករចប រមមណចេពះវតតមនរបសេ ក ហវលព ដឡង (Philippe Delanghe) ជសហេសវករបស

ខញ ែដលបនចលរមជមយរបខញ េនកនងមេ រសពទក របសបន (Brisbane) នងអនធ សនណល រវវរ

សមបសយម (International River Symposium) ែដលបនរបរពតតេទកលពែខស ឆន ២០០៧។ គេគនយយអព

បញហ វបបធមនងអនគតរបសេអកឡស។ េនកនងពភពេ កទងមល សទងឬកទេនលែតងែតផតលកេណើ តដល រយធម

ឬកវបបធមដសខនមយ។ កបែនត េតើេយើង ចទញយកេមេរៀនពេរឿងទងេនះយងដចេមដច េដើមបនងែសវងយលឲយ

បនរបេសើរអពករវវតតេនេពលអនគតៃនរបពនធេអកដមន រៈសខនទងេនះ ែដលពងពក រសយនងសទងឬក

ទេនល េហើយែដលរតវទទលនវករគ មកែហងអពបញហ របឈមជេរចើន៖ ជវៈចរមះ ករផល សបត រ កសធត នង

សខមលភពរបសមនស ?

េនទបញច ប ទកទងនងទបរមងទកបេយែសវរ នងកររកចេរមើនែដលសេរមចបន សមជអនតរជតសតពទបរមងទក

បេយែសវរ េរកមករដកនរបសបេយែសវរេនេពលអនគត (Biosphere Futures) របសទបរមងទកបេយែសវររបស

អងគករយេណសកសរមបករអភវឌ របកបេ យចរភព នងរបរពតតេទេនែខកមភៈឆន ២០០៨។ េយើងមនបណង

អេញជើញអនកត ងមន ករបសតបនអងគរ េទចលរមេនកនងសមជេនះ។ បនទ បពេសចកតសេរមចចតតរបស ជ

រ ឋ ភបលកមពជ េយើងនងធន បរងេ ហយេធវើដេណើ រនងករ ន កេនរបសអនកត ងរបេនះ។ គ របែហល

ជមនរបេយជនកនងករទញយកផលចេណញពរពតតករណេនះ ែដលេរគងផតលលទធភពដលករបេងកើតភពជ

ៃដគ ដលករេបើកកចចពភក អពរេបៀបភជ បឲយមនទនកទនងគន រ ងទដឋភពវបបធមនងទដឋភពបរ ថ ន ៃនតបន

ដធេនះែដល តសនធងពភនគែលនរហតដលបងទេនល ប េដើមបផតលភពអនេរគះដលករអភវឌ របកបេ យចរ

ភពេនកនងតបន។"

II.២.២. កមមវធបណត ះប ត លេន កលវទយលយភមនទវចរតសលបៈ (URBA) េ យេ ក ែទរ ហ នៃណ (Teruo

Jinnai) អនកត ងរបសអងគករយេណសករបចរបេទសកមពជ

“េនឆន ១៩៩៣ បនទ បពករចះេឈម ះរមណយ ឋ នអងគរេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ កនងករបេងកើតេស.អ.េស

23

របសេយើង គេរមងជយគរទដលម វទយលយប ណវទយនង ថ បតយកមមេន កលវទយលយភមនទវចរតសលបៈ

រតវបនបេងកើតេឡើងេនទរកងភនេពញ េហើយគេរមងេនះរតវបន កឲយដេណើ រករេ យអងគករយេណសក នងផតល

ហរញញវតថ េ យជនយជបន។

គនតផតចេផតើមរបសគេរមងេនះេឆលើយតបេទនងេសចកតបងរបថន ែដលបងហ ញឲយេឃើញេ យរពះម ក រតរពះ

បទរពះនេ តតម សហន ែដលទនទមគន នងេធវើករអពវនវេនឆន ១៩៩១សរមបករសេរងគ ះអងគរ បនសងកតធងន

េ យរពះបញញ ញណ ងៃវ េទេលើ រៈសខនៃនករបណត ះប ត លអនគតធនធនមនស កមពជ េនកនងមខ

វជជ ែដលទកទងនងករអភរក សណងែខមរ។

គេរមងេនះែដលរតវបនផតលហរញញវតថ េ យចតតទលទ យេ យរបេទសជបន មនអតថភពអសរយៈេពលចនន

១៤ឆន មកេហើយរហតមកទលេពលបចចបបននេនះ ែដលេនកនងេនះមនករ កឲយដេណើ រកររយៈេពល១២ឆន ។ ខញ

យលេឃើញថ ជករមន ររបេយជនែដលរតវបងហ ញជនេនៃថងេនះ នវតលយករដឆបរហសមយេនចេពះ

មខសមយរបជេពញអងគរបសេយើង េ យេហតថ មនែមនជករនយយបេផលើសេទែដលនយយថ ផលចេណញ

ៃនករជយគរទដលម វទយលយទងេនះេ យរបេទសជបន មរយៈអងគករយេណសក ចេធវើករ សែវងបន

មនរតមែតេនេលើែផនកឧតតមសក បេ ណ ះេទ បែនតែថមទងេនេលើែផនក ថ បនផងែដរ។

គទកទងនងផលចេណញែផនក ថ បនេនះេហើយ ែដលខញមនបណងសងកតធងនេ យខលៗេនៃថងេនះ។ េនកនង

ចេ មនស តទង១២ជននរបសម វទយលយនមយៗ ែដលទទលបននវករជយគរទពជនយជបនេនះ

េរកមរបភពជករបេរង ន ជ របករណ ឬកជកមមសក ជករពត សែដលនស តមយចននធបនចល

េទបេរមើករងរេនកនងេស កមម ធរណៈ េ យចលរមជមយ ជញ ធរជតអប ឬករកសងវបបធមនងវចរត

សលបៈ េហើយនងេនកនងរកសងេផ ងៗេទៀតផងែដរ ែដលេនកនងចេ មេនះ មនរកសងេរៀបចែដនដ

នគេ បនយកមមនងសណង រកសងេទសចរណ នងរកសងបរ ថ ន។ ជេរៀង លេលើក គមនចននពកក ដ ល

េហើយែថមទងចននពរភគបេទៀតផងៃនប ដ ជននរបសម វទយលយនមយៗ ែដលបនរបគលនវមនស

របកបេ យសមតថភពេទកនងេស កមមរបសរដឋ គមនចននរបមណជ៤០នកកនងមយឆន ។

ករសទងមតមយែដលបនេធវើេឡើងកលពឆន ២០០៣បនបងហ ញថ នស តចសចនន៥៨នកៃនម វទយលយ

ប ណវទយនងម វទយលយ ថ បតយកមម រតវបនេរជើសេរ ើសឲយបេរមើករងរេ យរកសងេរៀបចែដនដ

នគេ បនយកមម នងសណង ចនន២៩នកេ យរកសងេទសចរណ នង១១នកេ យ រកងភនេពញ។

ជករពត ស គេនកនងរកសងវបបធមនងវចរតសលបៈែដលសស នងរគបេរង នៃនគេរមងរបសេយើង មនភព

ខសែបលកពេគ េ យេហតថ ចបពេពលេនះតេទ មយចននធកនងចេ មពកេគទងេនះ កនតនទរបកបេ យ

ភពទទលខសរតវ។ ខញសមអនញញ តេរៀប បនវេឈម ះមយចនន៖ េ កបណឌ ត បង ស ត (Bong Sovat) ជអគគ

នយករងៃននយក ឋ នេបតកភណឌ េ ក របក សន (Prak Sonnara) ជនយករងនយក ឋ ន រមនទរ

24

េ ក ឯក បនថ (Ek Buntha) ជអគគនយករងៃនអគគនយក ឋ នបេចចកេទស េ ក េសង សត (Seng Soth) ជ

នយកនយក ឋ នទនកទនងអនតរជត េ ក វន យជ (Vin Laychour) ជនយករងៃននយក ឋ នកចចករ

រ វរជវនងវទយ រសតវបបធម េ ក ឡង បន សរវតថ (Long Ponnasirivath) ជអគគនយករងៃននយក ឋ ន

រដឋបលនងហរញញវតថ។

ខញសមអនញញ តជរមបជនផងែដរនវេឈម ះរបសបណឌ ត ល វ ណ (Ly Vanna) ជប ណវទែដលទទលបន

សញញ បរតពម វទយលយប ណវទយ នងព កលវទយលយជបនសហវយ (Sophia) េនកនងរកបខណឌ ៃន

គេរមងរបសេយើង ែដលផ រភជ បនង ជញ ធរអប ។ មយងេទៀត េ ក ល វ ណ (Ly Vanna) រតវេទចលរម េន

េពលឆបៗេនះ េនកនងសននសទអនតរជតសតពកររ វរជវេនរបេទសប ង កនង នៈជអនកឯកេទសកមពជ។

មរនត ជករជនខពសទងអសេនះគជអតតនស តេនកនងរកបខណឌ ៃនគេរមងេនះ េហើយចបពេពលេនះតេទគជ

រគបេរង ន។ ម វទយលយប ណវទយខលនឯងរតវបនដកនេ យរពទធបរសមយរប គេ ក េផង សថ (Pheng

Sytha) ែដលកលពដបងជអនកជនយករនយក េនេពលែដលេយើងបនចបេផតើមករ កឲយដេណើ រករគេរមង។

េដើមបកឲយទកេចលម វទយលយ ថ បតយកមមឲយេនេសសសល ខញកសមេលើកមកជរមបជនផងែដរនវេឈម ះេ ក

ជ ស ត (Chea Sam At) ជអតតសស ជននទមយ េហើយសពវៃថងេនះ ជរគបេរង នផងនងជនយកនយក ឋ ន

េរៀបចែដនដនងនគេ បនយកមមផងែដរ។

មយងេទៀត ខញកសមសែមដងផងែដរនវគរវភកដចេពះេ ក រ ត ចរយ ឡង េសៀម (Long Seam) ែដលជអកសល

បន ចកេ កេយើងេនះេទេនឆន េនះ េហើយែដលគតនងគរែតរតវេនបេរង នបនតែផនកចរក រសតរហតដល

ចងបញច ប សរមបយវៈនស តរបសេយើងេនកនងម វទយលយប ណវទយ- េ យរមជមយឥស រជនដៃទេទៀត

ដចជបណឌ ត ង ជ ង (Ang Chouléan) ជនរវទ េ ក េទៀវ វនណ (Tiev Vinno) ជ ថ បតយករ។ េហើយក

េ យ រែតអតថនយៃនភពទទលខសរតវនងភកដភពរបសអនកចសៗទងេនះផងែដរ ែដលម វទយលយប ណ

វទយនង ថ បតយកមម ចអនញញ តឲយបេងកើតបនជបនតបនទ បនវជននថមមយៃនអនកវជជ ជវៈរបកបេ យសមតថភព។

បនទ បពករ កឲយដេណើ រករជេរចើនឆន េនះ មនេនេសសសលេរឿងជេរចើនេទៀតែដលរតវេធវើ េដើមបនងធន

បរងអនគតរបសម វទយលយទងេនះ េហើយនងែកលមអឲយរបេសើរេឡើងនវកររគបរគងរបស ។ បែនតរបសនេបើ

គជេជគជយមន ចរបែកកបនៃនគេរមងេនះែដល ចេលើកយកមកជរមបជនេនៃថងេនះ េនះគពតជ

េជគជយៃនករបងកបេងកើតធនធនមនស ថមនងែដលរបកបេ យសមតថភព។

េ យែឡក ករយលយអងគករយេណសករបចេនទរកងភនេពញសងឃមថ នង ចបនតជយគរទម វទយលយ

ទងេនះ មរេបៀប មយ េរពះថ គជករចលរមចែណកេនៃថងេនះ េនកនងអនគតៃនកររគបរគង

េបតកភណឌ វបបធមែខមរ។"

េសចកតកតសមគ លរបសសហរបធនប ង គេ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖

25

"សមអរគណេរចើនេ កអនកត ងអងគករយេណសករបចេនរបេទសកមពជ។ ដេចនះ េយើងយលថ មនករ

អពវនវមយចេពះអនកផតលមលនធេផ ងៗេទៀត េដើមបបនតករងរបណត ះប ត លែដលបនចបេផតើមេធវើ។ េយើងក

ពតជគរទផងែដរនវវធ រសតរបសេ កែដលរតវេធវើករ យតៃមលរបសទធភពៃនកមមវធទងអសេនះ េ យពនតយ

េមើលអនគតវជជ ជវៈរបសមនស ែដលបនទទលករបណត ះប ត ល។"

II.២.៣. េសចកតែណនគេរមង រមនទរ េ យេ ក ឡរង េឡវរសតស (Laurent Lévi-Strauss) ជរបធនែផនក

រមនទរនងវតថសលបៈរបសយេណសក

“រហតមកទលេពលេនះ គមនរយៈេពលជតមយឆន េហើយែដលអនករស រហវងសរ រវែយរ (Françoise Rivière) ជអគគ

នយករងទទលបនទកែផនកវបបធមរបសអងគករយេណសក បនេលើកេឡើង េនកនងបរេវណេនះ នវគនតៃនករបេងកើត

រមនទរដធមយែដលនងមនរមបញច ល េនកនងនវវធ រសតរមមយ នវទដឋភពេផ ងៗៃនរទពយសមបតតែផនកវបបធម

នងលទធផលៃនករសក រ វរជវែផនកវទយ រសតរបសរមណយ ឋ នែដលគម នគេរប បេនះ។ ដេចនះ អសេ ក

េ ករសពតជយលរពមទទលគនតេនះ។

សេណើ េនះសថតេនកនងភពឡហ ចពរ៖ គឡហ ចៃនេបសកកមមរបសយេណសក នងឡហ ចែដលតរមវេ យ

រមណយ ឋ នអងគរខលនឯងផទ ល។ េនកនង រលខតជបត ឋ បនរបសខលន គចប ងពមរ ទមយេមលះ យេណសកមនេបសកកមមយកចតតទក កចេពះករអភរក េបតកភណឌ ជសកលៃនេសៀវេភ ន ៃដសលបៈ នងរបងគរប ទ

ដៃទេទៀតែដលមនផលរបេយជនែផនកវទយ រសតនងរបវតត រសត។

ចប ងពមនថវកជដបងរបសខលន គេនឆន ១៩៤៨ កចចខតខរបងែរបងទកទងែផនកវបបធមបនងកេទរកកចច

ករពរ រមនទរនងសមចចយរបស រមនទរ។ េហើយ េនកនងយទធនករសេរងគ ះជអនតរជត - ែដលេនកនងេនះ

យទធនករដលបលបញជងេគែដលរតវបនេគ គ លេនកនងពភពេ កទងមល គយទធនករ ប សមែបល

(Abou Simbel) នងរបងគរប ទរបសនយប (Nubie) - បនទ បមក ជមយនងអនសញញ េបតកភណឌ ពភពេ ក

េទះជសកមមភពែដលេលចេធល ជងេគរបសយេណសក គជសកមមភពែដលឧទទសចេពះរបងគរប ទនង

រមណយ ឋ នកេ យ ក រមនទរេនែតសថតេនជកតបរមភដចមបងរបសខលនែដរ េហើយយេណសកែតងែតដកនេធវើ

របកបេ យេជគជយនវសកមមភពរបកបេ យ រៈសខនជេរចើន ទងសកមមភពសរមប រមនទរផទ ល ទង

សកមមភពសរមបកចចករពរ ន ៃដសលបៈនងកររបយទធរបឆងនងករជញដរវតថសលបៈេ យខសចបប។

េនកនងចេ មឧទហរណជេរចើនេទៀត ខញសមេលើកយកែតឧទហរណមយចនន កនងេនះគ រមនទរជតរទបល

(Tripoli) េនរបេទសលប (Libye) រមនទរនយប (Nubie) េន សសអង (Assouan) ែដលរតវបនរតតពនតយឃល

េមើលេ យមនស ពររបែដលអសេ កេ ករស គ លយងចបស េនះគេ ក េហ ឌន េបស អស

(Azedine Beschaouch) នងេ ក មន បេច គ (Mounir Bouchenaki)។ កចចសហរបតបតតករបនតេធវើជមយនង

26

រមនទរ ែអរម (Ermitage) េនទរកង ងេបែទកសបក (Saint-Pétersbourg) រមនទរ រយធមេអហ បថម េន

ទរកងែគរ (Caire) ែដលចលរមេ យអនកជនញមយរបេទៀតរបសអសេ កេ ករស គេ ក ហ កេហ រកស

(Giorgio Croci) េហើយនងសកមមភពជយគរទដៃទេទៀតជេរចើន ចេពះ រមនទរែនប ត របេទសែដលមនករ

អភវឌ តចជងេគ នងែដលសថតេនកនង ថ នភពេរកយជេមល ះ។ េនរតងចណចេនះ អងគករយេណសកបនរបមល

ផត របេទសអនកផតលជនយជេរចើន េនកនងចេ មេនះមន របេទសប ង ជបន សហរដឋ េមរក អ ល លលមង

បលង (Flandres) នរែវស នងរបេទសជេរចើនេទៀត សរមបកចចរបតបតតករដមន រៈសខននន ដចជករជយ

សេរងគ ះ រមនទរ េជវ (Sarajevo) ករជយសេរងគ ះ រមនទរកបល (Kabul) ឬកករជយសេរងគ ះ រមនទរ

បក ត (Bagdad)។

យេណសកកឧទទសសកមមភពរបសខលនផងែដរ ចេពះកររបយទធរបឆងនងករលចបលនវតថ ប ណវទយេនរបេទស

អ កេ យមនករជយគរទពខម នកេភលើងជនជតអ ល េន រមនទរេបតេតលអម (Bethléem) នងេន រមនទរ

អស ល ម េហ រយ ឡម (Jérusalem) េ យមនករជយគរទពរបេទស ប អឌត (Arabie saoudite)។

ជករពត ស ខញមនេភលចេទនវសកមមភពបណត ះប ត លដមន រៈសខនសរមបកររបយទធរបឆងនងករ

ជញដរខសចបប ែដលរបរពតតេទេនទេនះផទ លជមយនង ជញ ធរកមពជ េហើយនងគេរមងចះបញជ រេពើភណឌ

នយេមរចៃនសមចចយរបស រមនទររបេទសកមពជ ែដលសហេសវករបសខញ េនករយលយយេណសករបចទរកង

ភនេពញកពងែតេធវើេនេពលបចចបបននេនះ េ យមនកចចសហរបតបតតករជមយ ជញ ធរកមពជ។

ករអភវឌ សកមមភពសរមប រមនទរេនះ ទកទងេទនងករយលដងកនែតខល ងេឡើងៗ អពភពចបចៃន

វធ រសតរមៃនេបតកភណឌ េនកនងទដឋភពេផ ងៗគន របស េនះគទដឋភពវបបធមនងធមមជត ទដឋភពចលនវតថ នង

អចលនវតថ ទដឋភពរប នងអរប។ េ យេហតដេចនះេហើយបនជ កលពពរឆន មន អគគនយករបសអងគករ

យេណសក គេ ក គរេសៀរ មតសយ (Koïchiro Matsuura) បនសេរមចចតតបេងកើតអងគភពមយែដលឧទទសជ

ពេសសចេពះ រមនទរនងកចចករពរវតថសលបៈ េ យចតទកថ របសនេបើេបសកកមមដសខនមយកនងចេ ម

េបសកកមមដសខនដៃទេទៀតរបសយេណសក គករអភរក ននភពែផនកវបបធមេនះ េនរគបទកែនលងនងេនរគប

េពលេវ មនមនទកែនលងអភរក ដរបេសើរជងេគ មយេរកព រមនទរនងសមចចយែដលមនេនកនង

រមនទរទងេនះេទ។ េហើយេលើសពេនះេទេទៀតេនះ រមនទរទងេនះគរែតទទលបននវករយកចតតទក ក

ែថទជពេសសមយ េ យេហតែត រមនទរទងេនះសទធសងជ ថ បនែដលងយទទលនវភពរងេរគះជ

ពេសសេនះ។ ជករពតេហើយ ន ៃដសលបៈែដលមនេនកនង រមនទរ មនតៃមលពណជជកមមដខពស េហើយេ យ

េហតដេចនះកមន នភយៃនករលចឆក។ ន ៃដសលបៈទងេនះមនគណតៃមលែផនកអតតសញញ ណដមនតៃមល

េហើយេ យេហតដេចនះកមនករបផលចបផល ញនងករលចបលនេនកនងេពលមនសរងគ មេកើតេឡើង។ រមនទររតវករ

នវករែថទជរបច ែតផទយេទវញ ែបរជមនករខវះខតដសេមប ើមែផនកមេធយបយ េនកនងប ត រដឋជសមជក

27

របសខលនជេរចើន។

េលើសពេនះេទេទៀត រមនទរបេងកើតបនជទកែនលងដពេសសមយ ែដលរបជពលរដឋ ចភជ បេឡើងវញនវទនក

ទនងជមយនងអតតកលរបសខលន េហើយនងទទលបននវវបបធមផទ លខលនរបសខលនេឡើងវញ េហើយេនកនងេពល

ដ លគន េនះ របជពលរដឋ ច គ លវបបធមរបសអនកដៃទ។ ដេចនះ រមនទរគជទកែនលងែដលផតលភពអនេរគះ

ដលករេធវើឲយរបេសើរេឡើងនវទនកទនងសងគម េហើយជពេសសេនះគសរមបរបជពលរដឋែដលបនជបរបទះនវ

រយៈេពលដគរឲយរនធត េនកនងរបវតត រសតរបសខលន។ រមនទរកជទកែនលងៃនករេយគយលគន ផងែដរ េហើយ

េ យេហតដេចនះ រមនទរគជទកែនលងៃនអតថភពរមគន ជមយនងវបបធមដៃទេទៀត។

េនអងគរ មន រមនទរជេរចើនសថតេនកនងគេរមង ឬកបនេធវើករសេមព ធនរចមកេហើយ។ ជពេសសខញគតដល

រមនទររពះនេ តតមសហន ែដលេនេពលសេមព ធ រមនទរេនះ េ ក ែទរ ហ នៃណ (Teruo Jinnai) ជអនក

ត ងអងគករយេណសកេនរបេទសកមពជ បនជរមបជននវ រលខតរបសេ ក គរេសៀរ មតសយ (Koïchiro

Matsuura)៖ " រមនទរេនះែដលបងហ ញអពលទធផលៃនក យប ណវទយរបស កលវទយលយសហវ យ (Sofia)

បងហ ញឲយេឃើញនវផលតផលៃនករសក រ វរជវែផនកវទយ រសត ែដលសមនងទទលបននវករេសងើចសរេសើរ

េហើយយេណសកេរត មខលនរចជេរសចេដើមបនងនមកនវដបនម នរបសខលន របសនេបើមនតរមវករកនងករែកលមអ

គណវបតតេ យមកពភពថមេថម ង ែដលរគបរគះ ថ នរបេភទេនះែតងែតជបរបទះេ យេចៀសមនរច"។

ជករពតរបកដ ស ខញកគតផងែដរេទដល រមនទរជតអងគរ ែដលបនសេមព ធកលពពកក ត លែខវចឆក

កនលងេទេនះ េ យឯកឧតតម ហន ែសន េហើយែដលខញនងេទទស នេនៃថងែសអក។ រមនទរេនះនងបងហ ញឲយ

េឃើញនវវតថ ប ណវទយសខនៗចនន បរយ ែដលបនមកពសមចចយរបស រមនទរជតភនេពញ នងអភរក អងគរ។

ជករពត ស រមនទរមយរបេភទេនះ ែដលទទលបននវករគរទព ជញ ធររដឋដសខនជងេគ េហើយែដល

ផតលជនដលពភពេ កទងមលនវសមចចយដសេមប ើមែបបេនះ រតវែតជ រមនទរគរមយ េហើយនងរតវែតសថតេន

ផតពករទេតៀនទង យ។ ករអភរក នងករបងហ ញ ន ៃដសលបៈ រតវែតសថតេនកនងករមតសតង ែផនកសលធម

ែដលរតវបនទទល គ លជ កល េ យសហគមនវទយ រសតអនតរជត េហើយែដលជ ទរតវបន កចលេទ

កនងអន សនរបសយេណសកសតព រមនទរ េទកនងរកមសលធម រមនទរៃនអកម (ICOM) េហើយនងរកមរបក

រមនទរអនតរជត។ រមនទរេនះករតវែតជទកែនលងែដលមនតរមវករែផនកវទយ រសតខពស ែដលេបើកចហដលអនក

រ វរជវ េហើយែដលមនជរបចេនកនងេនះនវរបកគេហើញនងចេណះដងថមៗ ែដលបនមកពករសក

រ វរជវរបសរកមករងរវទយ រសតែដលសក អព រយធមអងគរ។ េរកពវតថ ប ណវទយ រមនទរករតវបងហ ញផង

ែដរអព រយធមអងគរេនកនងទដឋភពែផនករបវតត រសត សងគមនងវបបធមរបស អព សន អពជេនឿនងករេរៀបច

ែផនកនេយបយនងសងគម អពសលបៈ ថ បតយកមម ទេនៀមទមល បនងរបៃពណ េហើយនងអពចេណះេធវើ គមននយ

ថ រគបទដឋភពៃនេបតកភណឌ អរបយែដលរតវបនករពរេ យអនសញញ ថមឆន ២០០៣។ េហើយេនទបញច ប ជករ

28

ពត ស គេនកនងទនកទនងរបសខលនជមយនងបរ ថ នធមមជត ឆលងកតរយៈេពលជេរចើនសតវត ។ េហើយចង

េរកយបងអស រមនទររតវែតងកេ យទលទ យេទរករបជពលរដឋេនកនងតបននងេនកនងរបេទសកមពជ ម

រយៈសកមមភពអបរសងគម នងសកមមភពេលើកកមពសចេណះដងសតអពវបបធមែខមរ។

របសនេបើ ជរ ឋ ភបលកមពជរបថន ចងបន អងគករយេណសកេរត មខលនជេរសច រសប ម ណតតរបសខលន ន

មកនវភពជនញជលកខណៈអនតរជតេនកនងវសយេផ ងៗ េហើយេ យេហតដេចនះ ជយ ជរ ឋ ភបលឲយធន

បនថ រមនទរេនះពតជេឆលើយតបេទនងបទ ឋ នែផនកវទយ រសត បេចចកេទសនងសលធមែដលរគបរគះ ថ នដ

មន រៈសខនែបបេនះរតវែតមន។

េយើងគតថ តនទ ដេណើ រករនងអនគតរបសអភរក អងគរ គរែត កបញច លេទកនងករគតពចរ េនះ េរពះ

េយើងយលថ មេធយបយែផនកមនស នងសមភ រៈែដលអភរក អងគរមនេនេពលបចចបបននេនះ មនទនសមរសបេន

េឡើយេទេទនងបណងរបថន ដធរបស ថ បនមយែដលអភរក វតថ ប ណវទយចននដលេទជង៦០០០ េហើយែដល

េនកនងេនះ ទនកទនងែផនកេរៀបចជមយនងកររ វរជវនង រមនទរ គ មនភពជកែសតង េហើយរតវែតសថត

េនរសរេវ ើក។

េ កសហរបធនជទេគរព ដេចនះ េនកនងអន សនរបសេ ក គរែតេរគង កបញច លជេទៀងទតនវចណច

មយសតព រមនទរេទកនងែផនក "កររ វរជវនងករអភរក "ៃនរេបៀប រៈរបសេស.អ.េស េ យេហតថខលម រនង

េគលេ ចងេរកយរបស រមនទរែដលឧទទសចេពះវបបធមអងគរ គមន ចែចក ចពសកមមភពេផ ងៗេទៀត

សរមបករអភរក នងករេលើកតៃមលរមណយ ឋ នបនេទ។ គរែតេរគងេលើកេឡើងអពករកតសមគ លនងសេណើ

ែដលមនពមន ដល ជញ ធរកមពជ។ របសនេបើ ជញ ធរកមពជេឆលើយតបចេពះករកតសមគ លនងសេណើ ទងេនះ

េហើយរបសនេបើរបរកតទនផតលករអនេរគះ ែបបបទនននង ចបងហ ញជនេហើយនងេធវើករពភក េនកនង

ឱកសៃនសមយរបជបេចចកេទសេលើកេរកយរបសេស.អ.េស េហើយែបបបទទងេនះនង ចផតលជលទធផលដល

ករបេងកើតគណៈកមម ធករវទយ រសតអនតរជតមយរបេភទ។ បនទ បមកេទៀត ហរញញបបទនមយនងរតវរកបន េដើមប

ឲយគណៈកមម ធករេនះ ចជបរបជគន ជេទៀងទត េហើយេ យេហតដេចនះនង ចផតលជដបនម នសតពវធនករ

ែដលរតវរបកនយក ទកទងនងែផនកវទយ រសតនងបេចចកេទស េហើយនងេដើមបឲយេបសកកមមែដលមនផល

របេយជនជ ធរណៈរបស រមនទរចេពះរបជពលរដឋេនកនងរសក ចនងធន បរងបនទងរសង។ េហើយ

េនេពលេនះ គមនែមនរតមែតេទសភពែផនកវបបធមដអ ច រយរបសរបងគរប ទ នងរបសៃរពេឈើបេ ណ ះេទ

ែដលផតលដលរបជជនកមពជនងេភញ វេនកនងពភពេ កទងមល បែនតគែថមទងរគបភពសមបរណែបបៃន

រយធមអងគរេនកនងទដឋភពែផនកទកែនលងនងេពលេវ របស េហើយនង លអវៗែដល រយធមអងគរមនរបកប

េ យភពរសរេវ ើកសរមបេយើង េនេពលសពវៃថងេនះ"។

29

េសចកតកតសមគ លរបសសហរបធនប ង គេ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖ "ខញ

សមែថលងអណរគណចេពះេ ក េឡវរសតស (Lévi-Strauss)។ ដេចនះ េយើងកតរ ទកថ អងគករយេណសក េនកនង

រកបខណឌ ៃនេបសកកមមរបសខលន បនចបេផតើមេធវើកចចសនទនែផនកបេចចកេទសជមយនង ជរ ឋ ភបលកមពជ េហើយ

ជធមម ទសេ ៃនកចចសនទនេនះ គករពរងករកបខណឌ ៃនកតបរមភរបសេស.អ.េស ចេពះករអនវតតទកទងេទនង

រមនទរ"។

II.២.៤. េស.អ.េសសរមបអងគរ៖ របវតតនងដេណើ រករ េ យេ ក លម បនហក (Lim Bun Hok) ជភន កងរកមមវធជត

របសករយលយយេណសករបចេនរបេទសកមពជ

“ដចែដលបនចងអលបងហ ញេនកនងរេបៀប រៈរ ប ខញនងនយយអពដេណើ រកររបសេលខធករ ឋ ន េនេរក

សមយរបជ។ ពតរបកដ ស ខញនងនយយពដេណើ រករេនះ េនេរកមកររតតពនតយជពេសសរបសេ ក

េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch) រពមទងេរកមកររតតពនតយរបសសហេសវករបសខញទងអសេន

កនងេលខធករ ឋ នែដលមនភពចសទជងខញ េហើយែដលមនវតតមនេនទេនះរ ប។

េតើអវេទជេស.អ.េស? េតើេស.អ.េសបនចបកេណើ តេឡើងេនេពល ? េហតអវបនជេស.អ.េសរតវបនបេងកើត

េឡើង? េតើនរ ខលះែដលមនទនកទនងជមយេស.អ.េសេនះ? គជកររឭកដខលមយអពរបវតតរបសេស.អ.េស

សរមបមនស ខលះកនងចេ មអសេ កេ ករស ែដលរបែហលជមនទន គ លអពរបវតតេនះេនេឡើយ។

ពកយេ កតថេស.អ.េស ដចែដលមនេនកនងរគបឯក រេនេលើតរបសអសេ កេ ករសរ ប មននយថ

គណៈកមម ធករសរមបសរមលអនតរជតសរមបករអភរក នងករអភវឌ រមណយ ឋ នរបវតត រសតអងគរ។ របសន

េបើពតមនរបសខញមនរចឡេទេនះ េរឿង វេកើតេឡើងេនឆន ១៩៩៣ េនេពលែដលសេមតចឪបចចបបនន គរពះបទរពះ

នេ តតមសហន បនរបកស សននដលសហគមនអនតរជត នងបនសណមពរឲយមជឈមណឌ លេបតកភណឌ ពភព

េ ក ចះរមណយ ឋ នអងគរេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ កែដលកពងមនេរគះថន ក។ ករចះបញជ េនះរតវ

បនេធវើេនេពលបនទ បមក េនកនងសមយរបជរបសេបតកភណឌ ពភពេ ក េន សង េហវ (Sant Fe) េនសហរដឋ

េមរក េនឆន ១៩៩២។ េហើយករចះបញជ េនះទកទងនងៃផទដទហ ៤០១ គឡែមរតកេរ។

ករចះបញជ េនះបនេធវើេឡើងយងេ ច សេនកនងរកបខណឌ មយែដលមនលកខណៈពេសសបនតច េ យេហត

ថ មនលកខខណឌ ចននរបែដលបនេសនើេឡើង។ លកខខណឌ ទមយ គរតវ កែតងអតថបទចបបដសមរសបមយ េហើយ

លកខខណឌ ទពរ គរតវមន ជញ ធរជតទទលខសរតវមយ។ ចណចទប គរតវបេងកើតរពរបទលជអចៃរនតយ េហើយទ

បន គបេងកើតតបនរទនបឬតបនករពរ។ ចណចទរប រតវេរៀបចឲយមនគណៈកមម ធករអនតរជតមយ សរមបករ

ឃល េមើលនងកររគបរគងរមណយ ឋ ន។

ខញសមអនញញ តជរមបជនថ សមយរបជរបសេស.អ.េសេលើកទមយបនេរៀបចចតែចងេឡើងេនរបេទសកមពជេនះ

30

េនឆន ១៩៩៣ គរយៈេពលបនម នែខបនទ បពសននសទទរកងតកយ ែដលបនរបរពតតេទេនកនងឆន ១៩៩៣ផងែដរ។

េនឆន ២០០៣ សននសទទរកងបរសបនរបរពតតេទ។ មនប ត របេទសនង ថ បនអនតរជតចននរបមណជ

សប បនចលរមេនកនងសននសទដសខនទងពរេនះ េដើមបនង ម នកររគបរគងរមណយ ឋ ន។

េស.អ.េសសរមបអងគររតវបនដកនរមគន េ យរបេទសប ងនងរបេទសជបន េហើយជករពត ស េ យមន

ទនកទនងយងជតសនទធជមយ ជរ ឋ ភបលកមពជ។ ចែណកអងគករយេណសកវញ ធន បរងេលខធករ ឋ ន

អចៃរនតយរបសេស.អ.េស។ សរមបដេណើ រកររបសេស.អ.េស េយើងមនសមយរបជេពញអងគនងសមយរបជ

បេចចកេទស។ េ កឯកអគគ ជទតរបេទសជបនបនរឭកេនកនងសនទរកថេបើកអងគរបជរបសេ កថ សមយរបជ

េពញអងគែដលមនអនកដកននេយបយជេរចើនចលរម គឧទទសចេពះរគបេសចកតែណនែផនកនេយបយសខន

ៗ។ ចែណកឯសមយរបជបេចចកេទសវញ គសរមបអនកបេចចកេទសេនកនងវសយេផ ងៗែដលចលរមេនកនងសមយ

របជេនះ េដើមបេធវើករពភក អពបញហ បេចចកេទសែដលបនជបរបទះ។

េដើមបផតលជននវេយបលរបកបេ យភពឯក ជយនងអន សនរបកបេ យអតថនយ េស .អ.េសបនបេងកើតេឡើង

នវរកមអនកជនញ ដហកចននពររកម។ រកមទមយ គជរកមអនកជនញ ដហកសរមបករអភរក ។ ជ

ឧទហរណេនេលើរបថត អសេ កេ ករស ចេមើលេឃើញេ ក មន បេច គ (Mounir Bouchenki) ែដលគរ

ឲយេ ក ត យ ៃថងេនះេ កជបរវលករងរេផ ងេទៀត។ េហើយកមនផងែដរ េ ក ែពយរ អងេរដ (Pierre-André)

េ ក ហរ យគ សយហ យគ (Hiroyuki Suzuki) េហើយេនចងបញច បគេ ក រកស (Croci) ែដលមនវតតមនេន

ទេនះ េហើយែដលេ កទងអសគន េធវើករជមយគន អសរយៈេពលជេរចើនឆន មកេហើយ។ រកមទពរ គរកមអនក

ជនញ ដហកសរមបករអភវឌ របកបេ យចរភពែដល េ យ រែតេហតផលបេចចកេទស េទើបែតនងរតវ

បនបេងកើតេឡើងចប ងែតពសមយរបជបេចចកេទសកលពែខកកក កនលងេទែតបេ ណ ះ។ រកមអនកជនញេនះគ

មនេ ក តសយអ (Tatsuo Harada) េ ក រហវងសរ អលលេយ (François Houllier) េហើយនងេ ក

ហ ង មរ ហវត (Jean-Marie Furt)។ អនកជនញទងបរបេនះបងហ ញអពេយបលជវជជមនឬអវជជមន សតពករ

អភរក របកបេ យចរភពរបសរមណយ ឋ នអងគរ។

េតើកចចរបជរបសេយើងរបរពតតេទយងដចេមដច? េនរយៈេពលពរឬបៃថងមនកចចរបជរបសេយើង នងេទ ម

របរកតទន អនកជនញ ដហកទងរបពររបេធវើករទស នរមណយ ឋ ន។ ជទេទ េនរយៈេពលមយៃថងមនកចច

របជ ករទស នរមណយ ឋ នេ យអនកចលរមរបជរបសេស.អ.េស រតវបនេរៀបចេឡើងេ យេលខធករ ឋ ន

េ យសហករជមយ ជញ ធរជតអប េដើមបឲយពកេគ ចេមើលេឃើញអពរមណយ ឋ នទងមល។ បនទ បមក

េទៀត េយើងេរៀបចកចចរបជែតមតង ដចជកចចរបជេនៃថងេនះជេដើម។ េនចងបញច បៃន លកចចរបជរបេភទេនះ

អន សនរតវបនេសនើេឡើងេហើយនងេធវើករអនមត បនទ បមកេទៀត រតវបនរបគលជនដលអនកចលរម េដើមបឲយ

អន សនទងេនះរតវបនេគេគរពនងអនវតតន ម។ បនទ បមកេទៀត េលខធករ ឋ នទទលបនទកេធវើ

31

របយករណ េហើយរបយករណេនះរតវបនែចកជនេនកនងសមយរបជបនទ បមកេទៀត ដចែដលអសេ ក

េ ករសេឃើញេនៃថងេនះ េនេលើតរបសអសេ កេ ករសរ ប។

ខងេលើេនះ គជពតមនសេងខបខលះៗទកទងនងដេណើ រករទេទរបសេលខធករ ឋ នរបសេយើង េនខងេរក

សមយរបជ។ េនៃថងេនះ េនចងបញច បៃនសមយរបជ នងរតវេធវើករសេរមចសរមបកលបរេចឆទៃនកចចរបជ

បេចចកេទសេលើកេរកយ។"

II.៣. របយករណសកមមភពទេទរបស ជញ ធរជតអប េ យ ឯកឧតតម បន រទធ (Bun

Narith) ជអគគនយក ជញ ធរជតអប

"សមយរបជេពញអងគេ កទ១៤ របសគណៈកមម ធករសរមបសរមលអនតរជតសរមបករអភរក នងករអភវឌ

រមណយ ឋ នរបវតត រសតអងគរ សម វ គមនករមកដលរបសសហរបធនថមទងពររប គឯកឧតតមឯកអគគរដឋទត

របេទសប ង េ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François DESMAZIERES) នងឯកឧតតមឯកអគគ ជទត

របេទសជបន េ ក កតសយហរ សណ (Katsuhiro SHINOHARA)។ ខញសមេបើកវងរកចកគសបញជ កថ កចច

របជរបសេស.អ.េសមនែមនជរបកគេហើញសរមបឯកឧតតមឯកអគគ ជទតជបនេទ េរពះថេ កធល បេធវើរចមក

េហើយជអធបតភពៃនជនបអនតរជតសតពអងគរ។

េយើងមនកតតយសសម វ គមនចេពះសហរបធនថមទងពររប េហើយេយើងេជឿជកថ របគត កដចជអនកចលរម

សមយរបជភគេរចើនែដរ នងចលរមេហើយនងចប រមមណយកចតតទក កចេពះបញហ អភរក េហើយរបគតនង

យកចតតទក កជពេសសចេពះបញហ ែដលទកទងនងករអភវឌ រមណយ ឋ នអងគរ។ ជនចចកល េយើងមន

េសចកតេ មនស រក យទទលរពះ ជត ងដខពងខពសរបសរពះម ក រតរពះបទ នេ តតម សហមន។ េយើងក

សម វ គមនជពេសសផងែដរចេពះេ ក ហ ង អស វ រង (Natarajan ISHWARAN) ជនយកែផនក

វទយ រសតេអកឡសនងែផនដរបសអងគករយេណសក រពមទងេ ក ឡរង េឡវ រសតស (Laurent LEVI-STRAUSS)

ជរបធនែផនក រមនទរនងវតថ វបបធម របសអងគករយេណសកផងែដរ។ េយើងជបជថមមតងេទៀតេ យកតេ មនស រក

យដចគន ែដរ អនករស រហវងសន ឌរហ ល (Francine d'ORGEVAL)។ គតរតវបនអមដេណើ រេ យេ ក ែពយរ

បត (Pierre LANAPATS) ជនយករងែផនកប ណវទយេនរកសងករបរេទសនងកចចករអរ ប។

េ ក រហវងសសសគស ែវែរលឡង (Franciscus VERELLEN) ជនយក ប ងចងបពរបេទស បនេធវើឲយ

េយើងមនកតេ មនស រក យ េ យបនមកចលរមជមយេយើងជថមមតងេទៀត។ េយើងសមែថលងេសចកតេសងើច

សរេសើរចេពះវតតមនរបសអនកឯកេទសថមៗ ខងេបតកភណឌ របយនងអរបយ េហើយេយើងសម វ គមនករមកដល

របសអនកជនញ ដហកថមខងករអភវឌ របកបេ យចរភព គេ ក រហវងសរ អលលេយ (François HOULLIER)

32

នងេ ក ហ ង មរ ហវត (Jean Marie FURT)។

ខញសមេធវើករសេងខបជននវសកមមភពរបស ជញ ធរជតអប ចប ងពគណៈកមម ធករបេចចកេទស ែដលបន

របរពតតេទកលពែខមថនឆន ២០០៧ េ យជរមបជនេទ មរបធនបទ េដើមបនងសរមលដលករែសវងយល ជ

ទសរមបអនកចលរមថមេនកនងសមយរបជ នវេបសកកមមជេរចើនែដលមនភពេផ ងៗគន េហើយែដលជនកល

មនភពសមគ ម ញ ែដល ថ បនជអនកទទលបនទកេធវើ ។

១. េប កភណឌ

រពះម ក រតរពះបទ នេ តតម សហមន បនផតលកតតយសដធេធងដលេយើង េ យរពះអងគសពវរពះ ជហរទយ

េធវើជរពះ ជអធបតភពេនកនងពធសេមព ធ រមនទររពះនេ តតមសហនអងគរ េនេដើមែខេនះ។ េនឆន ២០០១ េនកនង

បរេវណរប ទបនទ យកដ រកមករងរប ណវទែខមរនងជបនៃន កលវទយលយសហវ យ (Sophia) បនរកេឃើញ

របបដមករ របចមល ករពះពទធ នងវតថ ប ណ េនកនងេពលេធវើក យមយ។ េនឆន ២០០៣ េ ក គយ អក

(Takuya OKADA) ជនយករកមហនជបន " ែអន នផរសន កលប" (AEON 1% Club) បនអេញជើញមករបេទស

កមពជេដើមបចលរមកនងករ េដើមេឈើ េហើយបនសេរមចចតតផតលរបកចននមយ នដ ល រ សរមបក ង

រមនទរមយេនេលើៃផទដទហ ១៦ ២០០ែមរតកេរ ែដលផតលជនេ យ ជញ ធរជតអប កនងេគលបណងែថរក

ទករបបដមករទងេនះ។ រមនទរែដលបនរបគលជន ជញ ធរជតអប សរមបកររគបរគង មនមយជន

ែដលេនទេនះមន បនទប ងពពរណធមយេហើយនងមនទរពេ ធនមយ រពមទងប ណ លយធមយ ែដលេនកនង

េនះមនេសៀវេភែដលជអេ យផទ លខលនរបសេ ក រ ត ចរយ យសសយគ អសសហ (Yoshiaki

ISHIZAWA)។ េនជនផទ លដមនករយលយ បនទប ងពពរណ បនទបករងរអនវតតន នងកែនលងផទកសមភ រៈ។

ទសេ មយេទៀតរបស រមនទរ គសរមបេរបើជមជឈមណឌ លអបរនងបណត ះប ត លចេពះករអភរក នងករ

ជសជលរបចមល ក រពមទងករសក រ វរជវអព រយធមនងរបវតត រសតៃនរពះពទធ សនេនសមយអងគរ។

ជញ ធរជតអប គតថ ចទទលេភញ វជតនងអនតរជត េនកនងកឡងែខធន េនះ។

ខញសមសែមតងនវេសចកតដងគណដរជលេរជរបសខញចេពះេ ក គយ អក (Takuya OKADA) សរមប

ហរញញបបទន នងេ ក យសសយគ អសសហ (Yoshiaki ISHIZAWA) ជ កលវទយធករៃន កល

វទយលយសហវ យ (Sophia) ែដលបនចលរមចែណកយងមន រសខនដលសមទធកមមរបសខលន។

ខញសមេឆល តឱកសអពវតតមនរបសេ ក ឡរង េឡវ រសតស (Laurent LEVI-STRAUSS) ែដលមនវតតមនេនកនង

ចេ មេយើង េដើមបនងេសនើសដបនម នរបសគតេនកនងវសយ រមនទរវទយ ែដលរបខញសម រភពថ ពតជមន

ភពថមរស ងសរមប ជញ ធរជតអប ។

ករសក អពលទធភពៃនករផទកទកប យណខងេជើងេឡើងវញ កពងែតដេណើ រករ េហើយករងរជសជល

ប យណខងលចេឡើងវញ ទទលបននវករយកចតតទក កជពេសសរបសេ កឧបនយករដឋមរនតនងជ

33

របធន ជញ ធរជតអប គេ ក សខ ន ែដលែតងែតឃល េមើលយងេទៀងទតនវករវវតតៃនឯក រ។

កចចរបតបតតករជសជលគនរជញជ ងរបសវតតបគង នងរតវជរមបជនេ យអនកត ងរបសរកមហន ហលសម

រគប (HOLCIM Group) ែដលបនផតលហរញញវតថដលករងរ។

ទកទងេទនងករសក រ វរជវ រតវគសបញជ កអពសកខ ែដលបនេរៀបចេឡើងេ យ កលវទយលយ

សដន (Sydney) នង ជញ ធរជតអប សតពគេរមង "រសេនជមយេករ តមរតក" ែដលបនេធវើកររបមលផត ជញ ធរ

េខតត សមជកសហធមមក អនកត ងភមនងអនកចលរមែផនកឯកជន។ េយើងមនេសចកតេ មនស រក យចេពះករ

ចលរមដ វ បរបសអនករស ម គ ែរត ែឌមសន (Margaret ADAMSON) ជអគគរដឋទតរបេទសអរ ត លរបច

េនរពះ ជ ចរកកមពជ េនកនងគេរមង "គេរមងរគបរគងេករ តមរតក" ែដលនងចបេផតើមដេណើ រករេនេពល

ឆបៗេនះ េហើយែដលរតវបនបងហ ញជនេនេពលថមៗ េនះ ដលរបធន ជញ ធរជតអប រមគន ជមយអងគករ

យេណសក។

បនទ បពលទធផលរបកបេ យែផលផក ៃនករសក រ វរជវឧភេ ភគែខមរៃថ របសគេរមង "Living Angkor Road"

ែដលបនជរមបជនេនកនងគណៈកមម ធករបេចចកេទសរបសេស.អ.េស រកមអនករ វរជវែខមរបេពញេនេពល

បចចបបននេនះ នវេបសកកមមមយ េដើមបសក ឲយបនសជេរមអពទនននយែដលទទលបន បនទ បពយទធនករមនៗ

េ យេធវើកចចសហករជមយសមភគៃថរបសខលន។

ខញកសមជនដណងដលអសេ កេ ករសផងែដរ អពករសេមព ធមជឈមណឌ លបណត ះប ត លវជជ ជវៈេបតកភណឌ

របចតបន ែដលនងអនញញ តឲេធវើករពរងងធនធនមនស ទកទងនងករអភរក ករ ត នងករែថរក

េបតកភណឌ របវតត រសតដធសេមប ើម ទងថមនងចស។ ខញកសមសែមតងនវករដងគណជថមដលរ ឋ ភបលប ងនង

អនកត ងរបស ៃសេយ (Chaillot) ែដលបនចលរមចែណកែផនកហរញញវតថ នងបេចចកេទស។ េ យមន

ទ ន កករេនរបេទសកមពជ មជឈមណឌ លរតវបនបេងកើតេឡើងសរមបរបេទសទងបៃនតបន ស េគនយ គរបេទស

វ របេទសេវៀត មនងរបេទសកមពជ។ ករសក រតវបនេធវើេឡើងេនេសៀម បនងេនភនេពញ េហើយរបងគ

រប ទៃនរមណយ ឋ នអងគរ នងកល យជេ ងជងសក ។

អងគភពែផនកទនកទនងរបស ជញ ធរជតអប បនតេធវើយទធនករផតលពតមនដល ធរណៈជន េដើមបេធវើឲយពក

េគមនករចប រមមណចេពះករករពរេបតកភណឌ ៖ អនកភមែដលរសេនកនងឧទយន នងរគះ ថ នសក ។ល។

នង។ល។

២. សយេទសចរណ

ជបឋម គេហ ឋ រចនសមពនធសរមបទទលេភញ វ៖ េយើងបនខតខក ងថនល ងថមៗ េដើមបជយសរមលដលករេធវើ

ច ចរណរបសយនយនតេនកនងរមណយ ឋ នអងគរ េហើយេយើងកបនេធវើករជសជលផងែដរនវ ព នននេនខង

កនងឧទយន។ េយើងកបន កបងគនអនមយបែនថមេទៀតផងែដរ។

34

េយើងកពងែតេធវើករសក អពបលងច ចរណមយ សរមបរសបទញករកកសទះច ចរណ េនមខទវ រចល

រមណយ ឋ នអងគរធ ែដលនង ចេធវើឲយករេធវើបនល សទេនខងកនងបរមរតេនះមនភពទ យ។

អនកជនញ ដហកខងែផនកករអភរក នងករអភវឌ របកបេ យចរភព បនេទទស នទធល មខរប ទបនទ យ

រស ងពករមកដលរបសពកេគ េហើយបនសក ែសវងយលអពសេណើ េរៀបចទធល មខរប ទេនះ។ េយើងរងច

ករអ ថ ធបបយនងករផតលេយបលរបសពកេគ េដើមបនង កឲយដេណើ រករករងរ ងសង។

ករមកទស នរបសេភញ វេទសចរណែដលមនករេកើនេឡើងយងេទៀងទត បនបេងកើតឲយមនបញហ ៃនភពកកកញ

របសេភញ វេនខងកនងរបងគរប ទែដលមនេភញ វមកទស នេរចើនជងេគបផត។ អងគភពបេងកើតវងកម នត

េទសចរណរបសនយក ឋ នអភវឌ នេទសចរណៃន ជញ ធរជតអប បនេធវើករសក នងបនបេងកើតផល វទស ន

មយសរមបរប ទអងគរវតត េហើយផលវេនះរតវបន កឲយអនវតតន ងពែខកញញ មកេមលះ។ អនកចលរមេនកនងសមយ

របជេនះរតវបនអេញជើញឲយេធវើករ កលបងករ កឲយអនវតតនេនះ។ េយើងកពងរងចនវកររបែមរបមលេយបល

របសពកេគ េដើមបនងេធវើឲយរបេសើរេឡើងនវនេយបយរគបរគងលហរេទសចររបសេយើង នងេដើមបផតលគណភពៃន

ករទស នដលអនកេទសចរ។

រមណយ ឋ នអងគរគជទកែនលងសរមបេរៀបចនវរពតតករណសខនៗជេរចើន៖ ពពណ យតច (AITEX) ែដល

របមលផត នងជយសរមលដលទនកទនង រ ងរបតបតតករេទសចរណជតនងអនតរជត។ កររបកតក េ គ លជ

លកខណៈអនតរជតេលើកដបង នងអនញញ តឲយផតលនវផលតផលទស នថមមយសរមបអងគរ េនះគវបបធមនងក ។

ក ពកក ត លម តងអងគរមនអតថភពរយៈេពល១២ឆន េហើយ។

េយើងរតវែតែថលងនវកតេកតសរេសើរដលេ កឧបនយករដឋមរនត នងជរដឋមរនតទទលបនទកទសដករគណៈរដឋមរនត

ចេពះករជនដណងអពករបេងកើតរកមហន កសចរណជត។ ដណងដលអេនះេធវើឲយរគបអនកចលរមកនងវសយ

េទសចរណមនកតេ មនស រក យ។

េយើងកមនបណងែថលងអណរគណផងែដរដល ជរ ឋ ភបលជបន ែដលបនេធវើករេឆលើយតបរបកបេ យេសចកត

អនេរគះដលសណមពររបស ជរ ឋ ភបលកមពជ េ យរបកនយកនវគនតផតចេផតើមដគរឲយរក យ សរមបករ

កឲយដេណើ រករនវេជើងេ ះេហើរផទ លទមយពរបេទសជបន។ អនកដេណើ រដបងបងអសែដលរបកបេ យកត

េ មនស រក យបនេធវើករចះចត កលពៃថងទ២០ែខវចឆក េន កសយន ឋ នរកងេសៀម ប។

េនទបញច ប ទកទងនងវសយេទសចរណ ជញ ធរជតអប បនបងហ ញជននវអតថបទអនរកតយមយ សតពករ

ករពរេឈម ះនងរបភពរបសអងគរនងរបងគរប ទដៃទេទៀត េដើមបេសនើសករយលរពមនងករអនមតព ជ

រ ឋ ភបល។ េយើងសងឃមថ ចបងហ ញអនរកតយេនះេនកនងសមយរបជេលើកេរកយរបសេស.អ.េស។ អតថបទេនះ

នងអនញញ តឲយរ ឋ ភបលេធវើកររតតពនតយេមើល នវ លរបតបតតករថតរបរបសរបងគរប ទរគបរបេភទៃន

រមណយ ឋ នអងគរ នងៃនតបនេផ ងេទៀតេនកនងរបេទស។

35

៣. បរ ថ ន

េយើងសមសែមតងនវករេសងើចសរេសើរេ យេ ម ះសមរគដលេ កអភបលេខតត សរមបករងរដគរឲយកតសមគ លៃន

ករេធវើឲយមតសទងេសៀម បមនេ ភណភព។ សទងេសៀម បគជមខមតរបសទរកង។ េរកពតនទដសខនរបស

សរមបរបជពលរដឋ បេងកើតបនជភពទកទញដសខនមយសរមបេភញ វេទសចរ។ ទកែនលងសរមបករេដើរ

កម នតែដលបនេរៀបចេន មបេ ដ យមតសទង រតវបនទស នេ យអនកេដើរកម នតជេរចើន ទងជនជតែខមរ

នងបរេទស ែដលរកេឃើញេនទេនះនវបរ ថ នរបកបេ យភពសងប ង ត។

រកមករងរទទលបនទកករករពរបរ ថ ន នងជ ទរកមករងរែដលទទលបនទកករ កឲយដេណើ រករនវ

វញញ បនបរត យេអសអ (ISO) ១៤០០១ កពងបនតេធវើយងេទៀងទតនវយទធនករអបររបសខលន ជមយរបជ

ពលរដឋេនកនងឧទយន។ រគបនយក ឋ នរបស ជញ ធរជតអប ករតវែត កឲយដេណើ រករផងែដរ េនកនងវសយ

េរៀងៗខលន នវនតវធែដលមនករទកទងនងបញហ េនះ។

េយើងបនេធវើករេរៀបចយទធនករ េដើមេឈើេឡើងវញេនកនងរមណយ ឋ នបងម ជមយនង ជញ ធរេខតត

េសៀម ប េហើយនងរបជពលរដឋែដលរសេនកនងរមណយ ឋ ន េហើយេនកនងរយៈេពលៃនយទធនករេនះ រ

សរមបេធវើឲយមនករចប រមមណចេពះករករពរបរ ថ ននងៃរពេឈើរតវបនេធវើករផ ពវផ យ។

េនទបញច ប េយើងសមជរមបអសេ កេ ករសអពសននសទសតពបញហ ទក ែដលបនេរៀបចេឡើងេនៃថងទ២៧វចឆក

ម លមញ េ យសហករជមយអងគករយេណសក។ ដចែដលេយើងបនដងទងអសគន ធនធនទកបនកល យេទជ

បញហ របសពភពេ ក េហើយ ជរ ឋ ភបលកមពជពតជយលដងអពបញហ េនះ។ គជធតដសខនមយសរមប

នេយបយៃនករអភវឌ របកបេ យចរភព ែដលរតវបន កឲយដេណើ រករេ យ ជញ ធរជតអប ។ ពតែមន

ែតេនេពលបចចបបននេនះ របេទសកមពជមនែមនជរបេទសមយែដលមនករបះពលេ យផទ លេ យបញហ ខវះខត

ទកកេ យ កបតភតេនះនងេលចរប ងេឡើងេនកនងេខតតេសៀម ប របសនេបើេយើងមនរបកនយកនវកររបង

របយតនជចបច េដើមបធននវករេរបើរបសធនធនេនះឲយបនយរអែងវងេទេនះ។ ករអភវឌ ជរបចៃន

េហ ឋ រចនសមពនធេទសចរណ េរបើរបសេ យេលប នេលឿននវរសទបទកេរកមដ ែដលេលើសពក ែដលបន

អនញញ ត។ េ យេហតដេចនះេហើយ េដើមបេឆលើយតបេទនងកតកងវលរបស ជរ ឋ ភបលនងសហរបធនេស.អ.េស

ទកនងសថតេនជរបធនបទែដលនងរតវេលើកយកមកនយយជេទៀងទតេនកនងប ត ឆន ខងមខ។ ជករពត

ស រយៈេពលចនន១២ឆន បនកនលងផតេទេហើយ បនទ បពសននសទេលើកទមយែដលរតវបនេរៀបចេឡើងេ យ

អងគករយេណសក កលពឆន ១៩៩៥។ ជករបនទ នែដលរតវេធវើយទធនករផ ពវផ យឲយមនករចប រមមណ ដល

អនកេរបើរបសរបសែផនកឯកជននងរបជពលរដឋ េដើមបករអភរក មន ចខវះបននវវតថ ែដលកនែតករមេទៗេនកនង

ពភពេ កេនះ។"

េសចកតកតសមគ លរបសសហរបធនប ង គេ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖ "ខញ

36

សមែថលងអណរគណដលេ កអគគនយក ចេពះរបយករណសកមមភពេនះែដលមន ចនងេធវើករសេងខបអស

េនះេទ ដ ប សកមមភពរបស ជញ ធរជតអប មនភពេផ ងៗគន េហើយទកទងនងរគបវសយេនះ។ ខញសម

បញជ នករេកតសរេសើររតឡបេទេ កវញ េហើយជនសមខឲយរគបរកមករងរអនតរជតែដលេធវើករជមយ

ជញ ធរជតអប ខញសមែថលងអណរគណដលរបេ ក ចេពះសមតថភពនងេពលេវ ែដលរបឯកឧតតមផទ ល

នងរកមករងររបសឯកឧតតមែតងែតបងហ ញឲយេឃើញ េនចេពះមខៃដគបរេទស។"

II.៤. របយករណសតពករសក រ វរជវែដលកពងដេណើ រករ ទកទងនងធនធនទក៖

II.៤.១. របយករណសតពប យណខងេជើង េ យេ កបណឌ ត ហង េព (Hang Peou) ជនយកនយក ឋ នទកនង

ៃរពេឈើរបស ជញ ធរជតអប

“ខញមនកតតយសជរមបជនអសេ កេ ករស នវរបយករណទកទងនងករងរសតពប យណខងេជើង។ មន

នងេលើកេឡើងអពសភពេជឿនេលឿនេទមខៃនករងរ នងបញជ កអពសកមមភពបចចបបនន ខញសមរឭកអសេ ក

េ ករសថ គណៈកមម ធករបេចចកេទសចននពររតវបនបេងកើតេឡើង េដើមបដកនេធវើគេរមងេនះឲយបនលអ។ េនទ

េនះ អសេ កេ ករសេឃើញមនេសចកតអនញញ តែដលចះហតថេលខេ យឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត នងជ

របធន ជញ ធរជតអប ។ ខញសមគសបញជ កថ េរកពគណៈកមម ធករទងពរេនះ កមនផងែដរនវគណៈ

កមម ធករនយក ែដលសថតេនេរកមករដកនរបសឯកឧតតម ស ភរនទ (Sou Phirin) ជអភបលេខតតេសៀម ប

េហើយនងសថតេនេរកមករដកនជបនទ បរបសឯកឧតតម បន រទធ (Bun Narith) ព ជញ ធរជតអប ។

សរមបគេរមងេនះ េយើងមនធនធនមនស ផទ លរបសេយើង។ េយើងកបនេសនើសឲយេរជើសេរ ើសយកអនកឯកេទស

មយរប គអនករស កតរន េថលលរ (Catherine Theiller) េដើមបជយេយើងកនង នៈជទរបក ប ណវទយសរមប

គេរមង េហើយនតវធេរជើសេរ ើសកពងែតរបរពតតេទ េនេពលបចចបបននេនះ។

េនះគជករងរទកទងនងកែនលងទងបេនទនបខងតបង ែដលខញបនេសនើេឡើងេនកនងសមយរបជបេចចកេទស។

ករងរជសជលនងរតវបនេធវើបញច ប េនមនរដវវស ឆន េនះ។ ករចងរកងជឯក ររតវបនេធវើ សរមបទកែនលង

ទងបេនះដចែដលបនេរគងទក។ ខញសមេលើកយកមកបងហ ញអសេ កេ ករសែតទកែនលងមយបេ ណ ះ េនះគ

រពះខន២ ែដលមនសណលប ណវទយដមន រៈសខន។ ដេចនះ េយើងកបនសេរមចចតតសងទនបេនជវញ

េដើមបករពរកែនលងេនះ ែដលនង ចឲយប ណវទេធវើករងរេនេពលេរកយ េនមតរចកទកេចញចសរបស

ប យណខងេជើងេនះ។ េនះគជករងរែដលបនចងរកងជឯក ររចេហើយ។

េនឆន េនះ េយើងបនចបេផតើមជកែរពកេដើមបបេពញទកប យណ ែដលេរត មខលនជេរសចនងទទលយកទក េន

37

ែផនកខងកនង ដចែដលអសេ កេ ករសេឃើញេនទេនះ។ រកមករងរែផនក នេលខៃននយក ឋ នរបសខញកពង

ែតេធវើករងរ ជមយនងវសវកររបសរកមករងរែផនកធ រសត។ សរមបេពលេនះ ករងរដសខនជងេគបផត

ែដលរតវេធវើ េ យសហករជមយនយក ឋ នចននបេទៀត គនយក ឋ នរដឋបល រកមករងរែផនកទនកទនង

នយក ឋ នរបងគរប ទនងប ណវទយ-២ នងនយក ឋ នរបសខញ គជករងរែដលរតវេធវើករពនយលបភលលមអត

អពគេរមងេនះដលរបជពលរដឋមល ឋ នែដលរសេន េនរតងែផនកែដលករងរនងចបេផតើមដេណើ រករេនេពល

ឆបៗេនះ។ កចចរបជជេរចើនរបេភទរតវបនេរៀបចេធវើេឡើង ជមយេមឃ េមភម នងអភបលរសក។ មនភពងយ

រសលសរមបេយើង កនងករេទកនទកែនលងេដើមបពនយលេធវើឲយរបជពលរដឋយល អពអតថរបេយជនរបសគេរមង

េនះ។

ទកទងនងគេរមងដៃទេទៀតែដលកពងដេណើ រករ េនះគ នគពនធ។ េនចេនល ះសទងេសៀម បនងែផនកខងតបងៃន

ប យណខងេជើង េយើងបនេសនើឲយបេងកើតសនភតគម រសត េ យមនេភលចថមនេដើមេឈើេនកែនលងេនះែដល

មនរតវបះពលេឡើយ។ សនភតគម រសតរតវែតបេងកើតេឡើង មែបបធមមជត េ យមនករចងអលបងហ ញទស

ដលអនកេទសចរែដលមកទស នសនេនះ។

េ យមនករពេរគះេយបលជមយនយក ឋ នេទសចរណ រកមករងរទទលបនទកវងកម នតេទសចរណកពង

ែតេធវើករសក អពវងកម នតែដលនងេចញពរចកេចញពអងគរធ មទវ រេនះ េទរហតដលសនភតគម រសត

ែដលសថតេនចេនល ះសទងេសៀម បនងែផនកខងតបងរបសប យណខងេជើង េហើយសរមបអនកេទសចរខលះ ពកេគ

របែហលជ ចេធវើដេណើ រេ យជះកង។ វងកម នតក ចឆលងកត មទេនះេទរពះខនែដរ។

េនះគជសេណើ ែដលមនរមបញច លនវអវៗ ទងអស គមននយថ ប យណខងេជើងមនផទកទក េហើយេយើង ច

បេងកើតឲយមនករទស នប យណរបកបេ យភពទកទញ មរយៈវងកម នតែដលសថតេនចេនល ះសទង

េសៀម បនងែផនកខងតបងរបសប យណខងេជើង។ េយើងបនេសនើេឡើងនវវងកម នតេផ ងៗគន ដចជវងកម នត

មយេនះែដល ចេចញដេណើ រេ យផទ ល េទភជ បវងកម នតមយេទៀតេនប យណខងេជើង។ វងកម នតេនះក

ចបនតរហតដលទនបប ងផងែដរ។ បនទ បមកេទៀត ចេទភជ បវងកម នតៃនសនភតគម រសតរបស

ប យណខងេជើង។ វងកម នតមយេទៀតេនះ ចភជ បេចញពរចកចលរបសរប ទ ណ។ នងឆលងកត ម

ទនបប ង េដើមបេទភជ បនងវងកម នតភតគម រសត េហើយ ែថមទង ចេធវើដេណើ រជវញេឆព ះេទរពះខន។

ដេចនះ ទងេនះជលទធភពេផ ងៗែដល ចេធវើបន មរយៈែផនកេនះ។ ជករពត ស េ យេធវើនវអវៗទងអស

ខងេលើេនះ គរតវេធវើករអភរក េទសភពវបបធមធមមជតឲយបនជអតបរម េដើមបេធវើឲយេគយលអពរបវតតរបស ។

តេទេនះ គជនតវធសរមបគេរមងេនះ។ េយើងមនបដ កកល៖ ដ កកលសក ដ កកលអនត គមន

អភរក នងជសជលេឡើងវញ េហើយេនចងបញច ប គដ កកលេលើកគណតៃមល។ តៃមលែដលបនបន ម ន គមន

ចននរបែហល ៣,៥ នដ ល រសហរដឋ េមរក។ តៃមលេនះនងរតវបនបញជ កឲយបនចបស ស េនេពល

38

ដ កកលទមយបនេធវើចបរច លេហើយ។"

II.៤.២. របយករណសតពប យណខងលច េ យឯកឧតតម ជច េភឿន (CHUCH Phoeurn) ជរបធនគណៈកមមករ

ជត ដហកសរមបប យណខងលច

"ប យណរតវបនបេងកើតេឡើងេ យមនេគលេ មយចបស ស៖ ធន បរងនវករែបងែចកទកឲយបនជ

អតបរមេដើមប រសវ។ ឆលងកត មរបវតត រសត សមតថភពផទកទករបសប យណមនករេកើនេឡើងជនចច េដើមប

េធវើករែចកចយទកជអតបរម េនេលើៃផទដែរសជអចៃរនតយដធជងេគបផត។ ប យណមនទកេពញេ យ រ

ែតរបបខយលមសងេហើយនងករេកើនេឡើងៃនករមតទកបង េហើយប យណ ចធនបននវករបេពញទកដលដ

ែរសេនេពលសខនមកដល។ េយើងដងថ កសធតរបសេសៀម បេនចេនល ះសតវត ទ៩នងទ១២ គមន

លកខណៈដចគន នងេពលសពវៃថងេនះ។ េ យសនមតថ កសធតសថតេនដែដល របេទសកមពជេនរ ងឆន ១៩០០

គមនលកខណៈកនែតដចគន ខល ងេទេទៀតេទនងរបេទសកមពជៃនសតវត ទ១២។ េ យេហតែតមជឈ ឋ ននង

ធមមជតរបស បរធ រសតបងកបនវភពខវះចេនល ះមយចននែផនករចនសមពនធ។ េតើជនជតែខមរបនែសវងយល

េហើយបនទ បមកខតខជសជលែកតរមវភពខវះចេនល ះេនះែដរឬេទ? ឬមយកពកេគទទលរងនវភពខវះចេនល ះេនះ

េ យមនដងខលន? េយើងមនដងអពេរឿងេនះេទ។

េនេរកមរជជកលរពះបទសរេយវរ មនទមយ េយើងដងថរពះម ក រតបនឲយេគ ងសងបេងហើយប យណខង

លច េហើយេនះជអវែដលស ចរកភនេរសះបងហ ញរបប។ ស ចរកេនះបញជ ករបបថ េសតចសរេយវរ មនទមយ

បនឲយេគក ង ងសតកទកដធមយ គប យណខងលច េហើយេន មមតរចងប យណេនះ មន េដើម

េឈើ េហើយេដើមេឈើទងេនះបនផតលជមលបដលរបជ រសតេនអងគរសរមបេដើរកម នតេនទេនះ។ បែនតប យណ

ខងលចែដលមនទហ៨គឡែមរតគណដង២,៨គឡែមរត របឈមមខទលនងករពនផតលបបដេនភគខងេកើត៖

មតរចងមន ន មេរបះែបករកែហងជេរចើនែដលប ដ លមកពទកេភល ង។ េ យេហតដេចនះេហើយបនជ ជ

រ ឋ ភបលកមពជ េនេរកមករដកនដឈល សៃវរបសសេមតចអគគម េសនបតេតេជ ហន ែសន សណមពរឲយមន

ករអភរក នងករផទកទកេឡើងវញ េដើមបអនញញ តឲយមនករ ត សមតថភពទទលទករគបរគនរបស ងសតកទក

កនងេគលេ េដើមបធន បរងករផគតផគងរបជពលរដឋែដលរសេនេសៀម បបចចបបនន។

េ ក ែបរ ហវលលព េរ គ សលេយ (Bernard Philippe GROSLIER) បនបងហ ញថ េតើ រយធមែខមរពងពក

រសយនងករេរ ចរសពរបសខលនបន េហើយប យណនមយៗមនរបវតតរបសខលនែដលជនកលមនភព

សមគ ម ញ េហើយជពេសសេនះ គជនកលមនអតថភពកនងរយៈេពលយងខល។ មនករទបទកពររបេភទ៖ ករទប

ទកែដលបនជក នងករទបទកែដលេធវើេឡើងេ យទនបខពសេលើកេនេលើដ។ ប យណរតវបនបេងកើតេឡើងេ យ

ធតសខនៗចននបន៖

39

1. ទនបទក

2. គទកកនង

3. គទកេរក

4. កបលហងទកែដលេធវើេឡើងេនខងេលើទនប មរយៈអរែដលនយកទកពសទងេទកនប យណ ែដល

េនទេនះទកសថតេនគម នចលនេនកនងរយៈេពលមយដែវង ែដលេនះពនយលបញច កថ មនករពនផត ៃន

កករដយងេរចើន។

េនកនងរបពនធេរ ចរសពែខមរ មនរយៈេពលសខនៗចននបន៖

1. េនេដើមសតវត ទ៩ មនករេរបើរបស ងទកែដលមនទហតច ដចជករណវតតភ។

2. ចបពសតវត ទ១០ េគក ង ងទកែដលមនទហធ េ យមនេកះមយេនក ត ល បែនតគម នលកខណៈ

ធ រសតេទ៖ ឧទហរណ លៃលនងប យណខងេកើតេនអងគរ។

3. ចបពសតវត ទ១១ដលចងសតវត ទ១២ ប យណរតវបនក ងេឡើងេនពសេពញទកដែខមរ េហើយេម

បណយចបេផតើមមនលកខណៈធ រសត។

4. ចបពឆន ដបងៗៃនសតវត ទ១២ មនករផល សបត រដសខនមយបនេកើតមនចេពះរបពនធេរ ចរសពែខមរ។

ប យណរតវបនេគេបះបងេចល េហើយេគចបេផតើមេរជើសេរ ើសយករបពនធមយែដលពងែផអកេលើករទប

ទកសទងេ យ ព ន។

េ យ រែតតរមវករបចចបបននខងករផគតផគងទកសរមបរកងេសៀម ប ប យណខងលចគជកមមវតថ ៃនករ ត ព

ចណះទកតចតចរបស េដើមប ចផទកទករហតដល៦២ នែមរតគប ែដលរតវបន យតៃមលថជករចបច

សរមបបេរមើបរមសរបចៃថង ទងសរមបរបជពលរដឋេនេសៀម ប ទងសរមបអនកេទសចរ។ េ យ រែត

េហតផលេនះេហើយបនជករងរជរកមរបសអនកជនញឥ ឌ នងអនកជនញរបស ជញ ធរជតអប េ យ

មនករចលរមចែណកពគណៈកមម ធករអនតររកសង ែដលកណតេ យេសចកតសេរមចចតតរបសទសតករគណៈរដឋ

មរនត នងរគបអនកែដលមនករពកពនធ បងហ ញពករខតខរបងែរបងដខល ងកល េដើមបេធវើករបេពញទកប យណ

េ យមនេធវើឲយខចខតដលេបតកភណឌ ែដលមន យ១០០០ឆន េនះ េនកនង ម រតៃនករអភរក នងបញច ល

ប យណេនះេទកនងកមមវធៃនករអភវឌ របកបេ យចរភព ែដលកណតបញជ កេ យនេយបយវបបធមរបស

ជរ ឋ ភបលកមពជ។"

II.៤.៣. របយករណសតពសននសទអនតរជតេនេពលថមៗេនះសតអពទកេនកនងតបនេសៀម ប/អងគរ េ យេ ក ហវលព

ដឡង (Philippe Delanghe) អនកឯកេទសែផនកកមមវធវបបធមរបសករយលយអងគករយេណសករបចេនរបេទសកមពជ

“េនះគជកតតយសដធសរមបរបខញ េដើមបនងបងហ ញជនអសេ កេ ករស អពលទធផលរបសសននសទអនតរជតសតព

40

ទកេនេសៀម ប ែដលបនរបរពតតេទកលពៃថងម លមញ េនកនង លរបជដែដលេនះ។

ជបឋម ខញសមែថលងអណរគណចេពះឯកឧតតមអភបលេខតតេសៀម ប គេ ក ស ភរនទ (Sou Phirin) ែដលបន

ចលរមេធវើជអធបតភពរបសសននសទសតពទក នងឯកឧតតមរដឋមរនតរកសងេទសចរណ គេ ក េថង ខន (Thong

Khon) ែដលបនចលរមបទករេធវើករងររយៈេពលេពញមយៃថងរបកបេ យែផលផក េហើយកសមែថលងអណរគណ

ដលឯកឧតតម បន រទធ (Bun Narith) ជអគគនយក ជញ ធរជតអប ចេពះវតតមនរបសេ ក នងកចចសនយ

ករងរែដលរតែតបងហ ញឲយេឃើញអពករគរទដខល ងកល នងផលរបេយជនទេទរបស ជរ ឋ ភបលកមពជ។

ខញកសមែថលងអណរគណផងែដរចេពះឯកឧតតមឯកអគគរដឋទតរបេទសប ង សរមបវតតមននងករចលរមរបស

េ ក នងចេពះរបេទសប ងែដលបនគរទនងបនតគរទ ជពេសសេ យមនវតតមនរបសភន កងរប ង

សរមបករអភវឌ (AFD) នវគេរមងអភវឌ នននែដលទកទងនងកររគបរគងទក។ កមនករគរទដចគន េនះ

ែដរសរមបរបេទសជបន ែដលេយើងមនកតតយសបនទទលមរនតរបច ថ នទតជបន គេ ក មរយយម

(Maruyama)។ របេទសជបន ជមយនងភន កងរអភវឌ នៃចក (JICA)របសខលន បនគរទអសរយៈេពលចនន១៥ឆន

មកេហើយ េហើយបនតជយគរទ ជរ ឋ ភបលកមពជ សរមបកចចខតខរបងែរបងរបសខលនកនងកររគបរគងទក។

េនទបញច ប ខញសមែថលងអណរគណចេពះរគបអនកចលរមែដលមកព ជញ ធរជតអប េខតតេសៀម ប ជញ ធរ

ផគតផគងទកេសៀម ប នយក ឋ នធនធនទកនងឧតនយមេខតត ភន កងរប ងសរមបករអភវឌ (AFD)

គណៈកមម ធករសរមបសរមលកមមវធភម រសតវទយ រសតរបេទសៃថ(CCOP) ចហ (JASA)ៃន កលវទយលយ

ក (Kanasawa)ៃនរបេទសជបន មលនធរ យលអងគរ(របេទសហងរគ) នងសមគមករពរនងអភវឌ ន

បរ ថ នកមពជ។

ឥឡវេនះ ខញសមជរមបជនអសេ កេ ករស អពលទធផល េហើយជពេសសេនះអពអន សនរបសសននសទ។

មននងេសនើអន សន អនកចលរមជតនងអនតរជតេនកនងសននសទសតពទក ែដលបនេរៀបចេនេសៀម ប េនៃថងទ

២៧ ែខវចឆក ឆន ២០០៧ េនេរកមអធបតភពរបសឯកឧតតមអភបលេខតតេសៀម ប េ ក ស ភរនទ (Sou Phirin)

បនរមគន សែមតងេសចកតេគរពដលប ត ថ បននងអងគករ ែដលបនេធវើឲយមនករយលដងចេពះ រៈសខនៃន

បញហ ទកេនកនងតបនេសៀម ប/អងគរ នងចលរមចែណកេនកនងបលងបេចចកេទសនង/ឬហរញញវតថ េដើមបគរទចេពះ

នេយបយរបស ជរ ឋ ភបលកមពជ នងគេរមងែដលបន កឲយដេណើ រករេ យនយក ឋ នេខតតៃនរកសងន

នែដលមនករពកពនធ។ េសចកតេគរពេនះេផញើជនជពេសសចេពះអងគករៃចក (JICA) (របេទសជបន) ចេពះករ

សក នមខេគរបសខលនកនងវសយទកនងករេធវើឲយបនសេរមចនន ចេពះភន កងរប ងសរមបករអភវឌ (AFD)

សរមបគេរមងែដលបន កឲយដេណើ រករេនេសៀម ប ចេពះែវបខស (WAPCOS) (របេទសឥ ឌ ) សរមបករ

ចលរមរបសខលនេនកនងករអភរក េបតកភណឌ នងករ ត ែផនកធ រសតៃនប យណខងលច ចេពះធនគរ

អភវឌ ន សនងគណៈកមមករអរ ប សរមបករចលរមចែណករបសខលនេនកនងករ កឲយដេណើ រករកមមវធ

41

របរពតតកមមទក កមច តជតពល បមទកេចញ រពមទងកមមវធករពរបរ ថ នេនកនងរកងេសៀម ប។

អន សនដចតេទេនះរតវបនេធវើករអនមត៖

អន សនទមយ៖ ប យណទកថល

គររឭកថ ប យណខងលចែដលជកែនលងសតកទកដធសេមប ើមនងរបកបេ យ រៈសខន សរមបកររក

លត សែផនកេសដឋកចចរបសតបនេសៀម ប គជេបតកភណឌ របវតត រសតល បទមយ នងជសកខភពសតព

េបតកភណឌ ែខមរែតមយគត េនកនងរបេភទរបស ។ សរមបករបងហ ញអពចរតលកខណៈែផនករបវតត រសតនងប ណ

វទយរបស នងសរមបករ ត េឡើងវញនវមខងរែផនកធ រសតរបស រតវែតេធវើឲយបនសេរមចកមមវធែដលបន

េធវើករែកតរមវ មរយៈករសក េនេពលថមៗ េនះ ែដលកណតករមតទកជអតបរមកមពស ១៩,៩ែមរត បនទ បព

ករពរងងមតរចង មរយៈករជសជលទនបទកែដលមនលកខណៈជរបវតត រសត។ មយង កមពសទកេនះ

អនញញ តឲយករពររបងគរប ទក ត លអងគរ"េមបណយ"ឲយេនផតពទក េហើយមយងេទៀត អនញញ តឲយឈនេទ

ដលសមតថភពផទកទកចណះ ៦២ នែមរតគប។

អន សនទពរ៖ បងទេនល ប

ជកែនលងបរមងទកនវបេយែសវរយេណសក ទេនល បជបងែតមយគតេនកនងពភពេ ក េ យ ររបបទករបស

ធនធនែផនកេន ទ លកខណៈពេសសែផនកជវ រសតនងេអកឡស េហើយែថមទងពភពៃនជវតនងេបតកភណឌ

វបបធមរបសរបជពលរដឋែដលរសេន រសយពងពកនងបងទេនល បេនះេទៀតផង។ េ យេហតដេចនះ ល

គេរមងែដលទកទងនងមតរចងបងទេនល ប រតវែតរបងរបយតនយកចតតទក កដលករែថរក សម រ ងតៃមល

ែផនកធមមជត របៃពណែផនកវបបធមរពមទងទដឋភពែផនកមនស នងសងគម។ េ យេធវើរេបៀបេនះ ករអភវឌ នង ច

មនភពយរអែងវង។

អន សនទប៖ េស.អ.េស េដើមបអងគរនងបញហ ទកេនេសៀម ប

េ យគតគរដល រៈសខនៃនបញហ ទក - ករផគតផគង ករែចកចយ ករបងហ រេចញ េហើយែថមទងទដឋភពែផនក

វបបធមនងផលបះពលែផនកសងគម - េនកនងតបនេសៀម ប/អងគ រតវបនសណមពរដលេស.អ.េសសរមបអងគរ ឲយ

ចះជេទៀងទត បញហ ទកេទកនងរេបៀប រៈៃនសមយរបជរបសខលន។ េ យេធវើរេបៀបេនះ តលយករដមន

របេយជននងរតវបន កែតងេឡើង។ កររះគតពចរ អពទកនងមនដេណើ រេជឿនេលឿនេទមខ េហើយករផតល

េយបលនងរតវ កជន ជញ ធរជតនងតបន េធវើករពនតយ។

អន សនទបន៖ មជឈករទនននយ

អណះតេទ ករសក នងកមមវធែដលទកទងនងទក មនករេកើនេឡើងនងមនភពែបលកេផ ងៗពគន ។ េយើងរតវែត

42

េសងើចសរេសើរចេពះេរឿងេនះ។ បែនត េដើមបជយសរមលដលករសរមបសរមល ភពបេពញបែនថមឲយគន េទវញេទ

មក នងេនកនងករណចបច កចចសហរបតបតតករ គជករចបចែដលរតវេធវើឲយេគ គ លនវឯក រ ជបេណតើ រៗ

ជមយនងករ កែតងឯក រេនះ។ ដេចនះ រតវបនផតលអន សនយងទទចឲយបេងកើតែបបបទសរមបសរមល

េដើមបឈនេទដលរបពនធក ត លមយៃនកររបែមរបមលទនននយ ែដល ចរតវបនផតលឲយេទ មេពលេវ

មយេទៀងទត េហើយនងសរមប លអនកេធវើកចចអនត គមនេនកនងវសយទក។ ទនននយទងេនះរតវែចករែលកេទ

រគបទកែនលង េដើមបធនបននវផលដរបេសើរដលកមមវធ។ ទនននយទងេនះ ចេរបើរបសជមល ឋ នសរមបករ

រគបរគងទក។

អន សនទរបនងចងេរកយ៖ សរមបករបេងកើតទសេងកតករណបរ ថ នេនេសៀម ប

េដើមបនងរបែមរបមលទនននយនងេធវើករវភគឲយបនរបេសើរនវ ថ នភព ចេពះអវែដលទកទងនងបរ ថ ន បរបថ

ទរកងនងករវវឌ ែដលបះពលដលគណភពជវតរបសរបជពលរដឋេនេសៀម ប រតវបនផតលអន សនយង

ទទចឲយបេងកើត េនេរកមកររគបរគងរមគន របស ជញ ធរជតអប នងរបស េខតត នវទសេងកតករណបរ ថ ន

មយ។

ខញសមជនពរយងេកល វកល ឲកចចខតខរបងែរបងេនះបនតេធវើេទេទៀត េហើយផតលនវលទធផលជវជជមននងរបកបេ យ

អតថនយ េដើមបជរបេយជនសរមបរបេទសកមពជ។"

េសចកតកតសមគ លរបសសហរបធនប ង គេ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖

"ដេចនះ សននសទអនតរជតសតពទករបសេយើងបន កេចញនវអន សនចននរប។ ខញគតថ អន សនទងេនះ

រតវបនែចកជនដលរគបអនកចលរមសមយរបជទងអស។ គជករលអែដលេ កអនកទងអសគន ច ននវ

អន សនទងេនះ។ េនេពលរេសៀលេនះ េយើងនងរតឡបមកនយយអពេរឿងេនះ េនេពលែដលេស.អ.េសខលន

ឯង នងេធវើនវអន សនផទ លរបសខលន។"

II.៥. គេរមងជសជលវតតបគង េ យេ ក ឃន ឃន នយ (Khuon Khun-Neay) ជសហ

នយកៃនគេរមង នងេ ក េហ ឡែតលលេយ (Gérard Letellier) ជអគគនយករកមហន

ហលសម ស បសហវក (Holcim Asia Pacific)

“ខញមនកតតយសបងហ ញជនអសេ កេ ករសេនទេនះ អពគេរមងហលសម (Holcim) សតពករអភរក វតតបគង។

[ ល យ] ដចែដលេយើងេឃើញេនទេនះ េនឆន ១៩៣៦ េនេពលជសជលរប ទបគង រពះវ រគសថតេនេលើកន

ភន។ ដេចនះ សណងរពះវ រគេធវើេឡើងេនមនឆន ១៩៣៦។

43

[ ល យ] េដើមប ចេធវើករជសជលរប ទបគង េគបនេរ ើវ រមក កេនកែនលងបចចបបនន។ េនេពលេនះ រពះ

វ រមនដបលរបកសបវ។

[ ល យ] រពះវ របនទទលរងករផល សបត រជបនតបនទ ប។ ជដបង អគរសខនជងេគ គវ របនទទលរងករ

ផល សបត រ។ ដបលេធវើពសបវរតវបនជនសេ យដបលេធវើពេកប ង។ េហើយបនទ បមកេទៀត គេវរង នងែថវែដលសថត

េនជវញរតវបនសងបែនថម។

[ ល យ] េនះគវតតបគងេនេពលបចចបបនន េបើេមើលពទសខងតបង។

[ ល យ] វតតបគងបងហ ញនវទដឋភពមយេផ ងេទៀត េបើេមើលពទសខងេជើង។

[ ល យ] ចប ងពឆន ២០០២ េ កបណឌ ត វតតរេយ រ វ (Vittorio Roveda) ែដលមនវតតមនេនកនង លរបជ

េនះ ែដលបចចបបននកពងដកនគេរមងរមគន ជមយនងរបខញ បនសណមពរេទេ កបណឌ ត ហង េឡែសន (Hans

Leisen)មកព GACP ឲយពនតយលទធភពជសជលគនរជញជ ងវ ររបសវតតបគងេឡើងវញ។ GACP បនចបេផតើមេធវើ

ករចងរកងឯក រ េហើយបនរះេរ ើបណណ ចននពរេដើមបរក ទកេនកនងឃល ង េ យ រែតបណណ ទងពរេនះមន

ភពចសរទឌេរទមខល ង។ ខញសមែថលងអណរគណេ កបណឌ ត ហង េឡែសន (Hans Leisen) ែដលេ កកមន

វតតមនេនកនង លរបជេនះែដរ។

[ ល យ] េនះគបណណ ទងពរផទ ងែដលមនបតដខលះៗ េហើយែដលករសក របសGACP បនកតនង កកនងសភព

េដើមវញេនកនងឃល ង។ េយើងេមើលេឃើញយងចបសថ រចនសមពនធរបសបណណ េធវើពសមងទងេនះ គេធវើអពឫស

េហើយេនេពលេនះគករមមនេរបើែដកែថប ស។

[ ល យ] េនេពលបនទ បមកេទៀត េ កបណឌ ត វតតរេយ រ វ (Vittorio Roveda) ែដលជរបវតតវទសលបៈដច ន

បនបនតគនតរបសគតកនងករអភរក គនរទងេនះ។ េ យេហតដេចនះ គតកបនេទរកេ យខលនគតផទ ល អនក

ឧបតថមភមន ក គេ ក បល នចនតបលរ (Paul Hungentobler) ែដលជសមជករកមរបក នតរបតបតតរបសរកម

ហន ហលសម (Holcim) េនរបេទសសវស។ ពធករកចចរពមេរព ងមយរតវបនចះហតថេលខ េនេពលបនទ បមក

រ ង ជញ ធរជតអប នងហលសម (Holcim) េនៃថងទ៣ ែខត ឆន ២០០៦។

[ ល យ] េនៃថងទ២៥ ែខត ឆន ២០០៦ កចចសនយវសវកមមសវលមយរតវបនចះហតថេលខ រ ង ជញ ធរជតអប

នងេ ក អម មងគល (Um Mongkol) ជវសវករ េដើមបេធវើករសក ពភព ចេធវើបនទងរសង។ េ យេហតែត

GACPជបរវលេពកេនកនងករ ឋ នជេរចើន ដចជេនអងគរនងកែនលងដៃទេទៀតេនកនងពភពេ កេនះ ជញ ធរ

ជតអប មរយៈេ ក មែសល ែវរ (Michel Verrot) ែដលមនវតតមនេនទេនះេហើយេ កជអនកជនញប ង

េធវើករេន ជញ ធរជតអប បនរកបនអនកជសជលគម នរពែដន (Restaurateurs sans frontières) ែដលដកន

េ យេ ក រ ែបរ បរកង ឌយបក (Robert Bougrain Dubourg) ែដលមន ខេនទវប ស គេនទរកងបងកក។

[ ល យ] េនៃថងទ២៧ ែខកមភៈ ឆន ២០០៧ កចចរពមេរព ងជរកបខណឌ មយរតវបនចះហតថេលខ រ ង ជញ ធរជត

44

អប នងអនកជសជលគម នរពែដន (Restaurateurs sans frontières)។ កចចរពមេរព ងចននបេទៀតរតវបនចះ

ហតថេលខជបនតបនទ បជមយអនកជសជលគម នរពែដន (Restaurateurs sans frontières) ដចជ ករសក ពភព

ចេធវើបនៃនករជសជលគនរ ករ កបណណ ទង១១ែដលសថតេនកនងែថវ នងករករពរគនរេនេលើជញជ ងខង

េរករពះវ រ េហើយសរមបកចចរពមេរព ងទប គករជសជលបណណ ែដលបនកតេឡើងវញ។

[ ល យ] េនះជបណណ របសករ ឋ នែដលបងហ ញព ហលសម (Holcim) ជញ ធរជតអប វសវករខងរចនសមពនធ នង

អនកជសជលគម នរពែដន (Restaurateurs sans frontières)។ ហរញញបបទនរតវបនធន បរងមយែផនកធេ យ

ហលសម (Holcim) េហើយនង ជញ ធរជតអប ។

[ ល យ] េនះគសភពរបសែថវ ែដលេយើងបនេធវើកររតតពនតយេមើលជមយអនកពេរគះេយបល នងអនកជនញ

របសេយើង។ េយើងបនយលដងថ ែថវមន ចជយសេរងគ ះបនេទ េ យ រែតរចនសមពនធរបស មនភព

ទនេខ យេពក។ េ យេហតែតមនសភពរទឌេរទមខល ងេពកេនះេហើយ រតវបនសេរមចចតតថរតវេធវើកររះេរ ើ

រចនសមពនធែដលមនរ ប េហើយនង ងសងរចនសមពនធទងេនះជនសវញ ឲយមនភពដចគន េបះបទ។ បណណែដលបន បថន រតវែតកត ជសជលនង កេទកែនលងេដើមវញ បនទ បពេធវើករផគ េឡើងវញ។

[ ល យ] េនះជទដឋភពមយេទៀតរបសែថវខងេជើង។ ដែដកែថបគរគនែតេមើលេឃើញពខងេរក េនកែនលងព ន

េនជតបណណ ែដលបន បថន េហើយ។

[ ល យ] េនះគេវរង ែដលព នរបស ចេធវើករជសជលបន។ ដេចនះ េយើងរក ទកេវរង ឲយេនរគបចនន

ដែដល េ យរគនែតេធវើករងរពរងងរចនសមពនធ។

[ ល យ] េនះជទដឋភពមយេទៀតែដលបងហ ញអពសភពៃនទកែនលង។ គនរគសថតេនេលើជញជ ងខងេរករបសែថវ

នងេវរង េហើយកសថតេនខងកនងផងែដរ គេនេលើជញជ ងនងព ន។

[ ល យ] េនះជគនរមយេទៀតែដលសថតេនែផនកខងកនង។ ជដបង រកមករងរអនកជសជលថមគម នរពែដន

(Rénovateurs sans frontières) បនមកេធវើេតសត កលបងមយេលើៃផទទហ ៩ ែមរតកេរ។ េគលេ ៃនករេធវើេតសត

េនះ គេដើមបកណតអពវធ រសតែដល ចយកមកេរបើ េនេពលបនទ បមកេទៀត។ េនទេនះ អសេ កេ ករស

េឃើញរបេ ក រ ែបរ បរកង ឌយបក (Robert Bougrain Dubourg)។

[ ល យ] េនះគជទកែនលងែដលេយើងបនចបេផតើមជសជលេដើមបេធវើេតសត។

[ ល យ] ដចែដលអសេ កេ ករស ចសេងកតេឃើញរ ប ករេធវើេតសតគពតជបនផតលជលទធផល។ េនទេនះ

អសេ កេ ករសេឃើញផទ ងជញជ ងដែដលេនចេនល ះបងអចពរ េនមននងេនេរកយករងរជសជល។

[ ល យ] េនទេនះ េយើងេឃើញថ រសទបគនរ យជមយរបករតវបន កបែនថមេនេពលេរកយមកេទៀត េន

កលបរេចឆទមយែដលេយើងមន គ ល។ កចចរបតបតតករេកសខតធមម មយេធវើឲយេលចេចញនវពណ ឬរសទប

េដើមែដលមនៃផទខងេរកយពណរកហម។ េនទេនះ េយើងចបេផតើមជសជលេដើមបរកឲយេឃើញសភពេដើម។

45

[ ល យ] ជករពតរបកដ ស ធរណៈជនេធវើករសេងកតករងរែកែរបផល សបត រអគរេ យដតដល េហើយ

ធរណៈជនេនះេរចើនែតជបពវជត េរពះថេយើងសថតេនកនងវតតរពះពទធ សន។

[ ល យ] េនទេនះ គជដេណើ រករកតផទ ងថមេចញពែថវ។

[ ល យ] េនទេនះ អសេ កេ ករស ចេឃើញផទ ងថមមនករកត។ មនបងក នៃដ។

[ ល យ] សតវរគឌនងកននរ គសថតេនទេនះ។ ឥឡវេនះ ផទ ងថមរតវបនកត េហើយសតវរគឌករតវបន កទកេនកនង

ឃល ង កដចគន ែដរសរមបកននរ។

[ ល យ] េនះគជលទធផលៃនករជសជលបណណ ែដលបនរះេរ ើេនេពលបចចបបនន។ អសេ កេ ករស ចេឃើញ

សភពេដើមរបស ែដលេរប បេធៀបនងលទធផលែដលទទលបន េ យរកមករងររបសអនកជសជលគម នរពែដន

(Restaurateurs sans frontières)។

[ ល យ] ជករពត ស មនគនរែដលេយើងពតជចងែថរក ទក េរពះគនរទងេនះមនែតមយគតេនកនង

របេភទរបស ។ េនះេបើ មករសក ែដលេធវើេឡើងេ យេ កបណឌ ត វតតរេយ រ វ (Vittorio Roveda)។ បែនត

គនរសថតេនេលើជញជ ងរបសអគរ។ ដេចនះ គរតវចបេផតើមេ យករជសជលអគរ។ េនទេនះ អសេ កេ ករស

ចេឃើញសភពរបស ជមយនងដបល។ េនកនងរយៈេពល ងសង មនដេឈើជេរចើនរតវបនេរបើរបសជ

េរគង។

[ ល យ] អសេ កេ ករស ចេឃើញសភពៃនករសអយរលយរបសកត រពសជញជ ង។

[ ល យ] េយើងកបនេធវើករ ទ បសទងេនេលើសសរផងែដរេ យជកដ។ េនទេនះ គេវរង ។ សសរ កបដចជរតវ

បន ងសងេឡើង េហើយបនទ បមកេទៀតរគនែត កេនេលើឥដឋរកល េហើយនងេនេលើកត ររកល េ យពមន

រគះេទ។ ដេចនះ គរតវចបេផតើមេធវើករងរពរគះខងេរកមេដើមបេធវើកររទសសរេនះ។ បនទ បមកេទៀត គនង ចេធវើ

េវរង េឡើងវញ។

[ ល យ] េនះគ ថ បតយករនងវសវកររបសរកមករងររបសេ ក អម មងគល (Um Mongkol)។ េនទេនះ គតបន ក

ែផនកខងមខែដលសខនជងេគែបរមខេទរជងខងតបងែដលេយើង ចេមើលេឃើញ បនទ បពករជសជល។

[ ល យ] េនទេនះ មនករផល សបត រទកទងនងែថវ ែដលកលពមនមនមនដបលេទ។ គរគនែតជឥដឋរកលធមម

ែតបេ ណ ះែដលបនទទលរងយងខល ងកល នវកររជបទកចល នងករខចខត។ េដើមបធនឲយករងររបសេយើង

មនភពយរអែងវងេហើយេ យមនកររពមេរព ងរមគន េយើងបនសេរមចចតតេធវើឥដឋរកលពសមង េដើមបេធវើព ន

េឡើងវញ នងបែនថមដបលេធវើពេកប ង។ េនទេនះ គែផនកខងមខេនទសខងលច។ ខញកសមបញជ កផងែដរថ េ ក

បលដ (Lablaude) ែដលជអនកជនញរកម ដហក បនចះេទេមើលករ ឋ ន េហើយបនផតលករយលរពមចេពះ

រេបៀបេធវើ។ ជញ ធរជតអប សមេឆល តយកឱកសេនះេដើមបែថលងអណរគណដលហលសម (Holcim) េហើយឥឡវ

េនះ ខញសមេគរពអេញជើញេ ក េហ ឡែតលលេយ (Gérard Letellier) ែដលជអនកត ងរបសហលសម

46

(Holcim) េឡើងមនេយបល។

េហ ឡែតលលេយ (Gérard Letellier) អនកត ងរបសហលសម ((Holcim))៖

“ខញសមែថលងអណរគណដរជលេរជចេពះអសេ កេ ករសែដលបនផតលលទធភពដលរបខញ េដើមបជរមបជននវ

ពកយេពចនខលះៗសរមបជេសចកតសនន ឋ ន ទកទងនងគេរមង ត េឡើងវញដរបេសើរអ ច រយេនះ។ ខញសមែថលងអណរ

គណចេពះេ ក ឃន នយ (Khun-Neay) សរមបបទបងហ ញដរបេសើរេនះ។ េ កបនកល យខលនេទជមច ស កនង

ករ គ លនងយលដងអពគេរមងេនះ!

ជេសចកតសនន ឋ ន ខញបនេធវើដេណើ រមកពរបេទសសវស េ យ ងនមឲយរកមហន ហលសម (Holcim) នងត ង

ឲយេ ក ហនចនតបបលរ (Hungentobler)។ ហលសម (Holcim) គជអនកផលតសមងដសខនមយេនកនងពភពេ ក

នងេនកនងតបនេនះ។ ខញសមសែមតងនវេសចកតដងគណរបសខញចេពះលទធភពែដលបនផតលជនដលេយើង េដើមប

ជសជលេឡើងវញនវគនរជញជ ងរបសវតតបគង។

រកមហន ហលសម (Holcim) មនេមនភពខល ង សចេពះគេរមងជសជលេឡើងវញេនះ េហើយទងេនះគមន

េហតផលចននរប ែដលខញសមេធវើករេរៀប បជនេ យសេងខប។ ជបឋម េនះគជគេរមងែដលបេងកើតបនជ ន ៃដ

នមខេគ។ េនះគជេលើកទមយេហើយេនកនងរបវតត រសតរបសរបេទសកមពជែដលេបតកភណឌ រពះពទធ សនដរស

រេវ ើកមយ រតវបនេគយកចតតទក ក នងកល យជកមមវតថ ៃនករងរជសជលេឡើងវញរបកបេ យលកខណៈវជជ ជវៈ។

ករជសជលគនរជញជ ងទងេនះេឡើងវញ គជករជសជលេលើកទមយេនកនងរបេភទេនះ។ ដេចនះ េ យសហករ

ជមយនង ជញ ធរជតអប េយើងគជអនកឈនមខេគេនកនងករជសជលគនរេឡើងវញ េនរបេទសកមពជ។

េហើយេលើសពេនះេទេទៀតេនះ េនះគរបែហលជជេលើកទមយេហើយែដលេយើងចតែចងករងរជសជលេឡើង

វញដមន រៈសខន េហើយករបកបេ យភពសមគ ម ញផងែដរ ទកទងនងេបតកភណឌ មយែដលេទើបនងមន

យជងមយរយឆន បេ ណ ះ។

ទពរ គេរមងរបេភទេនះអនញញ តឲយេធវើរបកគេហើញដមនតៃមលនន េហើយេ យេហតដេចនះ អនញញ តឲយចលរម

ចែណកេ យមន ចេមើលរលងបន េទកនងករអភរក េបតកភណឌ ពទធ សន េនរបេទសកមពជ។ ជករពត

របកដ ស េបើ មេយបលរបសអនកពេរគះេយបលខងែផនកសលបៈរបសខញ គេ កបណឌ ត វតតរេយ រ វ

(Vittorio Roveda) េករ តមរតកេនះ - េទះជមនលកខណៈដពេសសនងេផ ងៗគន កេ យ – ករតវបនសថតេនជ

រតនសមបតត កកបងេនកនងរយៈេពលមយយរ ែដលេគបនទកេចលឲយេនេ យែឡក េនចេពះមខវតថ ដ

អ ច រយៃនឧទយនអងគរែដលសថតេនពទធជវញរតនសមបតតេនះ។

ទប គេរមងេនះអនញញ តឲយមនករែចករែលកចេណះដងមយ។ េយើងមនរតមែតទទលបនទកេធវើករងរជសជល

បេ ណ ះេទ បែនតែថមទងផតលជនដលជនជតែខមរ នវលទធភពកនងករទទលករបណត ះប ត ល េនកនងបេចចកវជជ ថម

ៗទងេនះ ែដលទកទងនងករជសជលនងករអភរក គនរ េ យទទលបននវករបេរង ននងករជយែណនព

47

ស កអនកជសជលគម នរពែដន (Restaurateurs sans frontières) ជមយនងេ ក រ ែបរ បរកង ឌយបក (Robert

Bougrain-Dubourg)។

េហតផលទបន គជករងរជរកម។ េយើងមនកតេ មនស រក យៃរកែលងែដល ចេធវើកចចសហកររបកបេ យ

កររសះរសលគន លអជមយ ជញ ធរជតអប េហើយេ យសថតេនេរកមករដកនរបស ជញ ធរេនះ េដើមបនង

អនវតតន មេ យមតចតនវចបបនងបទបញជ ែដលទកទងនងករ ត េឡើងវញ េនកនងឧទយនអងគរ នងេ យ

េហតដេចនះ គេដើមប ចេគរព មវបបធមរបសរបជជនេនមល ឋ ន។

េហតផលទរបនងចងេរកយ គថគេរមងេនះអនញញ តឲយេយើងគសបញជ កអពករសនយរបសេយើង។ េ យមន

ករជយគរទពេ កបណឌ ត វតតរេយ (Vittorio) នងេ យមនកចចសហរបតបតតករជមយ ជញ ធរជតអប

ែដលដកនេ យឯកឧតតម សខ ន េនះ ហលសម (Holcim) បនធន បរងហរញញបបទនសរមបដ កកល

ទមយរបសគេរមង។ បនទ បពរយៈេពលជតពរឆន ែដលឧទទសចេពះករ កឲយដេណើ រករគេរមង េយើង ច

បញជ កអះ ងថ ដ កកលទមយបនឈនដលទបញច បេហើយ។ បែនតេបើ មរបយករណរបសសហេសវក

របសខញ ែដលេធវើករេនរបេទសកមពជេនះ ជរបយករណែដលរបថតជេរចើនរតវបនដករសងយក គេនមន

ករងរែដលរតវេធវើជេរចើនេទៀត េដើមបធន បរងករជសជលទងរសងេឡើងវញនវេបតកភណឌ របវតត រសតដ

ពេសសេនះ ែដលជេបតកភណឌ របសែខមរ។ េនរកមហន ហលសម (Holcim) េយើងមន រមមណដងនវកតពវកចច

ែផនកសលធមមយរបេភទថ រតវជយរបជជនកមពជេនកនងករអភរក េបតកភណឌ េនះ សរមបមនស ជននេរកយ

ៗេទៀត។ ដេចនះ េនេពលបចចបបននេនះ េយើងកពងែតពនតយេមើលេឡើងវញនវេសចកតលមអតៃនដ កកលទពររបស

គេរមងជសជលេឡើងវញ េដើមបនងអនវតតនគេរមងេនះឲយបនលអ។ េយើងសងឃមថ កចចសហកររបសេយើងនងមន

បញច បេនរតមេនះេទ េហើយេយើងនងេធវើករ យតៃមលជមយ ជញ ធរជតអប អពលទធភពៃនកចចសហករេន

េពលអនគតេនកនងវសយអភរក េបតកភណឌ រពះពទធ សនេនរបេទសកមពជ េហើយទងេនះគេដើមបបងហ ញឲយ

េឃើញថ មគគភពរបស ហលសម (Holcim) ជមយនងរបជជនកមពជ គជ មគគភពដលអមយ េហើយ

ជនចចកលនងសថតេនជរបវតត រសតដរសរេវ ើកមយ។"

េសចកតកតសមគ លរបសសហរបធនប ង គេ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖

"សមែថលងអណរគណអសេ ក។ ខញសមែថលងអណរគណអនកត ងហលសម (Holcim) ជ ទចេពះកចចសនយ

ជសជលេនេពលអនគត។ ជពេសសេនះ ខញសមេកតសរេសើរចេពះេ ក ជពេសសសរមបករងរែដលេ ក

បនបេពញជមយនង ជញ ធរជតអប ។ េនះគជគរមយកនងអតថនយៃនកចចសហរបតបតតករ រ ង ជញ ធរជត

អប ែដលជអនកឧបតថមភឯកជន នងរកមករងរបេចចកេទសរបសអនកជសជលែដលមកពទកែនលងដៃទ។ េនេពល

ែដលេយើងដងថ បគងគជទកែនលងរបកបេ យភពទកទញមយកនងចេ មទកែនលងដៃទេទៀត េយើងមនមនអវ

េរកពសែមតងនវកតេសងើចសរេសើរេនះេទ។"

48

II.៦. េបតកភណឌ េទសចរណនងករអភវឌ ៖ ករបេងកើតប ត ញជវញអងគរនងហសពេនះ េ យ

េ ក ធម វនធរ (Tim Winter) កលវទយលយសដន (Sydney) េ យសហករជមយ ជញ ធរ

ជតអប

“ខញសមែថលងអណរគណអសេ កេ ករសចេពះករអេញជើញឲយរបខញ េឡើងមនេយបលយងខល េនរពកេនះ។ បទ

បងហ ញេនះនងេឆលើយតបចេពះេសចកតអេញជើញពរ៖ េសចកតអេញជើញរបសអងគករយេណសក ែដលេកើតមនរពមគន

ជមយនងករេបះពមពផ យេសៀវេភមយ ែដលេធវើករពនតយេមើលេឡើងវញនវរយៈេពលចននដបពរឆន ៃនសក ជ

េបតកភណឌ ពភពេ កអងគរ។ េសចកតអេញជើញទពរ គេឆលើយតបេទនងរបយករណេនេពលថមៗ េនះ រពមទងេ ង

ជងែដលបនេរៀបចេឡើងេនេសៀម បេនែខត េរកមរបធនបទ "តៃមលនងករលបកែដលបនជបរបទះ" ែដល

េយើងបនទទលដណងខលះៗរចមកេហើយ។ រពតតករណទងពរេនះមនភពខសែបលកពគន បែនតេគលេ របស មន

ភពដចគន នងកេកើតមនរពមគន ផងែដរ។

េនកនងេសៀវេភ ខញខតខគសបញជ កថ - េហើយេនះគេ យ រមនេហតផលែដល ចយលបនជេរចើន – មន

ករែបងែចក ចពគន រ ងេទសចរណនងេបតកភណឌ ទងេនកនងេស.អ.េសកដចជេនកនងដេណើ រករទងមល

ែដលទកទងនងេបតកភណឌ ពភពេ កែដរ។ ដចែដលខញបនជរមបរចមកេហើយ េយើងយលពេរឿងេនះ។ កបែនត

លទធផលបងហ ញថ វសយេទសចរណែតងែតរតវបនចតទកថជែផនកជនញ រឯេបតកភណឌ វញរតវបនចតទកថ

ជែផនកវបបធម។ ដេចនះ េសៀម បេលចរប ងេឡើងជតបនអភវឌ ន េហើយអងគរជេទសភពែផនកវបបធម។ ចេពះ

អនកេទសចរ េសៀម បគមនភពទេនើប ចែណកឯអងគរវញ គមនភពចសប ណ។ វសយេទសចរណសថតេនកនង

សកមមភពៃនកររគបរគង េហើយេបតកភណឌ សថតេនកនងករសក រ វរជវែផនកវទយ រសត។ េនៃថងេនះ ខញសម

េលើកយកមកបងហ ញនវភពខសគន ទងេនះ ពនយលអពទនកទនងរ ងេទសចរណនងេបតកភណឌ ទនកទនង

រ ងេបតកភណឌ នងករអភវឌ រ ងអវែដលមនភពរសរេវ ើកនងអវែដលចសប ណ រ ងភម ននងទរកង រ ង

អងគរនងរបេទសកមពជ។ មនបទបងហ ញជេរចើនេលើកេឡើងពករវវតតដខល ងកល េនកនងនយេនះ ែដលជលទធផលៃន

សកមមភពែដលបនេធវើ េនកនងប ត ឆន ចងេរកយេនះ។ មេយបលខញ េយើងរតវបនតេធវើនវសនទះេនះ។ េតើមកព

េហតអវ? េរពះថករវវតតរបរពតតេទយងឆបរហស។ បញហ របឈមកដចជភពវស ងែដលរតវទញយក គមន

ចននេរចើន េហើយ មនភពរបទកគន េទវញេទមក។ េយើងរតវករវធ រសតែដលឆលះបញច ងអពទនកទនងទង

េនះ ែដលេបើកចហេទរកដេណើ រករនងយទធ រសតថមៗ ។

របធនបទៃនបទបងហ ញេនះមនែមនជេបតកភណឌ េទសចរណនងករអភវឌ ែដលសថតេនកនងនយ ចេ យ

ែឡកពគន េនះេទ បែនតគជទនកទនងែដលមនរ ងធតទងបេនះ។ ទកទងនងករអភវឌ គរែតចតទកវសយ

េទសចរណជកមល ងចលករៃនករអភវឌ ។ ផទយេទវញ េយើងដងថវសយេទសចរណ ចមនផលបផលចបផល ញ

េទេលើធនធនវបបធមែដលងយរងេរគះ បែនតកមនលទធភពកនងករេធវើយង ឲយវសយេទសចរណមនផល

49

វជជមនផងែដរ។

ករេលើកតៃមលេអក-េទសចរណ៖ អភវឌ នវសយេទសចរណមនែមនរតមែតគេរមងទកទងនងេហ ឋ រចនសមពនធេទ

គមននយថ ករក ងផលវថនលនងករបពកសមភ រៈេផ ងៗ។ គេយើងរតវយលឲយបនរតមរតវអពទនកទនងែផនក

សងគមេសដឋកចចែដលមនរ ប េដើមបេធវើឲយមនភពសសងវ កគន នវវបបធមនងករអភវឌ ែដលមនែមនជករងយ

រសលជនចចកលេនះេទ។

របយករណនង ន ៃដវទយ រសតជេរចើនេទៀត៖ សហគមនអនតរជតគរែតផតលករគរទរបសខលនចេពះសកមមភព

ែដល ជញ ធរជតអប កពងេធវើេនេពលបចចបបនន េដើមបេធវើករេបះពមពបែនថមេទៀតនវឯក រ សរមបសហគមន

អនតរជត នងសរមបេស.អ.េស េហើយនងេដើមបចលរមចែណកេនកនងករបេងកើតយទធ រសតនងដេ ះរ យ

ែដលនងមនភពចបចបផត េនកនងប ត ឆន ខងមខ។

េនរពកមញេនះ មនអនកេធវើបទអនត គមនមយរបបនេលើកេឡើងពភពចបចកនងករ កបញច លអងគរ េនកនង

វធនករមយធជង េទកនងបលងសរមបករអភវឌ វសយេទសចរណជត។ េស.អ.េសទទលបនទកជ ទភពតបន

េសៀម ប/អងគរ បែនតគណៈកមម ធករេនះគរែតពរងកែដនសកមមភពរបសខលន េធវើយង េដើមបនងរគបដណត បេលើ

ៃផទរបេទសទងមល។ េនះនងអនញញ តឲយកតបនថយអសម ទកទងនងកររកលត សែផនកេសដឋកចច ែដល

បងហ ញេឡើងេនរបេទសកមពជ នងែដលកនែតមនភពធងនធងរេទៗ ពមយឆន េទមយឆន ។

េយើងគររឭកផងែដរអពភពចបចកនងករគតគរដលទរមងថមៗ ៃនលហរេទសចរណ ែដលមនករវវតតយងឆប

រហស។ េបើ មេយបលខញ គជករសខនែដលរតវរបេមើលេមើលវសយេទសចរណ េនកនងនយៃនអភរកមែផនក

សងគមេសដឋកចច រតវេធវើកចចសហករជមយឧស ហកមមៃនវសយេទសចរណ រតវមនបពវេហតដចគន ជមយនង

ឧស ហកមមេនះ េ យពងែផអកេលើករែសវងយលអពតរមវករែដលមន។ ជេរឿយៗ េគលេ គមនភពដចគន

េហើយគរែតេធវើឲយេគលេ ទងេនះេទជមនលកខណៈសកល។

គជករចបចែដលរតវរកឲយេឃើញនវដេ ះរ យបែនថមេទៀតែដលសងកតធងនេលើឧស ហកមមេទសចរណ។

េយើងករតវេលើកេឡើងព រៈសខនកនងករែសវងយលអពថមភពថមែដលបងហ ញេឡើង ទកទងនងលហរអនក

េទសចរែដលមកពទវប ស។ េនេពលសពវៃថងេនះ អនកេទសចរចននជង៧០%ែដលមកកនរបេទសកមពជ គមកព

កនងតបន។ អនកេទសចរចតែលងជជនជតែសបកសបសចមរបេទសេទៀតេហើយ។ គរែតផតលភពអនេរគះដលករ

ពេរគះេយបលនងទនកទនង េនកនងវសយេនះ។ េនេពលបចចបបននេនះ មនគនតផតចេផតើមជេរចើនសងកតធងនេលើកត

បរមភទងេនះ េហើយជគនតផតចេផតើមែដលគរែតេធវើករគរទនងេធវើករេលើកទកចតត។ គរែតេធវើឲយេគទទល គ លនវ

ករអនវតតដរបេសើរ េនកនងវសយឧស ហកមមៃនែផនកឯកជន។ សមគមែដលរបមលផតមច សស ឋ គរនងរគះ ថ ន

នន ដចជស ឋ គរ មន (Amansara) ផតល ទភពចេពះករចលរមរបសរបជពលរដឋមល ឋ ន។ ចរ

េយើងរតងរ ប ត បនវគនតផតចេផតើមេនកនងមល ឋ នទងេនះ េហើយទញយកជេមេរៀន។ គនតផតចេផតើមទងេនះ

50

មនែមនជករបផលចបផល ញេនះេទ។

េធវើទនកទនងជមយវសយេទសចរណែដលសថតេនកនងែផនកឯកជន៖ េនទេនះ ខញសមបងហ ញជនអសេ កេ ក

រស - េហើយខញសមសងកតធងនេលើចណចេនះ - នវគេរមងែផនទសរមបេធវើករពេរគះ ែដលរតវបនេធវើេឡើងេដើមបរក

ឲយេឃើញនវដេ ះរ យសរមបឧទយនទងមល ទកទងនងបញហ បែណងែចកអនកេទសចរ។ ែផនទចបេផតើម

េចញពេគលករណែដលមនរតវចតទកបញហ របងគរប ទនមយៗ ចេ យែឡកពគន េនះេទ បែនតរតវេមើល

ឧទយនទងមល េហើយរតវែសវងរកដេ ះរ យចេពះបញហ េ យឈរេលើមល ឋ នៃនករយលដងដទល

ទ យេនះ។ គរែតរបគលែផនទេនះដលរគបអនកេទសចរែដលចលេទកនងឧទយន។ ែផនទេនះរតវបនេសនើេឡើង

សរមប TouchStone Magazine ជទស នវដដែដលេបះពមពផ យេ យ HeritageWatch ជអងគករែដលមន

ទសេ មនយកកៃរម។ ទសេ គរតវេរបើរបសេភលើងសញញ ច ចរណ ែដលជនមតតរបែដលេគទទល គ លជសកល

េដើមបេធវើឲយមនករយលដង នងេធវើករផ ពវផ យពតមននងចេណះដង េនកនងរមណយ ឋ ន។ ជករពត ស

គមនែមនជដេ ះរ យសរមបរគបបញហ េនះេទ បែនតេទះជយង កេនះបេងកើតបនជករជយគរទដ

មនរបេយជនែដរ។

យលដងអពេបតកភណឌ េនកនងមជឈ ឋ នមយែដលមនករវវតតយងឆបរហស៖ េតើេនះមនអតថនយយងដចេមដច?

គរតវករបែនថមេទៀតនវកររ វរជវ ករសក នងរបយករណ ែដលពនយលបភលេយើងអពករផល សបត រែផនកសងគម

វបបធមែដល ចេធវើករសេងកតបនេនកនងេពលបចចបបននេនះ េនកនងតបនេសៀម ប/អងគរ។ រតវផ រភជ បករយល

ដងអពភពពតែផនកេសដឋកចចៃនករេរៀបចែដនដនងេទសចរណ េទនងវបបធមនងេសដឋកចចវបបធមែដលបេងកើតេឡើង

េ យវសយេទសចរណបចចបបនន។ រតវយលដងថ េតើវសយេទសចរណនេទដលករកេកើតេឡើងនវរបៃពណនន

េ យរេបៀប ។ េនកនងរបយករណេនះ េយើងរតវអភវឌ នជរបចនវវធ រសតថមៗ នងគេរមងែដលទកទង

េទនងវទយ រសតសងគមបែនថមេទៀត េដើមបនងយលដងឲយបនរបេសើរនវផលបះពលែផនកសងគមវបបធមៃនវសយ

េទសចរណ នងផលែដលេធវើឲយែរបរបល បងកេទេលើេបតកភណឌ វបបធម េទះជេបតកភណឌ រសរេវ ើក ឬកេបតកភណឌ

ែផនករបងគរប ទែដលបញជ កនវចរតលកខណៈេទសភពរបសរមណយ ឋ នេនេពលសពវៃថងេនះកេ យ។

ដចែដលខញបនជរមបជនរចមកេហើយ ទសេ គយលដងឲយបនរបេសើរ អពទនកទនងរ ងេទសចរណ

េបតកភណឌ នងករអភវឌ ។ គេរមងែដលសថតេនកនងអតថនយេនះ គគេរមងែដលមនរយៈេពលេរចើនឆន របស

"Living With Heritage” ែដលេធវើេឡើងេ យ កលវទយលយសដន (Sydney) ជញ ធរជតអប ប ងចង

បពរបេទស នងៃដគេផ ងេទៀតមយចនន ែដលេគលេ របសគេរមងេនះរតវបនេធវើករសេងខបជន េនកនង

របយករណសេយគ។ េនកនងរកបខណឌ ៃនគេរមងេនះ របយករណសតពតៃមលនងករលបកែដលបនជបរបទះ

បនរតវ កែតងេឡើង ែដលជលទធផលៃនករពេរគះេយបលគន ជេរចើនេចញមកពេ ងជងមយចននែដលបន

េរៀបចេឡើងកលពែខត រ ង ជញ ធរអប េបសកកមមបរេទសេផ ងៗ នងអនកេធវើកចចអនត គមនដៃទេទៀត េន

51

កនងតបនេសៀម ប/អងគរ។ គនតផតចេផតើមេនះសេ បងហ ញអពវធ រសតរមៃនេបតកភណឌ នងេទសចរណ សេ

ែសវងយលនវតៃមលជេរចើនែដលបញេឆព ះែតមយេទរកេទសភពេនេពលសពវៃថងេនះ េហើយនងសេ យលដងអព

បញហ របឈមែដលបងកេឡើងេ យតៃមលែដលមនទសេ រមគន ទងេនះ េទះជតៃមលេនះជតៃមលែផនកេសដឋកចចែដល

ទកទងនងករអភវឌ ែដលមនលកខណៈសលបៈ ឬកវទយ រសតកេ យ។ េ ងជងែដលបនេលើកេឡើងខងេលើ

េនះ បនកណតអតតសញញ ណតៃមលថមៗ មយចនន ែដលរហតមកទលេពលេនះ មនបនេធវើឲយេយើងយកចតតទក ក៖

នមតតរបនយមៃនអងគរសរមបរបជជនកមពជេនេពលបចចបបនន តៃមលសងគមអសមភ រៈ - េនេពលរពកមញេនះ េយើង

បនេលើកេឡើងអពភពចបច េដើមបយលដងឲយបនរបេសើរ នវតៃមលផទ លរបសរបជពលរដឋមល ឋ ន – េ យមន

បេភលចនវតៃមលជរបវតត រសតេនេពលបចចបបនន នវទពររបវតត រសតែដលទកទងហសពរបេទសកមពជ នវតៃមលទក

ទងនងទវប សទងមលែដលទកទញអនកេទសចរជេរចើនេឆព ះមកកនតបនេនះេនេពលសពវៃថងេនះ នវ រៈ

សខនរបសអងគរ ជ ទទកទងនងេទសភពែផនកពទធ សនជទសកក រេនកនងអនតរតបន។

សមបញជ កថ ឯក រេនះគជឯក រករងរ ជឯក រដបង។ េគលេ របសឯក រេនះគជយដល ជញ ធរ

ជតអប រមចែណកេនកនងរកបខណឌ ៃនកររគបរគងេបតកភណឌ ដចែដល ល យេនះបងហ ញជនរ ប។

េនរតងចណចេនះ រកមករងររបសេយើងមនសណមពរអវេរកពទទលនវករេធវើអ ថ ធបបយ ពស កអនកេធវើកចច

អនត គមនេផ ងៗេនះេទ។ ឯក រមនេនកនងេគហទពរ ងែទែណតែដលបនបងហ ញជន។ េយើងសមសែមតងនវ

េសចកតដងគណចេពះអសេ កេ ករស ែដលេផញើរមកេយើងវញនវរបតកមមរបសអសេ កេ ករស ពៃថងេនះ

រហតដលៃថងទ១៤ែខធន។

េសចកតកតសមគ លរបសសហរបធនប ង គេ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖ "ខញ

សមែថលងអណរគណេ ក វនធរ (Winter) ចេពះគនតពចរ ដគរឲយចប រមមណេនះ ែដលគតបនេធវើករដក

ន សរមប កលវទយលយសដន (Sydney) េហើយនងជមយ ជញ ធរជតអប ។ គជគនតពចរ ដមន

រៈសខន៖ េតើរតវដេណើ រកររងវងនងវចរវទយរបកបេ យគណធមរ ងេសៀម បនងអងគរេ យរេបៀប ?”

II.៧. របយករណរបសរកមអនកជនញ ដហកសរមបករអភរក េ យេ ក រ ត ចរយ មន

បេច គ (Mounir Bouchenaki) ហ កេហ រកស (Giorgio Croci) ែពយរ អងេរដ បលដ

(Pierre-André Lablaude) នង ហរ យគ សយហ យគ (Hiroyuki Suzuki)

េសចកតេផតមរបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖

“េ យអនេ ម មនតវធែដលបនអនវតតន មចប ងពសននសទទរកងតកយនងទរកងបរស ជបឋម េយើង

បនេធវើករពេរគះេយបលគន រ ងអនកជនញរបសរកម ដហក – ជដបង ខញនយយពរកមទមយ គរកមអភរក –

52

េហើយេយើងបនេធវើករសេរមចចតតទងអសគន ថ នងេដើរេមើលជវញរមណយ ឋ ន ឬមយេ យ រែតរមណយ ឋ ន

មនែដលមនេគេទទស នេ ះ ឬមយកេ យ រែតរមណយ ឋ នមនបញហ ។ ដេចនះ ករចះេទេមើលករតវបន

េធវើេឡើងដចែដលបនេរគងទក។

កដចជ មទមល បែដរ ខញនងរឭករបបអសេ កេ ករសទងអសគន ជពេសសេនះចេពះឯកឧតតមនងអស

េ កជ រ ត ចរយរពមទងរបធនេបសកកមមនន ែដលរបែហលជមកចលរមជមយេយើងជេលើកទមយថ

ករចះេទេមើលទងេនះគមនែមនជករចះេមើលេដើមបេធវើកររតតពនតយេនះេទ បែនតជករចះេមើលេដើមបគរទ

សកមមភព ជករចះេមើលេដើមបេធវើករពភក នងផល សបត រទស នៈគន េទេលើវធ រសត។ រកមករងរេនះគសរមប

បេរមើឲយកចចករងរ ដចជកររគបរគងរទពយសមបតតវបបធមែដលមនពរែផនកេនះ គែផនកជតនងែផនកពភពេ ក។

េ យេយង មទស នៈេនះ េយើងនងចះេទេមើលរកមករងរែដលេធវើករេន មរមណយ ឋ ននន បនទ បពបន

ជនដណងដលពកេគអពករចះេទេមើលេនះ មរយៈករយលយរបសអងគករយេណសក។ េយើងជបជមយរកម

ករងរទងេនះេននងកែនលង េហើយរហតមកទលេពលេនះ គមនែដលមនករចះេទេមើល េ យអវតតមនរបស

រកមករងរែដលមនករពកពនធេនះេទ។ េនកនងករណអវតតមន េយើងមនចះេទេមើលដលកែនលងេនះេទ។ េយើង

ជរមបជនអពេរឿងេនះ េរពះថកលពបឆន មន មនពតមនមនរតមរតវបនេកើតមនេឡើង េនេពលែដលមនស

មន កបនរបកសេនកនងសមយរបជថ រកមអនកជនញបនមកកនរមណយ ឋ នមយេ យមនបនជនដណងជ

មន។ មករពត មនអនកជនញមយរបបនេទទស នរមណយ ឋ នមយជេលើកទមយ េ យលកខណៈផទ ល

ខលន។ ដេចនះ គមនែមនជរកមអនកជនញេទ ែតជអនកជនញមន កកនងចេ មអនកជនញដៃទេទៀត ែដលបនេទ

កនទេនះកនង នៈជអនកេទសចរ េហើយេនះគជសទធរបសគត។

រតឡបមកនយយពឆន េនះវញ េយើងបនេធវើអវែដលនតវធកណតឲយេយើងេធវើ។ េទ មល បលេ យៃនករចះ

េទេមើល អនកជនញមន កៗែដលមនវតតមនេនទេនះនងជរមបជនអសេ កេ ករស អពេសចកតកតសមគ ល

ែដលេដើមេឡើយមនលកខណៈផទ លខលន បែនតែដលេនេពលឥឡវេនះ គជករកតសមគ លរបសរកមទងមល។ ជករ

ពត ស េយើងេរៀបចកចចរបជរបចៃថង ែដលេនកនងកចចរបជេនះ េលខធករ ឋ នកតរ ទកនវ លអវៗែដលបន

េលើកេឡើង េហើយ កលបងសរមបសរមលេសចកតកតសមគ លទងេនះ។ េនេពលែដលមនទស នៈមនរសបគន

េយើងសេរមចចតតរបកនយកេគលជហរែតមយែតេនេពល ែដលមនស ទងអសមនកររពមេរព ងគន បេ ណ ះ

េរពះថេនះមនែមនជគណតវទយេនះេទ ែតជវទយ រសតមនស ។ េនេពលបនទ បមកេទៀត ករយលយរបស

អងគករយេណសករតវបនជនដណង េដើមបនងជរមបជនដលេលខធករ ឋ នទងមល។ ដេចនះ អនកជនញែដលនង

េឡើងមកមនេយបលេនេពលេនះ គនងេធវើេឡើងេនកនង នៈជអនកនពកយ សរមបរកម ដហកនងសរមប

េលខធករ ឋ ន។

េនទបញច ប ខញសមអនញញ តេធវើបទអនត គមនេលើចណចចននពរ គភនបកែខងនង ព ន ល ែដលេចទជបញហ

53

ែផនកវធ រសត នងែផនកបេចចកេទសអភរក ។ េទះជេយើងមនែមនសថតេនកនងសមយរបជបេចចកេទសកេ យ គជ

ករលអែដលរតវបញជ នបញហ េនះេទគណៈកមម ធករបេចចកេទស។ សមជរមបពតមនេនះជនអសេ កេ ករស

េហើយេយើងរងចសមយរបជបេចចកេទស"។

របយករណរបសេ ក រ ត ចរយ ហ កេហ រកស (Giorgio Croci)៖

“េដើមបចេណញេពលេវ បទអនត គមនរបសខញនងមនលកខណៈសេយគបផត។ ខញសមចបេផតើម េ យជន

ដណងអសេ កេ ករសអពករសេងកតខលះៗសតព រពហម។ កចចរបតបតតករ កពងេជឿនេលឿនេទមខយងលអ

របេសើរ។ គេរមងមយកពងែត កឲយដេណើ រករ េដើមបទលរទធតៃនរចនសមពនធែដលគរមមកែហងេ យករដល

រល េ យ កជនសចនទលេធវើពេឈើ េ យេរគងេធវើពែដកែថប ងជបពងវញ។ សរមបេយើង េនះ កដចជ

ដេ ះរ យដលអមយ េ យេហតថដេ ះរ យេនះកតបនថយផលបះពលទកទងនងករេមើល។ បែនតេបើ

មេយបលរបសេយើង គគរែតពនតយេមើលេឡើងវញនវទហរបសេរគងេនះ េហើយបនថយ ឲយេនរតមករមត

អបបបរមបផត។ េទះជរចនសមពនធេដើមមនភព ត យគម នស ដ បធន បកេ យ ករចនសមពនធេនះមន

សមតថភពទលរទដពតរបកដមយែដរ។ េបើនយយែបបេផ ង គមនចបចេធវើយង ឲយេរគងសរមបទលរទ

ចរទទមងនផទកបនទងអសេនះេទ។ េបើមនដេចន ះេទ ជលទធផល គមនសមភ រៈដធងនែដលនងមនទហធេលើសព

ធមម េនះេបើ មេយបលេយើង។ េនះេហើយជេសចកតសេងខបគនតរបសេយើងទកទងនងចណចេនះ។

ទកទងនងេដើមេឈើវញ េយើងមនកតេ មនស រក យេ យបនជបជមយអនកឯកេទសឥ ឌ ខងរកខវបបកមម។

ពកេគបនធនអះ ងរបបេយើងថ េដើមេឈើនងរចនសមពនធនងបនតសថតេនជមយគន បែនតរតវចតវធនករនន

េដើមបពនយតបតភតសអយរលយែដលទទលរងេ យេដើមេឈើខលះ េហើយេនកនងករណេផ ងេទៀត គេដើមបបេងកើនភព

ទបទលរបសេដើមេឈើទងេនះ េ យេរបើរបសបេចចកវទយរបកបេ យភពឯកេទស។

ចណចមយេទៀតទកទងនងរមណយ ឋ នែដលរតវេលើកយកមកជរមបជន គគេរមងថមរបសរកមករងរអ ល

IGeS េនអងគរវតត ែដលទកទងនង ទងបវយងរបសបគងខងលច ទងែផនកខងតបងរបសែថវខងតបង។ ទកទង

នងបវយងរបសបគងខងលច រចនសមពនធរតវបនគរមមកែហងេ យករដលរល បែនតេយើងបន ករទនលេធវើ

ពេឈើេនទេនះ អសរយៈេពលបនម នឆន មកេហើយ។ េនេពលបចចបបននេនះ ថ នភពគមនេសថរភព បែនតគេរមង

មនករបេងកើតដេ ះរ យជ ថ ពរមយ។ ករសក អពែថវគមនភពមនេពញេលញ។ ដេចនះ សរមបកចចរបជ

េលើកេរកយ ជដបងគរតវេធវើករ ទ បសទងឲយបនសជេរម េដើមបយលដងឲយបនរបេសើរអពករវវតតៃនចលន។

របពនធសេងកតឃល េមើលមយរតវបន កឲយដេណើ រករ។ េនេពលេធវើកររបែមរបមលរចេហើយ ទនននយទងអសនង

អនញញ តឲយេយើងបេងកើតបនជដេ ះរ យមយ។

េនទបញច ប ខញសមេលើកេឡើងពប យណខងលចនងេមបណយ។ េគបនជរមបរបបេយើងរចមកេហើយអពអវែដល

ទកទងនងប យណ េហើយេ យេហតដេចនះ ខញនងមននយយបែនថមអវេទៀតេទ។ បែនត ខញសមអនញញ តជរមបជន

54

យងខល ទកទងនងេមបណយ។ េបើ មេយបលខញ េបើេរប បេធៀបេទនងករចះេទេមើលករ ឋ នេនេលើកចងេរកយ

របសេយើង ថ នភពបនកល យេទជមនសភពធងនធងរ។ េគេលើកែផនកចេហៀងយងធ ែដលរតវែតេធវើករែកតរមវឲយ

បនឆបរហស។ ខញ េរគងលទធភពៃនកចចអនត គមនមយ ែដលបន កឲយដេណើ រកររចមកេហើយេនបមពស

(Pise)។ គជបេចចកវទយែដលមនភព មញញបផត ែដលរតវេធវើករៃខរនធពខងេលើ រតវយកដបនតចេចញេដើមប

បេងកើតបនជរកហងតចៗ េហើយនងផល សទជញជ ងែដលសថតេនរជងមខ ងេទៀត។ េ យមននយយអពភពលមអត

ែផនកបេចចកេទស ខញ រគនែតចងជរមបជនថ គ ចរកេឃើញនវដេ ះរ យដ មញញបផត ជជងេធវើកររះេរ ើ

នងតេមលើងេឡើងវញនវអគរដធមយ"។

េសចកតកតសមគ លរបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "េនះជអន សនរបសរកមរបស

េយើង។ ឥឡវេនះ ខញសមរឭកពអន សនេនះ េហើយេយើងនងេធវើកររឭកជថម េនេពលចបសមយរបជ។ សរមប

េមបណយ រ ង ជញ ធរជតអប នងអនកជនញរបសេយើង គ ចមនករគតពចរ មយ េដើមបេយើង ចចប

េផតើមេធវើកចចអនត គមនសេរងគ ះេនទកែនលង ែដលមនភពបនទ ន េ យរងចឲយមនឯក រែផនកបេចចកេទស

ែដលនង កជនេទសមយរបជបេចចកេទសេលើកេរកយេធវើករពនតយ"។

របយករណរបសេ ក រ ត ចរយ ែពយរ អងេរដ បលដ (Pierre-André Lablaude)៖

“េនកនងឱកសៃនករចះេទេមើលែដលេធវើេឡើងេ យរកមអនកជនញ ដហក េយើង ចពនតយេមើលេឡើងវញនវ

រមណយ ឋ នននែដលទទលបនទកេ យ មលនធេបតកភណឌ ពភពេ ក "World Monuments Fund” េហើយេយើង

បនកតសមគ លេឃើញអពភពេជឿនេលឿនេទមខៃនករ ឋ នករងរ េដើមបេសនើេឡើងនវអន សនឬកករកតសមគ ល

មយចននដចខងេរកមេនះ ទកទងនងករអភរក ។

ជដបង គទកទងនងភនបកែខង។ អសេ កេ ករសពតជដងថ ភនបកែខងគជរបងគរប ទពេសសមយ

មរយៈរបវតត រសត ថ នភពនងគណភពែផនក ថ បតយកមមរបសរប ទ បែនតកេ យ រេរគះថន កដធងនធងរ

ែដលគរមមកែហងរប ទផងែដរ។ គជេរគះថន កែដលពតជរតវករនវករអភរក ដបនទ នបផត េនកនង

ចេ មរមណយ ឋ នអងគរទងមល។ កដចគន ែដរ កលពបនម នឆន មន េយើងទងអសគន មនភពសបបយរក យ

ជពេសសេ យទទលដណងថ ហរញញបបទនដសខនមយរតវបនផតលជនមលនធេបតកភណឌ ពភពេ ក ម

រយៈរ ឋ ភបលសហរដឋ េមរក។ េយើងកមនកតរេភើបផងែដរចេពះ រៈសខនៃនករសក នងជនបជលកខណៈ

អនតជតែដលបនេរៀបចេឡើងេនជវញគេរមងេនះ េហើយ – ខញសមជរមបជនេ យេ ម ះរតង ចេពះសហេសវក

ៃនមលនធេបតកភណឌ ពភពេ ករបសេយើង - េនទបផត េយើងកមនករខកចតតជខល ងផងែដរ អពភពមនសវ

ធដៃនករងរអភរក នងករងរជសជលេឡើងវញ ែដលសេរមចបនេ យពតរបកដេននងកែនលង។ េហើយេលើសព

េនះេទេទៀតេនះគថ ករ ឋ នករងរជសជលចងេរកយបងអសែដលដកនេធវើ ងពរដវេកដ កនលងេទ េ យ

55

មលនធេបតកភណឌ ពភពេ ក ទកទងនងរជងខងតបងេឆៀងខងលចរបសរបងគរប ទ បនបងហ ញរបបេយើង

អពគណភពដលអរបេសើរៃនលទធផល ែដលសហេសវករបសេយើង ចឈនេទសេរមចបន។ េនៃថងេនះ េយើងដង

ថ ហរញញបបទនែដលរតវបនផតលឲយជដបងសរមបគេរមង គអសេទេហើយ េហើយេ យេហតដេចនះ េយើងគម នអវ

េរកពមនកតរពយបរមភជថម ចេពះអនគតរបសរបងគរប ទេនះ នងចេពះករអភរក របងគរប ទ។

ផទយេទវញ េយើងមនកតេ មនស រក យេ យបនទទលដណងថ មលនធេបតកភណឌ ពភពេ កបនទញ

យកេមេរៀនអពបទពេ ធនេនះ ែដលទកទងទងកររគបរគងថវកែដលរតវបនផតលជនេ យអនកឧបតថមភរបស

ខលន ទងករេរៀបចេឡើងវញេ យជកែសតងនវភពទទលខសរតវនងតនទេនខងកនងរកមករងររបសខលន។ ដេចនះ

េ យឈរេនេលើមល ឋ នថមេនះ េយើងគម នអវេរកពេលើកទកចតតដលពកេគឲយខតខរបងែរបង េហើយនងេធវើនវអវៗ

ទងអស េដើមបនងេធវើឲយគេរមងេនះមនសកមមភពេឡើងវញ ែដលប ជយជយថេហត មយនង ចនមកនវ

ផលបះពលយងខល ងដលរបភពជលកខណៈពភពេ ក ៃន ថ បនដលបលបញរបសពកេគេនះ។

បនទ បមកេទៀត សរមបអវែដលទកទងនងែថវករសមរទទកេ ះេគេនអងគរវតត េស .អ.េសបនផតលអន សន េន

កនងសមយរបជេពញអងគរបសខលនកលពែខធនឆន ២០០៦ ឲយកមមវធជសជលេឡើងវញែដលេសនើេឡើងេ យមលនធ

េបតកភណឌ ពភពេ ក រតវេធវើេតសត កលបងេទេលើដបលែថវទងរបដដបង ែដលសថតេនែផនកខងតបងែថវ។

េហើយបនទ បមកេទៀត លទធផលរតវេធវើករ យតៃមលេ យរកមអនកជនញ មននងរតវបនផតលសពលភពេ យ

េស.អ.េស នង ជញ ធរជតអប ។ េហើយេនទបញច ប េនកនងករណមនករសេរមចចតតជវជជមន កមមវធនងរតវ

កឲយដេណើ រករេទេលើែថវទងមល។ បែនត ករចបេផតើមដេណើ រករករ ឋ នេនះបនជបរបទះនវករលបកខលះៗ

នងភពយតយវ ទងែផនកបេចចកេទស ទងែផនករដឋបល។ េហើយេនេពលថមៗ េនះ េទ មសេណើ របស ជញ ធរជត

អប េលខធករ ឋ នអចៃរនតយរបសេស.អ.េសបនជនដណងដលរកមអនកជនញ ដហក អពធតចងេរកយ

បងអសរបសគេរមងទកទងនងមសនសទចនងករបពកសមភ រៈករ ឋ ន។ េសចកតលមអតែផនកបេចចកេទសទងេនះរតវ

បនេធវើករពនតយនងផតលសពលភពេននងកែនលង េនកនងឱកសៃនករចះេទេមើល េហើយឯកឧតតម រស ប ត

ែដលបនចលរមេនកនងករចះេទេមើលេនះ េនេពលបនទ បមក បនផតលករយលរពមដលអនកត ងមលនធ

េបតកភណឌ ពភពេ ក សរមបដេណើ រករភល មៗរបសករ ឋ នទកទងនងករេធវើេតសត កលបងេលើដបលែថវទង

របដ។ ដេចនះ េយើងគម នអវេរកពសែមតងនវកតេ មនស រក យ ចេពះករចបេផតើមេ យពតរបកដៃនករងរទង

េនះ េហើយេយើងរចសរចលចងេឃើញលទធផលដបងៗៃនករងរទងេនះ េនកនងសមយរបជបេចចកេទសេលើក

េរកយ។

េនកនងឱកសេនះ រកមអនកជនញ ដហកសមកតរ ទកនវរពតតករណដគរឲយកតសមគ ល ែដល ជញ ធរជត

អប មនបណងរបែមរបមល ចបពេពលេនះេទ មរយៈេលខធករអចៃរនតយរបសេស.អ.េស នវេយបលរបស

រកមអនកជនញ ដហក មនរតមែតចេពះករងរែដលមនភពយរអែងវងេនះេទ គែថមទងចេពះករេរៀបច

56

ែដលមនលកខណៈបេ ដ ះ សនន ដចជករ កឲយដេណើ រករនវករ ឋ នរបេភទេនះែដលខញបនេលើកេឡើងេន

េពលអបញមញេនះ។ េនកនងភពសសងវ កគន ៃនដេណើ រករថមេនះ ែដលបងហ ញនវទនកចតតចេពះរកមអនកជនញ

ដហក េហើយែដលរកមអនកជនញពតជមនករចប រមមណខល ងចេពះេរឿងេនះ េយើងកយលថ ជករសម

េហតសមផលនងគរឲយរបថន ចងបន ែដលរកមអនកជនញ ដហករតវបនេគេធវើករពេរគះេដើមបេសនើេយបល មន

នងករផតលករអនញញ តេ យ ជញ ធរអប ចេពះករងរបេ ដ ះ សននជេរចើនរបេភទេទៀត ជឧទហរណ

ករ ក ងផទ ងទស នយភពេនេពល រតែដលកពងដេណើ រករេនេពលបចចបបនន សរមបរយៈេពលចននមយែខ

កនលះ េនែផនកខងមខខងេកើតរបសអងគរវតត េហើយែដលករសមលងេមើលេនេពលយបេ យែភនកអនកទស នចនន

បពននក គមនផលបះពលែដលនឲយខចរបេយជនខល ងចេពះគណភពៃនករបងហ ញរបងគរប ទដគរឲយ

កតសមគ លេនះ េហើយេ យេហតដេចនះ គ ចនងបផល ញដលភពលបលបញជអនតរជតរបសអងគរវតត"។

េសចកតកតសមគ លរបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "េនកនងរបយករណែដលេទើបនង

បងហ ញរបបេយើង មនទដឋភពចននបែដលខញសមទកទញករចប រមមណរបសអសេ កេ ករស។ ទមយ គ

េនកនងសមយរបជេពញអងគកលពឆន មន បនទ បពមនេយបលរបសអនកជនញនងរបស ជញ ធរជតអប

គណៈកមម ធករឆន ២០០៦របសេយើងបនផតលករអនញញ តសរមបករបនតករងរ េ យមលនធេបតកភណឌ ពភព

េ ក សរមបអវែដលទកទងនងែថវករសមរទទកេ ះេគ។ េយើងបនេធវើកចចអនត គមនេទ មសណមពររបស

ជញ ធរជតអប េដើមបឲយេគផអ កករងរជបេ ដ ះ សនន េដើមបឲយករេធវើេតសត កលបង ដចែដលេ ក

រ ត ចរយ បលដ (Lablaude) េទើបនងេធវើរបយករណរបបេយើង ចរបរពតតេទេនកនងលកខខណឌ ដលអរបេសើរ។

េនៃថងេនះ អនកជនញនងេលខធករ ឋ នសមជរមបជនអសេ កេ ករសថ គែលងមនបញហ េហើយ េហើយ

ជញ ធរជតអប ផតលករអនញញ តឲយចបេផតើមេធវើករងរទងេនះេឡើងវញ មរយៈនយក ឋ នែដលមនករ

ពកពនធ។ េនកនងករណមយែបបេនះ នតវធគមនរងចសមយរបជបេចចកេទសេនកនងរយៈេពលរបមយែខេទៀត

េនះេទ េរពះថេយើងនងខតបងេពលេវ េហើយសមអសេ កេ ករសអនញញ តឲយេលខធករ ឋ ន កតរ

េនកនងេសចកតសេរមចចតតថ ករងរនងចបេផតើមេឡើងវញ។

ចណចទពរ គទកទងនងបញហ ែដលេចទេឡើងេ យ រែតពធមេ រសព ែដលចលរមចែណកេនកនងជវត

េទសចរណ។ េ យមនករអនញញ តពអសេ កេ ករស េយើងនងរតឡបមកនយយអពេរឿងេនះេនេពលបនតច

េទៀតេនះ េរពះថអនកជនញខងករអភវឌ របកបេ យចរភព មនទស នៈមយចេពះេរឿងេនះ។ េលខ

ធករ ឋ នកមនទស នៈមយែដរ េរពះេយើងបនរបែមរបមលបននវករតអញែតអរែដលបនេធវើេឡើងេ យមនស

ែដលមកេហើយែដលបននយយថ ែលងមនលទធភពថតរបែដលរតវបនលកឲយពកេគ េនកនងនយេទសចរណ។

ខញនយយពអងគរវតត។ ខញនងមនរតឡបមកនយយអពេរឿងេនះវញេទ េរពះេពលេវ េចះែតរកលេទមខ បែនត

មនស ទងេនះនយយរតវ។ ពកេគនយយថ៖ "េយើងបនច យលយេដើមបេធវើដេណើ រមកពទរកងតកយ ញវយក

57

ឬបរស។ ខញមនយលថេហតអវបនជខញេឃើញមនករ ក ងសមភ រៈ េនេពលមកដល។ េហើយេគនយយរបប

េយើងថ កលពម លមញ មនបណយ"។ ដេចនះ េយើងរតវែតរតឡបមកនយយអពបញហ េនះ េហើយនងេសនើដល

ជញ ធរជតអប នវវធនករ េដើមបេជៀស ងបញហ េនះ។ បណយគសថតេនកនងទស នយភពនងជវត បែនតបណយ

មនរតវេធវើឲយរបងគរប ទបតបងនវតៃមលរបស េនះេទ េហើយេ យ រែតរបងគរប ទេនះេហើយបនជ

មនស េធវើដេណើ រមក។ ដេចនះ អវែដលេ ក រ ត ចរយ បលដ (Lablaude) បនជរមបជន គមន រៈសខន

ស។ េយើង ចទកបញហ េនះសរមបេពលរេសៀលេនះ េរពះថអនកជនញខងករអភវឌ របកបេ យចរភព

កមនេសចកតកតសមគ លដមន រៈសខនែដលរតវជរមបជនែដរ។"

របយករណរបសេ ក រ ត ចរយ ហរ យ សយហ យ (Hiroyuki Suzuki)៖

“ខញសមេធវើបទអ ថ ធបបយខលៗមយចននសតពករ ឋ នបនទ យរសនងរសះរសង េ យេហតថ មពតេទ កចច

របតបតតករេនរមណយ ឋ នទងពរ គសមរសបេទនងេសចកតែណនែដលបនផតលឲយ។ េនៃថងទ២៥ែខវចឆក អនក

ជនញបនចះេទេមើលករ ឋ នបនទ យរសនងរសះរសង។

េនបនទ យរសកដចជេនរសះរសងែដរ េយើងេរគងេធវើករេរៀបចថមៗ ។ េនកនងរយៈេពលបនម នឆន កនលងេទេនះ

គេរមងននគកនែតរបមលផត េរចើនេឡើងៗទកទងនងករអភវឌ ។ េនះគជេរឿងដលអរបេសើរមយ េរពះ ជ

ភសត ងែដលបញជ កថ េយើងឆលងពដ កកលអភរក េទកនដ កកលែដល ចទទលអនកេទសចរកនែត

មនចននេរចើនេឡើងៗ េ យ ររបពនធដរតមរតវសមរសប។ បែនត េយើងរតវមនកររបងរបយតន កនងករសរមះ

សរមលកចចខតខរបងែរបងអភរក នងករទទលអនកេទសចរ។ េនករ ឋ នបនទ យរស េយើងេរគងបេងកើតចណត

រថយនត កែនលងលកសបរត មជឈមណឌ លទទលេភញ វ រមនទរនងតបនពណជជកមម។ ទងអសេនះនងអនញញ តឲយេធវើ

ករទស នេនកនងលកខខណឌ ដលអរបេសើរ នងឲយយលដងឲយបនលអអពេបតកភណឌ ។ មនគនសបរពញេមែដល

កណតករែបងែចកតបនជមល ឋ ន ជ ទតបនអភរក តបនកសកមមនងតបនជនបទែដលរតវេលើកតៃមល។

ជញ ធរអប កពងែតេធវើបលងលមអតសរមបករេរៀបចទងេនះ ែដលនងរតវកណតេឡើងវញនវទកែនលងសរមបតប

លកវតថអនស វរយ។ គរែតេគរព មករែបងែចកជតបនដចបស ស ែដលមនេនកនងគនសបរពញេម េហើយ

េរឿងេនះរតវអនវតតនេ យគម នករណេលើកែលង។ គេរមងននរតវែតមនភពចបស ស។ ពណជជករ អនក

េទសចរនងរគបែផនកែដលមនករពកពនធដៃទេទៀត រតវធន បរងភពទទលខសរតវរបសខលន។ គរែតេធវើករ

ករពរេបតកភណឌ កេធវើឲយបះពលដលេបតកភណឌ ។ ករ ក ងទកែនលងថមៗ េនកនងតបនេនះ រតវេគរព មករ

ែបងែចកជតបន។ ផលវេទសចរណរតវែតគសេធវើេឡើងរបកបេ យវចរណញញ ណ េដើមបកឲយមនកររចឡ កឲយេយើង

េយើងមនករេទើសែទងគន ។ កដចគន ែដរ ករ ឋ នរសះរសងេរគង កតបនពណជជកមមថម េ ងជងសបបកមម

មល ឋ នថមៗ ។ េនរតងចណចេនះេទៀត គជករសខនែដលរតវយកចតតទក ករបងរបយតនចេពះភពសសងវ ក

58

គន រ ងករអភរក នងវសយេទសចរណ។

ចែណកឯរមណយ ឋ នដៃទេទៀតៃនេបតកភណឌ ែដលមនេភញ វេទទស នយងេរចើន ជ ទអងគរវតតនងអងគរធ ករ

េរៀបចដចគន េនះករតវបនេរគងទកែដរ។ មនែមនជករលអេទែដលទកែនលងេផ ងៗែដលសថតេនជវញេបតកភណឌ

ទងេនះ មនភពមនដចគន ៖ រតវមនកែនលងលកដចគន េភជនយ ឋ នដចគន េហើយនងអវៗជបនតបនទ បេទេទៀត។

គរែតែថរក ទកនងេលើកតៃមលលកខណៈពេសសរបសរមណយ ឋ នេបតកភណឌ នមយៗ េ យេហតថរមណយ ឋ ន

នមយៗមនតៃមលនងសរមសទកទញពេសសេ យែឡករបសខលន េនកនងចេ មរបងគរប ទអងគរ។ គជករ

សខនែដលរតវេគរព មចរតលកខណៈេនះ េដើមបធនបននវករអភវឌ របកបេ យចរភព។"

េសចកតកតសមគ លរបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "េ យមនករអនញញ តព

អសេ កេ ករស ខញសមទកបញហ មយចននសរមបេពលរេសៀលេនះ ែដលអនកជនញសរមបករអភវឌ របកប

េ យចរភពរបសេយើងនងេធវើបទអនត គមន ទកទងនងសម េនះែដលេយើង កលបងេធវើឲយបន រ ងភព

ចបចៃនករអភរក នងភពចបចៃនវសយេទសចរណវបបធម។ េយើងនងរតឡបមកនយយពបញហ េនះ។"

េដើមបនងេធវើេសចកតសនន ឋ នេលើរបយករណេនះ ដចែដលេ ក រ ត ចរយ បលដ(Lablaude)ែដល ងនមឲយ

រកមករងរទងមលបនេសនើេទអសេ កេ ករស ខញមនបណងសណមពរឲយអសេ កេ ករសយលរពមឲយ

េសចកតសេរមចចតតទកទងនងភនបកែខង រតវបន កបញច លេឡើងវញេទកនងរេបៀប រៈរបសគណៈកមម ធករេលើក

េរកយ េហើយេនចេនល ះេពលេនះ េ យរមជមយនងសហេសវកៃនមលនធេបតកភណឌ ពភពេ ករបសេយើង

េយើងមនករធនចននពរ៖ ករធនែផនកហរញញវតថ ែដលកមមវធនងបនតេធវើេទមខេទៀត – ខញ េលើកេឡើងនវបញហ ដច

ែដល រតវបនេចទេឡើង – េដើមបឲយ ជញ ធរជតអប នងនយក ឋ នរបងគរប ទនងប ណវទយ ចមនភព

េជឿជកថ របងគរប ទេនះពតជជកមមវតថ ៃនករែថរក នងករឃល េមើល េហើយនងេដើមបឲយ េនកនងករណផទយ

មកវញ – េយើងយលថ រកមករងរែដលគម នមេធយបយ ចេធវើករបដេសធ – ជញ ធរជតអប េ យមន

ជនយពយេណសក ចែសវងរករបេទសមយេទៀតេហើយនងរកមករងរមយេទៀត េ យមនឲយបញហ េនះកល យជ

ទបបដ ទ។ ដេចនះ េនៃថងេនះ គជករសខន សែដលអសេ កេ ករសអនញញ តឲយេយើងេរៀបចឯក រ

បេចចកេទស ឲយេយើងចលេទកនងកចចពភក ជលកខណៈមតតភពជមយសហេសវករបសេយើង េហើយនងឲយេយើង

ជនដណងអសេ កេ ករសអពេសចកតសេរមចចតតជ ថ ពរ េនេពលមនគណៈកមម ធករបេចចកេទសេលើក

េរកយ។

ចណចចងេរកយែដលខញចងេលើកយកមកនយយ គ ព ន ល។ ព ន លអងគរវតតគជែផនកមយរបសរបងគ

រប ទរបវតត រសត បែនតកនងេពលជមយគន េនះ គជផលវចលែតមយគតសរមបអនកេទសចរ។ មករពត េយើង

រតវនយយថ េរកពករជែជកេដញេ លគន េយើងមនមតរះគនជេរចើនែដលពងែផអកេលើទស នៈែផនកបេចចកេទស

ដមនតៃមល េ យមននយយសេ េទរកមករងរ មយេទ។ មតរះគនទងេនះចងអលេ យផទ លេទលកខណៈ

59

មនទនចបរបសករងរ។ របយករណែដលេយើងមនជភ អងេគលសនងភ ប ង គពតជនយយពតបន

េលខ១ េហើយេនះជអវែដលសនមតថ នងមនតបនេលខ២សរមបបនតករងរ។ ដេចនះ េយើងកបនសណមពរេទ

េ កឧបនយករដឋមរនតេធវើករសេមព ធយងឧ រក នវអវមយែដលមនទនេធវើចបេនេឡើយ។ េនរតងចណចេនះ

មនបដ ទកមមទមយែដលខញចងទកទញករចប រមមណ។ ចណចទពរ៖ វធ រសតែដលបនអនវតតនអស

រយៈេពលជង៤០ឆន មកេហើយ សរមបករជសជលេឡើងវញនវែផនកខង ដ េនេពលេយើងចលេទកនរប ទ

េឆព ះេទទសខងតបង មនែមនជវធ រសតែដលបនេរជើសេរ ើសសរមបែផនកខងេឆវងេទ។ គជករធមម េទែដល

គម ននរ មន កនយយេដើមបចងដងថ មយ ែដលមនភពរបេសើរជង បែនតរតវមនភពសសងវ កគន មយ គ

ភពសសងវ កគន សរមបែភនក សរមបរបងគរប ទ សរមបរចនសមពនធនងសរមបអនគតរបសរបងគរប ទ។

េរឿងេនះមនរតវបនេគគតគរយកចតតទក កេទ ពតែមនែតមនអន សនែដលបនេសនើេឡើងេនកនងកចចរបជ

រយៈេពលមយៃថង - ែដលខញចយងចបស េ យេហតថខញបនមនកតតយសដកនកចចរបជរយៈេពលមយៃថងេនះ -

ែដលបនរបមលផតសហេសវកជនជតែខមរនងអនកជនញរបសេយើងមយចនន េ យមនវតតមនរបសេ ក

ឯកអគគ ជទត ក ស (Takahashi) កនង នៈជឯកអគគ ជទតរបេទសជបននងជសហរបធន។ េ ក

ឯកអគគ ជទតបនេធវើបទអនត គមនេដើមបេលើកទកចតតឲយមនភពសសងវ កគន ែដលជអវែដលមនតៃមលសរមប

េយើង គមនែមនជបណងេទ ែតជេសចកតបងគ ប។ បែនតជអកសល េសចកតបងគ បទងេនះមនរតវបនេគអនវតតន

មេទ។ ដេចនះ េយើងកសថតេនកនង ថ នភពមយដលបក េហើយេយើងសមសណមពរដលអសេ កេ ករសផតល

ករអនញញ តដលេលខធករ ឋ ន េ យមនទនកទនងជមយ ជញ ធរជតអប ឲយមនករខតចលជតរកម

ករងរេនះជថម េហើយនងេសនើសដលពកេគនវកចចរបជបេចចកេទសរយៈេពលកនលះៃថងឬមយៃថង ែដលេនកនងកចចរបជ

េនះ េយើងនង ចេធវើករពភក ជមយគន អពរគបដ កកលែដលនងនេយើងេឆព ះេទកនដេ ះរ យ

មយ េហើយេយើងនងជរមបជនអសេ កេ ករសអពេរឿងេនះ េនសមយរបជបេចចកេទសេលើកេរកយ របសនេបើ

អសេ កេ ករសយលរពម។

ខងេលើេនះេហើយជចណចទងពរែដលជបករលបក។ េយើងសងឃមថ ករលបកទងេនះរគនែតមនលកខណៈ

បេ ដ ះ សននបេ ណ ះ"។

េសចកតកតសមគ លរបសសហរបធនប ង គេ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖

"េយើងសមែថលងអណរគណដលអនកជនញ ដហកចេពះករងរែដលបនបេពញ នងករចះេទេមើលែដលពកេគ

បនេធវើ។ សរមបដេណើ រករលអរបសករងររបសេយើង គពតជករសខនែដលរតវកតរ ទកថ េនកនងសមយ

របជេពញអងគ េទ មរបយករណរបសរកមអនកជនញ ដហក េយើងរសងយកនវករលបកពតរបកដ។ មន

ករលបកតច ចេនរតងេនះេនរតងេនះ បែនតករលបកទងេនះេសទើរែត ចេ ះរ យបនេ យខលន ម

60

រយៈកចចសនទនគន ដ មញញមយ។

ករលបកពតរបកដទងពរែដលេ កបនេលើកេឡើង សតពភនបកែខងនង ព ន លអងគរវតត គរែតរតវបនពនតយ

េមើលេឡើងវញ ទកទងនងែផនកបេចចកេទស េ យរតវដងថ មនកចចជែជកពភក ែផនកបេចចកេទស។ េលើសពេនះ

េទេទៀតេនះ ករលបកទងេនះសមនងទទលបននវករពនតយេឡើងវញ េ យ រ ចនេទដលករេធវើ

យ ត ធករ។ គេយើងសថតេនអងគរ។ េយើងសថតេនកនងទកែនលងកពលមយៃនករអភរក េបតកភណឌ ពភពេ ក េហើយ

មនរតវរបកនយកនវេសចកតសេរមចចតតេ យេសើៗេនះេទ។ ដេចនះ ទងសរមបបញហ របេភទទមយែដលទកទង

នងកររគបរគងែផនករដឋបល ហរញញវតថ នងវទយ រសត គជករសខនែដលមនវធ រសតមយែដលមនស ទងអស

រតវអនវតតន ម បែនតគពតជរតវេធវើករកណតេឡើងវញ េដើមបឲយកចចរពមេរព ងមនលកខណៈេពញេលញ។ េហើយ

ទងសរមបបញហ មយេទៀតែដល របសនេបើខញយលចបស ទកទងេទនងវធ រសតែផនកវទយ រសតជង បែនតែដល

មនែមនមនមនភពសមគ ម ញនងមនសខនេនះេទ អនកជនញរតវជបគន មតងេទៀតេនកនងសមយរបជបេចចកេទស

ែដលេរៀបចេឡើងសរមបេរឿងេនះ។ ដេចនះ សមយរបជេពញអងគរបសេយើងកតរ ទកនវករលបកចននពរ ែដល

េយើងមនបណងចងេឃើញដេ ះរ យ ែដលេនេពលបនទ បមក ចេធវើយ ត ធករ នងរតវបនទទល គ ល

េ យមនស រគបរបនងេ យមនករយលរពមពរគបគន ។"

កចចពភក ទេទ

េសចកតេផតើមរបសេ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖ "េ យចណចទងេនះរតវបន

េចទេឡើង េយើងមនករមងរបយករណរបសរគបរកមករងរវទយ រសត។ គ មន រៈសខនបផត េហើយខញសម

ែថលងអណរគណដលរគបរកមករងរវទយ រសតែដលេធវើករេនរមណយ ឋ ន ែដលពតជចងផតលជនដលមនស

រគបរបនវឯក រសេយគជភ ប ងនងអងេគលសទងេនះ។ េហើយឯក រទងេនះនងអនញញ តឲយមន កៗបន

ទទលពតមនអពករឃល េមើលករងររបសរកមករងរេផ ងៗ។ ដេចនះ េយើងបនេធវើករអ ថ ធបបយរចមកេហើយនវ

ឯក រមយចននកនងចេ មឯក រទងេនះ េ យមនជនយពអនកជនញ។ េហើយឯក រមយចននេផ ង

េទៀត មនទនរតវបនេធវើករអ ថ ធបបយេនេឡើយ។

របសនេបើអសេ កេ ករសយលរពម េនះគដលេពលេវ ែដលរតវេចទសរជសណរេហើយ េដើមបចបេផតើមកចច

ពភក ែដលមនទកទងនងវទយ រសត។ ខញកមនបណងសរសណរមយេទេ ក រ ែយរ (Royère) ទកទងេទនង

ករជសជលរប ទបពនេឡើងវញ េរពះថករជសជលេនះមនភពសមគ ម ញគរសម។ េ កនយយពបញហ

េចទៃនករជសជលេឡើងវញទកទងនងសមយពរខសគន ។ េរឿងេនះមនែមនជករងយរសលេទ។ េ កផតលនវ

ទសេ ៃនករជសជល។ ខញគតថ គជករគរឲយចប រមមណសរមបគណៈកមម ធករអនតរជតទងមល បន ត ប

61

េ កកនងរយៈេពលពរឬបនទ េដើមបឲយេ កពនយលបភលថ េតើេ ក ចផតលជយថេហតនវេយបលែផនក

បេចចកេទស ខលះនងេ យរេបៀប េដើមបេធវើករេ ះរ យរ ងសតវត ទ១១នងសតវត ទ១៦។"

ចេមលើយរបសេ ក បស ក ល រ ែយរ (Pascal Royère)៖ " ជករពតរបកដ ស គេរមងជសជលរប ទបពន

េឡើងវញ ឈនចលដលដ កកលដសខនមយ េ យេហតថ េនពកក ត លឆន ២០០៨ េយើងនងបនេធវើ

បេងហើយករពរងងឲយមៃនជនទងបរបសរប ទ េហើយេនះគជអវែដលផតលជមល ឋ នឲយេយើងឈនចលេទ

ដ កកលមយែដលេយើងនងេធវើករែតេទេលើករជសជលជនទបេឡើងវញ។ បែនត ដចែដលអសេ កេ ករស

ដងរ បេហើយ ជនទបគជែផនកែដលសថតេនកនងរចនសមពនធរបសរប ទ ែដលមយង បនទទលរងនវករ

ខចខតដធងនធងរបផត េ យ រែតលកខខណឌ ផទ លនងដេណើ របកែបកខចខតរបសរបងគរប ទ េហើយមយង

េទៀត េ យ រែតករេទជខចខតទកទងនងកចចអនត គមននន េនកនងដ កកលេផ ងៗៃនរបវតត រសត

ែដលរបងគរប ទបនឆលងកត។ េហើយេនកនងចេ មដ កកលេផ ងៗ មនដ កកលសខនៗចននពរ

ែដលេយើង គ ល គរប ទភនេហើយនងព មតៃនសតវត ទ១១។ េហើយបនទ បមកេទៀត កររ យចលគន ែផនករពះ

ពទធ សនែដលបនឈនេទដលករក ងរបចមល កដធមយ េនែផនកខងមខខងលច េនជនទពររបស

រប ទ។ គជរបចមល កែដលទទលបនមកពករកតយកេចញនវកេបរបយអមយចននេនេលើរប ទផទ ល គ

មននយថ េនដ កកលទមយរបសរប ទ។

ចប ងពករចបេផតើមេនឆន ១៩៩៥ គេរមងមនទសេ បេងកើតេឡើងនវកចចសនទនគន រ ងដ កកល

របវតត រសតទងពរេនះ េ យ កលបងមនផតល ទភពចេពះដ កកល មយេនះេទ បែនតេ យ ក

លបងេគរព មយថភពរបសរបងគរប ទដចែដល បនសថតេនរហតមកដលសមយេយើង នងដចែដលេយើង

គ ល ងពរបយករណដបងៗរបសអភរក អងគរ។ េនេពលថមៗ េនះ េយើងបនសេរមចបននវករសក មយ

ែដលនងរតវរបគលជនេទេលខធករ ឋ នរបសេស.អ.េសវញ េដើមបនងទទលបនកររតតពនតយពស កអនក

ជនញរបសគណៈកមម ធករបេចចកេទស។ ករសក េនះឈរេលើមល ឋ នៃនករវភគេលើឯក រទងមលទកទង

នងកេបរបយអែដលេយើងមន ទកទងនងែថវេហើយនងអគរេផ ងៗេនជនទបរបសរប ទ។ េហើយេនទ

បញច ប គេជើងរទក ត លនងបមក ត លែដល មលកខណៈេដើមរបសរបងគរប ទ គជថមែកវបរងហកង

(parangon) ជធតក ត លនងជចណចផចតរបសរបងគរប ទេនះ។ ករសក េនះគតគរដលរគបឯក រែផនក

វទយ រសតែដលេយើងមន គមននយថ ករកណត មរយៈរបថត ទននបបវតតននៃនក យទង យរបស

អភរក អងគរ េ យេធវើយង េដើមប គ លអពសភពរបសរចនសមពនធទងេនះ េនេពលែដលរបងគរប ទរតវ

បនេគរកេឃើញ។ គជករេធវើករពពណនទងេនះជមននងបករ យបភលនវេសចកតពពណនទងេនះ េដើមប

យលដងថេតើអវេទជរចនសមពនធេដើមរបសជនទបេនះ មននងសេរមចចតតថេតើេយើងេធវើករជសជល ឬេទ។

62

ទនទមគន នងឯក រខងេលើេនះេហើយនងករវភគែផនករបវតត រសតៃនសភពេផ ងៗរបសរបងគរប ទ េយើងមន

ទកែនលងមនថម កែនលងទកថមែដលសថតេនជវញព មត េហើយែដលេនកែនលងេនះេនមន កថមមយចននែដលកពង

េធវើករវភគ ែដលមនថមខលះជរបសែថវេនជនទបទងេនះ េហើយនងេនេជើងរទសសរៃនែផនកខងេរកម

ក ត ល។

មពត បញហ ទមយែដលេចទេឡើងគទកទងនងករណែដលេយើងមនមនធត មយ ែដល ចឲយេធវើករ

ពពណនអពកមពសនងែផនកខងមខរបសបមក ត ល។ ធតទពរែដលគរឲយចប រមមណខល ងេនះ គេយើងសេងកត

េឃើញមនភពខវះចេនល ះជេរចើន សរមបករជសជលេឡើងវញនវែថវ បម ងជមមនងបវយងបេងកើតជអក ៃន

ជនទប។ េ យឈរេនេលើេគលករណេនះែដលបនបេងកើតេឡើង ងពឆន ១៩៩៥ ែដលរតវេធវើករជសជលរបងគ

រប ទេឡើងវញ េ យបងហ ញឲយេឃើញនវរគបែផនកៃនករកនកបរសេន េហើយដេចនះគជរបងគរប ទែដល

េយើង ចចតទកថ សថតេនេរកយសតវត ទ១៦ បនទ បពករចបេផតើមេឡើងវញែផនកពទធ សនេនះ ដេចនះេយើង

ក កលបងបេងកើតវធ រសតមយែដលអនញញ តឲយេយើងេធវើនវសេណើ មយចនន ទកទងនងករ ត នងករជសជល

េឡើងវញៃនែផនកខងេលើរបសរបងគរប ទេនះ។ ករជសជលេឡើងវញេនះពងែផអកេលើករសេយគពរគបឯក រ

ទងេនះ។ មយង គជឯក របេចចកេទសែដលពពណនពបញហ បេចចកេទស – ពេរពះមនរតវេភលចេទថ មលេហត

ទមយៃនករជសជលរប ទបពនេឡើងវញ គទកទងនងបញហ េសថរភព េ យ រែតជនទបគជែផនកែដលមន

អេសថរភពជងេគនងេចទជបញហ ជងេគ។ ដេចនះ គរតវផតលចេមលើយ េហើយេយើងកពងែតេធវើេរឿងេនះ - េហើយមយង

េទៀត គរតវ កលបងបនតេធវើនវកចចសនទនេនះ រ ងែផនកែដលបនបតបងេ យ រែតករក ងរប ទបពន

េនសតវត ទ១៦ េហើយនងរចនសមពនធរបសរប ទេនសតវត ទ១១។ ឯក របេចចកេទសេនះែដលេយើងនង

របគលជនេនរយៈេពលបនម នៃថងេទៀត េដើមបេសនើសករវភគនងេយបល មនទងពតមនបេចចកេទស ទងឯក រ

សរេសរជអក រ ែដលអនញញ តឲយេធវើករសនមតជមននវសមមតកមមៃនករ ត េឡើងវញ សរមបែផនកេនះទងមល។"

បទអ ថ ធបបយរបសេ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-François Desmazières)៖ "សរមបរប ទបពន

េបើនយយជភ នេយបយ របរកតទនរតវបនបញឈបេហើយេនេពលឥឡវេនះ េហើយេបើ មេយបលរបស

សហេសវករបសេ កនងអនកជនញេផ ងៗ េ កកពងេរៀបចជេរមើសននែដលនងរតវបញឈបេ យមនករ

រពមេរព ងគន នងេ យមនលកខណៈវទយ រសត មននងចបេផតើម របែហលជេនដ ចឆន ២០០៨ នវដ ក

កលចងេរកយៃនករងរជសជលេឡើងវញទងេនះ ែដលេគទនទងរងចអសរយៈេពលជយរមកេហើយ។

េគបនជរមបរបបខញថ េនមនសណរទកទងនងរបយករណដៃទេទៀត។"

សណររបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "សមអរគណេ កសហរបធន។ ទកទងនង

63

របងគរប ទគរឲយកតសមគ លរបសឧទយនអងគរ គរប ទបយន ខញសមអនញញ តសរេទមតតភកតរបសេយើង គ

េ ក រ ថ ចរយ ក គ (Nakagawa) នវសណរមយែដលរបគតផទ លឬនរ មន កេទៀត េនកនងរកម

ករងររបសគត នង ចេឆលើយថ េតើេសថរភពៃនបមក ត លរបសរប ទបយនឈនដល េហើយ។ េយើង

បននយយអពេរឿងេនះជេរចើនេលើកេរចើន រ េហើយេយើងចងេធវើករកណតេពល ឬមយេនេពលឥឡវេនះ ឬ

មយេនកនងកចចរបជេលើកេរកយ។ មនមនស ជេរចើនបនេធវើករេរគងទក ឬមយករេធវើក យ ឬមយករេធវើករ

ទ បសទង។ ជជនសឲយករែដលេឆលើយតបថ េរឿងេនះទកទងនងរកមករងរជបន េយើងគរែតទទលបននវចេមលើយ

មយ េហើយមនស រគបរបគរែតមនករទកចតត។ ឬមយេគនយយថ "បមគមនេសថរភព នងពមនបញហ មយ

េចទេឡើងេទ" ឬមយរកមករងររបស ជរ ឋ ភបលជបន មនបលងកនងករេធវើករងរដពេសស េដើមបនងេធវើយង

ឲយែលងមនករលបក។"

បទអ ថ ធបបយរបសេ ក រ ត ចរយ ក គ (Nakagawa)៖ "សហេសវករបសខញ គេ កបណឌ ត អ ហ គ

(Iwasaki) ជអនកទទលបនទកខងករសក អពេសថរភពរបសបមក ត លៃនរប ទបយន េហើយគតនងេឆលើយ

ចេពះសណររបសេ ក"។

ចេមលើយរបសេ កបណឌ ត អ ហ គ (Iwasaki)៖ "ចេពះអវែដលទកទងនងេសថរភពែផនករចនសមពនធរបសបម

ក ត លៃនរប ទបយន េយើងបនេធវើករសក េដើមបនងេធវើករេរៀបចគនសបរពញេមទងមល សរមប

រយៈេពលបឆន ខងមខ។ សរមបបយន ខញរបមលផត កចចខតខរបងែរបងរបសខញ េទេលើសមមរតនន េ យេនកនង

េនះមនទងេខឿនផងែដរ។ រកមករងររបសេយើងមនេគលករណធន បរងករឃល េមើល។ គេ យេហតដេចនះ

េហើយបនជេយើងរតតពនតយេមើលករេបើកនងករបទ គមល តគន រ ងទរមងទងេនះ រពមទង ន មេរបះ។ េនះ

េហើយជទសេ ជមល ឋ នរបសេយើង។ ករវវឌ រតវបនេធវើករ សែវងេនេរៀង លេមង។ ខយលកដចគន ែដរ។ េបើ

មេយបលរបសេយើង េលប នខយលគជមលេហតមយកនងចេ មមលេហតសខនៗៃនចលនរបសបម េ យ

មនេភលចអពភពែរបរបលែផនកសតណហ ភពេនះេទ។ េនះគជលទធផល។ ចលនៃនធតននែដលបនសេងកតេឃើញ

េនកនងករេធវើឲយមនគមល តពគន ជនកលេកើតមនេឡើងជរបច ជនកលេកើតមនេឡើងភល មៗ។ សនទះខយលែដល

េបកបកយងខល ងគជរបភពៃនករេធវើឲយមនគមល តពគន េនះ។

រេបៀបេធវើមយគរគនែតេធវើករសេងកតេមើលេ យែភនកទេទ។ របសនេបើអសេ កេ ករសសមលងេមើលេ យយក

ចតតទក កេនះ អសេ កេ ករសនងេឃើញថ សសរទងេនះេរទតងកេទខងេរក។ េយើងបនេធវើករ សែវង

េ យរេបៀប មញញធមម នវភពេរទតរបសសសរនមយៗ។ េនះគ ១ ែមរត នងេនះគ ១ មលលែមរត។ សសរដ

សខនជងេគបផតមយ គមនបេ ត យរបែវង ១ ែមរត េហើយសសរមយេទៀតមនរបែហលព ៣០ េទ ៤០

64

មលលែមរត។

េយើងកបនេធវើករសទងែផនកអគគសនផងែដរ ជពេសសេនះគេនរជងខងេជើងេឆៀងខងលច េនែផនកខងេលើរបស

េខឿន។ េនទេនះ គេកើតមនកររសតមយ។ េនះគជករ ងខទបបេ ដ ះ សននមយ។ េនះគែផនកខងេលើ។ េនះគ

ែថវ។ េនទេនះ េយើងបន កបេងគ លអគគសនមយ។ េនែផនកខងេរកម តងសយងេលចរប ងេឡើងយងដេចនះ។

ពណរកហមគទកទងនងសកមមភពអគគសនដខល ងមយ។ សកមមភពអគគសនដទបជងេគបផតគរបែហលជ

ទកទងនងសភពសេណើ មរបសដ ចែណកឯសកមមភពអគគសនដខពសជងេគបផត គទកទងនងសភពធរខល ង

សងតខល ង។ ដរតវបននយកេទេ យទកហរ។ ជលទធផល គមនករផល សបត ររប ងៃនគរអគគសន។ ដ កកល

េលើកេរកយគរតវេធវើករ ទ បសទងែផនករ វរជវ េធវើេតសត កលបងទកទងនងកមល ងចលន។ េយើងរតវេធវើសរមង

េពញេលញៃនរគះទងេនះ។

ករសក ែដលកពងបនតេធវើេនេលើបមក ត លរបសបយន េ យ ចហ (JASA) ជបឋមគរតវេធវើករសេងកតេមើល

បមេ យែភនកទេទ អពភពែរបរបលែផនករចនសមពនធ បនទ បមកេទៀតគរតវអនវតតនកររករកេ យេរបើឧបករណ

េហើយនងករពនតយេមើល េដើមបពនតយបញជ កអពមលេហតៃនភពែរបរបល នងេដើមបេរៀបចចតវធនករទបវញ

ែដលនង ចឲយបបតភពែរបរបលែដលទទលរងេ យបម។ េយើងរតវេធវើករសក ែផនកបេចចកេទសេផ ងៗេទៀត

ទកទងនងរគះ។

បទអ ថ ធបបយរបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "ខញមន ចរទមនេធវើករកតសមគ ល

មយបនេទ។ េនកនងសកមមភពែដលមនលកខណៈជអនតរជតដចជសកមមភពមយេនះ - ខញសមអភយេទសែដល

នយយែបបគហកបនតច – លយកកមនែមនជក ត សខនេនះេទ។ េនេពលខលះេយើងនយយថ របេទសមយេនះ

មនលយកកេរចើនជងរបេទសដៃទេទៀត។ បែនត គជវធ រសតជជងលយកក។ េយើង ចេធវើនវអវៗែដលមន

រៈសខនបផត េ យេរបើរបសមេធយបយតចតច។ េនះេហើយែដលបងហ ញថេតើេយើង ចធនបននវកររតត

ពនតយយងេពញេលញមយេ យរេបៀប េហើយគមនែមនជបញហ លយកកេនះេទ។ េនះគជបញហ បេចចកវជជ

បញហ បេចចកេទសភពនងបញហ ឆនទៈ។"

ករផល សបត រេយបល៖ េនកនងរេបៀប រៈ គទកទងនងេ ក មន បេច គ (Mounir Bouchenaki) ែដលគតមន

មខងរពរ ដចែដលអសេ កេ ករសដងរ ប េដើមបបញជ កអពវតតមនរបសគត េនកនងចេ មេយើងទងអស

គន ។ កនង នៈជសហរបធន េ កបនយលរពមទទលគត េដើមបឲយគតចលេទកនងរកមករងរអនកជនញ។ ម

រយៈទស នៈេនះ គតបនឲយខញបងហ ញពករសមេទសរបសគត េរពះគតមន ចមនវតតមនេនៃថងេនះ េ យ

ជបរវលជមយកមមវធមយេផ ងេទៀតរបកបេ យ រៈសខនែដរេនះ។ េនកនងេពលជមយគន េនះ គតគជ

អគគនយករបស អសរកម (ICCROM) នងជអនក យតៃមលរបសយេណសក សរមបអនសញញ េបតកភណឌ ពភព

65

េ ក។ អសរកម (ICCROM) កជអងគករអនតរជតែដលធន បរងករបណត ះប ត លេនកនងរបេទសទងអស ជ

ពេសសេនះគេនទវប ស។ សមអសេ កេ ករសអនញញ តដលអនកត ងរបសគត គេ ក យមន ក

នជននវ រលខតែដលេ ក មន បេច គ បនសណមពរដលគតឲយែថលងជរមបជន។"

េ ក សមង ក (Simon Warrack) អនកត ងរបស អសរកម (ICCROM)៖ "អគគនយករបស អសរកម (ICCROM)

គេ ក មន បេច គ (Mounir Bouchenaki) មនករេ ក ត យជខល ងចេពះអវតតមនរបសគតេនៃថងេនះ

បែនតមននងរបគតរតវបនេគជនដណងអពកលបរេចឆទៃនសមយរបជេពញអងគរបសេស.អ.េសេនឆន េនះ គត

បនយលរពមទទលយករចេទេហើយ នវេសចកតអេញជើញរបស េឡសសក (ALESCO) ែដលជសមភគរបស

យេណសក េនកនងប ត របេទស ប ែដលរបគតរតវបងហ ញជនដលរដឋមរនតែផនកវបបធម បទងអស នវកមមវធ

បណត ះប ត លសតពេបតកភណឌ វបបធម។ ដេចនះ គតសមសករអភយេទសេ យមន ចចលរមជមយមតតភកត

របសគតជេរចើនេនៃថងេនះ គមនែមនរតមែតេនកនងតនទរបសគតជអគគនយករបស អសរកម (ICCROM)

បេ ណ ះេទ បែនតែថមទងជសមជករបសរកមអនកជនញ ដហកេទៀតផង។

មនអនកត ងអសរកម (ICCROM) េនកនងកចចរបជទងេនះអសរយៈេពលជេរចើនឆន មកេហើយ េហើយបនេដើរ

តនទដសខនបផតមយេនកនងករបណត ះប ត លទកទងនងេបតកភណឌ ចប ងពៃថងដបងៗៃនករបេងកើតេឡើង

នវ ជញ ធរអប មកេមលះ។ េនេពលែដលេយើងបនេរគងទកនវករ កឲយដេណើ រករករបណត ះប ត លេលើកទ

មយ េនឆន ១៩៩៩ បពវេហតេនះបនកណតកមមវធបណត ះប ត លដៃទេទៀត េហើយែដលសមជកជេរចើនរបៃន

បគគលករបសអប េនៃថងេនះ បនទទលនវកមមវធបណត ះប ត លទងេនះ។ ជញ ធរជតអប គជសមជក

ែដលបនចលរមអសរយៈេពលជេរចើនឆន មកេហើយ េហើយទនកទនងដពេសសទងេនះបនរតវេធវើករពរងងេន

េពលថមៗ េនះ មរយៈករចះហតថេលខេលើកចចរពមេរព ងមយរ ងអងគករេយើងទងពរ ែដលនងអនញញ តឲយេយើង

េធវើកចចសហករឲយកនែតជតសនទធែថមេទៀត េនកនងវសយបណត ះប ត លែដលទកទងនងេបតកភណឌ ។ លទធផល

ជកែសតងទង យៃនកចចសហករេនះ នងបនដងេនកនងែដនសកមមភពចននពរដសខន៖

១) អសរកម (ICCROM) មនេមនភពកនងករសែមតងឲយេឃើញនវកចចសនយទងរសងរបសខលន សរមបករបេងកើត

ជញ ធរជតេដើមបករអភរក នងករអភវឌ រប ទរពះវ រ េហើយនងេដើរតនទដសកមមមយេនកនងករបណត ះ

ប ដ លនងករពរងងរកមករងរែដលទទលបនទកករអភរក នងកររគបរគងរមណយ ឋ នដសខនេនះ ែដលរតវ

បនេសនើេឡើងេ យរពះ ជ ចរកកមពជ េដើមបនងចះេឈម ះរប ទេនះេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក។

២) េនកនងរកបខណឌ ៃនកមមវធ ខលេអេសៀ (CollAsia) របសេយើងែដល - រហតមកទលនងេពលេនះគមនរយៈេពល

េរចើនឆន មកេហើយ - កែតងបេងកើតេឡើងនវសកមមភពបណត ះប ត លេនកនងវសយអភរក នងរគបរគងសមចចយ

េន ស េគនយ កនងេដើរតនទជគរដសខនមយផងែដរ ទកទងនងសកមមភពបណត ះប ត លែដលទកទងនង

កររគបរគងនងករអភរក សមចចយែដលមនេនកនងរពះ ជ ចរកកមពជ។

66

សកមមភពទមយនងរបរពតតេទេនកនងថន កជត េហើយ អសរកម (ICCROM) នងផតលជននវេវទកមយដលអនក

ជនញសខនៗទងអសែដលេធវើករេនកនងវសយរគបរគងសមចចយ។ ដេចនះ អនកជនញទងេនះនង ចជបជគន

េហើយនងបេងកើតនវ ថ នករណេយគយលគន មយ េហើយនងេនទបញច ប នងបេងកើតបនជេសៀវេភបនទកមយ ទក

ទងនងសមចចយននេនរបេទសកមពជ។ េនេពលែដលអក ទងេនះរតវបនបេពញរច លេហើយេនះ សកមមភព

ទង យនងកល យេទជមន រៈសខនរបចតបន េហើយអងគរនងកល យជចណចៃនេគលបណងរមមយ

សរមបេ ងជងនងករបណត ះប ត លសតពរបធនបទ "ករអភរក នងបរបទ សមចចយនងរមណយ ឋ ន

របវតត រសតែដលទកទងនងសមចចយទងេនះ"។ ទនកទនងរ ងសមចចយនងរមណយ ឋ ននងកល យជកមមវតថ ៃន

ករបណត ះប ត ល ែដលនងេបើកចហជនដលរគបរដឋទងអសែដលជសមជករបស ន។ រគបកចចខតខ

របងែរបងរបសេយើងនងរតវបនជយេ យសមភគរបសេយើងេនកនងអងគករយេណសក។

ងនមឲយអគគនយករបស អសរកម (ICCROM) ខញមនេសចកតរក យនងអះ ងបញជ កថ អសរកម (ICCROM)

មនកតេ មនស រក យយងខល ងកនងករបនតេដើរតនទមយ េនកនងករបណត ះប ត លែផនកេបតកភណឌ េនរបេទស

កមពជ េហើយ អសរកម (ICCROM) សងឃមថ េនកនងករ កឲយដេណើ រករសកមមភពែដលេទើបនងរតវបន

ពពណនេនេពលអបញមញេនះ េយើងនងេឃើញយងចបសអពករមតៃនកចចសនយែដលេយើងមនបណងែថរក

ចប ងពេពលឥឡវេនះេទ េហើយនងេនកនងេពលអនគត ទកទងេទនងករអភវឌ របេទសេនះ។"

III. ករអ វឌ របកបេ យចរភព

III.១. របយករណរបសរកមអនកជនញ ដហកសរមបករអភវឌ របកបេ យចរភព េ យ

េ ក តសយអ (Tatsuo HARADA) រហវងសរ អលលេយ (Françoi HOULLIER) ហ ង

មរ ហវត (Jean-Marie FURT)

េសចកតេផតមរបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖

“ខញសមេធវើកររឭកដលសហេសវករបសខញថ អសេ កនងផតលេយបលេទរកមអនកជនញែដល ជករពត ស

រតវបនបេងកើតេឡើងេនេពលថមៗ េនះ បែនតែដលបនអនវតតន មេសចកតែណនែដលបនផតលឲយរចមកេហើយ េន

កនងសននសទទរកងតកយ េហើយេនេពលបនទ បមក រតវបនបញជ កអះ ងេនកនងសននសទទរកងបរស។ រកមករងរ

េនះរតវរតតពនតយេមើលគេរមងៃនករអភវឌ របកបេ យចរភពនន េនកនងតបនទងមល េទះជគេរមងទង

េនះរតវបន កជន ជញ ធរជតអប ពនតយ ឬកជនកលរតវបន កជនឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនតពនតយ កនង

នម ជរ ឋ ភបលកេ យ។ គេរមងេផ ងៗគន ទងេនះទមទរឲយមននវកររះគតពចរ នងកចចអនត គមន។

67

េស.អ.េសនងេលខធករ ឋ ន ដហករតវបនេគេមើលេឃើញថ - េហើយេរឿងេនះផតលកតតយសដលេយើង – ជទ

របក របស ជរ ឋ ភបល។ េ យេធវើរេបៀបេនះ េយើងេជឿជកថគេរមងននជនចចកលឆលងកត មកររះគត

ពចរ ែផនកបេចចកេទសេនះ។

ដេចនះ េយើងមនអនកជនញបរប។ ឥឡវេនះ ចននអនកជនញគរគបចននេហើយ េហើយេយើងមនកតេ មនស រក

យយងខល ងចេពះេរឿងេនះ។ គជេពលេវ សរមបេលខធករ ឋ ន សែមតងេសចកតេគរពដលរបេទសជបននង

របេទសប ង េរពះថគេ យ ររបេទសទងពរេនះេហើយែដលេយើង ចមនរកមអនកជនញេនះ។ កលពឆន

មន េ យមនករជយជរញពឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត េយើងបនសណមពរេទរបេទសទងពរេនះ ឲយរកលយ

ឲយបនឆបរហស េដើមបនងបេងកើតេឡើងនវរកមករងរថមេនះ។ ដេ ះរ យមយរតវបនរកេឃើញ េហើយឥឡវេនះ

អនកជនញជនជតជបនមយរបនងអនកជនញជនជតប ងពររបែដលមនេដើមកេណើ តេផ ងគន បេងកើតបនជ

រកមអនកជនញេនះ។ េនះគេ ក តសយអ (Tatsuo HARADA) រហវងសរ អលលេយ(Françoi

HOULLIER) នង ហ ង មរ ហវត(Jean-Marie FURT)។ ពកគតនងចតែចងេធវើករដចគន នងអនកជនញរកម

ដហកសរមបករអភរក ។

េយើងមនកតេ មនស រក យជពនេពក ែដលកររពមេរព ងគន មយបនេកើតមនយងឆបរហសរ ងរកមអនក

ជនញទងពររកមេនះ គរកមអនកជនញសរមបករអភរក នងរកមអនកជនញសរមបករអភវឌ របកបេ យចរ

ភព។ ពកេគបនពនតយេមើលជមយគន នវេសចកតកតសមគ លមយចនន ែដលបេពញឲយសេណើ ែដលេធវើេឡើងកលព

េពលរពកមញេនះ េ យអនកជនញេផ ងៗ។ កដចជ មទមល បែដរ េយើងបនេរៀបចកររបជជមយពកេគ េន

េពលបញច បៃថងករងរ េដើមបឲយេលខធករ ឋ ន ចរបែមរបមលនវទស នៈរបសពកេគ។ ជមយនងករអនញញ ត

របសអសេ កេ ករស បនទ បពបទអនត គមនរបសពកេគ ខញសមសេងខបជននវសេណើ ឬកេយបលទនម ននន

ែដលេលខធករ ឋ នមនបណងចង កជនអសេ កេ ករសពនតយ។"

របយករណរបសេ ក តសយអ (Tatsuo HARADA)៖

“រតវបនចតបញជ នមកេ យ ជរ ឋ ភបលជបន ខញបេពញករងរេនរកសង ធរណៈករនងដកជញជ នេន

របេទសកមពជ កនង នៈជទរបក ែផនកនេយបយ។ ជអកសល ខញមនបនេធវើករទស នរមណយ ឋ នែដលបន

េរគងទកេនមនកចចរបជេនះេទ។ ដេចនះ ខញនងមនេធវើបទអ ថ ធបបយទកទងនងគេរមងពេសសៗេនះេទ។ បែនត ខញ

មនបណងែចករែលកនវគនតខលះៗសតពសកមមភពរបសេស.អ.េស េនកនងទស នវសយៃនករអភវឌ របកបេ យ

ចរភព។

ករអភរក រមណយ ឋ នប ណវទយនងករអភវឌ របកបេ យចរភព គជធតគនលះសរមបអនគតរបសតបន

េសៀម ប។ េនកនងរបយករណេនះ អវៗ ទងអស កដចជដេណើ រករេទបនលអគរសម េហើយរកមករងរនមយ

ៗមនដេណើ រេជឿនេលឿនេទមខជេទៀងទត េនកនងភរកចចរបសខលនេរៀងៗខលន។ ផទយមកវញ េយើងសេងកតេឃើញ

68

មនបញហ ជេរចើន េនកនងវសយៃនករអភវឌ របកបេ យចរភពេនកនងតបនេនះ េហើយមនេរឿងជេរចើនែដល

រតវេធវើ េដើមបនងេធវើករេ ះរ យែកតរមវបញហ ទងេនះ។

េយើងសមេលើកយកមកជរមបជន ជ ទភពចបចមន ចខវះបនឲយមនគនសបរពញេមមយសតពករេរបើរបស

ដ ច ចរណផល វថនល។ល។ េដើមបនងធនឲយបន ចបពេពលឥឡវេនះេទ នវគណភពែផនកេទសភព។ ករតវមន

ផងែដរនវបលងេពញេលញមយែផនកេរគ ងបរកខ រសងគមរបសតបន រមមនអគគសន ករផគតផគងទក របរពតតកមមទក

កខវក ករលបបបតកកសណល។ល។ បែនថមពេលើករសក ែដលេធវើេឡើងេ យអងគករៃចក (JICA) សេ

កែតងេឡើងនវគនសបរពញេមរមមយសរមបករអភវឌ េ យមនេភលចនវរបពនធឃល េមើលបរ ថ នសរមប

សខភព ធរណៈជន។

សកមមភពទងេនះសថតេនកនងសមតថកចចរបសរដឋបលមល ឋ ន េ យសហករជមយរ ឋ ភបលក ត ល ជញ ធរ

ជតអប នងៃដគសរមបករអភវឌ េទ មករណនមយៗ។ េបើ មេយបលខញ េស .អ.េសគរែតគតគដល

មេធយបយសរមបជយគរទរដឋបលមល ឋ ន េនកនងកចចខតខរបងែរបងរបសពកេគ េដើមបរគបរគងឲយបនរតមរតវ

នវករអភវឌ េនកនងវសយេនះ។ េ យេហតដេចនះ ខញសមសណមពរឲយេស.អ.េសេធវើករែកែរបរេបៀប រៈេនកនង

នយេនះ ចបពឆន េរកយេទ។

ជឧទហរណ ករចះេទេមើលករ ឋ នករងរែដលេរគងទកេ យេស.អ.េស រតវ កបញច លេទកនងេនះ មនរតម

ែតរមណយ ឋ នប ណវទយបេ ណ ះេទ បែនតែថមទងករ ឋ នែដលសកមមភពមនបញហ ជ ទករលបបបតកក

សណល ករកកសទះផល វច ចរណ។ល។ េនេរកមករដកនរបស ជញ ធរមល ឋ ន។ េយើងគរែតយកចតតទក ក

ត បពកេគ គរែតវភគកចចខតខរបងែរបងែដលពកេគបនេធវើ េដើមបនងេធវើជមច សេលើករអភវឌ គរែតកណតបញហ

ែដលពកេគកពងរបឈមមខេនេពលបចចបបនន េហើយនងគរែតកណតអតតសញញ ណរបេភទជនយែដលពកេគមន

បណងចងទទលបន។ ដេចនះ េនកនងកចចរបជននរបសពកេគ េស.អ.េសគរែតមនភរកចចពនតយេមើលមេធយបយ

ែដលរតវ កឲយដេណើ រករេដើមបេធវើកររបឈមមខនងបញហ ទងេនះ គរែតកណតទសេ ជឧទហរណករបេងកើត

េឡើងនវមល ឋ នទនននយែដលទកទងនងរសទបទកេរកមដ គរែតកណតចត ងអនកចលរមសខនៗ បេងកើត

របរកតទនករងរទេទ នងេរគងទកនវករ ម នឃល េមើលនវកររកចេរមើនែដលសេរមចបន។

េបើនយយេ យពតរបកដេទ ខញយលថមនបទបងហ ញេរចើនេពក េនកនងសមយរបជរបសេស.អ.េស េហើយបទ

បងហ ញនមយៗគ ខលេពក។ ខញយលេឃើញថ បទបងហ ញននមនទនកទនងរ ងគន ដតចតច េហើយ មនករ

លបកកនងករពភក េរឿង វេផ ងៗឲយបនសជេរម នងករលបកកនងករទញយកនវេសចកតសនន ឋ នពកចច

ពភក ទងេនះ។ ខញទទល គ ល រៈសខនៃនករផល សបត រពតមននងទស នៈ។ បែនត ករអភវឌ របកបេ យចរ

ភពរបសតបនេសៀម បមនលកខណៈសខនខល ង របកបេ យភពមងមតនងមនភពបនទ នបផត េហើយេនះជ

អនគតរបសរបេទសេនះ។ រមណយ ឋ នប ណវទយរតវបនអភរក យងលអរបេសើរ បែនតេយើងមនករទកទងនង

69

ទរកងមយរបកបេ យភពកខវក គរឲយេខពើមេឆអើម ែដលកណតេឡើងេ យភពគម នស ដ បធន បជេរចើន ែដលជ

ករបផល ញដលរបេយជនរបសរបជពលរដឋកមពជនងេភញ វអនតរជត។ ដេចនះ េស.អ.េស គរែតខតខរបងែរបងចលរម

ចែណកបែនថមេទៀតេទកនងករអភវឌ របកបេ យចរភព។ េនកនងចេ មអនកចលរមសមយរបជទងអស េយើង

េឃើញមនឥស រជនដឧតតងគឧតតមជេរចើនរប ែដលមនឥទធពលខល ងទកទងនងករសេរមចចតត ឬកនេយបយ។

ដេចនះ ខញ េជឿជកថេស.អ.េស ចជកមល ងចលករៃនករអភវឌ ដសមេហតផលមយរបសតបនេសៀម ប។"

េសចកតកតសមគ លរបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "េនះជអន សនរបសរកម

ករងរេយើង។ ឥឡវេនះ ខញសមេធវើកររឭកពអន សនេនះ េហើយេយើងនងេធវើមតងេទៀតេនេពលចបសមយរបជ។

គថសរមបេមបណយ ចមននវគនតពចរ មយរ ង ជញ ធរជតអប នងអនកជនញរបសេយើង េដើមបឲយេន

កែនលង ែដលមនភពបនទ ន េយើង ចចបេផតើមកចចអនត គមនសេរងគ ះ េ យរងចឲយមនឯក របេចចកេទស

ែដលនងរតវ កជនសមយរបជបេចចកេទសេលើកេរកយ។"

របយករណរបសេ ក រហវងសរ អលលេយ (Françoi HOULLIER)៖

“សរមបករចលរមជមយេស.អ.េសជេលើកទមយេនះ ខញ រគនែតសមេធវើបទអ ថ ធបបយពតរបកដមយចនន ទក

ទងនងករទស នែដលបនេរៀបចេឡើងកលពៃថង ទតយនងៃថងចនទកនលងេទ ែដលរបខញបនចលរម េហើយខញសមេធវើ

ករកតសមគ លទេទខលះៗែដលេលចេចញមកពករទស នទងេនះ េហើយនង មរយៈបទបងហ ញននៃនសននសទ

សតពទកែដលបនរបរពតតេទេនទេនះ កលពៃថងម លមញ។

លកខខណឌ ននៃនករទទលេភញ វេទសចរគជក ត ទកទញនង េ យេហតដេចនះ បេងកើតបនជគនលះមយកនង

ចេ មគនលះដៃទេទៀតៃនករអភវឌ រមណយ ឋ ន។ លកខខណឌ ទងេនះរមបញច លនវទដឋភពជេរចើន ែដលេនកនង

េនះមនសនតសខនងផសកភពរបសេភញ វ រពមទងគណភពៃនករែថទរបងគរប ទ ឬកករបញច លរបងគ

រប ទទងេនះេទកនងបរ ថ នធមមជតរបស ។ ដេចនះ េនេពលែដលទកែនលង ឬកសកមមភពែបបេនះមន

អតថភព េទសភពែផនកធមមជតនង/ឬែផនកកសកមមែដលសថតេនជតរបងគរប ទផទ លរតវែតែថរក ទកនងេធវើករ

រគបរគង។ ករអភរក របកបេ យថមភពេនះមនែមនមនគតគរដលករវវឌ េនះេទ - ជឧទហរណ ករបេងកើត

ឲយមនេឡើងវញនវៃរពេឈើនងដ រសវ – បែនតករបេងកើតេឡើងវញេនះរតវែតសថតេនមនទនកទនងជមយនង

ករអភរក របងគរប ទនងករទទលេភញ វេទសចរ។

ខញនងបករ យបភលបទអ ថ ធបបយទេទទងេនះ មរយៈធតននែដលទញេចញពករទស នែដលេយើងបន

ចលរម។ េនេពលទស នរមណយ ឋ នបនទ យរស េយើងបនសេងកតេឃើញជឧទហរណថ មនរប ទមយ

ចននរបសរបងគរប ទេនះែដលរតវបនជសជលេឡើងវញដគរឲយកតសមគ ល រតវបនរគបដណត បេនទេនះខលះ

70

េនទេនះខលះ េ យរកខជតែដលដះេឡើងេ យឯកឯង។ េដើមបែថរក បននវភពទកទញរបសរមណយ ឋ នេនះ

េយើងយលថគជករសខនែដលរតវរបងរបយតនយកចតតទក កេធវើយង ឲយករែថទរមណយ ឋ នេនះ មន

ភពផចតផចង ជ ទេ យរតតពនតយេមើលឲយបនរតមរតវកររក នរបសរកខជតេនះ។ ផទយមកវញ ជនចចកលគ

េនបនទ យរស ទកែនលងែដលសថតេនជតទកែនលងធមមជតជមយនងៃរពមយែផនកែដលមនេដើម ឌបេតរ កបេស

(diptérocarpacées)នងតបនមនសេណើ មេហើយនងតបនកសកមម បេងកើតបនជទកែនលងរបកបេ យភពលអរបេសើរ

មយ។ សេណើ ននសរមបករេរៀបចទងរសងេឡើងវញនវផល វចលេទកនរមណយ ឋ ន ែដលេធវើេឡើងេ យរកម

ករងរែដលទទលបនទករមណយ ឋ នេនះ េធវើកររក ទកនវករែថទេទសភពទងេនះ េហើយែថមទងករ ត

េឡើងវញនវេទសភពទងេនះេទៀតផង ែដលជឧទហរណគមនករ េដើម ឌបេតរ កកពស

(dipterocarpus alata) នងករ កឲយដេណើ រករផល វភតគម រសតមយ។ ដេចនះ េយើងយលេឃើញថសេណើ ទងេនះ

គមនភពវជជមន េហើយខញសមផតលអន សនេ យរក យឲយសេណើ ទងេនះរតវបន កឲយដេណើ រករ។ គក

របែហលជករចបចផងែដរែដលេរគងឲយមនេនកនងរមណយ ឋ នេនះ សរមបរយៈេពលមធយម នវករបេងកើត

េឡើងវញៃនែផនកៃរពេឈើែដលសថតេនែផនកខងលចរបងគរប ទ។

ឧទហរណទពរ៖ ករអភរក បរ ថ នរបកបេ យថមភពេនះនងមន ចមនភពយរអែងវងេទ ទងេនបនទ យ

រសកដចជេនរមណយ ឋ នដៃទេទៀតែដរ របសនេបើគម នករចលរមចែណកពកពនធពស ករបជពលរដឋេន

មល ឋ នេទេនះ។ េចញពទស នៈេនះ ទស នវសយននែដលេរគងេធវើេឡើងេនរសះរសង - ករអភវឌ សបបកមម

សនេដើមេឈើហបែផលនងករ បែនល កបសកមមផលតផលរមនងកកសណលរកខជត - គរបរពតតេទេនកនងេគលេ

លអ។ ជទេទ គេរមងននែដលសេ ករអភវឌ សកមមភពេសដឋកចចមល ឋ ន ជឧទហរណ - បែនតមនែមនរតមែត

គេរមងទងេនះេទ - ករេរៀបចេឡើងវញនវទធល មខរប ទ នងមនរបសទធភពែតរបសនេបើករេរៀបចទងេនះ

មនករជបពកពនធជមយអនកភម នងរបសនេបើមនមនករេភលចភល ងេនកនងកចចរបតបតតករទងេនះេទេនះ។

េយើងយលថគជករដគរឲយរបថន ចងបនែដលេនេពលអនគត េស .អ.េសមនលទធភពបេងកើតនងផតលតៃមលដល

ែបបបទៃនកចចពេរគះេយបលគន ជមយអនកចលរមេនមល ឋ ន។

ឧទហរណទប៖ េនកនងរមណយ ឋ នដៃទេទៀត េទ មករណនងេនេពលខលះមនភពដ លគន ដេណើ រ

លត សរបសរកខជតគជក ត ទកទញផងនងជក ត េធវើឲយមនអេសថរភពដលរបងគរប ទផង។ េនេពល

េនះកមនេចទេឡើងនវបញហ សខភពរបសេដើមេឈើែដលសមនងទទលបននវករេរគងេធវើ មរយៈទដឋភព

េផ ងៗ។ កដចជសហេសវករបសេយើងបនេលើកេឡើងេនេពលរពកមញេនះ គេ ក រ ត ចរយ រកស (Croci)

េន រពហម េយើងបនសេងកតេឃើញថ េដើមេឈើធៗ ែដលបងហ ញជចនទលរទដគរឲយអ ច រយ រមចែណកមនរតមែត

សរមបភពទកទញរបសរមណយ ឋ នបេ ណ ះេទ បែនតកែថមទងបផលចបផល ញដលរបងគរប ទនងបេងកើតឲយ

មន នភយផងែដរ។ ដេចនះ យកចតតទក កែថទេដើមេឈើទងេនះនងឃល េមើលយងេទៀងទតនវកររក ល

71

លទកទងនងឫសេហើយនងែមកធងរបស គជករចបច។ មរយៈទស នៈេនះ ករចលរមរបស

Archaeological Survey of India ៃនអនកឯកេទសរបសវទយ ថ នឥ ឌ ែផនកសក រ វរជវអពៃរពេឈើ គពតជ

របរពតតេទ េនកនងទសេ មយដលអ។

ឧទហរណចងេរកយ៖ េនរមណយ ឋ នរពះខន េយើងបនរតវេគេសនើស អពបញហ ខលះៗែដលទកទងេទនងករ

បបតឫសេដើមេឈើែដលគ មកែហងដលេសថរភពរបសរបងគរប ទ។ ករបបតឫសមយែផនកែដលមនករ

ពកពនធេនះ គជដេ ះរ យជយថេហតមយ ែដលក នវតតនភពៃនដេ ះរ យេនះរតវែតេធវើករ យ

តៃមលមយករណមតងៗ េ យអនកឯកេទសខងករអភរក ។ វធ រសតែដលយកមកេរបើ គរតវកតឫសេចញេហើយ

ចកបញច លថន សមល បេ ម ចៃរងេទកនងក តែដលបនផដ ចេចញពរទងេដើមេឈើ គរបកដជវធ រសតរបកប

េ យរបសទធភព។ បែនតវធ រសតេនះកេនែតេចទជបញហ ខលះៗទកទងនងរបភព េហើយែថមទងករបពលែផនក

េអកឡសផងែដរ េ យេហតថផលតផលែដលបនេរបើរបសេទើបនងរតវបនេគេធវើករ មឃតេនទវបអរ ប េន

កនងេពលជមយគន ែដលផលតផលេនះរតវបនបនតេរបើរបសេ យរបេទសមយចននធេនកនងពភពេ ក។ េន

រតងចណចេនះ រកមករងររបសមលនធេបតកភណឌ ពភពេ ក (WMF) បនមនទនកទនងេរកផលវករជមយ

នងអនកឯកេទស លលមងខងអតសខមរបណវទយ ែដលមនបនបញជ កថមន នភយពេសសេនះេទ។ េទះជ

យង កេ យ ខញសមផតលអន សនឲយចណចេនះរតវបនពនតយបញជ កឲយបនមតចត។ ជករពត ស

នងគជករគរឲយេ ក ត យែដលមនេកើតេឡើងនវ នភយែដលមនរបភពមនលអ ទកទងនងរេបៀបែដល

ករ ឋ នខលះេនទេនះយកមកេរបើរបស។ សខនែមនែទនេទ ខញគតថមនមនបញហ េទ បែនតចណចេនះ យងេ ច

សរតវែតេធវើករពនតយបញច កែដរ។

េនទបញច ប ជទេទ ខញសមសងកតធងនេលើករណែដលកររគបរគងរបកបេ យចរភព នវរកខជតនងេទសភព

ធមមជតនងេទសភពដ ដះែដលសថតេនជវញរបងគរប ទ រតវែតគតគរពចរ េទ មករមតេផ ងៗ

គន ៖ េ យពតរបកដេទ គមនរតមែតទកទងនងរបងគរប ទនមយៗ ឬកេដើមេឈើែដលមនលកខណៈពេសស

នមយៗែដលពតជមនទនកទនងយងជតសនទធជមយនងបញហ អភរក សនតសខ នងភពទកទញរបស

រមណយ ឋ នននបេ ណ ះេទ បែនតែថមទងទកទងនងរមណយ ឋ ននមយៗទងមល ឬកេលើសពេនះេទេទៀត –

េហើយេនះគជអវែដលខញមន ចផតលតៃមលេនកនងរយៈេពលៃនករទស នជេលើកទមយេនះ - ទកទងនងែដនដនង

ងសតកទកែដលមនជរមលជឧទហរណ ែដលមនទនកទនងជមយនងកររគបរគងទកនងសកមមភពរបស

មនស េទៀតផង។ េសចកតកតសមគ លេនះកមនតៃមលផងែដរសរមបកររគបរគងទក ែដលរតវបនបងហ ញយង

ចបសេនកនងសននសទកលពៃថងម លមញ ែដលកររគបរគងទក ចេរគងេធវើេឡើងែតេនកនងទដឋភពទងរសងែត

បេ ណ ះ េទ មរយៈេពល េហើយេ យគតគរដលបេរមើបរមសទកែផនកសមភ រៈនងអសមភ រៈទងមល។"

72

របយករណរបសេ ក ហ ង មរ ហវត (Jean-Marie FURT)៖

“កនងរយៈេពលចននពរៃថង េយើងបនេធវើករទស នដចគន ជមយនងសហេសវករបសេយើងខងែផនកអភរក បែនត ជ

ករពតរបកដ ស គេ យមនករយលេឃើញេផ ងពពកេគ។

េនកនងរគបទរមងទងអស េហើយនងេនរគបរមណយ ឋ នែដលេយើងបនឆលងកត េយើងមនកតរេភើបេ យ រែត

សមព ធេទសចរណែដលេកើតេឡើងេនទកែនលងមយចនន។ ជនចចកល េយើង ចនយយបនថ សមព ធេទសចរណ

េនះគមនផលវជជមន ពេរពះ អនញញ តឲយមនករអភវឌ ែផនកេសដឋកចច ែដលករអភវឌ េនះនងមន – ដចែដល

េយើងសងឃមទក – ផលចេណញែផនកសងគមយងេរចើន។

េទះជយង កេ យ េយើងសមសងកតធងនេលើករណែដលសមព ធេទសចរណេនះ បងកបនវ នភយៃនករបត

បងកររស ញចលចតត។ េយើងសមរតឡបមកនយយព នភយេនះ មរយៈករទស នពរែដលេយើងបនេធវើ

មយគេនបនទ យរស េហើយមយេទៀតគេនអងគរវតត។

េនបនទ យរស េកើតមន – សហេសវករបសខញបនរឭកេរឿងេនះរចេហើយ - នវបញហ រគបរគងលហរេទសចរ បញហ ករ

េរៀបចផល វេទសចរណ។ គេរមងទធល មខរប ទែដលរតវបនអភវឌ នេ យអនកចលរមមយចនន គជគេរមង

ែដលេយើង ចចតទកថ ជគរមយទកទងនងករអភវឌ របកបេ យចរភពនវរមណយ ឋ ន េហើយចបពេពល

េនះតេទ គរតវេកតសរេសើរៃដគេផ ងៗែដលបនយកចតតទក កចេពះវធេ ះរ យបញហ េនះ។ េបើ ម

េយបលេយើង ទកទងនងេសដឋកចច គេរមងេនះនងចលរមចែណកចេពះករេធវើឲយផល វរបសរមណយ ឋ ន ចេទ

មកបន េ យអនញញ តឲយមនករេធវើជមច សេ យពតរបកដេលើករេធវើពណជជកមមរមណយ ឋ នេនះ។ មយង

េទៀត ទកទងនងែផនកមយេទៀតៃនករអភវឌ របកបេ យចរភព គទកទងនងបរ ថ ន ករែថរក នវទកែនលងមយ

ចននសរមបដ រសវនងករែថរក ទកនវដ ខ លះៗេនកនងរកបខណឌ ៃនសនភតគម រសត គបេងកើតបនជ

គនតផតចេផតើមដរបេសើរជេរចើនទកទងនងសមព ធេទសចរណ េរពះថគនតផតចេផតើមទងេនះនងអនញញ តឲយផតល

ជននវករទស នែដលមនភពែបលកៗពគន ។

េដើមបបេពញបែនថមេលើេយបលរបសសហេសវកខញ អន សនពេសសៗរបសេយើងគនយយអពែផនកសងគមនង

សលធមរបសគេរមង ែដលេនកនងេនះធតមយចនននង ចេធវើឲយមនលកខណៈជទេទ េនអនគតទធល មខ

រប ទ។ អន សនពេសសៗខងេលើមនពរចណច។ ទមយ ដចែដលេ ក រហវងសរ អលលេយ (Françoi

HOULLIER) បនរឭកជនរចមកេហើយ ករវវតតជយថេហតៃនរេបៀបរគបរគងផល វចលេទកនរបងគរប ទ នងរតវ

េធវើេឡើង េ យរមជមយរបជពលរដឋមល ឋ ន។ េបើនយយឲយចបស សេទ េតើេរឿងេនះមននយយងដចេមដច?

គរតវធនដលពណជជករនងសបបករែដលេបះទ ងេនរមណយ ឋ ន ឲយមនទកែនលងពណជជកមមមយែដលមន

ភពេសមើគន េដើមបេជៀស ងនវរគបមេនសេញចតនខកចតត េបើេរប បេធៀបនងករផល សបត រទងេនះ ឬកវសយ

េទសចរណជទេទ។ េនកនងគនតដែដលេនះែដរ ទកែនលងសរមបកសកមមនងករចញច មសតវ នងរតវកល យជកមមវតថ

73

ៃនកររគបរគងមយែដលមនករពេរគះេយបលគន នងែដលមនករចលរម។ េតើេដើមបេហតផលអវ? េបើ មករ

យលេឃើញរបសេយើង េរឿងេនះនងអនញញ តឲយបេងកើនផលជអតបរម េហើយបនទ បមកេទៀត េ យមនលកខណៈ

ទេទជងេនះេទេទៀត េហើយេទះជមនករមតតចតចកេ យ នងអនញញ តឲយបេងកើតបនជមល ឋ នសរមបករ

បេងកើតវធ រសតអភវឌ ន ែដល យបញច លគន នវធមមជតនងករ ដះ េហើយ មរយៈវធ រសតអភវឌ នេនះ

កសកមមនង ចចលរមចែណកេនកនងករអភវឌ េទសចរណ េទះជ មនករមតតចតចកេ យ។

ទេទជងេនះេទេទៀត េយើងផតលអន សនឲយេធវើករងរេដើមប គ លឲយបនកនែតរបេសើរ អពេភញ វេទសចរែដល

មកទស នរមណយ ឋ នែដលមនករចប រមមណជងេគ េដើមបនង ចដកនេធវើករេរៀបច ែដល ចឲយេធវើករ

រងចេវនរបសខលនផង ចែសវងយលអពទកែនលងផង នងករបែហលជនង ចបរេភគផង េហើយេនះគេដើមបេធវើឲយ

ករទស នកនែតនមកនវផលរបេយជនែផនកហរញញវតថ ែថមេទៀត។

េយើងយលថ ករបករ យអពលហរអនកេទសចររបចៃថងទងេនះ េនកនងរបពនធពតមនភម រសតមយ គជករ

េធវើជមនដគរឲយចប រមមណ េដើមបនងេធវើពេ ធនឲយបនកនែតរបេសើរនវអវៗេផ ងៗែដលមន ែដលនង ច ក

ឲយដេណើ រករ។

ែផនកទពរៃនេយបលនងករទស នរបសេយើង គេយើងចប រមមណចេពះរមណយ ឋ នអងគរ។ េលើសពកររគប

រគងលហរអនកេទសចរែដលេចទជបញហ ែដលេយើងែតងែតជបរបទះជេរឿយៗ េយើងយលថរមណយ ឋ នេនះគគរ

ឲយចប រមមណ េរពះថេនទកែនលងេនះ េយើង ចមនកចចរបតបតតករេផ ងៗែដល ចបងហ ញឲយេគេឃើញ។ បែនត

េនកនងទកែនលងេនះ េយើងយលេឃើញថអនកេទសចរភគេរចើនមកែសវងរករមណយ ឋ នែដលមនែតមយគតេនេលើ

ពភពេ ក េហើយពកេគរបថន ចងេឃើញេនទេនះនវបរយកសែបប មយ។ ជនចចកល េយើង ចេមើលេឃើញ

េរឿង វេផ ងៗេ យភពវជជមន េហើយេយើង ចគតថ អនកេទសចរជេរចើនែដលេធវើដេណើ រមកទេនះ គចងែសវងរក

បរយកសេនះ េហើយនងចងែសវងយលពទកែនលងេនះ មែបបេផ ង។ ដេចនះ េយើងយលេឃើញថគជករសខន

ែដលរតវេរបើរបសមនេគនវលកខណៈជទសកក ររបសរមណយ ឋ ន េហើយនងបងហ ញពភពសកក រេនះ មននងេធវើនវ

អវៗមយចននេទៀត។ េយើងនង ចនយយយង មញញថ ករតែរមតរមងទសថមេនះ ឬកយទធ រសតេនះ ចលរម

ចែណកកនងករអបរ ធរណៈជនមយចនន េហើយករបែហលជនងចលរមផតលនវរបភពមយេផ ងេទៀតរបស

រមណយ ឋ ន។ មរយៈទស នៈេនះ េយើងសមផតលអន សនចននពរ៖ ទមយ គរបងរបយតនយកចតតទក ក

ចេពះ ទងគណភពែផនកសលបៈទងគណភពែផនកសលធមរបសផទ ងទស នយភពនន ែដលរបរពតតេទេននង

រមណយ ឋ ន េហើយ ចេពះបណងរបថន ែដលមនលកខណៈទេទេនះ របែហលជ ច កែតងបេងកើតនវកតក

សញញ ឬកអនសញញ មយែដល កបញច លេនកនងេនះ នវកតពវកចចេផ ងៗ សរមបរបតបតតករែដលមនបណងេធវើ

ករេនរមណយ ឋ ន។ េយើងយលេឃើញថ ចណចេនះគមន រៈសខនខល ង សសរមបេពលអនគត។ ទពរ

– គរបែហលជករបនទ បបន នងមនសវមន រៈសខន បែនតេរឿងេនះ ចេធវើឲយេភញ វេទសចរមយចននមនករ

74

កអនចតត – រតវរបងរបយតនយកចតតទក កេធវើយង កឲយករ កសមភ រៈបេចចកេទសមយចនន ជឧទហរណ

គបសឬរក តរគបែដលសថតេនរតងែផនកខលះៃនអងគរវតត េហើយេទះជេនះគេដើមបេហតផលមយលអកេ យ េធវើឲយ

ខចខតដលភពលអឥតេខច ះៃនគនលងដចែខ បនទ តរបសរមណយ ឋ ន។"

េសចកតកតសមគ លរបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "េ យ រែតេយើងបនពភក ព

េរឿងេនះរបកបេ យភពទលទ យ ខញសមេយងេទបទពេ ធនរបសអងគករយេណសកែដលេលើសពបទ

ពេ ធនផទ លខលនរបសខញ េហើយែដលេទះជយង កបទពេ ធនរបសយេណសកមនរយៈេពលជត៤០ឆន មក

េហើយែដរ។ គជករចបស សែដលគរែតផតលអន សនដល ជរ ឋ ភបល ឲយអនវតតន មដបនម នដចតេទ

េនះ៖ ១) រតវេជៀស ងពករេធវើឲយគណតៃមលរបសរមណយ ឋ នេទជមនភព មញញធមម ។ ២) រតវេធវើករគតគរ

ជអតបរមដលគណភព។

េនេពលបចចបបននេនះ េយើងគតគរដល មរយៈឧទហរណរបសប ត របេទសដមន រៈសខនជងេគបផត

ទកទងនងេទសចរណវបបធម ដចជរបេទសអ ល េអសសបញ េអហ ប – េ កឯកអគគរដឋទតរបេទសប ងនង

ជនជតប ងែដលមនវតតមនេនទេនះ សមអនញញ តឲយខញមនេលើកេឡើងករណរបេទសប ង េរពះថ មនភព

ខសគន េ យ រក ត ដៃទេទៀតេធវើឲយមនមនករេធវើឲយមនភព មញញធមម - រៈសខនកនងករេជៀស ងព

ករេធវើឲយមនភព មញញធមម គតគរដលករេជៀស ងកឲយរតនសមបតតៃនេបតកភណឌ ពភពេ កេនះ ែដលជអវ

មយែដលមនែតមយគតេនកនងពភពេ ក រតវ កបេរមើឲយមនស រគបរប។ េយើងពតជមនបណងចតទកថ

របេទសមយែដលគតដលភពរកលត ស រតវករលយកក រតវករបេងកើនចននអនកេទសចរ។ បែនតដចែដលេគ

នយយជភ ប ងថ "មនរតវបរេភគរសវ លរបសខលនេនេពលែដល េទើបែតនងដះេនះេទ" “មនរតវ

សមល បេមមនែដលកពងែតមនពងដចមសេនះទ" េហើយរតវេធវើយង ឲយេនរយៈេពល៤ឬ៥ឆន ខងមខ េធវើ

ដេណើ រមកកនអងគរឬេទកែនលង មយេផ ងេទៀត គជេរឿងដែដល។ េទ! គរតវអភរក ឲយបនជ ចខតនវ

គណភពៃនផលតផលអងគរ។

េ យ រករជបជពកចតតចេពះរបេទសកមពជ ខញសមអនញញ តនយយេ យេ ម ះរតងបផត៖ េរគះថន កែដលគ

រមមកែហងេយើងេនេពលបចចបបននេនះ គមនែមនករខវះេភញ វេទសចរេទ។ គករណែដលភពទកទញរបសអងគរ

នងគណភព មខជនងបតបងេនប ត ឆន ខងមខ របសនេបើមនមនកចចខតខរបងែរបងចបពេពលឥឡវេនះេទ

េទេនះ។ សហេសវករបសខញទងពររបបនេលើកេឡើងនវឧទហរណ ែដល ចេធវើករេ ះរ យបនយងឆប

រហស។ បងហ ញទស នយភពរបអប ជេរៀង លៃថង - របអប ទងេនះគរែតជវតថដលអជងេគមយកនងចេ ម

វតថ ដលអដៃទេទៀតេនកនងពភពេ កទងមល – េនទបញច បនេទដល"ករេធវើឲយមនភព បេ ន"ដលរបអប

។ ចេណញលយកកគជភពរសបចបប។ បែនតចេណញលយកកេ យេធវើអវែតផត ស គមនែមនជភពរសបចបប

75

េនះេទ។ គ របឆងនងផលរបេយជនរបសរបេទស។ ដេចនះ គរែតេ កសហរបធន ឯកឧតតម មតតភកតជទ

រស ញ ប ន សហេសវកេនកនងគណៈកមម ធករ អនញញ តឲយេយើងគតគរពចរ ដលរេបៀបែដលរតវជយ

ដល ជញ ធរជតអប នងរកសងេទសចរណ េ យេធវើយង េដើមបឲយេយើងមនេទសចរណរបកបេ យ

គណភពនងមនរបសទធភពខពស េនកនងេពលជមយគន នងេទសចរណជរកម េហើយសមកឲយអវៗទងអសកល យ

េទជេទសចរណជរកម េហើយសមកឲយអវៗទងអសកល យេទជ - ខញសមេរបើពកយេពចនេនះេ យេចតន - “មន

ភព បេ ន"។ គមនគណភពរបសអងគរែដល ចនងបតបង េនកនងប ត ឆន ខងមខ។

ខញសមសងកតធងនេលើេសចកតកតសមគ លទពរ។ េរកពរបងគរប ទ រមណយ ឋ នអងគរគ - េយើងបនសេងកតេឃើញ

េរឿងេនះ េហើយខញនយយេ យថលងែថលងពកយេពចនរបសខញ - សថតេនកនងសភពមយែដលករមមនគណភពនង

ករមមនភព អ ត។ គមនែមនជករងយរសលេទេនកនងរមណយ ឋ នរបកបេ យ រៈសខនមយែបបេនះ។ គ

ជករគរឲយេ ក ត យ ែដលេនខងកនងរបងគរប ទរតែតពបកជងេទេទៀត េហើយខញមនដងថមកពេហតអវ

េនះេទ។ េនេពលែដលេយើងគជមតតភកតនងគន េយើងនយយករពតរបបគន ។ េនខងកនងរបងគរប ទ មនេ ម

ែដលរក ន មនកែនលងកខវក មនកែនលងែដលេយើងេឃើញមនកកសណលពទស នយភពពៃថងមន ែដលសថតេន

យបយពសេពញដ មនបសឬរក តរគបែដលសថតេនរេញរៃញគម នស ដ បធន ប។ល។ េរឿងទងេនះគជ

ករមនសមរមយេទ។ គជបញហ ៃនករេគរពដលទកែនលង ករេគរពដលភពជទសកក រនងសលធមរបសទកែនលង គ

ជបញហ ៃនករេគរពដលរបេទសកមពជ។ េយើងសមអងវរករដល ជញ ធរជតអប េយើងសមអងវរករដលេ កឧប

នយករដឋមរនតែដលរស ញចលចតតគណភពរបសទកែនលង ឲយផតលនវេសចកតបងគ បែដលចបចសរមបែកតរមវ

បញហ ទងអសេនះ។ រ ង ធរណៈនងឯកជន ខញមនរបកនយកនវេគលជហរ មយេទ។ របសនេបើរតវេធវើករ

ជមយែផនកឯកជន េនខងកនងរប ទ េហតអវកមនបន? ខញបនេធវើេរឿងេនះេនរបេទសរបសខញ េនេពលែដលខញ

ទទលបនទកេធវើករងររបេភទេនះ។ េនៃថងមយ ខញបនេទជបរដឋមរនតរបសខញ េហើយខញបនជរមបរបបគតថ ខញ ែលង

ចេធវើករងរេនះបនេហើយ ថកមមកររបសខញ ែលងេទរចេហើយ។ េ យេហតដេចនះ ករែថទកក ហ

(Carthage) ែដលជរមណយ ឋ នរបសេបតកភណឌ ពភពេ ក រតវបនរបគលេទឲយរកមហនឯកជនមយ ែដល

បងហ ញឲយេឃើញនវភព អ តកនែតខល ងេឡើងៗរបសរមណយ ឋ ន។ ខញមនែមនផតលដបនម នេទ បែនតខញសមទកទញ

ករយកចតតទក កចេពះអវែដលរតវេធវើ។ េនខងេរករបងគរប ទ គមនភព អ ត។ េនខងកនងរបងគរប ទ

គមនដចគន េទ។ េយើងទងអសគន រពមទងរគបអនកជនញរបសរកម ដហកទងពររកម គតថេយើងសថតេនកនង

េពលេវ គរឲយរះគនមយ។ របសនេបើេយើងបនតេធវើដេចនះ ផលតផលអងគរនងេទជ បឱន េនកនងរយៈេពលមយ

ឆន ឬពរឆន េទៀត។ េនះគពតជករគរឲយេ ក ត យ។ សមអសេ កេ ករសេម ត ជយគរទពកេយើងផង។ េយើង

ដងថ េនះជឆនទៈរបស ជរ ឋ ភបល េហើយេនះកជឆនទៈរបសឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត។ សមឲយ

គណៈកមម ធករ សមឲយអសេ កេ ករស សមឲយេ កសហរបធន ជយេយើងេដើមបនងេធវើយង ឲយេយើង

76

មនសមតថកចចេ ះរ យកចចករេនះ។ េនះមនែមនរគនែតជភរកចចរបស ជញ ធរជតអប ែតបេ ណ ះេទ ែតក

ជភរកចចរបសគណៈកមម ធកររបសេយើងផងែដរ េរពះថេនះគជរមណយ ឋ នរបសេបតកភណឌ ពភពេ ក។"

III.២. កររបយទធរបឆងនងករបពលបរ ថ នេនេសៀម ប៖ បទបងហ ញរបសអនករស េទព តថ

(Tep Vattho) នយកនយក ឋ ននគេ បនយកមមនងអភវឌ នតបនេសៀម ប ជញ ធរជតអប

“នយក ឋ នរបសេយើងមនកតតយសសមេធវើករទកទញករយកចតតទក ករបសអសេ កេ ករស ចេពះករ

អភវឌ របកបេ យចរភពរបសរកងេសៀម ប។ ងពរពកមញមកេមលះ េយើងនយយយងេរចើនអពករអភវឌ

របកបេ យចរភពេនកនងឧទយនប ណវទយ។ ឥឡវេនះ េយើងមនបណងជរមបជនអពករអភវឌ របកបេ យ

ចរភព មរយៈករវភគបញហ បពលបរ ថ ន េនកនងរកងេសៀម បវញមតង។

បទបងហ ញេនះនងមនពរែផនកសខនៗ៖ ែផនកវភគេទេលើរគបបញហ ៃនករបពលបរ ថ ន ៃនករចះអនថយែផនក

បរ ថ នរបសទរកង។ េហើយែផនកទពរគទកទងនងវធនករណននែដលបនរបកនយក នងវធនករណេផ ងៗ

េទៀតែដលនងរតវេធវើ េដើមបរបយទធរបឆងរបកបេ យរបសទធភពទលនងករបពលបរ ថ ន េនកនងមជឈ ឋ ន

ទរកង។

ដចែដលេយើងទងអសគន ដងរ ប បចចបបននេនះ រមណយ ឋ នរបវតត រសតអងគរែដលរតវបនចតបញច លេទកនង

េបតកភណឌ ពភពេ ករបសអងគករយេណសក ទកទញេភញ វេទសចរបនចននជងមយ ននកកនងមយឆន ។

ចប ងពរយៈេពល១៥ឆន ចងេរកយេនះ ជរ ឋ ភបលបនេធវើករងរយងេរចើនេដើមបធនឲយបននវសនតសខ

េនកនងតបន នងករករពរេបតកភណឌ ។ ចប ងពឆន ១៩៩២មក ជរ ឋ ភបលបនសេរមចបនកនងករេធវើឲយេគ

ចតបញច លអងគរេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ កែដលមនេរគះថន ក។ េ យ រែតកចចខតខរបងែរបងទងេនះ

រមណយ ឋ នអងគរ គ លេនេពលបចចបបននេនះ នវេជគជយកនែតធេឡើងៗពស កេភញ វេទសចរបរេទស េហើយ

ទទលបននវជនយអនតរជតដធសេមប ើម េនកនងករ ត នងករអភរក របងគរប ទ។

ថ នភពរបឈមែផនកបរ ថ នកមន រៈសខនផងែដរសរមបករអភវឌ វសយេទសចរណេនកនងតបន។ អនក

េទសចរេធវើដេណើ រមកកនអងគរេដើមបចងេឃើញ មនរតមែតេបតកភណឌ ែផនករបងគរប ទបេ ណ ះេទ បែនតកែថមទង

ចងេឃើញផងែដរនវធមមជតនងេទសភពលអែបលកៗ។ អនកេទសចររតវែតទទលបននវបដស ឋ កចចេនកនងរកបខណឌ

របៃពណនងធមមជត ែដលទទលបននវករហបចកនងដកជញជ នដសមរមយ េហើយែដលសមរសបេទ មបទ ឋ ន

អនមយផទ លរបសេគ។ ទរកងេសៀម បែដលសថតេនចមង យរបែហល៧គឡែមរត េនខងតបងឧទយនប ណវទយ

ធនបននវរគបេស កមមបេរមើេទសចរណ េ យ រមនស ឋ គរ េភជនយ ឋ ន មនទរេពទយ ទផ រ។ល។នង។

ល។ បែនត ករអភវឌ នងនគេ បនយកមមដឆបរហសរបសទរកងបងកឲយមនផលវបកជអវជជមន េទេលើេហ ឋ

77

រចនសមពនធនងេស កមមទរកង ែដលជនចចកលមនមនកររកចេរមើនេទ មសងវ កៃនកេណើ នរបជពលរដឋនង

េភញ វេទសចរេនះេទ។ េ យេហតដេចនះ បញហ ទងអសេនះ ចនងរមចែណកយងធងនធងរចេពះករេធវើឲយចះ

អនថយនវលកខខណឌ ជវតរបសរបជពលរដឋនងបដស ឋ កចចអនកេទសចរ។

េសៀម បរតវែតេរៀបចេរត មខលនចេពះករផល សបត រសខនៗទងេនះ េដើមបកឲយេធវើឲយខចខតដលករអភវឌ ែផនក

េទសចរណនងសងគមេសដឋកចចរបសខលន នងដលមខមតរបសរបេទស។ គនសបរពញេមឆន ២០០៥ ែដលទទលបន

ហរញញបបទនពកចចសហរបតបតតករជបន េរគងឲយមននវករអភវឌ របកបេ យចរភព ករអភវឌ េសដឋកចច

របកបេ យរបសទធភព មនសមភពែផនកសងគមនងែដលមនបរ ថ ន ចទទលយកបន។ ករអភវឌ េសដឋកចច

េនះពងែផអកជសខនេលើករអភវឌ ែផនកេទសចរណ េ យមនេបតកភណឌ នងបរ ថ នធមមជតេធវើជវតថធតេដើម។

េ យេហតដេចនះ ករយលដងអពភពមនទនកទនងគន េទវញេទមករ ងេទសចរណនងបរ ថ នពស កអនក

ទទលខសរតវនងអនកចលរមកនងវសយេទសចរណ គជករចបចមន ចខវះបន សរមបករអភវឌ របកបេ យ

ចរភពតបនេសៀម ប/អងគរ។

សមេយើងឆលងេទនយយអពែផនកទមយ គករកតសមគ លេឃើញរបសរបជពលរដឋេនកនងមជឈ ឋ នទរកង កនងរកង

េសៀម ប។ េដើមបឈនេទដលករយលដងេនះ នងេដើមបពរងងនេយបយអភរក នងអភវឌ ែដលដកនេធវើេឡើង

េ យ ជរ ឋ ភបល ខងេរកមេនះគជករវភគបញហ នន៖

ករគ មកែហងេទេលើេបតកភណឌ រកខជតនងរបពនធេអកទរកង៖ កររកសេកងរបវញច ែផនកដធលនងករផតលតៃមលដលដ

ែដល ច ងសងបន ែសតងេឡើងេ យករបផល ញេទសភព ៃរពេឈើ េ យករលបបេពញរសះែដលមនេដើម

ឈក ែដលេរបើសរមបេធវើជ ងសតកទកេភល ង េ យករលបបបតរបពនធបងហ រទកេចញចសៗ។ សទងេសៀម ប

ែដលជសនចបរធមមជតរបសទរកង រតវបនកនកបេ យសណងេន មមតរចងសទង។ អនកកនកបខស

ចបបទងេនះនងសណងននែដលសថតេន មមតសទង ចកេទកនងសទងនវស មនងទកកខវក។ ែផនកេផ ងៗ

របសភមរគះែដលពេពលមនមន េដើមេឈើធៗ ឥឡវេនះរតវរក នជនសេ យផទះែលវងចន បពន េ យ

ស ឋ គរ ផទះស កនងលេន ថ នដៃទេទៀត។ លកខណៈពណៃបតងៃនសនចបរផទ លខលននងសន េដើមេឈើ

ហបែផលរបសទរកងេសៀម បបនរ យបតបង េហើយមក ងជនសវញជបេណតើ រៗេ យទរកងសបរេ យ

សណងថមមយែដលមនភពទេនើប េហើយែដលកពងែតអភវឌ នេនសងខងសទងែដលកពងែតចះអនថយ។

ករបពលបរ ថ នៃនរកបខណឌ ជវតរបសអនករសក៖ េ យ រែតករេកើនេឡើងៃនចននរបជពលរដឋ ករផល សបត រ

រេបៀបរបបរសេនរបសពកេគនងនគេ បនយកមមដឆបរហសរបសរកងេសៀម បេនះ ករផលតកកសណលរងក

មនករេកើនេឡើង។ ទរកងរតវរបឈមមខទលនងករខវះខតមេធយបយចបច សរមបកររបែមរបមល ករ

78

រគបរគង នងរបរពតតកមមកកសណលរងទងេនះ។ ទហកកសណលរបចៃថងែដលបនរបមលេចញនងដកជញជ ន

េ យពតរបកដេឆព ះេទកនកែនលងចកស ម មនរបែហល៣៥%ៃនករផលតស មសរប ែដលមនចនន

របែហលជ៥៣៦េ នកនងមយៃថង សរមបរសកេសៀម ប។ កកសណលែដលេនេសសសលែដលមន ចរបែម

របមលបនករតវយកេទចកេនកែនលងផទកែដលគម នករេរៀបច មផលវនងផល វតចៗ មកែនលងបងហ រទកេចញនង

កែនលងផតលទក អ ត េហើយនងសទងេសៀម ប។ កែនលងចកស មែដលគម នករេរៀបច នងកែនលងចកស មសខន

ែដលបន ងសងេឡើងេ យមនបនេគរព មបទ ឋ នៃនករករពរបរ ថ ន បងកេឡើងនវករបពលទក ករ

បពលរសទបទកេរកមដ ែដលែតងែតេរបើរបសសរមបបេរមើបរមសផទ លខលន េ យអនករសកេសៀម បមយភគ

ធ។ ទងអសេនះបងកឲយមនបញហ អនមយ បញហ សខភពនងបញហ េ ភណភពរបសទរកង។

េ យ រែតករបពកេហ ឋ រចនសមពនធជមល ឋ នមនភពតចតចេនះ ករបងហ រទកកខវកនងទកេភល ងេចញគ

េនែតមនករខវះខតខល ងេនេឡើយ។ េហ ឋ រចនសមពនធសរមបបងហ រទកេចញនងផតលទក អ តទងេនះ រតវបន

គតគរេធវើេឡើងសរមបទរកងមយែដលមនរបជពលរដឋចនបរបែហល១០ ០០០នក េនដ ចប ត ឆន ៦០។

ឥឡវេនះ េហ ឋ រចនសមពនធទងេនះរតវរបឈមមខនងរបជពលរដឋចនន១៥០ ០០០នក េនកនងរសកេសៀម ប។

ករបងហ រទកេចញដេណើ រករមនលអ េនកនងសងក តជេរចើន។ ែផនកក ត លទរកងរតវទកជនលច េនកនងរយៈេពល

ជេរចើនេមង បនទ បពមនេភល ងធមតងៗ។ ទកេភល ងែដលសទះេនជតលេន ថ ននងកែនលងផទកស មនន ផតលភព

អនេរគះដលករេកើនេឡើងនវវចទរចមលងជង ដចជសតវរយ មសនងកណដ រ េហើយែដលបងកដលកររក ល លនវ

ជងមយចនន ដចជជងរគនចញ រគនឈមនងជងែដលបងកេឡើងេ យ មប។ល។នង។ល។

រកបខណឌ ជវតរបសរកងេសៀម បកចះថមថយផងែដរ ជមយនងករេកើនេឡើងនវចណតយនយនតែដលមន

េទចរកយនយនត រមក រថយនតផទ លខលន។ យនយនតទងេនះែដលភគេរចើនសទធែតរថយនតចសៗ បេញចញនវ គ ស

ែដលបះពលដលសខភព។ អវតតមនៃនមេធយបយដកជញជ នរម េលើកទកចតតដលកររក ល លៃនរថយនតនង

េទចរកយនយនតផទ លខលនទងេនះ េហើយេ យេហតដេចនះភពកកសទះច ចរណកមនករេកើនេឡើង េន ម

ចណចជេរចើនេនកនងរកង។

ករេកើនេឡើងនវករ ក ងទកែនលងេទសចរណ ដចជស ឋ គរ េភជនយ ឋ ននងផទះស ក ែដលភគេរចើន

េរបើរបសករបពកមសនរតជកនងមសនេភលើង រពមទងកររក ល លនវបដរនតេនក ត ល ល កចលរម

ចែណកផងែដរដលករេកើនេឡើងនវករបពលដលបរយកសនងករបពលេ យសេឡង។

េ យឈរេលើមល ឋ នៃនករសេងកតេឃើញទងេនះ េតើរតវកតបនថយនវផលបះពលទងអសែដលប ដ លមកព

ទរមងេផ ងៗៃនករបពលបរ ថ នទងេនះេ យរេបៀប ?

វធនករណែផនកចបបនងែផនករដឋបលរតវបនរបកនយក។ រកសងបរ ថ ន ទទលបនទករតតពនតយករបពល

បរ ថ ន ករករពរបរ ថ ននងឧទយនធមមជតននេនរបេទសកមពជ។ បេងកើតេឡើងេនឆន ១៩៩៧ រកសងបរ ថ ន

79

បនចតែចង កែតងេឡើងនវរពះ ជរកតយ ចបបនងអនរកតយ រពមទងរបកសនងអនរកតយ កឲយអនវតតនជ

េរចើន។ អតថបទចបបសខនៗែដលរតវបនយកមកេរបើរបសេរចើនជងេគបផតមនចននបន។ អតថបទចបបទង

េនះទកទងនងកររគបរគងនងករករពរធនធនធមមជតេនរបេទសកមពជ កររបយទធរបឆងនងករបពលទក

កររគបរគងកកសណលរង កររតតពនតយករបពលខយលនងកររខនែផនកសេឡង។ រកសងបរ ថ នកបនពរងក

ផងែដរនវកមមវធរបយទធរបឆងនងករបពលបរ ថ ន មរយៈករបណត ះប ត លបគគលករបសខលន។ រកសងក

សេរមចបនផងែដរនវឯក រអបរ េ យេធវើកចចសហរបតបតតករជមយអងគករមនែមនរ ឋ ភបលនងជនយអនតរ

ជតនន េដើមបេធវើឲយរបជពលរដឋមនករចប រមមណយលដងអពបញហ ៃនករករពរបរ ថ នេនទទងរបេទស។

ជនយអនតរជតរតែតយកចតតទក កបែនថមេទៀត ទងចេពះករ កែតងបេងកើតឯក រពតមន ទងគេរមងែដល

ចរបតបតតករបន។ េនេសៀម ប កររតតពនតយនងករបងក រករបពលបរ ថ ន សថតេនកនងសមតថកចចរបស

នយក ឋ នបរ ថ ន។ េហើយនយក ឋ នេនះមនករលបកកនងករធន បរងនវបពវសទធរបសខលន េ យេហតែត

មនមេធយបយែផនកមនស នងហរញញវតថតចតច។

វធនករណែផនកបេចចកេទសករតវបនរបកនយកែដរ។ េដើមបេ ះរ យបញហ ៃនករបពលទក េនឆន ២០០៦ េខតត

េសៀម បបនទទលថវកចនន១០,៨ នដ ល រពសហរដឋ េមរក នងធនគរអភវឌ ន ស េដើមប ងសង

របពនធផតលទក អ តជមល ឋ នែដលមនរបែវងជង១០គឡែមរត ែដលរគបដណត បែផនកខងលចទរកង។ ករ ង

សងសណងទងេនះបនចបេផតើម ងពែខត ឆន ២០០៧ េហើយនងមនរយៈេពលចនន១៨ែខ។ េនកនងឆន

ដែដលេនះ ភន កងរប ងសរមបករអភវឌ បនផតលដលេខតត នវទយជជទនចនន៤,៥ នអរ សរមបករសក

គនសបរពញេមទកទងនងករបងហរទកេចញនងករផតលទក អ តរបសរសកេសៀម ប េហើយនងករ ងសង

ប ត ញបឋមសរមបករបងហ រទកេចញែដលមនរបែវង១៧គឡែមរត េនទសខងេកើតទរកង។ ករេធវើឲយបន

សេរមចប ត ញេនះនងចបេផតើមេនដ ចឆន ២០០៨ ែដលករ ងសងមនរយៈេពលមយឆន ។ េនឆន ២០០៧

េខតតបនទទលហរញញបបទនពសមគមអនតរជតៃនប ត អភបលរកងែដលេរបើរបសភ ប ង សរមប

គេរមងេធវើឲយសទងេសៀម បមនភព អ ត សរមបក តសទងែដលមនរបែវងរបែហលជពរគឡែមរត។ ករងរ

បនេធវើចបរច ល ងពែខស ។ េនេពលបចចបបននេនះ ជញ ធរេខតតកពងែតែសវងរកៃផទដសរមបផតលលេន ថ ន

ជថមដលអនកកនកបដខសចបប េដើមបនង ចបនតរបតបតតករសមអ តសទងេនះ។ លទធផលៃនករសក អពរបពនធ

បងហ រទកេចញនងផតលទក អ ត ែដលេធវើឲយសេរមចបនេ យករយលយសក របស ICEA JICA នង BAD េនឆន

២០០៥ េហើយនងករេរគងទកៃនករេកើនេឡើងនវចននរបជពលរដឋែដលេធវើេឡើងេ យអងគករJICA នងGTZ

បងហ ញថ ប ត ញផតលទក អ តេសទើរែតទងរសងរតវែតបេងកើតេឡើង។

ឥឡវេនះ េយើងឆលងេទនយយអពកមមវធសរមបកររគបរគងកកសណលរង។ េនេពលបចចបបននេនះ សរមបករ

របមលស មេនកនងទរបជជនេសៀម ប េខតតបនចះកចចសនយមយជមយរកមហនឯកជន MICC។ រកមហនេនះ

80

ធន បរងកររបមលនងករដកជញជ នកកសណលរងែដលមនមនេរគះថន ក េឆព ះេទកនកែនលងចកស ម

ែដលសថតេនខងេរកទរបជជន។ រកមហន MICC េធវើរបតបតតករេនកនងរសកេសៀម ប េនកនងតបនែដល ច

េចញចលបនេ យរថយនតកមញងទង១២េរគ ងែដលរកមហនមន គេនកនងឃចនន៤ េហើយេធវើកររបែម

របមលស មពរគ រចននរបមណជ៧០០០រគ រ។ េយើងសេងកតេឃើញមនភពលអរបេសើរជងមនេនកនងករ

របមលស ម េ យ រករេរបើរបសរថយនតកមញងែបន ែដលមនពរងយស មេន មបេ ដ យផលវ។ ស ម

ទងអសេនះរតវបនយកេទ កេនកែនលងចកស មែដលមនៃផទដទហ៨ហច ែដលជកមមសទធរបសរកមហន

ផដ ចមខមយែដលគម នេរគ ងបរកខ រសរមបករពររសទបទកេរកមដេឡើយ។ កែនលងចកស មេនះនងរតវបទេន

េពលដឆបៗេនះ។ គជករគរឲយរបថន ចងបនែដលកែនលងចកស មេនះរតវេធវើករបបតភពឆលងជមន មននង

េបះបង េចល។ សរមបករេបើកកែនលងចកស មថមែដលសថតេនកនងរសកបនទ យរស វធនករណករពររសទប

ទកេរកមដនងករពរបរ ថ នរតវបនផតលជអន សនេ យទទច។ រសកេសៀម បជអនកទទលខសរតវចេពះ

កររតតពនតយករងររបសរកមហនផត ចមខ។ េនេពលបចចបបននេនះ អភបលរសកកពងេធវើករជមយសហគមន

អនកភម េដើមបរកឲយេឃើញនវដេ ះរ យមយ សរមបយកេចញនវស មសថតេនកនងទកែនលងែដលរថយនត

កមញងែបនមន ចចលេទយកបន នងេដើមប កបញច លនវសញញ ណៃនករេរជើសេរ ើសស មេ យសរមង

េដើមបេធវើរបរពតតកមមស មទងេនះឲយបនរបេសើរ។

សរមបបញហ ករបពលបរយកសនងសេឡងេនកនងមជឈ ឋ នទរកង ពទនមនវធនករណែផនកបេចចកេទស

មយរតវបនរបកនយកេនេឡើយេទ េទះជ ថ នភពកនែតមនសភពធងនធងរេឡើងៗកេ យ។ េនរតងចណច

េនះ គជករសខនែដលរតវទកទញករចប រមមណយកចតតទក កេទេលើ នភយនន។ គណភពជវត

របសរបជពលរដឋកពងសថតេនកនងេរគះថន ក េហើយអនកេទសចរចបេផតើមទទលរងនវផលបះពលទងេនះ។

ឥឡវេនះ ចរេយើងនយយអពវធនករណៃនករេធវើឲយមនករចប រមមណនងវធនករណអបរ។ រកសងបរ ថ ន

ែតងែតេធវើករេរៀបចជេទៀងទតនវសកខ បណត ះប ត លដលបគគលករបសខលន។ រកមករងរមយរកមរបស

ជញ ធរជតអប ទទលបនទក កឲយអនវតតននវដេណើ រករវញញ បនបរត១៤០០១ េហើយរកមករងរេនះេធវើ

យទធនករផ ពវផ យឲយមនករចប រមមណចេពះករករពរបរ ថ ន េនកនងឧទយនប ណវទយ។ ផទយមកវញ

េនកនងមជឈ ឋ នទរកង មនតចតចនវកមមវធេធវើឲយរបជពលរដឋមនករចប រមមណ។ េទះជមនករខវះខត

មេធយបយហរញញវតថ នងបគគលកបេចចកេទសកេ យ កេខតតបនចបេផតើមយទធនករសមអ តសទងេសៀម បែដលសថត

េនក ត លរកង ចប ងពឆន ២០០៣មកេមលះ។

ករវភគទង យខងេលើេនះបងហ ញថ េទះជមនកចចខតខរបងែរបងែដលេធវើេឡើងេ យរកសងបរ ថ ន េខតត

នងេ យនយក ឋ នករពរបរ ថ នកេ យ កេនមនេរឿងជេរចើនេទៀតែដលរតវេធវើែដរ េដើមបនងឈនេទដល

ករផតលជននវបរ ថ នមយែដល ចទទលយកបន សរមបរបជពលរដឋរពមទងេភញ វេទសចរ។ េយើងកកត

81

សមគ លេឃើញផងែដរថ សមតថភពេធវើករវភគ េធវើែផនកររយៈេពលមធយមនងរយៈេពលែវង េហើយនងករេធវើ

ែផនករទកទងនងគេរមងបរ ថ ន េ យអនកទទលខសរតវបរ ថ នទងេនះ េនមនភពមនរគបរគនេនេឡើយ។

េហើយេ យេហតដេចនះ កកណតកហតនវសមតថភពកនងករគតគរេធវើជមនរបស ជញ ធរ ចេពះកររតតពនតយេលើ

បរ ថ ន កររគបរគងធនធនធមមជតនងករេរៀបចកមមវធរបសគេរមងននែដលេចញមកពបញហ ទងអសេនះ។

សេណើ បលងសកមមភពសរមបប ត ឆន ខងមខ៖ អនករសកនងអនកចលរមកនងឧស ហកមមេទសចរណ សទធសងជអនក

ទទលខសរតវសខនចេពះករចះអនថយែផនកបរ ថ ន។ យទធនករេធវើឲយមនករចប រមមណនងេធវើឲយមនករ

ចលចតត រតវែតេធវើេឡើងសរមបពកេគជ ទភព។ រតវេសនើដលពកេគឲយចលរមេនកនងសកមមភពករពរបរ ថ ន

នងេនកនងករែកលមអគណភពជវត កនងករអភវឌ េទសចរណែដលមនភពឆល សគន នងរបកបេ យចរភព ែដល

នង ចបេងកើតបនជចលករសរមបករករពរបរ ថ នឲយមនរបសទធភពជងមន។ េនខងកនងេខតត គជករគរឲយ

របថន ចងបនែដលគរ កែតងេឡើងនវបលងករពរបរ ថ ន ែដលេនកនងបលងេនះទរកងេសៀម បនងរតវសនយចល

រមេនកនងករកណតកមមវធសកមមភពជ ទភពមយ ទកទងនងបញហ បរ ថ នមយចនន ដចជបញហ ៃនករ

ករពរទកនងខយល បញហ កកសណលរងនងបញហ ករបពលសេឡង។ សរមបករសរមបសរមលគេរមងនង

ករងរ ទសេងកតករណបរ ថ នទរកងមយរតវបេងកើតេឡើង។ គជករគរឲយរក យែដលកលពៃថងម លមញ េនកនង

សននសទសតពទក ករបេងកើតេឡើងនវទសេងកតករណមយែបបេនះ រតវបនផតលជអន សន។ ទសេងកតករណេនះ

នងទទលបនទកេធវើករវភគរបពនធសេងកតករណបរ ថ ននងមល ឋ នទនននយ េធវើករ ទ បសទងេលើបញហ ៃន ថ នភព

របឈមែផនកបរ ថ ន េធវើករ យតៃមល មរយៈឧបករណចងអលបងហ ញពករបពលបរ ថ ន នងេធវើែផនករទកទង

នងបរ ថ ន េ យបេងកើតេស រេយៃនករតែរមតរមងទសសរមបករករពរបរ ថ ន េហើយនងយទធ រសតនន

សរមប កឲយដេណើ រករ។

េដើមបេឆលើយតបរបកបេ យរបសទធភពចេពះកតកងវលៃនករបពលបរ ថ នទរកង ែដលបនជរមបជនខងេលើេនះ

បលងទមយសរមបករករពរបរ ថ នរបសេខតតរតវមនវធនករណជកែសតងដចតេទេនះ៖ រតវបេងកើនឲយខល ងជង

មននវកមមវធសរមបេធវើឲយមនករចប រមមណចេពះករករពរបរ ថ ន ដលអនកទទលខសរតវវសយេទសចរណ

នងអនករសក េដើមបេធវើឲយពកេគមនករជបពកពនធកនងគេរមងរគបរគងបរ ថ ន នងបញច ះបញច លពកេគឲយយល

អពភពចបចកនងករអភរក ធនធនធមមជតែដលមនមនភពសថតេសថរ ដចជទកនងខយល។ រតវកណត

វធនករណកតបនថយបេរមើបរមសទក។ រតវកណតវធនករណកតបនថយនងយកេចញនវកកសណលរងែដល

មនមនេរគះថន ក េ យពរងករបពនធេរជើសេរ ើសសរមងកកសណល។ រតវតេមលើងគេរមងេមជមយនងស ឋ គរ

ផទះស ក េភជនយ ឋ ន សរមបរបរពតតកមមទកកខវកនងកកសណលរង។ រតវែកលមអគណភពទកែនលង

ធរណៈេនក ត លរកង េ យករកតបនថយទកែនលងែដលបរមងទកសរមបរថយនត។ រតវ ត នងពរងកទ

82

កែនលងែដលមនរកខជតរគបដណត បរបសទរកង។ រតវ កឲយដេណើ រករគេរមងដកជញជ នរម។ រតវេលើកទកចតតឲយ

មនករវលរតឡបមករកនេយបយ ថ បតយកមមជវៈ កសធត មែបបរបៃពណ។

ជេសចកតសនន ឋ ន េនចេពះមខភពរងេរឿងែចងចងរបស រយធមអងគរ គជភពៃថលថន ររបសរបេទសេយើងែដលរតវ

បេពញជបឋមនវតរមវករជ យជវតរបសរបជពលរដឋរបសខលន េ យធនឲយពកេគមនលកខខណឌ ជវតនង

អនមយសមរមយ បែនតកែថមទងផតលជនដលេភញ វេទសចរនវបដស ឋ កចចដរបេសើរែដរ។ ករកតសមគ លេឃើញ

េចញមកពករបពលបរ ថ នជេរចើនែដលទរកងេសៀម បនងទកែនលងែដលសថតេនជតៗទរកងកពងរបឈមមខ គ

គរឲយមនកររពយបរមភយងខល ង។ ករកតសមគ លេឃើញេនះទមទរឲយមនជចបចនវករ កឲយដេណើ រករ

វធនករណដឆបរហសនន សេ េធវើករបនថយេលប នអភរកមេនះ។ របសនេបើននន ករៃនករចះអនថយែផនក

បរ ថ នេនះេនែតបែនថមេលប នេទមខេនះ ផលវបកដធងនធងរទកទងនងសខភព ធរណៈ មខជនងេកើតមន

េឡើង។ េហើយេនទបផត ករអភវឌ វសយេទសចរណកនងរតវពនតយេមើលេឡើងវញផងែដរ។ េបតកភណឌ វបបធម

អងគរេនែតជចលកររបសវសយេទសចរណេនះ។ កដចគន ែដរ ករេធវើជមច សេលើបរ ថ នទរកងនងធមមជតបេងកើត

បនជលកខខណឌ ចបចមន ចខវះបន សរមបករបនតករអភវឌ េនះ េហើយេលើសពេនះេទេទៀតេនះ គសរមប

ករអភរក េបតកភណឌ ជត។"

េសចកតកតសមគ លរបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "សមអសេ កេ ករសអនញញ ត

ឲយខញ េធវើបទអនត គមន បនទ បករវភគ ថ នភពដសជេរមេនះ េដើមបេធវើករកតសមគ លចននពរ។ ទមយ េនកនង

ចេ មសកមមភពននរបសខញ ប ត របេទសេរបើរបសភ ប ងកនកបទកែនលងដសខនមយ ចប ងពឆន

១៩៧១ េនកនងឱកសសននសទេលើកទមយរបសប ត របេទសេរបើរបសភ ប ងេនទរកងេកបច។ េនកនង

តនទេនះ ខញ រតវបនេគអេញជើញេទកនទរកងអយេអ េដើមបចលរមកនងសននសទមយសតអពេបតកភណឌ នងករ

អភវឌ េហើយខញបនេលើកយកឧទហរណអងគរមកនយយ។ េនះគជភរកចចរបសខញផងនងជឧទហរណែតមយ

គតផង េរកពរបេទសរបសខញ ែដលខញ ចបងហ ញនវអវមយែដលមនភពជគរ។ េដើមបសែមតងេសចកតេគរពដលបទ

បងហ ញែដលអនករស េទព តថ (Tep Vattho) េទើបនងជរមបជន ខញមនបណងនយយថ អនករសបនេធវើបទបងហ ញ

មយេទៀតសតពលកខខណឌ អភវឌ ទរកងេសៀម ប។ េនេពល ង ចបនទ បពសននសទ សហេសវកមយចននបន

នយយរបបខញ េនេពលេនះថ េរឿងេនះនងេធវើឲយមនករផល សបត រចេពះមនស ែដលែតងែតេធវើដេណើ រមកជមយ

នងភពេជរ េ យនយយថអវៗទងអសេនរបេទសរបសេគ មនដេណើ រករយងលអ។ េនះេហើយយងេ ច

សគជរបេទសមយែដលបនទទល គ លថមន ថ នភពលបក េ យមនរបជពលរដឋែដលមនទនមន

ករអបរលអេនេឡើយទកទងនងចណចខលះៗ នងេ យេទសចរណមនកេណើ នេលឿន។ របធនសមគមប ត

អភបលរកងែដលេរបើរបសភ ប ង គេ ក ែបររតង ដ ណេអ (Bertrand Delanoé) នងអគគេលខធករ

ែដលជអភបលរកងទយនស (Tunis) នងជបងបអនជដនមយផង អនកទងពររបេនះបនពនយលថ ពកេគមនចតត

83

ចងជរញឲយមនករផតលលយកក េនេពលែដលមនស ចងបនដេចនះ។ "ជករពត ស េតើមនរបេយជនអវនង

ផតលលយកក េនេពលែដលអវៗ ទងអសមនដេណើ រករលអេនះ?” ដេចនះ គជករសខន សែដលបងហ ញពករ

ពត ែដលរតវនយយថ មនេរឿង វែដលមនដេណើ រករ េហើយនងរតវបងហ ញថ េយើងមនមនករអសសងឃមេទ

េហើយេយើងេនទេនះេដើមបេធវើសកមមភព។

ទពរ ដចែដលេយើងបនេឃើញរចមកេហើយេនេលើ ល យមយចនន េ ក ស ភរនទ (Sou Phirin) ជអភបលេខតត

េសៀម ប បនចះេទេ យខលនគតផទ លេ យមនពកែសបកេជើងកែវង ជមយនងយវជន េនេពលបៃថងបនទ បព

េ កបនចលកនតែណង េដើមបរបែមរបមលពេលើមតរចងសទងេសៀម ប នវអវៗែដលេធវើឲយបតបងលកខណៈ

ធមមជតរបសេទសភព។ េនះគជឧទហរណដគរឲយកតសមគ ល។ ទងេនះចងនយយថ េយើងមនបែណដ ត

បេ ដ យខលនេទ មកតអសសងឃមេនះេទ។ េយើងបនតេធវើករងរជនចច។ ស ង រកកមនែមនជករជរញឲយ

មនករបែណត តបេ ត យខលនេនះេទ ែតស ង រកកគជករជយជរញឲយេធវើសកមមភព។ ខញមនកតេ មនស

រក យជពនេពកសមសែមតងនវេសចកតេគរពដលករងរេនះ េ យសមជរមបជនថ េខតតនង ជញ ធរជត

អប កពងែតេធវើនវអវៗយងេរចើនសរមបទរកង។ របសនេបើេ កសហរបធនអនញញ ត ខញសមឲយគណៈកមម ធករ

របសេយើងជយដល មនរតមែតអងគរបេ ណ ះេទ ែតែថមទងទរកងេសៀម បផងែដរ េរពះថអងគរនងេសៀម បមន

ទនកទនងនងគន យងជតសនទធ េនកនងេជគ សនេរៀងៗខលន។"

III.៣. េអកភមសរមបករអភវឌ ជនបទ៖ រន ឯក (Run Ta Ek) េ យេ ក ឃន ឃន នយ

(Khuon Khun-Neay) នយកនយក ឋ នរបងគរប ទនងប ណវទយ២ ជញ ធរជតអប

“ខញបនមនឱកសបងហ ញជនអសេ កេ ករសរចមកេហើយ អពេអកភមសរមបករអភវឌ របកបេ យចរភព

េន រន ឯក េហើយេនៃថងេនះ ខញមនបណងផតលដណងថម អពអវែដលបនេធវើចប ងពសមយរបជេលើកចង

េរកយមក។

េដើមបេធវើកររឭកសរមបអនកែដលមនមនវតតមនេនកនងសមយរបជចងេរកយ ជរ ឋ ភបលបនសេរមចចតតទញ

ដែដលមនទហ១០០០ហច សថតេនខងេកើតតបនេលខ២ េនទកែនលងមយែដលមនេឈម ះថ រន ឯក។ ដ

េនះរតវែតេធវើករេរៀបចេ យេធវើយង ឲយដេនះ េនទបផត មនរគបភពងយរសលែដលចបចសរមបកល យ

ជេអកភមមយ សរមបករអភវឌ របកបេ យចរភព។ ដេនះមនេគលេ ជពេសសសរមបទទលគរសករថម

េថម ងែដលមនបណងចកេចញពឪពកមដ យរបសពកេគ ែដលបចចបបននរសេនកនងតបនករពរេលខ១នងេលខ២។

ខញសមបញជ កថ អវៗទងអសនងេធវើេឡើងេ យឈរេលើមល ឋ នៃនករសមរគចតត នងេ យគម នករបងខតបងខ

មយេឡើយ។ របសនេបើគរសករថមេថម ងទងេនះមនចងចកេចញេទ ជនចចកលពកេគ ចបនតរសេនជមយឪពក

84

មដ យរបសពកេគ េនកែនលងែដលពកេគកពងរសេនសពវៃថងេនះ។ ឥឡវេនះ របសនេបើឪពកមត យរបសពកេគចងេទ

រសេនជបជជមយពកេគេនកនងតបនអភវឌ នថម ពកគត ចរសេនទេនះទងអសគន ។

រន ឯក រតវបនេរៀបចជែផនករេ យេធវើយង ឲយ រន ឯកេនះកល យេទជភម នមយែដលទទលបន

នវភពរគបរគនេ យខលនឯង េហើយនងកល យជទកែនលងដ អ តមយ។ អនករសេនកនងភមេនះនង ចរកករងរ

បនេធវើេននងកែនលង េហើយេ យេហតដេចនះ ពកេគមនចបចេធវើដេណើ រេទេសៀម ប ឬកទរកងដៃទេទៀតេដើមបរក

ករងរេធវើេនះេទ។ េយើងគតថ កសកមមនងបេងកើតបនជសកមមភពេសដឋកចចជមល ឋ នរបសតបនថមេនះ េ យ

មនករ ដះដ រសវ េដើមេឈើហបែផលនងបែនលបងក រ។ សបបកមមនងេអកេទសចរណកនងេដើរតនទេសដឋកចចដ

សខនមយែដរ េហើយេ យេហតដេចនះេហើយបនជេយើងេ ភមថមេនះថ េអកភម។

េហ ឋ រចនសមពនធនងេរគ ងបរកខ រេផ ងៗដចជ េរៀន រកមហនមរកឥណទន អគររដឋបលនងវបបធម េហើយ

ែថមទងវ រពទធ សនផង នងរតវបន ងសងេឡើង េននងរមណយ ឋ នេនះផទ ល។

េដើមបបងហ ញអពទ ងជនអសេ កេ ករស េនះគតបនែដលេយើងកពងនយយ ែដលត ងេ យចតេកណ

ពណេខម េនទេនះ ែដលសថតេនចងខងេកើតរបសតបនេលខ១ (ពណរកហម) េហើយនងតបនេលខ២ (ពណ

េលឿង)។ ដេចនះ ភមេនះគសថតេនខងេរកតបនករពរ បែនតែដលេសទើរែតសថតេនជបតបនករពរ។

េយើងបនចបេផតើមេ យករេធវើសរមងែផនក នេលខេលើដេនះ។ គជៃផទដែដលមនបេ ត យរបែវង៤,៥គឡ

ែមរតនងទទងរបែវងរបែហល២,៥គឡែមរត។ បចចបបននេនះ មនផលវែដលមនរ បមយឆលងកតភម។ េយើងសេរមច

មនទញដែដលសថតេនជបនងផល វផទ លេនះេទ បែនតេយើងទកបែណកដរបែវង៣០០ែមរត េរពះថមនអនករសក

ែដលបចចបបននរសេន មបេ ត យផលវេនះ េ យមនដែរសរបសពកេគសថតេនខងេរកយ។ ជករពត ស

េយើងមនបណងេបះទ ងេនទកែនលង ែដលេយើងមនរខនដលរបជពលរដឋែដលមនរ ប េ យមន

បណងរបថន យងេ ច សឲយរបជពលរដឋទងេនះ េឆល តយកផលចេណញពករេរៀបចថមទងេនះ។

នយក ឋ នេរៀបចទរកងរបស ជញ ធរជតអប បនចបេផតើមេ យករជកែរពកមយេនេលើបរមរតទងមល

េហើយនងេលើកផល វមយ ែដលជផលវថនលចលមយេធវើពដែដលេគបកបងហ ប។ ករសក អពគណភពដបនរតវបញជ រ

េធវើេទរកមហនអនកពេរគះេយបលែខមរ េនេរកមកររតតពនតយេមើលរបសេ កបណឌ ត បន សយ (Tam Bun

Suy) ជនយកនយក ឋ នអភវឌ ននងរបជ រសត របស ជញ ធរជតអប ។ បនទ បមកេទៀត េយើងបន កែតង

បេងកើតបលងេមមយសរមបករេរៀបច។ េយើងទទលបនជនយពរបេទសក ពេ ក រ ត ចរយ ែពយរ ស .

ែហគរ ង (Pierre S. Guertin) ៃនមជឈមណឌ លសក រ វរជវនងអភវឌ នអនតរជត ែដលមនមល ឋ នេនទរកង

ង គ ពរ ែដលបនមកេធវើករយងេពញទហងកនងរយៈេពលមយែខ ជមយនងយវៈ ថ បតយករចននបនរបរបស

េយើង េដើមបបេងកើតបលងែដលមនករទកទង នងេដើមបធន បរងករបណត ះប ត ល ថ បតយករទងេនះ។

េគលករណៃនករេធវើបលង ជបឋមគរតវធនឲយបននវករអភវឌ របកបេ យចរភព េ យេរបើរបសជអតបរម

85

នវសកត នពលរបសរមណយ ឋ ន។ េយើងមនមនបណងេធវើករផល សបត រលកខណៈរបសរមណយ ឋ នខល ងេពកេនះ

េទ បែនតេយើងចងបញច លខលនេទកនងរមណយ ឋ នេនះជជង។ គជករចបចែដលរតវែថរក ទកេដើមេឈើែដល

មនរ ប។

េ យមនភពសសងវ កគន ជមយអវែដលបនេធវើជបលង ែរពកជកពទធជវញមយរតវបនជកេលើៃផទដទហ១០០០ហច

េហើយនងផល វថនលមយរតវបន ងសង។ មនបងសបបនមតតនងធមមជតែដលសថតេនទេនះ េនេលើៃផទដទហ

របែហល១៦០ហច ។ ដេចនះ គេនសលៃផទដទហ៨៤០ហច សរមបលេន ថ ននងដ ដះ។ េបើ មករ

សក ែដលបនេធវើេឡើងេនកនងតបនេលខ១នងេលខ២របសឧទយនអងគរ េនេពលបចចបបននេនះ មយរគ រមនជ

មធយមមនស ចននរបែហល៥,៥នក។ េ យពងែផអកេលើមល ឋ នេនះ េយើងសនន ឋ នថ រន ឯក នង ចទទល

រគ រចនន៨៥០រគ រ ែដលរតវជមនស ចនន៥០០០នក។

ទកទងនងករេរៀបចភម សមយលដងថេយើងនយយពេអកភម គេយើងពតជមនបណងេធវើករេរៀបចភមេនះ

េហើយមនែមនជរកងជយរកងតចមយេនះេទ។ េយើងគតេរបើរបសកររបមលផតជផទះចននរបែដលកររបមលផត

នមយៗមនមនស ចនន៧៥០នក េហើយែដលនងមកបែនថមពេលើេ យកររបមលផត ក ត លមយែដលមន

មនស ចនន១២៥០នក គសរបមនកររបមលផត ឬអងគភពែដលសថតេនជតខងចននរបមយ េដើមបនងទទល

មនស ទងអសចនន៥០០០នក។

េនះគជបលងេមសរមបករេរៀបច។ េនទេនះ អសេ កេ ករសមនភមែដលសថតេនក ត ល អងគភពក ត ល

េហើយនងកររបមលផត ចននរបេទៀតែដលសថតេនទេនះ។ កររបមលផត នមយៗេធវើេឡើងេនជវញបងធមមជតមយ។

គសទធសងជបងធមមជតពតរបកដ។ ផទយមកវញ េនទេនះេយើងមនបងសបបនមតតចសមយែដលមនកល

បរេចឆទេនសមយអងគរ េហើយែដលមន ងកេរបនរជង។ មនផលវថនលមយ ផល វចលមយសរមបរេទះ គជផលវចល

ែដលេយើងនងែថរក ទក។ រគបកររបមលផត មនស នងរតវបនតភជ បជមយគន េដើមបកល យេទជែខ រច កមយ

របេភទ េហើយអវៗទងអសនងរតវបនហពទធេ យ លែរសនងដ ដះ។

េន មបេ ត យផលវថនលខងកនងេនះ េយើងនងបេងកើតប ត ញពណៃបតង។ េនះគជឧទហរណៃនករេរៀបចែដល

េយើងមនបណងេធវើ េនជវញបងមយែដលភជ បេទនងកររបមលផត របសភម។ េនេពលែដលបងបនេធវើករសមអ ត

រច លេហើយេនះ េយើងែថមទង ចេធវើករចញច មរតេនកនងបងេនះេទៀតផង។ ជមយនងករែកលមអមយចនន

បងេនះនង ចបេងកើតបនជករទកទញែផនកេទសចរណមយ េ យផតលជនជឧទហរណនវលទធភពេន ទ

ែបបសបបកមម។ េននងមតបងេនះ េយើងនងេធវើករ ដះបែនលបងក រនងេដើមេឈើហបែផល។ លែរសនងសថតេនឆង យ

ពបងេនះបនតច។ ដេចនះ េនះគជគនតសតពភម នមយ។

ផលវចលសខននងសថតេនេលើផល វែដលមនរ ប េនទេនះ គជផល វរេទះេគ។ បនទ បពមនករែកលមអ េនេលើផល វ

េនះ េយើងនង កេនទេនះនវមជឈមណឌ លទទលេភញ វេទសចរមយ េ យមនផងែដរនវ បណត ះប ត លវជជ

86

ជវៈែផនកកសកមម ែផនកសបបកមម។ល។នង។ល។

ទកទងនងលេន ថ ន េយើងមនបណងសងលេន ថ នែបបរបៃពណ ដចែដលេយើងេឃើញមនេនេពលបចចបបនន

េនះ េន មភម នជនជតែខមរ គជផទះែដលមនរចនបទែបបរបៃពណ ែដល ងសងេឡើងេ យសមភ រៈែដល

មនេនកនងមល ឋ នផទ ល។

េនះជករសក ែដលបនេធវើេឡើងេនកនងភមមយរបសបគង េដើមបែសវងយលឲយបនចបសថ េតើមនស មនករ

េរៀបចយងដចេមដច េទ មរេបៀបផទ លេនកនងភម។ អសេ កេ ករសមនដមយឡ ជដែដលេនេលើេនះមន

សងផទះមយ េ យមនបងគនអនមយសថតេនែផនកខងេរកយ។ េនទេនះ អសេ កេ ករសមនទកែនលងែដល

បរមងទកសរមបរត ទកែនលងមយេទៀតសរមបសតវរជក ឬកសតវមន េហើយបនទ បមកមនសនបែនលេនខង

េរកយ។ េយើងមនបណងបេងកើតឲយមនគរដចគន នងភម នែបបរបៃពណ។ េនះជឧទហរណមយជមយនង

លេន ថ នែដលពទធជវញេ យសនបែនលនងកែនលងសរមបករចញច មរត។ កែនលងសតកមយសរមបករផលតជកបស

ករតវបនេធវើករេរគងទកផងែដរ េ យរតវដងថេយើងមនបណងេលើកទកចតតចេពះកសកមមជវ រសត េ យ

េរបើរបសអងហ មែខមរបេងកើនទននផល (EM) ជវសយមយែដលសហេសវករបសេយើង គេ ក បន សយ (Tam

Bun Suy) កពងបនតករងររបសគត។

ជករពតរបកដ ស កនងមនផងែដរនវបែនល បែនតេ យមនករផល សបត រ។ កសករនងរតវបនេលើកទកចតតឲយ

មនែមនបែនលេនកនងរសកេទ ែតជបែនល"បសចមរបេទស" គជបែនលែដលស ឋ គរមនតរមវករយងខល ង េហើយ

ែដលេនេពលបចចបបននេនះ ស ឋ គរទងេនះបនទញេ យតៃមលខពស ពរបេទសជតខង។ ជករពតរបកដ

ស េនេពលសពវៃថងេនះ េយើងសេងកតេឃើញមន ករ"ហរ"េចញនវចណលមយែផនករបសរបេទស េទខងេរក

េដើមបនងទញបែនលបងក រ ែផលេឈើ ផក ។ល។នង។ល។

េនះជរបេភទលេន ថ នែខមរែដលេយើងចងបន េ យមនជញជ ងនងដបលេធវើេចញពសលកេ ន ត។ េនះជផទះែដល

មនរចនបទកនត ង (kantaing) នងផទះមយេទៀតែដលមនរចនបទរ ងដល (rong daul)។ មនភពេផ ងគន ៃនរចន

បទរ ងដល េ យមនជញជ ងេធវើពេឈើនងដបលេធវើពរហវ បសមង េហើយកនងមនភពេផ ងគន មយេទៀត។ េនះជ

ផទះរបេភទែភនេ (pent house) ជរបេភទែដលអសេ កេ ករសេឃើញមនេន មភម នធមម ។ េនះជផទះ

មយេទៀតែដលមនរចនបទរ ងដល (rong daul) បែនតេលើកេនះ មនដបលពរជន។ េនះជភពេផ ងគន មយេទៀត

ែដលមនដបលេទវ។

េយើងមនបណងអភវឌ នេអកេទសចរណេ យេធវើយង ឲយមនស មន មនរបកចណល នងឲយរបកចណល

ែដលបនមកពវសយេទសចរណទងេនះ សថតេនកនងភម។ ខញសមែថលងអណរគណដលអនកជនញសរមបករ

អភវឌ របកបេ យចរភព ែដលកលពរពកមញេនះ អនកជនញទងបរបេនះបនសងកតធងនេលើ រៈសខនកនង

ករេធវើឲយរបជពលរដឋមល ឋ ន ទទលបននវផលចេណញបនមកពវសយេទសចរណ។ ទកទងនងវសយ

87

េទសចរណ េយើងមនភពលអរបេសើរពរ មយងគផល វសលពមនែដលតភជ បេទបងប ណមយែដលមន ងកេរបន

រជង េហើយមយងេទៀតគឡចរងក នក លភជនប ណែដលេនទេនះ កលវទយលយសហវយ (Sophia) នង

វទយ ថ ន (Nara) បនចបេផតើមក យ ងពឆន ១៩៩៩មកេមលះ។

េដើមបជកររឭក េនះគជរបថតពេលើ កសែដលបងហ ញពរមណយ ឋ ន រន ឯក។ េនទេនះ អសេ ក

េ ករសេឃើញមនបងសបបនមតតមយែដលមនកលបរេចឆទេនសមយអងគរ។ េយើងចងេធវើឲយឧទយនេនះកល យេទ

ជភពទកទញែផនកេទសចរណមយ។ េនទេនះ ទកបងមនជេរមេរជលមម។ េយើងមនបណងេរៀបចឲយមនផលវ

េថមើរេជើងមយ នងផតលនវសកមមភពននទកទងនងទក ដចជេប ឡ។ េនទេនះ េយើងនងចតែចងេធវើករ ដះ

េដើមេឈើហបែផល។ ដេចនះ មនស មន នង ចមកកនទេនះ េដើមបនងេដើរកម នតេន មបេ ត យវងកម នតេថមើរេជើង

េហើយនងទញែផលេឈើរបចរដវ។

មយងេទៀត េនចេនល ះរមណយ ឋ នអងគរនងតបន រន ឯក អសេ កេ ករសមនឡចរងក នក លភជន ន

(Tani) ែដលេយើងកមនបណងែរបកល យឲយេទជភពទកទញែផនកេទសចរណមយែដរ។ េនះគឡចរងក ន

ក លភជនែដលរតវបនជក។ េនជតៗឡេនះ េយើងេឃើញមនវតថ េធវើពក លភជនដរសស អ ត េហើយែថម

ទងមនសមភ រៈសរមបដតែដលមនកលបរេចឆទេនសមយអងគរេទៀតផង។

េនះគឧទយនក យ ន (Tani)។ បចចបបននេនះ េនទេនះ េយើងមនៃផទដទហ៣៤ហច ។ េយើងនងេរៀបចឲយមន

ផលវចលេទរមណយ ឋ នេនទេនះ េហើយបនទ បមក េរៀបចឲយមនឧទយនមយេទៀតេនទសខងេជើង។ េនះគផល វចល។

គជករធមម េទែដលរតវមនចណតយនយនត កែនលងសរមកសរមបបរេភគ រ សនកមរ កែនលងកម នត

សរមបកមរ េ ងជងផលតចមលងក លភជនសរមបលកជនអនកេទសចរ េហើយនង រមនទរែដលេយើង កេន

ទេនះ។ ឡចរងក ននងរតវបនករពរេ យដបល។ េយើងសមែថលងអណរគណដល ជរ ឋ ភបលជបន ែដលបន

ផតលលយកកដលេយើងេដើមប ងសង រមនទរេនះ ែដលនងេបើកទវ រទទលេភញ វេនេដើមែខេរកយ។ េហើយតេទ

េនះ គជសភពវវឌ នៃនេរឿង វេផ ងៗ៖ េយើងបន ក ងផទ ងរបកសសញញ បងកត េហើយេយើងបនចបេផតើម

ងសងផទះសរមបអនកយមកមេនកែនលងចននពរ េហើយេយើងបនេធវើករសក ែផនកធ រសតែដលបញជ ឲយេធវើ

េ យរកមហនឯកជនមយ េហើយែដលរតតពនតយេមើលេ យេ កបណឌ ត េព ៃននយក ឋ នទក។ ពរបេទស

ក ខញ េទើបនងទទលបននវករបញជ កអះ ងថ េ ក ែហគក ង (Guertin) នងេធវើដេណើ ររតឡបមកវញេន

ែខមក េដើមបជយេយើងនងយវជនរបសេយើង េដើមបនងអភវឌ នករបេងកើតភម នដបងរបកបេ យភព

លអតលអន។"

88

III.៤.បលងេរៀបចបរវបបធមនងេទសចរណអងគរ៖ មជឈមណឌ លទទលេភញ វ កែនលងលកសបរតថម េរគ ង

បរកខ រវបបធមនងេទសចរណ េ យឯកឧតតម យម ណ (Yim Nola) ទរបក អមទសតករគណៈ

រដឋមរនត

“របធនបទៃនបទអនត គមនរបសខញ ដចែដលបនចងអលបងហ ញេនកនងកមមវធរ ប គទកទងនងករេរៀបចជទេទ

នវបរវបបធមនងេទសចរណអងគរ ែដលសថតេនទសពយពយៃនរកងេសៀម ប។

បរវបបធមនងេទសចរណអងគរ េនែផនកខងេជើងគទលនងឧទយនេអកឡសនងរមណយ ឋ នេបតកភណឌ ពភពេ ក

ៃនសណងអងគរវតត។ អនកទង យ ែដលបនមនឱកសទស នរមណយ ឋ នេនះ ចកតសមគ លេឃើញថ ដ

គមនភព បេសមើែដលមនទកជនលចេនកែនលងមយចនន េ យ រែតមនករខវះខតប ត ញបងហ រទកេចញ។

រមណយ ឋ នេនះែដលតភជ បេទផលវជតេលខ៦ មរយៈផល វេទសចរណមយែដលមនទសេ េទកនឧទយនអងគរ

គមនៃផទដទហរបែហល១៧០០ហច ។

បរេនះបេងកើតបនជទកែនលងេបើកចហមយសរមបរគបករេរៀបច េ យេគរព េនកនងេពលជមយគន េនះ ម

ទស នៈវជជ របស ជញ ធរជតអប ែដលដកនេ យឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត សខ ន។ ករេរជើសេរ ើស

រមណយ ឋ នេនះគមនែមនមកពភពៃចដនយេនះេទ។ ជករពតរបកដ ស មនទសេ ធសខនៗចននបបន

េធវើឲយជេរមើសេនះអនវតតន ម គ៖ ១) បេងកើតតបនរទនបែដលេរបើសរមបករករពររមណយ ឋ នរបសេបតកភណឌ

ពភពេ ក។ ២) េហើយទនទមគន េនះ គ មឃតមនឲយមនករអភវឌ ទរកងេ យគម នកររតតពនតយ ែដលនង

ចេធវើឲយមនេរគះថន កដលរមណយ ឋ នេបតកភណឌ ពភពេ កៃនសណងអងគរវតត។ ៣) អភវឌ នរមណយ ឋ ន

េ យមនភពសសងវ កគន នងេ យអនេ ម មទស នៈវជជ របស ជញ ធរជតអប ែដលខញបនជរមបជនខង

េលើេនះ។

ទស នៈវជជ េនះគមនភព មញញ។ ទស នៈវជជ ពងែផអកេលើមល ឋ នរងមសខនៗចននបដចតេទេនះ ១) េគរព

វបបធមែខមរែដលរតវែត កបញច លេទកនងទស នទនៃនរគបកចចរបតបតតករែដលេធវើេននងរមណយ ឋ ន។ ២)

េគរពបរ ថ ន ែដលជអវែដលជកងវលជអចៃរនតយរបសឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត ជរបធន ជញ ធរជតអប

េហើយទងេនះគេដើមបរកបខណឌ ជវតមយែដលមនភពរបេសើរជងមន េ យគម នករបពលបរ ថ ន ទងសរមប

អនកេទសចរបរេទសនងអនកេទសចរជត ទងសរមបអនករសករសេនេសៀម ប។ ៣) ជយគរទកេណើ នេសដឋកចច

របកបេ យចរភព េ យពងែផអកេលើសកត នពលេបតកភណឌ ពភពេ កែដលេដើរតនទរបកបេ យឧតដមនភព

េនកនងករអភវឌ វសយេទសចរណ។ ករគតគរដលក ត សខនធៗ ទងបខងេលើេនះ គជលកខខណឌ ចបចមន

ចខវះបន សរមបករទទលបនេជគជយេនកនងករេរៀបចរមណយ ឋ ន។

ឥឡវេនះ ខញសមជរមបជនអពសមទធកមមែដលបនេធវើរហតមកទលនងៃថងេនះ។ សរមបអវែដលទកទងនងកចចសនយ

ជលដ េយើង ចេរៀប បជនដចតេទេនះ៖ កចចសនយែដលបនចះហតថេលខរ ង ជញ ធរជតអប នងរកមហន

89

Méta Mékong សរមបៃផទដទហ៨ហច ែដលទកទងនងគេរមង ងសងេរគ ងបរកខ រស ឋ គរ។ ពធ រកចច

រពមេរព ងសរមបកចចសនយជលែដលមនរយៈេពលែវង ជមយនងវនេយគនជត។ ពធ រកចចរពមេរព ង

សរមបកចចសនយជលែដលមនរយៈេពលែវងផងែដរ ជមយវនេយគនបរេទស សរមបសមទធកមមស ឋ គរែដល

មនគណភពខពស។ គេរមងកពងែតេធវើករសក ែផនកបេចចកេទសនងែផនកហរញញវតថ។ ពធ រកចចរពមេរព ងដៃទ

េទៀតសរមបកចចសនយជលននែដលមនរយៈេពលែវង កពងែតេធវើករពភក ជមយវនេយគនរបកបេ យ

សកត នពល។

ទកទងនងេហ ឋ រចនសមពនធ គជករវនេយគផទ លរបស ជញ ធរជតអប មន៖ សមបទនពនយរេពលផលវចល

ទសខងេកើត-ខងលចរបែវងមយគឡែមរត។ ករេរៀបចផល វែដលតភជ បផល វជតេលខ៦េទនងឧទយនអងគរ មរយៈ

ករបេងកើតផល វបនទ បបន នងផល វេថមើរេជើង។ ករ កេរគ ងបភល ធរណៈេន មបេ ត យផលវចល – អនកទង យ

ែដលបនទស នអងគរេនេពល រត ចេឃើញមនករបភលេនះ - នងករេធវើផល វមយរ ងភនបក នងរប ទេច

រសវបល ែដលមនបេ ត យរបែវង៧,៥គឡែមរត ែដលមនតៃមលេសទើរែតមយ នដ ល រ េហើយករងររតវបនេធវើ

ចបរច លេនែខកមភៈឆន ២០០៧។

ឥឡវេនះ ខញសមឆលងេទនយយអពសមបទនអគរនន៖ ករ ងសង លពពរណអងគរែដលអសេ ក

េ ករស ចេឃើញរចមកេហើយ (គជ លពពរណែដល ចទទលមនស បនចនន៨០០០នក េហើយែដល ច

េរបើរបសសរមបពពរណអនតរជត ឬសរមបពធសែមតងេផ ងៗេទៀត)។ ករ ងសង រមនទរពទធ សនែដលឯក

ឧតតមអគគនយក ជញ ធរជតអប បនរឭកជនកលពេពលរពកមញេនះ។ េហើយនងករក ងរបចមល កអប

េននងរងវងមលរមណយ ឋ ន គជរបចមល កែដលអសេ កេ ករស ចេឃើញរចមកេហើយ េហើយែដលអស

េ កេ ករស ចេសងើចសរេសើរអពគណតៃមលរបស ។ ខញ ែថមទង ចនយយពរបចមល កេនះថជ ន ៃដឯក

មយេទៀតផង។

ខញសមឆលងេទនយយអពកមមវធរយៈេពលខលេនបឆន ខងមខ គរបែហលជេនកនងអឡងឆន ២០០៧-២០០៨។ ជ

បឋម ខញសមចបេផតើមេ យគេរមងសមបទនមជឈមណឌ លទទលេភញ វេទសចរ។ បលងេមរតវបនេធវើចបរច លេហើយ

េហើយរតវបនយលរពមេ យឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត ែដលជរបធន ជញ ធរជតអប ។ បលង ថ បតយកមមអគរ

កពងែតេធវើករសក េហើយខញ ចនយយបនេនៃថងេនះថ ករងរនង ចចបេផតើមេនេដើមឆន េរកយ។

បនទ បមកេទៀត មនករ ងសង រមនទរ យនភណឌ ។ តៃមលៃនករ ងសងេនះគកពងែតេធវើករពនតយេមើលេឡើង

វញ េ យគតគរដលករេឡើងតៃមលៃនសមភ រៈសណងមយចនន។ ករអពវនវផតលករងរនងរបរពតតេទេនខទង

រតមសទមយឆន ២០០៨។

កមនផងែដរនវករ ងសងទ ន កកររបស ជញ ធរជតអប ។ តៃមលៃនករ ងសងេនះកកពងែតេធវើករពនតយ

េមើលេឡើងវញផងែដរ សរមបេហតផលដចគន គករេកើនេឡើងគរសមៃនតៃមលសមភ រៈសណងេផ ងៗ។ បែនត ករងរ

90

នងចបេផតើមដេណើ រករេនេពលដឆបៗេនះ។

កមនផងែដរនវគេរមងសរមបករបងហ រទកេចញែដលកពងែតេធវើករសក ែដលមនហរញញបបទនពភន កងរ

អភវឌ នប ង (AFD)។ កមនផងែដរនវគេរមងសរមបករបងហ រទកពកែនលងមយេទកែនលងមយេទៀត េដើមបបេរមើឲយ

តបននងែដលកពងែតេធវើករសក េហើយនងករងរពរងកថមពលអគគសនែដលរតវបនេរគងទកថនងចបរច

លេនដ ចែខវចឆក ឬករបែហលជេនែខេរកយ។

ចរេយើងនយយផងែដរអពករ ងសងផល វ ងមយសរមបរកងេសៀម ប។ ករងរបនចបេផតើមកលពពរសបដ ហ

មន។ តៃមលគមនចននរបែហលជ៤,៥ ន។ រយៈេពលអនវតតនគរតវបនេរគងទកសរមបរយៈេពលចនន១២ែខ។

ផល វ ងេនះនង ចឲយេជៀស ងកឲយរថយនតកមញងដកជញជ នទនញ ែដលេធវើដេណើ រមកពរបេទសៃថ មផលវជត

េលខ៦ ឆលងកត មរកងេសៀម ប េហើយេ យេហតដេចនះគ ចលបបបតផល រកកែដលបងកេឡើងេ យករ

ឆលងកតរបសរថយនតកមញងទងេនះ មទរកង។

ខញចងនយយអពមជឈមណឌ លទទលេភញ វេទសចរ បែនតខញមនមនេពលេវ េទ េហើយខញសមឲយអសេ កេ ករស

េម ត អភយេទសដលរបខញចេពះេរឿងេនះ។ ខញសងឃមថ បទបងហ ញេនះនង ចឲយអសេ កេ ករស ទទលបន

នវពតមនដមន ររបេយជន ទកទងនងករេរៀបចបរវបបធមនងេទសចរណេសៀម ប/អងគរ។"

III.៥. កេណើ នេភញ វេទសចរនងករេរៀបច កសយន ឋ នអនតរជតេសៀម ប/អងគរ េ យេ ក

ហ ក ហវរ ង (Jacques Feron) អគគនយករកមហនសមបទន កសយន ឋ ន (SCA)

”ខញនងបងហ ញជនអសេ កេ ករស នវករអភវឌ មយចននរបស កសយន ឋ នេសៀម បែដលមនរយៈេពល

ខលនងរយៈេពលមធយម េនេពលបចចបបននេនះ េហើយបនទ បមកេទៀត ខញនងជនេយបលេទេ ក ងសង ពរ ង

(Vincent Piron) ែដលជនយករបស ងស (Vince) ែដលនងផតលជនដលអសេ កេ ករសនវធតសរមបរតះរះ

ពចរ មយចនន េដើមប កលបងនងេចទសរេ យពតរបកដនវរបធនបទៃនករអភវឌ កសយន ឋ នេន

កនងរយៈេពលែវង។

មននងបងហ ញជនដលអសេ កេ ករសអពសមទធកមមេនេពលថមៗ េនះនងេនេពលអនគត ទកទងនងករងរ

ននេន កសយន ឋ ន ខញសមផតលជនអសេ កេ ករសនវតេលខមយចននទកទងនងកេណើ នច ចរណផល វ

កស នងតេលខេនេពលថមៗ េនះ។ រហតមកទលនងែខមថនឆន ២០០៧ េ យេធវើករេរប បេធៀបច ចរណផល វ

កសពែខមក ដលែខមថនឆន ២០០៧ េបើេរប បេធៀបនងែខមក -មថនឆន ២០០៦ កេណើ នច ចរណផល វ កស

គមនចនន +៤០% ែដលជកេណើ នដសេមប ើមែដលនងមនមនភពយរអែងវងេនះេទ។ េដើមបជភសត ង ខញសម

ផតលជននវតេលខមយចននៃនរយៈេពលបនម នែខកនលងេទេនះ៖ កេណើ នសរមបែខកកក បនឈនេទដល +២៩

91

% កេណើ នសរមបែខស គ +២៧% កេណើ នសរមបែខកញញ គ +១៩% កេណើ នសរមបែខត គ +១៦% េហើយ

នងកេណើ នសរមបែខវចឆករហតដលៃថងម លមញគ +៩%។ កដចជមនស មយចនននយយែដរ ទងេនះេដើមប

ជរមបជនថ "ករផទះេឡើង"ៃនវសយេទសចរណែដលេយើងបន គ លេនដ ចឆន ២០០៦ េដើមឆន ២០០៧នងមន

ករបនថយេលប ន។ េនះគជេរឿងលអមយ េដើមបអនញញ តឲយមនកររគបរគងលអៃនកេណើ នេនះ។ យងេ ច ស

េយើងបន គ លពកេណើ នេនះ េហើយេយើង ចរគបរគងកេណើ នេនះេ យមនមនជបករលបកជចមបងេនះេទ។

ឥឡវេនះ ចរេយើងនយយអពករអភវឌ នងសមទធកមមែដលេយើងបនេធវើេនឆន ២០០៧ នងេនឆន ២០០៨ េហើយ

បនទ បមកេទៀត គអពអវែដល ចជករអភវឌ ថ នយអនកដេណើ រៃន កសយន ឋ ន រហតដលមនអនកដេណើ រ

ចនន ៤-៦ ននក។

សមទធកមមេនឆន ២០០៧៖

• ករងរសរមបសវតថភព របងែដលេមើលមនសវេឃើញ បែនតែដលមនភពចបចសរមប ថ នយអនក

ដេណើ រអនតរជត

• ផលវ

• ករពរងកទកែនលងសរមបចតយនតេ ះ ែដលគជករចបចមន ចខវះបន។ េយើង ងសងទកែនលងចត

យនតេ ះថមៗ ជេរៀង លឆន ។ សរមបឆន េនះ េយើងបន ងសងទកែនលងចតយនតេ ះចននរបមយ

បែនថមេទៀត ែដល ចទទលេជើងេ ះេហើរេទៀងទតនងេជើងេ ះេហើរមនេទៀងទត។

• ករពរងក ថ នយអនកដេណើ រ។ ជករពតរបកដ ស កេណើ នេនដ ចឆន ២០០៦ នងេនេដើមឆន ២០

០៧ គមនចននេរចើនជងករេរគងទក េហើយេយើងបនេធវើករេឆលើយតបភល មៗេ យេធវើករពរងកឲយធនវ

លេចញដេណើ រ ែដលរតវបនេបើកឲយេរបើរបស ងពបសបត ហមកេហើយ េហើយែដលចណះ លេចញ

ដេណើ រេនះមនករេកើនេឡើងចនន ៥០%។

• បចចបបននេនះ េយើងកពងែតេធវើករសក េដើមបែកែរបនវអវែដលេយើងេ ថ ថ នយអនកដេណើ រ េដេប

(ADB) ែដលជ ថ នយអនកដេណើ រចសសរមបេជើងេ ះេហើរេនកនងរបេទស េហើយែដលពមនគសរមប

ករេចញដេណើ រអនតរជត ែដលឥឡវេនះបនបទអសរយៈេពលមយឆន មកេហើយ។ េយើងនងចបេផតើម

ករងរជសជល ថ នយអនកដេណើ រេនះេឡើងវញេនេដើមឆន េរកយ គេនែខមក េដើមប ចេបើក ថ នយអនក

ដេណើ រេនះេឡើងវញសរមបរដវេទសចរណឆន ២០០៨-២០០៩។

• ករបពកISL ែដលជេរគ ងបរកខ រសរមបធនសវតថភពៃនករចះចតរបសយនតេ ះ េហើយេនេពល

បនទ បមក គមនករបពកសមភ រៈជឧបសមពនធ។

តេទេនះគជរបថតៃនសមទធកមមទងអសេនះ៖ ចណតសរមបយនតេ ះ ករពរងកឲយធែដលខញ េទើបនងជរមបជន

អសេ កេ ករស លេចញដេណើ រៃន ថ នយអនកដេណើ រអនតរជត នងបនទបទទលេភញ វសរមបរកមហន

92

កសចរណ។

គេរមងរបសេយើងសរមបឆន ២០០៨៖

• េយើងកពងែតទទលបននវដែដលមនករចបចសរមបករអភវឌ ភល មៗៃន កសយន ឋ ន។ គជៃផទដ

ចនន៥ហច ែដលសថតេនជបនង កសយន ឋ ន។ នងរតវផល សទែតបនតចបេ ណ ះនវផល វែដលមកព

រកងេហើយែដលនេទកនអងគរវតត។

• សមទធកមមេន ថ នយអនកដេណើ រ។ ដចែដលខញបនជរមបជនរចមកេហើយ ករជសជលេឡើងវញនងករេបើក

េឡើងវញេនឆន ២០០៨ នវ ថ នយអនកដេណើ រ េដេប (ADB)ែដលកល យជ ថ នយអនកដេណើ រកនងរបេទស

ករបេងកើនៃផទចណតយនតេ ះេដើមបទទលយនតេ ះែដលមនទហធជង នងជនចចកលគករបេងកើនកែនលង

ចតយនតេ ះ េដើមបេធវើជមននវអវែដលនង ចជកេណើ ន។

• ករបពកសមភ រៈែដលមនទនកទនងនងសមភ រៈសរមបករដកជញជ ន មផល វ កស។ កររះេរ ើវ យភ

(VIP) ចសេចល ែដលមន ចេធវើឲយមនសភពដចេដើមវញបន។ េយើងនងេរៀបចជកមមវធេហើយេយើងនង

បងហ ញជនបលងសរមបវ យភ (VIP)ថម េនេពលេរកយ។ ករបនល សទេរគ ងបរកខ រែដលទកទងនង

ច ចរណផល វ កស នងករេរៀបចករងរែដលមនភពសខនជងមន ែដលនងរតវបនេរៀបចជែផនករ

េនកនងអឡងឆន ២០០៩-២០១០។ គសរមបែត ថ នយអនកដេណើ រ េដេប (ADB) បេ ណ ះែដលេរបើដបល

បចចបបនន។ េយើងមនបណងបរងមឲយមនែតមយនវែផនកខងមខៃនអគរទងអស េហើយេ យេហតដេចនះ

េយើងនងេធវើេឡើងវញនវែផនកខងមខរបស ថ នយអនកដេណើ រ េដេប (ADB) េដើមបឲយដបលទងអសមន

ភពដចគន េទនងដបលរបស ថ នយអនកដេណើ រអនតរជតថម េហើយេនះនងរតវបនេធវើ េនឆន េរកយ។

• ករអភវឌ រយៈេពលមធយមនន មននងនយយអពករអភវឌ រយៈេពលែវង៖ ករអភវឌ េនះ ចមន

ករវវឌ បែនតជទេទ េយើងបនកណតេនៃថងេនះសរមបរយៈេពលមធយម នវដ កកលចននពរ។

ដ កកលទមយគនងអនញញ តឲយចណះរបស កសយន ឋ ន ឈនេទដលចននអនកដេណើ រព ៣-៤

ននក េហើយដ កកលទពរ គមនចននអនកដេណើ រេនចេនល ះព ៤ េទ ៦ ននក េ យរតវដង

ថ េនេពលបចចបបននេនះ េយើងមនសមតថភពផទកអនកដេណើ របនចនន ២ ននក ែដលអនកដេណើ រទង

េនះមនករេកើនេឡើងយងឆបរហស។ េនះគជបលងៃនអវែដល ចជ កសយន ឋ នេនះ េដើមបទទល

អនកដេណើ រចននព ៤ េទ ៦ ននក េ យមនករពរងកចណតយនតេ ះជសខន ករពរងក

ច ចរណេនជវញផល វយនតេ ះ េហើយបនទ បមកេទៀតគដសរមបចណតយនយនតនងអគររដឋបល។ ករ

ពរងករបភពឲយធៃនតបនអភវឌ នេនះ េ យមនកររបងរបយតនទកទងនងដធលជយថេហតមយចនន

េដើមបនងពរងក ថ នយអនកដេណើ រថម របសនេបើេនះជករចបច។ បលងននសរមបឆន ២០០៩-២០១០ ែដល

េនះជ ថ នយផទកអនកដេណើ របចចបបនន េ យេនខង ដ មន ថ នយអនកដេណើ រ េដេប (ADB) នងេនខង

93

េឆវង មន ថ នយអនកដេណើ រអនតរជត។ េនឆន េរកយ គករជសជលេឡើងវញនវ ថ នយអនកដេណើ រ

េដេប (ADB) នងចណតយនយនត។ ឆន ២០០៩-២០១០៖ កររះេរ ើេចលនវ ថ នយអនកដេណើ រកនងរបេទស

ដតចែដលអសេ កេ ករសពតជ គ ល រពមទងអគរករយលយនន េដើមប ងសងកែនលងមកដល

អនតរជតថមមយ។ ឆន ២០១០-២០១១៖ ករពរងកឲយធជងមននវ ថ នយអនកដេណើ រអនតរជតែដលមនរ ប

ែដលនងកល យេទជកែនលងេចញដេណើ រែតបេ ណ ះ។ ថ នយអនកដេណើ រទងពរ គ ថ នយអនកដេណើ រ

អនតរជតេចញដេណើ រនងអគរសរមបករ"មកដល"ថម នងអនញញ តឲយទទលអនកដេណើ រយងេ ច ស

ចនន ៣ ននក។ ដេចនះ េនដ ចឆន ២០១១ េយើងនងេរត មខលនរចជេរសចកនងករទទលចននមនស

ែដលខញបនជរមបជនរចមកេហើយេនះ គអនកដេណើ រចននព ៣ េទ ៤ ននក េ យពតជមនេនកនង

េនះនវច ចរណនងចណតយនយនត។

េនះគ ងដ មញញេដើមបនងពនយលបភលអពសមដរបសខញ៖ កេណើ នឆន ២០០៧ ែដលខញមនបនេធវើបចចបបននកមមជមយ

នងតេលខែខវចឆកែដលជតេលខែខត គមនចនន ៣៤% បែនតែដលមនករថយចះពមយែខេទមយែខ ជ

មយនងតេលខែដលខញបនជរមបជនអសេ កេ ករសេនកនងឆន ទងមល គជកេណើ នែដលរបកដជសថតេន

ជប បេនកនងអឡងេពល ២ ឬ ៣ ឆន ខងមខ េហើយែដលនងមនករធល កចះេនេពលបនទ ប - េ ក ងសង

ពរ ង (Vincent Piron) នងជរមបជនអសេ កេ ករសអពេរឿងេនះ - ។ ជ ទផលប ដ លមកពផល វនងមន

រៈសខន េដើមបនងកតបនថយភពែណន ន បមកេលើ កសយន ឋ ន េហើយេយើងនង ចសង ងសតព

កេណើ នែដលសថតេនេរកមចនន ១០% េហើយទងេនះេដើមបជរមបជនថ េយើងមនរយៈេពលព ១០ េទ ១៥ ឆន

េនចេពះមខេយើង មននងរបកនយកនវេសចកតសេរមចចតតសខនៗ េហើយេ យេហតដេចនះ គពតជនងរតវេចទ

ជរបធនបទេឡើង។ យងេ ច ស េយើងមនរយៈេពលចនន ៥ ឆន េនចេពះមខេយើង េដើមបនងេធវើកររតះរះ

ពចរ ឲយបនចបស ស ចេពះអនគតៃន ថ នយផទកអនកដេណើ រេនះ េហើយខញសមជនេយបលេទេ ក

ងសង ពរ ង (Vincent Piron)។"

េ ក ងសង ពរ ង (Vincent Piron)៖

េយើងនងេធវើករផល សបដ រមរត ឋ នេទ មេពលេវ នងេទ មចននអនកេទសចរ។ េយើងនងេធវើករេ តរលងមយ

ខញចងនយយថគេ តរលងពៃមភេទ មសបឆន េឆព ះេទេពលអនគត។ បែនតេ យសមលងេមើលទែដលេយើងកពង

សថតេនសពវៃថងេនះ េយើងកតសមគ លេឃើញថ ចណចទកទញសខនៗេនរបេទសកមពជ គរបកដជេសៀម ប

ទរកងភនេពញនងបរ ថ នរបសទរកង េហើយនងរកងរពះសហនែដលនងមនអនគតដរបេសើរមយ បែនតែដលមន

ទនបនចបេផតើមេ យពតរបកដេនេឡើយេទ។ សរមបទរកងរពះសហនេនះ នតវធៃនករ កឲយដេណើ រករ

នតវធែដលរតវេធវើជមនកពងែតដេណើ រករ េហើយនងរតវែតេធវើឲយេជឿនេលឿនេទមខ ឲយបនឆបរហស មករ

94

ែដល ចេធវើេទបន េដើមបេធវើឲយករអភវឌ របេទសជតមនសម េឡើងវញ។

េតើអវេទជមេធយបយដកជញជ នេនេពលសពវៃថងេនះ? ជពេសសគយនតេ ះជមយនងេជើងេ ះេហើរអនតរជត។

មនមនករេ ះេហើរកនងរបេទសសខនៗេនះេទ មនមនេរចើនេទ មនមនរគបរគនេទ។ េហើយមនករចបេផតើម

េរបើរបសផល វជតនងផល វទក។ េហើយេនទបផត គមនបនល សទដតចតចរបសេភញ វេទសចរពទកែនលងមយេទទកែនលង

មយេទៀត េនខងកនងរបេទសកមពជ េហើយេនះគពនយលឲយេឃើញមយែផនកអពករ ន កេនរយៈេពលខលៗរបសេភញ វ

េទសចរទងេនះេនកនងរបេទស។

របសនេបើេយើង កលបង កជតេលខ – េនះគពតជករ យតៃមល េហើយតេលខេ យជក កេនះនងបនមក

ពរកសងេទសចរណ បែនតខញ រតវករតៃមលរប ករបែហល - េយើង ចនយយជេគលៗថ េនេសៀម ប េយើងមន

អនកេទសចរចននមយ នកនលះនក។ េនភនេពញនងេនរកងរពះសហន មនមយភគបៃនចននមយ ន។ េហើយ

បនទ បមកេទៀត គរមណយ ឋ នរបកបេ យសកត នពលជេរចើនែដលរតវេធវើករអភវឌ បែនតែដលមនទនបន

អភវឌ នេ យពតរបកដេនេឡើយេទ។ ជករពតរបកដ ស ចននអនកេទសចរសរបមនែមនចននពរ ននក

េនះេទ េ យេហតថអនកេទសចរដែដល ចេលចមខេនេសៀម បផង េនភនេពញផង នងជយថេហតេនរកង

រពះសហនផង។ ដេចនះ ជេគលៗ សពវៃថងេនះ េយើងនយយថមនអនកេទសចរចននពរ ននក។

េតើនងមនេរឿងអវេកើតេឡើង? ជកររតមរតវសមេហតសមផល េយើង ចែបងែចកតបនបខសៗគន ។ តបនទមយគ

តបនេសៀម ប ជតបនែដលមនភពេលើសលបេ យ ថ បតយកមម ែដលរបែហលជ ចទទលអនកេទសចរបនព

៨ េទ ១០ ននក េនកនងលកខខណឌ ែដលេធវើករអភវឌ េ យផទ លនងចបពឥឡវេនះេទ នវរមណយ ឋ នែដល

មនទនរតវបនេធវើ ជវកមមេនេឡើយ។ ទងេនះគទកទងនងេសចកតសេរមចចតតដសខននងលបកែដលរតវ

របកនយក ែដលរ ឋ ភបលរតវែតពចរ នងសមលងេមើលេ យមនកររបងរបយតនខពស។ បនទ បមកេទៀត គ

តបនភនេពញនងបរ ថ នរបសតបនទងមល – ខញមនបន កបញជទងមលៃនទរកងែដលរតវទស នេនះេទ េរពះ

មន ចេធវើេទេកើតេនេលើ ល យ – េហើយេនទបញច ប គតបនរកងរពះសហនែដលេយើង ចឈនេទទទលបន

អនកេទសចរព ៦ េទ ៨ ននក។ ខញមនមនគនតអវេ ះទកទងនងេខតតរតនគរ នងេខតតមណឌ លគរ េហើយករ

សក មយរតវរបរពតតេទ េ យមនកចចសហរបតបតតករជមយនង ជញ ធរកមពជ។ េ យបនជរមបជនពអវៗ

ទងអសខងេលើេនះ ជសរប គមនែមនជករគរឲយភញ កេផអើលេទែដលមនអនកេទសចរចននព ១៥ េទ ១៨ ន

នក េនរបេទសកមពជ េនកនងរយៈេពលព ២០ េទ ២៥ ឆន ខងមខ។ េនះគជតៃមលរប ករបែហលែដលពតជ

ចទទលយកបន។

េបើដេចនះ េតើអនកេទសចរទងេនះនងេធវើបនល សទេ យរេបៀប ? េនេពលសពវៃថងេនះ េយើងសេងកតេឃើញថ

របពនធផល វថនលមនករអភវឌ យងឆបរហស បែនតរបពនធេនះនងកនែតមនភពរបេសើរេឡើងែថមេទៀត េហើយខញ

ចនយយថ របពនធេនះនងបេងកើនេលប នេទមខ េនេពលែដលនងមនផលវអតរតឬ យេវ េហើយនងេនេពល

95

ែដលនងមនផលវអយសមយយនចននមយឬពរែខ ។ រតវនយយេ យរតងថ របេទសកមពជមនែមនជរបេទសមយ

ធ ស េនះេទ។ េ យេហតដេចនះ របសនេបើេនៃថងេនះេយើងមនេរបលចជះយនតេ ះេនះ េយើងពតជនង

មនេរបលចេនះតចជង េនកនងរយៈេពលព ១០ េទ ១៥ ឆន ខងមខ។ ជកររតមរតវសមេហតសមផល រកងរពះ

សហនគរែតជបលទកទញដសខនមយរបសរបេទសកមពជ េហើយេជើងេ ះេហើរកនងរបេទសគរែតែបងែចក

ច ចរណ េ យេធវើយង េដើមបេចៀស ងកឲយមនភពែណន ន ន បខល ងេពក េនរមណយ ឋ នែដល

មនេគមកទស នេរចើន។ ខញគតជ ទដល កសយន ឋ នេសៀម ប ែដលេនទេនះអសេ កេ ករសមនែខ

េកងែដលត ងឲយកេណើ នមយឆន មតងៗ េហើយ ដចែដលេ កអគគនយក ហ ក ហវ រ ង (Jacques Feron) បន

ជរមបជនរចមកេហើយ អសេ កេ ករសសេងកតេឃើញមនករថយចះជេទៀងទតៃនកេណើ ន។

ដេចនះ គមនរតវមនកររពយបរមភេ យេធវើឲយខលនភយខល ចនងតេលខចងេរកយទងេនះេទ។ គរគនែតរតវគត

ពចរ នងទកេពលឲយខលនេធវើករគតពចរ ។ េយើងកពងេធវើករសក ពេសសេ យែឡកេនេសៀម ប

េរពះថ លមត គករេរបើរបសផល វយនតេ ះចះចត េហើយជពេសសេនះ គេយើងពនតយេមើលេ យលមអតថេតើអវ

េទជចលន ជរបេភទយនតេ ះ ជេពលេមងចះចត េដើមបនងដងថេតើេយើង ចបេងកើនទហបន សរមប

សមតថភពផទកេលើសពចនន ៦ ននក េ យរតវដងថរបែហលជនង ចឈនេទដលលមតចនន ៨ ន

នក បែនតរតវេធវើបញច បករសក ទងេនះែដលមនែមនមនភពងយរសលេនះេទ េដើមបនងផតលជននវចេមលើយជ

ថ ពរមយ។ អវែដលេយើង ចជរមបជនបនេនៃថងេនះ គថជមយនងករបងអនេលប នែដលមនករែរបរបល

ទកទងនងកេណើ ន េហើយនងរគបករងរទងអសែដលនងរតវចបេផតើម រពមទងសមតថភពផទកែដល ច

ែរបរបលពចនន ៦ េទ ៨ ននកេនះ េយើងេនមនរយៈេពលមយ ពរ ែថមទងបឆន េទៀតេនេឡើយេដើមបេធវើករ

គតពចរ មននងរបកនយកនវេសចកតសេរមចចតតដសខននងលបក េហើយនងេរជើសេរ ើសនវដេ ះរ យ

ជ ថ ពរមយ ជមយនង ជរ ឋ ភបលកមពជ។"

III.៦. របងគរប ទែដលកពងមនេរគះថន កបនទ បពមនសមព ធេទសចរណ៖ ភនបកែខង េ យ

េ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)

“េ យបនរពមេរព ងគន ជមយអនកជនញ េហើយែថមទងេនមនេពលពកេគចះេទទស នរមណយ ឋ នេទ

េទៀត នងេ យគតគរដលរបយករណែដលរបខញបនជរមបរបបពកេគ ចណចែដលបន កបញច លេទកនង

រេបៀប រៈ គមនេគលេ េដើមបនងទកទញករយកចតតទក ក ចេពះ ថ នភពដគរឲយរពយបរមភខល ងមយ។

ថ នភពដគរឲយរពយបរមភខល ងេនះប ដ លមកពករណែដលេនេពលឥឡវេនះ មនអនកេទសចរដេរចើនែដល

មនចននមយ នកនលះនក េហើយរបែហលជេលើសពេនះេទេទៀត េធវើដេណើ រេទភនបកែខង េនេពលែដលពកេគ

96

ចងេឃើញរពះ ទតយេរៀបលច។

េ យេហតដេចនះ េយើងសថតេនជមយរបងគរប ទមយែដលកពងមនេរគះថន ក ជបឋមេ យ រែត ថ នភព

ដចែដលអនកជនញបនទកទញករចប រមមណរបសអសេ កេ ករស គេយើងមនកនភនមយែដលមនបន

េធវើករពរងងឲយបនរងមេនះេទ េហើយជរបងគរប ទែដលមនទទលបនពរកមករងរប ណវទយែដលទទល

បនទកចេពះរបងគរប ទេនះ នវករែថទដចែដលេយើងបនសងឃមទកេនះេឡើយ។ េយើងសថតេនជមយនងេរគះ

ថន កេទវ គេរគះថន កៃនរបងគរប ទែដលមនភពរញជ យ នងេរគះថន កៃនកនភនែដលមនបនេធវើករពរងងឲយបន

រងម។ ជមយនងមនស ចនន បពននកែដលជេរៀង លៃថង េធវើដេណើ រេទកនរបងគរប ទនងកនភនែដលមន

បនពរងងឲយបនរងមេនះ គេយើងរតវេធវើសកមមភពឲយបនឆបរហស េ យមនរតវបែងអបងអងេឡើយ។

ជករពត ស េសចកតែណនែដលបនផតលជនេ យឯកឧតតម សខ ន ជរបធន ជញ ធរជតអប នងជឧប

នយករដឋមរនត រតវបនេរគងថនងេធវើករេរៀបចជេណតើ ររហតដលេទបន។ ខញ េនចថបនេធវើដេណើ រេ យ

លកខណៈផទ លខលន ជមយអនកឯកេទសននរបស ជញ ធរជតអប ជមយ ថ បតយករទង យ ជមយរបធន

េផ ងៗៃននយក ឋ នប ណវទយនងរបងគរប ទ េដើមបនងេធវើករសក រកដេ ះរ យ។ េនេពលេនះ េយើង

បនរកេឃើញលទធភពចននបន េដើមបេធវើដេណើ រេឡើងេទេលើកនភន។ បែនតេយើងបនគតេឃើញថ េនះមនែមនជ

ដេ ះរ យេទ។ ដេ ះរ យគជដបង រតវពរងងរគះឲយមេដើមបេជៀស ងកឲយេនេពលអនគត េកើតមននវ

េរគះថន កែដលនង ចេធវើឲយខចអតថរបេយជនដលអនគតវសយេទសចរណ នងរបភពរបសអងគរ។

ដេ ះរ យែដលមនភពងយរសលេនះ គករសេរមចចតតបទករេទទស ន។ មនមនអនកជនញ មន ក

េរគងទកនវដេ ះរ យេនះេទ េហើយរបខញផទ លពតជរបឆងនងេរឿងេនះ។ េយើងរគនែត កសរខលនេយើងថ

េតើ ចមនដេ ះរ យឆល សគន ែដរឬេទ េតើ ចមនលទធភពនេភញ វេទសចរេទកនេគលេ េផ ងៗេទៀតែដរ

ឬេទ េ យរងចឲយមនលទធភពកនងករេធវើករពរងងកនភនេនះឲយមសន។ េគលេ ទងេនះគមន។ េយើងនង

នយយពេរឿងេនះ េនកនងសមយរបជបេចចកេទសេលើកេរកយ។

ផលរបេយជនៃនករអពវនវេនះ ជបឋមគេធវើឲយអសេ កេ ករសយលដងអពេរគះថន ក។ ករអពវនវេនះក

សេ អងវរករដលេ កសហរបធន ឯកឧតតមនងអសេ កេ ករសែដលជសមជករបសគណៈកមម ធកររបស

េយើង ឲយផតលអន សនឲយេគផតលករអនញញ តដលេយើងរមជមយនង ជញ ធរជតអប េដើមបេធវើករសក ព

ដេ ះរ យឆល សគន ទងេនះឲយបនឆបរហសបផត។ េយើងបនរកេឃើញដេ ះរ យឆល សគន ចននបន ែដល

នងអនញញ តឲយេធវើយង - ដចែដលអនកឯកេទសខងវសយេទសចរណនយយ – េដើមបនងសរមលលហរអនក

េទសចរ េធវើយង េដើមបឲយពកេគកេធវើដេណើ រេឆព ះេទកែនលងែតមយ បែនតេធវើដេណើ រេឆព ះេទទកែនលងចននបន

េផ ងគន ។

េរឿងខងេលើេនះរតវករករសក រតវករឯក រមយ។ របសនេបើេនះគជឆនទៈរបសអសេ កេ ករស ជ

97

អន សនែដលអសេ កេ ករសពតជមនបណងទកឲយេយើងេធវើ េយើងេរត មខលនជេរសចេរៀបចជមយនង

ជញ ធរជតអប ជមយនង ថ បតយករ ប ណវទ អនកឯកេទសខងវសយេទសចរណ នវឯក រលមអតព ដ រ

មយ ែដលនងរតវ កជន ជញ ធរជតអប ពនតយឲយបនឆបរហសបផត េហើយនងផតលករយលរពម របសនជ

ច េ យ ជរ ឋ ភបលែដលត ងេ យឯកឧតតម សខ ន។ របសនេបើអវៗទងអសពតជរបរពតតេទយង

ដេចនះ េនះេយើងនងេដើរឈនេទមខេនកនងទសេ ដលអ ែដលជអវែដលនង ចអនញញ តឲយេជៀស ងេរគះថន ក

េហើយជពេសសេនះ គេរគះថន កែដលនឲយខចអតថរបេយជនដលរបភពរបសអងគរ។

េនះេហើយជផលរបេយជនៃនករអពវនវេនះ នងេហតផលែដលនឲយេយើងសណមពរដលអសេ កេ ករស

ឲយ កបញច លករអពវនវេនះេទកនងរេបៀប រៈ។ ខញសមែថលងអណរគណដលេ កសហរបធនែដលពតជមន

បណងេធវើេរឿងេនះ។ អសេ កេ ករសដងរ បេហើយថ េយើងេធវើករបេរមើឲយផលរបេយជនជតនងផល

របេយជនរបសអងគរ។ េនកនងឱកសពេសសេនះ គជករណយកចចរបសេយើងែដលរតវេធវើដេចនះ។"

III.៧. គេរមងជេណដើ រសរមបបកន ជបមក ត លរបសអងគរវតត េ យេ ក ែពយរ អងេរដ បលដ

(Pierre-André LABLAUDE) ជអនកជនញ ដហកសរមបករអភរក

“េនៃថងេនះ េលខធករ ឋ នអចៃរនតយរបសេស.អ.េសបនសណមពរឲយខញជរមបជនេនចេពះមខវតតមនរបសអស

េ កេ ករស េនកនងរយៈេពលបនម ននទ អពបញហ ៃនករចលទស នរបសអនកេទសចរេទកនបកន គមន

នយថ េទកនជនខងេលើែផនកក ត លៃនរប ទអងគរវតត េហើយសរមបករបងហ ញជនេនះ ខញបនេរៀបចនវ

របភពមយចននេដើមបនងរឭករបបអសេ កេ ករសអពទ ង។

េនចក ត លពណទករកច អសេ កេ ករសេឃើញមនបមក ត លបកន។ ខញសមបងហ ញជននវរបភពមយ

ចនន។ េយើងមនកែពងេផ ងៗរបសអងគរវតត គកែពងទមយ កែពងទពរ កែពងទប េហើយនងបកនែដលគជបម

ក ត លេនះែដលសថតេនខងកនងកែពងទប។

[ ល យ] េនទេនះ េយើងេឃើញបមក ត លែដលជសណងមយែដលលយេចញេនខងេលើទកែនលងេនះរបសែថវ

ែដលមន ងកកបទ។ គបមក ត លេនះេហើយែដលកណតេ យពតរបកដនវរទងរទយរមរបសរបងគរប ទ

នងែដលមកសកចលេនខងកនងកែពងទប ជមយនងែខ េកងែដលពទធជវញែដលមនលកខណៈចេងអ តលមម។

[ ល យ] េនទេនះ អសេ កេ ករសេឃើញបមក ត ល េហើយជពេសសេនះ េនេលើរបភពេនះ អសេ ក

េ ករសេឃើញជេណតើ រសខនជងេគែដលមនភពរសចតចជងេគបផត េនកនងចេ មជេណតើ រទងដបពរៃនបម

ក ត លអងគរវតតេនះ។ ជជេណតើ រែដលកលពមនបេងកើតបនជផលវចលដពេសស េហើយែដលសពវៃថងេនះគជផល វចល

ែដលមនរទនលែដលបន កឲយដេណើ រករ បនទ បពមនចលនដបងៗៃនករបតបងេសថរភពេនបវយងែផនក

98

ខងេលើ។

[ ល យ] េនទេនះ អសេ កេ ករសេឃើញជេណតើ រចលសខនជងេគ ជជេណតើ រសខនទងបននងបមក ត ល

ទងមល េហើយអសេ កេ ករស ចសេងកតេឃើញភពចេងអ តៃនែខ េកងែដលពទធជវញទងេនះ។

[ ល យ] េនទេនះ គជជេណតើ រសខនជងេគែដលសថតេនទសខងលច។

េនចេពះមខរបងគរប ទេនះនងលកខណៈពេសសែផនករប ងរបស អសរយៈេពលជេរចើនឆន មកេហើយ េយើង

េឃើញមនករេកើនេឡើងជរបចៃនករមកទស នរបសេភញ វេទសចរ ែដលសពវៃថងេនះមនចននរហតដល៩០០ ០០

០នកកនងមយឆន ែដលច យលយមកទស នេនរមណយ ឋ នអងគរទងមល។ េហើយេបើបកបែនថមេភញ វេទសចរ

ជតេទៀតេនះ ចននេទសចរ ចេកើនេឡើងេលើសពមយ នកនលះនកេនេពលឆបៗេនះ។ ដេចនះ មខ ងេយើងមន

របងគរប ទ េហើយមខ ងេទៀតេយើងមន ធរណៈជន។ េហើយបចចបបននេនះ បញហ ែដលេចទេឡើងគបញហ ៃនភព

រតមរតវសមរមយសសងវ កគន រ ងរបងគរប ទនងលហរេភញ វេទសចរែដលេយើងរតវទទល។

រតវនយយថេនះគជបញហ ែដលេយើងជបរបទះ េនកនងចេ មរបងគរប ទជេរចើនរបសេបតកភណឌ ពភព

េ ក។ ខញសមរឭកជឧទហរណនវតេលខមយចនន៖ មនេទសចរចនន១០ ននកកនងមយឆន េនរពះ ជ ង

េនទរកងេបកង ៧ ននកេនម កែផង (Grande Muraille) របសរបេទសចន ៤,៥ ននកេនវមនែវរសយ

(Château de Versailles) េនរបេទសប ង េហើយែថមទងមន ១,៤ ននកេន មជ ពជ (Machu Pichu)េន

របេទសែពរ។ សរមបរបងគរប ទសខនទងអសខងេលើេនះ េហើយចបពេពលែដលករមកទស នរបសេភញ វ

ឈនមកដលចណចលមត មយេនះ េនេពលេនះមនករេចទេឡើងនវបញហ ៃនករសរមបសរមលែដលេយើង

រតវេធវើ នងករករេរៀបចែដលេយើង ចេធវើ េដើមបរបឈមមខនងបញហ ទងេនះ េហើយទងេនះគជមយនងករ ក

កហតចននប៖ មនេធវើឲយខចខតសមភ រៈរបសរបងគរប ទ គមននយថមនរតវេចះរបេ ងេនកនងជញជ ងេដើមប

េធវើជកែនលងឆលងកតរបសេភញ វេទសចរ។ មនេធវើឲយខចខតគណភពែផនកេ ភណភពរបសរបងគរប ទនងមនេធវើ

ឲយនមតតរបនងអតថនយែផនក សននងវបបធមរបសរបងគរប ទបតបងនវលកខណៈេដើមរបស ។

បញហ ទមយែដលបនេចទេលើកេឡើងេនទេនះេហើយែដល ចគរឲយភញ កេផអើល បែនតែដលបនេលើកេឡើងេ យពត

របកដេហើយែដល កដចជចបចមន ចខនបន កនងករផតលចេមលើយដចបស សនងេ យគម នភព

រសពចរសពលមយេនះ គជបញហ នភយែដល ចេកើតមន េ យ រែតទមងនរបសេភញ វេទសចរេនេលើេសថរ

ភពៃនជនខងេលើក ត លអងគរវតត។ របសនេបើេយើងេធវើករគណនដខលនងឆបរហសមយេនះ ជនខងេលើ

ក ត លអងគរវតតមនទហ៦០ែមរតកេរ។ គជបមក ត ល ងកេរែដលមនកមពស ១៣ ែមរត។ ដេចនះ របសនេបើ

អសេ កេ ករសបកបែនថមនវរចនសមពនធែផនកខងេលើេនះ អសេ កេ ករសមនទហ ៥៧ ០០០ ែមរតគប

ែដលមនដងសេតជមធយមចនន ២៥ េ នកនងមយែមរតគប េហើយេយើងមនបកនែដលមនទមងនសរបរហតដល

១២០ នេ ន។ របសនេបើេយើងេធវើករគណនេ យេធវើករេរប បេធៀបនវចននផទកេលើសចណះេ យេភញ វ

99

េទសចរ េ យែថមទងេរបើសមមតកមមេលើសចណះ សរមបមនស ចនន១០០០នកែដលមនវតតមនេនកនងេពល

ដ លគន េនខងកនងរបងគរប ទេនះ េហើយេ យឈរេលើមល ឋ នៃនទមងនជមធយមចនន ៦០ គឡរកម

សរមបមនស មន ក (េ យ បទងរសតនងេកមងៗផង) េយើងឈនេទដលករផទកេលើសចណះចនន ៦០០០

គឡរកម។ ដេចនះ មយែផនក េយើងមនរបងគរប ទែខមរទមងន ១២០ ០០០ េ ន េហើយមយែផនកេទៀត េនេពល

សពវៃថងេនះ េយើងមនេភញ វេទសចរទមងន ៦០ េ ន។ ដេចនះ គករផទកេលើសចណះចនន ០,០០០៥% ែដលេសមើនង

ទមងន ល បបក មយេនេលើខនងដរ។ េ យេហតដេចនះ ខញ េជឿថេយើង ចបញជ កអះ ងេ យចបស សនងេ យ

គម នភពរសពចរសពលថ គមនមន នភយៃនករខចខតែផនករចនសមពនធ មយរបសបកន េ យ រករ

េទទស នរបសេភញ វេទសចរេទ។

បែនត នភយគពតជមន េហើយ នភយទងេនះគសថតេនកនងរបេភទេផ ងៗេទៀត។ នភយគពតជប ដ ល

មកពករេទទស នរបសេភញ វេទសចរ ែដល នភយទមយដសខនបផតេនះគជសនតសខរបសេភញ វ ែដលជ

សខនគសថតេន មជេណតើ រ េហើយជពេសសេនះេ យមនេរគះថន កដល យជវតមយេកើតេឡើងេនេពលថមៗ

េនះ។ េនកនងេគលេ េនះ ករេធវើឲយមនសនតសខនវជេណតើ រមយកនងចេ មជេណតើ រេឡើងទងដបពរ មរយៈ

រចនសមពនធេធវើពេឈើមយែដលមករគបដណត បជេណតើ រថម រតវបនេរគងទកអសរយៈេពលជេរចើនែខមកេហើយ

េហើយរចនសមពនធអពេឈើេនះគសថតេនែផនកខងតបង ែដលអសេ កេ ករសេឃើញេនទេនះ េ យមនសញញ

រពញពណរកហម។ េនទបផត េគលករណ កជេណតើ រេនះរតវបន កឲយដេណើ រករេនេពលថមៗ កនលងេទេនះ

េនែផនកខងេកើត េនេលើជេណតើ រេនះ េ យ ជញ ធរជតអប េហើយករ កជេណតើ រេនះគេ យ រទកែនលងែដល

សថតេនេលើដមនលកខណៈធទ យ េដើមប ចឲយ ធរណៈជនេនឈររងច។ ដេចនះ បញហ ទកទងនងសនតសខ

េនះនង ចរតវបនេ ះរ យជ ថ ពរ េនេពលដឆបៗខងមខេនះ។

បែនតករេកើនេឡើងជរបចៃនករមកទស នរបសេភញ វេទសចរេនះ បងកឲយមន នភយេផ ងៗេទៀត៖ នភយ

ចេពះករអភរក របងគរប ទ េនះគករខចខតេ យអេចតន ដចជករសកេរចរលដេ យ រករេដើរជនព

េលើ ឬកករសកករតបែតងលមអែដលបនឆល កេ យ រករបះកកតៃនករឆលងកតរបសេភញ វេទកនងកែនលងែដល

មនភពចេងអ ត ឬកែថមទងករេធវើឲយខចខតេ យេចតនេ យ រែតករនយមបផល ញ – េន មរបងគរប ទ

នន េយើងេឃើញមនបញហ ៃនករគស ស ៃនគនរេផតសផត ស េហើយេនេពលសពវៃថងេនះ េយើងពតជមន ចេជៀស

ផតពបញហ របេភទេនះេទ េនអងគរវតត។

ករតវេលើកមកបងហ ញផងែដរ េ យ រែតករេទទស នេលើសលបរបសេភញ វេទសចរ នវ នភយៃនករខចខត

គណភពទស នរបសេភញ វនង នភយៃនករបះពលធងនធងរដលគណភពបរយកស េហើយេ យេហតដេចនះ

គែថមទងបះពលដលអតថនយរបសរបងគរប ទេទៀតផង។ េនេពលែដលេយើងទស នរបងគរប ទមយេហើយ

ែដលេយើងេឃើញែតខនងរបសេភញ វេទសចរដៃទេទៀតេនះ ជករពតរបកដ សែដលរបងគរប ទបតបង

100

យងេរចើននវគណភពែផនកេ ភណភពនងគណភពែផនកអតថនយ។

េដើមបបនធ របនថយ នភយទងេនះ គជករចបចែដលរតវកណតេនេពលបចចបបននេនះ នវចននេភញ វេទសចរែដល

ចលេទទស នបកនេនេពលដ លគន ។ េហើយេរឿងេនះរតវេគអនវតតសពវៃថងេនះ េន មរបងគរប ទឬក

រមនទរលបលបញជេរចើនេនពសេពញពភពេ ក។ េនកនងរយៈេពលែដលមនមនស េរចើនបផត ករេទ

ទស នរបចៃថងរបសេភញ វេនអងគរវតត ចមនចននេទដល ៦ ០០០នកកនងមយៃថង េហើយករទស នេនះរបមលផត

ជសខនេនចេនល ះេមង១៤នង១៦ េនកនងេពលៃថង។ េនកនងចេ មេភញ វចនន ៦ ០០០ នកេនះ របសនេបើេយើង

ចតទកថ របែហល២/៣ៃនេភញ វេទសចរទងេនះមនបណងចងចលេទទស នេនែផនកខងេលើេ យមន

រយៈេពលៃនករទស នជមធយមចនន១៥នទេនះ េហើយេ យពនល លហរេភញ វេទសចរេនះេលើរយៈេពល៦េមង

កនងមយៃថង េយើងឈនេទដលចននេភញ វចនន១៧០នក ែដលមនវតតមនេនកនងេពលដ លគន េនែផនកខងេលើ

របសបកន។ េនះ កដចជចននមយ ែដលពតជសសងវ កគន ជមយនងសមតថភពពតរបកដរបសរបងគ

រប ទ។ ដេចនះ អវែដលចងបនសរមបករកណតចននេភញ វេទសចរេនះ ចសថតេនចេនល ះព ១០០ េទ ២០០

នក េ យមនករ កឲយដេណើ រករនវកររតតពនតយនងករ បេភញ វចននពរដង គេនេជើងជេណតើ រេនេពលេឡើង

នងេនចងខងេលើជេណតើ រេនេពលចះ។ េយើងសមគសបញជ កផងែដរថ របែវងែវងឬខលៃនករឈរចបនតកនទយគន

ែដល ចឲយេជឿជកបនតចឬេរចើន េដើរតនទដសខនមយែដលមនគរេមើលរលង េនកនងករេធវើឲយមនភព

េទៀងទត េនេពលមនលហរៃនករមកទស នរបសេភញ វ។

បែនតកមនភពែរបរបលមយចននេទៀតផងែដរែដលេយើង ចចតែចងេធវើ េដើមបឈនេទដលករេធវើឲយមនភព

េទៀងទតេនះ។ េយើងេទើបនងនយយអពករកណតែបងែចកចននេភញ វេទសចរ បែនតេយើងក ចចតែចងេធវើផងែដរ

ជមយនងរយៈេពលៃនករទស ន េពលេមងេបើកឲយទស ន ៃថងរបចសបដ ហ េហើយក ចចតែចងេធវើផងែដរជ

មយនងរដវ េ យរបកនយកនវករេរៀបចេផ ងៗគន េទ មរដវមនអនកេទសចរេរចើននងរដវមនអនកេទសចរតច

េហើយរបែហលជេនៃថង មយែដលមនជយរបនម នេទ េយើង ចឈនេទដលេគលករណៃនករទស ន ម

រយៈករកកទកជមន ដចែដលេរឿងេនះកពងអនវតតនេនេពលសពវៃថងេនះ េន មរបងគរប ទលប ៗ ជេរចើន

េហើយេនេពលដបង គ ចជនសេ យេគលករណៃនករកកទកសរមបករទស នជរកម។

ជេសចកតសនន ឋ ន អវែដលេយើង ចេសនើេនៃថងេនះេទ ជញ ធរជតអប នងេស.អ.េស មននងេរគងេធវើករបេងកើន

ជយថេហត មយៃនករេរៀបចជេណតើ រទងេនះ ែដលនង ចមនផលបះពលែផនកទដឋភពែដលបងកឲយមនករ

មនចលចតតតចឬេរចើនេទេលើរបងគរប ទេនះ ទមយ៖ េធវើករពេ ធនេមើលកនងរយៈេពលមយឆន សរមបរគប

រយៈេពលេពញមយរដវ នវេគលករណៃនករ កឲយដេណើ រករករទស នបកន េ យេរបើរបសជេណតើ រែត

មយគត េហើយេ យចតែចងេធវើជមយនងភពែរបរបលទងអសេនះែដលទកទងេទនងចននេភញ វ រយៈេពលៃន

ករទស ន េពលេមងនងរដវ សរមបកររគបរគងលហរេភញ វេទសចរេនះ។ ទពរ – ជអវែដលពតជមនភព

101

ចបចមន ចខវះបន - ៖ េធវើករកតរ ទកេ យយកចតតទក កនវលទធផលៃនករពេ ធនខងេលើេនះទកទង

នងករេទទស នរបសេភញ វេទសចរ។ េហើយេនទបញច ប ទប៖ ផតលលទធផលនងេសចកតសនន ឋ នៃនករពេ ធន

េនះ េនកនងឱកសៃនសមយរបជេពញអងគេលើកេរកយរបសេស.អ.េសកនងរយៈេពលមយឆន េទៀត េហើយេនះគេដើមប

េធវើករែកតរមវ របសនេបើរតវករ រពមទងពរងងែផនកេផ ងៗេទៀត សរមបរដវជបនតបនទ បមកេទៀត។

កចចពភក ទេទ

“េនៃថងេនះ មនឯកអគគរដឋទតចននបរបែដលចលរមជេលើកទមយេនកនងកចចរបជេនះ។ ខញសមេគរពអេញជើញឯក

អគគរដឋទតទងបរបេនះ ែដលត ងឲយរបេទសអ ល លលមងនងៃថ េឡើងមកមនេយបលយងខល េនចេពះ

មខ លរបជ។

បទអ ថ ធបបយរបសឯកអគគរដឋទតរបេទសអ ល៖ "េនះគជេលើកទមយែដលរបខញចលរមេនកនងកចចរបជេនះ

េហើយែដលខញយលេឃើញថគរឲយចប រមមណជទបផត។ ខញបនេរៀនសរតយងេរចើនពបទបងហ ញែដលេពរេពញ

េទេ យចេណះដងនងគតបណឌ ត។ េនកនងកឡងេពលពរៃថងមន ខញមនកតរក យេ យបនេធវើករទស ន

រមណយ ឋ នអងគររបកបេ យភពសជេរម។ េនះគមនែមនជេលើកទមយេនះេទ បែនតេន លករឆលងកតេនេលើ

ទកដអងគរែតងែតមនអវមយែដលេធវើឲយរេភើបជនចច។ េនេលើកេនះគ មនភពខសគន េ យ រែតខញមនេពល

េវ េរចើនជងមន។ ករទស នេលើកេនះរតវបនេរៀបចេឡើងយងយកចតតទក ក េ យរកមករងរអ លែដល

េធវើករេនទេនះអសរយៈេពលជយរមកេហើយ េនេរកមករដកនរបសេ កបណឌ ត សងតរ (Santoro) ែដល

អសេ កេ ករសពតជ គ លយងចបស។

គជករលបកកនងករែសវងរកពកយេពចនឲយបនរតមរតវ េរពះថខញមនកតរេភើប េហើយែថមទងមនករភញ កេផអើល

ខល ងេទៀតផង មរយៈេ ភណភពនង នភពៃនអវែដលរបខញបនេឃើញ។ េបើ មេយបលខញ របេទសមយដចជ

របេទសកមពជែដលបនផតលកេណើ តដល រយធមដសខនមយកលពអតតកល ចេធវើឲយកតតគណដេពញេលញ

េនះកល យេទជមេធយបយមយែដល ចយកមកេរបើ េដើមបបេងកើតបនជអនគតដលអមយ។ េនះេហើយជករជនពរ

របសខញ។ អវែដលរបខញបនេឃើញ រងរតែតេធវើឲយខញមនកតេ មនស រក យនងមនេមនភពខល ងេឡើងែថមេទៀត

េ យ រែតរបេទសអ លបនចលរមនងបនតចលរមេនកនងករ ត អងគរេឡើងវញ។ ខញបន ត បឭជេរចើនេលើក

េរចើន រថ ករចលរមចែណកេនះរតវបនេគេកតសរេសើរ ជ ទទកទងេទនងគណភព។ េបើ មេយបលខញ

េនះគជេរឿងធមម េទេ យ រែតរបវតត រសតរបសេយើង។ េនរបេទសរបសេយើង ប ណវទយគជវសយមយ

ែដលមនភពេជឿនេលឿនេទមខយងខល ង េហើយេយើងមនកតេ មនស ជពនេពកែដលបនែចករែលកជមយ

102

នងមតតភកតរបសេយើង – េហើយពតរបកដ ស របេទសកមពជជមតតភកតដសខនមយរបសេយើង - នវចេណះដង

ទង យេនះែដលទទលបនេនកនងរយៈេពលជេរចើនសតវត ។

គេរមងថមែដលេយើងរបងនង កឲយដេណើ រករេនអងគរវតត មនធតដលបកនងរបកបេ យមហចឆ ។ េ យមន

នយយលមអត ខញសមអនញញ តជរមបជនថ េយើងមនទនកចតតេលើករជយគរទរបសមនស រគបរប េហើយេយើង

នងេធវើនវអវៗទងអស េដើមបឲយេសមើនងភពលបលបញនងរបៃពណរបសេយើង។ ចេពះអវែដលទកទងនងេយើង

េសចកតសេរមចចតតសតអពហរញញបបទនរតវបនរបកនយករចេហើយ។ ដេចនះ ខញមនកតសងឃមថ គេរមងេនះនង ច

ចបេផតើមដេណើ រករយងឆបរហស មករែដល ចេធវើេទបន។ មយងេទៀត ខញ េជឿជកថ េនេពលែដលខញេធវើ

ដេណើ រមកកនអងគរេលើកេរកយ ខញនងេឃើញមនលទធផលដបងៗបផត។

ខញសមេលើកេឡើងចណចមយបែនថមេទៀត េហើយេ យមនកររញ កនងចតតបនតច េរពះថខញនយយេទកនរកមអនក

ត បែដលមនសទធែតអនកជនញល បពភពេ ក ែដលជអវែដល មធមម មន ចឲយខញ េធវើបទអ ថ ធបបយ ឬក

បេញចញនវដបនម នទកទងនងបេចចកេទសេនះេទ។ ចណចេនះែដលទកទងនងមជឈមណឌ លទទលេភញ វ េធវើឲយមន

ករចប រមមណជពេសសដល ជញ ធរជតអប ។ របសនេបើអនកជនញពតជ ចមន ក ងនវមជឈមណឌ ល

មយែបបេនះេទ របថជជនដចជរបខញទមទរនវអវមយែដល ចពនយលបភលអពទកែនលងនន នងបងហ ញទ ងរបងគ

រប ទទង យេនកនងបរបទៃនរបវតត រសតអងគរ។ ចរេយើងេលើកេឡើងពរប ទែរបរបែដល ដចែដលអស

េ កេ ករសរជបរ បេហើយ រកមករងរអ លេធវើករងរអសរយៈេពលជេរចើនឆន មកេហើយ។ ជករពត

ស ខញបនមនសទធទស នរប ទេនះែដលខញយលេឃើញថ គគរឲយមនករចប រមមណខល ងែមនែទន។ បែនត

រតវែតដេចនះ េ យេហតថខញបនេឆល តយកចេណញពបទពេ ធននងចេណះដងរបសេ កបណឌ ត សងតរ

(Santoro) ែដលរបគតេនជបនងករ ឋ នអសរយៈេពលជេរចើនឆន មកេហើយ។ គតបនផតលជនខញនវពតមនដគរ

ឲយចប រមមណសរមបមនស រគបរប។ ខញសមជនពរឲយ លអនកែដលេធវើដេណើ រេទកនរប ទែរបរប ចទទល

បនពតមនដចជរបខញ ែដរ។ េរឿងេនះពតជមន ចេទរចេទ។ េយើងមន ច កឲយេ កបណឌ ត សងតរ

(Santoro) េនរបចករេនរប ទែរបរបជេរៀងរហត េដើមបនងធន បរងករទទលេភញ វេទសចរបនេទ។ គេរមង

ែដលទកទងនងអងគរទមទរនវេស កមមរបសគត។

ជដេ ះរ យ េបើមនមនមជឈមណឌ លទទលេភញ វេទេនះ េតើ ចនងឲយេគ កយងេ ច សនវផទ ង

បនណែដលពនយលអពរបវតតរបសរប ទែរបរប អពករងរជសជលេឡើងវញែដលបនេធវើ េហើយករបែហលជ

អពកចចអនត គមនែដលេរគងនងេធវើេនេពលអនគត បនែដរឬេទ? េបើ មខញយល េនះគ មន រៈសខនចេពះ

េភញ វេទសចរធមម េដើមប ចឲយគតេឆល តយករបេយជនឲយបនកនែតរបេសើរែថមេទៀត ពករមកទស នរបស

គត។ េនះគជករផតលេយបលរបសខញ។ ខញនងដងគណអសេ កេ ករសែដលគតគរដលេរឿងេនះ។ បែនត ខញសម

ជរមបជនជថមមតងេទៀត េនទេនះ ថ ខញមនកតតយសខល ង ស មរយៈតនទែដលរបេទសអ ល ចរបកន

103

យក ទកទងនងករ ត អងគរេឡើងវញ ែដលជេបតកភណឌ របសមនស ជត បែនតែដលរបគលជនដលករយកចតត

ទក កែថទរបសរបេទសកមពជ។ ចែណកឯកលេហ (Colisée) នងបមពសវញ គរបេទសអ លែដលទទលបនទក

បរង បែនតគជេបតកភណឌ របសមនស ជត។ ដេចនះ េនះគជកតតយសមយសរមបេយើងែដលចលរមេនកនងករ

អភរក អងគរ ែដលជេបតកភណឌ ដមនតៃមលរបសមនស ជតទងមល"។

បទអ ថ ធបបយរបសឯកអគគរដឋទតរបេទស លលមង៖ "កដចជសហេសវករបសខញ ែដរ េនះគជេលើកទមយេហើយ

ែដលខញចលរមេនកនងកចចរបជេនះ។ ខញមនករភញ កេផអើលបនតចេនចេពះមខករអេញជើញឲយេឡើងមនេយបលេនះ

េរពះថខញមកជពេសសេដើមប ត ប នងេរៀនសរត។ ខញសមអនញញ តែចករែលកនវគនតខលះៗទកទងនងអវែដលកចច

របជេនះបនផតលឲយខញ រហតមកទលនងេពលេនះ។

ខញមនករភញ កេផអើល មរយៈែដនគនតដទលទ យ ែដលរតវបនេបើកចហេ យរបធនបទែដលបនេលើកយក

មកនយយ ែដលទកទងមនរតមែតករអភរក របងគរប ទជតបេ ណ ះេទ បែនតែថមទងទកទងនងករេលើក

គណតៃមល ករកតបនថយភពរករក រពមទងករអភវឌ របេទសកមពជេទៀតផង។ ខញមនវតតមនេនរបេទសកមពជ

េទើបនងបនរយៈេពលចននបែខែតបេ ណ ះ បែនតខញកតសមគ លេឃើញថ មនវសយសកមមភពជេរចើនែដលគរែត

េលើកយកមកនយយ។

ជបឋម ករេកើនេឡើងៃនចននអនកេទសចរគជធតវជជមនមយសរមបករអភវឌ ។ ខញបនទទលដណងជមយនង

អតថរបេយជនយងេរចើន នវគេរមងពរងកឲយធទកទងនង កសយន ឋ នេសៀម ប រៈសខនរបសគេរមង

នងទហែដលបនកណតេនកនងបលងែដលបនសេរមចរចេហើយ។ ពេពលេនះេទបនម នឆន ខងមខេទៀត របសនេបើ

ចននេភញ វេទសចរែដលមកកនេសៀម ប ចមនចននេលើសព ៣, ៤, ៥ ឬកែថមទងេលើសពចនន ១០ ននក

េនះ េនះនងគជរបផនលដលអមយសរមបកេណើ នេសដឋកចចរបសតបន។

បែនតដចែដលេរឿងទងេនះរតវបនគសបញជ ករចមកេហើយ េនកនងបទបងហ ញននែដលេយើងទងអសគន េទើបនង

បន ត ប គរតវេរៀបច ងពេពលឥឡវេនះេទ នវែផនករសរមបទទលលហរេទសចរដធសេមប ើមទងេនះ។ ករ

េកើនេឡើងនវករមកទស នរបសេភញ វេទសចរ គជករេកើនេឡើងនវផលចណលែផនកេទសចរណ េហើយេនះជអវ

ែដលនឲយេរគងទកថ របេទសកមពជនងមនមេធយបយកនងករចលរមចែណកបែនថមេទៀត ចេពះករអភរក

របងគរប ទែដលទទលបនរចមកេហើយនវករែថទ េហើយនងមនមេធយបយទញយករបេយជនពេគលថមៗ

ពទសេ េទសចរណថមៗ ែដល េបើ មេយបលខញ នងនមកនវអនគតដលអមយ។

េហើយរសបេពលជមយគន េនះ ករេកើនេឡើងនវចននអនកេទសចរនងបេងកើតឲយមននវលទធភពករងរជេរចើន។ ខញ

បនទទលដណងេ យកតេ មនស រក យ អពកចចខតខរបងែរបងដខល ងកល ែដលរតវបនេធវើេឡើងេនេពល

បចចបបននេនះ េដើមបេធវើករបណត ះប ត លអនកឯកេទសខងករអភរក របងគរប ទ។ សមតថភពននរតវបនេផទររច

104

េហើយេទឲយអនកជនញជនជតែខមរ។ ខញសមជនពរឲយសមតថភពជនញេនះ ចលរមចែណកឲយបនរបេសើរបផត។

ដចែដលខញបនជរមបជនរចមកេហើយ គេយើងមនែមន បរងរតមែតករអភរក របងគរប ទបេ ណ ះេទ បែនតេយើង

ែថមទងចលរមកនងករអភវឌ របេទសកមពជផងែដរ។ គរតវកណតមេធយបយែដលអនញញ តឲយេយើងចលរម

ចែណកេនកនងករអភវឌ ។ បែនតរតវែតមនកររបងរបយតន។ េនរតងចណចេនះ គមនគររបគលភរកចចដល

េស.អ.េសេរចើនេពកេទ ។ ចរេយើងរឭកអពករជយគរទដសេមប ើមែផនកជនញ នងសកមមភពសហរបតបតតករែដល

ផ រភជ បរបេទសកមពជជមយនងៃដគននរបសខលន សរមបករអភវឌ ។ េនទរកងភនេពញ រកមករងរចនន ១៩

រកមេផ ងគន កពងែតេធវើករងរយងសកមម ទកទងនងទដឋភពេផ ងៗៃនកចចសហរបតបតតករសរមបករអភវឌ ។

េបើ មេយបលខញ េនដ កកលេនះ គគរែតទញយករបេយជនឲយបនរបេសើរ អពទនកទនងរ ងកចចពភក

ននទកទងនងករអភវឌ ែដលរបរពតតេទេនទរកងភនេពញ េហើយនងទញយកផលចេណញឲយបនរបេសើរេន

េសៀម បេនះ េហើយនងទកទងនងឧទយនប ណវទយអងគរ។"

បទអ ថ ធបបយរបសឯកអគគ ជទតរបេទសៃថ៖ "សរមបរបខញ េនះគមនែមនជេលើកទមយេទែដលរបខញមកកន

េសៀម ប េដើមបចលរមេនកនងសននសទអនតរជតេនះ។ េនះគជេលើកទពរេហើយ េហើយខញកតសមគ លេឃើញថ មន

វធនករណរបកបេ យភពអនេរគះជេរចើនសរមបករែថរក នងករអភរក អងគរវតត ជមយនងតនទដសខន

េលើសលបែដលរបកនយកេ យសហេសវកទង យ ែដលជពេសសគមកពរបេទសជបននងរបេទសប ង

រពមទងសហេសវកៃនរបេទសឥ ឌ េហើយនងមតតភកដរបសេយើងមកពរបេទសកេរ ជឧទហរណ។

អវែដលេយើងចងនយយេនះ គថ រហតមកទលនងេពលេនះ ករចលរមចែណកពស ករបេទសៃថគមនរតម

ែតកចចសហរបតបតតករែផនកបេចចកេទសែតបេ ណ ះ។ ខញ េនចថ កលពពរឆន មន អនកត ងមន ករបសរកសង

វបបធមបនបងហ ញនវរបយករណមយសតពេអក-ភម ជមយនងឧទហរណៃនគេរមងមយែដលផតលហរញញវតថ

េ យអងគករយេណសកេនរបេទសៃថ។ េ យមនភពខល ង មរយៈបទពេ ធនរបសេយើងេនរបេទសៃថ ជ

ឧទហរណគេន យធយ (Ayutthaya) នងេនសខៃទ (Sukhothai) េនះ ខញគតថេយើងនង ចេដើរតនទដសកមម

មយ េនកនងរកបខណឌ ៃនជនយអនតរជតែដលេយើងមនេនទេនះ។ រ ឋ ភបលរបសេយើងមនករចប រមមណ

ចេពះករចលរមយងសកមមេនកនងករែថរក នងករអភរក អងគរវតត ដចែដលឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនតរជប

រ ប។ ជករពត ស កលពៃថងទ១៦ ែខស ឆន េនះ េយើងបនចតបញជ នគណៈរបតភមយរកមេទកនទរកង

ភនេពញ េដើមបជនដណងអពបណងរបថន របសេយើងកនងករេដើរតនទមយ – របសនជមនលទធភពេនកនងនយ

េនះ - េនកនងអងគករពហភគជយថេហត មយ ែដល ចនងរតវបនបេងកើតេឡើងេ យ ជរ ឋ ភបលកមពជ

សរមបកររគបរគងរប ទរពះវ រ េទ មរបភពៃនអវែដលកពងេធវើេនកនងរកបខណឌ ៃនសននសទអនតរជតសតព

អងគរ។ ជរ ឋ ភបលៃថេរត មខលនជេរសចនងនមកនវជនយដសកមមមយ កនង នៈខលនជរដឋជតខងែដលសថតេន

105

ជបនងរបេទសកមពជ ទកទងនងលកខណៈភម រសត។ ដេចនះ របេទសៃថគពតជមនករចប រមមណយងខល ង

ចេពះកចចសហរបតបតតករពហភគេនកនងេពលអនគតេនះ សរមបរប ទរពះវ រ។

ដេចនះ េយើងសមេធវើសេណើ ជនយជថមមតងេទៀតចេពះឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត េ យសមរជបថ របេទសៃថ

េរត មខលនរចជេរសចកនងករជយគរទរបេទសកមពជ េនកនងកចចខតខរបងែរបងដលបករបសខលនកនងករែថរក នង

ករអភរក រមណយ ឋ នប ណវទយនន។ េនទេនះ េនជតរបខញ គមនេ ក ពន សសយចន (Tarapun

Sisuchan) ែដលមកពករយលយប ណវទយៃនរកសងវបបធម។ េ កេរត មខលនជេរសចកនងករចបេផតើមកចច

ពភក ជមយនងអនកជនញរបសឯកឧតតម នងកនងករទទលរគបអនកជនញជនជតែខមរ េនេពលមនទស នកចច

ជយថេហត មយេនទរកងបងកក។"

បទអ ថ ធបបយរបសេ ក សខ ន៖ " ជរ ឋ ភបលកមពជទទលយកេ យកតរក យនវបណងៃនករចលរមេនះ

ែដលសែមតងេឡើងេ យមតតភកតៃថរបសេយើង ទកទងជពេសសេទនងចណចទងពរែដលបនេលើកេឡើងេ យ

ឯកឧតតមឯកអគគ ជទត។

ទមយ ទកទងនងបញហ េអក-ភម េយើងយលរពមទទលយកនវករចលរមរបសមតតភកតៃថរបសេយើងេនកនងគេរមង

េនះ េនកនងរកបខណឌ ៃនកចចសហរបតបតតករអនតរជត េ យរតវដងថគេរមងេនះគមនលកខណៈថមសរមបេយើង

នងកថមផងែដរសរមបសហគមនអនតរជតែដលេធវើករងរសរមបករអភរក នងករអភវឌ របកបេ យចរភព េន

េសៀម ប។ ដចែដលឯកឧតតមឯកអគគ ជទតបនេសនើេឡើង េយើងមនកតសងឃមថ អនកជនញជនជតៃថរបេនះនង

ចចលរមេនកនងកចចខតខរបងែរបងេនះ េហើយកចលរមផងែដរេនកនងកចចសហរបតបតតករ កនងរកបខណឌ

ពហភគ។

ខញកសមមនេយបលផងែដរទកទងេទនងកចចសហរបតបតតករសរមបរមណយ ឋ នរពះវ រ។ ខញសមេកត

សរេសើរចេពះបទអនត គមនរបសឯកឧតតមឯកអគគ ជទត េហើយេយើងេរត មខលនជនចចនងេធវើកចចសហរបតបតតករ

ជមយមតតភកតៃថរបសេយើង េនកនងរកបខណឌ ៃនកចចសហរបតបតតករអនតរជត។ េយើងកពងែតេរៀបចរបយករណ

មយសតពកររកចេរមើនែដលរតវេធវើ សរមបបលងរគបរគងរប ទរពះវ រ េហើយេនកនងរកបខណឌ េនះ ខញសមេឆល ត

ឱកសេដើមបជរមបជនថ េយើងកពងែតេធវើករងរសរមបសរមល។ េយើងគតេទដលកចចសហរបតបតតករពហភគ

េហើយេ យេហតដេចនះ ករសរមបសរមលគជករចបចមន ចខវះបន រ ងអនកជនញៃនរបេទសជមតតេផ ងៗ។

េនកនងបរបថេនះ េយើងនងមនកតេ មនស រក យែដលមតតភកតៃថរបសេយើង ចចតបញជ នអនកជនញ ឲយមកេធវើ

ករេលើែផនកមយៃនរបយករណននរបសេយើងែដលទកទងនងកររកចេរមើនែដលសេរមចបន នងកររកចេរមើន

ែដលរតវេធវើបនត។ ករចលរមចែណករបសអនកជនញទងេនះកនងគរឲយេកតសរេសើរខល ងផងែដរ ទកទងនង

របធនបទមយែដលមន រៈសខនជទបផត គរបធនបទសតពករេរៀបចកររគបរគងតបនរទនបែផនកខងទកដ

106

ៃថ ែដលសថតេនជបនងរមណយ ឋ នរពះវ រ។ ដេចនះ ខញសមេឆល តយកឱកសេនះេដើមបជរមបជនយងចបស

សថ កចចសហរបតបតតករេនះនងទទលបននវករ វ គមន។

េរកពចណចទងពរខងេលើេនះែដលខញមនបណងេធវើបទអនត គមន ឥឡវេនះខញសមឆលងេទចណចទប។ ខញពតជ

បនកតរ ទកនវបទអនត គមនននរបសអនកជនញជបនរបសេយើង នងរបសឯកអគគរដឋទតរបេទស លលមង សតព

តនទរបសេស.អ.េស។ ខញគតថ ឬមយេយើងពរងកតនទរបសេស.អ.េស ឬមយេយើងេធវើករបញជ កឲយបនចបស

សនវតនទរបសេស.អ.េស ដចែដលឯកឧតតមឯកអគគរដឋទតរបេទស លលមងបនផតលជេយបល។ បែនតខញគតថ

គជបញហ ៃនករសរមបសរមលែដលេយើងរតវយកចតតទក កឲយបនខល ងកល ។ របសនេបើមនគេរមងជេរចើនែដល

កពងែតដេណើ រករ គរតវយកចតតទក កេធវើយង កឲយគេរមងទងេនះជនគន ។ េនះេហើយជអតថរបេយជន

ៃនករសរមបសរមលដលអមយ។ ខញគតថ េយើងសថតេនកនងេគលជហរដលអមយ េដើមបនងេធវើករសរមបសរមលឲយ

បនរបេសើរនវគេរមងេផ ងៗទងេនះ េហើយេ យេហតដេចនះ គេដើមបេជៀស ងកឲយមន នភយៃនគេរមងជន

គន "។

ករផតលេយបលរបសេ ក រ ត ចរយ ក គ (Nakagawa) ៖ "ខញសមជនដណងអពសេណើ មយែដល

ទកទងនងករេទទស នករ ឋ ន។ ខញយលេរឿងេនះយងចបស គមនេហតផលជេរចើនែដលអនកជនញ ដហក

េធវើដេណើ រេទកនករ ឋ នេផ ងៗ េនេរកមករដកនរបស ជញ ធរជតអប នងរបសអងគករយេណសក។ បែនត

មនអនកឯកេទសែដលមនែមនជសមជករបសរកមអនកជនញ ដហក េហើយែដលេលើសពេនះេទេទៀតេនះ គ

ពកគតមនករចប រមមណចេពះចណចែដលមនបញហ បេចចកេទស។ ដេចនះ ខញសមេសនើឲយអនកឯកេទសទងេនះ

ទទលបនករអនញញ តេដើមបចលរមកនងករទស នករ ឋ ន ជមយនងគណៈកមម ធករ ដហក។ របសនេបើចនន

អនកឯកេទសមនចននេរចើនេពកេនះ គគរែតេធវើករកណតចននអនកឯកេទសទងេនះ។ សរមបអវែដលទកទងនង

របខញ ករជបគន រ ងអនកឯកេទសេននងកែនលងជមយនងអនកជនញ ដហក នងបេងកើតឲយមនកចចពភក គន របកប

េ យែផលផក េនកនងឱកសៃនករទស នករ ឋ ន។"

បទអ ថ ធបបយរបសេ ក រ ត ចរយ បន សយ (Tam Bun suy) នយកនយក ឋ នទកនងៃរពេឈើ ជញ ធរ

ជតអប ៖ "ខញសមេធវើបទអនត គមនសតពសញញ ណៃនករអភវឌ របកបេ យចរភព ែដលពតជមនភព

សមគ ម ញខល ង។ សហេសវកននែដលេធវើករមនខញ បនទទលខសរតវែផនកជេរចើន។ ខញសមេសនើេទអសេ ក

េ ករសនវែផនកមយេទៀតែដលនយក ឋ នរបសខញបនេធវើកររ វរជវ េនះគករអភវឌ របកបេ យចរភពេន

កនងវសយកសកមម។ ជញ ធរជតអប ដងថ ករេកើនេឡើងនវចននអនកេទសចរទមទរឲយមនករបេងកើនទននផល

េនេលើៃផទដ មយ។ អនកែដលនយយថទននផលមនករេកើនេឡើង អនកេនះនងនយយថមនករេរបើរបស

107

ផលតផលគម។ អសេ កេ ករសដងរ បេហើយថ េសៀម បគជ ងសតកទករបសបងទេនល ប។ ដេចនះ កក

សណលគមទងេនះនងរបមលផត េនកនងបងទេនល បែដលជ ងផទករតទក ប សរមបរបេទសកមពជទង

មល។ េ យយលដងអពេរគះថន កេនះ នយក ឋ នរបសេយើងបនអភវឌ កសកមមបេយ ែដលពងែផអកេលើ

វធ រសតែបបធមមជត េ យមនេរបើរបសជគមេទ។ បទអនត គមនរបសខញសមេផញើជនជពេសសចេពះអនកជនញ

ខងបរ ថ នរបសេយើង េដើមបជរមបរបបពកគតថ គមននយក ឋ នែដលទទលបនទកកសកមមេ យមន

េរបើរបសផលតផលគម។"

ពតមន

េសចកតេផតើមរបសេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "ខញសមេសនើដលអសេ កេ ករសឲយ

របមលផត ចណចពតមនេទ មចណងេជើងដចតេទេនះ៖ ជបឋម គចេពះអវែដលទកទងនងករេបះពមពផ យ

នងសកមមភពែផនកវទយ រសតនងបេចចកេទសេនកនងតបនអងគរ។ ខញនងេធវើេរឿងេនះេ យផទ លខលន េ យមនករ

អនញញ តពអសេ កេ ករស។

បនទ បមកេទៀត េយើងចប រមមណយកចតតទក កចេពះសកមមភពែផនកវទយ រសតនងប ណវទយ េនកនងពភព

េ ក ែដលអងគរគជវតថ ពេសសបផតមយកនងចេ មវតថ ពេសសបផតដៃទេទៀតេនកនងបញជ េបតកភណឌ ពភព

េ ក។ លអវៗែដលេកើតមនេឡើងេនកនងមជឈមណឌ លសខនៗជងេគបផតេនកនងពភពេ ក េធវើឲយេយើងចប

រមមណ។ េហើយកលពជតបសបត ហកនលងេទេនះ មនរបកគេហើញដធមយបនេធវើេឡើងេនទរកងរ ម ែដលមន

រៈសខនទងសរមបទវបអរ បនងសរមបពភពេ ក ទងសរមប បមប (Pompéi)។ េនះគជគ ែបបេទវកថ

របស រ មលស (Romulus) នង រមស (Remus) ដលបលបញ ែដលរបវតតរបស រតវបនេគេរៀនេនរគប ទង

អស េហើយជពេសសេនះគករបេបេ ះេ យសតវែឆកៃរពញ ែដលជអវែដលបេងកើតបនជរបភពផទ លរបស

ទរកងរ ម នងរបស ចរករ មង។ គ េនះរតវបនរកេឃើញេឡើងវញ។ េ យសហករជមយប ណវទេផ ង

ៗេទៀត អនកែដលបនរកេឃើញគ េនះេឡើងវញ គមនែមនជអនក េរកពេ ក រ ត ចរយ រកស (Croci) ែដល

មនវតតមនេនទេនះេនះេទ។ ដេចនះ េយើងមនកតេ មនស រក យៃរកែលងែដលមនេនកនងចេ មអនកឯកេទស

របសេយើង – ខញសមរឭកេរឿងេនះ គអសរយៈេពលចនន ១៣ ឆន មកេហើយសរមបេ ក រ ត ចរយ រកស (Croci)

ែដលជអនកចសមន កកនងចេ មអនកចសៗដៃទេទៀត – នវអនកឯកេទសែដលបនចលរមមយចែណកេនកនងរបក

គេហើញេនះ។ គតនងបងហ ញជនអសេ កេ ករសនវករបញច ងរបភពមយែដលមនរយៈេពលពរឬបនទ។

ចណចចងេរកយ៖ ករ កេភលើងបភលអងគរវតត។ ខញមនរបយករណរបសអនកជនញ។ ខញនងសេងខបជននវ

108

របយករណេនះ េហើយនងេសនើេឡើងនវដេណើ រករមយែដលរតវអនវតតន ម។ ជនចចកលទកទងនង

រមណយ ឋ នអងគរ ខញនងេសនើដលអសេ កេ ករសនវអន សនទេទមយ ែដលនងអនញញ តឲយឆលងេទ

អន សននន េនេពលបនតចេទៀតេនះ។ េនះគរបែហលជអន សនែតមយគតែដល កកហតេនៃថងេនះ។ គ

ជអន សនែដលចងឲយករេរៀបចែផនកេទសចរណែដលចបចសរមបករអភវឌ េនកនងតបនេនះ មនេធវើឲយបះ

ពលដលតៃមលែដលបនេធវើឲយរមណយ ឋ នសថតេនកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក េហើយជពេសសេនះគមនេធវើ

ឲយខចអតថរបេយជនដលរបភពរបសអងគរ។ េនេពលអបញមញេនះ ខញបន ត បឭថ ឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត

បនផតលេសចកតែណនេដើមបឲយមនអនរកតយមយែដលករពររបភពរបសអងគរ។ េដើមបករពររបភពរបសអងគរ គ

មនែមនមនែតចបបែតបេ ណ ះេទ គករតវមនសកមមភពែដលេយើងេធវើរបចៃថងផងែដរ ដចជេជៀស ងកឲយេគេធវើ

នវអវៗែដលមនសកដសមនងគណតៃមលជទសកក រ គណតៃមលថន កពភពេ ករបសរមណយ ឋ នេនះ។ ដេចនះ ខញនង

រតឡបមកនយយពេរឿងេនះវញ េនេពលេរកយ។"

េ ក រ ត ចរយ រកស (Croci)៖ "ខញសមែថលងអណរគណេ កែដលបនផតលឱកសដលរបខញ េដើមបនងបងហ ញ

ជននវរបកគេហើញេនះែដលខញបនេធវើេនេពលថមៗ េនះ ជមយនងភពវស ងជេរចើន។

[ ល យ] េនទេនះ អសេ កេ ករសមនតបនរពះបរម ជ ង គ កឡេហ (Colisée) នង ប ង (Palatin)។ គ

ជតបនដច សជងេគបផតរបសទរកងរ ម។ ទរកងរ មរតវបនបេងកើតេឡើងេនសតវត ទ VIII មនរគះសក ជ។

បនម នសតវត េរកយមក បនទ បពករបេងកើតទរកងរ មេនះ វ រមយរតវបន ងសងេឡើងេននងទកែនលងជទ

សកក រ ែដលេនទេនះ រ មលស (Romulus) បនបេងកើតទរកងរ មេឡើង។ ទ ងរបសទកែនលងជទសកក រេនះ ែដលរតវ

បនេគ គ លយងចបសកលពមន រតវបនបតបងេទវញេនេរកយសតវត ទ IV។ េនេពលែដលទរកងរ មរតវ

បនធល កចះ គមនភពរករកកនងកឡងេពលជេរចើនសតវត ។ របជជនរបសទរកងរ មបនធល កចះពចនន ២ ន

នកមកេនរតម ៣០ ០០០ នក។ គេនកនងរយៈេពលេនះេហើយែដលបនបតបងេទនវករចងចអពទ ងចបស

សរបសទកែនលងេនះ។

[ ល យ] េនកនងរកបខណឌ ៃនកមមវធសក រ វរជវែផនកប ណវទយនងរចនសមពនធ េយើងបនេធវើករងរេលើែផនកមយ

ៃនេគហ ឋ នរបស អហគសត (Auguste)។ ខញបនេសនើឲយេធវើករ ទ បសទងេដើមបពនតយេមើលរគះ េរពះថ មនបញហ អេសថរ

ភព។ េនេពលែដលេយើងចតែចងេធវើករ ទ បសទងទងេនះ គ េនះរតវបនរកេឃើញ ដចែដលបនបងហ ញជន

េនទេនះ ែដលមនពណស។ េនះគជែផនកៃនេគហ ឋ នរបស អហគសត (Auguste) ែដលជញជ ងរបស េនឈរេន

េឡើយ។ េនះជរចនសមពនធែដលបនរកេឃើញ។

[ ល យ] េនះគជេគហ ឋ នរបស អហគសត (Auguste) េហើយេនះជករ ទ បសទងទង យែដលេយើងបនេធវើ។

សរមបករ ទ បសទងេលើកទពរែដលមនជេរមរបែហលជ ១០ ែមរត េយើងបនរកេឃើញរងរកហងមយ។ ជមយ

109

នងពនលបនតចបនតច េយើងចបេផតើមេមើលេឃើញអវមយ។

[ ល យ] េនេពលេនះ េយើងបនសេរមចចតតបញច លមសន ក នែនរ ែសរមយេទកនងរងរកហងេនះ។ េនះគេពល

ែដលឧបករណេនះបនចលេទកនងគ ។ េនកែនលងែដលមន ន មេរបះមយ េយើងបនចបេផតើមេឃើញ ម អច

(mosaïques) ទងេនះ។ មសន ក នែនរ ែសរបនបេងកើតរប ងរបសវត (voûtes) ទងេនះ នង គបល

(coupole)។

[ ល យ] េ យេរៀបច មល បលេ យនវរបថតែដលបនថត េយើង ចេធវើករកណតទហែផនកធរណមរតនន

នងរប ងរបសវត (voûte)។ េនះគជរបថតែដលទទលបន។ ទងេនះគពតជអវមយែដលមនលកខណៈពេសស

របសនេបើេយើងគតថ វត (voûte) េនះរតវបនក ងេឡើងេនសតវត ទ II មនរគះសក ជ។ គសទធសងជម អច

(mosaïques) ែដលមនលកខណៈេដើមបផត។ ម អច (mosaïques) ជេរចើនគជថមែដលមនពណ។ េហើយកមន

សបកខយងេខច (coquilles) ផងែដរ។ អសេ កេ ករស ចនករសៃមេឃើញអពកតរេភើបញបញរ េនេពលែដល

េយើងបនេធវើករ ទ បសទងេនះ។ របតបតតករែដលសថតេនជតទេនះ បនែរសកេ ខញឲយមកេមើល។ េយើងមនបនរក

េឃើញរគះែដលេយើងបនែសវងរកេនះេទ បែនតបនរកេឃើញអវមយែដលមនភពរបេសើរជង។ ឥឡវេនះ រគប

ប ណវទចងឲយខញចបេផតើមេធវើអវមយ។

[ ល យ] េនទេនះ េយើងេឃើញមនរងរកហងជេរចើន។ េយើងបនរកេឃើញដ។ ដេចនះ យទធនករក យមយនង

ចបេផតើម។ មល ឋ នៃនរចនសមពនធេនះ គសថតេនជេរម ១៦ ែមរតេនខងេរកមដ។ អសេ កេ ករសេឃើញ

មនេសចកតលមអតៃនម អច (mosaïques)។ េនទេនះ ខញសមបងហ ញជនអសេ កេ ករសនវែផនកមយ។ េសចកត

លមអតមយែដលនងបញជ កអះ ងអពសមមតកមមថជគ េនះ គថពកក ត លែដលអសេ កេ ករសេឃើញ

េនខង ដ គេធវើេឡើងេ យករចកដបេពញ។ គមនែមនជដេដើមែដលបេងកើតេឡើងេ យផទ ងថមេនះេទ។ ទងេនះ

មននយថ រចនសមពនធេនះេកើតេឡើងពគ មយែផនក ែដលេនេពលបនទ បមក រតវបនេគេរៀបចជវ រ។

សមែថលងអណរគណែដលបនអនញញ តឲយរបខញ ែចករែលកពតមនទងេនះ ជមយអសេ កេ ករស។"

េ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "ឥឡវេនះ ខញសមឆលងេទនយយអពករេបះពមពផ យ។

ករេបះពមពផ យេលើកទមយគពតជផតលកតតយសដលគណៈកមម ធកររបសេយើង េរពះថគគណៈកមម ធករេនះ

េហើយែដលបនសណមពរឲយេធវើករេរៀបចេសៀវេភមយសតពស ចរកេនរបេទសកមពជ គមនែមនរតមែតអព

ស ចរកែខមរបេ ណ ះេទ បែនតគែថមទងសតពរគបចរក រសតរបសរបេទសកមពជ។ គមននយថ ជសខនគជ

ស ចរកជភ ែខមរចស ជភ សរសកត ជភ ៃថ ជភ បល េហើយនង – ខញសមអភយេទសេរពះ

េរឿងេនះទកទងនងរបខញ - ជភ ប។ គជអវមយដអ ច រយ ែដលស ចរកេនះរតវបនេគរកេឃើញេនភនបក

ែខង។ ស ចរកេនះគមន រៈសខន ស ទកទងេទនងទនកទនងរ ង ចរកែខមរនងពភព ប។

110

េនេពលេនះ ខញកពងែតទទលបនទកេធវើេរឿងេនះ។

ភគទមយកជសមភ រកមមមយផងែដររបសកចចសហរបតបតតករអនតរជត េ យេហតថភគទមយេនះគជ ន ៃដ

របសេ ក រ ត ចរយ កលដ ហ ក (Claude Jacques) (របេទសប ង) េ ក រ ត ចរយ យសយគ អសហ

(Yoshiaki Ishizawa) (របេទសជបន) នងេ ក រ ត ចរយ ឃន សខ (Khin Sok) (របេទសកមពជ) ែដលេ កជ

រ ត ចរយេនវទយ ថ នជតៃនភ នង រយធមបពរបេទសេនទរកងបរស។ េ ក រ ត ចរយទងបរបបន

កែតងេសៀវេភេនះ ែដលជភគទមយមន ២១៥ ទពរ។

កចចសហរបតបតតករទពរ គរបេទសជបនែដលបនផតលហរញញវតថដលកចចចបេផតើមេនះ ទងករ កែតងបេងកើត

េសៀវេភ ទងករេបះពមពផ យេសៀវេភ។ េនរបេទសជបន េគបនយលេឃើញថ ករេបះពមពជភ សរសកត

នងជភ ែខមរចសគមនករលបក េរពះថេយើងមនមនអក រែដលចបច។ ដេចនះ របេទសជបនកសជនយព

យេណសក មរយៈ ប ងចងបពរបេទស េហើយេនះជអវែដលេធវើឲយេសៀវេភបនេចញផ យ េនេរកមករ

ដកនរបសយេណសកនង ប ងចងបពរបេទស (EFEO) េ យមនករចលរមចែណកពស ករកសងករ

បរេទសជបន។

ខញ េជឿជកថ េគមន ចរកបនរបេសើរជងេនះេទ នវសមភ រកមមៃន ម រតេនះរបសេស.អ.េសរបសេយើង ែដល

ទកទងនងរបេទសទងពរែដលដកនេយើង មរយៈឯកអគគរដឋទតរបសខលន េហើយេនទបញច ប គទកទងនង

វទយ រសត គវទយ រសតែផនកចរក រសតែដលជវទយ រសតដលបកមយ។

េសៀវេភមយឈតេនះមនបភគ គមយភគជបនទះចមល កនងពរភគជអតថបទ។ េនកនងភគែដលជអតថបទ មន

ករបងហ ញអពស ចរក ករបកែរបនងករអ ថ ធបបយអពស ចរកេនះ។ េនកនងភគេនះ គមនអវៗជ

េរចើន។ ខញសមេលើកយកឧទហរណពរ។ េយើងមនពង វល ដចជេឈម ះឪពករបសជយវរ មន ែដលមនស មន មន

គ ល ឬកពង វលរបសក រតនន។ េនះគជអវែដលមន រៈសខនបផត។ េហើយេនទបញច ប គឯក រេដើម

របសរបេទសកមពជ។ ជដបងគស ចរក មននងឯក រេដើមជទមល ប ជឯក រេដើមទកទងនងរពះ ជែដល

ចបកេណើ តេឡើងេ យយតយវេនកនងរបវតត រសត។ េនកនងេពលជមយគន េនះ គមនក ពយដអ ច រយមយ

េនកនងស ចរកទងេនះ។ ខញសមេកតសរេសើរចេពះេ ក រ ត ចរយទងបរបែដលបនេបះពមពផ យ

សរមងេនះ៖ "េនកនងកររបយទធគន រពះ ជសេរមចចតតកតកបលមនស បែនតមននងេទ ល ប កបលមនស ទង

េនះមកេធវើករ វ គមន េទះជខលនមនេមនភពដឆកតល កេ យ ដចគន នងរពះ ទតយែដលេធវើឲយផក ឈកេងើប

េឡើង េនេពលៃថងរះយងដេចន ះែដរ។" េនះគជេ ភណភពមយ ទងេនកនងករបកែរបនងេនកនងអតថបទជ

ភ ែខមរមធយមែដលគរឲយេ ក ត យែដលខញមន ច នបន។ េនកនងេនះ គមនគថនងក ពយដគរឲយ

អ ច រយ។ ខញយលថេយើង ចមនេមនភពចេពះករណែដលថ គជគណៈកមម ធកររបសេយើង ជអនកជននមន

របសអសេ កេ ករសែដលបនបញជ ឲយ កែតងបេងកើតេសៀវេភេនះ។ េសៀវេភេនះនងរតវ កតមកលេន

111

គណៈកមមករជតរបសយេណសកេនរបេទសកមពជេនះ េនករយលយរបសយេណសក េនមជឈមណឌ លឯក រ

េ យេធវើយង ឲយេសៀវេភេនះ ចរតវបនផ ពវផ យេន ម េរៀន េដើមបឲយជបឋម ជនជតែខមរបន

េរៀនសរតអពរបវតត រសតរបសខលន មរយៈចរក រសតេនះ េហើយេនេពលបនទ បមកេទៀត គពភពបញញ ជន។

េ យជរមបជនយងឆបរហស ករេបះពមពផ យទពរ គជករេបះពមពផ យែដលអនករ វរជវដឧតដមមន ក

របស ប ងចងបពរបេទសបនេរៀបចេធវើ េនះគែផនទប ណវទយរបសរបេទសកមពជ។ បចចបបននេនះ េយើង

មនមយភគែដលរបមលផត នវែផនទចនន ២៣ េហើយែដលនងមនែផនទេរកយៗេទៀត។ ែផនទទងេនះរតវបន

បងហ ញជនជភ ែខមរេ យមនភពចបស សបផត។ ភគទមយគជភគសរមបែផនទ េហើយភគបនទ បគជ

ភគសរមបបទអ ថ ធបបយជភ ប ង។ គ ប ងចងបពរបេទសែដលបនេរៀបចេសៀវេភទងេនះ

េ យមនទនកទនងជមយរកសងវបបធមនងវចរតសលបៈ។ ខញមនបណងពនយលបភលអពករណែដលថ គ

គណៈកមមករជតរបសរបេទសកមពជសរមបយេណសក ែដលដកនេ យឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត សខ ន

េហើយែដលមនឯកឧតតមជទវ ន ធន (TAN Theany) ែដលមនវតតមនេនទេនះែដលជអគគេលខធករ ែដល

េ យមនកររពមេរព ងគន ជមយករយលយយេណសកេនទេនះ ទទលបនពអងគករយេណសក ឲយមនកមមវធ

ចលរមមយសរមបផតលហរញញវតថ មយែផនកធដលេសៀវេភេនះ។ ដេចនះ េសៀវេភេនះគជែផលផក ៃនកចចសហកររ ង

របេទសកមពជនងអនករបជញជនជតប ងមន ក េហើយេនកនងេពលជមយគន េនះ កជកចចសហរបតបតតករមយេន

េរកមករដកនរបសយេណសកែដរ។ េសៀវេភេនះបនរតវ កតមកលរចេហើយេនគណៈកមមករជត េន

មជឈមណឌ លឯក រេនទេនះ េហើយេសៀវេភេនះនងេធវើច ចរណេន ម េរៀននន។ េនរតងចណចេនះ

ែដរ គគណៈកមម ធកររបសេយើងែដលបនផតលអន សនឲយមនកចចរបតបតតករេនះ។ ខញ េជឿជកថ េយើង ច

មនេមនភពចេពះសមទធកមមទងេនះ។ គមនរតមែតជយសេរងគ ះអងគរបេ ណ ះេទ គែថមទងផតលគណតៃមលដល

អងគរ នងផតលជនដលរគបអនកទង យ ែដលសក អពអងគរ នវឱកសសរមបទទលបននវឯក ររបកប

េ យ រៈសខនបផតេនះ។

េនកនងចេ មេយើង េយើងមនស ងេ យមននយករបស INRAPជវទយ ថ នរ វរជវែផនកប ណវទយ

បងក រជមន។ INRAP គពតជវទយ ថ នមយេ យែឡកែដលមនវធ រសតមយេទៀត ជវធ រសតរមនងអនវតតន។

គជេស កមម ធរណៈផង េហើយេនកនងេពលជមយគន នង មរយៈមខងរែផនកវទយ រសតរបសខលន ជេស កមម

អនត គមនផង។ េហើយេនកនងេពលជមយគន េនះ កជវទយ ថ នែដលជយដលករអភរក េបតកភណឌ េហើយែដល

ជយេនេពលមនេយើងមកេធវើប ណវទយែបបអភរក ។ វទយ ថ នេនះែដលរតវបនបេងកើតេឡើងជដបងេនរបេទស

ប ង កបនេធវើកចចអនត គមនេនរបេទសកមពជផងែដរ។ សរមប កសយន ឋ ន គមនក យបងក រជមន

មយែដលបនដកនេធវើេ យ ជញ ធរជតអប េ យមនជនយព INRAP។ ដេចនះ េយើងមនបណងរបថន ឲយ

INRAP ចេធវើកចចអនត គមនជមយនងេយើង។ ខញសមជរមបជនេ យេសចកតេពញចតតដពតរបកដមយថ នយក

112

របស INRAP ែដលបនេទទស នរប ទរពះវ រ មនករចប រមមណមនរតមែតចេពះអងគរបេ ណ ះេទ បែនត

ែថមទងចេពះរប ទរពះវ រផងែដរ េហើយគតមនបណងឲយមយែផនកៃនឯក រែដលនយយអពកររក

ចេរមើនៃនករសក រ វរជវនងកររកចេរមើនៃនកររគបរគង មនែផនកែដលទកទងនងប ណវទយដពតរបកដ

មយ។ ខញសមជរមបជនេរឿងេនះដល ជញ ធរកមពជ គគតេរត មខលនជេរសចកនងករចលរមចែណក។ េ កសហ

របធនជទេគរព ខញសមនេធវើរបយករណសតពករចលរមចែណកជលកខណៈអនតរជតរបស INRAP េ យខលនខញ

ផទ លេនះេទ បែនតសទកឲយនយករបស INRAP ជអនកមនេយបល។"

INRAP។

េ កនយក INRAP៖ "ជករពតរបកដ ស ដចែដលេ កេលខធករអចៃរនតយេទើបនងបនជរមបជន

សកមមភពរបស INRAP រតវបនបងហ ញជនេនកនងសមយរបជរបសេស.អ.េសជេរចើនេលើក ជ ទេនកនងសមយ

របជបេចចកេទស េហើយរបខញផទ លបនេធវើបទអនត គមនអសរយៈេពលពរឆន មកេហើយ។ េ យមនប ណវទចនន

២០០០ នក INRAP គជរគះ ថ ន ធរណៈមយែដល រសយនងរកសងវបបធមនងរ វរជវ េហើយែដល េរក

ពរបេទសប ង េធវើកចចអនត គមនេនបរេទសេនកនងរកបខណឌ ៃនអនសញញ ពហភគ ជ ទរ ងរបេទសេផ ងៗៃន

តបនមរកប (Magreb) ឬកជមយនងរបេទសរស ជឧទហរណ។ េនកនងរកបខណឌ របសយេណសក េយើងកបន

េរៀបចសននសទអនតរជតចននពរសតពបញហ ដេកដ គគកទកទងនងប ណវទយបងក រជមន ែដលមយេលើកេធវើេន

ទរកង លេហ (Alger) េនឆន ២០០៤ សរមបរបេទសមរកប (Magreb) ទងអស េហើយបនទ បមកេទៀតគេធវើេន

មរ ន (Mauritanie) េនឆន ២០០៧ គេនឆន េនះ សរមបរបេទសេនទវប រពចខងលចទងអស។ ជករពត

របកដ ស េរកពរមណយ ឋ នែដលករពរេ យបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក មនរមណយ ឋ នចនន បរយ

េហើយែថមទង បពនេទៀតេនះែដលមនលកខណៈធមម បែនតែដលមន រៈសខនផងែដរសរមបករ

ែសវងយលអពរបវតត រសតរបសមនស ជត រតវបនេគេធវើករបផល ញជេរៀង លៃថង។ INRAP កជសមជកែផនក

ថ បនមយែដររបស ICCROM េហើយេនទវបអរ ប INRAP គជសមជករបសសមគមប ណវទអរ ប នងរបសរកម

របក ប ណវទយអរ ប។

INRAP គជអនកដកនកមមវធអរ ប ែដលេទើបនងរតវបនផតលឲយេ យសហភពអរ ប នវទករបកចនន ៥ នអរ

ែដលរបមលផត នវរបេទសរបមណជដបពរេនទវបអរ ប េហើយែដលមនេឈម ះថ "ប ណវទយបងក រជមនេនកនង

ទវបអរ បបចចបបនន"។ េនកនងរកបខណឌ ៃនកមមវធេនះ មនកចចសហរបតបតតករេនេរកទវបអរ បជេរចើនរតវបនេរគង

ទក។ េនរបេទសកមពជ INRAP បនេធវើកចចអនត គមនេហើយនងបនតេធវើ េនកនងរកបខណឌ ៃនមលនធ មគគភពជ

ទភព (FSP) េនេរកមករទទលខសរតវរបសេ ក មែសល ែវរ (Michel Verrot) េហើយនងេ យមនករជយ

គរទព ជញ ធរជតអប េហើយខញសមសែមតងនវគរវកចច ជ ទចេពះករងរដធសេមប ើមែដលដកនេធវើេ យ

113

េ ក េអរច ឡពស (Eric Lopis) េនកនងរកបខណឌ េនះ។

េគបនរឭកអពក យទកទងនង កសយន ឋ ន។ គពតជរបតបតតករមយែដលមនលកខណៈឈនមខេគ

េ យេហតថ េ យ រមនកចចសហរបតបតតករជមយរកមហនសមបទន កសយន ឋ ន (SCA) េនះគជ

េលើកទមយែដលអនកេរៀបចែផនកឯកជនបនចលរមេនកនងហរញញបបទនៃនប ណវទយបងក រជមន ដចែដលេរឿង

េនះជទមល បែដលេគធល បេធវើេនេពលបចចបបននេនះេនអរ ប េនកនងរកបខណឌ ៃនអនសញញ មល (Malte)។ េនកនងរកប

ខណឌ ៃនអនសញញ ែដលេយើងបនចះហតថេលខជមយ ជញ ធរជតអប មយងេយើងផតលជននវករងរជនញ

េហើយមយងេទៀតេយើងមនបណងពរងកករទទលកមមសក ករជនជតែខមរ េនរបេទសប ង េដើមបឲយពកេគទង

េនះមនទមល បជមយនងែខ ប ត ញៃនប ណវទយបងក រជមនទងមល។ ជមយគន េនះែដរ េយើងមនបណង

ផតលទរមងពតរបកដឲយបនឆបរហស ដលករងរសហរបតបតតករពតរបកដែដលេធវើេឡើងជមយ ប ង

ចងបពរបេទស។ របសនេបើេនេពលបចចបបននេនះ រមណយ ឋ នអងគរែលងសថតេនកនងបញជ រមណយ ឋ នេបតកភណឌ

ពភពេ កែដលមនេរគះថន កេហើយេនះ េយើងទងអសគន មនករណយកចចឃល េមើលេ យរបងរបយតន េដើមប

ែសវងយលអពអវែដលសថតេនជវញនងបរ ថ នប ណវទយរបសអងគរ ែដល ចអនញញ តឲយេយើងែសវងយលព

អតថនយែផនករបវតត រសតរបស ចរកែខមរេនសមយអងគរ។ ដចែដលេ កេលខធករអចៃរនតយេទើបនងបន

រឭកជនអបញមញេនះ េយើងេរត មខលនជេរសចសរមប ជញ ធរជតអប េនកនងរកបខណឌ ៃនករងរែផនក

ប ណវទយបងក រជមន ែដលនងមនភពចបចសរមបករចះេឈម ះរមណយ ឋ នរប ទរពះវ រ េទកនងបញជ

េបតកភណឌ ពភពេ ក។ កដចគន ែដរ េនេពលរេសៀលេនះ េយើងេឃើញថមនគេរមងេរៀបចដសខនជេរចើន ពត

ជនងទមទរឲយមនជចបចនវរបតបតតករែផនកប ណវទយបងក រជមននន។

ជេសចកតសនន ឋ ន ប ណវទយបងក រជមនគជកររបរមជអចៃរនតយ រ ងករអភរក នងករសក អពេបតកភណឌ

ប ណវទយ ទងរបសរបេទសនមយៗ ទងរបសមនស ជតទងមល រ ងករអភវឌ របកបេ យចរភពែផនក

េសដឋកចចនងែផនកសងគម។ កររបរមេនះគជករងរែដលរតវេធវើ េនរគបេពលេវ ទងអស។"

េ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "េ យេហតែតេយើងេទើបនងនយយអពប ណវទយ ខញ

សមឲយេ ក រ ត ចរយ កលដ ហ ក (Claude Jacques) ចបងហ ញជនេ យខល នវេសចកតកតសមគ លមយចនន

ទកទងនងចណចេនះ។"

េ ក រ ត ចរយ កលដ ហ ក (Claude Jacques)៖ "រគបគន េនទេនះគម នអវេរកពេធវើករេកតសរេសើរចេពះករងរ

ែដលបនបេពញេ យរកមករងរេផ ងៗ ែដលេធវើករសរមបករអភរក របងគរប ទអងគរ ទងេនេលើករ

ជសជលរបងគរប ទទងេនះេឡើងវញ ទងេនេលើករសក ែផនកបេចចកេទសដសជេរម ែដលករជសជលេឡើង

114

វញទងេនះបេងកើតឲយមនេឡើង។

បែនតមនវសយដសខនមយែដលខញយលថ រតវបនេគបេភលចេចលទងរសង េនះគប ណវទយ។ ជពេសសេនះ

គប ណវទយែដលទកទងនងបរ ថ នសងគមនងវបបធមរបសរបងគរប ទ។ ជករពតរបកដ ស សពវៃថងេនះ

ប ណវទយមនែមនេគមន គ លេនះេទ េនអងគរ។ អសេ កេ ករសេឃើញមនរកមករងរនន គរកមករងរ

របស ជញ ធរជតអប នងជពេសសគរកមករងរជបនែដលេធវើករទកទងនងករសក រ វរជវពេសសៗ ជ

ពេសសេនះគទកទងនងឡចរងក នក លភជន។ ចែណកឯ ប ងចងបពរបេទសវញ មនេបសកកមមពរ

ែដលទកទងនងែផនកប ណវទយទងរសង េនះគេបសកកមមរបសេ ក ហ ក េ គ សេស (Jacques Gaucher)

ែដលសក អពទរកងអងគរធទងមល នងេបសកកមមរបសេ ក រគសសតហវ បតទេយ (Christophe Pottier) ែដល

សក អពករេរៀបចតបនអងគរ។ េបសកកមមរបសេ ក រគសសតហវ បតទេយ (Christophe Pottier) េនះ ទកទងជ

ពេសសនងអវែដលេកើតមនមនសមយែដលេ ថសមយអងគរ េនកនងតបនប យណខងលច កដចជេនកនង

តបនរលស ឬកទលទ យជងេនះ េហើយេ យចលរមជមយេ ក រ ត ចរយ រ ឡង េផលតសរ (Roland

Fletcher) របស កលវទយលយសដន (Sydney) គទកទងនងករេរៀបចនងរបវតតរបសរបពនធែដនដធ រសត។

លទធផលែដលទទលបនចបពេពលឥឡវេនះេទ គមនចននធសេមប ើម េហើយ ចេធវើឲយមនករែរបរបលដល

របវតត រសតរបសអងគរេនេលើេរចើនចណច ឬេ យពតរបកដជងេនះ គ ចឲយយលដងថ អវែដលរតវបនេគ

ទទល គ លរហតមកទលនងេពលេនះ គែលង ចមនេទៀតេហើយ េហើយគជករចបចែដលរតវ កែតងបេងកើត

នវសមមតកមមថមៗ ។

អសរយៈេពលជង ៤០ ឆន មកេហើយ ខញជរបវតតវទែដលខតខក ងេឡើងវញនវរបវតត រសតមយែដល េនេពល

បចចបបននេនះ េគមនែតេគលមយបេ ណ ះ េលើកែលងែតករណខលះៗ។ ខញកជចរកវទផងែដរ ែដលេដើរ មល នៃន

រគរបសខញ គេ ក ហ ក សែដស (George Coedès) ែដលបនរកេឃើញេគលរបវតត រសតេនះ ជពេសសេនះ គ

េ យ រែតស ចរក។ មយងេទៀត ខញសមេឆល តយកឱកសែដលបនផតលឲយរបខញ េដើមបសែមតងេយបល ែដលជ

បឋម សមសងកតធងនេលើករយកចតតទក កអភរក ែដលចបចសរមបស ចរកទងេនះ ជ ទេនេពលែដល

ស ចរកទងេនះមន ចេធវើករផល សបត រទកែនលងបន េហើយរតវសថតេនកនងរបងគរប ទ។ ឯក រទងេនះរតវ

ែតចតទកថជឯក រេដើមចសែតមយគតរបសរបេទសកមពជ េ យមនមនអក រសលប មយេផ ងេទៀត

េហើយេ យេហតដេចនះ ឯក រទងេនះរតវែតទទលបននវករយកចតតទក កែថរក េ យមធយតជទបផត។

េនកនងករណខលះ គរបែហលជរតវេរគងែថរក ករពរឯក រទងេនះេ យសនលកបល សទកថល (plexiglas) ឬេ យ

សនលកបល សទកថល េផ ងេទៀត។ េនទបញច ប គគរែតកតរ ទកេ យយកចតតទក កនវ ថ នភពរបសឯក រទង

េនះេនកនងរបងគរប ទនមយៗ េហើយេនទេនះ ខញសមែថលងជពេសសេទកនមតតភកតឥ ឌ របសខញ េរពះថេរឿង

េនះគជករពតជកែសតងេនកនងរប ទ រពហម ែដលស ចរកទងអស កដចជមនទនរតវបនេធវើករចះ

115

បញជ រេពើភណឌ េនេឡើយ។ ខញសមបញជ កថ សណមពរេនះរតវបនេធវើេឡើងរមគន ជមយេ ក រ ត ចរយ

មកែវល (Maxwell) ែដលរបគតមនវតតមនេនកនង លរបជេនះ េហើយែដលរបគតផទ លបនចបេផតើមេធវើនវ

កមមវធដសខនមយែដលសេ េធវើសរមងស ចរក។

បែនតេនេពលបចចបបននេនះ េយើងរតវែតយលដងឲយបនចបសថ ស ចរកែតឯកឯង េទះបជ មនតនទសខន

យង កេ យ កមន ចនងគស សរបវតត រសតែខមរេឡើងវញបនែដរ។ គជករចបចបផតែដលរតវេរគងស

ជនយពប ណវទយ ែដលជវទយ រសតជឧបសមពនធមយេទៀតរបសរបវតត រសតេនះ។ ដេចនះ ខញសមសណមពរដល

អសេ កេ ករសឲយជយដលរបវតតវទ។ េ យមនែមនជរបវតតវទ េគ ចយលថ របងគរប ទមយែដលេទះប

ជលអរសសយង កេ យ មនអវៗទងអសែដលរតវឈនះ េ យរតវ កេទវញេនកនងបរបទែផនករបវតត រសត

នងសងគមដរងមមយ េហើយដចែដលអសេ កេ ករសដងរ ប េនះជអវែដលមនែមនជករណៃនរគបរបងគ

រប ទអងគរេនះេទ។ របវតតរបសរបងគរប ទគជករចបចសរមបរបយទធទលនងគនតែដលរក ល លខល ង

ែដល មគនតេនះ របងគរប ទនមយៗរគនែតត ងឲយរយៈេពលដខលមយ េនកនងរបវតត រសតអងគរ េហើយេរឿង

េនះ េទះបជមនឧទហរណដជកែសដងកេ យ។

របងគរប ទអងគរវតតែដលបនក ងេឡើងេនសតវត ទ XII កដចជបនសថតេនជរបច នងេនែតសថតេនជ

ទកែនលងសរមបេគរពបជ។ ខញកសមជរមបបែនថមផងែដរថ ទរកងែដលសថតេនពទធជវញរបងគរប ទអងគរវតត

េហើយែដលេគែតងែតរចឡជមយអងគរវតត មនរតវបនេគេធវើករសក ទលែតេ ះ។ មរយៈស ចរក េគដងថ

រប ទបនទ យរសែដល ទេទពនន - េហើយខញសមបញជ កថ គមនែមនរប ទេទ - រតវបនេគេធវើករឧទទសេន

ឆន ៩៦៨ មនភពរសរេវ ើកេនេឡើយ េនចងសតវត ទ XIII។ មតតភកតរបសេយើងគេ ក រគសសតហវ បតទេយ

(Christophe Pottier) បនផតលដណងដលេយើងេនេពលថមៗ េនះថ រប ទបកែខងមនច សជងអវែដលេយើង

បនគតរហតមកទលេពលបចចបបននេនះ រយៈេពលជងមយសតវត កនលះ។ េយើងដងថ បមសខនរបសរប ទ

បកែខងរតវបន ងសងេឡើងវញេនសតវត ទ XII។ ចែណកឯមតតភកតរបសេយើងមន កេទៀត គេ ក បស ក ល

រ ែយរ (Pascal Royère) េទះជរបគតទទលបនទកដកនេធវើយងលអរបេសើរនវករជសជលរប ទបពនេឡើងវញក

េ យ កគតបនេឆល តេពលេដើមបសក អពបរបទែផនករបវតត រសតរបសរបងគរប ទេនះែដរ េហើយេធវើឲយរបគត

មនកររេភើបញបញរយងខល ង េបើេរប បេធៀបនងអវែដលេយើងេជឿថបនដង។

រយៈេពលេនកនងេពលេវ េនះមនែមនរបរពតតេទេ យមនមនករែកែរបខលះៗ េហើយែថមទងករផល សបត រខលះៗៃន

របងគរប ទេនះេទ។ ខញ េជឿជកយងចបសថ របវតតពតរបកដរបសរបងគរប ទមន ចនងបងហ ញឲយេឃើញ

មរយៈករពនតយេសើៗធមម ៃនជញជ ងខងេរកេនះេទ។ េ យេហតដេចនះេហើយបនជកលពពរឆន មន ខញបន

ទនម នយងេ ច សឲយេគេធវើក យេនខងកនងបមក ត លរបសរប ទបយនែតមតង ជរប ទែដល

ជវតរសេនបនសថតេនេលើសពរយៈេពលពរសតវត េហើយែដលេយើងគតថ បមក ត លេនះបនេធវើករវវឌ េន

116

កនងេពលេវ ។ បែនតេយើងេឃើញចបសថ េនះជករណៃនេសទើរែតរគបរបងគរប ទទងអស។ េទះជរប ទែរប

របែដលរតវបនក ងេឡើងេនឆន ៩៦២ េហើយែដលរតវបនេបះបងេចលយងឆបរហសេ យកនរបសរបស

អនក ងសង គ ជចរនទ វរ មន (Râjendravarman) កេ យ កមនស ចរកេនចងសតវត ទ ១១ ែដរ។

ដេចនះ ខញយលថគជករសខនែដលរកមករងរនមយៗែដលទទលបនទករបងគរប ទមយ រតវខតខកណតរបវតត

របសរបងគរប ទេនះ េ យមនជនយពប ណវទរបកបេ យសមតថភពមន ក។ គេ យេធវើដេចនះែដលេយើងនង

ចេជឿនេលឿនេទមខ េនកនងរបវតតរបសរមណយ ឋ នអងគរទងមល ែដលេយើងទងអសគន រស ញចលចតត

េហើយែដលរបមលផត ឲយេយើងជបជគន េនៃថងេនះ។ ខញយលថ េយើងមនករណយកចចេធវើរបវតត រសតេនះសរមប

របេទសកមពជ េនកនងេពលជមយគន នងករបណត ះប ត លប ណវទែដលបនចបេផតើមេធវើយងលអរចមកេហើយ

េហើយែដល ចបនតេធវើករងរបន។ ខញសមអនញញ តសងកតធងនេលើភពបនទ នៃនកចចករេនះ។ េនកនងនយមយ េយើង

េសទើរែត ចនយយេនទេនះអពប ណវទយបងក រជមន ែដលមយងេទៀតពតជមនភពចបច េនកនងទកែនលង

ែដលទទលរងនវករគ មកែហងដៃទេទៀត។ បែនតខញ េទើបនង ត បឰថ េគបនគតគរដលេរឿងេនះ។ ជករពត

ស េនេពលែដលរកមករងរមយបនបញច បករជសជលរបងគរប ទមយេហើយ េហើយែដលបរ ថ នរបស

របងគរប ទេនះរតវបនេរៀបចេ យវសយេទសចរណ ពតជករលបកែដលរតវរតឡបេទកនរបងគរប ទ

េនះវញ េដើមបេបើករេ ដ ែដលបនជក ឬកេធវើក យែផនកប ណវទយចបចេនទេនះ។ របសនេបើអសេ ក

េ ករសពតជសេរមចចតតេដើរ មមគេនះ េនះខញ េជឿជកថ អសេ កេ ករសពតជចលរមចែណកដេរចើន

សេមប ើម េនកនងកររកចេរមើនៃនចេណះដងទកទងនងអតតកលរបសែខមរ។ ដេចនះ គរែតៃលលកេរគងទកនវកចច

របជរបចឆន មយសរមបប ណវទ ែដលនង ចរបរពតតេទបនទ បពសមយរបជបេចចកេទសរបសេស.អ.េស េដើមប

នងផគផគងេរប បេធៀបលទធផលែដលទទលបន េហើយជយថេហត េធវើឲយកចចសក រ វរជវមនភពសសងវ កគន ។

េ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "េយើងមនចណចពរចងេរកយ។ ជបឋម ទកទងនង

ពតមន េយើងសមឲយសហេសវក Archaeological Survey of India របសេយើង ចជនដណងដលអនករ វរជវ នង

ផតលនវពតមនខលះៗេដើមបបញជ កអព ថ នភព។ េយើងមនកតេ មនស រក យនងជរមបជនថ ពកេគបនេធវើករ

បញជ កជភ អងេគលសនងភ ជបន។ េយើងបនេធវើករពភក អពេរឿងេនះជមយពកេគ េហើយពកេគគតថ

នងផតលជភ ប ង េនកនងេពលឆបៗេនះ។ ដេចនះ េយើងនងមនជភ ទងពរែដលេរបើរបសេនកនងគណៈ

កមម ធកររបសេយើង បករមនងភ អនតរជតមយេទៀត គភ ជបន។ ដចែដលអសេ កេ ករសេឃើញមន

េនកនងឯក រេនះរ ប គអសេ កេ ករសមននវអវែដលសខន។ អសេ កេ ករសមនែមនមនែតបលង

បេ ណ ះេទ បែនតកមនផងែដរនវករពនយលបភលអព រៈសខនៃនអវែដលបនេធវើ។ េយើងសមែថលងអណរគណដល

សហេសវក Archaeological Survey of India របសេយើង ែដលបនគតគរដលអន សនរបសគណៈកមម ធករ។

117

ទងេនះគជភសត ងមយេទៀតែដលបញជ កអពករចះសរមងគន ដលអែដលេយើងមន េនកនងរកមករងររបស

េយើង។

ឥឡវេនះ ចរេយើងនយយអពចណចមយែដលេសនើេឡើងេ យ ជញ ធរជតអប ែដលបនទទលសណមពរមយ

ែដល ជញ ធរបនបងហ ញជនេទគណៈកមម ធកររតភគ កលពៃថងម លមញ។ ជសណមពរែដលេចញមកព

រកមហន KTC Cable&Co ែដលេសនើេ យរកសងធនធនទក កនងករផគតផគងទកដលេសៀម បនងតបនេសៀម ប។

ខញសមបញជ កថ ត ងរបស ជរ ឋ ភបល គឯកឧតតម សខ ន បនបដេសធ។ ដចែដលេយើងបនេលើកេឡើង

កលពៃថងម លមញរចេហើយ គមនែមនជករេសនើសករយលរពមេទ ែតជករជនដណង។ ជករពត ស េ ក

ឧបនយករដឋមរនតចងឲយគណៈកមម ធករេដើរតនទរបសខលន ចងឲយគណៈកមម ធករេធវើករវភគឯក រ នងេធវើករ

កតសមគ លរបសនេបើមន េហើយសមកឲយគណៈកមម ធករកល យេទជកែនលងែដលរគនែតសរមបចះបញជ មញញ

ធមម មយ។ គណៈកមម ធកររតវបនបេងកើតេឡើង េដើមបជយដល ជរ ឋ ភបល។ ជករពតរបកដ ស េនះគជ

របតបតតករដសខនមយ គករផគតផគងទកដលេសៀម បនងតបនេសៀម ប។ ដេចនះ ឥឡវេនះ គគរែតទកេពល

ចននពរបនទ េទេ ក យន ហង េគឿន (Youn Han Khen) េដើមបបងហ ញជនយងខលអពគេរមង េទ ម

សណមពរែដល ជញ ធរជតអប េទើបនងបញជ នេទេលខធករ ឋ នរបសេយើង។ របសនេបើេ កសហរបធន

យលរពមចេពះករេសនើសេនះ េយើងនង ចសេរមចចតតថ េតើឯក រគរែតរតវបនសក េ យអនកជនញឬកេទ

េដើមបនងពនតយេមើលថេតើឯក រេនះ ផទយេទនងបលងជមល ឋ នរបសេយើងែដរឬអត ែដលជបលងែដលបន

េរៀបចេឡើងេនចេនល ះឆន ១៩៩៦ នងឆន ២០០០ េ យៃចក (JICA) េនះគបលងទេទែដលយលរពមេ យ ជ

រ ឋ ភបល សរមបនេយបយទកេនះ។ បញហ ហរញញវតថ នងបញហ ៃនករ កឲយដេណើ រករ គទកទងនង ជ

រ ឋ ភបល បែនតឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនតមនបណងឲយេយើងចប រមមណចេពះលកខខណឌ ៃនករ កឲយ

ដេណើ រករ េដើមបកឲយមនបញហ េកើតេឡើង េនេពលបនទ បមក។ របសនេបើេយើងគតថ មនករែដលរតវេធវើេនះ ខញ

បនេធវើករពេរគះេយបលរចេហើយ។ េយើង ចេសនើសឯក រភល មៗ េហើយេលខធករ ឋ ន ចេរៀបចករសក

មយ ដចែដលេលខធករ ឋ នធល បបនេធវើរចមកេហើយ ទកទងនងឯក រេផ ងៗេទៀតែដលបនរបគលជនឲយ

េយើងពនតយ។"

បទអនត គមនរបសេ ក យន ហង េគឿន (Youn Han Khen) ត ងរកមហន KTC, Co.,Ltd.៖ "រកមហន KTC បន

ចះបញជ េនឆន ២០០៥ បែនតេនឆន ២០០៧ េទើបបនទទលករអនញញ តព ជរ ឋ ភបលកមពជ មរយៈរកសង

ឧស ហកមម ឲយទទលរគបរគងរបពនធទកកនងេខតតេសៀម ប។ មករសក ប យណទកថល គជរបភពទកដ

សខនេនកនងេខតតេសៀម ប។ េយើងគរយកទកពកនងប យណមកេរបើ លអជងយកទកពកនងអណដ ង ពេរពះេយើង

មន ចយកទកអណដ ងមកេធវើជទក អ តបនេទ េហើយករបមេនមនកណត។

118

កនងេខតតេសៀម ប របពនធទកមនសមតថភពផគតផគងែត ៨០០០ ែមរតគបបេ ណ ះកនងមយៃថង េហើយមនែត ៣០% េទ

ែដល ចផគតផគងទកកនងរកងេសៀម ប។ ដេចនះ រកមហន KTC កពងសក បែនថម ២០០០០ ែមរតគប រហតដលឆន

២០២០។ មករសក គេរមងរតវច យទន ៨ ន ៥ ែសនដ ល រ េមរក សរមបករ ងសង។ គេរមង

នងរតវចបេផតើមពេដើមែខមក ឆន ២០០៨ នងបញច បេនឆន ២០០៩។ សមអរគណ។

េ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "េដើមបកឲយខតបងេពលេវ េយើងចងបនឯក រឲយបន

ឆបរហស េរពះថេរឿងេនះទកទងនងប យណខងលច។ េយើងមនភពវស ងែដលមនេ កនយក

នយក ឋ នទកេនកនងចេ មពកេយើង គេ កបណឌ ត ហង េព (Hang Peou)។ េ ក ហង េព (Hang Peou)

ផទ លនង ចពនតយេមើលឯក រេនះេ យឆបរហស។ េនខងកនងរកមអនកជនញរបសេយើងេហើយនងេនទេនះ

េយើងមនលទធភពសក ឯក រេនះេ យឆបរហស។ ដេចនះ េយើងសមសណមពរដលេ កឧបនយករដឋមរនត

ឲយផតលករែណនដល ជញ ធរជតអប េដើមបឲយេយើង ចទទលបនឯក រេនះឲយបនឆបរហស។ េ យបន

ទស នប យណជេរចើនេលើកេរចើន រ ខញ គ លតេលខទងអសេ យរតមត េទះបជខញមនែមនជអនកជនញក

េ យ។ ដេចនះ េទះជយង កេ យ រតវេជៀស ងកឲយមនបញហ ថមជមយនងប យណ េ យរតវដងថ

ថ នយែដលរតវ កឲយដេណើ រករនងសថតេនខងកនងប យណ។ របសនេបើេរឿងេនះមនេធវើឲយប យណមន

េរគះថន កេទេនះ េយើងមនមនបញហ មយេចទេឡើងេទ។ ផទយមកវញ េយើងនងេសនើសករយកចតតទក កព

ជញ ធរថន កេលើ។ ដេចនះ េគរតវែតផតលឯក រទងេនះដលេយើងេនកនងសបត ហេនះ េដើមបឲយកចចរបតបតតករេនះ

របរពតតេទឲយបនរបេសើរ។ េយើងនងជនដណងអពេរឿងេនះដលសហរបធនទងពររបរបសេយើង។ របសនេបើរតវ

ករនវករសក បែនថម េយើងនងេធវើករសក េនះេដើមបនងេធវើជរបយករណ េនេពលមនកចចរបជបេចចកេទស

េលើកេរកយ។"

អនកមនេយបលែដលមនបនកណតអតតសញញ ណ៖ "ខញពតជមនបណងរឭកដលរគបអនកែដលបនចលរមេនកនង

កចចរបជសតពបញហ ទក កលពៃថងម លមញ ថ េយើងបននយយយងេរចើនអពករេទជអសទកេនេពលបចចបបនន

ែដលនង ចនឲយមនេរគះថន កជយថេហតដលអតថភពរបសរមណយ ឋ នប ណវទយ។ មរយៈតេលខែដល

ខញបនេឃើញេ យរសពចរសពល បញហ េនះេកើនេលើសបដងៃនសមតថភពអសទកែដលមនរចមកេហើយ េហើយរប

ខញពតជមនបណងេធវើករសក ជមយនងអនកជនញខងវសយេនះ អពផលបះពលែដលបញហ េនះនង ចបងក

ឲយមន។ ករវភគដលអតលអនមយរបែហលជនងមនភពចបច មននងទញយកនវេសចកតសនន ឋ នែបប មយ

េនះ។"

119

េ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ "េយើងមនចណចពតមនចននពរេដើមបបញច បែផនកេនះ

េហើយេយើងនងឆលងភល មេទនយយអពអន សន។

ជបឋម គចងបងហ ញថ េនកនងរកបខណឌ ៃនករអភវឌ សកមមភពវទយ រសត េយើងបនេរៀបចេនទេនះ ជមយ

នយក ឋ នប ណវទយនងរបងគរប ទ នវទ ក លភជនរយៈេពលមយៃថង។ ទ េនះបនផតលែផលផក យង

េរចើន។ ខញមនែមនជអនកក លភជនរបចតបនទងេនះេទ បែនតខញជអនកក លភជនៃនតបនេមឌែទ េណ ជ

ពេសសរបសតបនកក (Carthage)។ េនកនងមខងរេនះ ខញ រតវបនេគចប រមមណយងខល ង េហើយេគបនផតល

កតតយសដលរបខញ េ យសណមពរឲយខញ េធវើជអធបតភពពធេនះ។ ខញមនកតេ មនស រក យៃរកែលងនងជរមប

ជនអសេ កេ ករសថ ឥឡវេនះេយើងមនករេបះពមពផ យមយសតពក លភជន ែដលបនេរៀបចេឡើង

េ យ ជញ ធរជតអប ។ ដចែដលអសេ កេ ករសេឃើញរ ប គជេសៀវេភភគទបនែដលេនកនងេនះ

េយើងមនបទបងហ ញននែដលបនេធវើេឡើងកលពឆន ២០០៦ គភល មៗេនមនសមយរបជរបសេយើង។ េនរតងេនះ

អសេ កេ ករសមន រៈសខនៃនបទបងហ ញននែដលរតវបនេធវើ េនកនងអឡងេពលៃនេ ងជងេនះ។

ខញគតថ រគបប ណវទែដលមនវតតមនេនទេនះ នងមនកតេ មនស រក យេ យេឃើញករេបះពមពផ យេនះ

ឈនដលទសេ បនទ បពរយៈេពលមយឆន េរពះថ េយើងបនេធវើករែកតរមវអពបញហ ៃនករសក អព

ក លភជនេនកនងតបនអងគរ ែដលេ យ រែតករសក េនះ គ ចនងេធវើករសក ឲយបនែវងឆង យ ជពេសស

េនះគបនទ បពេយើងបនទទលដណងអព រមនទរេនះ ែដលនងេបះទ ងេនកនងតបន រន ឯក េនកនងរកប

ខណឌ ៃនហរញញបបទនរបសរបេទសជបន។ េនះគជឱកសេដើមបនងរឭកអពេរឿងេនះជ ធរណៈ៖ របេទសជបន

មនរតមែតផតលហរញញបបទនសរមបរបងគរប ទបេ ណ ះេទ បែនតរបេទសជបនកពតជមនបណងរបកបេ យ

ចតតទលទ យ ផតលហរញញបបទនដល លទមយរបស រមនទរែដល កបេរមើឲយ ធរណៈជន េ យរបមលផត

នវក លភជនែដលបនរកេឃើញេនកនងឡចរងក នេធវើពដ ែដលសថតេនមនឆង យបនម នពអងគរ េន មផលវេទ រន

ឯក។ ដេចនះ បញហ ក លភជនមនរតមែតមនលកខណៈវទយ រសតបេ ណ ះេទ បែនតែថមទងមនលកខណៈ

ភម រសតនងវបបធមេទៀតផង។

ចណចចងេរកយគទកទងនងករ កេភលើងបភលអងគរវតត។ អសេ កេ ករសបន កភរៈឲយេលខធករ ឋ នរបែម

របមលនវេយបលរបសអនកជនញ។ េយើងបនេធវើកចចករេនះ។ អនកជនញែដលេយើងបនេធវើករពេរគះេយបល

បនជរមបរបបេយើងថ បនកតសមគ លេឃើញនវកររកចេរមើនមយ។ ករសក ែដលកពងេធវើេនេពលបចចបបនន

េនះ មនភពលអរបេសើរជងមន េហើយេយើងបនគតគរដលចណចមយចននែដលរតវបនបងហ ញរបបជមន។

បែនត អនកជនញទកទញករយកចតតទក ករបសេយើងេទេលើចណចសខនចននប៖

ជបឋម អនកជនញមនករេងឿងឆងល - េហើយគន េយើងភគេរចើនកេងឿងឆងលដចជរបគតែដរ – ចេពះករណែដល

រកមករងរែដលទទលភរៈ កេភលើងបភលអងគរវតត កបដចជមនដងឬកមនផតល រៈសខនខល ងដលអវែដលេយើង

120

េ ថ ករេធវើ កលបង។ មននងេធវើអវមយែដលទកទងនងរបងគរប ទមយរបកបេ យ រៈសខនដចជអងគរ

វតតេនះ គគរែតេធវើករេធវើករ កលបងជមនសន។ េនះគជបេចចកេទសមយែដលមនស រគបរប គ លេនេពល

បចចបបននេនះ េទះជអនកឯកជនកេ យ េនេពលែដលពកេគរបរពធពធបណយអវមយេនេគហ ឋ នរបសពកេគ។

ដេចនះ អនកជនញរបេនះមនករេងឿងឆងលថ មនេធវើករ កលបង មនមនករេធវើជគរ ២D ៣D ៃនករបភល

េភលើងេនះសន មននងេរៀបចបពកសមភ រៈបេចចកេទសេផ ងៗ។

ចណចទពរ៖ េនកនងករពពណនអពបេចចកេទស េសទើរែតអវៗទងអសរតវបនេធវើេឡើងជឧបករណសរមបករ

េរបើរបសយរអែងវង េហើយែថមទងមនទមងនធងនេទៀតផង េនកនងរបងគរប ទមយែដលករតវ កបេរមើឲយ

ធរណៈជនែដរ េរកពេពលយប។ ដេចនះ េគមនរតវេភលចេទថ របងគរប ទេនះ ជបឋមគជទកែនលងរបកប

េ យភពសកក រ េហើយរបសនេបើេគេបើករបងគរប ទេនះឲយ ធរណៈជនេធវើករទស ន គ មនទដឋភពេពល

ៃថង មននងគតេទដលទដឋភពេនេពលយប។ េគមន ចទកឧបករណដធងនេនះេចល េ យេភលចថេនះគជរបងគ

រប ទែដលមនេភញ វេទទស នេរចើនជងេគេនះេទ។

េនទបញច ប អនកជនញនយយថ សរមបករ កេភលើងបភល ដចែដលេគេធវើេនកនងពភពេ កទងមល េនេពល

ែដលេគេសនើេឡើងនវករ កេភលើងបភលមយ ជបឋមេគេសនើេឡើងនវករ កេភលើងបភលេនះេ យមនករពពណន

េពញេលញមយ។ េនេពលេនះ គរតវមនកចចពភក ដេពញេលញមយរ ងមច សករងរនងអនកផតលទស នទន

មននងងកេទរកមច សករងរ។ របពនធេនះ កដចជមនរតវបនេគអនវតតន មេនះេទ។ អវៗទងអសរបរពតតេទ

កបដចជេគបនគតដលករផគតផគងែផនកថមពលមយ ដចជែខ កបែដលរតវ កនងរបងគរប ទែដលរតវ

េធវើករបភល េ យមនមនបលងរមមយសរមបកចចករេនះេទ។ អនកជនញផតលអន សនយងទទចឲយបញហ េនះរតវ

បនពនតយេមើលេឡើងវញ េរពះថកររកចេរមើនែដលបនេធវើឲយបនសេរមចរចមកេហើយេនកនងវធ រសត បងហ ញ

ថ រកមករងរេនះពតជមនបណងេធវើេរឿងេនះ។ រកមករងរនង ចចបេផតើមបងហ ញជនេ យឆបរហសនវអវ

ែដលរតវបនធនថ មនគណភពនងរបកបេ យេជគជយ។

ខញសមបែនថមនវករកតសមគ លរមមយ៖ េនេពលបចចបបននេនះ េនេពលែដលេយើងនយយអពេបតកភណឌ ពភព

េ ក េយើងមន ចនងមន គ លនវអវៗែដលេកើតមនេឡើងេនកនងពភពេ កបនេទ។ កដចគន ែដរសរមបករ

កេភលើងបភល ប ណវទយ នងករជសជលេឡើងវញ។ េយើងមន ចនយយថ៖ "ចេពះខញ ខញ េធវើករជសជលេន

ទេនះ េរពះខញជជនជតែខមរ។ អវៗេផ ងេទៀតេនកនងពភពេ កមនេធវើឲយខញចប រមមណេនះេទ"។ េទ េនេពល

ែដលេយើងេធវើករជសជលេឡើងវញ គមនករអនវតតនជលកខណៈអនតរជត េហើយមយងេទៀតេនះ េទះជរបងគ

រប ទមនសថតេនកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ កកេ យ។ ទពរ េនេពលែដលេយើងសក អពប ណវទយ គ

េយើងសក េទ មបទ ឋ នអនតរជត។ េហើយេនទបញច ប េនេពលែដលេយើង កេភលើងបភលរបងគរប ទមយ គ

រតវេធវើដចជេយើង កេភលើងបភល កលេហ (Colisée) របសទរកងរ ម ព មត នងរបងគរប ទដលបលបញដៃទេទៀត។

121

ជមយនងអនកជនញែដលេយើងបនពេរគះេយបល េយើងមនករេងឿងឆងលបនតចែដលរកមករងរេនះ ែដលបន

ច យរបកកសយងេរចើន មន ចបញជ ននរ មន កឲយជះយនតេ ះ នងច យរយៈេពលពរៃថង េដើមបពនតយ

េមើលថ េតើករ កេភលើងបភលេនះរបរពតតេទយងដចេមដច េនទរកងរ ម ឬកេន លវ (Louvre)។ ដេចនះ ភល មៗ រកម

ករងរេនះគរែតយលថរតវេធវើដចេមដច។ េយើងសថតេនកនងដ កកលែដលអនកជនញចតទកថជ "ករ

កលបងែបបសបបកមម"។ េគមនរតវេធវើករ កលបងែបបសបបកមមេទ សរមបរបងគរប ទដសខនជងេគរបស

របេទសកមពជ សរមបរបងគរប ទដសខនជងេគរបសបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក។ ដេចនះ េយើងសម

សណមពរដល ជញ ធរជតអប ឲយអេញជើញរកមករងរេនះ ឲយេធវើករេឆលើយតបឲយបនឆបរហស។

ខញមនែមនជអនកជនញពតរបកដេនះេទ បែនតខញបនឆលងកត ២៥ ឆន ៃនជវតរបសខញ កនងករ កេភលើងបភលេន

របេទសទយេណស។ ដេចនះ ខញសមបងហ ញរបប ជញ ធរជតអប ថ ជមយនងអនកជនញចននពរឬបនកេទៀត ខញ

េរត មខលនជេរសចនងជបជមយមនស ទងេនះ េនកនងរយៈេពលបនម នៃថងខងមខេនះ។ េយើងនង ចេធវើករ

ពភក ជមយពកេគ េហើយនងជរមបរបបពកេគនវអវែដលមនដេណើ រករ។ របសនេបើមនដេចនះេទ បញហ េនះនង

ពនយរេពលេរចើនែខេរចើនឆន េទៀត េហើយេយើងេធវើដេណើ រេឆព ះេទកនភពមនទនង។ រតវែតេជៀស ង

ករយធបេតយយ។ គមនទនដលថន កេនះេនេឡើយេទ។ ពកេគបងហ ញឲយេឃើញពសឆនទៈ េ យេហតដេចនះចរេយើង

បងហ ញពសឆនទៈដលពកេគវញ េ យរបបពកេគឲយេទេមើលេនរបេទសៃថ ឬកេនរបេទសជបនថេតើេគ កេភលើង

បភលរេបៀបយងដចេមដច។ េបើមនដេចនះេទ រតវេទរហតដលទរកងបរសឬកទរកងរ ម។ េគមន ចេធវើសបបកមមបនេទ

េនកនងរបងគរប ទដសខនជងេគរបសរបេទសកមពជេនះ។ គអសរយៈេពលចននមយឆន កនលះេហើយែដលេគ

ពនយរេពលេរឿងេនះ េហើយេយើងមន រមមណថ េយើងេធវើឲយ ងសទះអវមយ េនេពលែដលករេធវើឲយ ងសទះេនះមន

ែមនមកពេយើងេនះេទ បែនតពគនតែដលេយើងមន ចអនញញ តឲយេគេធវើអវមយេរសចែតនងចតត ចេពះរបងគ

រប ទេនះ។ ជរ ឋ ភបលមនចងឲយេយើងេធវើអវេរសចែតនងចតតេនះេទ។ ជរ ឋ ភបលមនទនកចតតមកេលើ

េយើង។ ខញសមនយយេទកនេ កអគគនយក ជញ ធរជតអប សមឲយេគេរៀបចកចចរបជមយសរមបេយើង

ជមយនងអនកទងេនះ។ េយើងេរត មខលនជេរសចនងេទកនរមណយ ឋ នជមយពកេគេនេពលយប េដើមបពនតយ

េមើលថេតើរតវេធវើដចេមដច េហើយទសេ គរតវេធវើឲយឯក រេនះឈនដលទបញច ប។"

122

IV. អន សនរបសេស.អ.េស

IV.១. ករបងហ ញជននវអន សននន េ យ េលខធករ ឋ នអចៃរនតយ

អន សនរបសេស.អ.េស

ក. អន សនែដលបនអនមត៖

អន សនននៃនសមយរបជបេចចកេទស ៃថងទ ៥ នង ៦ ែខកកក ឆន ២០០៧ រតវបនេធវើករអនមត។

I. ករអ រក

១. ប យណទកថល

ក. គណៈកមម ធករសមេកតសរេសើរករងរដគរឲយកតសមគ លែដលបនបេពញេនចេនល ះែខមននងែខមថន ឆន

២០០៧ េនេរកមករដកនរបសេ កបណឌ ត ហង េព (HANG Peou) ជនយកនយក ឋ នទកនងៃរពេឈើ

( ជញ ធរជតអប ) នងេ យមនករជយគរទែផនកបេចចកេទសរបសេ ក មែសល ែវរ (Michel Verrot) ជ

ថ បតយករ-ទរបក (មលនធ មគគភពជ ទភព“FSP”របស ថ នទតប ង)។

ខ. គណៈកមម ធករសមកតរ ទកេ យករេពញចតតនវ ម រតៃនករពេរគះេយបលគន នងៃនភពបេពញឲយគន

េទវញេទមក ែដលបញជ កអពចរតលកខណៈៃនទនកទនងរ ងអនកេធវើកចចអនត គមន សរមបករ កឲយដេណើ រ

ករនវកមមវធ៖

• រកសងធនធនទកនងឧតនយម

• ជញ ធរជតអប

• ៃដគរបេទសឥ ឌ

i. រកមែវបខស (WAPCOS)

ii. រកមហនករងរ ធរណៈ អងហ លក (Angelique)

គ. គណៈកមម ធករសមផតលអន សនឲយគណៈកមមករែដលរតវបន កឲយដេណើ រករេ យេសចកតសេរមចចតត

របសសេមតចនយករដឋមរនត ចបនតជបរបជគន មតរមវករ េនេរកមអធបតភពរបសឯកឧតតម ជច េភឿន

(CHUCH Phoeun) ជរដឋេលខធកររកសងវបបធម។

ឃ. គណៈកមម ធករសមផតលអន សនជពេសសឲយកមមវធេនេពលខងមខ ែដលកពងែត កែតងេឡើង គតគជ

អតបរមដលេសចកតែណនែដលបនេរជើសេរ ើសយក៖ េនះគករែថរក សម រ ង

• មយង គករ ត ប យណទកថល េឡើងវញជចបចមន ចខនបន េនកនងយថភពែផនករបវតត រសត

ជមយនងបរណភពៃនរទងរទយែផនកេទសភពរបសប យណ េ យអនេ ម មតៃមលេបតកភណឌ

123

ពេសស ែដលមនេនកនងេនះ។

• មយងេទៀត ភពចបចកនងករេលើកតៃមលនវសកដ នពលែផនកេសដឋកចចនងេអកឡសៃន ងសតកទកដធេនះ។

២. ករេលកគណតៃមលរកមរ ងគរ ទបងម

ក. គណៈកមម ធករសមេកតសរេសើរ ជញ ធរជតអប ចេពះវធនករែដលបនរបកនយកនងកមមវធដបងៗ

ែដលបន កឲយដេណើ រករេនបងម នងេនកែនលងជវញ (រប ទៃរជនងរប ទកងភលក) េដើមបេលើកគណ

តៃមលរកមរប ទដអ ច រយចននបេនះែដលតភជ បគន េ យប យណដធ េនកនងតបនមយែដលបនេធវើករេ ះ

មនរច លេនេពលថមៗ េនះ។ ករងរបនរបរពតតេទេ យមនករយកចតតទក កយងខល ង េទះជមេធយបយ

មនកណតនងឯក រប ណវទយេសទើរែតគម នកេ យ។

ខ. គណៈកមម ធករសមផតលអន សនយងទទចឲយឯក រេនះរតវបនបេពញបែនថម េ យេធវើករអពវនវ មយ

ែផនក ដលឯក រេដើម(ជពេសសេទ ប ងចងបពរបេទស) េហើយមយែផនកេទៀតដលសរមងថមៗ (ជ ទ

ករ ស មរយៈរបថត)។

គ. ចេពះអវែដលទកទងនងករងរែដលរតវេធវើ គណៈកមម ធករផតលអន សនឲយសកមមភពមនភពអបបបរម

បផត។ កចចអនត គមនរតវែតករមតេនរតមករងរែដលជយសរមលដលករែសវងយលអពរបងគរប ទ នងផល វ

ចលេទកនែផនកែដលមនគ មកែហងដលរបងគរប ទបកែបក៖

• ករសមអ តយកេ ម េចញ

• កររគបរគងរសទបរកខជត

• ករ កេទកែនលងេដើមវញនវសសរេផអ បែដលបនដលរល េដើមបរកឲយេឃើញវញនវរប ងៃនករតរមងជ

ជរេនេលើផល វចល។

ឃ. េនទបញច ប គណៈកមម ធករសមេលើកទកចតតដលករជយជរញកមមវធេធវើបញជ រេពើភណឌ ដរតមរតវៃនធត

ថ បតយកមម នងវតថចមល កែដលសថតេន យបយេនកនងរមណយ ឋ ន។

ករេធវើឲយបនសេរមចកមមវធែដលបនផតលជអន សនេនទេនះ ទមទរឲយមនករផគតផគងដលរកមករងររបស

េ ក េសឿង កង (Seung Kong) នវ ថ បតយករ (យងេ ច សចនន២រប) សមភ រៈពតមនវទយ (យងេ ច

សកពយទរចនន៣េរគ ង) ទកែនលងសមរមយសរមបែផនករដឋបលនងករសតកទកែផនកប ណវទយ រពមទង

មេធយបយមយចននេដើមបទទលបនឲយបនឆបរហសនវករទទលបនដធលព ជញ ធរជតអប េនតបនប ណ

វទយ។

II. ករអ វឌ

១. សរមបគនសបរពញេមែផនកស ដ បធន បែដនដ

124

ជករជកចបស សែដលថបញហ ទកទងនងករអភរក របកបេ យចរភពៃនរមណយ ឋ នអងគរ មន រៈ

សខនែផនកែដនដដសខន។ េនកនងបរបថេនះ េយើងមនជពេសសនវប ត ញផលវគមនគមនជរបវតត រសត

េហ ឋ រចនសមពនធែផនកធ រសត េទសភពវបបធម េហើយកមនផងែដរនវគេរមងសងលេន នសរមបជ

របេយជនដលរបជពលរដឋែដលរសេនកនងតបនេបតកភណឌ ភមេអកអភវឌ ន។

ករែបងែចកជតបនដបងែដលបន កែតងេឡើង េនកនងទស នវសយៃនគេរមងែដលមនេឈម ះថ "ZEMP”

(Zoning Environmental Management Plan) អសរយៈេពលរបមណជដបរបឆន មកេហើយ ចេឆលើយតបបនែត

មយែផនកបេ ណ ះេទនងបញហ ៃនកររគបរគងែដនដ នងករអភរក របកបេ យចរភពៃនរមណយ ឋ នេបតកភណឌ

ពភពេ ក។

េ យេហតដេចនះ គណៈកមម ធករសមផតលអន សនយងទទចឲយេធវើករ កែតងគនសបរពញេមែផនកស ត ប

ធន បែដនដ។

គនសបរពញេមេនះ នងរតវ កែតងេឡើងឲយសមរសបេទ មឯក រេយងនងករអនវតតែដលកពងរបរពតតេទ

េនកនងតបន ស េគនយ។ រតវបនផតលអន សនជពេសសថ េដើមបករអនវតតរបកបេ យភពសសងវ កគន នង

របកបេ យរបសទធភពនវគនសបរពញេមេនះ រតវេរគងេធវើគេរមងេមមយៃនកររគបរគងែដនដ េដើមបករអភវឌ

នងករចលរមរបសរបជពលរដឋ។

២. សមទធកមមៃនទធល មខរ ទ

គណៈកមម ធករសមទកទងករយកចតតទក កជថមេលើភពបនទ ន សរមបករអភវឌ វសយេទសចរវបបធមេន

អងគរ កនងករេរៀបចទកែនលងទទលេភញ វ ទកែនលងផតលពតមននងេសចកតែណន េន មទធល មខរប ទសខនៗ។

គណៈកមម ធករសមផតលអន សនយងទទចដល ជញ ធរជតអប ឲយរបញបរបញល កឲយដេណើ រករ

កមមវធទកទងនងបនទ យរស រពហមេហើយនងសណងរសះរសង។

៣. សនតសខ បរណភពរបសរមណយ ឋ ននងសខមលភពរបសេភញ វេទសចរ

គណៈកមម ធករសមទកទញករយកចតតទក ក េលើ រៈសខនៃនករែថរក ឲយបនលអរបេសើរបផត នវ

លកខខណឌ សនតសខទេទេនកនងឧទយនអងគរ។ ទនទមគន នងករេកតសរេសើរចេពះករេកើនេឡើងៃនចននេភញ វេទសចរ

នងលទធភពៃនករពនយរេពលរយៈេពលទស ន ជ ទ មរយៈករជរញវងកម នតពេសសៗ នងទស នយភព

របកបេ យគណភពខពស គណៈកមម ធករកសមផតលអន សនយងទទច ឲយទកែនលងអងគរមនជរបចនវ

លកខខណឌ សនតសខសមរមយនងមេធយបយេដើមបធនសខមលភពរបសេភញ វេទសចរ មរយៈវងកម នតនន។

ជពេសសេនះ គណៈកមម ធករសមផតលអន សនឲយរបងរបយតនយកចតតទក កឲយបនខល ងកល កនងករែថរក

េននងទកែនលងអងគរេនះ នវភពជទសកក របជ កតតសពទនងសរមសពេសសរបសអងគរ េ យេចៀស ងនវរគបករេធវើ

125

ឲយេទជមនលកខណៈ មញញធមម ។

េនទបញច ប គណៈកមម ធករសមផតលអន សនឲយករេលើកតេមកើងវសយេទសចរណចបច កេធវើេឡើងេ យេធវើឲយ

ខចខតដលករែថរក ជចបចមន ចខនបន នវបរណភពរបសទកែនលងនងរបសយថភពរបងគរប ទឲយ

េ ះ។

III.ករសក រ វរជវ

១. ករសក រ វរជវអពេរគងបរកខ រែផនកេសដឋកចចនងសងគមរបស ចរកែខមរ៖ ឧទហរណផលវព

អងគរេទ ៃម (PHIMAI)

គណៈកមម ធករបន ម ន ត បេ យយកចតតទក កយងខល ង នវបទបងហ ញែដលបងហ ញអពលទធផលដបងៗ

ៃនករសក រ វរជវដមន រៈសខនេនះែដលទកទងនងវសយជេរចើន នងែដលមនអតថរបេយជនេរចើន

យង។

គណៈកមម ធករសមផតលអន សនដល ជញ ធរជតអប ៖

ក. ឲយេធវើករេបះពមពជភ ែខមរនងជភ បរេទសែដលមនករេរបើរបសជអនតរជតទលទ យ នវលទធផល

ទងេនះេដើមបនងេធវើករផ ពវផ យ។

ខ. ឲយេធវើករពរងងធនធនមនស នងមេធយបយែផនកសមភ រៈែដលទទលបនករយលរពម សរមបសមទធកមមនវ

ដ កកលេរកយៃនករសក រ វរជវេនះ។

គ. ឲយចតទកថ ករសក រ វរជវេនះ ែដលសថតេនេរកមភពទទលខសរតវរបសអគគនយក ជញ ធរជតអប

មនរតវមនករផអ កេទ។

២. ករបផល ញៃរពេឈនងករខចខតថម៖ ករណៃនករហរេរចះថមភកេន " ែកវ"

ជករជកចបស សែដលថ កររគបរគងរបកបេ យចរភពនវឧទយនអងគរកមនេនកនងេនះផងែដរ នវករ

អភរក ថមឲយបនយរអែងវង។

ករងរ យតៃមលដបងៗែដលដកនេធវើេឡើងេនកនងរកបខណឌ ៃន "គេរមង ែកវ" េ យអនករស រ ត ចរយ មរ -

រហវងសរ អងេរដ (Marie-Françoise ANDRE) { កលវទយលយ ែបល បសកល (Blaise Pascal) េន ែគលមង-ែហវរង

(Clermont-Ferrand)} បនបងហ ញឲយេឃើញយងជកចបសនវទនកទនងគន រ ងករបផល ញៃរពេឈើ នងករបេងកើន

េលប នៃនករខចខតថម។

េ យគតគរដល រៈសខនៃនបតភតេនះ គណៈកមម ធករផតលអន សនឲយ "គេរមង ែកវ" ែដលបនទទល

ករផតលហរញញវតថ មយែផនកធរចេហើយ បនតេធវើតេទេទៀត េហើយសមឲយគេរមងេនះទទលបនករយលរពមព ជញ ធរ

ជតអប េហើយនង ចទទលបនករគរទែផនកហរញញវតថបែនថមេទៀត។

126

៣. កររបយទធរបឆងនងករបពលបរ ថ ន

េទ មពនលៃនករសក ែដលកពងដេណើ រករ នងទនននយែដលរបែមរបមលបនេ យរកមសក រ វរជវជបន

ែអរ ក (ERDAC) គណៈកមម ធករមនកររពយបរមភយងខល ងអពករេកើនេឡើងនវទរមងៃនករបពលបរ ថ ន

េនកនងតបនេសៀម ប/អងគរ។

គណៈកមម ធករផតលអន សនឲយរកម ែអរ ក (ERDAC) នងរកមដៃទេទៀតែដលមនឯកេទសេនកនងែផនកេនះ

បនតករអេងកតរបសខលន ផតលពតមនដលេស.អ.េសអពករអេងកតេនះ េហើយជពេសសេនះគ ចេសនើដល

រ ឋ ភបលនវបលងសរមបវធនករែកលមអនន។

IV. ពតមន

១. ករបណត ះប ត លេន កល ទយលយភមនទ ចរតសលបៈ

គណៈកមម ធករសមសែមតងេសចកតេគរពដល ជរ ឋ ភបលជបន ែដលជរបេទសផតលជនយ នងអងគករយេណសកែដលជអនករគបរគងកមមវធដធៃនករបណត ះប ត លប ណវទ នង ថ បតយករ េន កលវទយលយភមនទវចរត

សលបៈ។

កមមវធេនះែដលបនបនតេធវើេនកនងរយៈេពលជងមយទសវត បនផតលនវលទធផលដគរឲយកតសមគ ល េហើយបន

អនញញ តឲយ ជញ ធរជតអប ែដលជមច សករងរេនអងគរ ចេធវើករពរងងភពវជជ ជវៈ នងគណភពៃនមរនត

ដកនរបសខលនសរមប ប ណវទយ ករអភរក ែផនក ថ បតយកមមនងករចតែចងេរៀបចរមណយ ឋ ន េនកនងទស ន

វសយៃនករអភវឌ របកបេ យចរភព។

កមមវធដមន រៈសខនេនះមនរតវផអ កេទ េហើយគណៈកមម ធករសមេធវើករអពវនវជរបញបដលរដឋ កល

វទយលយ ថ បន ធរណៈនងឯកជនរពមទងអនកផតលជនយ េដើមបឲយ កលវទយលយភមនទវចរតសលបៈ ទទល

បននវករបណត ះប ត ល េ យ រករចលរមចែណករបកបេ យចតតទលទ យរបសពកេគ។

២. មជឈមណឌ លបណត ះប ត ល ជជ ជវៈេប កភណឌ របចតបន

គណៈកមម ធករសមេកតសរេសើរដលករបេងកើត "មជឈមណឌ លបណត ះប ត លវជជ ជវៈេបតកភណឌ របចតបន"។

គណៈកមម ធករផតលអន សនឲយ ជញ ធរជតអប ជយគរទករ កឲយដេណើ រករកមមវធរបសមជឈមណឌ ល េន

រពះ ជ ចរកកមពជ េហើយនងឲយ"មជឈមណឌ ល"យកចតតទក កផតលពតមនអពសកមមភពរបសខលន ដល

គណៈកមម ធករ េហើយេន លេលើកែដលមនតរមវករ ចលរមជមយគណៈកមម ធករចេពះកចចសហរបតបតតករ

ជយថេហត មយ។

127

***

េនកនងអឡងេពលៃនសមយរបជេពញអងគេនះ មសេណើ របសឯកឧតតមឯកអគគរដឋទតរបេទសប ងែដលជសហ

របធន េហើយែដលគរទេ យឯកឧតតមឯកអគគ ជទតរបេទសជបនជសហរបធន ករតវបនេធវើករអនមតផងែដរ

នវអន សនដចតេទេនះ ែដលទកទងនងបញហ ែដលរតវបនចតទកថ មន រៈសខនបផតេ យ ជ

រ ឋ ភបលកមពជ េហើយអន សនេនះនយយអពប យណខងលច ែដលអតថបទមនដចតេទេនះ៖

គររឭកថ ប យណខងលច របសនេបើ គជកែនលងសតកទកដធសេមប ើមនងដមន រៈសខន សរមបកររកលត

សែផនកេសដឋកចចរបសតបនេសៀម ប គជេបតកភណឌ របវតត រសតល បទមយ េហើយកជសកខភពៃន

េបតកភណឌ ែខមរែតមយគតេនកនងរបេភទរបស ។ សរមបករបងហ ញអពចរតលកខណៈែផនករបវតត រសតនងប ណ

វទយរបស គរតវែតេធវើឲយបនសេរមចកមមវធែដលរតវបន កឲយដេណើ រករេ យករសក េនេពលថមៗ េនះ ែដល

កណតកមពសទកជអតបរមករមត ១៩,៩ែមរត បនទ បពករពរងងមតរចងេ យករជសជលទនបរបវតត រសត

េឡើងវញ។ កមពសទកេនះអនញញ ត មយង េដើមបរក "េមបណយ" ែដលជរបងគរប ទក ត លអងគរឲយសថតេនផតព

ទក េហើយមយងេទៀត េដើមបអនញញ តឲយឈនេទដលសមតថភពផទកទកចណះ ៦២ នែមរតគប។

ខ. កណតរ ពតមន

មយងេទៀត សមយរបជេពញអងគេនះបនកតរ ទកនវ៖

ក. អន សនននែដលបនអនមតេ យសននសទអនតរជតសតពទកេនកនងតបនេសៀម ប/អងគរ ែដលបនរបរពតត

េទកលពៃថងទ២៧ ែខវចឆក ឆន ២០០៧ េហើយែដលេរៀបចេឡើងេ យអងគករយេណសកនង ជញ ធរជតអប ។

ខ. អន សនននែដលបន កែតងេឡើងេ យេលខធករ ឋ នអចៃរនតយរបសេស.អ.េសសរមបអងគរ េហើយ

ែដលបងហ ញអពកចចពភក នងសេណើ ែដលេធវើេឡើងេ យសមជករបសេស.អ.េស។

អន សនទងេនះនយយអពភនបកែខង អងគរវតត រពហម បនទ យរសនងរសះរសង។

ជញ ធរជ អប

សននសទអនតរជ

សតពទក េនកនងតបនេសៀម ប/អងគរ

េសៀម ប ៃថងទ២៧ ែខ ចឆក ឆន ២០០៧

អន សន

មនអន សន អនកចលរមជតនងអនតរជតេនកនងសននសទសតពទក ែដលបនេរៀបចេឡើងេនេសៀម ប កលពៃថង

ទ២៧ ែខវចឆក ឆន ២០០៧ េនេរកមអធបតភពរបសឯកឧតតម ស ភរនទ អភបលេខតតេសៀម ប បនរពមេរព ងគន

128

ថរតវសែមតងេសចកតេគរពនងដងគណដល ថ បននងអងគករនន ែដលអនញញ តឲយមនករយលដងអព

រៈសខនៃនបញហ ទក េនកនងតបនេសៀម ប/អងគរ េហើយនងចលរមចែណក ទកទងនងបលងបេចចកេទសនង/ឬ

ហរញញវតថ ជយគរទនេយបយរបស ជរ ឋ ភបលកមពជ រពមទងគេរមងែដលរតវបន កឲយដេណើ រករេ យ

នយក ឋ នេខតតននៃនរកសងេផ ងៗែដលមនករពកពនធ។ េសចកតេគរពនងដងគណេនះសេ ជពេសស៖

• ដលអងគករ ៃចករ (JICA) សរមបករសក នមខេគេនកនងវសយែដលមនករពកពនធនងសមទធកមមៃន

ករសក េនះ

• ដលទភន កងរប ងសរមបករអភវឌ (AFD) (របេទសប ង) ចេពះគេរមងរបសខលនែដលបន កឲយ

ដេណើ រករេនេសៀម ប

• ដល ែវបខស (WAPCOS) (របេទសឥ ឌ ) សរមបករចលរមរបសខលនេនកនងករអភរក េបតកភណឌ នង

ករ ត ធ រសតរបសប យណខងលច

• ដលធនគរអភវឌ ន ស នង គណៈកមមករអរ ប សរមបករចលរមចែណកដលករ កឲយដេណើ រករ

កមមវធរបរពតតកមមទក លបបបតជតពល បមទកេចញ រពមទងកមមវធករពរបរ ថ នេនកនងទរកង

េសៀម ប។

អន សនដចតេទេនះរតវបនេធវើករអនមត៖

១. ប យណទកថល

គររឭកថ ប យណខងលច របសនេបើ គជកែនលងសតកទកដធសេមប ើមនងដមន រៈសខន សរមបកររកលត

សែផនកេសដឋកចចរបសតបនេសៀម ប គជេបតកភណឌ របវតត រសតល បទមយ េហើយកជសកខភពៃន

េបតកភណឌ ែខមរែតមយគតេនកនងរបេភទរបស ។ សរមបករបងហ ញអពចរតលកខណៈែផនករបវតត រសតនងប ណ

វទយរបស គរតវែតេធវើឲយបនសេរមចកមមវធែដលរតវបន កឲយដេណើ រករេ យករសក េនេពលថមៗ េនះ ែដល

កណតកមពសទកជអតបរមករមត ១៩,៩ែមរត បនទ បពករពរងងមតរចងេ យករជសជលទនបរបវតត រសត

េឡើងវញ។ កមពសទកេនះអនញញ ត មយង េដើមបរក "េមបណយ" ែដលជរបងគរប ទក ត លអងគរឲយសថតេនផតព

ទក េហើយមយងេទៀត េដើមបអនញញ តឲយឈនេទដលសមតថភពផទកទកចណះ ៦២ នែមរតគប។

២. បងទេនល ប

ជកែនលងបរមងទកនវបេយែសវរ (យេណសក) ទេនល បជបងែតមយគតេនកនងពភពេ ក េ យ ររបបទក

របស ធនធនែផនកេន ទ លកខណៈពេសសែផនកជវ រសតនងេអកឡស េហើយែថមទងពភពៃនជវតនង

េបតកភណឌ វបបធមរបសរបជពលរដឋែដលរសេន រសយពងពកនងបងទេនល បេនះេទៀតផង។ េ យេហត

ដេចនះ លគេរមងែដលទកទងនងមតរចងបងទេនល ប រតវែតរបងរបយតនយកចតតទក កដលករែថរក

129

សម រ ងតៃមលែផនកធមមជត របៃពណែផនកវបបធមរពមទងទដឋភពែផនកមនស នងសងគម។ េ យេធវើរេបៀបេនះ ករ

អភវឌ នង ចមនភពយរអែងវង។

៣. េស.អ.េសេដមបអងគរនងបញហ ទកេនេសៀម ប

េ យគតគរដល រៈសខនៃនបញហ ទក (ករផគតផគង ករែចកចយ ករបងហ រេចញ េហើយែថមទងទដឋភពែផនក

វបបធមនងផលបះពលែផនកសងគម) េនកនងតបនេសៀម ប/អងគ រតវបនសណមពរដលេស.អ.េសសរមបអងគរ ឲយ

ចះជេទៀងទត បញហ ទកេទកនងរេបៀប រៈៃនសមយរបជរបសខលន។ េ យេធវើរេបៀបេនះ តលយករដមន

របេយជននងរតវបន កែតងេឡើង កររះគតអពទកនងមនដេណើ រេជឿនេលឿនេទមខ េហើយករផតលេយបល

នងរតវ កជន ជញ ធរជតនងតបនេធវើករពនតយ។

៤. មជឈករទនននយ

អណះតេទ ករសក នងកមមវធែដលទកទងនងទក មនករេកើនេឡើងនងមនភពែបលកៗពគន ។ េយើងរតវែតេសងើច

សរេសើរចេពះេរឿងេនះ។

បែនត េដើមបជយសរមលដលករសរមបសរមល ភពបេពញបែនថមឲយគន េទវញេទមក នងេនកនងករណចបច កចច

សហរបតបតតករ ជករចបចែដលរតវេធវើឲយេគ គ លនវឯក រ ជបេណតើ រៗជមយនងករ កែតងឯក រេនះ។

ដេចនះ រតវបនផតលអន សនយងទទចឲយបេងកើតែបបបទសរមបសរមល េដើមបឈនេទដលរបពនធក ត លមយ

ៃនកររបែមរបមលទនននយែដល ចរតវបនផតលឲយជេទៀងទត េហើយនងសរមប លអនកេធវើកចចអនត គមនេន

កនងវសយទក។ ទនននយទងេនះរតវបនែចករែលកដលមនស រគបរប េដើមបធនបននវផលដរបេសើរដលកមមវធ។

ទនននយទងេនះ ចេរបើរបសជមល ឋ នសរមបកររគបរគងទក។

៥. សរមបករបេងកតទសេងកតករណបរ ថ នេនេសៀម ប

េដើមបនងរបែមរបមលទនននយនងេធវើករវភគឲយបនរបេសើរ ថ នភពែដលទកទងនងបរ ថ ន បរបថទរកងនងករ

វវឌ ែដលបះពលដលគណភពជវតរបសរបជពលរដឋេនេសៀម ប រតវបនផតលអន សនយងទទចឲយបេងកើត

េនេរកមកររគបរគងរមគន របស ជញ ធរជតអប នងរបស េខតត នវទសេងកតករណបរ ថ នមយ។

***

130

សមយរបជេពញអងគេលកទ១៤របសេស.អ.េស

ស ឋ គរ សខ អងគរ – េសៀម ប

ៃថងពធទ២៨ ែខ ចឆក ឆន ២០០៧

អន សនទេទ

I. ករអ រក

េដើមបនងអភរក បរណភពែផនកចកខ របសរមណយ ឋ ន គណៈកមម ធករសណមពរជរបចឲយរកមករងរអនតរជត

ែដលធន បរងេធវើករងរអភរក យកចតតទក កកបងហ ញឲយេឃើញេរគ ងបរកខ រែដលេរបើរបសសរមបករ ឋ ន

របសពកេគ។

១. ភនបែខង

េ យេហតែតហរញញបបទនែដលបេរមើឲយគេរមងរបសមលនធេបតកភណឌ ពភពេ ក (WMF) អសេហើយេនះ

គណៈកមម ធករមនកររពយបរមភជថមអពអនគតរបសរបងគរប ទេនះ។ រតវបនផតលអន សនឲយមលនធ

េបតកភណឌ ពភពេ ក (WMF) ែសវងរកមលនធចបចសរមបដេណើ រករសកមមភពរបសគេរមងេឡើងវញ។

២. អងគរវតត

ក. សរមបអវែដលទកទងនងេសថរភពរបសបកនខងលច ករសក ជមនមយនងរតវេធវើ េដើមបេធវើករវភគអព

លកខខណឌ េសថរភពរបសរបងគរប ទ ែដលប ដ លមកពករខចរទងរទយែផនកខងកនងរបសជញជ ងរទ ែដលមន

ករទកទងនងលកខខណឌ ទេទៃនដ នងកររជបទកចល។ មននងសេរមចចតតេធវើករងរពរងង ជករចបចមន

ចខនបនែដលរតវធនបញជ កថ រគះនងករខចរទងរទយរបសជញជ ងរតវបនេធវើឲយមនេសថរភពវញ ឬក

អត។

គេរមងេធវើករពរងងេនះនងរតវគតគរដលរគបដេ ះរ យែដល ចេធវើេទបន េដើមបេចៀស ងេធវើកចច

អនត គមនធៗ េដើមបេគរពដលយថភពរបសរបងគរប ទ។

ខ. ែផនកខងលចរបសែថវខងតបងទទលរងជយរមកេហើយ នវបញហ េសថរភពដធងនធងរ េ យមនកររអលដថមនង

ន មេរបះែផដរដសខន។ ឥឡវេនះ មន ចេសនើេឡើងនវគេរមងជសជលេទ មននងរបែមរបមលបននវទនននយឲយ

បនេរចើនែថមេទៀត មរយៈរបពនធ ម នៃនករសក នងករវភគអពរចនសមពនធ េដើមបនង ចេសនើេឡើងនវ

ដេ ះរ យមយេទកចចរបជេលើកេរកយរបសេស.អ.េស។

131

៣. រពហម

ក. រកមករងរ េអ ែអស យ (ASI) បនេសនើេឡើងនវករជនសរចនសមពនធេធវើអពេឈើ េ យរចនសមពនធេធវើអព

េ ហធតែដល ចរះេរ ើបន សរមបកររទជញជ ងនងព នែដលទទលរងនវករខចខត។

រតវបនផតលអន សនឲយពនតយេមើលេឡើងវញនវវធ រសត េ យគតគរដលធតដចតេទេនះ៖

• េហ ឋ រចនសមពនធេធវើពេ ហធតែដល កឲយដេណើ រករ រតវែតគតគរពចរ េទេលើករជយរម

ចែណកជនចចកលរបសរចនសមពនធចសែដលេធវើពថម េទះជរចនសមពនធេធវើពថមេនះទទលរងនវករដល

រលមយែផនក ឬកមនករខចខតេរចើនកេ យ។

• េហ ឋ រចនសមពនធទងេនះរតវែតេរបើរបសែតេនកនងករណពេសស នងេ យចបចជអបបបរម

បេ ណ ះ។

ខ. គណៈកមម ធករសមេកតសរេសើរដលករចលរមចែណករបសអនកជនញឥ ឌ សរមបករែកៃចនពេសសដល

ែផនកេផ ងៗៃនេដើមេឈើចសៗ។ រតវបនផតលអន សនឲយេរៀបចនវបលង ម នទេទមយ។

៤. េមបណយខងលច

គណៈកមម ធករផតលអន សនឲយរបកនយកវធនករែដលមនលកខណៈសមរសប េដើមបេធវើករែកលមអដលភព

េរទតៃនជញជ ងរបសរបងគរប ទ ែដលគរមមកែហងដលេសថរភពរបស េ យេធវើ មវធ រសតែដលបន

អនវតតនសរមបបមពស (Pise)។

II. ករអ វឌ

កណតសមគ លទេទ

គណៈកមម ធករផតលអន សនឲយ ជញ ធរជតអប េធវើករពេរគះេយបលជេទៀងទតជមយរកមអនកជនញ

ដហក មរយៈេលខធករ ឋ នអចៃរនតយ មននងផតលករអនញញ តដលរគបករ ក ងជបេ ដ ះ សននរគប

របេភទ ដចជករសែមតងផទ ងទស នយភពេនេពល រត េនខងកនងបរេវណរបងគរប ទេហើយនងេនទកែនលងជ

វញ។

េនកនងរកបខណឌ ៃនករេរៀបចតបនេទសចរណរបសរបងគរប ទ ករគតគរដលលកខណៈពេសសេ យែឡករបស

របងគរប ទនមយៗនងលកខណៈពេសសរបស រតវែតយកចតតទក កេដើមបកឲយេធវើឲយខចរទងរទយៃនយថភព

របសទកែនលង។

េនចេពះមខ នភយៃនករបតបងករេពញចតតេនេពលអនគត ែដលប ដ លមកពកេណើ នលហរេទសចរ

ែដលមន ចេធវើកររគបរគងបន គណៈកមម ធករផតលអន សនឲយគេរមងនន យកចតតទក កដលទដឋភព

132

ែផនកសងគមនងទដឋភពែផនកសលធម។

រតវបនផតលអន សនឲយេធវើករងរ េ យ គ លឲយបនសជេរមអពេភញ វេទសចរែដលមកទស នរមណយ ឋ ន

ែដលមនករចប រមមណជងេគ េដើមបនងេធវើករេរៀបចននែដលអនញញ តដ លគន ឲយេធវើកររងច ែសវងយល

នងេរបើរបស។

ករបងហ ញឲយេឃើញនវលហរេទសចររបចៃថងេនកនងសក (SIG) កដចជមន រៈសខនជមនសរមបេយើង

េដើមបនងេធវើករពេ ធនឲយបនរបេសើរនវសមភ រៈេផ ងៗ។

រតវបនផតលអន សនឲយេធវើករកតបនថយបញហ ននែដលទកទងនងករអភវឌ រកងេសៀម ប (ករកកសទះ

ច ចរណ ករបពលបរ ថ ន កររគបរគងទក កកសណលេរបើរបសរបចៃថង របពនធបងហ រទកេចញ ។ល។នង។ល។)

មរយៈករបេងកើតបលងរគបរគងទរកងរមមយ េ យ កបញច លទងករបេងកើតទកែនលងសេងកតករណបរ ថ នផង

ែដរ។

១. បនទ យរស

ទនទមគន នងករេកតសរេសើរចេពះគេរមងេរៀបចទធល មខរបងគរប ទ គណៈកមម ធករផតលអន សនឲយបលងេម

សរមបករអភវឌ មននវករែបងែចកជតបនែដលរតវបនកណតឲយបនចបស ស េ យគម នករណេលើក

ែលង េ យរមបញច លទងែផនកសងគមនងសខភបល រពមទងផល វសរមបេទសចរែដលបនកណតយងចបស

សេផ ងៗេទៀត ែដលអនញញ តឲយេធវើកររគបរគងលហរេទសចរសខនៗ។

ករេរៀបចទងរសងេឡើងវញនវផល វចលេទកនរមណយ ឋ ន រតវែតែថរក ទកនវរសទបរកខជតែដលមនរ ប

េហើយែថមទងករ េដើមេឈើេឡើងវញេទៀតផង េដើមបេធវើករែកលមអេទសភពនងករបេងកើតផល វភតគម រសតែដល

បនេរគងទកេនកនងគេរមងេនះ។

២. រសះរសង

សរមបករេរៀបចតបនពណជជកមមនងសបបកមមេនជវញរសះរសង គជករសខនែដលរតវធន បរងឲយបននវ

សម រ ងករអភរក របងគរប ទនងគេរមងេទសចរណ េហើយ ជករសខនបផតែដលរតវែថរក លកខណៈ

យថភពនងរបៃពណរបសភម នេនះ។

***

សមជកជេរចើនរបរបសេស.អ.េសបនេសនើសដលេលខធករ ឋ ន នវពតមនសតពអន សន េ យរងច

របយករណចងេរកយបងអស ដចែដលរបយករណេនះរតវែតមនករយលរពមពសហរបធនទងពររបរបស

េស.អ.េស។

133

េ យេហតដេចនះ េលខធករ ឋ នអចៃរនតយសមអនញញ តឲយេគ កកណតរ ពតមនេនះេទកនងរបយករណ

េនះ ែដលេធវើករបកសរបអព ថ នភព។

ដចែដលបនចងអលបងហ ញរ ប កណតរ ពតមនេនះមនេធវើករវនចឆយជមន មយចេពះចណងេជើងរបស

របយករណចងេរកយេនះេទ។

134

IV.២. កចចពភក នងករអនមតអន សនននេ យគណៈកមម ធករ េ យេ ក េហ ឌន

េបស អស (Azedine Beschaouch)

១°) េយើងបនអនមតអន សនននែដលរតវបនពនតយេ យគណៈកមម ធករបេចចកេទស កលពែខកកក ឆន ២

០០៦ រសបេទ មនតវធ។ អន សនទងេនះរតវបនេធវើករពភក នងពនតយយងសជេរម េហើយេយើងអនមត

អន សនទងេនះជផលវករ។

២°) េទ មសេណើ របកបេ យចតតទ យរបសសហរបធនទងពររបរបសេយើង នងេ យគតគរដល

របយករណែដលរតវេផញើរេទគណៈកមម ធករេបតកភណឌ ពភពេ កសតពប យណខងលច អតថបទែដល

ទកទងនងប យណេនះរតវបនេធវើករអនមត។ គមនែមនអងគករយេណសកឬក ជញ ធរជតអប េទ បែនតគ

គណៈកមម ធកររបសេយើងែដលរតវជរមបេទគណៈកមម ធករេបតកភណឌ ពភពេ ក អពភពពតៃនេហតករណ

នន។ េយើងរតវករអតថបទេនះែដលអសេ កេ ករសពតជមនបណងេធវើករអនមតេ យលកខណៈពេសស។

សរមបអវែដលេនេសសសលពអតថបទ េយើងកតរ ទក។ េហើយអវែដលេនេសសសលពអតថបទេនះនងរតវបន

េធវើករែកលមអ ទកទងនងរេបៀបសរេសរ េហើយនងរតវបនេធវើករពភក េនកនងអឡងេពលៃនកចចរបជបេចចកេទស

េលើកេរកយ។ សេណើ ចងេរកយទងអសេនះ នងេរបើរបសេដើមបេរៀបចជរេបៀប រៈសរមបសមយរបជេលើក

េរកយ។ សេណើ ទងេនះ ចកល យេទជអន សន បនទ បពកចចពភក េនកនងគណៈកមម ធករបេចចកេទសនង

ករអនមតជផលវករ េនកនងអឡងេពលសមយរបជេពញអងគេលើកេរកយ គេនកនងរយៈេពលមយឆន េទៀត។ េន

ចេនល ះេពលេនះ សេណើ ទងេនះមនតៃមលជលខតបេងគ ល េបើេយើងេរបើរបសពកយេពចនែដលមនលកខណៈ

នេយបយបនតច។

IV.៣. កលបរេចឆទសរមបសមយរបជេលើកេរកយរបសគណៈកមម ធករបេចចកេទសៃនេស.អ.េស

េ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch)៖ “េ យេហតថអសរយៈេពលចននបឆន មកេហើយ សមយ

របជនន ជនចចកលបនរបរពតតេទេនទកែនលងដែដល គេនេសៀម បេនះ ករបញជ កអព "ទកែនលងនងកល

បរេចឆទ" រតវបនជនសេ យករបញជ កអព "កលបរេចឆទ" ែតបេ ណ ះ។

កលបរេចឆទនងរតវបនេសនើេឡើងេ យេយង មចណចចននពរ៖ ១°) គកចចរបជរបសគណៈកមម ធករ

េបតកភណឌ ពភពេ កែដលរបរពតតេទេនៃថងចងេរកយៃនែខមថន នងេនៃថងទមយៃនែខកកក ។ ចណចសខនៗ

សរមប ជរ ឋ ភបលនងរតវបនេលើកមកនយយេនកនងកចចរបជេនះ ជពេសសេនះគបញហ រប ទរពះវ រ។

135

របេទសមយចននែដលមនវតតមនេនទេនះ កមនសេណើ សរមបសចះេឈម ះេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក

ផងែដរ។ ដេចនះ េយើងមន ចមនដងមនឰអពរពតតករណេនះបនេទ។ ២°) េយើងបនទទលពតមនថ កចចរបជ

របសេស.អ.េសេនះ នង ចរបរពតតេទេនេដើមែខមថន។ ដេចនះ ខញសមេសនើេឡើងនវរបមនតមយគរបែហលជេនពក

ក ត លែខមថន។ ដេចនះ េ កសហរបធនទងពររបរបសគណៈកមម ធករបេចចកេទសនងរតវពនតយេមើលថ េតើ

កលបរេចឆទមយេនរ ងៃថងទ ១២ ១៣ ១៤ នង ១៥ ែខមថន នង ចសមរសបែដរឬេទ។ បនទ បមកេទៀត

អសេ កេ ករសនងេធវើករពេរគះេយបលជមយគណៈរបតភែខមរ េដើមបបញជ កថ គមនមនបញហ ជមយនង

របតទនរបសឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនតេទ។ ដេចនះ េលខធករ ឋ នេសនើេឡើងឲយសមយរបជេលើកេរកយរបស

គណៈកមម ធករបេចចកេទស គសមយរបជេលើកទ១៧ របរពតតេទេនពកក ត លែខមថន ឆន ២០០៨។"

136

V. ពធបទសមយរបជ

V.១. សនទរកថរបសសហរបធនប ង គឯកឧតតម ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-

François Desmazières) ឯកអគគរដឋទតរបេទសប ង

“េ កឧបនយករដឋមរនតជទេគរពដខពងខពស

ឯកឧតតម

េ កជរពះ ជត ងដខពងខពសរបសរពះម ក រត

អសេ កជឯកអគគរដឋទត

អសេ ក េ ករស ជទេគរព ប ន

ឥឡវេនះ េយើងឈនមកដលទបញច បៃនរេបៀប រៈរបសសមយរបជេពញអងគេលើកទ១៤ របសគណៈកមម ធករ

សរមបសរមលអនតរជត សរមបករអភរក នងករអភវឌ រមណយ ឋ នរបវតត រសតអងគរេហើយ។ ឈនមកដលទ

បញច បៃនរេបៀប រៈេនះ គជេសចកតេពញចតតទមយរចេរសចេទេហើយ។

េហើយេនះកជេពលេវ ែដលរតវទញយកនវេមេរៀនខលះៗ នវេសចកតសនន ឋ នមយចននែដលមនលកខណៈទេទ

របសកចចរបជរបសេយើងផងែដរ។ េ យរបខញជអនកចបេផតើមដបងេនកនងចេ មអសេ កេ ករសទងអសគន

ខញសមទញយកេមេរៀននងេសចកតសនន ឋ នទងេនះេ យរបងរបយតន។ ខញសមេធវើេរឿងេនះ េ យេយើងសមអ ងជ

បឋមេទេលើអនកផតលេយបលរបកបេ យបទពេ ធនៃនអងគករយេណសករបសេយើង េទេលើេលខធករ

អចៃរនតយែផនកវទយ រសតដឧតដងគឧតដមរបសេយើង គេ ក េហ ឌន េបស អស (Azedine Beschaouch) ែដល

បនរឭករបបេយើងថ ចបពេពលេនះតេទ មនរបងគរប ទចននជង ៨០០ រតវបនចះេឈម ះេទកនង

េបតកភណឌ ពភពេ ករបសមនស ជត េហើយថ បញហ ែដលេចទេឡើងេនេពលបចចបបននេនះគជបញហ ៃនករ

រគបរគងឲយបនលអ េហើយថបញហ មយកនងចេ មបញហ ដៃទេទៀតែដលេចទេឡើង គរតវដងថេតើអវេទែដលជ

របមនតដសមរសបនងរបេសើរជងេគននចេពះកររគបរគងេនះ។

េនអងគរេនះ េយើង ចមនរបមនតដពេសសមយនងដែបលកមយ ែដលេនះគជរបមនតៃនគណៈកមម ធករសរមប

សរមលអនតរជតែដលេ ថ េស .អ.េសេនះ។ គជ ថ បនពេសសមយ ជមយនងសមយរបជបេចចកេទសនង

សមយរបជេពញអងគរបសខលន ជមយនងគណៈកមម ធករៃនអនកជនញ ដហកសរមបករអភរក នងករអភវឌ

របកបេ យចរភពរបសខលន។ េហើយអនកជនញ ដហកសរមបករអភរក នងសរមបករអភវឌ របកបេ យចរ

ភពេនះបនជបរបជគន នងបនមនេយបលជេលើកទមយ េនកនងសមយរបជេពញអងគេនឆន េនះ។ ថ បន

ពេសសេនះ - េហើយខញសមនយយេ យរបងរបយតន – កដចជេធវើឲយអងគករយេណសកមនករេពញចតត។ េទះ

137

ជយង កេ យ េយើងមន រមមណថមនករគរទពយេណសក។ េហើយេយើងែថមទងមន រមមណថមន

ករគរទេនះរហតទលែត គនតអពេស.អ.េសេនះ - េ កឧបនយករដឋមរនតបនែថលងអពេរឿងេនះ េនេពល

អបញមញេនះ ជមយនងឯកឧតតមឯកអគគ ជទតរបេទសៃថ - នង ចរកធេឡើងទកទងនងភម រសត េហើយក

ចអនវតតនផងែដរចេពះរប ទរពះវ រ ែដលេយើងទងអសគន មនបណងរបថន ចងេឃើញរប ទេនះ រតវ

បនច តថន កបញច លេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ករបសមនស ជតផងែដរ។

គេដើមបច តថន កេនះេហើយែដលេយើងមន កៗនងទងអសគន ែដលសថតេនេរកមករដកនរបស ជរ ឋ ភបល

កពងេធវើករងរ។ ករពរងកឲយធែផនកភម រសតៃនគនតរបសេស.អ.េសេនះ៖ ចេពះអវែដលទកទងនង ថ បនអងគរ

របសេយើងែដលបនេធវើឲយេយើងជបជគន េនៃថងេនះ គេយើងមនករពរងកឲយធទកទងនងរបធនបទរមនន។ េយើង

បននយយអពករ កេភលើងបភល ករបភល ករសែមតងផទ ងទស នយភពសលបៈេផ ងៗ។ េនះគសទធសងែតជចណច

សខនៗែដលរតវេធវើករេរៀបច។ រតវមនេសៀវេភបនទកនងបទបញជ នន។ េយើងកបននយយផងែដរអព រមនទរ

។ គជករពរងកឲយធដសខនៃនកងវលននរបសេយើង។

េនកនងបទអនត គមនរបសេ ក េឡវរសតស (Lévi-Strauss) ខញបនកតរ ទកនវសញញ ណ ែដល មរយៈសញញ ណ

េនះ វតថ ប ណវទយនងវតថសលបៈននែដល ចជកមមវតថ ៃនករ ងពពរណនងករអភរក េនកនង រមនទរ មន

ទងតៃមលែផនកពណជជកមម ទងតៃមលែផនកអតតសញញ ណ។ បែនតេនកនងគនតរបសេ ក ខញយលយងចបសថ តៃមល

ែផនកពណជជកមមនងតៃមលែផនកអតតសញញ ណេនះគេដើរទនទមគន េធវើដេណើ ររពមគន មនមនភពផទយគន េនះេទ។

របធនបទរមមយកនងចេ មរបធនបទរមនន ឬកសមព ធជអចៃរនតយទង យែដលេយើងមន គរតវដងថេតើ

មនភពផទយគន ឬេទរ ងករអភវឌ ែផនកេសដឋកចចនងករអភរក េបតកភណឌ ឬមយកផទយមកវញេយើង ចបេងកើត

បនជសមព ធរបកបេ យគណធមមយ ែដល ចនងេធវើឲយ មយេដើរទនទមគន ជមយនងមយេទៀត។ បទបងហ ញ

របសរកមហនសមបទន កសយន ឋ ន ចេធវើឲយមនករភយរនធត៖ អនកេទសចរចនន ៤, ៦, ៨ ននក។

េហើយេនកនងេពលជមយគន េនះ េ ក បលដ (Lablaude) បនជរមបរបបេយើងថ គមនដេ ះរ យ។ េទះ

ជយង កេ យ គមនករងររតវេធវើ។ មនករងររតវេធវើេហើយរតវែតជយេរៀបចគន ។

េចញពបទបងហ ញរបសេ ក វនធរ (Winter) ៃន កលវទយលយសដន ខញកបនចងចផងែដរថ គ ចមនភព

ផទយគន មយ គមនែមនរ ងឯកឧតតមអគគនយក ជញ ធរជតអប នងឯកឧតតមអភបលេខតតេសៀម បេនះេទ បែនត

គរ ងអងគរនងេសៀម ប។ មករពត គមន ចមនភពផទយគន េនះេទ។ អងគរនងេសៀម បចបចរតវមនទនក

ទនងរ ងគន ។ អងគរនងេសៀម បរតវបន កកហតឲយរសេនជមយគន ឲយអភវឌ នជមយគន របកបេ យភព

សខដម។ មយងេទៀត េនះគជេសចកតែណនែដល ជរ ឋ ភបលកមពជផតលជនដលអភបលេខតតេសៀម ប នង

នយក ជញ ធរជតអប ។ ជថមមតងេទៀត គជឧទហរណៃនសមព ធរបកបេ យគណធម េហើយខញ េជឿថេនះគជ

ថកបងៃនដេណើ រកររបសគណៈកមម ធករអនតរជតេនះ។

138

គណៈកមម ធករអនតរជតេនះ ចដេណើ រករេទបន គេ យ រេយើងសទធសងជមនស ែដលមនៃដគលអ េទះ

ជ សមជរមបរបបេ ក េបស អស (Beschaouch) ភគេរចើនកនងចេ មពកេយើង សទធែតជអនក ជករក

េ យ។ សមអសេ កេ ករសអភយេទសដលពកេយើងផង។ េយើងកជមនស ែដលមនសឆនទៈែដរ។ គជករ

សខនែដលគរមនសឆនទៈរមគន នងជេនឿទកចតតចេពះរគបអនកចលរមទងអស។ េនទបញជ ប េនកនងេស.អ.េស

េនះ េយើងកមនផងែដរនវរេបៀបដបនរបសពវកនងករែថរក សមព ធរបកបេ យគណធមេនះ ជមយនងេពលេវ

ជេទៀងទតរបចឆន ៃនករ តជបគន របសេយើង ែដល មពតេទគរបចឆន ព ៦ែខ េទ ៦ែខ ែដលេនះគសមយ

របជបេចចកេទសនងសមយរបជេពញអងគ។ គពតជករ តជបគន របចឆមសទងេនះេហើយ ែដលមតងជសមយ

របជបេចចកេទស មតងជសមយរបជេពញអងគ ែដលអនញញ តឲយផតលឲយនវសមព ធរបកបេ យគណធមេនះ។

េ យបនជរមបជនេរឿងទងអសេនះ គម នអវមយនង ចដេណើ រករេទបនេទ េបើេយើងគម នឆនទៈរបស ជ

រ ឋ ភបលកមពជេនជមយេយើងេទេនះ។ គេ យរេបៀបេនះេហើយែដលអវៗដេណើ រករេទមខនងេកើតមនេឡើង

យងលអ។ េនកនងមខងរេនះ នងជនសមខឲយេ ក សណ (Shinohara) ែដលជសហេសវករបសខញ េហើយនង

របែហលជ ងនមឲយឯកអគគរដឋទតដៃទេទៀតែដលមនវតតមនេនទេនះ ខញសមែថលងអណរគណេ កឧបនយក

រដឋមរនត សរមបវតតមនរបសេ ក។ ខញនយយអពឯកអគគរដឋទត េរពះេយើងមនមខមតែបបនេយបយបនតច –

អនកដៃទេទៀតនងអភយេទសឲយេយើង – េហើយេ យ រែតេយើងមនមខមតែបបនេយបយបនតចេនះេហើយ

ែដលេយើងរបែហលជ ច សែវងរបេសើរជងនរ ទងអស អពអភយឯកសទធែដលឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត

ផតលដលេយើង េ យសថតេនជមយេយើងទងអសគន កនងរយៈេពលេពញមយៃថង។ េហើយែដលេលើសពេនះេទេទៀត

េនះ គឯកឧតតម សខ ន េនជមយេយើងេពញមយៃថង េដើមប ត បេយើង េហើយេនះរតែតគរឲយេសងើចសរេសើរនងគរ

ឲយកតសមគ លជងេទេទៀត ជ ទសរមបអនកទង យ ែដលដងអពបនទកែដលធល កេទេលើឧបនយករដឋមរនត

មយរប។ ខញ េជឿថ េនះេហើយជភសត ងទមយៃនសឆនទៈែដលេធវើឲយេយើងទងអសគន មនភពរសរេវ ើក េហើយែដល

អនញញ តឲយរកេឃើញនវសមព ធរបកបេ យគណធមេនះ ែដលេធវើឲយេយើងមនកររកចេរមើនេទមខ។

ខញមនបណងកល យខលនជឯកអគគរដឋទតប ងបនតច េហើយេនះគសរមបករេបើកវងរកចកដខលមយបេ ណ ះ។ េយើង

មនគណៈរបតភេសទើរែតេពញេលញមយ។ គណៈរបតភេនះបនេចញដេណើ រមន កមតងៗ េដើមបេឡើងយនតេ ះ

រតឡបេទវញ។ េយើងមនអនកទរកងបរសែដលមកពរកសងករបរេទស នយក ប ងចងបពរបេទសែដល

អមេ យរគបរកមករងររបសេ ក របធនអន ប (INRAP) អនកត ងរបស ៃសេយ (C haillot) អនក

ជនញ ដហកសរមបេបតកភណឌ នងសរមបករអភវឌ របកបេ យចរភព េ ក រ ត ចរយ កលដ ហ ក

(Claude Jacques) នងអនកជននមនៗ។ េនេពលែដលខញេធវើករេបើកវងរកចកែបបប ងេនះ គពតជេដើមប វ គមន

អនកទងេនះ េរពះថេយើងមនែដលមនអនក បេរមើេយើងបនលអរបេសើរជងេយើងបេរមើខលនេយើងេនះេទ បែនតក

េដើមបបញជ កអព រៈសខនៃនទនកទនងរ ងមនស នងមនស ផងែដរ។ េ ក េបស អស (Beschaouch) េនះ

139

េហើយសទធសងជមនស ែដលេនជមយរបេ ក សរមបមនស ខលះគមនែមន ងពរយៈេពលយរដចេ កេនះ

េទ បែនត ងពរយៈេពលយរ សមកេហើយ េហើយែដលសថតេនទេនះជមយមតតភកតែខមររបសេយើងផងែដរ។ ខញ

នយយ "មតតភកតរបសេយើង" េ យឆនទៈ េ យេហតថេយើងេនទេនះអសរយៈេពលជយរមកេហើយ េហើយរ ង

មតតភកត េយើងេចះនយយគន េយើងេចះនយយអពេរឿង វេផ ងៗរបបគន េហើយេ យេចញពករនយយេនះេហើយ

ែដលេកើតមននវសមព ធរបកបេ យគណធមេនះ។ ខញសមអេញជើញសហេសវករបសខញ គេ កសណ

(Shinohara) េនេពលែដលគតនងែថលងជននវសនទរកថរបសគត ឲយេ កេម ត ភជ បរបខញ េទនងេសចកតែថលង

អណរគណែដលរបគតរបែហលជនងរតវេធវើ ចេពះអនកេធវើបទអនត គមនដៃទេទៀត។

ខញសមបញច បបទអនត គមនចងេរកយេនះ េ យរគនែតជរមបជនថ ជលកខណៈបគគល េតើខញមនកតេ មនស

រក យនងមនកតតយសបន េ យបនចលរមជមយអសេ កេ ករស។ ខញសមែថលងអណរគណដល

អសេ កេ ករស។"

V.២. សនទរកថរបសសហរបធនជបន គឯកឧតតម កតសយហរ សណ (Katsuhiro

Shinohara) ឯកអគគ ជទតរបេទសជបន

“ឯកឧតតម ជទេគរពដខពងខពស

សហេសវកជទេគរព ប ន

ខញកដចគន ែដរ ខញសមសែមតងនវេសចកតែថលងអណរគណដរជលេរជ ចេពះឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត សខ ន

សរមបវតតមនរបសេ ក រពមទងចេពះសហេសវកជេរចើនរបផងែដរែដលមនវតតមន េទះជពកគតមន

ភពទទលខសរតវដសខនេនកែនលងដៃទកេ យ។ ករគរទែដលអសេ កេ ករសផតលជនេយើង ជយពរងងនវ

អ ចៃនករចរចរបស ថ បនេនះ នងផតលគណតៃមលដលកចចរបជេនះ។

េនកនងរយៈេពលបនម នឆន ចងេរកយេនះ ខញមន រមមណថេស.អ.េស បនទទលេជគជយកនងករេ ះរ យ

បញហ ដលបកជេរចើន ជ ទគបញហ ទកទងនងកររគបរគងឯក រៃនករអភវឌ របកបេ យចរភព។

ថ នភពរបឈមគមនភពសមគ ម ញខល ង េហើយមតេយបលកមនភពែបលកៗគន ។ សរមបជេលើកទមយេនកនង

រកបខណឌ ៃនសមយរបជេពញអងគ េយើងបនេធវើកចចជែជកពភក េនកនងករមតេនះ។ ខញបន ម នរបកបេ យ

ករយកចតតទក កខល ងបផត ចេពះកចចពភក នងបទបងហ ញននែដលបនផតលជន។

េបើ មេយបលខញ គគរែតគតពចរ ចេពះតនទេរៀងខលនែដលផតលឲយគណៈកមម ធករបេចចកេទសនងសមយ

របជេពញអងគ។ សមយរបជេពញអងគសថតេនកនងករមតមយខសគន បនតច។ គណៈកមម ធករបេចចកេទសគជ ថ បន

េនកនងករមតែដលបញហ ននរតវបនជែជកពភក េ យសជេរម ជមយនងេសចកតលមអតខល ង។ ភពខសគន េនះ

140

គរែតរតវបនេលើកយកមកនយយ។

េ យែឡក ខញសមែថលងអណរគណចេពះេលខធករ ឋ ន នងអងគករយេណសក សរមបរបសទធភពែដលសមយ

របជេនះបនេធវើករេរៀបច រពមទងសមែថលងអណរគណចេពះេ ក េបស អស (Beschaouch) ែដលបនបេរមើ

ករងរជេរចើនឆន យងសកមម។ េ ក គ លេស.អ.េសយងចបស េហើយខញគម នសណមពរអវឲយបនរបេសើរេរកែតព

ករបនតេធវើកចចសហករជមយរបេ កតេទេទៀត េនកនងករមតេនះ។

ខញ េជឿថ េយើងទងអសគន រពមេរព ងគន នងនយយថ េស .អ.េសគជយនតករអនតរជតជគរមយ ែដលមនទសេ

ផតលករអនេរគះដលករពនតយេទេលើអវែដលទកទងនងករអភរក របងគរប ទ ែដលបនចះេទកនងបញជ

េបតកភណឌ ពភពេ ក េហើយនងជយជរញឲយបនែវងឆង យជងេនះ ចេពះកចចជែជកពភក សតអពបញហ ែដល

ទកទងនងករអភវឌ របកបេ យចរភព។

េបើ មេយបលខញ ករណរបេទសកមពជមនបញហ របឈមជេរចើន។ េ យេហតដេចនះេហើយបនជេយើងមនកដ

េ មនស រក យយងខល ងេ យ ចេធវើកចចសហករជមយ ជរ ឋ ភបលកមពជ។ បទអ ថ ធបបយជេរចើនបន

បងហ ញយងចបស សអពគណភពករងរែដលបនបេពញេ យអនកជនញនន ែដលបនចលរមេនកនងកចច

របជេនះ។ េយើងជពកគណពកេគយងេរចើន។

ខញបនមនអភយឯកសទធេធវើជសហរបធនរបសកចចរបជេនះ ជមយនងសហេសវករបសខញ ែដលបនសេរមចភរកចច

របសគតដគរឲយកតសមគ ល។ េនទបញច ប សមែថលងអណរគណយងេរចើនដលអសេ កេ ករសរគបរប។"

V.៣. សងកថរបសអនកត ង ជរ ឋ ភបលកមពជ គឯកឧតតម សខ ន ជឧបនយករដឋមរនតនង

ជរបធន ជញ ធរជតអប

“េ កសហរបធនជទេគរពដខពងខពស

ឯកឧតតម

សហេសវកជទេគរព ប ន

អសេ កេ ករស

ឥឡវេនះ េយើងបនឈនមកដលទបញច បៃនសមយរបជរបសេយើងេហើយ។ េយើងឈនមកដលទបញច បេនះ េ យ

មនេសចកតេពញចតតនងវធ រសតែដលបនអនវតតន ម េនេពលែដលេយើងេធវើករវភគនងេធវើករពភក េហើយ

ទនទមគន េនះ េយើងកមនភពេជឿជកថេយើងបនពនតយេមើលចណចទងអសេនកនងរេបៀប រៈ េ យេសចកត

េ ម ះរតង េ យករយលេឃើញែដលេពរេពញេ យភព ងៃវ នងកតកងវលពតរបកដេដើមបេរៀបចអនគត។

កដចគន ែដរ គជកររតមរតវែដលរតវសែមតងនវមេនសេញចតនដងគណដរជលេរជរបសេយើង ចេពះ លអនក

141

ទង យ ែដល ចអនញញ តឲយឈនដលលទធផលដគរឲយកតសមគ លេនះ។ ជបឋម ខញសមនយយពសហ

របធនទងពររបសេស.អ.េស គឯកឧតតមឯកអគគរដឋទតរបេទសប ង េ ក ហ ង រហវងសរ េដសមែហ រ (Jean-

François Desmazières) នងឯកឧតតមឯកអគគ ជទតរបេទសជបន េ ក កតសយហរ សណ (Katsuhiro

Shinohara)។ ចេណះដងអពឯក រ ករេបើកទ យនវ ម រតនងកររស ញជបចតតចេពះរពះ ជ ចរក

កមពជរបសេ កទងពរ បនចលរមចែណកេធវើឲយេគេគរពនវេសចកតកតសមគ ល នងភពរតមរតវៃនទស នៈរបស

ខលន។ បនទ បមកេទៀត េយើងទទលបនលទធផលេនះ េ យ រអនកចលរមទងអសេនកនងរគ រអនតរជតដធេនះ

ែដលយកចតតទក កជមយនង ជញ ធរជតនងតបន េដើមបអភរក នងេលើកគណតៃមលេបតកភណឌ វបបធមនង

ធមមជតរបសតបនេសៀម ប/អងគរ។ េនទបញច ប របសនេបើេស.អ.េសរបសេយើងេដើរេលើមគដលអ េហើយនង

អនញញ តឲយមនរបេយជននងរបកបេ យរបសទធភពេនះ គេ យ រកចចសហរបតបតតកររបសេស.អ.េសកនង

ភពជៃដគជមយ ជញ ធរជតអប របកបេ យលកខណៈមតតភពនងទទលបននវករគរទ េហើយនង

េ យ រមនមននវលទធភពៃនករយលរចឡ មយេឡើយ។

ឯកឧតតមជទេគរពដខពងខពស អន សនជ ទភពែដលខញមនបណងផតលជនអសេ កេ ករស គករបនតកចច

ខតខរបងែរបង េហើយកបេ ត យខលនឲយបកទកចតតេ យ រទដឋភពអវជជមន មយឲយេ ះ េរពះថេនទ

បផត ែផនកខងខនងៃនេម យកជចបបរបសជវតែដរ។ ជករពតរបកដ ស មគគភពដរងមរ ងេស.អ.េស

នង ជញ ធរជតអប េនែតសថតេនជលកខខណឌ ចបចមន ចខវះបន សរមបអនគតរបសឧទយនអងគរ ែដល

បនចះេឈម ះេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក។ េហើយ មគគភពេនះកជសកខភពេជគជយមយែដរ។

ទកទងនងអន សនដៃទេទៀត មនមនអវមយជទសនងករ កឲយដេណើ រករអន សនទងេនះ េហើយនង

ជយ ជញ ធរជតអប កនងករអនវតតអន សនទងេនះេទ។ ខញសមេសនើដលេលខធករ ឋ នរបសេស.អ.េស ឲយ

ជយយក នយក ឋ នែដលមនករពកពនធ េដើមបជយនយក ឋ នទងេនះកនងករឈនេទសេរមចទសេ

ែដលបនកណត។ កដចជ មទមល បែដរ េយើងនងទទលបនរបយករណមយ យងយរបផតេនេពលសមយ

របជបេចចកេទសេលើកេរកយ េនែខមថនឆន ២០០៨ ដចែដលបនរបកសរបប។

បែនតចបពេពលេនះតេទ របយករណលមអតចននពរសរមបេផញើជនគណៈកមម ធករេបតកភណឌ ពភពេ ក រតវ

ែត កែតងេឡើងឲយបនឆបរហស មករណែដល ចេធវើេទបន។ របយករណលមអតទមយនយយអពករ

រគបរគងរមណយ ឋ នទងមលែដលបនចតបញច លេទកនងបញជ េបតកភណឌ ពភពេ ក េហើយរបយករណ

លមអតទពរទកទងនងប យណខងលច។ របយករណចងេរកយេនះរតវែតបញជ កអពភពេជឿនេលឿនេទមខ

នងកររកចេរមើន េហើយជពេសសេនះរតវធនឲយមនទនកចតតអពអនគតរបសេបតកភណឌ របវតត រសតែដល

មនែតមយគតេនកនងរបេភទរបស េនះ។ គែលងមន នភយសរមបយថភពរបសប យណខងលច េហើយ

កែលងមន នភយសរមបករអភរក ប យណេនះែដរ។ េលើសពេនះេទេទៀតេនះ ករ ត េឡើងវញនវ

142

ប យណខងលចែដលជ ងសតកទកដធ នងមនេធវើឲយខចរបេយជន មយចេពះលកខណៈពេសសែផនក

េបតកភណឌ របស េឡើយ។ ខញសមែថលងអណរគណយងរជលេរជជមន ដលេលខធករអចៃរនតយៃនេស.អ.េស

ចេពះករចលរមចែណករបសេ កកនងករ កែតងរបយករណែដលបនេសនើស។

អសេ កេ ករសជទេគរព ប ន។ មននងបញច ប ខញកសមសណមពរដលយេណសក េម ត ជយេយើងកនងែផនក

បេចចកេទស សរមប រមនទរនងសមចចយប ណវទយ េនេសៀម ប/អងគរផងែដរ។ បទបងហ ញដចបស សែដល

បនជរមបជនេ យេ ក េឡវរសតស Lévi-Strauss) នឲយេយើងរបថន ចងបនេ យរបញបរបញលនងយង

ខល ងកល នវករចលរមចែណកេនះ។ េហើយកដចគន ែដរ ទកទងនងេបតកភណឌ ធមមជត េហើយេ យគតគរដល

រៈសខនរបសបងទេនល ប េយើងយលថកចចអនត គមនជយេយើងពស កែផនកែដលេ ក អស វ រង

(Ishwaran) ជអនកដកនេនទ ន កករបសយេណសក គជករគរឲយរបថន ចងបនបផត។

េ កសហរបធនជទេគរពដខពងខពស។ េនទបញច ប ខញសមអនញញ តសែមតងជនេ កនវមេនសេញចតនដងគណ

របសេយើង។ ករេយគយលរបសេ កនងរេបៀបែដលេ កបនដកនសមយរបជ ែដលមនរេបៀប រៈដសខន

បនជយសរមលយងេរចើនដលកចចជែជកពភក នងករផល សបដ រទស នៈរបសេយើង។ សមអរគណ។"

V.៤.សងកថរបសអនកត ងអងគករយេណសក គេ ក ែទរ ហ នៃណ (Teruo Jinnai) ជអនក

ត ងអងគករយេណសករបចរបេទសកមពជ

“ឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនតជទេគរពដខពងខពស

ឯកឧតតមជសហរបធន

អសេ កេ ករសជទេគរព ប ន

ដេចនះ េយើងឈនមកដលទបញច បៃនសមយរបជេពញអងគរបសេយើង ែដលបនរបរពតតេទេនេរកមករដកនដ

ឈល សៃវរបសសហរបធនថមរបសេយើងទងពររប េហើយែដលែផនកទកទងនងនេយបយនងករសេរមចចតត រតវ

បនេគរព សមរសបេទនងបណងរបថន របសមនស រគបរប េហើយជពេសសេនះគសមរសបេទនងដបនម ន

របសអនករស រហវងសរ រវែយរ (Françoise Rivière) ជអគគនយករងរបសយេណសកទទលបនទកែផនកវបបធម។

អន សនែដលបនេសនើេឡើងទកទងនងរបធនបទដមន រៈសខន េហើយែដលជេរឿយៗមន រៈសខនបផត

ែដលបងហ ញអពបញហ របឈមែផនកអភរក នងែផនកអភវឌ ែដលរមណយ ឋ នេបតកភណឌ ពភពេ កេនះរតវ

របឈមមខ។ ទដឋភពទងពរេនះៃនបញហ រមរបសរមណយ ឋ ននន គែតងែតផ រភជ បគន យងជតសនទធ ដចែដល

បញហ របសប យណខងលចបងហ ញឲយេឃើញយងចបសរ ប។ ទកទងនងករកតសមគ លេនះ េហើយេនចេពះ

មខភពខសែបលកគន ែដលេចះែតេកើនេឡើងទកទងនងគេរមងែដលរតវ យតៃមល ករពរងងរកមអនកជនញ ដហក

143

របសេយើងែដលបនេធវើេឡើងេនឆន េនះ េ យអនកឯកេទសខងករអភវឌ របកបេ យចរភព បនឈនដល

ចណចែដលចងបនេហើយ។ សមអសេ កេ ករសទកចតតចះថ េលខធករ ឋ នអចៃរនតយរបសអសេ ក

េ ករស នងអនវតតន មករ កឲយដេណើ រករនវអន សនទងអសែដលបនេសនើេឡើង េហើយេលខធករ ឋ ន

េនះនងេធវើរបយករណលមអតអពេរឿងេនះជនអសេ កេ ករស ដចែដលធល បេធវើជទមល បរចមកេហើយ។

ឯកឧតតម

អសេ កេ ករស

បទពេ ធនបងហ ញថ របពនធរបសេយើងដេណើ រករ។ គជរបភពៃនេសចកតេពញចតតែដលរតវជរញេយើងឲយរក នវ

ភពសមបរែបបដអ ច រយេនះែដលជលកខណៈផទ លរបសេស.អ.េស ែដលេកើតេឡើងអពករពេរគះេយបលគន

ម ន នងអន សន េ យទនទមគន េនះ រតវេចះសរមបសរមលរបមនតេទ មករផល សបត រែដលរមណយ ឋ ន

អងគរឆលងកតអសរយៈេពលជយរមកេហើយ។ ខញ េជឿជកថ េយើងនងឈនេទដលទសេ េនះ មរយៈ ម រតរម

េនះែដលេយើងេពញចតតនងេ ថ " ម រតអងគរ"។ េនរតងចណចេនះ វតតមនរបសរពះ ជត ងដខពងខពសែដល

រពះម ក រតបនយលរពមចតបញជ នមក េដើមបចលរមកនងករងររបសេយើង បេងកើតបនជកតតយសមយ នងករ

េលើកទកចតតដពេសសមយ ែដលបងហ ញអពករចលរមចែណកដខល ងកល របសរពះម ក រត េនកនងករអភរក អងគរ

េនកនងភពបនតជរបចពរជជកលរបសរពះម ក រតសេមតច ។ ជ ទេ យ រេលខធករអចៃរនតយដមន

តៃមលនងែដលមនេចះេនឿយហតរបសេយើង អងគករយេណសកខតខរបងែរបងឲយអសពដងចតត េដើមបឲយេសមើនងករ

សនយចលរមរបសខលនចេពះអងគរ កដចជចេពះតរមវករចបចដៃទេទៀតរបសេបតកភណឌ ពភពេ កែដរ។

ខញសមអនញញ តែថលងអណរគណចេពះសហរបធនថមទងពររបរបសេយើង នងចេពះេ កឧបនយករដឋមរនត

សរមបទនកចតតែដលេ កផតលឲយេយើង។ េនទបញច ប ខញកសមែថលងអណរគណដលរគបអនកចលរមេនកនងសមយ

របជេពញអងគេនះ ែដលបនចលរមចែណកេនកនងករងររបសេយើង បនយកចតតទក ក ត ប នងែដលបនេធវើ

ករកតសមគ លែដលជនចចកលមនលកខណៈគរឲយចប រមមណ។

ដេចនះ ខញសម តជបអសេ កេ ករស េនឆន េរកយ។ សរមបអនកែដលរតវចកេចញដេណើ រេទឆង យ ខញសម

ជនពរឲយេធវើដេណើ ររបកបេ យសវតថភព។ ខញសមែថលងអណរគណដលអសេ កេ ករស។"

ចបកចចរបជ

144

បញជ អនកចលរម

ល.រ េឈម ះ មខងរ អងគករ អែមល/ទរសពទ

OFFICIALS

Royal Palace

1 OUM Weakchiravuth Representative of

His Majesty the King Royal Palace

Official Royal Government of Cambodia Delegation

1 Veng Sereivuth Minister Culture and Fine Arts veng@camnet.com.kh

2 THON Khon Minister Ministry of Tourism

3 YIM Nolla Chairman, OBSES Council of Ministers

4 CHEA Sophorn Secretary of State Council of Ministers 012 171 9769

5 TAN Theany Secretary General National Commission for UNESCO camnac@online.com.kh

6 MEAS Oeun Representative Tonle Sap National Committee

7 SOU Phirin (HE) Governor Siem Reap Province

Delegation of the Deputy Prime Minister

1 MAO Savuth Secretary Council of Ministers 016 89 41 06

2 Koy Sorn D.O.T. Council of Ministers 012 63 00 66

Delegation of Ministry Representatives

1 HEM Yim Eng Advisor Ministry of Transport and Public Work 012 189 9561

2 HANG Bunnak Director of Department Ministry of Transport and Public Work 012 892 725

3 HONG Daravuth Deputy Director Department of Environment, Siem Reap

4 HAN Sothy Deputy Director Ministry of Interior 016 854 369

Siem Reap Province

1 SAM Siyan Chief of Tourism Police 012 969 991

2 TEP Bunchhay District Governor Siem Reap District 012 213 624

3 TES Chankiry District Governor Bouk District

4 CHOA Sen District Governor Bakorng District 092 914 631

145

5 BUT Cary District Governor Angkor Thom District

6 ORN Vong District Governor Banteay Srey District

7 SIN Run District Governor Svay Leu District 012 207 462

APSARA Authority

1 BUN Narith Director General APSARA Authority puch_002@yahoo.com

2 TAN Sambon Deputy Director General APSARA Authority 012 757 940

3 MEY Marady Deputy Director General APSARA Authority

4 UK Someth Deputy Director General APSARA Authority 012 586 758

5 ROS Borath Deputy Director General APSARA Authority apsara.dma@online.com.kh

6 KHOUN Khun Neay Department Director APSARA Authority kaqc2004@yahoo.com

7 HOK Peng Se Department Director APSARA Authority

8 HANG Peou Department Director APSARA Authority hangpeou@yahoo.com

9 TEP Vattho Department Director APSARA Authority apsara.ddu@online.com.kh

10 Gen. SITH Saroeun Department Director APSARA Authority 012 867 947

11 LIM Eng Deputy Department Director APSARA Authority

12 LIM Ourk Deputy Department Director APSARA Authority

13 CHHONG Vira Deputy Department Director APSARA Authority 012 315 786

Technical Personal

1 ROS Ratheany Security Department APSARA Authority

2 Meng Vanny Administrative Department APSARA Authority

3 BUN Kanhara Administrative Department APSARA Authority

4 HOR Ritheanou dministrative Department APSARA Authority

5 TOUCH Bonna Population and Development Dept. APSARA Authority

6 PON Pius Department of Urban Development APSARA Authority

7 MAM Morakot Department of Urban Development APSARA Authority

8 UNG Tong Eang Department of Urban Development APSARA Authority

9 YOU Chantha Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority

10 HOK Ratha Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority

11 NGETH Chanly Administrative Department APSARA Authority

146

12 DENG Sambat Administrative Department APSARA Authority

13 KIM Chay Department of Archaeology I APSARA Authority

14 SRUN Tech Department of Archaeology I APSARA Authority 012 264 663

15 Marie Kitamura Department of Archaeology I APSARA Authority 012 172 5492

16 Caterine Bloup Department of Archaeology I APSARA Authority 092 635 671

17 TOUS Somaneath Department of Archaeology II APSARA Authority

18 KHIEU Chan Department of Archaeology II APSARA Authority

19 OUK Socheathy Department of Archaeology II APSARA Authority 012 452 236

20 CHHUON Samedi Department of Archaeology II APSARA Authority

21 ANG Sokun Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority 012 817 616

22 CHHENG Kunmalys Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority 012 986 875

23 CHAM Samnang Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority 012 403 967

24 CHEA Sopheak Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority 012 686 980

25 Isabelle Brianso Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority

26 OUM Marady Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority

27 SIN Puthy ngkor Tourism Development Dept. APSARA Authority

28 LAY Boty Department of Water and Forestry APSARA Authority

29 Sophie Lizeray Department of Water and Forestry APSARA Authority 092 857 504

30 CHHAY Bunthorn Department of Water and Forestry APSARA Authority

31 SAKON Porin Department of Water and Forestry APSARA Authority 012 891 729

32 AR Makara Department of Water and Forestry

33 IM Sok Rithy Dept. of Population and Development APSARA Authority 012 943 202

34 PEOU Radaly Dept. of Population and Development APSARA Authority 012 454 239

35 MAO Mithuna Dept. of Population and Development APSARA Authority 016 650 969

36 LY Vanna Department of Koh Ker APSARA Authority 092 224 371

37 EA Darith Department of Koh Ker APSARA Authority 012 922 644

38 P.K. Murthy Other staff APSARA Authority

39 Jeremy Berthelomeau Other staff APSARA Authority 012 974 803

40 SUN Sonimoul Other staff APSARA Authority 016 750 771

ICC Secretariat, APSARA Authority

147

1 zedine Beschaouch ICC Scientific Secretary UNESCO

2 CHAU Sun Kerya Department Director / ICC Secretariat APSARA Authority

3 ROS Try Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority

4 YOU Chantha Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority chanthayou@yahoo.com

5 YOS Chamnan Angkor Tourism Development Dept. APSARA Authority

6 TEANG Kanha Sothy PSARA Authority 012 453 829

7 HOK Ratha APSARA Authority 012 486 039

8 OUK Marady APSARA Authority 016 947 409

9 EM Srey Peou APSARA Authority 012 515 908

10 Marie-Pirerre Denedetti APSARA Authority

11 Anne-Catherine Dupuch APSARA Authority

UNESCO Delegation

1 Blaise Kilian ICC Secretariat UNESCO Phnom Penh b.kilian@unesco.org

2 Junhi Han Assistant Program Specialist World Heritage Center j.han@unesco.org

3 Lim Bun Hok ICC Secretariat UNESCO Phnom Penh bh.lim@unesco.org

4 Philippe Delanghe Culture Program Specialist UNESCO Phnom Penh p.delanghe@unesco.org

5 Teruo Jinnai Representative UNESCO Phnom Penh t.jinnai@unesco.org

6 Hong Makara ICC Secretariat UNESCO Phnom Penh m.hong@unesco.org

7 Prom Chak ICC Secretariat UNESCO Phnom Penh c.prom@unesco.org

Ad hoc Experts

1 Giorgio Croci Ad hoc Expert UNESCO mail@giorgiocroci.com

2 Hiroyuki Suzuki Ad hoc Expert UNESCO thsuzu5@mail.ecc.u-tokyo.ac.jp

3 Pierre-André Lablaude Ad hoc Expert UNESCO lablaude@wanadoo.fr

4 François Houllier Ad hoc Expert UNESCO francois.houllier@paris.inra.fr

5 Jean-Marie Furt Ad hoc Expert UNESCO jmafurt@wanadoo.fr

6 Tatsuo Harada Ad hoc Expert UNESCO pnharadat@online.com.kh

COUNTRIES

French Delegation

148

1 Jean-François Desmazières Ambassador French Embassy

2 Dominique Freslon Cultural Affairs French Embassydominique.freslon@diplomatie.gouv.fr

3 Pierre Anapats Deputy Director/MFA French Embassy pierre.anapats@diplomatie.fr

4 Francine d’Orgeval Expert/MFA French Embassy francine.dorgeval@diplomatie.gouv.fr

5 Jean-Paul Demoul President of INRAP jean-paul.demoule@inrap.fr

6 Natacha Pakker Chaillot School npakker@citechaillot.fr

Japanese Delegation

1 Jun Saito Director, Multilateral Culture Cooperation Division Ministry of Foreign Affairs of Japan jun.saito@mofa.go.jp

2 Katsuhiro Shiohara Ambassador Embassy of Japan

3 Norio Maruyama Minister Embassy of Japan norio.maruyama@mofa.go.jp

4 Kayoko Tanaka Culture Attaché Embassy of Japan

Australian Delegation

1 Naomi Viccars Third Secretary Embassy of Australia naomi.viccars@dfat.gov.au

Italian Delegation

1 Ignazio Di Pace Ambassador Italian Embassy ambasciata.bangkok@esteri.it

Moroccan Delegation to UNESCO

1 Aziza Bennanie Ambassador Morocco Representative

German Delegation

1 Frank M. Mann Ambassador Embassy of Germany I@phno.auswaertiges-amt.de

ICCROM Delegation

1 Simon Warrack Archeologist simon@warrack.it

Indian Delegation

1 Parimal Kar Second Secretary Indian Embassy

2 R.P. Dubey WAPCOS

Indonesian Delegation

1 Rahendro Vitomo Indonesian Embassy

Korean Delegation

1 Kim Seong-Do Korean Embassy ksd@ocp.go.kr

149

2 Kim In-Kook Korean Embassy Ikkim92@mofat.go.kr

New Zealand Delegation

1 Lynn de Silva First Secretary Embassy of NZ lynn.desilva@mfat.govt.nz

Thai Delegation

1 Virapand Vacharathit Ambassador Royal Thai Embassy

2 Surasak Suparat Minister Counselor Royal Thai Embassy songchaic@mfa.go.th

3 Tharapong Srisuchart Director, Ministry of Culture Royal Thai Embassy tharapong99@hotmail.com

4 Apiradee Anukrahanond 1st Secretary, Dept. East Asian Affairs Royal Thai Embassy

5 Kallyana Vipattipumiprattes Director of Division II Royal Thai Embassy kallyav@mfa.go.th

6 Suttamon Wiriyadamrong Program Officer Royal Thai Embassy

US Delegation

1 Janet Deutsh Embassy of USA deutschje@state.gov

INTERNATIONAL TEAMS

Archaeological Survey of India

1 Anshu Vaish Director General ASI directorgeneralasi@gmail.com

2 M.M. Kanade SAE ASI mmkanade@yahoo.com

3 D.S. Soos Project team leader ASI

4 A.C. Roy Coordinator ASI amaleshroy@yahoo.com.in

Blaise Pascal University Delegation

1 Marie-Françoise André Physical geography teacher Takeo Project m-francoise.andre@univ-bpcfermant.fr

BSCP

1 Romana Tedeschi BSCP bscp@online.com.kh

2 Rolf Grossenbacher BSCP rolf.grossenbacher@atelier-gs.ch

3 Kathrin Sindelar BSCP kathrin.sindelar@epfl.ch

Cambodia French Cultural Center/Siem Reap

1 Evelise Bruneau CCF Siem Reap evelise.bruneau@ccf-cambodge.org

Czech Project

1 Karel Kranda Chief Coordinator of the Project Czech Project karel@uif,zas.cz

150

Chicargo University

1 Ayrine Uk Chicago University ayrine.uk@khmersudies.org

CSA Delegation

1 Jiang Huaiying Director of CSA CSA

2 SO Cheang Deputy Director CSA csawys@yahoo.com.cn

3 LIU Jiang CSA en1366@hotmail.com

DED Delegation

1 Elke Tigges DED stoneconservationunit@yahoo.com

2 LONG Nary DED 012850593 3 Wolfgang Mollers Country Director DED 012552164

EFEO Delegation

1 Bertrand Porte National Museum EFEO bertrandporte@yahoo.com

2 Christophe Pottier Archeologist EFEO efeo.pottier@online.com.kh

3 Jacques Gaucher Archeologist EFEO jacquesgaucher@yahoo.com

4 Francisus Verellen Director EFEO franciscus.verellen@efeo.net

5 Eric Bourdonneau Researcher EFEO bourdonneau@free.fr

6 Pascal Royère Architect EFEO-Baphuon pascal.royere@free.fr

7 Claude Jacques Archeologist EFEO claude.jacques@tele2.fr

8 Marie Beaufeist Architect EFEO marie.beaufeist@wanadoo.fr

FSP Delegation

1 Michel Verrot Architect FSP 012 836 724

2 Eric Llopis Architect FSP 12 594 075

ERDAC

1 Shinji Tsukawak Associate Professor Kanazawa University t.shinji@staff.kanazawa-u.ac.jp

GACP Delegation

1 Joyce Clark GACP jclark0323@aol.com

2 Hans Leisen Project Director GACP hans.leisen@fh-koeln.de

151

HOLCIM Delegation

1 Gérard Lettelier Regional Manager of HOLCIM HOLCIM Asia Pacific gerard.lettelier@holcim.com

2 KUCH Sinith Representative in Cambodia HOLCIM Asia Pacific sinith@online.com.kh

3 Vittorio Roveda Coordinator of project HOLCIM Asia Pacific vittorioroveda@yahoo.com

I.Ge.S. Delegation

1 Francesco Falciani Geologist Investigation Coordinator I. Ge. S.

2 KONG Kanty Chief of Cambodian Staff I. Ge. S. 012 864 066

3 Valter M. Santoro Head of Project I. Ge. S. va.santoro@gieenc.com

JASA Delegation

1 CHEAM Pross Technical chief staff JASA 012 892 676

2 Ichita Shimoda Technical Advisor JASA ichitas31@hotmail.com

3 Iwasaki Yoshinori DCCT, Bayon Temple JASA yoshi-iw@geor.or.jp

4 Takeshi NAKAGAWA Director General JASA nakag@waseda.jp

JICA Delegation

1 Maeda Naomi Coordinator Volunteer JICA ono.tomohiro@jica.go.jp

2 Matthew Akai Senior Volunteer JICA matthew.akai@d3.dion.re.jp

Nara Institute

1 KEO Sok Sovannara Presentator Nara Institute sugirama@hobumken.go.jp

2 Sato Yuni Nara Institute yuni@nabunken.go.jp

NRICP, Tokyo

1 Uno Tomoko Reserch Fellow Tokyo Institute untomoko@lobunken.go.jp

2 Yoko Futagam Senior Reseacher Tokyo Institute futa@tobunken.go.jp

Royal Angkor Foundation

1 Janos Jelen Chairman, Board of Trustees Royal Angkor Fdtn. jelenjanos@gmail.com

Sophia Mission Delegation

1 Chie Abe Sophia mission sophia-center@online.kh.com

2 Nobuo Endo Sophia mission n-endo@hoffman.cc.sophia.ac.jp

3 Satoru Miwa Sophia mission satoru@online.com.kh

Sydney University Delegation

152

1 Tim Winter Sydney University tim.winter@arts.usyd.edu.au

2 Dougald O'Reilly Sydney University director@heritagewatch.org

3 Roland Fletcher Professor Sydney University roland.fletcher@arts.usyd.edu.au

WMF Delegation

1 Glenn Boornazian Technical Director, Angkor Field Project World Monuments Fund gboornazian@icr-icc.com

2 Hem Sinath Engineer World Monuments Fund

3 John H. Stubbs Vice-President for Field Projects World Monuments Fund jhstubbs@aol.com

4 Konstanze Von Zur Meuhen Speciality Materials Conservation World Monuments Fund wmfangkor@online.com.kh

PRESS

1 HANG Sobrat Savyouth Reporter Radio Free Asia tukawaki@t.kanazawa.u.ac.jp

2 VONG Dara Reporter V.O.A. daravong79@yahoo.co

153

របយករណ ជញ ធរជ អប

ពែខមក ដល ែខ ធន ឆន ២០០៧

ឆន ២០០៧ គជឆន ែដលបនឧទទសចេពះករ កឲយដេណើ រករគេរមងអភវឌ នរបកបេ យចរភពននែដលបន

កណត សរមបេធវើករែកលមអេហ ឋ រចនសមពនធទទលេភញ វេទសចរ នងសកមមភពេសដឋកចចសរមបជរបេយជន

ដលរបជពលរដឋែដលរសេនកនងឧទយនអងគរ។ ជញ ធរជតអប មរយៈ ជរ ឋ ភបលកមពជ។

១. េប កភណឌ ៖

i) អងគភពទនកទនងរបស ជញ ធរជតអប បនតេធវើយទធនករផ ពវផ យពតមនជនដល ធរណៈជន

េដើមបេធវើឲយពកេគមនករចប រមមណចេពះករករពរេបតកភណឌ ៖ អនកភមែដលរសេនកនងឧទយន

រគះ ថ នសក ។ល។នង។ល។

ii) ករែថរក នងករែថទរបងគរប ទរតវបនេធវើេឡើងេ យអនកបេចចកេទសនងអនកយម ែដលរតវបន ក

ពរងយេនរគបរប ទ។ ែផនកប ណវទយបងក រជមនបេពញេបសកកមមដចបចនន សរមបករេរៀបច

ទធល មខរប ទែដលសថតេនមខរបងគរប ទនន។

iii) ករេលើកគណតៃមលដលរបបដមែដលបនរកេឃើញេនកនងបរេវណរប ទបនទ យកត េ យរកមករងរ

ជបនរបស កលវទយលយសហវយ (SOPHIA) េ យ ក ងពពរណរបបដមទងេនះ េន រមនទរ

រពះនេ តតមសហនអងគរ។

iv) សកខ មយជមយនងរគបអនកចលរមែដលមនករពកពនធ ( ជញ ធរមល ឋ ន សមជកសហធមមក

របតបតតករវសយេទសចរណរបសែផនកឯកជន នងនយក ឋ នេផ ងៗរបស ជញ ធរជតអប ែដលមន

ជបទកទង) សតពគេរមងរបស កលវទយលយសដន (Sydney) “Living with heritage” រតវបនេរៀបច

េឡើង េដើមបកណតទដឋភពវជជមននងអវជជមនៃនករអភវឌ េទេលើេបតកភណឌ រពមទងបណងរបថន

របសរគបសហគមនេនកនងឧទយន។ លទធផលរបសសកខ រតវបនបងហ ញជនដលអភបលនង

ជញ ធរេខតត។

v) គេរមងមយេទៀតែដលមនេឈម ះថ "Heritage Management Framework” ែដលយលរពមេ យរបធន

ជញ ធរជតអប គឯកឧតតមឧបនយករដឋមរនត សខ ន បនទទលករគរទពអនករស ម គ ែរត

សន (Margaret ADAMSON) ជឯកអគគរដឋទតរបេទសអរ ត លរបចេនរពះ ជ ចរកកមពជ សតព

154

មលនធៃនរបេទសនន មរយៈអងគករយេណសក េហើយគេរមងេនះនងចបេផតើមដេណើ រករ េនេពល

ទទលបនចេមលើយជវជជមនពរ ឋ ភបលអរ ត ល។

vi) បនទ បពលទធផលរបកបេ យែផលផក ៃនករសក រ វរជវជឧភេ ភគ ែខមរ ៃថ ៃនគេរមង "Living Angkor

Road” រកមករងរអនករ វរជវែខមរបនតេធវើេបសកកមមមយេទៀត េដើមបសក ឲយបនសជេរមេទេលើទនននយ

ែដលទទលបន បនទ បពយទធនករមនៗ េ យេធវើកចចសហករជមយសមភគៃថរបសខលន។

vii) កចចរបតបតតករអភរក គនរជញជ ងរបសវតតបគង ែដលផតលហរញញវតថ េ យរកមហន ហលសមរគបខផន

(HOLCIM Group et Company) (របេទសសវស) រតវបនេធវើេឡើងេ យអនកជនញ "អនកជសជលគម នរពែដន"

“Restaurateurs sans Frontières” េនេរកមកររតតពនតយេមើលពអនកបេចចកេទសរបស ជញ ធរជតអប ។

២. សយេទសចរណ

i) េហ ឋ រចនសមពនធផលវថនលនងច ចរណ៖ ករ ងសងផល វេវៀងថមៗ េដើមបកតបនថយលហរយនយនតេន

រមណយ ឋ នអងគរ នងករជសជល ព នេនខងកនងឧទយន។ មនករ កបងគនអនមយបែនថមេទៀត

សរមបផសកភពរបេសើរជងមនរបសេភញ វេទសចរណ។ បលងច ចរណមយេដើមបលបបបតករកកសទះ

ច ចរណ េនមខទវ រចលខងតបងរបសរមណយ ឋ នអងគរធ េដើមបអនញញ តឲយមនករេធវើច ចរណ

ទ យេនខងកនងបរមរតេនះ រតវបនេធវើករសក ជមយ ជញ ធរេខតតែដលមនករពកពនធ។ សកខ

មយែដលេរៀបចេឡើងេ យអភបលេខតត េដើមបរបែមរបមលេយបលនងេសចកតែណនរបសែផនក

ឯកជន បនរបរពតតេទ េហើយវធនករជកែសតងមយចននរតវបនរបកនយក នង កឲយអនវតតន េន

េពល ែដលភពចបចកនងករេធវើអនត គមនេកើតមនេឡើង។

ii) េហ ឋ រចនសមពនធសរមបទទលេភញ វ៖

○ គេរមងេរៀបចទធល មខរប ទេនមខរបងគរប ទសខនៗនន េដើមបផតលជននវរចនសមពនធទទល

េភញ វនងទទលអនកេទសចរ បនកល យជ ទភពសរមប ជញ ធរជតអប ។ ទស នទនសរមបទធល

មខរប ទបនទ យរស រតវបនបងហ ញជនេដើមបេសនើសេយបលរបសអនកជនញខងករអភរក នងករ

អភវឌ របកបេ យចរភព។ អនកជនញបនទស នរមណយ ឋ ននងបនផតលករែកលមអែដលរតវេធវើ

មននងករ កឲយដេណើ រករ។

○ ទស នទនសតពករេរៀបចែផនកេទសចរណរបសបរវបបធមនងេទសចរណ រតវបនរបគលជនដល

រកមហនឯកជនមយ េនេរកមករទទលខសរតវរបសនយក គឯកឧតតម យម ណ (YIM Nola)។

iii) កររគបរគងលហរេទសចរ៖

155

ករេទទស នរបសេភញ វេទសចរែដលេចះែតមនចននេកើនេឡើងឥតឈបឈរ បនបងកឲយមនបញហ កកសទះ

េភញ វ េន មរបងគរប ទែដលមនេគេទទស នេរចើនបផត៖

● បនទ យរស៖ វងទស ននងរតវបនេធវើបេងហើយ េហើយនង ច កឲយអនវតតន េនេពលែដលទធល មខរប ទ

នងរតវបន កឲយដេណើ រករេហើយេនះ។

● អងគរវតត៖ អងគភពបេងកើតវងទស ន (UPC) របសនយក ឋ នអភវឌ នេទសចរណ បនេធវើករសក នងបន

បេងកើតផល វទស នរបងគរប ទមយ។ វង ទស នេនះរតវបន កឲយអនវតតន ងពែខកញញ មកេមលះ។ ករ

ែកលមអរតវបនផតលដបនម នេ យអនកចលរមកនងសមយរបជេពញអងគរបសេស.អ.េស េនែខវចឆក រតវបន

េគរពអេញជើញឲយេធវើករ កលបងវង ទស នេនះ។ េយើងរងចរបែមរបមលេយបលរបសពកេគទងេនះ

េដើមបែកលមអនេយបយរគបរគងលហរេទសចររបសេយើង នងផតលជននវករទស នរបកបេ យ

គណភពដលអនកេទសចរ។ ករបពករចនសមពនធករពរថមនងរចនសមពនធសរមបសនតសខមយចនន រតវ

បនេសនើសចេពះអគគនយក ឋ ន។

● រពហម៖ េ យសហករជមយរកមករងរឥ ឌ ៃន Archaeological Survey of India (Asi) អងគភពបេងកើត

វងទស ន (UPC) បនសក អពផល វ ងនន េដើមបែកលមអលហរេភញ វេទសចរេនកនងរបងគរប ទេនះ។

ករេធវើឲយេទជទ យនវផល វមយចននែដលេទើសែទងេ យថម រតវបនយលរពមេ យអនកជនញខងករ

អភរក េហើយរកមករងរ Asi កពងែតេធវើករេរៀបចដចបចនន។

iv) ករទកទញែផនកេទសចរណថមៗ ៖

● រមនទររពះនេ តតមសហនអងគរ ែដលបនសេមព ធឲយេរបើរបសេ យរពះម ក រត៖ ករ

ងសងរតវបនផតលហរញញវតថ េ យរកមហនជបន AEON េ យមនករជយជរញរបសេ ក

រ ត ចរយ អសសហ (ISHIZAWA)។ ករដកនរតវបនធន បរងេ យរកមករងរអនកបេចចកេទស

ែដលទទលបនទកកររគបរគង នង ន ៃដ។ រមនទររតវបនេបើកទវ រជនដល ធរណៈជន នងទទលបន

ជនយែផនកបេចចកេទសពេ ក ឡរង េឡវរសតស (Laurent Lévi-Strauss) ែដលជអនកឯកេទសខង រមនទ

របសយេណសក។

● រមនទរក លភជនេន ន៖ ទស នទនរតវបនេធវើេឡើង េហើយដចបចសរមបករេរៀបច

មជឈមណឌ លទស ននងផលតក លភជនចសៗ រតវបនទទលបន។

៣. ធនធនធមមជ ៖

i) ករែកលមអធនធនទក៖

156

● ប យណទកថល ៖ ករ កឲយដេណើ រករគណៈកមមករជតចរមះេ យេ កនយករដឋមរនត សេមតច ហន

ែសន ែដលរបមលផត រកសងេផ ងៗ ជញ ធរជតអប នងអនកជនញអនតរជត សរមបករងរជសជល

ប យណខងលចេឡើងវញ។ រ ឋ ភបលឥ ឌ បនផតលមលនធដសខន សរមបករងរែកលមអកែនលង

សតកទកទក នងសរមបករករពរេបតកភណឌ ែខមរ។

● ប យណខងេជើង៖ ជញ ធរជតអប បនផតចេផតើមគេរមងថន កជតមយ ែដលករ កឲយដេណើ រករនង

រតវបនេធវើេឡើងេ យរកមករងរែដលជយវជនបេចចកេទសែខមរទងរសង របសនយក ឋ នទកនងៃរព

េឈើ ែដលដកនេ យេ ក ហង េព (HANG Peou)។ គជករផទកទកប យណខងេជើងេឡើងវញ ែដល

ជករចបេផតើមករងរមយែដល កដចជមន ចគត ម នដល េ យ រទហករងរ បែនត របសនេបើ

បនទទលេជគជយេនះ គជរបតបតតករមយនង ចេ ះរ យបនមយែផនកធ បញហ ទកេនកនងតបន

អងគរ/េសៀម ប។ ដចែដលេយើងទងអសគន ដងរ ប ធនធនទកបនកល យជបញហ ពភពេ កមយ េហើយ

ជរ ឋ ភបលកមពជពតជដងចបសអពបញហ េនះ។ វធនករែផនករចនសមពនធសរមបករផទកទក

ប យណខងេជើងេឡើងវញ នងមនេនកនងេនះនវករេលើកតៃមលរប ទនគពនធ ែដលករេរៀបចែផនក

បរ ថ ននងអនញញ តឲយផតលជននវផលតផលេទសចរណែតមយគតេនកនងរបេភទរបស ។

● សននសទសតពបញហ ទក៖ ែដលបនេរៀបចេឡើងេនៃថងទ២៧ ែខវចឆក េ យសហករជមយយេណសក។

សននសទសតពទកេឆលើយតបេទនងកតកងវលរបស ជរ ឋ ភបលនងសហគមនអនតរជត សតពករអភវឌ ជ

របចនវេហ ឋ រចនសមពនធេទសចរណ េ យេធវើឲយអសយងឆបរហសនវរសទបទកេរកមដ េ យេកើន

េលើសពក ែដលបនអនញញ ត។ ជករពត ស រយៈេពលចនន១២ឆន បនកនលងផតេទ បនទ បព

សននសទេលើកទមយែដលបនេរៀបចេឡើងេ យយេណសក េនឆន ១៩៩៥។ គជករបនទ នែដលរតវេធវើ

យទធនករេធវើឲយមនករចប រមមណដលអនកេរបើរបសេនកនងែផនកឯកជននងរបជពលរដឋ សរមបករ

អភរក ដចបចនវធនធនេនះែដលកនែតករមេទៗេនកនងពភពេ ក។

៤. បរ ថ ន៖

i) រតវ វ គមនចេពះសកមមភពដគរឲយកតសមគ លែដលេធវើេឡើងេ យអភបលនងនយក ឋ ន

នគេ បនយកមមនងអភវឌ នទរកងរបស ជញ ធរជតអប សរមបករេធវើឲយមនេ ភណភពនវែផនក

ក ត លទរកង ជ ទេន មមតរចងសទង ែដលេនទេនះទកែនលងពណៃបតងដគរឲយជកចតតនងផល វេដើរ

កម នត អនញញ តឲយអនកេទសចរេដើរទស ន មននងេឆល តយកបរយកសដរក យេនេពលរពលបែដល

មនភពអអរ េន មេភជនយ ឋ ននងកែនលងលកេភសជជៈជេរចើនេនកនងទរកង។

157

ii) រកមករងរទទលបនទកខងករករពរបរ ថ ន នងជ ទករ កឲយដេណើ រករវញញ បនបរត ISO ១៤០០

១ បនតេធវើជេទៀងទតនវយទធនករអបររបសខលនជមយរបជពលរដឋែដលរសេនកនងឧទយន។ រគប

នយក ឋ នរបស ជញ ធរជតអប ករតវ កឲយអនវតតនផងែដរ េទ មវសយេរៀងៗខលន នវនតវធែដល

ទកទងនងនយម ISO។

iii) យទធនករ េដើមេឈើេឡើងវញេនរមណយ ឋ នបងម ជមយនង ជញ ធរេខតតេសៀម ប នងរបជជន

ែដលរសេនកនងរមណយ ឋ ន រតវបនេរៀបចេឡើងេ យ ជញ ធរជតអប ។ េនកនងកឡងេពល

របតបតតករេនះ រលខតសរមបេធវើឲយមនករចប រមមណចេពះករករពរបរ ថ ននងៃរពេឈើ ករតវ

បនេធវើករផ ពវផ យផងែដរ។

៥. គេរមងអ វឌ នធនធនមនស ដៃទេទៀត៖

i) កមមវធៃនករចលរមរបសសហគមន៖ ែផនកសងគមនងមនសនទះរកលត សដពតរបកដ ជមយនងករ

កឲយដេណើ រករគណៈកមម ធករអនវតតនគេរមងជឧភេ ភគ NZAID/អប ។ ដ កកលទមយ

របសកមមវធ រតវបន កឲយដេណើ រករ មរយៈេបសកកមមរបសអនកពេរគះេយបលែដលបញជ នមកេ យ

NZAID។ េ យេធវើកចចសហករជមយរគបនយក ឋ នរបស ជញ ធរជតអប ែដលមនករពកពនធ អនក

ពេរគះេយបលបនបេងកើតៃនដ កកលទពររបសគេរមង ែដលរតវេធវើេនេដើមឆន ២០០៨។

ii) ករសេមព ធ កឲយេរបើរបសមជឈមណឌ លបណដ ះប ដ លវជជ ជវៈេបតកភណឌ របចតបន នងអនញញ តឲយ

ពរងងធនធនមនស ែផនកអភរក ជលជលនងែថរក េបតកភណឌ របវតត រសតដធសេមប ើមទងចសនងថម។

េ យទទលបនហរញញវតថ ពមលនធ មគគភពជ ទភព (FSP) របសរបេទសប ង ករបណដ ះក ត ល

នងរតវបនេធវើេឡើង េ យមនជនយែផនកបេចចកេទសព ៃសេយ (Chaillot)។ េ យមនមល ឋ នេន

របេទសកមពជ មជឈមណឌ លរតវបនបេងកើតេឡើងសរមបរបេទសចននបេន ស េគនយ គរបេទស វ

េវៀត ម នងកមពជ។ ករសក េធវើេឡើងេនេសៀម បនងេនភនេពញ េហើយរបងគរប ទរបស

រមណយ ឋ នអងគរនងកល យជេ ងជងសរមបេធវើករសក ។

iii) ករបេងកើតរកមអនកជនញខងករអភវឌ របកបេ យចរភពេនកនងេស.អ.េស៖ គេរមងអភរក នង

អភវឌ នរបងគរប ទរបសរមណយ ឋ នអងគរ បនទទលនវភពជនញ មននងករេធវើឲយបនសេរមច អស

រយៈេពលរបមណជដបឆន មកេហើយ។ ករអភវឌ ជរបចខងវសយេទសចរណេនកនងឧទយនអងគរ មន

េនកនងេនះនវគេរមងវនេយគទននន េហើយឥឡវេនះ ជញ ធរជតអប មនរកមអនកជនញខងករ

អភវឌ របកបេ យចរភព សរមប យតៃមលសេណើ នន េដើមបធនឲយបនករករពរេបតកភណឌ នង

ភពយរអែងវងែផនកេសដឋកចចនងហរញញវតថ របស ថ បន។

158

I. នយក ឋ នរដឋបល បគគលក ហរញញវតថ នង ទនកទនង ធរណៈ

១.១ ករងររដឋបលទេទធនធនមនស នងបណដ ះប ដ ល

i- រដឋបលទេទ៖

– បនេរៀបចអនរកតយចនន៣ កនងេនះអនរកតយ២ បនចះហតថេលខរចេហើយ៖ ក-អនរកតយសដពករកណតតបន

ករពរឡក លភជន ប ណសមយអងគរ េនភម ន ឃរន ឯក រសកបនទ យរស េខតតេសៀម បនង ខ -

អនរកតយ សតព ករបេងកើតគណៈកមមករអចៃរនតយរគបរគង រមនទរេខតតេសៀម ប។ នង គ-េសចកដរពងអនរកតយ

សដពកចចករពរេឈម ះ នងរបភពរបងគរប ទេនកនងរមណយ ឋ នអងគរ។ េនកនងរមណយ ឋ នដៃទេទៀត ៃន

េខតតេសៀម ប នងេនកនងរមណយ ឋ នេកះែករ នងរតវ កឆលងកនងកចចរបជអនតររកសងកនងេពលដខលខងមខ

េនះ។

– ករងររបជេផ ងៗ ករចរចទញដេដើមបេរៀបចេហ ឋ រចនសមពនធ នងករងរេរៀបចលខត ន មរគបរបេភទ។

ii. ករងរស ដ បធន បទេទ

– សហករជមយនគរបលេបតកភណឌ របចេខតតេសៀម ប េ ះរ យស ដ បធន បអនកលកដរ េន ម

រប ទទងអស េនកនងរមណយ ឋ នអងគរបនរច ល។

– េរៀបចកមមវធស តបរ ថ ន ជញ ធរអប ។

– េរៀបចរបគល-ទទលបងគនអនមយែដល ងសងេឡើងេ យរកមហន សខ។

– េ ះរ យករដកជញជ នេឈើ ពត ករេខតតបតដបងមក ជញ ធរអប េរៀបចឯក រសមអនត គមនព

គណៈបញជ ករេខតត ពករណេចរលចកតែខ េភលើង នងករណរថយនដេបើកបកបេងគ លេភលើង េនបរវបបធមនង

េទសចរណ។

iii. ករងររគបរគងធនធនមនស នងបណដ ះប ដ ល

– េរៀបចបញជ ទទង របវតតរបមរនត បគគលក ជញ ធរអប ស បជឧបករណ បេងកើនរបសទធភព េលើករងររគប

រគង នងបណត ះប ដ ល បគគលក ជញ ធរអប ។

– បណដ ះប ដ លឆម ៃន ជញ ធរអប បនចនន៨០០នកអពេគលនេយបយករពរេបតភណឌ េន

រមណយ ឋ នអងគរ។

– េរជើសេរ ើសបគគលកបែនថមេទៀត េ យបេរ ើករងរេន មនយក ឋ នជនញនន មនចននសរប ៦៧ នក កនង

េនះ បគគលករកបខណឌ ៨ នក។

159

១.២ ករងរផ ពវផ យ នងទនកទនង ធរណៈ

របតបតតករបផសបផលេ យយលពករករពរេបតកភណឌ ៖

– សហករជមយ ជញ ធរេខតតេសៀម ប ចះផ ពវផ យេគលនេយបយករពរេបតកភណឌ នងសមតថកចច

ជញ ធរអប ចនន ១២រសក េសមើនង២៧េលើក េលើចននរបជជន ៦០ ០០០នក។

– កែតងេសៀវេភឯក រផ ពវផ យចនន០២ គៈ អពរបធនបទថមសដពករងរអភវឌ នេ យចរភព។

– ផ ពវផ យអពរមណយ ឋ នអងគរ នងអព ជញ ធរអប ជនរបជជនចនន១០ ៣៨៣នក េន មភមឃរសក

មយចននែដលសថតេនកនងតបន១ នង២។

– ផ ពវផ យករយលដងអពរមណយ ឋ នអងគរជនយវវយ មរបធនបទថម «អងគរេបតភណឌ វបបធម ជតកនងៃដ

យវវយ» ជនសស វទយលយ គរសស បនចនន ៣៥០០ នកនងសស នស តមកពសកលវទយលយន

នបន៥០០ នក។

– ផ ពវផ យសកខ សដពករជសជលរពះវ រនងករែថរក របគនរប ណ េនវតដរប ទ បគង ម

ទរទស នជតនងទរទស នTV5។

របតបតតករេផ ងៗេទៀត៖

– ផ ពវផ យអពកចចករនងចបបករងរេផ ងៗ ពកពនធនង ជញ ធរអប ជនកមមករនយក ឋ ន ទកនងៃរពេឈើ

នងកមមករស តឧទយនអងគររបសនយករមណយ ឋ ននងប ណវទយទ១។

– ផ ពវផ យអពករងរេបះបេងគ លកណតតបនករពររបស ជញ ធរអប េនរប ទវតតេចតជនរបជជនេន

ឃ សបរ រសកេសៀម ប េខតតេសៀម ប។

– ផលតសបតអតថបទេផ ងៗ ផ យ មវទយ FM១០០.៥ នងវទយបយន បនចនន៤៩របធនបទ ពតមនខលសដព

សកមមភពរបស ជញ ធរអប ឫបទសមភ សនជមយរដឋអ ចមល ឋ នឫរបជពលរដឋចនន១៥ នងអតថបទ

យកករណេ យទរសពទចនន០៤។

– បនសហករេរៀបចេ យមនកមមវធ ជញ ធរអប េរៀង លែខជមយទរទស ន CTN។

– េរៀបចបញច លនវឯក រផ ពវផ យ េទកនងែវប យរបស ជញ ធរអប ។

– របមលចងរកងនវឯក រ រពតមនេផ ងៗ ែដលពកពនធនង ជញ ធរអប ។

១.៣ ករងររបពនធពតមនភម រសត GIS

– ចះរសងទនននយភមកនងតបនករពរអពទ ងភម រសត, ជេនឿ, របៃពណ, ទេនៀមទ ប, បរ ថ ន, េសដឋកចច

នងផលបះពលេភញ វេទសចរណេលើតៃលេបតកភណឌ ។

– េរៀបចែផនទផល វប ណ កនងេខតតេសៀម ប នងេខតតឧតដរមនជយ ជភ ែខមរ នងអងេគលស នងេធវើករវភគេលើ

ទនននយ ែដលរបមលបនស បគេ ង" Living Angkor Road "។

160

– សមចលរមេបះបេងគ លកណតតបនករពររប ទវតដអធវ នងេចតយ។

– ចះរតតពនតយទ ងជកដេនបររដឋបលរបមលផដ េខតតេសៀម ប។

១.៤ ករងរផលវថនល

i. គេ ងែដលបនអនវតដរចេហើយៈ ចនន ៨ គេ ងៈ

– គេ ងជសជលផលវចកេកសេទរប ទេចរសវបល របែវង ៤៧០០ម ទទង៥ម នងផល វដរគសរកហមបនដពផល វ

េកសរបែវង២ ៨០០ម ទទង ៦ម។

– គេ ង ងសង ព នេបតងរកងរកច បេ ដ យ៣០ម ទទង៨ម។

– ផលវេកស ងមខរប ទអងគរវតដ របែវង៧៥០ម ទទង៨ម នងផល វ ង ព នប ណែរសកវ ង។

– គេ ង ងសងថមករពរេជើង ព ន មផលវេទរប ទេចរសវបល។

– គេ ងរកលរគសរកហមចណតរថយនដមខរប ទអងគ, ជសជល ម ផល វខងេកើតរប ទបយនដ នង

ជសជលផលវចលរប ទរក ន។

– គេ ងជសជលពរងកផល វចលរប ទបតជ។

– កផល កសញញ ច ចរ, បេងគ លសវតថភព នងតេមលើងបងក នៃដសវតថភព មផលវេទរប ទេចរសវបល នង

ផល វ ងរប ទបនទ យរស។

– គេ ងជសជលក លេលើ ព ន រប ទែកវ។

– គេ ងចកដបេពញមខរប ទរពះភធ។

ii. គេ ងបនសក រចេហើយៈ មនចនន៨ គេ ងៈ

– គេ ងសងផល វ ងខងតបងរកងេសៀម បស បរថយនដធនធងនដកជញជ ន។

– គេ ងផល វ ងរប ទេកះែករ។

– គេ ងផល វកនងឃអពលរសកបគង។

– គេ ងសង ព នរប ទបនទ យរស។

– គេ ងជសជលែកលអផល វស បវងទស ន កនងរប ទអងគរវតដ។

– គេ ងជសជលែកលអផល វជវញកសណអងគរ។

– គេ ងចកដមខរប ទ រពហម។

– គេ ងជសជលែកលអផល វពរប ទរពះខន ដលរប ទ េ ម។

១.៥ ករងរគណេនយយនងហរញញវតថ

161

i. កររគបរគងរបភពចណល

– ចណលពករលកបណណចលទស នអងគរ រប ទេបង ម នងរប ទេកះែករ រពមទងចណលេផ ងៗ

របស ជញ ធរអប ៈ

. ចណលរតវទទលសរបចនន ១៦ ៨៣០ ២៤៤.០៧ ដ ល រ។

. បនបងចណលចលថវករដឋ ១២ ០៣០ ៦៤០.៤៥ ដ ល រ។

– ចណលទទលបនជកែសដង ស បដេណើ រករ ករងរ ជញ ធរអប ចនន ៧ ២៩៣ ៧៧៥,៥១ ដ ល រកនង

េនះ ៖

១. ចណលថវករដឋផដលចនន ៥ ៥៦០ ៧៥៨,២៤ ដ ល រ

២. ជនយេផ ងៗ៖

. ជនយពភន កងរអភវឌ ន លលមង(DED) ចនន ៧ ៩២០,០០ ដ ល រ

. ជនយពរបេទសជបន (JASA) ចនន ១៦ ៥៦០,០០ ដ ល រ

. ជនយស បគេ ងេនវតដរន (ជបន) ចនន ៣៧ ៣៩១,០០ ដ ល រ

. ជនយពរកមហន ហល សម ស បជសជលវតដបគង ចនន ៦០ ០០០,០០ ដ ល រ

សរប៖ ១២១ ៨១៧,០០ ដ ល រ

៣. មលនធអភរក នងអភវឌ នតបនអងគរ ចនន ១ ៦១១ ១៤៦,២៧ ដ ល រ

ii. កររគបរគងច យ

ច យរបសអជញ ធរអប សរបេទេលើដេណើ រកររដឋបល ករអភរក អភវឌ ន នងកចចសហរបតបតដករ

ចនន ៧៦៥៨ ៧៤០,១៧ ដ ល រ។

II. នយក ឋ នស ដ បធន ប នងសហរប ប តករជមយ ជញ ធរេខតត (DOCAP)

េយង មអនរកតយេលខ ១៥ អនរក.បក ចះៃថងទ១១ ែខមថន ឆន ២០០៤ សដពករេរៀបចនងកររបរពតត េទ

របស ជធរជតអប អងគភពអនដ គមនចរះបរងក បបទេលមើសៃរពេឈើរគបរគងដធលនងទប ក តអេពើ

អនធបេតយយ េនតបនេសៀម ប-អងគរ រតវបនបេងកើតេឡើងជកមល ងគរទកចចករពរឧទយនអងគរ។

១. អពបគគលកៈ នយកស ដ បធន ប នងសហរបតបតតករមនឯកឧតដម ឧតដម េសនយ ឯក ដម ក ជអគគនយក

រង ឯកឧតដម ឧតដមេសនយ សទធ េរឿ ន ជរបធននយក ឋ ន អនរបធននយក ឋ នចនន ២ រប មន ននដរសកដ

វរៈេសនយឯក ១ រប នងវរៈេសនយេទ១រប ែដលបគគលកសរបទងអសចនន ៦១ នក។

២. អពសមភ រៈ

162

-រថយនដកេរ១េ នកនលះ ស បដកជញជ នក ង ចនន ០២ េរគ ង

-រថយនដរបេភទ Pick up ចនន ០៣ េរគ ង

-មតរបេភទ C-100 ចនន ២២ េរគ ង

-វទយទកទង ចនន ១៨ េរគ ង

-មសនថតរប ចនន ០៤ េរគ ង

៣. រេបៀបបេពញករងរៈ

កងកមល ង រតវបនែបងែចកេ យចះ របតបតតករេន មមល ឋ ន ៥ រសក ២១ ឃ ១១២ ភម ( ៤០១

គឡែមរតកេរ) កនងបរេវណតបនករពរៃនរមណយ ឋ នអងគរ។ កមល ងទងេនះមនភរកចច ចះកដ បពតមន នង

សហរបតបតតករជមយកមល ងរបស ជញ ធរមល ឋ នរសក ឃ នងកមល ងមនសមតថកចច ពកពនធនន ដចជ

អងគភពនគរបលករពរេបតកភណឌ នគរបលបសដ រដឋបលនគរបលេទសចរណ កង ជ វធហតថ នងមនទរ

ជនញពកពនធរបសេខតតេផ ងៗេទៀត។

សមបញជ កថ េនថន កេខតដមនគណៈកមមករទប ក តបទេលមើសេនកនងតបនរមណយ ឋ ន េដើមបជយេធវើ

អនត គមនកនងករណធងនធងរែដល ជញ ធរមល ឋ នព ចបញឈបបន។

៤. អពលទធផលករងរែដលសេរមចបនកនងេពលកនលងមកៈ

-ចះរតតពនតយ នងេធវើករសនយផអ កសណងទទង៥រសក បនចនន ១១៩៧ ករណ។

-ដកហតសមភ រៈបេរ ើេ យបទេលមើស ងសងបនចនន ១១៥ េលើក

-ចះទប ក តករពរ តយកដបនចនន ៤១ េលើក

-ចះទប ក តពនលតេភលើងេឆះៃរពបនចនន ១០ េលើក

-ចះបញឈបសកមមភពចកដលបបងប ណ(បងេជើងរគស) ១េលើក

-ចះបញឈបសកមមភពឈសឆយដបនចនន ៤៦ េលើក

-ចះរតតពនតយនងបញឈបសកមមភពបមខ ចេន មបេ ដ យសទងេសៀម ប សទងរលសបនចនន ៣១

េលើក។

-េធវើលខតសកចចអនត គមនព ជញ ធរេខតតេសៀម ប េដើមបបញឈបសកមមភព ងសងសណងខសចបប

ចនន៥៥ខនង

-ចតវធនករ មផលវត ករ បនចនន២ករណ គករណឈសឆយដកនងតបន១ នង២ ៃនរមណយ ឋ ន

អងគរ ជឡតស បលកនងករណសណងខសចបប។

សណង នធបេតយយរទងរទយធ១ ែដលរគនចបេផដើមភល មមនខទមចនន១៧ សថតេន មដងសទង

163

េសៀម ប កនងភមអញច ញ ឃនគរធ រសកេសៀម ប ជតបនករពរទ១ ៃនរមណយ ឋ នអងគរ រតវបនបរងក បទន

េពលេវ ។ បចចបបនន រតវបនេរៀបចេធវើជ ថ នយកសកមម របសនយក ឋ ន របជ រសត នងករអភវឌ ន ៃន

ជញ ធរជតអប ។

III. នយក ឋ នរមណយ ឋ ន នងប ណ ទយទ១ (DMA1)

១.រកមបរ ថ នរប ទ៖

-បញច បករចះេទពនតយ សក នងទទលបងគន ធរណៈថម េនរប ទអងគរវតត ភនបក។

-ចះពនតយករ ឋ ន ងសងបងគនបែនថមេនរប ទ៖ រប ទបនទ យសែរម នគពនធ នង កបល ព ន។

-ចះពនតយករឈសផលវេនប យទកថល ទ ងបញជ រលកសបរតរបសរកមហន សខអែតល។

-ចះពនតយទ ង បេងគ លេបតកភណឌ េនរប ទបនទ យរស។

-របជពភក ករងរគេ ងេរៀបច Parvis បនទ យរស។

២. រកមែថទរប ទ

-បញច បករងរសហករជមយ GACPកនងករតថមេនេកល ងទវ រដឆន ង

-សក គេ ងជេណដើ រេទកនរប ទអងគរវតត

-ចះពនតយ េលើកគេ ងគសេដើមេឈើដះទលរទ នងរកលថមេទកែនលងេដើមវញ េនរប ទ រពហម។

-កពងបនដករងរជសជលរប ទបតជ នង ន លខងលចរសះរសង

-ចលរមសក ករងរេធវើផល វ នងជសជលេនទនបប យទកថល

-សក បនដ ថ នភពេរគះថន ក នងបលងលអតទលរទ េនរប ទបណយខងេកើត នងរប ទលៃល។

៣. រកមប ណវទយ

-េធវើក យសេរងគ ះេន កនងកសណៃនេកល ងទវ រទេនលអ នងេកល ងទវ រដឆន ង រសះខងតបងកនងរប ទ

អងគរវតតេនទ ង ស ងសងមជឈមណឌ លអភវឌ នរសតនងេនប យទកថល ។

-េធវើក យសេរងគ ះេនេលើទ ងបងគន ធរណៈ េនរប ទេចរសវបល រពះេគ រពហមែផនកខង

េកើត រពះខនែផនកខងលចៃនប យទកថល នងParvis បនទ យរស។

-ក យរ វរជវេន រប ទៃរពមនទរ ថ នយប ណអនលងធ នងក យជមយ កលវទយលយ

សដន េនែផនកខងេកើតេកល ងទវ រទេនលអ។

-ចះរតតពនតយ ករជកយក ចមដចកបងគរថមេនរសះរសងរបសនយក ឋ នទកនងៃរពេឈើ។

-ចះពនតយទ ងេសនើស ងសងបនចនន៤៥ ទ ង។

164

-េរៀបចចងរកងរពតតបរតពតមនរបចនយក ឋ ន។

៤. រកមក លភជន (ករ ឋ នឡអនលងធ )

-បនបនតសក រ វរជវ ដ កកលទពរ អព ថ នភពភម រសត នងបេងកើតែផនទទេទរបសទនបថនល

េរមច ែដលបនបញច បកនងដ កកលទ១ កលពឆន ២០០៦។ េ យេធវើក យរ វរជវេលើទ អឡប ណ

ែដលសថតេនភគខងតបងៃនទនបថនលេរមច។ េ យមនកចចសហករអពអនករ វរជវមកអព កលវទយលយ

សងហបរនង កលវទយលយសហវយ(របេទសជបន)។ ជលទធផល បនជបរចនសមពនធឡចននពរ ែដលមនរប ង

នងទហខសគន ទងរសង។ (ឡថនលេរមច០០១នងឡេរមច០០២)។

-កពងែតេធវើវភគ មែបបប ណវទយ េ យេធវើករែបងែចករបេភទនងគររប ងវតថសលបៈែដលបនមកព

ក យ។

៥. រកមភន កងររគបរគងរប ទ

មនបគគលកចនន១២ នក នងឆម ចនន៦៩២នក េធវើករេបសស តអនមយេរៀបចស ដ បធន បនងជល

សរលដលករទស នរបសេភញ វជតនងអនតរជត េនបរេវណរប ទ។ ចលរមកចចករអភរក ជសជល

េហ ឋ រចនសមពនធរប ទ េ យសហករជមយ ថ បន អនតរជត ននែដលេធវើករជសជលរប ទេនកនង

រមណយ ឋ នអងគរមនភពសមរសបេទនង រមណយ ឋ នវបបធមរបវតត រសដ។

៦. រកមែថទ

មនបគគលកមន កនងកមមករ៤៥ នក េធវើករស តកនរកខជតតចៗ ែដលដះេនេលើរប ទេនកនងតបន

អងគរ។

៧. រកមស តឧទយនអងគរ

មនបគគលក៣នកនងកមមករជេរចើន ស តអនមយេនកនងរប ទេន មរណយ ឋ នអងគរទងមល។

៨. រកមរគបរគងៃរពេឈើឧទយនអងគរ

មនបគគលក៣ នកនងកមមករ២៥ នក បនកបលះែមកេឈើរចជ ថ ពរេនអមសងខងផលវ ចបពបញជ រ

សបរតរហតដលផល វបែបកចបកកនប បនចនន២១២ េដើមនងអមសងខងផលវចបពមខសនងករពេសសរហតដល

េកល ងទវ រទេនលអ បនចនន ៨េដើមរចជ ថ ពរនងេដើមេឈើមយចននេទៀតែដលពកនងងប។

៩. ករងរសហករជមយ ថ បនអនតរជត

៩.១ APSARA-GACP (ករ ឋ នរពះេគនងករ ឋ នអងគរវតត )

165

-ករ ឋ នរពះេគៈ ដកនេ យបគគលកជនញDMA1 ពរនក បនតករជសជលតបមក ដ ល ខង

េកើតរប ទរពះេគេ យេរៀបចថតរបេរៀបចពរងងឥដឋថមនងជសជលេឡើងវញេនរតទ៣ ខងតបង ខងលច ខង

ពយពយ ខងេជើងរជងនរត។

-ករ ឋ នអងគរវតដ

.ែខមន ២០០៧ រកមGACP បនេរៀនបែនថមេលើមខជនញ បថម នងឆល ករបជមយអនកបេចចក

េទសមកព លលមងេនករ ឋ ន។

.ែខេម ២០០៧ រកមGACP បនបនត ងស តជតAorylio resin េនមណឌ បរជងពយពយ ជស

ជលច កអប របន១៩រប ជសជលេ ជងបន ៨ជងេ រះេរ ើរនទ េនរងទងទ៣ មណឌ បរជងឥ នដ េដើមប

តេឡើងេនរងទងទ៣មណឌ បរជងពយពយ រះេរ ើរនទ េនរងទងទ១ រជងអេគនយនងកពល ខងពយពយេដើមបតេឡើងេន

រងទងទ១ ែផនកពយពយ នងខងនរតមខខងលច។

-រកម GACP សហករជមយរកមែថទរប ទDMA1បនតភជ បរបច កកបលនគមយេន រប ទ

េបង ម េន ព ន ល ខងតបងបនបញច បេនៃថងទ០៣ ែខមក ឆន ២០០៧

-រកមេនះបនេធវើករជសជលផងែដរេនេកល ងទវ រដឆន ងេនរកងអងគរធ េ យឆល កថមភកថមយកេទ កពរងង

កែនលងថមចស ែដលបនែបករជះបតេនដបលេកល ងទវ រខងេរកម េ យមនលនងេឡើងវញ។

-េធវើកមមសក េនរប ទេកះេករ ដនងភនគែលន េដើមបសក រ វរជវរបច ក នងបនេធវើករពរងងបនទ ន

េ យបទភជ បបែណកែដលចបច។

៩.២ APSARA-CSA (ករ ឋ នេច យេទវ )

ករងរែដលបនបញច បមនៈ

-ករេរៀបចបេងគ លសម ករេរៀបចកែពងថមបយេរក ម ករងរ បឆល កទវ រខងេជើង បនេរៀបេខឿននង

ជេណដើ រមខខង លចរបសប ណ លយខងេជើង ករងរេរៀបចក លខងកនង របសក លយធ នងប ណ លយខង

េជើងមខខងេកើត។

ករងរកពងបនតមនៈ

-តបមក ត លបនតេមលើង នង កថមថមដលជនបេញឆ តទ៣ គ៥០% នងកពងសក វភគជបនតេ យ

ជនញករចន។

-ករងរ បកបចេលើថមថមមនពររបេភទៈ

.របេភទទ១ បរប ងជែខ ៗ នងរគនែតេចញ ងែតបេ ណ ះ

.របេភទទ២ បឆល កលអតជកបច មគនរប ណ

លទធផលកនងរយៈេពល៦ែខេនះ សេរមចបនេលើករងរ បកបច ៤០%។

166

៩.៣ APSARA-WMF (ករ ឋ នរប ទ េ ម រពះខន ភនបែខង អងគរ វតត )

i. ករ ឋ នរប ទ េ ម (ករងរសហករ កលបងជមយ ជញ ធរអប )

.ែររកលថម ែដលរលះធល កពមន េដើមបេបើកផល វស បេភញ វេទសចរកនងករទស ន ចបពរប ទ

ក ដ ល ែផនករចកចល រហតដលផល វចលខងេជើង ៃនេកល ងទវ រទ១ខងេជើង។

.ជសជលថមរលធល កពមន នងេធវើករេរៀបផគ នវថមេ ជងរបសរចកចលទវ រខងេជើងៃនេកល ងទវ រទ១

ខងេជើង។

.បនអនវតតសរងទនននយថមែដលបនធល ក យបយនងគរបលងទធល ែផនកខងេជើងរប ទសកក រៈ

ក ដ លរហតេទដលែផនកខងេជើង ៃនេកល ងទវ រទ១ខងេជើង។

.បនតករ ដ រស តដែដលទកេភល ងហរនយកមកចកកនងចងអ របងហ រទកេនខងេរកកែពង នងកនង

បរេវណខងកនងរប ទ។

ii. ករ ឋ នរប ទរពះខនៈ

.ជសជលរគឌេនរប ទរពះខនបនេធវើ រេឡើងវញ នងែកែរបេឡើងវញនវវធ រសតករងរ

អភរក ។

iii. ករ ឋ នរប ទភនបែខងៈ

.WMFបនតអនវតតករងរអនត គមនទេទជបនដ ែដលមនទ ងដចខងេរកមៈ

* េធវើឯក រនងេរៀបចជញជ ងេខឿនេឡើងវញ កតថមបយេរក មបេពញចេនល ះរ ងថមភន នងថមជញជ ង

េខឿន េនរជងនរតៃនរជងថន កទ១។

* េរៀបបវខ ចេទកនងចេនល ះរ ងថមភន នងជញជ ងថម េដើមបទបៃនករហរេរចះេ យទកេភល ង។

* េរ ើនងេរៀបថមរបតរបយេនេលើក លជនខងេលើបងអស មកទកេនជនបនទ ប ឲយមនស ដ ប

ធន ប នងផតពេរគះថន ក។

* ជញជ នថមភកនងថមបយេរក មថមេឡើងេលើភន នងទកថមេនកនងតបនពរ ែដលជកែនលងសរមបករ

កលបងនងេរបើវធ រសតពះកតថម នងេរៀបផគ ។ េរបើវធ រសត កតថមថមេទ មបេចចកេទស។

iv. ករ ឋ នរប ទអងគរវតត

.គេ ងជសជលដបលេ ងទងរតងចមល កករសមរទទកេ ះ។

៩.៤ APSARA-ASI (ករ ឋ នរប ទ រពហម )

i. ករងរអភរក េនែថវទ៣ ែបកខងេកើត ល បខងតបង ករេរ ើថមរតវបនបញច ប បនទ បពបនចងរកងឯក

រអពថមដលរលទងអសេនះ។

167

ii. ក យៈ បញច បសថតេនចេនល ះែថវទ២នងទ៣ ែដលមនទហ៣៣,០៣ម x១,៥ម។ ជលទធផលេយើងប

នរកេឃើញបែណកថមភកេរចើនជង២៥០ដ ជមយបែណកក លភជន នងភសដ ងប ណវទយជេរចើនេទៀត នង

បនរកេឃើញទបងហ រទកេធវើអពថមបយេរក ម ែដលជរបទបស បបភលកនងករេធវើក យេនះ។ នងបញច បេន ន

លខងលច េដើមបសក ពរគះ នងែសវងរកសណលៃន ថ បតយកមមែដលកបកនងដ។

iii. ករជសជល ព ន ល េនចេនល ះែថវទ៣ នងទ ៤ែបកខងលចៈ បញច បករសក រ វរជវ នងចង

រកងជឯក រ អពរគះរបស ព ន ល បនតករងរអភរក នងករេរ ើថមភកៃនក ល ព ន ល។

iv. ករទលរទជបនទ ន នងសរលផលវដលេទចរៈ បញច បករេរៀបចេ យមនស ត បធន បេឡើងវញ នវកែនលង

ថមេរគះថន កៃនតបមពយពយៃនែថវទ១ នងេនទ ងជបនងែថវ។ បនេរៀបចក លនងជេណដើ រេឈើចនន៥កែនលង

ែដលសថតេន ចេនល ះែផនកខងេរកៃនកសណនងេនែថវទ៣ែបកខងលច។

v. កចចករេផ ងៗ៖ បញច បគេ ងទលរទេនេកល ងទវ រខងេកើតេនែថវទ៤ ែដលសមភ រៈទងអសរតវបនឧប

តថមភេ យ រកមហន L&T េហើយរតវបន កេសនើេទ ជញ ធរអប េដើមបេធវើករសេរច។

vi. េនែខេម ឆន ២០០៧ អនកឯកេទសខងទកបនអេញជើញមកពនតយ េនករ ឋ នផទ លនងពភក អព

បញហ ទកេនកនងបរេវណរប ទ រពហម។ ករេរបើបេចចកវទយថមគតេមលើងរបពនធបងហ រទក េ យមនបចេធវើក យ

រតវបនេគេរបើរបសេនេពលអនគត។

vii. កពងែតបនតចងរកងឯក រលអត អពវតថ ែដលមនេនកនង លអនករប។

viii. កពងែតបនតករងរក យេនែថវទ៣ រជងខងេកើត េឈៀងខងតបងែផនកខងកនង េដើមបសក រចន

សមពនធលបងហ រទក។

៩.៥ APSARA-JASA (ករ ឋ នរប ទបយន )

i. ចបេផដើមេរ ើថមេនប ណ លយខងតបង រហតមកដលេពលេនះ បនបញច បេរ ើថមេនែផនកខងេលើៃនសណងរ

មទងែផនកដបលជញជ ង នងក លមយភគ។ ករេរ ើថមេនះ រតវបនេរបើវធ រសត រពមទងសភរៈមយចននពរកម

ករងរJSAចស។

ii. ជញជ នយកថមភករបែហល១៧០០ដ ពគនរទកេចលេនចេនល ះប ណ លយខងតបង នងែថវខងេរក េទ

ទករតមរតវេនកែនលងថមសដករបសរប ទបយនដ េ យបនកតរ ទករ កនងរបពនធ database េដើមបែសវងរកថម

របសប ណ លយែដលបត។ គេ ង database system ថមេនះ គជេគលេ ៃនករេរៀបចែផនករេដើមបចងរកង

ឯក រ ថមភករបសរប ទ បយនដែដលមនរបែហល ៦០ ០០០ដ។

iii. គេ ង 3D រប ទបយន េយើងបនដេណើ រករ សែវងតរប ទក ដ ល េ យសហករជមយ

កលវទយលយ Tokyo។ បន សែវងអពកែនលងសខនៗៃនតរប ទក ដ លេនៃផទមលៃនរចនសមពនធេនែផនក

ខងកនង នងេរក។

168

iv. គេ ងអភរក កបចច កេនែថវខងកនងៃនរប ទបយនដបនចបេផដើម។ ករកតរ សកមមភពករ

ងរ នងករសក េលើវធ រសតៃនករអភរក គបនរកចេរ ើនេទមខ។

v. កពងេរ ើថម នងចះបញជ រេពើភណឌ ថម េដើមបេធវើករជសជលប ណ លយខងតបងរប ទបយនដ។

៩.៦ APSARA-NARA (ករ ឋ នរប ទតច នងឡខន េពរ )

i. ករ ឋ នរប ទតបខងលច៖ បនេបើករេ ត ទទងរបែវង៣ម បេ ដ យ៩ម។ លទធផលបនរកេឃើញ

ែផនក ខងេរកមៃនេគលសមពរែដលសថតេនទសខងេកើតេខឿនរពះពទធ សន រចនសមពនធថមបយេរក ម ថមភក

ឥដឋ បែណក ភជនចន នងែខមរមយចនន។

ii. ករ ឋ នឡសរសរ៖ បនដពឆន មន េដើមបែសវងយលពទ ង តឡទងមល ជលទធផលបនរកេឃើញ ឡ

ជញជ ង សរសរ នងកែនលងដតែផនកខងតបង នងរបមលបនបែណកភជនមយចនន។

iii. ករ ឋ នឡខន រេពធ៖ េបើករេ ដ ក យទលឡខ១បនតពឆន មន នងេធវើ នេលខេលើទលេផ ងេទៀត

ែដលសថតេនជវញឡ ខ១ លទធផលបនរកេឃើញ ជញជ ង សរសរ នងកែនលងដតែផនកខងេជើង េហើយរបមលបន

បែណកភជនមយចនន។

៩.៧ APSARA-NIHU-IRCJS

ខងយកគរដពបងធ កនងតបនអងគរធ នងរេ ដ ក យទេនលអែផនកខងេកើតយកេទពេ ធន េនរបេទស

ជបន។

៩.៨ APSARA-DED (រកមអភរក ថម នងជសជលថម)

ករងរជ នដបង គេរៀបចករយលយេ យដេណើ រករសន េហើយេធវើទស នកចចសក មរប ទកនងតបន

អងគរ េដើមបបនដងពតមនទកទង នងករ ឋ នរបសប ដ អងគករអនដរជតេផ ងៗ ែដលកពងេធវើករេនតបនអងគរ

នងេដើមប គ លគន ងយរសលដលករទនកទនងករងរេនេពលអនគត។ បនចលរមេរៀនបែនថមេលើមខ

ជនញ បនងឆល កថមេផ ងៗ ែដលបនបេរង នពអនកបេចចកេទសមកព ឡមង មកពGACP។

៩.៩ APSARA-FSP

ក យរ វរជវប ណវទយកនងកសណរកងអងគរធ (ែបកខងេកើតៃនេកល ងទវ រទេនលអ) េដើមបែសវងយលព

ទនកទនងរចនសមពនធែបបប ណវទយ- ថ បតយកមមរ ងរគះកែពងរកងអងគរធ «ជយគរ» នងជេណដើ រថមបយេរក ម

រហតដលកសណទក។ ករងរេនះកពងែតដេណើ រករ េយើងមន ចសនន ឋ នចេពះលទធផលក យបន

េទេ យ៖

-កពងសក ពក លភជនេនតបនអងគរធ

169

-រតសរ យៃរពេន មតបនកែពងអងគរធ ែផនកខងេរក េដើមបចងដងពទនកទនងរបពនធទកប ណ នង

គរទកកសណអងគរធ។

-េធវើបលងកតអពស ឋ នដេនអងគរធ។

៩.១០ APSARA-EFEO (ករ ឋ នក យៃរពមនទរបគងរតពងផងប យខងលចមនទរេពទយជយវរ មនទ៧ )

េបសកកមមឆន េនះ គេយើងបនតនវកចចករពឆន ២០០៤ េនតបនរលស កនងេគលបណងែសវងយលបែនថមនវរទងរទយ

ជធនរលស ែដលជគរៃន ជធនសមយអងគរ។ បនទ បពេធវើក យេនបរេវណរប ទរតពងផង នងរបក

គេហើញនវករ ងទលេនជវញមជឈមណឌ ល សនេនកនងបរេវណដធៃនរប ទបគង។ កចចករេនឆន េនះ គ

សក អពទ ង ជ ង េនកនង ជធនរលសេនះ។ មរយៈវតថសខនជេរចើនេយើង ចគសបញជ កថ ទ ងេនះ

ជ ជធន បែនតបញហ សខនគ គម នអនក មន កដងពទ ងពតរបកដៃន ជ ងេនះេឡើយ។ េនកនងសកខ

ឆន ១៩៣៨ េ កGeorges Codedès បនេសនើេ យពតរបដកថ ជ ងសថតេនរប ទៃរពមនទរឫរពះេគ បែនដ

គម នកររ វរជវ មយរតវបនេធវើេឡើង េដើមបេ ះរ យចងលេនះេឡើយ។ េយងេលើវតថ េផ ងៗ នេ យេយើង

ែសវងរក ជ ងេនរប ទៃរពមនទរ។ មន ល ក ន មមយបន លទកេនទេនះ េរកពរពែដនកសណទក គជ

សណង ងបនរជងមយៃនរប ទែដលេធវើមនទនេហើយសថតេនកនងបរេវណកែពងរប ទមនទហ៨០០ ែមរត

គណ៥៣០ែមរត មករសនមតរបែហលកនង ជរពះបទឥរនទវរ មន។ រេ ដ ក យ៦េលើក៖ ទ១ េន រជងឥ នតៃន

សណល ងបនរជងេនះ រមនងរេ ដ ៥េទៀត ែដលមនរបែវង៤០០ែមរតេនែកបរៗេនះ។ ពកេគបនទ យ

ថកបងនវកែពងឥដឋពរជនរបសរប ទ នងករ ងទនសមយេរកយអងគរេនទេនះ។ រេ ដ ដែវង សថត

េនខងលចរប ទរតវបនជកបនតរហតដលែផនកក ត លៃនសណង ងបនរជង លទធផលបងហ ញនវសណល

របពនធបងហ រទក នងសណលែដលរបកេ យេកប ងដត។ ចែណករេ ដ សថតេនទសខងេជើង េយើងបនរកេឃើញ

សណងេឈើ នងចកដបងគ រដរកស។ វតថសលបៈ ែដលរបមលបន គកពងែតសក វភគ បែនតវតតមនៃនបែណក

ក លភជន មយចននរតវបនែណន មកពរសកចនេនសតវត ទ៩។

ចេពះករេធវើក យនងសក រ វរជវេនះ េនែតមន រសខនេដើមបែសវងរកទ ង ជ ង ៃន ជធន

រលស េយើងគតថសថតេនកនងបរេវណរប ទៃរពមនទរ។

-កពងក យរ វរជវេនរប ទៃរពមនទរ ចងដងពរបវតតៃនករេរបើរបសដធលេនកនងបរេវណេនះ។

៩.១១ APSARA-Czech (គេរមងជសជលថម របស ធរណរដឋែឆក េ ថ GOPURA)

i. បនខងថមភកេនរប ទននយកេទពេ ធនជមយ រធតនយេកលែអរ េដើមបដងពធតផ នងរបភព

ៃនថម នងយកថមពរប ទបពនមយចនន មកពេ ធនេដើមបចងដងបេចចកេទសៃនសណង នង យកលេនេពល

ងសងរប ទ។

170

ii. បេងកើតកមមវធបណត ះប ដ លអពបេចចកេទសអភរក ថម រេបៀបែសវងរកបែណករបបដម នងបងហ តរេបៀប

គររប ដលបគគលកបេចចកេទសរបសDMA1 កនងអឡងេពលបណដ ះប ដ លនងជសជលេនះ មនមរនតជនខពសៃន

ធរណរដឋែឆក បនមកសេណះស លជមយសកខ កមនងរតតពនតយ េលើករងរជសជល។ ជ នដបង

គេរមងេនះ បនេរជើសេរ ើសយកចមល ករបេ នងដរេនរប ទភមន កស មកេធវើករជសជល េដើមបយកេទ

កេនទ ងេដើមវញ េ យេយង មឯក ររ វរជវរបសេ កDr. Olivier Cunin ។ កចចករេនះ េយើងបន

ែសវងរកនងរបមលបែណករបចមល កបនមយចនន េ យសហករជមយបគគលក ជញ ធរអប ។

៩.១២ គេ ងអភរក រប ទបនទ យរស

បនតករែថទ ករងររតតពនតយ នង ម ន ករេរៀបចឯក រេដើមបបញច ប។

៩.១៣ គេ ងសហកររ វរជវ រ ង ជញ ធរអប ជមយ កលវទយ លយសដនៈ

គេ ងេនះ េផដ តសខនេទេលើវសយកសកមម ករ ងទលេន នងបរ ថ នជវញរប ទ ជពេសសគ

ប ដ ញរបពនធធ រសតេផ ងៗដចជៈ ែរពកជក ទនប ប យ នងរេបៀបចតែចងទក។ ករេធវើែផនទប ណវទយ

េនេលើៃផទដតបនអងគររតវបនបញច ប នងករេធវើក យែបបប ណវទយ េនកែនលងសខនៗ រតវបនបនត។ គេន

តបនបេពញ ជ បនរកេឃើញថមនវរប ងនងតនទៃនក លថម ែដលកបេនកនងដជេរមជង២ ែមរត។ ក យេន

េរកលរមស រប យស បបងហ រទកេចញពប យយេ ធរ សថតេនរជងខងេកើតៃនទនប រតវបនេយើងរកេឃើញ

ថ ន ៃដរបសមនស សមយអតតកល ែដលជដបង បនកកសទះ េហើយេរកយមកក េគែកៃចនេ យដេណើ រ

ករវញ។

៩.១៤ គេរមងសហកររ វរជវ រ ង ជញ ធរអប ជមយ កលវទយលយសហវ យ៖

i. ករសក អេងកតែផនកប ណវទយៈ បនតក យេនរប ទបនទ យកដ បនដករអេងកតេនមដខងេជើងែផនក

សណង អគរតច(ឌ១១) របែហល៣០ម សថតេនរតងកជេណដើ រចះ (ឌ២៥) ែផនកខងលចៃនមតរសះប ណ។

ii. រមនទររពះពទធដម ២៧៤ ដ ពរប ទបនទ យកតៈ រមនទរនងេធវើករេបើកសេមភ ធជផលវករណ េនកនង

ែខវចឆករ ឆន ២០០៧ ខងមខេនះ។ រមនទរេនះែដរ េនេពលបញច បៃនករ ថ បន នងរបគលជនេទ ជញ ធរអប

េដើមបរគបរគង។

iii. ករបណដ ះប ដ លធនធនមនស ៈ បនផដលេ យនស តចនន១០ នក មកពម វទយលយប ណ

វទយ នង ថ បតយកមម មកចលរមសក ផងែដរនវរបធនបទសដព« កមមវធបណដ ះប ដ លថន កអនតរជត ស បករ

អភរក នងករជសជល េនតបន សរតពច» ពអនកឯកេទសជនជតជបន។

៩.១៥ កចចសហកររ វរជវ រ ង ជញ ធ រអប នងវទយ ថ ន (N RICPT)

171

កលពែខធន ឆន ២០០៦ ជញ ធរអប នងវទយ ថ ន(NRICPT) បនចះហតថេលខេលើអន រណៈបនតរយៈ

េពល៥ឆន សហកររ វរជវ េលើគេរមងរ វរជវែថរក ថម នង សសទងបរយកស េនរប ទ បៃន។

េរកយពករសក រ វរជវកនងឆន ២០០៦ េទេលើថមរប ទពពករកខជតតចៗ រតវបនបងហ ញព

អតតសញញ ណេនេលើរបេទសនមយៗ ដចជពពកែសល មន ៤១ជពក ែចកជ៣៤ របេភទ(រមបញច លទងជពក

Cyanobaceria and green aigae) រតវបនបងហ ញ។ ពពកផ តមន៩ជពកែចកេចញជ៨របេភទនង៨ែបប ៃនរបេភទ

Bryobsida នង៣ជពកេទៀត ែចកជ២របេភទនង២ែបបៃនHepaticae។ ករយលដងយងចបសពពពកែសល នងផ ត

មយចននជេលើកដបង គបនមកពករេធវើពេ ធនេនរប ទ ៃនេនះែតមដង។

េនឆន េនះ វទយ ថ នមនគេរមងរ វរជវេទេលើឥទធពលរបសែសលេទេលើរប ទ រមទងបញជ កព ពពក

ែសល នមយៗ នងវភគេទេលើ ទនកទនងរ ងបរ ថ នជវញរប ទ នងកររកលត សរបសពពករកខជតទង

េនះ។

លទធផលែដលបនមកពករ សសទងេលើដ ែផនកខលះៃនេរកជញជ ងរប ទ ៃន មនទហរបមណ ១៨៦

ែមរត ពេកើតេទលចរបមណនង១៥៧ ែមរតព េជើងេទតបង។

IV. នយក ឋ នរ ងគរ ទនងប ណ ទយទ២ (DMA2) ឬនយក ឋ នេប កភណឌ រ ទនងរកង

េ យអនេ មេទ មអនរកតយេលខ ១៥អនរក/បក ចះៃថងទ១១ មថន ២០០៤ សដពករេរៀបចរចនសមពនធៃផទកនង

ជញ ធរជតអប េឡើងវញ នយក ឋ នរមណយ ឋ ននងប ណវទយ រតវបនែចកេចញជពរ ែដលប ដ ល

េ យេកើតេចញជនយក ឋ ន DMA2៖

– DMA-1 រតវបនេគ គ លថជនយក ឋ ន អភរក ថ បតយកមម នងប ណវទយ។

– DMA-2 រតវបនេគេ ថ នយក ឋ នេបតកភណឌ រប ទនងរកង

កររគបរគងដធល

ែខ បនទ តេគល

េ ក លសយង បសង (Lucien CHABASON) អនកជនញអងគករយែណសក បនមកបេពញេបសកកមមេធវើករ

សក មយពៃថងទ២១ ដលៃថងទ២៩ កញញ ២០០៥ េដើមប យតៃមល ថ នភពេនតបន២ នងផដលអន សនសមរសប

មយចនន។

មេនគមនវជជ នងបលងទកទងនងកររគបរគងដធលរតវបនកណតេ យគេរមង "បលងរគបរគងរមណយ ឋ នអងគរ"

េរៀបចេឡើងេ យរបេទស ញេហ ែឡន។ បលងេនះរតវបន កជនឯកឧតដម សខ ន ឧបនយករដឋមរនត រដឋមរនត

ទទលបនទកទសដករគណៈរដឋមរនត នងជរបធន ជញ ធរអប េដើមបពនតយឯកភពចងេរកយ េនៃថងទ ២៩ េម

172

២០០៧។

ករចះបញជដធល

ករយលយសរេយដ DMA-2 បនចះេទពនតយដធល េមើល សែវង នងចះបញជ ដធលដបងេនែខវចឆក ២០០៧ េ យ

ចបេផដើមេនភមេគករក ញ នងបនទ យរស។ ទនននយែដលទទលបន គយកេទេរបើរបសជរបេយជនេរៀបច

បកវ មខរប ទបនទ យរស។

លេន នកនងរមណយ ឋ ន

ក. ករេចញលខតអនញញ តេ យ ងសង

DMA-2 បនទ បពទទលពកយសករអនញញ ត ងសង គចះេទេផទ ងផទ តដលកែនលង វភគឯក រ

រចេហើយ េទើបផដលជអន សនសមរសបជនអគគនយក ជញ ធរអប ែដលេ កនងផដល

ឬមនផដលករអនញញ ត។

ខ. កររតតពនតយបនទ បព ងសងរច (វញញ បនបរតបញជ កថរតមរតវ)

ករងរជបជរបចេនះរតវបនអនវតត ងពេដើមឆន ២០០៦។

គ. េស ពេរគះេយបលែផនក ថ បតយកមម

DMA-2 បនបេងកើតេស ពេរគះេយបលែផនក ថ បតយកមមមយេដើមបជយរបជជននងរពះសងឃ កនង

ករេរត មេរៀបច ជសជល នង ងសងផទះ គរសហគមន នង សន។ េស េនះរតវបនផដល

ជនរបជជនេ យឥតគតៃថលបឆន មកេហើយ។

ឯក របតតចៗសដពមតផទះនន រតវបនេរៀបចេឡើងេ យ DMA-2 េហើយរតវបនែចកចយយង

ទលទ យេនកនងតបនករពរ១នង២។

ឃ. មជឈមណឌ លពនយលបករ យពលេន នែខមរ

នយក ឋ នកពងេរត មេរៀបច ងសងផទះមយែបបែខមរប ណេនកនងរមណយ ឋ នអងគរ។ ផទះេនះ

េយើងបននងកល យេទជ មជឈមណឌ លពនយលបករ យពលេន នែខមរ។ ដមនរ បេហើយ។ មត

ផទះនងឯក រននទកទងនងករ ងសង េយើងបនេរត មេរៀបចរច លេហើយែដរ។ កងវះខត

េឈើរបណតេធវើេ យករចបេផដើមករ ឋ ន ងសងមនករយតយវ។ បែនត ករងរចកដបងហ ប

បនេធវើរច លអសេហើយ។

តបន ងសងលេន នថមេដើមបករអភវឌ នរបកបេ យចរភព

ក. គេរមងភម រន ឯក

បលងេរៀបចភម រន ឯក េនេលើៃផទដ១០០០ហក រ រតវបនេធវើបែនថមចបសពវរគបេនេដើមែខមន

173

២០០៧។ បលងេនះរតវបន កជផលវករជនឯកឧតដម សខ ន ឧបនយករដឋមរនត រដឋមរនតទទល

បនទកទសដករគណៈរដឋមរនត នងជរបធន ជញ ធរអប ពនតយ េនៃថងទ ២៩ េម ២០០៧។

េ យទនទងរងចករជយឧបតថមភគរទពពស ករបេទសនងអងគករេផ ងៗ ជញ ធរជតអប

បនចបេផដើមេរៀបចេហ ឋ រចនសមពនធរ លៗេនកែនលងេនះេ យេរបើថវកខលនឯង។

េយើងបន ក ល កសញញ ចងអលបងហ ញភមចនន៥។ ករងរ ងសងករយលយករ ឋ នចននពរ

នងបញច បេនេដើមែខមក ២០០៨។

ករងររសង នេលខដបនេធវើរចេហើយ។ ករសក អពរបពនធទកកពងែតរបរពតតេទ។ អនក

ពេរគះេយបលមន កបនរបគលជនឯក រជ នដបងេនៃថងទ៣១ ត ២០០៧។ េយើងបនេសនើ

សរចេហើយេ យេគេធវើករសក េលើគណភពដ នងករពនតយេមើលថរតវ ដ ែបប ែដល

សមរសប។

ខ. រមនទរក លភជនេនកនងរមណយ ឋ នប ណវទយ ន

េនចមង យរបមណជមយគឡែមរតកនលះពភម រន ឯក ែបកខងលច មនកែនលងមយេឈម ះថ

ន ែដលមនឡក លភជន។ ក យប ណវទយរបស ជញ ធរអប នង ជបន រមមន មនទរ

ពេ ធន នង កលវទយលយ សហវយ រតវបនេធវើ ងពឆន ១៩៩៨មកេមលះ។ ថ នទត

ជបនបនយលរពមផដលរបកេដើមប ងសងកន រមនទរតចមយ ករបសែដលរកេឃើញកនងឡ

ននេន ន។ រមនទរេនះនងជបេឈម ះជ រមនទរទមយេនកមពជែដលសងកនងកែនលង

ក យ។

ដ៣៤ហក ររតវបនផដល មរយៈអនរកតយេលខ១២៩អនរក/បក ចះៃថងទ១៧ កញញ ២០០៧

េដើមបែរបកល យកែនលងែដលមនឡក លភជនេន ន េ យេទជរមណយ ឋ នប ណវទយមយ

ែដលមនរតមែតមន រមនទរេននងកែនលងបេ ណ ះេទ បែនតែថមទងមនមជឈមណឌ លបណដ ះ

ប ដ លវជជ ជវៈ ខងផលតវតថេធវើពក លភជនេឡើងវញ នងមនកែនលងលកវតថទងេនះ

េភជនយ ឋ ន កែនលងកមរេលងក នត រពមទងកែនលងសរមបេដើរ នងជះកងក នតេទៀតផង។

បលងទេទសរមបេរៀបចកែនលងេនះេធវើរចេហើយ។ បលង ថ បតយកមម រមនទរកមនរចេហើយែដរ។

ករងរ ងសងនងចបេផដើមនេពលឆបៗ េនះ។

ទនកទនងជមយសហគមនមល ឋ ន

ងពេដើមដបងៃនកមមវធនែខមក ២០០៥ េគលបណងរបសេយើងគបផសបផល ធរណជន នង ជញ ធរពក

174

ពនធេ យយលអព រៈសខនៃនករែថរក សមបតតវបបធម ចបបនងបទបញជ ននែដលពកពនធនងេបតកភណឌ

នងេធវើយង េ យរគបគន ផដលករសហករកនងនមជរបជពលរដឋ។

េយើងបនចតវធនករធៗ ពរ៖ វធនកររបច នងវធនករ មេពល។

វធនកររបច៖ ករអភវឌ នេ យយកសហគមនជមល ឋ នរគះ

េគលករណ ករអភវឌ នេ យយកសហគមនជមល ឋ នរគះ បនផដលែផលផក េហើយ ជញ ធរជតអប កបន

សេរមចអនមតេរបើេគលករណេនះេដើមបទទលបនករសហករជកែសដងនងមនរបសទធភពពស ក

សហគមនេន មមល ឋ ន េ យេ យពកេគចលរម លករេរៀបចបលងរគបរគង រហតដលកររគបរគងឧទយន

ទងមលេទៀតផង។ គេរមងចនន៤កបនេចញជរប ងេឡើង៖

ក. គេរមង "ករអភវឌ នសហគមន" េកើតេចញពកចចសហរបតបតតករេទវភគជមយរបេទស ញេហ ែឡន

បនទ បពបនពនតយេ យគណៈកមមករនយក ែដលមនអភបលេខតតេសៀម បជរបធនរចមក

គេរមងេនះករតវបន កជនឯកឧតដម សខ ន ឧបនយករដឋមរនត រដឋមរនតទទលបនទកទសដករ

គណៈរដឋមរនត នងជរបធន ជញ ធរអប េដើមបពនតយឯកភពចងេរកយ េនៃថងទ ២៩ េម

២០០៧។ គេរមងេនះនងចបេផដើមអនវតតជ នទមយរបសខលនកនងេពលឆបៗេនះ។

ខ. គេរមង "រសេនជមយេបតកភណឌ " របស កលវទយលយ សដន

កររបជរបសគណៈកមមករនយកគេរមង ែដលបនរបរពតតេទេនេខតតេសៀម បកលពៃថងទ ១៨

ត ២០០៧កនលងេទ បនឯកភពេលើរបយករណជ នទមយ េហើយបនអនញញ តេ យេបះ

ពមពផ យជភ អងេគលស នងភ ែខមរ។ មយងេទៀត កចចរបជេនះកបនផដលជអន សន

ពេសសៗមយចននកនងករអនវតតគេរមងបនត។

ទនទមគន េនះែដរ ករងរបណដ ះប ដ លបគគលក ជញ ធរអប សដពករេរបើរបស GIS កេនែតបនត។

គ. គេរមង "មជឈមណឌ លសក សហគមន" របស "សហពនធជតៃនសមគមយែណសកេនរបេទសជបន"

េ កតថ NFUAJ

បនទ បពបនចះហតថេលខេលើអន រណៈៃនករេយគយលគន មយេនៃថងទ១៥ កមភៈ ២០០៧ រច

មក NFUAJ កបនេសនើសសហករជមយ ជញ ធរជតអប េដើមបបេងកើត "មជឈមណឌ លសក

សហគមន" េ កតថ CLC។ េបសកកមមចបងៃនករបេងកើត CLC េនះ គ អភវឌ ននងពរងង

សមតថភពសហគមនអនករសក មរយៈករសក េរករបពនធ។ ករបផសបផលរបជជនេ យយល

អពេបតកភណឌ កសថតកនងកមមវធរបស CLC ែដរ។

175

CLC ទមយេនកនងតបនករពរនងរតវ ងសងេនកនងរសក េគករសក ឃរលស រសករប ទ

បគង េ យមនជនយបេចចកេទសព DMA-2 ដចជេរ ើសកែនលង បលង ថ បតយកមម គរ ជេដើម។

ឃ. គេរមង "ករបករ យពនយលពរប ទរពះខន នងភនបែខង" របសរកម មលនធរបងគរប ទ

ពភពេ ក េ កតថ WMF

ជកចចចបេផដើម េយើងបនសេរមច ងសង "មជឈមណឌ លអនកេទសចរ" េនរពះខន។ កលពែខ

ឧសភ ២០០៧ DMA-2 បនចលរមពនតយេឡើងវញេលើអតថបទែដលមនចណងេជើងថ

"មជឈមណឌ លអនកេទសចររពះខន សេណើ កមមវធបករ យពនយល"។

វធនករ មេពល

DMA-2 បនចលរមយងសកមមកនងករេរៀបចអតថបទបផសបផលជនដល រពតមនសរេសរ នងវទយ រមទងករ

េរៀបចកមមវធទរទស ន នងរពតតបរតរបចែខរបស ជញ ធរជតអប ។

ករមងអតថបទមយសដពកររគបរគងតបនករពរ១នង២ ៃនតបនេសៀម បអងគរ េ យ ជញ ធរជតអប រតវបន

េបះពមពផ យជភ ែខមរ ប ង នងអងេគលស។

របធន DMA-2 ជអនកទទលបនទកផដលពតមនដលបគគលក ជញ ធរជតអប នងមរនតបលស។ េ កកចលរមផង

ែដរកនងកមមវធផដលពតមនជនសស នស ត រពះសងឃ នងរបជជន។

ទនកទនងជមយរពះសងឃ

េ យេគរពេទ មអន សនៃនសននសទពេសស របរពធេធវើេនៃថងទ១៣នង១៤ ត ២០០៥ េរកមរពះអធបត

ភពដខពងខពសរបសសេមដចម សងឃ ជ នយក ឋ ន DMA-2 បនេធវើឯក របតតចមយសដព ករអភរក

េបតកភណឌ សន េហើយបនបេងកើតគេរមងមយចននទកទងនងេបតកភណឌ សន។

គេរមងជសជលវតតបគង

គេរមងអភរក នងជសជលវតតចសៗរតវបនបេងកើតេឡើង េ យចបេផដើមជសជលវតតបគង ែដលមនជនយថវកព

រកមហន Holcim Goup of Company ៃនរបេទសសវស។ េនះជករងរ កលបងែផនកអភរក វតតនងជសជលរបគនរ

មជញជ ងវតត។ គេរមងេនះករតវបនេរបើរបសេដើមបេធវើករបណដ ះប ដ លអនកជនញែខមរកនងវសយទងេនះែដរ។

សរមងរបគនរ នងករ កលបងជសជលបនអនវតតរចេហើយ។ ករងរបផសបផលរតវបនេរៀបចេឡើងកលពៃថងទ

២ ឧសភ ២០០៧ េនកនងវតតបគង េដើមបបងហ ញឧទហរណសដពករជសជលវ ចសៗ នងរបគនរ មជញជ ង។

176

សហគមន សនវតតបគង រមទងរពះសងឃ នងត ងគណៈកមម ធករវតតចនន១៩េផ ងេទៀតេនកនងតបន

េសៀម ប បនចលរមកនងរពតតករដសខនេនះ។

ករសក អពបេចចកេទសៃនករជសជលវតតរតវបនេធវើជតចបេហើយ។

លខតសរេសើរ

េ យេគរពេទ មអន សនៃនសននសទពេសស របរពធេធវើេនៃថងទ១៣នង១៤ ត ២០០៥ នយក ឋ ន DMA-2

បនេឆល តយកឱកសជនបជមយសហគមន សនេនវតតបគង េនៃថងទ ២ ឧសភ ២០០៧ េដើមបែចកលខត

សរេសើរ ដលរបធនសងឃវតតអងគរតបង នងវតតអតទវ រ េដើមបទកជករែថលងអណរគណដលកចចសហរបតបតតកររបស

រពះសងឃកនងករអភរក គរវតតនងវ េនកនងវតតទងពរេនះ។

គេរមងថមមយៃនែខ ទស នចរវតតននេន មដងសទងេសៀម ប

នយក ឋ ន DMA-2 សហករជមយ នយក ឋ ន អភវឌ នេទសចរណអងគរ កនងករបេងកើតែខ ទស នចរថមមយកនង

វតតនន មបេ ដ យដងសទងេសៀម ប។ េយើងបនេធវើែផនទេទសភព 3D នងអេងកតេលើវតតែដលពកពនធរច

េហើយ។ េពលេនះ េយើងកពងេរៀបចេបះពមពែផនទេទសចរណ។

ករសក លអតអពវតតេន មដងសទងេសៀម ប

នយក ឋ ន DMA-2 បនបេងកើតកមមវធេនះ២ឆន មកេហើយ។ រហតមកទលេពលេនះ ករងរសក េលើវតត ជប បន

េធវើរច លេហើយ។ េនះគជករងរទមយៃនករមងសក អពវតតទងអស។ េយើងរងចរកជនយមកេបះពមពលទធផល

ៃនករសក េនះ។

ករងរេផ ងៗ

នយក ឋ ន DMA-2 បនចលរមកនងគេរមងេផ ងៗជេរចើនរបស ជញ ធរជតអប រមមន៖

ករងរជសជលប យទកថល េឡើងវញ

ករងរជសជលប យណខងេជើងេឡើងវញ

ករងរេធវើ បកវ រប ទបនទ យរស

ករងរេធវើ បកវ រសះរសង

បគគលក

177

េ យេផដើមេចញពប ណវទែដលមនចននែត៣នក កលពដបង មកពអតតនយក ឋ នវបបធម ចននបគគលក

DMA-2 បនេកើនេឡើងបនតចមដងៗ រហតដលចនន២៩នកនេពលេនះ៖

– ប ណវទចនន ១២នក កនងេនះ ៣នកមកពអតតនយក ឋ នវបបធម

– អនកជនញែផនករដឋបល ៣នក

– ថ បតយករ ៣នក កនងេនះមន របធន នងអនរបធន

– អនកៃចនមត ៣នក

– អនកជនញែផនកកពយទរ ២នក

– ភន កងរសរេយដ ៣នក

– អនកបេចចកេទស ១នក

V. នយក ឋ នអ វឌ នេទសចរណអងគរ (DDTA)

នយក ឋ នអភវឌ នេទសចរណអងគរបេពញេបសកកមមសខនៗរបសខលន មរយៈករយលយេនទរកងភនេពញ

នងេនេសៀម ប ែដលេនទេនះរបរពតតេទនវ លសកមមភពេននងកែនលង៖

V.១. កររគបរគងឯក ររដឋបលនងករទទលេភញ វេទសចររតវបនធន បរងេធវើេ យករយលយទងពរេន

ភនេពញនងេនេសៀម ប៖

• កររគបរគងឯក របគគលក៖ អវតតមន ករឈបសរមក ។ល។នង។ល។

• ករអនញញ តឲយចលទស នេ យឥតបងៃថល េ យអនេ មេទ មបទបញជ ជធរមន នងរបយករណ

របចែខរបសរកសងេសដឋកចចនងហរញញវតថ

• ករអនញញ តនងកចចសនយកនកបទកែនលង សរមបករេរៀបចរពតតករណសលបៈនងវបបធមេផ ងៗ

• ករអនញញ តនងកចចសនយថតរបថត ភពយនត វេដអនងឯក រ

• ករ កែតងរបយករណសកមមភពរបចែខ របចរតមស របចឆមស ៩ែខមតង នងរបចឆន របស

នយក ឋ ន

• ករេរៀបចកចចរបជេផ ងៗ

• ករទទលនងករផតលពតមនជនដលេភញ វេទសចរ

• ទនកទនងនងករសរមបសរមលជមយនយក ឋ នដៃទេទៀតរបស ជញ ធរជតអប

V.២. ករបេពញេបសកកមមននរបសនយក ឋ នអភវឌ នេទសចរណអងគរ រមមនករងរេរតះរះពចរ បេងកើតនង

178

សកមមភពេននងកែនលង៖

១. ករងរបេងកើតថម៖

១.១ ករបេងកើតវងកម នត៖

អងគភពបេងកើតវងកម នត (UPC) ទទលបនទកទស នទននងករេរៀបចវងកម នតថមៗ ។

i) កឲយដេណើ រករផល វទស នរបងគរប ទ េដើមបេ ះរ យបញហ កកសទះលហរអនកេទសចរ េន មរបងគ

រប ទដចតេទេនះ៖

➢ អងគរវតត រពហម ជមយរកមករងរឥ ឌ ASI នងបនទ យរស ជមយរកមករងរសវស Banteay Srei

Parvis Project (BSCP)

➢ ករសក នងករវភគេទេលើវងកម នត ទនទមគន នងករេរៀបចច ចរណរបសេភញ វេទសចរ សរមបករ

េរៀបចទធល មខរប ទបនទ យរស េ យេធវើកចចសហករជមយរកមករងរសវស BSCP។

ii) ករបេងកើតវងកម នតថមៗ េដើមបែបងែចកេភញ វេទសចរេន មរបងគរប ទែដលមនេភញ វេទទស នេរចើនេពក

េនេពលេមងមនមនស េរចើន េឆព ះេទកនរមណយ ឋ នេផ ងៗេទៀត េ យេធវើឲយផលតផលេទសចរណមន

ភពែបលកៗគន នងេធវើករពនយររយៈេពល ន កេនរបសេភញ វ៖

➢ ករសក េដើមបបេងកើតផល វថមៗ សរមបេទចរកយន េដើមបេលើកទកចតតឲយមនករេរបើរបសមេធយបយដក

ជញជ នែដលមនបពលដលបរ ថ ន

➢ ែសវងរករមណយ ឋ នែដលមនភពឆល សគន េដើមប ចឲយអនកេទសចរេធវើករគយគនេពលរពះ ទតយលច

េដើមបសរមលដលរបងគរប ទែដលមនមនស េទទស នេរចើនជងេគបផត ដចជអងគរវតត ភនបកែខង

នងែរបរប

➢ ករសក អពវងកម នតកនងរកង នងេទ មរបធនបទ ដចជករទស នវតត មែដលសថតេន ម

បេ ត យសទង

➢ វងកម នតេឆព ះេទកនរមណយ ឋ នដៃទេទៀត ែដលសថតេនជតៗរមណយ ឋ នអងគរ។

iii) ករេរបើវងកម នតលែហកយ ៃនលហរអនកេទសចរេនរប ទអងគរវតត េនែខកញញ ឆន ២០០៧

iv) កររតតពនតយ៖ បនទ បពករ កឲយអនវតតនវងកម នតែដលបនេធវើពេ ធនរចេហើយ គជករចបចែដល

រតវេធវើករឃល េមើលយងេទៀងទតេទេលើរបតកមមនងទមល បថមៗ របសេភញ វេទសចរ េដើមបេធវើករែកលមអែដល

ចបចសរមបេលើកកមពសគណភពេស កមមែដលផតលជនេ យ ជញ ធរជតអប ។

v) រប ទ រពហម៖ មនេធវើករេរៀបចរចនសមពនធផល វចល េដើមបេធវើឲយលហរអនកេទសចរមនភពេទៀងទត។

នងមនករ កផទ ងបនណចងអលបងហ ញទសទស ន។

១.២ ទសេងកតករណ ធរណៈជន (OdP)៖

179

ករយលយទសេងកតករណ ធរណៈជនរតវេរៀបចេធវើករ បចននមនស ឲយបនេទៀងទត នងរតវបេងកើតករមង

សណរពេសសៗ សរមបតរមវករៃនករេរៀបចេហ ឋ រចនសមពនធេទសចរណ។ ករេធវើអេងកតេលើករមងសណរ

ពេសសៗដចខងេរកមេនះរតវបនេធវើេឡើង៖

i) ករមងសណរសតពរបពនធបចចបបននៃន ងតៃមលចលទស នេនកនងឧទយនអងគរ កពងេធវើករអេងកត េហើយ

ទនននយែដលរបែមរបមលបនកពងែតេធវើករវភគ

ii) ករេធវើអេងកតពេសសសតពករេធវើដេណើ រេទមក (ករ បចននមេធយបយដកជញជ ន) េនរប ទបនទ យរស

សរមបតរមវករេរៀបចទធល មខរប ទ៖

➢ ករ បចននមនស រតវបនេធវើេឡើង េដើមបកណត រៈសខនៃនរកមមនស េនេដើមនងេនចងបញច ប

ៃនករទស ន េដើមបេធវើសរមងផល វែដលបនេរបើរបសេនខងកនងរប ទ េដើមប"គស ស"ផលវទស ន

សរមបបេញច សករកកសទះ

➢ ករមងសណរបន កែតងេឡើងនងរតវបន កឲយេធវើករអេងកត េដើមបរបែមរបមលេយបលរបសេភញ វ

េទសចរ សតពករេរៀបចទធល មខរប ទ

iii) ករ កឲយដេណើ រកររកមករងរអនកេធវើអេងកត េដើមប បចននដេណើ រកម នតេ យជះេលើខនងដរ

iv) ករ បចននយនយនត សរមបតរមវករ ងសងផល វ ង សរមបអងគភពផលវ

v) ករចលរមជមយករេធវើអេងកតរបសអនករ វរជវៃន កលវទយលយបរេទស

vi) ទសេងកតករណ ធរណៈជន (OdP) បនផតលជននវសថតទកទងនងករេធវើដេណើ រេទមកេនអងគរវតត

សរមបតរមវករៃនករសក គេរមង កបភលរបងគរប ទ េ យអនកជនញរបសរគះ ថ ន ធរណៈ

ែវកសយ (Versailles)។

២. សកមមភពេននងកែនលង៖

២.១ កររគបរគងករទស ននងសកមមភពែដលជបទកទង

អងគភពរតតពនតយេភញ វេទសចរ ែដលទទលបនទកឃល េមើលសកមមភពរបសអនកេទសចរេនកនងរបងគរប ទ បែនថម

ពេលើវតតមនរបសអនកយម។ អងគភពេនះករតវរតតពនតយេមើលផងែដរចេពះករថតរបថតឬវេដអ េដើមបពនតយ

បញជ កថ ករថតរបថតឬវេដអទងេនះបនទទលករអនញញ តចបច េ យអនវតតន មបទបញជ សតពករ

ករពររបភពរបសរមណយ ឋ នអងគរ។ ភរកចចរបសអងគភពេនះនងរតវបនជយសរមល េនេពលមនករេចញ

អនរកតយសតពករករពរេឈម ះនងរបភពអងគរ។

i) កររតតពនតយេមើលរពតតករណេពល រតែដលេរៀបចេឡើងេនកនងឧទយនអងគរ េ យទភន កងរអនកដេណើ រ

នងស ឋ គរ េដើមបផតលបរយកសអអរេពល រតជនដលអតថជនរបសេគ៖ ទស នយភពរបប ណ

180

ែខមរ េននងរបងគរប ទែដល កេភលើងបភលសរមបកលៈេទសៈេនះ

ii) រកមហន Bayon CMបនេរបើរបស េនកនងរយៈេពលចននពរឆន នវបរេវណខងេកើតរបសរប ទអងគរវតត

សរមបករសែមតង រេពល ង ច-ទស នយភព ជនដលអនកេទសចរ

iii) " រតអងគរ" ឆន ២០០៨

iv) កររបកតែលបងេ គ លជអនតរជតេលើកទមយ នង រេពល ង ច-ទស នយភព ៃនេពលេបើកនងបទ

រពតតករណ

v) រត រសេមសរ របសរកសងេទសចរណ សរមប ឡង AITEX។

២.២ សមបទនពណជជកមម៖

កររតតពនតយេធវើេឡើងេទេលើសមបទនពណជជកមមរបសឧទយនអងគរ េ យេហតែតចននពតរបកដៃនបគគលក

របសនយក ឋ នអភវឌ នេទសចរណអងគរ មនចននតចតចេពក េដើមបធន បរងកររតតពនតយជេទៀងទតនវ

រមណយ ឋ នបងម នងេកះែក។

សកមមភពែដលទទលេធវើមន៖

i) ដេណើ រកម នតេ យជះេលើខនងដរ

ii) ដេណើ រកម នតេ យជះបលឡង

iii) ករដកជញជ នេ យរេទះេសះ

iv) ករជលសេលៀកបពករបៃពណសរមបករថតរប

v) កែនលងលកសបរតរបសរមណយ ឋ នបងម នងេកះែក៖

➢ រមណយ ឋ នបងម បនទទលេភញ វេទសចរចនន ៤៤ ៣០០ នក េនឆន ២០០៧

➢ រមណយ ឋ នេកះែកែដលបនរបគលជនដល ជញ ធរជតអប រតវបនរគបរគងេ យនយក ឋ ន

រមណយ ឋ នខងេរក។ ករងរសេរងគ ះនងអភរក រតវបនេធវើេឡើង រពមទងករេរៀបចែផនកេទសចរណ

េដើមបធនសនតសខរបសេភញ វេទសចរ រតវបន កឲយដេណើ រករ។ ផលវចលេទកនេកះែករតវបនេធវើ

បញច ប។ េនឆន ២០០៧ មនអនកេទសចរចនន ៥២០០ នក បនមកទស នរមណយ ឋ ន។

vi) កែនលងលកសបរតេនអងគរែដលរពមេរព ងផតលេទរកមហន Sokha Hotel េ យសហករជមយ

អងគភពរតតពនតយរបសនយក ឋ នអភវឌ នេទសចរណ ែដលមនករយលយមយេននងកែនលង

េធវើករលកនងរតតពនតយសបរត សរមបេភញ វេទសចរដចខងេរកមេនះ៖

vii)

181

ចននេភញ វេទសចរេនឧទយនប ណ ទយអងគរ

ឆន ២០០០ ឆន ២០០១ ឆន ២០០២ ឆន ២០០៣ ឆន ២០០៤ ឆន ២០០៥ ឆន ២០០៦ ឆន ២០០៧

មក ១៧ ១០០ ២៤ ១៨៩ ៣០ ៥៧៨ ៣៩ ៨០៩ ៥១ ៨៧៥ ៧៩ ៣៩៨ ៩២ ៩៧៦ ១២៣ ៥៧០

កមភៈ ១៨ ៩០០ ២៣ ៣៥១ ៣២ ៦១២ ៣៧ ៤១៤ ៣៧ ៣៤

២

៦៧ ៣៨៦ ៨៧ ៧៤០ ១០៩ ៣១២

មន ១៧ ៥៥០ ២១ ៥៥០ ៣៣ ០០៧ ៣១ ៦៧៣ ៣១ ៦៦០ ៥៥ ៥៩៨ ៨១ ០៧៤ ១០១ ៨៩៤

េម ១០ ៧៥០ ១៥ ៨២៦ ២១ ៨៣៧ ១៣ ៥២៩ ២៦ ៨៣០ ៤៥ ១៣១ ៥៨ ៧៩១ ៧៦ ៣៧០

ឧសភ ១០ ៣០០ ១១ ៣២២ ១៨ ២០៣ ៨ ៧៩៥ ២៥ ៤៧៤ ៣៩ ៥៨៧ ៤៩ ៦២៥ ៦៧ ៧២៩

មថន ៨ ៧៥០ ១២ ៤៥៣ ១៤ ៨២៦ ១០ ៥៤៧ ២១ ៦៣២ ៣៥ ០១៣ ៤៣ ២១៣ ៧០ ០៧៩

កកក ១៣ ៥៥០ ១៨ ៨៩៣ ២១ ៧៩៨ ១៩ ៥១២ ២៩ ៩៥៤ ៤៩ ៤៩៥ ៥៦ ១៧០ ៧៨ ៥៧៩

ស ១៦ ៤០០ ២១ ៩៣៧ ២៦ ១៩៧ ២៤ ៧៧៧ ៣៧ ២២៩ ៥៩ ៤៧៨ ៦៧ ៦២៨ ៩០ ៤៨១

កញញ ១២ ២០១ ១៥ ៨៣៨ ១៩ ១០៧ ២១ ៦៨១ ៣០ ៧៣៥ ៤០ ៩៩២ ៥១ ៣៣៩ ៦៦ ១២១

ត ១៤ ៦១២ ១៧ ០១៦ ២៣ ១៣៧ ២៥ ៥៤៦ ៣៩ ១៩៣ ៥៩ ៥៤៣ ៧០ ២៩៥ ៨៥ ៩៨៩

វចឆក ២៣ ២៧៤ ២៦ ០៩៧ ៣៥ ៣៣៧ ៤២ ២០៤ ៥៦ ១៣០ ៧៩ ៩១០ ៩២ ៩២៩ ១១៤ ៩៣០

ធន ២២ ៥២៥ ៣០ ៦១៩ ៣៩ ០៥៨ ៤៦ ០៧០ ៦២ ៩៩២ ៧៩ ៤៥៥ ១០៦ ០៤២ ១២១ ៨៣៦

សរប ១៨៥ ៩១

២

២៣៩ ០៩

១

៣១៥ ៦៩

៧

៣២១ ៥៥

៧

៤៥១ ០៤

៦

៦៩០ ៩៨

៧

៨៥៧ ៨២

២

១ ១០៦ ៨៩

០

២.៣ គេរមងពេសសៗ៖

គេរមងពេសសៗចលរមចែណកពរងងកររគបរគងែផនកេទសចរណរបសរមណយ ឋ ន បែនតកទកទងនងករ ក

ឲយដេណើ រករនេយបយអភវឌ នរបកបេ យចរភពផងែដរ៖

i) “Living with heritage” នង "Heritage Management Framework” ែដលផតលហរញញវតថ េ យរ ឋ ភបលអរ ត ល

ii) គេរមងករចលរមចែណកពសហគមន េ យមនកចចសហករជឧភេ ភគជមយរបេទសនែវលេហ ឡង

182

េនកនងអភរកមៃនករកតបនថយភពរករក

iii) ករេរៀបចទធល មខរប ទ ជមយនយក ឋ នដៃទេទៀត

iv) ករសក នងករចតវធនករនន េដើមបែកលមអច ចរណយនយនតេនកនងរមណយ ឋ នអងគរ

v) ករពរងងកចចសហរបតបតតករជមយែផនកឯកជនៃនវសយេទសចរណ

vi) ករែកលមអអតថបទសតពករ កបទបញជ ទស ន

vii) ករបនត កផទ ងបនណសរមបផតលសញញ នងពតមនដលេភញ វេទសចរ

viii) ករបនតផតលជនយែផនកបេចចកេទសដលភមកពងភលក សរមបចបេផតើមបងហ ញអពេអកេទសចរណ

ix) ករបនតករងរបេងកើតបលងៃនអនគតមជឈមណឌ លទទលេភញ វនងពនយលបភល នងកែនលងលកសបរតថមៃនបរ

វបបធមនងេទសចរណអងគរ

x) ករបនតករសក សតពករេធវើឲយេទជេទសចរណនវេអកភម រន ឯក

xi) រមនទរ៖

➢ ករបនតបេងកើត រមនទរក លភជន េនរមណយ ឋ នៃនឡចរងក នចស ន

➢ កររះគតនងករបេងកើតគេរមង រមនទររមអងគរ

➢ ករចលរមេនកនងករ កឲយអនវតតនកចចសនយ រ ងរ ឋ ភបលនង រមនទរអងគរ

➢ ករចលរមកនងករែកលមអករ ងពពរណ េដើមបបេងកើនករមកទស នរបសេភញ វ

V.៣. ធនធនមនស

នយក ឋ នជបរបទះករខវះខតមនស សរមបករងរេរតះរះ នងបេងកើតវងកម នតថមៗ ។ កដចគន ែដរសរមបករងរ

េននងកែនលង សរមបទសេងកតករណ ធរណៈជន នងកររគបរគងករទស ន។

េដើមបេធវើកររបឈមមខនងករេកើនេឡើងជរបចនវចននេភញ វេទសចរ រគបេស កមមទងអសរតវែតេធវើករពរងង៖

១. អងគភពបេងកើតវងកម នតមនែតភន កងរចនន៦នកបេ ណ ះ េនេពលែដលចននជអបបបរម១២នក គចបច

សរមបករសក ករបេងកើតនងករ កឲយដេណើ រករវងកម នតលែហកយេទសចរណ ឬករេធវើឲយមនភពែបលកៗ

គន នងករពនយររយៈេពល ន កេនរបសេភញ វេទសចរ។ បគគលកមយចននែដលទទលបននវករបណដ ះប ដ ល

េហើយេនះ បនចកេចញព ជញ ធរជតអប េ យខកចតតេ យេហតែតេគពមនេឃើញអនគតរកចេរមើនេទ

មខែផនកវជជ ជវៈេនកនង ថ បន។ ករបណដ ះប ដ លទមទររយៈេពលចបចយងេ ច សពមយឆន េទពរឆន

េដើមបឲយយវជនមន ក ចេធវើជមច សករបនេ យខលនឯងនវរគបដ កកលៃនករបេងកើតវងកម នតមយ។ េន

ចេពះមខករេកើនេឡើងជរបចនវករមកទស នរបសេភញ វេទសចរ គជករបនទ នែដលរតវេរជើសេរ ើសបគគលកមក

េធវើករឲយអងគភពេនះ។

183

២. ទសេងកតករណ ធរណៈជន ដកនេធវើករអេងកតនងផតលនវករវភគនងែខ េកងែដលបងហ ញអពករមក

ទស នរបសេភញ វ សរមបតរមវករៃនករអភវឌ វសយេទសចរណ។ ទសេងកតករណេនះកេធវើផងែដរនវ

របតបតតករអេងកតជនញ សរមបនយក ឋ នេផ ងេទៀត េដើមបេឆលើយតបរបកបេ យរបសទធភពេទនងតរមវករ

របស ធរណៈជន កនងករេរៀបចេហ ឋ រចនសមពនធ។ ចននអនកេធវើអេងកត រតវែតបេងកើនឲយបនចននជអបបបរម

ចនន១២នក (េនេពលបចចបបននេនះ ពកេគមនចនន១០នក)។

៣. អងគភពទទលបនទកកររគបរគងករទស នេនកនងរបងគរប ទមនចននែត១៣នក សរមបឃល េមើល

សកមមភពរបសេភញ វេទសចរ េនេពលៃថង (ករទស ន ករថតរប។ល។នង។ល។) េហើយនងរតតពនតយេមើលរគប

រពតតករណេនេពល រត។ គរតវករជអបបបរមនវមនស ចនន១០នកបែនថមេទៀត សរមប តសនធងករ

រគបរគងរប ទែដលសថតេនឆង យៗ។

៤. គេរមងពេសសៗ៖ បគគលកែដលនងរតវចតបញជ នឲយេទេធវើករេនកនងគេរមងពេសសៗ រតវមនបទពេ ធន

េរចើនេននងកែនលង។ នយក ឋ នមនមនបគគលករគបរគនេទ េហើយករេរជើសេរ ើសរតវែតេធវើេឡើងឲយបនឆបរហស

េដើមបឲយអនកែដលរតវបនេរជើសេរ ើសថមៗ ទទលបនករបណត ះប ត ល មននង ចបញជ នបគគលកែដលមនបទ

ពេ ធន។

៥. េនទបញច ប ទកទងនងវសយេទសចរណ ជញ ធរជតអប បនបងហ ញជននវអតថបទអនរកតយមយ សតពករ

ករពរេឈម ះនងរបភពអងគរនងរប ទដៃទេទៀត សរមបករយលរពមនងករអនមតរបស ជរ ឋ ភបល។

េយើងសងឃមថនង ចបងហ ញជននវអតថបទអនរកតយេនះ េនសមយរបជេស.អ.េសេលើកេរកយ។ អតថបទេនះនង

អនញញ តឲយរ ឋ ភបលរតតពនតយេមើលនវរគបរបតបតតករថតរបរគបរបេភទៃនរបងគរប ទរបសរមណយ ឋ ន

អងគរនងតបនេផ ងៗេទៀតេនកនងរបេទស។

៦. កចចសហរបតបតតករជតនងអនតរជត៖

➢ កចចរបជករងរជមយ ជញ ធរេខតត សតអពករេធវើឲយេទជេទៀងទតនវច ចរណេនកនងឧទយនអងគរ នងសត

អពសនតសខរបសេភញ វេទសចរ នងសកខ សតពវសយេទសចរណេដើមបកតបនថយភពរករក េន

ែវលលងតន (Wellington) (របេទសនែវលេហ ឡង)។

VI. នយក ឋ ននគរបនយកមម នងអ វឌ នតបនេសៀម បអងគរ

នយក ឋ ននគរបនយកមម នងអភវឌ នតបនេសៀម បអងគរបនបេពញករងរដចខងេរកម៖

១. ករេរៀបចរកង

ក. ករពនតយបលងសណង

១. ករពេរគះេយបល៖ ស ឋ គ មនចនន៤, ផទះែលវងមនចនន៤, កែនលងក នដមន១។

184

២. ពនតយេលើចណចបេចចកេទស នងេរៀបចលខតជនឯកឧតដមអគគនយកពនតយនងសេរចេលើគេ ងដចខង

េរកមៈ

-ស ឋ គរមនចនន៥, ផទះែលវងមន៣, ផ រ១កែនលង, កលបក នតមយកែនលង, ទ ន យកន

េ គ លទ ន លរប ងេសះ។

ខ. គេ ងកពងសក

-េរៀបចឯក រគេ ង េដើមេឈើ មដងផលវកៃម (ពពហក ឋ នចស ដលរពតបន២)

-ករងរសរបសរលជមយ ថ បន សហវ យ កនងករេរៀបច ងសងរបង នងផល កេឈម ះ រៈមនទររពះ

នេ តតមសហន-អងគរ។

-សក បលង ងសងបែនថមកនងបរេវណ អគរសហវយមនដចជៈ គរ ន កេនបងគន ធរណៈ េ ង

យម២

-េធវើែផនទរប យលទកសអយពវតតបព

-េរៀបចទនននយពមនទរបរ ថ ន ចលកនង DATA GIS

-គេ ងលេនខងេកើតរកង ស បេសនើរសថវកពAIMFកនងឆន ២០០៨-២០០៩។

គ. ករងរែដលបន អនវតតន រចនងកពងបនត

-នយក ឋ នមនកមមករចនន១០ នក ស បេរៀបចសនចបរ នងែថរក កបឆក រេ ម របមលស មនង បម

ទក េរ ចេ ម មមតសទងេសៀម បបន អ តជរបច។

-នយក ឋ ននងេខតតបនសហករជមយAFD េដើមបេរៀបចបញជ េរជើសេរ ើសរកមហនែដលរតវមកសក បលង

េម េ ះទកេភល ងនងេ ះទកសអយ។

ឃ. ករងរបរ ថ ន

-បគគលកនយក ឋ ន១ នកបនចលរមរបជពករងរបរ ថ នេរៀង លៃថងរពហសបតត េនអងគភពបរ ថ ន

អងគរ។

ង. Living With Heritage

-រកមជនញអរ ដ ល បនបងហ តបគគលក២នក េ យចះរសងសថតរបជជន ែដលរសេនកនងតបនែដល

មនេបតកភណឌ ជត។

-នយក ឋ នមនគេ ងចះេទសក េនភមេលៀង ៃដ រសកអងគរធ េខតតេសៀម ប េហើយករងរេនះរតវេរបើ

រយៈេពលរបែហល៥ឆន ។

185

២. ករងរបរវបបធមនងេទសចរណ-អងគរ

ក. ករងរេរៀបចផលវបរវបបធម នងេទសចរណ-អងគរ

-ករងរេរៀបចបញជ បនតៃល ងសងផល វT5 របែវង៧៦០ម េនកនងដបរវបបធមេទសចរណ-អងគរ។

- ម នគេ ងករងរជសជលផលវចនន០៤កែនលងេនបរវបបធម នងេទសចរណអងគរ។

-សក គេ ងជសជលផលវទេទ ឈសេ ម នងដ មផល វបរវបបធមនង េទសចរណអងគរ េ យទបជងផលវ

េដើមបេជៀស ង ដកទក។

- ម នគេ ងករងរជសជលផលវចនន០៤កែនលង េនបរវបបធមនងេទសចរណអងគរសេរចបន៩៥

ភគរយ។

ខ. ករងរេរៀបច ងពពរណអងគរ (AITEX)

-េរៀបចតប ងពពរណ េទសចរណអងគរអនតរជតេលើកទ២AITEX ២០០៧ េនANGKOR COEXAITEX

២០០៧។

-េរៀបច ផក បថន េជើងរទរបស កអប កេភលើងបភល េនរងវងមលផលវ៦០ម។

គ. រកមស តផលវ

កមមករចនន២៣ នក ស តផល វបរវបបធម នងេទសចរណ-អងគរៈ

-េធវើករកតេ ម ស ត េន មរប យអមផលវបរវបបធម នងេទសចរណជរបច។

-េធវើករេបសស តេន មផលវ បរវបបធម នងេទសចរណជរបច។

-េធវើករ ងស តផល វ

៣. តបនរន ឯក

ករងរជសជលរប យនងផលវពនធជវញដតបន« អភវឌ នរន ឯកបនបញច ប» ជ ថ ពរ។

VII. នយក ឋ នរបជ រសតនងអ វឌ ន េ កតថ នបអ

ករងរសខនៗរបសនយក ឋ នេនះរមមន៖

១. របជ រសត

២. ករអភវឌ ន

186

របធននយក ឋ ន នបអ បនសក េរៀនសរតអពែសល េដើមបេធវើករសក មយែដលមនេធវើេ យបះពល ឬខចខត

ដលថម ែដលមនែសលដះេលើេនរប ទបយន។ ែផអក មលទធផលែដលទទលបន គេរមងជរមះែសលរមមយែដល

នងយកមកអនវតតេនអងគរទងមល នងរតវ កជនអនកជនញពនតយេនកនងសមយរបជបេចចកេទសរបស េសអេស

េលើកេរកយ។

របជ រសត

ករងរែដលសេរមចបនមនដចខងេរកម៖

១. របគលបញជ របជជនែដលេធវើជេរឿនរចេហើយជនដលរបធនភម។

២. េធវើបចចបបននភពបញជ ជេរឿនែដលេធវើរចេហើយកលពឆន ២០០៤/២០០៥ េ យ កបញច លរបជជនែដល

របែកកមនរពមេធវើជេរឿន ឬរបជជនែដលអវតដមននេពលេនះ។

៣. រ ឋ ភបលឥ ឌ បនផដលអនកជនញមន កជន នបអ េដើមបេធវើករសក អព យរបសរបជជន។

ករសក េនះជករចបចេដើមបគតគរដលករេធវើបលងករងរែដលផដលរបេយជនដលរបជពលរដឋ។ ករសក អព

យរបជជនេន មភមនមយៗ គ ចេ យេយើងអនវតតបននវគេរមង "ករអភវឌ នេទសចរណ ភពសកមម

របសរបជជន នងករកតបនថយភពរករក៖ ករសក អពរមណយ ឋ នអងគរេនេខតតេសៀម ប"។

លទធផលែដលទទលបន៖

ក. ចេពះភមទង១១២ែដលេយើងបនេធវើជេរឿន ព មត យមនបងហ ញេនកនងរបភពេលខ១។ េបើេរប ប

េធៀបេទនងជេរឿនជតែដលេធវើេនឆន ១៩៩៨ ករវវតតនវជជមន គថអរ ល បេនេពលេកើតចបេផដើមថយ

ចះ។

ខ. េសចកដសនន ឋ នរបសអនកជនញឥ ឌ បនបងហ ញអពទនកទនងយងសអតរមតរ ងក ត របជជននង

ករអភវឌ ន។

ករសក អពរបជ រសត ចេ យេយើងរកេឃើញនវឧបសគគែដល ងដលករអភវឌ ន េនកនងភមទង១១២

កនងតបន១នង២ នងេ យេយើងរកេឃើញនវដេ ះរ យេដើមបេធវើេ យជវភពរបសរបជជនមនភពរបេសើរ

េឡើង (ករពរកេណើ ត គេរមងរគ រ ករអបរផល វេភទ អកខរកមម ។ល។

ករអភវឌ ន

ករអភវឌ នកសកមមគជចណចដសខនមយេដើមបជយេ ះរ យបញហ អភវឌ នែដលទកទងេទនងកេណើ ន

ចននរបជជន។ កេណើ នេទសចរកនងរយៈេពលបនម នឆន ចងេរកយេនះេនេសៀម ប បនេធវើេ យតរមវករខងមហប

រមនករេកើនេឡើង បែនតតបនេសៀម បគម នដរគបរគនសរមបបងកបេងកើនផលដ េទ ដេចនះ េគរតវបេងកើន

ទននផលដ កសកមម។ ដេ ះរ យែតមយគតេដើមបេ ះរ យបញហ េនះ គករអនវតតដេ ះរ យែដល

187

លបកមយ េពលគកររបកនេធវើកសកមមែបបធមមជត ែដល ចធនបននវករអភវឌ នមយរបកបេ យ

នរនតរភពេនតបនេសៀម បអងគរ រសប មអន សនៃនសននសទអនតររ ឋ ភបលេលើកទពរ សដពអងគរេនទរកង

បរស កលពែខវចឆក ២០០៣។ កសកមមែបបធមមជត េទះបជេន មប ដ របេទសអភវឌ នេហើយកេ យ កេន

ែតសថតកនងជ នដបងេនេឡើយ។ ដេចនះ នបអ រតវែតរបងែរបងេ យអសពសមតថភព េដើមបរកបេចចកេទសថមលៗអ

បេងកើនទននផលកសកមម េ យមនចបចេរបើរបសជគម។

កររ វរជវេនកនងមខរពញគនលះ៖

ក. កបសត (មល ឋ នៃនកសកមមែបបធមមជត)៖ េធវើេ យរបេសើរេឡើងនវរេបៀបេធវើជកបសត

ខ. បបស (របពនធបេងកើនទននផលរសវ មែបបធមមជត) គជបេចចកេទសេធវើែរសថមមយ េ យែផអកេលើ

ជវ រសតរសវ នងេលើករេរបើរបសជធមមជត។

គ. K.E.M (មរកសរ ងគជនយែបបែខមរ)៖ កររ វរជវេនកនងមនទរពេ ធនរករបសទធភពៃនជធមមជតែដល

េគផលតេចញព មកសតវេន មជនបទ។

ឃ. ភកេនបតបងទេនល ប៖ ករវភគអពធតផ គមរបស មនធតេ ហៈធងនៗ យកេទពេ ធនេន

េលើរសវ នងបែនល។

ង. ថន សមល បសតវលអតនងេ ម ចៃរងធមមជត៖ ផលត រច កលបងេមើលពរបសទធភពរបស នងសក អព

ផលបះពលដលបរ ថ ន។

លទធផលទទលបន៖

ក. កបសត៖ បេងកើតបនផលតផលមយែដលមនគណភព នងកតបនថយេថរៈេវ ៃនករេធវើជ

ខ. បបស៖ កណត យដលអបផតៃនដ ែដលរតវដកយកេទ នងគតពចេនល ះលអបផតែដលរតវ ព

មយគមពេទមយគមព។

គ. K.E.M៖ បែនថមករេរបើេទេលើផលតផលេផ ងេទៀត (បែនល រសវ មន រជក រត ផ ត កបសត នងបបតកលន)

ឃ. ភកេនបតទេនល ប៖ េរបើបរមណ ២០េ ន កនង១ហក ចទទលនទននផលេទវដង ចេពះដ

េនេលើដកេណដ ង។

ង. ថន សមល បសតវលអតធមមជត៖ ជរថន ជក រងបេ យកេបរ កដចជមនរបសទធភព។

ករផ ពវផ យ

លទធផលែដលទទលបនរតវបនយកេទផ ពវផ យេន បជនបទ េ យមនអនកបេចចកេទសែផនកអភវឌ ន៥នក

របចករេនកនងភមចនន៥ េនតបន១នង២។ ពកេគបនផ ពវផ យេន មកែនលងសរមបបងហ ញ េនកស ឋ ន

ចញច មមនគរ ែដលមន៨កែនលងកនងភមនមយៗ។

188

ករ កបញច លេ យេរបើរបស បបស នងករេរបើរបស KEM េន មកស ឋ នចញច មមន បនជយកតបនថយ

អរ ល បរបសសតវ។ ករេរបើបេចចកេទសទងពរេនះរមបញច លគន បនជយេ យកសករបេងកើនចណលរបសេគ។

ករបេងកើតសមគមកសករ៖

ងពែខត ២០០៧ សមគមកសកររតវបនបេងកើតេឡើង េ យមនករគរទពអងគករែខមរមយេឈម ះ េស ក

CEDAC។ អងគករេនះជយែចករែលកបទពេ ធនរបសខលនែដលទទលបនេជគជយេនេខតត ែកវ នងៃរពែវង ។

េន មប ដ េខតតទងេនះ កសករ បពននកបនបេងកើតជសមគម េ យេគរពេទ មេគលករណ "ពរងង

សហគមន"។

ករអភវឌ នកសកមមេនេសៀម ប ចេធវើេទបន លះរ មនកររបមលផដ កសករជសមគម េដើមបេ យពកេគ

េរៀនសរតពអនកបេចចកេទសែដល នបអ បនផដលជន កនងេគលបណងជរញេ យកសករយលដងអពករទទលខស

រតវរបសពកេគ។

សក ទផ

ករសក ទផ រជករចបចេដើមបជយកសករេ យលកផលតផលបនៃថល នងជយេធវើេ យជវភពពកេគរបេសើរ

េឡើង។ នបអ បនជយជរញេ យមនករបេងកើតេឡើងនវគណៈកមម ធករជតសរមបសរមល ែដលតនទសខនគ

សរមលេ យតរមវករលកនងទញបែនលមនភពសសងវ កគន េនេសៀម ប។ គណៈកមម ធករេនះក ម នេមើល

ផងែដរពករវវតតនតៃមល មរដវនមយៗ េ យមនជនយពអនកជនញមន ក។

ករសក អពែសល

េយើងបន ម នេមើលករវវតតនៃនែសលេនេលើផទ ងថមចមល កមយ ងពែខវចឆក ឆន ២០០៤មក។

VIII. នយក ឋ នទកនងៃរពេឈ

VIII.1 ករងររគបរគងទក

១. របពនធធ រសតប ណ

i. េធវើករ សធរទកេន ព នបនទ យរសេដើមបគណនធរទក

ii. េធវើករ សកពសទកជរបចេនកសណរប ទអងគរវតតនងរសះរសង

iii. េធវើករ សកពសទកនងក សភករសះរសងេដើមបេធវើករបន ម នពបរមណមឌដែដលរតវ ដ រេចញ។

iv. ៃថងទ២១ ែខកមភៈ ឆន ២០០៧ ចបេផដើមេបើកករ ឋ ន ដ ររប យខងលចអងគរវតតពកសណអងគរធមក

រតពងេសះ។

189

v. បញច បករ ដ រដដះពរសះរសងកលពៃថងទ១២ ែខមក ឆន ២០០៧

vi. េធវើករគណនពលទធភពៃនករបងហ រទកចលប យណខងេជើង នងសទងព ថ នភពៃនផលបះពលេន

េពលេយើងេធវើករបទទនប។

vii. ចះហតថេលខេដើមបេធវើរប យេនប យណខងេជើង នងរប យខងេជើងអងគរធេដើមបេធវើករជសជល

េឡើងវញ។

viii. ករជសជលទនបខងតបងៃនប យណ ជយ ក

– ករ ឋ ន "រកងរកច"៖ េបសស តែមកេឈើេនេលើកក តទនបែដលរតវជសជល ឈសរសទបេលើ៤០ cm

េចញ រចចកដបងហ បពេលើ រហតដលកពសទនបចស េ យេរបើដ ៨៥២.៥៥m3 បនទ បមក េ ម េលើៃផទ

៧៥៣m2 េដើមរដល ១៧១ េដើម នងេដើមរេចក ២០៣ េដើម េដើមបទបនងសណក។

– ករ ឋ ន "រពះខន១" (េនរជងខងតបង េឆៀងខងលចប យណ)៖ េបសស តែមកេឈើ ឈសរសទបេលើ

៤០ cm េចញ រចចកដបងហ បពេលើ រហតដលកពសចស េ យេរបើដ ៥១៨.២៨m3 បនទ បមក េ ម េលើៃផទ

៤១៨m2 េដើមេឈើទល ៣១ េដើម នងេដើមរេចក ២២៩ េដើម េដើមបទបនងសណក។

– ករ ឋ ន "រពះខន" (េន៥០០ម ខងលចករ ឋ នរពះខន១)៖ េបសស តែមកេឈើ ឈសរសទបេលើ៥០ cm

េចញ រចចកដបងហ បពេលើ រហតដលកពសចស េ យេរបើដ ៣៦៥០m3 បនទ បមក េ ម េលើៃផទ ៤៤៩m2

នងេដើមរេចក ២២៩ េដើម។

េ យ រតបនករ ឋ នេនះមនរចនសមពនធធ រសតប ណេធវើពថមបយេរក ម (រចនសមពនធទបទកេចញព

ប យណ េទសទងេសៀម ប) េហើយេ យខវះេពលេវ សក លអត ទនបថមមយកពស៤ម រតវបន ងសង

េដើមបករពរនងរក តបនេនះកេ យលចទក។ ករសក ែផនកប ណវទយេនេពលេរកយនងេធវើេ យេយើង

យលពដេណើ រកររបស ។

– បងហ រទកបេពញកសណអងគរវតតពៃថងទ១៥ ែខមន ដលៃថងទ២១ ែខេម ២០០៧។

២. រកមែថទ

i. េឈើងបេនកនងរមណយ ឋ នរតវបនរបមល នងយកេទេរបើរបសកនងករ ងសងរបងករពរេភលើង

ផល កសញញ បងហ ញផលវ េ ងេនកនងថន លបណដ ះកនេឈើ នងករជសជលថន លបណដ ះកនេឈើេន ព នរប ទែកវ។

ii. របងនងទវ រសន ជញ ធរជតអប រទនល នងរបងគលេឈើែដលេទើបនង េន មបេ ដ យផលវេទ

យនតេ ះ ករតវបនេធវើេ យរកមែថទេនះែដរ។

៣. ករងរ េដើមេឈើេឡើងវញ

i. នយក ឋ នទកនងៃរពេឈើបនតនេយបយរបសខលន ងពឆន ២០០៤មក កនងករបផសបផលេ យ េដើម

190

េឈើេនកនងឧទយនអងគរ នងតបនេសៀម ប េ យែចកកនេឈើដលវតត ម េរៀននងអនករសក។

ii. កនេឈើជង ៤០ ៦៤៤ េដើម រតវបន េនឆន ២០០៧៖

– ជញ ធរជតអប បនេរៀបច កនេឈើចនន ២៧៥០េដើមេនកនងរប ទ េបង ម នយក ឋ ន

រមណយ ឋ នឆង យៗ បន៣០០០េដើម នយក ឋ នរបជ រសតនងករអភវឌ ន បន ១៥០០េដើម

នយក ឋ នទកនងៃរពេឈើ េន ព នរប ទែកវ ២២០េដើម េនរកងរកច២០០េដើម េនមណឌ ល ៣៤២០

េដើម េនសនផក នងេរគ ងេទសនរបសអប ៤៥០េដើម េនបកវបនទ យរស ៥៨៤េដើម េន មបេ ដ យផលវព

រប កេទផនបក ១៤០០េដើម មបេ ដ យផលវរព នយនតេ ះ ១១២០េដើម។ នយក ឋ នទកនងៃរពេឈើ

បនគសេឈើចស យេចលនង ថមជនសវញ ចនន ១៤២០០េដើម េនប យណទកថល ។

– េរៀន៖ គរេកសលយេសៀម ប បន១០០០េដើម ១០មក បន ៦៥េដើម អនវទយលយ

ហន ែសន ៃរពរជក ៦០០េដើម អនវទយលយ ស ដ ៦០០េដើម បថមសក បនទ យសែរម ២៥េដើម

បថមសក េគកេភន ៣០០េដើម បថមសក វតតនមរប ១២០េដើម បថមសក រប ក ១៧០េដើម

បថមសក ដនឪ ២០០េដើម បថមសក ៃរពចស ២៥០េដើម បថមសក បនទ យរស ២៥០

េដើម នង បថមសក សេរមង ១៥០េដើម។

– ឃដនែកវ បន៥០០េដើម ភមទងពរគ ភមដនអន នងដនែកវ បន១០០េដើមកនងមយភម ឃរលស បន

៦០០េដើម ភមពម ៣០០េដើម ភមអងគរធ ៤៥០េដើម។

– សរបទងអស កនេឈើ៧៥៧០េដើមរតវបនែចកជនរបជជនេន មភម អងគករមយចននដចជ CMAC V.I.P

នងជនរដឋបល មមល ឋ នេនកនងតបន។

៤. ែថទៃរពេឈើ

មនបគគលក៣រកមេធវើករជបជរបច េដើមបដកេ ម កនេឈើែដលរខនដលករលត សៃនេដើមេឈើែដលេយើង

រពមទងបេងកើតផល វទបេភលើងេឆះ។ េនឆន ២០០៧ រកមទង៣បនេធវើអនត គមនេនតបនចេនល ះពរប ទអងគរវតត

ខងតបងអងគរធ នង មប ដ យសទងេសៀម ប។

៥. ករចះបញជ រេពើភណឌ េដើមេឈើ

i. រកមចះបញជ រេពើភណឌ េដើមេឈើេនែតបនតកតរ េដើមេឈើចនន ៦៦៨េដើមេន មបេ ដ យផលវចល

ឧទយន នងេន មបេ ដ យផលវជតេលខ៦ កនងតបន១ េនតបនរកមរប ទរលស េន មផលវេទបនទ យរស េន

មផលវេទរប នយនតេ ះ នងេន មផលវធចលេទកនងឧទយន រពមទងផល វ មវងធ វងតច។

ii. ករកតរ កបនេធវើផងែដរេនរប ទរពះខន នគពនធ ទត រពះវធ រប ទ នៃរតយ រប ទ

សៃខយន នងរប ទកជប។

191

iii. េនកនងៃរព ខងលចផលវបរវបបធមនងេទសចរណរបស ជញ ធរជតអប ករេធវើ រេពើភណឌ ចនន២៦

ឡត បនេធវើេ យេយើងយលអពរបពនធេអក រសត ែដលអេ យផលករលត សៃនៃរពេឈើកនងតបន។

iv. រេពើភណឌ កបនេធវើផងែដរេនរមណយ ឋ ន េកះ ែករ េហើយេយើងកតរ បន ២៣១េដើម។

៦. ករពយបលេដើមេឈើ

i. រកមករងរបនពយបលេឈើមនជងចនន ២២៦៧េដើម េនកនងអងគរធ េហើយបន ម នពករវវតតន

េដើមេឈើែដលបនពយបលេហើយេនឆន ២០០៦ ចនន ៣៦៣០េដើម។

ii. រកមករងរបនសគលេឃើញមនេដើមេឈើឈចនន ៣១២៨េដើមេនកនងអងគរធែដលរតវពយបលេនឆន

េរកយ។

៧ ថ នយផលតជកបស

i. េន ថ នយបណដ ះកនេឈើមណឌ ល៣៖ នយក ឋ នបនបេងកើតករ ឋ នស បផលតជកបសតេ យេរបើ

របសសលកេឈើងបែដលបនមកពកររបែមរបមលេ យរកមហន HCC។ ជកបសតែដលផលតបនរតវយកេទេរបើ

របសស ប ថ នយបណដ ះកនេឈើមណឌ ល៣ សន ជញ ធរអប ថ នយបណត ះកនេឈើ៨ហច ។

ii. ថ នយផលតជកបសបន ១០៤,៣៧ ែមរតគប

៨. សន ជញ ធរជតអប

i. សនេនះមនទ ងេនជតរពរបទលតបន២ មផលវធចលេទឧទយនអងគរ មខភមកមរ SOS។ សនេនះ

មនពរែផនក៖ ែផនកខងមខ មន ផក ែខមរ នងខងេរកយមន ជ បែនលែដល ចបរេភគបន។

ii. ែផនក ផក មន ៧៤៧២េដើម នងមនផក ៣៩របេភទខសៗគន ។

iii. ែផនកជនងបែនល មន ២៣របេភទខសៗគន

iv. កនងសនេនះ កមន ករបពនធទកសរមបេរ ចរសពដ ែដរ។

VIII.២ បញហ ជបរបទះ

១. េគបនកបេឈើេ យខសចបបេចញពដទហ ១០០ម x៥០ម នង ១០០ម x១៤០ម េន មបេ ដ យសទង

េសៀម ប េនភម ទនបអញច ញ េដើមបយកដសងផទះ។

២. អនកភមបនកបេឈើេនខងតបងេឆៀងខងលច កសណអងគរវតត យកេទេធវើជអសដត។

៣. ករបមទកេរកមដយកេទេរបើេ យស ឋ គរ ផទះស ក នងេភជនយ ឋ ន មនបរមណហសករមត

ែដលកណតេ យអងគករ ៃចក (JICA) សរមបរកងេសៀម ប។ ជករចបចនងបនទ ន ែដលរតវបផសបផល

េ យអនកេរបើរបសេចះរគបរគងធនធនទកេ យបនលអ េដើមបធនលនងៃនរបងគរប ទៃនឧទយនអងគរ។

192

IX អងគភពរគបរគងេកះែករ េបង ម កបល ព ន នងេចរស បល

ក. ថ នភពបគគលក

-អគគនយករងទទយលបនទករគបរគង ០១រប

-បគគលកករយលយ ០២រប

-បគគលកបេចចកេទស ០៥រប (ប ណវទ០៤រប នង ថ បតយកមម០១រប)

-បគគលកឈរេជើងរបចករ មរប ទ ០៣រប

-ឆម របចករ មរប ទេកះែកវ េបង ម កបល ព ននងេចរសវបល ១២៣រប

-កមមករស តទេទ ១៤២រប

-ជងេឈើ ០៣រប

-អនកេបើកបរ ០២រប

សរប ៖ ២៨១រប

ខ. ករងរែដលបនបនតពមននងថម

១.១ ករងរករពរ នងែថទរមណយ ឋ ន

-បនតេធវើករស តជទេទេនរគបរប ទរមមន ករស តរកខជតតច ដះេលើរប ទនងករកបេដើម

េឈើ ែមកេឈើខលះែដល ចបងកេរគះថន កដលរប ទ។

-ទបទនបរ លែដលបក០១រជងេដើមបបរងទកទកេរបើរបសេនរដវរបង។

-េធវើរបរេឈើករពរកេ យមនស េដើរចលែកបររប ទរទឌេរទមករពរដឥដឋ ដថមធល កមករតវនេ យ

មនេរគះថន ក។

-េរ ើថមេន យបយមនរបច កេ យផតពករេដើរជន។

- កប មេ យរបងរបយតនេរគះថន ក ម កែនលងែដលរប ទរទឌេរទមខល ង។

-ករ កសញញ រពញបងហ ញផលវ េ យ ធរណៈជនេដើរចលរប ទ មផលវមយនងេដើរេចញមកវញ

មផល វមយេទៀត េចៀស ងករចេងអ ត នងករេដើរជនកែនលងដែដលពរដង។ ជករប យបងហ រទកេចញមនេ យ

លចរ មរគះរប ទេនរប ទេកះែករនងបងម ។

-ករេបសស តរកខជត មផល វចលកនងនងជវញរប ទគងភលក នងរប ទៃរជេដើមបងយរសលែថរក

ករពរនងករទស នរបសេភញ វេទសចរ។

- ម នករ ដ រកសណែផនកខងតបង នងខងលចរប ទេបង ម អនវតតេ យរកមហនខសេមធ

193

េរកមករអនញញ តរបស ជញ ធរអប បនទ បពករសក រចេហើយរបសនយក ឋ នDMA1

១.២ ករងរករពរឧទយន

-បនដករឃល េមើល ករលចកបេឈើកនងឧទយន នងករេឃសនអបរជរបចដលម ជន ជពេសសដល

បគគលក នេយជក ជញ ធរអប ផទ ល។

-កររបមលេឈើែដលដលរលេ យខយល េភល ងនងេឈើែដលជនទចចរតបនលចកបេឈើយកមនទន មក

ទកេរបើរបស មតរវករេនៃថងេរកយ។

-ករ កនេឈើចបពែខកកក ដលែខកញញ ឆន ២០០៧ បនសរបចនន ៤០០០ េដើម។

១.៣ ករ ងសងនងជសជល

-ករ ងសងេ ងឆន ទ២ មយកែនលងេនរប ទេកះែករេធវើអពេឈើគគររបកេកប ង។

-ករសង ព ន នងជេណដើ រស បេភញ វេដើរទស ន នងបេញច សករេដើរជនេលើថមមនរបច កេនរប ទ

េបង ម របែវង១៤០ ែមរត។

-ករ ងសងេ ងជងទហ២០ម x៦០ម េធវើអពេឈើគគររបកហវរបសមងេនរប ទេកះែករ។

-ករ ងសង ព នឆលងអរេឡើងភនកបល ព នជនស ព នចសែដលពកផយរបែវង១៤ម x១២ម។

-ករសងរចេហើយនវបងគនអនមយេនកបល ព ន។

១.៤ ករសក រ វរជវ

-ករចះរតតពនតយនងរសងចណចេរគះថន កេដើមបេលើកគេ ង កវធនករ។

-ករចះកណតទ ងជកែសដង រប ទមយចននេនកនងរងវងចករេកសរកមហនែរកក រសក វ យេលើ។

-ករចះពនតយ ព ន នងផល វប ណេលើក តផល វរប ទេបងម ឃខវ វេដើមបពនតយលទធផលេធវើផល វេវៀង

ព នប ណចនន០៥។

-ចះសរងសថតេដើមបរបមល ឫចតវធនករករពររបច ក ែដលធល ក យបយេនេលើដេនរប ទេបង

ម ។

គ. ែផនករករងរបនត

-បនតនងពរងងករងរែដលកពងអនវតត

-ពនតយជរបចករងរែដលបនអនវតតេហើយ

-េធវើបណ នងផល កសញញ បែនថមស បងយរសលដលេភញ វេទសចរណ កដចជ ធរណជនទេទ

-េធវើករេបះបេងគ លកណតបរេវណករពររមណយ ឋ ននមយៗ

-េរត មលកខណៈ ដះកនេឈើកនងរដវេភល ងខងមខ

194

-ទនកទនងសហករជមយ ថ បនជត អនតរជតែសវងរកករជយរគបរបភពេដើមបអភរក ជសជលែថរក

ករពរ នងពរងងរប ទ នងឧទយនែដលេនេរកមករទទលខសរតវ។

-បនតកររះគនរគបមេធយបយបណដ ះប ដ លធនធនមនស ែដលមនរ បេ យយលដង នងេចះករ

ងរជនញ ករពរ រប ទ។

195